ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. P. HOEKSTRA, Voorzitter.
Prof. Dr. J. H. J. VAN CxILS, Prof. Dr. J. A. BEIJERS,
Dr. P. H. W. TACKEN en Dr. E. H. KAMPELMACHER, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden
de volledige titels der artikelen \\crmeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam \\ an de auteur wordt vermeld,
\\er\\vijst dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

Barkema, R. M.......................................................... 1184, 1185

BEIJERS, j. D., Toepassingsmogelijkheden van Ovestin bij honden 179
BEIJERS, J. D., Toepassing van Orga-steron bij gesteriliseerde

BEKKUM, Dr. J. G. VAN, FRENKEL, Dr. H. S., FREDERIKS,
H. II. J.-en FRENKEL, Dr. S., Observations on the carrier state

Bergsma, C., ...................................................... 1030, 1031, 1032

Jaarverslag 1957, Prov. Comm. bevordering rundveefokkerij Limburg 72
Jaarverslag 1958, Prov. Comm. bevordering rundveefokkerij Noord-

BLOKÎ1ULS, ]., Een tweetal gevallen van peromelie bij het kalf 422
BOEKBESPREKINGEN:

D e ij s, d e G r o o t en K e m p, Studieries naar Engeland en Schotland
over enkele aspecten van de gezondheidstoestand van vee in verband

BRUCKWTLDF.R, R. Een geval van vergiftiging door een
cumarine-derivaat bij varkens en daarmee verband houdende

vleeskeuring ............................................................... 1262

Bussink, J. W............................................................... 868

(VAN BEKKUM, FRENKEL, FREDERIKS en FRENKEL) 1159
CLARENBURG, Dr. A., De betekenis van Salmonella in voedings-
middelen voor mens en dier ....................................... 1094, 1444

Complement Fixation Test (C.F.T.) for identification of vaccina-
tion titres (VAN DER SCHAAF, JAARTSVELD en HESSE) 1357
Congenitale hartafwijking bij een graskalf (MISDORP, NOOR-

..................................................................... 73,413, 517„ 567

DORSSEN, Dr. C. A. VAN en JAARTSVELi:), F. H. J,, Spontane
infectie van veldmuizen met Erysipelothrix muriseptica (Von

Erfelijk mond- en klauwgebrek bij het rund (VAN \'T HOOFT) ... 1556
Erysipelothrix muriseptica infectie (spontaan, bij veldmuizen, VAN

FRIK, J. F.; Enige ervaringen met experimentele Salmonella-infcc-
ties bij met kunstmelk gevoerde kalveren en behandeling daarvan
met furazolidone (handelsnaam Furoxone) ..................... 1075, 1437

295, 357, 358, 508, 509, 564, 782, 846, 1029, 1030
GOLSTEIN BROUWERS, G. W. M. VAN, (zie VAN DER

HECK, J. H., VOGEL, F., en HAAN, VV\'. DE, Enkele gecontroleer-
de proeven betreffende de toepassing van levend, avirulent hon-

Hoekstra, Prof. Dr. P. 68, 72, 110, 184, 247, 299, 300, 301, 360,
363, 413, 460, 508, 512, 563, 723, 727, 729, 788, 846, 913, 973,

KARSEMEIJER, M. en KAMPELMACHER, Dr. E. H., Enkele
gevallen \\an listeriosis bij runderen en schapen, waargenomen

Maatschappij voor Diergeneeskunde, 76, 128, 194, 257, 315, 372,
415, 466, 519, 571, 624, 679, 738, 795, 864, 920, 981, 1043, 1122,

Onderzoek ingezonden ziektemateriaal 1957 (VAN DER SCHAAF,
VAN DORSSEN, DONKER-VOET, JAARTSVELD, FRIK en

Stofwissclings- en deficiëntieziekten ..........................................

Zootechniek .........................................................................

MACHER) .............................\'.............!................. 1075, 1439

SCHAAF, PROF. A. VAN DER, DORSSEN, Dr. C. A. VAN,
DONKER-VOET, Dr. ]., JAARTSVELD, F. H. J., FRIK, J. F.
en GOLSTEIN BROUWERS, G. W. M. VAN, Overzicht der
onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden ziektemateriaal

SCHAAF, A. VAN DER, JAARTSVELD, F. H. J. and HESSE,
N. C. W., The Complement Fixation Test (C.F.T.) for identifi-
cation of vaccination titres in the Brucellosis-Eradication-

Therapeutische betekenis van de magneetsonde volgens Eisenhut
bij de behandeling van traumatische gastritis bij het rund

106, 120, 121, 127, 155, 162, 178, 180, 184, 192, 207, 234, 244,
286, 313, 314, 334, 345, 351, 370, 371, 398, 402, 404, 441, 452,
459, 484, 518, 537, 559, 564, 570, 574, 592, 607, 609, 642, 649,
656, 658, 665, 672, 678, 695, 707, 711, 716, 718, 729, 736, 750,
758, 766, 774, 794, 839, 845, 847, 861, 891, 900, 904, 911, 912,
918, 919, 938, 942, 946, 957, 966, 976, 1020, 1034, 1045, 1056,
1117, 1178, 1263, 1268, 1269, 1274, 1288, 1300, 1305, 1311, 1314,
1329, 1330, 1350, 1363, 1366, 1379, 1382, 1385, 1391, 1407, 1419, 1449

298. 357, 408, .563, 615, 667. 669, 722, 84.5, 1181, 1266, 1388, 1467
WIXTZER. Dr. H. J., Huidtransplantatie bij de wondbehandeling

sieten bij runderen te Merauke (Nederlands Nieuw-Guinea) 90
ZWART, D., Bestrijding van bloedprotozoaire ziekten bij runderen

ZWART, P., Overzicht van onderzoekingen van uit dierentuinen
en volières afkomstige inzendingen over de periode van l-10-\'56

Zwart, P...................................................... 406, 914, 1326, 1387

Voor U ligt een geheel nieuwe uitgave van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde. Het oude vertrouwde omslag is verdwenen, de opmaak is
veranderd en zelfs de indeling is nieuw.
Waarom deze ingrijpende veranderingen?

Toen wij ons, nu ongeveer een jaar geleden, weer eens bezonnen op de
onvolkomenheden van ons orgaan, bleek ook de uiterlijke vorm niet de
toets der kritiek te kunnen doorstaan. Kn dit, terwijl het Tijdschrift toch
de belangrijkste manifestatie van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
naar huiten is. Besloten werd daarom om ons streven naar verbetering van
de inhoud vergezeld te doen gaan van een nieuwe opmaak. Deze ligt thans
voor IJ. Hij werd verkregen in samenwerking met enkele typografen en
wij hopen, dat hij gunstig zal worden ontvangen.

Het vignet, naar onze mening uitstekend geslaagd, werd ontworpen door
collega G. S. E. V egt er te Holten. De hierbij behorende spreuk „Hominum
Anirnaliumque Saluti", „tot heil van mens en dier" was de titel van
de rede die wijlen Prof. ]. Wester hield bij de opening van de Veeartsenij-
kundige Hogeschool op 16 maart I9I8 in de Pieterskerk te Utrecht.
\'Thans, ruim 40 jaar later, is deze spreuk voor ons dierenartsen nog
zinvol.

Onder deze vlag willen wij ons Tijdschrift dan ook gaarne doen varen.
Wij vertrouwen er op hierbij de steun te hebben van de Maatschappij in
al haar geledingen.

Op 12 juli 1958 overleed plotseling op SS-jarige leef-
tijd collega Pieter Zegwaard.

Hij werd op 7 mei 1902 te Pijncaker geboren als zoon
uit een oud boerengeslacht; bezocht de Libanon H.B.S.
te Rotterdam en studeerde vervolgens aan de Veeartse-
nijkundige Hogeschool, alwaar hij in 1924 het diploma
verwierf.

Na enkele maanden in Maastricht waargenomen te
hebben, vestigde hij zich te Andel (N.-Br.). In de
komende jaren gelukte het hem door harde arbeid een
grote praktijk op te bouwen.

In 1929 huwde hij met Mejuffrouw Cornelia Maas,
uit welk huwelijk 5 kinderen geboren werden. Helaas
rukte de oorlog hun oudste dochtertje uit hun midden
weg, een wonde makend, die nimmer heelde.
Twee dingen zijn het die zijn leven beheerst hebben
— zijn gezin en zijn praktijk.

Tot voorbeeld voor ieder was de sfeer in zijn gezin.
Zijn huis stond altijd voor allen open.
In de praktijk was Zegwaard zeer gezien, zijn rustige
houding en serieuze opvatting van het dierenarts zijn,
gaven de boeren vertrouwen.

Hij was mede-oprichter van de K.I .-vereniging „Het
land van Heusden en Altena" en de weinige vrije tijd
die zijn praktijk hem veroorloofde, besteedde hij vrijwel
geheel aan deze vereniging. Daarnaast bekleedde hij
nog tal van andere bestuursfuncties.
Hoewel zijn gezondheid nog uitstekend was, ging hij
zich in 1956 associëren. De verlichting van de arbeid,
die deze associatie hem bracht, was toen wel van korte
iuur; 1 februari 1957 drong een acuut hartlijden hem

tot totale rust. In de nazomer van dat jaar begon Zeg-
waard weer geleidelijk te werken. Een tweede hart-
aanval beëindigde echter zijn werkzaam leven.
Enkele dagen voor zijn overlijden niocht hij nog mede-
delen in de vreugde over het afstuderen als tandarts
van z\'n oudste zoon.

In Pieter Zegwaard heb ik een uitnemend collega ver-
loren, van wie ik veel heb mogen leren.
Moge God zijn familie de kracht geven dit grote verlies
te dragen.

De tuberculosebestrijding van het rundvee is gebaseerd op de tuberculinatie.
Potente tuberculines tonen voor niet veel minder dan 100% de tubercu-
leuze besmetting bij runderen aan. Echter reageren meermalen ook run-
deren, welke niet aan bovine t.b.c. lijden. Dit bekende euvel der aspecifieke
reacties vormde ook in Nederland een dermate belangrijk probleem, dat
wegen moesten worden gezocht om hieraan onderhevige runderen en
rundveekoppels voor ontijdige slachting te behoeden. Het meest waarde-
volle hulpmiddel ter onderkenning van aspecifieke reacties bleek het in
Denemarken en Engeland ontwikkelde systeem van gelijktijdige toepassing
van zoogdier- en vogeltuberculine tc zijn. Alhoewel de resultaten met deze
methode voor wat betreft het onderkennen van de aspecifieke reactoren
over het geheel genomen goed zijn, is aan de toepassing zeer veel arbeid
verbonden. Op vele bedrijven en bij grote aantallen runderen dient nl.
na de enkelvoudige tuberculinatie de vergelijkende test nog te worden uit-
gevoerd. Hoe uitgebreid deze werkzaamheden zijn, geven o.a. volgende
cijfers aan, ontleend aan het verslag van de Gezondheidscommissie voor
Dieren over het jaar 19.\'j6—1957.

Onderzocht werden met de enkelvoudige tuberculinatie 2.52.3.2.36 runderen
()]3 192.295 bedrijven, waarvan aan een heronderzoek werden onderworpen
niet minder dan 72.312 dieren van 11.124 rundveebeslagen. Aangezien de
uitslag van de V-Z tuberculinatie er in het allergrootste deel van de ge-
vallen, nl. bij 40.333 bedrijven op wees, dat geen bovine tuberculose in
het spel was, werden dus op ruim 20% van de Nederlandse veebedrijven
aspecifieke reactoren aangetroffen.

Middelen orn aan het euvel van de aspecifieke reacties te ontkomen, c.!].
dit te verminderen, zijn:

b) bestudering van mogelijke oorzaken die aspecifieke reacties opwekken
en bestrijding van deze oorzaken.

Aan de verhoging van de specificiteit van de tuberculine wordt bij ons en
in andere landen gewerkt. Vooralsnog ziet het er echter niet naar uit dat
een volkomen specifieke tuberculine voor algemeen gebruik ter beschikking
kan worden gesteld.

Bij de bestudering van de mogelijke oorzaken van de aspecifieke reacties
bleek al spoedig, zowel buiten onze grenzen — Amerika, Engeland, Dene-

marken, Duitsland, Zwitserland — als in verschillende delen van Neder-
land, dat vogekuberculosc in niet onbelangrijke mate een rol kan spelen.
Van de laatste tijd dateert nog een publikatie van Weber (1955), welke
in Westfalen vogel-t.b.c. en „skinlesions" als de belangrijkste oorzaken van
aspecifieke reacties aangeeft. Op sommige bedrijven trof hij 20% van de
aanwezige runderen met vogel-t.b.c. besmet aan.

Van Zwieten, wiens gegevens zijn verwerkt in de jaarverslagen van
de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland 1953 --\'54
en 1954—\'55, geeft over deze jaren aviaire t.b.c. aan als oorzaak of ver-
moedelijke oorzaak van aspecifieke reac ties respectievelijk op 253 en 1 78
bedrijven. In de jaarverslagen van de P.G.D. Zeeland wordt o.a. vermeld:
,,1953—\'54. Op 8,3% van de b( drij\\en, waar aspecifieke reacties werden
waargenomen, is aviaire t.b.c. als oorzaak aan te geven."
Over de jaren 1954—\'55 en 1955—\'56 werd vogel-t.b.c. bij rundvee op
resp. 1 10 en 96 Ijcdrijven waargenomen.

Deze gegevens o.m. zijn aanleiding geworden om de betekenis en de aard
van deze infectie, zowel hij vogels als bij zoogdieren, aan een nader onder-
zoek te onderwerpen. Dit onderzoek betreft het bestuderen van de diag-
nostische methoden voor liet aantonen van aviaire t.b.c., het vóórkomen
van deze ziekte hij de verschillende diersoorten en de mens, waarbij vnl.
nieuwere literatuurgegevens werden verzameld en wordt vermeld hetgeen
de laatste zes jaren aan de R.S.I. ter onderzoek is aangeboden, terwijl
enige voorstellen worden gefoimuleerd welke kunnen dienen voor de be-
strijding van deze ziekte c.c], ongewenste allergie.

I5ij deze techniek van ondiMzoek wordt sinds een tiental jaren gebruik ge-
maakt van gezuiverde en gestandaai diseerde tuberculines (P.P.D. tuber-
culines).

Voor d(; bereitling van aviaii\'e tuberculine wordt uitgegaan van een inder-
tijd aan de R.S.I. geïsoleerde vogel-t.b.c.-stam, welke zich goed heeft aan-
ge[)ast aan de groei op synthetische niedia. Oin de gewenste eigenschappen
te behouden is af en toe passage dooi\' een kip noodzakelijk.
Voor de bereiding van bovine tuberculine wordt uitgegaan van de indertijd
uit Engeland (Weybridge) verkregen AN^-stam.

Bij het onderzoek \\an kip])en s])uit men 0,1 cc aviaire tuberculine, welke
0,4 mg tuberculoproteïne per cc. bevat, intraderinaal in de lel met behulp
van een records|Juit met zeer fijne caiuile (no. 20). Na 2x 24 uur wordt
de reactie afgelezen. Deze bestaat bij jjositieve dieren uit een veelal duide-
lijke, oedemateuze zwelling. Rij enkele dieren treft men in de lel bij het
aflezen geen oedeem aan, maar een tot erwtgroot blauw knobbeltje. Dit be-
treft een bloeduitstorting en is dus geen positieve reactie.
De enige miswijzing, welke men feitelijk t.a.v. vals positieve reacties kan
verkrijgen, zijn de laesies, welke de kippen soms elkaar toebrengen door het
pikken in de lellen. Soms ontstaat hierbij een verwonde lel met oedeem
en kan niet uitgemaakt worden, of dit oedeem alleen aan de verwonding of
ook aan de tuberculinatic te wijten is.

Men kan deze methode alleen toepassen, wanneer een lel aanwezig is, m.a.w. alleen bij
hoenders op niet te jonge leeftijd, nl. wanneer deze voldoend ontwikkelde lellen ge-
vormd hebben.

Het is niet uitgesloten, evenals bij de bovine tuberculose bij het rund, dat ernstig
door tuberculose aangetaste kippen in een anergisch stadium verkeren. Dit wordt o.a.
door Nassal (1957) als een nadeel beschouwd. Persoonlijk ondervonden wij geen
hinder van dit verschijnsel bij de door ons gevolgde werkwijze en gebruikte tuber-
culine.

Vanzelfsprekend kunnen er bij een eerste onderzoek van een tuberculeuze kippen-
stapel dieren aanwezig zijn, die in het anergische stadium verkeren, óf doordat de
ziekte te ver is voortgeschreden, óf doordat de allergie zich nog niet heeft ontwikkeld.
Speciaal van Russische zijde (Fishbein c.s. (1954); Rotov (1954); S t o e-
nescu (1955); P o d d u bs k i c.s. (1956)) wordt een methode van sensibilisatie
voorgestaan, waarbij men de tuberculine-injectie in dezelfde lel herhaalt. Zelfs wordt
wel driemalig een injectie gegeven. Zonder twijfel bestaat de mogelijkheid op deze wijze
het aantal positieve reactoren nog iets te verhogen. Wij menen echter, dat, indien men
door nauwkeurig onderzoek van de reactie na een eenmalige injectie en door gelijk-
tijdige betasting van de ingespoten en niet ingespoten lel, men in staat is ook geringe
oedemateuze zwellingen waar te nemen en het aantal miswijzingen slechts klein zal zijn.
Bovendien dient men toch de tuberculinatie bijv. 6 weken na het eerste onderzoek te
herhalen en in die tussentijd zullen dieren met voorheen reeds aanwezige, ernstige
tuberculose mogelijk gestorven zijn of althans klinisch te onderkennen, terwijl pas ge-
infecteerde dieren nu wel een reactie zullen vertonen.

Lucas (1956) bcschrijft een methode van tuberculinatie bij fazanten,
welke hierin bestaat, dat hij deze dieren intraveneus of intramusculair een
grote hoeveelheid tuberculine inspuit. De met tuberculose behepte dieren
vertonen een algemene reactie, welke soms dodelijk verloopt.
Shchepilov (1955) tuberculineert eenden en ganzen intradermaal
onder de kaak en heeft hiermee succes.

Daar men bij zoogdieren van te voren in het algeineen niet weet met welke
tuberculosevariëteit men te maken heeft, wordt na sanering van de bedrijven
met alleen bovine tuberculine hierbij de vergelijkende test met vogel- en
rundertuberculine (concentratie resp. 0,4 mg tuberculoproteïne en 1,5 mg
tuberculoproteïne per cc.) toegepast. De injecties worden uitgevoerd met
de gemodificeerde tandartsenspuit. Aangezien het hier gaat om het verge-
lijken van de door de beide diagnostica veroorzaakte zwellingen, is een zeer
nauwkeurige werkwijze noodzakelijk.

Bij het rund is de werkwijze als volgt: Met een scherpe, kromme schaar met stompe
uiteinden worden twee strookjes haar weggeknipt loodrecht op de natuurlijke groei-
richting van het haar en veelal aan de linker halsvlakte, schuin boven elkaar met een
tussenruimte van minstens 12 cm. De huiddikte op beide geknipte plaatsen wordt
genieten met een schuifmaat voorzien van een nonius en waarvan de op de huid te
plaatsen bekken verbreed zijn. Uit talloze metingen is gebleken, dat de huiddikte op
beide plaatsen tot meerdere millimeters toe kan verschillen, zodat het opgeven van
een middenmaat een ontoelaatbare nonchalance met zich zou meebrengen.
Bij het inspuiten vai. de tuberculine dient men zorg te dragen, dat de voorgeschreven
hoeveelheid van 0,1 cc op de bestemde plaats terecht komt. Men dient te controleren,
dat zich geen meer dan speldeknopgrote luchtbel in de carpule bevindt. Lucht is nl.
gemakkelijk samendrukbaar en aangezien bij de intradcrmale injectie een grote weer-
stand moet worden overwonnen, wordt de in te spuiten hoeveelheid tuberculine, bij
aanwezigheid van lucht in de carpule verminderd met het verschil in volume van de
niet-samengeperste en samengeperste hoeveelheid lucht. Na het terugtrekken van de

naald uit de huid, waardoor de tegendruk opgeheven wordt en de lucht zich kan
ontspannen, vloeit de te weinig ingespoten hoeveelheid tuberculine uit de naald.
Om terugvloeien uit de injectie-opening zoveel mogelijk te voorkomen, verdient het
voorts aanbeveling een niet te korte canule te gebruiken, deze afhankelijk van de
huiddikte min of meer tangentiaal in te brengen en het leegdrukken zo langzaam te
doen, als het temperament van het dier en de omstandigheden het toelaten.
Na 3x 24 uur wordt de huiddikte op de beide injectieplaatsen opnieuw gemeten.

Omtrent de gekozen concentraties \\an de beide diagnostica dient iets na-
ders te worden medegedeeld. Oorspronkelijk dient de vergelijkende test niet
zo zeer voor het onderkennen \\ an aviaire tuberculose, dan wel voor het
beslissen of een reactie bij het rund op bovine tuberculine dient te worden
beschouwd als veroorzaakt te zijn door bovine tuberculose of wel door een
zgn. asjjecifieke oorzaak.

Door gebruik te maken, oorspronkelijk \\-an niet gezuiverde tuberculine en
later van P.P.D.-tuberculine, welke men in sterkte min of meer in overeen-
stemimng bracht niet de vroeger gebruikte niet \\\'eredelde tuberculineprepa-
raten, heeft men een werkwijze ontwikkeld, waarbij uit het vergelijken van
de reacties, opgewekt door cle beide diagnostica, conclusies worden getrok-
ken omtrent het al of niet specifiek zijn van de reactie op bovine tuber-
culine.

Bij rimderen behept met aviaire tuberculose treft men over het algemeen
een duidelijk grotere reactie aan op aviaire dan op bovine tuberculine, al-
hoewel de laatste een bijna \\ ier maal zo grote hoeveelheid tuberculoproteïne
bevat.

Bij de geit kan men beter per halsvlakte één injectie geven. Aangezien de
huid dun is, dient men op te ]3assen niet te diep in te spuiten. Van Eek
(mondelinge mededeling) past ook de injectie aan de staartplooi toe.
Bij het paard kan de V-Z-methode worden toegepast op overeenkomstige
wijze als bij het rund.

Bij het varken kan eveneens een V-Z-methode worden aangewend, met dien
\\\'erstande, dat men als injectiejjlaats kiest een huidjïlooi \\-an het oor aan
de basis hiervan. Links kan dan bijv. aviaire, rechts bovine tuberculine wor-
den ingespoten. Wij lezen af na 2x 2 uur. De reacties kunnen enorm zijn.
L II k e (1951) beschrijft de wisselende gevoeligheid van varkens besmet
met bovine tuberculose voor tuberculine. Bij oudere ge\\ allen verdwijnt deze
gevoeligheid. Ook hij varkens mei a\\iaire tuberculose ziet hij een voort-
schrijdende vermindering van het reactief vermogen. De gevoeligheid voor
tuberculine verdwijnt geheel enige lijd na het afsterven van de bacteriën.
L>ater voerde dezelfde auteur ( 1933) experimenten uit bij varkens, waarbij
hij deze kunstmatig infecteerde met bovine en aviaire tuberculose. Hij vond,
dat de gevoeligheid voor tuberculine duidelijk was zes tot acht weken na
de infectie. Deze verdween eerder bij een aviaire dan bij een bovine infectie.
De ge\\\'oeligheid voor tuberculine is nog langer aanwezig dan dat bij cultu-
reel en dierexperimenteel onderzoek le\\ ende bacteriën kunnen aangetroffen
worden. Patholoog-anatomische veranderingen kunnen dan echter wel aan-
wezig zijn. Hij zag het maximum der reactie sorns na 24 uur, soms na 2x
24 uur.

Pull ar (1954) concludeerde bij zijn werkmethode tot een nauwkeurig-
heid van de tuberculinatie van ruim 959f.

aviaire en bovine tuberculine. Hij leest de reactie af na 48 uur en ziet, net
als wij, soms zeer sterke reacties.

Worden reagerende kippen geslacht, dan vindt men veelal de bekende ver-
anderingen in de organen. Het komt echter voor, dat deze uiterst gering zijn.
Zo gering, dat men kan aannemen, dat ze bij een niet geheel verse sectie
ook door meer ervaren onderzoekers niet kunnen worden waargenomen.
Wij zagen bijv. wel als enig direct waarneembaar verschijnsel enige hyaliene
haardjes in het duodenum. Kweken of overenten o]j een gevoelig proefdier
kan dan toch de aanwezigheid van tuberkel-bacteriën aantonen.
Deze opvatting wordt gedeeld door H o 1 1 (1952), die door cultureel onder-
zoek de tuberkelbacteriën kon aantonen bij zeer veel positief reagerende
kippen, waarbij de sectie macroscopisch negatief was.

De gang van het onderzoek bij runderen is bij ons als volgt:
Runderen, welke met het oog op de reactie op de tuberculines worden ge-
slacht, kunnen al of niet macroscopisch aantoonbare, patholoog-anatomische
veranderingen vertonen. Om geen veranderingen over het hoofd te zien,
worden alle lyinfklieren van het abattoir meegenomen naar het laboratorium
en hier in zeer dunne ])lakjes gesneden. Het meest treft men laesies aan in
de mesenteriale lymfklieren. Zijn er veranderingen aanwezig (haardjes in
de lymfklieren) en zijn deze van voldoende uitgebreidheid, dan wordt over-
gegaan tot microscopisch onderzoek. Worden hierbij in het Z.N.-preparaat
bacteriën in voldoende hoeveelheid aangetroffen, dan worden van dit mate-
riaal bodems geënt, als regel twee buizen Löwenstein mèt glycerine, twee
Löwenstein zonder, twee Stonebrink met en twee Stonebrink zonder glyce-
rine. Is het pre|)araat bij microscopisch onderzoek negatief of bevat het
slechts enkele bacteriën, dan wordt overgegaan tot het gebruik van proef-
dieren. Dit gebeurt ook steeds, wanneer geen macroscopische laesies worden
aangetroffen.

Van lymfklieren, waarin zich laesies bevinden, worden alleen de delen v<-i-
werkt, waarin zich deze voordoen. Bevinden zich géén laesies in de lynil-
klieren, dan worden deze geheel verwerkt. De bewerking bestaat uit het
ontdoen \\ an vet (reeds gebeurd vóór het in dunne ])lakjes snijden) en het
vermalen \\an de gehele of gedeeltelijke lymfklier. Bij kleine lymfklieren of
gedeelten hiervan gebeurt dit met behulp van mortier en stamper, terwijl
grotere partijen lymfklieren worden gemalen in een zgn. babykauwmolcn.
Om niet-zuurvaste verontreinigers te doden ]5assen wij daarna een behan-
deling toe met 5% oxaalzuur. Voorheen werd hiervoor zwavelzuiu- ge-
bezigd, doch dit tast ook de tuberkelbacteriën vrij sterk aan, terwijl wij bij
het gebruiken van oxaalzuur ook geen noemenswaardige last hebben \\ an
verontreinigers. De lymfklierbrei, waarbij oxaalzuur is toegevoegd, woidt
door fijn gaas gefiltreerd en vervolgens gecentrifugeerd. Na afgieten van de
i)o\\enstaande vloeistof kan uit het sediment geënt worden. Neutralisatie is
hierbij niet nodig, daar de eiwithoudende voedingsbodem het zuur voldoen-
de neutraliseert. Voor injectie in proefdieren (caviae) dient het sediment
eerst gewassen te worden met physiol. NaCl-oplossing om de overmaat zuur

te verwijderen. Na dit wassen wordt bij het sediment een ongeveer gehjke
hoeveelheid physiol. NaCH-ojDlossing gevoegd en het sediment met behulp
van een glasstaaf hierin o])gewerveld tot een homogene, niet te dikke brei,
welke juist opgezogen kan worden in een recordspuit. Per ca\\ ia wordt van
deze massa circa 1 cc intramusculair in de dij ingespoten.
Het aantal caviae, dat per geval gebruikt wordt, loopt zeer uiteen. Wordt
geen enkele laesie aangetroffen, dan worden de volgende gioepen lymf-
klieren verwerkt:

Igg. inguinales profundae
Uicrklieren (indien het een Igg. supramammaricae
melkgevend dier betreft apart,
bij een nog niet in lactatie
geweest zijnd dier bij de
\\olgende groep)

Voor elke groep lymfklieren worden 2 tot 4 caviae gebezigd, tot een totaal
\\an 15 per geval. Treft men bijv. in de mesenteriale lymfklieren haardjes
aan, dan kan men zich, indien het alleen er om gaat of aviaire tuberculose
al of niet bestaat, be])erken tot het verwerken van deze haardjes met aan-
grenzend lymfklierweefsel, waarmee dan 2 of 3 caviae ingespoten worden.
Heeft men belangstelling voor de verspreiding van de aviaire tuberculose
in het te onderzoeken dier, dan kunnen ook de andere lyrnfkliergroepen
mede in onderzoek worden genomen.

De caviae worden elk afzonderlijk in kooien geplaatst, welke zodanig zijn
geconstrueerd, dat de zijwanden geheel gesloten zijn. Sinds deze kooien in
gebruik zijn, werden onclerlinge infecties van caviae niet meer waargenomen.
Deze caviae worden na 3 weken getuberculineerd. Hiertoe wordt in de flank
met een tondeuze een strook haai- zeer kort geknipt. In deze strook worden
met behulp \\an ontharingspasta twee plekjes van circa 2/2 cm in het vier-
kant geheel onthaard. In het centrum van het dichtst bij de kop gelegen
(voorste) plekje wordt aviaire tuberculine ingespoten, in het andere
(achterste) bovine tuberculine. De hiervoor gebruikte doseringen zijn 0,2 cc
verdimde tuberculine. De aviaire tuberculine, zoals deze in de carpule aan-
wezig is, wordt 50x verdund, de bovine 200x. Men komt dan tot een dosis
van 80 TU aviaire en van 75 1"U bovine tuberculine (1 TU = 0,00002 mg
luberculo]3roteïne). De reacties worden afgelezen na ± 27 en 45 uur. Dit
wil zeggen, dat in de tweede helft \\an de morgen getiiberculineerde caviae

voor de eerste maal worden afgelezen de volgende dag \'s middags en voor
de tweede maal de daarop volgende dag vrij vroeg. Meestal zijn de reacties
(zwelling en roodheid, soms centrale necrose) het duidelijkst bij de eerste
aflezing. Bij enige caviae is echter de reactie na 45 uur duidelijker.
Het komt echter meermalen voor, dat caviae, ingespoten met materiaal, dat
arm is aan tuberkelbacteriën, niet reageren na 3 weken. Daarom wordt de
tuberculinatie dan herhaald aan de andere zijde na circa een maand.
Onlangs hadden wij een geval, waarbij de caviae eerst 3/2 maand na de
infectie duidelijk reageerden.

Bij de op deze wijze uitgevoerde V-Z is veelal het verschil in reacties op
aviaire en bovine tuberculine zeer duidelijk, d.w.z. bij een aviair geïnfec-
teerde cavia bestaat de reactie op aviaire tuberculine (wanneer de sensi-
bilisatie tot stand is gekomen) uit een rood gekleurde zwelling van circa
2 cm in doorsnede, waarbij in het centrum de huid soms wat geel verkleurd
is. De reactie op bovine tuberculine is in vele gevallen praktisch afwezig
en geeft maximaal een rood gekleurde zwelling van hoogstens 1 cm in door-
snede, waarbij nooit necrose wordt aangetroffen.

Is nog geen cultuur van het in onderzoek zijnde geval aanwezig, dan wordt
één van de meest typisch reagerende caviae van een groep geseceerd. Bij
de sectie kan men soms in het geheel niets aantreffen, doch meestal een
zwelling van de regionale lymfklieren (oppervlakkige en diepe liesklieren
en inwendige darmbeenslymfklier), vaak gepaard gaande met enig verval.
Af en toe zijn er ook in de milt enkele haardjes. Cultures worden aangelegd
uit milt plus een lymfklier, na voorbehandeling van het materiaal als boven
omschreven, op eveneens genoemde voedingsbodems.

De geënte voedingsbodems worden voor de eerste maal na circa 10 dagen,
daarna minstens lx per week, bekeken en het waargenomene genoteerd.
De aviaire tuberkelbacteriën groeien op de door ons bereide bodems iets
beter op die van Stonebrink dan op die van Löwenstein, terwijl als regel de
groei op bodems met glycerine wat sterker is dan op die zonder glycerine.
Na 10 dagen is veelal met het blote oog de groei juist zichtbaar op de Stone-
brink-bodems. Met de loupe ziet men dan minuscule koloniën op de Löwen-
stein-boderns met glycerine, terwijl veelal op de Löwensteinboderns zonder
glycerine, ook met de loupe, groei niet of nauwelijks waarneembaar is.
Zuurvaste saprofieten groeien als regel veel sneller. De aviaire koloniën zijn
halfbolvormig en glad. De kleur is veelal crème tot beige (de kleur van
stopverf). In één geval isoleerden wij een hooggele cultuur uit een uit
Abessinië geïmporteerde gier. In VVeybridge (Engeland, mondelinge mede-
deling en demonstratie van Lesslie) treft men geel gekleurde stammen
vaker aan. Volgens M ey n (München, mondelinge mededeling) zou men
in N.-Europa praktisch alleen het licht gekleurde type aantreffen, tei-wijl
naar het Zuiden (Italië) toe hoger gekleurde tot rode toe. Af en toe zien
wij een zeer merkwaardig kolonietype, dat door ons bij andere tuberkel-
bacteriën niet werd aangetroffen, te weten tulbandvormige koloniën. On-
langs hadden wij een geval, waarbij aviaire tuberkelbacteriën, geïsoleerd uit
een varken, uitgroeiden tot koloniën met een soort wielstructuur, d.w.z.
het centrum van een vrij grote tulband werd gevormd door een min of meer
radiair gestreepte massa. Meermalen zijn primair geïsoleerde cultures min-
der fraai. Of de koloniën zijn zo dicht gezaaid, dat deze elkaar raken, waar-
door het type minder goed tot uiting komt, of er zijn zo weinig koloniën,
dat men geen voorkeur kan concluderen voor bepaalde voedingsbodems.

Ook kan het bij het enten opgebrachte materiaal de duidelijkheid van het
beeld vertroebelen. Om deze redenen gaan wij in dergelijke gevallen over
tot het aanleggen van z.g. galverdunningen. Deze methode wordt ook ge-
bruikt voor het determineren van ingezonden cultures en wordt als volgt
toegepast:

Met een spatelvormige entnaald wordt een middelgrote kolonie van de
bodem afgenomen en afgestreken op de stamper, welke bij een kleine, ste-
riele mortier behoort. Hierbij wordt 1 cc steriele rundergal gevoegd en de
kolonie hierin zo goed mogelijk verwre\\en. Wij bezigen deze gal, omdat wij
de mening huldigen, dat op deze wijze een betere verdeling van de kolonie
te verkrijgen is dan alleen met bijv. physiol. NaCl-oplossing. Bij de 1 cc gal
wordt nu in de mortier 4 cc physiol. NaCl-oplossing gevoegd. Dit noemen
wij de verdunning 1 : 5. Hier\\an worden de serieverdunningen gemaakt
in reageerbuizen door telkens 1 cc van de suspensie te voegen bij 4 cc
physiol. NaCl-oplossing. Men verkrijgt dan de verdunningen, welke wij
aanduiden als 1 : 25, 1 : 125, 1 : 625 en 1 : 3125. Geeft het kolonietype ons
het vermoeden, dat wij te maken hebben met aviaire tuberculose, dan wordt
de laatstgenoemde verdunning gebruikt als uitgangsmateriaal voor het enten
van 8 cultuurbuizen, waarbij elke buis geënt wordt met een oognaald van
de suspensie. Op deze wijve verkrijgen wij als regel een dusdanig aantal
koloniën, dat het kolonietype en andere bijzonderheden duidelijk naar voren
komen. Een groeitype, dat men dan ook nogal eens aantreft, is een bodem
bezet met een groot aantal kleinere koloniën, waarop enkele veel grotere
van overigens hetzelfde type.

Bij ingezonden cultures, waarbij het kolonietype niet aan aviaire, doch bijv.
aan bovine tuberculose doet denken, is de suspensie 1 : 625 meer geschikt,
aangezien de ervaring ons heeft geleerd, dat de aviaire koloniën beter zijn
te suspenderen dan de bovine.

Een methode, welke in sommige gevallen door ons gebezigd wordt voor het
onderkennen \\an zuurvaste saprofieten, is het laten groeien bij kamertemjje-
ratuur. Elders wordt voor de differentiatie van aviaire tuberkclbacteriën wel
gebruik gemaakt van hun veel grotere ongevoeligheid voor isonicotinezuur-
hydrazide dan die van zoogdiertuberkelbacteriën.

Alhoewel de differentiatie met behulp van voedingsmedia en caviae voor
ons in vele gevallen beslist voldoende is, willen wij af en toe toch nog wel
nadere gegevens hebben onitient de pathogeniteit van de gevonden Myco-
bacteriën, bijv. wanneer deze zijn geïsoleerd uit diersoorten, waarin ze door
ons niet eerder werden aangetroffen. In dergelijke gevallen gaan wij de
]jathogeniteit na voor de kip en soms ook voor het konijn. Bij de kip wordt
circa 100 y cultuur intraveneus ingespoten, het dier enige weken later ge-
tuberculineerd en weer later geseceerd. Een V-Z tuberculinatie van de kip
verloopt niet erg bevredigend.

Hierbij moet men om te beginnen zeer grote verdunningen gebruiken van
de beide diagnostica, maar bovendien zitten de beide injectieplaatsen
(lellen) hiervoor te dicht bij elkaar, waardoor men beïnvloeding van de
reacties onderling kan verwachten. De reactie op aviaire tuberculine is
steeds wel wat groter dan die op een gelijk aantal eenheden zoogdier-
tuberculine, maar het verschil is vaak niet duidelijk. Het gaat hier orn de
patholoog-anatomische verschijnselen bij de ingespoten kip. De cultuur is
ook van minder waarde, aangezien bijv. ingespoten bovine tuberkelbacteriën
nog lang daarna uit de kippenorganen geïsoleerd kunnen worden. Kippen,

ingespoten met bovine of liLimane tuberkelbacteriën reageren nog lang daar-
na op een injectie van tuberculine.

De aviaire tuberkelbacterie heeft een speciale pathogeniteit voor het konijn.
T a V O n i (1950) spoot ter differentiatie humane, bo\\\'ine en aviaire tuber-
kelbacteriën in een hoeveelheid van 10 y intrapleuraal bij konijnen in. Hij
zag bij de sectie 2 maanden later bepaalde verschillen.
Ons voldoet zeer veel beter een intraveneuze injectie van 1 y bacteriën.
Konijnen, ingespoten met aviaire bacteriën, vertonen dan nl. na circa 3
weken het z.g. Yersin-type van tuberculose, een .soort tuberculeuze septi-
caemie, waarbij bijv. de levercellen stampvol zitten met bacteriën. Dit komt
overeen met de bevindingen van Y a m a m o t o en I s h i d a ( 1950).
Tegen de verwachtingen in levert de methode van het enten van verschil-
lende stammen van Mycobacteriën o]3 bebroede kippeneieren geen gemak-
kelijke manier op voor de differentiatie. Het blijkt nl. dat het ki]3penembryo
zich meer gedraagt als een voedingsbodem, dan als een proefdier, m.a.w.
zowel aviaire, humane als bovine tuberkelbacteriën, alsmede zuurva.ste sa-
profieten groeien er gemakkelijk op. Wij infecteerden indertijd 10-12 dagen
bebroede kippeneieren met susjsensies \\an humane, bovine en aviaire tu-
berkelbacteriën op het chorio-allantoïs\\ lies. Alle drie soorten bleken te
groeien en later in de embryo\'s aan te lonen. Verschillende onderzoekers
hebben overeenkomstige methoden gebruikt, nl. .S c h ü r m a n n (1952),
Brueck (1955), Lie Khing Ting (1955), Francis (1956)
D O s c h (1956) en Y a m a m o t o (1954).

Francis heeft wellicht het meeste waardevolle werk op dit gebied ver-
richt door een zorgvuldig vergelijkend onderzoek van de laesies, welke de
verschillende Mycobacteriën op het chorio-allantoïs-vlies te weeg brengen.

Vanwege de Prov. Gezondheidsdienst in Zuid-Holland werd onze aandacht
gevestigd op een aantal gevallen, waarbij het voorkomen van aspecifieke
reacties op bo\\ine tuberculine bij runderen mogelijk kon worden geweten
aan tuberculose bij pluimvee. Dit vormde voor ons aanleiding tot het in-
stellen \\an een onderzoek op een aantal ])luimveebedrij\\en, dat werd uit-
ge\\oerd in de jaren 1953 t.m. 1955, waarbij het volgende werd waarge-
nomen :

T. te G. Oude koppel; 3 van de 15 dieren positief. Jonge koppel: be-
staande uit 37 dieren, vrij. De oude ko])])el is in z\'n geheel
opgeruimd, de hokken ontsmet en het terrein een half jaar
niet voor het houden van kijjpen gebruikt. De jonge koppel
bleek 3 maanden later nog geheel vrij. Bij een 6 maanden
daarna ingesteld onderzoek werd hierbij geen tuberculose
meer waargenomen.

J.M. te R. Vermeerderingsbedrijf. Van 93 overjarige kippen (2c leg)
reageerden niet minder dan 26 positief. Van de dieren van
de eerste leg reageerden 7 van de 155.

W\'. te R. Van een ko])pel van 67 dieren waren 4 positief, een andere
koppel van 62 dieren was negatief.

De eerste maal werdeti van 567 dieren er 124 positief be\\\'onden. In feite
waren hier nog veel meer zieke dieren, aangezien door een selecteur de-
zelfde dag nog 122 kippen uitgeschift waren, welke niet bij de 567 getuber-
culineerde dieren waren ojigenomen. Hoe weinig men op de uitschifting
aan kan, wat betreft de dieren lijdende aan tuberculose, blijkt uit het vol-
gende. Uit een hok, waarin oorspronkelijk 71 kippen aanwezig waren, wer-
den door de selecteur 14 verwijderd. De resterende 57 werden getuberculi-
neeid. De eigenaar deelde mede zeei\' benieuwd te zijn naar de uitslag bij
de dieren \\an dit hok, aangezien de leg onvoldoende was ondanks de op
het oog uitstekende conditie der dieren. Het resultaat was dat 53 van de 57
dieren positief op tuberculine reageerden.

Bij het tweede onderzoek werden van de 754 dieren 17 jjositief bevonden
en deze positieve kipjjen werden alleen waargenomen bij de oudere dieren
aanwezig in hokken, waar bij het eerste onderzoek ook dieren met positieve
reactie op tuberculine waren aangetroffen.

Bij het dei\'de onderzoek werden weer van de 665 getuberculineerde dieren
22 positief bevonden, waarbij o.a. 10 van een koppel van 62, waarbij bij het
2e onderzoek slechts 1 van de toen 65 stuks tellende koppel positief was.
Bij het vierde onderzoek waren er weer 20 dieren ])ositief van de 505. Hier-
bij waren 1 7 reacties afkomstig van dieren, die aan de 2e leg waren en 3
van de hennen, die in de Ie U^g verkeerden.

Bij het \\ijfde onderzoek waren er alleen nog jonge dieren aanwezig, 314
stuks, waarvan 4 ])ositief waren.

Bij het zesde en laatste onderzoek was er weer een toename, te weten 15
dieren positief van de 702.

Dit teleurstellend resultaat kan geweten worden aan ongunstige omstandig-
heden, aan de ten dele ongeschikte huisvesting en onvoldoende deskundig
beheer, waarbij het bijv. voorkwam, dat jonge, onbesmette hanen eerst ge-
plaatst werden bij een ko|)])el overjarige heimen, waarbij dieren met tuber-
culose waren aangetroffen en later zonder meer bij jonge hennen. De hok-
ken waren op dit bedrijf grotendeels oud en moeilijk te reinigen. Speciaal
in het hok, waarin bij het eerste onderzoek 53 van de 57 dieren reageerden,
kwamen steeds weer positieve tuberculinaties voor.

In bovenstaande gevallen bleek de omvang, waarin tuberculose op de be-
drijven voorkwam, veel uitgebreider dan was vermoed door pluimvee-
houders en selecteurs. Door het regelmatige uitschiften door selecteurs en
eigenaren van die dieren, welke voor de produktie minder geschikt worden
geacht, verwijdert men ook de tuberculeuze hennen reeds in een vroeg sta-
dium. Deze uitgeselecteerde dieren worden veelal zonder nader onderzoek
verkocht. Bovendien worden de leghennen vrijwel alle na de 2e leg opge-

ruimd. Zo kan het voorkomen, dat tuberculose op een pluimveebedrijf
jarenlang aanwezig is, zonder dat de eigenaar of anderen hiervan enig ver-
moeden hebben en dit bijv. pas ontdekt wordt doordat runderen aspecifiek
reageren. Aangezien pluimvee niet aan vleeskeuringsvoorschriften gebonden
is, worden ook geen gegevens omtrent het voorkomen van tuberculose bij
geslacht pluimvee verkregen. Het aantal bij Gezondheidsdiensten R.S.I.
aangetroffen gevallen van tuberculose bij kippen zal slechts een geringe
fractie bedragen van het totale voorkomen. Gaat men over tot onderzoek
door middel van tuberculinatie, dan stijgt het aantal gevallen schrikbarend.
In Noord-Holland (1956-\'57) vermoedde men op een bedrijf het voorko-
men van tuberculose onder het pluimvee. Enkele in minder goede conditie
verkerende kippen werden geseceerd, doch hierbij werd geen tuberculose
waargenomen. De overige kippen werden getuberculineerd, waarbij een
aantal positieve reacties werden waargenomen, terwijl bij sectie deze dieren
aan min of meer ernstige tuberculose bleken te lijden.
"Aan de R.S.I. werd tuberculose vastgesteld onder pluimvee afkomstig uit
vrijwel alle provincies (142 gevallen van 1953 t.m. mei 1958). Uit de bij de
cadavers behorende brieven blijkt vaak, dat op het bedrijf van de inzender
de ziekte reeds belangrijke schade had aangericht.

Voorts werden een 40-tal ingezonden cultures, geïsoleerd uit allerlei organen
van kippen, gedetermineerd als aviaire tubeiculose.

Wat de betekenis van aviaire tuberculose bij kippen betreft, dient men be-
halve aan de grote, doch moeilijk te schatten schade, welke aan de pluim-
veestapel zelf wordt toegebracht, ook te denken aan de infectiebron, welke
de geïnfecteerde kippen leveren voor ander gevogelte, zoogdieren en de
mens. De tuberculeuze veranderingen bij kippen zijn waargenomen in lever,
milt, daarm, nier, eierstok, beenmerg en soms in het spierweefsel. In uit-
strijkpreparaten van de laesies treft men veelal zeer veel bacteriën aan.
Combé (1953) isoleerde tuberkelbacteriën uit de actieve ovariën van 45
tuberculeuze hennen. Dit wijst op de mogelijkheid van het leggen van ge-
infecteerde eieren, hetgeen overigens een bekend feit is.
Naguib (1954) voerde nog een experiment in deze richting uit. Hij in-
fecteerde bevruchte eieren kunstmatig met tuberkelbacteriën en broedde
deze in de machine uit. Uit een deel van de geïnfecteerde eieren kwamen
levende kuikens. Deze infecteerden hun koppelgenoten.
S h c h e p i 1 o V (1956) beschrijft de isolatie van aviaire tuberkelbacteriën
uit eieren van positieve reactoren.

F e d o s e e V ( 1956) schat, dat 1\'^/c \\ an de eieren, gelegd door tuberculeuze
hennen, aviaire bacteriën bevatten.

P u s z t a i (1955) vond in Hongarije, waar \\ lg. de vleeskeuringsvoorschrif-
ten de organen, welke macroscopisch zichtbare veranderingen vertonen,
worden afgekeurd, doch de bout voor menselijke consumptie wordt vrij-
gegeven, dat ook niet macroscopisch aangetaste organen tuberkelbacteriën
konden bevatten en beval op grond hiervan strengere voorschriften aan.
Schnee meier (1955) ging na in hoeverre hij tuberkelbacteriën kon
kweken uit het vlees van tuberculeuze kippen. Hij kwam tot een percenta-
ge van 73%, waarbij zelfs in vele gevallen een grote bactcrierijkdom werd
waargenomen.

In Nederland is pluimvee niet aan keuring onderworpen. Duidelijk aange-
taste organen worden uiteraard door de poelier verwijderd, doch de bout,
al of niet door tuberculeus weefsel besmeurd en welke beenderen kan be-

vatten met tuberculeuze haarden, wordt zonder meer te koop aangeboden.
Nassal (1957) wijst óók op het feit, dat bij orgaan tuberculose het
beenmerg tuberkelbacteriën bevat.

De betekenis van de aviaire tuberculose als bron voor infectie van andere
dieren zal naar voren komen bij de bespreking van de vogeltuberculose bij
deze dieren.

Jansen (1934) vond bij 34 van 100 gestorven eenden tuberculose. Dit
onderzoek werd ten dele door één van ons als co-assistent van de afdehng
Infectieziekten van de Veeartsenijkundige Faculteit te Utrecht meege-
maakt. Opvallend was de zeer grote bacterierijkdom zonder dat macro-
scopisch typische tuberculeuze veranderingen werden waargenomen. Veelal
was de lever diffuus vergroot.

Shchepilov (1955) vermeldt, dat op een bedrijf, waar ganzen en een-
den samen werden gehouden met kippen, grote verliezen door tuberculose .
optraden.

Ook toonde hij (1956) tuberkelbacteriën aan in 7 van de 18 eieren van
eenden, die positief op de tuberculinatie reageerden.
Sinkovic (1954) beschrijft gegeneraliseerde tuberculose bij een wilde
eend, nl. een grijze taling (Anas querquedula gibberifrons).
Aan de R.S.I. worden weinig eenden en ganzen ter onderzoek aangeboden.
Toch troffen wij tuberculose bij beide vo^lsoorten aan.
In de literatuur wordt door Jacob (1953) beschreven, dat vogeltubercu-
lose bij talrijke vogels is waargenomen, te weten door Wolffhügel
(1904) bij de zwarte zeeëend, door M a g n u s s o n (1919) bij de meerkoet,
door V o n F u n k (1925) bij de bosuil, door Kerschlag el (1935) bij
het auerhoen, door dezelfde auteur (1937) bij het korhoen, door Salo-
mon (1937) bij de schreeuwarend.

Jansen (1936) trof bij 2 kerkuilen uit Brielle tuberculose aan. De dieren
vertoonden uitgebreide orgaantuberculose met aantasting van beenderen en
musculatuur. In deze streek (Voorne) komt nu nog zeer veel vogeltubercu-
lose voor, getuige inzendingen aan de Rijksseruminrichting.
Voorts werd door Y a m a m o t o en I s h i d a (1950) tuberculose waarge-
nomen bij de flamingo en de jufferkraan, door L u k e 11954) bij de kok-
meeuw, de sperwer en de kauw, door H a r r i s o n c.s. (1956) bij de hout-
duif, door P.G.D. Friesland (1955-56) bij het parelhoen. Patcrson
(Weybridge 1957, mondelinge mededeling) deelt mede, dat in sommige
troepen mussen veel tuberculose voorkomt.

V. d. Hoeden (1946) kweekte aviaire tuberkelbacteriën uit een struis-
vogel, fazant, gier, meeuw, arend en pinguin.

pi um (1942) vermeldt het onderzoek van 816 meeuwen (zilver-, storm-
en kokmeeuwen). Hij vond bij 48 exemplaren macroscopische veranderin-
gen, doch kweekte voorts uit 28 van de overige 768 ogenschijnlijk gezonde
vogels tuberkelbacteriën. Deze auteui\' haalt een interessant gegeven aan
van Zweedse zijde, waarin wordt vermeldt hoe een overigens gezonde
koppel vee tuberculine-positief werd door infectie met vogeltuberculose.
De reagerende koeien graasden in een weide, die regelmatig bezocht werd
door een troep meeuwen, waarvan enkele werden geschoten en besmet
bleken te zijn met tuberculose.

nomen bij de fazant (2x), het gierparelhoen (lx), de duif (2x), de juffer-
kraan (lx) en de gier (lx).

Wij ontmoeten twee gevallen van gegeneraliseerde tuberculose bij de duif.
Bij deze diersoort kan de tuberculose zich ook beperken tot huidveranderin-
gen om de ogen. Hiervan komt een afbeelding voor in H u ty ra en M a-
r e k. Van D o r s s e n demonstreerde een dusdanig geval.
Door ons werden aviaire tuberkelbacteriën gekweekt uit organen, welke af-
komstig waren \\an twee door de Gezondheidsdienst in Zeeland geseceerde
meeuwen, waarbij bij de ene tuberculeuze veranderingen werden aange-
troffen in lever, milt, longen en beenmerg, terwijl bij de andere alleen de
lever aangetast was.

Van dezelfde Dienst ontvingen wij ruim 30 cultures \\an meeuwen, meestal
geïsoleerd uit lever of milt. Deze cultures werden alle als aviaire tuberculose
gedetermineerd.

Dit onderzoek vormt een onderdeel van een meer uitgebreide studie in
T.N.O.-\\erband naar het \\oorkomen \\an a\\iaire tuberculose in deze pro-
vincie, waarover t.z.t. een dissertatie van K. G. Rob ij n s te verwachten is.

v. d. H o e d e n i 1941) beschrijft bij 2 paarden, geslacht in het abattoir te
Rotterdam, zeer ernstige ziekteprocessen, waarbij miliaire en submiliaire uit-
zaaiing in longen en le\\ er op de voorgrond sionclen.

P e 1 1 e g r i n i ( 1949) beschreef een geval van aviaire tuberculose bij een
muildier in Somaliland. H\'\'t dier had een niet genezende wond aan de koot
(links achter), vermagerde en hoestte. Bij de sectie werden verkaasde haar-
den in de longen gevonden en vergroting van de regionale lymfklieren. Uit
de laesies werden aviaire tuberkelbacteriën gekweekt.

L e s s 1 i e ( 19.58) vermeldt een geval van aviaire tuberculose bij een mijn-
paard. Waargenomen werden zwellingen aan ondeibenen en praeputium,
welke ten dele genazen en ten dele ulcereerdeTi. Later vertoonde het dier ook
een lichte hoest en neusuitvloeiing. Bij de sectie werden een groot aantal
lymfklieren aangetast gevonden. Voorts waren er ulcera in de trachea en
]3rocessen in longen en lever. Inges])otcn caviae reageerden op aviaire tuber-
culine en vertoonden de sectie, die bij aviaire tubercidose van deze dier-
soort hoort. De cultures waren karakteristiek en de gekweekte i)acteriëii
bleken ])athogeen voor konijn en ki[). Histologisch werden in de lymfklieren
van het paard veel reuzencellen aangetroffen, welke ten dele vol zaten met
ziun\\aste staafjes.

Bij ons eigen onderzoek gelukte het éénmaal de aanwezigheid \\an aviaire
tuberkelbacteriën aan te tonen bij een serumpaard, dat grotere reacties op
axiaire dan op bovine tuberculine liet zien. Uit de caviae, welke waren in-
gesjjoten met materiaal van borst- en buiklymfklieren van dit paard werdeti
aviaire tuberkelbacteriën gekweekt. De pathogeniteit hiervan voor een kip
werd aangetoond.

Dat door aviaire tuberkelbacteriën bij het rund (vaak tijdelijke) allergie
t.o.v. tuberculine ontstaat en dat tuberculeuze haarden kunnen ontstaan,
speciaal in de mesenteriale lymfklieren, is reeds lang bekend. Later vond

P 1 u m (1924), dat aviaire tuberculose abortus kan veroorzaken. Onder de
uterusinucosa kunnen zich tubercideuze processen bevinden.
T i m o n e y (1939) is de eerste, welke een grondig onderzoek beschreef van
een geval van algemene aviaire tuberculose bij een rund. Hij nam ver voort-
geschreden chronische processen in borst en buikholte waar en een uitge-
breide aandoening van de uier.

In ons land vond v. d. H o e d en ( 1941) bij 4 door vogeltuberkelbacteriën
besmette runderen afwijkingen van zeer enstige aard met uitgebreide mi-
liaire uitzaaiing en aantasting van verschillende organen. Hierbij werd 2x
een longaandoneing van diffuus-sereuze aard waargenomen, het beeld van
de tuberculeuze jjneumonie.

S t u a r t en M a r s h a 1 1 ( 1952) beschreven een geval van klinisch waar-
neembare mastitis met, bij de sectie, macroscopisch zichtbare tuberculeuze
laesies in de uier. Verder werden tuberculeuze veranderingen gevonden in
de uierlymfklieren, de mesenteriale klieren en onder de leverkapsel.
\'I\' h O r d a 1-C hristensen (1952) publiceerden een geval van gegene-
raliseerde aviaire tuberculose bij een koe. Hij vond bij sectie tuberculose
van uier en baarmoeder en bij histologisch onderzoek tuberculeuze aan-
tasting van de longen en de bronchiale, inguinale en uierlymfklieren.
F i n c h e r en rnedewerkeis (1954) namen tubeiculeuze processen waar bij
een rund, dat wegens paresis werd opgeruimd, in de cerebrale en spinale
meningen en in de uterus.

Burgisser en Schneider (1957) berichten over 2 gevallen van
aviaire tuberculose bij rundeien. Deze rundeien aborteerden en in de
secundinae werden talrijke zuurvaste staafjes waargenomen. Bij één der
rundeien werden zuurvaste bacteriën aangetoond in de melk.
L\'it de literatuur worden slechts de hierboven aangehaalde, sprekende ge-
vallen van aviaiie tuberculose bij hel rund vermeld, waarbij deze infectie
cultureel en dierexjjerimenteel werd aangetoond.

Ons eigen onderzoek betreft het kweken \\an aviaire tuberkelbacteriën uit
lymfklieren van runderen, welke ten dele door onszelf zijn geseceerd, terwijl
wij in andere gevallen de lymfklieren ter onderzoek ontvingen en voorts uit
het determineren, c.q. staven van de bevinding van de inzender, van toe-
gezonden cultures.

Wat het kweken uit de lymfklieren betreft (20 gevallen) waren bij 10
dieren haardjes in de klieren aanwezig. i5ij de 10 andere dieien waren de
lymfklieren macroscopisch normaal. In cle meeste gevallen werden de cul-
tures verkregen uit de mesenteriale klieiCTi, éénmaal echter uit kop- en
lichaarnsklieren, en éénmaal behalve uit de mesenteriale klieren ook
uit de kopklieren.

Bij de runderen, welke door ons geseceerd werden, werd van te voren nog
een test verricht met verschillende diagnostica. In alle gevallen was de zwel-
ling opgewekt door de aviaire tuberculine zeer veel groter dan die opgewekt
door de bovine tuberculine. Anders staat het met de reacties opgewekt door
axiaire tuberculine en johnine. Deze lopen niet sterk uit elkaar, waarbij
meestal de reactie o]3 johnine wat groter is dan die op aviaire tuberculine.
Hierbij moet men in het oog houden, dat de concentratie van de johnine aan
proteïne bedraagt 1,5 mg/cc, evenals dat het geval is bij de bovine tuber-
culine, terwijl de concentratie van de aviaire tuberculine slechts 0,4 mg/cc
bedraagt. Bij dieren behejjt met para-tuberculose is meestal de reactie op
aviaire tuberculine circa de helft van die op johnine, terwijl de reacties over

het geheel hier vaak wat kleiner zijn. Alhoewel met behulp van deze verge-
lijkende tests wel een indruk kan worden verkregen of men te maken heeft
met sensibilisatie door aviaire tuberculose of door para-tuberculose, valt
dit uit dit onderzoek toch niet met zekerheid op te maken.
De cultures, die wij ontvingen en welke gedetermineerd werden als aviaire
tuberculose, waren in 8 gevallen geïsoleerd uit mesenteriale lymfklieren en
afkomstig van runderen, waarbij niet vermeld is, dat ze verdere verschijn-
selen van tuberculose vertoonden. Wij kregen verder 2 cultures van de
Gezondheidsdienst in Overijssel afkomstig van runderen met gegenerali-
seerde tuberculose met open longtuberculose (Post env an U 1 s e n,
1954). Van de Gezondheidsdienst in Noord-Holland ontvingen wij een
stam geïsoleerd uit een uier met miliair tuberculose.

Uit bovenstaand onderzoek blijkt, dat ook in ons land aviaire tuberculose bij
runderen meer ernstige veranderingen kan veroorzaken. In de meeste ge-
vallen beperken zich de veranderingen echter tot haardjes in de mesenteri-
ale lymfklieren. Verschillende malen gelukte het ons niet aviaire tuberkel-
bacteriën te kweken, terwijl toch het vooronderzoek en de sectie in de rich-
ting van aviaire tuberculose wezen. Het kan dan gebeuren, dat in een tu-
berculeuze haard nog wel microscopisch zuurvaste staafjes zijn aan te to-
nen, maar dat deze afgestorven of niet voldoende levenskrachtig meer zijn
om cultuur of infectie van caviae mogelijk te maken. Hieruit kan geconclu-
deerd worden, dat in sommige gevallen de aviaire tuberkelbacteriën bij het
rund weer afsterven. De pathogeniteit van de aviaire tuberkelbacteriën voor
het rund schommelt dus tussen zeer ruime grenzen, terwijl uitscheiden van
de bacteriën mogelijk is via longen, uier en baarmoeder.

V. d. H o e d e n (1941) kweekte in twee gevallen aviaire tuberkelbacteriën
uit geiten. Deze hadden evenals de dieren waaruit bovine bacteriën werden
gekweekt, geleden aan zeer ernstige exsudatieve tuberculose met uitgebreide
verwekingshaarden, vooral longcavernen.

S O 1 i m a n c.s. ( 1953) beschreven aviaire tuberculose bij geiten en haalden
ook experimenten van G r i f f i t h (1911) op dit gebied aan. Uit het geheel
blijkt, dat door intraveneuze injectie van aviaire tuberkelbacteriën een
tuberculeuze septicaemie is op te wekken. Voorts kunnen de bacteriën met
de melk worden uitgescheiden door dieren, die overigens in goede conditie
zijn. De uier kan ook verhard zijn met haarden in de supramammaire lymf-
klieren. Door infectie per os kunnen darrnzweren optreden.
Ons eigen geval betreft een geit, welke ons toegezonden werd door de Ge-
zondheidsdienst in Zeeland. De tuberculinatie-gegevens waren bij ons V.
4,8; J. 5,5 en Z. 0,8 mm. Bij de sectie werden enkele verkalkte haardjes in
de mesenteriale klieren aangetroffen, waaruit de aviaire tuberkelbacteriën
werden geïsoleerd.

H a r s h f i e 1 d c.s. (1937), werkzaam in North Dakota, vermelden aviaire
tuberculose bij 25 schapen, waarvan 24 gevallen door henzelf werden ge-
constateerd. Laesies werden aangetroffen in longen (w.o. 3x miliaire t.b.c.)
en longlymfklieren en soms in de pleura. Voorts in de lever (w.o. 3x miliaire
t.b.c.), milt en portale- en mesenteriale lymfklieren. In twee gevallen gaf
het aanleiding tot beentuberculose. Ook in uier- en vleeslymfklieren werden

haarden aangetroffen. In \\oortgeschreden infecties was opmerkelijk de uit-
gebreide verkalking. Als infectiebron wordt tuberculose bij kippen waar-
schijnlijk geacht, welke in de betreffende streek veel voorkwam.

Gwatkin en Mitchell (1952) infecteerden varkens door deze orga-
nen van geïnfecteerde kippen te voeren. Gezonde varkens, die, 2 weken
nadat de voeding hiermede was geëindigd, met de geïnfecteerde varkens
in contact werden gebracht, werden ook geïnfecteerd.
Eli an c.s. (1953) berichten over de slachtbevindingen van 3143 varkens
in Caïro. Van de aangetroffen 62 tuberculeuze dieren was 16% besmet met
het aviaire type.

1 b i s t o n c.s. (1954) brachten het voorkomen van aviaire tuberculose
bij varkens in verband met het houden van kippen op hetzelfde bedrijf.
Clapp (1956) onderzocht lymfklieren van varkens, die tuberculeuze en
op tuberculose gelijkende haardjes vertoonden. Van de 167x dat Mycobac-
teriën geïsoleerd werden, vond hij 143x het aviaire type.
Ten aanzien van tuberculose bij varkens wordt door velen de mening ge-
huldigd, dat deze ziekte zich ten eerste zou beperken tot enkele lymfklieren
langs de cligestietractus en ten tweede, dat ook bij meer uitgebreide aviaire
tuberculose voornamelijk proliferatieve veranderingen optreden, zodat men
aan het jiatholoog-anatomisch beeld zou kunnen zien of men met bovine of
aviaire tuberculose te maken heeft.

Wat het eerste punt betreft, blijkt uit het werk van Feldman (1938),
die in Minnesota de aviaire bacterie \\\'ond bij 24 van 26 slachtvarkens, welke
wegens zeer uitgebreide tuberculose werden afgekeurd, dat aviaire t.b.c. bij
varkens tot ernstige veranderingen kan voeren. Wat het tweede punt betreft
wijst V. d. Hoeden (1941) er op, dat het patholoog-anatomische beeld
niet typisch behoeft te zijn. Hij kweekt nl. soms rundertuberkelbacteriën
uit weefsels, welke patholoog-anatomisch als behept met vogeltuberculose
waren betiteld.

Ons eigen onderzoek beperkt zich grotendeels tot het determineren van in-
gezonden cultures, welke voor het grootste deel geïsoleerd waren uit de
kop- en kransklieren (een 70-tal). In enkele gevallen echter uit longen met
miliaire tuberculose (4x), uit de lever of de portale lymfklieren (4x) en de
milt (lx).

P O n O m a r e v (1955) geeft aan. dat honden zich kunnen infecteren door
het eten van organen van tuberculeuze kippen.

Verge (1945), aangehaald door Hutyra en Marek (1954), ver-
meldt, dat bij de hond op 200 bovine, 397 humane en 12 aviaire infecties
werden waargenomen.

Bij de nerts werd in Amerika aviaire tuberculose vastgesteld door H a 11 en
medewerkers (1957). Bij de sectie werden de meeste lymfklieren sterk ver-
gioot bevonden, zonder verkazing of verkalking, terwijl ook milt en lever
vergroot waren.

Kort na deze publikatie troffen wij zelf een geval aan, waarbij in de mesen-
teriale klieren een verkaasde haard werd aangetroffen. Voorts waren er

haardjes in de longen en één haardje in een nier. Zuurvaste staafjes werden
aangetroffen in de tuberculeuze haardjes van genoemde organen en boven-
dien in de milt. Het culturele onderzoek gaf typische aviaire groei te zien.
Ingespoten caviae werden sterk gesensibiliseerd t.o.v. aviaire tuberculine en
de pathogeniteit van de bacteriën voor de kip werd vastgesteld.

Wij namen 2 gevallen van spontane aviaire tuberculose bij het konijn waar.
Dit betrof konijnen welke gehouden werden in een konijnenheuvel aan-
wezig in een uitloop, waarin tuberculeuze kippen verkeerden. Het eerste
dier had een andere doodsoorzaak en slechts in geringe graad tuberculose.
Het tweede konijn was gestorven aan de tuberculose. Het sectiebeeld was
als volgt: Talrijke haardjes in de longen, enkele in de lever, in de milt geen
macroscopisch zichtbare haardjes, maar het preparaat was positief o]) zuur-
vaste staafjes. In de nieren meerdere haardjes. Het coecum was sterk aan-
getast en in het colon waren enkele grote processen aanwezig. Alle pre])a-
raten waren zeer sterk positief, doch de staafjes waren meestal losliggend, in
tegenstelling met de bevinding bij het Yersin-type, waarbij men zeer grote
opeenhopingen van tuberkelbacteriën aantreft. Het patholoog-anatomisch
beeld wees dus sterk op een \\oedingsinfectie met daarop aansluitend gene-
ralisatie.

Het is merkwaardig, dat de aviaire tuberkelbacteriën een grote pathogeniteit
vertonen voor het konijn in tegenstelling met die voor knaagdieren (caviae,
muizen, ratten). Dit kan wellicht een aanwijzing te meer zijn, dat de nieu-
were dierkundige indeling, waarbij hazen en konijnen in een aparte orde,
nl. de dubbeltandigen, worden ondergebracht juister is, dan het vroegere
onderbrengen in de orde der knaagdieren.

Tilden c.s. (1957) beschrijven een tuberculeus absces in het ruggemerg
van een klein soort kangoeroe. (Macropus bennetti).

In de Londense dierentuin werd ook nog aviaire tuberculose aangetroflen
bij een ander soort kangoeroe (Macropus fuliginosus). Dit dier leed aan
gewrichts- en longtuberculose.

Lucas (1925) beschrijft ook een geval van aviaire tub(-\'rculose, processen
in lever en mesenteriale lymfklieren, bij een buideldiei\', te welen de kan-
goeroerat (Aepypryrnnus rufescens).

U r b a i n (1938) vond bij een gestoi ven Chinese makaak (Macaca sinen-
sis) ernstige darm- en longtuberculose van aviaire aard met grote rijkdom
aan tuberkelbacteriën. Dit dier had veel rauwe eieren genuttigd.

Gezien de pathogeniteit van de aviaire tuberkelbacteiiën voor talrijke groe-
pen van zoogdieren (eenhoevige dieren, herkauwers, varkens, roofdieren,
dubbeltandigen, buideldieren) behoeft het geen verwondering te wekken,
dat ook de pathogeniteit voor de mens is aangetoond. Onze gegevens be-
perken zich echter tot literatuurgevallen. Rapporteurs zijn o.a. F e 1 d m a n
(1947), Dragsted (1949), Pallaske (1951) en N a s s a 1 (1957).
Waargenomen werden: een geval, eerst gediagnostiseerd als lym])hogranulo-

inatosc (Hodgkin\'s diseaso); een geval, waarbij huidveranderingen voor-
kwamen aan wang, bovenarm, borst en axillaire lymfklier en waarbij de
diagnose Boecks sarcoïd eerst gesteld was; een kind met een progressieve,
cervieale adenitis en miliaire vlekjes in de longen; een man met ernstige
longtuberculose met cavernen, waarbij de ziekte werd toegeschreven aan het
dagelijks nuttigen van rauwe eieren; een geval van silicotuberculose bij een
mijnwerker; een vrouw met fibrocaverneuze longtuberculose (bij V-Z-tuber-
culinatie vertoonde deze vrouw een sterke reactie t.w. van 15 mm doorsnede
op 1 TU a\\iaire tuberculine) ; een meisje met grote submaxillaire klier-
zwelling (ook bij dit kind werd een V-Z-tuberculinatie verricht. 100 TU
zoogdiertuberculine (PPD) gaf evenals 1 TU aviaire tuberculine een reac-
tie van 10 mm doorsnede); twee gevallen van zwelling van de okselklier;
een kind, dat gestorven is aan tuberculeuze meningitis; een man gestorven
aan longtuberculose.

In al deze gevallen, uitgezonderd dat van silicotuberculose bij de mijn-
werker. werd typische pathogeniteit aangetoond voor kippen en konijnen en
geringe voor caviae van de geïsoleerde tuberkelbacteriën. In het eerst ge-
noemde ge\\ al werd zelfs gewerkt met niet minder dan 6 caviae, 7 konijnen
en 8 kijjpen. De bacteriën, die bij de mijnwerker geïsoleerd werden, waren
niet volvirulent voor konijn en ki]j. Het is echter bekend, dat verzwakte
tuberkelbacteriën, welke niet ])athogeen zijn voor personen met normale
longen, in gevallen \\an longsilicose virulent worden.

Als infectiebron wordt aangegeven de inhalatie van besmet stof uit kippen-
hokken, het contact met duiven welke huidzweren hebben en het eten van
rauwe of onvoldoende gekookte eieren.

Alhoewel uit het voorgaande gebleken is, dat naast vogels talrijke zoog-
dieren besmet kunnen worden en dat zoogdieren zelf ook weer als besmet-
tingsbron kunnen optreden, zal toch de bestrijding in de eerste plaats moeten
gezocht worden in het tegengaan van de ziekte bij gevogelte. Hierbij is het
mogelijk tot werkelijke bestrijding over te gaan bij ons pluimvee, terwijl be-
smetting van vee en pluimvee door wilde vogels wellicht door bepaalde
maatregelen be])erkt kan worden. Evenals de tuberculose \\an het rundvee
in Nederland uitgeroeid is, of althans tot een zeer klein minimum is terug-
gebracht door tuheiculinatie en doelmatige opfokmaatregelen, is dit op
overeenkomstige wijze mogelijk bij ])luimvee, waarbij echter met enige
bijzondere verschillen dient rekening gehouden te worden, te weten:

Ad. 1. Uit het feit, dat pluimveetuberculose als open tuberculose beschouwd
moet worden, volgt, dat men een koppel, waarvan een aantal dieren
op tubercidine reageert, moet beschouwen als een groep dieren,
waai-van zeer vermoedelijk alle e.xemplaren aan een infectiekans
hebben blootgestaan.

Ad. 2. De korte levensduur van het gemiddelde leghoen schept de moge-
lijkheid om ook zonder rigoureuze maatregelen een bedrijf binnen de
3 jaar geheel te saneren, nl. door het successievelijk opruimen van
de besmette jaargangen en de aanschaf van dieren van onverdachte

herkomst, welke laatste zodanig gehuisvest dienen te worden, dat
besmetting door restanten van oudere koppels uitgesloten is.

Ad. 3. Het feit, dat men in Nederland kent het systeem fokbedrijf, ver-
meerderingsbedrijf, kuikenbroeder en legbedrijf, doet ons een ma-
nier aan de hand om in korte tijd te beschikken over een praktisch
tuberculosevrije kippenstapel.

Het zal vrijwel niet mogelijk zijn om de tuberculose bij pluimvee te be-
strijden bij alle pluimveehouders, inclusief particulieren, welke enkele leg-
hennen houden. ^Vel moet het mogelijk zijn om te bepalen, dat eigenaren
van runderen, welke reeds vallen onder de bepalingen die de Gezondheids-
diensten stellen en welke zijn gebaseerd op de wet van 23 juni 1952 tot rege-
ling van de bestrijding der tuberculose onder het rundvee, te verplichten
geen tuberculeus pluimvee te houden. Eveneens zal geëist kunnen worden,
dat de varkens op die bedrijven in het onderzoek worden betrokken door
ze aan de V-Z-tuberculinatie te onderwerpen. Speciaal voor fokvarkens
moet dit van belang worden geacht. Indien voorts vanwege de vleeskeurings-
dienst de aangetroffen tuberculose bij geslachte varkens wordt gemeld, opdat
de herkomst van deze dieren kan worden nagegaan, helpt dit mede om be-
halve zoogdier- ook de aviaire tuberculose bij varkens te bestrijden. Het kan
uiteindelijk als niet meer dan redelijk worden beschouwd, dat aan de hou-
ders van fok- en vermeerderingsbedrijven de eis wordt gesteld volkomen
tuberculosevrije dieren en broedeieren te verkopen. Hoever men soms van
deze toestand af is, heeft ons onderzoek aangetoond.

Wat de uitvoering van de tuberculinatie betreft op deze pluimvee- en broed-
eieren leverende bedrijven, dient deze o.i. herhaald te worden met tussen-
pozen van circa 6 weken tot aan het tijdstip, waarop het bedrijf vrij ver-
klaard kan worden. De herhaling van de tuberculinatie na circa 6 weken
dient om dieren, welke bij het eerste onderzoek reeds besmet maar nog niet
allergisch waren, alsnog op te sporen. Dieren met ernstige tuberculose, welke
reeds in het anergische stadium verkeerden bij het eerste onderzoek, zullen
bij een tweede onderzoek óf zichtbaar ziek zijn, of reeds gestorven zijn.
N a s s a 1 (2) in Raden huldigt een overeenkomstige mening.
Een tweemalig onderzoek is voorts nodig orn een juiste indruk te krijgen
van de toestand, waarin de koppel t.a.v. tuberculose verkeert.
Men kan zich de volgende toestanden voorstellen:

a. Stel bij een koppel hennen reageren enkele dieren, welke na dit onder-
zoek worden verwijderd. Zijn dit dieren, welke min of meer toevalliger-
wijze zijn geïnfecteerd, bijv. door kort verblijf in een besmet hok, dan
bestaat de kans, dat de koppel in z\'n geheel niet of nauwelijks besmet is.
Deze koppel behoeft men dan niet direct geheel te liquideren.

b. Een ander geval is het, wanneer bij het eerste onderzoek een overeen-
komstig aantal dieren reageert, doch de hele koppel aan een zware in-
fectie heeft blootgestaan, bijv. door de aanwezigheid van een aantal
dieren met ernstige tuberculose, welke reeds \\ oor het eerste onderzoek
zijn verwijderd. Dan zal men bij een tweede onderzoek een groot aantal
positieve reageerders krmnen aantreffen.

Vrijverklaring zal kunnen geschieden, wanneer het onderzoek 2x achter
elkaar negatief is verlopen en tus.sentijds geen dieren aan het onderzoek
worden onttrokken en koppels, waarbij tuberculose in meer belangrijke mate

is aangetoond, in z\'n geheel zijn opgeruimd. Hierna zal met een periodiek
onderzoek met grotere tussenpozen, bijv. lx per jaar, kunnen worden vol-
staan.

Het moet als vanzelfsprekend aangenomen worden, dat, zolang op een be-
drijf nog besmette koppels naast onbesmette koppels aanwezig zijn, deze
volkomen gescheiden \\ an elkaar worden gehouden en dat tevens maat-
regelen worden genomen, dat de verzorgers de infectie niet verspreiden
(wisselen van laarzen of klompen e.d.).

Éénmaal tuberculose vrije broedeieren of pluimvee leverende bedrijven
zullen moeten voorkómen, dat hun bedrijf weer wordt besmet. Het is niet
onwaarschijnlijk, dat wilde vogels (mussen), welke leven in de omgeving
van een eertijds besmet pluimveebedrijf, de infectie bij zich dragen. Het zal
gewenst zijn hokken en rennen zodanig in te richten, dat deze vogels niet in
de gelegenheid zijn bij het voer te komen.

Is een "pluimveebedrijf vrij van tuberculose en wordt deze ziekte ook in de
omgeving niet aangetroffen, dan zal het bijv. wel mogelijk zijn de jonge
dieren zonder groot risico een vrije uitloop te verschaffen. Op andere be-
drijven zal men hier voorlopig van moeten afzien.

Uiteindelijk dient het als een onbevredigende toestand te worden beschouwd,
dat geen keuring van slachtgevogelte plaats heeft. Zelfs uitgeselecteerde
zieke dieren worden zonder meer voor de consumptie toegelaten. Het zal
niet eenvoudig zijn dit doeltreffend te regelen en preventieve keuring van
alle slachtgevogelte zal moeilijk zijn uit te voeren.

Een regeling voor de keuring van gevogelte is in studie bij de Veeartsenij-
kundige Dienst.

Uit het voorgaande is gebleken, dat aviaire tuberculose bij vele diersoorten
en de mens aanleiding kan geven tot ernstige ziekteverschijnselen.
Voorts kan het niet onmogelijk geacht worden, dat, indien men van alle
gevallen van tuberculose een typebepaling van de geïsoleerde tuberkel-
bacteriën zou verrichten, nog meer aviaire tuberculose zou worden onder-
kend.

Gewoonlijk wordt b.v. aangenomen, dat meer ernstige tuberculose bij run-
deren wordt veroorzaakt door bovine tuberkelbacteriën, terwijl men meent
bij varkens, op grond van de patholoog-anatomische verschijnselen, tot het
voorkomen van een bepaald type tuberkelbacteriën te mogen besluiten.
Uit de vermelde literatimr en ons eigen onderzoek zijn verschillende ge-
vallen te lichten, waarbij men ongetwijfeld zonder nader cultureel en dier-
experimenteel onderzoek niet direct aan aviaire tuberculose als ziekte-
oorzaak zou hebben gedacht.

Aangezien uit de nieuwere literatuurgege\\ens voorts een aantal onverdachte
aviaire infecties bij de mens naar \\oren komen, klemt het te meer, dat ook
een einde gemaakt moet worden aan het in de handel brengen van tuber-
culeus slachtpluimvee en eieren. Op dit gebied worden thans ernstige mis-
standen getolereerd door het ontbreken van doeltreffende, wettelijke voor-
schriften.

In de aanvang van dit artikel werd voorts gewezen op de vele arbeid, welke
aspecifiek reagerende runderen bezorgen, terwijl bewezen is, dat deze aspeci-
ficiteit, althans ten dele, is terug te voeren op aviaire infecties. Bovendien is
de besmetting met aviaire tuberculose van het rundvee één der weinige ver-

oorzakcrs \\an asiJfcifickc readies, welke in dit stadium van onze kennis
reeds thans o]) efficiënte wijze kan worden bestreden.

Om deze redenen menen wij, dat de bestrijding krachtig ter hand dient te
worden genomen.

lift voorkomen en de betekenis van aviaire t.b.c. worden beschreven bij vogels, zoog-
dieren en de mens.

Hiertoe werden gegevens uit de literatuur verzameld en het eigen onderzoek, dat
plaats vond van 1952—juni 1958, vermeld.

Behalve bij verschillende soorten vogels, waaronder gier, meeuw, kraanvogel en parel-
hoen, vonden wij vogel t.b.c. in vele gevallen bij rundvee en varkens.
Bij runderen is het vaak de reden voor het optreden van een aspecifieke reactie op
bovine tuberculine.

Een eenvoudige methode werd ontwikkeld voor de isolatie van de bacteriën en de
determinatie van cultures, welke hoofdzakelijk is gebaseerd op een kweekmethode
waarbij aparte kolonies worden verkregen op vier verschillende voedingsmedia, ge-
combineerd met de V-Z-tuberculinatie van eerder met verdachte cultures of ziekte-
materiaal ingespoten caviae.

Wat de bestrijding betreft, wordt voorgesteld varkens en pluimvee aanwezig op
rundveebedrijvcn mede te betrekken in het tuberculose-onderzoek, waaraan het rund-
vee krachtens wettelijke maatregelen reeds onderworpen is.

Fok- en vermeerderingsbcdrijven van pluimvee dienen slechts als zodanig erkend te
worden, nadat door een doeltreffend onderzoek is gebleken, dat ze vrij van t.b.c. zijn.
Dit zal de mogelijkheid scheppen gesaneerde bedrijven te voorzien van onverdacht
materiaal.

.\\ description is given of tlie occurence and significance of avian tuberculosis in birds,
mammals and human beings.

Data from the literature are compiled and own investigations, carried out from
1952 till June 1958, are mentioned.

Besides in several kinds of birds, among which vulture, gulls, crane and guinea-
fowl, avian tuberculosis has been found in many cases in cattle and swine. In cattle
it is often the cause of a non-specific reaction on bovine tuberculin.
One case of .generalized avian tuberculosis in a mink has been observed.
A simple method for isolation of bacteria and determination of cultures has been deve-
loped, which is mainly based on a cultural method in which separate colonies are
grown on four different culture-media, combined with a comparative tubcrculination
of guinea-pigs, previously inoculated with suspected cultures or pathological material.
Regarding the combat against the disease it is proposed to include pigs and poultry
in the examination on farms where cattle are already submitted to a periodical in-
vestigation due to legislative measures.

Establishments which sell breeding eggs and chicks should only be legalized to do .so
after having been submitted to a thorough examination after which it should be
evident that they are free from the disease. This method will guarantee the possi-
bility of restocking with unsuspected material those farms from which all infected
animals have been removed and the premises are cleaned.

La presence ct la signification de la tuberculose aviaire chez les oiseaux, les mammi-
fères et I\'homme, est décrite.

Pour cela, les données rassemblées dans la littératurc sont mentionnées, ainsi que les
propres recherches des Auteurs, effectuées de 1952 a juin 1958.

Ceux-ci ont trouvé la tuberculose aviaire, non seulement chez différentes espèces
d\'oiseaux, parmi lesquels le vauteur, la mouette, la grue et la pintade, mais aussi
dans de nombreux cas chez les bovidés et les porcs.

Chez les bovidés, ceci est .souvent la cause d\'une réaction aspécifique à la tubcrculine
bovine.

Une méthode simple pour l\'isolement des bactéries et la détermination des cultures,
est exposée; elle est basée principalement sur une technique culturale dans laquelle
des colonies séparées sont obtenues sur quatre milieux nutritifs différents, combinée
avec la tuberculination comparative de cobayes inoculés antérieurement avec des
cultures suspectes ou des substances pathogènes.

En ce qui concerne la lutte contre la tuberculose aviaire, il est proposé d\'inclure dans
l\'investigation à la t.b.c. les porcs et les oiseuax de basse-cour se trouvant dans les
fermes dont les bovidés sont déjà soumis aux mesures légales.

Les exploitations d\'élevage et de multiplication des oiseaux de basse-cour devront
être reconnues après seulement qu\'une investigation efficace aura iirouvc qu\'elles
sont indemnes de t.b.c.

Ces mesures donneront la possibilité aux exploitations assainies de se fournir en
animaux non suspects.

Das Vorkommen und die Bedeutung der aviären Tuberkulose wird bei Vögeln,
Säugetieren und Menschen beschrieben.

Eine Literaturübcrsicht wird geg<-ben, und über die Ergebnisse eigener Unter-
suchungen, durchgeführt in den Jahren 1952 bis Juni 1958, wird berichtet.
Auszer in verschiedenen Vogelarten, u.a. Geier, Möwe, Kranich und Perlhuhn, wurde
Vogeltuberkulose in vielen Fällen bei Rindvieh und Schweinen gefunden.
Bei Rindern ist die aviäre Tuberkulose häufig die Ursache für das Auftreten von
aspezifischen Reaktionen auf bovines Tuberkülin.
Einmal fanden wir aviäre Tuberkulose bei einem Nertz.

Für die Isolierung von Bakterien und die Bestimmung von Kulturen wurde eine ein-
fache Methode entwickelt, welche hauptsächlich auf einer Züchtungsmethode beruht,
wobei Einzelkolonien auf vier verschiedenen Nährböden erhalten werden, kombiniert
mit der Simultanprobe mit Rinder- und Geflügeltuberkulin bei Meerschweinen,
denen vorher verdächtige Kulturen oder Organniaterial eingespritzt worden waren.
Hinsichtlich die Bekämpfung kann empfohlen werden, Schweine und Federvieh,
welche sich auf einen Betrieb mit Rindviehhaltung befinden, in die Tuberkulose-
untersuchung mit einzubeziehen, welcher die Rinder auf Grund ge.setzlicher Bestim-
mungen unterworfen sind.

Brut- und Vermehrungsbetriebe von Federvieh sollten nur anerkannt werden, nach-
dem durch eine geeignete Untersuchung bewiesen wurden ist, dass sie frei von
Tuberkulose sind.

Das soll die Möglichkeit schaffen, sanierte Betriebe mit unverdächtigem Material zu
versorgen.

A 1 b i s t o n, H. E., P u 11 a r, E. M , G r a y s o n, A. R.: The epidemiology of tuber-
culosis in Victorian pigs. Austr. Vet. Journ., 30, 364, (1954).

B r u e c k, J. W., B u d d i n g h, G. J.: Isolation of M. tuberculosis by inoculation
of the yolk sac of embryonated eggs. Proc. Soc. exp. Biol., 80, 589, (1952).

B u r g i s s e r, H., Schneider, P. A, : Avortements à la suite d\'une infection à
bacilles tuberculeux d\'origine aviaire chez la vache. Schweiz. Archiv. Tierheilk., 99,
257, (1957).

Clapp, K. H.: Turbeculosis-like lesions in swine in South Australia. Austr. Vet.
Journ., 32, 110, (1956).

C O m b é, K.: Untersuchungen über das Vorkommen von Tuberkelbakterien in den
Dotterkugeln der Eierstöcke tuberkulöser Hühner. Inaug. Diss., Münich, (1953).

D o s c h, F.: Die mykobakteriellen Infekte des Hühncrembryo unter besonderer
Berücksichtigung der Resultate nach intravasaler Infektion. Zentralbl. Bakt., Orig.,
165, 391, (1956).

Elian, A., E 1-A f f i f y. A., Z a k i, O. A.: The incidence and typing of tuber-
culosis in swine in Egypt, ƒ. Egypt, med. Ass., 36, 723, (1953); ref. Vet. Bull., 24,
no. 3980, (1954).

F e d O s e e V, V. S.: Control of avian TB. in poultry farms. Veterinariya, Moscow, 33,
no. 9, 26, (1956); ref. Vet. Buil., 27, no. 666, (1957).

Feldman, W. H.: Generalized tuberculosis of swine due to avaian tubercle ba-
cilli. Journ. Amer. vet. med. Ass., 92, 681, (1938).

Feldman, W. H,: Animal tuberculosis and its relationship to the disease in man.
Ann. N.Y. Acad. Sei., 48, 469, (1947); ref. Vet. Bull., 22, no. 308, (1947).

F i n c h e r, M. G., Evans, \\V. M., Saunders, L. Z.: Avian tuberculosis in a
dairy cow. Cornell vet., 44, 240, (1954).

Fishbein, V. Y., G o r o s h n i k o v a, V. G.: The role of the repeated tuber-
culin test in freeing poultry farms from TN. Veterinariya, Moscow, 31, no. 3, 52,
1954); ref. Vet. Bull., 24, no. 3734, (1954).

F r a n c i s, J.: The behavior of various mycobacteria in the chick and duck embryo.

G w a t k i n, R., Mitchell, C. A.: Avian tuberculosis infection in swine. Canad.
J. comp. Med., 16, 345, (1952); ref. Vet. Vull., 23, no. 1133, (1953).

Hall, R. E., Winkel, F.: .\'Vvian tuberculosis in mink - case report. Journ. Amer.
vet. med. Ass., 131, (1957).

Harrison, J., James, M., H a r r i s o n, J. G.; Plumage changes in wild tuber-
cular wood pigeons. Bull. Brith. Ornithol. Club., 6, no. 5, 76, (1956); ref. Biol.
Abstr., 31, no. 8655, (1957).

Ha r s f i e 1 d, G. S., R o d e r i c k, L. M., H a w n, M. C.: Avian tuberculosis. Journ.
Amer. vet. med. Ass., 91, 323, (1937).

Hoeden, J. v a n d e r: Tuberculose bij zoogdieren, veroorzaakt door het vogeltype
van den tuberkelbacil. Tijdsch. v. Diergen., 68, 335, (1941).

Holl, F.: Vergleichende kulturelle Untersuchungen über das Vorkommen von Tu-
berkelbakterien im Blute tuberkulinpositiver Hühner vor und nach der Tötung.
Inaug. Diss., Münich, (1952).

Jacob, E.: Tuberkulose in freier Natur: Fund bei einer Silbermöwe. Berl. Münch,
tierärztl. Wschr., 66, 358, (1953).

Jansen, J.: Tuberculose en paratyphus bij eenden en enige andere eendeziekten.
Tijdschr. V. Diergen., 61, 1025, (1934).

Jansen, J.: CX-erzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden
ziektemateriaal in 1935. Tijdschr. v. Diergen., 63, 663, (1936).

Lesslie, I. W., D a v i e s, D. R. T.: Tuberculosis in a horse caused by the avian
type tubercle bacillus. Vet. Ree., 70, 82, (1958).

Lie Khing Ting: Onderzoekingen over het kweken van Myc. tub. in hct be-
broede kippenei. Diss., Leiden, (1955).

Lucas, A., T o u c a s, L., F e u g e a s, C.: Diagnostic de la tuberculose sur Ie
Faisan. Recueil Med. Vet., Alfort, 132, 403, (1956).

L u c a s, N. S.: Avian tuberculosis in a marsupial. Journ. path, bact., 28, 123, (1925).

Luke, D.: Studies in tuberculous sensitivity in the pig. II. Fluctuations in hyper-
sensitivity. Vet. Ree., 63, 515, (1951).

Luke, D.: The intradermal tuberculin test in the pig. Vet. Ree., 65, 533, (1953).

Naguib, M.: Rate of hatchability of tuberculous artificially infected eggs. Brit.
Vet. Journ., 110, 246, (1954).

\\ a s s a 1, J.: Gefliigelgesundheitsdienst und Sektionsergebnisse in Baden von 1949
bis 1955. Tierärztl. Umschau, 12, 1, (1957).

P a 1 1 a s k e, G.: Zur Ausscheidungsfrage der Tiertuberkulose. Exp. Vet. Med., 5,
95, (1951).

P e 1 1 e g r i n i, D.: TB. in a mule caused by avian type organisms. Profilassi, 22, 163,
(1949); ref. Vet. Bull., 22, no. 1582, (1952).

Plum, : Tuberkulöses Verwerfen bei Kühen. Maanedsskr. Dyrlaeg., 36, 322,
(1924); ref. Deutsche tierärztl. Wschr., 34, 200, (1956).

Plum, N.: Studies on the occurrence of avian tuberculosis among wild birds,
especially gulls and sparrows, and rats and hares. Skan. VetTidskr., 32, 465, (1942).

P o d d u b s k i, I. F o m i n a, A. Y., A k u 1 o v, A. V.; Diagnosis and control of
tuberculosis in fowls. Veterinariya, Moscow, 33, no. 2, 24, (1956); ref. Vet. Bull.,
26, no. 2487, (1956).

P o n o m a r e v, F. G.: The role of dogs in the epizootology of tuberculosis. Veteri-
nariya, Moscow, 32, no. 12, 39, (1955); ref. Biol. Abstr., 32, no. 16953, (1958).

Post, R., U 1 s e n, F. \\V. van: Twe, gevallen van open longtuberculose bij run-
deren veroorzaakt door aviaire tuberkelbacillen. Tijdschr. v. Diergen., 79, 579,
(1954).

P u 1 1 a r, E. M., R u s h f o r d, B. H.: The accuracy of the avian intradermal tuber-
culin test in pigs. Austr. Vet. Journ., 30, 221, (1954).

P u s z t a i, S.: Localized and generalized TB. in fowls. Mag. dilator. Lapja. Fettick
Otto Spec. no. p. 20, (1955); ref. Vet. Bull., 26, no. 11, (1956).

R o t o V, V. I.: The double intradermal tuberculin test in fowls. Veterinariya, Mos-
cow, 31, no. 12, 33, (1954); ref. Vet. Bull., 25, no. 2264, (1955).

S c h n e e m e i e r, M.: Untersuchungen über die Anzahl der im Fleisch tuberkulöser
Hühner vorhandenen Tuberkelbakterien. Inawg. Diss., Münich, (1955).

Schür ni a n n, R.: Zur Histogenese des Tuberkels in der Chorio-Allantois-Membran
des Hühnerembryos. Virchows Archiv, 321, 395, (1952).

S h c h c p i 1 o V, N. S.: Tuberculin testing of geese and ducks. Veterinariya, Mos-
cow, 32, no. 9, 43, (1955); ref. Vet. Bull., 26, no. 1112, (1956).

S h c h e p i 1 o V, N. S.: Infectivity of tubercle bacilli in eggs from ducks which reacted
positively to the tuberculin test. Veterinariya, Moscow, 33, no. 5, 48, (1956); ref.
Vet. Bull., 26, no. 3357, (1956).

S i n k o V i c, B.: Tuberculosis in a grey teal duck (Querquedula gibberifrons). Austr.
Vet. Journ., 30, 215, (1954).

S o 1 i m a n, K. N., R o 1 1 i n s o n, D. H, L., B a r r o n, N. S., S p r a t 1 i n g, F. R.:
outbreak of naturally acquired tuberculosis in goats. Vet. Ree., 65, 421, (1953).

Stoenescu, V., S a n d u 1 e s c u, S., Reaction to the intravenous injections of
tuberculin in avaian TB. Anu. Inst. Pat. Igien. anim. Bucuresti, 5, 28, (1955); ref.
Vet. Bull., 26, no. 1504, (1956).

Stuart, P., Marshall, P. M.; Avian type tuberculosis of the bovine udder.
Vet. Ree., 64, 309, (1952).

T a v o n i, V.: Differentiation of human, bovine and avian types of tubercle bacilli
by intrapleural inoculation of rabbits.Ri\'f. Med. Vet. Zootec., 2, 133, (1950); ref.
Vet. Bull., 22, no. 2360, (1952).

T h o r d a 1-C h r i s t e n s e n, A.: Et tilfaelde hos en ko af generaliseret aviaer tuber-
kulöse med udskillelse af aviaere tuberkelbakterier i maelken. Nord. Vet. Med., 4,
577, (1952).

Tilden, E. B., Williamson, W. M.: Unusual tuberculous lesion in a wallaby.
J. Amer. vet. med. Ass., 131, 526, (1957).

T i m 0 n e y, J. F.: .\\vian tuberculosis in the cow. Vet. Ree., 51, 191, (1939).

U r b a i n, A.: LTnfection tuberculeuse spontanée chez les mammifères sauvages en
captivite. Ann. Inst. Pasteur, 61, 705, (1938).

Weber, H.: Praktische Erfahrungen über die Differential tuberkulinisierung zur
Klärung unspezifischer Reaktionen beim Rind unter besonderer Berücksichtigung
der Infektionen mit Geflügeltuberkulose und der Dermatitis nodosa. Inaug. Diss.,
Glessen, (1955).

Yamamoto, S., I s h i d a, K. : Studies on avian type tuberculosis. I. Two spon-
taneous cases in cranes and experimental avian tuberculosis in rabbits. Trnnsnc.
Soc. Path. Jap, 39, 88, (1950); ref. Ree. of Res., March 1952, no. 208.

Yamamoto, S., I s h i d a, K., F u j i w a r a, K., Sato, A.: Studies on avian
type tuberculosis. VII. Intravenous injection into the chick embryo with avian and
bovine tubercle bacilli. Jap. Journ. Vet. Sei., 15, Suppl, 132, (1954).

In het jaar 1956/\'57 werd naar de volgende landen en van de volgende rassen diep-
vrieszaad uitgevoerd:

In totaal werd derhalve naar 13 landen 7556 kubieke centimeter zaad uitgevoerd,
waarvan bijna de helft naar Kenya. Zaad van zwartbonte stieren is dus uitgevoerd
naar Australië, India, Kenya, Nieuw-Zeeland, Nigeria en Rhodesia. Helaas blijkt uit
het verslag niet, in welke hoeveelheden, terwijl men evenmin iets over de prijzen
heeft medegedeeld. De Keur-Stamboeker, 6, 80, 1958.

Zoötechnisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. H\'. K. llirschfeld.

In vele landen wordt in toenemende mate aandacht besteed aan de kunst-
matige inseminatie bij kippen.

Veelal verkeert het onderzoek nog in een experimenteel stadium. Het doel
is, te komen tot een toepassing in de fokkerij van het pluimvee. De kunst-
matige inseminatie biedt belangrijke voordelen, hoewel er ook nadelen aan
verbonden zijn.

Als tijdens het broedseizoen een haan vervangen moet worden (24) door
dood, ziekte, verwonding of onvoldoende vruchtbaarheid, brengt dit vaak
grote moeilijkheden met zich mee. Een bepaalde periode van het broed-
seizoen valt uit en het duurt geruime tijd, voordat de vervangende haan
alle hennen van een foktoom opnieuw bevrucht heeft. Bij proeven, in
verband hiermede genomen, bleek, dat 2 dagen na een inseminatie, de
verzamelde eieren voor 95 % bevrucht waren door de haan waarvan het
sperma voor deze inseminatie was betrokken. De resterende 5 % van de
eieren werd dus bevrucht door sperma van een haan, welke daarvoor
werd gebruikt.

Het is bekend dat hanen een s]3ecifieke voorkeur voor paring met be-
paalde hennen vertonen, zodat altijd de onzekerheid blijft, of wel alle
hennen in een bepaalde tijd bevrucht zijn door de betrokken haan.
Het „shifting" systeem, waarbij een haan gedurende het broedseizoen
met verschillende tomen hennen gepaard wordt, zal om bovengenoemde
reden veel efficienter kunnen werken. De „progeny test" verkrijgt hier-
door veel meer waarde, mede doordat het nakomelingschap veel groter is.
Blijkt bij de progeny lest" dat een bepaalde haan gewenste eigenschappen
goed overerft en heeft men de beschikking over diepvriessperma van deze
haan dan zou dit een belangrijk winstpunt zijn.

Voordat de resultaten van een „progeny test" bekend zijn, is de betreffende
haan minstens 2 jaar oud. In de meeste gevallen kan de succesvolle
paring dan niet meer herhaald worden.

Bovendien nemen de bevruchlingsresultaten snel af naarmate de haan
ouder wordt. Deze en andere oorzaken hebben er toe geleid, dat het
zoeken naar efficiente methoden, om K.I. bij kippen praktisch toe te
passen, nog steeds wordt voortgezet.

I van OW (ih 1900) verkreeg sperma door hanen te doden en daarna de
vasa deferentia te openen. Na talrijke pogingen door vele onderzoekers on-
dernomen, slaagden in 19.\'35 B u r row s en Q u i n (1935) erin een goedko-
]3e en onschuldige methode te ontwikkelen voor het verzamelen van hanen-
sperma. Voor een goede uitvoering van deze techniek zijn twee personen

nodig. Een hulpkracht houdt de haan vast bij de dijbenen; de kop is
naar beneden gericht en het borstbeen naar een tweede persoon. De
dijbenen worden enigszins gespreid, zodat de onderbuik van de haan goed
naar voren komt. De spermaverzamelaar masseert de buik tussen de spier-
maag en bekkenbeenderen. De massage is het meest effectief als ze wordt
uitgevoerd met korte stotende bewegingen. De copulatie reflex die door
de massage kan worden opgewekt, komt overeen met bewegingen, zoals
die bij een natuurlijke copulatie plaats vinden. Na enige massage wordt
de staart plotseling naar beneden gebracht; deze plotselinge beweging is
waarschijnlijk mede van belang bij het uitstoten van sperma. De tweede
persoon houdt nu een glazen buisje (25 ä 60 cc) onder de cloaca, zó, dat
het uitgestulpte copulatie-orgaan over de rand van het buisje strijkt.
Van de 157 hanen, die bij deze proeven waren betrokken, reageerde
slechts 4 % negatief. Dezelfde methode werd ook toegepast bij 11 kapoenen;
hier reageerden 4 kapoenen negatief.

Aangenomen werd, dat deze kapoenen op de juiste wijze en afdoende
waren gekapoeneerd. Er werd echter geen sectie verricht om dit te
controleren.

Bij hennen kan eveneens een copulatie reflex worden opgewekt; zeer
waarschijnlijk is de reflex niet gebonden aan het aanwezig zijn van
testiculair weefsel.

L a k c heeft zijn ervaringen met kunstmatige inseminatie bij kippen ge-
publiceerd: hij werkte gedurende enkele jaren met een honderdtal hanen
en komt tot de conclusie dat voor en tijdens het afnemen van sperma de
grootste rust betracht moet worden. Speciaal de lichtere rassen, die over
het algemeen levendig reageren, moeten aanvankelijk een angstcomplex
overwinnen, alvorens ze bereid zijn te ejaculeren.

Bepaalde hanen reageren desalniettemin voortdurend negatief, hoewel bij
een natuurlijke copulatie van dezelfde hanen met een toom hennen uit-
stekende bevruchtingsresultaten werden verkregen.

Bij andere hanen verloopt daarentegen de \\oorwaardelijke reflex, opge-
wekt door de massage, zo snel dat reeds bij lichte aanraking een ejaculatie
van sperma plaats vindt en men dus steeds te laat is om het sperma
op te vangen.

De eerste pogingen om sperma te verzamelen zijn meestal negatief. Bij
een tweede of derde poging is het resultaat vaak gunstiger.
Vechtlustige hanen en dieren die in de toom worden uitgepikt, geven
over het algemeen minder goede resultaten.

Bij moeilijkheden verdient het aanbeveling een voorwaarderlijke reflex
op te wekken als de hanen zich nog op de batterij bevinden. Zeer zelden
stoten de hanen bij de eerste ejaculatie al him beschikbare sperma uit;
in tegendeel, de eerste maal ejaculeren ze vaak geen sperma. Na 3 tot 8
op één volgende ejaculaties wordt een stadium bereikt, waarbij niet-
tegenstaande voortgezette massage, geen sperma meer is te verkrijgen.
Sexueel zeer actieve hanen, kunnen snel op elkaar volgende massages
verdragen, terwijl sexueel minder actieve dieren een pauze van 1 ä 2
minuten verlangen, voordat ze bij massage opnieuw sperma ejaculeren.
Hanen die bij een toom hennen worden gehouden, vertonen een grotere
neiging om snel te reageren, dan wanneer de hanen in groepen bij elkaar

worden gehouden, terwijl de resultaten over het algemeen het meest
gunstig zijn, als de hanen apart in een kooi worden gehouden.
Na de publikaties van Burrows en Quin (1935, 1937) hebben vele
andere onderzoekers getracht de beschreven methode te vereenvoudigen.
Zo beschreef Wheeler (26) een methode, waarbij de zittende sperma-
verzamelaar, de haan tussen de knieën geklemd houdt. De staart wordt
over de rug gebogen en deze handeling zou worden beantwoord met een
ejaculatie van sperma. De duim en wijsvinger worden ter weerszijden van
de cloaca geplaatst, om te voorkomen dat de erectie van het copulatie
orgaan terugvalt. Meerdere ejaculaten kunnen worden verkregen, door
de haan gedurende korte tijd minder stevig te fixeren, waarna de ductus
deferens zich opnieuw vult met sperma, zodat het proces opnieuw kan
beginnen.

In 1949 beschreef Mueller een variatie op de „one man" techniek
van Wheeler. De poten van de haan worden tussen de knieën van
de zittende spermaverzamelaar geklemd; de kop van de haan is naar links
gekeerd. Beide handen zouden bij deze techniek vrij zijn, om te masseren
en het sperma op te vangen.

H O f k e n s (1950) werkte volgens de methode van B u r r o w s en Q u i n,
maar gebruikte een speciaal opvang-apparaat. Het sperma werd opgevan-
gen in een rubber vingerling, welke ingestulpt was in een glazen statief.
De binnenkant van de vingerling werd behandeld met paraffine.

In 1955 publiceerde Cooper zijn ervaring met een exeneens geheel
nieuw apparaat.

Door middel van een slang- en buizensysteem wordt het sperma uit de
cloaca rechtstreeks in een centrifugebuisje gezogen; dit centrifugebuisje

bevindt zich in een thermosfles waarin van te voren water van de ge-
wenste temperatuur is gebracht.

Deze methode heeft het voordeel, dat het sperma zo zuiver mogelijk wordt
opgevangen; stof, faeces en andere verontreinigingen kunnen n.1. op deze
wijze geweerd worden.

Dit toestel, waarvan een foto werd gepubliceerd, maakt de indruk, dat het
onhandig is in het gebruik, zodat het in de praktijk niet veel toepassing
gevonden zal hebben.

Volgens de Zuid-Afrikaanse onderzoeker van D r i m m e 1 e n geeft het
voordeel, de hanen 12 uur voor het verzamelen van de ejaculaten op een
batterij te houden. Gedurende deze tijd mogen ze niet in de hand genomen,
gevoederd of op enigerlei andere wijze worden geëxiteerd.
De tijdelijke onthouding van voedsel zou de kans op bevuiling van het
sperma met faeces verminderen. Inleidende training wordt aanbevolen
alvorens met proeven wordt begonnen.

Volgens Burrows en Quin (1937) is het copulatie orgaan van de
haan gelocalisccrd in het \\ entralr deel van dt\' cloaca. Het zogenaamde l udi-
ineiitaire cojjulatic orgaan is slechts de apex van het functionele orgaan,
\'l\'ijdens de copulatie ontstaat door erectie van twee kleine papillen een
gootje, waarin de ducluli defeientiï uitmonden. De erectie van de pa])illen
duurt slechts 1 a 2 seconden, tenzij de cloaca aan weerszijden omvat
wordt met wijsvinger en duim, zodat de erectie niet terug kan vallen.

De inseminatie bij heimen le\\ert over het algemeen niet veel moeilijk-
heden op.

in de literatuur worden verschillende methoden beschreven.
M u (■ 1 1 e r (18) beschrijft de inseminatie als volgt: De liggende vogel wordt
stevig gefixeerd met de linkerhand. De rechterpoot wordt gefixeerd tussen
de wijsvinger en middelvinger: de linkerpoot tussen de ringvinger en de
jjink. Met de middelvinger en ringvinger van de linkerhand kan dan
bovendien een opwaartse druk uitgeoefend worden op het abdomen. De
duim van de rechterhand wordt geplaatst boven de cloaca, de andere
\\ingers er onder; de vingers van de rechterhand oefenen een opwaartse
en voorwaartse druk uit. Wanneer een prolaps van de cloaca tot stand
is gekomen, kan deze door druk van de linkerhand in stand worden
gehouden. De vrijgekomen rechterhand wordt dan gebruikt om met
behulp van een pipet het sperma in de vagina van de hen te brengen.
Tijdens het uitdrukken van het sperma, mag geen druk meer worden
uitgeoefend op het abdomen.

M u e 11 e r insemineerde op deze wijze een groot aantal hennen onder
praktische omstandigheden. Van een groep van 200 hennen werden er
60 geïsoleerd in een gedeelte van het hok, waar ze voordien reeds waren
gehuisvest. Na enige ervaring vond het sperma vangen van 6 a 10 hanen
en het insemineren van 60 hennen in 30 minuten plaats.

a n Drim melen (1947) gebruikte voor het insemineren een gecali-
breerde pipet. Hieraan werd een stevige rubber pipetspeen bevestigd. De
hen wordt met de linkerhand zó gefixeerd, dat de kop naar beneden hangt
en de rug naar de inseminator is gericht. Op het abdomen wordt een
zachte, doch stevige druk uitgeoefend. Verkeert de hen in een actief
productie stadium, dan kan op deze wijze gemakkelijk een prolaps van de
rectale en vaginale opening in de cloaca tot stand worden gebracht.
De van te voren gevulde pipet wordt 2—5 cm in de vagina gebracht en
het sperma wordt door druk op de pipetspeen uit de pipet geperst. De
hennen werden in de namiddag geïnsemineerd; de kans op het aanwezig
zijn van een ei in de uterus is dan gering.

Ilse Gabriel (1957) beschrijft een methode om hennen, die zich op
een batterij bevinden, te insemineren. Bij deze techniek wordt de hen ge-
deeltelijk uit de batterij gehaald. De poten worden met de linkerhand in
gekruiste stand gefixeerd, terwijl de hen met het borstbeen op de voerbak
rust.

In Zuid-Afrika (Van D r i m m e 1 e n, 1947) werd het sperma intra-
pcritoneaal ingebracht. Met een canule van 8 cm lengte en 1,5 mm door-
snede, werd het sperma intraperitoneaal in de omgeving van het ovarium
gespoten. Van de 23 op deze wijze geïnsemineerde hennen legden slechts
2 hennen geen bevruchte eieren. De eerste bevruchte eieren werden 19 uur
na de intraperitoneale inseminatie verzameld; 64 % van de aldus geïnse-
mineerde hennen gaf een bevredigend resultaat.

Bij microscopisch onderzoek werden ophopingen van spermiën gevonden
z.g. „sperin-nests" (Van D r i m m e 1 e n, 1946) in de crypten van het
infundibulum en het oviduct.

G O r d O n en Phillips (1951) doen mededelingen over proeven, waar-
bij aanvankelijk bij R.I.R. hanen gemiddeld 1 cc sperma werd verzameld
bij een tweeinalige sperma-afname per week.

Aan het eind van de proef, welke 2 maanden duurde, konden zij bij
dezelfde hanen 3 cc .sperma afnemen, terwijl toen 5 maal per week het
sperma werd verzameld.

Van 6 R.I.R. hanen werd per week 50 cc .sperma verzameld. Bij een ver-
dunning van 1 cc sperma met 1 cc Ringerse oplossing kunnen ongeveer
160 hennen per haan per week worden geïnsemineerd. De gemiddelde
fertiliteit bij deze verdunning bedroeg 40

BurrowsenQuin (1935) vermelden, dat de hoeveelheden sperma per
haan wisselen van 0.0 — 3.0 cc.

H O f k e n s (1950) die ook volgens de methode van BurrowsenQuin
werkte, verzamelde gemiddeld 0.2 — 2.0 cc per haan.
Bij de proeven van B u r r o w s en T i t u s (1939) bleek, dat het verzame-
len om de andere dag een groter volume sperma opleverde, dan wanneer

het sperma iedere dag werd afgenomen. Evenzo geeft 1 maal per dag ver-
zamelen een beter resultaat (6 %) dan wanneer 2 maal per dag sperma
werd afgenomen. Wordt 3 maal per dag sperma afgenomen, dan treedt be-
schadiging van het geslachtsapparaat op. Bovendien wordt het volume
der ejaculaten dan zeer gering. Bij een verzameling om de andere dag
ejaculeerden de hanen gemiddeld 1.27 cc sperma per 2 dagen. Lake
(1957) en Lützenberg (1957) geven hoeveelheden aan van resp.
0.4 — 0.7 cc en 0.61 cc.

Bij de proeven van Lützenberg en medewerkers werden 10-60 min.
na de eerste sperma afname de hanen opnieuw onderhanden genomen,
waarbij gemiddeld 0.39 cc sperma werd gewonnen.

Burrows en Quin (1935) gaven aan dat 0.1 cc sperma per routine
inseminatie voldoende was. Dit geldt als het opgevangen sperma direct
wordt geïnsemineerd. Wordt het sperma enige tijd bewaard, dan neemt het
bevruchtingspercentage af; waarschijnlijk speelt energieverlies hierbij een
belangrijke rol. Wordt van sperma dat 6 uur bewaard is in een waterbad
van 10°C, 0.2 cc in plaats van 0.1 cc geïnsemineerd, dan is de fertiliteit aan-
merkelijk beter. Door op twee achtereen volgende dagen telkens 0.1 cc
sperma per dag te insemineren, werd een veel beter resultaat verkregen.
Speciaal als het sperma 6 uur bij 10°C was bewaard, was het resultaat na
een tweemalige inseminatie beter dan bij een éénmalige. Over het algemeen
mag de tijd, die tussen 2 opeenvolgende inseminaties ligt, 1 week bedragen.
Andere onderzoekers (24) geven aan dat de inseminatie 2 maal per week
moet geschieden.

Bij dit onderzoek vond hij dat in sperma de volgende componenten kunnen
voorkomen:

semeniferi, epididymus en vasa deferentia;
HL Een bruingele vetachtige stof uit het geslachtsapparaat van jonge
hanen waarschijnlijk afkomstig uit de epididymus;

IV. Half doorzichtige, bruingeel gekleurde vloeistof o.a. uraten uit de
ureteren bevattend;

VI. Kleurloze, oververzadigde vloeistof, eveneens urinezuur bevattend;
VIL Heldere muceuzc vloeistof van epitheliale oorsprong, afkomstig uit

VIII. Transsudaat en erythrocyten uit de oppervlakkig gelegen bloed-
sinussen van het copulatie orgaan;

Veel van bovengenoemde stoffen komen volgens Lake in het sperma
voor als gevolg van geforceerde massage. Bij proeven is gebleken dat

hanen-bloedserum een destruerende invloed heeft op de spermatozoïden.
De componenten I, II en VII zouden volgens Lake in normaal sperma
voorkomen.

Sperma in deze samenstelling kan vrij lang bewaard worden.
Het sperma van geëxciteerde hanen bevat veel accessoire vloeistoffen.
Als een ejaculaat gecentrifugeerd wordt om uraten e.d. te verwijderen
en daarna wordt een citraat-glucose oplossing toegevoegd, dan kan het
langer in \\itro bewaard worden, dan wanneer de citraat-glucose oplossing
zonder centrifugeren wordt toegevoegd.

Door het centrifugeren worden de spermatozoïden echter beschadigd.
Men heeft wel verondersteld, dat zich een wit laagje colloidaal materiaal
vanuit het spermaplasma op de spermatozoïde afzette; deze colloidale
structuur zou bescherming bieden tegen osmotische krachten, die voort-
durend op de spermatozoïde inwerken.

Het middenstuk van de spermatozoïde wordt beschouwd als een buffer-
mechanisme tegen de bewegingsimpulsen, die voortdurend uitgaan van
de staart. Wanneer de spermatozoïden dicht opeengehoopt zijn, ontstaan
kalkachtige witte vlokjes in het ejaculaat.

Ejaculaten waarin de concentratie van spermatozoïden geringer is, ver-
tonen een meer grijs aspect.

Ook H O f k e n s (1950) komt tot de conclusie, dat een dik, wit ejaculaat,
gewoonlijk zeer goed is, terwijl in een waterachtig ejaculaat de sperma-
tozoïden zeer gering in aantal en bovendien minder vitaal zijn. De pH
van sperma schommelt tussen 6.76—7.04. Laboratoriumproeven hebben
uitgewezen, dat zuiver of bijna zuiver sperma in vitro beter bij pH 6.8
dan bij pH 7.4 kan worden bewaard.

Bij microscopisch onderzoek (Lak e, 1954) is gevonden dat een hanen-
spermatozoïde bestaat uit een kop met een daarachter liggend middenstuk,
dat de verbinding vormt met een staart.

De kop is zeer lang en smal, zodat het bij de eerste beschouwing lijkt, alsof
er geen apart verbindingsstuk is; kop en verbindingsstuk gaan als het ware
ongemerkt in elkaar over.

Met het electronenmicroscoop is gevonden dat de staart uit 11 fibi\'illen
bestaat welke omgeven zijn door een schede. Na kleuring met lipoide
kleurstoffen o.a. Sudan-zwart, Nijlblauw en Toluidine-blauw is gebleken,
dat de kop en het middenstuk omgeven zijn door een zeer dun huidje,
opgebouwd uit een lipoide - proteine - Polysaccharide - structuur. Deze
structuur wordt bij toenemende bewaartijden steeds verder aangetast; dit
resulteert tenslotte in een afnemende bevruchtingspotentie. Stoffen, die in
normaal sperma voorkomen, diffunderen door deze beschermende structuur
naar de zeer gevoelige chromosoom-substantie.

Bij lagere temperaturen wordt de beschermende structuur minder snel
aangetast dan bij hogere temperaturen.

De verbinding kop - middenstuk is erg kwetsbaar en een aantasting van
deze verbinding verlaagt het bevruchtingsvermogen.

In een ejaculaat kan men vaak opéénhopingen van spermatozoïden waar-
nemen, die met elkaar een rozet vormen; de koppen zijn naar elkaar
toe gericht. Soms wordt een keten gevormd, waarbij koppen en midden-
stukken aan elkaar grenzen. Deze toestanden zijn irreversibel en kunnen

in korte tijd kunstmatig opgewekt worden door 2 waardige kationen toe
te voegen, zoals Ca- en Mg-ionen, of door een lage concentratie tetra-
methyl-urinezuur.

Ejaculaten waarin deze ophopingen veelvuldig optreden zijn meestal vol-
komen infertiel; bij een cytologisch onderzoek blijkt de beschermende
structuur volkomen verwoest en de nucleo-proteine substantie in de kop
te zijn verstoord.

Sperma kan morphologisch op verschillende wijzen worden onderzocht.
De beweging kan in een ongekleurd preparaat worden gecontroleerd, door
een druppeltje vers sperma op een voorwerpglaasje te brengen en met
een dekglaasje te bedekken; met de microscoop kan bij een vergroting
van 200 x de beweging van de spermiën worden gadegeslagen.
Bij het maken van gekleurde preparaten mag niet met behulp van de
vlam gefixeerd worden, aangezien dan morphologische veranderingen
optreden.

De kop van de vogelspermatozoïde is tamelijk lang en uitgerekt. Bij snelle
fixatie door middel van verhitting zou speciaal de kop afwijkende vormen
gaan vertonen.

Voor de te gebruiken kleurstoffen geldt, dat ze dezelfde temperatuur als
het sperma moeten hebben; de optimale temperatuur is 25 a 30°C.
Verschillende onderzoekers hebben hun eigen kleuringsmethoden ont-
wikkeld.

H O f k e n s vond dat Eosine kleuring de beste resultaten gaf naast de
Fuchsine en Gram kleuring.

Bonadonna (1954) geeft enkele eenvoudige methoden aan, speciaal
geschikt voor de kleuring van vogelsperma;

I. Bengaalrood en Victoriablauw methode; met een oplossing van
Bengaalrood (3 gr. Bengaalrood, 1 cc formaline 40 %, en 99 cc gedestil-
leerd water) wordt het preparaat 5 minuten gekleurd.

De uitstrijkjes worden aan de lucht gedroogd, of worden door middel van
de vlam gefixeerd. De nakleuring vindt plaats met 2 ä 3 druppels van een
Victoria-blauw oplossing.

De kleurstof wordt opgelost in een verzadigde Na-carbonaat oplossing
(1 deel verz. Na-carbonaat opl. op 9 delen Methyl violet). Het preparaat
wordt door middel van de vlam gefixeerd en met de Methyl violet oplossing
5 minuten gekleurd; het preparaat wordt daarna met gedestilleerd water
afgespoeld.

Munro (19) geeft methoden aan voor het fixeren van preparaten, die
langere tijd bewaard kunnen worden. De techniek is vrij ingewikkeld en
vereist veel tijd en technische vaardigheid. De preparaten worden ge-
fixeerd in osmiumzuur damp.

Het is van groot belang te weten bij welke temperatuur het sperma zo
lang mogelijk kan worden bewaard. Vele proeven zijn genomen om de
meest gunstige temperatuur vast te stellen. De resultaten van deze proeven
zijn vaak met elkaar in strijd.

Temperaluur shock (6) kan vermeden worden door steeds de materialen
waarmede men werkt voor te verwarmen. De temperatuur van het sperma
zou slechts langzaam mogen dalen en stijgen.

De meest gunstige temperatuur, waarbij het sperma bewaard kan worden,
is volgens van Drimmelen 12 ä 15°C.

Hunsaker (1956) vond de minst snelle afname van het bevruchtings-
vermogen bij een temperatuur liggend tussen 10° en 20° C.
Garren en Shaffner (1956) kregen de beste resultaten als het
sperma bij 15°C werd bewaard.

Bij 0°C wordt de beweeglijkheid vrijwel niet aangetast, maar het be-
vruchtingsvermogen is zelfs na enkele minuten volkomen verdwenen. De
beweeglijkheid was zelfs na 7 dagen bewaren bijna niet verminderd.
De mogelijkheid dat bij 0°C het sperma werd blootgesteld aan een tempe-
ratuur shock was erg aannemelijk. Daarom werd in een proef het sperma
geleidelijk afgekoeld tot 0°C door middel van overbrenging van de verse
ejaculaten in waterbaden met steeds dalende temperatuur.
De temperaturen van de waterbaden waren respectievelijk 30°C, 20°C,
10°C, 5°C en 0°C. In elk waterbad verbleef het sperma 5 minuten.
Tegelijkertijd werd een gedeelte van het ejaculaat direct in een waterbad
van 0°C gebracht. De fertiliteit van de met dit sperma verkregen be-
vruchte eieren bedroeg resp. 27 % (geleidelijk afgekoeld sperma) en 12 %
(direct tot 0°C afgekoeld sperma). In de tweede week na de inseminatie
was het bevruchtingspercentage resp. 6 % en O %. Sperma, dat snel
afgekoeld werd tot —0°C en daarna weer snel verwarmd tot lichaams-
temperatuur, vertoont geen afname van de beweeglijkheid. Er werden
kuikens geboren uit eieren, die bevrucht waren met sperma dat op deze
wijze was behandeld.

Toevoeging van suikers (22) zou de levensduur van het sperma verhogen.
De suikers (laevulo.se en sucrose) zouden als energiebron dienen en te-
gelijkertijd een dehydrerende werking hebben, waardoor, als gevolg van
een geringere beweging, minder energieverlies zou optreden.
Toevoeging van een oplossing van 0.5—0.75 M. laevulose¹) verlengde de
levensduur van het sperma, maar dit was niet van praktische waarde, aan-
gezien de bevruchtingspotentie van het sperma door de verdunning met de
laevulose oplossing verloren ging. De gebruikte suikers kunnen direct aan
het sperma worden toegevoegd en behoeven niet van te voren opgelost
te worden.

In de proeven werd 0.12 g laevulose per gram sperma toegevoegd. Toe-
voeging van gelatine ter verhoging van de viscositeit en dientengevolge
een verlaagde beweeglijkheid van de spermatozoïden, bleek niet van waarde
te zijn.

Sperma dat bij 5°C bewaard werd in een 4 % oplossing van gelatine
waaraan 0.5 M laevulose oplossing was toegevoegd, was slechts 3 dagen
levensvatbaar.

Diepvries ejaculaten kunnen direct vanuit de ijskast in een waterbad van
45°C worden overgebracht. Dit gaf geen verschillen in bevruchtings-

vermogen met ejaculaten waarbij de temperatuur gradueel was opgevoerd.
In ejaculaten, die aan de openlucht bij kamertemperatuur werden ont-
dooid, was na het opvoeren van de temperatuur het sperma volkomen
onbeweeglijk. Snelle afkoeling tot —76°C van sperma waaraan laevulose
werd toegevoegd, doodt ongeveer 65 tot 75 % van de spermatozoïden.
Bij de proeven van Henderson werd het sperma afgekoeld resp. tot
—6°C, —12°C, —24°C en —76°C. De afkoeling tot —76°C gaf het
beste resultaat.

Het verband tussen temperatuur en levensvatbaarheid van het sperma
wordt in onderstaande tabel weergegeven.

Een belangrijke voorwaarde voor de handhaving van de levensvatbaarheid
bij temperaturen beneden 0°C zou zijn het tegengaan van de vorming van
intracellulaire ijskristallen (23). Dit zou mogelijk zijn door van te voren
water aan het af te koelen organi.sme te onttrekken; bovendien is een snelle
afkoeling en ontdooiing noodzakelijk.

Sperma vertoont van soort tot soort grote verschillen in resistentie tegen
lage temperaturen; de snelheid van afkoeling is niet alleen van belang,
maar ook de vloeistof, waarin het sperma wordt gesuspendeerd, beïnvloedt
de levensvatbaarheid. Sperma, onverdund, of verdund met Ringerse op-
lossing verliest na snelle of langzame afkoeling tot —79° C of —196°C
z\'n beweeglijkheid, terwijl bij toevoeging van 20 % glycerol het sperma
na afkoeling en bewaring bij —79°C, zijn volledige beweeglijkheid weer
terugkrijgt na ontdooiing. Een groot aantal meerwaardige alcoholen en
hun derivaten zijn onderzocht; alleen aethyleen- en propyleen glycol geeft
bij benadering hetzelfde effect als glycerol. Andere stoffen zoals de « en
methylaethers van glycerol, diaethyleen en trimethyleen glycol en de
monomethyl- en mono-aethyl aethers van aethyleen glycol hebben een
meer toxische invloed. Om de veranderingen in de spermatozoïde te kunnen
bestuderen, is een methode ontwikkeld om het afkoelingsproces onder
directe microscopische waarneming te laten plaatsvinden. Hiermede werd
aangetoond, dat glycerol de ijskristalvorming wijzigt, zodat beschadiging
als gevolg van druk en andere mechanische invloeden wordt verminderd.
Kristalvorming in de spermatozoïde wordt niet waargenomen bij toevoeging
van glycerol; zonder toevoeging van glycerol hebben kop en middenstuk
van de spermatozoïde ernstig te lijden van kristalvorming. De beweeg-
lijkheid wordt niet aangetast bij afkoeling tot lage temperaturen; het
bevruchtingsvermogen daarentegen is na ontdooiing nihil.
Hennen, geïnsemineerd met vers sperma waaraan 5 tot 20 % glycerol is
toegevoegd, produceren geen enkel bevrucht ei. Toevoeging van glycerol
veroorzaakt dus een verlies van het bevruchtingsvermogen, onafhankelijk
van het afkoelingsproces.

Later is gebleken dat 1 % glycerol de maximale concentratie is, waarbij
hanensperma het bevruchtingsvermogen nog niet verliest; bij deze con-
centratie van glycerol overleefden slechts enkele spermiën het afkoelings-
proces.

Er werden een aantal kippen geïnsemineerd met sperma dat afgekoeld
was tot —79°C onder toevoeging van 1 % glycerol. Uit 600 eieren van
deze kippen verzameld, werden slechts 3 kuikens geboren. Blijkbaar hadden
de weinige spermiën, die het afkoelingsproces overleefden, hun bevruch-
tingsvermogen niet verloren.

De kuikens vertoonden geen afwijkingen en waren niet te onderscheiden
van kuikens, ontstaan uit een natuurlijke bevruchting. Er zijn pogingen
gedaan om andere stoffen in combinatie met een laag glycerol percentage
aan het sperma toe te voegen, om verlies van het bevruchtingsvermogen
tegen te gaan. Proeven zijn genomen met lecithine, ei-dooier, ei-wit, melk,
glucose, fructose, mannose en andere suikers, verschillende bufferstoffen en
colloïden.

Tot nu toe is geen minder schadelijk en beter resultaat gevende verdun-
ningsvloeistof gevonden.

Glycerol zou de O2 opname van sperma doen afnemen.
P O 1 ge (20) vond dat vers sperma waaraan 5% glycerol was toegevoegd,
niet meer bevruchtend werkt; 2 % glycerol zou volgens deze onderzoeker
de maximum concentratie zijn, waarbij het bevruchtingsvermogen nog niet
wordt aangetast. Bij inseminatie van vers sperma werden aan het craniale
eind van het oviduct na enige tijd levende spermiën waargenomen. Bij
inseminatie van een ejaculaat waaraan glycerol was toegevoegd, werden
nooit levende of dode spermiën gevonden aan het craniale einde van het
oviduct.

Bij proeven in vitro, bleek dat door een snelle verlaging van de glycerol
concentratie, het sperma snel gedood werd. Men neemt nu aan dat in
het oviduct de glycerol concentratie in het sperma snel afneemt. Bij
langzame dialyse van glycerol tegen een Ringerse oplossing gedurende
2 uur door een cellophaan membraan, bleek dat van de spermiën, die het
afkoelingsproces overleefden, 50% door het dialyseproces werden ge-
dood: de dialyse vond plaats bij 20°C en het sperma werd 30 — 60
minuten afgekoeld tot —79°C. Met sperma dat op deze wijze was behan-
deld, werden hennen geïnsemineerd; 2 maal de gebruikelijke dosis werd
hiervoor gebruikt. Van 83 geïnsemineerde hennen legden 51 hennen be-
vruchte eieren. De fertiliteit gedurende de eerste week na de inseminatie
was 54 %; de broeduitkomsten van de bevruchte eieren bedroegen 71 %.
In 1951 werden 35 kuikens gebroed uit eieren, die door diepvriessperma
waren bevrucht. In een volgende proef werd het sperma 33 dagen bewaard
bij - -79°C; ook rnet behulp van dit sperma werden eieren bevrucht en
uitgebroed.

Verdunningsvloeistoffen moeten dezelfde temperatuur hebben als het
sperma alvorens ze aan een ejaculaat mogen worden toegevoegd. De toe-
voeging moet druppelsgewijs geschieden. Van Drim melen (1947)
geeft aan, dat als verdunnings\\\'locistoffen gebruikt kunnen worden; physio-
logische zoutoplossing, Ringerse oplossing, vers eiwit en 50 % eidooier in
phosphaat buffer oplossing.

met glycine. Bij een verdunning van 1 cc sperma met 1 cc glycine oplos-
sing neemt het bevruchtingspercentage niet af. De concentratie der
glycine oplossing moet 12.5 mg per 1 cc verdund sperma bedragen.
Glycine heeft volgens de onderzoekers een zeer goede invloed op sperma
bij bewaring in vitro.

Het bevruchtingspercentage loopt over het algemeen aanmerkelijk achter-
uit bij de tot nu toe gebruikte verdunningsvloeistoffen.

Resumerend kan worden gezegd, dat verschillende gegevens betreffende
kunstmatige in.seminatie bij kippen soms de indruk wekken enigszins
geflatteerd te zijn, speciaal waar het betreft de kwantiteit en kwaliteit van
het sperma.

In de buitenlandse literatuur wordt herhaalde malen melding gemaakt
van resultaten, die verkregen werden onder normale praktische omstandig-
heden.

Bij een kritische beschouwing valt op, dat de bcvruchtingspercentages vaak
aan de lage kant zijn gelegen; deze tendens was nog sterker, wanneer
gebruik werd gemaakt van verdunningsvloeistoffen.

Wat betreft de toepassing van diepvries sperma kan gesteld worden dat
dit onderzoek nog in een volledig experimenteel stadium verkeert.
Mocht men echter in de toekomst slagen een meer doelmatiger verdun-
ningsvloeistof samen te stellen en daarnaast de spermakwaliteit en
-kwantiteit tot een hoger niveau op te voeren, dan zullen de voordelen
zoals die aan het begin van dit literatuuroverzicht zijn aangegeven een
stimulans kunnen zijn om kunstmatige inseminatie in de fokkerij van
pluimvee toe te passen.

Een overzicht wordt gegeven van enkele gegevens uit de buitenlandse literatuur be-
treffende kunstmatige inseminatie bij kippen.

A general review is given on data, from foreign literature, concerning artificial in-
semination in poultry.

On donne un sommaire concernant quelques données sur rinscmination artificicllc
en aviculture.

Eine Übersicht wird gegeben über einige Daten hinsichtlich der künstlichen Besamung
beim Geflügel.

B o n a d o n n a, R., G. C. Pozzi and I. O 1 g i a t i, Particular staining reactions

in fowl spermatozoa. Tenth Worlds Poultry Congres, 71, (1954).
Burrows, W. H. and J. P. Quin, A method of obtaining spermatozoa from the

domestic fowl. Poultry Sei., 14, 251, (1935).
Burrows, W. H. and J. P. Quin, The collection of spermatozoa from the do-
mestic fowl and Turkey. Poultry Sei., 16, 19, (1937).

Burrows, W, H. and Harry W. Titus, Some observations on the semen pro-
duction of the male fowl. Poultry Sei., 18, 8, (1939).
Drimmelen, G. C. van. Artificial Breeding of Poultry. Jnl. S. Africa (Vet.

med. ass.), 18, 39, (1947).
Drimmelen, G. C. van. Intraperitoneal insemination on birds. Jnl. S. Africa

(Vet. med. ass.), 16, 1, (1947).
Drimmelen, G. C. van, „Sperm-nests" in the oviduct of the domsetic fowl.

Jnl. S. Africa (Vet. med. ass.), 17, 42, (1946).
Drimmelen, G. C. van, Artificial Insemination of birds by the Intraperitoneal

Route. Onderste Poort Journal of Vet. Res., 1, 8, (1951).
Gabriel, Ilse, A complete one-man Technique for the collection of cock semen

and the insemination of caged hens. Poultry Sei., 36, 1035, (1957).
Garren, Henry W. and C. S. S h a f f n e r, The effect of temperature and
storage on the Fertilizing capacity of undiluted Fowl semen. Poultry Sei., 35, 649,
(1956).

G o r d o n, R. F. and J. G. Phillips, Poultry Production and progeny trials. Vet.

Ree., 63, 503, (1951).
Hof kens, Dr. C., Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 19, (1), 130, (1950).
H u n s a k e r, W. G., J. R. A i t k e n and G. S. L i n d b 1 a d. The fertilizing Capa-
city of Fowl semen as affccted by time and temperature of storage. Poultry Sei.,
35, 649, (1956).

Huston, F. M. and Robert S. Wheeler, Effect of synthetic thyroproteine
on seasonal variation in volume and concentration of cock semen. Poultry Sei.,
28, 262, (1949).

Lake, P. E., The relationship between morphology and function in Fowl sperma-
tozoa. Tenth Worlds Poultry Congres, 79, (1954).
Lake, P. E., Fowl semen as collected by the massage method. Journ. of Agric. Sei.,
49, 1, (1957).

Geflügel. Tierzucht, 11, 419, (1957).
Mueller, Clyde D., Artificial insemination for progeny-test Breeding in Poultry.

Poultry Sei., 28, 143, (1949).
M u n r o, S. S., Preparation of avian smears for microscopy. Science, 83, 532, (1936).
P o 1 g e, C., Functional Survival of Fowlspermatozoa after Freezing at —79° C.

Nature, 167, 949, (1951).
R o w e 11, J. G. and D. M. Cooper, The relation between fertility in the fowl
and the dilution rate of semen using a glycine diluent. Poultry Sei., 36, 706, (1957).
S h a f f n e r, C. S., E, W. Henderson and C. Q. Card, Viability of sperma-
tozoa of the Chicken under various Environmental Conditions. Poultry Sei., 20,
259, (1941).

Nature, 166, 668, (1950).
Warren, D. C. and C. L. G i s h, The value of Artificial Insemination in Poultry

Breeding Work. Poultry Sei., 22, 108, (1943).
Wheeler, Robert S., A one-man Technique for collecting cock semen. Poultry
Sei., 27, 523, (1948).

Op de proefboerdcrijen waar het nakomelingenonderzoek van dieren wat betreft de
melkvetproduktie aan de hand van de produktie van 20 vaarzen wordt verricht,
onderzoekt men thans ook de geschiktheid voor vleesproduktie.

Naast de vaarzen worden thans ook de stierkalveren op deze proefboerdcrijen bijeen-
gebracht.

Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten der Rijks-
universiteit te Utrecht; Directeur Prof. Dr. G. Wagenaar.

Van de patiënt, welke U hedenmorgen gedemonstreerd wordt, luidt de
schriftelijke anamnese, ons door de behandelende dierenarts verstrekt, als
volgt:

„Vier weken geleden werd consult gevraagd over dit paard wegens een zwelling van
de borst. Het oedeem was asymmetrisch, links groter dan rechts. Pols 5,5, temperatuur
38,6. De ademhaling was versneld en had een te duidelijk expiratorisch geluid. Drie
dagen achtereen penicilline intramusculair deed de toestand niet verbeteren. Het
oedeem breidde zich langzaam verder uit, de ademfrequentie steeg, de temperatuur
bleef ongeveer hetzelfde; de eetlust was steeds wisselend, maar over het algemeen vrij
goed. Ruim een week geleden werden de onderbenen nat."

Tot zover de versterkte anamnese. Het eerste, dat ons bij deze patiënt op-
valt, is de enorme zwelling aan de voorborst, zowel links als rechts en het
oedeem onder de buik, vanaf de voorbenen tot even voor het preputium,
terwijl dit preputium zelf ook sterk is gezwollen, evenals beide voorbenen.
De zwelling aan de \\oorborst voelt stevig aan en blijkt koud oedeem te zijn,
terwijl het oedeem aan de onderbuik, dat zeker een dikte van 10 tot 12 cm.
heeft, meer week is en ook koud aanvoelt. Wat ons bij nauwkeuriger inspec-
tie ook opvalt, is het feit, dat beide venae jugulares sterk gestuwd zijn en
aan weerszijden van de hals, in normale positie, duidelijk voel- en zichtbaar
zijn. Er is geen venepols aanwezig.

Ofschoon door ervaring onze gedachten direct al zekere richtingen uitgaan,
zijn er toch meerdere gegevens nodig ter differentiatie van de verschillende
mogelijklieden, zodat we hier moeten overgaan tot een systematisch alge-
meen onderzoek.

Onze patiënt is een zesjarige koudbloed ruim, welke een suffe indruk maakt. Het
baarkleed is dor en slecht verzorgd, de huidturgor is matig. De slijmvliezen zijn nor-
maal en van de voelbare lymfklieren zijn de retrofaryngeale iets vergroot.
Bij onderzoek van het respiratie apparaat blijkt er geen Stridor nasalis en ook geen
neusuitvloeiing te zijn. De ademhalingsfrequentie bedraagt 48, dus veel te hoog, ter-
wijl tevens het gespannen, abdominale type van de ademhaling direct opvalt. Bij
auscultatie van de longen is achter de anconei, zowel links als rechts zeer duidelijk
tubair ademen te horen (zie foto 1), terwijl bij de verdere auscultatie overal ver-
scherpt vesiculair ademen is waar te nemen. In verband met de slechte toestand van
de patiënt wordt van het uitvoeren van een functieproef afgezien.
Bij percussie van de longen blijkt links het percussieveld, zowel naar achter als naar
onder iets verkleind te zijn. Rechts zijn de percussiegrenzen normaal, de toon blijkt
echter over een groot gedeelte, waar we tubair ademen hebben gehoord, duidelijk ge-
dempt tc zijn. Een duidelijk waarneembare horizontale dempingslijn is evenwel niet
vast te stellen, al blijkt wel, dat bij een van voren hoger plaatsen van het dier, het

gedempte gebied enigszins van vorm verandert. Het dier vertoont geen pijnreactie
tijdens percuteren. Zowel trachea als larynx blijken bij druk iets meer gevoelig dan
normaal te zijn.

We zullen nu ons onderzoek vervolgen en wel met dat van het circulatie apparaat.
Bij ons eerste vluchtig onderzoek is, zoals reeds gezegd is, de enorme oedemateuze
zwelling aan borst en buik opgevallen, terwijl beide venae jugulares duidelijk gestuwd
gezien zijn, zonder dat van een venepols mag worden gesproken. (Zie bijgaande foto
1: Het gearceerde gebied geeft de plaats aan, waar duidelijk tubair ademen is te
horen). De auscultatie van het hart geeft een frequentie van 64 aan, de hartslag
blijkt regelmatig, duidelijk hoorbaar en zonder enig bijgeruis te zijn. Deze frequentie
van 64 ligt te hoog, maar is te verklaren uit het feit, dat het hart verplicht is veel
meer arbeid tc verrichten in verband met de enorme stuwing. De percussie van het
hart is volkomen normaal.

Vervolgens onderzoeken we het digestie apparaat. Foetor ex ore is niet waar te ne-
men, in de mond is geen enkele afwijking te constateren. De buikomvang is normaal.
Bij auscultatie van de buik zijn links zowel als rechts normale borborygmi te horen.
De rectale exploratie geeft als enige afwijking enkele, ongeveer pruimgrote knobbels,
enigszins weck aanvoelend, op plaatsen, waar men de eventueel vergrote mesenteriale
lymfklieren steeds voelt.

De faeces zijn normaal van kleur en consistentie, terwijl microscpoisch enkele stron-
gylus eieren zijn waar te nemen.

Het onderzoek van spontaan opgevangen urine geeft het volgende resultaat:
Kleur lichtbruin, helder. Reactie zuur. S.G. 1012, dus te laag. Eiwit een spoortje.
Suiker en bilirubine negatief. Urobiline normaal. Sediment enkele nierepitheliën,
verscheidene cellen, afkomstig uit de urinewegen. We dienen er bij de beoordeling
van het gevonden spoortje eiwit wel rekening mee te houden, dat we met spontane
urine te maken hebben, afkomstig van een ruin met een sterk gezwollen preputium,
waardoor alle kans op bijmenging van eiwithoudende producten uit de urinewegen.
De uitslag van het bloedonderzoek is als volgt:

Haemoglobine 9,6 gr.%. Celvolume 3. Aantal witte bloedcellen 14000, differentiatie
van deze witte bloedcellen: 3 staafkernige leucocyten, 50 segmentkernige leucocyten,

Differentieel diagnostisch moeten we denken aan een hartlijden, thrombose
van de vena cava anterior, een pneumonie, pleurale vochtophopingen (pri-
mair of secundair) en tumoren.

Op grond van de bevindingen bij ons onderzoek moeten we zeker denken
aan een beiderzijdse pneumonie van de hoofdkwabben. De anamnese wijst
echter niet in deze richting. De ziekte toch is begonnen met stuwings-
verschijnselen aan de voorborst en niet met verschijnselen, die in de richting
van een acute pneumonie wezen.

Een hartlijden, waaronder zowel een myocarditis als een endocarditis is te
rekenen, kunnen we uitschakelen op grond van het feit, dat we geen alge-
mene stuwingsverschijnselen hebben geconstateerd (verlaagd bilirubine ge-
halte in het bloed). Een insufficiëntie van de tricuspidaal kleppen kunnen
we uitschakelen, omdat er geen venepols is waargenomen.
We hebben in elk geval te doen met een stuwing in het voorste vena cava
gedeelte. Dat deze stuwing veroorzaakt zou kunnen worden door een throm-
bose van deze vena cava anterior is natuurlijk mogelijk, (denk aan de min
of meer uitgesproken hyperleucocytose), maar deze thrombose alleen kan
toch niet tot deze difformiteiten aan de voorborst aanleiding gegeven heb-
ben. Hier schuilt n.1. meer achter.

Waar bij de percussie een horizontale dempingslijn niet al te uitgesproken
is, mag dit toch ook weer niet tot de conclusie leiden, dat er geen vocht in
de borstholte zou zijn.

Het verrichten van een borstholte punctie dient hier dus zeker plaats te
vinden, waarbij dan uitgemaakt kan worden of we met bloed, transsudaat
of exsudaat te doen hebben. Deze punctie kunnen we zowel links als rechts
uitvoeren, maar, waar we rechts de duidelijkste demping hebben gevonden,
ligt het voor de hand, dat we deze ]3unctie rechts verrichten. Dit puncteren
dient zo steriel mogelijk plaats te vinden. We scheren hiertoe vlak achter de
anconei rechts, in de zesde intercostaal ruimte, beneden de bovengrens van
onze gevonden demping en boven de normale ondergrens van de long-
percussie de haren weg. Vervolgens wordt deze geschoren plek met alcohol
en joodtinctuur grondig ontsmet, waarna we plaatselijk gaan anestheseren
met behulp van een 2% astracaine oplossing. Bij de injectie van deze vloei-
stof dienen we er wel om te denken, dat we het periost van de ribben ter
plaatse zo goed mogelijk ongevoelig maken, omdat vooral dit periost uiterst
pijnlijk is bij aanprikken met onze trocard en waardoor we de kans zouden
lopen, een dusdanige contractie van de intercostaalspieren op te wekken,
dat onze trocard tijdens de punctie afbreekt.

Nadat de hierboven beschreven voorzorgsmaatregelen zijn genomen, maken
we met behulp van een scalpel een huiclsnede van ongeveer 1 cm., waarbij
we, alvorens de snede te maken, eerst even de huid ter plaatse een paar cm.
naar achter trekken, zodat later, als we de trocard verwijderen, de huid
a.h.w. terug schuift, waardoor het gemaakte steekkanaal mechanisch wordt
afgesloten. Voor de punctie nemen we een 10 tot 15 cm. lange trocard,
welke tevoren grondig is gesteriliseerd. Deze trocard mag niet te dik zijn,
omdat we anders niet tussen de ribben door kunnen steken, welke ribben
n.1. op deze plaats van de borstwand dicht tegen elkaar liggen. We steken

zoveel mogelijk vlak langs de craniale rand van de rib, om zo weinig moge-
lijk kans te lopen een der bloedvaten aan te prikken, welke langs de caudale
rand van de ribben lopen. We doorsteken de spieren, de faseie en de pleura
thoracale, waarna we het binnengedeelte van onze trocard terug trekken.
VVe zien nu bij onze punctie, dat een licht gele, heldere, niet stinkende
vloeistof uit de trocard komt, welke vloeistof wordt opgevangen in een
cylinderglas en een kleine hoeveelheid ook in een steriele reageerbuis, dit
laatste voor cultureel onderzoek.

Zo gauw we zien, dat de vloeistof stootsgewijs begint uit te stromen, ver-
wijderen we snel de trocard, om zodoende geen kans te lopen, dat door in-
zuigen van lucht een pneumothorax zal ontstaan.

Het opgevangen materiaal wordt nu verder onderzocht, waarbij blijkt, dat
het s.g. 1006 bedraagt. Met behulp van de refractometer wordt het eiwit-
gehalte van de vloeistof bepaald. Dit blijkt 2% te bedragen. We centrifu-
geren vervolgens een deel van de vloeistof en het verkregen sediment wordt
microscopisch onderzocht, waarbij slechts enkele lymfocyten worden gevon-
den. Uit al deze bevindingen blijkt duidelijk, dat we hier te doen hebben
met transsudaat. Was onze vloeistof exsudaat geweest, dan zouden we een
s.g. hebben gevonden, hoger liggende dan 1016, terwijl in het sediment
leucocyten zouden zijn gevonden. Blijkens een later ontvangen bericht van
het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie bleek het ontvangen punctaat
volkomen steriel te zijn.

In de gewone praktijk, waar men meestal niet voldoende is geoutilleerd om
al deze onderzoekingsmethoden uit te voeren op korte termijn, kan men
echter ook volstaan met het verrichten van de proef van Rivalta. Voor deze
proef vullen we een maatcylinder met 200 cc water, voegen hier een paar
druppels ijsazijn aan toe en laten dan een druppel van het verkregen
punctaat langs een glasstaaf in de vloeistof vallen. Hebben we nu met trans-
sudaat te doen, zoals dus in ons geval, dan zien we deze druppel naar de
bodem van de maatcylinder zakken en blijft de vloeistof helder. In het geval,
waarbij men met exsudaat te maken zou hebben, zien we echter, dat achter
de naar beneden zakkende druppel een wolkachtige, melkkleurige troebeling
in de verdunde azijnzuuroplossing ontstaat. Deze methode van onderzoek is
voor de praktijk gemakkelijk uitvoerbaar en alleszins betrouwbaar.

Op grond van de resultaten van onze verrichte punctie kunnen we de aan-
wezigheid van een pleuritis exsudativa en een hemothorax uitsluiten als
oorzaak van de waargenomen verschijnselen. Een hydrothorax blijkt wel
aanwezig te zijn, maar is, mede op grond van de overige gevonden symp-
tomen, niet als oorzaak van de vastgestelde verschijnselen, wel echter als een
gevolg van deze verschijnselen, in casu een stuwing, te beschouwen.
Wanneer we de anamnese en de bevindingen van ons onderzoek combi-
neren, gaat onze gedachte in de eerste plaats uit naar een tumor, waarbij
ook een gedeelte van de hoofdkwabben van beide longen door tumorweefsel
is vervangen. De oorzaak van het duidelijk waarneembare tubaire ademen
kan immers ook verklaard worden door dit genoemde tumorweefsel in de
longen, en behoeft niet alleen in een pneumonische haard gezocht te worden.

Differentieel diagnostisch blijven er nu nog over: tumoren in de borstholte.
Wil men hiertoe ook leucose rekenen, dan is hiertegen geen bezwaar. Leu-
cose gaat immers gepaard met vorming van tumoren. Leucose uit te sluiten

op grond van de resultaten bij het bloedonderzoek, is niet mogelijk, omdat
er zowel bij de aleucaernische leucose als bij leueose in het eerste stadium
meestal geen bloedveranderingen zijn.

Als diagnose mogen we hier dus bij dit paard stellen: een stuwing van de
vena cava anterior, veroorzaakt door een druk van buitenaf, n.1. door tu-
moren, eventueel gecombineerd met een thrombose van de vena cava ante-
rior. (Zie hierover ook mijn klinische les over „Borstholtetiunoren bij het
rund", T.v.D. 1957, blz. 721-727). Tengevolge van deze tumoren hebben
we een dusdanige druk op de vena cava anterior gekregen, waaruit ook de
gestuwde venae jugulares en het gevonden oedeem zijn te verklaren.
Door een stuwing in de vena cava anterior krijgen we ook stuwing van de
vena thoracica externa, welke in de vena cava anterior uitmondt. Deze
vena thoracica externa loopt langs de dorsolateral rand van het brachiale
deel van de musculus pectoralis profundus over de uitwendige zijde van de
ribwand. Deze vene vindt zijn oorsprongsgebied in de huid en de huidspier
van het abdomen met bovendien anastomosen met de vena epigastrica cau-
dalis en vena pudenda externa. Hieruit is de enorme oedeemvorming aan
onderborst en buik gemakkelijk verklaarbaar. We dienen hierbij volledig-
heidshalve even op te merken, dat deze vena thoracica externa niet homo-
loog is met de meikader van het rund, daar deze laatste bij de processus
xyphoideus \\ an het sternum door het melknapje naar binnen treedt en zich
voorzet langs de inwendige zijde van de borstwand. De genoemde vena pu-
denda externa onderhoudt ook een verbinding met de vena thoracica ex-
terna in het huidgebied rond de navel. Tevens draineert deze vena pudenda
het preputium, zodat het theoretisch wel denkbaar is, dat een stuwing in
borst- en buikgebied zich voortzet langs de buikwand tot in het preputium,
alhoewel praktisch waarschijnlijk het gezwollen preputium wel meer het ge-
volg zal zijn geweest van een zuiver mechanische stuwing in verband met
het laag afhangen van dit preputium.

Waar een directe slachting voor de eigenaar geen enkele gunstiger finan-
ciële consequentie met zich mede brengt, omdat het dier t.g.v. de uitgebreide
stuwingsverschijnselen toch onherroepelijk zal worden afgekeurd, zullen we
deze patiënt zo mogelijk nog enige dagen vervolgen en verder onderzoeken.

We laten nu in de eerste plaats een röntgenfoto van de borst maken, waarbij
blijkt, dat er wel schaduwen zijn waar te nemen, die normaal niet aanwezig
zijn. Een duidelijke horizontale lijn, welke in verband met de aanwezige
hydrothorax wel was te verwachten, is echter niet zichtbaar. Of deze scha-
duwen in de longen dan wel er buiten liggen, is oj) cle foto niet uit te maken.
In verband met de subfebriele temperatuur wordt de patiënt getuberculi-
neerd, welke tuberculinatic een negatief resultaat oplevert.
De eetlust van het dier is zeer matig, af en toe is spontaan hoesten op te
merken. Het oedeem aan voorborst, onderbuik en preputium wordt steeds
erger. Drie dagen na opname van de patiënt wordt nogmaals bloedonder-
zoek verricht. De uitslag hiervan is als volgt:

Aantal witte bloedcellen 15100, differentiatie; 8 staafkernigc leucocyten, 65
segmentkernige leucocyten, 25 lymfocyten en 2 eosinophielc cellen. Het
bilirubine gehalte is nog steeds verlaagd. Het bloedureumgchalte is 43 mg%.
Het bloedsuikergehalte is 92mg%, welke 2 laatste waarden als normaal zijn
te beschouwen.

Op de 4e dag na aankomst wordt overleg gepleegd met de eigenaar en
besloten het dier naar het Pathologisch Instituut te vervoeren om er sectie
oj) te laten doen.

Subcutis: kletsnat in de onderborststreek, retrofaryngeale Igl. vergroot.
Buikholte: wat sereus vocht aanwezig.
Borstholte: zeer veel helder transsudaat aanwezig.
Hart: geen afwijkingen.

Longen: de beide voorste delen van de longen voelen vast aan en vertonen op door-
snede grillige witte haarden: in de buurt waar de bronchiale Igl. behoren te zitten
en waar de thymus pleegt te liggen vertoont zich een grote massa, week aanvoelend en
wit van kleur (zie bijgaande foto 2).
Nieren: geen afwijkingen.

Lever: sterk vergroot (gewicht van 23 kg), onregelmatig diffuus knobbelig van aspect.
Op doorsnede diffuse witte haarden.
Milt: geen afwijkingen.

Maagdarmkanaal: mesenteriale Igl. sterk papperig vergroot.
Microscopisch onderzoek:

Dat dit soort ziektegevallen niet zo zelden voorkomt als U misschien zoudt
veronderstellen, moge blijken uit een tweetal hieronder volgende ziekte-
verslagen van patiënten, welke we de laatste jaren hebben kunnen onder-
zoeken.

De anamnese van de eerste van deze twee patiënten luidt als volgt:
„Veertien dagen geleden kreeg het paard plotseling een zwelling voor aan de borst.
De behandelende dierenarts dacht aan een contusie aan de borst en heeft met zalf
laten smeren. Na een week leek de zwelling minder, maar bij het uit het land halen
gisteren kreeg het paard een heftige aanval van benauwdheid en bleek ook, dat de
zwelling weer erger geworden was."

Het resultaat van het onderzoek in de kliniek van deze patiënt is als volgt:
Status praesens: 5-jarige Belgische vosmerrie. Links en rechts voor de boeg enige
zwelling, rechts meer dan links. De zwelling, welke stevig aanvoelt, heeft een uit-
breiding van ongeveer 3 dm^. Verder vertoont patiënt oedeem aan de onderborst en
gezwollen venae jugulares. De temperatuur is 38,1.

Respiratie apparaat: ademhalingsfrequentie 12, geen neusuitvloeiïng. Bij auscultatie
en percussie van de longen geen afwijkingen te constateren. Af en toe hoest het paard,
welke hoest krachtig is. Bij longeren in de manege is, zowel bij inspiratie als bij expi-
ratie een duidelijk cornagegeluid te horen. Bij laryngoscopisch onderzoek blijken beide
stembanden verlamd te zijn. Van benauwdheid, waarover in de anamnese gesproken
was, is tijdens en na het longeren niets te merken. Wel is het paard iets te snel ver-
moeid.

Circulatie apparaat: polsfrequentie bedraagt 48, de pols is krachtig en regelmatig. Bij
auscultatie is het hart zelf slecht te horen, hetwelk kan worden toegeschreven aan de
dikke borstwand, als gevolg van de prima voedingstoestand van het dier. De venae
jugulares zijn iets gezwollen, welke zwelling erger wordt na enige inspanning. Onder
de borst is oedeem voelbaar, koud aanvoelend, waar men gemakkelijk putjes in
drukken kan.

Digestie apparaat: geen afwijkingen, ook niet bij rectale exploratie. De merrie blijkt
niet drachtig te zijn.

Het urine-onderzoek geeft geen enkele afwijking. De uitslag van het bloedonderzoek
is als volgt:

Hb 12,2 gr%, celvolume 3,5. Aantal witte bloedcellen 9000, differentiatie: 65 segment-
kernige leucocyten, 29 lymfocyten, 2 eosinophiele cellen, 3 ba.sophiele cellen en 1
monocyt. Het bilirubine gehalte is verhoogd.

Als waarschijnlijkheidsdiagnose wordt „een lymfosarcoom in de borstholte"
gesteld.

Een week na aankomst in de kliniek is het dier, zonder dat een behandeling
is ingesteld, geslacht.

Bij slachting werd een ongeveer 1 m, lange en op doorsnede 30 cm. dikke tumormassa
gevonden, tussen de spieren langs de voorste borstingang tot aan de hartepunt. De
longen waren normaal. In de buurt van de nieren zijn een paar tennisbal grote knob-
bels te vinden.

De afwijkende organen en de tumormassa zijn naar het Pathologisch Insti-
tuut gebracht voor nader onderzoek.

Bij het eind van de trachea bevinden zich vuistgrote tumormassa\'s, eveneens in het
voorste mediastinum bij de grote vaatstammen; voorts voor de borstingang in de lymf-
klieren en in het spierweefsel. Deze tumorgroei is waarschijnlijk uitgegaan van de
thymus. In de organen worden geen metastasen aangetroffen. Wel worden nog kinder-
vuistgrote tumormassa\'s geconstateerd ter plaatse van de Igl. renalis (mogelijk via
het middenrif lymfogene, retrograde verspreiding). De tumoren zijn van weke consis-
tentie, op sneevlakte prolaberend, egaal van tint met bloedinkjes.

„Veertien dagen geleden door dierenarts behandeld voor een dikte tussen de voor-
benen. Thans ter onderzoek aangeboden aan de Interne Kliniek".

Status praesens: 6 jaar oude draversnierrie. Het dier maakt een suffe en zieke indruk.
IVmi). 38,2.

Slijmvliezen: oog-, mond- en ncusslijmvlies zijn gestuwd. Het vaginaal slijmvlies is nor-
maal.

Respiratie apparaat: adenihalingsfrequentie 12, geen neusuitvloeiing, type van de
ademhaling eosto-abdominaal. Bij auscultatie en percussie geen afwijkingen te con-
stateren. De trachea en larynx zijn niet gevoelig bij druk. Spontaan hoesten is niet
opgemerkt.

Circulatie apparaat: uitgebreide oedemen aan voorborst, onder de buik en aan de
beide voorbenen. (Zie foto 3). Dc venae jugulares zijn duidelijk gestuwd.
De polsfrequentie bedraagt 44. Bij auscultatie geen afwijkingen gehoord. Een functie-
proef wordt in verband met dc toestand van de patiënt niet verricht.

Oedemen aan voorborst, onder de buik en aan beide voorbenen.
Stuwing van venae jugulares.

Digestie apparaat: het dier eet absoluut onvokloende, alleen worden gele wortelen
opgenomen. Drinken doet patiënt ook niet. Er is een lichte foctor ex ore, de faeces
zijn hard. Bij microscopisch onderzoek niets bijzonders gevonden.
Urogenitaal apparaat: bij vaginale en rectale exploratie geen afwijkingen. De door
catheterisatie verkregen hoeveelheid urine is zo weinig, dat alleen onderzoek op eiwit
heeft plaats gevonden met overigens negatief resultaat.

Bloedonderzoek: Hb 16 gr%, celvolume 4. Aantal witte bloedcellen 9400, waarvan
1% jeugdvornien, 5% staafkernige leucocyten, 69% segmentkernige leucocyten, 23%

lymfocyten, 1 % basophiele cellen en 1 % monocyten. Het bilirubine gehalte blijkt ver-
hoogd.

In verband met de slechte toestand van het dier en omdat praktisch geen
voedsel en vocht wordt opgenomen, wordt besloten het dier per neussonde
kunstmatig te voeden met melk en lijnzaad decoct.

Op grond van de gevonden verschijnselen wordt de waarschijnlijkheids-
diagnose: tumorvorming in de borstingang, gesteld.

Vier dagen na aankomst in de kliniek zijn de venae jugulares meer gestuwd,
voelen harder aan. Het oedeem wordt uitgebreider.

Acht dagen na aankomst ziet patiënt weer helder uit de ogen, lijkt ook
\\ lugger en maakt een minder ziekte indruk, is zelfs wat „bijterig". Eet even-
wel alleen wat gele wortelen. Het oedeem en de \\enestuwing blijven het-
zelfde. Deze toestand verandert echter spoedig, de oedemen worden steeds
erger. Het dier maakt een steeds ziekere indruk, eten of drinken doet de
patiënt niets meer. Het oedeem breidt zich nu langs de hals uit tot tussen
de kaaktakken. De volgende dag zijn de lippen zelfs oedemateus.
Als het dier een klein stukje, ongeveer 30 m. wordt afgestapt, wordt het zo
hetfig benauwd, dat direct ter plaatse tracheotomie wordt verricht, tijdens
welke ingreep het paard valt. Een poosje later komt het dier toch nog weer
overeind en is in staat lopende naar het Pathologisch Instituut te gaan, waar
het is afgemaakt.

Cadaver van een mager paard, dikke voorbenen, lippen en oedemateuze verdikking
tussen de kaaktakken tot aan de onderborst. Subcutaan was uitgebreid oedeem te zien
op en tussen de spieren in de schouder-, borst-, hals- en onderkaakstreek en op de
lippen. De hele borstingang was totaal afgesloten door een groot complex van vast
aanvoelende, witachtige tumoren, waarvan de grootste wel zo groot was als een baby-
hoofd. Deze tumoren drukten op grote vaatstammen, als de aorta en venae jugulares;
de oedemen konden hierdoor verklaard worden.

De praesternale klieren, de bronchiale- en mediastinale klieren waren alle ongeveer
vuistgroot en maakten deel uit van bovengenoemd complex van tumoren. Alle andere
inwendige klieren, zoals de milt-, renaal- en lumbaalklieren en die langs de borst-
wervels waren vergroot (tot eendenei grootte) met vaste consistentie en egaal wit
aspect. In de borstholte was ongeveer totaal 5 Itr. bloederig vocht aanwezig. De lever
was bloedrijk, evenals de nieren. De milt was stevig op aanvoelen en twijfelachtig
volumineus. De maag was matig gevuld met worteltjes. De darmen vertoonden geen
afwijkingen.

Microscopisch onderzoek: sarcoom, mogelijk uitgaande van de thymus.
Uit de beschrijving van deze drie ziektegevallen, welke afgezien van enkele
\\erschillen in symptomen, toch alle drie duidelijk waarneembare oedemeti
aan onderborst en tevens gestuwde venae jugulares vertoonden, kunt U
concluderen, dat deze gezweKorming bij paarden niet zo zeldzaam is, als
wel eens wordt xerondersteld. Het stellen van de juiste diagnose is wel niet
zo eenvoudig, maar bij een goed algemeen onderzoek en een juiste inter-
pretatie van de geconstateerde verschijnselen kan men toch in ieder geval
tot een zo goed als zekere waarschijnlijkheidsdiagnose komen, terwijl de
prognose steeds infaust is.

Gedurende de zomermaanden van 1958 werden tijdens een ernstige uit-
braak van Myxomatosis in de koj) van de provincie Groningen, 1750
tamme konijnen geënt door subcutane inspuiting met het fibroom-virus
van Shope. Hiervoor werden ruim 300 eigenaren van konijnen bezocht.
Het vaccin is een bijna heldere suspensie van een gebufferde glycerine-
oplossing, dat toegediend wordt in een dosering van een 0,5 cc. Immuni-
teit zou\'na enkele dagen optreden, en ongeveer een half jaar duren. Het
gebruikte vaccin werd betrokken van het S.V.O.I. te Amsterdam.
Entingen met het myxomavirus zelf zijn tot op heden niet gelukt.
M c. K e n n e y en S li i 1 1 i n g e r (1935) komen tot de conclusie, dat
entingen met fibroomvirus geen praktisch nut hebben. In 1938 wordt dit
echter door Shope weerlegd. D r i e u x en Jacotot (1952) konden
eveneens de dieren immuniseren met fibroomvirus. Valleeen Jacotot
(1953) delen mede, dat met de7:e enting slechts in 68% der gevallen
immuniteit ontstaat. De B 1 i e c k, B o s g r a en H o o g e n d o o r n
delen een jaar later mee, dat zij voor 100 % immuniteit verkregen in
hun experiment met levend fibroomvirus. De jiroef is op kleine schaal
(9 konijnen) genomen.

Deze massaenting werd door ons in de zomermaanden op de \\olgende
manier uitgevoerd:

De eigenaar-houder werd ge\\ raagd of er reeds ziekte onder de dieren was.
Werd dit vastgesteld of slechts \\ ermoed (men ruimde de aangetaste dieren
vaak op, voor inijn komst), dan werd niet geënt. Elk te enten konijn w\'erd
geïnspecteerd; kop, ogen, geslachtsdelen. Voor elk bedrijf werd een nieu-
we naald gebruikt.

De eigenaar werd geadviseerd de vliegen te bestrijden door de buiten-
hokken met zakken te bedekken, en deze te „Hitten". Door vele fokkers
werd „vliegengaas" aangebracht.

De gunstige resultaten door S h o p e; de B 1 i e c k en medewerkers ver-
kregen met hun experimenten, kunnen wij niet bevestigen. Het door-
braak-percentage bedroeg soms 60 ^/c.

Op een tijdig geënt bedrijf, aantal konijnen 32, brak na 8 weken toch
de ziekte uit." Hier werd 80 Cf der dieren aangetast,

In de meeste geënte stapels brak de Myxomatosis later toch uit, maar
daarbij kunnen wij wel de mededeling van Hyde bevestigen, dat het
klinische beeld der ziekte bij de geënte dieren anders verloopt. Bij vele
geënte dieren traden knobbels oji de neusrug op, die in necrose overgingen
en op den duur een grote wond achterlieten. De sterfte was veel geringer
dan bij de niet geënte dieren, waar ze practisch 100 % was.
De ongunstige resultaten zouden misschien te verklaren zijn, door aan

tc nt\'nicn dat de entslof gemaakt is van een niet-voldoende virulente stam
van het Fibroom-Shojjc-virus, om een spontane besmetting te weerstaan.
Het my.xomato.sis-virus is wel dierspecifiek. Vele eigenaars hadden tot
gewoonte de aangetaste dieren „met smaak" te eten. Ook werden de
konijnen met „natte ogen" direct gewekt. Geen enkel ziektegeval bij de
mens is echter bekend geworden.

Vlees \\an myxomatose-konijnen werd door ons bij wijze van ]jroef aan
een aantal nertsen gevoederd, zonder enig nadeel voor deze dieren.

The results of vaccination of domestic rabbits against Myxomatosis by using the viius
of Shope are mentioned.

Akker m a n s, J. P. W. M. : De eerste gevallen van Myxomatose in Nederland
Tijdschr. v. Diergen., 78, 815, (1953).

B 1 i e c k , Prof. Dr. L. de, B o s g r a, Dr. O., II o o g e n d o o r n, H. : Enting tegen
Myxomatosis van konijnen. Tijdschr. v. Diergen., 79, 1, (1954).

Jacotot, H. ct Vallec, A.: Le myxome infectieux du lapin dans les garennes
fran<;aiscs. Bult. Acad. Vétér. de France, XXVI, (1953).

Mc. Kency and Shillinger: Infectious myxomatosis of domestic Rabbits
J.A.V.M.A., 621, (1935).

Pallaske, G. and II o m u t h, Chr.: Beitrag zur pathologischen Anatomie der
spontanen Myxomatosis der Kaninchen. Bert. u. Münch. Tierärzll. Wochenschr
71, (8), (1958).

Shope, R. E.: Protection of Rabbits against naturally acquired Infections Myxo-
matosis by Previous Infection with Fibroma Virus. Proc. Soc. Expit. Biol, and Med
38, (1938).

Het vee van dit ras vindt men in de Ockrainse Sowjctrcpubliek in de gebieden van
Kiew, Zjitomir, Winnitza en andere gebieden.

De geschiedenis van het ontstaan van dit Ockrainse hlaarkopvee gaat terug tot het
einde van de 18c eeuw. Landverhuizers uit Holland brachten deze Groningse vccsoort
mcc. Naar de naam van de kolonisten werden zij „Gollenderok" genoemd, hetgeen
ook tot op zekere hoogte wijst op de afkomst van dit vee uit Holland.
Uit de gegevens betreffende het onderzoek naar de veeteelt in het gouvernement Kiew
in 1915 is te zien, dat in de kolonies rood blaarkopvee bestond en het op grote schaal
gefokt werd. Alleen in de kolonie „Schnoerow Les" was een aanzienlijke hoeveelheid
zwart hlaarkopvee met dezelfde eigenschappen in kleur als bij roodbonte blaarkoppen.
Dit vee werd gekruist met het plaatselijke vee en in het begin van de 1 9e eeuw werd
het gekruist met Simmertalervee, maar van de invloed van het laatste ras was bij
het blaarkopvee weinig tc bespeuren.

Op dit ogenblik is de totale hoeveelheid van Ockrains blaarkopvec ongeveer 400.000
stuks.

In 1926 werd een stamboek opgezet voor de registratie van het stamboekvee van het
gegeven ras, en in 1935 werd een Staatsvereniging voor Stamboekvee opgericht, die
de farms, die zich met het fokken van dit vee bezighielden, samenvatte.

door G. UILENBERG, Veterinary Research Officer, Department
of Animal Production, Sudan Government.

De Soedan is als het ware een paradijs voor de dierenarts. Bijna alle denk-
bare ziekten kan men ei\' tegen komen en een groot terrc-in ligt nog o]5en
voor onderzoekingen.

Door gebrek aan dierenartsen kan echter in de regel alleen aan de meest
belangrijke parasitaire en infectieuze ziekten aandacht worden geschonken
en blijft voor de behandeling van individuele patiënten weinig tijd over;
dt- economische waarde van de meeste dieren is hiervoor trouwens ook tc
gering.

Een aantal dierenartsen werkt in speciale banen als research, veeverbetering,
administratie, etc.; anderen zijn belast met de uitvoering van de ziekte-
bestrijding in de verschillende provincies en ieder van hen is veiantwoorde-
lijk \\oor een gebied dat enkele malen groter is dan Nederland. Meer dan
de helft van de dierenartsen zijn Soedanezen. In elke provincie zijn er
bo\\endien in de belangrijkste centra zgn. „stockmen"; dit zijn mensen die
een korte o])leiding hebben gehad om vaccins in te spuiten, eenvoudige
wondén te behandelen, etc.

De Soedan beslaat een oppervlakte van ruim 2.500.000 vierkante km., dus
ongeveer als West-Europa. Er is een grote verscheidenheid in klimaat, land-
schap, bevolking en huisdieren. In het Noorden bestaat het land uit woestijn
met alleen een bevolking langs de Nijl en de kust van de Rode Zee. Naar
het Zuiden gaande komt men in de ste])pen met nomadische Arabieren en
Ilamieten, die grote kudden kamelen en schapen houden. Daarna volgt
een zone met een gemengd Arabische, Hamietische en negroide iievolking,
waarvan een deel de landbouw uitoefent en een ander deel een nomadisch
bestaan leidl met kudden zebu\'s. Tensk)tte komt het Zuiden, waar men een
enorme verscheidenheid aan negroide stammen vindt, van de Niloten in de
open savannah en moerassen met grote aantallen runderen, tot de Azande
in diclubeboste gei)ieden langs de grens met de Belgische Clongo, die door
de tsetsevlieg geen vee kunnen houden.

De belangrijkste hui.sdieren zijn runderen, kamelen, .schapen en ezels.
Geiten vindt men door het hele lantl en ze kunnen wel bijna als een plaag
worden beschouwd. In sommige gebieden worden paarden gehouden en hier
en daar enkele muilezels. Een paar negroide stammen bezitten varkens.
Kippen komen in de meeste gebieden voor, evenals honden en katten, waar-
aan echter vrijwel geen aandacht wordt geschonken, afgezien van het ge-
vaar dat ze opleveren voor de verspreiding van rabies.

Runderen, kamelen en schapen worden in economisch belangrijke aantallen
uitgevoerd, vooral naar Egypte, voor de slacht. Daarnaast worden speciaal
schapen en runderen veikocht voor consumjjtie in het land zelf. De aantallen
die verhandeld worden zijn in verhouding echter veel te klein, daar zowel

de nomaden in liet Noorden als de negers in het Zuiden een primitief be-
staan leiden en bijna alleen geld nodig hebben om de geringe belastingen
te betalen. Door de massa-bestrijding van ziekten zijn dan ook vooral de
kudden zebu\'s zó toegenomen, dat er ernstige problemen zijn ontstaan door
een tekort aan weidegrond rond het beperkte aantal drinkplaatsen in de

droge gebieden in het midden en Noorden van het land, waardoor over-
beweiding en erosie \\an de grond wordt veroorzaakt en de dieren tijdens
het droge seizoen, wanneer ze alle zijn geconcentreerd om de vaste water-
punten, \\ aak ondervoed raken.

De belangrijkste ziekten van de kameel zijn wel trypanosomiasis, sarcoptes-
schurft en gastro-intestinale parasieten.

mechanische wijze worch overgebracht door bloedzuigende insecten. De
ziekte verloopt meestal chronisch en eindigt, zonder behandeling, in de
regel dodelijk. De therajne bsetaat uit een intraveneuze injectie van sura-
mine (het Duitse „Naganol" of het Britse „Antrypol"). Meestal is één in-
jectie voldoende. In sommige gebieden hebben echter trypanosomenstammen
een resistentie tegen suramine ontwikkeld en in zulke gevallen wordt quina-
pyramine (het Britse „Anti^cide") subcutaan toegediend.
Sarcoptes-scliurft uit zich bij de kameel als een chronische aandoening,
waarbij de huidfunctie zó wordt gestoord, dat het dier vermagert en vaak
cachectisch sterft. De behandeling bestaat uit wassingen met gammexaan.
Infecties met gastro-intestinale parasieten, o.a. de maagworm Haemonchus
longisti])es, worden behandeld met phenothiazine.

Een contagieuzc necrotische dermatitis, veroorzaakt door een micro-orga-
nisme van dc actinomyceten-groep, kan veel last veroorzaken bij kamelen
van de bereden politie; de ziekte kan overgaan op lymfklieren en lymfvaten
en kan soms de dood veroorzaken. Locale therapie in een vroeg stadium
heeft succes (phenol, acriflavine). Tal van andere ziekten van de kameel,
die voor een groot deel nog weinig onderzocht en tot nu toe in verhouding
minder belangrijk zijn, komen voor.

Dc ziekte die in het verleden onder het rundvee de meeste slachtoffers heeft
geëist is de runderpest. Door een jaarlijkse mas.sa-enting van de kalveren
met een verzwakt (door geit-jjassage) virus komen grote epizoötiën weinig
meer voor; de ziekte is nog wel enzoötisch in de meeste gebieden, vooral in
het Zuiden onder de rimderen van de negerstammen, die niet alle regel-
matig kunnen worden geënt. Ook is runderpest enzoötisch onder wilde buf-
fels en ander herkauwend wild. De enting met het verzwakte virus be-
schermt de dieren zeker een jaar of vier.

De longziekte (Pleuropneumonia contagiosa bovum) is enzoöti.sch in het
gehele land; de bestrijding is moeilijk door het verraderlijke karakter van de
ziekte, waarbij klinisch genezen dieren nog lang dc vei-wekker kunnen uit-
scheiden. Massa-entingen met een vloeibaar cultuiu\'-vaccin woiden tocge-

past, maar het vaeicn geeft sleclits een betrekkelijk korte irmiiuiiiteit, die
lang nodig heeft om zich te ontwikkelen en waarschijnlijk ook viij gemak-
kelijk doorbroken wordt, indien, zoals gewoonlijk, slechts één injectie per
jaar kan worden gegeven aan de dieren van de nomadische en half-noma-
dische bevolking. Men hoo])t in de toekomst een beter cultuur-vaccin te
gaan gebruiken, wat gelyophiliseerd zal worden en dan beter te hanteren is
in de praktijk dan een vloeibaar vaccin, dat niet lang houdbaar is.

\'rrypanosotniasis van het rund speelt een grote rol in de Zuidelijke helft
\\ an het land. De ziekte wordt veroorzaakt door Try])anosoma congolense,
T. vivax en\'of T. brucei (waarbij de laatste in het algemeen weinig patho-
geen is voor het rund). De infecties verlopen meestal chronisch (door T.
congolense ook subacuut of zelfs acuut), en vooral infectie met T. congo-
lense eindigt vaak met de dood. Een deel van de Zuidelijke provincies is
geïnfecteerd met verschillende soorten Glossinae en bovendien worden T.
congolense en T. vivax in andere gebieden vaak op epizoötische schaal over-
gebracht door andere bloedzuigende insecten op mechanische wijze.
Door de tsetsevliegen is het houden van rundvee in grote delen van het
Zuiden oinnogelijk, waardoor de bevolking is aangewezen op enkele varkens
en geiten en verder dierlijke proteïnen door de jacht moet zien te bemach-
tigen.

De lhera])ie heeft zich nogal eens gewijzigd gedurende de laatste jaren door
het verschijnen van nieuwe, verbeterde geneesmiddelen. Tegenwoordig
woidt een intramusculaire injectie gegeven van ,,Ethidium Bromide" (een
Brits pre[)araat van de ]3henanlhridinium-groep); in de regel is één injectie
voldoende bij infectie met T. congolense of T. vivax. Nieuwe onderzoe-
kingen gaan in de richting van ])re])araten die naast curatief tevens voor
lange tijd preventief werken, doordat ze zeer langzaam uit het lichaam wor-
den uitgescheiden. Quinaijyramine-chloride bezat deze eigenschap en leek
eerst veel belovend; resistente trypano.somenstamnien vormden zich echter
spoedig.

hl de tsets(^gebieclen zijn symjjtoomloze infecties van diverse wilde dieren
een infectie-reservoir voor de tstetsevliegen, en de bestrijding van de ziekte
is daardoor zeer moeilijk. Uitroeiing van de Glossinae is welhaast onmoge-
lijk, tenzij men het drastische middel van uitroeien van alle wild wil toe-
]iassen, waardoor enkele Glossina-soorten door verhongering onder bepaalde
omstandigheden met succes kunnen worden verdelgd. Gelukkig is dit mid-
del in de Soedan nog nooit op grote schaal gebruikt.

Gastro-intestinale parasieten komen veel voor, vooral strongyliden; eveneens
leverbot (Fasciola gigantica). Op kleine schaal wordt behandeld met pheno-
thiazine en hexachlooraethaan.

Diverse andere parasieten woiden aangetroffen, o.a. veelvuldig schistosomen.
In enkele gebieden zijn veel runderen geïnfecteerd met Cysticercus bovis.

Pasteurellosis, anthrax en houtvuur zijn enzoötisch; bij een uitbraak wordt
geënt rondom de haard.

E|)izoötiën van mond- en klauwzeer worden regelmatig gezien, maar de
ziekte speelt geen belangrijke rol door de zeer geringe mortaliteit en het ge-
ringe economische rendement van de meeste runderen.

Van vrij groot belang is de ontsteking van lymfvaten en lymfklieren, die
bekend staat onder de naam „bovine farcy" („farcin du boeuf"), en ver-
oorzaakt wordt door een micro-organisme van de actinomyceten-groep. De

ziekte verloopt chronisch, gaat vaak op inwendige organen over, vooral de
longen, en veroorzaakt dan op de duur de dood. Tot dusver is geen be-
strijdingsmethode gevonden.

In enkele streken is eveneens de cutane streptothricosis of mycotische der-
matitis van betekenis.

Tuberculosis komt voor, maar veel minder dan in Europa, misschien door-
dat de runderen niet voor lange perioden opgestald worden, zodat de be-
smettingskans geringer is. Er is wel eens beweerd dat zebu\'s ook minder
gevoelig voor tuberculose zouden zijn dan bultloze runderen.
Piroplasmosen zijn enzoötisch (Babesia bigemina, Theileria annulata, mis-
schien nog andere), maar doordat waarschijnlijk de meeste kalveren in hun
jeugd gepraemuniseerd worden door geïnfecteerde teken (die in overvloed
voorkomen), zijn volwassen runderen in de meeste gebieden resistent. Thei-
leria parva, de verwekker van de beruchte Oostkust-koorts schijnt tot dusver
in de Soedan nog niet gevonden te zijn.

Verder komen allerlei andere, tot nu toe in verhouding minder belangrijke
ziekten voor, als bv. brucellosis.

De ziekten van de kleine herkauwers zijn voor een groot deel nog terra in-
cognita.

Een infectieuze pleuropneumonia, die misschien veroorzaakt wordt door een
organisme van de pleuropneumonie-groep van mirco-organismen, is verant-
woordelijk voor sterfte onder geiten; in de Soedan is de aetologie nog niet
met zekerheid vastgesteld. (Men zou deze ziekte soms bijna als een zegen
kunnen beschouwen!)

Bij het schaap (en de geit) spelen gastro-intestinale parasieten een belang-
rijke rol (Haemonchus contortus o.a.). Schapepokken komen voor, maar de
ziekte schijnt hier tamelijk goedaardig te zijn. Verder zijn er o.a. uitbraken
gezien van pneumoniën bij schapen met onbekende oorzaak.

Paarden kunnen lijden aan ingewandswormen, waarvan de strongyliden
het belangrijkst zijn.

Paarde pest (Pestis cquorum) wordt af en toe gezien, en de paarden van de
bereden politie worden jaarlijks geënt met een polyvalent Zuid-Afrikaans
vaccin, verzwakt door passages van het virus in muizenhersenen. (De Ara-
bische naam voor de ziekte is „nigma", d.w.z. ster; de inheemse bevolking
gelooft nl. dat een paard de ziekte krijgt als het de weerspiegeling van een
ker in het water ziet en een nomade zal dan ook bij voorkeur zijn dier niet
bij nacht drenken.)

Piroplasmosis komt vrij veel voor (Nuttalia equi, Babesia caballi). Therapie
met quinuronium-sulfaat (preparaten als „Acaprine", „Pirevan", etc.)
heeft bij de Nuttaliosis niet altijd succes en de ziekte kan dodelijk eindigen.
Huidschimmel-infecties worden vaak gezien en zijn lastig uit te roeien in een
groep paarden.

Infectie met de Soedanese Trypanosoma e\\ ansi schijnt, in tegenstelling tot
wat vermeld wordt voor de Aziatische surra, zeldzaam te zijn bij het paard,
hoewel paarden soms in nauw contact leven met kamelen.
In het Zuiden komen infecties met T. brucei voor, die als regel subacuut ver-
lopen en dodelijk eindigen. Vooral wanneer de parasieten, als bij de mense-
lijke slaapziekte, de liquor cerebrospinalis zijn binnengedrongen, is therapie
(suramine, quinapyramine) vaak zonder resultaat.

Ezels kunnen aan dezelfde ziekte lijden als paarden, maar schijnen vaak
meer weerstand te bezitten tegen diverse infecties.

Over ziekten van varkens is in de Soedan weinig bekend. De Mohannnc-
daanse bevolkingsgroep houdt om godsdienstige redenen geen varkens. De
inheemse varkens lijken veel op de wilde soorten.

Ncivcastlc-ziektc veroorzaakt veel sterfte onder kipjien. Op bepeikte .schaal
wordt geënt volgens de vleugelpi ik-methode. Vaccins tegen salmonellosis en
vogel-cliolera zijn eveneens beschikbaar.

Spirochactosis van ki])pen wordt vaak gezien; de theia]jie bestaat uit een
injectie van neoarsphenamine of penicilline; de profylaxis berust op de be-
strijding van de overbrengende Argas-teken.

Hoewel men overal kippen vindt, schenkt de bevolking er weinig aandacht
aan en laat men de dieren meestal rustig aan hun lot over.

Rabies is enzoötisch. Het meest ziet men de ziekte bij honden, maar ook
bij andere zoogdieren als kamelen, ezels, runderen, geiten en katten; bij de
mens is rabies niet zeldzaam. Op verzoek van de eigenaar kuiuien honden
worden geënt met een vacicn van de Flury-stain. Wanneer meerdere ge-
vallen voorkomen worden plaatselijk de loslopende hondeti doodgeschoten.
Mogelijk wordt de infectie ook in stand gebonden door wilde dieren als jak-
halzen, vossen, hyena\'s, ichneumons, etc., zoals in Zuid-Afrika, maar hier-
over schijnt in de Soedan niets bekend te zijn.

Deze opsomming zou nog droger worden als alle minder belangrijke ziekten
en ]jarasieten werden genoemd. Zonder twijfel komen ook tal van bekende
en nog onbekende aandoeningen voor die hier nog niet ontdekt zijn. Naar-
mate de decimerende epizoötische ziekten door \\ accinaties of massa-thera])ie
worden tei uggedrongen, zullen andere aandoeningen in verhoLiding belang-
rijker worden.

De nomadi.sche gewoonten van een groot deel van de bexolking, grote af-
standen en het ontbreken van verharde wegen, waardoor in de regentijd in
vele ]5rovincies het verkeer grotendeels onmogelijk is, maken een intensieve
ziektebestrijding en research buitengewoon moeilijk.

Geleidelijk aan beginnen velen het ruit van de verschillende \\ accins en (he-
ra])eutica in te zien. In kleine aantallen biengt men ook dieren vooi indi-
viduele behandeling naar de klinieken die er in enkele ])laatsen zijn en naar
de „stockmen" in de buitenstations.

De behandeling is in de meeste gevallen gratis. Met economisch |)rofijt van
de dieren is tot nu toe betrekkelijk gering, zowel voor de eigenaar als voor
het gehele land, zodat de ziektebestrijding een zware last voor de regering
vormt. Een paar runderen of kamelen zouden reeds voldoende zijn om te
voorzien in de dagelijkse levensbehoeften van eigenaar en gezin, zolang hij
zijn huidige primitieve bestaan blijft voeren; in jjlaats hiervan wil hij een
zo groot mogelijke kudde bezitten, die hij niet gebruikt en die van geen wer-
kelijk nut voor hem is; hierbij speelt de angst \\oor ziekten een grote rol,
die vooral vroeger plotseling zijn bezit grotendeels konden vernietigen.
O])voeding van de bevolking tot een besef van de economische waarde van
hun dieren, verhoging van de lage levensstandaard en verbetering van de
veestapel moeten hand in hand gaan met de ziektebestrijding, waarvan
anders het resultaat sleciits zal bestaan uit een voortdurend toenemen van de
kudden, die te weinig weidegrond en water vinden en erosie \\ an de bodem
veroorzaken, zonder voor wie dan ook tot nut te zijn.

Hyena\'s vallen ook levende huisdieren aan en het is één van de taken van de
dierenarts om het aantal hinnen de perken te houden door cadavers met strychnine

Er wordt een algemeen overzicht gegeven van de in dc Soedan voorkomende besmet-
telijke- en parasitaire dierziekten en hun behandeling.

A general survey is given of ihe infectious- and parasitic animal diseases and their
treatment in the Sudan.

L,auteur donne un ajjcrçu général des maladies animales infectieuses et parasitaires et
leur traitement dans le Soudan.

Es wird eine algemcine Übersicht gegeben von den im Sudan vorkonmienden tierischen
Infektionskrankheiten und parasitären Krankheiten und ihrer Behandlung.

D e I a h a n t y, D. D., Defects not fractures of the fibulae in the horse. /.A.V.M.A.,
133, 258, f/9S8J.

Volgens D e 1 a h a n t y bestaat de fibula van het paard uit drie verbeningscentra
welke soms ook op latere leeftijd niet vergroeien zodat bij 51% op 15-jarige leeftijd
nog geen fusies zijn ontstaan. De defecten en onregelmatige vergroeiingen die men
hierdoor te zien krijgt, zijn reeds in oude anatomieboeken (o,a, Revcrchon 1849)
beschreven en afgebeeld. Zij werden vaak voor fracturen gehouden.
Het praktisch belang van deze mededeling is, dat deze hiaten in de beenvorming
röntgenologisch door L u n d v a 1 1 (JAVMA 1956) zijn waargenomen en beschreven,
waarbij hij de vermeende „fracturen" van de fibula, volgens Delahanty ten on-
rechte, in verband bracht met acute kreupelheden bij renpaarden en dravers.

Roberts, S. J., Sequelae of leptospirosis in horses on a small farm. /.A.V.M.A.,
133, 189, (1958).

In 1952 hadden 6 van de 16 paarden van dit bedrijf acute Leptospira porriona-inlcctie
gehad (temperatuurverhoging, lusteloosheid, icterus met een duur van 1 tot 3 dagen,
bij één tevens abortus). Bij de 3 laatst aangetaste dieren werd de Leptospira uit het
bloed gekweekt, terwijl enkele weken na de acute reactie hoge L. poniona-titers ont-
stonden.

Vijf van deze paarden (het zesde dier was spoedig daarna geslacht wegens niet-
drachtig worden) kregen later verschijnselen van periodieke ophthalmic („maan-
blindheid").

Dit is volgens schrijver een bevestiging van eerdere waarnemingen waaruit het verband
tussen Leptospirose en maanblindheid blijkt. Bij echte periodieke maanblindheid ziet
schrijver weinig voordeel in behandeling met antibiotica. Hij plaatst de paarden in het
donker en geeft atropine. Bij iridocyclitis in het acute stadium van leptospirose zag
hij wel gunstige invloed van antibiotica.

Hale, M. W., Laboratory report on leptospirosis in Georgia 1957. J.A.V.M.A., 133,
197, (1958).

Door middel van de micro-agglutinatictest werden sera onderzocht van 1394 runde-
ren, 480 varkens, 3 honden en 3 paarden.

Het meest voorkomend serotype bij varkens was Leptospira potnona en bij runderen
L. sejroe. Bij runderen en varkens werden verder nog kleine aantallen positieve reac-
ties met L. autumnalis, L. grippotyphosa en L. ballum aangetroffen. Twee honden
waren positief voor L. canicula en één paard voor L. pomona.

Jones, R. K., Study of the viability of Leptospira pomona in frozen extended bo-
vine semen. J.A.V.M.A., 133, 216, (1958).

.\\ls Leptospira pomona cultuur opzettelijk werd toegevoegd aan verdund runder-
sperma, dat daarna werd gelyophiliseerd en gedurende 108 dagen bij —190° C. be-
waard, konden met genoemd mengsel bij caviae nog antilichamen worden opgewekt.

Foster, H. L., Comparison of epizootic diarrhee of suckling rats and similar con-
dition in mice. J.A.V.M.A., 133, 198, (1958).

„Zuigclingmuizen" worden hoe langer hoe meer voor virologisch onderzoek gebruikt.
Het voorkomen van epizootische diarree onder deze diertjes is de laatste jaren
een belangrijk probleem geworden. De epizootische diarree van ratten heeft veel
overeenkomst met de ziekte van de muizen. Hoewel er in het darmepihteel insluit-
lichaampjcs zijn waargenomen is het infectieus karakter nog niet bewezen.

CLOSTRIDIUM PERFRINGENS TYPE A BIJ LAMMEREN.
Mc. Go wan, B.; M o u 1 t o n, J. E. en Rood, S. E., Lamb losses associated
with Clostridium perfringens type A. J.A.V.M.A., 133, 216, (1958).
Sterfte door deze infectie kwam bij zuiglammeren van 20 tot 70 pond gewicht op
6 bedrijven in Californië voor. De ziekte geleek op een overeenkomstige infectie bij
volwassen schapen in Australië. Bij het leven werden bleke icterische slijmvliezen,
versnelde ademhaling en hemoglobinaemic waargenomen. Bij sektie waren lever en
milt gezwollen en gedegenereerd. Op het nieroppervlak en de blaaswand werden Pete-
chien waargenomen. De blaas was overvuld met donkerrode urine.

Vickers, C. L., B i e r e r, B. VV., Erysipelas in a flock of chickens. J.A.V.M.A.,
133, 223, (1958).

Sinds 1905 zijn deze infecties bij kippen sporadisch beschreven. In het hier beschreven
geval betrof het een bedrijf van 3000 kippen, waarin 2 ä 6 per dag stierven. De zieke
dieren hadden gele diarree. Uit lever, milt en hart van verschillende cadavers werden
vlekziektebacillen gekweekt.

Behandeling van zieke dieren met 300.000 ä 150.000 E penicilline in waterige op-
lossing intramusculair deed de sterfte in 5 dagen tot stand komen.

Untowards reactions to penicilhn. Chronicle IV.H.O., 12, 295,-(1958).
Er wordt gewaarschuwd vuor onaangename allergische reacties bij inspuiting van
penicilline bij de mens. De arts behoort steeds bij injectie van penicilline de middelen
bij de hand te hebben, b.v. 1 ; 1000 adrenaline, om bij deze verschijnselen te kunnen
ingrijpen en vóór de behandeling de patiënt te ondervragen naar allergische diathese
in de familie en eerder contact met penicilline. Zelfs geringe reacties als jeuk, tin-
telen van de tong en vingers, eigenaardige smaak in de mond, duizeligheid of geringe
temperatuursverhoging zijn aanwijzingen niet opnieuw penicilline toe te passen.
Speciaal met asthmapatiënten moet men zeer voorzichtig zijn. Zelfs een huidtest, die
als voorzorgsmaatregel bedoeld is, kan een ernstige anaphylaxie oproepen, terwijl een
negatieve test overgevoeligheid niet uitsluit.

K O r i a t h, G., Zur Frage des Einflusses des natürlichen Sprunges und der künst-
lichen Besamung auf die Fruchtbarkeit des weiblichen Rindes. Tierzucht, 12, 6,
(1958).

Zo zieh in de wereld van de K.I. een klasisek probleem voordoet, dan is het wel het

vraagstuk of de natuurlijke dekking zonder gevaar voor een verminderde fertiliteit
van het rund, geheel door de K.I. kan worden vervangen.

.^an de hand van diverse gegevens uit de literatuur komt auteur tot de uitspraak,
dat de natuurlijke dekking en de K.I. met betrekking tot de fysiologie in wezen slechts
verschillen t.a.v. de wijze waarop het sperma ingebracht wordt.

Over de psychologische invloed van de K.I. is momenteel niets definitiefs bekend.
Het is overigens twijfelachtig of de koe, zelfs bij een sprong uit de hand, ten ge-
volge van de snelheid waarmede de nastoot gepaard gaat, tot een psychische bevre-
diging kan komen.

De opvatting volgens welke de herhaaldelijk kunstmatig geïn.semineerde koeien iedere
twee tot drie jaar natuurlijk zouden moeten worden gedekt, is door de resultaten van
de K.I.-verenigingen wel achterhaald.

Als belangrijke faktoren, die slechtere resultaten ten gevolge van de toepassing van
de K.I. dan bij natuurlijke dekking suggereren, kunnen worden beschouwd:

1. op verkeerd tijdstip tijdens de oestrus insemineren, doordat de veehouder het begin
van de oestrus niet heeft opgemerkt;

Over het algemeen geldt, dat indien op het juiste tijdstip wordt geïnsemineerd, de-
zelfde processen zullen volgen als die welke na een natuurlijke dekking normaliter
het gevolg zijn.

H u h n, J.,Untersuchungen über die degenerativen Veränderungen an Follikel- und
Tubeneizellen der Säugetiere. B.M.T.W., 70, 506, (1957).

Ter gelegenheid van het bereiken van de 65-jarige leeftijd door Prof. Dr. Lerche
werd genoemd onderzoek gepubliceerd. Auteur is van mening, dat de degeneratie van
de eicel(len) kan worden beschouwd, als een van de factoren, die tot steriliteit, resp.
verminderde fertiliteit van de huisdieren kan leiden.

Aangenomen wordt enerzijds, dat een deel van de geovuleerde en bevruchte eicellen
te gronde gaat ten gevolge van een hormonale en/of nutritieve dysregulatie. Anderzijds
wordt het mogelijk geacht, dat de ovulatie plaats heeft op een tijdstip, waarop hetzij
nog geen bevruchting, hetzij geen bevruchting meer kan plaatsvinden.
Auteur onderzocht 86 follikeleicellen van in oestrus verkerende runderen, 134 follikel-
eicellen van in oestrus verkerende varkens, alsmede 44 tuba-eicellen van konijnen na
fertiele copulatie, en 17 tuba-eicellen van konijnen na steriele copulatie, met het
doel, óf en in welke graad degcncratieve veranderingen aan de eicellen zouden kunnen
worden waargenomen.

Het bleek, dat aan 18 follikeleicellen van runderen, aan 39 follikeleicellen van var-
kens en aan 3 onbevruchte tuba-eicellen van konijnen na fertiele copulatie, als ook
aan 3 tuba-eicellen van konijnen na steriele copulatie duidelijke waarnemingen over
degeneratieve veranderingen van het dcutoplasma konden worden vastgesteld.
De regressieve veranderingen van de follikeleicellen demonstreerden zich in donkere
conglomeraten van de insluitlichaampjes in het dcutoplasma en in latere stadia in-
schrompeling en vacuolisatie van het oöcytenplasma.

Aangenomen wordt, dat dc kern van de eicel eveneens was beschadigd, doch dit w.is
door de toegepaste techniek niet waar te nemen.

Dc tuba-eicellen vertoonden een soort fragmentatie, d.w.z. de deling was wel begonnen,
maar door de degcncratieve processen niet voortgezet. Dezelfde .soort veranderingen
als vermeld voor de follikeleicellen werden vastgesteld.
De publikatie wordt door 22 uitstekende foto\'s vergezeld.

S i in o n, J., S. M. M c. N u t t, Histopathological alterations of the bovine uterus.
II Uterine tissue from cows of low fertility. American Journal of Veterinary Research,
18, april 1957.

109 „repeat-breeding cows", waarbij klinisch geen oorzaak kon worden gevonden
voor hun onvruchtbaarheid, werden geïnsemineerd tijdens oestrus; 87 ervan werden
geslacht 3 dagen na de inseminatie, 22 omstreeks de 34e dag erna. Een histologisch
onderzoek werd uitgevoerd op stukjes endometrium uit de hoornen en het corpus
uteri, waarbij speciaal aandacht werd besteed aan: cysteuze klieren, abnormale in-
houd van de klieren, de aantallen lymffollikels en lymfocyten, plasmacellen, eosino-
fiele en neutrofiele leucocyten.

Bij 11 dieren werd een meer of minder groot aantal cysteuze klieren gevonden, maar
nooit meer dan 20% van alle klieren was cysteus. Bij 14 dieren waren er meer plasma-
cellen dan normaal, bij 8 meer lymffollikels, bij 16 meer eosinofielen. In totaal waren
er 40 koeien met één of meer afwijkingen van het normale beeld, 8 hadden twee
afwijkingen, maar in bijna alle gevallen waren deze afwijkingen minimaal. Slechts
bij één dier was er een duidelijk endometritis, met een vrij aanzienlijke infiltratie van
lymfocyten en plasmacellen. Bij dit dier was bovendien het bacteriologisch onderzoek
positief, bij alle overige dieren was dit negatief.

Wanneer men de beelden in de endometria van deze „repeat-breeding cows" verge-
lijkt met die van nog niet drachtig geweest zijnde vaarzen (waarover Weber vroeger
een studie heeft gemaakt, Ref.), dan blijkt het volgende. Bij 14 dieren werden matig
toegenomen aantallen lymffollikels waargenomen, terwijl Weber bij 5% van de door
hem onderzochte vaarzen een beperkt aantal lymffollikels had aangetroffen. Het is
niet duidelijk bij welk aantal van een endometritis kan worden gesproken, evenmin
hoe lang de follikels na genezing van de ontsteking bijlven bestaan.
Het lijkt de auteurs onwaarschijnlijk dat zelfs een vrij omvangrijke infiltratie van
het endometrium met eosinofiele leucocyten een indicatie is voor een endometritis;
ook bij normale vaarzen werden zij een enkele maal aangetroffen.
Neutrofiele leucocyten werden niet in grotere aantallen aangetroffen dan normaal.
De conclusie luidt, dat de endometria van de door hen onderzochte „repeat-breeding
cows" niet zo heel veel verschilden van die van normale vaarzen en dat een endo-
metritis geen belangrijke oorzaak was van onvruchtbaarheid bij deze dieren.

THERAPIE MET EX\'TRACTEN UIT DE HYPOFYSE-ACHTERKWAB BIJ
PROLAPSUS ET INVERSIO UTERI.

S m i g o v i c, V., Zur Thera])ie des Gebärmuttervorfalls mit Hypophysen-hinter-
lappenextracten beim Rind. Wiener Tierärztl. Monatsschrift, 45, 37 (1958).
Na verwijdering van de nageboorte en afspoelen met een desinfecterende vloeistof
wordt door Smigovic op meerdere plaat.sen 0,5—1 cc hypophysin in de uters-
wand ingespoten. Bij iedere behandeling wordt in totaal 10 cc hypophysin (= 30
V.E.) aangewend.

De repositie van de door deze ingreep meer gecontraheerde baarmoeder heeft op de
gebruikelijke wijze — extradurale- (epidurale-) anaestcsie wordt eveneens toegepast
- plaats.

De repositie zou tengevolge van de voorbehandeling van de baarmoeder met hypo-
physin gemakkelijker worden en de kans op recidive geringer.

Prof. B e n e s c h tekent bij deze praktijk-mededeling van Smigovic aan dat hij
de door Smigovic beschreven injectie met hypofyse-achterkwab preparaten in de
baarmoederwand vóór een uteris amputatie reeds meerdere jaren heeft aanbevolen
alsook de injectie in de vorm van 25—35 I.E. pituisan subcutaan of direct in de
uteruswand vóórdat tot de respositie van een baarmoederprolaps wordt overgegaan.

TYPES AND BREEDS OF AFRICAN CATTLE.
N. R. Joshi, E. A. Mc. Laughlin and Ralph W. Phillips.
Food and Agriculture Organisation 1957.

In dit 297 pagina\'s tellende boek, verlucht met zeer veel foto\'s en tabellen, geven de
schrijvers een overzicht van de rundveerassen van Afrika.

Hun bedoeling is een bijdrage te leveren tot de kennis van de genetische variabiliteit
van de rundveerassen in de wereld. Dit is belangrijk, omdat door de introductie van
vele Westerse rassen in minder ontwikkelde gebieden vele daar inheemse rassen ver-
loren dreigen te gaan en hieronder misschien rassen die mogelijk door een bepaalde
genetische aanleg van grote waarde voor bijzondere constellaties van omstandigheden
zijn. Als zodanig is het een vervolg op het in 1953 door Joshi en Phillips gepubli-
ceerde boek: Zebu Cattle of India and Pakistan.

Gegevens werden verzameld omtrent alle rassen die numeriek belangrijk zijn en
verder duidelijk verschillend zijn van andere rassen. Getracht werd voorts om duide-
lijkheidshalve de verschillende rassen en slagen in enkele territoriaal begrensde hoofd-
groepen samen te brengen.

Zo worden bijv. beschreven de runderen langs de Middellandsche Zee, die van de
Saharä, van West-Afrika, Madagascar en Zuid-Afrika.

De grote scheiding tussen de verschillende rassen vormt het al of niet bezitten van een
bult, terwijl vervolgens een rol van betekenis speelt, de lengte en dikte der hoorns
en de helling van het kruis. Opmerkelijk is hoeveel rassen door bult, sterk ontwikkelde
navelplooi en groot kossem verwantschap tonen met de Aziatische Zebu\'s (afstamme-
lingen van de Bos Indicus). Toch komen er enkele rassen voor, speciaal in West-
Afrika, die geen enkele Zebu invloed vertonen. In vele rassen heeft ook enige kruising
met Europese rassen plaatsgevonden.

Van elk ras worden vervolgens gegevens vermeld omtrent hun fokgebied (grondsoort,
klimaat, vegetatie, veehouderijpraktijk), de exterieur- en produktie-eigenschappen,
hun prestaties in gebieden buiten hun fokgebied en de resultaten welke kruisingen
met andere rassen hebben opgeleverd.

De meeste van de beschreven rassen zijn in de eerste plaats bestemd voor de vlees-
produktie. Toch worden ook vele rassen gemolken.

Een van de beste rassen, zowel voor melk- als voor vleesproduktie is wel de Boran,
van Zuid-Ethiopie, Somaliland en Noord-Kenya. Een gemiddelde volwassen koe
weegt 300 ä 400 kg en de beste melkproducenten gaven in ± 300 da.gen 1500 kg
melk met 4% vet.

Voor een ieder die belangstelling heeft voor de geweldige variatie die er wat betreft
de rundveerassen bestaat is dit boek zeer welkom. Onmisbaar is het m.i. voor een
ieder die met goede argumenten de export van Westerse rassen naar Afrikaanse landen
wil trachten te bevorderen.

Wat is de oorzaak van het af en toe optreden van een kronkel in de staart bij onze
runderen?

Wat de erfelijke staartafwijkingen bij runderen betreft, zijn de volgende bekend:

b. een scheef ingeplante staart, soms gepaard gaande met veranderingen aan de
wervels van het kruisbeen;

d. de zg. „screwtail", schroefstaart, beschreven door Knapp, Emmel en Ward
in 1936 bij Red Poll runderen in Florida. Dit gebrek lijkt veel op de zg. „Kinky
Tail" door Nordby in 1934 bij varkens beschreven en dat ook bij muizen be-
kend is. Ook de op de foto zichtbare afwijking lijkt hiermee overeen te stemmen.

De afwijking wordt veroorzaakt door de versmelting van één of meer paren staart-
wervels en komt meestal voor omstreeks het midden of op het einde der staart. Bij
de geboorte is de versmelting soms nog niet volledig; op een leeftijd van 4—6 weken
is dit echter wel steeds het geval. Soms komt een enkelvoudige knik, soms een dubbele
knik voor. Vandaar de naam „schroefstaart".

Aangenomen wordt dat een enkelvoudig reeessieve faktor verantwoordelijk voor deze
afwijking is. Andere factoren bepalen dan mogelijk of het tot 1 of 2 kronmiingen
beperkt blijft.

Aangezien het niet zeker is of het door de vragensteller bedoelde geval overeenstemt
met de uit Florida bekende gevallen is het gewenst en interessant een nader onderzoek
in te stellen. En dit wel in de eerste plaats door de eventuele verwantschap der aan-
getaste dieren na te gaan en in de 2e plaats door het gebrek ook anatomisch te be-
schrijven.

Wat is de ziekte bij kalveren, genaamd „lal" of „bier", en wat is de therapie er tegen?
Antwoord:

Lal of bier noemt men de ziekte, die optreedt bij jonge kalveren, die uitsluitend of
vrijwel uitsluitend met volle melk worden gevoed.

Ze behoort in dezelfde groep van stofwisselingsziekten, resp. neurosen, thuis als kalf-
ziekte, grastetanie, enz. Vaak treden de verschijnselen peracuut op: het kalf raakt
geëxciteerd, krijgt krampen, stoot enkele „lallende" geluiden uit (vandaar de naam)
en valt dood neer. Een andermaal wordt men tijdig opmerkzaam gemaakt, zijn de
verschijnselen minder hevig (knippen met de oogleden, abnormaal orenspel, schrik-
achtigheid, e.d.) en zal men mogelijk met een calcium-magnesium-injectie het dier
kunnen redden.

Experimenten in Engeland vooral heben aangetoond, dat het Mg-gehaltc in het bloed
sterk is gedaald, in de behoefte aan Mg. wordt onvoldoende voorzien door de melk-
voeding; berekend is dat 150—180 mg Mg. per dag nodig is; veel Mg. wordt met
de faeces uitgescheiden, weinig met de urine.

Het normale Mg-gehalte van het serum kan gesteld worden op 2—3 mg%, ziekte-
verschijnselen treden eerst op, als het gehalte sterk is gedaald (b.v. tot 0.7—0.8
mg%).

Beter dan een curatieve therapie lijkt de profylaxis. Overdadige melkvoeding is de
voornaamste oorzaak van het optreden van lal, zoals men uit de praktijk ook reeds
jaar en dag weet en waarmede de experimenten in Engeland in overeenstennning
zijn. Ieder ervaren kalvermester weet, dat hij vooral op later tijdstip, als de
kalveren b.v. 8 tot 10 weken oud zijn, zeer voorzichtig moet zijn met de melkvoeding.
In de tweede plaats kan men van stonde af een kleine hoeveelheid, b.v. 0.5—1.0 gr.
magnesium per dag geven.

Nederlandse literatuur over lal is niet bekend, bij lalkalveren werden normale Ca,
P, glucose en ureum waarden in het bloed gevonden.

De belangstellende wordt voor nadere bijzonderheden naar The Veterinary R<cord,
deel 67, pag. 108, Febr. 5th, 1955 (K. L. Blaxter: Hypomagnesaemic Tetany in
Beef Cattle) verwezen, waarin enige verdere literatuur te vinden is.

Verstrekking van joodcaseïne aan driejarige hennen had verhoging van de leg ten
gevolge, maar het eigewicht nam af, evenals het gewicht van de dieren. Jonge hennen
gingen met joodcaseïne eerder aan de leg, maar het eigewicht was lager, hoewel het
totaal gewicht van de gelegde eieren hoger was. Het levend gewicht van de jonge
dieren was hoger en de gezondheid goed. Toch wordt verstrekking slechts in uitzonde-
ringsgevallen aanbevolen.

\\ ERSLAG VAN DE EERSTE STAMBOEKDAG VAN NEW FOREST PONY\'S
IN NEDERLAND OP 30 JULI 1958.

De hieraan verbonden keuringen werden gehouden op het terrein van huize Witten-
■stein te Kamperveen.

\\\'orig jaar zijn voor het eerst een aantal van deze pony\'s in Nederland geïmporteerd;
deze waren practiseh alle op de keuring aanwezig. Wij telden 48 dieren, waarvan
2 hengsten, 28 volwassen merries, 5 twenters, 4 enters en 9 veulens.
Wat de fokkerij van deze dieren betreft, lazen wij dat vlak voor de eerste wereldoorlog
de oorspronkelijke New Forest Pony gekruist is met de Arabier, en ook met de vol-
.gende Pony-rassen: Welsh, Highland, Exmoor en Dartmoor.

Hieruit kan verklaard worden dat we bij de huidige New Forest Pony veel variatie
in type zien; zo varieert de schofthoogte van 1.20—1.40. We zagen mooie Oosterse
hoofden, maar ook hoofden met even te weinig adel. De hals is kort en zwaar.
De makheid van deze pony\'s — welke op deze dag uitsluitend in kinderhanden
waren — is onomstotelijk bewezen, een positief punt dat beslist enkele exterieurfouten
goed maakt.

Wat de kleur van deze pony\'s betreft, zij mogen van elke kleur zijn, bonten worden
echter niet als typisch beschouwd en kunnen niet ingeschreven worden. Wij noteerden
van het Nederlandse materiaal 2 vossen, 3 zwarten, 13 schimmels en 16 bruine
paardjes.

In Scheveningen organiseerde dit genootschap op 4 oktober j.1. een congres, dat
gewijd was aan het taagcbruik in radio, reclame en pers.

In de ochtenduren werden deze onderwerpen behandeld resp. door een vertegen-
woordiger van de A.V.R.O., de directeur van de Stichting Reclame-onderwijs en de
schrijver Godfried Bomans, waarna in de middag door vele van de omstreeks 800
aanwezigen gebruik werd gemaakt van de gelegenheid om ten overstaan van een uit
6 leden bestaande forumcommissie vragen te stellen.

In de voordrachten kwam duidelijk naar voren, dat het niet steeds mogelijk is om
de stroom van buitenlandse woorden die in het Nederlands is binnengedrongen —
een verschijnsel dat zich in steeds toenemende mate voor wat het Engels betreft mani-
festeert — te negeren, te weren en eventueel te stuiten.

Dc klacht dat radio-omroepers en -verslaggevers slecht spreken is niet altijd billijk;
immers het spreken voor dc radio is aan zekere banden gebonden. Zo zullen gevoels-
uitingen, kenbaar aan bepaalde intonaties, voor een nieuws-omroeper ontoelaatbaar
zijn, terwijl een verslaggever vaak voor dc totaal onverwachte noodzaak komt tc
staan om „zijn tijd vol te moeten praten" als de gebeurtenissen die hij moet verslaan
niet volgens plan verlopen.

Hel gebruik van onze taal in het reclamevak stelt ook zijn bijzondere eisen. Deze taal
moet er positief op gericht zijn dc clientèle, („het klantendom") te trekken en te
(blijven) boeien. Hierbij treedt vaak de voorliefde voor buitenlandse slagzinnen aan
de dag voor het aanprijzen van koopwaar, waarbij zich van dc kant van het publiek
duidelijk de voorkeur voor „het vreemde" manifesteert.

Bomans duidde op de rijkdom van het bezit van een taal, immers „het enige eigene
van een volk". Het kan echter ook een verlies zijn omdat het in woorden beperkt wat
zich in wezen niet laat beperken; daarom hebben kinderen zoveel fantasie omdat zij
zo weinig woorden hebben. Journalisten, gedwongen om in een zeer snel tempo te
werken, beschikken over een 200-tal cliché\'s, wat afbreuk kan doen aan de bloem-
rijkheid van de taal. Daarbij komt voor het Nederlands nog de complicatie van het
bestaan van een grote kloof tussen de spreektaal en de schrijftaal.

Nadat de meeste vragenstellers \'s middags aan het woord waren gekomen, werd het
congres, waar vele autoriteiten waren vertegenwoordigd, om 5 uur gesloten.
Ter nadere informatie diene dat het Genootschap Onze Taal (iParkstraat 32, Den
Haag) een maandblad „Onze Taal" uitgeeft, het lidmaatschap kost ƒ 2,50 per jaar,
het abonnement op het maandblad alleen ƒ 2,— per jaar.
Dit verslag moge worden besloten met een citaat hieruit:

„De taal verschaft ons het gereedschap voor het denken. Dit gereedschap dient, zoals
ieder gereedschap, deugdelijk te zijn; het moet verzorgd worden."

VERSLAG VAN DE PROVINCIALE COMMISSIE TER BEVORDERING VAN
DE RUNDVEEFOKKERIJ IN LIMBURG OVER 1957.

In dit bij de Provinciale Melkcontrole Dienst, Godweerdersingel 42 te Roermond
tegen betaling van ƒ 1,— te verkrijgen verslag zijn gegevens vermeld omtrent de
melkvetproduktie, het afstammelingonderzoek en de K.I.

Uit die omtrent de produktie over de lactatieperiode 1 juli 1955—1 juli 1956 van
melklijsten van 261—360 dagen blijkt, dat de melkproduktie van de M.R.IJ. dieren
in vergelijking met de Fr.H. dieren van gelijke leeftijd en een zelfde aantal dagen
iets meer is; het vetgehalte daarentegen is iets lager. In produktie ondopen deze
veeslagen elkaar in Limburg praktisch niet.

Opmerkelijk is het lage gemiddelde vetgehalte van de F.H. dieren t.w. 3.67%.
Daar moet toch snel verbetering in te brengen zijn.

Wat het afstammelingenonderzoek betreft houdt men zich gelukkig niet aan de offi-
ciële onderscheidingen, die als volgt luiden:

derde premie: voldoende ext. vererving; a is voldoende, b even voldoende,
tweede premei: goede ext. vererving; a is zeer goed, b is goed.
eerste premie: goede ext. vererving en goede produktievererving.
Volgens deze moet immers een stier met een goede resp. voldoende ext. vererving,
maar een slechte produktievererving toch nog een tweede, resp. derde premie ont-
vangen. Dat men dit toch niet doet blijkt uit het rapport omtrent Sara\'s Alfred,
37225 S, die ondanks een goede exterieurvererving voorlopig geen premie ontving
wegens een waarschijnlijk minder goede produktievererving.

Zeer nuttig zijn verder de gegevens omtrent de produktievererving van vele der in
Limburg gestationneerde stieren.

Uit de gegevens van de Provinciale Commissie van toezicht op de K.I. in Limburg
blijkt verder dat in 6 van de 7 K.I. centra van iedere stier de 100-kalverenproef uit-
gevoerd wordt. Verder worden interessante gegevens vermeld omtrent de bevruch-
tingsresultaten per stier, de redenen van opruiming, het gebruik van vers en ouder
sperma en de belangrijkste bloedlijnen.

Een ieder die geïnteresseerd is bij de rundveefokkerij in Limburg dient dit verslag
te bezitten.

Met ingang van 1 januari 1959 wordt door de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-
Wetenschappelijk Onderzoek een nieuwe categorie beurzen genaamd stage-beurzen
ingesteld naast de Z.W.O.-stipendia en de beurzen voor een kort studieverblijf in het
buitenland.
Bestemming:

Stage-beurzen zijn bestemd voor Nederlandse wetenschappelijke werkers (bij voorkeur
niet ouder dan 40 jaar) die een doctoraal- of ingenieursexamen met goed gevolg
hebben afgelegd of gepromoveerd zijn en die gedurende enkele maanden aan een of
meer buitenlandse universiteiten of wetenschappelijke instellingen willen gaan werken,
dan wel zich willen gaan oriënteren omtrent bepaalde werkwijzen of theorieën. Het

verblijf in het buitenland moet wenselijk geacht worden in verband met een in
Nederland lopend of tc ondernemen onderzoek. Voor veldwerk, congresbezoek e.d.
zijn deze beurzen niet bestemd.

Voor landen in Europa bedragen de beurzen ten hoogste ƒ 4.000,— voor maximaal
6 maanden. Voor landen buiten Europa kan ten hoogste ƒ 6.000,— ter beschikking
worden gesteld bij een verblijf van maximaal 4 maanden.

Uit deze bedragen worden de reiskosten, de verblijfkosten en eventuele college-,
cursus- of laboratoriumgelden betaald. Salarissen, vaste lasten, gezinstoelagen en an-
dere bijkomende kosten kunnen niet uit de beurzen worden vergoed.

Kandidaten voor deze beurzen moeten zich schriftelijk tot Z.W.O. wenden ter ver-
krijging van een aanvraagformulier. De aanvragen kunnen het gehele jaar door
worden ingediend.

Getracht zal worden de beslissing over de aanvragen binnen een maand na de datum
van indiening bekend te maken.

Nadere gegeven kunnen bij het bureau van Z.W.O. (Lange Voorhout 60, \'s-Graven-
hage) worden ingewonnen.

Voor de goede orde wordt eraan hreinnerd dat van 7 tot 13 juni 1959 in de zalen
van het Koninklijk Instituut voor de Tropen en van Artis zal worden gehouden het
Derde Wereldcongres over Fertiliteit en Steriliteit onder auspiciën van de Interna-
tional Fertility Association (I.F.A.).

Meer dan 200 wetenschappelijke voordrachten, zowel op het terrein van de menselijke
fertiliteit als op dat van animal reproduction zijn reeds aangemeld, zomede een aantal
films over deze onderwerpen. Een tentoonstelling van boeken, kunstvoorwerpen en
objecten van historische waarde, betrekking hebbende op het onderwerp van het
congres, zal tevens te bezichtigen zijn.

De gelegenheid zich als deelnemer voor het congres in te schrijven staat nog open
tot 1 februari 1959 tegen een prijs van ƒ 152,—. Daarna zal het inschrijfeld ƒ 190,—
bedragen. De deelnemerskaart geeft recht op toegang tot alle voordrachten en film-
vertoningen alsmede de tentoonstelling, de officiële receptie door de regering en het
gemeentebestuur aangeboden, een concert in het Concertgebouw en een rondvaart
door de grachten van Amsterdam.

Voor inschrijfformulieren en nadere inlichtingen, kan men zich wenden tot het I.F.A.
Congressecretariaat aan de Sint Agnietenstraat 4 te Amsterdam-C.

Bij aandachtige lezing van deze aflevering zal het U ongetwijfeld zijn opgevallen
dat o.a. de aanwijzingen voor de inzenders van kopij, die te vinden zijn op de
binnenzijde van de vooromslag, een belangrijke wijziging hebben ondergaan.
In het kort komt het hier op neer dat niet alleen uit de door de redactie toegezonden
tijdschriften referaten kunnen worden ingezonden, maar dat ook uit „eigen" tijd-
schriften samengestelde referaten van harte welkom zijn.

In de tweede plaats wordt meer de aandacht gevestigd op de wijze waarop literatuur-
verwijzingen worden uitgevoerd, zulks meer in overeenstemming met internationale
gebruiken.

Ter voorkoming van onnodige vertraging bij de bewerking van de inzendingen ver-
zoekt de redactie aan de inzenders om zich aan deze „spelregels" te houden.
Waarvoor bij voorbaat dank.

Aan de aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 december 1958
is de index van dat jaar toegevoegd.

Indien deze index niet werd aangetroffen, kan alsnog een exemplaar worden aange-
vraagd bij het bureau van de redactie.

Binnenkort zullen weer de bekende banden voor het inbinden van de jaargang 1958
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde beschikbaar zijn bij het bureau van de
redactie.

Ook kan worden besteld door overschrijving van een bedrag van ƒ 3,— op postgiro-
rekening 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Hierbij dient duidelijk te worden vermeld, dat het een bestelling van de band 1958
betreft.

Voor de goede orde wordt meegedeeld, dat ook nog enkele exemplaren \\an de banden
1956 en 1957 beschikbaar zijn.

Daar malleus evenmin als in Groot-Brittannie en Ierland in Denemarken bij een-
hoevige dieren voorkomt, kunnen slachtpaarden zonder voorafgaande malleïnatie in
Denemarken, in Nederland worden ingevoerd.

Een en ander is geregeld bij besluit van 12 november 1958 nr. L/VD 6594/Veeartse-
nijkundige Dienst.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE \\EEZIEKTEN IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND OK TOBER 1959.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Men stelde in Kiel vast dat de automatische voedering geen garantie geeft voor
doelmatig voeren. Het bleek dat de koeien in de eerste plaats bieten opnemen, ver-
volgens sila.ge en tenslotte hooi.

Bij een onbegrensd aanbod van bieten brachten 5 koeien het in een periode van 30
dagen gemiddeld tot 148 kg per dag per dier.

Opmerkelijk waren de grote verschillen in opnamevermogen en opname voorkeur
tussen de koeien.

Philij)! heeft met succes proeven genomen met kettinkjes van ongeveer 75 cm. om
de nel van schapen. Deze dringen door de wol heen tot op de huid; een eindje van
30 cm. hangt naar beneden. Wanneer nu dat eindje de schrikdraad raakt, gaat de
stroon. door de rest van de ketting naar de huid van het dier. Op deze manier hoeft
het miar een of twee keer met de draad in aanraking te komen, om er voor goed
van w?g te blijven.

	C
..c
a	a 03
aj V	X O
	Wl
JD	c
	aj	.s
	C	-O

u	-	vj
C/2

Zoals gebruikelijk ontvangen de leden omstreeks de jaarwisseling de contributienota
met uitvoerige toelichting.

In aansluiting hieraan kan worden meegedeeld, dat enkele leden na de Algemene
Vergadering het Hoofdbestuur hebben verzocht hun contributie in twee termijnen te
mogen betalen.

Hoewel de betalingsregeling door de .\\lgemene Vergadering met algemene stemmen
is aanvaard, is het Hoofdbestuur bereid desbetreffende verzoeken inzake een bijzondere
betalingsregeling in behandeling te nemen.

Deze verzoeken dienen zo spoedig mogelijk bij het bureau te worden ingediend.
Over de contributieregeling voor de kandiaat-leden volgen nog nadere mededelingen.

Onderstaande dierenartsen, leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, hopen
in 1959 hun dierenartsjubileum te vieren:

H. J. H. Sala, Overloonseweg 2, Venray.
Dr. D. G. Ubbels, Wittesingel 16, Leiden.
K. de Vink, Mauritslaan 47, Rijswijk (Z.H.).

Prof. Dr. J. .A. Beijers, Lcidseweg 103, Utrecht.
Dr. Th. J. van Capelle, Julianalaan 12, Hilversum.
H. den Daas, Eusebiusbuitensingel 27 II, Arnhem.
Dr. J. M. J. E. Duysens, Honigmanstraat 41, Heerlen.
Dr. B, Eggink, Rijksstraatweg J 396, Twello.
Dr. G. J. Fros, Gcrard Doustraat 29, Utrecht.
G. Hupkes, Gouwe 21, Gouda.

G. P. F. Munnik, Prins Bernhardlaan 83, Voorburg.
Prof, W. H. Schultze, Haydnlaan 52, Bilthoven.

L. W, Jansingh, Hoofdweg 154, Grootcgast.
II. D. Krouwel, Regentesselaan 2, Apeldoorn.
Lckkerkcrker, Molenweg 6, Haaksbergen.

H. P. Piel, J. W. Hagemanstraat A-696, Eibergen.
S. Santema, Hertog van Saxenlaan 32, Franeker

E. de Nooij, Katerveerdijk 8, Zwollerkerspel.
J. van der Veen, Rijksstraatweg 114, Twello.

De volgende niet-leden hopen in 1959 hun dierenartsjubileum te vieren:
50 JAAR.
op 5 augustus:

Hc-t Hoofdbestuur heeft Mej. E. G. Toebes, v. d. Woerthian 37, \'s-Gravenliage aan-
genomen als lid van de Maatschajjpij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: P. v. d. Eijk, P. W. Hooge-
veen en J. Warrink.

Heida, IJ., te Leeuwarden, tel. nos. gewijzigd in 05100—28007 (privé), 24816 (bur.).

Jaartsvcld, F. H. J., van Utrecht naar Boxtel, Baandervrouwenlaan 57, D. b/d prov.

Kruize, J., tc Nicuw-Loosdrccht, aangesloten onder tel. privé 02958—375. (102)
Rozcmond, IL, van Barneveld naar Kootwijkerbroek, Esscnerwcg 41, tel. (na auto-
matisering) 03423—212. (115)
Rijn, P. van, tc Geldermalsen, tel. 06760—3562 (bur.), h.k. cn dir. ab. tc Ai)cldüorn.

Smidt, W. J., van Groningen naar Utrecht, Prof. A. Maycrlaan 39, D. b/h Inst. v.

Zwart, D., van Amsterdam naar Amstelveen, Jan Tooroplaan 50, tel. 02964—2370
en m.i.v. 15-l-\'59 naar Kumasi, Ghana (Afrika), e/o Kumasi College of Techno-
logy, Lecturer in Veterinary Science. (131, m.i.v. 15-1-\'59 naar 135)

Grootenhuis, Dr. G., te Nieuwenhoorn, Dorpsstraat 13-15, tel. 01883—405, gr.
310910, tot 1 februari 1959 geassocieerd met E. M. Dufour en daarna overname
van diens praktijk. (89)

Karens, M. J., te Gouda, Gouwe 21, tel. 01820—2862, geassocieerd met G. Hupkes.

Rutgers, A., te de Bilt, te rekenen m.i.v. 1 juli 1958, ter standplaats Utrecht, met de
leiding van het Rijksveeteeltconsulentschap voor de kunstmatige inseminatie. (I 15)

Grootenhuis, Dr. G., voorheen te \'s Heer-.Arendskerke, te rekenen m.i.v. 1 januari
1959, op zijn verzoek, als adjunct-Directeur van de provinciale gezondheidsdienst
voor dieren in Zeeland. (89)

Leeuwer, Dr. W. S. O. A. van, te De Bilt, is aldaar overleden op 13 december 1958.

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Voor deelname aan het jaarlijkse congres van de Londense veterinaire studenten,
dat gehouden zal worden van 22 t/m 25 januari 1959, kan men zich tot 10 januari
1959 opgeven bij het D.S.K.-bestuur.

Voor deze materie is een persoonlijk onderhoud in een rustige omgeving
noodzakelijk.

Derhalve komen wij desgewenst bij U thuis om vrijblijvend dit onderwerp
en eventueel verzekeringen met U te bespreken, waar U ook in Nederland
woont.

Koninginneweg 123, Amsterdam-Z., tel. 722555, 725676.
Financierings-experts, assuradeuren.

Brieven onder no. 2-59 bureau Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Br. onder nr. 4—59 aan het bureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Vee in Fries-
land, Direkteur: P. Sjollema.

Al Staat dc ctiologic van verschillende beschreven ziektegevallen niet vast,
toch meen ik volkomen gerechtvaardigd te zijn de titel van „Virusdiarree"
te kunnen gebruiken, daar de klinische verschijnselen en de bevindingen
bij sectie volkomen gelijk zijn de gevallen van virusdiarree en „mucosal
discase", beschreven in de Amerikaanse en Engelse vakliteratuur.
In het laboratorium van het S.V.O.I. te Amsterdam zijn reeds enkele posi-
tieve bevindingen gedaan op virologisch gebied, echter nog onvoldoende
voor publikatie. Daar ik er van overtuigd hen dat ook in Nederland deze
ziekte tamelijk frequent voorkomt, meen ik verschillende gevallen onder
Uw aandacht te moeten brengen.

O laf son (1946) beschrijft een zeer besmettelijke diarree bij runderen
waaraan later cle naam „\\ inisdiarrhoea-New-York"\' wordt gegeven.
Dc verschijnselen van deze ziekte zijn. koorts, ncusuitvloeiing, erosies van
het slijmvlies van het gehele maagdarnikanaal en iliarree.
Verschijnselen van de zijde van cle longen zijn .soms aanwezig. Deze ziekte
heeft een hoge morbiditeit en een lage mortaliteit.

Ramsey (1953, 1954) beschrijft onder de naam van „mucosal disease"
een sooitgelijke ziekte. Volgens Ramsey wijkt deze ziekte af van ge-
noemde virusdiarree, doordat ze een lage morbiditeit heeft en een hoge
mortaliteit.

P r i t c h a r d (195.\')) heeft later echter aangetoond dat de morbiditeit bij
„mucosal disease" niet zo laag is als ze lijkt. In een koppel met enkele zieke
dieren komen soms vi ij veel dieren voor met erosies van het mondslijmvlies,
leucopenie en een te hoge temperatuur, terwijl deze dieren overigens ge-
zond lijken. Leucopenie komt bij de genoemde ziekten voor gedurende en
kort na het koortsstadium. Bovendien \\ indt Ramsey bij „mucosal di-
sease" erosies van de dorsale tongvlakte, die volgens hem typisch zijn voor
deze ziekte.

Pritchard (1954) beschrijft een b(>smettelijke diarree onder dc naam
van „virusdiari hoea-Indiana". Het verloop van deze virusdiarree is ern-
stiger dan eerstgenoemde, longverschijnselen treden meer op de voorgrond
en bovendien is nog al eens een laminitis aanwezig, zodat ook kreupele en
stijve dieren worden waargenomen. Ook deze virusdiarree heeft een hoge
morbiditeit en en vrij lage mortaliteit.

Warren G. Hoag (1956) beschrijft „mucosal disease" in de staat
Virginia. Hij wijst naast de genoemde symptomen \\ooral op epitheellaesies
van de tussenklauwspleet. Bovendien vindt hij veel gevallen van pneumonie
(70%) en vrij ernstige leverafwijkingen in de \\ orm van vettige degeneratie

en kleine necrotisehe haardjes. Ook vindt hij nogal eens gezwollen nieren
en peteehiën op de nieren.

Pritchard maakt in de J.A.V.M.A. van mei \'57 geen onderscheid
meer tussen virusdiarree-New York en virusdiarree-Indiana.
Wel wordt de opmerking geplaatst dat er in de verschillende staten van
Amerika kleine verschillen in klinische symptomen worden beschreven.
Tevens wordt in dit artikel „mucosal disease" genoemd als een ziekte die
klinisch en path, anatomisch veel op virusdiarree gelijkt, al is men het er
dan nog niet over eens of virusdiarree en „mucosal disease" dezelfde ziekte
is of dat het verwante ziekten zijn.

C. Dow en medewerkers (1956) hebben de ziekte in Engeland be-
schreven ook onder de naam van „mucosal disease". De door hen beschreven
ziektegevallen lijken op de in Amerika voorkomende virusdiarree en „mu-
cosal disease", maar op bepaalde punten wijken ze ook weer enigszins af.
Dow vindt altijd erosies in de bek en vaak klauwafwijkingen, dus kreu-
pele dieren. Nooit vindt hij primaire longafwijkingen. Naast de klinisch
zieke dieren vindt hij in dezelfde koppel dieren met erosies in de bek (tot
30%), terwijl ze geen enkel ziekteverschijnsel vertonen. Ook hier dus vrij
veel dieren die de ziekte subklinisch doormaken. D o w heeft een virus ge-
vonden waarmee hij de ziekte op kalveren kan overenten.
Volgens Jarre tt (1958) zijn in Engeland geen verschillende stammen
van het virus aanwezig. Pritchard (1957) beweert dat er verschillende
immunologische typen van virusdiarree-Indiana zijn en dat deze weer
immunologisch verschillen van het virus van virusdiarree-New York.
Men weet niet of er verschillen zijn tussen het Amerikaanse en het Engelse
virus. Ook uit Zweden (Hedströmenisakson (1951) en andere sta-
ten van Amerika ( S e i b o 1 d (1956), S w o p e en medewerkers (1956) en
H o 11 i s t e r en medewerkers (1956)) zijn publikaties verschenen.
De naam virusdiarree is door mij gekozen omdat bij elk dier, dat klinische
symptomen van enige betekenis vertoont en dat aan één van deze waar-
schijnlijk identieke ziekten lijdt, diarree het constant voorkomende symp-
toom is.

Bij mond- en klauwzeer kiest men ook geen andere naam voor de ziekte
als er toevallig veel tepelzeer of dampigheid is, of als er veel hartaandoe-
ningen zijn en er verschillende stammen van het virus zijn.
Virusdiarree moet naar mijn mening niet als een nieuwe ziekte beschouwd
worden, maar als een eerst thans onderkende ziekte. Indien men met de
symptomen op de hoogte is zal men tot de ontdekking komen dat de
ziekte nogal eens voorkomt. Bij jonge dieren met een niet te stoppen
diarree in de leeftijd van 8 maanden tot 2 jaar moet er zeer zeker aan ge-
dacht worden. Ter ondersteuning van deze stelling worden verschillende
ziektegevallen beschreven, welke in Friesland zijn waargenomen.
Zou men de Amerikaanse indeling willen vasthouden dan zijn geval 1 en 2
pracht voorbeelden van de door Ramsey beschreven „mucosal disease",
terwijl geval 3 meer op virusdiarree-Indiana (long- en klauwafwijkingen)
lijkt.

Op 15 oktober 1956 werd ik in consult geroepen door collega Wichers te Buitenpost
bij een 3-jarige hoogdrachtige koe, die 5 dagen geleden ziek geworden was. Het dier

In de kootholten en op de achtervlakten van de pijpen zijn wrat-achtige knobbeltjes
aanwezig, ter grootte van een erwt die uit in.gedroogd exsudaat blijken te bestaan.
Pols, temperatuur en ademhaling zijn nu normaal.

Het oogslijmvlies is rood en de ogen tranen. Het slijmvlies van de mondholte is over
de hele oppervlakte rood en er zijn epitheeldefecten te zien aan de binnenvlakte van
de lippen, aan het tandvlees, gehemelte en wangen.

De tong is te bleek van kleur en maakt een enigszins oneffen indruk. Er zijn geen
blaren en het epitheel van de tong is er niet af te strijken.
Het neusslijmvlies is te rood en er is een geringe muceuze neusuitvloeiing.
De pensbewegingen zijn iets onderdrukt, maar volgens de eigenaar herkauwt het dier
nog wel. De peristaltick van de darmen is verhoogd maar de consistentie en de kleur
van de faeces zijn nog normaal. Het dier loopt bij drie andere koeien in de weide
die geen afwijkingen vertonen.

Drie dagen later zijn van de neusspiegel verschillende korstjes gevallen waardoor
pigmentloze vlekjes zijn ontstaan. De neusuitvloeiing is mucopurulent geworden en
in het begin van de neus zijn op het neusslijmvlies epitheeldefecten ontstaan. Om
de bek hangt een slijmige massa. Op de tong zijn epitheeldefecten ontstaan. De
faeces zijn nu iets slijmig en dunner. Aangezien de mogelijkheid van X-disease niet
was uit te sluiten, heeft de Rijksseruminrichting voor ons het vitamine A-gehalte in
het bloed bepaald; dit gehalte week niet af van het normale.

Op 22 oktober eet de koe niets meer en vermagert zij vrij sterk. De buik is te vol,
de faeces zijn dun en bevatten vrij veel slijm en iets bloed. De huid aan hals en
schouder is erg schilferig (pityriasis), dor en stug. Zo nu en dan wordt een
smakkend geluid gemaakt als bij mond- en klauwzeer. De ooguitvloeiïng is muco-
purulent geworden. De cornea is volkomen normaal. Symptomen van nerveuze aard
zijn niet aanwezig.

De prognose lijkt ongunstig en de eigenaar wordt geadviseerd het dier op te ruimen.
Het dier wordt op de markt te Groningen verkocht en zodoende is er geen sectie
verricht. De diagnose van dit ziektegeval is eerst eni.ge tijd later gesteld, toen ik een
artikel over „mucosal disease" in de J,.\\,V,M.A, had gelezen.

Collega Elgersma te Kollum had 13 juni 1957 een soortgelijke patiënt.
Het is een kalf, 8 maanden oud, dat ongeveer 10 dagen ziek is. Het dier is reeds
vermagerd, heeft diepliggende ogen, dor baarkleed, muco-purulente neusuitvloeiing,
slijmige massa om de bek en waterdunne faeces. De faeces worden herhaaldelijk onder
sterk persen gedeponeerd. Epitheeldefecten zijn over de gehele mondholte en in het
begin van de neus aanwezig. De andere kalveren, waarbij het dier in de wei heeft
gelopen, vertonen geen afwijkingen, ook niet in de vorm van geringe epitheeldefecten
in de mondholte.

Mondholte: Erosies van het slijmvlies van de tandeloze rand, lippen, palatum durum

Dorsale tongvlakte: eveneens erosies. (Volgens de Amerikaan Ramsey (1953)
komen erosies van de dorsale tongvlakte alleen voor bij „mucosal disease" en niet bij
virusdiarree-Ncw York en virusdiarree-Indiana en andere ziekten, die voor differen-
tiaal diagnose in aanmerking komen).

Slokdarm: Vele erosies, die vooral in de lengterichting van de slokdarm gelegen zijn.
Ze zijn vooral aanwezig in het laatste gedeelte van de slokdarm.

Pens: De erosies op de pens concentreren zich vooral op de penspijlers. Ze zijn duide-
lijk te zien als witte vlekken, doordat het vuilgele pensepitheel ontbreekt.
Boekmaag: Op de boekmaagbladen hier en daar erosies.

Lebmaag: Vooral in de fundus van de lebmaag is het slijmvlies te rood. De plooien
zijn wat gezwollen. In het slijmvlies zijn kleine kratervormige ingedeukte verheven-
heden te zien en enkele kleine zweertjes. Verder petechiën in het slijmvlies en eeehy-
mosen die uit een verzameling van petechiën blijken te bestaan.

Darm: De duidelijkste afwijkingen bevinden zich in het ileum, coecum, colon en
rectum. In een uitgesproken geval als dit is de darm rood en met een moeilijk te ver-
wijderen slijm en detritusmassa bedekt. In het darmslijmvlies zijn bloedingen, de
Peyersche platen zijn erg rood en gezwollen.
Lever: randen gezwollen en de galblaas is te groot.
Milt: iets gezwollen en enkele kleine bloedingen in de kapsel.
Hart: Enkele petechiën onder epicard en endocard.
Aan de andere organen zijn geen afwijkingen gevonden.

17 juni 1957 roept collega Talsma te Leeuwarden consult in voor een ruim één-
jarige stier.

Volgens zijn mededelingen is het ziekteverloop tot dusver als volgt geweest:
12 mei:

Onvoldoende eetlust, faeces te dun en persen bij defaecatie. Temperatuur normaal.
15 mei:

Toestand is verergerd, faeces dunner en vooral sterk persen. Temperatuur 40°.
17 mei:

Tevens hoesten en longafwijkingen. Drie dagen achtereen wordt het dier ingesijoten
met 1.5 miljoen E penicilline.
23 mei:

Ruim twee weken later doet het dier het toch niet naar de zin van de eigenaar.
17 juni 1957:

Temperatuur 39.2. Iets slijmige en iets te dunne faeces. De stier loopt stijf en pijnlijk.
De klauwen zijn bij druk en kloppen pijnlijk. De kroonrand is rood en iets gezwollen.
Aan de longen zijn geen afwijkingen waar te nemen en ook andere afwijkingen worden
niet gevonden.
27 juni:

Plotseling waterdunne mest; een dag later sterft het dier.
De seetie geeft weinig afwijkingen te zien.

In de lebmaagfundus enkele petechiën en enkele kleine slijmvlieserosies. Een lichte
catarrale ontsteking van het ileum is aanwezig. De lever is iets gezwollen. Het bacte-
riologisch onderzoek van de organen is negatief.
Hier dus een ander verloop en een sectie die weinig te zien geeft.
Dow beschrijft ook een geval van een stier die meerdere weken ziekelijk is geweest
en vrij plotseling is gestorven.

Jarrett maakt ook melding van koeien met vrij ernstige diarree en weinig af-
wijkingen bij sectie.

Op hetzelfde bedrijf is een vrouwelijk dier van 1 \'/q jaar ziek. Temperatuur 40.5.
Slijmvliezen mondholte te rood. Een paar kleine slijmvlieslaesies bij de linker mond-
hoek. Oogslijmvlies te rood, Ademhaling iets te snel, links verscherpt vesiculair ade-
men. Eetlust weinig. Geringe diarree.
7 juli:

Temperatuur 39.6; vrij sterk vermagerd dier; weinig eetlust; diarree met sterk persen
op de faeces. Aan de linker long is brommen waar te nemen. Neusslijmvlies is te rood
en er is een muceuze neusuitvloeiïng. De huid van de achterbenen is te dik. Schilfe-
ring aan de hals wordt niet waargenomen. De spenen zijn rood en pijnlijk.
Verder vertoont het dier nu een vrij sterke ataxie.

Urine: eiwit positief - sediment enkele erythrocyten, leucocyten en epitheelcellen.

Tussen de klauwen aan het linker achterbeen een huidlaesie. Afwijkingen aan de
klauwen zelf worden bij deze patiënt niet gevonden.
10 juli:

De toestand is bij 7 juli vergeleken behoorlijk vooruitgegaan en op 17 juli is het
dier vrijwel genezen.

Dc eigenaar had nog 17 één- tot anderhalfjarige dieren die samen geweid waren
met het laatste beschreven dier. 10 juli zijn deze dieren allen onderzocht op de aan-
wezigheid van laesies in de bek. Bij 6 van deze dieren waren zeer geringe laesies aan-
wezig, nu eens aan de tandeloze rand, dan eens aan palatum, neusspiegel of mondhoek.
Volgens dc eigenaar had niet één van deze dieren ziekteverschijnselen vertoond;
nadien is ook geen dier meer klinisch ziek geworden.
In deze koppel zien we dus:

5e. twee klinisch erg zieke dieren naast aangetaste dieren, die
klinisch geen ziekteverschijnselen vertonen.

Dc morbiditeit is hier dus groter dan ogenschijnlijk lijkt. Zo zulen er bij dieren van
deze koppel ook wel geweest zijn die één dag of een paar dagen diarree hebben gehad,
zonder dat het is opgevallen. Wil men dus de morbiditeit nagaan dan moet er bij
alle dieren van het bedrijf een onderzoek ingesteld worden naar het voorkomen van
laesies in dc bek en tussen de klauwen en liefst enkele keren achtereen met een week
tussenruimte.

31 maart 1958 vraagt collega Siebinga te Gorredijk me df ik eens een hokkeling wil
zien op een bedrijf waar reeds drie dieren van dezelfde leeftijd (± 1\'/s jaar) ge-
durende de laatste 6 weken aan diarree zijn gestorven. De dieren hebben enkele
weken een steeds erger wordende diarree gehad, die met geen enkele behandeling
wilde genezen. Eén van deze dieren was, nadat het een paar dagen diarree had ge-
had, plotseling veel zieker geworden. Bij deze patiënt werd paratyfus aangetoond, een
bevinding die hier als een secundaire infectie beschouwd kan worden.
Het dier dat nu ziek is, heeft een temperatuur van 39.2, eet onvoldoende, heeft een
dor baarkleed en te dunne en slijmige mest, zo nu en dan met iets bloed vermengd.
Het mondslijmvlies is over de gehele oppervlakte te rood, vertoont tevens enkele
erosies aan het tandvlees en harde gehemelte. Een ander dier, dat de eigenaar niet
aanstaat heeft eveneens afwijkingen in dc bek, vooral erosies onder de tong. Boven-
dien schudt dit dier zo nu en dan de klauwen, zoals in het beginstadium van mond-
en klauwzeer ook wordt gezien. In de tussenklauwspleet van het linker achterbeen zijn
enkele huidlaesies. Geruime tijd hierna heeft dit dier het vrij aardig gedaan, maar
in het laatst van mei kreeg het vrij plotseling erge diarree en is af.gemaakt. Het totale
verlies komt daardoor op dit bedrijf op 5 dieren.

Aangezien de ziekte op dit bedrijf een omvang van betekenis heeft aangenomen,
hebben wij dc hulp ingeroepen van het S.V.O.I. voor nader onderzoek. Ook hier had
men reeds enige gevallen meegemaakt, die waren aangegeven als verdachte mond-
en klauwzeer gevallen.

Collega Elgersma te Kollum heeft een geval van virusdiarree bij 7 aangekochte hokke-
lingen van een veehandelaar. Vier dezer dieren zijn ziek geweest, waarvan twee afge-
maakt moesten worden. Het ene is aangekocht door het S.V.O.I. en de Gezondheids-
dienst in Friesland. De sectie gaf een zeer mooi beeld. (Epitheelafwijkingen van de
bek, slokdarm, lebmaag en darmen.)

12 mei 1958. Collega de Vries te Hardegarijp vraagt consult voor 3 hokkelingen
met diarree op één bedrijf. Twee hiervan zijn gestorven, de derde was na 14 dagen
nog sterk vermagerd.

12 mei 1958. Collega v. d. Velden te Garijp heeft op een bedrijf reeds één dier ge-
storven aan ernstige diarree en nu weer een ernstig ziek dier. Bij onze komst is het
dier stervende. In de bek worden geen laesies gevonden. Bij sectie werden wel vrij
uitgebreide laesies van oesophagus, lebmaag, darmen en rectum aangetroffen. Op
dit bedrijf waren 8 hokkelingen en een éénjarige stier. Binnen 14 dagen zijn hiervan
6 dieren verloren gegaan. Bovendien is op dit bedrijf nog een kalf van enkele weken
oud gestorven aan een niet te genezen diarree. Bij inspectie van de bek bleek ook
dit dier laesies onder de tong en aan de wangen te hebben.
Onderzoek gezamenlijk met het S.V.O.I.

14 mei 1958. Collega Hofkamp te Heerenveen vraagt zo mogelijk de doodsoorzaak te
bepalen van een hokkeling. Dit is het tweede dier dat in korte tijd op het bedrijf aan
diarree is gestorven.

Bij sectie: geen afwijkingen in de bek en in de tussenklauwspleet, wel uitgebreide
laesies van de oesophagus, (normaal epitheel is bijna niet meer aanwezig), lebmaag
en darmen.

Van 31 maart t/m 14 mei 1958 zijn in totaal 19 gevallen van virusdiarree met dode-
lijke afloop geconstateerd. Op verschillende van deze bedrijven zijn ook dieren ge-
vonden met laesies in de bek die verder geen ziekteverschijnselen vertoonden.

Uit de beschreven ziektegevallen blijkt dat het verloop van virus-diarree
zeer verschillend kan zijn. In geval 7 zien we een acuut verloop in de
koppel en een acuut verloop bij het individu. In geval 4 daarentegen een
chronisch verloop bij het dier en een chronisch verloop in de koppel.
Volgens Dow komt het voor dat de ziekte soms maandenlang in een
bepaalde veestapel heerst. Ook zag hij dat b.v. eerst de hokkelingen ziek
worden en later de koeien, of de kalveren. Meermalen worden alleen
dieren van een bepaalde leeftijd ziek en de andere niet, of zodanig dat
het niet opvalt. In de staat New-York blijkt ongeveer de helft van de
dieren op de leeftijd van 6 maanden immuun te zijn, wel een bewijs dat
veel dieren de ziekte subklinisch doormaken. Welke predisponerende fak-
toren naast het virus nog een rol spelen bij het bepalen van een meer of
minder ernstig verloop, is niet bekend.

Bij een natuurlijke besmetting bedraagt de incubatietijd 7—9 dagen.
Daarna treedt een temperatuur op van 40—41°. Na 1—3 dagen valt deze
weer tot het normale terug. In het koortsstadium zijn de dieren iets suf,
eten wat minder, (de melkgift is verlaagd). Tijdens of kort na het koorts-
stadium kunnen de erosies in de bek verschijnen. Dan is ook bijna steeds
een leucopenie aanwezig.

Aangezien de ziekte het meest voorkomt bij dieren van 8 maanden tot
2 jaar zal door de veehouder in dit stadium zelden hulp van de dierenarts
worden ingeroepen, tenzij de afwijkingen in de bek van dusdanige aard
zijn dat er aan mond- en klauwzeer wordt gedacht. Bij jonge dieren vallen
minder ernstige ziekteverschijnselen de veehouder niet zo vlug op, doordat
de daling in melkgift ontbreekt.

diarree ontstaan. Deze diarree kan één of twee dagen duren, en onopge-
merkt blijven. De dieren, die als patient aangeboden worden hebben
meestal enige dagen ernstige diarree gehad. De erosies in de bek zijn niet
altijd aanwezig. Bovendien kunnen ze in dit stadium weer genezen zijn,
daar ze van oppervlakkige aard zijn. Als er dan weinig andere symptomen
aanwezig zijn als erosies in de tussenklauwspleet, kreupelheid of stijfheid
door laminitis, sterk persen op de mest door proctitis, huidafwijkingen,
neusuitvloeiing en conjunctivitis, is de diagnose niet altijd even gemakke-
lijk te stellen. Een onderzoek van andere dieren in dezelfde leeftijdsgroep
kan dan nog uitkomst geven.

Door het meer of minder op de voorgrond treden van bepaalde symptomen
komen verschillende ziekten voor differentiaaldiagnose in aanmerking.
Een stomatitis met symptomen van algemeen ziek zijn kan men zien bij:

Hierbij ziet men meestal duidelijke blaren in de bek, in de tussenklauw-
spleet, op de overgang van klauw naar huid en aan de tepels. De laesies
die overblijven na het barsten van de blaren zijn vrij groot en regelmatig
van vorm. Blaren zijn er bij virusdiarree niet. De laesies zijn meestal vrij
klein (enkele millimeters van afmeting). Grotere laesies kunnen ontstaan
door samenvloeiing van meerdere kleine, maar de vorm is dan onregel-
matig. Bovendien zijn ze oppervlakkiger van aard dan bij mond- en
klauwzeer.

2e. Boosaardige catariaalkoorts (Berkmann en Barner, (1958).
Een dier met boosaardige catarraalkoorts is in het begin van de ziekte
direct veel zieker, erg soporeus, vermagert zeer snel, heeft een duidelijke
conjunctivitis en vrij spoedig een keratitis. Hersenverschijnselen en ataxie
komen nog al eens voor. Door ontstekingsprocessen in de neus wordt een
snuivend geluid gemaakt bij de ademhaling. Ook is de huid vaak aan-
getast (warme huid, rechtopstaan van haren, erg warme tepels). Soms
maakt de huid een indruk als bij een koe met eczema solare. Kortgeleden
zag ik nog een koe die even met de neusspiegel langs de muur schaafde
met het gevolg dat een lap huid van 3 bij 4 cm losliet. Oedemen aan de
kossem, onderbenen en mondhoeken komen voor. Ernstige nierafwijkingen
(veel eiwit in urine en soms zelfs gelatineuze massa\'s) komen voor.

Alhoewel deze ziekte in ons land niet meer voorkomt, moet ze toch even
aangehaald worden door haar treffende gelijkenis. Bij veepest ziet men
ook erosies in de bek, in \'t begin vooral zeer klein en menigvuldig, ook
diarree en conjunctivitis. Veepest is zeer infectieus, heeft een hoge morbi-
diteit en hoge mortaliteit.

4c. Infectieuze rhinotracheïtis (Brown, 1957; T e r p s t r a en A k k e r-
m a n s, 1955).

Over deze ziekte is in de laatste jaren in Amerika vrij veel gepubliceerd.
Ze wordt ook eigenlijk gerekend bij de „Mucosal diseases".
Ook hierbij treft men speekselen, conjunctivitis, neusuitvloeiing, hoesten
en expiratorische dyspnoe aan. De laatste symptomen ontstaan door de
aanwezigheid van een rhinitis, laryngitis en tracheitis. Deze ziekte wordt

even aangehaald omdat in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1955
in het artikel „Opmerkingen bij het jaarverslag van 1954" van de Rijks-
seruminrichting een infectieuze rhinitis wordt beschreven. Het is moeilijk
te beoordelen of hier van dezelfde ziekten sprake is, maar de mogelijkheid
bestaat, dat men er mee geconfronteerd wordt.

5e. Stomatitis papulosa f J a n s e n, K u n s t en v a n E g m o n d, 1955).
Dit is een stomatitis met meer proliferatief karakter, gelokaliseerd aan
tong, tandvlees en tandeloze rand, gemakkelijk over te enten en met een
goedaardig verloop. Volgens het boek van „von Hutyra en Marek" komen
gevallen voor met symptomen van algemeen ziek zijn.
J a n s e n, K u n s t en a n E g m o n d (1955) hebben een dergelijk geval
beschreven in het T. v. Diergeneeskunde.

6e. Hyperkeratose of X-disease ( W a g e n e r, 1952; D e k k e r, 1957).
Oorzaak: hooggechloreerde naphthalenen.

De afwijkingen bij hyperkeratose worden op dezelfde plaatsen gevonden
als bij virusdiarree. alleen zijn de afwijkingen proliferatief.
Symptomen: Speekselen, conjunctivitis, diarree, huid vooral aan de hals
verdikt en kaal (schurfachtig) uiterlijk en een verlaagd vitamine A
gehalte van het bloed.

Het is lang niet uitgesloten dat een soortgelijk ubiquitair virus als van
virusdiarree hier ook de verschijnselen te voorschijn roe]jt en de ge-
chloreerde naphtalenen een gunstige voorwaarde in het lichaam scheppen
\\oor de vermeerdering van het virus.

Indien men bij viru diarree geen afwijkingen in de bek vindt en de
diarree acuut, inteiinitterend of chronisch is, komen paratyfus, para-
tuberculose, maagdarmstrongylose, distomatose en coccidiose nog voor
differentiaaldiagnose in aanmerking.
Prognose:

Hij dieren met uitgesproken klinische symptomen is de prognose over het
algemeen niet gunstig.

Een speciale therapie bestaat tot dusverre nog niet. Bij aanwezige long-
afwijkingen kan men slreptomycine of penicilline, eventueel gecombineerd,
gebruiken tegen secundaire infecties.
SAMENVATTING.

Enkele gevalleti van virusdiarree bij runderen wcirden besclircven. Er zijn variaties in
het klinisch aspect bij deze gevallen, maar het lijkt schrijver niet wenselijk onder-
scheid te maken in „muco.\'ial disease", „virusdiarrhoe-New-York" en „virusdiarrhoea-
Indiana", zoals in Amreika op grond van kleine verschillen in symptomen en verloop
bij overigens identieke ziekten geschiedt.

.\\ few cases of diarrhoea of viral origin in cattle are reported. Though the clinical
aspect of the.se cases may vary, the auhor inclines to the opinion that it is undesirable
to make a distinction between „mucosal disease", „virus diarrhoea-New York" and
„virus diarrhoea-Indiana", as is commonly done in the U.S.A., based on minor diffe-
rences in symptomatology and course run by otherwise identical diseases.

On donne une description de quelques cas de diarhée virusale chez des bovidcs. II se
presente quelques variations dans I\'aspect clinique dans ces cas, mais il ne scmbic

pas désirable à l\'auteur de faire une différence entre „mucosal disease", „virus-
diarrhoea-New-York" et „virusdiarrhoea-Indiana", comme cela se fait en Amérique
à cause de petites différences en symptômes et en phases successives de maladies
d\'ailleurs identiques.

Der Verfasser beschreibt einige Fälle von Virusdiarrhee bei Rindern. Obwohl die
klinischen Aspekte dieser Fälle variieren, erscheint es dem Verfasser nicht ratsam
zwischen diesen an und für sich identischen Krankheiten^ auf Grund kleiner Nuancen
in den Symptomen und im Verlauf, einen Unterschied zu machen, wie dies in
Amerika z.B. bei „mucosal disease", „virusdiarrhoea-New-York" und „virusdiarrhoea-
Indiana" geschieht.

B a k e r, J. A. en medew. : Simutaneous immunization of cattle against leptospirosis,

virusdiarrhoea and infectious bovine rhinotrachitis. Cornell Vet., 207, (1958).
B e r k m a n, J. A. en B a rn e r, R. D.: Bovine malignant catarrhal fever. J.A.V.M.A.,
132, 243, (1958).

B r o w n, W. W. en medew. : Infectious bovine rhinotracheitis in feedlots of Colorado.

J.A.V.M.A., \\30, 379, (1957).
D e k k e r, N. D. M.: Een beschouwing over hyperkeratose of X-disease naar aanlei-
ding van een kalf met een op hyperkeratose lijkende aandoening. Tijdschr. v.
Diergen., 82, 697, (1957).
D o w en medew.: A disease of cattle in Britain resembling the virusdiarrhoea mucosal

disease-complex. Vet Ree., 68, 620, (1956).
H o a g, W. C. en medew.: A mucosal-type disease in cattle in Virgina. J.A.V.M.A.,
129, 105, (1956).

J.A.V.M.A., 128, 70, (1956).
Hed ström en Is aks on: Epizootic enteritis in cattle in Sweden. Cornell Vet.
41, 251, (1951).

Jansen, Prof. Dr. J., Kunst, H. en van E g m o n d, P. J. D. : Een geval van
stomatitis met algemeen ziek zijn onder jonge runderen. Tijdschr. v. Diergen., 80,
853, (1955).

J a r re t t, W. F. H.: British mucosal disease. Vet. Ree., 70, 48, (1958).
Maurer, F. D. en medew.: The pathology of rinderpest. Proc. Book A.V.M.A.,
201, (1955).

O 1 a f s o n, P. en medew.: An apparently new transmittable Disease of Cattle. Cor-
nell Vet., 36, 205 (1946).
Pritchard, W. R. en medew.: Virusdiarrhoea and Mucosal Disease. Proc. of the

U.S. Livestock San. Assoc., 173, (1955).
Pritchard, W. R. en medew.: Virusdiarrhoea in Cattle. J.A.V.M.A., 130, 383,
(1957).

Ramsey, F. K. en C h i v e r s, W. H.: Mucosal Disease m Cattle. N. Am. Vet.,
34, 629, (1953).

A.M.V.A., 162, (1954).
Sei bold: The Pathology of Mucosal Disease in Virginia. J.A.V.M.A., 128, 21,
(1956).

S wo pc, R. E. en medew.: mucosal di.sease in cattle in Pensylvania. J.A.V.M.A.,
129, 111, (1956).

T e r p s t r a, J. I. en A k k e r m a n s, J. P. VV. M. : Opmerkingen bij het jaarverslag

1954. Tijdschr. v. Diergen., 80, 741, (1955).
W a g e n e r, K. : Die Hyperkeratosis, eine neue Rinderkrankheit von internationaler
Bedeutung. D. T. iVochenschr., I, (1952).

Een onderzoek naar het voorkomen van bloed-
parasieten bij runderen te Merauke (Nederlands
Nieuw-Guineal

A research into the presence of blood parasites in cattle
at Merauke (Dutch New Guinea)

Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der
Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht. Directeur: Prof.
Dr. F. C. Kraneveld f.

Het rund komt oorspronkelijk op Nederlands Nieuw-Guinea niet voor.
De eerst bekende invoer geschiedde in 1905 te Merauke — enkele jaren
na de stichting van deze nederzetting (1902) — en is dus nog van
recente datum. Uit de Memorie van Bestuursoverdracht van H e 11 w i g
(1906) blijkt, dat deze dieren afkomstig waren van Madoera. De Missie
importeerde, eveneens in 1905, runderen uit Australië. Het Mis.sie-archief
(1905) vermeldt, dat de pastoor, die deze runderen ging halen, binnen
enkele dagen in Merauke terug was, zodat mag worden aangenomen,
dat de dieren uit Noord Australië afkomstig waren. In verband hiermede
is het van belang te weten, dat in Noord Australië bovine bloedparasieten
en overbrengende teken algemeen voorkomen (S e d d o n, 1951).
Om het slachten van het Madoerese trekvee te voorkomen, werden in
latere jaren — voor de vleesvoorziening van de bestuurspost — Balinese
runderen uit Bali aangekocht.

Bij de immigratie van Javaanse kolonisten namen deze hun runderen van
Java mee, zodat er in 1917 in Merauke een veestapel van =t 600 dieren
was, waarvan 37 melkkoeien (Memorie Wrede, 1916).
Het Gouvernement achtte de vooruitzichten voor de veeteelt in Merauke
dermate gunstig, dat in 1920 overgegaan werd tot het stichten van een
Gouvernementsveeteeltbedrijf. Daartoe werden Zebu\'s uit Indonesië en
runderen van een vleestype uit Australië geïmporteerd. Of deze laatste
uit een tekenvrij gebied kwamen, is niet bekend.

F i k k e r t (1927) vermeldt in zijn memorie, dat de Zebu\'s goed voldeden,
daarentegen stierf een groot deel der Australische dieren. Deze sterfte
werd destijds door de bevolking toegeschreven aan het feit, dat de Austra-
lische runderen het gras te Merauke slecht opnamen. Het lijkt echter
waarschijnlijker, dat de oorzaak van dit sterven meer op dierziektekundig
gebied zal hebben gelegen, daar de tegelijkertijd geïmporteerde Zebu\'s en
de door de Missie in 1905 in Noord Australië gekochte runderen wel in
leven bleven, terwijl al deze dieren op dezelfde weiden gegraasd hebben.
Bovendien werd door Friese runderen, die in 1956 te Merauke werden
geïntroduceerd, het aldaar groeiende gras goed opgenomen.
Door de depressie in de dertiger jaren was het niet meer mogelijk dit
veeteeltbedrijf te exploiteren en werd in 1936 overgegaan tot liquidatie.
Het vee was toen reeds grotendeels verwilderd, maar bleef tot 1946
officieel aan het Gouvernement behoren. Na dat jaar werd aan de be-

volking toegestaan het eventueel gevangen verwilderde vee te behouden.
De Javaanse kolonisten hadden echter wel geprofiteerd van de aanwezig-
heid van het veeteeltbedrijf en bezaten allen enkele goede Zebu-runderen.
Door slechte teeltkeus, geen toepassing van castratie en verwildering voor
en tijdens de oorlog, zijn er thans geen raszuivere dieren meer in Merauke
te vinden. In de aanwezige runderen overheerst echter wel het type van de
Ros indicus. (zie foto 1).

Deze runderstapel breidt zich na de oorlog weer langzaam uit. In 1950
werden er vijfhonderd runderen geteld, in 1956 waren dit er vijftien-
honderd, ondanks een bescheiden uitvoer naar andere plaatsen.
De verwilderde dieren zijn door de voortdurende jacht en het vangen van
jong vee verder van Merauke afgedwaald en leven thans in de omgeving
van de grens met Australisch Nieuw-Guinea en tussen de Koembe en de
Merauke rivier. Hun aantal wordt op ongeveer duizend geschat.
De runderen uit de kampongs in en om Merauke worden \'s nachts op-
gekraald en moeten overdag hun voedsel zoeken op verlaten sawah\'s en
niet in cultuur gebracht(^ grasvlakten. Men laat de dieren vaak lang in de
kralen staan zodat ze hongerig zijn en in de directe omgeving blijven
grazen. De voedingstoestand van sommige koeien is dan ook erbarmelijk
slecht. Treko.ssen krijgen wat bijvoeding in de vorm van rijststro en
rijstzemelen.

Tabel I is samengesteld voor zover de gegevens, door het onderzoek van
K r ij g s m a n (1932), A n a s t o s (1950) en het Instituut voor Tropische
en Protozoaire Ziekten, bekend zijn. Volgens N e i t z (1956) kan Roophilus
microplus de volgende bij het rund voorkomende microorganismen over-

brengen: Babesia bigemina, Babesia argentina, Anaplasma marginale,
Theileria mutans, Borrelia theileri en Rickettsia burnetti. Rhipicephalus
sanguineus kan bij het rund Anaplasma marginale en Rickettsia burnetti
overbrengen; deze teek is echter in Merauke nog niet op runderen ge-
vonden.

De runderen zijn vrijwel allen in meer of mindere mate bezet met
Boophilus microplus. De grootste aantallen teken treden op in de natte
maanden (december — juni) om in de droge tijd weer af te nemen. Bij
introductie van tekenvrije runderen zijn na 6 dagen de eerste teken rond-
om de anus en binnenzijde van de dij waar te nemen, terwijl na 2 weken
de teken ook in grote aantallen (200-300 stuks) aanwezig zijn op de rug
en de kossem.

Pas nadat er in 1951 een dierenarts op Nederlands Nieuw-Guinea werd
geplaatst, kon met het onderzoek naar het voorkomen van bloedparasieten
begonnen worden. Dit geschiedde:

a. door microscopisch bloedonderzoek van klinisch zieke dieren met ver-
hoogde temperatuur,

c. door inspuiten van fijngewreven teken uit Merauke bij één rund in
Utrecht*).

Met behulp van deze drie methoden konden, althans voor Merauke, geen
bloedparasieten aangetoond worden. In een uitstrijkje van een klinisch
ziek rund uit Manokwari werd echter wel Babesia bigemina aangetoond,
terwijl in het bloed van een ziek dier uit Hollandia op Anaplasma ge-
lijkende vormsels werden gezien (mondelinge mededeling van Collega
Van Rees).

1 Dit onderzoek werd verricht aan het Instituut voor Tropische en Protozoaire
Ziekten van de Faculteit der Diergeneeskunde, Utrecht.

parasieten, was van uitzonderlijk groot belang, daar dit gebied vermoedelijk
in eerste instantie in aanmerking zal komen voor een uitbreiding van
de veestapel (Hoekstra en Kraneveld, 1955). Immers, indien zou
blijken, dat de aanwezige rundveestapel vrij van bloedparasieten zou zijn,
dan zouden de in te voeren dieren gekozen moeten worden uit een
gebied, dat eveneens vrij van een besmetting met bloedparasieten diende
te zijn, daar anders door de aanwezigheid van Boophilus microplus, de
bloedparasieten zich over de gehele inheemse veestapel zouden verspreiden.
Mocht daarentegen het vee te Merauke wèl besmet zijn met bloedpara-
sieten, dan zou het te importeren vee of „drager" moeten zijn, d.w.z.
afkomstig uit een landstreek waar de ziekte inheems is en verondersteld
mag worden, dat alle runderen smetstofdragers zijn, dan wel zou het aan
een bepaalde voorbehandeling dienen te worden onderworpen teneinde
de weerstand tegen dc bloedinfectie te verhogen, de zgn. praemunisatie.

Teneinde een eventuele besmetting van runderen te Merauke met bloed-
parasieten aan te tonen, adviseerde Prof. Dr. F. C. K r a n e v e 1 d bij zijn
bezoek in 1955 aan Nederlands Nieuw-Guinea om enkele uit Nederland
afkomstige, ontmilte runderen naar Merauke te brengen, deze dieren in
met teken besmette weiden te laten grazen en ze met bloed van inheems
vee in te spuiten. Te dien einde werden in 1956 vijf pinken aan de
Kliniek voor Heelkunde *) volgens de methode, aangegeven door G a t e s
n953), gesplenectomiseerd.

Aangezien een eventuele latetU aanwezige Babesia bovis infectie zich na
de splenectornie zou manifesteren, werd de temperatuur der dieren ge-
durende 21 dagen opgenomen. Door deze controle kon een besmetting
met Babesia bovis uitgesloten worden.

De dieren werden vervolgens per boot naar Nederlands Nieuw-Guinea
vervoerd, waarbij ervoor werd gewaakt, dat in de tussenhavens geen teken
via gras, hooi of andere dieren, de runderen konden besmetten. Om te
voorkomen, dat de runderen gedurende het verblijf aan de wal van één
week in de tussenhaven Manokwari (Ned. Nieuw-Guinea) met teken in
aanraking zouden komen, werden de volgende maatregelen getroffen:
a. Afwisselend werden de dieren de ene dag met 0,05 % gammexaan,

de andere dag met 0,5 % D.D.T. bespoten,
h. Dc pinken verbleven in een stal, omgeven door een betonnen goot van
15 cm breed en 10 cm diep, gevuld met creoline 3 %. Het uit Neder-
land meegebrachte hooi werd eveneens in deze, voor teken ontoegan-
kelijke ruimte, ondergebracht, (zie foto 2).
e. De directe omgeving van de stal werd met een 0,1 % oplossing van

dieldrien bespoten,
d. Op enkele meters afstand van de stal werd een prikkeldraad omheining
aangebracht, ter wering van loslopende honden.

Na dit oponthoud werden de pinken naar Merauke vervoerd; tijdens deze
bootreis werd de dagelijkse bespuiting voortgezet. Aangezien het residueel

Mijn hartelijke dank gaat hierbij uit naar Prof. Dr. S. R. Numans, Directeur van
de Kliniek voor Heelkunde, die dc splenectornie verrichtte.

effect van D.D.T. 6—9 dagen en van gammexaan 4—5 dagen (N o r r i s,
1950) bedraagt, werd 14 dagen voor aankomst niet meer bespoten, zodat
na ontscheping de eventueel met bloedparasieten geïnfecteerde teken in

Na aankomst werden de runderen verdeeld over vijf bedrijfjes, die het
normale type van veehouderij vertegenwoordigden, d.w.z. de dieren liepen
overdag tussen het inheemse vee: \'s avonds werden ze bij huis vastgemaakt
en kregen dan 0,3 kg rundveekoekjes als bijvoeding.

De dag na aankomst werd van de magerste inheemse runderen (zie foto 3)
bloed afgetapt en met citras natricus subcutaan bij de proefpinken in-
gespoten. De hoeveelheid toegediend bloed varieerde per pink van 80 cc,
afkomstig van 5 runderen, tot 200 cc, afkomstig van 10 runderen. Van de
ingespoten dieren werd 2 x daags temperatuur en pols opgenomen en een
bloeduitstrijkje gemaakt. Na afloop van de proef zouden de pinken aan
de respectievelijke verzorgers worden geschonken, zodat er van hun kant
alles gedaan werd om ze in leven te houden.

De eerste Babesia bigemina ¹) parasieten verschenen zeven dagen na de
infectie in het perifere bloed, terwijl na zeven en twintig dagen Anaplasma
marginale*) voor het eerst werd waargenomen (zie Tabel II).

Door het optreden van de piroplasinosis-recidieven was het klinisch niet
steeds mogelijk de incubatie periode van de anaplasmosis scherp af te
grenzen, terwijl bovendien de bij de voortschrijdende anemie optredende
„Jolly bodies" de onderkenning van Anaplasma marginale bemoeilijkten.
Van rund II staat dan ook niet \\ast wanneer de Anaplasmata voor het
eerst iri het bloed verschenen zijn.

1 De identificatie geschiedde op grond van de morfologische eigenschappen aan het

1. Hoge temperaturen, die meestal optraden 24 uur voordat de parasieten
in het perifere bloed microscopisch aantoonbaar waren. Na injectie
van acaprine werden deze hoge temperaturen gedurende enkele dagen
onderbroken.

2. Versnelde pols. Ook nadat de parasieten uit het perifere bloed ver-
dwenen waren, bleef deze te snel door anemie. Onder invloed van
deze anemie traden eveneens poikilocytose, anisocytose en basophicle
punctaties op.

4. De runderen I en H vertoonden bij de eerste piroplasmosis aanval
haemoglobinurie, rund IV bij d\'- derde aanval.

5. De eetlust was tijdens de eerste aanval niet merkbaar gedaald, daarna
echter wisselend.

7. rund III vertoonde bij de tweede aanval een mucopurulente neus-
uitvloeiing en diarree.

Er werd zo lang mogelijk gewacht met het toedienen van een genees-
middel tegen piroplasmosis, in casu acaprine, gezien de mogelijkheid dat
eventueel andere bloedprotozoën, b.v. Babesia argentina, onder invloed
van dit geneesmiddel uit de perifere circulatie zouden verdwijnen, voordat
deze microscopisch a.-ngetoond waren. Het onderzoek op Babesia argentina
wordt bovendien aan het levende dier bemoeilijkt door het spaarzaam
voorkomen in het perifere bloed (R e e s, 1934).

1. een injectie van 2 cc acaprine 5 % jier 100 kg subcutaan in de staai t-
plooi of kossem. Aangezien hierbij wel eens tremor en speekselvloed
optraden, werd deze hoeveelheid bij zeer zwakke dieren verdeeld over
2 injecties niet een interval van 12 uur.

2. na iedere pirojjlasmosis aanval werd een roborans (Robasfer) en een
vitamine B-complex preparaat (Crescin) ingespoten.

3. bij slechte eetlust werd tweemaal daags 25 gram Bicarbonas natricus
per os gege\\en. Zoveel mogelijk werd getracht de dieren de 0,3 kg
krachtvoer te laten o[)nemen.

4. infusie \\an 250 cc citraatbloed kon slechts bij één rund gegeven
worden wegens gebrek aan < en donor, vrij van bloedparasieten.

Teneinde het ziekteverloojj door herhaalde superinfecties van teken niet
ongunstig te beïnvloeden, werden de dieren 20 dagen na de bloedtrans-
missic regelmatig met 0,05 ^/c gammexaan bespoten.

Zoals reeds werd vermeld, vertroebelden de recidiven van piroplasmosis
het beeld van de anaplasmosis. Hoge temperatuur en pols, anemische ver-
schijnselen, merkbaar aan de pols, slijmvliezen en veranderingen in de
erythrocyten moeten voor een deel ook aan de piroplasmosis toegeschreven
worden. Als meest karakteristieke symptomen bij een microscopisch aan-
toonbare anaplasmosis aanval kunnen de zeer slechte pensbewegingen
genoemd worden. Op het hoogtepunt van de aanval waren deze bij som-

mige dieren in het geheel niet te voelen, bij andere zeer zwak en slechts
twee ä drie per vijf minuten.

1. intramusculaire, in ernstige gevallen intraveneuze, injecties van 10 mg
aureomycine per kilogram lichaamsgewicht als een 2 % oplossing ge-
durende 10 opeenvolgende dagen (Miller c.s., 1952). Van de vijf
runderen werden vier behandeld met aureomycine. Aangezien het
controle rund eveneens van de anaplasma aanval herstelde, is een
uitspraak over de werkzaamheid van de aureomycine moeilijk te geven.
Wel viel op, dat de temperatuur enkele dagen na de aureomycine
injecties daalde en de anaplasmata uit het perifere bloed verdwenen.
De pols bleef te hoog en de eetlust wisselend.

2. intraveneuze injecties van 50 cc aethylalcohol 96 %, vermengd met
300 cc physiologische zoutoplossing (Foot c.s., 1949). Dit werd spe-
ciaal gegeven bij de aanwezigheid van pensatonie.

3. de dieren werden in een zo goed mogelijke conditie gehouden door ze
goed te voeden en roborantia te injiceren.

Nadat de runderen 60 dagen onder controle waren gehouden, werden ze
aan de resp. verzorgers geschonken. De dieren waren toen vrij van koorts
of verhoging der polsfrequentie en zonder microscopisch aantoonbare
bloedparasieten, doch zeer mager en licht met teken bezet.

Ruim 1/2 jaar na de proef waren van de vijf dieren nog drie in leven, de
twee andere waren gestorven zonder dat een nader onderzoek mogelijk
was geweest. De drie overgebleven dieren waren in matig goede voedings-
toestand, maar zo op het oog niet gegroeid,

2. Daar een groot deel van het vee, dat elders op Nederlands Nieuw-
Guinea wordt gehouden van Merauke afkomstig is, mag worden aan-
genomen, dat overal waar op Nederlands Nieuw-Guinea Boophilus
microplus voorkomt, ook Babesia bigemina en Anaplasma marginale
enzoötisch aanwezig zijn.

3. Bij de import van runderen o]j Nederlands Nieuw-Guinea uit een ge-
bied vrij van bloedparasieten dient men, ter bescherming tegen heftige
besmettingen met Anaplasma marginale en Babesia bigemina, „dragers"
te importeren of ter plaatse te praemuniseren.

Rest tenslotte nog mijn hartelijke dank uit te spreken aan de heer P. H.
Bool (Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten), wiens waarde-
volle opmerkingen eveneens hebben bijgedragen tot het schrijven van
dit artikel.

Teneinde vast tc stellen of bloedparasieten bij runderen in Merauke (Nederlands
Nieuw-Guinea) aanwezig zijn, werden vijf uit Nederland afkomstige, ontmilte pin-
ken ingespoten met bloed van inheemse koeien. Op deze wijze werd het voorkomen
van Babesia bigemina en Anaplasma marginale aangetoond,

De therapie bestond bij de babesiosis uit subcutane injecties van acaprine, bij de
anaplasmosis uit intraveneuze of intramusculaire toediening van aeureomycine en
intraveneuze injecties van aethylalcohol 96% vermengd met 0,9% NaCl. Na 60
dagen waren temperatuur en pols wederom normaal; de dieren waren echter zeer
vermagerd.

Daar de veestapel elders op Nederlands Nieuw-Guinea ook voor een deel uit Merauke
afkomstig is, mag worden aangenomen, dat overal waar Boophilus microplus voor-
komt, ook Babesia bigemina en Anaplasma marginale enzoötisch zijn.
Bij de import van runderen in Nederlands Nieuw-Guinea uit een gebied vrij van
bloedparasieten dient men, ter bescherming tegen heftige besmettingen met Anaplasma
marginale en Babesia bigemina, „dragers" te importeren of ter plaatse te praemuni-
seren.

With a view to establish the presence of blood parasites in cattle at Merauke
(Dutch New Guinea), five splenectomized yearlings (imported from Holland) were
injected with blood from indigenous cattle. In this way the presence of Babesia
bigemina and Anaplasma marginale could be demonstrated.

Therapy consisted of subcutaneous injection of acrapine, in the presence of babesiosis,
and of either intravenous or intramusculair administration of aureomycin and intra-
venous injections of a mixture of ethyl alcohol 96% and 0.9% NaCl, in the presence
of anaplasmosis 60 days later temperature and pulse had returned to normal; the
animals were, however, very much emaciated.

As the live-stock elsewhere in Dutch New Guinea also partly originates from Merauke,
it may be assumed that Babesia bigemina and Anaplasma marginale will be enzootic
wherever Boophilus microplus occurs.

In importing cattle into Dutch New Guinea from a region free of blood parasites it is
recommended^ in order to protect animals from virulent infections with Anaplasma
marginale and Babesia bigemina, to import „carriers" or to premunize these animals
on the spot.

Afin d\'établir la présence des parasites du sang chez les bovidés en Merauke
(Nouvelle Guinée Néerlandaise), on injecta cinq veaux splénectomisés avec du sang
de vaches indigènes. C\'est de cette façon qu\'on démontra la présence de Babesia
bigemina et Anaplasma marginale.

La thérapie de la babésiosis consista en injections sous-cutanées d\'acaprine, de Tana-
plasmosis en administration intraveineuse ou intramusculaire d\'aureomycine et d\'in-
jections intraveineuses d\'alcohol d\'éthyle à 96%, mélangé avec 0.9% de NaCl. Après
60 jours la température et le pouls étaient de nouveau normals, les animaux toutefois
étaient très amaigris.

Comment le cheptel bovin dans la Nouvelle Guinée Néerlandaise était ailleurs en partie
originaire de Merauke, on peut admettre que partout où il se présentait le Boophilus
microplus, la Babesia bigemina et l\'Anaplasma marginale sont enzoötiques.
Lors de l\'importation de bovidés dans la Nouvelle Guinée Néerlandaise d\'un terri-
toire exempt de parasites du sang, on doit, pour les protéger contre les violentes in-
fections d\'Anaplasma marginale et de Babesia bigemina, importer des „porteurs" ou
prémuniser sur place.

Um endgültig festzustellen, ob bei Rindern in Merauke (Niederländisch-Neuguinea)
Blutparasiten vorhanden sind, wurden fünf aus den Niederlanden stammende para-
sitenfreie Färsen mit dem Blut einheimischer Kühe eingespritzt. Hierdurch war es
möglich das Vorhandensein von Babesia bigemina und Anaplasma marginale anzu-
weisen.

Die Therapie bei Babesiosis bestand aus subkutanen Einspritzungen mit Acaprin, bei
Anaplasmosis aus intravenöser, bezw. intramuskulärer Verabreichung von Aureomycin
und intravenösen Injektionen mit Äthylalkohol (96%), vermischt mit 0,9% NaCl.
60 Tage später waren Temperatur und Puls wieder normal, die Tiere jedoch sehr
abgemagert.

Da der Viehbestand in anderen Gebieten von Niederländisch-Neuguinea z.T. gleich-
falls von Merauke herstammt, so darf angenommen werden, dass überall wo Boo-
philus microplus vorkonunt, auch Babesia bigemina und Anaplasma marginale en-
zootisch sind.

Bei der Einfuhr von Rindern in Niederländisch-Neuguinea aus einem Gebiet, das frei
von Blutparasiten ist, ist es zum Schutz gegen starke Infektionen zweckmässig,
„Träger" von .A.naplasma marginale und Babesia bigemina zu importieren, oder an
Ort und Stelle zu prämunisieren.

A n a s t o s, G.: The scutate ticks, or Ixodidae of Indonesia. Entomologica Ameri-
cana, 30, 1, (1950).

Fikkert: Memorie van overgave, overname van het Bestuur over het gewest
Zuid Nieuw-Guinea, 1926—1928.

F o o t e, L. E., Farley, H., Pearson, C. C., K 1 i e w e r, I. O.: Intraveneous
use of Ethyl alcohol and various drugs in treatment of acute anaplasmosis. North
Am. Vet., 30, 497, (1949).

Gates, D. W.: The technique employed in splenectomy of Bovine animals. Journ.
A.V.M.A., 122, 94, (1953).

H e 1 1 w i g, A. R.: Memorie van overgave, overname van het Bestuur over het ge-
west Zuid Nieuw-Guinea, 1906—1910.

Hoekstra, P. en K r a n e v e 1 d, F. C.t Rapport omtrent een veeteeltkundig en
dierziektekundig onderzoek in Nederlands Nieuw-Guinea in het jaar 1955.

K r ij g s m a n, B. J. en P o n t o, S. A. S.: De teken van de Oost Indische Archipel.
Veeartsenijkundige Mededeling, 79, (1932).

Miller, J. G., Levey, H. E., T o r b e r t, B. J. en O g 1 e s b y, W. T.: A me-
thod of screening drugs to be used in the treatment of anaplasmosis; Results of test-
ing with Aureomycin and Terramycin. Proc. Am. Vet. Med. Ass., 160, (1952).

N e i t z, W. O.: A summary of our knowledge of the transmission of tick-borne
diseases; F.A.O./O.I.E. Meeting on the Control of Tickborne Diseases of Livestock;
Rome, 1956.

N o r r i s, K. R., Roulston, W. J. and Snowball, G. J.: Observations on the
control of the cattle tick with preparations of DDT and benzene hexachloride
(BHC) in dips; Austr. Journ. of Agric. Res., 165, (1950).

Rees, C. W.: Characteristics of the Piroplasms Babesia argentina and B. bigemina in
the United States. Journ. of Agric. Res., 48, 427, (1934).

Seddon, H. R.: Diseases of animals in Australia. Part 3. Tick and mite infections;
Publication No. 7, 1951, Commonwealth of Australia, Dept. of Health, Service
Publications, Division of Veterinary Hygiene.

Wrede: Memorie van overgave, overname van het Bestuur over het gewest Zuid
Nieuw-Guinea, 1916—1918.

Rijksseruminrichting (State Serum Institute) Rotterdam,
Director: G. M. van H\'averen.

The current drugs for the treatment of cattle against Fasciola hepatica
are not very satisfactory. Carbon tetrachloride, which is of considerable
value against fascioliasis in sheep, is generally regarded as too toxic for
cattle. Hexachloroethane seems to be the most commonly employed drug
against liver flukes in cattle. It has, however, the same disadvantage as
carbon tetrachloride: the effective dose is very close to the toxic level.
Although clinical improvement can often be observed after treatment with
hexachloroethane, the effect on the flukes, as determined by faecal exa-
minations, is nearly always disappointing. The author has observed two
cases, where no apparent reduction of the fluke egg-count could be ob-
tained with doses up to 80 grams. Moreover, as cattle often appear to be
underdosed to avoid intoxication, the effect of the treatments is doubtful
in most of the ca.ses.

Recently H i r s c h e 1 (1957) screened a number of drugs on their activity
against Fasciola hepatica in sheep. In an experiment with one sheep, he
found that subcutaneous injection of an alcoholic solution of hexachloro-
phene resulted in complete disappearance of the Fasciola eggs in the faeces
within five days. The animal was slaughtered nine days after the treatment,
and F. hepatica could not be found in the bile ducts.

Hexachlorophene, also known as compound G-11 (R), is a chlorinated
bisphenol, which can be chemically characterised as bis(2-hydroxy-3, 5, 6-
trichlorophenyl) methane:

The drug has found wide application as a skin disinfectant, especially in
soap. Hexachloiophene has also been found to be effective in removing
tapeworms from poultry.

On account of the promising result obtained by II i r s c h e 1, investigations
were initiated in this insdtute on the possibility of application of hexa-
chlorophene against Fasciola hepatica in cattle. I\'he results so far obtained
with cows with naturally acquired liver-fluke infection, may be summa-
rized as follows.

To three animals of different ages hexachlorophene in alcoholic solution
was administered subcutaneously in doses of 40 mg/kg of body weight. Al-

though this dose rate was five times smaller than that used by H i r s c h e 1,
one animal died six days after treatment. The two other animals showed
slight signs of intoxication only during the third day after treatment.
Faecal egg-counts as well as careful examination of the livers and the gall
bladders indicated that the three animals had apparently been freed from
the infection. In the further experiments alcohol was no longer used as
the vehicle.

Two cows were injected subcutaneously with a solution of hexachlorophene
in olive at a dose rate of 5 mg kg. Faecal egg-counts showed that a sig-
nificant temporarily suppression of the egg-production of the flukes oc-
curred, and that few or no flukes were killed.

Better results were obtained with the treatment of five cows with a dose
of 10 mg/kg, administered either subcutaneously or orally. The treatment
of three cows with this dose rate by subcutaneous injection of the solution
of hexachlorophene in olive oil resulted in a very pronounced and lasting
reduction of the number of fluke eggs in the faeces. The results with one
cow, which received G-11 in olive oil orally, and with another which was
treated with a suspension of G-11 in water by the oral route, seemed to be
even better: a lasting, nearly complete absence of liverfluke eggs in the
faeces after the treatment seemed to indicate a nearly complete cure.
A single treatment of eight cows with hexachlorophene at a dose rate of
15 mg/kg, administered either subcutaneously in oily solution, or orally
in oily solution or watery suspension, appeared without exception to reduce
the liverfluke egg-count to zero or nearly zero. The averages of the last
four to seven daily egg-counts before the treatment of each of these cows
were 1 1, 22, 23, 25, 34, 39, 43 and 154 Fasciola eggs per gram. In the
livers of these animals, which were slaughtered two to seven weeks after
treatment, 0, 1, 0, 0, 3, 2, 0 and 0 living liverflukes were found respec-
tively. On the other hand in the livers of five untreated cows, with average
liverfluke egg-counts of 13, 14, 18, 37 and 78 eggs/gram, 71, 46, 114, 191
and 225 liverflukes were found respectively.

In the livers of two cows, which had been treated with 20 mg G-ll/kg,
no living flukes could be found.

Owing to the slow subcutaneous resorption of the sterilized solution of
G-11 in olive oil (100 mg/ml), a swelling of the skin at the site of injection
persisted for a few weeks. Altogether two treatments with 20 mg/kg, four-
teen*) treatments with 15 mg/kg, five treatments with 10 mg/kg and two
treatments with 5 mg/kg were applied to 17 cows, of which 13 were lacta-
ting. Diminished milk production was seen with two cows during a few
days after oral administration of 10 mg G-ll/kg. It appeared, however,
that both these animals were suffering from chronic mastitis. The appetite
of the experimental animals was not affected by the treatments.

These limited data seem to indicate that hexachlorophene at a dose rate
of 15 mg/kg is nearly 100% effective against adult Fasciola hepatica in
cattle, even in cases where the liver has undergone very advanced altera-
tions as a consequence of chronic fascioliasis. These findings seem to be

especially important for the prophylaxis of fascioliasis; it is hoped that in-
fection of the snails, which serve as intermediate hosts, may be reduced to
a negligible level by treatment of the live-stock at suitable times of the
year.

Although obvious signs of intoxication were not observed with doses up to
20 mg/kg, many more data should be collected before this treatment could
be considered sufficiently safe for general application. Application on a
wide scale is undesirable as long as it has not been proved that ingestion
of the drug, or decomposition products thereof, by consumption of meat
(especially liver) or milk of treated animals will not endanger public
health. Investigations on this subject are hampered by the lack of a specific
chemical method for identification and quantitative estimation of hexa-
chlorophene in tissues and body fluids.

De gebruikelijke medicamentatie van runderen tegen distomatose laat veel te wensen
over.

Onlangs werd door Hirschel (1957) een onderzoek verricht over de werkzaam-
heid van een groot aantal stoffen tegen Fasciola hepatica bij schapen. Bij een expe-
riment met een schaap vond hij, dat na subcutane injectie van een alcoholische op-
lossing van hexachlorofeen (G-11) vijf dagen later geen leverboteieren in de faeces
meer konden worden aangetoond. In de galgangen van dit dier, dat negen dagen
na de behandeling werd geslacht, werd Fasciola hepatica niet aangetroffen.
In verband met het veelbelovende resultaat, dat door Hirschel werd verkregen,
werd in de Rijksseruminrichting een onderzoek begonnen naar de mogelijkheid van
toepassing van G-II tegen leverbotten bij runderen. De resultaten, welke tot dusver
werden verkregen, kunnen als volgt worden samengevat.

Drie runderen werden door een enkele behandeling met 40 mg G-ll/kg lichaams-
gewicht volledig leverbotvrij gemaakt. Hoewel deze dosering vijf maal zo laag was
als die welke door Hirschel werd toegepast, stierf een dier zes dagen na de be-
handeling. De beide andere runderen vertoonden slechts lichte intoxicatie-verschijn-
selen. Bij de verdere experimenten werd voor de subcutane injecties alcohol als ve-
hikel vervangen door olijfolie.

Door een enkele dosis van 5 mg G-ll/kg werd het aantal leverboteieren in de faeces
tijdelijk verlaagd.

Een enkele dosis van 10 mg G-ll/kg had een sterke blijvende reductie van het aantal
leverboteieren in de faeces tengevolge.

Uit faecesonderzoek, en uit onderzoek van de levers van geslachte runderen bleek,
dat een enkele behandeling met 15 mg G-11/kg nagenoeg 100% effectief is tegen
Fasciola hepatica, zelfs indien de lever sterk veranderd is als gevolg van chronische
distomatose.

Oraal toegediend bleek G-11 niet minder werkzaam te zijn dan indien het onderhuids
werd ingespoten. Bij de toediening per os werd gebruik gemaakt zowel van de op-
lossing van G-11 in olijfolie als van een suspensie in water.

De praktisch volledige werkzaamheid van hexachlorofeen tegen leverbotten in de
dosis van 15 mg/kg lijkt vooral van belang voor de profylaxis van distomatose:
wellicht kan door behandeling van de veestapel op daartoe geschikte momenten de
infectie van de leverbotslakken tot te verwaarlozen omvang worden teruggebracht.
Hoewel duidelijke tekenen van intoxicatie niet werden waargenomen met doses tot
20 mg/kg, moeten nog veel gegevens worden verzameld alvorens de behandeling als
veilig genoeg kan worden beschouwd voor de praktijk. Toepassing op ruime schaal
is ook niet verantwoord zolang niet met zekerheid is vastgesteld dat consumptie van
vlees (in het bijzonder lever) of melk van behandelde dieren geen schadelijke ge-
volgen kan hebben.

Hexachlorophcne (G-II) appears to be outstandingly active against Fasciola hepa-
tica in adult cattle at a dosage of 15 mg per kg of body weight. Obvious signs of
intoxication were not found with dose rates up to 20 mg/kg.

L\'hexachlorophène (G-ll) est fortement actif sur les douves (Fasciola hepatica)
chez des bovidés adultes à la dose de 15 mg par kg poids vif. Une dose de 20
mg/kg fût encore parfaitement tolérée.

Hexachlorofeen (G- 11) bat sich gegen Leberegel (Fasciola hepatica) bei erwachsenen
Rindern in einer Dosis von 15 mg/kg als sehr wirksam erwiesen. Vergiftungserschei-
nungen wurden mit Dosen bis zu 20 mg/kg nicht wahrgenommen.

H i r s c h e 1, K. : Prüfung von Wurmmitteln und pharmakodynamisch wirkenden
Substanzen auf Leberegelwirksamkeit bei kleinen Wiederkäuren. Thesis, Vienna,
1957.

Sebastiao de Lima Sena van Aracatuba was van een ruige man veranderd in een zacht-
aardig wezen met vreemde gewoonten en een falsettostem. En hij weet dit aan het
eten van rundvlees afkomstig van met stilbestrol behandelde slachtdieren.
Voor een deskundig onderzoek ingesteld kon worden daalde de rundvleesverkoop
in Rio met 40% en de prijs nog meer.
Miljoenen Brazilianen gingen over op een visdieet.

Onderzocht zal worden in hoeverre ook een goede toediening van het middel gevaren
op kan leveren.

De Brown Swiss koe: Hill Keeper\'s Raven 171673 produceerde in 365 dagen (van
9 april 1957 tot 8 april 1958) 15.808 kg melk, met 4.53% vet en 716 kg botervet.
Dit betekent een dagproduktie van 43 kg melk en 1960 vetgrammen. De hoogste
dagproduktie was op 22 mei 1957, en wel 55 kg melk. Deze produktie-kampioen is
eigendom van de familie Warren Kinney, Lee\'s Hill farm in New-Jersey, in Amerika.
Het is niet alleen deze toplijst, maar haar gehele levensproduktie mag er zijn:

Het toedienen van injecties „en masse", zoals b.v. tegen mond- en klauw-
zeer, is een vrij geestdodend en zeer \\ ermoeiend werk; bovendien een telkens
terugkerende handeling bij alle runderen op een bedrijf en zidks op vele
bedrijven achter elkaar. Ook zijn de meeste praktijken van een dergelijke
omvang geworden, dat men wel móet organiseren en een zeker tempo móét
aanhouden, wil men alle entingen op tijd zelf verrichten. Vaak worden na
de normale dagtaak dus nog een aantal stallen „meegenomen".

Een handig en snel werkend entapjjaraat is daarom een eerste vereiste, tei-
wijl ook rekening moet worden gehouden met de na te streven aseptiek.
Dit laatste wordt soms moeilijk bij massa-entingen. Toen dan ook het thans
algemeen in gebruik zijnde entapparaat in de handel kwam, scheen aan
alle wensen tegemoet gekomen te zijn. Nu er meerdere jaren mee gewerkt
is, blijkt dat ook aan dit apjjaraat nog enkele bezwaren verbonden zijn.
Het telkens opzuigen \\an de entstof en het zo snel mogelijk leegdrukken van
de spuit \\Tagen vrij veel inspanning en arbeid; soms ontstaan zelfs on-

aangenaamheden, wanneer bij geforceerde druk of bij te snel opzuigen de
glazen cylinder springt, waardoor tevetis verwondingen aan de handen
kunnen ontstaan. Het regelmatig verwisselen van de fles met entstof, waar-
bij de rubberstop met slang en zeefklokje in de nieuwe fles „gebalanceerd"
moeten worden, is een niet altijd aseptisch verlopende handeling. Ook het
enten van dieren, die los in een hok lopen, is een bezigheid, die nogal wat
acrobatiek vereist, wil men voorkomen dat de dieren op de tenen van degene
die ent, springen, of dat de fles met entstof, welke men op de rug draagt,
sneuvelt.

Na lang experimenteren is het gelukt, een ander apparaat te construeren,
dat dc hierboven genoemde bezwaren ondervangt. In de vorige entperiode
heeft dit apparaat zijn nut reeds bewezen, welk nut ook door het Instituut
Buitenpraktijk \\an de Faculteit is bevestigd.

Het principe berust op het maken van overdruk boven de entvloeistof,
welke overdruk geleverd wordt door een cylinder met lachgas. Deze cy-
linder bevat gas voor het enten van ca. 6000 dieren. De druk boven de ent-
stof kan geregeld worden tot max. 2 atm. Bij hogere druk (ca. 2/2 atm.)
treedt een veiligheidsventiel in werking.

De toevoer van entstof naar de spuit geschiedt vanuit een 4/2 liter druk-
keteltje, waarin 4 liter entstof gegoten kan worden, voldoende dus voor het
enten van ca. 90 dieren.

Door een ingenieus systeem werkt de spuit dusdanig, dat door het omzetten
van een handel de spuit zich zelf tegelijkertijd vult en ledigt. Het ver-
moeiende opzuigen en leegdrukken van de spuit en het regelmatig verwis-
selen van stop met slang en zeefklokje, komen bij dit nieuwe apparaat dus
te vervallen; bovendien kan verontreiniging van de entstof niet meer zo
gemakkelijk plaats hebben. De spuit kan ingesteld worden voor het inji-
ceren van 30 of 45 cc.

Het gehele apparaat wordt geplaatst midden vóór de dieren op de stal of in
de gang achter de dieren. Met een slang \\ an het apparaat naar de spuit van
b.v. 6 meter lengte, kan dan zonder verplaatsen van het apparaat een
behoorlijk aantal dieren geënt worden. Indien de dieren met de kop tegen
de muur staan en men er achterom tussendoor moet, kan een helper de
slang iets van de grond o])beuren, om deze niet te doen veivvard geraken
in de achterbenen van de dieren. Ren groot voordeel is, dat men geen draad-
korfje met fles op de rug heeft, zodat blijven haken achter de draad, waar-
mede de staart vastzit, of achter een ander obstakel niet meer mogelijk is.

Resumerende geeft het nieuwe apparaat: betere aseptiek, automatisch op-
zuigen en leegdrukken van de spuit, dus geen lichamelijke inspanning meer,
geen kwetsmen ana de tenen cn geen bevuilde kleding bij het enten van
loslopende dieren. Deze kunnen nu door de eigenaar of knecht naar de kant
gebracht worden, terwijl degene, die ent, buiten het hok blijft.
Bovendien geeft het apparaat vooral in de grotere praktijken een niet te
onderschatten tijdsbesparing.

Hoewel de aanschaffingskosten van dit automatisch werkende apparaat
uiteraard hoger liggen dan die van de bestaande apparatuur, zijn zij niet
van wezenlijk belang vergeleken met de totale onkosten aan het enten ver-
bonden.

Het apparaat, zoals dat in de handel is, bestaat uit.
1 cylinder met lachgas, inhoud ca. 750 gasliters;

25/2 atm. is afgesteld;
1 drukketeltje met vultrechter en ontluchtings-, tevens veiligheidsventiel;
1 beugel met pootjes, door middel waarvan de gascylinder en het druk-
keteltje tot één geheel worden samengeklemd;
1 spuit met kraanstuk. De spuit is voorzien van een glazen cylinder met in-
geslepen metalen zuiger. Door de metalen zuiger en de regelmatige druk
is het springen van de glazen cylinder praktisch uitgesloten;
het springen van de glazen cylinder praktisch uitgesloten:
1 entslang met naaldsteker en injectie-canule.
Het gewicht van het apparaat zonder entstof is 9 kg.

A description is given from a new apparatus for vaccination against foot- and mouth
disease by use of which a great number of animals can be easily vaccinated within
a short time.

Prof. Leroy rapporteerde in juli j.1. over de invloed van de omgeving op de varkens-
kweek.

Hij deelde mede dat het mogelijk is de hoeveelheid warmte te schatten die door
een varken in 24 uren geproduceerd wordt. Om deze te bepalen wordt aan de hoe-
veelheid warmte overeenstemmende met de onderhoudsbehoefte, een hoeveelheid
(uitgedrukt in grammen) toegevoegd gelijkstaande met de opgenomen droge stof ver-
menigvuldigd met 0.9 calorieën. Deze stelregel werd bevestigd door de proeven van
Ludgivson en G. Thorbecgx (Publicatie Nr. 283 van de Deense selectiemesterijen).
Zo men de hoeveelheid voortgebrachte warmte door varkens van verschillende ge-
wichten, terugbrengt op de overeenstemmende huidoppervlakte, stelt men vast dat de
lichte dieren voor hun warmteregulatie over minder calorieën beschikken dan de
zware. Het is dus gemakkelijk te begrijpen waarom de warmtegraad in een hok des te
lager moet zijn naarmate het varken zwaarder is. In zijn mededeling vindt men ta-
bellen die de optimum T° geven voor een reeks gewichten. Aan de hand van deze
tabellen is het mogelijk in voedereenheden de hoeveelheid calorieën te bepalen die
de dieren zullen gebruiken om zich tegen de koude te beschermen.
Andere tabellen laten toe de hoeveelheid verbruikte zuurstof alsook de hoeveelheid
uitgewasemde koolzuur en de waterverdamping te bepalen. Dergelijke documentatie
kan van dienst zijn voor het nauwkeurig regelen van de ventilatie der varkenshokken.
Tijdens de discussie, merkte de verslaggever op dat de best geschikte warmtegraad
voor jonge en oudere varkens schommelt tussen 20° C. en 18° C. met een benadering
van ±3° C., doch dat in de praktijk de verscheidene T° kunnen schommelen tussen
15 ä 22° C. Tussen deze temperaturen is de weerslag op het verbruik tamelijk gering,
doch beneden 15° C. of boven 22° C. is de invloed belangrijker.

Over het algemeen neemt men aan, dat er een zeer nauwe correlatie bestaat tussen
de invloed van de warmte- en de vochtigheidsgraad. Een lage T° met een voldoende
ventilatie is te verkiezen voor de gezondheid der varkens. Aanvullende inlichtingen
desbetreffende en de weerslag ervan op het voederverbruik dienen echter nog inge-
wonnen te worden. Onderzoekingen desbetreffende worden overigens in enkele landen
doorgevoerd en de vergadering is van oordeel dat er nog talrijke leemten dienen aan-
gevuld te worden.

Ovariectomie bij kalveren, het z.g. „spaying", is een operatie, die de laatste
jaren in New Zealand weer in hoge mate in de belangstelling is gekomen.
De redenen hiervoor zijn zeer verschillend: als belangrijkste hiervan moet
de hoge prijs worden genoemd die de „steers", i.e. de gecastreerde vaars-
kalveren, opbrengen. Deze bedraagt n.1. voor een „heifer" ongeveer
£N.Z. 9/-/- en voor een „steer" ongeveer £N.Z. 18/-/-.

Voorts is men gewoon om tussen de schapen hoornvee te weiden om de
schapenhouderij rendabeler te maken. Het samenweiden van koeien, vaar-
zen en stieren op deze manier heeft nadelen door de agressiviteit van de
Aberdeen-Angus en zijn kruislingen en bovendien wenst men niet dat de
dieren, in het bijzonder de kruislingen, drachtig zouden worden of tijdens
de oestrus beschadigingen aan de achterhand zouden oplopen waardoor
hun waarde als slachtdier (ter verwerking tot „chilled beef") zou vermin-
deren.

Deze bezwaren nu worden grotendeels opgeheven indien men de vrouwe-
lijke dieren castreert.

Aan het verrichten van deze operatie zijn echter problemen verbonden.
Men moet snel kunnen werken omdat men met grote aantallen dieren te
doen heeft en op een werkdag van 6 uren minimaal een veertigtal dieren
moet behandelen.

In verband met de aard van de bedryven moet de operatie bovendien zó
geschieden, dat nabehandeling niet noodzakelijk behoort te zijn. Voorts is
„runcattle" vaak nerveus en uitgesproken agressief en de arbeidssituatie
op het bedrijf dusdanig, dat men zelden meer dan twee helpers ter be-
schikking heeft, terwijl de fixatie van het dier volkomen moet zijn.
Methode:

Daar „spaying" hoofdzakelijk bij jonge dieren wordt uitgevoerd is toepassing van de
vaginale methode uitgesloten.

De operatie geschiedt in een „crush", gelegen in het voorste gedeelte van een „race".
Dit is een van zware balken geconstrueerde loopgang, waarin de dieren worden ge-
dreven en aan de voorzijde waarvan zich twee verticale ronde balken bevinden. Aan
de top van één dezer is een touw bevestigd. Op het moment dat het dier de kop door
de balken steekt, wordt dit touw aangetrokken waardoor het hoofd gefixeerd is.
Na opening van de rechter zijdeur wordt een tweede touw (^ inch dik) rond de
heupen gesnoerd, waardoor het gehele dier is vastgezet. (Zie tekeningen op pag.......)

Na scheren, liefst met de tondcuze, wordt de huid grondig gedesinfecteerd, waarvoor
Sehr, dezes cetaflon-concentrate prefereert.

De huidsnede wordt gemaakt, beginnende ± 5 cm. onder het uiteinde van de costaal
uitsteeksels van de lumbaal wervels op 2/5 van de afstand tussen laatste rib en tuber
coxae. De incisie verloopt boogvormig onder een hoek van ongeveer 20° met de
verticaallijn naar beneden achter. Nu maakt men een kleine spiersnede en stoot ver-

volgens met vier gestrekte vingers door de buikspieren onder een hoek van 45° naar
beneden.

Met de hand in het abdomen grijpt men nu het verst gelegen ovarium, brengt het
naar buiten en terwijl het met de ene hand wordt vastgehouden, draait men het
met de andere hand af. Dit wordt met het dichtsbij gelegen ovarium herhaald. Indien
men goed werkt, zal er nauwelijks enig bloed aan de handen zijn.

\\\'ervolgens worden één of twee knoophechtingen door de spierlagen gelegd en wordt
de huid gesloten met ondersteuningshechtingen volgens Wolff. Na een lichte touch
met cetaclon-concentrate wordt het dier uit de crush in de weide gelaten.

Uit de beschrijving zal men opmaken, dat er geen anesthesie gegeven
wordt. Indien echter de huid-incisie op de juiste plaats wordt gemaakt, is
er vrijwel geen pijnreactie. Het dier reageert bovendien ternauwernood op
het stomp doordringen door de buikspieren, onder conditie dat men op de
juiste plaats werkt, i.e. tussen de grote stammen van de segmentale ze-
nuwen N. thoracalis XIII en N. lumbalis I.

Bij een aantal dieren werd paravertbrale anesthesie toegepast en de reactie
op het injiceren van een locaal anestheticum was rigoureuzer dan bij de
gehele operatie bij dieren waarbij zonder anesthesie werd gewerkt. Boven-
dien betekent anestheseren 10 minuten langer werk in de crush, wat het
dier uitermate recalcitrant maakt; operatie of niet.

Een enkele keer gebeurt het, dat men na het verwijderen van de ovaria
wat bloed aan de hand vindt. In dit geval geeft Schr. 10 cc „Haemostum"
(Crookes) intramusculair; deze oplossing van oxaalzuur en malonzuur
maakt de kans op verbloeding minimaal.

In zeer weinig gevallen zal door het opgooien van stof en slaan met de
staart een dosis penicilline-strcptomyeine gegeven moeten worden.

Verliezen zijn bij uitvoering van deze methode vrijwel nihil. Op één bedrijf
werden b.v. 200 Aberdeen-Angus x Hereford gekruiste vaarzen, variërend
tussen 9 en 15 maanden oud, zonder enige verliezen behandeld.

Ovariectomie is de laatste tijd een veel gevraagde behandeling bij vaarskalveren in
New Zealand. De techniek ervan wordt beschreven.

The author states an increasing amount of requests for ovariectomy in heifercalves
in New Zealand. The technic of this operation is described.

L\'ovariectomie est aujord\'hui un traitement beaucoup demandé pour les génisses
dans la Nouvelle Zélande. On en décrit la technique.

In letzter Zeit wird in Neuseeland bei Färsen vielfach die Ovariektomie an.gewandt,
deren Technik vom Verfasser naher beschrieben wird.

Ferrando, Prof. Dr. R., Ecole Nationale Vétérinaire, Alfort, Les perspectives
d\'avenir de la médeeine vétérinaire. Schweizer Archiv für Tierheilkunde, 100 75,
(1958).

In dit artikel, hetgeen de rede weergeeft die Prof. Ferrando op 6 oktober 1957
gehouden heeft voor de jaarvergadering van Zwitserse veeartsen, beklemtoont hij de
betekenis van de zootechniek voor de dierenarts. Zoals bij de menselijke geneeskunde
het instandhouden van het leven de allesheersende opgaaf is, is dit voor de dierenarts
de economische rentabiliteit. En deze is niet alleen te bereiken door de behandeling
van zieke dieren, maar ook door zorg voor de gezonden. Dit laatst genoemde deel der
diergeneeskunde treedt steeds meer op de voorgrond.
De opgaven voor de dierenarts zijn:

a. de fokkerij van gezonde, produktieve, voor ziekten resistente huisdierrassen.

b. het beschikbaar doen komen van volwaardige, deficiëntieziekten beperkende goed-
kope voedermiddelen.

c. de controle op de kwaliteit, verwerking en distributie van menselijke voedings-
middelen van dierlijke oorsprong.

Dit zijn werkgebieden van de veearts naast zijn curatief bezig-zijn. Wanneer hij deze
preventieve werkgebieden verwaarloost, betekent dit de toekomst van het beroep in
de waagschaal stellen.

Vlijm, Dr. L., Hebben dieren een huis?, openbare les uitgesproken bij de aan-
vaarding van het ambt van lector in de dierkunde aan de Vrije Universiteit op
10-10-\'58. Geloof en Wetenschap, 56, (1958).

In deze openbare les bespreekt de schrijver het woongebied der dieren. Voor ons zijn
het meest interessant de gegevens over de zoogdieren. Naar Hediger onderscheidt hij
in elk territorium, dat een grens heeft, „Heime", soms van verschillende orde. En hij
vervolgt dan:

„Er bevinden zich een of meer nestplaatsen, plaatsen waar urine en faeces worden ge-
loosd, markeer-plaatsen, d.w.z. plaatsen waar het dier op een of andere wijze zijn merk
aan hecht, b.v. door het secreet van bepaalde huidklieren daar af te zetten tegen
stammen of takken van bomen en struiken. Er zijn ook bad-plaatsen en niet te ver-
geten drinkplaatsen.

Een bijzondere positie neemt onder deze plaatsen van verschillende waarde het
„Heim" in. De gedachten van Hediger hierover kunnen als volgt worden samengevat:
Het „Heim" (door ons verder te vertalen met tehuis), in de vorm van een nest, een
holte, een leger, en dergelijke, is de plaats waar het dier zich, bij gevaar, terugtrekt,
waar het rust en slaapt, waar het ook vaak de jongen ter wereld brengt.
Niet altijd is het dier, wanneer de situatie dat vergt, in staat dit tehuis (Hediger
noemt het „Heim 1. Ordnung") op te zoeken; het moet zich dan tevreden stellen
met een „Heim 2. Ordnung", een onderkomen. Het kan zelfs zijn dat dit niet mogelijk
is, maar dat het dier tevreden moet zijn met een zeer onvolkomen dekking, een
„Heim 3. Ordnung", dat we vluchtplaats zouden kunnen noemen. Deze verschillende
plaatsen zijn over het territorium verdeeld.

Steeds heeft het tehuis de grootste aantrekkingskracht, de vluchtplaats de geringste.
Zo gauw het mogelijk is zal het dier trachten in plaats van een vluchtplaats, een
onderkomen of het tehuis te bereiken. In de regel is er slechts één tehuis, terwijl onder-
komens en vooral vluchtplaatsen in grotere aantallen aanwezig zijn".
(Voor hen die in hun werk met halfwilde landbouwhuisdieren bijv. paarden, runderen,

karbouwen, die eigenlijk in de natuurstaat leven, te maken hebben zijn deze opmer-
kingen zeer instructief. Zij weten dat bepaalde kudden paarden altijd op dezelfde
plaats in een uitgestrekt weidegebied aangetroffen worden en hoe moeilijk het is ver-
wilderde runderen over de voor de mens niet gemarkeerde grens van hun territorium
te drijven. Ref.)

BEHANDELING MET HYPERIMMUUNSEREUM VACCIN NA RABIES-
INFECTIE BIJ DIEREN EN BIJ MENSEN.

N i k o 1 i t s c h, M. en Z. J e 1 e s i t s c h, Uber die Interferenz des Immunserums
und der Vakzine bei der antirabischen Behandlung. Archiv für Hygiene und Bakte-
riologie, 142, 99, (1958).

Er zijn onderzoekers die menen dat, een aan vaccinbehandeling voorafgaande serum-
therapie op het vaccin een nadelige invloed zal uitoefenen, dat er een zogenaamde
interferentie zal optreden, waardoor de actieve immunisatie van het vaccin bij de
postinfektionele injectie gedeeltelijk te loor gaat. Andere onderzoekers ontkennen dit.
Nu is het heel moeilijk om dit proefondervindelijk vast te stellen, aangezien een post-
infektionele immunisering bij dieren niet of zeer moeilijk gelukt. Deze wijze van be-
handeling gelukt praktisch alleen bij mensen.

Schrijvers deden proeven met witte muizen, die zij met standaardvirus in sterke ver-
dunningen intracerebraal infekteerden en concludeerden op grond van de uitkomsten
dat serum en vaccin sterk interfereren, wanneer ze gelijktijdig worden ingespoten.
Zij gebruikten serum afkomstig van een ezel. Algemeen is men van mening dat na
een serumtherapie de vaccintherapie langer dan normaal moet worden voortgezet.
Anderen weer propageren om met de vaccintherapie 5—7 dagen na de seruminjectie
aan te vangen.

Schrijvers wijzen op het belang van het zgn. immuniteitsmechanisme bij rabies. Mo-
menteel is reeds de meerderheid der odnerzoekers het er over eens, dat de titer der
door actieve immunisatie verkregen antilichamen niet parallel gaat met de bescher-
mingsgraad. Schrijvers ze.ggen dat zij herhaaldelijk bewezen hebben, dat de anti-
lichamen bij de postinfektionele rabiesbehandcling bij mensen eigenlijk geen rol spelen.
Zij stellen, dat de passief ingespoten antilichamen (seruminjectie) slechts zo lang
werkzaam kunnen zijn, als zich het virus nog cxtraneuraal bevindt, en dat is slechts
.gedurende korte tijd. De gunstige werking van immuunserum kwam bij hun onder-
zoek het beste tot uitdrukking als het gelijktijdig met het virus wordt ingespoten, maar
helaas kunnen geïnfecteerde men.sen in het gunstigste geval pas na ongeveer 10 uur
met serum behandeld worden.

Bovendien moesten schrijvers uit hun proeven concluderen, dat grote hoeveelheden
virus zeer moeilijk door immuunserum geneutraliseerd werden. Bij de simultaan-enting
speelt zich volgens schrijvers eenzelfde proces af.

Een deel van het vaccin neutraliseert het serum, waardoor het dan nodig is meer
vacicn te spuiten dan bij enkele vaccinbehandeling. En hier rijst dan de vraag of
het menselijk organisme door zo\'n verhoogde hoeveelheid vaccin schade ondervindt.
Schrijvers beweren zelfs dat degenen die de simultaanenting bij mensen toepassen,
deze schadelijke gevolgen niet publiceren, maar zeggen zij, wij weten zeker dat deze
katastrophen relatief vaak voorkomen!

Afgezien van de letaal verlopende gevallen vermelden schrijvers, dat Keritschoncz
en Schweineburg 2024 personen voor en na de vaccinbehandeling systematisch heb-
ben onderzocht. De helft van deze mensen klaagden over: zich niet helemaal in orde
voelen, grote vermoeidheid, slechte eetlust, langdurige hoofdpijnen, slapeloosheid,
prikkelbaarheid, depressieve toestanden, gewichtsverlies en pares der extremiteiten.

Schrijvers besluiten, met als hun mning uit te spreken, dat tussen de met serum
vaccin en de met enkel vaccin behandelde mensen geen werkelijk overtuigend onder-
scheid in het resultaat valt waar te nemen.

Av Leif Hessen, Listeriose hos gris. Nord. Vet. Med., 9, 951, (1957).
Meerdere onderzoekers hebben Listeria monocytogenes bij biggen aangetoond. In het
hier beschreven geval heeft de besmetting waarschijnlijk plaats gehad door een schaap
dat 14 dagen terug op de boerderij aan Listeriose gestorven was.

Van de toom van 13 biggen werden 4 biggen op een leeftijd van 4—7 dagen ziek.
Van deze dieren stierven er 3 binnen de 24 uur. Op de 7e dag werd de 4e big ziek.
Dit werd evenals de nog gezonde biggen behandeld met 25% sulfadimidine intra-
peritoneaal. De volgende dag was het zieke dier genezen, de andere bleven gezond.
Sectie: In de buik- en borstholte was iets exsudaat, de lever was sterk gezwollen en
bleek. In de lever werden zeer veel necrotische haardjes aangetroffen. In de iets ge-
zwollen milt waren eveneens, alhoewel minder, necrotische haardjes aanwezig. Deze
necrotische haardjes werden ook aangetroffen in cle longen.
Listeria monocytogenes werd uit de meeste organen in reincultuur gekweekt.

Sandvik Olov, Molmen Kare en Kvaal Magnus, Septimemir Liste-
riosis in new born lambs. Nord. Vet. Med., 10, 17, (1958).

De kudde bestond uit 49 drachtige schapen. De lammeren werden gezond geboren.
Op een leeftijd ouder dan 3 tot 5 dagen werd een groot deel van de lammeren ziek
(29 van de 75). De temperatuur liep op tot 41 k 41,3° C.

Twee van de lammeren werden niet behandeld en stierven ongeveer 2 dagen nadat
de eerste symptomen werden gezien.

In vitro werd de gevoeligheid t.o.v. diverse antibiotica bepaald van dc in reincultuur
uit de organen gekweekte Listeria monocytogenes.

Deze bleek het meest gevoelig voor streptomycine, doch ook voor tetracycline, peni-
cilline was weinig actief.

De zieke lammeren werden behandeld met 250 dihydrostrcptomycine en 300.000 E
penicilline. De meesten vertoonden na 1 dag geen verschijnselen meer. Bij sommige
was een tweede en bij uitzondering een derde behandeling nodig.
Een voorbehoedende behandeling van de navel met tinctura jodiï had geen resultaat.
De Listeria kon ook uit materiaal van dc stalbodem worden gekweekt en het bleek
dat de Listeria in mest meerdere maanden in leven bleef.

De sectie bij de twee lammeren die niet behandeld waren gaf het volgende beeld
te zien: De lever was regelmatig doorzaaid met ontelbaar veel witachtige necrotische
haardjes. De milt was wat te groot en gezwollen. De andere organen waren over het
algemeen wat bloedrijk.

(In de humane geneeskunde wordt vaak aureomycine tegen Listeriose aan.gcwend.
Ook chlooramphenicol wordt wel als zijnde in vitro het nu-est actief tegen Listeria
aangegeven, ref.)

EEN VERGELIJKEND ONDERZOEK OVER DE WAARDE VAN PRAE- EN
POST-INFEGTIONELE VACCINATIE TEGEN RABIES EN OVER DE
WAARDE VAN ANTI-RABIES-SERUM.

Ercegovac, Prof. Dr. D. T., Ergebnisse experimenteller Arbeiten auf dem Gebiet
der Tollwutprophylaxe. Wiener tierärztliche Monatsschrift 43, 288, (1956).
Op grond van de in dit artikel beschreven immunisatieproeven tegen rabies, stelt

schrijver allereerst vast, dat de door vaccinatie in het bloed gevormde antilichamen
de dragers der beschuttende eigenschappen tegen rabies zijn.

Proefdieren gevaccineerd 3 weken vóór de infectiedatum bleken allen immuun te zijn.
Wanneer evenwel de proefdieren gevaccineerd werden na de infectie, stierven ze bijna
voor 100%, hoewel hun sera dan toch een hoge titer aan virusneutralizerende anti-
lichamen bereikten.

Schrijver concludeert, dat bij de prae-infectioncle gevaccineerde proefdieren het in
het lichaam binnendringend virus direct door anti-lichamen geneutraliseerd wordt;
terwijl bij post-infectionele vaccinatie het virus voor een groot deel al in het ver-
wonde zenuwstelsel is binnengedrongen, alvorens de pas later gevormde anti-lichamen
gaan optreden en voor deze dan onbereikbaar is geworden.

Op grond van zijn proeven concludeert schrijver, dat het virus niet actief binnen de
perifere zenuwen naar het centrale zenuwstelsel wordt getransporteerd, maar passief,
meegevoerd door neuroplasma of lymfe of iets dergelijks. Dit transport gaat evenwel
snel, want bij de beschreven proeven bleek, dat de incubatietijd bij intramusculair ge-
infecteerde dieren soms maar 3 ä 4 dagen langer duurde dan bij de intracerebraal ge-
infecteerden.

Tevens stelt de schrijver vast, dat de incubatietijd des te langer duurt, naarmate de
ingebrachte hoeveelheid virus kleiner is en de infectieplaats verder van het centraal
zenuwstelsel is verwijderd. In de zenuwcellen aangekomen gaat het virus zich ver-
meerderen. De tijd hiervoor nodig vormt eigenlijk de totale incubatietijd, want het
andere gedeelte hiervan, d.i. de tijd vanaf de infectie totdat het virus in de perifere
zenuwen is binnengedrongen, beslaat slechts enkele uren (maximaal 9 uren).
Schrijver gelooft dat de postinfectionele vaccinatie bij mensen van begrensde waarde
is, evenals deze bij zijn proefdieren zo bleek te zijn. Hij constateerde, dat slechts
30—40% van de honden, die door een aan rabies lijdend dier gebeten zijn, dol
worden. Z.i. is het aantal der successen van postinfectionele vaccinatie van mensen
geringer dan men denkt en het niet ziek worden vaak te wijten aan een onvoldoende
hoeveelheid virus om ziekte te veroorzaken en aan het niet werkelijk aan dolheid
lijdende zijn der honden waardoor de patiënten gebeten zijn; en tevens bij gevallen
met een zeer lange incubatietijd waarbij dan bovendien nog zeer kort na de infectie
werd gevaccineerd.

Schrijver wijst erop, dat mensen het meest geïnfecteerd worden door bijtwonden van
dolle honden en dat deze verwondingen in de regel gering zijn en daarbij vaak door
de kleren heen gebeten wordt, waardoor het ivrus bevattende speeksel van de honde-
tanden wordt afgeveegd. Daarentegen wijst hij op het grote percentage letaal ver-
lopende gevallen van bijtwonden door wolven (27—100%).

Wolven vallen, alleen wanneer ze dol zijn, mensen aan, en als ze bijten verwonden
ze meestal aan de onbekleedde lichaamsdelen (hoofd en hals) en die wonden zijn
in de regel ook groot. Het verminderde percentage gevallen van dolheid bij mensen
in Joegoslavië wijdt schrijver niet aan de postinfectionele vaccinatie van die mensen,
maar aan de preventieve vaccinatie van de honden.

Reeds 60 jaar geleden werd anti-rabics-serum gebruikt om infecties te achterhalen,
zonder succes evenwel. Schrijver maakte een hyper-immuunserum van schapen. Hij
toonde aan, dat dit serum waardevol is, indien het in voldoende hoeveelheid, in en
om de infectieplaats enkele malen wordt ingespoten zeer korte tijd nadat de infectie
heeft plaats gehad. In zulke gevalen bleven ongeveer 85—95% van de geïnfecteerde
proefkonijnen in leven. Spoot hij evenwel het serum in een andere extremiteit in
dan wanneer het virus was geïnjiceerd, dan bleek de seruminjectie vrij waardeloos
te zijn, want dan stierven 60—70% der dieren. Van de controledieren stierven 100%.
Schrijver constateert tenslotte, dat rabies van geringe economische, maar van grote
hygiënische betekenis is en wijst op de belangrijkheid van het vasthouden en de ver-
plichte preventieve enting van honden in landen waar rabies heerst. Rabies is echter
geen nationaal probleem, zegt hij, maar een probleem voor een geheel werelddeel en
het dient in internationaal overleg bestreden te worden.

B O n c k a e r t, J. H., W. O y a c r t en R. S i e r e n s. Vlaams Diergeneeskundig
Tijdschrift, april 1958.

De laatste jaren worden deze, van het bekende phenothiazine afgeleide produkten,
gebruikt om schrikachtigheid en prikkelbaarheid bij dieren te verminderen. Ook zijn
het antibraakmiddelen en antispasmotica.

Nerveuze paarden worden bij een dosis van 1 /s mg per kg. lev. gew. goed gekal-
meerd; 2 ä 4 mg geven een duidelijke depressie, die tot 24 uur kan aanhouden.
Volgens de literatuur kan het goede diensten doen bij zeugen, die hun biggen opeten
(200 mg i.m.) bij merries, die haar veulens niet willen erkennen, bij grastetanie, als
antispasmoticum bij vreemde voorwerpen in de slokdarm (rund 500 mg i.m.).
Om op een gemakkelijke wijze de penis bij hengsten en stieren te doen uitschachten,
kan men 0.25 mg/kg intraveneus inspuiten; na 5 ä 10 minuten is de m. retractor penis
gerelaxeerd. Gemakkelijk voor onderzoek en chirurgische behandeling b.v.
Ook bij tetanus kan men het gebruiken. Bonckaret c.s. zagen goede resultaten bij 5
paarden met tetanus. Dosis: 2x 250 mg per dag gedurende 10 dagen; bij een ander
paard 6 dagen lang 2x 300 mg i.m.

Twee gevallen van „Grass-disease" (hevig beven, onrustig zijn, speekselen, diarree en
stijve stand) bij paarden werden tenslotte ook nog met lactargil behandeld; na 5
dagen was de toestand sterk verbeterd (2x 300 mg dagelijks), doch blijvend schijnt
het resultaat niet geweest te zijn.
Een andere naam voor lactargil is chloorpromazine.

PIPERAZINE ALS ANTELMINTICUM IN DE DIERGENEESKUNDE.
Barke, A., Piperazine als anthelminthicum in der Tierheilkunde. Der praktische
Tierarzt, (6), 137, (1958).

De aanwending van piperazine in de geneeskunde gaat terug tot de laatste eeuw-
wisseling en werd toen aanbevolen tegen jicht en reuma op grond van het feit dat
deze stof het vermogen heeft in vitro grote hoeveelheden urinezuur in oplossing te
brengen.

Bij aanwezigheid van NaCI gaat dit oplossingsvermogen echter verloren. Het bleek
in de praktijk waardeloos en raakte vergeten tot Hewitt e.a. in 1948 de grote
werkzaamheid van piperazine tegen filariën aantoonden. Al gauw bleek piperazine
ook werkzaam tegen ascariden en oxyuren.

Piperazine dringt slechts langzaam in de levende cel binnen en is slechts weinig
toxisch. De afgifte van Oa door oxyhemoglobine wordt vertraagd, de stollingstijd van
het bloed wordt versneld. De omzetting van eiwitten in peptonen in het maagdarm-
stelsel wordt vertraagd zodat de eiwitvertering in dc darmen wordt geremd. Het remt
het sympatische zenuwstelsel en vermindert het aantal eosinofiele leucocyten. Het
bloedbeeld wordt bij een terapeutische dosis echter nauwelijks of niet beïnvloed. Bij
een te hoge dosering vermindert het aantal erytrocytcn en kan een verlamming van
het ademhalingscentrum optreden. De antelmintische werking is vergelijkbaar met
een narcose. De parasieten worden geleidelijk minder beweeglijk en sterven pas na
enige tijd.

Het gemakkelijk oplosbare pipcrazinecitraat en piperazinetartraat wordt veel sneller
gcresorbeerd dan het veel moeilijker oplosbare pipcrazine-adipaat. Daarom verdient
dit laatste in het algemeen de voorkeur (zeker tegen oxyuris).

1. Bij paarden geven men een éénmalige dosis van 10 g per 50 kg lichaamsgewicht
met een maximale dosering van 80 gram pipcrazine-adipaat. Ascariden en oxyuris
worden vrijwel voor 100% afgedreven. De werkzaamheid tegen kleine strongyliden
(Trichonema en Trichodontophorus) is slechts gedeeltelijk. Hiertegen heeft pheno-
tiazine de voorkeur.

2. De werkzaamheid van piperazine bij herkauwers is minder goed bekend. Aange-
nomen mag worden dat het beste resultaat zowel bij grote als bij kleine herkauwers
wordt bereikt bij een eenmalige dosis van 400 mg piperazine-adipaat of pipe-
razineeitraat per kg lichaamsgewicht. Afgedreven worden de ascariden en verder
althans gedeeltelijk de maagdarm-nematoden.

3. Bij het varken bedraagt de éénmalige dosis 250 mg piperazine-adipaat of 270 mg
piperazinccitraat per kg lichaamsgewicht bij een maximale dosis van 40 gram.

4. Bij honden is de éénmalige dosis gelijk aan die van het paard en bedraagt dus
200 mg piperazine-adipaat of citraat per kg lichaamsgewicht. Bij deze dosering
worden alle ascariden afgedreven.

5. Bij katten bedraagt de éénmalige dosis voor piperazine-adipaat of piperazinc-
citraat 120-125 mg per kg lichaamsgewicht. Dit is dus ruim de helft van de dosis
bij de hond.

6. Bij vogels geve men het goed oplosbare piperazinccitraat in een dosering van
2 gram per liter drinkwater gedurende 4 dagen tegen ascariden en heterakis.

Muller, K., Die Therapie mit Theracarden „Doenhardt". Tierdrztl. Umschau, 12,
361, (1957).

Theracarden „Doenhardt" is een 5% oplossing van 4 methyl—2 aminopyridine.
Het heeft een stimulerende analeptische en spasmolytische werking; de bloeddruk
wordt verhoogd, de hartslag wordt krachtiger en langzamer, de pols beter, de adem-
haling dieper en het werkt pijnstillend en kalmerend.

Muller heeft dit middel gedurende enkele jaren bij meerdere paarden, koeien,
kalveren en varkens teogepast. Het bleek in vele gevallen bij vele patiënten levens-
reddend te zijn.

Het uiteindelijk resultaat is afhankelijk van de aanwezigheid van de mate waarin de
primaire ziekte-oorzaak kan worden geëlimineerd.

Goede resultaten werden o.a. bereikt bij hartzwakte o.a. bij kolieken met acute hart-
zwakte, pneumoniën, lumbago, infectie-ziekten en verder bij complicaties na calcium-
infusies, afmattende transporten, collaps, uitputting na diarree.

Volgens gegevens is theracarden een goed analgcticum en stimulans (waaraan in de
praktijk wel behoefte wordt gevoeld, ref.).

Als stimulans bedraagt de dosis bij paarden en runderen 8-10 cc subcutaan, intra-
musculair of intraveneus, bij varkens 1-3 cc. subcutaan en bij kalveren 2-4 cc. sub-
cutaan of intramusculair.

Indien de analgetische werking op de eerste plaats wordt verlangd, dient de dosis
tot het 1 Yi a 2-voudige te worden verhoogd.

G o r d o n, M. J., Control of sex ratio in rabbits by clectrophorcsis of spermatozoa.
Proc. Nat. Acad. Sci. U.S.A., 43, 913, (1957).

In 80% van de gevallen migreerden in een micro-clectroforesecel de „mannelijke"
(XY-chromosomen dragende?) konijnenspermatozoa naar de kathode, en dc „vrou-
welijke" (XX-chromosomen dragende?) spermatozoa naar de anode.
Het sperma werd 1 : 20 met Glycine Zd (volgens S h r e d e r, 1941) verdund. De
pH — 7.1.

Het potentiaalverschil in de cel gaf aanleiding tot een stroom, die hoog genoeg was
om vrij snelle electroforetische migratie mogelijk te maken, doch zo laag, dat geen
wervelingen optraden. Na 40—50 min. werd de cel uitgeschakeld.

De cel was zodanig geconstrueerd, dat slechts aan een pool materiaal kon worden
verzameld. Alleen door de stroom om te keren kon men beide soorten sperma ver-
zamelen.

Ovulatie werd teweeggebracht óf door mechanische prikkeling, óf door een hormoon-
injectie, óf door copulatie met een gevasectomeerde rammelaar, juist voor de inse-
minatie. Het wijfje werd voor de inseminatie met Na-pentobarbital licht verdoofd.
In totaal werden 201 inseminaties uitgevoerd. Hiervan werden 31 (= 15.4%)
worpen verkregen. Dit matige resultaat werd toegeschreven ana het feit, dat over-
wegend in de vagina werd geïnsemineerd. Betere resultaten werden verkregen, als
men in de uterus insemineerde.

Statistische bewerking van het materiaal leerde, dat er een duidelijk verband bestond

tussen het type sperma (anode-, resp. kathode-sperma), dat werd geïnsemineerd en

De inseminaties met kathode-sperma ((f) leverden van 14 worpen, 4 worpen op
met alleen mannelijke nakomelingen. Voorts resulteerde kathode-sperma in 63.7%
mannelijke nakomelingen (totaal 80 ind.) ; de blinde test leverde 53.4% mannelijke
nakomelingen (totaal 58 ind.).

De inseminaties met anodesperma ( $ ) leverden van 17 worpen, 3 worpen met al-
leen vrouwelijke nakomelingen. Voorts leverde het anode-sperma 71.3% vrouwelijke
nakomelingen (totaal 87 ind.) ; de blinde test resulteerde in 69.4% vrouwelijke na-
komelingen (totaal 72 ind.).

Auteur stelt, dat een populatie van X-dragend sperma een spreiding van isoëlectrische
punten zou hebben, die gemiddeld lager zou liggen, dan die van een populatie van
Y-dragend sperma, waaruit de beweging in het electrische veld zou zijn te ver-
klaren.

Dit zou betekenen, dat wanneer de vloeistof wordt gebufferd bij een pH intermediair
tussen de gemiddelden van de twee verdelingen, dat in dat geval een scheiding kan
worden verwacht.

Dat anode-, resp. kathode-sperma geen 100% vrouwelijke, resp. mannelijke nakome-
lingen geeft, is te verklaren uit het feit, dat waar dc beide verdelingen van de I.E.-
punten van het X-, resp. Y-sperma elkaar overlappen, de spermatozoa in de „ver-
keerde" richting kunnen migreren.

De vraag waarom X-sperma een ander I.E.-punt zou hebben dan Y-sperma, wordt
door de auteur beantwoord met de opmerking, dat de oorzaak hiervan misschien
moet worden toegeschreven aan de aanwezigheid van verschillende oppervlakte-
eiwitten, ofschoon ook de inhoud van dc spermatozoa een rol kan spelen.
Overigens suggereren de vermelde gegevens, dat de efficiëntie van de clectroforctische
scheiding alsnog onderhevig is aan nog niet onder controle zijnde factoren.
Volgens auteur zou een nieuwe cel moeten worden gemaakt, waarbij:

1. de variabelen, die de efficiëntie van het proces beïnvloeden, kunnen worden ge-
standaardiseerd ;

3. de extremen van de beide spermapopulatics kunnen worden verzameld.
De zeer belangwekkende onderzoekingen worden voortgezet.

S c h m i d, G., Uber Futterschädlichkeiten. (Veterinär-bakteriologisches Institut der
Universität - Bern) - Schweizerische Landivirtschaftliche Monatshefte, 34:, 340 (1956).

In een voordracht, gehouden voor de Vereinigung Schweizeriseher Futtermittelfabri-
kanten (Zürich 22-2-1956) werden o.a. de navolgende onderwerpen behandeld:

Keukenzout oefent in het lichaam een giftige werking uit, indien daarvan aan
volwa.ssen dieren wordt verstrekt:
rundvee: 1,25—3 kg (paarden: 1,0—1,5 kg),
varkens en schapen: 125—200 gram.

hoenders: 4,5 gram per kg lichaamsgewicht (honden 3,7 gram).
Deze schadelijke werking berust op het grote dissociatievermogen van het keuken-
zout, waardoor de dissociatie van andere zouten wordt belemmerd.
Andere oplosbare zouten: een overvloedige toediening van bijvoorbeeld CaCb zal
een verhoogde uitscheiding van Ca met urine tengevolge hebben; hierbij gaan ook
andere zouten (o.a. fosfaten) voor het lichaam verloren.

Onoplosbare zouten: als hiervan teveel wordt verstrekt, zal — tengevolge van de op
het darmslijmvlies uitgeoefende prikkel — diarree optreden.

Nitriet: in Zweden wordt bij de kaasbereiding per 100 liter melk 30—75 gram sal-
peter toegevoegd; de bedoeling hiervan is de laktose-vergisting zodanig te doen ver-
lopen dat er géén gassen maar organische zuren ontstaan. De salpeter zelf is in deze
hoeveelheden niet gevaarlijk, maar vooral gedurende de warme zomermaanden
kunnen eventueel in de kaaswei aanwezige coli-bacteriën het nitraat in nitriet om-
zetten. Bij varkens zijn sterfgevallen waargenomen bij een gehalte van 0,27 gram
nitriet per liter wei. Experimenteel kon bij „lopers" de schadelijke werking van
90 mgr. nitriet worden aangetoond. Dergelijke nitriet-vergiftigingen verlopen zeer
snel en hebben dikwijls de dood tengevolge (enige uren na het voeren neemt men
aan de slachtoffers reeds ademnood, onrust en bewegingsstoornissen waar).

B. Hormonen in gier: in bepaalde gevallen van onvruchtbaarheid, baarmoeder-
verslapping, uierzwelling en verminderde produktie onder een gehele koppel rundvee,
heeft men deze verschijnselen toegeschreven aan een zeer zware gier-bemesting. Met
de gier zouden namelijk bronstverwekkende hormonen, afkomstig van de op het
bedrijf aanwezige drachtige koeien, in de bodem en daardoor uiteindelijk in het gras-
bestand terecht zijn gekomen.

Anti-thiamine faktoren: in de Equisetum komt blijkbaar een stof voor die het in het
rantsoen aanwezige vitamine Bi afbreekt en daardoor bij paarden de „Taumelkrank-
heit" veroorzaakt (vooral als de dieren zwaar moeten werken en veel maïs bijgevoerd
krijgen). Een overeenkomstige stof schijnt de oorzaak te zijn van het „bloedwateren"
bij rundvee, waargenomen in weilanden waar veel Adelaarsvaren groeit. Op dergelijke
weide-gronden worden de koeien in de loop van 2 a 3 jaar zeer anaemisch; in de
blaas treft men bloedingen en poliep-achtige woekeringen aan. Worden ze naar elders
overgebracht, dan treedt genezing op. De blaasbloedingen verdwijnen spoedig na
herhaalde intraveneuze injektie van hoge doses thiamine.

C. Eiwit-vergiftiging: men kan hieronder verstaan de gevolgen van een zodanige
overvloedige eiwitverstrekking dat de vertering hiervan niet meer door het spijs-
verteringsapparaat kan worden verzorgd ; tengevolge van bakteriële omzettingen zou-
den dan toxische afbraakprodukten (o.a. aminen) ontstaan. Dit schijnt evenwel bij
het varken slechts bij hoge uitzondering het geval te zijn.

Eenzijdige koolhydraat-voorziening: indien een overmaat aan koolhydraten wordt
verstrekt, neemt de behoefte aan koolhydraat-splitsende fermenten toe. Eén van deze
fermenten, de „cocarboxylase" — waarvan het vitamine Bi een belangrijk bestand-
deel vormt — wordt niet door het organisme zelf geproduceerd; het moet dus met
het voedsel worden opgenomen of daaruit door bacteriën worden aangemaakt. Door-
dat in verhouding te weinig eiwit beschikbaar wordt gesteld, komt bovendien de
aminozuren-voorziening in het gedrang.

Bij varkens die wekenlang niets dan gekookte aardappelen ontvangen, ontstaat een
tekort aan vitamine Bi. In combinatie met de absoluut onvoldoende eiwit-voorziening

geeft dit aanleiding tot zuurstofgebrek. Het lichaam probeert dit te compenseren door
alle beschikbare oxydatie-bevorderende hormonen met het bloed te laten circuleren.
Hierbij speelt vooral de thyroxine een belangrijke rol. Het met zuurstofgebrek kam-
pende organisme is hiervoor echter overgevoelig en een kollaps (acute hartdood) is
het gevolg.

D. Ingrijpende rantsoenveranderingen: vooral bij het varken kunnen hierdoor moei-
lijkheden ontstaan. Meestal merkt men aanvankelijk niets en treden pas na enige
weken de ziekte-verschijnselen op. Soms beperken deze zich tot een meer of minder
ernstige (soms zelfs bloedige) diarree. Het is echter ook mogelijk dat na een korte
periode van schijnbare genezing, de slachtoffers het minder goed gaan doen (verma-
gering ondanks redelijke eetlust, anemie, zwarte punten op de bleke huid, ruwe en
dorre beharing).

Een derde mogelijkheid is dat de eetlust vermindert, de dieren krampen en verlam-
mingsverschijnselen gaan vertonen, de stem schor wordt en aan het hoofd (oog-
leden) en hals zwellingen optreden; braken komt ook voor.

Bij sectie blijkt steeds de dikke darm afwijkingen te vertonen (oedematcus zonder
meer tot bloedige ontsteking) ; ook lever, hart en nieren zijn beschadigd. Verande-
ringen aan dunne darm of maag ontbreken dikwijls.

In de meer chronisch verlopende gevallen neemt men verschijnselen waar die doen
denken aan het beeld van de experimenteel opgewekte avitaminose van de gehele
B-groep. Dit bestaat uit: verminderde eetlust, vuile huid, likzucht en het drinken van
urine, braken, krampverschijnsclen, ataxie van de achterste ledematen, diarree, dege-
neratie van myokard en skeletspieren en dood in 3 a 4 weken.

Het is dan ook waarschijnlijk dat ingrijpende rantsoenveranderingen die niet met de
nodige voorzichtigheid worden doorgevoerd, een B-avitaminose veroorzaken (blijkens
een mondelinge mededeling van Crasemann zou de werkzaamheid der spijsverterings-
fermenten géén nadeel van de rantsoenwijziging ondervinden).

Deze B-avitaminose zou het gevolg kunnen zijn van een verstoring van het bacteriën-
evenwicht in de dikke darm, veroorzaakt door meer of minder duidelijke verschui-
vingen in de samenstelling van de „voedingsbodem", resulterende in enerzijds een
verminderde produktie en anderzijds een verhoogde destruktie van B-vitaminen.
Ook is het niet uitgesloten dat de meermalen in het darmsijlmvlies aangetroffen
Vibrio coli, onder bepaalde omstandigheden tot een oedemateuze doordrenking van
de darmwand aanleiding geeft (waardoor de opname van eventueel aanwezige B-
vitaminen wordt belemmerd).

Wat de hierboven vermelde verschuivingen in de samenstelling van de „voedings-
bodem" betreft, denkt S c h m i d in de eerste plaats aan verschillen in aminozuren-
verhoudingen, waargenomen bij voedermiddelen van uiteenlopende herkomst (grond-
soort, bemesting).

In besprekingen van vorige jaargangen is in dit Tijdschrift doel en werkwijze van
bovengenoemde stichting uiteengezet. Het is ondoenlijk hier een samenvatting te
geven van alle onderzoekingen, studiereizen enz., waarvan het totaal bedrag aan
verleende subsidies van ƒ 4.682.128,— is besteed. Twee passages uit het verslag, die
van algemene strekking zijn, citeren wij hier:

„Belangrijke pcrsoncelswijzigingen hadden in het Bureau van Z.W.O. niet plaats.
Vermelding verdient echter de uitbreiding van de directie-staf met een natuur-
wetenschappelijk gevormd medewerker, welke uitbreiding pas in 1958 werd geëffec-
tueerd doch in 1957 voorbereid. Een zeer belangrijk deel van het werk der organisatie
ligt op het gebied der exacte wetenschappen. Directeur en adjunct-directeur, resp.
fysicus en geoloog, hebben hun aandacht aan het gehele werkterrein van de Organi-
satie te wijden. Beiden zijn bovendien betrokken bij de organisatie van (voornamelijk
natuur-) wetenschappelijk werk in binnen- en buitenland, dat buiten hun eigenlijke
Z.W.O.-taak uitgaat, maar waar zij aan deelnemen omdat dit werk voor de Neder-
landse wetenschapsbeoefening van belang is en die deelneming nuttig is voor hun
Z.W.O.-arbeid. In toenemende mate was er daardoor behoefte aan assistentie bij het
voorbereiden en uitwerken van dit soort zaken, waarbij het essentieel was iemand te
vinden „die de taal der exacte wetenschappen verstaat". Was hier alleen sprake van
een personeelskwestie binnen het bureau van Z.W.O. dan zou vermelding in dit jaar-
verslag nauwelijks nodig zijn geweest. Het bleek echter, dat er op vele plaatsen, o.a.
in de uitversitaire administraties, bij de leiding der academische en industriële labo-
ratoria en van T.N.O.-instituten, bij sommige internationale organisaties en ook bij
de Departementen, een stijgende behoefte bestaat aan natuurwetenschappelijke aca-
demici, die de eigenschappen en de belangstelling bezitten om zich aan administratief
en organisatorisch werk te wijden, terwijl veel van dit werk nog niet op het hoo.gste
leidinggevende niveau ligt en men er in eerste instantie dus graag jonge acade-
mici voor zoekt. Het is evenwel begrijpelijk, dat slechts zelden een pas afgestudeerd
fysicus of chemicus de kantoorstoel en de vergadertafel prefereert boven de laborato-
riumbank, het studccrbureau of de doceerlcssenaar. Ten behoeve van degenen, die
toch in deze richting enige ambitie hebben, moge hier worden opgemerkt, aan de
hand van wat in correspondentie en .gesprekken over de vacatures van „directie-assis-
tent" bij Z.W.O. naar voren kwam, dat op dit gebied toch zeker belangrijke toekomst-
mogelijkheden liggen."

„Ten aanzien van het congresbezoek is dc situatie in ons land nogal verward. Voor
het aanwijzen en bekostigen van een regcringsvcrtcgenwoordiging naar belan.grijke
congressen bestaat een goede regeling. Bij het steeds stij.gende aantal middelgrote en
kleine congres.sen waarvan de wetenschappelijke betekenis geenszins bij die van de grote
congressen behoeft achter te staan, verliest vertegenwoordiging door een of twee pro-
minente figuren echter relatief aan belang. Het zijn veelal juist de jongeren, zelf bezig
met een bepaalde studie, voor wie het de grootste waarde heeft een congres te be-
zoeken waar zij over hun eigen onderwerp het nieuwste kunnen vernemen en waar
zij met andere onderzoekers over hun eigen specialisatie kunnen praten, omdat bij de
steeds verdergaande onderverdeling der wetenschappen het aantal „vakgenoten" in
eigen land voor diepgaande discussie te klein wordt. Voor hen is echter het bezoeken
van een congres uit eigen zak vaak een te grote financiële last. Zijn zij in dienst van
een wetenschappelijke of industriële instelling, dan heeft deze soms de middelen om
hen uit te zenden; werken zij bij een universiteit of hogeschool, dan hangt het ervan

af welke het is, omdat in de gedragslijnen belangrijke verschillen bestaan. Voor stu-
derenden, die niet in dienstverband werken, maar ook voor velen, die bij het hoger
onderwijs een betrekking hebben, is het moeilijk om de steun te verkrijgen zonder
welke zij aan het internationale wetenschappelijke gesprek met degenen wier naaste
vakgenoten zij zijn, niet kunnen deelnemen. Er bestaan landelijk en plaatselijk zowel
als voor diverse vakgebieden fondsen of begrotingsposten, die hier soms uitkomst
kunnen brengen, maar door de daarin voorkomende lacunes en door dc verschillen
in inzicht bij de beheerders zijn er toch altijd velen, die een voor hen werkelijk be-
langrijk congres niet kunnen meemaken. Steeds vaker wordt hiervoor dan ook een
beroep gedaan op het fonds voor korte studierreizen van Z.W.O. en incidenteel, als er
werkelijk geen andere mogelijkheid bestaat en het geval belangrijk genoeg lijkt te
zijn, wordt dan wel eens steun gegeven. Daarbij rijst dan de vraag of er wat het
congresbezoek betreft voor Z.W.O. ook een coördinerende taak is. Het bezwaar be-
staat, dat „coördinatie" synoniem kan worden met „besnoeiing" wat soms misschien
een nuttig maar veelal alleen maar een ongelukkig resultaat heeft. Z.W.O. blijft voor-
lopig liefst alleen een financieel aanvullende rol spelen, waarnaast echter een oogje
in \'t zeil gehouden wordt wat het optreden betreft van wat op het eerste gezicht wel
eens uitwassen lijken te zijn."

Twee jaar geleden werd te Moskou naast het oude gebouw van de dierenkliniek een
nieuw gasthuis voor dieren gebouwd. Het omvat vier afdelingen: een therapeutische
en een heelkundige afdeling, een voor huidziekten en een voor besmettelijke ziekten.
Elk hok heeft warm en koud water en afvoerriolen, wat het mogelijk maakt een
ideale zuiverheid te bewaren.

Een gang scheidt de hondenzaal van die der katten en andere kleine dieren.
Er zijn badkamers en stortbaden voor de viervoeters. Het gasthuis is uitgerust met
de meest moderne apparaten en installaties. In een zeer ruime keuken worden de
speciale dieet-rantsoenen klaar gemaakt. In de nabijheid van het gasthuis bevmdt
zich het station voor dringende hulp. Van 5 uur \'s avonds tot 9 uur \'s morgens en
op feestdagen de ganse dag en de ganse nacht, zijn daar dierenartsen van dienst te
vinden. Zij verzorgen ter plaatse en komen ook onmiddellijk naar huis toe. Het
station bezit gesloten auto\'s; die van een blauw kruis voorzien zijn. Deze zijn speciaal
uitgerust voor het vervoer van de kleinste tot grootste dieren. Zij hebben een beweeg-
bare vloer en een speciaal dispositief, dat bestemd is voor het verplaatsen van het zieke
dier. De auto\'s zijn eveneens voorzien van een ontsmcttings-installatie. Wanneer de
verzorging thuis niet volstaat, voert een der auto\'s van het blauwe kruis het zieke dier
onmiddellijk naar het gasthuis.

Vlaams Dierg. Tijdschr,, 27, 28, (1958),
Hoornvlies van honden bruikbaar voor mensen.

Dierenartsen van het Franse leger zijn erin geslaagd het hoornvlies van een hond
over te planten op een mens.

Men is tot deze proeven gekomen toen gebleken was dat hoornvlies van honden bij
lage temperaturen maanden kan worden bewaard, terwijl hoornvlies van mensen bin-
nen 24 uur moet zijn gebruikt. Met de nieuwe methode zijn in Frankrijk drie ge-
slaagde proeven genomen.

Hesjes mei 30 cc (3 miljoen E, 100.000 E/cc)
Hesjes mei 10 cc (3 miljoen E, 300.000 E/cc)

koninklijke nederlandsehe
gist- en spiritusfabriek n.v.
delft - holland tei. 01730 21940

Geen vermoeidheid meer door het manueel leegdrukken van
de injectiespuit, daar het opzuigen en leegspuiten van de
entvloeistof mechanisch geschiedt.

Gascylinder biedt voldoende capaciteit voor het verrichten
van ca. 6000 entingen.

Naar aanleiding van hetgeen hierover op pag. 70 van aflevering 1 (1959) werd mede-
gedeeld, bereikten de redactie de volgende aanvullende opmerkingen.

1. In het antwoord op de vraag betreffende lal bij kalveren in de eerste aflevering
van het Tijdschrift van dit jaar deelt de schrijver mede, dat Nederlandse literatuur
over lal niet bekend is.

Ik moge U in dit verband wijzen op het artikel van Dr. W. van der Berg in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1946, pagina 832.

Gaarne wil ik tevens van deze gelegenheid gebruik maken om U geluk te wensen
met de vorm waarin ons Tijdschrift nu is verschenen. Dit betekent inderdaad een
vooruitgang.

2. In de rubriek „Vraag en .^antwoord" van het 1 januari nummer wordt het
vraagstuk van de lal bij kalveren aan de orde gesteld. In het antwoord komt o.a.
de volgende zinsnede voor:

Gaarne zou ik willen wijzen op het artikel van Prof. Dr. B. Sjollema over Kalver-
tetanie, T.v.D. 62, afl. 7, 1935.
Dit artikel begint als volgt:

„Het voorkomen van tetanie aanvallen bij kalveren is in ons land en ook elders
bekend. Er worden verschillende namen aan gegeven, lal, brul, blèr of bloei".
De lezing van dit artikel wordt ten zeerste aanbevolen.

Ondergetekende verzoekt die collega\'s, die geleden hebben aan een abortusinfectie
zich tot hem te wenden om in een door ondergetekende te houden enquête eens dc
ervaringen te verzamelen, bij deze infectie opgedaan. Alle gegevens zullen van zelf
sprekend vertrouwelijk worden behandeld.

Ondergetekende heeft namelijk ervaren, welke moeite een dierenarts, die deze in-
fectie oploopt, nog steeds heeft vóór een juiste diagnose wordt gesteld en er een
juiste therapie wordt ingesteld en omdat hij er van overtuigd is dat zelfs, wanneer
de abortusbestrijding naar wens verloopt er toch nog wel nieuwe infecties zullen
komen, wil hij gegevens verzamelen en verwerken in een rapport en zien welke con-
clusies eruit getrokken kunnen worden.

Herodotus meldt, dat dc Skythen om hun merries te melken, benen blaaspijpen namen,
deze in de vagina der merrie brachten en daarop bliezen, terwijl een ander tegelijker-
tijd molk.

Fysiologisch kan deze methode verklaard worden door het feit dat een prikkeling
van de gladde muskulatuur van de baarmoeder leidt tot contracties van de muskula-
tuur der melkboezem.

Bij Koninklijk Besluit zijn met ingang van 1 januari 1959 de Rijksseruminrichting
te Rotterdam en het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Amsterdam
formeel opgeheven. Dit houdt verband met de overdracht op deze datum van de
w/erkzaamheden en de inrichtingen van deze instituten aan de door de Minister van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening in het leven geroepen Stichting voor
Diergeneeskundig Onderzoek, gevestigd te den Haag. Deze stichting werd op 23 mei
1957 opgericht. Zij heeft o.m. ten doel het verrichten van diergeneeskundig onderzoek
ten behoeve van de landbouw en de volksgezondheid en het bereiden en beschikbaar
stellen van stoffen ter onderkenning, voorkoming en genezing van ziekten bij dieren.
De stichting, waarvan de door de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening aangewezen bestuursleden voor tenminste de helft worden benoemd op
aanbeveling van het Landbouwschap, werd in het leven geroepen met de bedoeling,
dat zij de werkzaamheden, die tot nu toe worden verricht door de Rijksserum-
inrichting en het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut, zou overnemen,
waardoor aan het agrarische bedrijfsleven invloed en mede-verantwoordelijkheid op
dit gebied worden verschaft.

Het is nodig en nuttig om allereerst te trachten een zo juist mogelijke omschrijving
te geven van het probleem of beter het complex van problemen waarover vanmorgen
wordt gesproken.

In het algemeen is kwaliteit al moeilijk te definiëren. Ons goede Hollandse gezegde:
„Alle waar is naar zijn geld", duidt al aan, dat naast een eventueel min of meer abso-
luut te stellen kwaliteitsbegrip, dat dan op reproduceerbare bepalingen dient te be-
rusten, ook de economische kant een rol kan en vaak moet spelen.
Het beste vanuit kwaliteitsoogpunt, behoeft economisch lang niet altijd het beste
te zijn.

Als men in deze voordracht zijn gedachten zal trachten te bepalen tot het begrip
vleeskwaliteit en zelfs tot verschillen in vleeskwaliteit tussen diverse rundveeslagen,
dan dient allereerst gesteld te worden, dat er twee hoofdlijnen zijn waarlangs de
kwaliteitseisen van vlees worden bepaald. Deze twee stoelen op datgene, wat verder
met het slachtdier gebeurt, n,l, moet het vrijwel geheel als vers vlees worden verkocht
of wordt het als ander uiterste, geheel bij de vleeswarenbereiding gebruikt.
Indien het slachtdier voor detailverkoop is bestemd, dan tellen er bij de huidige eisen
van de consumenten twee punten zeer zwaar, n,l. zo min mogelijk vet en mals.
Het eerste betekent, dat men volkomen af moet stappen van het oude idee „vct-
weiden" en dat men beter het begrip „slachtrijp maken" kan invoeren. Dit heeft meteen
het phychologisch voordeel, dat men daarmede tegenover de veehoudcrs/slachtprodu-
centen nog eens onderstreept, dat er bij de slachtvcevoortbrenging op een totaal an-
dere wijze moet worden gewerkt dan voorheen.

Wat ter slachting wordt aangeboden, dient sterk bevleesd te zijn met zeer weinig vet.
Helemaal geen vet is fysiologisch gesproken, een onmogelijkheid, daar men dan met
cachectische dieren te doen zou hebben,

Spr, vat vervolgens zijn persoonlijke visie over het vetproblcem als volgt samen.
Hoewel ons volk in het algemeen op het ogenblik elk streepje vet aan vlees afwijst,
eet men, blijkens de berichten van het bureau van de Voedingsraad, meer vet per

1) Lezing, gehouden tijdens de Landbouwweek op 26 juni 1958, door Drs, J. W. Ba-
retta, directeur Slagersproefstation, Utrecht.

hoofd van de bevolking dan welk land ter wereld ook. Deze vetconsumptie bestaat
beslist niet uit dierlijke vetten die met het vlees worden opgenomen en ook bij de
meeste vleeswaren is het parool al: mager, mager.

Onze boterconsumptie is, helaas, ook niet overweldigend en zo rest alleen maar de
conclusie, dat verreweg het grootste gedeelte van de grote vetconsumptie van ons
volk valt in de sector der plantaardige en misschien walvisvetten.
Dit zou op zichzelf nog tot daar aan toe zijn, maar, afgezien van het al of niet gezond
zijn van het hoge vetgebruik van het Nederlandse volk zitten aan deze hele geschie-
denis enkele economische aspecten, die ook de slachtveehouderij raken. Misschien zijn
ht zelfs wel sociaal-economische aspecten. Wat is namelijk het geval?
Door de geringe consumptie van slachtvetten gaan deze tegen zeer ongunstige prijzen
weg. Ten dele ter verwerking als technisch vet, enz. Hierdoor stijgen de prijzen van
het bruikbaar, i.c. min of meer mager deel van het slachtdier.
Spr. licht dit toe aan de hand van 2 rekenvoorbeelden.

En als men zich nu realiseert, dat de vleesprijzen, vooral van varkens (en ook de
zuivel trouwens) nog duurder worden in produktiekosten doordat men monopolie-
heffingen heeft op geïmporteerde vocdergranen, dan is het toch voor een leek op
economisch terrein wat onbegrijpelijk, dat men goedkope plantenvetten zonder meer
op grote schaal binnen laat zonder enige heffing.

En als men dan tegenwerpt: „ja maar de andere vetten, i.e. boter, zijn te duur en

verhoging van de margarineprijs zou het levensmiddelenpakket te duur maken", dan
staan daar drie punten tegenover:

1. Een verhoogde consumptie van in eigen land voortgebrachte slachtvetten zou het
vlees aanzienlijk goedkoper maken;

2. Groter verbruik van eigen boter zou de steun, c.q. subsidieniaatregelen voor de
veelgeplaagde zuivel sterk kunnen verminderen;

3. De plantenvetten die wij importeren kunnen alleen maar zo goedkoop zijn, omdat
de volkeren die ze voortbrengen een levensstandaard hebben die naar onze be-
grippen veel te wensen overlaat.

M.a.w. men kan goedkope margarine eten, omdat in andere landen die wij onontwik-
keld plegen te noemen, behoorlijke levensvoorwaarden ontbreken.
Maar zelf blijven wij met onze slachtvetten en onze boter zitten. Dit is voor ieder
geïnteresseerde werker en voorlichter in de vlees- en vetsector een van de vele moei-
lijke punten der economie!

.\\an de hand van het bovenstaande nu-ent Spr. duidelijk te hebben kunnen maken,
dat het vetoversrhot in de slachtveesector niet een op zichzelf staand euvel is, maar
nauw verband houdt met andere problemen, vooral wat betreft de oplossing.
Dus voor detailverkoop zijn nodig goed bevleesde, niet vette en malse dieren. Dit
houdt in, dat men vooral jonge dieren dient te slachten. D.w.z. 10 a 12 weeks kalveren,
twee-jarige stieren, ossen, vaarzen. Dit betekent een grote omschakeling in de gehele
veehouderij. Immers, vroeger kwam vrijwel alle slachtvee voort uit uitschot of af-
stoot van de melkveesector. Dit waren en zijn dus veelal oudere dieren.
Spr. ontkent allerminst dat ook deze dieren als slachtvee moeten worden afgezet, maar
naarmate men er in slaagt de levensduur waarin een koe rendabel produceert te ver-
lengen, zal de vervanging, c.q. doorstroming van de melkveestapel minder dieren
vragen en er dus meer jongvee direct als slachtvee kunnen worden opgefokt. En als
wij dan het economisch gesproken desastreuze slachten van nuchtere kalveren nog
sterker gaan beperken, komen wij een heel eind in de goede richting.
Een eerste vereiste voor een gefundeerde voorlichting in deze aan de veehouderijsector
is het zo snel mogelijk beschikbaar komen van betrouwbare cijfers over het rendement
van jongvee-opfok tot slachtvee. Tot nu toe is hierover in ons land nog te weinig
goed opgezet onderzoek gedaan. Alle geïnteresseerden, dus bijv. zij die in het Product-
schap voor Vee en Vlees vertegenwoordigd zijn, dienen tezamen met wetenschappelijke
instituten de handen ineen tc slaan om zo snel mogelijk tot goed opgezette proeven
op grote schaal te komen.

Voor de zuivere detailverkoop zijn dus nodig goed bevleesde jonge dieren. Hoe kan
men nu van de zijde der afnemers, dus de slagers, de produktie van deze dieren
stimuleren, speciaal ook via de geldelijke weg?

In het geval, dat de slager zelf direct van de boer koopt, is dit vrij eenvoudig. Hij
geeft dan nu reeds een aanzienlijk hogere prijs voor een goed jong beest. Een handicap
is en blijft echter, dat zelfs ook een slager, die zeer vakkundig is op het gebied der
levende inkoop, nog te vaak een tegenvaller in de vorm van een binnenvetter treft.
Een ogenschijnlijk prima en dus extra goed betaald beestje, blijkt toch te veel in-
wendig vet te hebben. Door dergelijke gevallen gaat de direct van de boer kopeiule
slager voorzichtiger bieden, uiteraard soms tot nadeel van de producent, die echter
op zijn beurt ook geen garanties kan geven, dat het slachtdier werkelijk een minimum
aan vet heeft. Ook hier wreekt zich het ontbreken van objectieve en zekere methoden
om reeds bij het leven de werkelijke slachtkwaliteit vast te stellen. Mogelijk zou een
systeem van uitbetaling naar kwaliteit, dus klassificatie van de slachtdieren aan de
haak, uitkomst kunnen brengen.

.\\ls de vleesinkoop via de grossier loopt, ligt de zaak veelal nog moeilijker. Immers
dan gaat het slachtdier door veel handen en dan is het al zeer moeilijk om de meer-
prijs voor een goed beest inderdaad bij de boer-producent te doen belanden.
Niet dat een veehandelaar, c.q. grossier voor een goed beestje niet wat extra betaalt,
maar hij maakt niet zoveel verschil in prijs, dat het een duidelijke stimulans is. Dit zou

aldus te verklaren zijn. De grossier raakt ook het minder goede dier tegen een rede-
lijke, gemiddelde prijs kwijt. Immers hij verkoopt de magere en dure delen (hazen,
achtervoeten, enz. ) tegen een goede prijs aan speciale zaken en voor de rest vindt hij
tegen een aanzienlijk mindere prijs afzet naar slagers die het voor de worstfabricage
gebruiken of fabrieken dito. De grossier is dus, zakelijk bekeken terecht geneigd met
een algemeen gemiddelde prijs rekening te houden bij zijn aankoop en daardoor
liggen zijn prijzen veelal minder stimulerend voor het voortbrengen van het betere
slachtvee. Overigens gelden ook voor de grossier dezelfde „tegenvaller" bezwaren als
voor de slager, zij het in mindere mate, omdat hij meer en andere afzetmogelijkheden
heeft. Ook hier zou uitbetaling naar klassificatic aan de haak verbetering kunnen
brengen. Maar daartoe zou eerst een waarderingssysteem ontwikkeld dienen te wor-
den, dat strookt met de economische verwerkingsmogclijkhcden van het vlees.
Welke eisen stellen andere groepen van afnemers, allereerst de worstmakende slagers.
Hij zal ook de voorkeur moeten geven aan een goed bevleesd dier. Hij kan zijn eisen
echter iets minder hoog stellen want hij kan een gedeelte van het incourante vet en
de taaiere delen in de vleeswaren verwerken. Hierdoor blijft de waarde van het vlees
C|ua voedingsmiddel volkomen behouden en wordt de prijs van het overige vlees
gunstig beïnvloedt. De worstmakende slager dient echter nog weer extra criteria aan
te leggen, n,l. die welke bepalen of het vlees goed is in technologische zin. D.w.z. hoe
is het waterhoudend vermogen, dus hoe is de bindkracht van het vlees. De bindkracht
die er mede voor zorgt, dat de vleeswaar een smakelijk, goed houdbaar product wordt.
Deze bindkracht staat in verband met de pH en kan bij de kwaliteitsbepaling van
doorslaggevende betekenis zijn. Ogenschijnlijk prima dieren blijken bij de worst-
fabricage tot mislukkingen aanleiding te geven. Het beste vakmanschap van slager
of vleeswarenfabrick is in zulke gevallen ontoereikend om nog een goed product te
maken.

De pH wordt in sterke mate beïnvloed door de toestand van het dier tijdens en vlak
voor het doden en de behandeling daarna (koeling, enz.). Echter ook door de voe-
ding en nog talloze andere factoren.

Spr. stelt met nadruk vast, dat het gebied der vlecstechnologie vergeleken met dat
der zuivel, een onderontwikkeld gebied, zo niet een terra incognita is. En dit manco
of deze achterstand, die er overigens een is over de gehele wereld, spe<-lt ook een rol
bij het verzamelen van wetenschappelijke data over vleeskwaliteit.

Als men zich dan nu, overeenkomstig de titel van deze voordracht nog even bezig
houdt met de vraag: „Zijn er kwaliteitsverschillen tussen onze rundveeslagen waar
het dc slachtkwaliteit betreft", dan is dit volgens Spr. wel positief te beantwoorden,
zij het ook, dat deze mening vrijwel op empirie berust.

Voor dc opfok van kalveren voor het „blanke kalfsvlees" zijn naar onze ervaring de
roodbonte kalveren het best geschikt. Zij groeien wat sneller, zijn bevleesder dan de
zwartbonte en zetten ook eerder vet aan, hetgeen bij dit soort vlees als enige, wél
zeer gewenst is. Overigens zijn (nik met zwartbonte kalveren in deze goede resultaten
te bereiken.

Voor het slachtrijp maken van vaarzen en stiertjes geldt het volgende.
Naar Spr., beperkte, ervaring lenen zwartbonten zich hiervoor beter. Zij hebben min-
der gauw neiging om te snel vet aan te zetten en hun bevleesdheid en vooral vlees-
kwaliteit is zeker zo goed als bij de roodbonten. Ook hun gcwichtstoename is zeker
even goed.

Voor het slachtrijp maken op latere leeftijd, dus na afstoot uit de rundveesector geldt,
mirabele dictu, net het omgekeerde. Het blijkt, dat bij de tot nu toe gebruikte methode
van afmesten, c.q. vetweiden, dat de zwartbonte, oudere dieren sneller vet worden,
i.e. binnenvetters worden dan de roodbonte. Ook de kwaliteit van het vlees ligt bij
de oudere zwartbonten veelal wat lager dan van de roodbonten. Dit vooral wat be-
treft de malsheid en de technologische eigenschappen.

Zeer algemeen kan gesteld worden dat men een oudere zwartbonte koe als zij afgezet
moet worden beter direct als ma.gere, eventueel worstkoc afzetten kan dan nog een
poging te doen haar slachtkwaliteit te verbeteren, door haar z.g. „rijper" te maken.

XVI INTERNATIONAAL DIERGENEESKUNDIG CONGRES.
Nu het nieuwe jaar is ingetreden en het XVI Internationale Congres te Madrid reeds
over enkele maanden zal plaats vinden, wordt op deze plaats nog eens herinnerd aan
verschillende belangrijke mededelingen, die voor het grootste deel al eerder in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde zijn verschenen:

De termijn voor het opgeven als lid, buitengewoon lid etc. van het Congres is nu
officieel gesloten.

Voor hen, die zich alsnog zouden willen opgeven als lid, zal door het Permanent Na-
tionaal Comité moeite worden gedaan hun inschrijving alsnog te doen accepteren.
Het is dan echter wel noodzakelijk, dat zij direct na het uitkomen van dit nummer
een inschrijfformulier aanvragen en dit na ontvangst p.o. retourneren.
Ook zij, die wel een formulier hebben ontvangen, maar dit nog niet hebben inge-
zonden worden verzocht dit nu onmiddellijk te doen.

De deelnemers aan het Congres wordt verzocht de door hen verschuldigde contributie
thans zo spoedig mogelijk over te maken op postgirorekening 1412 ten name van de
Twentsche Bank N.V., Utrecht, met vermelding „Dr. W. A. de Haan, i.z, Madrid".
Voor de goede orde volgen hieronder nog eens de verschillende contributiebedragen:
ƒ 60,— voor het gewone lidmaatschap;

ƒ 30,— voor dierenartsen, die het congres niet bijwonen, maar wel de Handelingen
willen ontvangen;

ƒ 30,— voor het bijzonder lidmaatschap (personen, die de leden vergezellen);
ƒ 30,— voor het buitengewoon lidmaatschap van diergeneeskundige studenten;
ƒ 40,— voor alle personen, instituten en instellingen, die zich kunnen laten in-
schrijven als „donateur" en daarvoor de Handelingen ontvangen.

Zij, die nog een communication moeten inzenden, dienen deze p.o. in te zenden bij
het bureau van het Permanent Nationaal Comité, Rubenslaan 123, Utrecht.

Iedere congresdeelnemer zal een bevestiging ontvangen van zijn inschrijving van het
congresbureau.

Op vertoon van deze kaart kan bij de Spaanse consulaten een vrij visum worden ver-
kregen.

Nadat de contributie is betaald ontvangt ieder lid het eerste gedeelte van de Hande-
lingen tegelijk met een deelnemerskaart, waarop gedurende het Congres de resterende
documentatie wordt verkregen.

Tijdens het congres zal een foto-wedstrijd worden georganiseerd. De foto\'s moeten
de afmetingen 18 x 24 cm. hebben. Tegelijk met de foto moet het negatief worden
ingezonden.

De inzending moet geschieden onder motto en titel. Op de gesloten enveloppe moet
het motto worden vermeld en op de binnenkant van de brief de naam van de inzender.
De foto\'s, die kunnen worden ingezonden in zwart/wit en/of kleuren, moeten worden
geplakt op wit karton met een rand, die niet groter mag zijn dan 2 cm. Aan ieder
land zal 1 m\'^ ruimte op deze expositie beschikbaar worden gesteld.
De gegevens moeten vóór 22 maart en de foto\'s vóór 22 april 1959 worden inge-
zonden bij: Secretaria General del Congresso Mundial de Veterinari, Villanuevo 11,
Madrid, Spanje.

Tc houden op donderdag 29 en vrijdag 30 januari 1959
Donderdag 29 januari 1959.
1. Algemene inleiding

Het werkingsmechanisme van enige chcmothera-
peutisch actieve verbindingen
Mécanisme d\'action de certains antibiotiques
Enige opmerkingen over de farmacologie van
de chemotherapeutica
Nieuwe antibiotica: Staphylomycine
Antifungal antibiotics
Resistentie tegen geneesmiddelen
Synergisme en antagonisme tussen antibacteriële
geneesmiddelen; gevoeligheidsbepalingen
Vrijdag 30 januari 1959.

Verantwoorde klinische toepassing van antibiotica,
gezien tegen de achtergrond van het resistentie-
probleem

Chemotherapie van tuberculose
Mogelijkheden voor chemotherapie bij ziekten ver-
oorzaakt door virussen en Rickettsiae
Antibiotica als groeistoffen

Mogelijkheden voor en problemen bij de toepas-
sing van antibiotica als conserveermiddelen voor
voedingsmiddelen

Prof. Dr. D. K. de Jongh
Dr. P. de Somer
Dr. J. C. Hoogerheide
Prof. Dr. K. C. Winkler

Voor zover de plaatsruimte dit toelaat, is beperkte deelname nog mogelijk. Inlich-
tingen bij de Secretaris, Dr. P. G. de Haan, Prof. Ritzema-Boslaan 47 te Utrecht.

Het voederverbruik bij deze kleine dieren, die door mutatie zijn ontstaan, was 35%
minder, aldus Dr. G. H. Arscott.

Nadat een zware bommenwerper de geluidsbarrière had doorbroken, hetgeen met een
enorme knal gepaard ging, nam de leg op vele kippenebedrijven af van 60 tot 4%,
waarna de dieren tijdens een plotselinge rui vrijwel al hun veren verloren.

Prof. Dr. Trautwein berekende dat in 1956 212.742 aklveren op 5.22 miljoen
levend geboren kalveren gestorven waren. Dit is een sterftepercentage van 4.07%.
In de Zuidelijke Länder waren de verliezen groter dan in de Noordelijke.

Commonwealth scientific and industrial research Organisation, Division of animal
health and production. Appointment of Senior Veterinary Bacteriologist and Immu-
nologist.

Application arc invited for appointment to a position of Senior Veterinary Bacte-
riologist and Immunologist at the Organization\'s Animal Health Laboratory, Park-
ville, Victoria.

The succesful applicant will lead a well-established Section which has already con-
tributed extensively to knowledge of contagious bovine pleuro-pneumonia. Previous
experience with this disease would be highly advantageous, but other research expe-
rience based on a sound knowledge of bacteriology, imnmnology and pathology would
be adequate.

The laboratory has excellent facilities and close association with the University of
Melbourne which is nearby. Susceptible cattle of known history are available locally
and findings can be tested in Northern Australia where the disease is enzootic.
A settling-in period with the present leader of the Section, a world-authority on
bovine contagious pleuro-pneumonia, will be arranged before full direction is assumed.
Research and technical members of the section are all experienced workers and studies
on the causal organism are being made by an associated research group investigating
microbial metabolism. The combined results of the investigations are not only of im-
portance in the study and control of bovine pleuro-pneumonia, but also for the under-
standing of the pleuro-pneumonia-like organisms group and some of the disease of
man and animals in which they are implicated.

Field stations to hold cattle are conveniantly situated and further extensions of labo-
ratory and field accomodation are planned.

•Applicants should possess a University Honours dergee in Veterinary Science or an
e(|uivalent veterinary cjualification, together with considerable experience and will be
within the salary range of Principal Research Officer, £A 2.556 — 2.996 per
annum, or Senior Principal Research Officer, £A 3.106 ^ - fi.A 3.563 p.a.
The appointment will be conditional upon a satisfactory medical examination and
confirmation of appointment carries with it Conunonwealth Sui)erannuation Fund
or Conunonwealth Provident Account Privileges.

Fares to Australia, including those of wife and dependent family will be provided by
the Organization. Details may be discussed with the undersigned.

Applications quoting Appointment nr. 201/148 and stating full name, place, date and
year of birth, nationality, marital state, present employment, particulars of qualifica-
tions and experience, and of war service if any, together with the names of not more
than four persons acquainted with the applicants academic and professional standing
should reach the undersigned from whom further particulars may be obtained by
the 17th January, 1959.

Altenburg, W.; 1958; Epe, Hcertlerweg 5; wnd, D.; res. off. Art. (inlassen 71)
Barkema^ R. M.; 1958; Utrecht, Poortstraat 98: tel. 030—296U7 (privé), 11994
(bur.); gr. 158082; ass. R.U. (F.d.D., Zoötechn. Inst.). (inlassen 73)

Eefting, G, A,, te Loenen (Veluwe), naar Hoofdweg 115, aldaar (tel, ongewijzigd).

Grooten, H. H. G., te Borne, naar Prins Bcrnhardlaan 44, aldaar (tel. ongewijzigd).

Haan, S. de, te Dalfsen, naar Ruitenborghstraat 70, aldaar (tel. ongewijzigd), gr. .ge-
wijzigd in 898379, (90)
Have, H, ten, te Haren (Gr,), gr, gewijzigd in 895304, oud-I.V.D. en -I.V.G. (91)
Horn, L. J. ten, van Veldhoven naar Utrecht, Jansdam 7-bis, tel. 030—21767, gr.

Lcvy, S., te Eist (0,B,), huis- en gironummer te wijzigen in resp, 18 en 964981, (103)
Oostenbrug, Th, A,, te Holten (Ov,), naar H, J, Wansinkstraat 16, aldaar, tel.

Rondhuis, P, R., tc Schiedam, naar Rottcrdamscdijk 214-B, aldaar, tel. privé ge-
wijzigd in 67183. (114)
Roorda, G,, van Lcmelerveld (Ov,) naar Zuidhorn, Bürgern, de Vricslaan 4, tel. 5,
gr. gewijzigd in 891078 (voortzetting praktijk H. Sorgdrager). (114)
Schutte, G. II,; 1958; Vasse (Ov,), I-IO; tel, 05418—261 ; wnd, D, (inlassen 117)
Seit, Prof. B.; Emmen (Dr.), Angclsloërdijk 19; tel. 05910—1115; ,gr. 966799.

Terpstra, K. G., te Roordahuizum (Fr.), naar Rijksstraatweg 38, aldaar (tel, onver-
anderd), gr, gewijzi.gd in 961728, (121)
Voogd, G. B. dc, te Wassenaar, naar Hccrcnweg 1 1, aldaar, tel. 01751—4546. (126)
Vries, J. de, tc Leek (Gr.), tel. nos. vervangen door 05945—2235. (126)

Vries, J. P. de, te Stadskanaal, tel. en gr. gewijzigd in resp. 05990—2153 en 844255.

Akkernians, P. A., te Veldhoven, Zonderwijk 47, tel. 04995—540, gr. 159196 (voort-
zetting praktijk L. J. ten Horn). (71)
Horssen, K. van, te Lemelerveld (Ov.), Nieuwstraat 13, tel. 06722—272, gr. 622445
(voortzetting praktijk G. Roorda). (96)
Veen, W. van de, te Nijkerk, v. d. Steen van Ommcrenstraat 29, tel. 03494—822,
geass. met J. Broekhuis. (123)

Berg, Dr. W. van den, te Waddinxveen, tc rekenen m.i.v. 1 november 1958, ter stand-
plaats Gouda, tot Rijkskeurmcestcr in bijzondere dienst bij dc Veeartscnijkundigc
Dienst. (74)

Commandeur, N. A., te Leiden, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1958, tot veterinair In-
specteur van de Volksgezondheid, tevens Inspecteur van de Veartsenijkundigc
Dienst, in het ambtsgebied/district noordelijk Zuid-Holland. (81)

Hogen Esch, J. H., te Zuidlaren (Dr.), te rekenen m.i.v. 1 januari 1959, tot Inspec-
teur van de Veeartscnijkundigc Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volks-
gezondheid, in het district/ambtsgebied Groningen/Drenthe. (94)
Pettinga, J. J., tc \'s-Gravenhage, te rekenen m.i.v. 1 februari 1959, tot Keurings-
dierenarts-hoofd van dienst van de vleeskeuringskring Weesp. (111)
Sala, L. C. G., te Venraij, te rekenen m.i.v. 1 maart 1958, tot Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, in het
district/ambtsgebied Limburg. (115)
Zwaagstra, A., te Olst, te rekenen m.i.v. 15 december 1958, ter standplaats Olst, tot
Rijkskeurmcestcr in bijzondere dienst bij de Veeartscnijkundigc Dienst. (131)

Dees, D. J., te \'s-Gravenhage, te rekenen m.i.v. 15 november 1958, op zijn verzoek,
als plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartscnijkundigc Dienst ter standplaats
Zaamslag. (82)

Have, H. ten, te Haren (Gr.), te rekenen m.i.v. 1 januari 1959, op zijn verzoek, als
Inspecteur van de Veeartscnijkundigc Dienst, tevens veterinair Inspecteur van dc
Volksgezondheid, in het district/ambtsgebied Groningen/Drenthe. (91)

Most, G. van der, te Hengelo (O.), te rekenen m.i.v. 15 november 1958, op zijn ver-
zoek, als plaatsvervangend Inspecteur van dc Vccartsenijkundige Dienst in het dis-
trict Overijssel. (107)
Santen, Dr. R. van, te Nijmegen, te rekenen m.i.v. 15 januari 1959, op zijn verzoek,
als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartscnijkundigc Dienst. (115)
Wigersma, H. R., te St. Annaparochie, te rekenen m.i.v. 1 januari 1959, op zijn ver-
zoek, als plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartscnijkundigc Dienst in het
district Friesland. (129)

Diergeneeskundig examen:
Geslaagd op 4 december 1958:
.»Mtenburg, W.
Barkema, R. M.
Schutte, G. H.

In het Tijdschrift voor Diergeneesliunde, 83, 1247, (1958) staat in de 2e regel van
boven: „centrifugated for 8 minutes at 50 g."

Br. onder no. 5-59 aan het Bureau van de Maatschappij voor Diergenees-
Icunde, Rubenslaan 123, Utrecht,

welke speciaal belast zal worden met de
bestrijding van ziekten onder de varkens.

Brieven onder no. 7-59 Bureau Maatsehtappij voor Diergenees-
kunde, Ruhenslaan 123 te Utrecht.

Voor deze materie is een persoonlijk onderhoud in een rustige omgeving
noodzalielijk.

Derhalve komen wij desgewenst bij U thuis om vrijblijvend dit onderwerp
en eventueel verzekeringen met U te bespreken, waar U ook in Nederland
woont.

Koninginneweg 123, Amsterdam-Z., tel. 722555, 725676.
l\'inancierings-experts, assuradeuren.

De te benoemen functionaris zal speciaal
belast worden met de georganiseerde ziekte-
bestrijding bij pluimvee.

In de laatste maand van 1958 overleed te Zeist
Dr. IV. S. G. A. van Leeuwen in de ouderdom van
bijna 100 jaar. Met hem is een goed mens en collega,
tevens een uitstekend practicus van ons heengegaan.
Geboren te Leiderdorp op 8 mei 1859, deed hij op 22-
jarige leeftijd met goed gevolg toelatingsexamen voor
de Veeartsenijschool in Utrecht, waar hij in 1885 zijn
diploma haalde.

Als jong dierenarts vestigde hij zich na zijn veterinaire
studie te Leiderdorp, zijn geboorteplaats, waar hij in
korte tijd een grote praktijk wist op te bouwen.
Daarna volgde zijn benoeming tot districtsveearts en
inspecteur in Groningen. Na enige jaren, in 1906,
volgde zijn overplaatsing naar Utrecht, waar ik hem
na mijn pensionnering uit de Nederlands-Indische
Dienst in 1919 het best heb leren kennen. In 1922, op
de leeftijd van 63 jaar, promoveerde van Leeuwen aan
de Veeartsenijkundige Hogeschool „cum laude" op het
proefschrift „Geschiedenis der Nederlandsehe Paarden-
fokkerij".

Groot is het aantal publikaties, die hij het licht deed
zien. Zo schreef hij een handleiding over veeteelt, vee-
ziekten en exterieur; voorts plaatste hij zeer lezens-
waardige artikelen in de Boerderij, De Veldbode en De
Veldpost. Regelmatig schreef hij ook artikelen in het
Orgaan van de Warmbloedfokkerij, waarvan collega
Heidema de hoofdredacteur was. Dat men aan zijn
oordeel veel waarde hechtte, moge blijken uit het feit,
dat hij vast werd benoemd in de jury voor tentoon-
stellingen, in welke hoedanigheid hij veel werk verzette.
Bij degenen, die hem in zijn werk hebben gekend, blijft
de herinnering aan zijn persoonlijkheid voortleven.

In 1952 werd een enquête gehouden om gegevens te verzamelen omtrent
de bruikbaarheidsduur van de Nederlandse rundveestapel. De volgende
overwegingen gaven aanleiding daartoe.

Wanneer men veebedrijven in Nederland bezoekt, krijgt men de indruk
dat de produktiedieren veelal van betrekkelijk jonge leeftijd zijn. Dikwijls
komt een vrij groot aantal eerste kalfskoeien voor, met daarnaast veel
dieren van 3 tot 7 jarige leeftijd, terwijl oudere koeien — boven 7 jaar —
meestal zeldzaam zijn.

Indien dit verschijnsel inderdaad voor het merendeel der veebedrijven
geldt, zou dit het gevolg kunnen zijn van een minder goede constitutie,
die als zodanig als ongewenst beschouwd moet worden. Summier gesteld,
geldt in Nederland in het algemeen immers als fokdoel: het telen van
runderen, die een hoge produktie vele jaren kunnen volhouden, waarbij
het element „lange bruikbaarheid" belangrijk is, omdat in het algemeen
de winsten gemaakt moeten worden tijdens de produktieve periode (melk,
kalveren).

Een in doorsnee jonge veestapel behoeft echter niet het gevolg te zijn van
een zwakke constitutie. Men kan zich vele constellaties voorstellen, waarbij
het voor individuele boeren, resp. voor groepen van boeren en zelfs, natio-
naal gezien, wenselijk is de veestapel snel te doen rouleren. Het vraagstuk
van de gewenste gemiddelde leeftijd is immers van vele factoren afhanke-
lijk, zoals de verhoudingen tussen de prijzen van melk, vlees en voer, van
foktechnische overwegingen (grotere of kleinere selectiemogelijkheid) en
van nationaal economische factoren als de vleesvoorziening van Nederland.
Zo zal bij hoge vleesprijzen, de vermindering van de slachtwaarde die na
een bepaalde leeftijd met het ouder worden gepaard gaat, van meer
betekenis zijn dan bij lage vleesprijzen, met als gevolg een neiging tot
sneller rouleren. Omgekeerd zal men bij lage vleesprijzen en hoge melk-
prijzen, economisch gezien, de veestapel minder snel moeten doen rou-
leren.

Wat betreft foktechnische overwegingen zal een fokker in doorsnee een
gemiddeld jongere veestapel hebben dan een boer, die zich toelegt op het
produceren van grote hoeveelheden consumptiemelk. En naarmate de

1) De hoofdstukken Hl, IV en V worden gepubhceerd in de nummers 5, 7 en 9 van
deze jaargang; 112e mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig Onder-
zoek „Sehoonoord", Utrecht.

selectienoodzaak vermindert, zullen minder jongere dieren om deze reden
voor de slacht verkocht worden.

Verder is van betekenis dat de vleesbehoefte van Nederland voor een groot
gedeelte gedekt wordt door de slacht van betrekkelijk jonge koeien. Zou
de veestapel minder snel in de bedrij\\ en rouleren, dan zal een aanvullende
bron vQor de produktie van vlees beschikbaar moeten zijn, bijv. in de
vorm van het mesten van stierkalveren en ossen.

Is de meest gewenste doorsnee leeftijd van de rundveestapel in Nederland
dus van vele factoren afhankelijk en naar tijd en plaats verschillend, alle
dieren moeten echter de aanleg hebben om vele jaren gebruikt te worden.
Men kan dan immers naar behoefte de dieren langer of korter aanhouden.
In verband met het bovenstaande werd een antwoord gezocht voor de
volgende vragen:

a. Wat is de gemiddelde leeftijd en de leeftijdsopbouw van de volwassen
vrouwelijke Nederlandse rundveestapel en welke factoren met betrek-
king tot grondsoort, aard van bedrijf of vee zijn hierop van invloed?

b. Welk verband bestaat er tussen leeftijd en aantal malen gekalfd hebben
en welke factoren spelen hierbij een rol?

c. Wat is de gemiddelde leeftijd en de leeftijdsopbouw der van de bedrijven
afgevoerde dieren, hierbij onderscheid makende tussen gestorven dieren
(noodslachting inbegrepen) en „voor het leven" resp. „voor de dood"
verkochte dieren?

d. Om welke redenen worden de runderen van de bedrijven verwijderd?
Hoofdstuk I. Materiaal en methode.

Bij het onderzoek werd gewerkt met 2 enquête-formuheren, waarvan for-
mulier I betrekking had op bedrijfsgegevens (grondsoort, grootte, vee-
slag enz.) en op formulier II gegevens omtrent de individuele koeien
verzameld werden (leeftijd, punten stamboek enz.). Op deze formulieren
werden voor veestapel en bedrijven de gegevens genoteerd welke golden
voor de periode 1 november 1951 — 1 november 1952. Per 1 nov. \'51 en
1 nov. \'52 werd voorts nagegaan hoe oud de dieren waren en hoeveel
malen ze hadden gekalfd, terwijl verder onderzocht werd welke dieren in
de periode 1 nov. \'51 — 1 nov. \'52 van de bedrijven verwijderd werden,
op welke leeftijd en waarom dit geschiedde. Hierbij werd gebruik ge-
maakt van een lijst waarop de redenen van afvoering gerubriceerd voor-
kwamen.

Aangezien het onderzoek zich richtte op het vaststellen van de leeftijds-
opbouw der produktiedieren en de factoren die hierop van invloed kunnen
zijn, werden alleen dieren die minstens 1 x hadden gekalfd in de enquête
betrokken. Verwerpen na een drachtigheid van 7 maanden of meer werd
als normaal kalven aangemerkt.

Verder werd de enquête alleen verricht op bedrijven die in 1951 reeds
vrij waren van tbc (witte bedrijven).

Dit om te voorkomen dat door de invloed van de tuberculosebestrijding
onjuiste conclusies getrokken zouden kunnen worden.
Zoveel mogelijk werd verder getracht om gegevens te verzamelen van ver-
schillende soorten bedrijven, d.w.z. van bedrijven, verschillend in grootte,
grondsoort, veeslag, aard enz. en ook om alle provincies in het onderzoek
te betrekken.

De grote enquête werd gehouden in het winterhalfjaar 1952—1953, nadat
in de zomer van 1952 een kleine proef-enquête was gehouden. De leiding
van dc enquête berustte bij de volgende „streekleiders" die ieder voor hun
woongebied de uitvoering verzorgden:

Ir. J. Benus, destijds leraar aan de Christelijke Landbouwwinterschool te
Groningen;

Ir. S. Swierstra, destijds leraar aan de Rijkslandbouwwinterschool te Sneek;
Ir. J. F. Helder, destijds leraar aan de Rijkslandbouwwinterschool te
Assen;

Ir. A. J. van der Vliert, destijds leraar aan de Christelijke Landbouwwinter-
school te Hoogeveen;
Ir. D. Kroeske, destijds leraar aan de Christelijke Landbouwwinterschool
te Hardenberg;

G. J. Oostveen, destijds assisstent van de Rijksveelteeltconsulent te Utrecht;
W. Pijper, Hoofdassistent bij het Rijksveeteeltconsulentschap te Alkmaar;
Ir. H. Eikelenboom, destijds adjunctconsulent bij het Rijksveeteeltconsu-
lentschap te Den Haag;
E. J. Bats, destijds assistent bij het Rijksveeteeltconsulentschap te Den
Haag;

Ir. S. G. Brummel, destijds leraar aan de Christelijke Landbouwwinter-
school te Middelburg;
Ir. J. F. B. Tromp, leraar aan de R.K. Landbouwwinterschool te Breda;
Ir. H. J. Schoenmaker, leraar aan de R.K. Landbouwwinterschool te
Valkenburg.

Voor het eigenlijke enquêtewerk werd niet alleen gebruik gemaakt van
betaalde enquêteurs, zoals controleurs van fokverenigingen en insemina-
toren, maar ook van leerlingen van landbouwscholen, die onder leiding
van hun leraren van een hun goed bekend bedrijf, meestal dat van hun
ouders, of van enkele bedrijven, de gegevens verzamelden. De ingevulde
formulieren werden vervolgens gecontroleerd door de streekleiders en daar-
na opgezonden naar het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O.,
waar nog een definitieve controle plaats vond. Met name werd er voor
gezorgd dat kennelijk onjuiste gegevens — bijv. koeien van 40 jaar -
niet in beschouwing werden genomen. De rubricering van het materiaal
geschiedde door de Afdeling Bewerking VVaarnemingsuitkomsten T.N.O.
met behulp van ponskaartenmachines.

Mej. Jansen van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord" verzorgde in hoofdzaak de controle en alle significante bereke-
ningen.

Van significant wordt in deze publikaties gesproken, wanneer ,er minder
dan 5 % kans is dat de verschillen van toevallige aard zijn.
Vermeld dient te worden, dat van de zijde der veehouders zeer grote
medewerking ondervonden werd. Het uiteindelijk resultaat was dat 5799
bedrijfsformulieren gebruikt konden worden, welke gegevens bevatten

\\aii 85.575 runderen. Door het tijdrovende controle- en rubriceringswerk
en andere omstandigheden kon de verwerking eerst in 1957 afgesloten
worden.

Rij de verwerking der leeftijdsgegevens werd de volgende indeling gebruikt:
Groepen Aantallen omschrijving

Hierbij dient opgemerkt te worden dat de dieren die voor het eerst tussen
l-ll-\'M en 1-11-\'52 kalfden, maar op 1-11-\'51 reeds op het bedrijf aan-
wezig waren, onder de groep 1-0 genoteerd werden; alle van buiten het
bedrijf afkomstige dieren, ongeacht het feit of ze al dan niet gekalfd
hadden, werden in de groepen 3 en 4 ondergebracht.

^Vat de bedrijfsvorm der bedrijven betreft, werd gewerkt met de volgende
indeling:

weidebedrijf (meer dan 95 % grasland)
weide-bouwbedrijf (50 % t/m 95 % grasland)
bouw-weidebedrijf (minder dan 50 % grasland)

Wat de aard van het bedrijf betreft, fok- of produktiebedrijf, werd het
\\olgende schema gebruikt:

fokbedrijf: 80 % of meer der totale rundveestapel is afkomstig van eigen
aanfok.

fok-produktiebedrijf: 50 % tot 80 % der totale rundveestapel is afkomstig
van eigen aanfok.

produktie-fokbedrijf: 20% tot 50% der totale rundveestapel is afkomstig
van eigen aanfok.

Wat de soort van hel veebedrijf betreft had de volgende indeling plaats:
runderbedrijf: minder volwassen en halfvolwassen varkens en twintigtallen

kippen dan de helft van het aantal melk- en kalfkoeien.
runder-varkensbedrijf: meer volwassen en halfvolwassen varkens, doch
minder twintigtallen kippen dan de helft van het aantal melk- en
kalfkoeien.

runder-kippenbedrijf: meer twintigtallen kippen, doch minder volwassen
en halfvolwassen varkens dan de helft van het aantal melk- en
kalfkoeien.

runder-varkens-kippenbedrijf: meer volwassen en halfvolwassen varkens
en twintigtallen kippen dan de helft van het aantal melk- en kalf-
koeien.

Gebruik makende van voorgaande groepsindeling wordt in het volgende
aandacht geschonken aan de gemiddelde leeftijd en de leeftijdsopbouw der
op 1 november 1952 aanwezige melk- en kalfkoeien voor:

B. het naar verschillene aspecten van het landbouwbedrijf (grondsoort,
bedrijfsvorm enz.) gesplitste materiaal.

Op 1 nov. 1952 was de gemiddelde leeftijd van de Nederlandse melkkoe
dus 5 jaar en 6 maanden. Dc dieren die men van plan was af te voeren
waren ruim 1 jaar ouder. Aangekochte dieren waren over \'t algemeen jong
(zie de groepen 3-0 en 3-1).

Wat de leeftijdsopbouw betreft bleek dat op 1 nov. 1952 meer dan 50 %
der melk- en kalfkoeien jonger was dan S/a jaar en ± 10 % ouder dan
9/2 jaar.

2250123631 10028 , 4966 43.54 2316 :883013862 | 894 3180 1657 |4015 69983
5—9 5—5 5—6 5—8 5—1T 5—4 5—3 5—4\'5—9 5—10 5—10 5-0\' 5—6

Alle verschillen waren significant met uitzondering van die tussen O en 6,
O en 4, 2 en 7, 2 en 9, 3 en 7, 3 en 8, 3 en 9, 4 en 5, 4 en 6, 5 en 6,
7 en 8, 7 en 9 en 8 en 9.

Bij de beschouwing der cijfers van de staat op pag. 000 hHjkt in de eerste
plaats dat de provincie Groningen een uitzonderingspositie inneemt met een
gemiddelde leeftijd van slechts 60 maanden. Dit is het ge\\olg van een over
de gehele linie jongere veestapel dan die der andere provincies.
Op Groningen volgen Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht met resp.
63, 64 en 64 maanden als gemiddelde leeftijd. De verschillen onderling
zijn niet significant. De leeftijdsopbouw vertoont onderling ook geen grote
verschillen. In Utrecht komen echter opmerkelijk weinig jonge gebruiks-
runderen (1^2-2/2 jaar) voor.

Friesland ligt wat de gemiddelde leeftijd betreft ongeveer op hetzelfde ni-
veau, want de verschillen tussen Friesland met Utrecht en Zuid-Holland
zijn niet significant. Het heeft echter een groter percentage 1/2-2/2 jarige
dieren.

Drenthe vormt met een gemiddelde leeftijd van 66 maanden een overgang
naar de groep provincies met de hoogste leeftijdsgemiddeldes (Overijssel,
Gelderland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg). Met uitzondering van
Zeeland dus provincies waar naast zwartbonten, roodbonten voorkomen,
Gelderland, Noord-Brabant en Limburg hebben gemiddeld de oudste
veestapel, waarbij Gelderland de kroon spant met een hoog percentage
dieren boven de 6/2 jaar, nl. bijna 40 %. Zie verder de cijfers.

Wat dit materiaal betreft bleken alle verschillen significant te zijn, met
uitzondering van die tussen 1 en 5, 3 en 4, 3 en 5, 4 en 5, 4 en 6.

De op löss-leemgrond gehouden dieren zijn gemiddeld het oudst, dan volgen
die der rivierklei. Daarna komt de grote groep der op zand- of veengrond,
zeeklei of veen-kleigronden gehouden dieren, waartussen op grond van dit
cijfermateriaal geen verschil*meer gemaakt kan worden. Zie verder de
cijfers.

De hoge gemiddelde leeftijd van de op de lössleemgrond gehouden dieren
(leeftijdsopbouw) — en dit geldt in mindere mate ook voor die van de
rivierklei — hangt samen met een betrekkelijk gering percentage dieren
tot 3/2 jaar, nl. resp. 13.1 % en 16.3 %.

kleine groepen buiten beschouwing laat, geen grote verschillen blijken
voor te komen. Bij samenvoeging van enkele groepen werd het volgende
beeld verkregen:

Uit deze cijfers blijkt, dat de dieren welke gehouden worden op bedrijven
van 5 tot 25 ha gemiddeld de hoogste leeftijd vertonen. De verschillen
tussen de gecombineerde groepen 3 4 en 5 6 enerzijds en 7 -f- 8 en

10 anderzijds waren significant.
Uit de cijfers betreffende de leeftijdso])bouw naar jaarklassen (niet ge-
reproduceerd) blijkt, dat de iets hogere gemiddelde leeftijd op de bedry-
ven van 5-25 ha het gevolg is van een iets geringer percentage jongere
dieren. In grote lijnen is echter de leeftijdsopbouw voor alle bedrijven
gelijk.

Uit het bovenstaande bhjkt, dat de gemiddelde leeftijd op de weide-
bedrijven (meer dan 95 % grasland) het laagst is (verschillen tussen 1
enerzijds en 2 en 3 anderzijds zijn significant). Tussen de weidebouw-
bedrijven en de bouwweidebedrijven kon in dit materiaal geen verschil
aangetoond worden (de verschillen zijn niet significant).
Uit de cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gereproduceerd) blijkt,
dat de gemiddeld iets lagere leeftijd op de zuivere weidebedrijven het
gevolg is van een over de gehele linie iets jongere veestapel.

Bij dit materiaal waren alleen de verschillen tussen 1 en 4 significant.
Hieruit kan mogelijk geconcludeerd worden, dat op de bedrijven waar
met de hand gemolken wordt de gemiddelde leeftijd der koeien hoger is
dan op eenzelfde soort bedrijf, waar machinaal gemolken wordt.
Uit de cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gereproduceerd) blijkt,
dat een groter percentage dieren beneden de 4/2 jarige leeftijd (42.3 %
tegen 39.2 %) de reden is dat de gemiddelde leeftijd op de aan verwer-
kingsfabrieken leverende melkbedrijven waar met de machine gemolken
wordt geringer is dan op overeenkomstige bedrijven waar met de hand ge-
molken wordt.

Uit bovenstaande cijfers blijkt, dat van de 3 Nederlandse veeslagen de
gemiddelde leeftijd van de zwartblaar runderen verreweg het laagste is

(4 j. en 11 m.); daarop volgen de zwartbonten met 5 j. en 5 m. en de
M.R.IJ. roodbonten met 6 j. en 1 maand. Het gemengde vee, d.w.z. het
vee van bedrijven waarop niet raszuiver vee voorkomt, neemt met 5 j. en
6 maanden een tussenpositie in. Al deze verschillen zijn significant, met
uitzondering van het verschil tussen zwartbonten en het gemengde vee.

Wat de leeftijdsopbouw betreft - - zie staat op pag. 144 — blijkt bij be-
schouwing der cijfers, dat het lage leeftijdsgemiddelde der zwartblaren
in vergelijking met de zwartbonten vooral het gevolg is van geringere
percentages oudere dieren en hogere percentages jongere dieren.
Het hoge leeftijdsgemiddelde der M.R.IJ.-koeien in vergelijking met dat
der F.H.-koeien wordt veroorzaakt door een veel geringer percentage
jongere dieren - - 14.5 % beneden de 3/2 jaar tegen 21.5 % bij de zwart-
bonten — en een groter percentage oudere dieren — 20.4 % is ouder dan
7/2 jaar terwijl dit percentage bij de zwartbonten slechts 14.8 % bedraagt.
Het op latere leeftijd laten kalven der roodbonten zal hierbij een belang-
rijke rol spelen.

Aan het hoge percentage I/2- -2/2 jarige dieren bij de groep M.R.IJ. -j-
zwartblaar t.w. 9.8 % moet geen betekenis worden toegeschreven, omdat
dit getal slechts berust op een zeer klein aantal dieren.

7. per stamboek of niet stamboek (bedrijfsgegevens)
Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden op 1 november 1952

Uit bovenstaande cijfers blijkt, dat de gemiddelde leeftijd op bedrijven
met uitsluitend stamboekrunderen het hoogst .is; daarop volgen de bedrij-
ven met ten dele stamboekvee, terwijl de leeftijd op bedrijven zonder een
enkel stamboekrund het laagst is.

De verschillen tussen 1 en 2, resp. 1 en 3 zijn significant; die tussen 2 en 3
bijna.

Wat de leeftijdsopbouw betreft - - zie de staat op pag. 146 — blijkt, dat
het hoger leeftijdsgemiddelde op de „uitsluitend stamboek" bedrijven
vooral het gevolg is van een groter percentage oudere koeien. Bij de stam-
boekbedrijven is bijvoorbeeld 1 7 % ouder dan 8/2 jaar, terwijl dit bij de
„gedeeltelijk stamboek" en „niet stamboek" bedrijven respectievelijk 15.4 %
en 14.5 % is. Toch vindt men bij de „uitsluitend stamboek" bedrijven ook
nog een hoog percentage jonge runderen.

De leeftijdsopbouw naar jaarklassen per stamboek of niet-stamboek op 1 nov. 1952:

8. Per aangesloten zijn bij fok-, controle- en/of K.I. vereniging.
Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden op 1 november 1952.

Uit deze cijfers blijkt in de eerste plaats, dat er slechts zeer weinig be-
drijven zijn, die wel aangesloten zijn bij een fokvereniging en/of K.I.-
vereniging en niet aan melkcontrole doen. Wel zijn er blijkbaar nog bij
een K.I.-vereniging aangesloten bedrijven, die niet bij een melk-controle-
vereniging behoren. Ook zijn er nog heel wat bedrijven, die nergens bij
zijn aangesloten. Wat de gemiddelde leeftijden betreft, waren de ver-
schillen tussen de belangrijkste groepen, t.w. 1, 3, 4, 6 en 8 alleen
significant voor de groeperingen 1-3; 1-6; 3-6; 3-8; 3-4 en 6-4.
Bij bestudering van deze verschillen blijkt er weinig verband tussen het
lidmaatschap van een bepaalde vereniging, respectievelijk verenigingen
en de leeftijd te bestaan. De gemiddelde leeftijd van de runderen van
bedrijven die bij geen enkele vereniging aangesloten zijn ligt betrekkelijk
hoog.

Bij beschouwing der cijfers blijkt, dat de gemiddelde leeftijd der runderen
van de echte fokbedrijven (80 % of meer der totale rundveestapel is af-
komstig van eigen aanfok) het laagst is. Hij wordt hoger naarmate minder

aan de fokkerij wordt gedaan (2, 3 en 4). Alleen de verschillen tussen 1-2,
1-3, 1-4 en 2-3 zijn significant.

Uit de cijfers van de leeftijdsopbouw (niet gereproduceerd) blijkt dat het
verschil in leeftijdsgeiniddelde tussen de bedrijven waarbij de eigen aanfok
wel of niet van grote betekenis is, vooral veroorzaakt wordt door een
groter percentage jongere dieren bij de fokbedrijven.

Uit bovenstaande cijfers blijkt, dat de gemiddelde leeftijd der runderen
van de echte runderbedrijven het laagst is. Iets hoger is die op de runder-
varkensbedrijven, terwijl de hoogste gemiddelde leeftijd gevonden wordt
op de bedrijven, waar ook kippen gehouden worden. ])e verschillen tussen
1-2, 1-3, 1-4, 2-3 en 2-4 zijn significant.

Wat de leeftijdsopbouw betreft — zie de staat op pag. 149 — blijkt, dat
de lagere gemiddelde leeftijd op de runder- en runder-varkensbedrij\\en in
vergelijking met die, waarop ook kippen gehouden worden, vooral veroor-
zaakt wordt door een groter percentage jongere dieren. Terwijl bij de eerste
categorie ± 55 % der dieren jonger is dan 5\'/2 jaar, is dat percentage bij
de tweede categorie ongeveer 50 %. Het feit, dat de roodbonte koeien veelal
op gemengde bedrijven voorkomen, speelt waarschijnlijk hierbij een grote
rol.

11. per duur van tuberculose vrij-zijn op 1 november 1951.
Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden op 1 november 1952.

Significant zijn de verschillen tussen 1-3, 2-3, 1-4, 2-4, 1-6, 2-6, 4-5 en 4-6.
Speciaal op de bedrijven die minder dan 2 jaar vrij van tbc geweest zijn,
IS de gemiddelde leeftijd lager dan op die welke reeds 2 en 3 jaar vrij
geweest zijn. Niet duidelijk is waarom de gemiddelde leeftijd op de reeds
meer dan 4 jaar vrije bedrijven iets lager is dan op de 2 en 3 jaar vrij
zijnde bedrijven.

Uit de cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gereproduceerd) blijkt dat
de gemiddelde lagere leeftijd op de juist of 1 jaar vrij zijnde bedri\'jven
m vergelijking met die welke reeds 2 of 3 jaar vrij zijn, het gevolg is van
een kleiner percentage oudere dieren.

12. per stamboek en hulpboek (gegevens per koe).
Gemidelde leeftijd in jaren en maanden op 1 november 1952.

Door een onjuiste opstelling der rubrieken kunnen uit deze staat geen
conclusies getrokken worden ten aanzien van de gemiddelde leeftijd der
niet-stamboek-dieren in vergelijking met die, welke wel in het stamboek
opgenomen zijn. Immers de rubrieken 4, 5, 6 en 7 hebben alleen betrekking
op dieren, die reeds de leeftijd voor keuring gepasseerd zijn, terwijl in
rubriek 1 ook de jongere dieren begrepen zijn.

Onder 8 (stamboek of niet) was echter reeds gebleken, dat de gemiddelde
leeftijd op bedrijven met uitsluitend stamboekdieren het hoogst is. Daarop
volgen de bedrijven met voor een deel starnboekvee, terwijl de gemiddelde
leeftijd op bedrijven zonder een enkel stamboekrund het laagste is.
Wel kunnen met elkaar vergeleken worden de rubrieken 3, 4, 5, 6 en 7.
Uit de cijfers van toegepaste significantieberekeningen blijkt,\'dat de ge-
middelde leeftijd der voor het stamboek afgekeurde dieren aanzienlijk
lager is dan die der in stamboek of hulpboek opgenomen dieren.
Ook blijkt de gemiddelde leeftijd der in het F.R.\'s. opgenomen dieren hoger
te zijn dan die der bij het N.R.S. inge.schreven dieren en dit ondanks het
feit, dat m het N.R.S.-materiaal ook dieren van het gemiddeld oudere
M.R.IJ.-veeslag begrepen zijn. Duidelijk is ook de aanzienlijk hogere ge-
middelde leeftijd bij beide stamboeken van de hulpboek- respectievelijk
registerkoeien in vergelijking met de stamboekdieren.

Wat de leeftijdsopbouw betreft — zie de staat op pag. 151 — blijkt ge-
middeld aanzienlijk lagere leeftijd van de voor het stamboek afgekeurde
volbloeddieren met de ingeschreven dieren het gevolg te zijn van een zeer
groot percentage dieren van 2/2-3/2 jarige leeftijd en kleiner percentages
dieren van 6/2 jaar en ouder. De gemiddeld lagere leeftijd van de bij het

N.R.S. ingeschreven dieren in vergeHjking met die van F.R.S. is het gevolg
\\an een groter percentage ingeschreven jonge dieren, vooral van die van
2/2-4/2 jaar.

De hoge gemiddelde leeftijd van de hulpboek resp. registerkoeien blijkt
het gevolg te zijn van kleine percentages jonge dieren en hoge percentages
oude en zeer oude dieren.

Bij de opstelling van deze rubrieken werd de waardering in punten van
N.R.S. en F.R.S. gelijkgesteld. Het bleek n.1. niet mogelijk een juiste
waarderingsvergelijking op te stellen. Hoewel de gevolgde methode zeker
niet geheel en al juist is, is zij voor het beoogde doel waarschijnlijk wel
exact genoeg, te meer omdat uit enkele van het N.R.S. verkregen cijfers
bleek, dat er tenminste voor de dieren van 77 en 78 punten weinig ver-
schil in waardering bestaat.

Uit de bovenstaande cijfers blijkt, dat over het geheel genomen de ge-
middelde leeftijd toeneemt, naarmate de dieren exterieuristisch hoger ge-
waardeerd worden.

Met name geldt dit voor dieren met 79 punten en meer. De volgende
verschillen bleken significant te zijn:

Uit de cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gereproduceerd) blijkt, dat
de gemiddeld hogere leeftijd der exterieuristisch hoog gewaardeerde dieren
het gevolg is van geringere percentages jonge dieren en grotere percentages
oudere dieren.

v^un uil i^ijicib uiijjvi., ua.1 ue gcuiiuueiue leeiiiju uer mei veel pumen
ingeschreven dieren hoger is dan die der exterieuristisch minder gewaar-
deerde koeien. De volgende verschillen waren significant: 1-4 2-4 en 3-4.

Door middel van een enquête werd van 69983 koeien, die minstens lx hadden gekalfd
en die op tbe-vrije bedrijven gehouden werden voor het gehele en het naar diverse
bedrijfsfactoren (grondsoort, veeslag enz.) gesplitste materiaal de gemiddelde leeftijd
en de leeftijdsopbouw op 1 nov. 1952 nagegaan. Hierbij bleek, dat dc gemiddelde
leeftijd van de Nederlandse melkkoe op 1 nov. 1952 5 jaar en 6 maanden was.
Van de verschillende factoren, die hierbij een rol spelen, zijn de volgende van belang:

a. veeslag: De gemiddelde leeftijd van M.R.IJ., F.H. en Gr. koeien was resp. 6 j.
en 1 m., 5 j. en 5 m. en 4 j. en 11 m.

b. provincie: De volgende gemiddelde leeftijden werden geconstateerd: Groningen
5 j.; Noord-Holland 5 j. en 3 m.; Utrecht en Zuid-Holland 5 j. en 4 m.: Fries-
land 5 j. en 5 m.; Drenthe 5 j. en 6 m.; Overijssel 5 j. en 8 m.; Zeeland 5 j. en
9 m.; Noord-Brabant 5 j. en 10 rn.; Limburg 5 j. en 10 m.; Gelderland 5 j. en
11 m\'.

c. grondsoort: Op de löss-leemgronden waren de dieren gemiddeld het oudst (5 j.
en 11 m.), dan volgen die der rivierklei (5 j. en 8 m.) en tenslotte die der andere
grondsoorten.

d. oppervlakte van het bedrijf: Geconstateerd werd dat de dieren op bedrijven van
5 tot 25 ha. gemiddeld het oudst waren.

e. bedrijfsvorm: Op dc zuivere weidebedrijven was de gemiddelde leeftijd het laagst.

f. productievorm: Geconstateerd werd dat op bedrijven waar met dc hand gemolken
werd, dc gemiddelde leeftijd hoger was dan op die waar de melkmachine ge-
bruikt werd.

g. stamboekbedrijf of niet: Op dc zuivere stambockbedrijven was de gemiddelde
leeftijd het hoogst.

h. fok- of productiebedrijf: Naarmate meer voor eigen aanlok werd gezorgd was de
gemiddelde leeftijd lager.

i. soort veebedrijf: Op de „runderbcdrijven" was de gemiddelde leeftijd lager dan
op bedrijven waar ook varkens en kippen gehouden werden.

j. stamboek en hulpboek: De gemiddelde leeftijd van de register, resp. hulpboek-
koeien was aanmerkelijk hoger dan die der stamboekdieren; de gemiddelde leeftijd
der N.R.S. stamboekdieren was lager dan die van het F.R.S.
k. puntenstambock en hulpboek: Naarmate de koeien extericuristisch hoger gewaar-
deerd werden, nam de gemiddelde leeftijd toe.

Th average age of 69983 tuberculosc-free cows which had calved at least once, was
determined by means of an inquiry. It was found that the average age on november 1st
1 952 was 5 years and 6 months.
The following factors are important:

a. the breed: The average age of the Red and White (M.R.IJ.), the Friesian and
the Groninger cows was rcsp. 6 y. and 1 m.; 5 y. and 5 m.; 4 y. and 11 m.

b. the province: The average ages were: Groningen 5 y.; North-Holland 5 y. and
3 m.; Utrecht and South-Holland 5 y. and 4 m.; Friesland 5 y. and 5 m.;
Drenthe 5 y. and 6 m.; Overijssel 5 y. and 8 m.; Zealand 5 y. and 9 m.; North-
Brabant and Limburg 5 y. and 10 m.; Gelderland 5 y. and 11 m.

c. the soil: The average age was the highest on the lossloam soils in South-Limburg
(5 y. and 11 m.) ; then the animals kept on riverclay (5 y. and 8 m.) and on the
other solis follow.

d. the area of the farm: The average age was the highest on farms from 5 till
25 ha.

c. pasture and arable land: On the pure pasture farms the average age was lower
than on farms with mixed farming.

f. hand- or machine-milking: On farms with machine-milking the average age was
lower than on farms with hand-milking.

g. pedigree: The average age of pedigree cattle was higher than of non pedigree
animals.

h. type of farm: The more young stock was bred on the farm and not bought, the
lower the average age.

i. kind of farm: On farms with cattle only the average age was lower than on
farms where also pigs and poultry were kept.

j. herdbook or Auxiliary Register: The average age of the auxiliary register animals

was higher than the age of the herdbook animals,
k. conformation: The higher the score the higher the average age.

l\'aide d\'une enquête on a détermine qu\'au 1er novembre 1952 l\'âge moyen de
69983 vaches Hollandaises qui avaient vêlé au moins une fois était de 5 ans et 6 mois.
Les éléments d\'importance sont les suivants:

a. la race: L\'âge moyen de la Pie Rouge, de la Pie Noir et de la Groninguer était
respectivement de 6 ans et un mois, 5 ans et 5 mois et 4 ans et 11 mois.

b. la province: L\'âge moyen était en: Groningue 5 ans. Hollande du Nord 5 ans et
3 mois, Utrecht et Hollande Méridionale 5 ans et 4 mois, la Frise 5 ans et 5 mois,
Drenthe 5 ans et 6 mois, Overijssel 5 ans et 8 mois, la Zélande 5 ans et 9 mois,
le Brabant du Nord et Limbourg 5 ans et 10 inois, Gelderland 5 ans et 11 mois.

c. le sol: L\'âge moyen était le plus élevé sur les terres glaises du Limbourg méridio-
nale (5 ans et 11 mois) ; puis sur les sols d\'argile fluviale (5 ans et 8 mois) et alors
sur les autres sols, sablonneux par example.

d. la dimension des fermes: L\'âge moyen était le plus élevé dans les fermes de 5 à
25 ha.

e. prés et champs cultivés: Dans les fermes ne cultivant que des pâturages l\'âge
moyen était plus bas que dans les fermes à exploitation mixte.

f. traire à la main ou traire à la machine: Aux fermes où on trait à la main
l\'âge moyen était élevé q\'aux fermes où on trait à la machine.

g. registre généalogique: L\'âge moyen des vâches qui sont enregistrées dans un re-
gistre était plus élevé que celui des vâches non enregistrées.

h. le type de ferme: Aux fermes d\'élevages l\'âge moyen était plus élevé que celui
aux fermes ne faisant d\'élevage.

i. sorte de ferme: .\'\\ux fermes avec vâches seulement l\'âge moyen était plus bas
qu\'aux fermes avec porcs et oiseaux de basse cour aussi.

j. registre généalogique et registre auxiliaire: L\'âge moyen des vaches inscrites dans
les livres auxiliaires était plus élevé que celui des vaches, inscrites dans des re-
gistres généalogiques.

k. conformation: Le plus de points pour la conformation, l\'âge moyen est le plus
haut.

Mittels eine Enquete wurde von 69983 Kühe, welche mindestens einmal gekalbt
hatten, das Durchschnittsalter bestimmt. Es zeigte sich, dass das Durchschnittsalter
am ersten November 1952 5 Jahre und 6 Monaten war.
Die folgenden Faktore sind hierbei von Bedeutung:

(F.H.) und Groningrr war brziphung.swcisr 6 Jahre und 1 Monat, 5 Jahre und 5
Monate und 4 Jahre und 1 Monat.

b. die Provinz; Das Durchschnittsalter war: Groningen 5 J., Nordholland 5 J. und
3 M., Utrecht und Südholland 5 J. und 4 M., Friesland 5 J. und 5 M., Drenthe
5 J. und 6 M., Overijssel 5 J. und 8 M., Seeland 5 J. und 9 M., Nordbrabant
und Limburg 5 J. und 10 M., Gelderland 5 J. und 11 M.

c. die Bodenart; Das Durchschnittsalter war am höchsten auf die Lössboden in
Limburg (5 J. und 11 M.), dann auf Fluszlehm (5 J. und 8 M.) und am nie-
drigsten auf die anderen Bodenarten.

d. die Grösze der Höfe: Das Durchschnittsalter war am höchsten auf Höfe von
5 bis 25 ha.

e. Weide und Ackerland: Auf die reinen Weidebetriebe war das Durchschnittsalter
am niedrigsten.

f. Maschinell Melken und Handmelken: Auf Höfe wo mit der Hand gemelkt wurde
war das Durchschnittsalter höher dann auf Betriebe wo Maschinell Melken ange-
wendet wurde.

g. Stammbuch oder nicht Stammbuchbetrieb: .Auf die reinen Stammbuch Betriebe
war das Durchschnittsalter am höchsten.

h. Zucht- oder Produktionsbetrieb; Das Durchschnittsalter war am niedrigsten auf
die Betriebe wo das Jungvieh selbst gezüchtet wurde.

i. der Typ der Betriebe: Auf die reinen Kühebetriebe war das Durchschnittsalter
niedriger dann auf Betriebe wo auch Schweine und Hühner gehalten wurden.

j. Stammbuch und Hilfsbuch: Das Durchschnittsalter der Hilfsbuch-Tiere war
höher dann das Alter der Stammbuchtiere.

Reeds enige malen zijn in de laatste jaren in de pluimveebladen berichten versehenen
over Japanse kippen, die „elke dag een ei leggen" ja, zelfs méér, maar men beschouw-
de een en ander als geruchten of als reclame en nam de zaak daarom niet voor ernstig.
Trouwens er komen overal wel eens dieren voor met een uitzonderlijk hoge produktie,
zoals b.v. de bekende Plymouth Roek-hen van de Canadese Universiteit in Saskatche-
wan, die in 365 dagen 385 eieren legde.

Maar thans beschikken we over de officiële uitslagen van de Japanse nationale leg-
wedstrijd, die op 15 november is geëindigd. Hieraan namen in totaal deel 7170 hen-
nen, die 350 dagen gecontroleerd werden, dus 50 weken. De dieren waren raszuivere
W. Leghorns, PI. Rocks en N. Hampshires. Het resultaat was, dat; 1301 dieren of
18% van het totaal, legden 300 eieren of meer, 57 dieren of 0.8% van het totaal,
legden 365 eieren of meer.

Kruisingen en inteelt-hybriden namen niet aan de wedstrijd deel.
Toen Duitse deskundigen de Japanners hun verbazing te kennen gaven over deze on-
gelooflijke prestaties, glimlachten zij op hun typisch Japanse manier en wezen erop,
dat iedere normale kip 2000 en meer ei-follikels bij zich draagt, die met het blote oog
zichtbaar zijn; onder de microscoop zijn het er nog veel meer. Kippen, die 365 eieren
per jaar kunnen leggen, zo zeiden zij, zijn er overal in de wereld te vinden, het is
alleen maar de kunst om ze ertoe te brengen......

Gebleken is, dat de dieren elke dag een kleine hoeveelheid (± 10 gram per kip)
verse vis en gedroogde insecten en larven ontvangen op een totaal rantsoen van 120
gram voeder per W. Leghorn en 130 gram voor PI. Rocks. Als verse vis wordt ge-
voerde gehakte aal gegeven, die in grote hoeveelheden voorkomt op de rijstvelden.

Bestrijding van bloedprotozoaire ziekten bij
runderen op Nederlands Nieuw-Guinea

Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der
Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Utrecht, Directeur: Prof.
Dr. F. C. Kraneveld t

Na het aantonen van Boophilus microplus op rund, hert en paard en de
door deze teek bi j het rund overgebrachte bloedprotozoën Babesia bigemina
en Anaplasma marginale (Zwart, 1959), kon op meer rationele wijze
de wering en bestrijding van teken en bloedparasieten ter hand worden
genomen. Speciale aandacht diende te worden besteed aan het vervoer
van runderen, zowel bij import uit het buitenland als bij introductie in
gebieden op Nederlands Nieuw-Guinea, waar voorheen geen rundveetecit
bedreven werd.

Een deel van de te nemen maatregelen is gebaseerd op de ervaringen op
Australisch Nieuw-Guinea (Animal Diseases and Control Ordinance 1952-
1954), hoewel er enkele principiële verschillen zijn. Men streeft aldaar
namelijk naar een uitroeiing der teken en vernietigt dan ook consequent
alle herten, loslopende paarden en verwilderde koeien. Op Nederlands
Nieuw-Guinea valt het accent voorlopig op een tekenbestrijding, aangezien
een uitroeiing op de volgende bezwaren stuit:

1. De herten vormen voor dc autochthone bevolking een zo voorname
factor in dc vleesvoorziening, dat uitroeiing onverantwoord moet wor-
den geacht.

2. De runderen lopen zelden in afgerasterde percelen, zodat controle op
het aanwezige vee moeilijk is.

3. Niet alle eigenaars zijn voldoende kapitaalkrachtig om goede vang-
kralen en loopgangen tc maken, zodat bespuiten der runderen niet
altijd mogelijk is.

Een volgend verschilpunt met de werkwijze op Australisch Nieuw-Guinea
is gelegen in het feit, dat aldaar de runderen bij import niet worden ge-
praemuniseerd, aangezien in de meeste streken geen runderteken meer
voorkomen. Het enzoötisch voorkomen van piroplasmosis en anaplasmosis
en de overbrengende teken op Nederlands Nieuw-Guinea daarentegen,
noopt tot bescherming der importdieren tegen deze bloedprotozoaire in-
fecties.

Schematisch voorgesteld, is de werkwijze ten aanzien van de wering en
bestrijding van anaplasmosis en piroplasmosis van het rund op Nederlands
Nieuw-Guinea aldus:

A. Indien het aanwezige rundvee enzoötisch besmet is, dan zijn de volgende
bestrijdingsmaatregelen te nemen:

B. Bij import van rundvee in een gebied, waar de runderen vrij zijn van
teken of nog geen rundvee aanwezig is uit:

De tekenbestrijding op Nederlands Nieuw-Guinea beperkt zich nog steeds
in de meeste gebieden waar rundvee gehouden wordt tot een wassing met
0,05 % ganune.xaan of 0,5 % D.D.T. suspensie, terwijl daarnaast de eige-
naars de teken met de hand verwijderen. Door kippen wordt, vooral bij
de opgekraalde dieren, een deel der teken weggepikt.

Met deze wassingen voorkomt men, mits tijdig en regelmatig toegepast,
dat het aantal op Europese runderen voorkomende teken zodanige waarden
bereikt, dat er acute uitbraken van piroplasmosis en/of anaplasmosis ont-
staan, terwijl toch de praemuniteit behouden blijft door de optredende
herinfecties.

De Zebu\'s daarentegen zijn ook zonder bestrijdingsmiddelen slechts in
geringe mate bezet met teken.

Een meer intensieve tekenbestrijding werd in Manokwari ondernomen bij
_L 300 runderen, verdeeld over lL 30 bedrijfjes. Deze veestapel is samen-
gesteld uit Europese melkkoeien, Zebu\'s en kruisingsprodukten tussen
deze twee rassen.

Met behulp van een per auto verplaatsbare spuit, aangedreven door een
benzinemotor, werden de runderen om de zeven dagen door het personeel
van de Onderafdeling Veeteelt met een 0,05 % gammexaan suspensie
bespoten. Om het soms half wilde vee te laten behandelen, dienden de
eigenaars te zorgen voor vangkralen en loopgangen. Op deze wijze was
het mogelijk het grootste deel der runderen eenmaal per week te behan-
delen. Gezien het voorkomen van Boophilus microplus op herten, paarden,
schapen en geiten blijven de runderen steeds licht besmet, hetgeen met
het oog op het handhaven van de praemuniteit ook gewenst is.

Onder bepaalde omstandigheden, b.v. door slechte voeding, lange reis en
hevige tekenbesmetting, kan de praemuniteit doorbroken worden en kli-

nisch piroplasmosis of anaplasmosis optreden. Zo zijn er in 1952 uitbraken
van piroplasmosis in Manokwari door Collega van Rees vastgesteld.
De behandeling der runderen geschiedde met trypaflavine. Tegenvvoordig
wordt aan acaprine de voorkeur gegeven.

Anaplasmosis in een duidelijke klinische vorm is bij het inheemse vee niet
met zekerheid geconstateerd.

A.1. Import van rundvee vanuit een enzoötisch besmet gebied in een
enzoötisch besmette streek.

Daar de dieren in een praemune toestand verkeren, levert deze import,
vanuit het oogpunt van bloedparasitaire ziekten geen gevaar op. Toch
wordt, gezien de mogelijkheid van een eventuele introductie van nog niet
voorkomende tekensoorten, de eis gesteld, dat de dieren vrij van ecto-
parasieten worden vervoerd.

Als voorbeeld kan worden genoemd de import van zes Zebu\'s uit Noord
Australië, die tot nu toe (vijf maanden na import) geen ziekteverschijn-
selen vertonen.

«\'Sej; c- -\'ï is«!;\'? »;«Fy 3n® w» wcs wo gq »i\' 5« r-^^o -j r fic - •
A.2.a. Praemunisatie van rundvee bij import vanuit een vrij gebied in
een enzoötisch besmette streek.

De dieren worden na aankomst met bloed van een inheems rund ingespo-
ten (S er gent c.s., 1945; L a n g e 1 e r, 1952), of in het e.xporterende
land met Babesia bigemina en Anaplasma marginale geïnfecteerd.
Vijf Friese stamboekkoeien en één stamboekstier, uit Nederland afkomstig,
werden in Merauke gepraemuniseerd door ieder dier in te spuiten met
8 cc bloed van een inheems rund, vermengd met 2 cc citras natricus 3,8
Na 8 dagen hadden alle runderen koorts en was Babesia bigemina in het
bloed microscopisch aantoonbaar. Op deze dag werd een injectie met
Acaprine (2 cc 5 % per 100 kg/1, gew.) gegeven, waarna de temperatuur
daalde en de piroplasmata uit de perifere circulatie verdwenen.
Vijf runderen kregen een recidive van piroplasmosis, die slechts bij twee
wederom met Acaprine behandeld moest worden. Na 28-35 dagen ver-
schenen de anaplasmata in het perifere bloed. Naast hoge pols en tempe-
ratuur was de pensatonie het meest opvallende symptoom. Om deze atonie
op te heffen, werd 100 cc alcohol 96 % vermengd met 500 cc 0,9 %
NaCl intraveneus ingespoten. Twee of drie injecties waren meestal vol-
doende om de pensbewegingen en de eetlust te verbeteren. Gezien de
progressieve anaemie werd de grootste waarde gehecht aan het regelmatig
opnemen van het „krachtvoer", bestaande uit 1 kg rijsteslijpmeel, 1 kg
cocosperskoek en 1 kg bakkersmeel, vermengd met 15 g keukenzout.
Daarnaast werden roborantia ingespoten en de tekenpopulatie op de run-
deren door regelmatige bespuiting zo laag mogelijk gehouden.
Drie van de vier hoogdrachtige runderen verwierpen resp. 39, 58 en 73
dagen na de infectie. Twee van deze drie koeien bleven aan de nageboorte
staan. De secundinae werden manueel verwijderd, waarna koolstaven in
de uterus werden gebracht, terwijl de dieren gedurende drie dagen een
penicillinekuur kregen.

Na afloop van het praemunisatieproces (± 2/2 maand) waren de dieren
zeer vermagerd en bedroeg de melkgift hoogstens 1 a 2 liter per dag.
Mede door de ongunstige krachtvoedersituatie namen de dieren slechts
langzaam in gewicht toe.

Een in 1958 uit Australië afkomstige Santa Gertrudis stier werd in het
land van aankoop gepraemuniseerd met Babesia bigemina en Anaplasma
marginale. Tot nu toe (vijf maanden na de import) zijn geen verschijn-
selen waargenomen die op piroplasmosis of anaplasmosis zouden wijzen;
wel is het dier vermagerd. Er wordt voor gezorgd, dat de gepraemuniseerde
dieren zo gering mogelijk met teken bezet raken door ze regelmatig met

A.2.b. Lichte tekenbesmetting van vrije runderen na import in een enzo-
otisch besmette streek.

Het blijkt in de praktijk niet mogelijk om runderen, afkomstig uit een vrij
gebied, in een enzoötisch besmette streek volkomen vrij van teken te
houden, indien bij de reeds aanwezige dieren (runderen, paarden, herten,
geiten en schapen) weinig of niets aan de bestrijding van teken wordt
gedaan. Men zal dus in de praktijk, ook al worden de importdieren met
een insecticide bespoten, een lichte tekenbesmetting moeten accepteren.
Toen door personeelsgebrek een Friese stamboekstier en een dito stamboek-
koe na import niet konden worden gepraemuniseerd, werd getracht door
nauwgezette bespuitingen met insecticiden, een ernstig klinisch infectie-
verloop te voorkomen.

Na ruim een jaar werden de dieren ziek, met verschijnselen die wel in
de richting van anaplasmosis wezen (vermagering en pensatonie), doch
in de door de eigenaar opgestuurde bloedpreparaten konden geen ana-
pla.smata worden aangetoond. Na subcutane injecties van alcohol en
physiologische zoutoplossing, door de veehouder verricht, herstelden de
dieren langzaam. Gezien de onzekere resultaten van deze werkwijze ver-
dient kunstmatige praemunisatie, onder toezicht van een dierenarts, de
voorkeur.

B.1. Import van rundvee uit enzoötisch besmette gebieden in streken waar
geen runderen v(K>rkomen of Boophilus microplus niet aanwezig is.

De runderen dienen voor het vervoer tekenvrij gemaakt te worden onder
de volgende voorwaarden (Marley, 1956):

1. voor vertrek de dieren minstens driemaal dippen of besproeien met een
insecticide. Het interval tussen twee behandelingen mag niet minder
dan vijf of meer dan tien dagen zijn.

2. bij de laatste twee behandelingen moeten de dieren vrij van teken zijn.
.3. de laatste behandeling dient binnen vierentwintig uur voor het vertrek

a. D.D.T., niet minder dan een 0,5 % oplossing van het dichloro-diphenyl-
trichloro-aethaan.

Met het vinden van nieuwe insecticiden (Diazinon, Parathion enz.) kan
deze lijst naar behoeve worden uitgebreid.

Op Australisch Nieuw-Guinea is het mogelijk gebleken om, in combinatie
met een streng toezicht door dierenartsen op de uitoefening van deze
bepalingen, runderen tekenvrij te introduceren.

Teneinde op Nederlands Nieuw-Guinea de dieren in een overscheephaven
tekenvrij te houden, dienen de volgende maatregelen te worden genomen:

1. De runderen te bespuiten met een insecticide met een lang residuaal
effect b.v. D.D.T.

2. De runderen bij verblijf in een overscheephaven, tezamen met het
meegebrachte voer in één stal onder te brengen, omgeven door een
betonnen geul van ±10 cm breed en 5 cm diep, gevuld met b.v. 3 %
creoline.

Vijf uit Nederland afkomstige gesplenectomiseerde pinken konden aldus
in Manokwari tekenvrij gehouden worden.

Op verschillende plaatsen op Nederlands Nieuw-Guinea is het mogelijk
gebleken tekenvrije runderen tc importeren, o.a. te Jarsoen, Dojo en in
de Baliemvallei.

De uitvoering van deze maatregelen wordt helaas beperkt doordat terzake
kundig personeel vaak niet bij het vervoer aanwezig kan zijn. Zo zijn er
teken geïntroduceerd op het eiland Seroei en misschien ook in Ransiki,
hoewel het in deze laatste plaats mogelijk is, dat de runderen besmet zijn
met Boophilus microplus afkomstig van de reeds aanwezige herten.

Onder deze omstandigheden dient speciale aandacht te worden besteed
aan het tekenvrij blijven der runderen in overscheephavens. (zie B.I.).

Rest tenslotte nog mijn hartelijke dank uit te spreken aan de heer P. H.
Bool (Instituut voor Trop. en Prot. Ziekten), die zo vriendelijk was dit
artikel met zijn opmerkingen te verrijken.

Dc ervaringen opgedaan bij de wering en bestrijding van Boophilus microplus en de
door deze teek op Nederlands Nieuw-Guinea overgebrachte bloedparasieten (B. bige-
mina en marginale) worden beschreven.
Als richtlijnen worden aangenomen:

.\\.l. Tekenbestrijding in enzoötisch besmette streken door middel van een verplaats-
bare motorspuit, waarmede de dieren om de 7 dagen met 0^0,5% gammexaan
worden bespoten. Een uitroeiing wordt vooralsnog, gezien de primitieve om-
standigheden, niet mogelijk geacht.

2. Behandeling van klinische piroplasmosis gevallen met acaprine. Anaplasmosis in
een duidelijk klinische vorm is bij het inheemse vee niet geconstateerd.

b. dieren geïmporteerd, die kunstmatig in het land van herkomst gepraemuni-
seerd zijn;

e. schone dieren geïmporteerd, die na aankomst gepraemuniseerd worden:
d. schone dieren geïmporteerd, waarbij door regelmatig spuiten de teken-
bezetting laag gehouden wordt.
B. Tekenvrije introductie van runderen in gebieden waar geen rundvee is, of
Boophilus microplus niet is doorgedrongen door:

1. de dieren voor hun vertrek uit een enzoötisch besmette streek 3 maal met een
insecticide te bespuiten.

2. runderen, afkomstig uit een vrije streek, bij overladen in een gebied waar teken
voorkomen, met hun voer in een stal te plaatsen, omgeven door een geul gevuld
met b.v. creoline 3% en met een insecticide te bespuiten.

Experiences gained in the fight against Boophilus microplus and the blood parasites
(B. bigemina en A. marginale) transmitted by this tick into Dutch New Guinea are
reported.

AA. The control of ticks in enzootic-infected regions by means of a mobile motor
spray-unit, with the aid of which the animals are to be treated once a week,
using a solution of 0.05% gammexane. In view of prevailing primitive condi-
tions complete extermination of the ticks must for the time being be considered
impossible.

2. Treatment of eases of clinical piroplasmosis with acaprine. Anaplasmosis in a
recognizable clinical form has not so far been established in indigenous cattle.

d. or „clean" animals, which harbour only a small number of ticks by having
been sprayed regularly.

B. The introduction of tick-free cattle into regions so far without any cattle, or
where Boophilus microplus has so far not penetrated, by:

1. spraying the animals, prior to their departure from an enzootic-infected region,
three times with a suitable insecticide.

2. placing cattle coming from a non-infected region, in case of transfer or tran-
shipment, in a shed, together with their fodder, which shall be surrounded by
a ditch filled with, for example, creoline 3%, and to spray them with an insec-
ticide.

On donne une description des expériences acquises en combattant et en évitant le
Boophilus microplus ct des parasites du sang (B. bigemina et A. marginale) trans-
mises par cette tique dans la Nouvelle Guinée Néerlandaise.
On admet comme directives:

A.1. Lutte contre les tiques dans les régions infectées enzoötiquement au moyen cl\'une
pompe motrice déplacable avec laquelle on arrosse les animaux tous les 7 jours
avec de la gammexane de 0,05%. Pour le moment on juge impossible d\'arriver
à la destruction complète vu les circonstances encore primitives.

2. Traitement de cas de piroplasmosis cliniques avec de l\'acaprine. L\'anaplasmosis
dans une forme clinique n\'a pas été constaté chez le bétail indigène.

d. importe des animaux propres chez lesquels, par des arrosages réguliers on
maintient le nombre des tiques à un niveau bas.

B. Introduction exempte de tiques de bovidés dans des régions où il n\'y a pas de
bovidés ou dans lesquelles le Boophilus microplus n\'a pas pénétré:

1. en arrosant les animaux avant leur départ d\'une région contagionnée 3 fois
avec un insecticide.

2. en plaçant les bovidés provenant d\'une région libre de tiques, en cas dc trans-
bordement dans une région où règne la tique, avec leur nourriture dans une
ètable entourée d\'un chenal rempli par expl. de créoline 3% et en les arrosant
avec un insecticide.

Der Autor beschreibt seine Erfahrungen, die er bei der Verhütung und Bekämpfung
von Boophilus microplus und mit den durch diese Zecke in Niederländisch-Neuguinea
übertragenen Blutparasiten (B, bigemina und A. marginale) gemacht hat.
.-Ms Richtlinien werden angenommen:

A.1. Zeckenbekämpfung in enzootisch verseuchten Gegenden mittels fahrbarer Motor-
spritze, mit der die Tiere alle 7 Tage mit 0,05% Gammexan bespritzt werden.
Ausrottung derselben wird auf Grund der primitiven Verhältnisse vorläufig
noch nicht für möglich erachtet.

2. Behandlung klinischer Piroplasmosisfälle mit Acaprin. Anaplasmosis in deutlich
klinischer Form wurde beim einheimischen Vieh nicht festgestellt.

d. Einwandfreie Tiere importiert, bei denen durch regelmässige Bespritzung
der Zeckenbelag auf ein Minimum beschränkt wird.

B, Zeckenfreie Rinder in Gebiete einzuführen wo keine Rindviehhaltung ist, bezw.
Boophilus microplus noch nicht durchgedrungen ist, durch:

1. die Tiere vor dem Transport aus einer enzootisch infizierten Gegend, dreimal
mit einem Insektenvernichtungsmittel abzuspritzen.

2. Rinder, aus einer „zeckenfreien" Gegend, beim Umladen in ein verseuchtes
Gebiet mit ihrem Futter in einen Stall unterzubringen, der von einem z.B. mit
Kreolin (3%) gefüllten Graben umgeben ist und sie ausserdem mit einem
Insektenvernichtungsmittel zu behandeln.

Animal Disease and Control Ordinance No. 7 - 1953.
Animal Disease and Control Ordinance No. 35 - 1953.
Animal Disease and Control Ordinance No. 19 - 1954.
.Animal Disease and Control Regulations No. 34 - 1955.
The Gazette, Government Printer, Port Moresby.

Langeler, J. E. T.: De praemunisatie tegen piroplasmose en anaplasmose van
enige uit Nederland geïmporteerde jonge fokstieren. Tijdschr. v. Diergeneesk., 77,
204, (1952).

M a r 1 e y, J.: Instructions to stock inspectors. Division of Animal Industry, Port

Moresby, Circular aid No. 6156, (1956).
M a r 1 e y, J.: Entry of animals, birds and animal and bird products in The Terri-
tory of Papua and New Guinea. Division of Animal Industry, Port Moresby, Cir-
cular aid No. 8156, (1956).
Sergent, E., Donatien, A., Parrot, L. et I. e s t o q u a r d, F. : Etudes sur

les piroplasmosis bovines. Institut Pasteur d\'Algérie, 1945.
Zwart, D. : Een onderzo<-k naar het voorkomen van bloedparasieten bij runderen
te Merauke (Nederlands Nieuw-Guinea). Tijdschr. v. Diergen. 84, 90, (1959).

In Frankrijk moet de inseminator per inseminatie gemiddeld ongeveer 25 km rijden.
Het hoogste aantal kilometers per inseminatie wordt gereden in het K.I.-station Ar-
dèche, nl. 50 km; het laagste in Saone et Loire, nl. 14 km.

In de grootte van de K.I.-stations is ook een enorm verschil: K.I.-station Nord
(Douai) verrichtte in 1957 ongeveer 200.000 inseminaties, terwijl in het K.I.-station
Seine et Oise (Rambouillet) nog geen 2500 inseminaties verricht werden.

Laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren in Overijssel, Zwolle. Directeur: R. Post.

Noorwegen is het enige land waar tot dusver de varkens K.I. op een enigs-
zins uitgebreide schaal praktische toepassing vindt, terwijl de drachtigheids-
resultaten een redleijk niveau bereiken (Go tink en medew., 1957).
In Engeland zijn de resultaten in de praktijk onvoldoende (P o 1 g e, 1956b).
In ons land zijn proeven genomen in Noord-Brabant. De aanvankelijke
drachtigheidsresultaten na één inseminatie waren 35,3% (Instituut „Schoon-
oord", 1957). Bij voortgaande proeven stegen deze tot 57% (mond. mede-
deling collega Willems).

Speciaal naar aanleiding van de bemoedigende resultaten die in Noorwegen
verkregen werden is ook in Overijssel een proef genomen, waarvan de resul-
taten hieronder vermeld worden. Deze proef werd uitgevoerd in samen-
werking tussen de Provinciale Gezondheidsdienst, het Varkensstamboek
voor Overijssel en het Veeteeltconsulentschap in het najaar van 1957.

Het doel van de proef was om na te gaan of met de tot dusver beschikbare
technische kennis aangaande varkens K.I. het mogelijk zou zijn om in de
praktijk zodanige resultaten te verkrijgen dat, gezien de voordelen aan
deze K.I. verbonden, praktische toepassing verantwoord zou blijken.
Aangezien bekend is dat het bepalen van de bronst bij varkens nogal eens
moeilijkheid oplevert, werd besloten de inseminatieproef te splitsen in twee
gedeelten:

Proef I; Inseminatie van een 100-tal varkens, welke vooraf door een beer
op bronst getest waren.

Proef II: Inseminatie van een 100-tal varkens, welke in het algemeen niet
vooraf door een beer getest waren, maar waarbij door waarne-
mingen van de gedragingen, bronst verondersteld werd.

De voor de proef benodigde dekberen werden aangekocht door het Var-
kensstamboek voor Overijssel. Deze beren konden door de medewerking
van het bestuur van de rundvee K.I.vereniging in Zwollerkerspel gehuis-
vest worden in een lege schuur van het K.I.-station, waar na een kleine
vetbouwing enkele goede varkenshokken beschikbaar kwamen. Het op-
vangen en verdunnen van het sperma en de inseminatie van de varkens
zou gebeuren door een deskundige van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Overijssel.

Om de voor de proef noodzakelijke medewerking van de varkenshouders
te verkrijgen, werd overleg gepleegd met de besturen van een zevental

varkensfokverenigingen te Raalte. Haarle, Liittenberg. Heino, Wijhe, Olst
en Heeten. Deze besturen zegden toe hun leden van de proef op de hoogte
te zullen brengen en hen in overweging te zullen ge\\en enige \\ arkens hier-
voor beschikbaar te stellen.

Bij deze varkensfokverenigingen zijn de beren eigendom van de ver-
eniging, maar ze zijn gehuisvest bij diverse beerhouders, die meestal, naast
een voervergoeding per jaar, een bepaald bedrag per gedekte zeug ont-
vangen.

Voor proef I werd in elke fokvereniging nu één beerhouder uitgekozen, aan
wie werd gevraagd om zijn medewerking te willen verlenen bij het testen
en insemineren van de voor K.I. bestemde varkens op zijn bedrijf.
Indien dus een varkenshouder zijn dier voor K.I. beschikbaar wilde stel-
len, diende hij hiertoe naar de betreffende beerhouder te gaan.
Wanneer het varken bij het testen inderdaad herig bleek te zijn, stelde de
beerhouder zich telefonisch in verbinding met de Provinciale Gezondheids-
dienst. Deze opgave moest gebeuren \'s morgens tussen 8.45—9.15 luu\'.
waarna in het verloop van de dag inseminatie volgde op het bedrijf van de
beerhouder. Hierna kon het dier weer door de eigenaar worden opgehaald.
Om het geheel iets aantrekkelijker te maken werd bepaald, dat de inse-
minatiekosten ä f 10,— slechts voldaan behoefden te worden, indien later
bleek dat de zeug inderdaad drachtig was.

Om de beerhouder niet te duperen door onttrekking van varkens, waar
hij anders een bepaald bedrag voor incasseerde, werd hem f 5,— toegezegd
voor elk varken, dat op zijn bedrijf geïnsemineerd werd. Tevens werd nog
bepaald, om de betrouwbaarheid van de proef zo groot mogelijk te maken,
dat alleen door het varkensstamboek geregistreerde varkens voor in.semi-
natie in aanmerking kwamen.

Na afloop van proef I zouden de varkenshouders in de gelegenheid gesteld
worden om aan proef II deel te nemen.

Opgave van berige varkens diende dan ook \'s morgens aan de Provinciale
Gezondheidsdienst te geschieden, waarna inseminatie op het bedrijf van
de varkenshouder zou volgen.

De aanvankelijke verwachting dat in de eerste proef binnen betrekkelijk
korte tijd 100 varkens zouden worden aangeboderi, werd niet bevestigd.
De moeite en het tijdverlies, gepaard gaande met het brengen van het dier
naar de bepaalde beerhouder en het later weer ophalen, zal het aanbod
wel geremd hebben, c\\enals het aanvankelijke wantrouwen tegen deze K.I.
Toen na ruirn twee maanden pas 51 dieren waren geïnsemineerd werd
met proef I gestopt en werd overgegaan tot de tweede proef. n.1. insemi-
natie op dc bedrijven.

Aangezien spoedig bleek dat ook hiervoor te weinig aanbod kwam uit cle
reeds eerder genoemde fokverenigingen, werd contact opgenomen met de
varkensfokvereniging in Twenthe, (Almelo en omgeving), waar groter
animo bestond. Daar werden toen in één maand meer dan 100 dieren ge-
insemineerd.

Gestart werd met drie beren, n.1.:
beer Krijn P 4743 ouderdom 2 jaar,
beer Johnny P 5099 ouderdom 1 jaar,
beer Lister P 5100 ouderdom 8 maanden.

De beren Krijn en Johnny waren reeds voor natuurlijke dekking gebruikt
en hadden normaal bevrucht.

Spoedig bleek, dat het sperma van Johnny microscopisch zeer matig van
kwaliteit was. Hij werd daarom vervangen door cle twee-jarige beer August
P 4588.

Na ongeveer twee maanden werd dc spermakwaliteit van de beer Krijn
minder ten gevolge van een pcriorchitis. Hiervoor in de plaats werd toen
de beer Wijnand, P 4175, oud SJ/^ jaar, gebruikt.

Tenslotte werd ook nog een tijdlang gebruik gemaakt \\an de beer Prento
P 4474. Deze zeer goed fokkende beer was ongeschikt voor natuurlijke dek-
king gewoixlen wegens recidiverende bloedingen uit het geslachtsapparaat,
optredend tijdens de natuurlijke dekking, waarbij geen verbetering optrad
na langdurige rust. Na een flinke rustperiode bleek bij dekking op de kunst-
schede geen bloeding meer op te treden, terwijl naderhand ook bij natuur-
lijke dekking geen moeilijkheden meer aanwezig waren.

Als springobject werd een dummy gebruikt naar het voorbeeld van collega
Brus (foto 2). Dit fantoom, 60 cm. hoog, voldeed goed voor de jonge beren.
Voor een oudere beer was het echter wat laag. Bovendien bleek het wat on-
handig te zijn, dat de rechter zijwand ter hoogte van de plaats waar de
kunstschede gehouden wordt niet vanaf het begin is uitgespaard. ^Vat dit
betreft verdient het model \\ an Aamclal waarschijnlijk de \\ oorkeur. (Foto 1)
Voor het opvangen van het ejacidaat werd een korte schede van 20 cm.
met luchtpompje gebruikt (model Aamdal), waarbij manuele frictie van de
penis werd uitgeoefend (Aamdal en medewerkers, 1958a, 1958b; Go-
tinken medew., 1957). (foto 3)

Voor jonge beren, die nog niet of slechts weinig natuurlijk gedekt hadden,
bleek dit apparaat goed te voldoen. Oudere beren, die reeds lang natuur-

lijk gedekt hadden, gaven echter meestal de voorkeur aan een gewone
stierenschcde met pompje.

Als collector werd een plastic flesje van een halve liter gebruikt; hierin was
een steriel gaasje bevestigd voor het uitzeven van de gelmassa. Bij lage
buitentemperaturen werd de collector omhuld met een laag watten. Van
elk monster opgevangen sperma werd het volume en de concentratie be-
paald en de morfologische afwijkingen geteld.
Hierbij werden de volgende waarden gevonden:

Hierbij dient opgemerkt te worden dat de dieren niet vaker dan eenmaal
per drie dagen dekten.

Aangezien in de literatuur geen eenstemmigheid bestaat aangaande de meest
bruikbare buffer, alsook betreffende de meest geschikte bewaartemperatuur

van het verdunde sperma, werden hierover vóór het begin van de proef
gedurende een zestal weken oriënterende proeven gedaan,
in de Engelse (Polge, 1956a, 1956b, 1956c) en\'pranse literatuur (Du
Menil du Buisson en Da u zier, 1956) wordt 5—8° C. als de beste
bewaartemperatuur aangegeven. A a m d a 1 (1957) meent, dat het verdun-
de sperma bij kamertemperatuur het beste houdbaar is. Hij vergeleek hierbij
Na-citraat t.o.v. glycine-, glucose- en ondermelkbuffer, waar de Na-citraat
in vitro de gunstigste resultaten gaf.

Polge (1956c) meent dat ondermelk, glycine- en glucosebuffers de beste
resultaten geven.

Du M e s n i 1 du Buisson (1956) krijgt met een NaHCOS buffer in
vitro de beste resultaten.

In het jaarverslag van het instituut „Schoonoord" (1957) wordt aan onder-
melk met 10% eidooier de voorkeur gegeven, met een langzame koeling
tot 5° C.

Door middel van splitsample proeven werden nu verschillende buffers ge-
test bij verschillende bcwaartemperaturen. Aan elke buffer werd nog 1000
E penicilline en 1 mgr. streptomycine per cc. toegevoegd.
Eerst werd een serie proeven genomen met de NaHCOS buffer volgens
du Mesnil du Buisson (1956), (25% eidooier en 75% van een
waterige oplossing van 0.2% NaHC03 en 4% glucose). Deze buffer werd
vergeleken met Na-citraatbuffer volgens Aamdal (1957) (3% Na-
citraat 2H2O en 25% eidooier, pH 7,8). Verdunningen hiermede werden
bewaard bij 5° C. (koelkasttemperatuur), 12° C. (keldertemperatuur) en
18° C. (kamertemperatuur).

1. Na zes uur is de beweeglijkheid van het sperma in de NaHC03 buffer
goed en bij alle drie bewaarmethoden praktisch gelijk.

Bij de Na-citraatverdunning is de beweeglijkheid ook goed en is er wei-
nig verschil bij 12° en 18° C.

2. Na 24 uur is ook de beweeglijkheid van de zaadcellen in de Na-citraat-
\\erdunning, bewaard bij 18° en 12° C., afgenomen. Deze is in de
NaHCOS verdunning, bewaard bij die temperatuur, nog uitstekend.
Bij 5° C. is de beweeglijkheid hierin iets afgenomen.

3. Ook na 48 en 72 uur is dc beweeglijkheid van dc zaadcellen in de
NaHCOS buffer bij kamertemperatuur en keldertemperatuur nog zeer
goed. Bij koelkasttcrnperatuur is de beweeglijkheid sterk \\erminderd.

De houdbaarheid van het verdunde sperma bij 18° en 12° C. leek dus beter
dan bij 5° C., terwijl de NaHCOS buffer betere resultaten gaf als de Na-
citraatbuffcr.

Voor verdere proeven werd dan ook kamertemperatuur aangehouden en
werden diverse andere buffers vergeleken met de NaHCOS buffer. Daaruit
bleek de NaHCOS buffer glucose betere resultaten te geven dan onder-
melk, glycine- en enkelvoudige glucosebuffers.

Vermeldenswaard is nog, dat de vooruitgaande beweging van beren-
spermiën van enigszins andere aard is als van stierenspermiën. Zowel in
onverdund als verdund berensperma zien we dat de meeste zaadcellen

zich in grotere of kleinere cirkels voortbewegen, waarbij de beweging vaak
schoksgewijs plaats vindt.

Gezien de resultaten in vitro met genoemde splitsample proeven en het
feit dat in Frankrijk ook in de praktijk reeds met NaHC03-buffer is ge-
werkt, werd besloten om voor deze proef gebruik te maken van de
NaHCOS-buffer, terwijl het verdunde sperma bij kamertemperatuur be-
waard zou worden.

Zodra het ejaculaat was opgevangen werd het nogmaals gezeefd door een
dubbelgevouwen, steriel gaasje en bij een temperatuur \\an 25—30" C.
verdund. De verdunningsgraad varieerde naar behoefte, maar was nooit
hoger dan 10. Gemiddeld werd vijf ä zes maal verdund. Gezorgd werd in
elk geval, dat het aantal spermiën bij inseminatie niet lager was dan 2x 10\'-\'
(Folge, 1956a).

Bij de eerste proef werden uitsluitend varkens geïnsemineerd, waarvan
de bronst door de beer gecontroleerd was. Indien \'s morgens bij de controle
het varken goed berig bleek, werd in de loop van de dag geïnsemineerd,
meestal in de namiddag. De ouderdom van het gebruikte sperma varieerde
dan van 2—8 uur.

Gedurende deze eerste proef werd vóór elke inseminatie het dier nauw-
keurig geïnspecteerd en de gedragingen genoteerd, om hiermede ons voor-
deel te kunnen doen bij de tweede proef, waarbij in het algemeen zonder
hulp van een beer de bronst vastgesteld moest worden. Het bleek echter,
dat het testen van de bronst zonder hulp van een beer op de boerderij van
de eigenaar minder moeilijkheden opleverde dan bij de beerhouder. Op de
boerderij is het dier in eigen omge\\ing, minder ner\\eus en daardoor na-
tuurlijker in zijn gedragingen en reacties. In het vreemde hok van de beer-
houder is het varken onnatuurlijk in zijn gedragingen en reacties. Vooral
gij „geitjes" (primiparae) is dit zeer op\\allend.

De verschijnselen en gedragingen van een goed berig varken kunnen nogal
sterk wisselen en zijn vaak ook per bedrijf min of meer sterk uitgesproken.
Bij oudere zeugen is tijdens de bronst de \\ulva lichtrose, met een gerimpel-
de zwelling. Een zeug met een \\uurrode, gezwollen vulva is veelal nog in
de pro-oestrus. Bij jonge zeugen kan de vulva tijdens de bronst wel vuur-
rood en dik gezwollen zijn. Sommige dieren vertonen aan het einde van
de pro-oestrus en de eerste 24 uur van de oestrus slijmuitvloeiing.
Een typisch bronstig dier zal bij lendendruk stil blijven staan, terwijl de
oren omhoog gaan. Sommige dieren vertonen dit verschijnsel niet, maar
staan doodstil indien men met een watje over de uitwendige genitaliën
wrijft. Andere bronstgie dieren beven erg en weigeren om te eten.
Vaste maatstaven zijn dus niet aan te geven.

Insemineert men alleen die dieren, die bij lendendruk doodstil staan en
de oren omhoog bc-wegen, dan weet men zeker dat ze berig zijn, maar
dan zal toch nog een flink percentage geweigerd worden, die ondanks dat
ze deze symptomen niet vertonen, tóch wel bronstig zijn.
Belangrijk in dit opzicht zijn ook de anainnistische gegevens die men van
een opmerkzame varkenshouder, die zijn dieren kent, kan verkrijgen.

De inseminaties werden uitgevoerd met de inseminatiepipet, zoals deze
door A a m d a 1 is ontworpen (A a m d a 1 en H o g s e t, 1957; G o t i n k
en medew., 1957) (foto 5).

Deze pipet voldoet goed en het grote voordeel is, dat ze zeer soepel en
onbreekbaar is. Het gebeurt nog wel eens dat een varken door de vrij
lange duur van de inseminatie ongeduldig wordt, achteruit gaat lopen en
met het achterstel tegen de muur dringt. Door de grote buigbaarheid van
de pipet kan ook dan de inseminatie rustig doorgaan, terwijl kans op breuk
of beschadiging van de inwendige genitaliën niet aanwezig is.
Bij herhaaldelijk gebruik dient wel vóór de inseminatie het opblaasbare
zakje gecontroleerd te worden op lekkage. Door het telkens herhaalde
koken komt hier nog wel eens een gaatje in. Insemineert men met een pi-
pet, waarvan het zakje lekt, dan ziet men tijdens de inseminatie door de
ontsnapte lucht een borrelende inseminatievloeistof uit de vulva komen.
Ook dient men telkens te controleren of de punt van de pipet goed vast
zit, daar deze anders in de cervix kan achterblijven.

Bij inseminatie (foto 6) probeert men de pipet tot ongeveer halverwege de
cervix in te brengen, dus tot aan het punt waar de cervixplooien zo strak
over elkaar liggen, dat verder inbrengen onmogelijk is. Toch is dit punt niet
bij elk varken te bereiken. Bij sommige dieren schiet de pipet vlot 40 cm.
weg, terwijl men bij andere dieren van dezelfde grootte niet verder komt
dan 25 cm. Ook de hoeveelheid sperma, die terugvloeit, is sterk wisselend.
Soms komt niets terug; in andere gevallen loopt de helft van het inge-
brachte sperma terug of spuit er met kracht af. Een enkele maal weid bij
inseminatie het varken voor het hok van de beer geplaatst, zodat tijdens
het insemineren de dieren met de koppen bij elkaar konden komen. De
zeug stond dan doodstil, maar het viel hierbij op, dat vaak flinke stralen
sperma met kracht uit de vulva spoten. Het is niet onmogelijk, dat door

het prikkelende contact met de beer extra contracties van het geslachts-
apparaat optreden.

Uit de aantekeningen die van elke inseminatie werden gemaakt, kon geen
verschil worden ontdekt in drachtigheidsresultaten van inseminaties waar-
bij veel of weinig sperma terugvloeide.

Op de bedrijven werd vóór het insemineren altijd wat hardvoer (kippen-
voer) in de trog gedaan, zodat de meeste dieren tijdens de inseminatie
rustig stonden te eten. Van groot belang is dat de inseminatie geduldig en
langzaam geschiedt. De 150 cc. die bij elk varken werd geïnsemineerd,
werd gemiddeld in een tijdsverloo]j van 4 a 5 minuten ingebracht. Heeft
men de indruk tijdens de inseminatie dat de pipet niet op de juiste plaats
zit, dan stopt men even cn brengt opnieuw in.

Het zou in de analogie met de rundvee-K.I. voor de hand liggen te ver-
onderstellen, dat bij varkens die niet goed herig zijn, het inbrengen van
de pipet in de cervix moeilijker zou gaan, doordat deze minder geopend
zou zijn. Dit is niet juist. Hij niet bronstige varkens kan men de pipet vaak
veel gemakkelijker naar binnen brengen. Dit is in overeenstemming met
de proeven van S m i t h en N a 1 b a n d o v (1958), die vonden, dat tijdens
de bronst de cervix bij het varken minimaal geo[)encl is, terwijl ± 9 dagen
na de oestrus het vaginale gedeelte van de cervix maximaal is geopend.

De drachtigheidsresultaten en verdere gegevens werden verzameld door
de varkenshouder ongeveer 3^2 maand na de laatste inseminatie van een
zeug een invulformulier toe te zenden, welke zo spoedig mogelijk na de
geboorte van de biggen geretourneerd moest worden. Deze formulieren,
waarvan de tekst hieronder wordt weergegeven, kwamen over het algemeen
\\ lot retour. Aan enkelen moest een aanmaning gezonden worden. Op deze
manier kwam 100% van de gegevens binnen.

Om een juist inzicht te verkrijgen over de resultaten van de K.I. bij varkens, doe ik
een beroep op U om onderstaande vra.gen zo nauwkeurig mogelijk in te vullen en het
ingevulde formulier zo spoedig mogelijk weer terug te zenden aan de Prov. Gezond-
heidsdienst voor Dieren, Veemarkt 10 tc Zwolle.

Zo ja, heeft het varken dan op tijd gebigd? (wanneer) .....................................................

Hoeveel biggen werden geboren? Levende biggen ........... dode biggen ..........

Indien het varken reeds eerder gebigd heeft, hoe groot was toen dc toom?
Waren bij deze worp nog afwijkende biggen?

Varkens getest of) bronst met behulf) van een beer.
Geïnsemineerd werden 51 dieren, waarvan 30 zeugen en 21 „gelten".
Zeugen : drachtig na 1 inseminatie : 19 of 63,3%
drachtig na 2 inseminaties: 3
gust na 1 inseminatie : 6
gust na 2 inseminaties: 2
„Gelten": drachtig na 1 inseminatie : 16 of wel 76,2%
drachtig na 2 inseminaties: O
gust na 1 inseminatie : 3
gust na 2 inseminaties: 2
In totaal werden dus 51 varkens geïnsemineerd, waarvan 35 d.i. 68,6%
drachtig bleek te zijn na één inseminatie.

Zeven varkens werden voor de tweede maal geïnsemineerd, waarvan drie
(42,8%) drachtig werden.

Het totale aantal inseminaties in deze proef bedroeg 58, waarvan 38 dieren
drachtig werden. Het efficiëntiegetal was dus: 1.52.

Bij de dieren die na één inseminatie gust bleken, vertoonden vier dieren
schijndracht, d.i. 7,8% (twee zeugen en twee „gelten").

Varkens geïnsemineerd oji de bedrijven en in het algemeen niet speciaal
getest op bronst met behulp van een beer.
Geïnsemineerd werden:

A. 138 door het stamboek geregistreerde dieren, waarvan 97 zeugen en
41 „gelten".

B. 31 niet door het stamboek geregistreerde dieren, (dus z.g. „wilde" var-
kens), waarvan 29 zeugen en 2 „gelten".

Geïnsemineerd werden dus 138 geregistreerde dieren, waarvan 84 drachtig
waren na een inseminatie, d.i. 60,9%.
B. Zeugen : drachtig na 1 inseminatie : 20, d.i. 68,9%
drachtig na 2 inseminaties: 4
drachtig na 3 inseminaties: 1
gust na 1 inseminatie : 4
gust na 2 inseminaties: O
„Gelten": drachtig na 1 inseminatie : 2, d.i. 100%

Met totale aantal inseminaties bedroeg bij [jroef II 199, waarvan 127 dieren
drachtig werden. Efficiëntiegetal: 1.57.

Mij de beoordeling van de toomgrootte werd een zestal tomen niet meegeteld
in verband met onnauwkeurige gegevens door abortus of andere afwijkin-
gen.

De grootte van de overige 167 tomen was als volgt:
Zeugen : 1349 biggen over 120 tomen, d.i. 11,2 per toom.

Het percentage beertjes bleek 51,4 te zijn, het percentage zeugjes 48,6. De
gemiddelde draagtijd van de zeugen was 114 dagen, van de gelten 115
dagen.

.\\ls we deze drachtigheidsresultaten eens wat nader gaan bekijken, dan
zien we dat de dieren die niet drachtig bleken na één inseminatie, lang niet
allemaal weer voor herinseminatie aangeboden werden. De oorzaak hier-
\\an is gedeeltelijk, dat de eigenaar onvoldoende vertrouwen had in de K.I.
en dus de dieren weer voor natuurlijke dekking aanbood, maar vooral bij
de tweede proef is de oorzaak, dat het grootste deel van de geïnsemineerde
varkens (pi.m. 100) in de laatste maand van de proef werd geïnsemineerd
(gebied Almelo). De terugkomers van de laatste drie weken van de proef
konden toen niet meer voor K.I. aangeboden worden.

Merkwaardig is verder bij het beschouwen van de resultaten, dat de drachtig-
heidsresultaten bij de „gelten" aanmerkelijk beter lijken dan bij de zeugen,
zowel in proef I als in proef II. Het opvallende is dat dit juist omgekeerd
is als bij de resultaten in Engeland (Pol ge, 1956c), waar bij zeugen over
het algemeen betere resultaten werden geboekt. In proef II is dit misschien
enigszins te verklaren doordat de selectie op bronst bij de „gelten" iets scher-
per is toegepast, juist omdat het bij deze dieren vaak moeilijk te bepalen is.
Verder is het waarschijnlijk dat de resultaten bij de zeugen ten ongunste
beïnvloed zijn door het maken van keus op de beer Prento. Deze beer, die
zeer gewild was bij de fokkers, dekte evenals de andere beren maar twee
maal per week, terwijl het sperma maar één dag gebruikt werd. Nu ge-
beurde het nog wel eens dat een zeug een dag te laat of te vroeg opgegeven
werd om maar geïnsemineerd te kunnen worden met sperma van Prento.
Om de varkenshouder ter wille te zijn werd dan het dier toch geïnsemi-
neerd, hoewel vooruit al wel vermoed kon worden dat het resultaat dubieus
zou zijn. Bij de jonge zeugen werd praktisch nooit voorkeurssperma ge-
vraagd.

Hoe de drachtigheidsresultaten bij natuurlijke dekking zijn, daarover is
in ons land niet veel bekend. Wel iiehben verschillende provinciale stam-
boeken hier wat cijfermateriaal over, rnaar deze cijfers zijn niet correct
daar niet alle tomen voor registratie aangeboden worden.
Recent heeft echter in Overijssel een onderzoek hiernaar plaats gevonden
door de heer van Dongen, agrarisch student in de praktijk bij het Rijks-
veeteeltconsulentschap. Deze heeft aan de hand van de gegevens van 12
beerhouders bij 933 gedekte, geregistreerde varkens de resultaten op het
bedrijf nagegaan. Hierbij bleek dat van deze 933 varkens 702 dieren drach-
tig waren na één dekking, d.i. 75,24%. Totaal bleek 88,85% drachtig te
zijn met een efficiëntiegetal van 1.50.

De resultaten na één dekking lijken dus bij natuurlijke dekking nog wel iets
beter, hoewel het verschil in efficiëntiegetal minder groot is. Dit is in proef
II te verklaren, doordat een groot percentage van de dieren die voor de
tweede of derde keer geïnsemineerd werden, hiervan drachtig werden. Deze
dieren zullen waarschijnlijk bij de eerste inseminatie niet goed herig zijn
geweest. Het efficiëntiegetal is hierdoor gunstig beïnvloed.

Ook over de toomgrootte bij natuurlijke dekking is in ons land niet veel
bekend. De stamboeken hebben hierover ook wel cijfers, maar aangezien
kleine tomen vaak niet opgegeven worden voor registratie, zullen" deze
cijfers aan de hoge kant zijn.

We hebben echter wel de indruk dat de K.I.-tomen niet in gemiddelde
grootte verschillen met die van de natuurlijke dekking.
De kleinste toom uit de proef bestond uit 2 en de grootste uit 21 biggen.
Bij de geslachtsverhouding zien we, zoals ook bij de runderen in ons land,
een iets groter percentage manlijke dieren bij de geboorte.

Uit deze K.I.-proef blijkt wel, dat met de momenteel beschikbare kennis,
het goed mogelijk is om met behoorlijke drachtigheidsresultaten K.I. bij
varkens te beoefenen. De resultaten liggen op ongeveer gelijk niveau als
die, verkregen in Noorwegen.

Hoewel de drachtigheidsresultaten waarschijnlijk nog wat lager liggen dan
bij natuurlijke dekking ligt het voor de hand, dat door meer onderzoek en
meer ervaring op dit gebied deze nog zullen stijgen.

Aamdal (1958a, 1958b) hecht zeer veel waarde aan een laag kicm-
gehalte van het sperma. Dit spreekt voor zich zelf als we bedenken dat de
bewaring bij kamertemperatuur plaats vindt. Bij gebruik van zijn me-
thode voor het opvangen van het sperma kregen wij echter nog een wisse-
ling in bacteriegehalte van het sperma van 7000—360000 kiemen per cc.
Recent beschrijft hij echter een methode waarbij o.a. door extirpatie van
het preputiaal diverticulum dit kiemgehalte nog sterk gedrukt zou kunnen
worden (Aam dal, 1958b).

Zoals reeds genoemd was de ouderdom van het gebruikte sperma in deze
proef 2—8 uur. Hoewel in het algemeen de beweeglijkheid in de NaHC03
buffer, bewaard bij kamertemperatuur zeker 3 a 4 dagen uitstekend bleef,
werd in verband met de mincler goede drachtigheidsresultaten, verkregen
met 2e en 3e dag sperma in het buitenland (A a m d a 1 en H o g s e t, 1957;
Go tink en medew., 1957; Polge, 1956a), hiermede praktisch niet
geïnsemineerd.

Slechts in één geval werd een zeug geïnsemineerd met sperma van 30 uur
oud. Zij wierp hiervan 14 biggen.

Bij de runderen was het indertijd de massale besmettelijke onvruchtbaar-
heid bij de natuurlijke dekking, die aanleiding was tot dc ontwikkeling van
de K.I.; een extra stimulans bleek hierbij de grote mogelijkheid tot vee-
verbetering.

In de \\arkensfokkerij is er van een omvangrijke besmettelijke steriliteit
geen sprake, terwijl K.I. als middel tot foktechnische vooruitgang zeer
\\oorzichtig gehanteerd moet worden. Bovendien zal het dekgeld bij K.I.
eerder hoger dan lager komen te liggen in vergelijking met de natuurlijke
dekking, vooral nu vermoedelijk van overheidswege bepaald zal worden
dat van een K.I. beer niet meer dan 300 eerste inseminaties per jaar ver-
richt mogen worden.

Dl\' grote voordelen liggen echter vooral in het veterinair-hygiënische vlak,
daar diverse besmettelijke varkensziekten door middel van K.I. gemakke-
lijker bestreden kunnen worden; hierbij kunnen we naast viruspneumonie,
pest en schurft nu ook de infectieuze atrofische rhinitis noemen. Deze
voordelen worden echter door de meeste varkenshouders nog nauwelijks
beseft. Voor velen \\an hen is de tijdsbesparing, vooral in streken met een
geringe varkensbezetting, of de mogelijkheid om toch het dier drachtig te
krijgen als er in een bepaald gebied een vervoersverbod is opgelegd, b.v.
ten gevolge van mond- en klauwzeer, vaak belangrijker.
De bovengenoemde resultaten tonen aan, dat een uitbreiding van de
proeven met K.I. bij \\arkens in de praktijk verantwoord is. Het is te ver-
wachten dat door ervaring en wetenschappelijk onderzoek de K.I. bij
\\arkens zich geleidelijk zal ontwikkelen tot een methode, waarvan de
\\arkenshouderij veel profijt kan trekken.

Bij varkens getest op bronst door een beer bleken van de 51 dieren 35 drachtig te zijn

Bij inseminatie op de bedrijven werden 169 dieren geïnsemineerd, waarvan 106
dieren drachtig bleken na één inseminatie, d.i. 62,7%.

Bij „gelten" bleken de drachtigheidsresultaten beter dan bij zeugen. De toomgrootte
bij zeugen was 11.2 (120 tomen) en bij geiten 7,7 (47 tomen).
De ouderdom van het gebruikte sperma varieerde van 2—8 uur.

Als verdunningsmiddel werd een 0,2% NaHC03-oplossing in water met 4% glucose
en 25% eidooier gebruikt, waaraan penicilline en streptomycine waren toegevoegd.
Het verdunde sperma werd bij kamertemperatuur bewaard.
Bij de inseminaties werd gebruik gemaakt van de pipet van A a m d a 1.

In pigs tested on heal by boar 35 of 51 animals farrowed after a single insemination
(= 68,5%).

In field trials 168 pigs were inseminated, from which 106 farrowed after a single inse-
mination (= 62,7%).

The results in gilts were something better than in sows. The average litter size in sows
was 11,2 (120 litters), and in gilts 7,7 (47 litters).

The majority of inseminations were carried out with semen stored for 2 to 8 hours.
The semen was diluted with a fluid containing 0.2% NaHC03 and 4% glucose in
water and 25% of eggyolk. Penicillin and streptomycin were added.
The diluted semen was stored at room temperature.

The inseminations were carried out with the pipet described by A a m d a 1, while
150 ml. of diluted semen was used as well for sows as for gilts.

Les résultats de quelques épreuves d\'insémination artificielle chez des porcins sont
mentionnés.

51 truies, dont les chaleurs étaient testées en presence d\'un verrat, étaient inséminées,
35 des animaux étaient pleines après la première insémination (= 68,6%).
Aux fermes (en l\'absence d\'un verrat) 169 animaux étaient inséminées, 106 étaient
pleines après la première insémination (= 62,7%).

Les résultats des gestations chez des truies jeunes étaient meilleurs que ceux chez des
truies vieilles.

Le nombre de petits p/portée des truies vieilles était 11,2 (120 portées) et des truies
jeunes 7,7 (47 portées).

La vieillesse du sperme usé variait de 2 à 8 heurs. Le sperme était dilué avec une
solution aqueuse de 0,2% NaHCOS et 4% glucose et 25% jaune d\'oeuf. Penicilline
et streptomycine étaient ajoutés.

Le sperme dilué était conservé à temperature de chambre.
Les inséminations se firent avec la pipette d\'A a m d a 1.

Bei Schweinen, erprobt auf Brunst von einem Eber, ergab sich dasz 35 der 51 Tiere

Auf den Betrieben wurden 169 Tiere besamt, 106 wurden trächtig nach erster Besa-
mung (d.h. 62,7%).

Die Trächtigkeitsergebnisse waren besser bei Erstlingssauen als bei alten Sauen.
Die Grösze des Wurfes bei alten Sauen war 11,2 (120 Würfe) und bei Erstlingssauen
7,7 (47 Würfe).

A a m d a 1, J. and H o g s e t, L: Artificial insemination in swine. Journ. Amer. Vet.

Med. Assoe., 131, 59, (1957).
A a m d a 1, J., H o g s e t, L, S v e b e r g, O. and K o p p a n g, N.: A new type of
artificial vagina and a new collection technique for boar semen. Jour. Amer. Vet.
Med. Assoc., 132, 101, (1958a).
A a m d a 1, J., H o g s e t, L and F i 1 s e t h, O. : Extirpation of the preputial diver-
ticulum of boars used in artificial insemination. Jour. Amer. Vet. Med. Assoc., 132,
522, (1958b).

Du M e s n i 1 du Buisson, F. et D a u z i e r, L. : Données expérimentales sur
l\'insémination naturelle et artificielle de la truie. 111 Int. Congr. of Animal Repro-
duction, section III, 62, (1956).
G o t i n k, W. M., M e e n s, H. C. C. M., S p r u y t, J. en S t e g e n g a. Th. : De

K.L bij varkens. Tijdschr. v. Dierg., 82, 825, (1957).
Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord" : Jaarverslag, 15, (1957).
P o I g e, C.: Artificial insemination in pigs. Vet. Ree., 68, 62, (1956a).
P o 1 g e, C. and R o w s o n, L. E.: The practical application of artificial insemina-
tion in pig breeding. Vet. Ree., 68, 952, (1956b).
P o 1 g e, C.: Techniques for artificial insemination in pigs. HI Int. Congr. of Animal

Reproduction, section III, 59, (1956c).
Smith, J. C. and N a 1 b a n d o v, A. V.: The role of hormones in the relaxation
of the uterine portion of the cervix in swine. Am. Jour. Vet. Res., XIX, 15, (1958).

In de druiven-districten van Australië ontwikkelen koeien die vele verse druiven opge-
nomen hebben een bijzonder syndroom. Zij vertonen anorexie, tachycardie, tenesmus
en paralyse van de achterbenen.
De ziekte kan fataal verlopen.
Rumenotomie is aangewezen in ernstige gevallen.

Het preparaat Ovestin bevat een natuurlijke stof, die een beschermende
werking heeft op vagina en cervix, zonder invloed op het endometrium.
Dit werkzame bestanddeel van Ovestin, het hormoon oestriol, is chemisch
nauw verwant met andere natuurlijke oestrogene stoffen. Nadat oestriol
lang beschouwd was als een excretieprodukt van de oestrogene, werd in
hernieuwd onderzoek het effect nagegaan van oestriol op de cervix uteri
en op de vagina van cavia en konijn en op dc symphysis van de cavia.
Op grond van de uitkomsten dezer proe\\\'en kon de werkhypothese opge-
steld worden, dat de eerste stap van de stofwisseling der oestrogenen
bestaat uit de jjroduktie van oestradiol, dat op het corpus uteri werkt.
Uit oestradiol zou dan oestriol ontstaan, dat de afvoerbuis van het genitaal
stelsel zou voorbereiden op de uitstoting van de uterusinhoud, doordat
het de cervix, de vagina en de hekkeming met name de symphysis, ver-
wijdt. Oestriol is dan niet langer slechts een voor excretie bestemd eind-
jjrodukt van de oestrogeen stofwisseling, maar het is van essentieel belang
in het kader van het totale werkingsmechanisme der oestrogenen. Aan de
sterke verhoging van de oestriolproduktie en uitscheiding in de periode
kort voor de geboorte kan nu een biologische betekenis worden toe-
ge.schreven; de verhoogde produktie in het interrnenstruum zal wellicht
de bevruchting vergemakkelijken.

Proefondervindelijk blijkt, dat reeds zeer geringe doses oestriol de volledige
werking uitoefenen. Zelfs in zeer kleine doses heeft oestriol een biologisch
en therapeutisch effect op de cervix en de vagina bij de mens; zelfs bij
hoge dosering ziet men echter geen proliferatie van het endometrium.
Oestriol is in tegenstelling tot wat men tot nu toe voor juist hield, wel
degelijk een therapeutisch biuikbare stof. Het is een fysiologisch vrouwelijk
geslacht.shormoon, dat hij de mens zijn nul bewezen heeft bij de behande-
ling van bepaalde vormen van dysmenorihoe en van klachten in het
climacterium. Door de be\\orderende invloed oj) het vagina-epitheel heeft
het zijn nut bewezen bij zweren in de vagina, kolpitis en cervicitis en
pruritus vulvae.

Op grond van hetgeen dus heketid is over Ovestin bij de mens, kwam
de firma Organon op de gedachte, dat deze stof bruikbaar zou kunnen
zijn bij de behandeling van de pseudo-graviditeit bij honden. Daartoe
kreeg ik van de N.V. Organon in ruime mate de beschikking over het
preparaat Ovestin om het in mijn praktijk te proberen. De resultaten
waren dusdanig gunstig, dat dit preparaat m.i, in de veterinaire praktijk
in een grote behoefte voorziet. Ovestin is in de handel in ampullen ä 1 cc
met 1 mgr oestriol in waterige suspensie; de tabletten voor oraal gebruik
a 10 en 250 microgram zullen voor \\eterinair gebruik minder belangrijk
zijn.

In plaats van de van ouds bekende behandeling van pseudo-graviditeit,
waarbij toch altijd het gevaar van het optreden van een endometritis
bestond of de weer opnieuw optredende loopsheidverschijnselen, die voor
de eigenaar zeer onaangenaam zijn, was dit gevaar bij de toepassing van
Ovestin niet aanwezig.

In totaal heb ik 63 honden behandeld met Ovestin en wel om de 2 dagen
een ampul. De resultaten zijn zeer gunstig: de lactatie vermindert snel;
er treden geen bronstverschijnselen op en wat ik vooral belangrijk vind
is het feit, dat de psychische verschijnselen (nesten maken, kussens kapot
bijten enz.) meestal na de eerste injectie reeds verdwenen zijn.
Een andere toepassingsmogelijkheid van Ovestin vond ik bij die honden,
welke na de loopsheid een heftige jeuk en pruritus vertoonden; 28 honden
met deze verschijnselen reageerden gunstig op 2 ä 3 Ovestin injecties,
welke gegeven werden met een tussenruimte van 2 ä 3 dagen.
Samenvattende kunnen wij dus zeggen, dat Ovestin voor de kleine huis-
dierenpraktijk een aanwinst is voor de behandeling van pseudo-graviditeit
en de veel voorkomende pruritus na de loopsheid.

Dc resultaten van dit onderzoek lijken de veronderstelling te wettigen dat de tempe-
ratuur in de leghokken in de winter boven 40° F. gehouden moet worden om een
bevredigende eiproduktie mogelijk te maken.

Na een omvangrijk overzicht van onderzoekingen op het gebied van korrelvoer versus
meelvoer volgen de resultaten van proeven waarmee in 1949 aangevangen werd op
het proefbedrijf van de Universiteit van Reading in Engeland.

In het algemeen kon worden gezegd dat bij ad libitum verstrekking dezelfde ei-
produktie wordt bereikt met (volledige) kunstkorrels en met (volledig) meelvoer.
Omstandigheden zoals een beperkte vocdcrtijd kunnen het echter gewenst maken
kunstkorrels tc voeren. Dieren op kunstkorrcls worden zwaarder dan die op meelvoer.
Verwerking van kaf in het voer verminderde de eiproduktie, doch de leg was aan-
zienlijk beter als het kaf in kunstkorrel was verwerkt.

De grootste fabriek van pijlen en bogen (in Arkansas) heeft jaarlijks de 10 grote
vleugelveren van ongeveer 4 miljoen kalkoenen nodig om zijn behoefte aan veren voor
de door deze fabriek gemaakte pijlen te dekken. Boogschieten neemt in de Ver. Staten
het sterkst van alle sporten toe.

DE BESTE LEEFTIJD VAN JONGE HONDEN OM GEËNT TE WORDEN
TEGEN DE ZIEKTE VAN CARRÉ.

Gillespie, James H., e.s.. Immune response to distemper virus. The Cornell
Veterinarian, 48, 103, (1958).

Met behulp van de virus-neutralisatie-test en daaropvolgende besmetting met viru-
lent ivrus van 420 honden werd aangetoond, dat bij alle voor de ziekte van Carré im-
mune dieren, neutralizerende antilichamen in het serum aanwezig waren.
Deze immuniteit was te danken aan infectie, of afkomstig van de moeder, verkregen
in utero of door drinken van colostrum.

De meeste normale pups van 1 week of ouder, afkomstig van immune teven, reageer-
den op virulent virus óf door te sterven óf door het verkrijgen van immuniteit, als ze
een serumtiter beneden de 20 hadden. Ze waren immuun, als ze een titer hoger dan
30 hadden. De serumtiter van de pups was, vóór dat ze gezoogd waren ±3% van
die van de teef. Na het drinken van colostrum kwam de serumtiter van de pup over-
een met die van de teef. Hoewel deze titer bij de teef constant bleef, zakte die van
de colostrum na 2 dagen zogen zeer sterk, en ging de seumtiter bij de pups gaande-
weg verdwijnen. Zij die de hoogste titers vertoond hadden, bleven langer immuun
dan die welke slechts lage titers hadden bereikt.

Schrijvers konden op deze manier precies berekenen hoe lang een pup maternelle
immuniteit zou bezitten en op welke leeftijd deze geïmmuniseerd kon worden. Dit
tc berekenen is natuurlijk voor de praktijk te duur.

Geconstateerd werd, dat deze maternelle immuniteit langer dan 1 week duurt, maar
korter dan 14 dagen. Wanneer dieren van een teef met hoge immuniteit te vroeg
gevaccineerd worden, is hun maternelle immuniteit nog te hoog om een goede actieve
immuniteit ten gevolge van de vaccinatie te verkrijgen. Omgekeerd zou de actieve
immunisatie bij pups van een teef met lage titer op diezelfde leeftijd uitstekend ge-
lukken. Veilig zou het daarom zijn om alle pups op de leeftijd van 6 weken tc immu-
niseren en dit te herhalen op de leeftijd van drie maanden. Daar dit in de praktijk
te kostbaar en te omslachtig is, adviseren schrijvers alle pups op de leeftijd van 9
weken te immuniseren en ze tot op die leeftijd door isolatie tegen infectie te bescher-
men.

EEN VERGELIJKEND ONDERZOEK OMTRENT DE PREVENTIEVE WAAR-
DE VAN RABIES-HYPERIMMUUNSERUM NA INFECTIE.

B a 1 t a z a r d, M. et B o h m a n y a r, M., Essai pratique du serum antirabique chez
les mordus par loups enragées. (Institut Pasteur de ITran - Téhéran). Buil. Organi-
sation Mondiale de la Santé, 13, 747, (1955).

In 1950 werd door de Wereldgezondheidsorganisatie aan het Comité der rabies-
specialisten verzocht de therapeutische waarde na te gaan van postinfectionele injectie
van rabieshyperimmuunserum vaccin.

Het serum gemaakt door Koprowski, werd ter beschikking gesteld van het Insti-
tuut Pasteur in Iran, omdat in de voorafgaande jaren, meerdere malen bij mensen,
die daar door dolle wolven zwaar verwond waren geworden, de gebruikelijke vaccin-
therapie échec had geleden.

De bedoeling was om een vergelijkend onderzoek in te stellen tussen de klassieke
vaccin- en de serum vaccintherapie, zo gauw zich daar weer een geval voordeed,
waarbij een vrij groot aantal mensen door eenzelfde dier verwond werden. Dit geval
liet op zich wachten tot 1954. Toen werden 29 mensen, die bijna allen \'s nachts
buiten lagen te slapen, door éénzelfde dolle wolf gebeten, waarvan velen ernstige
hoofdwonden bekwamen. Alle patiënten werden naar Teheran vervoerd, 27 arriveer-

den na 24 uur, en 2 kwamen 2 dagen later aan. Van de 29 patiënten waren 11 slechts
verwond aan ledematen of romp. Deze 11 werden verdeeld in 2 groepen, waarvan
de ene groep serum vaccin behandeling kreeg en de andere groep enkel vaccin be-
handeling. Geen dezer 11 patiënten is gestorven. De 18 anderen hadden hoofdwonden
en deze werden in 3 groepen onderverdeeld, zodanig dat in iedere groep verwondingen
van eenzelfde graad voorkwamen: de groepen A, B en C.

Groep A: 7 patiënten: ontvingen eenmaal serum op de eerste behandelingsdag, daar-
na 21 dagen lang vaccin: 1 stierf.
Groep B: 5 patiënten: ontvingen 2 maal serum (Ie en 5e dag); 21 dagen vaccin:
geen doden.

Groep C: 5 patiënten: ontvingen geen serum, maar 21 dagen vaccin: 3 stierven.
Groep D: 1 patiënt met zeer ernstige hoofdwonden; serum op Ie, 3e, 5e, 7e, 9e en

11e dag; 21 dagen vaccin: niet gestorven.
De conclusie van schrijvers is, dat injectie van hoog immuun serum van zeer grote
waarde is in gevallen van rabies-infectie, waarbij het vroegtijdig kan worden aan-
gewend.

Habel en Koprowski kwamen op grond van een serie van serumonderzoekingen
op antilichamen van bovengenoemde patiënten, eveneens tot dezelfde conclusie.
(Gelijktijdige publikatie in een zelfstandig artikel: Buil. Org. mond. Santé, 13, 773,
(1955)).

Staub, H. en B o g u t h, W., Gamma-Globulin und Antikörperbildung im Säug-
lingsalter beim Schwein. Zentralbl. f. Veterinärmedizin, 3, 653 (1956).
Dc anti-lichamen in het organisme zijn gebonden aan y-globuline.
De y-globulinen kan men dus verdelen in immuun y-globulinen en normale y-globu-
linèn.

Zowel tijdens het tot stand komen van een natuurlijke als kunstmatige opgewekte
actieve immuniteit zien we een toename van de hoeveelheid immuun y-globulinen in
het plasma en daardoor een toename van het totaal aan y-globulinen.
De foeten van hoef- en klauwdieren vormen geen y-globulinen en ontvangen deze
ook niet via de placenta.

De eerste normale y-globulinen en immuun y-globulinen ontvangt de big met de
colostrum van de zeug. (Deze immuun-lichamen zijn gericht tegen de pathogene
smetstof waarmede de zeug in aanraking kwam; d.w.z. zijn o.m. vrij specifiek tegen
de schadelijke bacteriën die op het bedrijf aanwezig zijn.)

Het onderzoek van de schrijvers had tot doel vast te stellen op welke leeftijd de big
voor het eerst in staat is zelf normale y-globulinen en immuun y-globulinen op te
bouwen.

Het bleek dat de biggen zonder y-globulinen in het plasma geboren worden en dat
gedurende de eerste twee dagen na de geboorte vanuit het colostrum zeer veel y-glo-
bulinen (waardoor tevens passief immuun-lichamen worden ontvangen) worden opge-
nomen. Na 3 dagen bleken de darmen van de big geen y-globulinen meer op te nemen
want de biggen, die de eerste 3 dagen met kunstmelk worden gevoed en daarna
zeugenmelk ontvangen, hebben gedurende de eerste week geen y-globulinen in het
bloed.

Biggen, die vanaf de geboorte bij de zeug verblijven, hebben dus na 2 ä 3 dagen een
hoog gehalte aan y-globulinen in het bloed. Dit gehalte wordt geleidelijk minder tot
de biggen i 5 weken oud zijn. Het neemt daarna weer toe en heeft op een leeftijd
van ± 15 weken de normale waarde bereikt.

Bij biggen, die uitsluitend kunstvoeding ontvangen, kon worden aangetoond dat de
vorming van y-globulinen weliswaar in de 2e week reeds begint, doch blijkbaar nog
zeer gering is.

Het bleek n.1. dat het opwekken van een actieve immuniteit van biggen die vanaf de
geboorte bij de zeug verblijven pas mogelijk is vanaf de 5e weck.
Dit is ook zo bij biggen, die na de geboorte gedurende enkele dagen bij de zeug ver-
bleven en daarna kunstvoeding ontvingen.

Biggen, die vanaf de geboorte kunstvoeding hadden gehad, konden pas op een leef-
tijd van ±10 weken een actieve immuniteit opbouwen.

STILLE BEGAVING - ACUTE HARTDOOD - ENZOOTISCHE HARTDOOD -
ACUUT LONGOEDEEM - ACUTE DECOMPOSITIE BIJ VARKENS.
G r i e m, W., Ein Beitrag zur Pathogenese und Therapie des enzoötischen Herztodes
der Schweine. Tierärztliche Umschau, 12, 317, (1957).

Uit de verhouding geboortegewicht en lichaamsgewicht in volwassen toestand: bij
rund en paard ± 1 : 12; bij de geit 1 : 17; bij de hond 1 : 35, doch bij het varken
1 : 93, blijkt reeds dat het varken wel een buitengewoon snel groeiend dier is. Door
deze snelle lichaamsgroei is het endocrine systeem uitermate zwaar belast.
Daarbij blijkt dat het bijnier-gewicht in verhouding tot het lichaamsgewicht zelfs
kleiner is dan bij de andere reeds genoemde dieren. Hierdoor is nog meer te ver-
wachten dat fouten in de voeding en verpleging des te zwaardere eisen aan het regu-
lerend vermogen van het endocrine systeem zullen stellen en dat met name een insuf-
ficiëntie van de bijnierschors met als gevolg ernstige storingen kunnen ontstaan.
Het is dan ook niet te verwonderen dat we bij de enzootische hartdood veranderingen
in de hypofyse, bijnier en schildklier aantreffen (met hypertrofie van de schildklier).
Tussen de schildklier en bijnier bestaat een synergisme. Na een thyreoidectomie atro-
fieert de bijnierschors terwijl deze hypertrofieert door inspuiting van thyroxine.
Bij enzootische hartdood vinden we als gevolg van voedingsfouten (eiwit tekort) en
stress een onvoldoende functie van de bijnierschors waardoor een storing van de cel-
stofwisseling ontstaat en een activering (?, ref.) van de schildklier, welke een ver-
hoging van de totale stofwisseling tot gevolg heeft. Als gevolg van de storing in de
functie van het endocrine systeem ontstaat eveneens een storing in het autonome
zenuwstelsel en treedt de dood als regel vrij plotseling in.

Om de ziekte te voorkomen dient men zorg te dragen dat de voeding en verpleging
van de varkens goed is (kwalitatief en kwantitatief voldoende eiwitvocding en het
voorkomen van stress, ref.).

Vitamine E zou nodig zijn voor een gecoördineerde samenwerking van de hypofyse
en de bijnierschors.

Therapeutisch wordt Jodium aangegeven alsmede keukenzout en in het acute stadium
lentine.

In een referaat in de Wiener tierärztl. Monatssch. van maart 1958 (pag. 200) wordt
vermeld, dat men in Agram klinische en röntgenologische onderzoekingen heeft gedaan
over de slokdarm-divertikel bij paarden en runderen, die bij beide diersoorten eenzelf-
de beeld tonen. Het voedsel, dat zich hierin ophoopt, wordt langzaam aan door fre-
quente peristaltische slokdarmbewegingen, opgewekt door het gestagneerde voedsel,
maagwaarts bewogen. De verhoogde druk in de divertikel drijft die ook craniaal-
waarts; dit gebeurt niet door anti-peristaltiek, zoals men tot nu toe beweerde. Door
de verschillende anatomische verhoudingen worden bij het rund gemakkelijk kleine
hoeveelheden hooi naar de bek gebracht, bij het paard geschiedt dit alleen bij een
ernstige obturatie.

Goede wijn behoeft geen krans en dit geldt ook voor de Landbouwgids 1959. Het is
een onmisbaar naslagwerk voor allen die met de landbouw op de een of andere wijze
te maken hebben.

Behalve adressen bevat hij ook interessante artikelen; elk jaar weer over andere
onderwerpen. Door elk jaar deze gids te kopen komt men dan ook op de hoogte van
de nieuwste ontwikkelingen op elk gebied der landbouw.
Zo vindt men in de gids voor 1959 bijv. artikelen over:

Gebouwen: hooiventilatie, varkensstallen, pluimveehokken, het uitmesten van de
groep.

Veehouderij: Berperking van kopziekte, het Garantiefonds Opfok Gebruikspaarden,
het mesten van varkens, gebruikshybriden, slachtkuikenfokkerij, melkbaarheid van
het vee.

In Amerika zou bewezen zijn, dat pas gelegde, in olie gedoopte eieren hun kwaliteit
zeer lang behouden. Steeds meer wordt dit dan ook toegepast. Ook werd vastgesteld
dat de consistentie van het eiwit minder snel achteruitgaat bij geoliede dan bij niet
.geoliede eieren.

De producenten van Roquefort kaas klagen over te weinig aanvoer van schapenmelk.
Steeds meer boeren gaan i.p.v. schapen koeien houden.

Blijkens een bericht in „Landbouw Wereldnieuws" no. 23 van 7 juli 1.1., zal dc classi-
ficatie voor Deense baconvarkens opnieuw worden verscherpt. Voor klasse A werd
onlan.gs de dikte van het rugspck over het lendestuk van 30 tot 28 mm verminderd,
als gevolg waarvan 8% minder varkens in deze klasse komen. De eisen voor klasse B
worden overeenkomstig verscherpt, zodat het rugspek 2 mm dunner moet zijn. Dc
nu van klasse B afvallende dieren komen in een nieuwe klasse BB, overeenkomstig de
in Engeland toegepaste classificatie. Dc nieuwe klasse ligt tussen B en C in.
Onder en boven de strook, waarin het woord „danish" is ingebrand, zullen voortaan
twee smalle groeven worden ingebrand, zodat de Britse huisvrouw aan ieder plakje
bacon kan zien, of het Deense bacon betreft.
Met behulp van reclame wordt hieraan bekendheid gegeven.

Van verschillende zijden bereikte de Veeartsenijkundige Dienst het verzoek voor-
lichting te geven over veterinaire activiteiten op wetenschappelijk en organisatorisch
gebied.

Teneinde in deze behoefte te voorzien is een voorlichtingsdag door de Veeartsenij-
kundige Dienst georganiseerd, die heeft plaats gevonden op donderdag 13 november
1958 in de dinerzaal van het Jaarbeursrestaurant Vredenburg te Utrecht.
Het programma voor deze dag was zodanig samengesteld, dat zowel praktizerende
dierenartsen, als dierenartsen werkzaam op het gebied van de vleeskeuring en zij, die
werkzaam zijn in het veterinair-organisatorisch vlak, iets van hun gading konden
aantreffen.

De directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Veterinair Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid, de heer J. M. van den Born, hield een openingstoespraak.
Spreker prees zich gelukkig de Directeur-Generaal van de \\\'olksgzondheid. Prof. Dr.
P. Muntendam en de Directeur-Generaal van de Landbouw, Ir. A. W. v. d. Plassche,
welkom te mogen heten. De aanwezigheid van het hoofdbestuur van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde en het bestuur van de Diergeneeskundige Faculteit van de
Rijksuniversiteit te Utrecht werden bijzonder gewaardeerd.

Het verheugde spreker buitengewoon op de eerste voorlichtingsdag van de Vee-
artsenijkundige Dienst een zo groot aantal dierenartsen in de zaal aanwezig te zien.
De veelzijdige samenstelling van het programma, waardoor voor alle dierenartsen iets
te beluisteren was, heeft ongetwijfeld tot deze grote opkomst bijgedragen.
Nadat de heer van den Born met enige korte woorden de te houden voordrachten
had ingeleid, werd achtereenvolgens gesproken over:

Tal van dierenartsen namen aan de besprekingen deel. Het woord werd o.a. .gevoerd
door de voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de heer M. Karse-
meijer. De heer Karsemijer dankte in de eerste plaats namens het hoofdbestuur van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde dc directeur van de Veeartsenij kundige Dienst,
de heer J. M. v. d. Born, voor dc toegezonden uitnodiging. Spreker constateerde, dat
vele vertegenwoordigers van de verschillende facetten van diergeneeskunde van
Nederland aanwezig waren.

Spreker memoreerde met veel genoegen het initiatief, dat door de directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst was genomen, de voorlichtingsdag te organiseren. Hij stipu-
leerde daarbij dat alles wat wij doen om onze kennis te verrijken en te verdiepen
moet worden toegejuicht.

„Het is mijn vaste overtuiging, dat het bestrijden van dierziekten een taak is van de
dierenartsen, omdat zij krachtens hun opleiding en hun ervaring geschikt moeten
worden geacht om de verschillende vragen op diergeneeskundig gebied op te lossen.
Deze voorlichtingsdag heeft er in belangrijke mate toe bijgedragen, dat verschillende
van deze vragen weer dichter bij een oplossing kwamen. Mag ik besluiten namens alle
aanwezigen U, mijnheer de directeur van de Veeartsenijkundi.ge Dienst, hartelijk geluk
wensen met het slagen van deze dag."

In zijn sluitingswoord merkte de heer van den Born o.a. het volgende op:
„U zult wel kunnen begrijpen, dat het spontane woord van de heer Karsemeijer mij
goed doet. Het is wel uit het programma gebleken, dat hier wel degelijk bedoeld was,
een dag te scheppen eveneens t.b.v. de volksgezondheid. Ik ben zeer erkentelijk voor
de woorden van lof.

U weet natuurlijk wel, dat ik deze dag niet alleen heb georganiseerd. Dit betreft ook
het werk van mijn medewerkers en ik zeg hun hierbij dank.

Ten aanzien van de bestrijding van atrofische rhinitis moet nog veel onderzoek ge-
beuren. Wij moeten zo gauw mogelijk van deze ziekte verlost worden. Wij zijn dan

ook zeer erkentelijk voor het geld, dat de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening beschikbaar heeft gesteld. De Minister heeft toegezegd bereid te zijn
eventueel nog verder gelden beschikbaar te stellen en wij hopen hier in T.N.O.-
verband op terug te komen."

Nadat spreker de inleiders nogmaals voor hun medewerking had bedankt, sloot hij
te ca. 16.00 uur de vergadering.

\\ERSL.A.G VAN HET DOOR DE DEUTSCHE GESELLSCHAFT FÜR
ZUCHTUNGSKUNDE GEORGANISEERDE SYMPOSIUM OVER FOKKERIJ
OP PRODUKTIE EN VRUCHTB.\'V.A.RHEID.

De Deutsche Gesellschaft für Züchtungskunde organiseerde van 30 september tot
4 oktober 1958 een symposium over het onderwerp „Züchtung auf Leistung und
Fruchtbarkeit" te Kiel (Dtsl.).

De onderwerpen, welke werden ingeleid door een aantal prominente sprekers uit
binnen- en buitenland, hadden betrekking op de problemen, die aan een produktie-
verhoging zijn gekoppeld, zowel in genetische als in economische betekenis.
Daarnaast kwamen actuele vraagstukken over heterosis en de plaats van de K.I. in
de fokkerij ter sprake.

De bijeenkomst werd besloten met een excursie naar diverse fokbedrijven in Sleeswijk-
Holstein.

Genetische Möglichkeiten zur Leistungssteigerung in der landwirtschaft-
lichen Nutztierhaltung.

Spreker geeft een overzicht over de inzichten en opvattingen die ten tijde van Bake-
well tot de herontdekking van hetgeen Mendel had beschreven, golden in de fokkerij

en dezx bepaalden. Tot 1900 was het reeds duidelijk, dat men langzamerhand van
het fokken op exterieur terug moest komen en men diende over te gaan op het
fokken op produktie.

Na 1900 — de invloed van Mendel deed zich gevoelen — kreeg de fokkerij een betere
basis dan voorheen.

Nochtans hebben zich vraagstukken aangediend, waarvan verschillende thans nog
om een oplossing vragen.

De mogelijkheden en de waarde van de exterieurkeuring dienen volgens spreker in
dit verband opnieuw te worden overwogen. Van grote betekenis met betrekking tot
de selectie is het invoeren van progeny testing, niet slechts met het oog op de melk-
produktie, doch ook t.a.v. de vleeskwaliteit.

De betekenis van de fysiogenetica voor het oplossen van het vraagstuk over het ka-
rakter van de overerving wordt uitvoerig toegelicht.

De aandacht wordt gevestigd op dc functie van het dcsoxyribosc-nucleïnezuur en op
het karakter van de plasma-overerving.

Volgens spreker zouden onderzoekingen met laboratoriumdieren belangrijke aan-
wijzingen kunnen verstrekken in deze.

Systematisch verrichte onderzoekingen kunnen resultaten afwerpen, waarop de fokkerij
dient te worden gebaseerd.

Wat de K.I. betreft, biedt een uniform en zo volledig mogelijk registratiesysteem grote
mogelijkheden om te kunnen vaststellen, welke waarde aan een bepaalde stier kan
worden gehecht. Dat men hierbij de populaticgentica, de methodiek van de statistische
analyse en het ponskaartensysteem niet zal kunnen ontberen, is voor de spreker geen
vraag meer.

Grenzen der Leistungszucht unter Berücksichtigung wirtschaftlicher
Gesichtspunkte.

Door het intensiveren van het huidige areaal zou een hogere produktie kunnen worden
bereikt, dan door het in cultuur bren.gen van veengebieden en bossen, welke gebieden
uit het oogpunt van natuurbescherming, èn van recreatiemogclijkheid voor de stede-
lijke bevolking, veel meer betekenis hebben.

Gewezen wordt op een oordeelkundig gebruik van kunstmest, op een wetenschappelijk
verantwoorde fokkerij, en op een adequate evenwichtige voeding.

Speciaal in de sector veehouderij zal men om de rentabiliteit te kunnen verhogen,
meer aandacht moeten besteden aan het verhogen van de gemiddelde levensduur van
het rundvee, dan aan het opvoeren van de produktie.

\\\'oorts zal men de voeding in overeenstemming dienen te brengen met de eisen, die
door het dier i.v.m. zijn produktieniveau worden gesteld.

Spreker behandelt de betekenis van verschillende methoden, die in de fokkerij worden
toegepast.

T.a.v. de selectie wordt erop gewezen, dat de progeny tcsting hierbij een essentiële rol
dient te spelen.

Volgens spreker heeft de exterieurkeuring van varkens op de manier, zoals deze thans
wordt toegepast weinig waarde als selectiemethode.

Aanbevolen worden de grootheden: worpgrootte, groei, vocderverbruik, rugspckdiktc,
spenenaantal, etc.

Het selecteren op groei en voederbenutting bij het vleesrund (zoals dat o.m. in Canada
geschiedt) lijkt spreker een aanbevelenswaardige methode.

T.a.v. de betekenis van de import van Amerikaanse hy-lines voor de Duitse pluimvee-
houderij wordt opgemerkt, dat de doelmatigheid van deze dieren onder de Duitse
omstandighden critisch dient te worden bezien.

Het is voorshands van meer betekenis om met eigen materiaal stammen te vormen
door over enige genetaties lijnenteelt toe te passen, dan om genetisch onbekend mate-
riaal te importeren. Tegenover de in Beltsville (V.S.) lopende proeven over „hy-
lines" bij varkens, staat spreker zeer sceptisch.

Er worden geen termen aanwezig geacht om dit systeem voor Duitsland te propageren.

Door de toepassing van de K.I. heeft de stier in tegenstelling tot het gebruik van de
stier bij de natuurlijke dekking een aanzienlijk grotere invloed op de genetische samen-
stelling van een populatie gekregen.

Hoewel het niet eenvoudig is de voortplantingspotentie van de stier vast te stellen,
is het niettemin van grote betekenis onderzoek in deze richting te doen plaatsvinden.
Zolang men evenwel onbekend is met de wezenlijke betekenis van vruchtbaarheid,
acht spreker het op zijn minst gewenst om met beproefde, dus oudere stieren te
werken.

•Als een belangrijk probleem ziet spreker: of en in hoeverre de voortplantingspotentie
van een stier is gecorreleerd met die van zijn nakomelingen.

Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk alle nakomelingen en alle
voorkomende voortplantingsstoornissen te registreren.

Spreker is van mening, dat de voortplantingspotentie van het vrouwelijk rundvee kan
worden verbeterd door die van de stier te verbeteren.

Een casuïstische mededeling wordt gedaan over het feit, dat het drachtigheids-
percentage na eerste inseminatie met sperma dat 2x 24 uur was bewaard, hoger was
dan na 1 of 3x 24 uur bewaren. Het door spreker gedemonstreerde materiaal gaf
echter geen aanleiding te menen, dat hier sprake is van een algemeen geldend ver-
schijnsel.

Wanneer de toepassing van de K.I. gepaard gaat met het registreren van alle ge-
gevens van alle nakomelingen, kan een grote mate van zekerheid worden verkregen
over de genetische achtergrond van de voortplantingspotentie.
Gewezen wordt op de betekenis van het nakomelingenonderzoek.

Er behoeft volgens spreker geen controverse te bestaan tussen de K.I.-vereniging en de
stamboeken t.a.v. het op non-actief stellen van jonge stieren, waarvan b.v. 1000 proef-
inseminaties zijn uitgevoerd. Immers na 4/2 jaar kan men reeds een uitspraak doen
over de betekenis van de desbetreffende stier.

Spreker acht het apert onjuist, dat in bepaalde kringen de opvatting wordt gehuldigd,
deze stieren, i.p.v. op non-actief te stellen, constant te laten gebruiken voor natuurlijke
dekking.

In het territorium van de K.I. vereniging te Neustadt a. d. Aaisch — waar men het
registratiesysteem van van Dieten (Oerie) met sucecs heeft ingevoerd — werden
tot heden ca. 200 stieren getest t.a.v. de overerving van de melkproduktie. Daarnaast
heeft een onderzoek plaats gevonden over sperma-eigenschappen van de stieren. Hier-
voor werd een subsidie van de stamboeken ontvangen.

Voorts worden stiermoeders (produktie groter dan 4000 kg melk met meer dan 4%
vet) geïnsemineerd met sperma van speciale oudere, ergo geteste stieren. De hieruit

geboren stierkalveren kunnen in eerste instantie door de K.I.-vereniging worden
geclaimd.

Het diepvriessperma acht spr. a.h.w. de sleutel tot de individuele paring. Men kan
immers de gewenste stier kiezen. Voorts kan sperma van een bepaalde stier voor een
bepaald bedrijf worden ingevroren.

Tenslotte wordt op het belang van teamwork gewezen met het oog op een mogelijk
meer efficiënte benadering van het steriliteitsvraagstuk.

Het doel van de rundveefokkerij is het verkrijgen van dieren met economische melk-
en vleesproduktie. Behalve door het verbeteren van de uitwendige omstandigheden
(milieu) is dit te bereiken door een verbetering van de erfelijke aanleg.
Met andere woorden betekent dit het fokken van een rundveepopulatie met een zo
groot mogelijk aantal individuen, die homozygoot zijn voor de gewenste eigenschappen
(veel melk, hoog vet- en eiwitgehalte van de melk, laag voederverbruik, hoge vrucht-
baarheid, goede constitutie, etc.). Er is bovendien een zekere interactie tussen milieu
en erflijke aanleg.

De huidige intensieve toepassing van de K.I. bij het rund heeft het gehele uitzicht van
de rundveefokkerij sterk veranderd. De grotere (populatie) — genetische mogelijk-
heden worden op dit moment — misschien door het vele werk bij de stormachtige
uitbreiding van de K.I. — niet voldoende erkend en benut.

Enkele factoren, welke van belang zijn voor een verbetering van de rundveefokkerij
d.m.v. de K.I. zijn:

a. De leiding van het K.I.-station moet berusten bij een academicus, met inzicht
in onderzoekingsmethoden, in de populatie-genetica en de statistiek.

b. De veehouder en -fokker moet meer inzicht verkrijgen in het gebruiken van de
(statistisch verkregen) gegevens voor de fokkerij. Voorlichting betreffende enkele
begrippen uit de populatie-genetica zijn daarvoor noodzakelijk. B.v. zelfs het
begrip „gemiddelde", wordt veelal verkeerd geïnterpreteerd.

c. Bij dc K.I. is een geboorteregistratie met aantekening van vele feiten en eigen-
schappen noodzakelijk. Behalve voor de bij de geboorte direct te constateren ei.gen-
schappen, geeft deze registratie de mogelijkheid om later niet uitgezochte mon-
sters te trekken voor verdere onderzoekingen.

Veelal wordt bij deze registratie alleen maar gedacht aan het vastleggen van wat men
zou kunnen noemen historische feiten of afstammingsgegevens. De werkelijke functie
van deze registratie is het produceren van gegevens over nakomelingen waaruit men
na rangschikking, het erfelijk patroon van de stieren af kan lezen (analoog aan de
functie van de moderne administratie in de industrie). Het gebruik van de registratie
in deze functie is nog nieuw, doch veelbelovend.

In het K.I.-station „De Kempen" te Oerie is het probleem van de doodgeboren kal-
veren, van een letale factor, en het fenomeen van de retentio secundinarum op deze
wijze onderzocht.

Het nut en het belang van het systeem toont spreker aan met een bespreking van
genoemde problemen. De registratie in de K.I. is een hulpmiddel, dat een bijdra.ge
kan leveren om verschillende, nu nog duistere, feiten in de overerving van de econo-
misch belangrijke biologische eigenschappen bij het rund te verklaren.

Onder vruchtbaarheid zou men kunnen verstaan, aldus spreker: het produceren van
vruchtbare cellen, de mogelijkheid tot ontwikkeling van bevruchte eieren en het ter
wereld brengen van levenskrachtige nakomelingen.

Algemeen wordt aangenomen, dat de voortplantingspotentie door genetisehe factoren,
door milieufactoren, en door de interactie tussen het genotype en het milieu wordt
bepaald. Wat het optreden van voortplantingsstoornissen betreft, wordt opgemerkt
dat de frequentie hiervan zeer verschillend kan zijn. De variatie kan worden toege-
schreven aan tal van factoren als b.v. verschillen binnen het ras en tussen de rassen,
aan topografische verschillen etc.

Over het algemeen geeft de omvang van de schade, die door het optreden van voort-
plantingsstoornissen wordt veroorzaakt, te denken.

Dit is in Zweden reden geweest om ertoe over te gaan de behandeling van voort-
plantingsstoornissen kosteloos te laten geschieden.

Besproken wordt de hypoplasie van het ovarium waarvan door Eriscon is aangetoond,
dat deze afwijking genetisch is bepaald met onvolledige penetrantie.
De hypoplasie kan eenzijdig voorkomen.

In dat geval meestal links, terwijl het rechter ovarium groter en de rest van de
genitaaltractus normaal is. De afwijking kan ook beiderzijds voorkomen. In dat geval
is er sprake van een infantiel genitaal-apparaat, terwijl de secundaire geslachts-
kenmerken ontbreken.

Deze hypoplasie dient men niet te verwarren met kleine in ontwikkeling achterge-
bleven ovaria, welke afwijking wordt veroorzaakt door een slechte voeding.
Volgens spreker dient op alle afwijkingen die aan de genitaaltractus voorkomen te
worden geselecteerd.

Cysteuze ontaarding van het ovarium, welke aanleiding kan geven tot nymfomanie,
schijnt eveneens genetisch te zijn bepaald.

Aangetoond is, dat dochters van „cysteuze moeders" een hogere cystenfrequentie ver-
tonen, dan die van „niet-cysteuze moeders".

Medegedeeld wordt, dat de intensiteit van de oestrus als een doelmatig criterium
t.a.v. de voortplantingspotentie kan worden beschouwd. Eigen onderzoekingen in
Zweden hebben geleerd, dat een duidelijke bronst gepaard gaat met een betere ferti-
liteit dan een zwakkere bronst.

Uit andere onderzoekingen, die het genoemde bevestigen, is gebleken dat er een
heritability voor de bronstintensiteit kan worden berekend (h^ = 0.21). Dit impli-
ceert, dat de bronstintensiteit door het milieu te wijzigen, zou kunnen worden ver-
beterd.

Vervolgens worden enige onderzoekingen over de invloed van het milieu (voeding,
klimaat, seizoen) gerefereerd en besproken.

Samenvattend kan worden opgemerkt, dat i.v.m. het feit, dat aan het milieu een
belangrijke invloed kan worden toegekend, het van belang is uiterst voorzichtig te zijn
om voortplantingsstoornissen hormonaal te gaan behandelen. Dit zou slechts in enkele
gevallen zijn geïndiceerd.

Tenslotte werd een inleiding door Dr. O t t (Kiel) over het onderwerp: Züchterische
Möglichkeiten in Schleswig-Holstein gehouden. Aangezien deze voordracht slechts
locale betekenis heeft, willen wij hieraan voorbijgaan.

Uit de discussie stippen wij aan, dat men ondanks kleine verschillen in opvatting,
unaniem de fundamentele betekenis inziet van de populatiegenetica.
Het wordt van belang geacht om de nomenclatuur van de populatie.genetica te popu-
lariseren, opdat ook niet-specialisten de diepere achtergrond van de fokkerij vermogen
te begrijpen (Winnigstedt, Bonn).

Opmerkelijk was voorts, dat er bij verschillenden nog een sterke weerstand bestond
te.gen de K.I.

Deze weerstand lijkt echter meer op organisatorische dan op wetenschappelijke
gronden te berusten.

Na het symposium werd door middel van excursies gelegenheid gegeven om iets meer
van de fokkerij in Sleeswijk-Holstein te zien.

Wij kozen de excursie naar de rootbont-fokkerij. Ofschoon het type wel wat verschilt
met onze roodbonten (nog een duidelijke invloed van het Breitenburgse veeslag),

werden ons op verschillende bedrijven zeer behoorlijke dieren getoond. De invloed
(en het gebruik) van M.R.IJ.-stieren uit ons land is uitermate groot.
Als bijzonder goede punten zouden wij hierbij een goede produktie en goede uiers
willen vermelden.

Men kreeg bovendien de indruk dat er vrij veel aandacht en onderzoek besteed werd
aan de verbetering van de vleesproduktie (beoordeling na slachting van afstamme-
lingen van de stieren).

De beheerders van de Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting delen mede, dat zij een sub-
sidie beschikbaar zullen stellen aan een arts, dierenarts, bioloog of chemotherapcut
om de uitvoering mogelijk te maken van een onderzoek op het gebied van dc Ver-
gelijkende Pathologie in de meest uitgebreide zin.

Zij die hiervoor in aanmerking wensen te komen worden uitgenodigd zich vóór 1 maart
1959 schriftelijk aan te melden bij dc secretaris. Hierbij dient opgave te worden
verstrekt van de aard en de doelstelling van het te verrichten onderzoek en tevens
een beknopt werkschema en een globale begroting der kosten tc worden overlegd.

Namens de Beheerders,
De Voorzitter, Prof. Dr. J. D. Verlinde.
De Secretaris-Penningmeester, Prof. v. d. Schaaf,
adres: Lcijenseweg 34, Bilthoven.

In mei 1959 zal de internationale catalogus van veterinaire films door de Permanente
Commissie der Internationale Veeartscnijkundigc Congressen gepubliceerd worden.
De prijs is ± ƒ 5,— (vijf gulden). Voor verkrijging van een exemplaar kan men zich
reeds thans opgeven bij:

2) Prof. Dr. G. H. B. Teunissen, Directeur van de Kliniek voor kleine huisdieren,
Alexander Numankade 91.

Van 56 nymphomane koeien herstelden 36 na 1 injectie met chorion gonadotrophui
in de cysten en 8 van de resterende 11 herstelden na een 2e behandeUng.
Tochtigheid trad op na 18—22 dagen en 40 van de 56 werden drachtig, 34 na 1
dekking.

Aan de adverteerders in dit Tijdschrift wordt verzocht er zorg voor te dragen dat
voortaan het volledige advertentiemateriaal uiterlijk 10 dagen voor de verschijning
van de betrokken aflevering in het bezit is van de Redactie. Bij inzendingen op een
latere datum wordt voor plaatsing niet ingestaan.

Tevens wordt verzocht de cliché\'s en matrijzen zodanig te ontwerpen, dat zij passen
in de zetspiegel van het Tijdschrift.

De Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek, gevestigd te \'s-Gravenhage, heeft met
ingang van 1 januari 1959 de werkzaamheden van de Rijksseruminrichting te Rotter-
dam en het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings Instituut te .Amsterdam overge-
nomen. Bij Koninklijk besluit van 20 december 1958 nr. 34 zijn dientengevolge de
Rijksseruminrichting te Rotterdam en het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings
Instituut te Amsterdam opgeheven.

In verband hiermede worden als inrichtingen van onderwijs en van wetenschappelijk
onderzoek, waarop de Veewet niet van toepassing is, aangewezen de inrichtingen
van onderwijs en van wetenschappelijk onderzoek, behorende tot de faculteit der
diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht, en de inrichtingen van de
Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek, gevestigd te \'s-Gravenhage.

ST.A.AT VAN DE GEVALLEN V.AN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDI RENDE DE MAAND NOVEMBER 1958.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation.
In aansluiting op hetgeen in de vorige aflevering van dit tijdschrift op pagina 128
werd vermeld, kan medegedeeld worden dat de datum tot waarop sollicitaties kunnen
worden ingezonden verschoven is tot 21 februari a.s.

Omdat ook dit jaar bij sommige leden de regeling ten aanzien van de contributie nog
niet helemaal duidelijk blijkt te zijn, wordt nogmaals de aandacht gevestigd op
enkele aanwijzingen.

a. Alle leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde hebben bij de aanvang van
het nieuwe verenigingsjaar een uniforme nota ontvangen waarop het bedrag van de
standaardcontributie ad ƒ 100,— is vermeld, verhoogd met 10% voor het Eeuwfeest-
fonds.

Aan de hand van de uitvoerige toelichting op de achterzijde van de nota kan worden
nagegaan of men in verband met inkomen, leeftijd, militaire dienstplicht etc. in aan-
merking komt voor de betreffende uitzonderingsregelingen.

b. Verschillende leden hebben automatisch hetzelfde standaardbedrag van 1958
overgemaakt en zich dus niet gerealiseerd, dat de contributie verhoogd is van ƒ 75,—
tot ƒ 100,—.

c. Vaker komt het voor, dat wel het juiste contributiebedrag wordt overgemaakt,
echter zonder de omslag voor het Eeuwfeestfonds.

Deze bijdrage is n.1. niet vrijwillig, maar krachtens besluit van de Algemene Ver-
gadering ingevoerd.

■Mie extra werkzaamheden, die door een en ander worden veroorzaakt, kunnen worden
voorkomen, als men de nota met de toelichting even raadpleegt. Zonodig kunnen
nog nadere inlichtingen worden gevraagd.

Mocht men niet meer over de nota beschikken, dan wordt op verzoek een duplikaat
toegezonden.

Ter voldoening aan artikel 51 van het Huishoudelijk Reglement, heeft, nadat onder-
staande bindende besluiten in de Al,gemene Vergadering van 24 oktober 1958 met
algemene stemmen zijn aangenomen, een referendum plaats gehad, met dc volgende
uitslag:

1. Bindend besluit betreffende levering van sera en entstoffen.
Uitgebracht 324 stemmen, waarvan 314 stemmen voor

2. Bindend besluit betreffende het betrekken van geneesmiddelen, sera en entstoffen
en het verlenen van medewerking.

Genoemde bindende besluiten, die elk jaar volledig in het Diergeneeskundig Jaar-
boekje worden gepubliceerd, zijn hiermee opnieuw geldig geworden tot 1 januari 1964.

Het Hoofdbestuur en het D.S.K.-bestuur hebben overleg gepleegd over het honorarium
voor eventueel verleende studenten-assistentie, die niet door het waarnemingsbureau
wordt uitbetaald.

Het resultaat hiervan is, dat als algemene richtlijn is vastgesteld een bedrag van
ƒ 25,— per dag met kost cn inwoning cn reisvcrgocding.

Voor het geval dierenarts en assistent hierover in bijzondere gevallen niet tot volledige
overeenstemming zouden kunnen komen, kan hierover contact worden opgenomen met
het waarnemingsbureau.

Diergeneeskundige afdeling van het Universiteitsmuseum.
Hieronder volgen weer enige aanwinsten van de laatste tijd:

Twee menu\'s van Absyrtus diners, respectievelijk van 1908 en 1913 (P. J. de Jong,
Culemborg).

Een kistje met apparatuur voor het maken van microscopische preparaten (Dr. R. E.

Een overdruk van U. Frcudinger: Die Embryotomie in der Tiergeburtshilfe. Versuch
zur geschichtlichen Darstellung ihrer Entwicklung, 1958 (Rijksmuseum der Natuur-
wetenschappen) .

Dr. A. Numan: Geschiedenis der Veeartsenijkunde en beschrijving van de Rijks-
veeartsenijschool te Utrecht (K. H. Hermans, Mill).

De secretaris van de afdeling Gelderland, M. H. Hoogland te Barneveld verzoekt tot
1 juni alle correspondentie voor deze afdeling te zenden aan de 2e secretaris, G. H. A.
Overgoor, Larensteinselaan 15, Velp.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 10 januari 1959 te Utrecht.
Aanwezig waren 51 leden, 12 buitengewone leden en 1 gast.

De vergadering werd aangevangen in de collegezaal van het pathologisch-anatomisch
instituut, Biltstraat 166 en naderhand voortgezet in hotel Smits, Vredenburg, Utrecht.
Na een welkom en de goede wensen voor 1959 tot alle aanwezigen gericht te hebben,
verleende de voorzitter het woord aan Prof. Dr. J. D. Verlinde (Leiden) voor het
houden van een voordracht over „Modern onderzoek van viru.sziekten".
Op de inleiding volgde een levendige discussie.

De voorzitter was dan ook zeker de tolk van allen, toen hij Prof. Verlinde in hartelijke
bewoordingen bedankte voor de interessante en boeiende inleiding.
Daarna bedankte de voorzitter Prof. ten Thije voor het beschikbaar stellen van de
collegezaal voor deze bijeenkomst.

Na de notulen en een korte bespreking van de voorgestelde wijziging van het huis-

houdelijk reglement kwamen verschillende onderwerpen naar aanleiding van de
ingekomen stukken, als vrije mededeling of bij de rondvraag aan de orde.
Zo werd gesproken over de kook- en braadproef, het verlenen van medewerking aan de
vervolgcursussen voor keurmeesters van vee en vlees op dezelfde voorwaarden als ge-
steld door de Vereniging van Slachthuisdirecteuren, het volgen van de gedragslijn aan-
gegeven door de hoofdinspecteur van de volksgezondheid bij het ter keuring aanbieden
van slachtdieren buiten de „gewone" diensturen, de verkoop van diep gevroren kip in
luchtdichte kunststofverpakking in slagerswinkels, de verkoop van vers vlees in krui-
denierszaken, de controle van diverse instanties op de toepassing van de elcctrischc
bedwelming van slachtdieren, de stempeling van voor sterilisatie bestemde (V.G.)
gezinsslachtingen, ervaringen omtrent verwondingen en gebreken aanwezig bij op
vuilnisbelten gemeste varkens etc. etc.

Om 17.30 uur sloot de voorzitter de zeer\'geanimeerde vergadering.
De eerstvolgende vergadering.

In afwijking van het op de vergadering van 10 januari 1959 beslotene, zal dc eerst-
volgende vergadering van de groep gehouden worden op II april 1959 in hotel
Smits, Utrecht; dit in verband met het feit, dat op 4 april geen vergaderruimte be-
schikbaar is.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

W. J. Bruckwilder, Amsterdamsestraatweg 439, Utrecht.
J. S. Witteveen, No. 362, Hceg (Fr.).

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat S. J. Henstra aangenomen
als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Pettinga, J. J., van \'s-Gravenhage naar Weesp, Hugo de Groodaan 10, tel. 02940—

Jlaas, J. F. dc, tc Zaanislag, Axclscstraat 49, tri. 011,53—366, .gr. 143655 (voort-
zetting praktijk D, J, Dces). (90)

Luijcrink, H. J. J., tc Breda, Baroniclaan 287, tel. 01600—34581, ,gr. 136033 (voort-
zetting praktijk van P. J, M, H. Boots). (105)

Gier, C. de, tc Broek in Waterland, te rekenen nri.v, 1 december 1958, ter standplaats
Broek in Waterland, tot plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in het district Noord-Holland, (87)

Graafsma, W,, te Twijzel (Fr,), te rekenen m,i,v, 1 maart 1959, tot keuringsdierenarts-
hoofd van dienst van de vleeskeuringskring Franeker en Directeur van het open-
baar slachthuis te Harlingen, (88)

Hemmen, J, W, van, te Wadenoyen, te rekenen m.i.v. 1 december 1958, ter standplaats
Tiel, tot plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het
district Gelderland. (92)

Hoenderken, T. H., te Gieten (Dr,), te rekenen ni,i,v, 1 februari 1959 of zoveel eerder
als hij zijn betrekking zal kunnen aanvaarden, ter standplaats Groningen, tot
adjunct-inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst. (94)

Pricms, M. C. J., te Veghel, te rekenen m.i.v, 16 maart 1959, tot keuringsdierenarts-
hoofd van dienst en directeur van het openbaar slachthuis tc Maastricht. (112)

Hendrikse, D,, te Gorinchem, te rekenen m,i,v, 1 december 1958, op zijn verzoek, als
plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zuid-
Holland, (92)

Wijnand, C, A., te Paterswolde, is op 29 januari 1959 aan de Rijksuniversiteit tc
Utrecht .gepromoveerd tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift: „De
waterbinding in spierweefsel en de betekenis hiervan voor de kucringsuitspraak",

Het gironununer van collega Dr. O. Bosgra, te VVeesj), werd in het voorgaande tijd-
schrift abusievelijk verkeerd afgedrukt en moet luiden 153404, (77)

Opgeroepen worden sollicitanten voor de per 1 augustus 1959
vacant komende betrekking van

tevens HOOFD van de KEURINGSDIENST van slachtdieren en
vlees in de KRING HEERLEN.

Deze kring omvat de gemeenten Heerlen, Schaesberg, Nieu-
wenhagen, Ubach over Worms, Eygelshoven, Voerendaal en
Klimmen.

Salaris in minimum ƒ1.109,— en maximum ƒ1.341,— per
maand (excl. 6%, 5,6% comp. A.O.W. en comp. huurver-
hoging) in 8 eenjaarlijkse verhogingen.

Autotoelage, ambtswoning en ziektekostenregeling; Verplaat-
singskostenbesluit van toepassing.

Uitvoerige, aan de Raad gerichte, sollicitaties, vergezeld van
een recente pasfoto, binnen 14 dagen na het verschijnen van
dit blad in te zenden aan de Burgemeester.

Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg, Direc-
teur: Dr. P. H. W. Tacken.

Het aantal opfokziekten bij biggen en ziekten bij opgroeiende varkens,
waarmede de varkenshouder te maken kan krijgen en helaas ook maar
al te vaak te maken krijgt, is groot. Hoewel vele van deze ziekten aan
een ziekmakend contagieus agens worden toegeschreven, blijkt maar al te
vaak dat een specifiek gerichte therapie tegen de vermeende oorzaken
niet altijd het gewenste resultaat oplevert. Hoe langer hoe meer komt
men dan ook tot de overtuiging dat de primaire oorzaak van vele van
deze ziekten moet worden gezocht in voeding, verpleging, stalklimaat en
dergelijke. De intensieve wijze, waarop (in ons land) de varkenshouderij
wordt beoefend, maakt dit soort afwijkingen ook wel begrijpelijk. Als we
zien, dat wij het klaar spelen om onze biggen, vanaf het moment van
de geboorte, in een half jaar tijd tot het 100-voudige van het lichaams-
gewicht te doen toenemen, dan blijkt hieruit — als we deze snelle groei
vergelijken met de groei van de in het wild levende stamvader van ons
varken — dat door domesticatie-invloeden, selectie en intensieve varkens-
houderij hier heel wat is bereikt. Dit brengt begrijpelijk ook risico\'s
met zich mee.

Het is niet alleen zó, dat hierdoor uitermate grote eisen worden gesteld
aan het voedsel, dat wat betreft de voedingsstoffen, vitaminen en mine-
ralen, in de korte tijd, voor deze snelle groei voldoende bouwstoffen moet
leveren. Oók worden zware eisen gesteld aan alle organen, niet het
minst aan de verteringsorganen, die zonder haperen al deze voedings-
stoffen in een opneembare vorm moeten brengen en in de juiste toestand
en hoeveelheid moeten opnemen. Wanneer er ook maar iets hapert, zal
het weerstandsvermogen van het varken afnemen, waardoor het ontstaan
van ziekten dreigt.

Men schat in Nederland de sterfte van biggen op ongeveer 25 % van het
totaal aantal geboren biggen. Men heeft berekend dat hierdoor ongeveer
1/7 van al het voer, dat aan onze varkens wordt verstrekt, verloren gaat.
Voor een groot deel is deze grote biggensterfte te wijten aan een niet
juiste huisvesting, en tevens aan het feit dat te veel biggen met onvol-
doende weerstand worden geboren.

1 Naar aanleiding van een inleiding gehouden voor de Afdelingen van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde in Noord-Brabant, Zeeland en Overijssel in 1957
en voor de Veeartsenijschool te Gent op 27 februari 1958.

varkensstal, en niet in het minst in de opfokstallen, een goede ventilatie
noodzakelijk is en dat daarbij toeht vooral voor biggen zeer nadelig is
en verder dat koude stalvloeren indirect funeste gevolgen kunnen hebben.
Slecht isolerende betonnen vloeren, zoals we die in Nederland zo vaak
aantreffen, zijn ten ene male voor de opfok van varkens niet geschikt.
Vooral in de jeugd functionneert het warmte-regulerings-mechanisme bij
onze varkens zeer slecht. De jonge diertjes zullen in het koude jaargetijde
gemakkelijk kunnen verkleumen. De droogstraallamp kan hierbij zeer
goede diensten bewijzen.

Een vrij groot aantal biggen wordt door de zeug doodgedrukt. Dit is
voor het overgrote deel te voorkomen als men doelmatige biggen-bescher-
mers aanbrengt b.v. in de vorm van ronde palen of buizen, ongeveer
20 cm van de vloer en wanden verwijderd. Een zeugenkooi kan, vooral
bij oudere zeugen, in deze ook goede diensten bewijzen.
Wij zullen hier niet verder op de huisvesting ingaan.

Het weerstandsvermogen bij biggen is vaak te klein, omdat de voeding
van de drachtige zeug niet volwaardig is.

De drager van de immuunstoffen, dus de afweerstoffen tegen infectie-
ziekten is vooral een bepaalde groep hoogwaardige eiwitten, vooral de
y-globulinen. Deze afweerstoffen ontvangen de biggen, vooral de eerste
dagen na de geboorte, bij het opnemen van de eerste melk die door de
zeug wordt gegeven. De drachtige zeug en vooral de hoogdrachtige zeug
moet dus niet alleen voldoende eiwit in haar rantsoen ontvangen, maar
ook voldoende eiwitcomponenten, zodat de biggen die zonder y-globulinen
in het plasma geboren worden deze snel kunnen opbouwen. (S t a u b en
Boguth, 1956).

Verder moet de zeug voldoende A- en D-vitaminen (weidegang, groen-
voer, goed (gras-)kuilvoer) ontvangen en niet te vergeten voldoende
B-vitaminen, deze laatste kunnen we aanvullen b.v. in de vorm van
Vital, Bécovit of Denkavit (B-K) e.a. Voldoende B-vitaminen in het
voedsel vermeerdert de mogelijkheid tot opname in de darmwand. Alhoe-
wel het nooit is bewezen, mogen we aannemen, dat dit ook geldt voor
spore-elementen en met name ook voor Cu.

Het B-vitaminen-complex bevordert de intermediaire stofwisseling in de
cel; B-vitaminen bevorderen de vorming van afweerstoffen in het lichaam.
Voor de opname van een voldoende hoeveelheid ijzer is de aanwezigheid
van een voldoende vitaminen B-12 (A.P.F.-factor) noodzakelijk
(Pedersen e.a., 1957). Genoemde B-vitaminen-preparaten bevatten
tevens een vrij grote hoeveelheid choline, hetwelk methionine voor een
groot deel kan vervangen. Choline is eveneens van belang voor de vorming
van afweerstoffen door de big zelf.

De voorziening van mineralen en vooral van spore-elementen aan de
drachtige zeug moet ruim zijn. De melk bevat wel vrij veel kalk en ook
wel fosfor, maar spore-elementen komen in de melk vrijwel niet voor.
Zeugenmelk bevat slechts ± yi mg Cu per liter. De big zal toch de
eerste weken uitsluitend van melk moeten leven en groeien. De biggen
moeten dus met een flinke reserve aan spore-elementen (o.a. ijzer, koper,
cobalt en mangaan) in het lichaam geboren worden, anders ontstaan hier-
aan gauw tekorten met als gevolg: bloedarmoede en verminderde weer-
stand, vaak met als bijkomend verschijnsel: dikke nekken.

Bloedarmoede bij biggen, die enkele of meerdere weken oud zijn, komt
zeer veel voor. Het betekent weerstandsverlies en is een bron van veel na-
righeid. Een tekort aan spore-elementen ontstaat geleidelijk. Is het een keer
zover, dan is het helaas door het verstrekken van extra spore-elementen
b.v. in de vorm van ferrodex e.d. niet in enkele dagen weer helemaal
goed te maken. Alhoewel na enkele dagen verbetering optreedt (b.v. met
behulp van ijzerdextraan-preparaten (Terpstra en Akkermans,
1958; Behrens, 1958), duurt een volledig herstel 10 tot 14 dagen. Dus
wat dit aangaat, is voorkomen noodzakelijk; later aanvullen is en blijft min
of meer lapwerk".

Een ander kritiek moment voor de biggen is het tijdstip van bijvoeren,
dus als de biggen enkele weken oud zijn. De enzymen in de maag en
darm zijn op de nieuwe darminhoud niet onmiddellijk ingesteld. Het
opnemen en de omzetting van voedingsstoffen tot opneembare stoffen
zal — als we deze bijvoeding niet geleidelijk verstrekken — gebrekkig
zijn. Immers in het darmkanaal van de snelgroeiende big of het jonge
varken moeten dan grote hoeveelheden voedsel — van een andere samen-
stelling dan de samenstelling waaraan die darm gewend is — snel passeren
en uit het voedsel moeten zeer veel stoffen in een toestand worden
gebracht, waarin ze kunnen worden opgenomen door de darmwand, om
vanuit deze darmwand te kunnen worden vervoerd naar de lichaams-
weefsels, waar ze tot Endprodukten worden verwerkt. In de overbelaste
darm en het verder dierlijk organisme komen dus in meer afwijkende
mate dan onder „normale natuurlijke omstandigheden" tussenprodukten
voor, waardoor bij deze dieren verschuivingen in het fysiologisch-bio-
chemisch evenwicht dreigen en waardoor dit dynamisch evenwicht in
een meer labiele toestand komt te verkeren. Bij niet al te grote verschui-
vingen zullen ogenschijnlijk geen of nauwelijks waarneembare afwijkingen
optreden. Het ligt voor de hand dat dan tóch het weerstandsvermogen —
de algemene resistentie — zal verminderen. Wanneer dit evenwicht
volledig wordt verstoord, kan dit aanleiding geven tot plotselinge, ern-
stige afwijkingen, zoals „schreeuwende begaving" of „de plaag" en bij
iets oudere varkens: acute hartdood met longoedeem. Dit is dan de z.g.
„stille begaving" (T a c k e n, 1952).

De economische bedrijfsvoering laat niet toe dat wij de produktie-eisen
en de intensieve voeding temperen. Integendeel, de constellatie van onze
bedrijven eist, dat de varkenshouder zo goedkoop mogelijk produceert.
Dit betekent dat het jonge varken zo snel mogelijk moet groeien en daar-
bij zoveel mogelijk vlees moet vormen en in verhouding zo weinig mogelijk
vet. De risico\'s hieraan verbonden moet de varkensfokker en de varkens-
houder nemen. De gevaren ,hieraan verbonden, dienen door een zo juist
mogelijk geleide bedrijfsvoering, voeding en verpleging zoveel mogelijk te
worden verminderd. Als we deze gevaren zoveel mogelijk willen elimi-
neren, dan moeten we op de eerste plaats onze aandacht besteden aan
de drachtige zeug.

In de aanvang heb ik reeds gezegd, dat wij moeten zorgen voor een
eiwitvoorziening aan de drachtige zeug, die aan alle daaraan te stellen
eisen voldoet. Dat wil dus zeggen, dat we niet alleen voldoende eiwit
aan de drachtige zeug moeten verstrekken doch óók, dat daarin be-
paalde, moelijk of niet vervangbare groepen amino-zuren, die door het

organisme van het varken niet kunnen worden opgebouwd, aanwezig zijn.
Kort gezegd is dat zo, wanneer een zeug voldoende zeugenmeel of — en
dit geldt vooral als de zeug hoogdrachtig gaat worden — als de zeug vol-
doende biggenmeel of baby-biggenmeel of laeto-zeugenmeel eventueel
aangevuld met wat vismeel, dat rijk is aan biologisch hoogwaardige
amino-zuren, in haar rantsoen ontvangt. Verder als voor een voldoende
vitaminen-\\oorziening van A, D en K, maar vooral ook voldoende voor-
ziening van het B-complex, wordt gezorgd. Alleen als hieraan voldaan
is, zal de jonge big met een voldoende depót geboren worden en gedurende
de eerste levensdagen uit de melk een behoorlijke afweer tegen schade-
lijke bacteriën en smetstof in zijn organisme kunnen opbouwen.

Er is nog meer wat onze bijzondere aandacht vraagt. Wat dit betreft zou
ik eerst willen wijzen op enkele feiten, n.1. hoe groot het percentage
biggen is dat aan anemie lijdt, durf ik niet te taxeren. Wel weet ik dat
dit hoog is. Biggenanemie komt zóveel voor, dat er meerdere onderzoekers
waren, die ervan uitgingen, dat een zeer sterke daling van het hemo-
globine-gehalte in het bloed bij biggen gedurende de eerste levensweken
normaal zou zijn! Wanneer wij levende biggen ter onderzoek krijgen
aangeboden, hetzij voor sectie, hetzij dat wij de bedrijven bezoeken, dan
onderzoeken wij vrij regelmatig het hemoglobine-gehalte met de Sicca-
hemometer volgens P h i 1 i p s e n. In extreme gevallen is een Sahli-getal
van 30—40, d.w.z. een hemoglobine-gehalte van 5 % — % dan
niets bijzonders. In gevallen dat wij bij deze anemische biggen het Cu-
gehalte in het bloed bepaalden, was dit zeer laag n.1. 30 a 45 y %.
In de lever vonden wij bij biggen met sterke anemie 3/2 — 22 mg Cu
per kg droge stof.

Bij normale biggen was het gehalte in de lever 35 — 130 mg per kg
droge stof. Het begrip „normaal" is hierbij uiteraard nogal subjectief.
Bij normale varkens (30-100 kg) vonden we 65-272 mg Cu per kg droge
stof in de lever.

Cartwright (1948) geeft aan als normaal gehalte in het bloed van
gespeende biggen: 180 ^ 232 y % Cu.

Wij vonden bij normale gespeende biggen en jonge varkens 165 — 287
7 %. (één waarde van 143 y % is hierbij niet opgenomen, omdat bij het
dier waarvan dit bloedmonster afkomstig was, het vlees erg bleek was).
Cunningham geeft aan: 11,9 tot 48,4 mg per kg droge stof in de lever.
De laagste waarde die hij vond was: 11,9 mg per kg droge stof.
Wij vonden, zoals boven reeds werd genoemd 3,5 mg per kg droge stof
als laagste waarde bij biggen met uitgesproken anemie. De hoogste waarde
die we vonden in de lever was 272 mg per kg droge stof.
We kunnen dus zeggen, dat de Cu-spiegel in verhouding tot andere
landbouwhuisdieren bij het normale varken hoog is, en naar we mogen
aannemen met het oog op de gezondheidstoestand ook hoog moet zijn.
De gunstige resultaten die men bereikt — betere groei, betere gezond-
heidstoestand — bij een permanente verstrekking van ± 0,5 g en meer
CUSO4 per dier per dag in het voer — zoals door Grashuis (1957)
in Nederland werd aangetoond — wijzen ook in deze richting.
Het is niet alleen zó, dat Cu vooral in de lever in betrekkelijk grote
mate in depot aanwezig behoort te zijn.

concentreerde mate in het darmsHjmvlies aanwezig is. Wij vonden vrij
constant bij normale biggen in de dunnedarm wand ± 12 mg; bij
biggen met anemie ± 8 mg per kg drog estof. Het verschil is niet groot.
Het is wellicht niet te gewaagd om te veronderstellen dat bij biggen met
een storing in de darmfunctie een groot deel van het Cu in de darmwand
in een niet actieve onoplosbare vorm van Cu-verbindingen (complexen)
aanwezig is. Dit zou betekenen dat in deze gevallen aanmerkelijk minder
actief tweewaardig Cu in de mucosa aanwezig is als onder normale
omstandigheden. Hierdoor zou verklaard zijn dat bij anemische biggen
in de aan actief-Cu arme darmwand, de opname en doorgang van het
voedsel-koper wordt belemmerd. In dit geval zal de mucosa werken als
een Cu-barriere (Seekles, 1956a en 1956b). Deze barriere kan door
een overmaat Cu in het voedsel doorbroken worden.

Nu we weten dat in de darm veel Cu aanwezig moet zijn is dit niet
eens zo verwonderlijk. In het darmslijmvlies passeren grote hoeveelheden
bloed. Deze grote hoeveelheid is nodig om in voldoende mate voedings-
stoffen in de darm te kunnen opnemen. In het darmslijmvlies wordt door
het bloed veel zuurstof aangevoerd; veel meer dan voor de voeding van
de darmwand nodig is. Er is dus een overschot aan O2. Het Cu is
een katalysator voor oxydatieve processen. Dat dit ook in het dierlijk
organisme het geval is, werd reeds door Wiel and e.a. (1923) en door
Marston (1952) aangetoond.

De meeste componenten van het vitamine B-complex bevorderen eveneens
de intermediaire stofwisseling en zijn van belang voor de oxydatie van
koolhydraten. Het ligt dus voor de hand om aan te nemen, dat door
oxydatie van vele nog toxische stoffen, die door enzymen in de darm in
een opneembare vorm zijn gebracht, de ontgifting van deze produkten
voor een groot deel reeds in de darmwand dient plaats te hebben, d.w.z.
nog vóór dat deze stoffen via de poortader in de lever worden aangevoerd.
Ter ondersteuning van deze hypothese zou ik nog willen wijzen op het hand
in hand gaan van weide-diarree en Cu-tekort in het bloed en in de
organen bij het rundvee (H o f s t r a, 1952).

Dat bij actief Cu-tekort in de darmen een abnormale darmfunctie ook
bij onze biggen te verwachten is, ligt dus voor de hand.

De permeabiliteit op dc grensvlakken van de cellen is op haar beurt,
behalve van de pH, de vasodilatoren en de vascoconstrictoren, afhankelijk
van de verschillende in de darm aanwezige z.g. „bio-aminen", waarvan
het histamine wellicht het meest belangrijke is, in elk geval het meest
bekende. G a 1 e heeft onder meer aangetoond dat grote hoeveelheden
histamine in de darm worden gevormd door de inwerking van coli-
bacteriën of afbraak-produkten van eiwitten in het voedsel als de pH
in de darm daalt tot 4,5, zodat in dit geval aan alle voorwaarden voor
het ontstaan van een intoxicatie is voldaan. Daarbij komt nog, dat bij
deze pH-waarden het Cu de neiging heeft om met eiwit-componenten
moeilijk oplosbare verbindingen (complexen) te vormen, waardoor dit
Cu in het darmoppervlak inactief en geïmobiliseerd wordt. (Seekles,
1956a en 1956b). Hierdoor wordt een opname van Cu via de darm
tegengehouden en de functie van het aanwezige Cu geremd. Deze toe-
stand zal in de darm van de big met anemie te verwachten zijn. Dit zijn
de biggen, die, als ze een paar weken oud zijn, o.m. Cu-gebrek hebben.

Door Cunningham (1931) werd aangetoond, dat het anorganisch
ijzer onder invloed van het in het lichaam aanwezige Cu wordt omgezet
in organisch Fe. Daarnaast toonden Pedersen e.a. (1957) aan, dat
voor een voldoende resorptie van Fe een voldoende hoeveelheid vitamine
B-12 en vitamine C in het lichaam noodzakelijk is. De laatste jaren is
verder gebleken dat de ijzerresorptie in het duodenum mede afhankelijk is
van het Cu. Het Cu in het darmslijmvlies is dus van belang, in samen-
werking met het vitamine B, voor de vorming van voldoende ferritine
in de darmwand. Het Cu in het organisme is van belang voor de vorming
van voldoende ferritine in het lichaam (milt en lever). Een tekort aan
ferritine — dat bij wijze van spreken als transporteur van het actieve
Fe in het lichaam dienst doet — is op zijn beurt weer in sterke mate ver-
antwoordelijk voor de anemie.

Indirect is anemie dus te verwachten bij vitamine B-12- en vitamine C-
tekort en bij Cu-gebrek in het organisme.

Dit is zeker niet in het minst bij het snel-groeiend varken het geval.
Het meeste risico, dat de zo juist genoemde abnormale toestand in dö
darm door overbelasting ontstaat is te verwachten op het moment,
waarop de biggen worden bijgevoerd (± 3 weken oud) en verder na
het spenen, als, zoals in de aanvang reeds werd gezegd, de darmen
voedsel moeten verwerken, waaraan ze niet gewoon zijn. Dan zullen door
onvolledige omzetüngen, vele onvoldoende afgebroken tussenprodukten
— o.a. groepen van min of meer toxische en moeilijk opneembare amino-
zuren en eiwitachtige stoffen — in de dunne darm ontstaan. Deze vormen
een gunstige voedingsbodem voor bacteriën. We zien deze bacteriën, vooral
de coli-bacteriën, in sterke mate vanuit de dikke darm in de dunne darm
vermeerderen en zelfs tot in het, onder normale omstandigheden, vrijwel
steriele duodenum opdringen. Hier is de toestand zuur. Het milieu voor
de vorming van grote hoeveelheden histamine en andere bio-aminen,
uit afbraakprodukten van eiwitachtige stoffen, is hier dus gunstig, terwijl
het détoxicatievermogen verminderd is.

Bij deze biggen, die slap worden, zien we vaak een ingevallen buik,
een grauwe groezelige huidverkleuring, soms een bruin/zwart plakkerig
eczeem (smeerwrang) en een vrij dunne ontlasting, die te licht van kleur
is. Bij sectie blijken de darmen, van buiten gezien, een papperige, natte
indruk te maken. In vele gevallen is de darmwand te dun en te wijd en
grijs van kleur. Soms zien we daarbij een secundaire lever-degeneratie.
Wij zien derhalve \\|»rij typische pellagraverschijnselen. Men vindt dan
tot in het voorste stük van het duodenum veel coli-bacteriën. Persoonlijk
ben ik met Rolle (1953) van mening, dat hierbij de eigenschappen
van deze colibacteriën zich wijzigen. Wij kunnen ervan overtuigd zijn,
dat bij deze abnormale toestand van de darmen door de darmflora
niet alleen minder vitaminen van het B-complex worden gevormd, doch
tevens dat de opname van deze vitaminen en niet te vergeten Cu en Fe,
voorzover deze stoffen er wel zijn, in verhouding veel minder is. Ik deel
de mening van Rolle op grond van mijn persoonlijke ervaring, dat
bakkersgist, liefst aangevuld, dus tezamen met Vital, Bécovit of Denkavit
(B.K.) een antagonistische werking heeft t.o.v. de in de darm opgedrongen
en wellicht in eigenschap gewijzigde colibacteriën.

3 weken leeftijd worden bijgevoerd, ook kunnen voorkomen bij pas-
gespeende biggen en pas-aangekochte biggen, die door de vorige eigenaar
„marktklaar zijn opgepapt", is zonder meer duidelijk. Indien het zó is
dat bij de veranderde coli — deze is gezwollen, dikker en groeit meer in
ketens en is steeds hemolytisch — ook de eigenschappen van deze coli
onder de geschetste omstandigheden zijn veranderd, dan zullen deze ver-
kregen pathogene of pathologische (Geurden, Devos, Van den
VVijngaert (1956, 1957) eigenschappen erfelijk zijn.
Het is duidelijk dat deze coübacteriën met de ontlasting naar buiten
komen; dat wil dus zeggen dat dit gevaarlijk kan zijn voor varkens —
en dit zal speciaal gevaarlijk zijn voor biggen die in dergelijke hokken
worden gebracht en derhalve deze coli opnemen. Dit betekent dus dat
indien men op een bedrijf met de geschetste afwijking te maken heeft
gehad, deze afwijking zich regelmatig op een dergelijk bedrijf kan voor-
doen. Dus ook bij tomen waarbij men dit op grond van de voorgeschie-
denis, wat betreft de voeding en verzorging van de zeug, niet zo direct
zou verwachten.

Wij kunnen het dan al aantreffen bij biggen, die nog maar enkele dagen
oud zijn. De beste therapie hierbij is een e.xtra \\oorziening van spore-
elementen zoals Fe, Cu, Mg en verdei- hakkersgist en B-vitamine. Het
B-vitaminecomplex met voldoende choline en voldoende mangaan in het
lichaam, stimuleert de vorming van afweerstoffen in het organisme. De
resultaten van deze therapie zijn vaak Irappant.

H i r s c h f e 1 d (1956) zag in een proef, door extra toevoeging van Vital
in het voer van de drachtige en zogende zeug, de biggensterfte tijdens de
zoogperiode van 8 weken\' dalen van 24 % op 9 %. Toen de biggen 8
weken oud waren wogen de biggen, behorende tot de zeugen die wel
extra B-vitaminen hadden gehad, gemiddeld 10 % zwaarder dan de
biggen bij de controle-zeugen.

Rolle (1953) kon biggensterfte in sterke mate verminderen door het
verstrekken van biergist aan de drachtige en zogende zeug.

Onze varkens van heden zijn heel andere dieren, dan de varkens van
50 jaar geleden; door selectie heeft men dieren verkregen, die door erfe-
lijke aanleg tot een veel grotere produktie - snelle groei — in staat zijn.
Dank zij onze kennis van amino-zuren, vitaminen — vooral het B-
vitaminecomplex - en spore-elementen, kunnen wij onze varkens ver-
strekken wat zij voor deze snelle groei nodig hebben. Doen wij dit niet,
dan zijn resistentie-verlies en daardoor het ontstaan van ziekten, on-
vermijdelijk. Hieruit volgt, dat de bestrijding van de biggensterfte reeds
begint bij de zeug. De voeding van dc zeug moet in orde zijn wat betreft
voeder-eenheden,\' het eiwit en de nodige componenten, vitaminen en
mineralen. Vooral de \\oorziening van voldoende vitaminen van het B-
complex is hierbij belangrijk. Door dit laatste zal een betere opname in
de darm van de zeug worden verzekerd. Ook aan de voorziening van
spore-elementen, vooral Cu, moet bij de zeug in het bijzonder gedacht
worden, zodat de biggen met een voldoende groot depót worden geboren.
Men moet verder niet alleen volgens het „boekje" voeren. Ook dient
men zijn volle aandacht te besteden aan de dieren, op het moment dat

de voeding wordt gewijzigd - dat is als men de jonge biggen gaat
bijvoeren —, op het moment van \'t spenen als men nieuw aangekochte
biggen inlegt — als men van rantsoen verandert b.v. als de dieren 45 à
50 kg wegen. In het algemeen dus: bij iedere voeder-wijziging voere men
vaker en geve men gedurende enkele dagen in totaal slechts driekwart
rantsoen en men zorge voor een geleidelijke wijziging.
Ook o]3 een bedrijf waar men telkens weer moeilijkheden heeft met de
biggen, vanaf het moment van bijvoeren en/of bij het spenen, voere men
extra R-vitamine bij in de vorm van genoemde preparaten en eventueel
wat bakkersgist, vooral wanneer darm-afwijkingen worden aangetroffeti.
Een extra spore-element-voorziening kan men bij dc zieke biggen wellicht
nog met het meeste resultaat geven door middel van inspuiting b.v. niet
imferon (Terpstra en A k k e r m a n s, 1958; B e h r e n s, 1958), en
verder met ferrodex of bio-dalbeen, dat naast Fe, ook C;u, Mn en As bevat.
Het in het hok brengen van: slootbagger, huniusrijke teelaarde, graszoden
of koemest, komt in deze gevallen in aanmerking. Op bedrijven, waar
men met de genoemde afwijkingen te kampen heeft, zal men ook zijn
\\olle aandacht dienen te schenken aan de drachtige zeugen, wat betreft
de voeding: \\\'oldoende eiwit, in de \\orni \\an lacto-zeugenmeel of eiwitrijk
biggenmeel, eventueel aan te vullen met wat vismeel, dat rijk is aan een
hele serie hoogwaardige amino-zuren en verder een extra gift van B-
vitamine in de vorm van Vital. Bécovit of Detika\\ it ( B.K.), eventueel nog
aan te vullen met een spore-elementen-drank bestaande uit:

Hiervan geve men aan de hoogdrachtige zeug 1 eetlepel per dag of aan
de biggen, al naar de grootte, 1 à 2 theelepels |)er dag; aan gespeende
biggen 1 eetlepel per 2 à 3 biggen. (Op bedrijven waar aan \'de biggen
veel melkwei wordt gevoerd, voege men aan dit recept nog toe 5 g\'sulf.
zincicus.)

Het was niet de bedoeling met dit verhaal het besinetlingsgevaar t.a.v.
de diverse besmettelijke ziekten, die we bij biggen maar al te zeer keimen.
te kleineren. Er zijn echter heel wat biggen „die het niet doen" en waarbij
van een specifieke infectie-ziekte geen sprake is. Ook is het zó dat de kans
op het optreden van .specifieke infectieziekten groter is, naarmate het
weerstandsvermogen \\an de dieren kleiner is.

Schr. geeft een overzicht van opfokziekten en ziekten bij opgroeiende varkens.
SUMMARY.

L\'auteur donne un aperçu des diverses affections qui peuvent se manifester chez les
porcelets en pleine croissance.

Der Verfasser gibt eine Ubersicht von den Krankheiten welche bei wachsenden Fer-
keln vorkommen.

Behrens, H.: Profylaxe und Therapie der Saugferkel-Anaemie mit den Eisen-
dextran präparat „Myofer". Deutsche Tierärztl. Wochenschr., 65, 51!, (1958).

C a r t w r i g h t, G. E. and W i n t r o b e, M. M.: Studies on free erythrocyte Proto-
porphyrine, plasma copper, and plasma iron in normal and in pyridoxine-deficient
swine. Journ. Biol. Chem., 172, 557, (1948).

Cunningham, 1. J.: Some biochemical and physiological aspects of copper in
animal nutrition. Biochem. Journ., 25, 1267, (1931).

Geurden, L., D e v o s, .A., W ij n g a a r t, M. v. d.: Enkele onderzoekingen in
verband met pathagene coli. VI. Dierg. Tijdschr., 25, 207, (1956).

Geurden, L., D e v o s, .A., W ij n g a a r t, M. v. d.: Voortgezette onderzoekingen
omtrent pathologische coli\'s. VI. Dierg. Tijdschr., 26, 97, (1957).

Grashuis,].: Bezwaren tegen het gebruik van antibiotica in mengvoeders. Tijdschr.
V. Dierg., 82, 775, (1957).

Hirschfcld, W\'. K.: Over dc opfok van biggen. Inleiding gehouden voor de
Mij. voor Diergeneeskunde afd. Limburg, 1956.

Marston, H. R.: Cobalt copper and molybdenum in the nutrition of animals and
plants. Physiol. Reviews 32, 66, (1952).

1\' e d e r s e n, J., Lund, J., S o e b o r g O h Is e n, O e s t e r g a r d. Kristen-
s e n, H. P.: Gedeeltelijke megaloblastische crythropoiese bij matig-anaemische pa-
tiënten met achlorhydrie. Lancet, 272, 448, (1957).

S e e k 1 e s, L.: Sporenelementen — in het bijzonder koper —, een diergeneeskundig
probleem. Tijdschr. v. Dierg., 81, 19. (1956 a).

S e e k 1 e s, L.: Sporenelementen - in het bijzonder koper —, een diergeneeskundig
probleem. Tijdschr. v. Dierg., 81, 1095, (1956 b).

Staub, H. en B o g u t h, VV.: Gamma globulin- und antikörper-bildung im Saug-
lingsaiter beim Schwein. Zentr. Blatt j. Vet. Med., 3, 653, (1956).

Tacken, P. H. W.: Spierdegeneratie bij varkens, een acute psychosomatische de-
compositie op basis van een labiel fysiologisch chemisch evenwicht. Tijdschr. v.
Dierg., 77, 487, (1952).

T e r p s t r a, J. I. en Acker m a n s, J. P. W. M.: Anemie bij biggen. Tijdschr.
v. Dierg., 83, 639, (1958).

VV i el a n d, H., VV i e g 1 e r, A. en Ra u, H.: Uber die Sauerstoffaktivierung durch
metallisches Kupfer. Ann. der Chemie, 431, 185, (1923).

Het optreden van dikke hagelsnoeren in kippeëieren is een erfelijke eigenschap. Geen
verband bleek te bestaan tussen deze hagelsnoeren en de inwendige eikwalitcit. Men
kan dus fokken op kippen die eieren leggen van goede kwaliteit en met onopvallende
hagelsnoeren. Uit de Pluimveepers, juli 1958.

Men heeft op de landbouwschool in Palmerston, Nw-Zeeland vastgesteld dat de
kwaliteit van de tanden bij de schapen de laatste 30 jaar is achteruitgegaan.
Goed vlees en goede wol zijn in hoge mate afhankelijk van gezonde tanden. Gecon-
stateerd werd dat de achteruitgang het ergste is op kunstweiden.

Laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren in Noord-Brabant. Directeur: Dr. D. H. ]. Brus.

De laatste jaren is, zowel bij onderzoekers als veehouders, de belangstelling
voor de toepassing van kunstmatige inseminatie bij varkens, sterk toe-
genomen. Mogelijke voordelen zouden kunnen zijn:

e. het verwekken van meer nakomelingen van goed fokkende beren.
Betreffende het onder a. gneoemde kan worden opgemerkt dat veelal,
zowel bij particuliere berenhouders als op verenigingsdekstations, de te
dekken varkens, vooral de gelten, enige uren tot dagen worden opgestald.
De varkens kunnen daarbij smetstoffen op elkaar overbrengen.
Het staat wel vast dat dit veelvuldig gebeurt, men mag zich zelfs afvragen
of een afdoende bestrijding van de z.g. biggengriep (virus pneumonie)
wel mogelijk is zonder deze besmettingsmodus te elimineren.
Aangaande de arbeidsbesparing ligt een en ander heel duidelijk. Het
transporteren van bronstige varkens hetzij op de ouderwetse manier (boer
met varken kuierend langs \'s Heren wegen) of per as, is een tijdrovende
bezigheid. Het is aantrekkelijk voor de veehouder hetzelfde resultaat per
telefoon te kunnen bereiken.

De mogelijke foktechnische voordelen zijn ook duidelijk. De fokwaarde
van beren, zowel op langere (fokwaarde nakomelingen) als op kortere
termijn (slachtwaarde nakomelingen) kan, in verhouding tot het rund,
snel bekend zijn.

Toepassing van K.I. zal tevens een betere fok-administratie met zich mee
dienen te brengen.

De uitbanning van erfelijke gebreken zoals cryptorchidie, hernia scrotalis
en atresi-ani kan dan ter hand genomen worden.

Een belangrijke ontstaansreden voor kunstmatige inseminatie van rundvee,
n.1. het bestrijden van dek-infecties, speelt bij het varken waarschijnlijk
geen of een zeer ondergeschikte rol. Toch moet men dit weer niet al te
zeer onderschatten, want er zijn fokverenigingen waar men te kampen
heeft met het enzoötisch optreden van steriliteit. Nadere onderzoekingen
zijn hier gewenst. Samengevat spreekt de arbeidsbesparing het meest
tot de doorsnee varkenshouder. Voor de fokker zal vooral de bestrijding
van besmettelijke ziekten de belangrijkste reden zijn, waarom hij een voor-
stander is van de toepassing van K.I, bij varkens.

Over het opvangen van berensperma in de kunstschede en het onderzoek
ervan verschenen reeds publikaties in de dertiger jaren o,a, Rodolfo
(1934), Milovanov (1934), Rodin en Lipatov (1935), Zij
hebben ook varkens geïnsemineerd en geven een drachtigheidspercentage

aan van 70 %. Maar eigenlijk is men pas na de laatste wereldoorlog
begonnen met het nemen van praktijkproeven op grotere schaal. Vooral
in Japan, Engeland en Noorwegen zijn hierover publikaties verschenen.
De opgegeven bevruchtingsresultaten variëren van 30 % tot 70 %. Men
laat in het algemeen de beren dekken op een kunstzeug of dummy.
Het sperma vangen levert geen grote moeilijkheden op. Het gehele ejacu-
laat, zonder de tapioca massa, wordt ongeveer 5 tot 20 keer verdund en men
insemineert bij de zeug dan 100 tot 200 cc. In Japan wordt het sperma
wel onverdund bewaard, men verdunt het dan vlak voor het insemineren.
De meningen over de optimale bewaringstemperatuur lopen sterk uiteen.
Sommige onderzoekers vinden 15°C de beste temperatuur, anderen be-
waren het bij 5 tot 8°C. Men heeft wel ervaren, dat de bevruchtings-
resultaten sterk dalen, wanneer het sperma ouder is dan 24 uur. In Japan
daarentegen heeft men goede bevruchting gekregen met sperma tot
48 uur, na het opvangen, toe (P o 1 g e, 1956).

Voor het opvangen van het sperma heeft men verschillende modellen
kunstvagina\'s in gebruik, die allen te vergelijken zijn met een kunstvagina
voor stieren. Pol ge e.a. (1956) hebben hieraan een pulsator toegevoegd,
waarmee men de druk in de vagina pulserend kan wijzigen.
In Noorwegen heeft men een korter model in gebruik en bootst men de
cervix na door het einde van de penis, als deze zich in het verbindings-
stuk tussen vagina en collector bevindt met de hand te omvatten. Men
heeft aan deze vagina speciale voorzieningen getroffen om sperma te
verkrijgen met een zo laag mogelijk kiemgetal.

Er zijn voor berensperma verschillende verdunners aangegeven. P o 1 g e
(1956) beveelt vooral aan een glycerine-eidooier of een glucose-eidooier
verdunner, in Noorwegen gebruikt men een verdunner, die bestaat uit Na-
citraat en eidooier. Men voegt hier dan nog antibiotica aan toe.

Aan het sperma van een beer kan men drie fracties onderscheiden. Al
tijdens het maken van frictiebewegingen en nog even nadat de beer tot
rust is gekomen wordt de eerste fractie afgescheiden, die bestaat uit
10 a 15 cc helder waterig vocht, de „pre-sperm fraction". Deze bevat geen
spermiën. Hierna volgt de tweede fiactie, die het meeste sperma bevat,
melkwit is, en visceus. Deze „sperm-rich fraction" is ongeveer 30 tot
50 cc groot. Ze gaat geleidelijk over in de derde fractie, de „post-sperm
fraction", die steeds minder spermiën gaat bevatten en die naar het einde
toe rijker wordt aan de z.g. „tapioca" korrels. Dit zijn korrels ter grootte
van rijstkorrels, die „aaneengeregen" in strengetjes worden geloosd. In
het gehele ejaculaat zwellen ze op als gelatine en maken dan ook het
gehele sperma gelatineus. Rij de K.I. worden ze daarom onmiddellijk
afgefiltreerd. De hoeveelheid sperma varieert van ongeveer 100 tot 500 cc.

Voor het insemineren heeft men verschillende instrumentaria ontworpen.
In Engeland brengt men in de vagina een hogedrukslang die verbonden
is met een flesje, waaraan zich een aanjager bevindt. Met de aanjager
pompt men dan het sperma naar binnen. Hierbij bestaat de kans, dat er
wat sperma terugvloeit. A a m d a 1 (1957) heeft een apparaat ontwikkeld,
dat bestaat uit een slappe plasticbuis. Aan deze buis bevestigt men aan
het ene einde een plastic flesje waarin zich het sperma bevindt. Het
andere einde, dat in de vagina gebracht wordt is spits toelopend. On-
geveer 2 cm. van dit spitse einde bevindt zich een kraagje, dat opgepompt

wordt, na het inbrengen van de punt van de pipet in de cervix. Dit
kraagje dient om de cervix af te sluiten. Op deze manier voorkomt men
het terugvloeien van het sperma. Bij het insemineren van varkens stuit
men namelijk op de moeilijkheid, dat men de lange uit vele plooien
bestaande cervix, niet kan passeren met de inseminatie pipet waardoor
dus zeer gemakkelijk sperma kan terugvloeien.

Men heeft tot dusver geen exacte methode aangegeven om het juiste
inseminatie tijdstip vast te stellen.

In ons eigen land neemt men eveneens in Overijssel en in Limburg
proeven betreffende de K.I. bij varkens.

De bedoeling van de ]jroeven was, de kunstmatige inseminatie bij varkens
te toetsen in de praktijk, door middel van een voldoende groot aantal
inseminaties, zo veel mogelijk uitgevoerd onder praktijkomstandigheden.
Om dit mogelijk te maken werd de medewerking van enkele fokvereni-
gingen voor varkens gevraagd. Er werd toestemming gekregen om ge-
durende een bepaalde tijd de natuurlijke dekking geheel uit te schakelen
en in plaats daarvan op alle aangeboden varkens k.i. toe te passen.
Als inleiding werd een 50-tal varkens geïnsemineerd in Boxtel en in
Deurne, \\ooral ter eigener oriëntatie. Wij ondervonden hierbij belange-
loos de steun van de collegae J. van Beek en A. Dries. De resultaten
waren tamelijk slecht en lagen in de buurt van 25 ä 30 % drachtigheid
na één inseminatie.

Als eerste grotere proef werden \\ervolgens in Middelbeers en in Oirschot
187 dieren geïnsemineerd, waarbij wij grote medewerking kregen van
collega J. Cloudl. Aanvankelijk werden alle inseminaties uitgevoerd bij
de beerhouders aan huis. De aangeboden varkens werden dus, zoals ge-
bruikelijk bij de natuurlijke dekking, naar de beer gebracht. Nadat wij
zelf het al of niet bronstig zijn vastgesteld hadden, was er dus nog een
test-beer ter controle. Nadat er voldoende vaardigheid was opgedaan in
het vaststellen van de oestrus, kon er toe worden overgegaan om alle
inseminaties te verrichten bij de zcugenhouders aan huis.
De beren werden door de beerhouderij afgestaan voor deze proeven. Ze
werden van te \\oren onderzocht op sperma kwaliteit en vlotheid van
dekken op de kunstzeug.

Daarna werd een tweede giotere proef gehouden in Deurne en omge\\ ing.
Er werden 361 \\arkens geïnsemineerd. Alle inseminaties werden verricht
bij de zeugenhouders aan huis. Bij deze proef werd tevens een inseminator
ingeschakeld. Na een opleiding van ongeveer 3 weken heeft hij het over-
grote deel van de inseminaties verricht. Een K.I. vereniging voor rund-
\\\'ee was zo welwillend hem voor dit doel ter onzer beschikking te stellen.
Onze dank hiervoor aan de Heer A. van Lierop cn de K.I. vereniging
..Peelland" te Lierop.

Wij danken hierbij de beerhouderijen te Deurne, Boxtel, Middelbeers,
Oirschot, Milheeze, Liessel en Neerkant voor hun grote medewerking. Wij
spreken verder onze erkentelijkheid uit aan het Noord-Brabants Varkens-
stamboek, de organisatie T,N,0. (afd. Veeteelt) en de Kliniek voor
Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie voor de technische en financiële
steun bij deze proefnemingen.

Dit gc-hoiirdc door dc beer tc laten dekken op een kunslzeiig of dummy.
Deze dummy is 60 cm. hoog, 100 cm. lang en cm. breed. Ze is gemaakt
van ijzer een bekleed met vilt, dat overtrokken is met zeildoek. Rechts
achter is een uitsparing om de kunstschede te kunnen vasthouden. Het
gelukte om bijna alle beren jonger dan 2/2 jaar op dc dunnny te laten
dekken. De beren met de beste dcklust bij natuurlijke dekking, dekken
in het algemeen het vlotste op de kunstzeug. Oudere beren, die steeds
natuurlijk gedekt hebben, vertonen soms geen dcklust \\oor de kunstzeug.

Het is vooial bij beren zeer bekend, dat zij met het toenemen van de
leeftijd „kieskeuriger" worden in het uitzoeken van de zeugen. We kregen
wel de indruk, dat dc deklust voor de kunstzeug toenam naarmate deze
sterker rook naar andere beren. Dit geldt dan vooral, wanneer een beer
voor de eerste maal wordt toegelaten bij de kimstzeug.
Heeft een beer enk(-le malen o]) de dunnny gedekt, dan zal hij dit \\lot
blijven doen.

Het is wel gewenst dc dunnny een vaste plaats te ge\\en. Voor beren die
reeds natuinlijk gedekt hebben, zet men dus de dummy op dezelfde plaats,
waar zij anders de zeugen dekken.

Toch troffen wij ook een klein aantal jonge beren aan, die geen libido
vertoonden voor de kimstzeug terwijl dit bij een bronstig varken wel het
geval was.

Wil de beer de dummy niet bespringen, dan verbetert dit nog wel eens
na enige dagen dckrust. Vaak ook is de libido groter, wanneer de dummy
vlak van te voren is besprongen dooi een aiidcie beer. Eenmaal gelukte
het een jonge beer het bespringen van dc dunnny te leren, door hem met
de voorbenen op te nemen en hem op de dummy te zetten. In het
algemeen mislukt dit door verzet van de beer.

Er blijven echter jonge beren met een normale deklust, die weigeren de
kunstzeug te bespringen.

Om enige oriënterende proeven te kunnen doen over de houdbaarlieid
van berensperma werd een vagina gebruikt, waarbij het sperma opge-
vangen kon worden in fracties van 25 cc. Aan een gewone kunstvagina
voor stieren werd een collector bevestigd, die voorzien was van 10
reageerbuisjes, die na elkaar vol liepen. De verschillende fracties konden
dus afzonderlijk beoordeeld en verdund worden.

Later werd voor de praktijkproeven echter steeds het gehele ejaculaat
verdund. Voor het verzamelen hiervan werd een kort model kunstvagina
voor stieren gebruikt (lengte 35 cm). Door middel van een wijde rubber-
buis (binnenband van een vagina) werd er een collector van 500 cc
aan verbonden. Voor het gebruik werd de kunstmatige vagina met warm
water tot 30 a 35°C verwarmd.

Dit water bleef tijdens het dekken in de schede. Daarna werd ze opge-
pompt tot een vrij hoge druk. Het bleek naderhand wel dat er tuss\'en
de beren verschillen zijn vooral wat betreft de meest gunstige druk, in
mindere mate was dit ook \\oor de temperatuur het geval. In het alge-
meen komen de bereti vlot tot ejaculeren als de druk hoog genoeg is.
Enkele malen hebben we een beer laten dekken in een niet verwarmde
kunstschede, zoals dit wel door sommige auteurs wordt aangegeven, maar
de indruk was toch, dat dit minder vlot ging. In het begin werd de schede
niet glad gemaakt met een glijmiddel, omdat een beer tijdens het voor-
bereiden al voldoende gelatine-achtig materiaal afscheidt, vooral tijdens
het maken van frictiebewegingen. Later zijn wer er toch toe overgegaan
de schede glad te maken met vaseline. Het bleek, dat de beer dan
minder frictiebewegingen maakte en eerder tot ejaculatie kwam.
Men kan boven de collector een zeefje aanbrengen, bij voorbeeld in de
vorm van een stukje hydrophielgaas, zodat de tapiocamassa al tijdens de
dekking wordt afgefiltreerd. Het gehele ejaculaat wordt nu minder
gelatineus vooral wanneer de dekking enige tijd in beslag neemt. Een
nadeel hiervan is, dat wanneer een beer twee ejaculaten na elkaar geeft
er door de opgehoopte tapiocamassa een verstopping optreedt, zodat het

tweede ejaculaat in het geheel niet of slechts traag doorstroomt naar de
collector. Het sperma stroomt dan weg door het ontluchtingsgaatje in het
verbindingsstuk of zelfs door de gehele vagina heen naar de voorste
opening. In het algemeen zal men echter een beer niet meer dan één
ejaculaat laten geven eti dan heeft het aanbrengen van een gaasje voor-
deel.

Later werd dc kunstschede ingekort tot 28 cm. Hij jonge beren, die niet
zo ver uitschachten, gebeurde het n.1. wel eens, dat een gedeelte van
het sperma terugstroomde door de voorste opening van de kunstvagina.
Dit kwam bijna niet meer voor toen de schede wat korter gemaakt was.
Bij gebruik \\an de schede volgens A a m d a 1 treedt terugvloeien van
s|x-rma nooit op. Het is zeker aan te beveleti deze schede te gebruiken. Een
tweede voordeel hiei van is, dat bij om\\atten van de glans penis de beer on-
middellijk gaat ejaculeren. Hij zal minder frictiebewegingen maken, waar-
door het sperma minder verontreinigd wordt. Bij gebruik van deze schede
moet men een zeefje aanbrengen hoven de collector. Aamdal heeft in
de schroefsluiting van de collectoi\' een dubbele zeef bevestigd.

Een beer, die libido vertoom voor de kunstzeug, gedraagt zich alsof hij
bij een bronstig \\-arken gelaten wordt. Hij loopt enige keren om de
dummy heen en „onderzoekt" haar. Hij zal de kunstzeug in de „flanken"
oplichten, wat dan gewoonlijk resulteert in het omvallen van de dummy.
Men moet de kunstzeug dan ook \\asthouden of aan de vloer laten
bevestigen. Deze voorbereiding duurt ongeveer 2 tot 5 minuten.
Na het bespringen van de kunstzeug begint de beer met het maken van
frictiebewegingen. Voor het aanbrengen van de vagina wordt de bursa
prae]3utialis uitgeknepen. Hierin bevindt zich een hoeveelheid vocht, die
in de vagina kan \\loeien en het sperma kan verontreinigen. De beren
met de meeste geur hebben meestal de grootste hoeveelheid vocht in dit
praeputiaaltasje. Na het maken van frictiebewegingen komt de beer tot
rust en begint de ejaculatie.

Deze ejaculatie duurt 3 tot 10 minuten. Na de ejaculatie maakt de beer
weer enige stotende bewegingen, waarna de dekking is geëindigd. Het
gebeurt echter veel bij beren die weinig dekken, dat ze twee of zelfs
drie maal na elkaar ejaculeren zonder daarbij van de zeug te komen. Na
de stotende bewegingen aan het einde van het eerste ejaculaat volgt dan
weer een periode van rust, waarna het gehele proces zich nog eens her-
haalt. De eerste fractie ontbreekt dan in het tweede en eventueel in het
derde ejaculaat.

De „pre-sperm fraction" werd apart opgevangen en kwam dus niet bij
de rest van het ejaculaat, (deze fracties hebben dus niets te maken rnet
de fracties zoals hiervoor beschreven.)

6 ejaculaten werden aldus verzameld. Van iedere fractie werd de dicht-
heid en de morfologie bepaald. De bewegelijkheid werd eveneens per
fractie beoordeeld. De 6 ejacidaten waren afkomstig van drie verschil-
lende beren.

De „plus"-tekens zijn gegeven volgens de gebruikelijke tabellen voor de
waardering van het stierensperma.
De dichtheid is uitgedrukt in mill. ]jer cc.

Iedere fractie en ook een mengsel van fracties (geheel ejaculaat) werd
met een aantal verdunningsmiddeien \\erdund. De houdbaarheid van de
verdunde fracties was niet beter dan die van het verdunde gehele ejaculaat.

Aan de verwachting, dat de tweede en derde fracties, die toch een betere
beginbeweeglijkheid en concentratie hadden, een betere houdbaarheid
zouden vertonen, werd niet voldaan. Er is daarom voor de inseminatie-
proeven geen gebruik gemaakt van het gefractioneerd opvangen.

Per beer was het gemiddelde van de hoeveelheid geëjaculeerd sperma, het
aantal spermiën per cc en het aantal spermiën per ejaculaat als volgt:

])e beren 1069 en 1074 waren Yorkshire beren, de overigen waren Neder-
landse Landvarkens.

Uit deze tabel blijkt, dat er grote individuele verschillen zijn wat betreft
de grootte en de dichtheid van het ejaculaat. Beer 2049 was twee jaar
oud, toen hij werd gebiiiikt, de andere beren waren tussen 10 maanden
en I \'/i jaar.

Wij zijn niet in de gelegenheid geweest proeven te doen betreffende de
invloed van de frequentie van het dekken op het sperma. Door toevallige
omstandigheden gebeurde het echter wel, dat één beer meer dan twee
maal per week moest dekken. Uit de volgende tabel blijkt, dat het sperma
\\an beer 2181 sterk achteruitging toen hij op 6 achtereenvolgende dagen
moest dekken, (zie vorige tabel voor het gemiddelde van alle ejaculaten
\\an deze beer)

Bovendien nam de deklust sterk af. De laatste twee dagen d.uurde het erg
lang eer de beer wilde dekken. Hij besprong de kunstzeug pas na lange
tijd en maakte langdurige frictiebewegingen.

1. Massale beweging. Deze was meestal geheel of bijna geheel afwezig.
Soms bestond er wel een geringe stroming, maar duidelijke wervelingen
en verdichtingen waren gewoonlijk niet aanwezig.

Het sperma van de twee Yorkshire beren vertoonde echter meestal wel
een goede massale beweging. Dit waren beide jonge beren van ongeveer
1 jaar oud. Vergeleken met de N.L. beren ga\\en zij dik sperma terwijl
de grootte van de sprongen niet kleiner was. Het totaal aantal geloosde
S]3ermiën per ejaculaat was dus groot. De deklust en de vlotheid van dekken
in de kunstvagina was ook bijzonder goed.

2. De individuele beweging was in het algemeen zeer goed. Er waren
weinig stilliggende spermiën en weinig die een afwijkende beweging ver-
toonden.

Ook het aantal afwijkende spermiën bleek gering te zijn in de morfologische
]3reparaten, wat ook door anderen gexonden is.

Aanvankelijk zijn een groot aantal \\erdunners, uit de literatuur bekend,
geprobeerd, zowel die aangegeven voor stieren- als voor berensperma.
Ondermelk of melk met 10 % eidooier gaf een goede houdbaarheid terwijl
wij de indruk kregen dat de spermiën hierin een betere rechtvooruitgaande
beweging behielden.

Voor alle inseminaties is daarom ondermelk met 10 % eidooier gebruikt.
De gebruikte ondermelk was verse gei)asteuriseerde ondermelk, die be-
trokken werd van een zuivelfabriek. De jjasteurisatie temperatuur was
88 ä 90° C. Het is enige malen gebeurd, dat er geen ondermelk beschik-
baar was. In dat geval werd verse koemelk met 10 % eidooier gebruikt.
De beoordeling van het verdiuide s]X\'rma was hierin echter veel moeilijkei\'
dan in de ondermelk door het grote aantal \\\'etbolletjes. De verdunner werd
op een temiieratuur van 25 ä 30°C; gebracht voordat het sperma verdiind
werd. Altijd werd onmiddellijk na het \\angen de gelatinemassa van het
s]3erma af gefiltreerd. Ook als er een gaasje bevestigd was tussen het
verbindingsstuk en de collector werd het sperma nogmaals door een gaasje
gegoten. Voor en na het verdunnen word de bewegelijkheid van het
sperma gecontroleerd.

liet vervoer van het sperma gebeurde in een grote fles en later in kleine
flesjes van 150 cc. Ze werden venoerd bij kameriemperatuur.

In de eerste proef werden alle inseminaties gedaan binnen 4 uur na liet
opvangen \\an het sperma en de meeste zijn zelfs gebeurd binnen 2 uur.
Vanuit de grote fles werd dan telkens 100 cc uitgegoten in het inseminatie-
ai3|3araatje. Bij de tweede pioef werd na het verdunnen het sperma ver-
deeld over flesjes van 150 cc die aan het inseminatieapparaat bevestigd
konden worden. Tengevolge van de grote hoeveelheid waarin het sperma
vervoerd werd, was het weinig aan temperatiuirschommelingen onderhevig.
Bij de tweede proef werd de helft van de inseminaties gedaan met sperma
waaraan antibiotica waren toegevoegd. De verdunner werd in twee gelijke

delen verdeeld. Bij de ene helft werd dan per 100 cc 50000 E penicilline
(1 toegevoegd.

De varkens werden om beurten met en zonder antibiotica geïnsemineerd.
Voor herinseniinaties weid echter steeds sperma met antibiotica gebruikt.
Nadat de route gemaakt was weicl het restant sperma steeds beoordeeld.
Van een monstertje met en zonder antibiotica werd gedurende de volgende
dagen de houdbaarheid gecontroleerd.

Er is dus bij deze proeven geeti s])eciale afkoelingsmethode voor het sperma
gebruikt, maar wel werd een te snelle afkoeling tegengegaan. Een bepaalde
bewarinpmethode was overbodig omdat steeds met het verse sperma werd
geïnsemineerd. Om in de toekomst inseminaties te kunnen verrichten met
sperma ouder dan 24 uur is het ecliter wel nodig een bewaringsmethode te
vinden.

Uit een aantal ]jroefjes hierover blijkt het \\olgende. Uitgaande van een
bewaringswijze, waarbij het metabolisme der spermiën alleen geremd wordt
door afkoeling, zal de laagste afkoeling waarschijnlijk de beste remming
geven. Het is niet zeker, dat bewaren bij 5°C schadelijk is \\ oor het sperma.

Om hierin enig inzicht te krijgen werd een aantal sprongen verdund bij
,32°C; en het verdunde sperma verdeeld in drie ijartijen.

groep A werd snel afgekoeld tot 5°{; in onge\\eer 15 minuten
groep B minder snel, in ongeveer 1 uur
groe|D (; langzaam, in 3/2 uur

De buisjes verdund sperma werden daartoe in een bak met water van
32°C gezet en in de ijskast gc])laatsl. Door de hoeveelheid water te
variëren kon de snelheid van koelen geregeld worden.

kloewel liet aantal waarnemingen klein is bestaat toch de indruk, dat de
langzame afkoeling de beste is en dat deze manier van bewaren misschien
ook ge.schikt zal zijn voor berensperma.

Na 4 dagen bewaren was het aantal levetide s])eiiniën nog onge\\eer 60
Daarna kwam er een sterke daling lot 10 a 20 Of. Deze daling was er bij
het sperma van groep A al na 24 luu\'.

Ook zijn er ijer buffer x\'er.schillen. .Sperma \\erdund met de bicarbonas-
gluco.se buffer, aangegeven door du M e s n i 1 du B u i s s o n (1956) on-
dervindt de meeste schade van een te snelle afkoeling (door deze autem\'
wordt de langzame afkoeling ook aangegeven). Sperma verdund met onder-
melk en 10 % eidooier was het besie bestand tegen afkoeling.

Samen met het vinden van een goede bewaringsmethode voor berensperma,
is het vaststellen van de bronst (vooral bij jonge varkens) het belangrijkste
technische probleem van de K.I. bij varkens. Er bestaat tot nu toe geen
e.xacte oiethode om met een of ander eenvoudig hulpmiddel de bronst
te kunnen vaststellen. Zeer veel varkenshouders hebben er wel enig idee
van, maar kunnen ook niet met zekerheid zeggen wanneer een varken
bronstig is.

Wij hebben getracht een eenvoudige methode te vinden om de bronst te
kunnen constateren, waarbij we zijn uitgegaan van handelingen, die in

gebruik zijn bij de varkenshouders. Aanvankehjk hebben we onze be-
vindingen steeds gecontroleerd met behulp van een beer. Aan het einde
van de eerste proef en bij de tweede proef hebben we echter alle insemi-
naties verricht bij de varkenshouders aan huis, zodat toen geen controle
meer mogelijk was. Wij menen dat de volgende methode dienstig is om
in de praktijk te gebruiken.

a. Het gedrag van het varken zonder tussenkomst van de onderzoeker.
Een varken, dat bronstig is gedraagt zich duidelijk anders dan een
varken dat niet bronstig is. Jonge varkens zijn dan vaak zeer onrustig,
lopen door de kooi en eten soms weinig of niets. Dit laatste is dikwijls
ook het geval bij oudere varkens, maar deze zijn meestal zeer rustig in
plaats van onrustig. Dikwijls staan deze varkens in de kooi alsof ze
luisteren.

Zijn er enige varkens bij elkaar, dan wordt een bronstig varken vaak
besprongen door andere varkens en blijft daarbij staan. Het varken,
dat springt is misschien niet in oestrus. Een varken in oestrus wordt
wel besprongen door andere varkens, maar bespringt zelf veel minder
anderen. Een varken, dat zich bevindt in de pro-oestrus probeert zeer
vaak anderen te bespringen.

b. Het gedrag van het varken als reactie op bepaalde handelingen van
de onderzoeker. Komt men in het hok, dan gaan speciaal jonge varkens
aan het snuffelen, rnen krijgt haast geen kans ze aan te raken, want ze
lopen voortdurend om de onderzoeker heen. Als men probeert het dier
op de rug te drukken, dan loopt het in een kring rond en wil geen
moment stilstaan. Een oudere zeug is daarentegen dikwijls niet van
haar plaats te krijgen. Als ze ligt krijgt men ze slechts met grote moeite
overeind. Wanneer men een dergelijk varken in de flanken drukt,
dan blijft het staan. Daartoe drukt men de vuisten in de flanken. Men
kan deze druk wat variëren. Ook is het gemakkelijk om beide vuisten
aan een kant te plaatsen en aan de andere kant de knie in de flank
te zetten. Het varken blijft dan staan en zet de oren wat naar achteren
of stijl omhoog langs de kop (Yorkshire varkens).

Dit wordt reeds toegelaten in de pro-oestrus. Is het varken in oestrus,
dus bereid zich te laten dekken, clan laat het bovendien toe, dat men
een flinke druk uitoefent op de rug in de lendenstrcek. Men kan dit
doen met de vlakke hand of door op het varken te gaan zitten, waarbij
men dit laatste wel met een zekere omzichtigheid moet doen. De druk
op de rug laten alle bronstige varkens toe al is het maar voor een kort
ogenblik. Zeer schuwe varkens, die niet gewoon zijn dat er mensen
in het hok komen, zullen in hun reacties wat minder duidelijk zijn,
maar met voldoende vaardigheid en geduld kan men ze deze dingen
laten vertonen.

Het onderzoek wordt wel vaak bemoeilijkt wanneer een groter aantal
dieren zich bij elkaar bevinden (meer dan drie per hok).

c. Veranderingen aan de uitwendige geslachtsorganen. Deze beperken
zich tot de vulvalippen. Tijdens de pro-oestrus zwellen deze sterk op en
zijn rood gekleurd. Dit ziet men in het stadium, dat druk in de flanken
wordt toegelaten. Er is dan geen uitvloeiing. Is het dier in oestrus dan

neemt de zwelling wat af en de vulvalippen zijn bleker. Er treedt dan
meestal ook enige rimpeling op.

Soms is er gedurende de oestrus een geringe uitvloeiing in de vorm
van een taai slijm, dat iets troebel is. Er mogen zeker geen vlokken in
voorkomen. Wanneer er uitvloeiing is, dan bevindt deze zich in de
ventrale vulvacommissuur. Men ziet het nooit afvloeien zoals bij een
rund.

I5ij jonge varkens duurt de pro-oestius langer dan bij de oudere zeugen,
24 tot 48 uur, maar ook wel 4 x 24 uur.

De oestrus die optreedt na het spenen van de biggen duurt zeer kort,
gewoonlijk niet langer dan 24 uur, hierbij is ook de pro-oestrus van zeer
korte duur, 6 tot 12 uur.

anoestrus: varken loopt weg bij druk in de flanken en bij druk op de
rug in de lendenstreek. Vulva is klein en gerimpeld, en heeft
normale huidkleur of iets rose.

pro-oestrus: varken is onrustig en probeert anderen te bespringen. Bij druk
in de flanken blijft het dier staan. De vulva is vooral bij jonge
varkens sterk gezwollen, soms fel rood gekleurd en maakt een
gespannen indruk. Er is geen uitvloeiing. Probreert men op
het varken te gaan zitten, dan loopt het weg en maakt een
schreeuwend, soms blaffend geluid.

oestrus: Een oude zeug is vaak .,stug", ze is bijna niet van haar plaats
te krijgen. Jonge varkens gedragen zich alsof ze nieuwsgierig
zijn, besnuffelen de onderzoeker. Bij druk in de flanken en
bij druk op de rug (er oj) gaan zitten) blijven ze staan, zakken
door in de rug en zetten de oren naar boven (Yorkshire) of
enigszins naar achteren (N.L. varkens). De vulva is niet meer
zo gespannen en ziet bleker. Soms is er een enigszins troebele
uitvloeiing.

Om het gedrag der varkens te kunnen beoordelen en op de hierboven
beschreven wijze de bronst te kunnen vaststellen is echter een grote er-
varing nodig. Deze ervaring zal zowel door de inseminatoren als door de
varkenshouder zelf moeten woiden opgedaan. Insemineert men op een
onjuist tijdstip, dan zal dit een ongunstige invloed hebben op de drachtig-
heidsresultaten. Waanschijnlijk zal bij varkens k.i. de bekwaamheid en de
interesse van de inseminator een grotere invloed hebben 0|) de resultaten
dan bij de runder k.i.

Bij gebrek aan een exacte, meer wetenschappelijke, methode hebben wij dus
bij deze proeven de bronst vastgesteld op de beschreven wijze. Door her-
haalde controle met een beer hebben we de indruk gekregen, dat het zeer
weinig is voorgekomen, dat een niet bronstig varken is geïnsemineerd. Het
zal waarschijnlijk wel eens zijn gebeurd, dat een bronstig varken door ons
geweigerd werd voor inseminatie, omdat de verschijnselen niet duidelijk
genoeg waren (schuwheid), terwijl het op natuurlijke wijze wel gedekt
zou zijn. Toch zijn ook deze gevallen zeldzaam, en komen alleen maar
voor bij jonge varkens.

Allereerst zijn aan 100 geslachtsapparaten van slachtvarkens (zeugen i
nietingen gedaan omtrent de lengte van vagina, cer\\ix etc. De afmetingen
\\an de xer.schillende delen waren als volgt:

De gemiddelde afstand \\an \\ulva tot craniale einde van de cervix be-
droeg dus 53/2 cm. Het aantal cervix plooien varieerde \\an 9 tot 12.
Ellenberger Baum geeft aan dat de cervix uestaat uit 14 tot 26 plooien.
Er is geen scher]3e overgang tussen vagina en cervix, een portio vaginalis
uteri ontbreekt.

Het gelukte in \\ itro om met een i)ipet waarvan het einde enigszins schroef-
\\ormig gewonden was enige jjlooien van de cervix te passeren.

Voor het insemineren werd een apjjaraat gebruikt, dat afgeleid was van
dat door Polge beschrexen. Het bestond uit een flesje van 150 cc. met
schaaKerdeling. Het werd gesloten met een dubbeldoorboorde stop, waar
doorheen twee bui.sjes gestoken waren. Aan het ene buisje dat tot aan de
bodem \\an het flesje reikte bevond zich een jjlastic slangetje waaraan de
])ipet bevestigd was, terwijl het andere buisje verbonden was met een
aanjager. Ojj deze wijze kon het sperma uit het fle.sje gepompt worden.
Dc stop met toebehoren kon \\ an het ene flesje op het andere gezet worden
\\oor inseminatie. Het sperma werd daarom ook in dezelfde flesjes vervoerd.
Wanneer de stop bevestigd was werd een klem aangebracht om tc voor-
komen, dat door de hoge druk de stop er af zou vliegen. Als pipetten
werden gebruikt de plastic inseminatie pipetten voor rundvee. Aan het
einde dat ingebracht werd in de zeug was een schroefvormige winding
gemaakt ter nabootsing van de penis van de beer.

Hij het insemineren werd de pipet voorzichtig en zeer rustig langs de
bovenwand van de vagina naar binnen gebracht om te voorkomen dat
men terecht komt in de uredira, iets wat nogal gemakkelijk gebeuren kan.

Komt men niet in de urethra dan voelt men dra enige weerstand, omdat
men stuit op plooien van de cervix. Deze plooien voelt men zeer duidelijk
en dit is tevens de controle dat de pipet op de juiste manier ingebracht is.
Door draaiende bewegingen te maken met de pipet kan men enige plooien
passeren. Het is zo goed als uitgesloten, dat men de gehele cervix passeert,
alleen bij enkele oudere zeugen hadden we de indruk werkelijk intrauterien
gekomen te zijn. Heeft men enige plooien gepasseerd, en gelukt het niet
de pipet nog dieper in te brengen, dan zet men wat druk op het sperma
en let op of dit wegloopt uit het flesje. Men moet de druk in het begin niet
te groot maken omdat dan zeker het sperma zal teruglopen in de vagina en
zelfs naar buiten. Vaak lukt het om tijdens het insemineren de pipet nog
langs enkele plooien te brengen. Door rustig een zekere druk op het
spemia te handhaven zal het flesje langzaam leeg raken zonder dat een
noemenswaardige hoeveelheid sperma terugloopt in de vagina en naar
buiten.

Een grote fout die men kan maken is, dat men het te vlug wil doen, het
moet zeer rustig en kalm gebeuren.

De hoeveelheid geïnsemineerd sperma bedroeg ongeveer 100 cc. Ongeveer
10 tot 20 cc. hiervan ging verloren door teruglopen.

Er werden geen antibiotica toegevoegd. Als verdunner werd gebruikt
ondermelk met 10 % eidooier. De sterkte van de verdunning varieerde
naar behoefte van 1 : 4 tot 1 : 12. De hoeveelheid geïnsemineerd sperma
bedroeg 80 tot 100 cc.

Aanvankelijk werden alle inseminaties verricht bij de beerhouders, dus met
bronstcontrole door een beer. Later werden de inseminaties verricht bij
de zeughouders aan huis, dus zonder testbeer. Splitsen we de cijfers op deze
manier, dan worden ze als volgt:

Dat de inseminaties verricht bij de zeugenhouders aan huis betere resultaten
hadden, dan die verricht bij de beerhouders is waarschijnlijk het gevolg
van de toename van onze eigen ervaring. Gedurende de laatste 3 weken
van de proef zijn n.1. deze 50 inseminaties verricht.

Hoewel misschien het vervoer van de varkens onmiddellijk na het dekken
ook een ongunstige invloed zou kunnen hebben op het drachtig worden. De
dieren worden soms met veel moeite en geweld naar huis gedreven of
onder veel tegenstand op een wagen geladen. Terwijl bij het insemineren
aan huis de dieren rustig in hun eigen hokken blijven.

Het is niet duidelijk waarom de resultaten bij de jonge varkens lager liggen
dan bij de zeugen. Polge (1956) geeft aan dat men bij oudere zeugen
moet insemineren met 150 cc. sperma. Wij hebben dit niet gedaan en het
gevolg zou dus geweest kunnen zijn, dat de oudere zeugen slechter
drachtig waren geworden, dan de jonge varkens. Een feit is, dat het
juiste tijdstip van insemineren moeilijker is vast te stellen bij de jonge
varkens. Maar bij het merendeel der gevallen werd de bronst vastgesteld
met behulp van een beer, zodat ook deze reden komt te vervallen.
Overigens zijn deze getallen niet significant verschillend.

Deze beren stonden allen als goed bevruchtende beren in de vereniging
bekend. 1074 en 1069 zijn Yorkshire beren, de overigen N.L. Beer 2213
dekte nooit vlot in de kunstvagina. Hij maakte steeds zeer langdurige
frictiebewegingen en kwam slechts korte tijd tot rust. Steeds werd het
ejaculeren onderbroken door frictiebewegingen, zodat het sperma vangen
lange tijd in beslag nam en het ejaculaat vaak vrij gelatineus was. Beer
2181 was een beer met een zeer goede libido, die ook vlot dekte in de
kunstvagina. Bij het eerste onderzoek voor het begin van de proef bevatte
het eerst gevangen ejaculaat slechts dode spermiën. Na een half uur
werd een tweede gevangen, waarbij ongeveer 50 % levend was, gedurende
de proef heeft deze beer steeds uitstekend sperma geleverd. De twee Yorks-
hire beren gaven steeds goed sperma en hadden beide een uitstekende
libido voor de kunstzeug. Van deze twee beren ging het sperma vangen
het vlotst.

Volgens de „split-sample" methode werden bij ongeveer de helft der
inseminaties antibiotica toegevoegd aan het sperma. Aan de verdunner
werd daartoe voor het verdunnen per 100 cc 50.000 E penicilline toe-
gevoegd.

De resultaten gesplitst in zeugen en „gelten", (varkens die nog niet gebigd
hebben):

Het aantal geïnsemineerde jonge varkens is naar verhouding gering ge-
weest in de laatste proef.

Men ziet vrij grote verschillen per dorp. Neerkant en Milheeze liggen
ver beneden het gemiddelde. Er werd geen vaste route gereden door de
inseminator, zodat dus niet steeds met het oudste sperma in dezelfde plaats
werd geïnsemineerd. In Deurne en Milheeze werd vaak wel eerder ge-
ïnsemineerd, dan in Neerkant en Liessel. Zo bezien ligt vooral Milheeze
wel zeer laag. Het was bekend, dat er in Milheeze bij natuurlijke dekking
veel steriliteit heerste. Speciaal enkele vrij grote fokkers hadden er veel
last van. Deze fokkers hadden geen eigen beer, maar maakten gebruik

van de beer van de vereniging. De oorzaak van het niet drachtig worden
moet bij deze K.I. proef niet gezocht worden bij de beer daar in alle
plaatsen hetzelfde sperma werd gebruikt. Op enkele bedrijven hebben wij
herhaalde malen endometritis, veroorzaakt door haemolytische Streptococcen
geconstateerd. Het is opvallend ,dat vooral de fokkers hiervan last onder-
vinden. Hoewel deze indruk misschien wel onjuist is, omdat de gewone
varkenshouder niet zo vlug diergeneeskimdige hulp inroept en hij vlotter
er toe besluit om de niet drachtige dieren voor de mesterij te bestemmen.
In Noord-Brabant is echter steriliteit bij varkens op de fokbedrijven zo
zeer verbreid, dat het ons inziens gewenst is hiernaar een nader onderzoek
in te stellen.

Van de andere drie dorpen is hierover weinig positiefs te zeggen. De
fokverenigingen in deze plaatsen werkten goed en er werd niet geklaagd
over het niet drachtig worden der varkens.

Bevruchtingsresultaten gerekend naar de dichtheid van het geinsemineerde
sperma.

Van een aantal ejaculaten is de dichtheid niet bepaald, daarom is het
aantal inseminaties in deze tabellen kleiner. Bovendien heeft deze tabel
alleen betrekking op eerste inseminaties.

Men ziet wel een geringe stijging van het bevruchtingspercentage naar-
mate de concentratie van het sperma stijgt. De verschillen zijn echter niet
significant.

Men kan zich nog afvragen of het totaal aantal ingebrachte spermiën
belangrijk is of de concentratie als zodanig. Mocht dit laatste het geval
zijn, dan zou men kunnen ovei-wegen te insemineren met een weinig ge-
concentreerd sperma gevolgd door het inbrengen van verdunningsvloeistof.
In Frankrijk heeft DuMesnilduBuisson (1956) varkens geïnsemi-
neerd met 50 cc verdund sperma waarna hij nog 100 cc verdunningsvloeistof
inbracht.

De resultaten hiervan lagen gelijk aan die waarbij hij alleen maar 150 cc
verdund sperma insemineerde. Eerder heeft hij aangetoond, dat bij de
zeugen het sperma het langst in leven blijft op de overgang van uterus
naar tuba. Men zou mogen aannemen, dat de grote hoeveelheid sperma
dus nodig is om door de lange uterus van het varken heen het sperma
op een mechanische wijze naar de tuba te brengen. Dit kan even goed
gebeuren met verdunningsmiddel als met verdund sperma. Het zou dus
in de praktijk geprobeerd moeten worden om bv. met 30 tot 50 cc verdund
sperma te insemineren en daarna nog 100 cc verdunningsmiddel in te
brengen. Hiervoor zou dus een ander inseminatieapparaat gemaakt moeten

worden. Deze manier van werken zou het ook mogehjk maken om van
één ejaculaat meer varkens te insemineren, dan nu mogelijk is.
Daar bij deze proeven steeds 100 cc verdund sperma werd ingebracht kun-
nen wij in deze geen mening weergeven.

Er zijn in deze proef in het geheel 6 beren betrokken geweest, waarvan
er drie slechts weinig werden gebruikt.

Beer 2907 was een jonge beer, die voordien nog niet gedekt had. Hij heeft
van het begin af zeer vlot gedekt op de kunstzeug.

Het sperma van beer 2482 was vrij slecht houdbaar. Bovendien was het
de mening van de beerhouder, dat er bij natuurlijke dekking van deze
beer meer varkens opbraken dan van de andere beren. Om deze redenen
zijn met het sperma van 2482 slechts drie varkens geïnsemineerd.
Beer 2855 is kort na het begin van de proef ziek geworden en is daarom
niet meer gebruikt.

Beer 2537 vertoonde meestal geen libido voor de kunstzeug, zodat maar
zelden sperma van hem gevangen kon worden. Alle andere beren, die wij
tot nu toe gebruikt hebben, dekten vlot op de dummy, wanneer zij het een
of twee keer gedaan hadden.

Ook de keren, dat er van hem sperma gevangen kon worden, duurde het
zeer lange tijd voordat de kunstzeug besprongen werd.

het sperma. De gevonden verschillen zijn echter niet significant.
De kwaliteit van het sperma werd na terugkomst van de route steeds
gecontroleerd, de beweeglijkheid was dan meestal niet beduidend afge-
nomen.

De toom-grootte werd niet wezenlijk beïnvloed door toevoeging van anti-
biotica, wat door Franse auteurs wel voor mogelijk wordt gehouden.
De gemiddelde toom-grootte van deze worpen mag, in vergelijking met de
cijfers bij natuurlijke dekking, normaal genoemd worden.

In totaal werden gedurende deze proef afgelegd 619 bezoeken, waarvan
er 201 tevergeefs waren.

augustus 34.7 % tevergeefs, totaal 228 bezoeken,
september 29.5 % tevergeefs, totaal 329 bezoeken.

Het aantal vergeefse bezoeken ten gevolge van het onjuist opmerken van
de bronst daalt dus. Deze daling zou meer uitgesproken geweest zijn als
in de 4 dorpen tegelijk gestart was. 12 augustus is de proef echter uit-
gebreid tot Milheeze en Liessel, en Neerkant is pas op 1 september gaan
meedoen. Ondanks dat ziet men een duidelijke daling.

Gezien de belangstelling die er in Nederland en speciaal in Noord-Brabant
bestaat voor de kunstmatige inseminatie bij varkens werden enkele proe-
ven genomen.

De bedoeling van deze proeven was vooral, om na te gaan of deze K.I.
in praktijk omstandigheden, kans van slagen heeft.

genegen waren de natuurlijke dekking voor enkele weken te stoppen.
De bronstversehijnselen bij de vrouwelijke varkens konden zo, met beren
als controle, uitvoerig bestudeerd worden.

Een eenvoudig instrumentarium voor het uitvoeren van de inseminatie
werd nader uitgewerkt en beproefd.

Tenslotte werden ruim 400 varkens op de boerderij geïnsemineerd, waar-
bij een inseminator werd ingeschakeld.

Cijfers over drachtigheid en toom-grootte werden verzameld door per-
soonlijke navraag bij de varkenshouders.

is goed mogelijk. Varkensgeur (berengeur) aan dit apparaat ver-
hoogt dikwijls de libido.

b. Een pulserende druk in de kunstmatige vagina is niet noodzakelijk,
wel is de druk als zodanig zeer belangrijk om een beer tot eja-
culeren te brengen.

Ook voor de temperatuur van de kunstmatige vagina zijn beren,
hoewel in mindere mate dan stieren, gevoelig.

stoffen (oorspronkelijk aangegeven voor beren-, stieren of
hengsten-sperma) bleek gepasteuriseerde ondermelk met 10 %
eierdooier een der beste.

b. Afkoeling van het verdunde sperma tot 4°C gaf geen duidelijke
verbetering van de houdbaarheid.

c. Indien verdund sperma werd afgekoeld werd de houdbaarheid
minder naarmate de afkoeling sneller geschiedde.

d. De spermarijke fractie vertoonde geen betere houdbaarheid dan
het gehele ejaculaat.

pipet die aan de voorzijde getordeerd is (als de penis van de beer)
en van een flesje met aanjager.

b. De uitvoering van de werkzaamheden bij de uitvoering van K.I.
bij varkens vraagt meer technische vaardigheid dan de toepassing
van K.I. bij rundvee.

Het verdient overweging dit bij de honorering van inseminatoren
tot uiting te laten komen.

5. De bevruchtingsresultaten bij deze proef wijzen, zonder dat een
der verschillen een significante betekenis heeft, in dc richting dat:

e. het aantal ingebrachte spcrmacellen of de concentratie van het
verdunde sperma de bevruchting kunnen beïnvloeden.

f. nadere onderzoekingen vooral betreffende het onder b, c, d en e
genoemde zeer noodzakelijk zijn.

b. Deze toom-grootte wordt niet beïnvloed door toevoeging van anti-
biotica aan het verdunde sperma.

Het is gebleken dat K.I. bij varkens in de praktijk uitvoerbaar is. Het is
mogelijk, mits men de te gebruiken beren en het te insemineren sperma
voldoende streng selecteert, bevruchtingsresultaten te behalen die nage-
noeg gelijkwaardig zijn aan die bij natuurlijke dekking. Aan de uitvoerder
van de werkzaamheden moeten gemiddeld hogere eisen gesteld worden
dan aan de inseminator bij rundvee.

Er werden proeven opgezet om de mogelijkheden, van kunstmatige inseminatie bij
varkens, in de praktijk na te gaan. Het verzamelen van sperma met behulp van een
„dummy" en een kunstmatige vagina bleek zeer goed mogelijk. „Varkenslucht" aan
de dummy bleek in het algemeen de libido van de beer te verhogen. Om een beer tot
eajculeren te brengen is een hoge druk in de kunstmatige vagina (verkort model voor
stieren) noodzakelijk, deze druk als zodanig bleek belangrijker dan het pulseren van
de spanning of de temperatuur van de vagina. Enkele eigenschappen van het sperma
werden nagegaan. Van 13 beren werden in het totaal 136 ejaculaten onderzocht,
gemiddeld waren deze 176.4 cc. groot en bevatten 244 miljoen sperma-cellen per cc.
Zowel de grootte als de concentratie der ejaculaten varieërde sterk per beer en per
ejaculaat. Om het sperma zo lang mogelijk voor K.I. te kunnen gebruiken, werd de
houdbaarheid met een tiental verdunningsvloeistoffen (in de literatuur aangegeven
voor beren-, stieren- en hengstensperma) beproefd, gepasteuriseerde ondermelk met
10% eidooier bleek een der besten. Afkoeling van het verdunde sperma bleek de
houdbaarheid niet duidelijk te verbeteren. Afzonderlijke verdunning van opeenvol-
gende fracties (uiteenlopend in concentratie) van een ejaculaat leverde geen betere
houdbaarheid op, dan een verdunning van een mengsel van deze fracties. Hoewel
slechts 2 Groot Yorkshire beren werden onderzocht, kunnen wij ons niet aan de
indruk onttrekken, dat bij dit ras zowel libido als dichtheid van sperma, beter is
dan bij het N.L.-varken. Alleen in sperma-monsters van deze G.Y.-beren kon massa-
beweging (wolkvorming) geconstateerd worden. Bij de inseminatie-proeven werd bijna
uitsluitend gebruik gemaakt van gepasteuriseerde ondermelk met 10% eidooier als
verdunningsmiddel, het verdunde sperma werd bij kamertemperatuur bewaard. Ter
oriëntatie werden metingen verricht aan 100 genitaal-apparaten van geslachte
zeugen, waarbij het volgende gevonden werd:

Als inseminatie-apparaat werd ontwikkeld een flesje met aanjager, dat door middel
van een plasdc slangetje verbonden was met een plastic inseminatie-pipet. Het eind
van deze pipet was schroefvormig getordeerd, opdat door draaiende bewegingen enige
plooien van de cervix gepasseerd konden worden. Een en ander werd in vitro op
slachthuispreparaten geprobeerd en bleek inderdaad goed te voldoen, terugvloeien
van sperma tijdens en na het insemineren kwam zeer weinig voor en dan slechts in
zeer kleine hoeveelheden (± 10—20 cc). De inseminaties werden in verenigings-
verband verricht d.w.z. de natuurlijke dekking werd stop gezet en alle bronstige
varkens werden voor K.I. aangeboden. Als eerste deel van een praktijkproef werden
187 varkens geïnsemineerd. Dc bedoeling van dit eerste deel was een methode te
vinden om de bronst bij de zeugen vast te stellen. Hierbij werden testbcren als con-
trole gebruikt.

Van 187 varkens waren er na één inseminatie drachtig 35.3%. (zeugen 40.9%
en jonge varkens 35.0%). De grootte der tomen was gemiddeld 8.8 biggen (zeugen
10.2 en jonge varkens 7.5). Per beer waren er geen significante verschillen in be-
vruchtingsresultaten. Als tweede deel van de praktijkproef werden 361 varkens
geïnsemineerd. De inseminaties werden allen verricht bij de varkenshouders op stal
door een inseminator, die daaroe speciaal was opgeleid. De bronst werd door hem
vastgesteld, wat uitgezonderd bij enkele jonge varkens, geen grote moeilijkheden op-
leverde. Aan de helft der inseminaties werden antibiotica toegevoegd (split-sample).
Van 361 varkens werden er na één inseminatie 207 of 57.3% drachtig, (zeugen
58.5% en jonge varkens 53.2%). Toevoeging van antibiotica gaf geen significant
betere bcvruchtingsresultaten (met antibiotica 58.7% en zonder 55.6%). Dc toom-
grootte was gemiddeld 10.3 biggen (zeugen 10.7 en jonge varkens 8.3). Dit tweede
deel der praktijktprocven vond plaats in vier dorpen. Per dorp varieerde de drachtig-
heid na één inseminatie van 65.9% tot 44.1%.

In het dorp met de slechtste resultaten bestonden eveneens klachten over de be-
vruchting met natuurlijke dekking. Er werden door ons afwijkingen aangetoond bij
de vrouwelijke varkens.

Samenvattend werd een geschikte methode ontwikkeld ter vaststelling van de bronst
bij varkens cn bleek kunstmatige inseminatie bij varkens in de praktijk mogelijk te
zijn en bevredigende resultaten te geven.

Experiments were carried out to investigate the practical possibility of artificial inse-
mination in pigs. Collecting the semen by use of a dummy and an artificial vagina
proved to be entirely feasible. A „piggish scent" of the dummy usually increased the
libido of the boar. A high pressure in the artificial vagina (shortened model as is used
in bulls) is essential to induce ejaculation; this pressure on itself was found to be
of greater importance than variation in the tension or the temperature of the vagina.
Certain characteristics of the semen were studied. From 13 boars, a total number of
136 ejaculates were examined; their average volume being 176.4 cc and each of them
containing about 244.000.000 sperm cells pro cc.; both the volume and the concen-
tration of the ejaculates varied markedly from one boar and from one ejaculate to
another.

To ensure that the semen may be used for A.I. for the longest possible period, its
stability was tested by using about ten diluters (as mentioned in the literature for
use in boars, bulls and stallions), skim milk and 10% of egg yolk being found one
of the most satisfactory diluters. Cooling the diluted semen did not seem to increase
noticeably its stability. The stability of separate dilutions of successive fractions (of
various concentrations) of an ejaculate was in no way superior to that obtained by
diluting a mixture of these fractions. The author got the impression that, though only
2 large Yorkshire boars were examined, both the libido and the density of the semen
of this breed are superior to those of the Dutch breed „Nederlands Landvarken".
Mass movements („cloud formation") could only be observed in semen samples of
the Great Yorkshire Boars.

Practically only skim milk and 10% of egg yolk has been used as diluter in insemi-
nation experiments, the diluted semen being stored at room temperature.
In taking measurements in 100 genital organs of slaughtered sows, the following data
were obtained:

An insemination-apparatus was designed, consisting out of a bottle provided with
a blower and connected to a plastic insemination-pipette by a small plastic tube.
The end of the pipette was twited in the shape of a screw in order to be able to pass
a number of cervical folds by performing rotary motions. This apparatus, tested in
vitro slaughterhouse specimens, was very satisfactory; a reflux of semen during and
after insemination has been only observed exceptionnaly and the quantities flowing
back in these rare cases being very small (about 10—20 cc).

The inseminations were carried out in cooperative connection, i.e. natural mating
was stopped and all sows were offered for .A.I.

As the first stage of a practical experiment of which the object was to devise a method
by which to determine heat in sows, 187 pigs were inseminated by using test boars as
controls. Of these pigs 35.3% became pregnant following a single insemination (sows
40.9%, young pigs 35.0%). The average litter consisted out of 8.8 piglets (sows 10.2,
young pigs 7.5). The results did not vary significantly from one boar to another.
The second stage of the practical experiment consisted in the insemination of 361
pigs, which was done by a specially trained inseminator in the pig-sties of the breeders.
Heat was determined by the inseminator who did not have much difficulties in doing
so, except in a few young pigs.

Antibiotics were added to the semen in 50% of the inseminations (split-sample). Of
361 pigs 207 (57.3%) became pregnant following a single insemination (sows 58.5%,
young pigs 53.2%). The addition of antibiotics did not result in any significant in-
provement of pregnancy (58.7% by using antibiotics, 55.6% without the use of them).
The average litter consisted out of 10.3 piglets (sows 10.7, young pigs 8.3).
This second part of the practical experiment was carried out in 4 villages, the rate
of pregnancy per village following a single insemination varied from 65.9% to
44.1%. In the village where the poorest results were obtained, complaints were also
heard regarding the fecundation by normal mating; a personal investigation revealed
the presence of deviations in the sows.

Summarizing: a suitable method has been developed to determine heat in sows, it has
been shown that artificial insnnination in pigs is jiractically possible with satisfactory
results.

On fit des expériences pour contrôler dans la pratique les possibilités d\'insémination
artificielle chez les cochons. Uc collectionnement du sperme à l\'aide d\'un „dummy"
et d\'un vagin artificiel se trouva être parfaitement possible. „L\'odeur porcine" au
dummy sembla en général augmenter le libido du verrat. Pour amener le verrat à
l\'éjaculation, une haute pression du vagin artificiel (modèle raccourci pour taureaux)
est nécessaire; cette pression du vagin artificiel était plus importante que la variation
de la tension ou que la température du vagin.

Quelques propriétés du sperme furent examinées. De 13 verrats on examina au total
136 éjaculations, en moyenne celles-ci avaient un volume de 176,4 ml et elles con-
tenaient 244 millions de cellules de sperme par ml. Le volume ainsi que la concen-
tration des éjaculations variaient fortement par verrat et par éjaculation.
.Afin de pouvoir utiliser le sperme aussi longtemps que possible pour l\'insémination

artificielle, on a mis l\'épreuve la stabilité au moyen d\'une dizaine de liquides de
dilution (indiqués dans la littérature pour le sperme de verrats, de taureaux ou
d\'étalons) ; le lait centrifugés pasteurisé avec 10% de jaune d\'oeuf se trouva être
un des meilleurs. Le refroidissement du sperme dilué se trouva ne pas améliorer la
stabilité. La dilution à part, de fractions successives (varices en concentration)
d\'une éjaculation, ne fournit pas une stabilité supérieure à une dilution d\'une mixture
de ces fractions. Quoiqu\'on n\'examinât que 2 verrats Grands Yorkshire, nous ne
pouvons pas nous soustraire à l\'impression qu\'à l\'égard de cette race-ci, aussi bien le
libido que la densité du sperme sont meilleurs que chez les cochons „Nederlands
Landvarken". C\'est seulement dans les échantillons de sperme de ces verrats G.Y.
qu\'on a pu constater un mouvement massif (formation de nuages). Lors des expé-
riences d\'insémination on faisait presque exclusivement usage de lait centrifugé pas-
teurisé avec du jaune d\'oeuf (10%) comme moyen de liquides de dilution; le sperme
dilué fut gardé à la température de chambre.

Pour l\'orientation on fit des mesurages aux 100 appareils génitaux de truies abattues,
où l\'on constata ce qui suit:

Comme appareil d\'insémination on utilisa une petite bouteille avec pompe alimentaire
reliée par une petit tuyau en plastic à une pipette d\'insémination en plastic. Le bout
de cette pipette était tordu hélicoidalement afin que par suite des mouvements tour-
nants certains plis du cervix puissent être passés. Le tout fut essayé in vitro sur des
préparations d\'abattoir et se trouva donner satisfaction; le refluement de sperme
pendant et après l\'insémination se présenta très peu et alors seulement en très petites
quantités (env. 10—20 ce.).

Les inséminations furent faites collectivement, c.à.d. la monte naturelle fut arrêtée
et tous les cochons en chaleur furent offerts pour l\'insémination artificielle.
Comme première partie d\'une expérience de la pratique on insémina 187 cochons.
L\'idée de cette première partie était de trouver une méthode pour fixer le rut chez
les truies. A cet effet on utilisa des verrats de test comme contrôle. De 187 cochons
il y eut après une seule insémination 35,3% de portantes (truies 40,9% et jeunes
cochons 35%). Les mise-bas se composaient en moyenne de 8.8 porcelets (truies
10,2% et jeunes cochons 7,5%). Par verrat il n\'y eut pas de différences essentielles
dans les résultats d\'inséminations.

Comme deuxième partie de l\'expérience de pratique on insémina 361 cochons. Les
inséminations furent toutes exécutées chez les éleveurs dc porcs dans l\'étable et
cela par un inséminateur spécialement instruit à cet effet. C\'est lui qui fixa le rut,
ce qui, à l\'exception de quleques jeunes cochons, ne présenta pas de grandes diffi-
cultés. A la moitié des inséminations on ajouta des substances antibiotiques (split-
sample). Dc 361 cochons il y eut, après une seule insémination, 207 c.à.d. 57,3%
qui devinrent portantes (truies 58,5% et jeunes cochons 53,2%). L\'addition des sub-
stances antibiotiques n\'eut pas de résultats de fécondation essentiellement supérieurs
(avec des substances antibiotiques 58,7% et sans 55,6%). La mise-bas était en
moyenne 10,3 porcelets (truies 10,7 et jeunes cochons 8,3). Cette seconde partie des
expériences des pratique se fit dans quatre villages. Par village la gestation après
une seule insémination variait de 65,9% à 44,1%.

Dans le village avec les plus mauvais résultats il y avait également des plaintes sur
la fécondation par monte naturelle. Nous avons démontré des déviations chez les
cochons-fcmelles.

Résumant, on développa une méthode propre à fixer le rut chez les cochons et on
constata que l\'insémination artificielle chez ces animaux est possible dans la pratique
et pourra donner des résultats satisfaisants.

Es wurden Untersuchungen angestellt, um die praktischen Möglichkeiten einer künst-
lichen Besamung bei Schwcinen festzustellen. Das .\'\\uffangen des Spermas mittels
einer „Dummy" und künstlicher Vagina erwies sich als sehr brauchbar. „Saugeruch"
an der „Dummy" schien im allgemeinen die Libido des Ebers zu erhöhen. Um Eja-
kulation beim Eber zu erreichen, ist ein hoher Druck in der künstlichen Vagina (ver-
kleinertes Modell für Stiere) nötig, wobei sich erwies, dass dieser Druck an und für
sich wichtiger ist, als die pulsierende Spannung oder die Temperatur der Vagina.
Die verschiedenen Eigenschaften des Spermas wurden einer Untersuchung unterzogen.
Im Ganzen wurden von 13 Ebern 136 Ejakulationen untersucht, die durchschnittlich
176,4 cc. Sperma ergaben und per cc. 244 Millionen Spermazellen. Sowohl die Menge,
als auch die Konzentration der Ejakulate variierte stark per Eber und per Ejakulat.
Um die Verwendbarkeit des Spermas möglichst lange zur erhalten, wurde mit zehner-
lei Verdünnungsflüssigkeiten (die in der Literatur für Eber-, Stier- oder Hengst-
sperma angegeben waren) seine Haltbarkeit erprobt; hierbei erwies sich pasteurisierte
Magermilch mit 10% Eidotter als eine der besten.

Durch Abkühlung des verdünnten Spermas erzielte man keine bemerkenswerte Ver-
besserung in der Haltbarkeit. Auch eine spezielle Verdünnung der aufeinander-
folgenden Fraktionen (auseinanderlaufend in Konzentration) des Ejakulats zeigte
keine bessere Haltbarkeit als die Verdünnung von einem Gemisch dieser Fraktionen.
Obwohl nur 2 Eber des G. Yorkshiretypen untersucht wurden, können wir uns nicht
des Eindrucks erwehren, dass bei dieser Rasse sowohl Libido, als auch Spcrmadichte
eine bessere ist, als beim N.L.-Schwein. Nur in den Spermaproben dieser G.Y.-Eber
konnte Massenbewegung festgestellt werden (wolkenformung). Bei den Besamungs-
proben wurde fast ausschliesslich von pasteurisierter Magermilch mit 10% Eidotter
als Verdünnungsmittel Gebrauch gemacht; die Aufbewahrung des verdünnten Sper-
mas geschah bei Zimmertemperatur.

Zur Orientierung wurden an 100 Genitalapparaten geschlachteter Säue Messungen
vorgenommen, wobei folgendes festgestellt wurde:

von der Vulva bis zur Urethra-mündung 13.5 cm. 10—18 cm.
von der Urethramündung bis Cervix 13.5 cm. 7—21 cm.

.•\\ls Besamungsapparat wurde ein Fläschen mit Antreiber entwickelt, das mittels einer
kleinen Plastikschlange mit einer Besamungspipette aus Plastik verbunden war. Das
Ende dieser Pipette war schraubenförmig abgearbeitet, damit durch drehende Bewe-
gungen erst einige Falten des Cervix passiert werden konnten. Das Apparat wurde
in vitro an Schlachthau.spräparatcn probiert und erwies sich als gut brauchbar.
Zurückfliessen des Spermas während und nach der Besamung kam sehr selten vor
und dann nur in sehr kleinen Mengen (± 10—20 cc.).

Die Besamungen wurden in Vereinsverband vorgenommen, was bedeutete, dass die
natürliche Deckung ausgesetzt und sämtliche brünstige Schweine zur künstlichen
Besamung angeboten wurden.

In der ersten Etappe dieser Praxisprobe wurden 187 Schweine künstlich besamt. Der
Zweck hiervon war, eine Methode zur Feststellung der Brunst bei Schweinen zu
finden. Zur Kontrolle wurden Testeber benutzt. Von den 187 Schweinen waren nach
der ersten Besamung 35,3% trächtig (Säue 40.9% und Jungschweine 35%). Die
Anzahl Tiere per Wurf betrug durchschnittlich 8,8 Ferkel (Säue 10,2 und Jung-
schweine 7,5). Per Eber ergaben sich keine bemerkenswerten Unterschiede in den
Befruchtungsrcsultaten.

Als zweite Etappe der Praxisprobe wurden 361 Schweine besamt. Alle Besamungen
wurden im Stall der Schwcinchalter durch einen Inseminator durchgeführt, der hier-
für eine spezielle Ausbildung erhalten hatte. Er stellte auch die Brunst fest, wobei

sich, ausgenommen bei einigen Jungschweinen, keine besondere Schwierigkeiten er-
gaben. Bei 50% der Besamungen wurden Antibiotika zugefügt (split-sample). Von
den 361 Schweinen wurden nach einer Besamung 207 oder 57,3% trächtig (Säue
58,5% und Jungschweine 53,2%). Ein bemerkenswert besseres Bcfruchtungsresultat
durch Hinzufügung von Antibiotika wurde nicht erzielt (mit Antibiotika 58,7%,
ohne 55,6%). Die Anzahl Tiere per Wurf war durchschnittlich 10,3 Ferkel (Säue
10,7 und Jungschweine 8,3).

Bei der zweiten Etappe dieser Praxisproben waren 4 Dörfer beteiligt. Nach einer Be-
samung variierte die Trächtigkeit per Dorf gerechnet, zwischen 65.9% bis 44,1%.
Im Dorf mit den schlechtesten Resultaten beschwerte man sich ebenfalls über die
Befruchtungsresultate bei der natürlichen Deckung. Bei einer Untersuchung konnten
wir bei den Schweinen (weibl. Geschlechts) Abweichungen nachweisen.
Zusammenfassend darf gesagt werden, dass eine brauchbare Methode zur Feststellung
der Brunst bei Schweinen entwickelt worden ist, wobei sich erwies, dass in der Praxis
die künstliche Besamung nicht nur möglich ist, sondern auch befriedigende Resultate
abwirft.

Aamdal, J. en Högsett, I: Artificial insemination in swine. l.A.V.M A 131
159, (1957).

Du M e s n i 1 du Buisson, F. en D a u z i e r, L, : Conservation du sperme du
verrat après dilution et maintien de son pouvoir fécondant. Annales de Zootechnie
5, 3, (1956).

Milovanow: Artificial insemination in livestock. Moskou, 1934.
Polge, C.: Artificial insemination in pigs. Vet. Rec., 68, 162, (1956).
P o 1 g e, C. en R o w s o n, L. : A.I. in pigs. Vet. Rec., 68, 952, (1956).
Rodin en Lipatov: A.I. of sows. Anim. Breed. Abstr., 4, 205, (1935).
Rodolfo, A.: The psysiology of reproduction of sows. Philippine J. of Sci 53
183, (1934).

De Vet. Faculteit verleent nu ook de graad van doctor of veterinary science.
Vereisten:

a. de kandidaat moet minstens 5 jaar geleden zijn dierenartsexamen gedaan hebben;

b. de kandidaat moet verdienstelijk werk hebben verricht, zoals dat blijkt uit pu-
blikaties;

Volgens WunnerenLangerinde Tierärztliche Umschau van l-8-\'58 is ont-
hoorning nodig voor open loopstallen met een „milking parlour". Beslissend voor een
snel en goed verloop der operatie is een goede fixatie der kop.

Het bleek dat dc melkproduktie niet in het minst door deze ingreep wordt beïnvloed.

Stierengevechten worden nu ook in Canada gehouden. De gevechten zullen echtcr
geheel en al onbloedig zijn, want de matadores worden bewapend met houten
zwaarden en de picadores en de banderilla zullen geheel en al ontbreken.
De stier zal de nederlaag hebben geleden wanneer de matador zijn hand op de nek
van het beest zal hebben gelegd. De Groene, 13-9-1958,

Overzicht der onderzoekingen van het uit de
praktijk ingezonden ziektemateriaal over het
laar Ï957

Survey of examinations of specimens in the Institute
for Bacteriology, Veterinary Faculty, Utrecht, in 1957

door Prof. A. v. d. SCHAAF, Dr. C. A. VAN DORSSEN, Dr. J.
DONKER-VOET, F. H. J. JAARTSVELD, J. F. FRIK en
G. \\V. M. VAN GOLSTEIN BROUWERS

Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijksuniversiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. A. v. d. Schaaf.

In het jaar 1957 zijn onderstaande materialen aan ons Instituut onderzocht.
De in de tabel genoemde cijfers hebben dikwijls geen betrekking op gehele
dieren, maar op organen, se- en excreta, bloed, enz.

Tevens werden 453 duiven geseceerd ten helioeve van de Geondheidsdienst
\\oor Postduiven, welke secties hier niet worden besproken.
Bij het onderzoek is verschillende malen de gewaardeerde hulp ingeroepen
van andere laboratoria, te weten: het Rijksinstituut voor de Volksgezond-
heid, het Instituut voor Medische Veterinaire Clhemie, het Pathologisch In-
stituut, het Instituut voor Tropische en Protozoaire ziekten en het Instituut
\\ oor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire ziekten.

Uit verschillende kleine apensoorten werd Pasteurella multocida gekweekt:
uit een leeuwaapje een lactose-positieve en uit een doodshoofdaapje een
lactose-negatieve stam; beide culturen waren zeer pathogeen voor konijn
en muis.

Evenals vorige jaren werden bij ingezonden caviae van diverse fokkers in-
fecties met Salmonella typhi-murium, Pasteurella pseudotuberculosis, Strep-
tococcen en diplococcen vastgesteld. Uit een geval van endometritis iso-
leerden wij een Klebsiella en uit een spontane peritonitis staphylococcen.
Bij een cavia werden kysteuse ovaria aangetroffen. Een geval van plotse-
ling sterfte bleek op trauma door hondebeten te berusten.

Bij de duiven, die rechtstreeks aan ons Instituut werden toegezonden, werd
geconstateerd: salmonellosis (S. typhi-murium), trichomoniasis, salpingitis,
hartdilatatie, ascaridiasis en capillariasis.

Aangetroffen werd: tuberculosis, aspergillosis, kliermaagontsteking door
Tetrameres. Er werden niet nader gedetermineerde lintwormen aangetrof-
fen. Ook werd nog geconstateerd: jicht, torsie van de salpinx en schot-
wonden tengevolge van baldadigheid.

Wederom werd bij jonge fazanten staphylococceninfectie geconstateerd.
Ook uit de hersenen van een volwassen fazant met hersenverschijnselen
werden staphylococcen gekweekt.

De Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant zond ons een Listeria-
cultuur uit een fazant op.

Aanmerkelijke sterfte onder jonge dieren in verscheidene jachterreinen in de
duinen bleek veroorzaakt door Syngamus trachea.

Bij exemplaren uit een fazanterie werden Hymenole pis, Heterakis isolo7i-
chae en coccidien aangetoond. Verdere bevindingen waren: jicht, darm-
perforatie en een stuk ijzerdraad in de oesophagus.

Dit dier was lijdende geweest aan een infectie met coagulasepositieve sta-
phylococcen.

Hierbij werden Trichostrongylus-\'miccüe. en pericarditis, door onbekende
oorzaak, aangetroffen.

Er werden twee gevallen van bovine tuberculosis vastgesteld en één geval
van Klebsiella mastitis.

Eén van de onderzochte Syrische hamsters was lijdende geweest aan sar-
comen. Bij de anderen werd geen diagnose gesteld.

tuberculosis, idem met stapliylococcen, ernstige invasie van Tricliostrongylus
retorlijormis en coccidiose.

Van twee Nederlandse honden werd tuberculeus materiaal ontvangen. In
het éne geval werd Mycobacterium tuberculosis (d.w.z. het „humane" type)
in het andere geval M. bovis geïsoleerd. Een cultuur uit een hond uit
Nieuw-Guinea bleek M. tuberculosis te zijn.

Hij 2 zieke honden weid door haeniocultuur in saponine-bouillon Salmo-
nella dublin-micciw aangetoond. Serumagglutinatie van deze honden le-
\\ erde in beide gevallen titers van 1 :160 \\ an korrelig type op.
E\\enals vorige jaren werden ten behoeve \\an de Kleine Huisdierenkliniek
talrijke gevoelighcidsbepalingen gedaan van culturen uit ]3atiënten. De
meeste gc\\\'allen hadden betrekking op huidafwijkingen: eczeem, acne,
furunculosis. Er werden 15 coagulase]X)sitieve staphylococcenstammen on-
deizocht, waarvan het merendeel ge\\oelig was voor penicilline, chloor-
amphenicol, aureomycine en terramycinc, een belangrijk deel ook voor
streptomycine, maar de meesten niet gevoelig voor sulfadiazine. Verder
werden 26 coagulasenegatiexc staphylococcenstammen onderzocht, waarvan
cle pathogene betekenis minder \\aststaat, doch waarvan mag worden aan-
genomen, dat zij bij plaatselijke processen tocii een pathogene werking kun-
nen hebben.

Dc bevindingen van de gevoeligheidsbepalingen verschillen niet met de
bovenstaande.

Verden werden van I 1 stre|)tococcenstammen. eveneens merendeels uit
eczemen, gevoeligheidsbe])alingen \\erricht. De grote meerderheid van deze
stammen was niet gevoelig voor dihydrostiejnomycine (uitgezonderd 2 stam-
men Str. faecalis uit furunculose en uit een fistel) en \\oor sulfadiazine.
Verschillende stammen werden gedetermineerd en bleken Str. canis te zijn.
De gevoeligheidsbepalingen ge\\en \\\'oor de clinici dikwijls bruikbare riclu-
lijncti. Met de naar aanleiding daai van ingestelde therapiën woiden de be-
trokken ]5rocessen vaak gunstig beïruloed, al is het resultaat niet altijd
blijvend.

Bij deze dieren werden ,,blackhead\'\' en coccidiose aangetroffen.
Kanaries (63).

Er werdeti infecties met Pasteurella pseudotuberculosis en met stapliylo-
coccen vastgesteld. Verschillende ge\\allen \\an ]5okkcnvirusinfcctie werden
geconstateerd. Twee kanaries bleken gestorven te zijn aan leucose. Weder-
om werd in één geval \\ an sterfte rotcnonvergiftiging vermoed.

Bij katten werd ixseudomemiiraneuse enteritis, pneumonie en leverdisto-
matose vastgesteld. Pasteurella rnullocida werd geïsoleerd uit een geval van
]3neumonie en sta])hylococcen uit lever, milt, nier en hersenen \\an een kat,
die aansluitend aan purulente ostitis was gestorven. Een geval van tubercu-
lose met afwijkende pathogeniteit voor proefdieren is nog in studie.

Het gelukte in samenwerking met het Instituut voor Virulogie 4x door ei-
kweek uit de hersenen de diagnose pseudovogelpest te stellen, terwijl bij
volwassen kippen van 2 bedrijven serologisch positieve reacties werden ge-
constateerd en bij kuikens van 5 bedrijven. Deze laatste gevallen betroffen
alle kuikens met hersenverschijn.selen, die klinisch voor symptomen van z.g.
dolle kuikenziekte waren gehouden, maar waarbij trouwens het voor de vita-
mine E deficiëntie karakteristieke rneningeaal oedeem niet aanwezig was.
Het gelukte ons jammer genoeg in geen enkel van deze gevalleti het virus
aan te tonen. Desalniettemin vermoeden wij dat verscheidene gevallen van
hersenverschijnselen bij kuikens kunnen berusten op infectie met pseudo-
vogelpestvirus van geringe virulentie.

("oryza werd 3 maal geconstateerd, infectieuze bronchitis 2 maal. Listeria-
infectie werd éénmaal waargenomen (nevenbevinding bij hevige duode-
naalcoccidiose).

Uit kuikens werden dit jaar geen Salmonella s gekweekt. In verband met
moeilijkheden welke bij het pullorumonderzoek in een bepaald gedeelte van
ons land waren voorgekomen, bereikten ons langs verschillende wegen en-
kele daaruit afkomstige kippen met jjositieve titers. Het betrof hier een
infectie van het F type (z.g. roughtype) van S. pullorum, hetwelk uit
serologisch componentenonderzoek en door cultiuu" van het genoemde type
uit eifollikels van verschillende der dieren werd bevestigd. Uit een lever van
een haan die in verband met genoemd onderzoek werd afgemaakt, werd
verder Salmonella typhirnurium gekweekt.

Hoe constant de eigenschappen van bepaalde varianten van S. pullorum
zich in de ki]5 kunnen handhaven, bleek ons bij sectie van in de loop van
het jaar aan ons Instituut gestorven pullorumkippen, welke daar voor de-
monstratie waren aangehouden. Uit een inmiddels 7 jaar oude pullorumkip,
die overgebleven was van de Salmonella gallinarum var. duishurg-\'mi^cüc,,
die wij in ons jaarverslag van 1951 beschreven (Donker-Voet en v.
Dorssen, 19,52) werd na 6 jaar nog steeds de niet-gasvormende zwaar-
groeiende duisburg-\\nrwic\\l gekweekt met karakteiistieke bonte rij. Uit een
3 jaar oude kij) van de F infectie be.schreven in ons verslag van 1956 (v a n
d e r Scha a f, van 1) o r s s e n. Donk e r-V o e t en J a a r t s v e 1 d,
1957) isoleerden wij de gasvormende, fijngroeiende stam met de karakteiis-
tieke s])ontaan-agglutinabiliteit.

Er werd tuberculose geconstateerd bij 2 dieren, „blackhead" lx, neuro-
lyrnphomatose 13x, leucose 22x en coligranuloom 2x. Afwijkingen \\an het
hart en vaatstelsel werden 2x geconstateerd, nephritis lOx, jicht 5x. In 6
gevallen deed de .sectie aan blauwe kanunenziekte denken.
Coccidien werden aangetroffen bij 39 volwassen dieren en 16 kuikens,
Asearidea 28x, Capillaria lOx, Davainea 4x en Arnocholaenia lx. De tal-
rijke gevallen, dat kippen Heterakis-drageï waren, zijn niet afzonderlijk ge-
noteerd.

Vastgesteld werden: ])neinnonie lx, peritonitis 16x, hepatitis 2x, tumoren
27x, darmperforatie lx, laesies en kannibalisme 3x, leverruptuiu\' 7x, kysteuse
nieren 2x en kysten van de rechter Salpinx 5x.

De laatste tijd hoort men stemmen uit de praktijk die wijzen op het grote
belang van de kennis der pluimveeziekten. In verband daarmede is het

jammer, dat het ter onderzoek ontvangen materiaal minder is dan voor-
gaande jaren en eenzijdig is doordat het voornamelijk bestaat uit kippen van
stadspluirnveehouders, terwijl wij minder pluimvee van plattelandspractici
toegezonden krijgen dan voorheen. Toezending van pluimvee door de col-
legae blijven wij zeer op prijs stellen.

Myxoinatosc werd zowel bij tamiiie als bij wilde konijnen waargenomen.
Infectie met Pasteurella multocida (w.o. een lactosepositieve stam) en met
P. pscudotuberculosis werd vastgesteld. Uit abcessen werden staphylococcen
gekweekt. Bij verschillende konijnen werd Trichostrongylus-rnicmn gecon-
stateerd, terwijl enkele malen coccidiosis werd aangetroffen.
Verdere diagnoses waren: maagobstipatie met slecht gekauwd voedsel door
kaakabces, tympanie, darmobstipatie, enteritis, darmperforatie en lende-
fractuur.

IJij zeer veel muizen, die ons door een fokkerij ter controle levend werden
toegezonden naar aanleiding \\an klachten door afnemers, werden zowel bij
het leven als bij sectie geen constante afwijkingen waargenomen. In het
darmlumen werden wel zeer veel Lamblia\'s gezien, meer dan bij de door
het instituut gefokte muizen.

Bij jonge muizen werd diplococcen-infectie aangetoond;in de winter wordt
deze aandoening ook niet zelden bij cavia\'s vastgesteld.

Over een besmettelijke ziekte onder veldmuizen wordt afzonderlijk gepubli-
ceerd.

Bij verschillende inzendingen kon geen diagnose worden gesteld. Uit ka-
davers met enteritis werd Proteus vulgaris gekweekt. Bij één dier werd een
phlegmoon door staphylococcen aangetroffen.

Deze inzendingen Ix\'troffeii geen hele kadavers maar bloed, organen, enz.
Bij onderzoek\'van bloedserum werd IBx een titer van 1 :4()0 of daarboven
t.o.v. Salmonella abortus equi gevonden, waarvan 2x titer 1:1600 en 3x
1:3200. Doordat dit gewoonlijk oj) zichzelfstaande gevallen zijn met weinig
karakteristieke ziektegc-schiedenissen en wij nooit in de gelegenheid kunnen
worden gesteld onze bevindingen b.v. door sectie te controleren, blijft het
moeilijk deze titers te interpreteren.

Positieve agglutinaties t.o.v. Brucella abortus werden 7x geconstateerd. Al
deze sera gaven ook een positieve C.B.R.. Van één der paarden ontvingen
wij ook een punctaat uit een car]5aalscliede; de agglutinatietiter van dit
vocht was 1 :400 en de C.B.R. positief.

Uit diverse materialen werden streptococcen gekweekt, waarvan een belang-
rijk deel gedetermineerd kon worden. Streptococcus equi werd geïsoleerd uit
een geval van verslagen droes; Str. zooepidemicus uit organen van een mer-
rie, welke had geaborteerd en aan sepsis was gestorven, verder uit neus-
secretum, uit sperma en uit 6 uterussecreten. Uit een hematoom van een

veulen groeide een reincultuur xan Str. faecalis, Str. acidominimus werd lx
in uterussecretum aangetoond.

Pasteurella rnultocida werd geïsoleerd uit een carpaalschede-abces van een
veulen.

Schoftbuilpunctaten leverden 2x een cultuur van Br. abortus o]3. Hiervan
werd éénmaal ten behoeve van de kliniek een gevoeligheidsbepaling xer-
ncht met de volgende uitkomst: gevoelig voor terramycine, aureomycfne en
clilooramphenicol; ongex oelig voor dihydrostreptomycine, penicilline en sul-
fadiazine. Aclinobacillus equuli xverd gekweekt uit organen van een veulen
en van een jaarling (dit is de bacterie, die wij tot xoor enkele jaren Shigella
equuh hebben genoemd en daarna met Bacterium viscosurn aangeduid).
Tuberculeus sectiemateriaal van een paard bleek Mycobacterium %ovis te
bevatten.

Bij 2 parkieten xverd pneumonie xastgesteld. Bij één jsapegaai xverd een tu-
mor aan de kop geconstateerd.

Evenals voor de ijaarden geldt hier, dat het onderzoek als regel geen
hele kadavers betrof. Wel werden verscheidene foeten gesecerd. In 7%an
de 47 foeten -f secundinae werd Br. abortus aangetoond. Verder werden
hieruit geïsoleerd: Streptococcus zooepidemicus 2x, Corynebacterium pyo-
genes 6x, Listeria monocytogenes 7x en B. subtilis uit alle organen lx.
Een van elders toegezonden cultuur uit een runderfoetus bleek Li.\'iteria
monocytogenes te zijn.

Mede in verband met de georganiseerde abortusbestrijding xverd een groot
aantal rundersera (1257) ojj brucellose onderzocht, terwijf ten behoeve van
een gesticht dat „zelfverzorger" is 1 I 2 A.B.R.-reacties verricht werden. Bij
het onderzoek der sera werden de verschillende agglutinatiemethoden ver-
geleken met de complementbindingsreactie. Op verschillende ABR-vrije
bedrijven bleken runderen xoor te komen, die .soms hoge aggliilinatietiters
hadden, maar negatieve C^.B.R. Waar.schijnlijk is dit liet gexolg xan bru-
cella-enting.

Van 343 agglutinaties van 1 :50 of daarboven was de C.B.R. in 62 gexallen
positief, in 14 gevallen dubieus en in 267 gevallen negatief. Bij ,532 sera,
xvelke niet in verband met ziekteverdenking ten behoexe xan\'de massa-
bestrijding werden onderzocht, waren 93 dieren met een agglutinatie van
1 :50 of hoger met negatieve C,B,R, en slechts 8 dieren, waarbij beide reac-
ties jjositief waren.

Salmonella dublin xverd cultureel aangetoond 3x uit organen \\an koeien,
3x uit organen van kalveren, lx uit een haeniocultuur (29 haemoculturen
steriel). Op salmonellose xverden 116 sera onderzocht, xvaarxan 93 afkomstig
van een veebeslag xan ongeveer 60 stuks, xvaar\\-an uit 2 kalveren en ui^t
laeces S. dublin geïsoleerd xvas. Van deze sera xvaren de agglutinatietiters
t,o,v, 6", dublin: 3x negatief, 21x 1:80, 5x 1:100, 26x 1:160, 2x 1:200 8x
1:320, 3x 1:400, lx 1:1280 en lx 1:5120, De titers t,o,v. typhi-murium

waren alle negatief. Vorig jaar vermeldden wij, dat het serum van een stier
met S. dublin titer 1 :640 een positieve snelagglutinatie gaf met blauw triva-
lent S. pullorum-anügecn. De hierboven vermelde sera werden met dit
]3ulloruinantigeen getest. Positieve reacties traden hierbij zeer onregelmatig
op, n.1. 2x bij titers 1 :80, lx bij 1 :160, lx bij 1 :.320, lx bij 1:1280 en lx bij
1 :5120. Bij gebruikmaking van de monovalente antigenen: standaard, va-
riant en F bleken tegen de verwachting de reacties niet met standaard-
antigeen maar met \\ ariant of met F op te treden. Voor oriënterend praktijk-
onderzoek is deze reactie dus onbruikbaar.

Van 347 sera, waarbij de C.B.R. op paratuberculose werd verricht wegens
klinische verdenking, was de reactie 102x positief en 31x dubieus. Het bleek,
dat aan dubieuse uitslagen bij het bloedonderzoek geen diagnostische waarde
kan worden toegekend. De reactie is pas positief te beoordelen wanneer met
0,0.5 cc serum een complete remming en met 0,02 cc minstens een partiële
remming der haemolyse optreedt. Van 1 30 onderzochte faecesmonsters wa-
ren er 17 microscopisch positief. De bijbehorende C.B.R. was in deze ge-
vallen ook steeds positief.

Bij onderzoek van uiersecretum werd geïsoleerd: 16x Corynebacterhim pyo-
genes, 13x staphylococcen, 33x stre])tococcen (w.o. 12x Str. agalactiae, lx
Str. dysgalactiae, 3x Str. uberis, 5x Str. zymogenes en 12x niet nader ge-
differentieerde), 7x niet nader gedetermineerde niet galoplosbare di])lo-
coccen, 1.5x K. coli en lx P. rnullocida.

Uit 424 ingekomen monsters uterussecretum werd gekweekt 42x Cbt. pyo-
genes, 23x staphylococcen, 2x Str. zooepidemicus, 3x Str. dysgalactiae, 6x
Str. uberis, 2x Str. bovis, 2x Str. faecalis, lx Str. equisiniilis, 37x nonhaemo-
lytische Streptococcen, 8x E. coli en 8x B. subtilis, terwijl in de preparaten
6x Sph. necropliorus weid gezien. Uit geen van deze monsters werd Br.
abortus gekweekt, terwijl daarentegen deze wel telkenmale met dezelfde
techniek werd aangetoond in uterussecretum van experimenteel besmette
proefrunderen.

Uit „actinomycose"-processen werd 2x Actinobacillus lignieresi gekweekt.
Urinemonsters bevatten Cbt. renale, Cbt. pyogenes, E. coli, Klebsiella en
Str. zymogenes. Uit een nierabccs werd Str. uberis geïsoleerd.
Uit pneumonische longen werd gekweekt Pasteurella haemolytica, Cbt. pyo-
genes, Staphylococcen, terwijl er microsco])isch dradeti van Sph. necro-
phorus in werden gezien.

Uit een cpidydimis van een stier werd evenals uit sperma van deze stier
Cht. pyogenes gekweekt. IVvens kwam in dit sperma een Alcaligenes voor,
die Hansxn-positicf was en daardoor veel geleek oj) Brucella. Deze gaf ge-
suspendeerd in ])hys. NaCl-opl. agglutinatie zowel met normaalserum als met
brucella-sera, terwijl dc suspensie zonder serum homogeen bleef. Men ver-
zuinie dus nooit bij onderzoek op antigcne eigenschaiipeu van een o]3 Bru-
cella gelijkende cultuur levens een proefagglutinalie tc doen met normaal
serum.

Uit j)crivaginale phlegmonen werd 2x Cl. jierfringens gekweekt en lx Str.
dysgalactiae. Uit organen \\an kalveren werden Clostridium chavoei en Cl.
septicum geïsoleerd en uil een toegezonden rundermilt Bacillis anthracis.
Een hersenabces van een kalf bleek -S\'/i/f. necrophorus te bevatten. Uit een
Liquor cerebrospinalis van een koe groeide Cbt. pyogenes in reincultuur. Uil
een carpaalschedepunctaal werd Br. abortus gekweekt.

Uit een tuberculeuse rundcrlever isoleerden wij zoals te verwachten was
Mycobacterium bovis.

Een sterk vergrote ons toegezonden milt van een rnnd bleek leucose te zijn.
Schapen (39).

Een belangrijk gedeelte van dit voor ons grote aantal vormden dieren uit de
schaapskudde te E. (Gld.). Wij ontvingen aanvankelijk een kop van een
dier, dat volgens de behandelende collega onder hcrsenverschijn.selen ge-
storven was. Uit de hersenen werd Listeria monocytogenes gekweekt. Bij
een ter jilaatse ingesteld onderzoek bleek de kudde te bestaan uit een
honderdtal heideschapen van verschillende leeftijd, welke langs de bermen
enz. werden gehoed. Er werden diverse kadavers voor sectie opgehaald,
waaruit wederom Listeria gekweekt werd. Bij 4 zieke dieren werd een
dierapie ingesteld met dagelijkse intramusculaire injectie met terramycine
in waterige oplossing. Twee van deze dieren stiewen ondanks de beliande-
ling; deze vertoonden bij het begin van de behandeling reeds verlammings-
verschijnselen resp. dwangbeweging. Toen de eigenaar meer inzicht in liet
ziekteverloop begon te krijgen en daardoor eerder waarschuwde, werden
2 dieren behandeld, beginnende op dezelfde dag, dat voor het eerst de-
pressie en wankelende gang werd waargenomen. Deze dieren genazen vol-
ledig na 2 injecties op achtereenvolgende dagen met 0,5 gr. terramycine
intramusculair. Strikt genomen is echter van deze laatste dieren de kli-
nische diagnose niet bacteriologisch bevestigd. Dc ziekte is uit zichzelf tot
staan gekomen. In hoeverre hierbij van invloed is geweest, dat de dieren op
last van de Inspectie voor de Volksgezondheid tijdelijk op een open terrein
buiten de dorpskom zijn ondergebracht, kan niet worden beoordeeld.
Bij geruchte hoorden wij, dat ook in andere schaapskudden door de lierders
deze ziekteverschijnselen worden opgemerkt. Van de Gezondheidsdienst
in Noord-Brabant ontvingen wij een Lw^é\'r/a-ciiltuur met een overeenkom-
stige anamnese.

Uit de hersenen en milt van een schaap, dat te water geraakt en verdronken
was, werd Cbt. pyogenes gekweekt.

Van de Gezondheidsdienst in Noord-Holland ontvingen wij een Krysipelo-
thrix insidiosa (vlekziekte) cultuur uit een schaap.

Uit lammeren isoleerden wij een indolnegatieve niet-haemolytische Pasteu-
rella.

Uit een gezwollen Lg. poplitea werden coagulase positieve staphylococcen
gekweekt evenals uit een uiersecretum.

In tegenstelling met enkele jaren geleden werden slechts enkele gehele ka-
davers van varkens onderzocht en betrof het merendeel der inzendingen
losse organen en sera en verder culturen, die elders geïsoleerd waren.
In de eerste plaats dienen genoemd te worden enkele uitbraken van P. mul-
tocida-infecüc onder biggen. Blijkens gevoeligheidsbepalingen, die bij 2 uit-
braken verricht werden, waren deze Pasteurella\'s gevoelig voor terramycine,
aureornycine, clilooramphenicol en sulfadiazine, maar niet of zeer matig ge-
voelig voor penicilline en dihydrostreptomycine.

Ten behoeve van een serologisch onderzoek door Dr. C. E. d e M o o r van
het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid werden in samenwerking met de
Gezondheidsdiensten /?-hemolytische Streptococcen van varkens verzameld.
Bedoeld worden ondermeer de min of meer staafachtige, langwerpige ovale
Streptococcen, zoals deze enkele jaren geleden door Jansen en van
Dorssen (19.51) zijn beschreven. Voorlopig kan worden gemeld, dat
volgens Dr. d e M o o r een deel van deze Streptococcen serologisch niet met
bekende typen overeenkomen, terwijl andere volgens de Lancefield-preci-
j)itatie methode grotendeels identiek bleken met stammen door Field c.s.
(1954) uit varkens in Engeland geïsoleerd bij meningitis, terwijl 6 van de
43 onderzochte stammeti behoorde tot het type L, dat ook in Scandina-
vische landen uit varkens werd gekweekt. Van de 20 stammen, die niet onder
liekende typen konden worden gerangschikt, bleek de helft overeenkomstige
eigenscha]j]3eti te bezitten. Door Dr. de Moor werd in een mededeling
\\an het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid (1957) voorgesteld dit type
als R aan te duiden.

L\'it gevallen van polyarthritis en endocarditis werd Flrysipelothrix insidosa
(vlekziekteverwekker) gekweekt.

Verschillende Escherichia co/z-stammen uit varkens met slingerziekte wer-
den geagglutineerd met soli OK-.serum. Slechts 3 van de 5 stammen waren
positief.

Uit een uterussecretum van een varken werd Aerobacter cloacae geïsoleerd.
Driemaal werd materiaal onderzocht, waarbij de diagnose varkenspest werd
gesteld. In één der gevallen bevatte dit tevens Pasteurella rnullocida.
Er werden 7 ingezonden tuberkelbacterieculturen uit varkens getypeerd: 6
waren M. avium, 1 M. bovis.

Van collega D. Zwart ontvingen wij 15 varkenssera uit Nieuw-Guinea
voor onderzoek op brucellose, waaibij in 3 gevallen yjositieve G.B.R. met
agglutinatietiters van 1 :50 tot 1:40() werden aangetroffen.

Onderzoek van organen van een tijger leverde de diagnose miltvuur op.
Uit longen van een jaguar werden Mycobacterium bovis en Pasteurella mul-
tocida geïsoleerd. Uit longen van een koedoe werd Cbt. pyogenes verkre-
gen. Een damhert was lijdende geweest aan bovine tuberculose. Een ander
damhert was waarschijnlijk gestorven aan vergiftiging met Taxus haccata.
Uit een kaakabees van een woestijnrat kweekten wij Pasteurella pseudo-
tuberculosis.

In verband met sterfte onder sterns werden ons enkele exemplaren opge-
zonden. Uit één van deze dieren werd een voor duiven pathogene E. insi-
diosa geïsoleerd. Een andere stern had coccidiose, een derde een membra-
neuse enteritis van onbekende oorzaak.

Onder de rubriek diversen vallen ook culturen, die ons van elders werden
toegezonden. Hiervan dienen genoemd culturen van Streptococcus faecalis
uit worst.

Een overzicht viiordt gegeven van de onderzoekingen van het uit de praktijk inge-
zonden ziektemateriaal over het jaar 19.\')7.

•A survey of the examination of pathological specimens received in 1957 by the In-
stitute for Bacteriology of the Veterinary Faculty at Utrecht.

Sommaire des recherches du matériel pathogène re<,u par l\'Institut bactériologique de
la Faculté vétérinaire d\'L\'trccht.

Uebersicht von den Untersuchungen von eingesandtem pathologischen Material an
dem Institut für Bakteriologie der Utrechter Veterinärfakultät.

D o n k e r-V o e t, Dr. J., D o r s s e n, Dr. C. A. van: Overzicht van de onderzoe-
kingen van het uit dc praktijk ingezonden ziektemateriaal over 1951. Tijdschr. v.
Diergen., 11, 621, (1952).
F i c 1 d, H. I., B u n t a i n, D. en D o n e, J. T. : Studies on Piglet mortality I ; Strep-
tococcal meningitis and arthritis. Vet. Ree., 66, 453, (1954).
Jansen, Prof. Dr. J. en D o r s s e n. Dr. C. .A. van: Meningo encephalitis bij var-
kens door Streptococcen. Tijdschr. v. Diergen., 76, 815, (1951).
Moor, Dr. C. E. de: Mededelingen Rijksinstitut voor de N\'olksgezondheid, 1957.
S c h a a f. Prof. .A. v a n d e r, D o r s s e n, Dr. C. A. v a n, D o n k e r-V o e t, Dr. J.
en J a a r t s v e 1 d, F. H. J. : Overzicht der onderzoekingen van h<-t uit de praktijk
ingezonden ziektemateriaal over het jaar 1956. Tijdschr. v. Diergen., 82, 708,
(1957).

Uit onderzoekingen van Prof. Dr. W ö h 1 b i e r, Dr. K i r c h g c s s n e r en Dr.
S c h n e i d e r zou gebleken zijn dat het voerverbruik bij een staltemperatuur van
16—20° C. 11% beter is dan bij een stalteni])eratuur van 10° Cl. Ook de
vochtigheidstoestand is van belang. Deze schijnt in het begin der mestperiodc vooral
de dagelijkse gewichtstocname, maar niet het voederverbruik te beïnvloeden.

Er zijn 30.000 koeien in IJsland, allen van het zgn. IJslandse ras, waarvan 70%
hoornloos is.

De melkproduktie is hier verdrievoudig in de laatste 20 jaar en vormt nu 50% van
het inkomen van de boer.

44% van de koeien zijn in de melkcontrole welke gemiddeld 3164 1. opbrengen met
3.84% vet, terwijl de overigen gem. 2434 1, met 3.64% botervet geven.

HET GEBRUIK VAX CORTISON EN DERIVATEN BIJ DE VETERINAIRE
CHIRURGIE EN OOGHEELKUNDE.

m m a n n, K.: ACTH, Cortison und seine Derivate in der Veterinärchirurgie und
-augenheilkunde. Schw. Arch. f. Tierheilk., 100, 236, (1958).

Schrijver heeft met dit artikel bedoeld een momentopname te geven van de huidige
stand van zaken wat betreft de toepassing van ACTH en Cortison in de veterinaire
heelkunde.

Hij gaat hiertoe eerst nader in op het werkingsmechanisme van deze hormonen, vooral
in samenhang met het ontstekingsprobleem.

Tot slot worden op grond van de waargenomen werkingen van de hormonen bepaalde
chirurgische afwijkingen of ziekten nader besproken.

De bijnierschors produceert onder invloed van het ACTH (adrenocorticotroop hor-
moon uit de hypofyse voorkwab) ongeveer dertig verschillende hormonen. De
schorshormonen met de antiphlogistische werking behoren tot dc groep der gluco-
corticoiden. De belangrijkste zijn Cortison en hydrocortison. Tot deze groep behoren
ook Prednison en Prednisolon. Deze laatste zijn synthetische producten, echter met
een krachtiger werking dan Cortison en hydrocortison, terwijl deze een geringere in-
vloed hebben op de mineralen- en waterhuishouding.

De ACTH-werking is een indirecte werking, namelijk via de bijnierschors. Er bestaat
een voortdurende wisselwerking tussen de activiteit van de hypofyse en de bijnier.

Van de tot nu toe bekende werkingen van .ACTH en Cortison zijn de volgende voor
de chirurgie van belang:

1. Remming van de vorming van granulaticweefsel en daarmee een vertragende in-
vloed op de wondgenezing.

Belangrijk zijn verder de remming op de vorming van antilichamen (bij allergieën)
en het infectie-bevorderende effect (vermindering lichaamsafwcer).

1. Lokale aseptische ontstekingen aan het skelet zoals periostitis, tendoperiostitis,
periostitis ossificans;

Is de aandoening goed geloraliseerd, dan zijn de lokaal appliceerbare preparaten, zoals
Hydrocortison of Prednisolon, aangewezen.

Bij ontoegankelijke of uitgebreide ontstekingen zal een algemeen werkend middel
toegepast moeten worden (in de regel ACTH, dus langs de indirecte weg).
Schrijver komt vervolgens tot een nadere bespreking van bovengenoemde indicaties
op grond van literatuurgegevens en/of eigen ervaringen, hier en daar vergezeld gaande
van een korte casuistiek. Het zou in dit bestek te ver voeren hierop uitgebreid in te
gaan. Als algemene indruk komt naar voren dat de resultaten nogal wisselend zijn,
deels frappant goed en deels teleurstellend. Van enkele der genoemde indicatie-
gebieden staan nog weinig veterinaire gegevens ter beschikking.

Een verklaring van de verkregen wisselende resultaten moet waarschijnlijk gezocht
worden in het feit dat dc toepassing van de besproken hormonen het experimentele
stadium nog niet te boven is, waardoor de indicatie-gebieden, die voor een groot deel
alleen berusten op theoretische grondslag, nog niet scherp zijn afgebakend. (Ref.)

Raker, C. W. en S a y c r s, A.: Esophageal rupture in a standardbred mare.
J.A.V.M.A., 133, 371, (1958).

Bij een 23-jarige drachtige dravermerrie was aan de onderzijde van de hals een zwel-
ling ontstaan, die door dc plaatselijke dierenarts was gcpuncteerd. Uit deze punctie-
opening ontlastte zich voedsel en speeksel.

Na voorlopi.ge behandeling met antibiotica en tctanusserum en een intraveneuse
voedingsinjectie met aminozuren en dextrose werd onder locale anesthesie dc oeso-
phagus vrijgclegd. Er waren 2 on,geveer 3 cm. lange longitudinale verscheuringen.
De dorsal verscheuring werd .gehecht, de ventrale werd voorlopig open gelaten.
Het was aanvankelijk dc bedoeling de merrie te proberen in het leven te houden
tot ze zou hebben geveulend.

De oesophagusfistcl werd verbonden met een zak van polyethyleen, waarin al het
.speeksel werd opgevangen en verder afgevoerd in een emmer. Hierbij bleek dat
zonder dat werd gegeten per etmaal 22 tot 27 liter speeksel werd geproduceerd.
Dit speeksel werd gemengd met een samengesteld gemalen voer, dat dun vloeibaar
met een maagsonde werd inge.geven, welke sonde via de opening in dc slokdarm
werd ingebracht.

Gedurende 5 dagen werden niet nader genoemde antibiotica toegepast.
Op het einde van dc 2c weck werd begonnen met dc merrie hooi te voeren dat voor
een belangrijk deel in gekauwde staat door dc fistel verloren werd. Dit gekauwde
voedsel werd eveneens door de maagsonde ingegeven.

Na 8 weken was dc wond zover gesloten, dat de sonde niet meer kon worden inge-
bracht. Drie dagen voor het veulcncn was dc wond geheel vergroeid en kon de merrie
als volkomen genezen worden ontslagen.

M aas, A.: Zur Ätiologie des enzootischcn Herztodes der Schweine. Archiv f. exper.
Vet. Med., 12, 82, (1958).

Op grond van experimentele onderzoekingen en praktijkwaarnemingen sluit Maas
erfelijkheid, verzorgings- en voedingsfouten, vitaminen en eiwitgebrek, stoornissen in

dc interne secretie en infectie uit als primaire oorzaak van deze ziekte.
Hij concludeert uit zijn proeven, dat de „hartdood" langs dc alimentaire weg ont-
staat en dat een „specifieke noxe" in het voeder (toxisch, ncurotoxisch, allergisch)
de primaire oorzaak zou zijn.

Van zijn uitvoerige dierproeven, waarbij meer dan 120 varkens gebruikt werden, zij
hier vermeld, dat het hem gelukte ziekteverschijnselen, gelijkende op dc spontane,
op te wekken door:

a. intracerebrale injectie van hersenen en ruggcmergssuspensie van spontane gevallen.

b. door voeding met op een aangetast bedrijf gekookte aardappelen (ook als vita-
mine en eitwit werd toegevoegd). Daarentegen niet met pcrssap van deze aard-
appels en ook niet met dezelfde aardappels als deze rauw werden gevoerd of elders
waren gekookt.

E r k e 1 e n s, P. C. v a n en V e e n, H. E. van der: Het voorkomen van oestrogene
stoffen in grasland. Landbouwkundig Tijdschrift, 70, 483, (1958).

In dc laatste jaren is de belangstelling voor oestrogene stoffen in weidekruiden en
grassen sterk toegenomen. Dit vooral onder invloed van publicaties van Sc h o o p
(1952) en Corrias (1956), die resp. in Duitse en Italiaanse weidcgrassen en in
vele andere weideplanten grote hoeveelheden oestrogene stoffen hebben aangetoond
en aan het voorkomen van deze stoffen bepaalde storingen in de vruchtbaarheid toe-
schrijven.

In andere landen waren de bevindingen voor weidcgrassen meestal negatief, maar
voor rode klaver en luzerne positief. In witte klaver zijn nog nooit oestrogenen aan-
getoond.

Bij het door het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord" verrichte
onderzoek werd nu volgens dc samenvatting het volgende gevonden:
Uit rode klaver werd dc oestrogene stof Biochaninc-A geïsoleerd. Het gehalte aan
deze stof daalde bij hooivorming. Geen enkele der voor ons land belangrijke grassen
bevatte een aantoonbare hoeveelheid oestrogeen. In hopperupsklaver werd een be-
langrijke hoeveelheid oestrogeen gevonden. Deze stof(fen) is (zijn) niet identiek
met Biochanine-A. Het gehalte neemt bij sileren enigszins af.

Hansen, K., Afkomsprovcr med tyre XH, 1957, 301, beretning fra forsogslabora-
toriet.

In dit 12e verslag omtrent het nakomclingenondcrzoek van stieren op proefbedrijven
zijn vele interessante gegevens vermeld.
Het volgende moge dit bewijzen.

In 1956/57 werden 94 stieren, verdeeld over 33 stations onderzocht. Hiermee is het
totaal aantal in 12 jaar onderzochte dochtergrocpen geworden als volgt:

De opbrengsten in 304 dagen waren in 1955/56 en 1956/57 als volgt:
aantallen
groepen vaarzen
1956/57 94 1.677

De opbrengst van de Rode Deense groepen was dus nog iets hoger dan die van de
zwartbonte.

Aantal	kg		kg
dagen	melk	%	botervet
310	8.512	4.31	367
322	7.231	4.82	349
330	4.587	6.67	306

Uit deze cijfers blijkt dat onder de gunstige omstandigheden waaronder de vaarzen
gehouden worden, de produkties geweldig kunnen zijn.

Medegedeeld wordt verder nog dat de dieren gedurende de winter gemiddeld 44 kg
in gewicht toenamen. Omtrent de melkbaarheid werd weinig verschil tussen de rassen
gevonden. Terwijl bij de Rode Denen 87.5% van de melk in 4 minuten uitgemolken
werd, was dit voor de Zwartbonte Denen, resp. de Jersey 85.9% en 92.5%.
Het statistisch gedeelde van het rapport bevat verder nog enige gegevens over de
invloed van de leeftijd bij afkalven en het gewicht op de produktie van Jersey vaar-
zen. Deze vaarzen zijn gemiddeld 4—5 maanden jonger bij afkalven dan die van het
Rode Deense en Zwartbont ras. De gegevens toonden aan dat het 1 maand ouder
zijn ten tijde van het eerste afkalven leidt tot een meer opbrengst van 2.7 kg botervet
in de eerste 250 dagen. Wat het gewicht betreft werd gevonden dat een 10 kg zwaar-
der zijn en tijde van het afkalven ook leidt tot een hogere produktie van ± 3 kg

DEENSE W.A.ARNEMINGEN OVER DE UITWENDIGE BRONSTSYMPTOMEN
IN VERBAND MET INSEMINATIES EN DRACHTIGHEID.

Undersogelser over de ydre brunstsymptomer og forskellige forhold i forbindelse
hermed ved knud Kottensten 306. beretning fra forsogslaboratoriet. Udgivet af
Statens Husdyrbrugsudvalg 1958.

Het doel van de beschreven waarnemingen is een overzicht te krijgen betreffende
het verschil in intensiteit van de bronstsymptomen tussen ecrste-kalfskoeien van ver-
schillende rassen en van verschillende stieren, terwijl tegelijkertijd de resultaten van
de uitgevoerde inseminaties werden nagegaan.

Bedoelde waarnemingen werden gedaan op 6 stations voor afstammelingenonderzoek
in de jaren 1954—1957 bij dochtergroepen van 38 stieren.

De intensiteit van de uitwendige bronstsymptomen werd als volgt geklasseerd en ge-
waardeerd :

kg		kg	kg melk
melk	%	botervet	van 4% vet
4.421	4.61	204	4.828
4.268	4.60	196	4.651
4.627	4.45	206	4.940
4.667	4.30	201	4.878
3.191	6.25	199	4.266

2. zwakker dan normaal, maar de waarnemer was overtuigd dat de koe tochtig was
(2 punten);

Het blijkt dat de intensiteit van de bronstsymptomen bij één en dezelfde koe duidelijk
verschilt van de één op de volgende keer.

Er bleken echter significante verschillen in bronstsymptomen tussen dochters binnen
één bepaalde dochtergroep en ook tussen de dochtergroepen op één station en in
één bepaald jaar voor te komen.

Het gemiddelde aantal punten (voor de intensiteit v. d. bronstsymptomen) voor
415 eerste inseminaties zonder drachtigheidsresultaat was 2,42; terwijl datzelfde getal
voor 303 eerste inseminaties met drachtigheidsresultaat 2,65 bedroeg. Het verschil
van 0,23 is significant. Dit houdt nog niet in dat de kans op bevruchting groter is na
een actieve bronstpcriode, omdat er immers mogelijk fouten zijn gemaakt in de eerste
groep („zo vaag dat de conclusie tochtigheid dubieus is").

Zonder inseminatie was er slechts 15% met een rustperiode van meer dan 30 dagen;
met inseminatie — zonder bevruchting — was dit percentage 34; in deze groep
kwamen koeien voor met rustperiodes van 50 dagen en meer.

,Ms mogelijke reden hiervoor wordt gedacht aan een zeer vroeg afsterven van de
vrucht.

De gemiddelde lengte van dc bronstpcriode bleek 29,2 uur (met uitersten van 11 en
meer dan 90 uur). Deze tijd is wat langer dan gewoonlijk in de literatuur wordt aan-
gegeven; reden hiervoor is dat deze tijd gevonden werd door inspectie van de koe;
terwijl in het algemeen de tijd vermeldt wordt in welke de koe een stier toelaat.
De tijdsduur van de partus tot de eerste tochtigheid nadien was bij 175 eerste kalfs-
koeien op één van de stations gem. 29,7 dagen (op de 10e dag reeds 1 koe; 34%
op de 21e dag; 36% op de 24e dag, terwijl bij 8% de tochtigheid meer dan 50 dagen
op zich liet wachten).

Bloedingen tijdens de tochtigheid trad op in 27% van de gevallen, terwijl de bloeding
het meest voorkwam tussen 49 en 72 uur na het begin van de tochtigheid.
Het verschil in al dan geen bloeding was opmerkelijk tussen dochtergroepen van
verschillende stieren, terwijl het verschil tussen de stations significant is. Er bleek
geen relatie tussen deze bloeding en drachtigheid na inseminatie in de tochtigheid,
waarin de bloeding optrad.

VERSLAG VAN EEN STUDIEREIS NAAR BONN EN MUNSTER TER BE-
STUDERING VAN DE GEZONDHEIDSDIENST VOOR VARKENS.

Doel van deze reis was een oriëntatie omtrent organisatie en werkwijze van enkele
Gezondheidsdiensten voor Varkens in West-Duitsland, dit in verband met het op-
richten van soortgelijke Diensten in de provincies Friesland en Noord-Brabant.
Bezocht werden de Gezondheidsdiensten te Bonn en Münster. In Bonn hadden wij
eerst een korte inleidende bespreking met Dr. Schopen, Directeur van de Gezond-
heidsdienst voor Dieren aldaar, en met Dr. Fleischer, de dierenarts, die reeds gedu-
rende 5 jaar in de praktijk het werk van de Gezondheidsdienst voor Varkens uitvoert.
Daarna maakten wij in de „Kreis" Kempen de normale controle-route mede, zoals
die ook zonder onze aanwezigheid gemaakt zou zijn, waarbij wij tussen de bedrijven
door en in de avonduren de gelegenheid hadden ons op de hoogte te stellen van de
opbouw en organisatie van de Gezondheidsdienst voor Varkens en betreffende ver-
schillende problemen, die zich daarbij voordoen. De eerste drie dagen bezochten wij
per dag 8—10 bedrijven; de meesten hiervan waren reeds langer aangesloten en het
betrof daarom dus controle-bezoeken; enkele varkenshouders hadden zich pas aan-
gesloten en werden dus voor het eerst bezocht. Vooral deze laatste groep was voor
ons zeer interessant, daar dit bedrijven waren die met veel ziekten en slechte opfok-
resultaten te kampen hadden. Hier werd dan ook de hele situatie zeer uitvoerig met
de eigenaar besproken.

De voornaamste ziekten die wij op deze bedrijven aantroffen, waren virus-pneumonie,
scabies en atrofische rhinitis.

Het constateren van virus-pneumonie geschiedt meestal door de biggen flink te laten
opjagen, waarna al spoedig hoesten wordt gehoord. Ook kan men dan dikwijls be-
moeilijkte ademhaling („slag in de buik") waarnemen. Uit de anamnese van de
eigenaar, het klinische beeld van het gehele beslag en eventueel een sectie, wordt dan
de diagnose virus-pneumonie gesteld.

Het advies is dan: saneren volgens het bekende Waldmann-systccm, liefst in het
voorjaar. Er wordt in het Rheinland niet veel gebruik gemaakt van noodstallen in de
vorm van strobulten en dergelijke, omdat de bedrijfsgebouwen over het algemeen zeer
uitgebreid zijn. Vaak gebruikt men hierbij leegstaande paardenstallen.
De diagnose scabies wordt meestal gesteld naar aanleiding van het klinisch beeld.
Op zo\'n met scabies besmet bedrijf bemerkt men in alle hokken grote onrust. De
biggen en lopers staan zich aanhoudend te schuren tegen de stalmuren en men ziet
ze vaak met de achterpootjes onder de buik krabben.

Bij nauwkeuriger onderzoek ziet men meestal aan de voorzijde van het spronggewricht
een dwarsverlopend eczeem met rode verkleuring. Tevens vaak aan de binnenzijde
der achterbenen en achter de oren een rode verkleuring.

Bij de ernstig aangetaste dieren treedt dan op den duur de elefanthiasis van dc huid

Bij de zeugen ziet men meestal niets meer. Het microscopisch aantonen van de
schürft-mijten doet men niet meer, daar men het klinisch beeld duidelijk genoeg acht.
De therapie bestaat uit een behandeling met een schurftbestrijdingsmiddel en wel
3x met een tussenpauze van 7 dagen. De zwaardere dieren worden meestal met een
rugspuit afgespoten, waarbij men vooral de binnenzijde der oren en de liezen goed
behandelt.

Aan de atrofische rhinitis, welke vrij veelvuldig voorkomt, wordt geen bijzondere
aandacht geschonken. Wel worden aangetaste beren op de Auktionen afgekeurd en
wordt bij constatering van deze ziekte op de bedrijven geadviseerd tot opruiming
van de aangetaste dieren.

Dc vierde dag bezochten wij een „Auktion" en, als gevolg van de daar waargenomen
afwijkingen aan enkele dieren, werden in de namiddag en de volgende dag nog een
aantal extra-bezoeken afgelegd.

Vrijdagmiddag keerden wij naar Bonn terug en daar werden al de verzamelde ge-
gevens administratief verwerkt.

Tot slot werd nog een bezoek gebracht aan een selectie-mcsterij, die mede onder
controle van de Gezondheidsdienst voor Varkens staat.

In Munster bespraken wij de eerste dag met Dr. Mempel, de directeur van de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren en Dr. Hosch, van de Gezondheidsdienst voor Varkens,
de organisatie en opbouw van deze Dienst en alle problemen die zich hierbij hadden
voorgedaan.

De volgende dagen bezochten wij een aantal reeds langere tijd aangesloten bedrijven.
Tevens werd nog het bijzonder fraaie, nieuwe instituut van de Gezondheidsdienst be-
zichtigd.

De West-Duitse Bondsrepubliek is verdeeld in verscheidene „Länder"; deze zijn weer
onderverdeeld in „Kreise". De „Länder" hebben een eigen re,gering. Het „Land"
NordRhein-Westfalen heeft twee „Landwirtschaftskammer" namelijk te Bonn en
Münster.

Deze „Kammer" zijn Publiekrechtelijke Organen, die min of meer te vergelijken zijn
met het Nederlandse Landbouwschap.

In beide genoemde steden is een Gezondheidsdienst voor Dieren gevesti.gd, die recht-
streeks ressorteert onder de „Landwirtschaftskammer".

De Gezondheidsdienst voor Varkens is zowel te Bonn, als te Munster een onderdeel
van de Gezondheidsdienst voor Dieren.

Dc Gezondheidsdienst voor Varkens bestaat in Bonn reeds vijf jaar en in Münstcr
twee jaar. Bij beide Diensten verricht een dierenarts van de Gezondheidsdienst zelf
de controle-bezoeken.

Alvorens de dierenarts de bedrijven gaat bezoeken, neemt men in Bonn contact op
met dc zogenaamde „Zuchtwart". Deze is tc vergelijken met een assistent van de
Rijksveeteeltconsulent in Nederland en is werkzaam in een bepaalde „Kreis", waar-
van de „Landwirtschaftskanimer" in Bonn er 23 kent. Deze „Zuchtwart" maakt een
route-schema op en brengt de boer schiftelijk op de hoogte van dag en uur waarop
de dierenarts het bedrijf zal komen bezoeken. Doorgaans vergezelt de „Zuchtwart"
dc dierenarts op zijn route en kan zodoende waardevolle inlichtingen verstrekken.
Op deze wijze worden alle bedrijven twee maal per jaar bezocht.

Indien bijzondere omstandigheden dit vereisen, worden wel- of niet-aangckondigde
extra-bezoeken gebracht.

In Münster vergezelt meestal een functionaris van het Stamboek de dierenarts bij zijn
bedrijfsbezoeken. Ook hier streeft men naar twee visites per jaar en worden bij uit-
zondering extra-bezoeken afgelegd. Dit kan bijvoorbeeld noodzakelijk zijn naar aan-
leiding van waargenomen afwijkingen tijdens de zogenaamde „Auktionen", Deze
„Auktionen" vinden eens in de drie weken plaats en bestaan uit een keuring op ex-
terieur, gevolgd door een veiling van alle goedgekeurde dieren.

Het typische van deze „Auktionen" is, dat er voornamelijk beren worden aangeboden.
Dit is verklaarbaar door het feit, dat er in West-Duitsland geen Beren-verordening be-
staat, zodat dus iedere varkenshouder gerechtigd is een eigen beer te houden. Afge-
keurde dieren — vaak ook afgekeurd wegens gezondheidsstoornissen — worden niet
geveild. Dit betekent bij beren tevens een verplichte castratie, binnen twee weken
nadien.

Deze „Auktionen" nemen bij de handel in fokvee (bij rundvee kent men deze „Auk-
tionen" ook) een voorname plaats in.

Niet toegelaten worden tot deze verkopingen, kan voor een fokker een grote schade-
post betekenen. Daar alleen varkens van door de Gezondheidsdienst vrijgegeven be-
drijven mogen worden aangevoerd, is deelname aan deze Gezondheidsdienst indirect
verplicht.

Bij het bedrijfsbezoek gaat de dierenarts in Bonn als volgt te werk. Eerst maakt hij
een rondgang door stallen en varkensweiden en wordt het voederingssysteem bekeken.
Hierbij wordt nog niet gesproken over het waargenomene, maar wel worden even-
tueel vragen gesteld over het verloop van ziektegevallen, b.v. over duur van ziekte,
verloop van het biggen, groei, enz.

dierenarts kan instellen. De praetiserende dierenarts krijgt alleen bericht, wanneer
zijn hulp nodig is. Hierna volgt een uitvoerig gesprek over stalbouw, voeding, hy-
giëne, bedrijfsvoering enz. Zo\'n gesprek duurt vaak twee tot drie uur, vooral wan-
neer het een eerste bezoek aan het bedrijf betreft. De dierenarts schrijft zijn bevin-
dingen op een formulier in drievoud. (1 exemplaar voor de Gezondheidsdienst, 1
exemplaar voor de „Landwirtschaftskammer" en 1 exemplaar voor de boer).
Zowel te Bonn als te Münster ontbreekt een kaart-systeem. Hoewel het belang hiervan
wel degelijk wordt ingezien, maakten tijd- en personeels-gebrek dit tot op heden on-
mogelijk.

De financiële middelen worden op verschillende wijze verkregen. In Bonn betaalt de
boer per jaar 0.50 D.M. per dier (zeer jonge biggen worden niet meegeteld). De
„Landwirtschaftskammer" geeft per jaar een bijdrage van 1.00 D.M. per dier. In
Münster daarentegen betaalt de boer niets. Hier verschaffen de „Zuchtverbände" en
de „Landwirtschaftskammer" tesamen de financiën. Het onderzoek van ingezonden
materiaal geschiedt te Bonn kosteloos, terwijl in Münster daarentegen de boer dit
moet betalen.

Tussen boer en Gezondheidsdienst wordt een en ander niet schriftelijk vastgelegd.
Zowel te Bonn als te Münster waren alle stamboekfokkers bij de Gezondheidsdienst
voor Varkens aangesloten. Niet-stamboekfokkers kunnen echter ook van de Dienst
gebruik maken, met dien verstande, dat deze te Bonn de normale bijdrage van 0.50
D.M. per dier per jaar betalen. Het aantal aangesloten bedrijven bedraagt in Bonn
500 stamboekfokkers en 200 niet-stamboekfokkers. In Münster zijn 300 stamboek-
fokkers aangesloten.

Bij beide diensten bestaat een goede samenwerking met de Selectiemesterijen. De
biggen worden hier aangevoerd op een gewicht van 20 kg. en blijven tot 40 kg. in
quarantaine. In deze periode ondergaan ze te Bonn driemaal een schurftbchandeling
en worden faeces-monsters onderzocht op worm-eieren. Hiertegen wordt eventueel een
therapie ingesteld. In Münster worden dieren met schurft niet geaccepteerd en wordt
bij elk dier een wormkuur ingesteld.

In het algemeen worden lezingen en publikaties in landbouwbladen bij beide Gezond-
heidsdiensten zeer waardevol geacht.

Evenzeer hecht men veel waarde aan het persoonlijk contact tussen dierenarts en boer,
ook waar dit niet direct ligt op het terrein der varkenshouderij. De reden hiervan is,
dat men het belangrijk acht dat de dierenarts van de Geozndheidsdienst voor Varkens
steeds meer het vertrouwen van de boer zal krijgen, waardoor deze eerder volledige
inlichtingen over zijn bedrijf zal verstrekken.

De boer moet de dierenarts van de Gezondheidsdienst dan niet gaan zien als een
controlerende politie-ambtenaar.

Naar onze mening functioneert de Gezondheidsdienst voor Varkens in Bonn beter dan
die in Münster. De oorzaak hiervan ligt ons inziens vooral in het feit, dat men in
Bonn reeds vijf jaar werkzaam is, terwijl Münster pas twee jaar geleden begonnen is.
In Bonn zijn de fokbedrijven, die reeds jaren deelnemen, bijna allen vrij van virus-
pneumonie en scabies. Men kan daarom alle aandacht besteden aan voeding en stal-
hygiëne. We kregen de inruk dat de gegeven adviezen tot frappante resultaten kun-
nen leiden. Bij nieuw aangesloten bedrijven moet veelal het zwaartepunt eerst gelegd
worden op de bestrijding van ziekten als viruspneumonie, scabies en parasitaire aan-
doeningen.

Als wij de toestand in Bonn en Munster vergelijken met de situatie in Nederland, is
er één direct opvallend verschil-punt. Dit is namelijk, dat men in West-Duitsland de
„Auktionen" kent, die dus om de 3 weken terugkeren en waarvan bedrijven die „niet-
gezond" verklaard zijn worden uitgesloten.

Dit is dus een sterke stimulans, zo niet een soort dwang voor alle fokkers om zich
bij de Gezondheidsdienst voor Varkens aan te sluiten.

Een soortgelijke stimulans kent men in Nederland reeds bij de t.b.c.- en abortus-Bang-

bestrijding bij het rundvee, waarbij verklaringen worden afgegeven, waarop vermeld
staat, dat het betreffende dier afkomstig is van een t.b.c.-vrij of abortus-vrij bedrijf.
Handel in gebruiksvee, zonder deze certificaten is praktisch onmogelijk.
Evenals in West-Duitsland achten wij het voor Nederland van groot belang, dat de
dierenarts van de Gezondheidsdienst voor Varkens het volledige vertrouwen van de
boer heeft.

Wij zouden echter willen benadrukken, dat een en ander in nauwe samenwerking met
de praktiserende dierenartsen dient te geschieden, en dat het toedienen c.q. verstrek-
ken van prophylactica en therapeutica geheel tot hun terrein behoort. Dit laatste was
in Duitsland niet steeds het .geval.

Het is ons gebleken dat het mogelijk is, de ook in Nederland belangrijke varkens-
ziekten, als virus-pneumonie, scabies en parasitaire ziekten, op fokbedrijven uit te
roeien.

Wij menen tot besluit te mogen concluderen, dat deze zeer leerzame en interessante
studiereis onze inzichten omtrent de op te richten Gezondheidsdiensten voor Varkens
aanzienlijk heeft verrijkt.

De aangename wijze waarop onze West-Duitse collegae dit mogelijk maakten, heeft
hiertoe zeer veel bijgedragen.

Schrijvers hebben een reis gemaakt naar West-Duitsland, met het doel daar de orga-
nisatie en werkwijze van de Gezondheidsdienst voor Varkens te bestuderen. Hiertoe
hebben zij de Gezondheidsdiensten te Bonn en Münster bezocht.

Het blijkt mogelijk op fokbedrijven ziekten als virus pneumonie, scabies en parasi-
taire aandoeningen terug te dringen.

Adviezen betreffende voeding en hygiëne kunnen tot frappante resultaten leiden.

W. T. Truijen, Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren, Noord-Brabant
P. Zandstra, Gezondheidsdienst voor Vee, Friesland.

Aangaande dit congres treft men nadere mededelingen op pag. 257 van deze aflevering.

Men heeft de Redactie er op geattendeerd, dat de zinspreuk op het titelblad
„Hominum anirnaliumque saluti" niet overeenkomt met de spreuk in haar oor-
spronkelijke vorm, „Animalium hominumque saluti".

Hoewel de tekst in het „ten geleide" op blz. 3 van de eerste aflevering dus niet geheel
juist moge zijn gesteld, is de wijziging van de zinspruk doelbewust aangebracht om
tot uitdrukking te brengen, dat het doel van de dierenartsen moet zijn boven alles
het welzijn van de mens te dienen, in nauw verband met dat van het dier.

STAAT VAN DE GEV.^LLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND DECEMBER 1958.
De getallen geven het aantal veebeslagsn aan.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp, sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Bureau: UTRECHT — RUBENSLAAN 123 - TEL. 030—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

In de afgelopen maanden zijn verschillende mededelingen gepubliceerd over het
XVI Internationaal Diergeneeskundig Congres, dat van 21—27 mei a.s. te Madrid
zal worden gehouden.

Door de niet altijd even duidelijke berichtgeving van het Organiserend Comité te
Madrid zijn enkele kleine onjuistheden gepubliceerd.

In verband hiermee wordt opgemerkt, dat zij, die het Congres willen bezoeken of
de Handelingen willen ontvangen, zich hiervoor alsnog kunnen opgeven.
Een inschrijfformulier kan worden aangevraagd bij het bureau van het Permanent
Nationaal Comité voor Internationale Diergeneeskundige Congressen, Rubenslaan 123,
Utrecht.

C. Inschrijvers op de Handelingen „ 40,—
In Groep C. kunnen zowel personen als instituten, verenigingen etc. inschrijven.

Over het verkrijgen van een gratis visum wordt nog met de Spaanse Ambassade over-
leg gepleegd. Zodra hieromtrent iets naders bekend is, zullen nadere aanwijzingen
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden gepubliceerd.

Zodra vaststaat, dat de reis al dan niet in Bcnelux-verband kan worden georganiseerd,
volgen ook hierover nadere mededelingen.

Voor dierenartsen, die een functie op het gebied van de vleeskeuring zoeken bestaat
mogelijkheid voor emigratie in de U.S.A.
Enige slachthuiservaring is gewenst.

Nadere inlichtingen kunnen worden verkregen bij het bureau van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Ook kan rechtstreeks contact worden opgenomen met Dr. C. H. Pais, Department of
Agriculture, Meat Inspection Branch, Washington D.C.

De kandidaatleden wordt verzocht hun contribude, die evenals vorig jaar is vast-
gesteld op ƒ 15,—, over te maken op postgirorekening 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

Veel onnodig werk kan worden voorkomen, als de contributie vóór 1 april a.s. wordt
overgemaakt.

Het Hoofdbestuur draagt collega I. A. T. Rigter, Winterswijkseweg 3, Groenlo voor
het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Dijksterhuis, M. P. H., te Twijzel (Fr.), Rijksstraatweg 237, tel. 05115—368, gr.

Abrahamse, A. A., te Emmcloord (N.O.P.), te rekenen m.i.v. 9 januari 1959, tot
Keuringsdierenarts - hoofd van dienst van de Keuringsdienst van slachtdieren en
van vlees van Het Openbaar Lichaam „Zuidelijke IJsselmeerpolders" (Oostelijk
Flevoland). (71)

Flamand, L. M. J., te Maastricht, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1958, op zijn verzoek,
als plaatsvervangend Inspecteur in het district Limburg en als Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (86)

Jong, E. W. de, te Akkrum, te rekenen m.i.v. 1 september 1958, op zijn verzoek, als
plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Friesland. (97)

Hoofdstuk III. Het verband tussen leeftijd en aantal lactatieperioden
op 1 november 1952.

Behalve de leeftijd werd voor de op 1 november 1952 aanwezige dieren
ook nagegaan hoeveel malen zij gekalfd hadden en dit zowel voor het
gehele materiaal als voor het materiaal gesplitst naar provincie, grond-
soort, bedrijfsvorm enz.

Wat de gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd hebben betreft,
blijkt o.a. — zie de tabel op bldz. 260 — dat de gemiddelde leeftijd van de
1 X gekalfde dieren 2 jaar en 10 maanden bedroeg.

Aangezien er onder deze dieren runderen geweest zullen zijn, die op
1 nov. 1952 juist voor de eerste maal gekalfd hadden en dieren, die nog
juist niet voor de tweede maal gekalfd hadden, zal bij een gemiddelde
tussenkalftijd tussen de eerste en de tweede partus van 14 maanden
(zie staat) de gemiddelde leeftijd op het tijdstip van de eerste partus
34 maanden — 7 maanden = 27 maanden zijn, d.i. 2 jaar en 3 mnd.
Voor de volgende parti zal de gemiddelde leeftijd — zie staat — dus
zijn:

De inleiding en de hoofdstukken I en II werden gepubliceerd op pag. 134 van
dit tijdschrift; de hoofdstukken IV en V worden gepubliceerd in de nummers
7 en 9 van dit tijdschrift; 112e mededeling van het Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoek „Schoonoord", Hoogt 10, Utrecht.

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd hebben op 1 nov. 1952.

Voor de volgende lactatieperioden worden de aantallen te gering om er
betrouwbare conclusies uit te trekken. Dit blijkt bijv. uit het verschil
tussen 12 en 13x kalven, dat slechts 6 maanden zou bedragen. Uit deze
cijfers blijkt, dat de gemiddelde tussenkalftijd tussen de verschillende
parti als volgt is:

d.i. gemiddeld ruim 12/2 maand. De eerste tussenkalftijd is blijkbaar
dikwijls iets langer.

Uit deze cijfers blijkt tevens, dat van de dieren die men van plan is
af te voeren — de groepen 1-1 en 3-1 — de gemiddelde leeftijd per
aantal malen gekalfd hebben hoger ligt dan die van de dieren die men
van plan is aan te houden. De reden hiervan zal zijn, dat het moeilijk
drachtig krijgen dikwijls een reden tot afvoering geweest zal zijn.

Aangezien de totaalcijfers praktisch niet afwijken van de gegevens voor
de groep 1-0 en om nodeloos rekenwerk te voorkomen, werd voor het
materiaal gesplitst naar de verschillende onderverdelingen alleen de 1-0
groep in beschouwing genomen. Significantieberekeningen werden in
verband met de aantallen alleen tot en met de groep 7x gekalfd uit-
gevoerd.

Beschouwingen gelden dan ook alleen tot en met dc 7e lactatieperiode.
1. Per provincie.

Wat de provincie betreft — zie staat op bldz. 262 — blijkt o.a., dat
de gemiddelde leeftijd van de lx gekalfde dieren in de provincies Friesland
en Noord-Holland het laagst ligt en in de proviricies Zeeland, Noord-
Brabant en IJmburg het hoogst. Deze verschillen blijven ook ten aanzien
van de volgende 6 lactatieperioden bestaan.

Ook in Drenthe is de gemiddelde leeftijd per aantal malen kalven hoog.
Groningen en Utrecht daarentegen sluiten weer aan bij Friesland en
Noord-Holland. Hierop volgen als tussengroep de provincies Overijssel
en Zuid-Holland, terwijl de gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd
hebben in Gelderland weer iets hoger ligt en die van Drenthe benadert.
Naarmate het aantal lactatieperioden toeneemt, worden de verschillen
in doorsnee groter. Zo bedroeg het verschil tussen Friesland en Noord-
Brabant bij lx gekalfd hebben 5 maanden en bij 7x gekalfd hebben

15 maanden. Niet alleen de leeftijd waarop de eerste partus plaats vindt,
speelt een rol, d.w.z. is in Friesland lager dan in Noord-Brabant, maar
ook de lengte van de tussenkalftijden is verschillend; in Noord-Brabant
langer dan in Friesland.

Significant waren de volgende verschillen:
lx gekalfd: 0-1; 0-8; 0-9; 1-5; 5-9; 8-10.

5-7; 5-8; 5-9; 6-7; 6-8; 6-9; 7-10; 8-10; 9-10.
3x gekalfd: 0-1; 0-2; 0-3; 0-7; 0-8; 0-9; 1-5; 1-8; 1-10; 2-8; 2-9; 3-5

4-8; 4-9; 5-7; 5-8; 5-9; 6-8; 6-9; 8-10; 9-10.
4x gekalfd: 0-1; 0-3; 0-6; 0-8; 0-9; 1-2; 1-4; 1-5; 1-10; 2-8; 3-4; 3-10

3-5; 3-8; 4-8; 4-9; 5-8; 5-9; 6-8; 6-9; 8-10; 9-10.
6x gekalfd: 0-1; 0-2 (bijna); 0-3; 0-7; 0-8; 0-9; 1-4; 1-5; 1-10; 2-8

3-5; 3-8 (bijna); 4-8; 5-7 (bijna); 5-8; 5-9; 6-8; 8-10.
7x gekalfd: 0-1; 0-2; 0-3; 0-8; 0-9 (bijna); 1-4; 1-5; 2-8 (bijna); 4-8

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd heb-
ben op 1 nov. \'52 (1-0).

Uit deze cijfers blijkt o.a., dat de gemiddelde leeftijd per aantal malen
gekalfd hebben voor de rivierklei en de lössleemgrond het hoogste ligt.

Hierop volgt de zandgrond en vervolgens de zeeklei en de veengrond,
waartussen onderling geen verschil bestaat. De laagste gemiddelde leeftijd
per aantal malen gekalfd hebben vindt men bij de gemengde klei- en
veengronden.

Zijn de verschillen op jonge leeftijd tussen de uitersten nog betrekkelijk
klein — 4 maanden —, op oude leeftijd — 7 x gekalfd hebben — be-
dragen zij 7-10 maanden.

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd heb-
ben op 1 nov. \'52 (1-0).

Uit deze cijfers blijkt, dat de gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd
hebben, behalve bij de groep lx gekalfd, steeds het laagst was op de
bedrijven van 25-40 ha en het hoogst op de bedrijven van 5-15 ha.
Bij het ouder worden neemt de grootte van de verschillen toe.

Significant waren de volgende verschillen:
2x, 3x, 4x, 5x en 7x gekalfd alleen voor 2-4.

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd hebben
op 1 november \'52 (1-0).

Uit deze cijfers blijkt, dat de gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd
hebben het laagst is op de weidebedrijven en toeneemt naarmate de akker-
bouw belangrijker wordt. De verschillen bedroegen op jeugdige leeftijd
2 maanden, maar namen met het ouder worden toe. Bij 7x gekalfd hebben
bedroeg het verschil tussen het weidebedrijf en het weidebouwbedrijf 6
maanden en tussen het weidebedrijf en het bouwweidebedrijf zelfs 9
maanden.

Voor lx, 2x, 3x, 4x en 5x gekalfd waren de verschillen significant tussen
1-2; 1-3 en 2-3;

Bij dc berekeningen bleek, dat geen der verschillen significant was.
6. Per veeslag.

Uit deze cijfers blijkt, dat de gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd
hebben bij de roodbonte dieren aanmerkelijk hoger ligt dan bij de zwart-
bonte en zwartblaardieren. De verschillen bedroegen op jongere leeftijd
±1 5 maanden en op latere leeftijd nog meer t.w. 7-8 maanden.
Hieruit blijkt dus, dat niet alleen de gemiddelde leeftijd bij de eerste
partus bij de roodbonten hoger ligt, maar ook de tussenkalftijden ge-
middeld langer zijn.

Uit berekeningen bleek, dat er tussen de groepen 1, 2 en 3 geen signifi-
cante verschillen bestonden. Het al of niet stamboekbedrijf zijn heeft dus
geen invloed op de leeftijd, waarop het eerste kalf geboren wordt en de
tussenkalftijd.

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd hebben
op 1 nov. \'52 (1-0).

Uit deze cijfers blijkt, dat de bedrijven die alleen aan melkcontrole doen
de laagste gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd hebben vertonen.

Dit verschil bedraagt op jongere leeftijd 2-3 maanden, maar neemt met
het aantal lactatieperioden toe.

Uit deze cijfers blijkt, dat de gemidelde leeftijd per aantal malen gekalfd
hebben op de fokbedrijven het laagst is. Hierop volgt die voor het fok-
produktiebedrijf. Op de bedrijven, waar de eigen aanfok het minst be-
langrijk is, is de gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd hebben
het hoogst. Naarmate het aantal lactatieperioden toeneemt, worden de
verschillen groter (van 1 maand tot 4-5 maanden). Voor 3x, 4x, 5x en
6x gekalfd waren de verschillen tussen 1-2 en 1-3 significant.

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd hebben
op 1 nov. 1952 (1-0).

Uit deze cijfers blijkt, dat de gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd
hebben op de runderbedrijven het laagst is en vervolgens op de runder-
varkensbedrijven.

Als algemene tendens is op te merken, dat naarmate de runderen in
belangrijkheid afnemen, de leeftijd, waarop het eerste kalf geproduceerd
wordt, hoger wordt en de tussenkalftijden toenemen.

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd hebben
op 1 nov. \'52 (1-0).

Uit deze cijfers is af te lezen, dat de gemiddelde leeftijd per aantal malen
gekalfd hebben op de bedrijven, die het langst vrij van tuberculose ge-
weest zijn, het laagst is.

Bij berekeningen bleek echter, dat alleen het verschil 4-6 bij 3x gekalfd
hebben significant was.

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd hebben
op 1 nov. \'52 (1-0).

Uit deze cijfers blijkt in de eerste plaats, dat de gemiddelde leeftijd per
aantal malen gekalfd hebben bij de F.R.S. stamboek- en hulpboekdieren
lager ligt dan \'bij de N.R.S. stamboek- en hulpboekdieren. De verschillen
worden met het toenemen der leeftijd groter. Ze zullen o.a. verklaard
kunnen worden uit het feit, dat in het F.R.S. geen M.R.IJ.-koeien zijn
opgenomen.

Verder blijkt uit deze cijfers dat de niet stamboekdieren gemiddeld
vroeg voor de eerste maal kalven, zelfs vroeger dan de Friese stamboek-
dieren, maar dat de daarop volgende tussenkalftijden langer zijn, zodat
op oudere leeftijd de gemiddelde leeftijd jjer aantal malen gekalfd hebben
hoger ligt dan die van de Friese stamboekdieren.

Uit berekeningen bleek, dat er geen significante verschillen tussen de
diverse groepen bestaan. Het aantal punten bij de stamboekkeuring be-
haald is dus niet van invloed op de leeftijd, waarop de eerste partus
plaats vindt en de tussenkalftijden.

Gemiddelde leeftijd in jaren en maanden per aantal malen gekalfd hebben
op 1 nov. \'52 (1-b).

Ook ten aanzien van de hulpboek- of registerkeuring bleek, dat het
aantal punten behaald niet van invloed was op de gemiddelde leeftijd
per aantal malen gekalfd hebben.

Door middel van een enquête werd van 69983 melk- en kalfkoeien, die op tbe-vrije
bedrijven gehouden vvierden, het verband tussen leeftijd en aantal laetatieperioden
per 1 nov. 1952 nagegaan. Hierbij bleek, dat de eerste partus gemiddeld plaats vond
op 2 jaar en 3 maanden.

De gemiddeld tussenkalftijd bedroeg I2/2 maand; die tussen de Ie en 2e partus
14 maanden.

Wat de verschillende factoren betreft, die hierbij een rol spelen zijn de volgende van
belang.

a. veeslag: de gemiddelde leeftijd van de lx gekalfde dieren was voor M.R.IJ, F.H.
en Zwartblaar resp. 3 j. en 3 m., 2 j. en 10 m. en 2 j. en 10 m.; ook de tussen-
kalftijden waren bij de M.R.IJ. dieren langer dan bij de overige rassen.

b. provincie: de gemiddelde leeftijd per aantal malen kalven was in het algemeen
het laagst in de provincies Friesland en Noord-Holland; hierop volgen Groningen,
Utrecht, Overijssel, Zuid-Holland, Gelderland, Drente, Limburg en Noord-
Brabant.

c. de grondsoort: de gemiddelde leeftijd per aantal malen kalven was het hoogst
voor de lössleemgrond en de rivierklei; het laagst op de gemengde klei- en veen-
gronden.

d. grootte van het bedrijf: de gemiddelde leeftijd per aantal malen kalven was het
laagst op bedrijven van 25—40 ha en het hoogst op die van 5—15 ha.

e. bedrijfsvorm: de gemiddelde leeftijd per aantal malen kalven nam toe naarmate
de akkerbouw belangrijker was.

f. stamboekbedrijf of niet: de gemiddelde leeftijd per aantal malen kalven was voor
stamboek en niet-stamboekrunderen even hoog.

g. fok- of produktiebedrijf: naarmate minder voor eigen aanfok werd gezorgd, werd
de gem. leeftijd per aantal malen kalven hoger.

h. soort veebedrijf: naarmate de runderen in belangrijkheid afnemen, werd de ge-
middelde leeftijd per aantal malen kalven hoger.

i. stamboek en hulpboek: de gemiddelde leeftijd per aantal malen kalven was lager
bij de F.R.S. dan bij de N.R.S. stamboekdieren.

j. punten stam- en hulpboek: het aantal punten bij de keuring behaald bleek geen
verband te houden met de gemiddelde leeftijd per aantal malen gekalfd hebben.

Of 69983 tuberculose free cows which had calved at least once the connection between
age and lactation periods was investigated. It was found that the average age at first
calving was 2 years and 3 months. The average length of the calving interval was
12/2 month.

a. the breed: the avera.ge a.ge of the heifers was for the Red and White (M.R.IJ.),
the Friesian and the Groninger breed respectively 3 y. and 3 m.; 2 y. and 10 m.
and 2 y. and 10 m. ; the length of calving interval was in the Red and White
animals also longer than in the other breeds.

b. the province: the average a.ge per calving was the lowest in the provinces of Fries-
land and North-Holland; then follow Groningen, Utrecht, Overijssel, South-
Holland, Gelderland, Drente, Limburg and North-Brabant.

c. the soil: the average age per calving was the highest on the loss-loam and the
riverclay soils.

d. the area of the farm: the average age per calving was the lowest on farms from
25—40 ha and the highest on farms from 5—15 ha.

e. pasture and arable land: the average age per calving increased with the increase
of arable land.

f. pedigree: the average age per calving was the same with pedigree and non-pedi-
gree animals.

g. type of farm: the more young stock was bred on the farm itself, the lower the
average age per calving.

h. kmd of farm: on special cattle farms the avera,ge age per calving was lower
than on farms where pigs and poultry were kept as well.

i. herdbook and auxiliary register: the average age per calving was lower for the
animals of the F.R.S. Herdbook than for those of the N.R.S. Herdbook.

j. conformation: there was no relation between the score and the average age
per calving.

A 1\'aide d\'une enquête on a déterminé de 69983 vaches Hollandaises, qui avaient
vêlé au moins une fois, la connection entre l\'âge et le nombre de périodes dc lactation.
Il se trouvait que l\'âge moyen à la première parturition était 2 ans et 3 mois. La
durée moyenne de l\'intervalle des parturitions était 12 mois et demi.
Les éléments d\'importances sont les suivants:

a. la race: l\'âge moyen des génisses était pour la Pie Rouge, la Pic Noire, la Gro-
ninguer respectivement 3 ans et 3 mois; 2 ans et 10 mois et 2 ans et 10 mois;
la durée de l\'intervalle des parturitions était pour la Pie Rouge plus longue que
pour les autres races.

b. la province; l\'âge moyen par parturition était le plus bas dans la Frise et Hollande
du Nord; puis suivent Groningue, Utrccht, Overijssel, Hollande du Sud, Gelder-
land, Drenthe, Limbourg et le Brabant du Nord.

c. le sol: l\'âge moyen par parturition était le plus élevé sur les terres glaises du
Limbourg du Sud et sur les terres d\'argile fluviale.

d. la dimension des fermes: l\'âge moyen était le plus bas aux fermes de 25—40 ha
ct le plus élevé aux fermes de 5—15 ha.

c, prairies et champs cultives: l\'âge moyen par parturition s\'élevait à mesure que le
pourcentage des champs cultivés augmentait.

f. registre généalogique: l\'âge moyen par parturition était le même pour les vaches
enregistrées et non-enrcgistrces.

g. le type de ferme: l\'âge moyen par parturition était plus bas aux fermes d\'éle-
vages qu\'aux fermes ne faisant d\'élevage.

h. sorte de ferme: aux fermes avec vaches seulement l\'âge moyen par parturition
était plus bas qu\'aux fermes avec porcs et oiseaux de basse-cour aussi.

i. registre généalogique et registre auxiliaire: l\'âge moyen par parturition était plus
bas pour les vaches de la Herdbook Frisonne que pour celles de la Herdbook Hol-
landaise.

j. conformation: il n\'y avait pas de correlation entre les points obtenu à l\'examen
de la conformation ct l\'âge moyen par parturition.

Mittels eine Enquete wurde von 69983 Kühe welche wenigstens einmal gekalbt hatten
der Zusammenhang zwischen Alter und Laktationsperioden bestimmt. Es zeigte sich
dass das Durchschnittsalter beim ersten Kalb 2 Jahre und 3 Monate war. Die Durch-
schnittzwischenkalbzeit war 12/2 Monat; die Zeit zwischen den ersten und zweiten
Kalben war 14 Monate.

a. die Rasse: das Durchschnittsalter von Tiere die einmal gekalbt hatten war für die
Rotbunten, Schwarzbunten und Groninger beziehungsweise 3 Jahre und 3 M., 2
Jahre und 10 M. und 2 Jahre und 10 M.; auch die Zwischenkalbzcit war für
die Rotbunten länger dann für die 2 andere Rassen.

b. die Provinz: das Durchschnittsalter pro Anzahl Male kalben war im algemeinen
das niedrigste in den Provinzen Friesland und Nord-Holland; hierauf folgen Gro-
ningen, Utrecht, Overijssel, Süd-Holland, Gelderland, Drenthe, Limburg.

c. die Bodenart: das Durchschnittsalter pro .Anzahl Male kalben war das höchtste
für die Lössboden und die Flusslchm ; das niedrigste auf dem gemischte Lehm-
und Torfboden.

d. die Grösse der Höfe: das Durchschnittsalter pro .Anzahl Male kalben war das
niedrigste auf Betriebe vom 25- 40 ha und das höchste auf Betriebe vom 5 —25 ha.

e. Weide- und Ackerland: das Durchschnittsalter pro Anzahl Male kalben nahm zu
je wichtiger der Ackerbau war.

f. Stammbuch oder nicht Stammbuchbctricb : das Durchschnittsalter pro Anzahl
Male kalben war für Stanunbuch- und nicht Stainmbuchticre gleich hoch.

g. Zucht- oder Produktionsbetrieb: je weiniger das Jungvieh auf eigenen Betriebe ge-
züchtet wurde je höher wurde das Durchschnittsalter pro Anzahl Male kalben.

h. der Typ der Betriebe: je wcni.ger Schweine und Hühner gehalten wurden je
höher das Durchschnittsalter pro Anzahl Male kalben.

i. Stammbuch und Hilfsbuch: das Durchs<hnittsalter pro Anzahl Male kalben war
niedriger bei den Friesischen Rindvieh Stanunbuch Tiere dann bei den Nieder-
ländischen Rindvieh Stammbuch Tiere.

j. der äussere Form: die Wertung nach der äussere Form stand nicht im Zusammen-
hang mit dem Durchschnittsalter pro Anzahl Male kalben.

Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg. Direc-
teur: Dr. P. H. W. Tacken.

Het infectieuze hoesten bij variiens is één \\an de belangrijlte ziekten bij
onze jonge varkens. Het kan veroorzaakt worden door bacteriën, zoals
pasteurella (borstziekte), salmonella en eventueel andere, b.v. Strepto-
coccen. Veel meer van belang is echter de virus-pneumonie, die in ons land
zeer veel voorkomt.

De naam virus-pneumonie mogen we beschouwen als een verzamelnaam
voor meerdere ziekten. De bevindingen, zoals we deze aantreffen bij virus-
pneumonie in Nederland (T e r p s t r a, 1954 ) en België (T h o m a s, 1954)
stemmen overeen met die welke door B e v e r i d g e (1952—\'56) en B e t s
(1952) in Engeland, Hjärre in Zweden, La n nek (1957) in Noor-
wegen en als eersten K ö b e (1933) en W a 1 d m a n n (1933) in Duitsland
werden beschreven. De verschijnselen bij deze ziekten verschillen essentieel
van die van de virus-pneumonie (Hog Flu) zoals deze in de U.S.A. voor-
komt cn door Shope (19311 en Lewis en Shope (1931) voor het
eerst werden beschreven.

Bij de virus-pneumoniën kunnen secundaire bacteriële infecties optreden
o.a. door genoemde bacteriën. Deze kunnen het ziektebeeld wijzigen en het
sterfte-percentage vergroten.

De virus-pneumoniën kunnen we tenminste in twee verschillende ziekten
(of groepen van ziekten) verdelen; waarschijnlijk zijn er zelfs meer dan
twee. Het eerste virus dat moet worden vermeld is het influenza-virus van
Shope. Dit virus gaat meestal vergezeld van een bacteriële infectie, n.1. met
Bact. haemophylus suis. De ziekte wordt dan ook meestal aangeduid met
de naam „Varkens-influenza". Deze komt \\oor in Noord Amerika.

De incnbatie-tijd na de infectie is kort, n.1. 1 ä 2 dagen, zodat meestal vrij-
wel alle varkens in de koppel gelijktijdig ziek worden. De temperatuur is
hoog, dc dieren eten slecht of niet, zijn suf en hoesten.

Als er geen secundaire infectie met Bact. haemophylus suis optreedt zijn de
dieren na 4 ä 5 dagen weer genezen en is de sterfte-kans zeer gering. Als er
wel een secundaire infectie optreedt - - en dat is regel — is het verloop min
of meer chroni.sch. Na 6 ä 8 dagen is in elk geval geen virus meer aantoon-
baar en hebben zich anti-stoffen gevormd. Deze ziekte komt in Europa \\ (>or
zover bekend niet voor.

1 Naar aanleiding van een inleiding gehouden \\\'oor de Afdelingen van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde in Noord-Brabant, Zeeland en Overijssel in 1957
en voor de Veeartsenijschool te Gent op 27 februari 1958.

Het influenza-virus van Shope is een A-virus dat zeer veel overeenkomt
met het A-virus dat hij de mens grie]) kan veroorzaken. Het virus dat voor
enige tijd terug de aziatische griep-epidemie veroorzaakte, wordt als een
irnitant daarvan beschouwd.

De overeenkomst tussen A-virus (mens) en het virus van Shope wordt als
\\olgt aangegeven:

1. De antilichamen van het virus van Shope en die van het A-virus (mens)
zijn verwant. Voorzover er verschillen zijn, is dit wellicht meer een ver-
schil in kwantiteit dan een verschil in soort.

2. In varkens-serum, afkomstig van varkens met influenza van Shope, zijn
antilichamen aangetoond, die serologisch reageren met A-virus (mens).

3. De in het serum van de mens voorkomende antilichamen tegen A-virus,
reageren in sterke mate met het virus van Shope.

4. Hij besmetting van varkens met A-virus (mens) kon de pathogeniteit
voor varkens worden aangetoond. Hij contact met andere varkens ging
dit virus echter niet op andere varkens over.

5. Varkens, geïmmuniseerd tegen het virus van Shope waren echter niet
immuun tegen A-virus (mens).

Men neemt wel aan dat het virus van Shope een stam is van het A-virus
(mens), die aan het varken is aangepast; dit is echter nooit bewezen.
Daar in ons land het virus van Shope — voor zover bekend — niet voor-
komt, is het feitelijk fout om in Nederland van varkens-influenza te spreken
wanneer we de virus-]5neumonie of de varkensgriep op het oog hebben.
In Europa is de virus-pneumonie - dc varkensgrie]J — het eerst in Duits-
land onderkend door K ö b e (1933) en W a 1 d m a n n (1933), daarna ook
in Scandinavië, Engeland enz. Het ziekte-verloop stemt niet overeen met
dat in U.S.A.; het is meer slepend.

Op grond van onderzoekingen van H e v e r i d g e aan de universiteit van
Cambridge, zou men dit het C^ambridge-virus kunnen noemen. Het is
echter de vraag of we dit agens wel een virus mogen noemen. Het is een
agens, wellicht een jjro-virus, dat we ook al weer niet als één „eenheid"
kunnen beschouwen. Nederland.se, voorzover ik weet nog niet gepubliceer-
de, onderzoekingen door het S.V.O.T., hebben aangetoond dat meerdere
soorten (stammen) van dit agens in Nederland zouden voorkomen. Het is
een agens — laten we het gemakshalve verder een virus blijven noemen
— maar dan een virus dat in het lichaam van het aangetaste varken geen
anti-stoffen doet ontwikkelen.

Volgens Köbe (1933) zou de „age-resistance", dus de verhoogde weer-
stand op oudere leeftijd, bij oudere dieren een besmetting verhinderen.

Enkele kinderen, die in contact waren geweest met varkens, vertoonden griep-ver-
schijnsclen (Zuid-Limburg, herfst 1957).

Uit de longen van de biggen met biggengriep werd door V c r 1 i n d e en V c r s t e e g
(1958), tegen alle verwachtingen in, een coxsackie-virus geïsoleerd. V e r 1 i n d e had
veeleer een A-virus verwacht, mede in verband met dc toen sterk verbreid voorko-
mende aziatische griep. Bij de kinderen werd een zeer hoge anti-stof-titer tegen het
bij herhaling uit de longen van de biggen geïsoleerde coxsackie A5-virus aangetroffen.
V e r 1 i n d e heeft hiermede voor de eerste keer een coxsackie-virus als oorzaak van
varkensgriep aangetoond!

Uit het voorafgaande volgt dat van de aard van het Cainbridge-virus nog
zeer weinig bekend is. Als het zó is, zoals tot op heden vrijwel algemeen
werd aangenomen, dat tegen dit virus in het varken geen antilichamen
worden gevormd zou hiermede tevens gezegd zijn, dat zich tegen deze ziekte
geen immuniteit ontwikkelt en dat een voorbehoedende stof tegen dit
virus niet gevonden kan worden.

L a n n e k en B ö r n f o r n s (1957) hebben thans aangetoond, dat
jonge varkens, volgens röntgenologisch onderzoek genezen van de virus-
pneumonie in Noorwegen, daarna een aanmerkelijk grotere weerstand
tegen herinfectie toonden dan jonge varkens van dezelfde leeftijd die voor-
heen niet aan een infectie hadden blootgestaan. Zij besloten daaruit dat
wel antilichamen worden gevormd; de antilichamen hebben ze echter niet
aangetoond.

Volgens Be V e r i d g e (1958) is het agens filtreerbaar door een betrekkelijk
grof filter. In zorgvuldig gekleurde uitstrijkjes uit de longen is door middel
van Giemsa-kleuring een ]5leomorf organisme te onderkennen. Het opwek-
ken van een kimstmatige immuniteit is niet gelukt.

D int her et all (1957~l hebben het agens, hetwelk door hen met de
naam S.E.P. (Swine enzootic pneumonia) wordt aangeduid, in weefsel-
culturen en in de dooierzak van bebroede eieren uit de longen gekweekt.
De kweek in de allantois en het amnion \\an bebroede eieren verliep
negatief. Het agens bleek in vitro resistent tegen ])enicilline en streptomycine
doch was gevoelig voor aureomycine en terramycine. Of er een overeen-
komst is tus.sen S.E.P. en P.P.L.O. is nog een vraag.

Met het gekweekte S.E.P. in gesuspenseerde nier- en longcellen kon de
ziekte bij biggen worden opgewekt.

Met culturen in de dooierzak van 5- 7 dagen bebroede eieren lukte het
overbrengen van de ziekte ook wel, doch kon in de meeste gevallen geen
of geen duidelijk patholoog-anatomisch ziektebeeld worden opgewekt.
Zowel in de dooierzak-membranen als in de weefsel-culturen werden — bij
Oiemsa kleuring - elementair lichaamjijes aangetroffen.
In het serum van konijnen die meermalen waren ingespoten met S.E.P.-
agens kon een significante neutralisatie en C.B.R. tegen S.E.P.-agens wor-
den aangetoond. Dit was echter niet het ge\\\'al bij varkens.

De incubatie-tijd is bij de Europese vorm (en) aanmerkelijk langer dan bij
een infectie met het virus \\an Sho]je. Het bij ons voorkomende virus blijft
ook veel langer in de long aanwezig. Het kan tot tenminste 6 maanden in
actieve vorm door de long worden uitgescheiden. Het verloop van de ziekte
is typisch chronisch. De verbreiding van de ziekte in de koppel gaat lang-
zamer dan bij het virus van Shope. De sterfte kan met name op pas ge-
ïnfecteerde bedrijven betrekkelijk groot zijn, vooral wanneer secundaire
bacteriële infecties en slechte uitwendige omstandigheden, zoals koude en
vochtige stallen, daarbij een rol gaan spelen. Meestal is het sterfte-percen-
tage klein. Klinische symptomen zijn verdere gedurende meerdere weken
aanwezig: hoesten dat geleidelijk minder wordt — flankenslag en min-
dere groei. Vaak zien we een droge, schilferige, grijsgrauwe huidverkleuring.
Geleidelijk wordt de toestand beter, althans redelijker. Als de dieren 50—60
(70) kg. wegen groeien ze er geleidelijk doorheen. Daarvóór is intussen ech-
ter gemiddeld tenminste 40% van de groeicapaciteit (± 20% minder groei

en ± 20% meer voederverbruik) verloren gegaan, zodat de financiële uit-
komsten op een dergelijk bedrijf, afgezien van de dieren die sterven, ook
t.a.v. de mestvarkens die uiteindelijk afgeleverd kunnen worden, uitermate
slecht zijn.

We moeten er rekening mede houden, dat besmette dieren zelfs langer
dan 6 maanden na de besmetting smetstof kunnen blijven uitscheiden,
zodat vele klinisch normaal uitziende dieren smetstofdragers zijn.
Het virus wordt via de ademhalingswegen uitgescheiden; de besmetting van
het ene varken op het andere varken kan alleen direct plaats vinden, bij
wijze van spreken, uitsluitend door „aanhoesten". Overbrenging van het
virus via de mens of voorwerp (schoenen) is praktisch uitgesloten.
Ue klinische afwijkingen kunnen worden waargenomen op een leeftijd van
3 a. 6 weken (besmetting bij de zeug) en op 7 ä 10 weken tot 4 maanden
door contact met besmette varkens. Rij varkens, zwaarder dan 60 ä 70 kg.
zien we, behalve wat hoesten, praktisch weinig verschijnselen meer.
De genoemde verschijnselen, vooral wanneer hierbij het bedrijf in zijn ge-
heel kan worden bezien, kunnen ons voor het stellen van de diagnose een
zeer sterke aanwijzing geven. Daarbij valt op te merken dat het hoesten
als regel zeer sterk te horen is als de biggen of jonge varkens, nadat ze neer-
lagen, opstaan en weer in beweging komen, of nog beter, worden opge-
jaagd en gedurende enkele minuten in de stal worden rondgedreven. De
temperatuur is meestal weinig verhoogd (tot 40° G.). Rij het begin van de
ziekte is er meestal gedurende enkele dagen wat diarree. De dieren lijken
over het algemeen niet wat men noemt ernstig ziek, ze eten behoorlijk. Ze
zijn misschien wat langzaam in hun bwegingen, groeien slecht en vertonen
eventueel de reeds genoemde droge grauw-grijze huidverkleuring en verder
hoesten ze met eventueel flankenslag.

De diagnose wordt gemakkelijk gesteld door typische afwijkingen, die bij
sectie worden aangetroffen. Soms zien we een Uchte hyperemie van het
maagslijmvlies; bij diarree wat gezwollen darmscheillymfklieren, die echter
niet hypcrernisch zijn. De milt kan iets gezwollen zijn, maar we zien geen
septische afwijkingen. Soms vinden we wat vocht in de borstholte.
De afwijkingen aan de longen zijn zeer karakteristiek. Meestal zijn de beide
longen aangetast. De hartkwabben en longtoppen zijn het meest aange-
daan; in elk geval is slechts een deel van de long aangetast. De grens tussen
het pathologisch veranderde en het normale longweefsel is scherp. Het af-
wijkende gedeelte ligt meestal iets lager van niveau dan het naast-liggende
normale longweefsel. De afwijking is een katarrhale broncho-pneumonie
met atelectase, met wat dik of minder dik muceus slijm in de bronchiën en
broncheoli. Vooral in het acute stadium is het slijmvlies in de grote bron-
chiën, trachea en keel wat rood en zijn de aangetaste delen van de long
vrij donker purperachtig rood van kleur, Mede door het oedeem voelt het
afwijkende longweefsel vast aan. Het normale longweefsel is over het alge-
meen vrij bleek van kleur. In het normale longweefsel wordt nogal eens wat
interstitieel oedeem aangetroffen. De cervicale, bronchiale en mediastinale
lymfklieren zijn gezwollen en oedemateus. In een ouder stadium ontwikkelt
zich geleidelijk steeds meer een interstitiële infiltratie en ontstaat vaak op
verschillende plaatsen een oblitererende bronchitis. De kleur van het afwij-
kende long-gedeelte wordt dan lichter grijs.

Dit sectiebeeld wordt procents-gewijze bij jongere varkens zeer vaak, bij
oudere varkens betrekkelijk zelden, aangetroffen. Bij oudere varkens vindt

men na slachting wel eens duidelijk residuen van deze longafwijkingen
waarbij door organisatie en inkrimpingen van het interlobaire en inter-
lobulaire bindweefsel duidelijk groeven in het weer betrekkelijk normaal
geworden, toch nog vaak iets grauwachtige, longweefsel zijn ontstaan. Deze
restanten van virus-pneumonie worden vooral aangetroffen in de voorste
longhelft in de uiteinden van de longkwabben.

Van een medicamenteuze behandeling moeten we niet veel resultaat ver-
wachten. Als de dieren acuut ziek zijn — bij zg. „Break Downs" — wordt
aangegeven: 2 opeenvolgende dagen telkens /a gram streptomycine.
T e r p s t r a (1954) geeft aan: gedurende 1 week, 2 maal per dag, 250 mg
aureomycine of Aurofac (3 gr. per dag). Verder wordt aanbevolen: tetra-
cycline 10 mg per kg lichaamsgewicht subcutaan of 20 tot 30 mg per kg
lichaamsgewicht jDer os. en

Lannek (1955) geeft aan curatief: 10—20 mg terramycine of aureo-
mycine per kg onder het meelvoer en preventief 5 mg terramycine of aureo-
mycine per kg onder het meelvoer gedurende 3 maanden. Hiermede zou
op een besmet bedrijf uitbreiding onder de jongere varkens worden voor-
komen.

Van Belgische zijde wordt aangegeven de oplossing Deapé, dit is: 25 mg
(1 mg = 40.000 E) vitamine D2; 1.500 E vitamine A en 30.000 E peni-
cilline-procaïne, waarvan naar gelang de leeftijd 1—5 cc. worden inge-
spoten.

Van Noorse zijde wordt een behandeling met sulfamezathine aanbevolen.
Van al deze medicamenten kan men slechts een betrekkelijk resultaat ver-
wachten, het meest in het vrij acute stadium en dan nog alleen om secun-
daire infecties te beteugelen of tegen te gaan. Hierdoor kan dus alleen een
relatieve beteugeling van de algemene toestand worden bereikt, met even-
tueel wat snellere verbetering van de groei.

Een effectieve bestrijding moet berusten op hygiënische maatregelen. In
de Scandinavische landen is er dan ook een aangifte-plicht. Het nemen
van wettelijke- en politionele maatregelen zou voor Nederland moeilijk zijn,
daarvoor is de ziekte voor ons land te zeer algemeen verspreid. Bovendien
is het vooral bij oudere varkens moeilijk uit te maken of de dieren al dan
niet besmet zijn. Een algemeen effectieve bestrijding zou het best mogelijk
zijn, wanneer we ook in dc varkenshouderij overeenkomstig de ]5luimvec-
houderij — waar we in Nederland enerzijds fok- en vermeerdcringbcdrijven
hebben en anderzijds de bedrijven van de „nut-pluimveehouders" — een
volledige scheiding hadden van fokbedrijven en mestbedrijven. Dit tc be-
reiken lijkt me bij de huidige constellatie van de Nederlandse varkens-
houderij niet mogelijk. We moeten de bestrijding van de virus-pneumonie
dus uitsluitend zien als een bestrijding per bedrijf.

Dit is mogelijk door een sanerings-systeem, waarbij we vooral steunen op
twee belangrijke gegevens:

Ie dat de besmetting alleen direct mogelijk is van varken op varken en
dan alleen nog op zeer geringe afstand, want het agens blijft buiten
het varkenslichaam niet actief;

2e. dat de longafwijking bij besmette varkens na geruime tijd verdwijnt.
De uitscheiding van actief agens houdt na zekere tijd — we mogen aan-
nemen binnen 8 maanden — op.

Dit laatste gegeven is theoretisch aanvechtbaar, maar het blijkt dat we
er in de praktijk goed mee kunnen werken!

Ik wil hier het systeem aangeven, zoals dit in Limburg in meerdere
gevallen met goed succes is aanbevolen, en dat voor een groot deel neer-
komt op het door ^V a 1 d m a n n (1933) aangegeven systeem. We zullen
hierbij uitgaan van een besmet bedrijf, waarop zowel gedaan wordt aan
fokkerij als mesterij. Wanneer aan een van de beide niet ged;ian wordt,
kan men het onderdeel dat daarop betrekking heeft eenvoudig weglaten.

Vanaf het begin van het saneringsplan laten we de aanwezige varkens in de
stallen waar ze zijn, maar zorgen dat er geen jonge varkens meer in de
betreffende stallen worden aangevuld, noch door geboorte noch door aan-
koop. Eventueel aangekochte varkens komen dus niet in de besmette stal-
len. Aankoop van jonge varkens is op een fokbedrijf, als dit mogelijk is,
te ontraden. De drachtige zeugen moeten uit de varkensstal — verder te
noemen permanente varkensstal — verwijderd worden als ze nog 2 ä 3
weken moeten dragen. Ze worden dan ondergebracht in een noodstal-
ruimte, liefst met uitloop, minstens 4 nieter van de varkensstallen verwij-
derd. In deze noodstalruimten mogen de laatste tijd geen varkens verbleven
hebben. Veelal komt dit er op neer dat men in het huisweiland nood-
stallen moet maken met behulp van pakken stro, houten schotten e.d.
Diär laat men de zeugen verblijven, biggen werpen en laat men de biggen
opgroeien.

Met de jonge zeugen — en eventueel aanwezige oudere zeugen die voor een
half jaar of korter voor het eerst besmet kunnen zijn (b.v. aangekochte
zeugen) — moet men het meest voorzichtig zijn, daar deze vooral in de
aanvang nog smetstof kunnen verspreiden. Men doet verstandig deze in-
dividueel in een noodstal met uitloopmogelijkheid te plaatsen tenminste
2 meter van de andere zeugen verwijderd, zó, dat na het werpen de biggen
van deze zeugen geen rechtstreeks contact hebben met de biggen van de
andere zeugen en omgekeerd dat de biggen van de andere zeugen geen
rechtsreeks contact hebben met de zeugen die eventueel nog smetstof zou-
den kunnen verspreiden.

De varkens, die niet voor de fokkerij bestemd zijn, laat men intussen in
de permanente stal en men zal daarmee verder moeten „sukkelen", totdat
ze ± 60 kg wegen en beter gaan groeien; daarna worden ze geleidelijk als
mestvarken afgeleverd. Geleidelijk raakt de permanente varkensstal dus
leeg, waarna deze — vooral vanwege de secundaire infecties - wordt
schoongemaakt en ontsmet door schrobben met 2% heet soda-water, 0,5%
chloorblcekloog en het witten van dc muren. Daarna, doch liefst niet eerder
dan dat het seizoen daartoe dwingt, kan men de opgroeiende varkens en
zeugen vanuit de noodstallen weer overhevelen naar de permanente stal-
len. We moeten daarbij het meest \\ oorzichtig zijn met de opgroeiende var-
kens, geboren uit de jonge zeugen en ook met de jonge zeugen zelf. De
kans dat tussen de jonge zeugen nog een actieve smetstofuitscheider aan-
wezig was, is niet geheel denkbeeldig.

Men doet dus wel verstandig, wanneer men de jongere zeugen zeker niet
terugbrengt in de permanente stal, voordat ze voor de 2e maal drachtig
zijn. Over het algemeen geeft dit geen moeilijkheden. Meestal hebben de
veehouders geen haast om hun varkens naar de permanente stal terug te
brengen, omdat de gezondheid van de opgroeiende varkens in de nood-
stallen, waar de jonge varkens veel buiten lopen, niet te wensen over laat.

Om de bedrijven vrij te houden is het zaak het bedrijf niet te besmetten
door inkoop. Op fokbedrijven is aan aankoop over het algemeen weinig of
geen behoefte. Bedrijven die niet fokken, doch uitsluitend mesten, moeten
natuurlijk permanent biggen inkopen. De kans dat men onbesmette dieren
inkoopt is het grootst als men inkoopt van bedrijven waar weinig varkens
worden gehouden! Vooral geldt: koop rechtstreeks van bedrijven en kijk
dan niet alleen naar de in te kopen biggen, maar bekijk het gehele varkens-
bedrijf. Op besmette bedrijven ziet men bij de jongere varkens zeker wel
de geschetste afwijkingen (hoesten — drijf de aanwezige jonge varkens
2 a 3 minuten door de stal, dan komt dit hoesten bij biggengriep tot
uiting).

Het loont de moeite even terug te grijpen op het in Nederland niet bekende
varkensgriep-virus van Shope, dat in U.S.A. gecombineerd met Bact. hae-
mophylus suis, varkensgriep veroorzaakt. Dit is dus de vorm die we op
grond van de daarbij voorkomende Bact. haemophylus suis, ook varkens-
influenza kunnen noemen.

Uit de mededeling dat deze niet in Nederland voorkomt, mogen we niet de
gevolgtrekking maken, dat in Nederland geen varkensziekte bekend is, waar-
bij Bact. haemophylus suis de veroorzaker is.

We kennen een ziekte bij gespeende biggen, waaruit men in meerdere
gevallen een gram-negatief staafje kweekt dat precies lijkt en op de voedings-
bodem zich gedraagt zoals de influenza-bacterie; dus zoals de Bact. haemo-
phylus suis van Shope, P f e i f f e r en K ö b e. De hierdoor veroorzaakte
ziekte is de z.g. „Serositis en polyarthritis fibrinosa".

Opmerkelijk is, dat we deze afwijking uitsluitend zien bij pas aangekochte
biggen. De ziekte blijft tot de aangekochte toom beperkt en gaat in het
bedrijf niet op andere koppels over. De verschijnselen zijn als volgt: enkele
dagen na de aankoop worden de dieren ziek, blijven in het stro liggen, eten
slecht, soms is er wat hoesten, de dieren hebben koorts. Al gauw zien we bij
één of meerdere dieren dat ze kreupel worden. Een of meer gewrichten,
vooral knie-, sprong- of handwortel zijn gezwollen, drukpijnlijk en soms iets
rood. Zijn meerdere gewrichten aangetast, dan staan de dieren niet meer
op en schreeuwen als men ze overeind helpt of omhoog heft. De sterk aan-
getaste dieren zullen na enkele tot 5 a 6 dagen dood gaan. Kort voordat de
dieren sterven zien we soms stuwingsverschijnselen; dus een blauw-rode ver-
kleuring van de oren, schoft en/of buik. In de buik, borst en hartzakje tref-
fen we grauw-geelachtig vocht met fibrine aan. Hetzelfde vinden we in de
aangetaste gewrichten. De kleur van de gewrichtsvlakten is te grauw, soms
iets geelachtig, van kleur.

In sporadische gevallen zien wc geen kreupelheid, doch alleen een ontste-
king van de hersenvliezen. In deze gevallen liggen de dieren plat, maken
zwembewegingen, de kop is vaak naar achteren geslagen, de ogen hebben
een abnormale stand (scheelzien). De dieren die deze afwijking — Vitus-
dans-verschijnselen — vertonen, gaan meestal snel dood.
De oorzaak van deze ziekte is de Bact. haemophylus suis. Deze bacterie komt
vaak saprofytisch bij gezonde varkens voor. (Uit de gezonde varkens kan
wel eens de Bact. haemophylus suis in „rough-vorm" kweken; uit de zieke
varkens groeit de „smooth-vorm"). Het schijnt dat de „stress", veroorzaakt
door vervoer e.d., tot gevolg heeft, dat bij onze biggen — die niet alleen
slecht tegen koude kunnen, doch tevens over het algemeen blijkbaar slechts

over een matig regulerend vermogen beschikken — de reeds aanwezige
haemophylus de kans krijgt om op bepaalde plaatsen (serosae, gewrichten,
eventueel meningen) zijn pathogene eigenschappen te ontplooien met het
omschreven ziektebeeld als gevolg.

Vandaar dat men deze ziekte ook wel „marktziekte" noemt. Wellicht dat
eenmaal pathogeen geworden stammen via voertuigen de te vervoeren
biggen kunnen besmetten. Ik vermoed dat meerdere practici deze ziekte op
gezette tijden wel eens zien, en als men dit aantreft, dat men dan meerdere
van deze gevallen in het praktijkgebied op verschillende bedrijven kan aan-
treffen, doch steeds en alleen bij jonge dieren, kort na de aankoop. Daarna
ziet men het wellicht in de praktijk geruime tijd niet meer. Sinds september
1956 — dus na de invoering van de verplichting tot regelmatige ontsmetting
van de veewagens in Nederland — troffen wij het in onze sectiezaal veel
minder aan. We moeten aannemen dat het begin van deze ziekte op het
vervoermiddel en de markt plaats vindt, mede ten gevolge van „stress".
Hierdoor ontstaat weerstandsverlies en ook bestaat de kans op een eventuele
besmetting met een stam die meer pathogene eigenschappen heeft verkregen.
-Ms goede therapie wordt sulfamezathine (percoccide) ingespoten. Deze
inspuiting is na 1 à 2 dagen te herhalen. Met streptomycine bereikt men
eveneens goede resultaten.

Vermeldenswaard is het, dat we ook een polyarthritis kennen bij zogende
biggen, die veroorzaakt wordt door de Pyosepticus viscosum (Shigella),
waarbij we vaak grauw-gele metastatische,, milliaire haardjes vinden in de
nieren. Deze zeldzaam voorkomende ziekte gaat op het bedrijf wel op an-
dere tomen over, en is derhalve niet te verwisselen met de besproken „markt-
ziekte", veroorzaakt door de Bact. haemophylus suis.

Dc schrijver geeft een verhandeling over viruspneumonie en varkensgriep.
SUMM.\'^RY.

L\'auteur donne un aperçu des pneumonies à virus et de la grippe porcine.
ZUSAMMENFASSUNG.

B e t s, A. O. : Respiratory diseases of pigs. V. Some clinical and epidemiological as-
pects of virus pneumonia of pigs. Vet. Ree., 64, 283, (1952).
B eve rid ge, W. I. B.: Immunity to viruses. A general discussion with special

revcrence to the role of allergy. Lancet, 263, 299, (1952).
B e V e r i d g e, W. I. B. : Virus pneumonie bij varkens. VI. Dierg. Tijdschr., 25, 29,
(1956).

B e V e r i d g e, W. I. B.: Virus Pneumonie der Schweine. Schweiz. Arch. f. Tierhielk.,
100, 525, (1958).

pigs. Nord. Vet. Med., 1, 15, (1955).
Börnforns, S. en Lannek, N.: Treatment of enzootic pneumonia (virus pneu-

monia) in pigs with tetracycline: failure to remove the virus from an already
established infection. Vet. Rec., 68, 602, (1956).

D i n t e r, Z., W e s s 1 e n, T. en L a n n e k, N. : Die Kultivierung des S.E.P.-agens
im Dottersack des Bruteies. Zentr. Blatt f. Vet. Med., 4, 581, (1957).

Kobe, K.: Di, Actiologie der Ferkelkrippc. Zlb. Bakt. I (Orig.), 129, 161, (1933).

Lannck, N. en Börnforns, S.: Immunity to enzootic pneumonia in pigs fol-
lowing recovery from the disease. Nord. Vet. Med., 9, 91, (1957).

Lewis, P. A. en S h o p e, R. E.: Swine influenza. II. A haemophylic bacillus from
the respiratory tract of infected swine. Journ. Exp. Med., 54, 361, (1931).

S h o p e, R. E.: Swine influenza. III. Filtration experiments and etiology. Journ.
Exp. Med., 54, 373, (1931).

T e r p s t r a, J. I.: Hoestende varkens (virus pneumonie der varkens). Tijdschr. v.
Dierg., 79, 671, (1954).

Thomas: La pneumonie à virus du porc. Sa présence en Belgique. Ann. de Med.
Vet., 8, 459, (1958).

V e r 1 i n d e, J. D. en Versteeg, J. : Coxsackie-virus pneumonie bij biggen als
smetstofbron voor de mens. Tijdschr. v. Dierg., 83, 459, (1958).

W a 1 d m a n n, O. : Die Aetiologie des Ferkelkümmerns. Die Ferkelgrippe. Berl.
tierörztl. Wochenschr., 49, 693, (1933).

De eerste berichten hierover meldde in 1913 de Amerikaan W. J. Spillman, die een
schaap-geitenlam beschreef met het uiterlijk van een geit, doch op de huid zeer ruige
wol. Het dier bleek echter onvruchtbaar. Tot deze laatste conclusie kwam ook de
Italiaan S. Galusera in 1920, die tevens meldde, dat op Sardinië bastaarden uit geiten
en schapen geen uitzonderin.gen vormden.

De door de Amerikanen B. Warwich e.a. genomen proeven met rammen en angora-
geiten leverden geen resultaten op, daar de vruchten reeds voor de geboorte afstierven.
Ook in Rusland waren de resultaten beneden de verwachting. In 1953 werden door
middel van k.i. geiten bevrucht met zaad van rammen. Enkele geiten werden bevrucht,
doch deze vruchten stierven later weer af. Omgekeerd vond zelfs .geheel geen be-
vruchting plaats.

De conclusie is dan ook gerechtvaardigd, dat de kruising als zodanig we 1 tot de moge-
lijkheden behoort, doch dat deze foktechnisch waardeloos is, daar de nakomelingen
onvruchtbaar zijn.

Misschien afgaande op deze ervaringen schijnt men in Bulgarije een ander systeem
te hebben toegepast. Om dc ooi klaar te maken voor het opnemen van zaadcellen van
een bok, werd een niet bronstige ooi enige maanden voor de bronst 2 maal per week
geïnsemineerd met sperma van een bok. Bovendien krijgt ze ook 2 maal per week
een inspuiting van 15 cc geitebloed. Zodra de bronst begint, wordt zowel het zaad
van een bok als van een ram gecentrifugeerd, zodat de zaadcellen gescheiden worden
van dc sperma-geleidevloeistof. Men voegt dan aan dc spcrma-geleidevloeistof van de
ram zaadcellen van dc bok toe. De daarmee geïnsemineerde ooien worden drachtig.
In de eerste generatic lijken bijna 80% der jongen op het moedcrdier en zien er dus
schaapachtig uit. Maar de melkproduktie wordt door de heterosis versterkt.
Deze nam n.1. toe tot 1200 gram en de wolproduktie tot 4 a 5 kg. Bovendien zijn ze
vruchtbaar, zodat men er mee kan fokken. Voor de tweede generatie gebruikt men
dan weer een merinoram (schaperas met buitengewone wolkwaliteiten), waardoor
dc wolkwaliteit wordt verbeterd. Want de wol van de F 1-generatie had veel over-
eenkomst met de lan.ge haren van de .geiten.

We zijn benieuwd wat er uiteindelijk uit deze kruisingen zal groeien. Bulgarije heeft
ca. 9 miljoen schapen. De landrassen geven slechts 300 gram melk per dag en
900—1300 gram wol per jaar.

Naar aanleiding van een door een practiserend dierenarts aan de redactie
gestelde vraag over antedatering van abortus-infectie bij koopkwesties, heeft
de redactie Prof. A. van der Schaaf en Prof. Dr. G. Wagenaar bereid ge-
vonden over deze, voor de praktijk belangrijke, kwestie hun mening te geven.
De gestelde vraag en de beide antwoorden worden hieronder volledig weer-
gegeven.

Indien bij een rund, dat gekocht werd met een abortus-vrije verklaring
(vierkant- of driekhoek stempel) één of twee weken na aankoop een her-
nieuwd bloedonderzoek op abortus wordt gedaan en hierbij blijkt dat het
bloed van het dier een titer heeft van 1 : 25 (= dubieus) of 1 : 50 en hoger
(= positief), kan dan op grond hiervan een koopvernietigende verklaring
worden afgegeven?

Bij het beantwoorden van de bovengenoemde \\Taag dient in de eerste plaats
overwogen te worden, wat de stempels inzake de abortusbestrijding eigenlijk
betekenen.

Zowel bij dc tuberculosebestrijding als bij de abortusbestrijding heeft men
voor de verklaringen het zwaartepunt gelegd op de toestand op het bedrijf
van herkomst.

Uit de tuberculosebestrijding weet men, dat een rode verklaring minder
goed was dan een groene, terwijl deze groene verklaring weer minder goed
was dan een witte.

Deze zelfde trap ziet men ook bij de abortusbestrijding, n.1. mededeling,
driehoeksstempel en rechthoeksstempel.

Deze stempels geven dus een garantie ten aanzien van het bedrijf van her-
komst en ook wel ten aanzien van het individuele dier, maar altijd naar het
\\erleden toe. Het onderzoek, .zowel van het bewuste dier, als van het be-
drijf, heeft immers een kortere of langere tijd vóór het afgeven van de ver-
klaring plaats gevonden.

Een stempel op de verklaring wettigt het vermoeden, dat het in de ver-
klaring genoemde dier abortus-vrij zal zijn, het stempel garandeert dit
abortus-vrij zijn echter niet.

Bij de t.b.c. bestrijding was dit ook het geval. Men is er bij de t.b.c. bestrij-
ding dan ook toe overgegaan bij de verklaring een extra garantie van de
verkoper te eisen, waarbij deze verkoper verklaart het dier te zullen terug-
nemen, als het binnen 16 dagen reageert.

Deze garantie wordt bij de abortusbestrijding niet of nog niet gegeven. Men
kan dus m i. nooit stellen, dat een stempel een bepaalde garantie geeft, op
grond waarvan een dier door de verkoper zou moeten worden teruggenomen,
als het dier een positieve bloedtiter vertoont. Maar ook zonder garantie is

de verkoper gehouden in te staan voor verborgen gebreken, die het^ dier
ongeschikt of minder geschikt maken \\oor het gebruik, waartoe het was
bestemd.

1. De koper heeft bij de koop geëist, dat bij de koe een verklaring ^oet
zijn met een abortusstempel, maar bovendien heeft hij geëist, dat het
bloedonderzoek direct na de koop nog negatief zal verlopen. In dit geval
is het niet moeilijk. Men kan aannemen, dat er hier ten aanzien van het
abortus Bang opschortende voorwaarden aanwezig waren, zodat de koop
feitelijk pas gesloten is nadat het bloedonderzoek goed was.

2. Uit het feit, dat de koper een dier met een verklaring en een abortus-
stempel vraagt, zou het ook aan de verkoper duidelijk kimnen zijn, dat
de koper beslist een abortus \\\'rij dier zoekt. Het gebruik als abortus vrij
dier zou hiermede ook voor de verkoper vast staan.

Wanneer de rechter dit standpunt zou aanvaarden, zou het niet abortus
vrij zijn van het dier als koopvernietigend kunnen worden aangemerkt.

3. Het kan echter ook zijn, dat de verkoper zich beroept op artikel 1529.
In dit artikel is er sprake \\ an een bijzondere overeenkomst, waarbij de
door de wet opgelegde verplichtingen inzake koop en verkoop kunnen
worden ingekort of uitgebreid.

De verkoper kan stellen, dat hij bij bijzondere overeenkomst inzake
abortus een dier geleverd heeft en dat daarmee de garanties inzake
abortus ophouden.

Naar mijn mening is er veel voor dit standpunt te zeggen. De koper heeft
ten aanzien van een bepaalde ziekte een bepaalde garantie, d.w.z. de ver-
klaring, geëist. Deze garantie heeft hij gekregen en daarmee is de zaak voor
de verkoper af, d.w.z. als de verklaring correct is afgegeven.
Ik geloof, dat dit laatste standpunt voor de rechter de meeste kans zal
maken. Ik zou daarom nooit gaan procederen over een koe met een positieve
bloedtiter, als slechts een verklaring is gevraagd en geen garantie inzake
de titer voor de eerste 14 dagen na de koop is gegeven.

In verband met de visie, die in voorgaand antwoord is weergegeven, kan
men zich voorstellen, dat de vraagsteller na er kennis van te hebben ge-
nomen niet geheel bevredigd is, omdat hierin noch een bevestiging noch een
ontkenning is gegeven van de vraag of op grond van een geldig abortusvrije
\\ erklaring, die blijkens een volgend onclerzoek ten onrechte schijnt te zijn
\\ ersterkt, een koopvernietigende verklaring kan worden afgegeven, en zo ja:
voor welke maximale tijd na de koop.

Uit de tekst van de stempels blijkt, dat het z.g. vierkante stempel garantie
geeft omtrent de status \\ an het bedrijf van herkomst tot op het moment van
de koop, terwijl het driekhoekstempel alleen een garantie geeft omtrent het
resultaat van het melkonderzoek van het hele bedrijf en het resultaat van
het bloedonderzoek van het betreffende rund op een gestelde datum.
Hieruit blijkt wel, dat de eerste verklairng van veel grotere waarde is dai de
2de, want wanneer uit een nader onderzoek van het z.g. abortusvrije rund

zou blijken, dat dit niet „abortus-vrij" was op het moment van de koop, dan
zou de verklaring met het vier-kantstempel ten onrechte zijn afgegeven. Op
grond hiervan kan de koper dus geadviseerd worden een actie tot koop-
vernietiging in te stellen. Tot staving van zijn eis zal hij dan een door een
deskundige opgemaakte verklaring moeten overleggen waaruit blijkt, dat
het rund op het moment van de koop niet voldeed aan de garantie van
de verklaring.

Rij de afgifte van een dergelijke verklaring is echter voorzichtigheid ge-
boden, want men dient rekening te houden met twee mogelijkheden:

a. dat een bloedtiter van 1 : 25 of 1 : 50 bij het onderzoek op abortus Rang
door middel van de agglutinatie in Nederland kan worden veroorzaakt
door een infectie met Br. abortus;

b. dat de bloedtiter het gevolg is van een vroegere enting, waarbij natuur-
lijk enige schommeling van de titer kan optreden. Speciaal schijnt dit
het geval te zijn bij drachtige dieren.

Ten aanzien van de kwestie van infectie met Brucella abortus kunnen wij
afgaan op literatuurgegevens, die in dit opzicht niet eensluidend zijn. Axel
T h O rn s e n, die vrij uitvoerige proeven heeft genomen met perorale en
conjunctivale besmettingen door middel van cultuur van Br. abortus of
materiaal van geaborteerde vruchten, kwam tot de conclusie dat de in-
cubatie \\ an een positieve reactie bij het serologisch onderzoek varieert van
15 tot 82 dagen. Het Amerikaanse Special Committee on Rrucellosis gaf in
1949 aan, dat de z.g. serologische incubatie 21 tot 56 dagen bedraagt. S i r
J O h n M c F a d y a n en zijn medewerkers hebben echter reeds 40 jaar ge-
leden gepubliceerd, dat de incubatie van minder dan 7 dagen tot hoogstens
21 dagen zou bedragen. Zij werkten echter met een parenterale infectie,
hetgeen niet overeenkomt met de natuurlijke.

Proeven aan het Instituut voor Vet. Bacteriologie van de laatste 3 jaar
hebben uitgewezen, dat met een zware besmetting conjunctivaal, die in
100% bij ongeëntc drachtige dieren abortus tengevolge had, in 2 van de
5 gevallen de incubatietijd van een positief serologisch onderozek korter dan
14 dagen kan zijn. Toen echter een lichtere besmetting, die weliswaar ook
nog 100% infectie gaf bij niet-geënte drachtige runderen, conjunctivaal
werd veroorzaakt, bleek in alle gevallen de incubatietijd langer te zijn dan
14 dagen.

Aangezien in de praktijk bij een natuurlijke besmetting, die vrijwel nooit
in 100% der infecties van ongeëntc of geënte runderen abortus tengevolge
heeft, altijd sprake is van een betrekkelijk kleine infectiedosis is dan ook te
verklaren, dat hierbij een positieve agglutinatie maximaal 14 dagen zou
zijn te antedeteren. Bij geënte serologisch negatieve runderen bleek ook de
zware besmetting nooit binnen 14 dagen na de besmetting een spontane
agglutinatititer te veroorzaken, zodat voor deze categorie hetzelfde geldt als
voor de niet-geënte runderen.

Moeilijker wordt het echter om een reactie, die het gevolg is van een vroe-
gere enting met cultuur van Strain 19, als koopvernietigend aan te merken,
want in deze gevallen kan niet worden aangetoond, dat het rund door de
dubieuze of positieve enttiter niet of minder geschikt zou zijn voor het doel,
waarvoor het dier werd aangekocht.

In de tweede plaats is er altijd de mogelijkheid, dat tengevolge van uitwen-
dige omstandigheden, waarop de verkoper geen enkele invloed kan uit-
oefenen, de titer in betrekkelijk korte tijd stijgt van 1 : 12 tot 1 ; 25 of mo-
gelijk zelfs 1 : 50. De betreffende reactie blijft, indien er geen besmetting
met virulente Br. abortus heeft plaats gehad, echter altijd het karakter be-
houden van een entreactie d.w.z. bij het serologisch onderzoek wordt wel
een dubieuze of positieve agglutinatie aangetoond, doch de complement-
bindingsreactie is en blijft negatief. Het instellen van een actie tot koop-
vernietiging op grond van agglutinatiereacties, die kennelijk als enttiters
zijn te beoordelen, is dus niet aan te raden, en afgifte van verklaringen, die
een dergelijke actie zou bevorderen, is dus niet wenselijk. Tenslotte kan nog
worden opgemerkt, dat bij een infectie met virulente Br. abortus de agglu-
tinatietiter wel het eerst kan optreden, doch dat deze steeds wordt gevolgd
óf bijna tegelijkertijd óf na een kortere of langere periode door een positieve
complementbindingsreactie. Een positieve complementbindingsreactie werd
bij een beoordeling volgens het tegenwoordig gebruikte systeem nimmer door
ons gezien binnen 14 dagen na de infectie, ook niet bij de zwaarste con-
junctivale infectie.

Verder kan hieraan nog worden toegevoegd, dat op grond van de resul-
taten van wetenschappelijke onderzoekingen nog is gebleken, dat bij een
natuurlijke infectie met Br. abortus een drachtig rund tengevolge van deze
besmetting niet aborteert binnen 4 weken na de besmetting. Indien een
brucella-abortus optreedt binnen deze termijn dan is hiermee aangetoond,
dat het bedoelde nmdveebeslag op het moment van de koop niet abortus-
vrij was en dus de verklaring ook ten onrechte was afgegeven, dit onafhanke-
lijk van de uitslagen van het bloedonderzoek voor of na de koop.

Wanneer een rund is aangekocht met een A.B.R.-vrij-verklaring of een
„mededeling", dan houdt dit op zichzelf geen garantie in omtrent het
abortus-vrij zijn van het betreffende rundveebeslag. Wanneer garantie niet
op andere wijze is gegeven ten opzichte van het betreffende rund dan zal
een actie tot koopvernietiging bij vaststelling van een infectie- of entreactie
binnen 14 dagen na de koop weinig kans op succes bieden. De afgifte van
een diergeneeskundige verklaring aangaande een vastgestelde dubieuze of
positieve reactie is dan dus ongewenst, tenzij dc koper deze garantie spe-
ciaal heeft bedongen.

Het blijft echter steeds de vraag zolang hieromtrent dc rechter geen uit-
spraak heeft gedaan of een rund, dat verwerpt tengevolge van brucellosis
binnen 4 weken na de koop, niet behept was met een koopvernietigend ge-
brek wanneer het als een gezond drachtig dier werd gekocht, ongeacht of er
bij de koop een verklaring met driekhoekstempel, een „mededeling" of een
tbc-verklaring zonder stempel werd overgelegd.

Aangezien de eigenaar het betreffende rund zeker niet zou hebben gekocht
indien hij geweten had, dat het dier met Br. abortus was geïnfecteerd, kan
op redelijke gronden ook worden verwacht, dat de uitspraak van de rechter
in een dergelijk geval in gunstige zin voor de eiser zal uitvallen.

Two answers are given on the question of antedating of abortion infection in the cow.

Pitzschke, H.: Erfahrungen mit dem Sellers-Quetsch-Präparat und dem Mäuse-
Tierversuch bei der Laboratoriums-Diagnose der Tollwut. Zentr. bl. Bakt. Paras.
Infekt, und Hyg., 172, 197, (1958).

De voor de diagnose belangrijke Negri-lichaampjes worden hoofdzakelijk in de grote
gangliencellen gevonden en deze zijn vooral in de Ammonshorens aan te treffen.
Beschreven wordt, in welke delen van de Ammonshoren genoemde cellen vooral ge-
legen zijn. Van deze kennis wordt gebruik gemaakt om Negri-lichaampjes snel te
kunnen vinden in de paraffine-coupe en tevens om ze in een zo groot mogelijk aantal
met een pincet uit een verse doorsnee van de Ammonshoren op glas te kunnen bren-
gen voor het maken van „Quetschpreparaten". Deze laatsten worden volgens Seller
gekleurd. Op deze wijze kan in de kortst mogelijke tijd de diagnose worden gesteld.
Deze methode en de diagnostisch gelijkwaardige coupekleuring volgens L e n t s z
worden door schrijver alleen gebruikt en verder de intracerebrale infectie van muizen
als dierproef. Geadviseerd wordt hiervoor jonge muizen te nemen, aangezien de re-
sistentie van deze dieren stijgt naarmate ze ouder worden.

Voor de dierproef dienen die herensdelen gebruikt te worden, welke het meest virus-
houdend zijn, n.1. grauwe hersensubstantie. Het beste is hiervoor een suspensie van
Ammonshoren, hersenschors, cerebellum en medulla oblongata te gebruiken.
Volgens schrijvers ervaring is het niet nodig beide hersenhelften te onderzoeken,
hoewel het aantal Negri-lichaampjes in deze beide helften vaak ongelijk is.
Schrijver onderzocht ook een serie positieve gekleurde „Quetschpreparaten" met be-
hulp van de dierproef en isoleerde uit 10% van deze preparaten nog levend rabies-
virus. Hij wijst op het infectiegevaar voor mensen door deze preparaten.
Uit differentieel-diagnostisch oogpunt wordt gewezen op het veelvuldig voorkomen
van pseudo-lichaampjes, het ontbreken van de basophyle granulatie daarin, op het
feit dat ze vrijwel allen even groot zijn en bij welke dieren deze veel voorkomen.
Proefondervindelijk werd vastgesteld, dat aan rabies lijdende vossen met de urine virus
kunnen uitscheiden.

Re ver id ge, W. I. B.: Virus pneumonie der Schweine. Schweizer Archiv, f. Tier-
heilk., 100, 525, (1958).

Virus pneumonie komt blijkbaar voor, overal waar varkens worden gehouden. Alleen
het varken en het fret zijn gevoelig. Varkens zijn gevoelig tot iedere ouderdom.
Dc incubatietijd bedraagt 1 tot 3 weken. Het hoofdsymptoom is hoesten, gedurende
meerdere weken. Het houdt als regel na 2 ä 3 maanden op.

Secundaire besmettingen met als gevolg een acute pneumonie komen vooral voor bij
varkens die op een leeftijd van 19—24 weken worden besmet.

De afwijkingen beperken zich tot de longen en bijbehorende lymfklieren. De long-
afwijkingen (meestal niet meer dan 1/10 van de long) zijn scherp begrensd. Indien
varkens van 2 maanden besmet worden, blijken deze dieren als ze 6 maanden oud
zijn nog voor 30% afijkingen te vertonen. De ziekte kan ook een jaar duren en wellicht
bij sommige varkens wel langer.

Histologisch vindt men verzamelingen van écnkernige cellen in het perivasculairc en
peribronchiale weefsel, verdikte alveoolwanden en atclectase.

Het agens is door een grof filter filtreerbaar. In zorgvuldig gekleurde uitstrijkjes zou

door middel van giemsa-kleuring een pleomorf organisme zichtbaar zijn. Het is volgens
Sehr, nog niet gekweekt. (?) Een specifieke therapie bestaat niet. Het opwekken van
een kunstmatige immuniteit is niet gelukt. Sehr, is van mening dat een verkregen im-
muniteit na het doormaken van de ziekte niet van grote betekenis zal zijn.
Bij het levende dier is er geen „specifieke" diagnose. Een serologische of allergische
test is niet bekend. Een zekere diagnose is uitsluitend te stellen bij beschouwing van
het gehele bedrijf aangevuld door sectie. Soms zijn meerdere secties nodig.
De infectie heeft via de lucht door druppeltjes plaats en gaat over van dier op dier
in de stal, doch ook over de scheidingsmuurtjes van de stallen (echter niet verder
dan enkele meters). Uitscheidingsproducten spelen geen rol t.a.v. smetstofverspreiding.
Stallen waarin zieke dieren hebben verbleven zijn zonder ontsmetting na 24 uur niet
meer infectieus. Toch raadt Sehr, aan de stallen te ontsmetten en niet eerder dan na
2 weken nieuwe varkens er in te brengen vanwege de secundaire infecties.

DE CULTIVERING VAN HET VIRUS-PNEUMONIE-.AGENS IN DE DOOIER-
ZAK VAN BEBROEDE EIEREN.

D i n t e r, Z., W e s s 1 e n, T. en L a n n e k, N.: Die Kultivierung des SEP-agens im
Dottersack des Bruteies. Zentralbl. f. Vet. Med. (IV), 581, (1958).

Met S.E.P. (swine enzootic pneumonia) wordt aangeduid het in weefselculturen uit
de longen geïsoleerde agens hetwelk de enzootisch pneumonie (biggengriep) veroor-
zaakt.

In vitro is S.E.P. resistent tegen penicilline en streptomycine doch gevoelig voor
aureomycine en terramycine. Een cyclus zoals bij de verwante Psittakose groep kon
niet worden aangetoond. Of er een overeenkomst bestaat met de P.P.L.O. is nog een
vraag. In sera afkomstig van veelvuldig geïmmuniseerde konijnen bleek dc neutrali-
satie-, agglutinatie- en C.B.R.-test positief! Dit was echter niet het geval bij sera
afkomsig van geïmmuniseerde varkens!

Cultivering in amnion- en allantoïszak in kippen-embryo\'s verliepen negatief. De
kweek was wel mogelijk in gesuspenseerde nier- en longcellen van biggen. Hiermee
kon de ziekte bij biggen worden opgewekt.

Gedurende 5—7 dagen bebroede eieren werden vanuit de stompe pool geënt met
materiaal uit pneumonische longen. De cultivering gelukte in de dooierzak. De em-
bryo\'s stierven op de 7e tot 10e dag. Huidbloedingen vooral om het oog en huid-
nccrosen in het schedelgedeelte werden aangetroffen.

Bij histologisch onderzoek van de dooierzak-membranen werden — bij giemsa kleu-
ring — dezelfde elementair-lichaampjcs aangetroffen als in weefselculturen.
Het kweken van het agens in de dooierzak van bebroede eieren gelukte ook recht-
streeks uit aangetaste longen van biggen.

Het overbrengen van de ziekte door middel van het gekweekte agens is gelukt alhoewel
in de meeste gevallen geen of slechts een onduidelijk patholoog-anatomisch ziektebeeld
werd verkregen.

Polot ay, J. L. en N e w h a 1 1, J. H.: Pneumonia in newly weaned calves.
J.A.V.M.A., 133, 353, (1958).

Op een bedrijf in Montana van 200.000 acres worden normaal 3000 koeien gehouden
(blijkens de foto\'s Herefords, dus vlccsrunderen, die hun kalf zelf zogen). In het na-
jaar, omstreeks de tijd dat de kalveren gespeend worden (ze zijn dan dus enkele
maanden oud), had men op dit bedrijf ieder jaar gevallen van pneumonie.
In 1956 gaf men aan 2600 kalveren 2 injecties met een vaccin, dat van Pasteurella

(multocida? Ref.), gasphlegmoon en boutvuurbacillen was gemaakt en wel in mei
als de dieren opgevangen werden voor castreren en branden en in augustus.
Ondanks deze enting traden ernstige aandoeningen van het respiratie-apparaat op,
met een mortaliteit van 5,6%. Er werd uit de longen Pasteurella haemolytica ge-
kweekt (parasitologisch onderzoek schijnt niet verricht te zijn. Ref.). Deze bacterie
bleek gevoelig te zijn voor breedspectrumantibiotica en in veel mindere mate voor
streptomycine en penicilline. Aangezien overwogen werd, dat de eerste middelen in-
traveneus dienden te worden gegeven, wat bij deze half-wilde dieren moeilijkheden
zou opleveren (waarom niet intramusculair? Ref.) spoten deze collegae de kalveren
intramusculair in met penicilline streptomycine. Nadat deze injecties aan alle
dieren (gezond en ziek) waren gegeven bleek hierdoor de morbiditeit gunstig te zijn
beïnvloed, terwijl zich geen sterfte meer voordeed.

(Dit hele relaas is een typisch voorbeeld van primitieve massabchandeling onder on-
gunstige omstandigheden. Ref.)

K 01 b, E.: Die Bedeutung der Mineralstoffversorgung beim Rind. Monatshefte f.
Vet. Med., 13, 628, (1958).

K o 1 b bepaalt zich in deze inleiding in hoofdzaak tot het Ca en P.
Het fosfaat is een bouwsteen voor vele organische verbindingen zoals fosfatiden,
nucleotiden, mucleoproteïden, fosfoproteïden en van energierijke verbindingen zoals
adcnosinetrifosfaat, kreatinefosfaat. Het speelt daardoor een grote rol bij de stof-
wisseling en functie van dc cel (synthesen en spiercontractie).

Het Ca speelt o.m. een belangrijke rol t.a.v. de permeabiliteit van de celwand en de
neuromusculaire prikkelbaarheid.

De K- en P-stofwisscling houden nauw verband met elkaar. Deze stoffen moeten in
het voedsel niet alleen in voldoende mate doch ook in gunstige verhouding aanwezig
zijn.

K o 1 b beschouwt een Ca : P = 1 : 2 als gunstig, terwijl een verhouding 3:1 tot
1 : 3 bij voldoende aanbod zonder nadelige gevolgen verdragen zou worden.
Een droogstaande koe heeft evenals een koe die 10 kg melk geeft ongeveer 69 g Ca
en 35 g P per dag nodig. Een koe die 30 kg melk geeft respectievelijk 100 en 70 gram
per dag.

De resorbecrbaarhcid in de darm is echter van vele factoren afhankelijk en is bij
jonge dieren groter dan bij oude dieren. Als het aanbod gering is, is de opname rela-
tief veel groter dan bij een ruim aanbod.

Ca is in een oplosbare vorm van calcium-oxalaat (in bieten en vooral bictenbladeren)
en P in de onoplosbare vorm van inositfosforzureësters {— phytine) in zaden en gra-
nen als zodanig niet opneembaar.

Men heeft lang gemeend dat het Ca-oxalaat uit bietenblad en bieten vrijwel niet
wordt opgenomen. Bij herkauwers wordt het Ca, aangeboden als oxalaat, goed opge-
nomen daar deze stof in de pens door de microflora wordt afgebroken.
Het in grote hoeveelheden voeren van bictenblad leidt tot een te ruime Ca : P ver-
houding, zodat bij het voederen van veel bictenblad, ook als kuilvocr, een extra voor-
ziening van P nodig is. In dit geval dient men geen koolzure voederkalk bij te voeren
doch ± 60 gram fosforzure voederkalk en verder keukenzout. (P2O.5 : CaO in suiker-
bietenblad = ± 0,56)

Het P in granen komt voor een groot deel voor als phytine-fosfaat dat onoplosbaar is,
doch oplosbaar wordt door het phytase dat in de voormagen van herkauwers rijkelijk

aanwezig is, zodat het fosfaat ook in deze vorm bij herkauwers goed wordt opgenomen.
Dit is bij dieren met een enkelvoudige maag in veel mindere mate het geval.
Bij een storing in de Ca en P stofwisseling zijn afwijkingen tc verwachten.
Kalfziekte ontstaat veeleer op basis van een onvoldoend re.gulerend vermogen dan op
een wanverhouding in het aanbod.

Rhachitis en ostcomalacie berusten vaak op een wanverhouding in het aanbod van Ca
en P, doch ook t.g.v. tekort aan D-vitamine en een onvoldoende functie van de bij-
schildklier.

Een sub-optimale Ca- en P-verzorging heeft verder verminderde groei, verminderde
weerstand en verminderde produktie tot gevolg.

P-tekort heeft ook verminderde vruchtbaarheid tot gevolg. Dit kan dus ook ontstaan
bij het verstrekken van teveel suikerbieten en bieten-bladeren.

Ook bij het ontstaan van puerperale hemoglobinurie speelt P-gebrek een grote rol.

Baumgarten, Hans: Nachweis der Azetonkörper in der Milch zur Diagnose
der Azetonämie der Milchkühe. Schweizer Archiv f. Tierheilk., 100, 378, (1958).

Dc diagnose acetonemie dient zo snel mo.gelijk gesteld te worden. Hiervoor is het aan-
tonen van acetonlichamen noodzakelijk. Baumgarten neemt aan dat de moge-
lijkheid tot een eenvoudig diagnostisch onderzoek in de melk voor de dierenarts
welkom zou zijn, omdat een melkmonster met weinig moeite steeds verkrijgbaar is.
Een betrouwbaar melkonderzock kan volgens Sehr, als volgt worden uitgevoerd:
.\\an ml melk wordt toegevoegd 1 ml ammoniak. Na menging voegt men toe
6 druppels Imbert-reagens (d.i. een 10% waterige nitroprussid-oplossing met een
.gelijke hoeveelheid ijsazijn). Na 15 min. wordt bij positieve uitslag een grauw-violcttc
verkleuring verkregen. Bij sterk positieve monsters ontstaat de verkleuring sneller en
wordt deze gedurende de eerste uren sterker. Indien men meer ammoniak toevoegt
ontstaat de reactie eveneens sneller doch verdwijnt ook weer sneller.
De reactie kan het best worden uitgevoerd in melk verkre,gen uit de eerste stralen
(aanvangsmelk).

B e h r c n s, H.: Profylaxc >md therapie der Saugferkel-anacmie mit dem Eisendextran
präparaat Myofcr. Deutsche Tierörztl. Wochenschr., 65, 511, (1958).

Behrens heeft genoemd preparaat toegepast bij 225 biggen en de resultaten ver-
.gcleken met controle-dicren die onbehandeld bleven. Dc behandeling was een ccn-
mali.ge intramusculaire injectie in de boven-schenkel met 2 cc myofer. (Een ijzer-
dcxtraan-complex bestaande uit ijzer gebonden aan, via baeteriële fermentatie, ver-
kregen dextraan; in de handel gebracht door „Farbwerke Hoechst"). Het middel kan
met het meeste succes worden toegepast op een leeftijd van 3 ä 6 dagen. Hierbij
wordt een voldoende ijzer-depot verkregen tot aan de beginperiode van bijvoeding.
De directe en indirecte gevolgen van biggen-ancmie, die vaak al op een leeftijd van
2 weken beginnen, kunnen hierdoor worden voorkomen.
De therapeutische dosis bedraagt 2—3 cc (= 100 tot 150 mg Fe).
Het hemoglobine-gehalte was 7—14 dagen na de behandeling weer normaal.

S c n s, Dr. H.: Besteht eine dringende Notwendigkeit, Kalben im Fell zu belassen ?
Archiv für Lebensmittelhygiene, 9, 9, 213, (1958).

De schrijver, Oberregierungsveterinärrat, ziet in de nieuwe Beierse Hygiene-verorde-
ning een bekroning van zijn jarenlange streven, om niet-onthuide slachtdieren, wild en
ongplukt gevolgelte in ruimten, waar ook vers vlees wordt bewaard, te weren. Het
in voorraad hebben, bewaren en verkopen van bedoelde slachtdieren, wild en gevogelte
in koel- of hangruimten is in Beieren sinds 31 december 1958 verboden, ondanks ver-
zet van de slagers, die zich op traditie en minder vergaande voorschriften in de andere
Bonds-staten beriepen.

Hij wijst er voorts op dat het toenemende transport van geslachte kalveren van Noord-
naar Zuid-Duitsland een regeling van deze materie steeds klemmender maakte, omdat
de kalveren na zo\'n transport zeer vervuild en „übelriechend" arriveerden. Nog wijst
hij er op dat arthritiden en peri-arthritiden bij niet-onthuide kalveren dikwijls over
het hoofd werden gezien en vermeldt terloops dat door het niet losmaken uit de
kapsel menige door nephritis veranderde nieren door de keuring glippen. Nog haalt
hij een onderzoek van Dierkes aan, die aantoonde dat bij 4.4% van 500 kalveren,
voedselvergiftigers uit de aan de huid klevende mestdelen werden geïsoleerd, terwijl
hij ervaringen van anderen weergeeft, welke weergeven dat consistentie en houdbaar-
heid van het vlees van directe onthuide kalveren belangrijker beter zijn dan van de
overige. Het minste dat men kan eisen is een gescheiden bewaring van wel- en niet-
onthuide kalveren.

R O u n d y, Z. D.: Treatment of milk for cheese with hydrogenperoxide. Journ. of
Dairy Science, 41, 1460, (1958).

De rijping van kaas wordt veroorzaakt door enzymen in de kaasmelk en in het stremsel
cn door micro-organismen, die uit de melk in de wrongel terechtkomen. Onder deze
laatste kunnen echter, gemengd met wel gewenste kiemen, voor de rijping ongewenste
typen voorkomen. Sinds 1890 heeft men belangrijke vorderingen gemaakt over de
controle van het rijpingsproces in de kaas. Dc voornaamste factoren voor een goede
rijping bleken te zijn:

Pasteurisatie evenwel heeft, naast een aantal gewenste resultaten, ook nict-gewenste,
want goedaardige micro-organismen en natuurlijk enzymen in de melk worden ook
onwerkzaam. Men heeft daarom gezocht naar middelen om ongewenste kiemen te ver-
nietigen en de rijping door gewenste micro-organismen, en bijgevolg een goede kwa-
liteit van de kaas, te behouden. Zo beproefde men ook waterstofsuperoxyde, dat in
1818 door de Franse chemicus Thenard gevonden werd en waarover Schrodt
in 1883 publiceerde, dat het in melk een conserveermiddel zou zijn. Na een uitvoerige
opsomming van de verschillende proefnemingen in een aantal landen beschrijft
R O u n d y zijn resultaten, de activiteit van deze stof en de afbraak daarvan, want
na verschillende inwerkingstijden van het HaOü dient het enzym katalase te worden
toegevoegd om de overgebleven en overtollig geworden H2O2 te neutraliseren. Hij
vermeldt speciaal de resultaten bij Cheddar en Zwitserse kaas. H2O2 bleek een
selectieve werking op bacteriën te hebben: de acrobe-sporevormcrs zijn het meest,
colisoorten het minst en melkzuurstrcptococcen matig resistent. Vanzelfsprekend hangt

het resultaat van zo\'n peroxyde-katalase-behandeling grotendeels af van een aantal
omstandigheden, zoals bijvoorbeeld de bacteriologische kwaliteit en de temperatuur
van de melk, de duur van de inwerking en andere. De Ha02-bchandeling verandert
de consistentie van de kaas practisch niet, maar wanneer teveel wordt toegevoegd,
wordt door een te hoog vochtgehalte de kaas week. Kazen, die op de juiste wijze be-
handeld zijn, vertonen geen kaasgebreken. Volgens Sehr, heeft de H-iOa-behandeling
veel voordelen, en maar weinig nadelen, van welke hij dan noemt: de iets langere
duur van bereiding, omdat de HaOa eerst gesplitst moet zijn voordat stremsel kan
worden toegevoegd, en de wat hogere prijs. Maar men moet van zo\'n behandeling
niet verwachten dat het een voorbehoedmiddel voor alle kwalen is, want van melk
met een hoog kiemgetal van ongewenste m.o. kan ook met toepassing van H2O2 geen
goede kaas worden gemaakt: de winning van kiemarme melk moet dus punt één
blijven. Bovendien moet voor de H202-katalase-behandeling een speciale vergunning
worden verkregen.

Bauer, Hans: Wirtschaftlichkeit der Kunststoff-leitungen beim Transport der
Milch von den Alpen zur Sennerei. Milchwissenschaft, 13, 497, (1958).

Als zomerverblijf voor melkvee worden in de bergstreken van Oostenrijk dikwijls hoog
op de Alpen gelegen weiden gebruikt, die, afhankelijk van de hoogte, 60—120 dagen
beweid worden, doch ver van de bijbehorende boerderijen met kaasmakerij gelegen
zijn. Bij voorkeur wordt juist in deze kleine fabriekjes kaas gemaakt, omdat „dal-
kaas" financieel meer opbrengt dan „bergkaas". Transport van de melk naar beneden,
in vaten op de rug gedragen, is in deze tijd van personeelsschaarste veel te duur en is
ook te vermoeiend. Het transport van de melk zou ook met sleden of per „Seilbahn"
plaats kunnen hebben, maar het eerste kost tijd en personeel en het laatste vervoer-
middel is duur in aanschaf en onderhoud.

Daarom heeft men de mogelijkheid van melktransport door buizen van kunststof op
polyaethyleenbasis (diameter ± 8 mm.) onderzocht. Die worden nu toegepast in
Oostenrijk en ook in Zwitserland en Frankrijk, en in de Allgäu. Soms worden de
melkleidingen ondergronds gelegd, en op bepaalde punten ter bescherming door
ijzeren buizen geleid, soms ook door de lucht van boom tot boom met zonodig palen
als extra-steunpunten, andere keren aan gespannen ijzerdraad gehangen. In het uit-
voerige artikel worden kosten-berekeningen genoteerd en voorbeelden beschreven.
Arbeidsbesparing kan nog worden verkregen, als het melkpersoneel tegen het avond-
melken naar de hoge weide gaat, boven overnacht en na het ochtendmelken weer
naar beneden komt; beide keren kan dan de melk door de leiding naar beneden
worden gestuurd.

De leidingen dienen steeds goed gereinigd te worden; volgens dit artikel kan dat ge-
makkelijk.

(In „Milchwissenschaft" 13, p. 563 (1958), trof ik een referaat over een artikel in
Österr. Milchwirtschaft 13, p. 205, (1958), van de hand van A. Zeilinger en
E. B o j k o w over de reiniging en desinfectic van deze „Alm"-melkleidingen, waarin
naar voren komt, dat deze met grote zorg dienen te worden uitgevoerd door spoe-
lingen met water en desinfectie-middclen, waarbij voor het vemijderen van aanslag
in de leidingen gebruik kan worden gemaakt van een borstel, die zó geconstrueerd is,
dat zij door waterdruk door de leiding geschoven wordt. Ref.).

M ol, Ir. J. J. en S t ad h ou d e r s, Dr. Ir. J.; Algemeen Zuivelblad 51, 545, (1958).

Sehr, berichten over de bereiding van een zachte kaassoort van het „meshangcr"-
type, waarnaar in Nederland nog wel eens gevraagd wordt. Naar het landgoed Kern-
hem te Ede, waarop de „N.I.Z.O."-gebouwen gelegen zijn, gaven zij deze nieuwe

zachte kaas de naam „Kernhemse" kaas. Deze heeft een plat-cylindrischc vorm met
wat afgeronde kanten, welke vorm nodig is voor een zachte-kaas-soort met opper-
vlakte-flora, zodat de rijping van buiten naar binnen kan verlopen. De smaak, die als
die van andere zachte kaas is, wordt veroorzaakt door een oppervlakte-flora van zo-
genaamde coryne-bacteriën, waaronder de bekende Bacillus lineus. Voor de bereiding
wordt uitgegaan van melk met een tot ongeveer 4/2% verhoogd vetgehalte, die ge-
durende 10 seconden op 74° C. wordt gepasteuriseerd, dus maar heel kort. Tot de
toevoegingen behoort, naast uiteraard stremsel, ook zuursel, salpeter en calcium-
chloride. De melk wordt maar kort en zeer zacht gestremd, en na voorzichtig snijden
enz. en aftappen van de helft van de wei wordt nagewarmd door toevoeging van warm
water. De vorm is oorspronkelijk die van Edammer kaas, maar door de zachte con-
sistentie zakt zij uit en, om vorm te houden, wordt de kaas dan in een metalen ring
gelegd.

In het artikel wordt nauwkeurig de gehele bereidingswijze en de verpakking be-
schreven. (Op de contactdag, op 4 december 1958 in het N.I.Z.O. te Ede gehouden,
kon deze nieuwe kaassoort door de bezoekers worden geproefd; algemeen werden
smaak en consistentie gewaardeerd. Ref.)

Galesloot, Dr. Ir. Th. E. en Pet te, Dr. J. W.; Algemeen Zuivelblad 51, 588,
(1958).

Sinds enige jaren is in de Duitse Bondsrepubliek een cultuur verkrijgbaar, waarmede
een zuur melkproduct kan worden bereid, dat „bioghurt" wordt genoemd (in de
handel gebracht door „Internationale Bioghurt G.M.B.H. in München, Ref.).
Volgens de opgaven van de verkoopfirma zou deze cultuur bestaan uit twee in sym-
biose levende melkzuurbacillen, namelijk Lactobacillus acidophilus en Streptococcis
lactis. Deze laatste zou een Streptoc. lactis zijn, die zich aan hogere groeitemperturen
heeft aangepast en geïsoleerd is uit Noorse taette-melk (ook een zuur melkpreparaat,
Ref.). In sommi.ge medische kringen wordt voor de bereiding van zure melkproducten
voorkeur gegeven aan dc Lactob. acidophilus, omdat deze een normale darmbewoner
kan zijn. (In Amerika kent men „Acidophilus-mclk" als een geneesmiddel bij darm-
stoornissen bij zuigelingen, Ref.), maar in de praktijk is het bezwaar van deze bacil,
dat hij slechts heel langzaam zuur vormt en door het voortkweken zijn resistentie
voor gal in dc darm verliest en zich dus niet kan handhaven. Volgens de Duitse op-
gaven zou door de symbiose van Lb. acidoph. en Str. lactis wel snel zuur gevormd
worden en het verlies van de galresistentie niet meer voorkomen.

In Nederlandse medische kringen interesseert men zich nu ook voor „Bioghurt", en
daarom heeft het N.I.Z.O. te Ede dit materiaal nader onderzocht, vooral ook nog
omdat in de (niet-wetenschappclijke) publicaties afgeraden wordt yoghurt te gebrui-
ken, daar zulks nadelig voor de gezondheid zou zijn.

Het is voor ons land, waar veel yoghurt genuttigd wordt, van belang, dat het verschil
tussen yoghurt en bioghurt duidelijk wordt vastgesteld. In hun berichtgeving vermel-
den de Sehr, uitvoerig, hoe het onderzoek systematisch werd verricht. Hun conclusie
was, dat de onderzochte monsters bioghurt symbiosen waren van Lactobacillus bulga-
ricus en Streptolactis thermophilus, zodat de bioghurt zich in niets onderscheidde van
onze bekende yoghurt, die met cultures van deze zelfde micro-organismen wordt
bereid.

(In „Milchwissenschaft", 13, 528, (1958), trof ik een referaat aan over een artikel
van J. Futschik: Vergleichende Untersuchungen an Joghurt und Bioghurt, in
österr. Milchwirtschaft, 13, 237, (1958), waarin eveneens geconcludeerd wordt,
dat er „hinsichtlich molkercirnasiger Herstellung und Haltbarkeit bei Bioghurt keine
wesentliche Vorteile gegenüber Joghurt festgestellt wurden". Ref.)

Whitney, R. Mc. L.: The minor proteins of bovine milk. Journ. of Dairy Science,
41, 1303, (1958).

Sehr, heeft, blijkens een zeer uitvoi-riRc literatuurlijst van 158 nunnners, een studie
gemaakt over de gegevens, die bekend zijn omtrent eiwitten, die in zeer geringe hoe-
veelheden in koemelk voorkomen. Hij komt tot de volgende resultaten, die in 4 ru-
brieken konden worden ingedeeld:

1. xanthine-oxydase, lactoperoxydase en alkalische fosfatasc, die origineel in melk
aanwezig zijn in kristallijne zuivere vorm en waarvan samenstelling, structuur cn
eigenschappen bekend zijn.

2. protease, amylase, lipase en lacteninen I cn II, eveneens oorspronkelijk in melk
voorkomend en waarvan men eveneens de ei.genschappcn kent.

\'i. lambda-cascine en een rode proteïne, die in melk konden worden aangetoond cn in
zuivere kristallijne vorm worden bereid, maar waarvan bekend is, dat zij hetero-
geen voor melk zijn, terwijl men de afkomst eigenlijk nog niet weet.

4. lactosc-vcrnietigende enzymen, aldolase, catalase, x-proteose cn de veroorzaker
van de zonlichtsmaak, die in melk kunnen worden aangetoond, maar waarvan dc
afkomst nog een vraagstuk is en die nog niet in zuivere vorm uit melk konden
worden afgescheiden.

Orth, A. und W. Kaufmann, Untersuchungen über den Einfluss des Lichtes
auf den Unterschied im Fettgehalt der Morgen- und Abendmilch beim Rind.
Kieler Milchwirtschaftliche Forschungsberichte, 9, 477 (1957).

Orth cn Kaufmann hebben veel aandacht besteed aan faktoren welke invloed
kunnen uitoefenen op het vetgehalte van dc melk. Daarbij is onder andere gebleken,
dat de avondmclk in het algemeen iets vetrijker is dan de morgenmelk. Bij vorige
proeven werd aangetoond dat dc voeding invloed uit kan oefenen op dit verschil.
Het verschil verdween vrijwel geheel wanneer het rantsoen een ruime hoeveelheid
kuilvoer bevatte.

Dc onderzoekers menen dat lagere vetzuren welke in kuilvoer voorkomen, kunnen
dienen bij dc opbouw van het vet in de melk.

In de Kieler Milchwirtschaftlichc Forschungsberichtc van 1957 (pagina 477) doen
dc onderzoekers mededeling omtrent een andere milicufaktor welke invloed heeft oj)
het vetgehalte en wel het licht. Het bovengenoemde verschil in samenstelling tussen
avond- en morgenmclk kon namelijk worden opgeheven wanneer de proefkocicn per-
manent in het donker werden geplaatst.

Verder bleek dat bij proefdieren welke overdag in het donker stonden cn \'s nachts in
het licht, de morgenmclk vetter was dan de avondmelk. Werd de normale belichtings-
tijd hersteld dan bleek ook wat het vetgehalte van de melk betreft, de toestand weer
normaal te worden: dat wil zeggen dat de avondmelk weer vetter was dan de morgen-
melk.

Berekeningen tonen aan dat de verschillen in vetgehalte significant waren. Nadruk-

kelijk zij vermeld dat bij de proefdieren de samenstelling van het voer en de voeder-
tijden evenals de melktijden gedurende de proef constant werden gehouden.
De onderzoekers nemen op grond van deze proeven aaïi dat het licht een rechtstreekse
bijdrage levert tot dc synthese van het melkvet. Bij dieren waarbij het genetisch maxi-
mum voor het vetgehalte bereikt is, hetgeen met name bij een rantsoen met veel
kuilvoer het geval zou zijn, zou het licht niet meer in staat zijn invloed uit te oefenen.

Ir. J e p m a, B i e r m a, Ir. P o s t h u ni u s, Dr. Ir. G. en B o o y, G. J.: Een on-
derzoek omtrent verschillende aspecten van het eiwitgehalte in de melk bij Roodbont
en Zwartbont vee in Overijssel; B i e r m a, Ir. A.,: Het eiwitgehalte in de melk.
De Keurstamboeker, 6, 503 (1958).

In deze beide publicaties zijn de resultaten neergelegd van onderzoekingen omtrent
het eiwitgehalte in de melk van Overijsselse koeien. Men heeft dit gedaan als aan-
vulling op het onderzoek van Dr. Politiek over de invloed van erfelijkheid en
milieu op de samenstelling van de melk bij Friese koeien. Men vond dit nodig omdat
het materiaal uit dit onderzoek ten dele een ander veeras omvat en de dieren ook
op een andere grondsoort en onder andere omstandigheden gehouden worden.
In het volgende zal vooral op die resultaten ingegaan worden die vooral verband
houden met dit van het Friese materiaal verschillend-zijn.
Wat het eiwitgehalte betreft bleek dit uiteen te lopen van 2.78%—3.87%.
Opmerkelijk was verder dat terwijl het verschil in vetgehalte tussen het F.H. en het
M.R.IJ. veeslag 0.4% bedroeg, het eiwitgehalte bij de M.R.IJ. dieren slechts 0.05%
lager lag dan bij de F.H. koeien. Dit is af te lezen uit de volgende tabel.

Wat de overerving van dr aanleg voor vet- en eiwitgehalte betreft bleek dat een be-
paalde stier zeer verschillend kan werken op het vetgehalte cn op het eiwitgehalte. Zo
verhoogde de stier Anna\'s Adema het vetgehalte in de jaren 1955 en 1956 met resp.
0.22% en 0.32% en verhoogde noch verlaagde het eiwitgehalte.

En de M.R.IJ. stier Paul verlaagde het vetgehalte met 0.05% en verhoogde het eiwit-
gehalte met 0.13%.

Onafhankelijk van elkaar is dus door selectie vooruitgang van vet- en eiwitgehalte tc
bereiken.

Wilson, A. L. and Young, G. B.: Prolonged Gestation in a Ayrshire herd. The
Vet. Record, 70, 73 (1958).

Negen gevallen van cen abnormaal lange draagtijd (348—381 dagen) werden in een
Ayrshire kudde geconstateerd. Al deze kalveren waren afstammelingen van één stier.
Verder werden significant meer van deze kalveren geproduceerd door dochters van
één stier dan door die van een andere stier. Zowel het moederdier als het vaderdier
kan dus invloed hebben op de draagtijd van een kalf.

Het geboortegewicht van de kalveren was groter dan normaal bij Ayrshires het geval
is, maar aanzienlijk minder dan verwacht had mogen worden wanneer de kalveren
normaal waren doorgegroeid.

Erb, R. E. and R. A. Morrison, Estrus after conception in a herd of Holstein-
Friesian Cattle. Journ. of Dairy Science, 41, 267, (1958).

In 5—6% van 6.751 drachtigheidsperioden werd na bevruchting, die eindigde in
de geboorte van een voldragen kalf, tochtigheid geconstateerd. Het meest kwam dit
voor bij koeien die voor de 2e en 3e maal drachtig waren (7.5%).
Significant minder bij eerste drachtigheid en significant meer bij dieren die meer
dan 7x drachtig geweest waren.

Per koe berekend bleek 18.3% van 1905 koeien na bevruchting wel een of meerdere
keren tochtigheid te vertonen.

De gemiddelde duur tussen de bronstperioden was 43 ± 1.9 dagen. 55% der dieren
vertoonde tochtigheid binnen 35 dagen na bevruchting.

B r o o k s b a n k, N. H., Congenital Deformity of the tail in pigs. The British Vet.
Journal, 114, 50, (1958).

Twee biggen, van verschilende rassen, vertoonden verschillende afwijkingen aan de
staart. Bij de een was de oorzaak onregelmatigheden in dc ontwikkeling van de rug-,
kruis- en staartwervels, terwijl bij de andere big een totaal ontbreken van wer.-els
in de kruis- en staartstreek de afwijkingen veroorzaakte.

Bij het nagaan van de geschiedenis der koppels bleek het meer voorgekomen te zijn.
Gedacht wordt aan een erfelijke oorsprong. Een vergelijking wordt getrokken met de
overerfbare deformiteit der staart bij katten van het Manx ras.

Y e a t e s, N. T. M.; Foetal Dwarfism in Sheep - an effect of high atmospheric tem-
perature during gestation. The Journ. of Agricultural Science, 84, 89, (1958).

•Mie 7 ooien van groep 1, royaal gevoerd, lammerden normaal; het gcm. geb. gewicht

De 6 ooien van groep 2, schraal gevoerd, lammerden ook allen; het gemiddelde ge-
boortgewicht was 1 Ib. 9 oz. lager (P<0.01).

De 7 ooien van groep 3, op een schraal dieet gehouden en dagelijks blootgesteld aan
een temperatuur van 112° F. van de natte en 92° F. van de droge thermometer
produceerden slechts 4 lammeren. Het geboortegewicht was 4 Ib. 6 oz. minder dan
die van groep 1 en 2 Ib. 13 oz. minder dan die van groep 2 (P<0.001).
Metingen en röntgenfoto\'s toonden aan dat de lammeren van groep 3 miniatuur-
lammeren waren. En vergelijking met die van groep 2, die ook schraal gevoerd waren
deed verder blijken dat dit niet een gevolg van de schrale voeding was.

D. II arvey: Commonwealth Bureau of Animal Nutrition. Rowett Institute, Bucks-
burn. Aberdeenshire, Scotland. Technical Communication no. 19. I nov. 1956, price
15 s., 52 pagina\'s.

Het boekje is een uitgebreide tabel waarin de belangrijkste aminozuren gegeven
worden (in procenten van het eiwit) van bijna alle bekende vocdermiddelen. De tabel
werd samengesteld uit gegevens van de literatuur en bevat, voor zover geanalyseerd,
alle essentiële en enkele niet essentiële aminozuren.

Dc lezer zal er goede nota van moeten nemen dat de literatuur gegevens dateren van
1944 tot 1953, wat in deze, nog in een ontwikkelingsstadium verkerende, tak van
onderzoek zeker niet als recent moet worden beschouwd.

Dc auteur heeft gestreefd naar een zo volledig mogelijke tabel, waardoor zeer veel
literatuur werd geraadpleegd. Dit had tot gevolg, dat vaak meerdere aminozuur
samenstellingen van één voedermiddel worden gegeven die aanmerkelijk van elkaar
verschillen. Dc gebruiker zal de cijfers dan ook kritisch moeten beoordelen.
Ondanks deze bezwaren is het boekje een onmisbaar hulpmiddel voor allen die zich
met de veevoeding bezig houden.

E. ]. D omm er hol d en Dr. Th. d e G r o o t. J. B. Wolters, 1958, 179 pag., ƒ 4,50.

Dit juist verschenen boek is een omgewerkte uitgave van Algemene Veeteelt, deel H,
Gezondheidsleer, boekje uit de bekende groene serie van Wolters. Het woord Alge-
mene Veeteelt werkte wel enigszins verwarrend. Met de naamsverandering ging ook
gepaard een formaatverandering. De nieuwe uitgave is nl. nog al iets groter dan de
vroegere.

Wat de inhoud betreft geven de auteurs aan dat enige hoofdstukken grondig zijn
herzien, zoals die omtrent de Kopziekte, Brucella Abortus Bang en Tuberculose,
Nieuw zijn ook hoofdstukjes over Slepende mclkziekte en het Blocdgroepenonderzoek
bij runderen.

Niet alles is echter grondig herzien. Zo is bijv. de paragraaf over de potstal in ver-
gelijking met de uitgave van 1955 niet veranderd, terwijl in dc jaren 1955—1958
toch veel werk op het gebied van loopstallen is geschied. Zo ware het bijv, m,i, beter
geweest indien de mogelijkheid van individuele voedering niet exclusief gekoppeld
werd aan een bevestigingssystccm waarmee de dieren zich zelf vast zetten. Inplaats
van potstal kan men ook beter van loopstal spreken.

Het was m.i, ook beter geweest indien dc behandeling van de stal in het algemeen
voorafgegaan was door een korte beschouwing over dc betekenis van het stalklimaat.
Bij de verschillende stalsoorten zou hier dan naar verwezen kunnen worden. Aan
nieuwe onderzoeken op dit gebied, met name over de temperatuur, was dan ver-
moedelijk ook meer aandacht besteed.

Leerlingen van landbouwscholen en veehouders biedt het vele nuttige gegevens.
Dierenartsen kunnen er ook winst mee doen voorzover het de stalbouw betreft.

Namens het Hoofdbestuur van de A.R.K..^. werd door het bestuur van de landelijke
Hoofdgroep III op 15 oktober 1956 een commissie geïnstalleerd, welke tot taak kreeg
haar te rapporteren omtrent de financiële positie van dc keuringsdierenartsen. De
commissie heeft rapport uitgebracht en dit rapport is door het Hoofdbestuur aanvaard.

De commissie bestond slechts uit 3 leden teneinde een vlotte wijze van werken mogelijk
te maken. Dc samenstelling was nochtans zo gevarieerd mogelijk, n.l. één abattoir-
directeur, één directeur van een gedecentraliseerde landelijke dienst en één subaltern
Keuringsdierenarts. Na de interne functie-verdeling bestond de commissie uit de vol-
gende dierenartsen:

H. P. van der Put, voorzitter, hoofd van de keuringskring „Brunssum";
J. J. Ooms, lid, Directeur Openbaar Slachthuis Tilburg;
K. B. M. Koelman, secretaris, .Adj-Dir. Openbaar Slachthuis Den Haag,

Het rapport van de commissie van advies inzake de bezoldiging van het gemeente-
en waterschapspcrsoneel, kortweg aangeduid als het rapport-Ubink — waarvan het
deelrapport over de keuringsdierenartsen in 1952 verscheen — was een uitstekend
werkstuk. De commissie-Ubink heeft deze materie met haar ingewikkeld karakter en
vele aspecten eerst in haar allerlaatste deel-rapport verwerkt. Uit dit ingewikkelde
karakter vloeide voort een zeer omzichtige redactie terwijl ook enige vaagheid in de
richtlijnen niet te ontkennen viel. Dit had weer tot gevolg, dat vele instanties belast
met de uitvoering en toepassing van deze richtlijnen, ófwel aanvankelijk in het geheel
niets deden ófwel zich bij de toepassing uitsluitend baseerden op onderdelen van dit
deelrapport (soms zelfs op onderdelen van zinnen!), waardoor een min of meer chao-
tische toestand op dit kleine terrein van het bezoldigingsgeheel ontstond. Het werd
voor de ambtenaren-organisaties in hun geheel, alsook voor de vertegenwoordigers in
het plaatselijk georganiseerd overleg wel heel moeilijk, om tegen deze — in vele ge-
meenten heersende — vrij willekeurige opvattingen stelling te nemen zonder een
gedegen handleiding, waarin in overzichtelijke vorm de grondslagen van de bezoldi-
ging voor deze groep gevonden konden worden en waarin duidelijk aangegeven werd,
binnen welke grenzen de inschatting van de grootte en omvang van de keuringsdienst
en hare belangrijkheid door de plaatselijke autoriteiten dienden te geschieden. Deze
dringend .gevoelde behoefte was dan ook de aanleiding voor de instelling van de
ARKA-conunissie.

Einde 1952 en begin 1953 had de huidige voorzitter van onze commissie in interne
kring nl. in de afdeling Limburg van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en voor
de landelijke groep van Directeuren van Vleeskeuringsdiensten een analyse gegeven
van het rapport-Ubink, waardoor dit rapport beter hanteerbaar werd.
Deze voordrachten werd helaas niet gepubliceerd, zodat alleen en direct-belangheb-
benden hiervan konden kennis nemen. Het nuttig effect bleef — omdat nóch de ge-
meentebesturen, nóch de bezoldigingsdeskundigen met deze analyse bekend waren —
beneden de verwachtingen.

Van alle kanten bleven dan ook de klachten komen van hoofden van Vleeskeurings-
diensten, die zich door de onjuiste hantering van het rapport-Llbink ernstig benadeeld
zagen.

Het verschijnen van de ministeriële circulaire van 1 november 1954, waarin de —
reeds in de deelrapporten van de commissie-Ubink neergelegde — richtlijnen verder
werden doorgetrokken en een meer concrete en uniforme toepassing werd uitgestippeld,

maakte cen nieuwe analyse noodzakelijk, waarbij uiteraard in het voetspoor van de
ministeriële circulaire, de onderlinge verhouding der diensthoofden in de beschouwing
werd betrokken. Deze tweede door de voorzitter van onze commissie voor de direc-
teuren van vleeskeuringsdiensten gegeven analyse werd wèl gepubliceerd.

Aanvanklijk bestond in de boezem van de commisise de overtuiging dat aan deze
recente publikatie niets was toe tc voegen. De daarin neergelegde richtlijnen waren
naar dc mening van de commissieleden zó duidelijk en onweerlegbaar dat voor een
aanvullend rapport maar weinig grond aanwezig was. Besloten werd dat ieder
comnii.ssie-lid voor de groep welke hij geacht werd te vertegenwoordigen, zou nagaan,
welke aanvullingen of correcties op het rapport-Ubink noodzakelijk zouden zijn (b.v.
de bezoldiging van keuringsdicrenartsen in kringen met meer dan 100.000 inwoners
waarover het rapport-Ubink zwijgt; de positie van de subalterne ambtenaren en de
adj-dir. aan de grotere abattoirs, waaromtrent ook niet al te veel gegevens in het
rapport-Ubink zijn te vinden, analyse van de begrippen „all-round", „eenvoudige
outillage" etc. etc.). Zonder een algemene enquête te hebben ingesteld is het de com-
missie inmiddels uit tal van individuele uitlatingen gebleken, dat — alhoewel door
het overgrote deel der gemeente-besturen een volkomen corrcctc toepassing en uit-
voering aan het rapport-Ubink is gegeven — er nog te veel gemeenten zijn waar wel
de goede wil aanwezig is, maar dc toepassing toch niet volkomen deskundig ge-
schiedde, zodat de betrokkene min of meer in het nadeel geraakte en dat ook de ge-
vallen, waarbij men voor deze eenlingen in de gemeentelijke personeelsformatie niets
wenste te doen of waarbij men hen ten opzichte van hun collega\'s in een zeer na-
delige uitzonderingspositie plaatste (b.v. alleen al door het tijdstip van het in wer-
king treden van deze Ubink-bezoldiging: vcjor het overige gemeente-personeel op
1 januari 1948, voor de keuringsdierenarts soms jaren later!), nog veel te groot in
aantal zijn.

Naar de mening van dc commissie verdient het streven van dc regering om te komen
tot een uniform en verantwoord gemeentelijk bezoldigingsstelsel alle mogelijke steun.
Voor zover de gemeentelijke salarissen in het verleden niet centralistisch werden vast-
gesteld bicken vóór Ubink dc onderscheidene bezoldigingen voor de enkelingen in de
gemeentelijke formatie volstrekt niet op elkaar te zijn afgestemd, zodat soms volkomen
gelijkwaardige functies zeer uiteenlopend werden gewaardeerd. Bij dc bepaling speel-
den al te vaak zeer subjectieve of volkomen bijkomstgie overwegingen een doorslag-
gevende rol hetgeen bij de betrokkenen cen voortdurend gevoel van onrust en soms
zelfs van rechteloosheid teweeg bracht. Daarbij komt dat bij het centralistisch controle-
beleid in het verleden een aanzienlijke onderwaardering meer kans had door tc slippen
dan een geringe overwaardering. Deze facetten dienen uit het gemeentelijk bezoldi-
ging.sstelsel te verdwijnen. Er dienen objectief-verantwoorde normen voor in de plaats
gesteld te worden, die het aan de betrokkenen mogelijk maken zich ongestoord en met
volle overgave te kunnen wijden aan hun taak. Zonder aanzien des pcrsoons en dus
ook zonder vrees voor schending van hun financiële positie moeten zij dc hun op-
gedragen taak — de beveiliging van de volksgezondheid — kunnen uitvoeren. De
commissie ziet haar taak dus niet alleen als een verzorging van dc materiële belangen
van de groep maar ook als een noodzakelijke voorwaarde voor de behartiging van de
ideële belangen zowel van de gemeenschap in haar geheel als voor het corps dieren-
artsen dat zij vertegenwoordigt in het bijzonder.

Mèt de regering is de commissie dus overtuigd van dc wenselijkheid van een regeling
van het gehele gemeentelijke salarisstelsel, waarin niet alleen een systematische samen-
hang bestaat tussen de salarissen van de burgemeesters, secretarissen, dicnthoofden
gemeente-ontvanger en le ambtenaar der secretarie, doch ook een zodanig bestel dat
voor alle gemeenten (behoudens dc allergrootsten) uniform kan worden doorgevoerd.
Dr commissie meent niet, dat het op haar weg ligt door een spectaculaire taakanalyse
een oratio pro domo te moeten houden. Zij meent haar taak tc kunnen beperken tot
cen nadere en preciese uitwerking van de richtlijnen door de regering ter zake ge-

geven en deze uitwerking ten behoeve van een grotere groep van deskundigen te pu-
bliceren, zodat voor dit onderdeel van het gemeentelijk bezoldigingsstclsel een goed
hanteerbaar overzicht wordt verkregen.

De commissie heeft dan ook niet in hare beschouwingen betrokken de algemene
beginselen betreffende het rechtvaardig ambtelijk inkomen noch een vergelijking met
het inkomen der dierenartsen in het vrije beroep. In een bij uitstek praktische hand-
leiding horen deze beschouwingen niet thuis.

De commissie stelt geen nieuwe salariseisen. Zij vraagt slechts om onverkorte toe-
passing van hetgeen de salaris-commissie Ubink èn de Regering èn Gedeputeerde
Staten als recht en billijk voor deze groep hebben vastgesteld.

Het rapport-Ubink krijgt in het gemeentelijk salarisstelsel meer en meer de betekenis
die het B.B.R.A. 1948 heeft voor de rijksambtenaren. Dit is ook de uitdrukkelijke wens
van de regering. Hoewel het raport-Ubink geen salarisstelsel is in engere zin, is het
normatieve karakter toch van dien aard dat daaruit zonder al te veel moeite een
geheel gemeentelijk salarisstelsel valt af te leiden. Dit normatieve karakter is geheel
in overeenstemming met dat van het per 1 januari 1948 herziene rijksbezoldigings-
systeem, zodat er een nauwe verbondenheid is ontstaan tussen beide salarisniveaus.
Dit gemeentelijk stelsel werd dan ook eerst goedgekeurd nadat een beslissing was
genomen over de technische salarisherziening van het burgerlijk rijkspersoneel. Voor
beide grote personeelsgroepen gingen de herzieningen in op 1 januari 1948.
De arbeid der commissie-übink is evenals alle menselijke arbeid aan tijd gebonden
geweest. Het rapport over de keuringsdierenartsen was het sluitstuk van een aantal
deelrapporten over de bezoldiging van het gemeente-personeel en was gedateerd op
31 december 1951.

Het verscheen dus ruim vier jaar nadat de herziening voor het rijkspersoneel in
werking was getreden. De overige deel-rapporten voor het gemeentcpersoneel waren
alle reeds vroeger verschenen. De terugwerkende kracht tot 1 januari 1948 heeft —
voor zover bekend — voor de vroegere verschenen deelrapporten bij de gemeentelijke
autoriteiten nimmer veel tegenstand ondervonden. Dc redactie van het laatste deel-
rapport over de keuringsveeartsen eiste echter een diepere bestudering door het
secretarie-personeel, zodat al spoedig met een terugwerking over vijf a zes jaar moest
worden gerekend. Dit heeft wèl op vele plaatsen weerstanden opgeroepen. Niettemin
is het naar het oordeel van onze commissie een eis van strikte rechtvaardigheid dat
de herziening van een bezoldigingsstelsel welke voor het gehele rijks- en gemeente-
personeel met ingang van 1 januari 1948 is doorgevoerd (waarbij geheel nieuwe
normen werden opgesteld voor de bezoldiging van de gemeentelijke diensthoofden;
waarbij nauwgezet de functies tegen elkaar werden afgewogen en gewaardeerd) over
de gehele lijn gelijktijdig moet worden ingevoerd en dat men niet volkomen wille-
keurig een enkele groep hiervan kan uitzonderen omdat deze groep het laatste in de
beschouwing werd betrokken.

Zowel de commissie-Ubink als dc minister van Binnenlandse Zaken en eveneens alle
Gedeputeerde Staten hebben — om redenen van recht en billijkheid — aan de ge-
meentebesturen als datum voor het invoeren van dc nieuwe richtlijnen voor de
keuringsdierenartsen evenals voor het gehele rijks- en gemeentcpersoneel, de datum
van 1 januari 1948 voorgesteld.

Toch is de laksheid om dit laatste deel-rapport in behandeling te nemen, de oorzaak
geweest dat in tal van gevallen de keuringsdierenartsen financieel zeer onrechtvaardig
werden behandeld. De commissie is dan ook van oordeel dat in de gevallen waarbij
een herberekening met terugwerking tot 1 januari 1948 niet is geschied, de betrok-
kenen zonder voldoende rechtsgronden financieel ernstig gedupeerd zijn.

„allround" vleeskeuringsdienst in bezoldiging gelijkgesteld wordt met het vol-ambte-
lijk hoofd van een geneeskundige en gezondheidsdienst met een „breed werkterrein"
in een gebied met gelijk inwonertal. De bezoldiging van het hoofd van een gemeente-
lijke geneeskundige en gezondheidsdienst is op zijn beurt weer onmiddellijk gelieerd
met de secretarisbezoldiging en tevens gelijkgesteld aan die van het hoofd van ge-
meentewerken met een buitengewone concentratie van diensten.

De bezoldiging van het hoofd van gemeentewerken met een buitengewone concentratie
van diensten valt ook vrijwel samen met de secretarisbezoldiging. (In de norm-
gemeenten 40—60.000 inwoners ligt het maximum van de secretariswedde slechts
symbolisch hoger. Basis 1948 nl. ƒ 9500— tegen ƒ 9450,— of 99/2%). Deze gelijk-
stelling met de secretariswedde geldt volgens „Ubink" alleen indien er een dienst is
met een „breed werkterrein" (G.G.G.D.) of een „alround" dienst (vleeskeurings-
dienst) ofwel een buitengewone concentratie van diensten (gemeentewerken). On-
danks deze stilistische verschillen geven al deze termen aan, dat de gelijkstelling met
de secretaris-wedde slechts plaats vindt indien de respectieve diensthoofden een max.
taak te vervullen hebben. Zo daalt het hoofd van gemeentewerken dat een niet ge-
concentreerde dienst te beheren heeft in bezoldiging tot 90% der secretariswedde.
Op .gelijke voet zal het hoofd van een „eenvoudig geoutilleerde" dienst (vleeskeurings-
dienst) tot bijna 90% der secretariswedde moeten dalen. Onder „eenvoudig geoutil-
leerde" dienst verstaat Ubink een dienst zonder abattoir, zonder particuliere vlees-
industrie (grootslachterijen of vleeswarenfabrieken) terwijl daarbij ook de ontheffing
van de verplichting tot het keuren van huisslachtingen de taak van het hoofd van
dienst verlicht. Het hoofd van dienst met een „allround" vleeskeuringsdienst komt dus
maximaal van 99/% van de secretariswedde en daalt in een eenvoudig geoutileerde
dienst tot bijna 90% van het maximum van de secretaris. Door de lokale autoriteiten
moet de bezoldiging van het diensthoofd dus overeenkomstig de belangrijkheid van
de dienst — d.w.z. overeenkomstig het min of meer „allround" zijn — worden inge-
schat tussen 90^ en 99/% van de secretariswedde. (Voor de afleiding van deze
90%% wordt verwezen naar het gestelde in sub C.)

Hoe moet nu tussen deze 90%% en 99/2% der secretaris-wedde voor respectievelijk
de „eenvoudig geoutilleerde" en de „allround" dienst worden geïnterpoleerd?
De commissie-Ubink is bij haar beschouwingen allereerst uitgegaan van een keurings-
dienst met een gebied van 40—60.000 inwoners, het zgn. vergelijkings-object. Voor
een zodanig gebied geldt een absoluut wcdde-plafond van ƒ 9450,— (basis 1948).
Voor andere gebieden met minder dan 40.000 inwoners zal de wedde van het hoofd
van dienst evenredig lager behoren te worden vastgesteld dan voor het vergelijkings-
object bij aanwezigheid van gelijke factoren het geval zou zijn. Hierbij wenst dc
commissie-Ubink dus een 2-voudige evenredigheid in acht genomen te zien.

Ie voor een „allround" dienst met minder dan 40.000 inwoners moet de wedde even-
redig lager worden .gesteld dan in het vergelijkingsobject.

2c voor een dienst met een norm.gebied van 40—60.000 inwoners dus wèl even groot
als het vergelijkingsobject doch waar bepaalde deeltaken als abattoir dan wel
particuliere vleesindustrie ontbreken moet de wedde ook la.ger worden vastgesteld.

3c voor een dienst met minder dan 40.000 inwoners waar bepaalde deeltaken ont-
breken moet de bezoldiging weer evenredig lager zijn dan de sub 2 genoemde.
(De bezoldiging van een diensthoofd in een gebied met minder dan 40.000 inwoners
doch met een „allround"-dienst kan dus hoger liggen dan van een diensthoofd met
een keuringsgebied van 40—60.000 inwoners met zijn „eenvoudige outillage"). Wan-
neer wij bovengenoemde drie eisen van de commissie-Ubink scherp in het oog houden
dan doemt voor ons plotseling een geheel bezoldigingsstelsel op, waarbij voor keurings-
kringen met minder dan 60.000 inwoners geinterpoleerd moet worden tussen ƒ 7740,—
en ƒ 9450,— het bekende vlocr-maximum en het plafond-maximum uit het rapport-
Ubink voor de keuringsdierenartsen (basis 1948). Voor de kleinste „allround" dienst

komt het wedde-plafond ca. 10% hoger te liggen dan ƒ 7440,— (basis 1948), welk
maximum bij „eenvoudige outillage" geldt.

Voor de grootste dienst beneden de 60.000 inwoners met eenvoudige outillage komt
het plafond ca. 10% lager te liggen dan ƒ 9450,—, het maximum voor de „allround"
dienst (basis 1948). In de kleinste „allround" dienst valt dus de wedde samen met
die van de secretaris in een gemeente van 18—24.000 inwoners (n.1. ƒ 7440,— plus
10% is ƒ 8188,—; secretarisywedde ƒ 8200,—) en is daarmede dus „evenredig" lager
dan in het vergelijkingsobject.

Het vloer-maximum van ƒ 7440,— komt voor de kleinst eenvoudig geoutilleerde
dienst hier overeen met 90%% van de secretaris-wedde van ƒ 8200,—. Het maximum
van een eenvoudig geoutilleerde dienst in het vergelijkingsobject (40—60.000 inwo-
ners) al evenredig hoger liggen en dus ook op 90%% der secretaris-wedde komen.
Uit deze normen blijkt dus dat er voor de „eenvoudig geoutilleerde" diensten een
frappante overeenkomst bestaat met een bezoldiging van het hoofd van gemeente-
werken. Tussen een gebied met 24.000 en 40.000 inwoners liggen nog twee bezol-
digingsklassen. Voor de twee tussenliggende klassen verloopt als het ware de inter-
polatie dan vrijwel automatisch in procentuele samenhang met de betreffende secre-
taris-wedde.

Men mag bij deze aanduidingen nimmer vergeten dat het hier gaat om een bezoldi-
gingstechnische terminologie.

Er kunnen kleinere en grotere keuringskringen zijn die bezoldigingstechnisch de aan-
duiding „eenvoudige outillage" verdienen maar keuringstechnisch een zeer perfecte
outillage bezitten. Ook mag men nimmer vergeten dat vrijwel alle keuringsdiensten
keuringstechnisch „allround" zijn d.w.z. dat daar alle werkzaamheden worden ver-
richt welke de vleeskeuringswet eist. Bezoldigingstechnisch „allround" is deze dienst
pas wanneer er een abattoir, een vleesindustrie aanwezig is en de huisslachtingen onder
de keuringen vallen. De term eenvoudig geoutilleerd kan dus nimmer een denigrerende
betekenis hebben. Evengoed is het mogelijk dat het hoofd van een keuringsdienst
bezoldigingstechnisch een meer dan „allround" functie heeft nl. wanneer de werkgever
hem naast zijn eigenlijke ambtsbezigheden nog voor andere functies wenst in te scha-
kelen. Terzake van een juiste waardering van de dienst in bezoldigingstechnisch opzicht
heeft zich een bepaalde (departementale) praktijk ontwikkeld volgens welke de schat-
ting van een dienst op een meer of minder „allround" zijn geschiedt. Er zijn door de
commissie-Ubink een drietal factoren genoemd, die voor het begrip „allroun4" nood-
zakelijk zijn. Ontbreken een of meer van deze factoren dan is de dienst niet meer
„allround". In de praktijk worden deze factoren niet van evenveel gewicht geacht.
De ontheffing van de keuring van huisslachtingen weegt maar half zo zwaar als het
ontbreken van een grootslachterij of vleeswarenindustrie. Daarentegen acht men het
ontbreken van dit laatste even zwaar te wegen als het ontbreken van een abattoir.
Men moet bij de waardering van een dienst en de daarop gebaseerde interpolatie deze
factoren dus waarderen als J/j : 1 : 1.

Uitdrukkelijk stelt de commissie-Ubink vast dat er andere factoren zijn in de struc-
tuur van een keuringsdienst die van invloed zijn op de omvang van dc dienst. Hier is
dus voor de besturende lichamen ruimte voor het nauwkeurig wikken en wegen en in-
schatten van de belangrijkheid van de dienst.

Afgezien echter van deze bijzondere factoren, dus globaal genomen is het bezoldigings-
stelsel voor keuringsdierenartsen met het bovenstaande gegeven.

Bij interpolatie tussen 90% en 99\'/2% der secretaris-wedde moeten deze 8®/4% dus
verdeeld worden in verhouding van \'/a : 1 : 1. Wij krijgen dan 4 belangrijkheids-
gradaties nl. 903/4%, 92\'/,%, 96% en 99/%.

Sedert het opmaken van het rapport-Ubink zijn 10 jaren verlopen. Alle keurings-
kringen zijn thans een stap dichter gekomen bij het begrip „allround" der commissie-
Ubink. Er wordt nl. in Nederland geen ontheffing meer gegeven met betrekking tot
de keuring van huisslachtingen. Hiermede is tevens de laagste waardering van 90%%
komen te vervallen.

Dientengevolge zal ook in de kleinste kringen de bezoldiging nergens dalen beneden
de 92/2% der secretariswedde. De vloerwedde van ƒ 7440,— van Ubink (basis 1948)
is dus thans gevv\'orden ƒ 13380,— (exclusief huurcorapensatie, vakantietoeslag). Bij
een juiste toepassing van het stelsel-Ubink moet dus overal in Nederland in de aller-
kleinste eenvoudig geoutilleerde diensten minstens dit maximum bereikt kunnen wor-
den, Is een abattoir of vleesindustrie aanwezig dan stijgt het wedde-plafond tot 96%
der secretariswedde, Is dc dienst „allround" dan valt het max, vrijwel samen (99/2%)
met dat van de secretaris in een gemeente met een gelijk aantal inwoners als dat van
het keuringsgebied, In kringen met minder dan 100.000 inwoners kan men dus naar
de grootte en omvang van de dienst zes bezoldigingsklassen onderscheiden welke iden-
tiek zijn met die voor de secretariswedden. (Kringen met minder dan 24.000 inwoners
behoeven niet verder te worden onderverdeeld.)

Globaal genomen zijn er thans nog praktisch 3 belangrijkheidsgradaties te onder-
kennen. Tevens verschilt de bezoldiging naargelang de betrokkene in een eerste,
tweede of derde klasse gemeente woonachtig is. Dientengevolge zijn er 18 (6 x 3)
bezoldigingsschalen op te stellen met onderling soms vrij minimale verschillen. Dit
moge rijkelijk veel schijnen, maar de omvang van de dienst inwonertal en de gemeente-
classificatie zijn vrijwel onmiddellijk gegeven.

De aanwezigheid van een abattoir en/of vleesindustrie zijn ook vaststaande feiten. In
eenvoudige gevallen is de max. bezoldiging dus zonder meer uit onderstaand schema
af te lezen.

Hoewel dit schema uitsluitend bedoeld is als leidraad om de gedachte te bepalen en
als een uitwerking van de richtlijnen door de commissie-Ubink opgesteld, moet dit
schema toch nadrukkelijk worden gezien als een eis waaraan de bezoldiging minimaal
moet voldoen.

Voor afwijkende gevallen wordt verwezen naar de slotbeschouwing. (1)
E. Het verzorgingsgebied.

Wij vinden de keuringsdierenartsen als veterinaire hygiënisten tot in de allerkleinste
gemeenten en wel overwegend in vol-ambtelijk dienstverband. Deze functie moet wor-
den gehonoreerd overeenkomstig die van universitair gevormden in overheidsdienst.
Door deze eis neemt het hoofd van de vleeskeuringsdienst in de kleinere gemeenten
een zeer uitzonderlijke positie in, omdat voor geen van de andere gemeentelijke top-
functionarissen de universitaire opleiding een onvoorwaardelijke eis is. Deze veel ho-
gere aanstellingseis cn de hiermede verbonden hogere bezoldiging maakt deze functie
welhaast automatisch tot een typisch intergemeentelijke, daar alleen bij een samen-
werking van gemeenten de adequate bezoldigin.g zonder drukkende last te verwezen-
lijken is. In deze kleinere gemeenten is dientengevolge deze functie van het hoofd
vleeskeuringsdienst dan ook niet vergelijkbaar met andere top-functies in dit gemeen-
telijk bestel. Het salaris van het hoofd vleeskeuringsdienst is zo dus uiteraard gebaseerd
op zijn werk in een bepaald verzorgingsgebied, dat meerdere gemeenten omvat. Het is
dan ook wel vanzelfsprekend dat de commissie-Ubink heeft bepaald en zowel de

minister van B.Z. als G.S. hebben zich daarmede volledig kunnen verenigen, c3at de
bezoldiging van het hoofd vleeskeuringsdienst zal zijn afgestemd op de omvang van
het verzorgingsgebied van de dienst. Van een volledige weektaak zal — bijzondere
omstandigheden daargelaten — over het algemeen eerst sprake zijn wanneer het ver-
zorgingsgebied zoveel gemeenten omvat dat het aantal inwoners van het verzorgings-
gebied ca. 18—24.000 is en de vleesconsumptie in dit verzorgingsgebied de 1.000.000
kg. benadert. Dit is nl. nog een andere reden waarom het hoofd vleeskeuringsdienst
wordt gehonoreerd naar de omvang van zijn verzorgingsgebied. Bij deze gemeentelijke
functie is nl. de omvang van het werk zeer typisch gebonden aan het aantal inwoners
van het verzorgingsgebied. De vleesconsumptie per hoofd van de bevolking per jaar is
een zeer vaste constante, die van jaar tot jaar slechts zeer geringe verschillen ver-
toont en alleen bij hoogconjunctuur scherpere afwijkingen van het gemiddelde laat
zien. Het aantal geslachte dieren en keuringen stijgt derhalve rechtevenredig met het
aantal inwoners (afgezien van zeer bijzondere omstandigheden) daar al het in het
verzorgingsgebied geconsumeerde vlees tevoren moet zijn gekeurd. Het gevolg van
deze verplichting tot preventieve keuring is, dat de omvang van de keuringswerkzaam-
heden èn de verantwoording van het diensthoofd dus evenredig groter wordt mèt het
aantal inwoners van de kring. Dus ook om deze reden heeft de commissie-Ubink
wederom terecht aanvaard, dat de honorering van het diensthoofd naar de grootte
van de dienst gebaseerd zal zijn op het inwonertal van het verzorgingsgebied. Wij
kunnen de richdijnen welke de commissie-Ubink stelt voor de bijzondere figuur van
de intercommunale (technische) diensten volledig tot de onze maken.
Zij gelden a fortiori bij vleeskeuringsdiensten, waarvan een wezenstrek juist is, de inter-
communale samenwerking. De commissie-Ubink merkt nl. op, dat bij de door inter-
communale samenwerking tot stand gebrachte diensten welker gebied zich uitstrekt
over meerdere gemeenten, de grootte van het verzorgingsgebied de maatstaf zal
dienen te zijn voor het scheppen van een juiste verhouding tussen de bezoldiging van
het hoofd van een zodanige dienst en die van een functionaris, die over een gelijk-
waardige dienst tot een gemeente behorend gesteld is.

Deze laatste staat in een bepaalde procentuele salarisvcrhouding tot de secretaris. Dus
ook de eerstgenoemde functionaris, die hetzelfde kwaliteitsiverk verricht voor een
dienst van gelijke omvang, dient een gelijke honorering te ontvangen.
Dit is dus wel een scherpe afwijzing van het standpunt, dat de secretaris-wedde van
de centrumgemeente wèl het vergelijkings-object is. Deze opvatting van de commissie-
Ubink heeft de regering tot de hare gemaakt, niet alleen door de volledige instem-
ming waarmede het rapport-Ubink is aanvaard, maar ook door in de bekende
1 november 1954 circulaire nogmaals te stellen, dat de bezoldiging van hoofden van
dienst rechtstreeks afgeleid zijn van de bezoldiging van gemeentesecretarissen: dat
dientengevolge die bezoldiging procentueel de verbeterde secrctarisnormen zal volgen
en dat voor de berekening van het percentage zal uitgegaan worden van de secretaris-
norm van een gemeente met een inwonertal gelijk aan dat van het voorzieningsgebied.
Duidelijker taal kan niet worden gesproken. Indien in een of andere gemeente om
welke motieven dan ook hiervan wordt afgeweken kan dit dus alleen omdat men
onwilig is om deze richtlijnen van hogerhand te volgen. Een enkele gemeente heeft
dc schijn willen ophouden door zich vast te bijten aan een zinsnede uit het rapport-
Ubink dat de omzichtigheid het wenselijk maakt plaatselijke bezoldigingsverhoudingen
niet te verstoren. Deze gemeenten zien — al of niet opzettelijk — voorbij dat de
commissie-Ubink uitdrukkelijk verklaart de door haar zo geprezen omzichtigheid
te hebben in acht genomen bij het binden van het bekende maximum-plafond van
ƒ 9450,— aan een bepaald verzorgingsgebied. Deze plaatselijke bezoldigingsverhou-
dingen worden dus wel verstoord indien het ene hoofd van dienst bezoldigd wordt
naar de gehele omvang van zijn taak en het andere diensthoofd slechts naar een min
of meer klein deel van zijn taak.

De bezoldiging van keuringsdierenartsen in gebieden boven de 100.000 wordt door de
commissie-Ubink niet behandeld, dit in aansluiting op haar standpunt om geen richt-

lijnen te geven voor de bezoldiging van diensthoofden in gemeenten boven de 100.000
inwoners.

Daar het aantal gemeenten met meer dan 100.000 inwoners slechts ruim 1% van het
totaal uitmaakt is het begrijpelijk dat de commissie-Ubink zich heeft tevreden gesteld
met het geven van richtlijnen voor 99% der gemeenten. Bij de keuringsgebieden ligt
de zaak enigszins anders.

Het aantal keuringsgebieden met meer dan 100.000 inwoners is bijna het dubbele van
het aantal gemeenten boven deze grens. Het aantal vol-ambtelijke keuringskringen
is slechts 14% van het totaal aantal gemeenten. Relatief wordt daarom het aantal
keuringskringen met meer dan 100.000 inwoners veel groter en bedraagt ± 15%
van het gehele aantal vol-ambtelijke keuringskringen. Dit aantal is te belangrijk om
buiten beschouwing te blijven. Bovendien omvat deze 15% zeer grote kringen, ruw
geschat ca. 40% van de Nederlandse bevolking. In het voetspoor van de commissie-
Ubink kunnen wij de drie grote steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag buiten
beschouwing laten, daar deze gemeenten hun eigen bezoldigingstelsel hebben, dat nog-
al afwijkt van dat in de overige gemeenten. Er blijven dan een 18-tal keuringskringen
over, die bijna alle tussen de 100- en 200.000 inwoners hebben. Ook hiervoor zijn en-
kele richtlijnen te geven. Dit zijn alle abattoirgebieden en overwegend „allround"
diensten. Dit vereenvoudigt de inschatting reeds aanmerkelijk. Naar analogie van het-
geen reeds geschiedt in de gebieden met 60—80.000 en 80—100.000 inwoners kan
men in de secretarisbezoldiging een aanknopingspunt vinden. Als regel is hier de
onderlinge verhouding van meer betekenis dan in de kleinere keuringskringen, omdat
de buitendiensten bij zeer grote centrumgemeenten relatief van minder betekenis wor-
den voor de omvang van de dienst. In sommige gevallen is dan ook deze bezoldigings-
verhouding de enige norm.

In de meeste gevallen zal echter de bezoldigingsverhouding mede bepaald worden
door de relatief grote omvang van het verzorgingsgebied buiten de eigenlijke centrum-
gemeente. De commissie is van oordeel dat analoge toepassing van de hierboven
uiteengezette richtlijnen die aan het bezoldigingsstelsel Ubink ten grondslag liggen
in de meeste gevallen een bevredigende bezoldigingsverhouding tot resultaat zullen
hebben.

De commissie-Ubink geeft bij de gemeentelijke geneeskundigen voor de subalterne
geneesheer een bezoldigingsverhouding aan van 95% tot die van het hoofd van dienst
(Hoofd G.G.G.D. ƒ 9450,— ; medicus — niet hoofd van dienst — ƒ 9.000,— basis
1 januari 1948.) Naar mening van onze commissie kan deze verhouding ook dienen
voor die van abattoir-directeur tot adj.-directeur c.q. hoofd van dienst en diens
ad j.-directeur.

Behalve de hierboven genoemde drie grote gemeenten zijn er nog slechts twee ge-
meenten waar één of meer subalterne keuringsdicrenartsen naast de directeur en
adj.-directeur werkzaam zijn. De bezoldiging van deze wetenschappelijke ambtenaren
is niet meer in een procentuele verhouding tot dc directeursfunctie uit te drukken.
Voor deze gevallen kunnen de normen afgeleid worden van die in de drie grootste
gemeenten.

Voor de berekening van een redelijke bezoldiging voor deze functionarissen dient men
uit te gaan van de vloerbezoldiging van de kleinste vol-ambtelijke dienst waarin het
hoofd van dienst wèl een volle weektaak heeft (vloer-maximum ƒ 7440,— basis 1948).
Een eenvoudige taakanalyse kan volstaan om de omvang van de semi-ambtelijke dienst
te bepalen en tevens in welke verhouding deze omvang staat tot die van een kleine
vol-ambtelijke dienst met een gebied van 18—24.000 inwoners.

Een andere eenvoudige methode is deze werkzaamheden te honoreren op ƒ 40,— tot
ƒ 48,— per volledige dagtaak (gebaseerd op de bezoldigingsverhoudingen per 1 juli
1957).

Wijze van berekening; maximum voor een volle dagtaak is: ƒ 13.380,— minus
ƒ 252,— (3e kl.) gedeeld door 270 werkdagen is ƒ 48,60.

Deze kan uiteraard in dit rapport evenmin in de beschouwing betrokken worden als
in het rapport-Ubink. Wel kunnen aan de hand van enige voorbedden iets concretere
aanknopingspunten gegeven worden voor enkele bijzondere gevallen die zich in de
praktijk nog al eens voordoen.

a. Bij cumulatie van ambten heeft het gemeentebestuur onbewust de neiging de be-
zoldiging lager vast te stellen dan volgens het Ubink-peil verantwoord zou zijn.
Dit heeft repercussies voor de bezoldiging van hoofden van gelijkwaardige keu-
ringsdiensten elders.

Soms ook heeft het gevolgen voor de onder dat hoofd van dienst geplaatste keu-
ringsdierenartsen. In deze gevallen dient elk der functies van het hoofd van dienst
op eigen merites gewaardeerd en gehonoreerd te worden.

In elk geval dient de hoofdfunctie nl. directeur Vleeskeuringsdienst ten volle te
worden gewaardeerd.

b. Het komt nog al eens voor dat in zeer veerijke streken de voorwaarden gunstig
zijn voor de oprichting van een grote vleesindustrie. Deze ontwikkelt zich dan
meestal in een uitgesproken kleine plattelands-gemeente in het centrum van een
dergelijke veerijke streek gelegen. In deze kleine gemeente ontstaat dan tevens
een zeer omvangrijke keuringsdienst ten behoeve van deze op de binnenlandse
export gerichte vleesindustrie. Het administratieve gebied waarover een dergelijke
keuringsdienst zich uitstrekt is veelal te verwaarlozen klein ten opzichte van de
omvang van de dienst welke in het leven geroepen moest worden ten dienste van
deze vleesindustrie. Zo zetelt de keuringsdienst Olst in een administratief gebied
van plm. 14.000 inwoners (d.i. dus het totaal aantal inwoners van de bij de
keuringskring aangesloten gemeenten) terwijl het aantal slachtingen en keuringen
een omvang hebben voor een verzorgingsgebied van 400.000 inwoners. Elke leek
kan reeds aanvoelen dat de bezoldiging van dit diensthoofd niet gebaseerd dient
te zijn op het min of meer toevallige administratieve verzorgingsgebied maar op
het reële verzorgingsgebied dat zich in dit geval over geheel Nederland uitstrekt
en waarvan de omvang bepaald wordt door de omvang van de slachtingen en
keuringen welke hier zijn geconcentreerd. Wanneer men zich in deze afwijkende
gevallen zou vastbijten aan één bepaalde zinsconstructie uit het rapport-Ubink,
is het aan geen twijfel onderhevig dat het betrokken diensthoofd in ernstige mate
onderbetaald zal worden.

Hier dient men zich te houden aan de geest van het rapport-Ubink, dat terecht
een correlatie aanneemt tussen inwonertal en omvang van de keuringsdienst. Nor-
maal is het inwonertal beslissend voor de omvang van de keuringsdienst. In deze
afwijkende gevallen is de omvang van de keuringsdienst beslissend voor de bepa-
ling van de klasse van het verzorgingsgebied waartoe deze keuringsdienst reëel
gerekend moet worden. Ten slotte kan dit gehele rapport in één betrekkelijk een-
voudige stelregel worden samengevat. Deze regel is; dat normaliter de bezoldiging
van het hoofd vleeskeuimgsdienst al naar de belangrijkheid van de dienst (d.w.z.
het min of meer „allround" zijn in de zin van het rapport-Ubink) zal worden in-
geschat op 92/2—99/2% van dc wedde van de gemeentesecretaris voor een ge-
meente met een aantal inwoners gelijk aan dat van het verzorgingsgebied van de
keuringskring. Dc enorme diversiteit in de omvang der keuringsdiensten heeft nu
eenmaal het opstellen van een soort glijdende schaal noodzakelijk gemaakt. De
taak van onze commissie zou eenvoudiger geweest zijn indien Nederland overdekt
was geweest met een netwerk van ongeveer gelijkwaardige diensten zoals min of
meer het geval is bij de keuringsdiensten van waren. De commissie heeft zich niet
ingelaten met de vraag van welke omvang een dergelijke „norm" dienst zou moeten
zijn. Wel kan worden opgemerkt dat de door de commissie-Ubink aangenomen
norm en vergelijkings-object te weten een kring van 40—60.000 inwoners op het

ogenblik van het verschijnen van het rapport-Ubink zeker te hoog lag. Mede onder
invloed van het rapport-Ubink begint zich echter een tendens te vertonen tot de
vorming van grotere kringen welke nog juist door één keuringsdierenarts verzorgd
kunnen worden.

Uiteraard gaat dit gepaard met een andere interne organisatie van deze diensten.
Ongetwijfeld wordt deze verdergaande concentratie van keuringsdiensten mede be-
vorderd door de wet op de gemeenschappelijke regelingen welke zoveel prettiger
aandoet dan de obsoleet geworden bepalingen in de vlecskeuringswet. Deze beide
factoren zullen ongetwijfeld de totstandkoming bevorderen van keuringskringen
van zodanige grootte als overeenkomt met de grenswaarde van het economisch nut.
De commissie is evenwel van oordeel dat ook hier gewaakt moet worden tegen
een overdreven verfunctionalisering van het beroep.

1. Het rapport stelt geen nieuwe salariseisen, maar bevat slechts een tekstkritische
studie over de verschillende deelrapporten van de commissie-Ubink en de daar-
mee verband houdende ministeriële circulaires voor zover deze voor een andere
bepaling van de bezoldiging der keuringsdierenartsen van belang zijn.

2. De bezoldiging van directeuren van vleeskeuringsdiensten is allereerst gebaseerd
op de omvang van het verzorgingsgebied van de keuringskring. De keuringskringen
met minder dan 100.000 inwoners worden naar de omvang in 6 klassen ingedeeld.
De verschillen in bezoldiging bedragen telkens ca. 5%.

3. Daarnaast kunnen in elke klasse nog belangrijkheidsgradaties voor diensten onder-
scheiden worden. Aanvankelijk waren dit er 4, thans zijn globaal nog 3 gradaties
te onderscheiden.

4. Bij de zgn. „allround" diensten, dat zijn diensten met de maximale taak, staat de
bezoldiging van het diensthoofd op één lijn met die van hoofd van de gemeente-
lijke geneeskundige cn gezondheidsdienst en hoofd gemeentewerken met bijzondere
concentratie van diensten en is vrijwel gelijk aan de secretaris-wedde. Bij diensten
met „eenvoudige outillage", een diensttype dat thans niet meer voorkomt, was de
bezoldiging vrijwel gelijk aan die van het hoofd van gemeentewerken.

5. Evenals de bezoldiging van de andere hoofden van dienst is de bezoldiging van
de directeur vleeskeuringsdienst rechtstreeks afgeleid van de secretaris-wedde en
varieert in procenten uitgedrukt van ruim 90% tot bijna 100% dier wedde.

6. Voor de berekening van het percentage wordt uitgegaan van de secretaris-norm
van een gemeente met een inwonertal gelijk aan dat van het verozrgingsgebied van
de keuringskring.

7. Zeer globaal genomen kunnen voor de thans nog bestaande 3 belangrijkheids-
gradaties welke bij vleeskeuringsdiensten te onderscheiden vallen de percentages
gesteld worden op respectievelijk 92/2%, 96% en 99\'/i% der secretariswedde.

Op vrijdag 20 maart en zaterdag 21 maart a.s. vindt de viering van de Diës Natalis,
resp. de Universiteitsdag 1959 plaats.

Blijkens mededelingen van het bureau van het Utrechts Universiteitsfonds is aan alle
dierenartsen een programma met aanmeldingsformulier verzonden.
Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de bijeenkomst in
de Domkerk op 20 maart, dan wel tot de receptie van de Senaat op dezelfde datum

of de ontvangst in de Aula op 21 maart, tenzij hij/zij in het bezit is van een toegangs-
kaart.

Opgave op het toegezonden formulier zal daarom zo spoedig mogelijk, in ieder geval
vóór 9 maart 1959, worden ingewacht, .\\lleen dan is men verzekerd van een plaats.
Het programma vermeldt o.a.:

19.30 uur: Interkerkelijke bijeenkomst in de PIETERSKERK, georganiseerd door het
Utrechts Oecomcnisch Convent en de Utrechtse Studentenparochie.
Sprekers: Ds. J. Nienhuis en Prof. J. H. A. Vermeulen.
Muzikale medewerking is toegezegd door het Utrechts Byzantijns koor.

Rede uit te spreken door Prof. Dr. H. P. H. Teesing, getiteld: „Capriolen
van Pegasus".

Rede ter herdenking van de Dies Natalis door de Rector Magnificus,
Prof. Dr. J. Jongbloed.

20.00 uur: Vertoning van de universiteitsfilm „Hora est" in de studio van de Uni-
versitaire filmdienst, Catharijnesingel 59 (ingang Sterrenbos).

De verschillende sectievergaderingen beginnen om 10.30 uur en worden voortgezet
na een lunchpauze te 14.00 uur.

Het ligt in de bedoeling om bij de behandeling van het onderwerp „Evo-
lutie en Domscticatie" kort uitéén te zetten welke essentiële verschillen er
bestaan tussen de evolutie in tijd en ruimte in de natuur en de domesti-
catie welke zich voltrekt in een relatief beperkte tijd en ruimte binnen de
cultuursfeer van de mens.

Daarnaast zal het evolueren van het primtieve huisdier aan de hand van
voorbeelden geschetst worden tot het geperfectioneerde produkticdier van
vandaag.

De moderne dierenfokkerij waarbij aanleg en milieu doelbewust veranderd
worden om tot een gesteld doel te geraken, zou men dan geleide micro-
evolutie kunnen noemen.

De evolutieleer, 100 jaar geleden in een meer alles omvattende vorm als
hypothese naar voren gebracht en ter discussie gesteld, heeft gedurende
een eeuw de grootste belangstelling gehad en zowel de felste bestrijding
als de meest enthousiaste verdediging ondervonden. Van het ontstaan van
nieuwe soorten, iets wat zich duidelijk onttrekt aan de menselijke waar-
neming, werd getracht, overeenkomstig de principes van de natuurweten-
schappen, een beredeneerde verklaring te geven.

Hoewel het uiteindelijke bewijs ontbreekt, is de evoludeleer aantrekkelijk
als werkhypothese en als een menselijke poging, o.a. ter verklaring van
het ontstaan van parasitisme, acceptabel. Het is een speelse en tegelijk
monumentale opvatting, die op zijn manier getuigt van de grootsheid van
de schepping.

Men kan zich in het kader van de evolutie voorstellen, dat het parasitisme,
in de moerassen van het verre verleden, via commensalisme ontstaand, zich
in de loop der eeuwen ontwikkelt tot de tegenwoordige vorm van groter
afhankelijkheid van de parasiet van de gastheer. Men kan zich verder
indenken dat op grond van verschillende milieus, primitieve parasieten
zich verschillend ontwikkelen al naar de, zich eveneens philogenetisch
ontwikkelende diergroep, waarin ze als parasiet huisvesting en werk-
gelegenheid hebben gevonden.

Het soortbegrip ten aanzien van de parasieten, vooral de endo-parasieten,
is minder vaststaand en daardoor minder van belang ter ondersteuning
van de evolutiehypothese, dan het verschijnsel van het parasitisme in zijn
algemeenheid. De ontwikkeling van resistentie ten aanzien van de mo-
derne insecticiden is een facet, dat tegen de achtergrond van de evolutie
belangstelling verdient.

Teneinde koteletten met meer vlees te produceren wordt tussen de 13e en 14e rib
het vleesoppervlak in verhouding tot het spekoppcrvlak met een planimeter gemeten.
Slechts dieren die de aanleg voor een hoog vleespercentage en een laag vetpercentage
overerven worden vervolgens voor de fok gebruikt.

Er bestaan in dit opzicht nog grote verschillen want bij een gewicht van 110 kg,
werden vleesoppervlakten van 40 cm^, maar ook van 20 cm\'^ gevonden.
Selectie op dit kenmerk kan snel tot resultaat voeren omdat de h^ (erfelijkheidsgraad)
voor dit kenmerk hoog is.

Meer dan 1/3 van alle koeien, die in Engeland in de afgelopen 12 maanden kunst-
matig werden geïnsemineerd, werden bediend met zaad van mestvee; daarmede een
toename bereikend met méér dan 4.5% t,o.v. verleden jaar. Inseminaties met zaad
van melkvee daalden daartegenover met 10%.

Deze door de Milk Marketing Board gepubliceerde cijfers laten duidelijk zien, hoe
de producenten hebben gehandeld onder de dreiging van ovcrproduktie van melk.
De nadruk ligt thans sterker op mestvee dan de laatste jaren ooit het geval is geweest.

Een Deense studiecommissie onder leiding van Prof. Aage Taft heeft dezer dagen
verschillende Europese fokgebieden van rode runderen bezocht om na te gaan of door
invoer uit deze rassen de Rode Deen mogelijk te verbeteren zou zijn. Naar verluidt
waren zij zeer onder de indruk van het rode Vlaamse vee van Noord-Frankrijk.
Ook wordt nog gedacht aan import van Anglers, Harzrunderen en Zwitsers Bruinvee.
Eventuele kruisingen zullen dan systematisch en onder strenge controle worden uit-
gevoerd.

Tussen de Nederlandse regering en de Duitse Bondsregering is bij notawisseling een
overeenkomst tot stand gekomen betreffende de bestrijding van veeziekten in de grens-
gebieden. De overeenkomst strekt tot formele regeling van een reeds sinds geruime
tijd in feite gevolgde gedragslijn, volgens welke de daarvoor in aanmerking komende
Nederlandse en Duitse veeartsenijkundige ambtenaren elkander op de hoogte stellen
van het optreden van besmettelijke dierziekten in een strook grondgebied aan weers-
zijden van de grens. Deze wederzijdse berichtgeving is zeer nuttig, omdat de betrokken
ambtenaren in elk der beide landen aldus snel opmerkzaam worden gemaakt op een
mogelijke overbrenging van smetstoffen uit het andere land.

In een brief aan de Tweede Kamer heeft de minister van buitenlandse zaken de tekst
van de nota\'s overgelegd. Tot 4 maart 1959 heeft de Kamer de gelegenheid zich uit
te spreken over de wens of de overeenkomst al dan niet aan de uitdrukkelijke goed-
keuring van de Staten-Generaal zal worden onderworpen.

Bij ministeriële beschikking is het verbod van vervoer van niet tegen mond- en
klauwzeer geënte runderen gewijzigd. Gold voorheen dat kalveren beneden de leeftijd
van twee maanden niet geënt behoefden te zijn tegen mond- en klauwzeer, thans is
deze leeftijdsgrens verhoogd tot vier maanden.

Op een school in Idstein draagt men moeilijk op tc voeden kinderen allereerst de voe-
ding en de verzorging van dieren op.

Na deze oefening in orde en netheid, passen de kinderen zich in de samenleving der
school gemakkelijk aan.

De gemiddelde opbrengst van de gecontroleerde koeien was 4166 kg. met 4.05% vet.

Nadat de contributie-nota in het begin van het jaar aan alle leden is toegezonden,
werd een belangrijk gedeelte van de totale contributies overgemaakt.
Voor de goede orde wordt er nog even op geattendeerd, dat de betaling krachtens
besluit van de Algemene Vergadering vóór 1 april 1959 moet plaats hebben. Voor
deze datum moeten dus ook eventuele aanvragen, betreffende reductie van het grond-
bedrag ad ƒ 100,— zijn ingediend.

Voor alle bijzondere gegevens betreffende de eontributieschaal kan worden verwezen
naar de toelichting op de achterzijde van de toegezonden nota. Voor het geval men
hierover niet meer beschikt, kan bij het bureau een duplikaat nota worden aangevraagd.

Prof. M. Frens zal zijn inaugurele rede houden op 23 maart in het Groot-Audito-
rium van de Rijksuniversiteit, om 16.00 uur.

De titel van de rede luidt: De fermentatieve voederverwerking der herkauwers.
PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

W. J. Brückwildcr, Amsterdamsestraatweg 439, Utrecht.
J. S. Witteveen, No. 362, Heeg.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

R. O. Cohen, Rubensstraat 63 I, Amsterdam.
F. J. Grommers, Oosterringweg 4, Markenesse.
H. Lempke, Steinenburglaan 12, De Bilt.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten P. J. J. A. Schröder en
J. van Til aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Brandsma, K., te Goor, gr. gewijzigd in 938017. (78)
Burggraaf, A., tc \'s-Gravenhage, naar Goudenregenstraat 326, aldaar (tel. ongewij-
zigd). (80)

Litjens, J. B., te Utrecht, aangesloten onder tel. bureau 03403—617 en gr. 168067, D.

Stoot, H. A. M. H., te Sittard, aangesloten onder tel. bureau 04406—2443, adj. LV.D.

Bureau van de veterinaire Inspecteur van de Volksgezondheid en bureau van de In-
specteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het ambtsgebied\\district noordelijk
Zuid-Holland.

Bovengenoemde bureaux, voorheen gevestigd te \'s-Gravenhage, Conradkade 54,
zijn verplaatst naar Bankaplein 2, aldaar, tel. 01700—512521.

Detmers, R. G., te Coevorden, te rekenen m.i.v. l-l-\'59, tot plaatsvervangend Inspec-
teur bij dc Veeartsenijkundige Dienst in het district Groningen/Drenthe, ter stand-
plaats Coevorden. (82)
Graafsma, W., tc Twijzel (Fr.), te rekenen m.i.v. l-3-\'59, tot Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Franeker. (88)
Haks, L. J., te Groningen, te rekenen m.i.v. l-l-\'59, tot plaatsvervangend Inspecteur
bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district Groningen/Drenthe, ter standplaats
Groningen. (90)
Hoenderken, T. H., te Gieten, te rekenen m.i.v. l-2-\'59, tot adjunct Inspecteur van dc
Volksgezondheid in het ambtsgebied Groningen/Drenthe, ter standplaats Groningen.

Klarenbeek, S. R., te Zaltbommel, te rekenen m.i.v. l-4-\'59 of zovele eerder als hij
zijn betrekking kan aanvaarden, tot adjunct Inspecteur bij de Veeartsenijkundige
Dienst, ter standplaats Leiden. (99)

Rijn, F. van, tc Geldermalsen, te rekenen m.i.v. l-l-\'59, tot Rijkskeurmeestcr in bij-
zondere dienst bij dc Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Apeldoorn. (115)
Staal, J., te Assen, te rekenen m.i.v. l-l-\'59, tot plaatsvervangend Inspecteur bij de
Veeartsenijkundige Dienst in het district Groningen/Drenthe, ter standplaats Assen.

Most, G. van der, te Hengelo (O.), te rekenen m.i.v. l-3-\'59, op zijn verzoek, als
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (107)

Sala, L. C. G., te Venraij, te rekenen m.i.v. l-3-\'58, als plaatsvervangend Inspecteur
bij de Vecartesnijkundige Dienst in het district Limburg in verband met zijn be-
noeming tot inspecteur bij die dienst. (115)
Steendijk, A. C., te St. Maartensdijk (Z.), te rekenen m.i.v. l-l-\'59, op zijn verzoek,
als plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Zeeland. (119)

Bakker, Dr. S., te \'s-Gravenhage, is aldaar overleden op 19 februari 1959. (72)

to visit feed manufacturers, larger poultry and swine raisers,
scientific centers and government agencies in Germany,
Holland, Belgium, Switzerland, Austria and Scandinavian
countries -

should have some previous experience and must be well versed
in modern feeding methods and able to suggest new formulas
containing products of this company based on latest American
Research in this field -

must have commercial instinct to promote these products in
the right manner and have perfect knowledge of English and
German, good French and some Dutch knowledge also
desirable.

Salary: commensurate with ability; all travelling expenses paid.
Apply in writing with photograph, giving all details to: Nr. 14-59
of this journal.

H. den Daas werd geboren de 15e juni 1883 te Etten
bij Terborg. Hij bezocht aldaar de lagere school en
genoot vervolgens het middelbaar onderwijs te Utrecht.
Van 1903 tot 1909 studeerde hij te Utrecht en op
1 november 1909 vestigde hij zich te Druten, alwaar hij
in korte tijd een zeer uitgebreide praktijk opbouwde.
Hij was specialist in de verloskunde en hoewel hij zich
in later jaren het toestel van Thygessen aanschafte,
gebruikte hij het nooit. „Ik heb dat instrument niet
nodig", vertelde hij me. Ongeveer 200 emhryotomieën
per jaar waren voor hem een kleinigheid.
Op zijn standplaats was hij zeer gezien bij de vee-
houders, zijn ijzersterk gestel zag tegen geen vermoeid-
heid op.

Op 16 februari 1916 huwde hij met Mejuffrouw G. H.
Liese en uit dat huwelijk werden drie kinderen ge-
boren; één dochter en twee zoons. Zijn dochter werd
arts en zijn beide zoons dierenarts; het was een zeer
gelukkig huwelijk, hij was een zeer goed echtgenoot en
een goede vader voor zijn kinderen. Zijn beide zoons
deelden na zijn gedwongen rust zijn grote uitgebreide
praktijk, die hij gedurende 40 jaar op voorbeeldige
wijze had uitgeoefend.

In 1949 werd hij plotseling door een ernstige ziekte
getroffen, waarvan hij niet meer herstelde. Daarna
ging hij met zijn vrouw in Arnhem wonen, alwaar hij
op 26 januari j.l. rustig overleed.
In 1954 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van
Oranje-Nassau, de versierselen werden hem aldaar door
de burgemeester van Arnhem op de borst gespeld.
Hij was een zeer goed mens, eerlijk en trouw, met wie
ondergetekende gedurende 75 jaar in vriendschap ver-
bonden is geweest. Hij heeft een gelukkig huwelijks-
leven gehad; zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen
waren alles voor hem. Zij allen, maar vooral zijn vrouw,
verliezen zeer veel aan hem en zij zullen, evenals onder-
getekende, zijn nagedachtenis altijd blijven eren.

Zijn vrouw heeft hem gedurende zijn lange ziekte voor-
beeldig opgepast en niettegenstaande hij ongeveer acht
jaar lang aan zijn stoel was gebonden, bleef hij altijd
tevreden en opgewekt.

Op 30 januari j.l. werd hij te Arnhem op „Moscova"
ter aarde besteld, alwaar een predikant woorden van
troost en bemoediging sprak. Zijn trouwe en oprechte
vriendschap zal ik nooit vergeten.

Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Dier-
geneeskunde. Directeur: Prof. Dr. G. Wagenaar.

Tetanie bij het paard behoort tot de ziektebeelden, die zelden voorkomen.
In de afgelopen 2 jaren zagen wij het ziektebeeld tweemaal buitengewoon
duidelijk bij een pony, hetgeen aanleiding was de Engelse literatuur hier-
over eens nader te bestuderen.

Harvey (1921, 1923) heeft reeds enige ziektegevallen beschreven. De
pony\'s vertoonden een op tetanus gelijkend ziektebeeld, met dit verschil,
dat de protrusie van de membrana nictitans ontbrak.

Harvey vermeldt, dat het ziektebeeld uitsluitend gezien werd bij pony\'s,
die een zogend veulen bij zich hadden. Hij behandelde de dieren met rede-
lijk succes met chloralhydraat of met uierinsufflaties.

Montgomerie e.a. (1929) beschreven een aantal gevallen van tetanie
bij de bergpony\'s uit Wales.

Zij vermelden, dat de ziekte in hoofdzaak voorkomt bij pony\'s met een
veulen, maar zij zagen het ook tweemaal bij een hengst en eenmaal bij een
niet drachtige merrie.

Zij geven aan, dat men het ziektebeeld ziet of nadat de dieren een lange
reis per as (12—24 uur) hebben meegemaakt, óf nadat de pony\'s zijn op-
gevangen en daarna gedurende enige tijd in een hok zijn vastgezet.
Zij beschrijven het ziektebeeld als volgt:

De dieren baden in het zweet, lopen slechts met grote moeite en hebben een stijve,
krampachtige en onzekere gang. Het lijkt of de verschillende antagonistische spieren
tegelijk contraheren, waarbij het coordinatievermogen verloren is gegaan. De adem-
haling is versneld en pompend. De neusgaten zijn wijd geopend, de onderkaak is
wat teruggetrokken, waardoor een papegaai-achtige snuit ontstaat.
Er bestaat een trismus, zodat de mond niet of nauwelijks open te krijgen is. De boeren
spreken dan ook we! van „lock jaw", hoewel dit eigenlijk tetanus is. Men ziet verder
spiertrillingen zowel aan de voor- als aan de achterhand.

Het ziektebeeld doet aan tetanus denken, maar de membrana nictitans is niet te zien,
ook niet na optillen van het hoofd.

De staart wordt wel van het Jichaam afgedragen, maar is bewegelijk in alle richtin-
gen. De temperatuur is normaal, of iets verhoogd, de pols is meestal verhoogd, soms
zeer hoog. In sommige gevallen vertonen de dieren de hik.

De dieren hebben een uitgesproken dorst, maar kunnen niet drinken. De ontlasting
is vast van consistentie.

Montgomerie geeft aan, dat de prognose uiterst slecht is als men niets doet. Weliswaar
kunnen lichte gevallen spontaan genezen, ernstige gevallen verlopen echter binnen
48 uur dodelijk.

De behandeling, die door Montgomerie c.s. werd ingesteld, bestond uit uierinsufflaties
bij de zogende merries en het onderhuids inspuiten van lucht in flinke hoeveelheden
bij de niet melkgevende dieren. De prognose was dan gunstig.

In 1935 beschreven Green, Allcroft en Montgomerie het on-
derzoek, dat zij gedaan hebben bij 12 pony\'s, die een treinreis maakten van
24 uur.

Van deze 12 dieren vertoonden er 4 verschijnselen van tetanie, hoewel het slechts
lichte gevallen te noemen waren, terwijl één dier misschien tetanie vertoonde. De
anderen vertoonden geen afwijkingen.

De Ca- en Mg-gchalten van het serum van de 4 duidelijk aangetaste dieren waren
als volgt.

Bij de normale dieren was het calciumgehalte ± 12 mgr% en het magnesiumgchalte
± 2 mgr%.

Ook in andere landen is de tetanie zo nu en dan beschreven, meestal echter
zonder goede gegevens over het calcium- en het magnesiumgehalte van
het bloed.

Zo beschreef Sc h ü t z 1 e r in 1941 twee gevallen \\ an tetanie, beide merries
met een veulen, waarvan er één een pony was. Beide dieren genazen na
een injectie met calcium en magnesium (20 gram CaCU 7^2 gram
MgCl2 in acjua).

In deze beide gevallen zijn de calcium- en magnesiumgehalten van het
bloedserum niet bepaald.

Ook in ons land zijn enkele gevallen beschreven. Zo beschreef de Gier
(1935) de ziekte bij een tweetal pony\'s. De ziekte kwam voor onder een
aantal dieren, dat van Leith per schip naar Rotterdam was vervoerd. De
reis duurde ± 36 uur.

Gedurende de reis was één pony al gestorven, terwijl er twee ziek aankwamen. Eén
van beide lag al in coma en stierf vóór een behandeling kon worden ingesteld; de
andere pony vertoonde vol,gens de beschrijving geheel het typische beeld van tetanie.
Ook in deze gevallen betrof het weer zogende merries. Het Ca-gehalte van het bloed-
serum van de behandelde pony bedroeg 4 mgr%.

De behandeling bestond uit een intraveneuze injectie van 12.5 gr. CaCla en 3 gram
MgCla in 100 H2O, waarna snel herstel optrad.

Wij gaan hier voorbij aan de in 1936 tussen C r e z é e en d e G i e r in ons
tijdschrift gevoerde discussie, of het nu een schimmelintoxicatie was of
tetanie.

Zoals de verschijnselen zijn beschreven, lijkt het ziektebeeld in ieder geval
meer op tetanie dan op een schimmelintoxicatie.

Enkele jaren later beschreef ook van Raadshooven (1942) enkele
gevallen, zonder daarbij het woord tetanie te noemen.

Het eerste geval, dat van Raadshooven beschreef, betrof een zogende merrie (geen
pony), die al enkele maanden in dc weide liep. Het dier was sloom, had een wat
hoge pols en stinkende faeces. .Ms therapie werd een middelmatige dosis sulfas na-
tricus .gegeven, de merrie werd op stal gezet en moest vasten.

De volgende morgen lag het paard, kon niet op en had volgens de eigenaar „de
klem". Ook hier zien wij de factor opsluiten in een stal, een voorschrift overigens
met de beste bedoeling .gegeven.

De patiënt lag languit, stijf en doornat van het zweet, met het hoofd en de hals in
Opisthotonus. Met moeite kon het paard opstaan en staande vertoonde het dier de
duidelijke tekenen van tetanie, zoals deze hierboven reeds beschreven zijn.

Merkwaardig is hier de mededeling van Van Raadshooven, dat de gang
van het paard beter werd, als men het een eindje liet stappen. Dit in tegen-
stelling tot een koe met kalfziekte, die omvalt. Ook wij konden dit later
opmerken.

Hoewel het ziektebeeld veel op tetanus leek, ontbrak ook hier de protrusie
van de membrana nictitans.

Na een aderlating vertoonde het dier de hik, enige uren later kreeg het
dier koliek en stierf.

Van Raadshooven vermeldt hierbij, dat het jammer is, dat geen bloedanalyse
is verricht, omdat het geval veel leek op „grass-disease". Dit laatste is een
misverstand. De eveneens in Engeland voorkomende grass-disease of grass-
sickness levert een ander ziektebeeld op.

Het tweede geval dat van Raadshooven beschreef, betrof een paard, dat een spoorreis
van 24 uur gemaakt had, en daarna 2 dagen deels in de weide, deels op stal had
doorgebracht. Ook dit dier vertoonde de verschijnselen van tetanic. Bij dit dier werd
een intraveneuze Ca-Mg-injectie toegepast met goed succes. Na een half uur waren
de verschijnselen verdwenen.

De bloedanalyse van dit laatste paard leverde de volgende waarden op: Ca 9,8 mgr%
(normaal 12—13), Mg 2,2 mgr% (dit is normaal) en P 3,4 mgr% (hoog).

In de ziektegeschiedenissen, die ons in de laatste 2 jaar ter beschikking
staan, troffen wij 2 gevallen van duidelijke tetanie aan.

Het betrof hier een ± 10 jaar oude Shetlandse pony, die op 3 mei 1957
geveulend had. Op 11 mei vertoonde het dier koliek. De behandelende
dierenarts stuurde het dier op zondag 12 mei naar de kliniek, omdat cle
verschijnselen ernstiger waren en in een andere richting wezen.
Het dier vertoonde bij aankomst een alarmerend ziektebeeld; het was over het gehele
lichaam nat van het zweet. De neusgaten stonden wijd open en het vertoonde een
angstige blik.

De temperatuur was 38,3, de pols 132. Het had de hik synchroom met de hartslag.
Het verschijnsel de hik is bij een dergelijk dier niet eens zo gemakkelijk waar te
nemen. Men voelt het nog beter met de hand op de borstkas, dan dat men het ziet.
De mond was vast gesloten, maar de membrana nictitans kwam niet naar voren bij
het achterover buigen van het hoofd.

De pony stond geen ogenblik stil, maar verzette beurtelings de achterbenen, waarbij
ze min of meer gestrekt naar voren toe werden opgetrokken. Het maakte de indruk
of het dier ieder ogenblik ineen kon zakken. Wanneer men het echter dwong te lopen,
werd dit lopen toch na een tiental meters eerder beter dan slechter.
De slijmvliezen waren vuilrood, er was wat foetor ex ore. Er waren geen borborygmi
te horen. Het respiratie- en het circulatie-apparaat waren door de hik moeilijk te
onderzoeken. Het urine-onderzoek leverde geen afwijkingen op, behalve dat het
urobiline-gehalte verhoogd was.

Op grond van de verschijnselen moest de diagno.se tetanie worden gesteld.
Met een eventuele therapie kon niet gewacht worden op de uitslag van
het bloedonderzoek.

Na een intramusculaire injectie van 4 gram benzoas natricus cum coffeino
werd 30 gram calcium-borogluconaat en 15 gram MgCl2 in ± 250 aqua
langzaam intraveneus ingespoten.

Gedurende de injectie was de pony nog zeer geëxciteerd, maar binnen 5
minuten na de injectie was ze zienderogen opgeknapt. Ze leek niet meer
zo geëxciteerd, trippelde niet meer, de mond kon open en de polsfrequentie
was gedaald tot 80. De hik bleef echter bestaan.

De volgende dag, op 13 mei, leek de pony een stuk beter. Het dier had 13
liter water gedronken, maar er was slechts zeer weinig mest afgekomen.
De hik was nog aanwezig, deze verdween echter tijdens het drinken, maar
kwam later weer terug. De volgende dag was de hik verdwenen.
In het begin hadden wij goede moed, dat het dier zou herstellen. Dit
optimisme verdween echter in de volgende dagen. Het darmkanaal lag
stil en het was met geen mogelijkheid weer aan de gang te krijgen. Wat wij
ook probeerden, het hielp niet. Na de sulfas natricus gaven wij arecoline
in kleine doses gefractioneerd, daarna lentin en tenslotte nog wonderolie.
Het enige resultaat was, dat de pony steeds dikker werd, terwijl er bij druk
in de buik een klotsend geluid werd gehoord van de vloeistof in de dikke
darm. De eetlust was steeds vrijwel nihil.

Op 17 mei werd nogmaals een injectie met calcium borogluconaat ge-
geven, maar ook daar verbeterde de toestand niet van.
De calcium- en magnesiumwaarden waren gedurende het ziekteverloop
als volgt:

Men ziet hieruit, dat het calciumgehalte van het bloed zeker niet blijvend
normaal is geworden. Op 17 mei gaven wij na het bloedonderzoek de in-
jectie met calciumborogluconaat.

Het bilirubinegehalte was op 16 mei 65 rngr per 1. indirect en op 20 mei
30 mgr per 1. indirect. Op 20 mei was het ureumgehalte van het bloed
45 mgr%, dus normaal.

Op 22 mei was de toestand erg slecht. Bij electrocardiografisch onderzoek
bleek het dier een ventriculaire tachycardie te hebben. Ten einde raad
probeerden wij nogmaals een calciuminjectie, waaraan het dier succom-
beerde, vermoedelijk ten gevolge van een kamerfibrillatie.

De .sectie leverde het volgende op (Path. Anat. Instituut):
Vettige degeneratie van hart, nieren en lever.
Flink gevulde maag met grasinhoud.
In de dunne darm veel slijm.

In de dikke darm zeer veel waterdunne inhoud. In de darmmucosa kleine
bloedinkjes.

oogpunt kwam deze op een beter tijdstip, n.l. zaterdagmorgen juist tijdens
de demonstratie.

Het betrof hier een 7 jaar oude hoogdrachtige merrie, welke „aan dc rekening was".
De eigenaar vertelde, dat het dier \'s nachts uit de weide was gebroken en in een
naburige weide was gekomen. Deze was echter niet beter of slechter dan de eigen
weide. De buurman had de pony \'s morgens vroeg opgesloten in een kippenhok, waar
ze door de eigenaar in een zeer zieke toestand was gevonden.

Hier ziet men dus weer in de anamnese de factor opsluiting, die in Engeland ook
wordt beschreven.

Dc verschijnselen behoeven niet meer beschreven te worden. Deze waren volkomen
identiek aan het eerste geval. Ook dit dier had de hik. Dc pols was 80, de tempe-
ratuur 38,2.

Het dier kreeg een intraveneuze injectie van d= 25 gram calciurn-boro-
gluconaat 20 gram MgClo. Ook kreeg het nog 2,5 gram benzoas natricus
c. coffeine subcutaan, terwijl 300 gram sulfas natricus exsicc. per neussonde
werd ingegeven.

Direct na de injectie was dc hik verdwenen, na een kwartier was het dier
al veel rustiger en het zag er in de middag veel beter uit.
De volgende dag was het dier tamelijk goed, maar zo nu en dan was de hik
aanwezig.

Op 5 mei veulende de pony, het veulentje was erg slap en kon nauwelijks
staan. Het stierf eer het 24 uur oud was; bij sectie werd niet veel bijzonders
geconstateerd, hoewel uit de organen streptococcen en Shigella equiruli ge-
kweekt werden.

Hoewel de pony van de partus niet had geleden, was ook hier het verloop
weer ongunstig. De eetlust bleef vrijwel nihil, de slijmvliezen bleven geel,
terwijl cr [jraktisch geen faeces werden geproduceerd. Ook bij dit dier
kreeg men weer de indruk, dat het darmkanaal bijna volledig geparalyseerd
was.

Na enkele dagen ontwikkelde zich een lipaemie, waarbij er dus te veel vet
in het bloed kwam. Dit werd zo erg, dat het vet bij het afnemen van bloed
direct als een vliesje op het bloed kwam drijven.

Wanneer men bovenstaande cijfers ziet, dan valt het tevens op, dat deze
toch nog verre van volledig zijn. Men kan er echter nog wel wat uit halen.
Op 8 mei was het calciumgehalte wel gestegen, toch was het nog niet nor-
maal.

De bilirubinemie werd bestreden door de lever te ondersteunen door in-
jecties met methionine.

De darmfuncde hebben wij trachten aan te zetten door injecties met Piton
2 a 3 maal daags. Hoewel deze injecties wel een versterking van de darm-
geruisen veroorzaakten, kwam het toch niet tot een behoorlijke defaecatie.
De optredende lipemie gaf heel wat meer zorgen. De lipemie, die men nog-
al eens bij pony\'s ziet is beslist een ongunstig symptoom; bijna altijd gaan
dergelijke dieren dood.

De optredende verhoging van het ureumgehalte zal zeker niet alleen het
gevolg zijn geweest van de opgetreden degeneratie van de nier, maar ook
tengevolge van het feit, dat het bloed door het vele vet steeds dikker werd.
Hierdoor werd de niercirculatie ongetwijfeld bemoeilijkt.
Een verklaring voor de optredende lipemie is niet zo gemakkelijk te geven,
misschien is het een gevolg van het in circulatie komen van het vet uit de
vetdepots. Een normale functie is van de sterk vervette en gedegenereerde
lever niet te verwachten.

Naar analogie van hetgeen bij de mens wordt toegepast, is getracht de
lipemie door injecties met heparine te drukken. Alhoewel dit zeker succes
had, is het niet gelukt het leven van het dier te redden.

Hieronder volgen de cijfers van het gehalte van het serum met de toe-
gepaste hoeveelheden heparine.

Wanneer men de beide gevallen beziet, dan hebben wij ongetwijfeld te
maken gehad met tetanie.

In het eerste geval ziet men een intestinale oorzaak in de voorgeschiedenis,
in het tweede geval de opsluiting.

Toch is de therapie geen succes geweest. Weliswaar verdwenen de klinische
verschijnselen van de tetanie, maar in beide gevallen bleef een geparalyseerd
darmkanaal over.

Het is misschien mogelijk in de toekomst, door een nog uitgebreider onder-
zoek, een beter inzicht in het ziektebeeld te krijgen. Vooral de lipemie zal
daarbij onze interesse hebben.

In het ene geval had het dier 8 dagen tevoren normaal geveulend en in het tweede

De dieren vertoonden de typische verschijnselen van tetanie, zoals deze ook in Enge-
land bij pony\'s zijn beschreven.

De pony\'s transpireerden sterk, hadden vuile slijmvliezen, een versnelde pols, een iets
verhoogde temperatuur, een snelle ademhaling en stijve houterige bewegingen van
de achterbenen. De kaak was vast gesloten. Men zou aan tetanus kunnen denken,
maar de protrusie van de membrana nictitans ontbrak. Beide dieren vertoonden de
hik synchroom met de hartslag.

In beide gevallen was het calciumgehalte van het bloed verlaagd, resp. 5,3 en 3,7
mg%. Het magnesiumgehalte was ook wat aan de lage kant.

Beide dieren reageerden direct goed op een intraveneuze infusie van calcium boro-
gluconaat met magnesiumchloride. De tetanieverschijnselen verdwenen daarna snel.
In beide gevallen bleef er echter een paralyse van het maagdarmkanaal over, ten-
gevolge waarvan de dieren in verloop van ±10 dagen stierven.

De tweede pony vertoonde de laatste dagen een ernstige lipemie, die tevergeefs met
heparine injecties werd bestreden.

In the first case the poney has given birth to a foal normally 8 days ago and in the
second case the animal has been pregnant.

The animals showed typical symptoms of tetany as they have been described in ponies
in England. They perspired heavily, they had „dirty" mucous membranes, an in-
creased pulsation rate, a slightly raised temperature, a quick respiration and stiff
motions of the hindlegs. The jaws were locked tightly.

These symptoms remind us on tetanus, but the protrusion of the membrana nictitans
was absent.

In both cases the calcium-percentage of the blood was decreased, resp. 5.3 and 3.7

Both animals reacted immediately on an intravenous infusion of calcium-borogluconate
and magnesium-chloride; the symptoms of tetany disappeared rapidly.
In both cases however a paralysis of the intestinal tract remained, resulting in death
after approximately 10 days.

During the last days the second poney showed a severe lipaemia, which has been
treated in vain with injections of heparine.

Dans le premier cas l\'animal avait pouliné normalement il y avait 8 jours, et dans
le second cas le poney était portant à un terme avancé.

Les animaux présentaient les phénomènes typiques du tétanie, tels que ceux-ci furent
décrits aussi en Angleterre.

Les poneys avaient une forte transpiration, les muqueuses „sales", le pouls accéléré,
la température un peu élevée, la respiration accélerée et des mouvements raides des
pieds de derrière.

Les mâchoires étaient fermement fermées. On aurait pu penser au tétanos, mais la
protrusion de la membrane nictitans manquait. Les deux animaux avaient le hoquet
synchroniquement avec les pulsaùons cardiaques.

Dans les deux cas le teneur de calcium du sang était abaissé respectivement de 5.3
et de 3.7 mg%. La teneur de magnésium était aussi un peu basse.

Les deux animaux réagissaient tout de suite bien à une infusion intraveineuse de boro-
gluconat de calcium et de chloride de magnésium. Les phénomènes du tétanie dis-
parurent très vite après.

Dans les deux cas il resta cependant une paralyse du conduit gastro-intestinal, par suite
de quoi les animaux moururent après quelque 10 jours.

Le deuxième poney présenta les derniers jours une grave lipémie qui fut combattue
en vain par des injections d\'héparine.

Im ersten Fall hatte das Tier 8 Tage her normal gefohlend und im zweiten ist das

Die Tiere zeigten die typische Symptome der Tetanie wie sie in England bei Pony
beschrieben worden sind. Sie zeigten „schmutzige" Schleimhäuter, eine erhöhte Tem-
peratur, eine schnelle Respiration und steife Bewegungen der Hinterbeine. Die Kiefer
waren fest geschlossen.

Man könnte an Tetanus denken, aber die Protrusion der Membrana nictitans fehlte.
Die Tiere zeigten den Schlucken synchron mit dem Herzschlag.

In beiden Fällen war der Calcium-gehalt des Blutes herabgesetzt, resp. 5,3 und 3,7
mg%; auch der Magnesium-gehalt war etwas niedriger.

Beide Tiere reagierten sofort gut auf einer Infusion von borogluconas-calcicus und
chloratum-magnesicum; die Tetanussymptome verschwanden sofort.
In beiden Fällen blieb eine Paralyse des Magen-Darmkanals übrig, infolge deren die
Tiere nach ungefähr 10 Tage verendeten.

Der zweite Pony zeigte während der letzten Tagen eine schwere Lipacmie, die ver-
geblich mit heparine Injektionen behandelt worden ist.

G i c r, C. J. d e: Reisziekte (Transit tetany) bij pony\'s. Tijdschr. v. Dierg., 62, 1186,
(1935).

G r e e n, H. H., A 11 c r o f t, W. M. en M o n t g o m e r y, R. F.: Hypomagnesaemia

in equine Transit Tetany. Jnl. of Comp. Path., 48, 74, (1935).
H a r vey, F. T.: Equine Tetanoid. Vet. Ree. 33, 426, (1921).

M o n t g O m e r y, R. F., H a 1 1 S a v a g e, W, en D o d d s, E. C.: Tetany in Welsh

Mountain Ponies. Vet. Ree., 9, 319, (1929).
Raadshooven, F. H. van: Intestinale autointoxicaties bij paard en rund.

Tijdschr. v. Dierg., 69, 37, (1942).
S c h ü t z 1 e r, G.: Tetanie bei Fohlenstuten. Berl. u. Münch. Tierärztl. Wochenschr.,
362, (1941).

Enkele gevallen van Lisferiosis bij runderen en
schapen, waargenomen in een Vleeskeurings-
dienst

Vleeskeuringsdienst Alphen a.d. Rijn. Dir.: M. Karsemeijer.
Rijksinstituut voor de Volksgezondheid. Dir.: Dr. ]. Spaander.

Naast de talrijke publikaties over het experimentele onderzoek betreffende
Listeriosis, verschijnen in de laatste jaren herhaaldelijk causuistische mede-
delingen over deze ziekte. (Lucas en medew., 1955; Youg en F i r e-
h a mm er, 1958; K o r n i 1 o v a, 1956; S a n d b u, 1956; Hirato en
medew., 1954; Hartwigk en Renk, 1956; de Vries en Strik-
we rd a, 1956)

Over de ervaring in vleeskeuringsdiensten is tot nu toe weinig bekend. Daar-
om leek het ons wenselijk enkele gevallen van Listeriosis, welke in de vlees-
keuringsdienst Alphen a.d. Rijn de laatste jaren werden waargenomen, te
vermelden.

Op 9 oktober 1956 werd in de noodslachtplaats te Alphen a.d. Rijn een
ziek schaap aangevoerd, afkomstig uit een koppel van 30 dieren.

Het dier had sinds 2 dagen ziekteverschijnselen vertoond, bestaande uit dwangbcwe-
gingen en paretische gang en ontbreken van eetlust. Volgens mededeling van de eige-
naar waren de overige schapen uit de koppel gezond. Bij de „levende keuring" lag
het dier plat op de zijde, vertoonde een frekwente ademhaling en had een lichaams-
temperatuur van 39.8°. Het dier was algeheel verlamd en hoewel aan de ogen geen
afwijkingen werden waargenomen, was toch een duidelijke blindheid aanwezig. Na
slachting waren aan het dier, dat in uitstekende voedingstocstand verkeerde, behalve
een geringe distomatosis van de lever, macroscopisch geen afwijkingen te zien. Bij
het bacteriologisch onderzoek van lever, galblaas, milt en nier in glucosebouillon en
op glucosebouillonagar en op briljantgroenfenolroodagarplaten werden, behalve sapro-
fytische kiemen in de lever, na 2x 24 uur bebroeden bij 37° C. macroscopisch noch
microscopisch groei van micro-organismen aangetoond.

Gezien de klinische verschijnselen werden de hersenen en de medulla oblon-
gat voor nader onderzoek op L. monocytogenes naar het Laboratorium \\ oor
Zoönosen en Pathologische Anatomie van het Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid te Utrecht gezonden.

Alhier werden in uitstrijkpreparaten van hersenen en medulla oblongata
geen oj) L. monocytogenes lijkende kiemen ontdekt. Na emulgeren in een
z.g. „Warring-blender" konden uit de aldus verkregen weefselbrij reeds na
48 uur zowel op glucoseagarplaten als ook op K-tellurictagarplaten L. mono-
c>\'<o?^?!^^-kiemen in zeer groot aantal uit hersenen en medulla oblongata
worden gekweekt. Bij nadere typering bleek deze Listeria-stam tot het type
TVb te behoren. In coupes van hersenweefsel was een duidelijke meningo-
enefalitis waar te nemen¹).

1 Wij danken Dr. H. H. Vink voor het verrichten van het pathologisch-anatomisch
onderzoek.

Op 25 oktober 1957 werd in dezelfde noodslachtplaats een rund aangevoerd
met de anamnese, dat het dier reeds enige malen wegens kopziekte (gras-
tetanie) was behandeld. Daar de toestand van het dier ondanks deze be-
handeling snel verergerde, had de behandelende dierenarts geadviseerd
het dier te doen slachten.

Bij de „levende keuring" werd een geheel verlamd dier, dat plat in de veewagen lag
en hevig transpireerde, aangetroffen. Ook dit dier was blind, waarbij een duidelijke
nystagmus sterk opviel. De lichaamstemperatuur was 40.2° C.

Na slachting werden met uitzondering van enkele bloedingen in het spierweefsel,
macroscopisch geen afwijkingen waargenomen. Het bacteriologisch onderzoek der or-
ganen leverde ook in dit geval met uitzondering van het kweken van E. coli uit de
lever, een negatief resultaat op. Gezien het klinische beeld werd ook in dit geval aan
Listeriosis gedacht en werden hersenen en medulla oblongata naar het eerder genoemd
laboratorium gezonden.

Alhier werden in uitstrijkpreparaten geen op L. monocytogenes lijkende kie-
men waargenomen. Uit geëmulgeerd weefsel van pons en medulla oblongata
werden na 62 uur bebroeden der geënte voedingsbodems (glucose-agar en
K-tellurietagarplaten) talrijke L. monocytogenes-kiemen gekweekt. Bij nader
onderzoek bleken ook deze tot het type IVb te behoren.
Bij microscopisch onderzoek van het hersenweefsel werd geen onsteking
waargenomen.

Bij nadere informaties op de boerderij werden alsnog de volgende inlich-
tingen verkregen. Het dier was enige dagen geleden van de weide naar de
stal gebracht. Op een morgen was het losgebroken en de stal uitgelopen. De
eigenaar had het dier, dat iets slingerde, op de weg opgevangen en vervol-
gens in een hok geplaatst, waar het vrij kon bewegen. Het was hem o[)ge-
vallen, dat het dieï steeds maar in het rond liep en zo nu en dan met de
kop tegen het schot ging „boren". De volgende dag kon de koe niet meer
staan en had de eigenaar de dierenarts ontboden, die het dier wegens gras-
tetanie had behandeld. De overige dieren op dit bedrijf waren gezond en
hebben ook later geen ziekteverschijnselen vertoond.

Op 19 januari 1958 kwam één der praktiserende collega\'s te Alphen a.d.
Rijn bij het Hoofd van de vleeskeuringsdienst met de mededeling, dat hij
een koe in behandeling had, die \'s nachts op stal was losgebroken en door de
eigenaar op de voedergang, liggende, was aangetroffen. Aanvankelijk werd
gedacht aan een distorsie van één der halswervels. Het dier werd weer op
zijn plaats gezet, doch cle volgende dag was de collega opnieuw ontboden,
daar het dier wederom op de voedergang lag. Het dier had geen eetlust,
trage defecatie zonder tyrnpanie en een lichaamstemperatuur van 39.2° C.
Bij het tweede onderzoek „hing" het dier tegen één van de „staken" en was
zeer lusteloos. De oudere practici zouden ongetwijfeld in deze, eertijds zo
sterk met tuberculose besmette streek, aan hersentuberculose hebben ge-
dacht, doch dit was hier uit te sluiten, mede in verband met het acute ziekte-
verloop. De eigenaar werd geadviseerd het dier te doen slachten, daar de
verschijnselen sterk in de richting van een encefalitis wezen. Lood intoxicatie,
waarbij eveneens dergelijke verschijnselen zijn waar te nemen, was niet
waarschijnlijk.

Bij de levende keuring van het paretische dier, viel de suffe blik en de duidelijke
blindheid op.

Na slachting werden geen afwijkingen waargenomen, terwijl ook het bacteriologisch
onderzoek van vlees en organen negatief uitviel. In verband met de voorgeschiedenis
werden hersenen en medulla oblongata voor listeriose-onderzock opgezonden.

Alhier werden in uitstrijkpreparaten van hersenen en medulla oblongata
geen op L. monocytogenes lijkende kiemen ontdekt. Uit geëmulgeerd weef-
sel van pons en medulla oblongata lukte het na 48 uur op agar- en K-tellu-
rietagarplaten een klein aantal koloniën van L. monocytogenes te kweken,
die bij nader onderzoek weer tot het type IVb bleken te behoren.
Bij microscopisch onderzoek van het hersenweefsel kon geen ontsteking
worden vastgesteld.

Op 28 januari 1958 werden op de noodslachtplaats Alphen a.d. Rijn een
tweetal schapen moribund aangevoerd.

De dieren waren ongeveer 1 jaar oud, verkeerden in een slechte vocdingstoestand en
waren geheel verlamd en blind. De lichaamstemperatuur bedroeg resp. 38.2° C. en
39.4° C. De eigenaar deelde mede, dat bij hem reeds enige schapen na een ziekte
van enige dagen onder verlammingsverschijnselen waren gesuccombeerd. Deze dieren
waren door de vleeskeuringsdienst, na onderzoek op miltvuur, direct afgekeurd. Een
onderzoek op Listeriose had niet plaats gevonden, daar een voorbericht, dat in deze
richting kon wijzen, ontbrak. Bij verdere informatie lieten zich de verschijnselen bij
de zieke dieren als volgt samenvatten: geen eetlust, sufheid, dwangbewegingen (steeds
rondlopen in het hok); paretische verschijnselen traden na 1 dag op. Op 3 februari
1958 werd wederom van dezelfde eigenaar een schaap met analoge verschijnselen
aangevoerd.

Na slachting werden bij deze schapen geen afwijkingen waargenomen, terwijl ook het
bacteriologisch onderzoek van vlees en organen geheel negatief verliep. Gezien het
voorbericht en de verschijnselen tijdens het leven, werden ook van deze 3 dieren her-
senen en medulla oblongata voor listeriose-onderzock naar het laboratorium gezonden.

Alhier werden in uitstrijkpreparaten van hersenen en medulla oblongata in
geen der 3 gevallen op L. monocytogenes lijkende kiemen gezien. Bij kweken
uit het geëmulgeerd weefsel konden uit pons en medulla oblongata van alle
3 schapen reeds na 24 uur op agar- en na 48 uur op K-tellurietplaten tal-
rijke L. monocytogenes-kolonién worden waargenomen. Alle 3 stammen
bleken tot type 1 te behoren.

Bij microscopisch onderzoek van het hersenweefsel werden geen ontstekings-
verschijnselen waargenomen.

Nadien zijn op het bedrijf nog meerdere dieren gestorven, waarbij uit het
ingezonden materiaal, dat 6 maanden in fijngemalen toestand bij 4° C.
werd bewaard en waaruit om de 14 dagen werd geënt, geen L. monocyto-
genes kiemen konden worden gekweekt.

Voeding en verzorging van de dieren op dit bedrijf (eigenaar had meer clan
100 schapen) lieten veel te wensen over.

Uit de hierboven beschreven gevallen blijkt duidelijk, hoe groot het belang
van de voorgeschiedenis is, om tot de veronderstelling „Listeriose" te ko-
men. Geval 3 demonstreert hoe wenselijk het is, dat nauw contact tussen
practicus en keuringsdierenarts bestaat. In het algemeen worden op de nood-
slachtplaatsen de dieren in verreweg de meeste gevallen dood aangevoerd en

krijgt de keuringsdierenarts zelden iets van de voorgeschiedenis te horen.
Indien de practici de, bij de keuring betrokken, collega\'s van de verschijn-
selen, wijzende op encefalitis (blindheid, dwangbewegingen en dergelijke),
in kennis zouden stellen, dan zou de diagnose Listeriosis waarschijnlijk veel
vaker worden gesteld. In verband hiermede zou men zich ook moeten af-
vragen of niet een aantal dieren, die voor najaarsgrastetanie worden behan-
deld, aan een encefalitis, al dan niet veroorzaakt door L. monocytogenes,
lijden. Een microscopisch-histologisch en bacteriologisch onderzoek van her-
senweefsel van aan „grastetanie" gestorven runderen in het algemeen zou
misschien wel tot verrassende resulaten kunnen voeren en ware zeker aan te
bevelen.

Tenslotte wordt door deze praktijkgevallen eens te meer de reeds eerder ver-
dedigde stelling onderstreept, dat het aanbeveling verdient bij dieren met
ook maar de geringste tekenen van hersenverschijnselen en een negatief
bacteriologisch onderzoek, kojj en wervelkolom met hersenen en ruggemerg
in ieder geval af te keuren. (Kampelmacher, 1956).
Wij danken Dr. A. Clarenburg voor zijn waardevolle adviezen.

Er worden 4 gevallen van Listeriose bij schapen en 2 gevallen van Listeriose bij run-
deren beschreven, waarbij de diagnose in een vleeskeuringsdienst verondersteld en op
het laboratorium bevestigd werd. De geïsoleerde stammen behoren tot de serotypes
I en IVb. Er wordt met nadruk op de samenwerking in deze tussen practici en keu-
ringsdierenartsen gewezen. Het is waarschijnlijk te achten, dat bij dieren met de
diagnose „grastetanie" een systematisch microscopisch-histologisch en bacteriologisch
onderzoek van hersenen en medulla oblongata vaker tot de diagnose „Listeriose" zal

A description is given of 4 cases of Listeriosis in sheep and two cases in cattle. The
diagnosis of these cases has been made in a meatinspection-service and has been affir-
med by laboratory investigation.

In this connection a close cooperation between veterinarians in private practice and
those, employed by meat-inspection, is emphasized. Most probably a systematic micros-
copic-histological and bacteriologie investigation of the brains and medulla oblongata
of animals with „grass-tetany" will lead more frequently to the diagnosis „Listeriosis".

On décrit 4 cas de Listériose chez les ovidés et 2 cas chez des bovidés, dont la diagnose
fut faite dans un service d\'inspection des animaux de boucherie et confirmée au
laboratoire.

En rapport de ceci on accentue l\'importance de la collaboration entre les practiciens

Il faut juger comme probable que chez les animaux au diagnostic de „tétanie hypo-
magneshaemique" un examen systématique microscopique-histologique et bactério-
logique du cerveau et de la medulla oblongata mènera plus souvent à la diagnose
„Listériose".

Es werden 4 Fälle von Listeriosis bei Schafe und 2 Fälle bei Rindern beschrieben.
Die Diagnose wurde in der Fleischbeschau gemacht und durch Laboratoriumunter-
suchung bestätigt.

In dieser Beziehung wird die Zusammenarbeit zwischen den praktizierenden Tier-
ärzten und Tierärzten, wirksam in der Fleischbeschau, betont. Wahrscheinlich würde
die Diagnose „Listeriosis" mehr gestellt worden wenn die Tiere mit „Gras-tetanie"
eine sytematische mikroskopisch-histologische und bakteriologische Untersuchung
unterzogen würden.

Münch. Tierärztl. Wochenschr., 69, 165, (1956).
Hirato, K., S h i m i z u, K., O n o, T., Sato, G., Y a w a t a, Y. en N i s h i-
h a r a, Y. : Bacteriological Observations on a outbreak of Ovine Listeriosis in
Sapporo. Jap. Jnl. of Vet. Res., I, 191, (1954).
K a m p e 1 m a c h e r, E. H. : Die Bedeutung der Listeriose für die Fleischbeschau.

Proceedings 1st Symposium I.A.V.F.H., (1956).
K o r n i 1 o V a, A. L. : Listeriosis among farm animals and birds in Novosibirsk

province. Trud. Tomsk. Inst. Vakts. i. Syvor., 7, 256, (1956).
Lucas, A., Bouley, G., Q u i n c h o n, C., F e u g a s, C., G o u r d o n, J. en
R. T o u c a s, L. : Etude sur la Listeriose et Listeria monocytogenes dans quelques
espèces animales. Ree. de Med. Vet., CXXXI, 151, (1955).
S a n d b u, H. : Listeria monocytogenes als Abortusursache bei Ziegen. Nord. Vet.

Med., 8, 585, (1956).
V r i e s, J. d e en S t r i k w e r d a, R. : Een geval van Listeria-mastitis („Uier Liste-
riose") bij het rund. Tijdschr. v. Diergen., 81, 833, (1956).
Young, S. en F i r e h a m m e r, B. D. : .Abortion attributed to Listeria monocyto-
genes Infection in a Range Herd of Beef Cattle. J.A.V.M.A., 132, 434, (1958).

Proeven gedurende 2x 10 maanden waarbij 4000 leghennen betrokken waren, leerden
dat hennen in batterijen 4% eieren meer legden, iets beter hun voer verwerkten en
hun sterfte 8% geringer was dan bij in „vrijheid" gehouden dieren.

Aan de Universiteit van Californië werd gevonden dat serum van patiënten, hersteld
van mazelen, muizen tegen hondeziekte virus beschermde. Ook werd het mazelen-
virus geneutraliseerd door anti-hondezickte serum.

Een zelfkazer had moeilijkheden met vroeg-losse kaas. Hij molk machinaal in de
winterstal, die tevens als zomerstal werd gebruikt. Bij het opsporen van de besmet-
tingsbron van de kaasmelk bleek, dat de boer in kwestie vóór het aanleggen van de
tepelhouders de koeien weliswaar volgens de voorgeschreven wijze voorbchandelde,

maar dit deed met water uit...... de vecdrinkbakjes! Deze bakjes werden uiteraard

regelmatig gebruikt door het vee, dat bijv. pulp kreeg bijgevoerd en werden nimmer
schoongemaakt. Bij onderzoek bleek dit water op 0,01 ml. nog een po.sitieve coliproef
te geven, terwijl de kiemgetallen op resp. tryptonagar en peptonagar 48.000 en
26.000 bedroegen. Met dit zwaar besmette water werden nu bij de voorbehandeling
van de koe de tepels en omgeving „gereinigd". Geen wonder dat deze boer geen
goede kaas kon maken.

Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut, Amsterdam.
Directeur: Dr. H. S. Frenkel.

De vaccinatie heeft het mond- en klauwzeer zijn betekenis als directe oor-
zaak van belangrijke economische verliezen ontnomen.
Het is dan ook niet zo zeer het aantal ziektegevallen, dat op het ogenblik
onze aandacht vraagt, alswel het feit, dat er nog tongblaar voorkomt.
Deze enkele ziektegevallen krijgen betekenis door de maatregelen, welke in
verschillende landen worden toegepast tegen de import van landbouw-
producten uit streken waar mond- en klauwzeer voorkomt.
Voor ons, als exporterend land. heeft daardoor elk mond- en klauwzecr-
geval vérstrekkende consequenties. Het is daarom van groot belang, meer
dan voorheen het geval was toen de ziekte epizoötisch optrad, al die ge-
vallen welke op mond- en klauwzeer gelijken, doch waaraan een andere
aetiologie ten grondslag ligt, te onderkennen. Daardoor wordt voorkomen
dat onze export onnodig schade ondervindt.

Deze differentieel diagnostiek schept enige bijzondere problemen, doordat
tenge\\olge van de massale vaccinatie van de rundveestapel zowel het kli-
nische als het epidemiologische beeld, dat de ziekte bij runderen te zien
geeft, zich hebben gewijzigd.

In de eerste plaats zal de smetstofverspreiding binnen de aangetaste rund-
veckoppels worden verminderd tengevolge van de immunisatie van een
belangrijk deel van de dieren. De smctstofcirculatie wordt vertraagd, door-
dat het aantal aangetaste runderen afneemt en de per dier geproduceerde
hoeveelheid smetstof kleiner wordt. In de tweede plaats verandert de vac-
cinatie ook het klinisch beeld bij eenmaal aangetaste dieren. De ziekte ver-
toont een lichter verloop en met name generalisatie treedt minder vaak op.
De vroeger regelmatig waargenomen sterfte onder de kalveren wordt niet
meer waargenomen.

Enerzijds is het begrijpelijk, dat door deze situatie aandoeningen, welke op
mond- en klauwzeer gelijkende afwijkingen te zien kunnen geven, relatief
meer op dc voorgrond zullen treden. Anderzijds zal de herkenning van de
specifieke, door het virus veroorzaakte, infectie moeilijker worden.
Bovengenoemde overwegingen zijn in mindere mate geldig voor niet-geënte
dieren zoals varkens, terwijl, voor zover het runderen betreft, een beeld
dat meer overeenstemming zal vertonen met de vroegere toestand weer zou
kunnen optreden indien een virusstam wordt ingevoerd welke in antigeen-
structuur belangrijk verschilt van dc in het vaccin gebruikte.
De diagnostiek zal in deze gevallen in het algemeen minder moeilijkheden
opleveren, echter juist dan zal het tijdig herkennen van een dergelijke
smetstof een zaak van het allergrootste belang zijn.

1 Voordracht, gehouden ter gelegenheid van de Eerste Voorlichtingsdag van de
Veeartsenijkundige Dienst op 13 november 1958 te Utrecht.

Aangezien uitsluitend de rundveestapel gevaccineerd is, en de diagnose
vooral hier problemen kan stellen, willen wij ons in eerste instantie
bij de bespreking tot deze diersoort beperken. Hierbij dient men niet
uit het oog te verliezen, dat uit het al of niet voorkomen van ziekte
bij de niet-geënte varkens of kleine herkauwers belangrijke conclusies
kunnen worden getrokken.

Klinisch treden bij de infectie van het gevoelige dier enkele symptomen
het meest op de voorgrond, en hoewel dit beeld velen van U voldoende
bekend zal zijn, wil ik er volledigheidshalve toch even bij stil staan.

Bij geheel gevoelige dieren verloopt de ziekte acuut. De vorming van de,
dikwijls voor of naast de tongwrong, maar ook wel elders gelocaliseerde,
primaire blaar gaat dikwijls ongemerkt voorbij. Volgens Duitse onderzoe-
kers zou het, in dit geval soms microscopische, primaire defect zich ook wel
in de neus of op de neusspiegel kunnen ontwikkelen. De voor deze opvatting
aangevoerde argumenten zijn evenwel niet geheel overtuigend. Tijdens
en ook wel korte tijd na het tot ontwikkeling komen van het primaire
affect, treedt koorts op, waarbij temperaturen van meer dan 40° C. regel-
matig voorkomen. De dieren zijn dan algemeen ziek. Spoedig ontwikkelen
zich nu de secundaire blaren. Tandeloze rand, tongpunt en -rand en tong-
rug, alsmede lippen en palatum zijn predilectieplaatsen in de mond-
holte. Minder frequent zijn de defecten gelocaliseerd aan de buitenzijde
van de lippen en op de neusspiegel. Via de bloedbaan verspreidt het virus
zich tevens naar de klauwen en bij melkkoeien ook wel naar de uier. De
blaren, welke vooral als ze op het voorste deel van de tong gelocaliseerd
zijn een dikke wand hebben, ruptureren spoedig, waarbij een in de regel
afgerond defect achterblijft, dat in ongeveer een week geneest. De aan-
vankelijk rode bodem van het defect is na enkele dagen reeds bedekt met
grauwgrijs epitheel, afkomstig van resten van het stratum germinativum,
dat althans ten dele intact is gebleven. Er blijft geen litteken achter, tenzij
een secundaire infectie plaats vond.

Wanneer de mondlaesies zich ontwikkeld hebben, is sterk speekselen een
van de op de voorgrond tredende verschijnselen. De klauwafwijkingen
verraden zich het eerst door stijfheid en onrustig trippelen, later treedt
kreupelheid op. De kroonrand en tussenklauwspleet zijn dan dikwijls rood
en gevoelig bij druk. Spoedig ontstaan blaren, die na doorbreken min of
meer uitgebreide defecten achterlaten. Ze kunnen aanleiding geven tot
langdurige kreuoelheid en soms tot ontschoening.

De uierafwijkingen zijn in de eerste instantie gelocaliseerd aan de spenen.
De hier gevormde dunwandige blaren kunnen wisselen in grootte. Ze zijn
in de regel omgeven door een hyperernische zone en ruptureren spoedig
wanneer cle dieren gemolken worden. Het melken is vanzelfsprekend pijn-
lijk, slecht uitmelken is het gevolg en kan leiden tot een mastitis.
De storing van de algemene toestand, waarbij o.a. een sterk verminderde
melkgift opvalt, kan maanden duren.

Indien de dieren in het acute stadium ter sectie komen, blijken dikwijls ook
afwijkingen aan het verhemelte en in de pens, voornamelijk gelocaliseerd
op de penspijlers, te bestaan. Defecten aan andere dan genoemde slijm-
vliezen en aan de hoornbasis zijn beschreven. Bij experimenteel besmette
dieren komen dergelijke afwijkingen niet dikwijls voor.

De mortaliteit kan, vooral in een geheel gevoelig veebeslag, belangrijk zijn.
Het zijn dan vooral jonge dieren, welke bezwijken aan de door het virus
veroorzaakte beschadigingen van de hartspier. Daarnaast komen, vooral
bij jonge individuen, wel skeletspierveranderingen voor.

Bij varkens vallen vooral de met koorts gepaard gaande storing in de al-
gemene gezondheidstoestand en de kreupelheid op. De blaren zijn het
duidelijkst te zien aan de snuit en de kroonrand van klauwen en bij-
klauwen. Vlak boven het hoorn vindt men dikwijls een bleke prominerende
band, die gevormd wordt door een met vloeistof gevulde blaar. Ook loca-
lisatie elders op de huid wordt wel gezien o.a. bij zeugen op de uier. Soms
begint een uitbraak met peracute sterfte onder de biggen, zonder dat het
bij deze dieren tot blaarvorming komt.

Mond- en klauwzeer bij schapen wordt in ons land niet vaak gediagnosti-
seerd. De infectie kan bij deze dieren zeer licht verlopen en daardoor onop-
gemerkt blijven, hetgeen uit epidemiologische overwegingen van belang kan
zijn. De blaren zijn dikwijls klein. Differentieel diagnostisch dient men hier
te denken aan rotkreupel, purulente pododermatitis en soms ecthyma. Bij
rotkreupel is in dc eerste plaats de hoornschoen aangetast, terwijl de boven-
liggende huid in de regel intact blijft.

Het complete ziektebeeld, dat bij het rund dus gekenmerkt wordt door een
acuut verloop gepaard gaand met koorts en algemeen ziek zijn, blaar-
vorming op het mondslijmvlies en generalisatieverschijnselen aan klauwen
en uier, zal, vooral indien de ziekte epizoötisch voorkomt en naast run-
deren ook andere dieren aantast, niet moeilijk te onderkennen zijn. Het ge-
lijktijdig voorkomen van de infectie bij runderen en varkens, is echter
gce \' legel, daar sommige virusstammen een uitgesproken voorkeur voor
één \\pn beide diersoorten aan de dag kunnen leggen. Differentieel diag-
nostisch komen, indien verschillende diersoorten zijn aangetast, eigenlijk
alleen Stomatitis vesicularis en misschien „blue tongue" in aanmerking.

Stomatitis vesicularis treedt voornamelijk bij paard, rund en
varken endemisch op in vele gebieden van Noord- en Zuid-Amerika en
werd gedurende dc eerste wereldoorlog ook in Europa met paardentrans-
porten ingevoerd. De epidemiologie van de aandoening is nog slechts ten
dele bekend. Het verdwijnen ervan uit Europa is mogelijk een gevolg van
het ontbreken van een geschikt reservoir of een goede vector. In ons land
is deze infectie nooit vastgesteld.

Dit geldt tevens voor vesiculair exantheem, een eveneens door
een virus veroorzaakte aandoening, welke tot nu toe als spontane infectie
alleen bij varkens is vastgesteld. Een enkele maal bleken ook paarden bij
kunstmatige overdracht gevoelig. Deze ziekte kwam jarenlang endemisch
voor in Californië en heeft zich van daaruit in 1952 explosief verbreid over
een groot deel van de Verenigde Staten. In de loop van zes weken werden
ziektegevallen in 18 staten vastgesteld. Het vesiculair exantheem heeft de
varkensfokkerij in de V.S. belangrijke verliezen berokkend. Momenteel
schijnt deze ziekte echter, o.a. met behulp van verplichte sterilisatie van
alle voor varkensvoeding gebruikte voedselafvallen, onder controle te zijn
gebracht. De kans op invoer ervan in Europa is daardoor belangrijk afge-
nomen.

beeld tonen, dat klinisch niet van mond- en klauwzeer te onderscheiden is.
In jo-ebieden waar de verschillende aandoeningen naast elkaar voorkomen
wordt de differentiaal diagnose daarom een laboratoriumaangelegenheid,
waarbij de situatie belangrijk gecompliceerd wordt, doordat van Stomatitis
vesicularis twee immunologisch geheel verschillende typen zijn \\ astgesteld,
en bij vesiculair exantheem dit aantal nog belangrijk groter is.

Zoals reeds eerder werd opgemerkt, moeten wij er in onze geïmmuniseerde
rundveestapel rekening mee houden, dat zowel epidemiologie als kliniek
\\an het mond- en klauwzeer zich gewijzigd hebben. De infectie blijft vaak
beperkt tot een enkel dier. Storingen in het algemeen welzijn, koorts en
generalisatieverschijnselen kunnen geheel ontbreken en de afwijkingen in
de mondholte en pens kunnen beperkt blijven. Generalisatie treedt bij
runderen in de regel nog alleen op bij niet-geënte jonge dieren, die de na
de geboorte verworven passieve immuniteit verloren hebben, en bij wat
ouder jongvee, dat vele maanden tevoren en slechts één enkele maal geënt
is.

Rij melkrunderen bestaat de mogelijkheid, dat de primaire infectie via de
tepelhuid plaats vindt. Het komt wel voor dat verdere ziekteverschijnselen
dan achterwege blijven en met name de veranderingen in de mondholte
ontbreken.

De infectie blijft echter acuut, hoogstens subacuut verlopen. Rij een derge-
lijk incompleet beeld dient differentieel diagnostisch aan verschillende
andere aandoeningen gedacht te worden.

Enkele van de voor de leek het meest op\\-allende afwijkingen, welke vooral
bij deze licht verlopende gevallen van mond- en klauwzeer de aandacht
trekken, zijn speekselen en smakken. Deze synnptomen treden evenwel bij
vele stomatitiden met andere aetiologie eveneens op. Wanneer men uit
differentieel dias;nostisch oogpunt deze verschillende andere aandoeningen
van het mondslijmvlies beziet, moet men spoedig vaststellen dat onze ken-
nis op dit gebied nog zeer incompleet is.

Er is een groot aantal ziektebeelden bekend waarbij afwijkingen aan het
mondslijmvlies optreden en deze worden toegeschreven aan de moest uit-
eenlopende aetioloG;ische principes. In vele gevallen is de oorzaak onvol-
doende bekend. Naast mechanische worden chemische en fysische oor-
zaken genoemd. Soms wordt een verband verondersteld tussen het
voorkomen van benaalde schimmels in het \\oor en de ziektetoestand.
In andere gevallen kunnen algemene aandoeningen en bepaalde infecties
veroorzaakt door virussen of bacteriën voor de waargenomen verschijnselen
verantwoordelijk zijn. Onder deze laatste rubriek kan o.a. de actinobacilloso
srerangschikt worden. In vele gevallen is de oorzaak onvoldoende bekend.
Een gedetailleerde bespreking van alle mogelijkheden zou ons te ver voeren.
In de meeste gevallen zal bij nauwkeurige inspectie en het opnemen \\an
een volledige anamnese geen verwarring met mond- en klauwzeer te vrezen
zijn. Rij oudere defecten of wanneer geen blaren meer aangetroffen wor-
den, is het moeilijker zekerheid te verkrijgen.

Onder de aandoeninc;en van meer algemene aard, waarbij Stomatitis kan
optreden als deel van een syndroom, zijn verschillende exotische infectie-
ziekten als blue tongue en runderpest te vermelden. In ons land kan boos-
aardige kopziekte een dergelijk ziektebeeld veroorzaken,

Blue tongue is primair een aandoening van het schaap, waarbij het
rund als virusdrager kan optreden, in de regel zonder zelf ziek te zijn. Er zijn
enkele experimentele infecties bij runderen beschreven, waarbij deze dieren
12 tot 14 dagen na injectie van het virus hyperemie van het rnondslijmvlies
met speeksel- en tranenvloed vertoonden. Later ontwikkelden zich ulcera
op lippen en tandeloze rand; koorts werd niet waargenomen. Bij schapen
zijn de typische symptomen koorts, gebrek aan eetlust, dermatitis en ont-
steking met ulceratie van neus- en mondholte. De tong kan gezwollen zijn
en een blauwe kleur hebben, aan welk symptoom de ziekte haar naam ont-
leent. De directe sterfte is soms zeer hoog, ze bedraagt in de regel tot 20
procent van de koppel. Verhes in conditie en lange reconvalescentie kun-
nen de werkelijke verliezen belangrijk vergroten. Er zijn verschillende
virustypen. De ziekte is niet besmettelijk in de eigenlijke zin van het woord.
Ze schijnt te worden overgebracht door een \'s nachts bloedzuigende Culi-
coïdessoort, het geslacht Aedes wordt in dit verband echter ook wel ge-
noemd. Over vermeerdering in de insecten is niets bekend, en men weet
evenmin hoe het virus zich handhaaft in de tijd dat de muggen overwin-
teren.

Blue tongue kon tot voor kort worden beschouwd als een exotische ziekte,
welke voor ons land slechts theoretische betekenis had. Het virus was alleen
in Zuid-Afrika en het Midden-Oosten aangetoond. In 1948 werd voor het
eerst een aantal gevallen gerapporteerd uit de Verenigde Staten, en in de
zomer van 1956 werd de ziekte in Portugal gediagnostiseerd. Ze breidde
zich in de loop van het jaar over het gehele zuiden van dat land uit en
drong ook in Spanje door. Portugal meldde een morbiditeit van ongeveer
20%, circa de helft van de aangetaste dieren stierf. Door enting op grote
schaal is men er later in geslaagd de verliezen te beperken. In 1957 kwa-
men een aantal gevallen verspreid over heel Spanje voor, en ook in begin
1958 werden er in dat land nog enkele gesignaleerd.

Met het binnendringen van de smetstof in West-Europa is een situatie ont-
staan, welke o.a. tengevolge van het voortdurende gevaar van invoer van
besmet materiaal in Nederland of een van de omliggende landen, een be-
dreiging voor ons inhoudt, die mogelijk in de toekomst speciale voorzie-
ningen nodig zal maken.

Het in de laatste jaren bij roodbonte kalveren waargenomen symptomen-
complex, dat vermoedelijk op een genetische basis berust, zal verschillende
van U wel bekend zijn. De hierbij optredende kreupelheid heeft wel aan-
leiding gegeven tot verwarring met mond- en klauwzeer. Bij deze ziekte,
waarbij verschillende slijmvliezen zijn aangetast, komen o.a. ulcera in de
mondholte en ernstige klauwafwijkingen voor. De aandoening begint met
kleine defecten aan de kroonrand. Later treedt ontschoening op. De ziekte
neemt een slepend verloop en blaarvorming ontbreekt. De prognose is
zeer ongunstig.

Op enkele andere van de differentieel diagnostisch soms in aanmerking
komende ziekten wil ik wat nader ingaan, daar deze ziektebeelden betrek-
kelijk goed bekend zijn.

Omstreeks 1946 werd in de Verenigde Staten bij runderen de eerste van
een groep infectieziekten beschreven, waarbij eveneens wel defecten van
het mondslijmvlies optraden. Er bestond dikwijls tevens een storing in de

algemene toestand. Deze verschillende aandoeningen, waarbij vaak bijna
overeenkomstige klinische en pathologische veranderingen voorkomen,
worden in de Angelsaksische literatuur beschreven als het „mucosal di-
sease complex". Tot deze groep behoort volgens sommige auteurs ook de
boosaardige kopziekte.

Het zijn door filtreerbare smetstoffen veroorzaakte infecties, die in vele
gevallen vooral bij jonge dieren voorkomen. De morbiditeit en mortaliteit
zijn in verschillende epizoötiën ongelijk, en een wisselend aantal van de
gevallen verloopt subklinisch.

In de regel beginnen deze ziekten met een kortdurende, soms biphasische,
febriele periode. In deze fase van de ziekte wordt vaak leucopenie gevon-
den. Bij mond- en klauwzeer ontbreekt dit symptoom. Een deel van de aan-
getaste dieren vertoont later sterk speekselen, en in een aantal gevallen
vormen zich ulcera op het mondslijmvlies. Dikwijls is diarree een van de
meest op de voorgrond tredende verschijnselen, maar in sommige koppels
valt dit symptoom weinig op. Dergelijke ziektebeelden zijn onder andere
beschreven als „virusdiarree New York", „virusdiarree Indiana" en „mu-
cosal disease". Bij de gehele groep van infecties vindt men bij klinisch
onderzoek regelmatig veranderingen van het mondholteslijmvlies. De
meestal ondiepe ulcera zijn o.a. gelocaliseerd op zij- en onderkant van de
tong, op het palatum durum en het wangslijmvlies. Erosies op de neus-
spiegel en vóór in de neus komen voor. Soms zijn de dieren kreupel ten-
gevolge van laminitis.

Overeenkomstige ziektebeelden zijn later o.a. ook in Canada en Groot-
Brittannië onderkend. Zij hadden vooral in dit laatste land soms een ern-
stig verloop. De laatste jaren zijn ook in ons land ziektebeelden bij run-
deren waargenomen, welke grote overeenkomst met de in het buitenland
beschreven aandoeningen vertonen. In een aantal gevallen, welke collega
R e i n d e r s (1959) van de Gezondheidsdienst in Leeuwarden ons toonde,
was diarree het meest op de voorgrond tredend symptoom. Daarnaast wa-
ren dikwijls rode randen om de snijtanden en andere min of meer duidelij-
ke mondafwijkingen en vaak ook kleine defecten in de neus aanwezig. De
veranderingen van het mondslijmvlies varieerden van enkele kleine ulcera
op palatum, tandeloze rand en liprand tot uitgebreide defecten over het ge-
hele palatum en tandvlees, in de pharynx en op de mondbodem, alsmede
aan de onderzijde van de tong. Afwijkingen op de tongrug waren zeer zeld-
zaam. In de regel werden alleen jonge dieren aangetast. Het aantal ziekte-
gevallen varieërde van geval tot geval, de mortaliteit was soms belangrijk.
Bij de sectie traden naast de reeds genoemde mondafwijkingen ook erosies
in de slokdarm en ulcera in lebmaag en ook elders in de digestietractus op
de voorgrond. Soms werden pensafwijkingen gezien, welke sterk aan die
van mond- en klauwzeer deden denken. In de meeste gevallen was er
echter geen aanleiding deze diagnose te overwegen. Het zou dan ook niet
veel zin hebben hier nader op deze groep ziekten in te gaan, ware het niet
dat bij enkele andere dieren welke wij zagen een iets ander verloop werd
waargenomen. In deze gevallen bestond een zeer hevige acute stomatitis,
welke bij oppervlakkig onderzoek wel een zekere gelijkenis met mond- en
klauwzeer vertoonde, hoewel er mogelijk nog meer reden was te denken
aan acute vergiftiging met een caustisch middel. Er waren ook hier slechts
bij uitzondering defecten op de tongrug aanwezig en de erosies op het

palatum, om de snijtanden, en aan de zijden en onderkant van de tong,
waren zeer uitgebreid. Deze localisatie welke vooral bij sectie opviel, komt
bij mond- en klauwzeer niet voor. Het ziektebeeld werd dikwijls aangetrof-
fen bij dieren welke 1 tot 2 weken tevoren verhandeld waren. Zeer dikwijls
was slechts een enkel rund klinisch ziek, hoewel soms ook meerdere dieren
geringe mondafwijkingen vertoonden. Enkele van de ernstig zieke runderen
kwamen ter sectie en daarbij werden de reeds beschreven darmafwijkingen
gevonden. In andere gevallen herstelde een aanvankelijk zeer ziek dier
soms snel.

Uit een jong rund, dat geslacht werd, konden wij in weefselcultuur een
virus isoleren, dat bij intraveneuze injectie bij kalveren een licht verlopen-
de met erosies gepaard gaande Stomatitis veroorzaakte, waarbij zich kleine
defecten op het palatum, de tandeloze rand en in de neusgang ontwik-
kelden. Dergelijke kalveren vertonen verder een kortdurende temperatuur-
verhoging en een leucopenie van voorbijgaande aard, symptomen welke
ook bij de andere tot het „mucosal disease complex" gerekende ziekten, en
ook bij de patiënten welke wij in Friesland zagen, wel optreden. Zowel
wat betreft het klinische beeld als de pathologische veranderingen,
lijkt de door ons gereproduceerde aandoening, op een eerder door G i b-
b O n s (1956) in de Verenigde Staten beschreven kalverziekte. In hoeverre
ons virus de oorzaak is van de in Friesland waargenomen ziektegevallen zal
nog nader onderzocht dienen te worden. De tot nu toe verkregen resul-
taten maken een dergelijk verband echter niet zeer waarschijnlijk.

Naast syndromen als de hier boven genoemde, waarbij dikwijls vrij be-
langrijke storingen in de algemene toestand kunnen optreden, zijn er ook
een aantal door bepaalde filtreerbare smetstoffen veroorzaakte infecties
waargenomen, waarbij de afwijkingen zich tot de mondholte beperkten.
Dit is o.a. het geval bij de in 1940 door S c h a a p, T r a u b en B e 11 e r be-
schreven Stomatitis papulosa. Deze infectie heeft een incubatietijd
van enkele dagen tot weken. Aan lipranden, verhemelte en tong verschijnen
kleine, platte, enigszins prominerende, vlekjes, die aanvankelijk een rode
kleur hebben, maar later meer wit worden. Soms is de neusspiegel eveneens
aangetast. Na demarcatie blijft een kleine rode verdieping over, die na korter
of langer tijd geneest. De dieren speekselen wat, maar vertonen in de regel
geen algemene verschijnselen. Mogelijk is deze infectie identiek met een
eerder door OstertagenBugge (1957) waargenomen aandoening.

In 1955 namen Jansen en medewerkers enkele ziektegevallen waar bij
jonge runderen, waarbij eveneens een op deze infectie gelijkend beeld
werd gezien. Deze dieren vertoonden echter algemene verschijnselen welke
deden denken aan vergiftiging met gechloreerde naphtalineverbindingen,
de z.g. X-disease. Blaarvorming werd niet geconstateerd. Er werden wel
enige rode en grauwe vlekken gezien, welke speciaal gelocaliseerd waren
aan de zijden en onderkant van de tong en op de tandeloze rand.

Nog een andere aandoening verdient in dit verband genoemd te worden,
n.1. een in 1953 in Frankrijk door M o 11 a r e t c.s. voor het eerst beschre-
ven infectie welke alspseudo-aphteusestomatitis werd betiteld
en eveneens een meer proliferatief karakter heeft. Ook in dit geval werd een
virus geïsoleerd en het bleek mogelijk deze infectie ook op kleine proefdieren
over te brengen. Voor deze smetstof is ook de mens gevoelig en een van de

onderzoekers kreeg na laboratoriuminfectie een tamelijk ernstige encephali-
tis. Klinisch gelijkt dit ziektebeeld, dat eveneens vooral optreedt bij jonge
runderen, wel wat op de door de Duitse onderzoekers beschreven infectie.
Spontane ziektegevallen bij andere diersoorten zijn niet beschreven. De
laesies zijn voornamelijk gelocaliseerd aan de lippen en de tandeloze rand.
Ze beginnen als ronde witte vlekjes, die moeilijk van de onderlaag zijn los te
maken en een diameter van ten hoogste enkele cm. bereiken. Ook bij deze
aandoening is de algemeene toestand nauwelijks gestoord.
De hier genoemde, door verschillende filtreerbare smetstoffen veroor-
zaakte infecties treden in de regel op bij een aantal dieren in een koppel.
De algemene verschijnselen zijn soms weinig opvallend, en uit dien hoofde
zou aan een abortief verlopend mond- en klauwzeer kunnen worden ge-
dacht.

Steeds is het geheel ontbreken van duidelijke blaarvorming evenwel een
belangrijk verschilpunt. Dit geldt eveneens voor de grote reeks in de lite-
ratuur beschreven aandoeningen van het mondslijmvlies, waarvan de aetio-
logie geheel of ten dele onbekend kan zijn. In de regel zal in al dergelijke
gevallen een uitgebreide anamnese belangrijke informaties geven. Wan-
neer de differentiële diagnose ten opzichte van niet zeer recente mond- en
klauwzeergevallen moeilijkheden geeft, zal het meestal mogelijk zijn met
behulp van laboratoriumonderzoek verder te komen.
In principe is elke Stomatitis verdacht, vooral indien meerdere dieren, of
behalve runderen ook varkens of schapen, aangetast zijn. Indien blaar-
vorming optreedt is het onder deze omstandigheden zeer waarschijnlijk,
dat er mond- en klauwzeer in het spel is en dit vermoeden zal nog ver-
sterkt worden, indien tevens klauwafwijkingen met de typische localisatie
aanwezig zijn.

Bij runderen met tepelaandoeningen komen differentieel diagnostisch in
de eerste plaats koepokken in aanmerking. Daarnaast komt nog een in-
fectie voor, welke bij de mens de z.g. milker\'s nodes veroorzaakt en die tot
verwarring aanleiding zou kunnen geven. De aetiologie hiervan is niet vol-
doende bekend. In dit verband moeten ook nog de „z o m e r s p e n e n"
genoemd worden.

In het algemeen zullen alle op gesloten of doorgebroken blaren gelijkende
veranderingen aan de spenen, welke worden waargenomen in een koppel
waar een of meer dieren andere mond- en klauwzeerafwijkingen ver-
tonen, zeer verdacht zijn, ook indien bij het betreffende rund geen andere
symptomen van de ziekte worden gevonden.

Speciaal in gevallen waarin twijfel bestaat aangaande de aetiologie, maar
ook bij praktische zekerheid, zal het gewenst zijn een laboratoriumonderzoek
in te stellen. In talrijke dubieuze gevallen zal het met de ons thans ten
dienste staande middelen mogelijk zijn tot een juiste conclusie te komen, zij
het ook, dat hiervoor soms enige tijd nodig is.

Ik wil U een kort overzicht geven van de mogelijkheden die wij hebben,
enerzijds omdat inzicht hierin gewenst is, wanneer het er om gaat mate-
riaal in te zenden voor onderzoek, anderzijds, omdat deze methoden, welke
ongetwijfeld nog voor verbetering vatbaat zullen blijken, het best gecorri-
geerd kunnen worden met behulp van uit de praktijk afkomstig materiaal
en ook hiervoor is een nauwe samenwerking tussen praktijk en laborato-
rium nodig.

Het is U bekend dat de snelste diagnose te verkrijgen is door gebruik te
maken van de eomplementsbindingsreactie. De resultaten kunnen in enkele
uren beschikbaar zijn, indien een suspensie van een op juiste wijze gecon-
serveerde tongblaarwand wordt gebruikt als antigeen. Materiaal afkomstig
van tandeloze rand, neusspiegel en klauwen geeft minder regelmatige uit-
komsten. De methode is type-specifiek, maar betrekkelijk ongevoelig, daar
slechts een positieve reactie verkregen wordt met antigenen welke een
smetstofconcentratie van de grootte-orde van 106 infectieuze eenheden
per ml bevatten. Deze techniek is daarom voor het opsporen van kleine
hoeveelheden virus niet geschikt.

Voor het aantonen van sporen smetstof staan ons thans een drietal ver-
schillende werkwijzen ter beschikking, waarvan er echter slechts twee voor
routinegebruik in aanmerking komen.

De meest geprefereerde techniek, welke gebruik maakt van enting van
het te onderzoeken materiaal op gevoelige runderen, kan slechts in uit-
zonderingsgevallen worden toegepast.

Bijna even goede resultaten worden verkregen door gebruik te maken van
ongespeende muizen van 5 tot 8 dagen oud. Deze proefdieren worden
volgens de door S k i n n e r (1951) aangegeven methode intraperitoneaal
geënt, waarbij een dosis van ca. 0.1 ml nog zonder schade wordt verdragen.
Sterk verontreinigd materiaal kan door behandeling met antibiotica voor
injectie geschikt gemaakt worden. Afhankelijk van de geïnjicieerde smetstof-
dosis treedt na 18 uur tot 7 dagen sterfte van de proefdieren op. De ziekte
verloopt onder het beeld van een voortschrijdende paralyse en dit beeld
is tamelijk specifiek.

Indien nodig kan echter bevestiging verkregen worden met behulp van de
complementbindingsreactie of door een protectieproef.

De jonge muizen zijn wegens hun grotere gevoeligheid voor cle isolatie van
smetstof uit praktijkmateriaal te prefereren boven de vroeger dikwijls ge-
bruikte caviae.

Onder bepaalde omstandigheden komen voor het aantonen van geringe
hoeveelheden virus ook nog weefselculturcs, welke gebruikt kunnen worden
in de vorm van, hetzij in vitro gekweekt, hetzij overlevend weefsel, in aan-
merking.

De laatste tijd is ons arsenaal nog belangrijk aangevuld door de ontwikke-
ling van gevoelige serologische methoden, welke de mogelijkheid bieden
om, ook indien geen smetstof meer te verkrijgen is, achteraf nog een
diagno.se tc stellen.

Van deze werkwijze is in de eerste plaats resultaat te verwachten, wanneer
het gaat om niet-gevaccineerde dieren van ouder dan 6—7 maanden. Het
aantonen van specifieke imrnuunstoffen is dan namelijk vrijwel bewijzend
\\oor het doormaken van een infectie met het betreffende smetstoftype.
Indien het om reeds eenmaal gevaccineerde dieren gaat, zal slechts een
belangrijke titerstijging als aanwijzing voor een infectie kunnen gelden.
Vergelijking van een zo kort mogelijk na de infectie afgenomen serum, met
materiaal dat twee of drie weken later van hetzelfde dier werd verkregen,
zal dan noodzakelijk zijn. Het is bekend, dat bij een individu, dat voor
de tweede maal met een antigeen in aanraking komt, de toename van de
antistoffen in het bloed zeer snel kan verlopen, daarom moet er de nadruk
op gelegd worden, dat het eerste serum zo vroeg mogelijk afgenomen dient
te worden.

Bepaling van de titer van alleen het „late" serum biedt weinig kans op
succes, omdat ook de aanwezigheid van een grote hoeveelheid antistoffen
in dat geval niet met zekerheid een recente infectie bewijst. Een in de
laatste tijd afgesloten onderzoek heeft verder nog aangetoond, dat bij ge-
vaccineerde dieren, welke grote hoeveelheden immuunstoffen in de circu-
latie hebben, ook een infectie niet in alle gevallen tot sterke titerstijging
leidt, zodat het uitblijven van een reactie vooral bij herhaaldelijk geënte
dieren, niet als aanwijzing voor het ontbreken van een besmetting mag
worden geïnterpreteerd. Het verdient daarom aanbeveling een dergelijk
onderzoek uit te strekken over meerdere dieren.

Samenvattend, zou ik willen vaststellen, dat er dus een aantal ziekte-
beelden zijn, welke onder onze omstandigheden aanleiding kunnen geven
tot verwarring met mond- en klauwzeer.

In een deel van deze gevallen kan bij klinisch onderzoek, waartoe ik ook wil
rekenen het opnemen van een goede anamnese, een diagnose gesteld wor-
den.

Enkele van deze mogelijkheden, met name een aantal infecties dat door
virussen wordt veroorzaakt, werd beschreven. Ons onderzoek van de laatste
tijd heeft echter het vermoeden gewekt dat er mogelijk naast de genoemde,
nog andere, minder bekende ziektetoestanden voorkomen, welke eveneens
een op mond- en klauwzeer gelijkend beeld kunnen laten zien.
Een nader onderzoek van deze gevallen, waarbij het er steeds in de eerste
plaats om zal gaan het mond- en klauwzeer als aetiologisch agens uit te
sluiten, zal hopelijk ons inzicht in deze materie verder verdiepen.
Het zal U duidelijk zijn dat een nauw contact met de praktijk hiertoe een
eerste vereiste is.

Dc heer de N o o ij vraagt of het onderzoek van speekselmonsters een mogelijkheid

Tijdens het acute ziektestadium bevinden zich grote hoeveelheden virus in de mond-
holte. De smetstof is dan ongetwijfeld door onderzoek van het speeksel aan te tonen.
Door matriaal van meerdere dieren te onderzoeken vergroot men inderdaad de kans
op isolatie van de smetstof.

De heer R e i n d e r s vraagt in hoeverre laesies in de bek, slokdarm en pens bij eikel-
vergiftiging beschreven, werkelijk aan eikclvergiftiging zijn toe te schrijven.

Het als eikelvergiftiging beschreven ziektebeeld is Spr. niet uit eigen ervaring bekend.
Engelse auteurs menen wel, dat in een aantal gevallen bij „mucosal disease" ten on-
rechte de diagnose „acorn poisoning" wordt gesteld. Zonder een virologisch onder-
zoek zal het moeilijk zo niet onmogelijk zijn in een bepaald geval een conclusie te
bereiken.

Prof. ten T h ij e merkt op, dat zich in het museum van het Instituut voor Patho-
logische Anatomie een aantal preparaten van een als eikelvergiftiging gediagnostiseerd
ziektegeval bevinden.

Prof. V. d. Schaaf heeft de gevallen van eikelvergiftiging, gediagnostiseerd door
Prof. Wester, zelf bezien. Hij zag ook de gevallen van stomatitis beschreven door Prof.
Jansen en Dr. Kunst, waarbij grote overeenkomst aan het licht trad met de ge-
vallen van de heer Reinders. Hij vraagt of er reeds immuniteitsproeven genomen zijn
om na te gaan of de verschillende aandoeningen, in Nederland geconstateerd, patho-
genetisch aan één of aan verschillende virussen zijn toe te schrijven.

Spr. kent de ziektegevallen, welke Prof. Jansen beschreef, niet uit eigen waar-
neming. Hij heeft echter de indruk, dat bij deze dieren een meer proliferatief beeld
optrad, dan bij de experimenteel aan het S.V.O.I. opgewekte aandoening.
Uit de aard van de zaak zal alleen een voortgezet virologisch onderzoek een defi-
nitieve afgrenzing van de verschillende infecties mogelijk maken.

Tengevolge van de vaccinatie op grote schaal, zijn zowel de epidemiologie als het
klinisch beeld, dat het mond- en klauwzeer in Nederland te zien geeft, gewijzigd. Op
de aard van deze veranderingen wordt nader ingegaan. De wenselijkheid ook thans
tot een juiste diagnose te komen, wordt onderstreept. Verschillende ziekten, welke uit
een oogpunt van differentieel diagnostiek in aanmerking zouden kunnen komen,
worden genoemd. Enkele van deze ziektebeelden worden nader besproken.
Er wordt een kort overzicht gegeven van de laboratoriummethoden, welke van nut
kunnen zijn bij de mond- en klauwzeerdiagnostiek.

Vaccination has changed both the epidemiological and clinical pictures of foot- and
mouth disease as obser\\\'ed in the Netherlands. The desirability of an accurate diag-
nosis, especially under these conditions, is pointed out.

A number of disease entities, which might be the cause of confusion, are mentioned.
Some of these are discussed in detail.

The laboratory methods available for the diagnosis of foot-and-mouth disease are
reviewed.

La vaccination anti-aphteuse comme elle est appliqué aux Pays-Bas, a modifié le
symptomatologie et l\'epidemiologie de la maladie. Ces changements sont décrits.
L\'intérêt du diagnostic dans ces conditions est relevé.

Plusieurs maladies, qui peuvent donner des difficultés dans le diagnostic differentie!,
sont désignés. Quelques unes d\'entre eux sont décrits en quelque détail.
Les méthodes de laboratoire utilisées pour le diagnostic de la fièvre aphteuse sont
discutées.

Die in Holland durchgeführte Massenimpfung der Rinder hat das epidemiologische
und klinische Bild der Maul- und Klauenseuche wllig geändert. Es wird auseinander-
gesetzt, dass gerade unter diesen Umständen das rechtzeitige Stellen der Diagnose sehr
wichtig bleibt. Mehrere Krankheiten, die dabei Probleme hervorrufen könnten, werden
genannt, einzelne werden mehr eingehend besprochen.

Die Laboratoriummethoden, welche für die Maul- und Klauenseuchediagnostik zur
Verfügung stehen, werden kurz dargestellt.

Park. Evanston, Illinois (1956).
Jansen, J., Kunst, H. en E g m o n d, P. J. D. van: Een geval van stomatitis
met algemeen ziek zijn onder jonge runderen. Tijdschr. v. Dierg., 80, 853, (1955).

Mollare t, P., Salomon, L., Salomon Leone: La découverte d\'une nou-
velle méningite à virus d\'origine vétérinaire (stomatite pseudo-aphteuse épizootique
des bovidés) II La maladie vétérinaire. Presse médicale, 61, 1715, (1953).

O s t e r t a g, R. von, B u g g e, C., geeit. naar R e c z k o, E. : Elektronen mikros-
kopische Untersuchungen am virus der Stomatitis papulosa. Zentralbl. f. Bakt. usw.
I, orig. 169, 425, (1957).

Reinders, J. S.: Virusdiarree bij runderen. Tijdschr. v. Dierg., 84, 81, (1959).

Schaaf, J., T r a u b, E., B e 11 e r, K. : Untersuchungen über die Stomatitis papu-
losa des Rindes. Z. f. Infektionskrankh. d. Haust., 56, 85, (1940).

Skinner, H. H. : Propagation of strains of foot-and-mouth disease virus in un-
weaned white mice. Proc. Roy. Soc. Med., 44, 15, (1951).

Over een periode van 6 maanden werden 32 K.I. stieren (Holstein en Guernsey) in
de proef betrokken.

3. stalstand: met 15, 25 en 30 minuten per dag gedwongen beweging aan een loop-
molen vastgebonden.

Noch in de hoedanigheid van het sperma, noch in de bevruchtingsresultaten kon een
duidelijk verschil tussen de groepen stieren worden vastgesteld, ook de deklust was
in alle groepen gelijk.

De heer B. B. Dijkstra uit Oldeboom (Fr.) deelt mede dat een van zijn koeien als vaars
4 kalveren ter wereld bracht, als 2e kalfskoe 2 kalveren en als 9e kalfskoe 5 kalveren.
De koe is steeds met 1 inseminatie drachtig.

In het jaar 1957 bedroeg de Amerikaanse verkoop van melk via automaten 50 mil-
joen dollar. Door dit omzetcijfer is het produkt melk in slechts enkele jaren een aan-
zienlijk deel gaan uitmaken van de totale geldswaarde van de via automaten ver-
kochte artikelen.

In 1957 waren in Amerika 36.400 melkautomaten in gebruik met een gemiddelde
weekomzet van 175 eenheden wat neerkomt op ruim 500 miljoen eenheden per jaar.

Gedurende het dekseizoen 1957/58 werden geïnsemineerd 695 geiten (vorig
seizoen 608). Het inseminatiegbied omvatte, behalve de provincie Utrecht,
ook een deel van het Gooi. In de omgeving van Bennekom, waar de geiten-
fokvereniging ter plaatse gevraagd had om gebruik te mogen maken van de
Utrechtse bokken, werden enkele geiten geïnsemineerd. Dit was eveneens het
geval in de provincie Zuid-Holland, bij de geiten toebehorend aan leden van
de geitenfokvereniging Woerden, welke fokvereniging is aangesloten bij de
Bond van Geitenfokverenigingen in de provincie Utrecht.
Het aantal gebruikte bokken bedroeg 4.

In het begin en tegen het einde van het dekseizoen werd \\\'oor de k.i. per dag
één bok en in de maanden oktober en november werden twee, soms drie
bokken per dag gebruikt. Gedurende deze twee maanden dekte elke bok
twee dagen achter elkaar en werd op de derde dag niet gebruikt. Een der-
gelijk intensief gebruik van de bokken gaf geen bezwaar voor de kwaliteit
van het sperma. Vanaf het begin van februari, dus in de periode wanneer
het eigenlijke dekseizoen voorbij is, gaat de kwaliteit van het sperma achter-
uit, zodat men dan met e.xtra accuratesse het opgevangen sperma moet be-
oordelen. De maanden september, oktober, november en december zijn de
meest geschikte maanden om met goed sjjerma goede bevruchtingsresultaten
te verkrijgen.

In onderstaande tabel wordt een o\\erzicht gegeven van het aantal per
maand verrichte inseminaties en de verkregen resultaten. De gegevens zijn
ons door de eigenaren verstrekt. Tegen de datum \\an het te verwachten
aflammeren ont\\angen de eigenaren van de Gezondheidsdienst een z.g.
geboortekaart, waarop zij diverse bijzonderheden aan de Gezondheidsdienst
kunnen melden. Werd geen geboortekaart ingezonden, dan volgde navraag
door de controleurs van de Gezondheidsdienst om de gewenste gegevens te
verkrijgen.

In het seizoen werden er van de 695 geïnsemineerde geiten na één insemi-
natie 411 dragend en na meerdere inseminaties 158, totaal 569 geiten
(81.9%). In vergelijking met het resultaat van het vorige dekseizoen is dit
een vooruitgang van 10%. Er werden 1051 lammeren geboren, te weten
600 bokken,\'380 geiten en 71 kwenen (resp. 57.1%, 36.2% en 6.7%). Deze
geslachtsverhouding is \\ olkomen normaal te noemen. Per bok uitgerekend
is het percentage verwekte kwenen als volgt: Rinus: 2.9%, Dirk Frits: 4%,
Pauke: 8.5% en Frits: 10.2%.

0\\ ereenkornstig de bekende gegevens uit de literatuur bracht de bok Rinus,
welke het laagste percentage kwenen verwekte, het hoogste percentage ge-

hoornde lammeren. Het juiste percentage is niet op te geven, daar de ons
beschikbare gegevens voornamelijk gebaseerd zijn op de vlak na de geboorte
aanwezige toestand bij de lammeren.

Uit het tweede deel van de tabel zien we, dat de maanden september, ok-
tober, november (december) de meest geschikte maanden zijn om de geiten
dragend te krijgen. Het eigenlijke dekseizoen begint, voor wat betreft de
provincie Utrecht, half oktober en eindigt in het voorjaar. Het is gewenst
dat de geitenhouders het moment van het laten insemineren van hun geiten
± 3 weken vervroegen.

De bokken zijn reeds begin september in staat goed sperma te produceren.
Laat men de geit eerst één of twee keer runs worden voor ze ter inseminatie
wordt aangeboden, dan wordt de kans groter dat men na die inseminatie
geen runsheid meer ziet optreden, hoewel de geit niet dragend wordt, want
een vrij hoog percentage van de geiten werd slechts éénmaal voor insemi-
natie aangeboden en bleek later niet dragend te zijn.

Dit percentage bedroeg voor het seizoen 1957/58, 11.1% en was vooral het
hoogste in de maanden januari t.m. april. In deze groep kwam ook een
aantal geiten voor, dat z.g. schijndrachtigheid vertoonde, d.w.z. na de inse-
minatie treden geen bronstverschijnselen meer op, de buikomvang van de
geit neemt toe, tegen dc datum van het aflammeren begint het dier te
nieren, maar omstreeks de datum van het aflammeren verschijnen geen lam-
meren en verdroogt de uier weer. De gezondheidstoestand van de geit is
dairbij niet gestoord.

Deze door z.g. hormonale eierstokafwijkingen optredende schijndrachtig-
heids-verschijnselen komen naar onze ervaring herhaaldelijk voor. Om een
zo hoog mogelijk drachtigheidspercentage te verkrijgen, zal het noodzakelijk
zijn:

2e. bij het optreden van bronstverschijnselen tijdig de inseminator te waar-
schuwen, opdat hij de jonge geit ± 1 7 uur en de oudere geit =h 36 uur
na het begin van de runsheid kan insemineren;

3e. de geit (en) een doelmatige, evenwichtige voeding te geven, d.w.z. eiwit-
en vitamine-rijk voedsel en zo weinig mogelijk aardappelschillen. (Ons

is bekend dat eigenaren van geiten die veel schillen voeren, vaak moei-
lijkheden krijgen met het dragend krijgen van die geiten.)

In het voorgaande jaar (Blokhuis, 1957) werd het resultaat nagegaan
na gebruik van één of meer dagen bewaard verdund sperma. Gebleken was
toen reeds dat het voor het verkrijgen van gunstige praktijk-resultaten
noodzakelijk is, dat het sperma elke dag wordt opgevangen en op diezelfde
dag wordt gebruikt. Als verdunningsvloeistof voldeed het beste de natrium-
citraat buffer (2aq) (3.5%), waaraan toegevoegd werd 0.3% p. amino
benzolsulfonamidum en 2% eidooier, pH 7.

Daar het meer en meer gebruikelijk wordt magere melkpoeder te gaan ge-
bruiken bij het verdunnen van het stieren-sperma, hebben wij van 14 ok-
tober tot 13 november een vergelijkende proef genomen, d.w.z. de ene helft
van het opgevangen sperma werd verdund met citraatbuffer en de andere
helft met ondermelkbuffer van de volgende samenstelling:

Hierbij wordt opgemerkt dat van de 136 geiten die werden geïnsemineerd
met citraatbuffer als verdunningsvloeistof 85, d.i. 62.5% dragend en 13,
d.i. 9.5% na één maal k.i. gust gebleven zijn, niet meer werden aangeboden,
dus ook idteindelijk gust bleven.

Bij gebruik van de melkbuffer werden de volgende cijfers verkregen:
126 geiten geïnsemineerd waarvan 70 dieren na lx k.i. drachtig werden.

d.i. 55.5% en 6 dieren, d.i. 5.5% gust bleven na die k.i., enz. Het verkregen
draehtigheidspereentage met citraatbuffer is dus aanmerkelijk hoger, n.1.
7%, maar het percentage gust gebleven na lx k.i. is 4% gunstiger bij het
gebruik van de melkbuffer.

Op grond van deze cijfers zullen we voortgaan met het gebruik van natrium-
citraatbuffer.

Doordat het steeds mogelijk is de geiten thuis te insemineren, blijft de k.i.
bij geiten, de geitenhouders in de provincie Utrecht goed voldoen.
Slechts in twee bestaande fokverenigingen worden voor natuurlijke dekking
nog goedgekeurde bokken gebruikt. Het is mogelijk gebleken voor dc geiten-
houders om in samenwerking met het Rijksveeteeltconsulentschap de ge-
boren bokken- en geiten-lammeren te doen registreren en om uit moeder-
geiten met bekende voortreffelijke eigenschappen, o.a. wat de melkproduktie
en het exterieur betreft, een voor de fokkerij verantwoorde keuze te doen.

De resultaten worden gegeven van dc in totaal 695 geïnsemineerde geiten gedurende
het dekscizoen 1957/58. Hiervan werden 569 geiten, d.i. 81.9% dragend. Er werden
600 bokken, 380 geiten en 71 kwenen (resp. 57.1%, 36.2% en 6.7%) geboren.
Uit een genomen proef bleek, dat bokken-sperma verdund met citraatbuffer 7%
hogere drachtigheidspercentages opleverde dan wanneer voor de verdunning gebruik
gemaakt werd van melkpoeder. De draehtighcidseresultaten na éénmaal insemineren
bedroegen respectievelijk 62.5% en 55.5%. In de maanden oktober, november en
december was het draehtigheidspereentage het hoogst. Dit wordt toegeschreven aan
de in deze periode goede kwaliteit van het sperma dat van de bokken gevangen kan
worden en het gemakkelijker dragend worden van de geiten. Het sperma dat gebruikt
werd, werd elke dag vers gevangen.

The results of A.I. in 695 goats during the mating season 1957/58 are mentioned.
569 goats became pregnant (81.9%); 600 males, 380 females and 71 free-martins
were born (resp. 57.1%, 36.2% and 6.7%).

It has been shown experimentally that sperm which has been diluted with citrate-
buffer gave 7% higher percentages of pregnancy than by use of a diluter prepared
with powdered milk; the results of pregnancy after a single insemination being resp.
62.5% and 55.5%.

During the months of October, November and December the percentages of preg-
nancy were highest, probably due to the high quality of sperm that could be ob-
tained in this period and an increased possibility for the goats to become pregnant.
The sperm which has been used, has been collected daily and used in fresh condition.

On donne les résultats de 695 chèvres, inséminées durant la période de saillie 1957/58.
569 de ces chèvres devinrent pleines (81.9%), il naquit 600 boucs, 380 chèvres et
71 intersexes (c.a.d. 57.1%, 36.2% et 6.7%).

Il résulta d\'une expérience que le sperme de bouc, délayé avec du citrate, produisit
un pourcentage plus élevé de 7% lorsque pour la dilution on utilisa du lait de poudre;
les résultats de gestation après une seule insémination étaient respectivement 62.5%
et 55.5%.

Durant les mois d\'octobre novembre et décembre le pourcentage de gestation était le
plus élevé, ceci est attribué à la bonne qualité du sperme et au fait que les chèvres
deviennent plus facilement portantes.

Le sperme fut récolté journellement et fut employé en condition fraicbc.
ZUSAMMENFASSUNG.

Die Resultate einer künstliche Besamung bei 695 Ziegen während der Decksaison
1957/1958 werden beschrieben. 569 Ziegen wurden trächtig (81.9%); es wurden
600 Böcken, 380 Ziegen und 71 Zwitter geboren (resp. 57.1%, 36.2% und 6.7%).
Experimentell wurde festgestellt dasz Sperma, verdünnt mit Zitrat-buffer 7% höhere
Trächtigkeitsprozenten ergab als beim Gebrauch von Milchpulver zur Darstellung der
Verdünnung; die Resultate nach einmaliger Besamung betrugen resp. 62.5% und
55.5%.

In Oktober, November und Dezember war der Trächtigkeitsprozent am höchsten;
dies wird zugeschrieben an der guten Qualität des Spermas einerseits und die Mög-
lichkeit für die Ziegen leichter trächtig zu werden anderseits.
Das gebrauchte Sperma wurde täglich frisch gefangen.

B 1 o k h u i s, J.: Praktische toepassing van de K.I. bij geiten. Tijdschr. v. Dierg., 82,
570, (1957).

J. M. Lean in A.I. Digest van nov. 1957 deelt mede dat het toedienen van eiwit
of Vit. A en B boven de normale behoefte geen significante verbetering van het bc-
vruchtingspercentage geeft. Maar toediening van het naturulijke alpha tocopherol
verbetert wel de kwaliteit van het zaad na bewaring.

In the Proc. of the Mayo Clinic van 10-7-\'57 wordt melding gemaakt van een erfelijk
bepaalde pancreastitis bij de mens. Het zou bepaald worden door een autosomaal
dominant gen dat er oorzaak van is dat de pancreastitis steeds terug komt.

Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten
der Rijksuniversiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. D.
Swierstra.

Het vaststellen, door middel van het faeces- en sputumonderzoek, van een
heftige infectie met de longworm Aelurostrongylus abstrusus bij een kat met
klinische verschijnselen van de kant van het respiratie-apparaat is de aan-
leiding tot deze mededeling.

Aelurostrongylus abstrusus is een tot 9 mm lange longworm, die voorkomt
in de fijnere vertakkingen van de arteria pulmonalis. De larven, die uit de
eieren komen, trekken naar de alveoli en komen via de trachea in de
digestietractus en met de faeces naar buiten. Vele soorten slakken kunnen
tussengastheer zijn. Vogels, slangen, kikkers, muizen enz. kunnen na het eten
van besmette slakken transportgastheer worden, indien de larven zich in
deze dieren encysteren.

De kat besmet zich door het eten óf van besmette slakken óf van besmette
transportgastheren.

Deze longworm komt voor in Europa (Nederland), Noord- en Zuid-Ame-
rika, Azië en Australië.

Meestal zouden geen klinische verschijnselen aanwezig zijn, maar soms tre-
den er dodelijk verlopende pneumonieën op.

In faeces en sputum zijn longwormlarven te vinden met een typisch ge-
golfde staartpunt.

Het verhinderen van het eten van slakken, vogels, muizen en ander klein
gedierte.

H e u n e r, F.: Uber serologische Untersuchungen an Rotlaufstämmen. Archiv f.
exper. Vet. Med., 12, 40, (1958).

H e u n e r onderzocht 147 vlekziektestammen door middel van precipitatie en agglu-
tinatie.

Verder werden er bij stammen uit vissen 2 nieuwe varianten C en D beschreven,
terwijl 9 stammen niet waren te plaatsen.

E i c h 1 e r, Wd.; Behandlungsvcrsuche der Kerato-konjunktivitis infectiosa des Rin-
des beim Seuchenzug auf Ummanz im Jahre 1953. Archiv f. exper. Vet. Med., 12,
173, (1958).

Bij een endemisch optredende infectieuse kerato-conjunctivitis bij het rund werden
verschillende middelen en methoden geprobeerd. Geen bevredigende resultaten wer-
den verkregen met kwikzilveroxydezalf, penicillinezalf, streptomycinezalf, xanthocilline-
oogzalf en een subcutane injectie van acaprin, penicilline-sulfonamide-oogzalf. Bevre-
digende resultaten werden bereikt met sulfathiosol of neosalvarsan intraveneus. De
beste resultaten werden verkregen met een oogzalf, die 5% Chloromycetin (= chlor-
amphenicol) en 2% sulfathiozol bevatte.

(De oorzaak van de ziekte is niet nader vastgesteld; het is bekend, dat dergelijke
beelden door Moraxella bovis veroorzaakt kunnen worden. Ref.)

T r a u t w e i n, G.: Pathologisch-anatomische und histologische Befunde bei der
experimentellen Pneumokokkeninfekdon des Kalbes. Archiv f. exper. Vet. Med., 12,
256, (1958).

Bij een zeer uitvoerig onderzoek, waarbij 34 proefkalveren gebruikt werden, bleek
dat zowel de experimentele als de spontane infectie bij het kalf diphasisch verloop
heeft. Eerst dringen de coccen binnen in de luchtwegen en vermeerderen zich plaatselijk
in de longen; daarna geven zij via lymfe- en bloedbanen een meestal dodelijk ver-
lopende sepsis.

Bij zeer jonge kalveren blijkt de cellulaire afweer nog zeer primitief en onvoldoende,
wat de dikwijls dodelijke afloop verklaart.

Mitscherlich, E., L i e s z, B., P r a n g e, A., B a u m g a r t e, G. en
L i e t s c h, C. D.: „Die Verbreitung der vibrio-fetus infektion des Rindes in den süd-
lichen Kreisen Niedcr-Sachsen". Deutsche Tierärztl. Wochenschr., 65, 490, (1958).

Van 1610 runderen die voor bloedonderzoek op Brucellose waren ingezonden werd
tevens de bloed complementsbindings-reactie t.o.v. vibrio-foetus uitgevoerd.
Daarnaast werd van 1315 andere dieren zowel de bloed complementbindings-reactie

als de vaginaalslijm-agglutinatie uitgevoerd. Bij beide groepen was het percentage
positieve dieren ongeveer gelijk. Hieruit werd geconcludeerd dat de onderzochte dieren
representatief geacht mogen worden voor het betreffende gebied.
Van de 115 onderzochte bedrijven met natuurlijke dekking bleken 58 bedrijven
(50,4%) besmet. Van de 46 onderzochte bedrijven waarop K.I. werd toegepast bleken
7 bedrijven (15,2%) besmet.

Van deze 7 bedrijven bleken 4 besmet te zijn door recente aankoop van besmette
dieren, terwijl 1 bedrijf zich, vanwege het moeilijk drachtig worden, voor kort bij dc
K.I. had aangesloten.

Hieruit blijkt dat ook in een gebied waar de K.I. niet algemeen wordt toegepast de
vibrio-foetus-infectie door de toepassing van K.I. wordt bestreden op de hierbij aan-
gesloten bedrijven.

H i e p e, Th., G ü r 11 e r, H., K a s t n e r, R.: Erfahrungen bei der Bekämpfung der
infectiösen Klauenentzündung (Moderhinke) der Schafe. Monatsheft f. Vet. Med.,
13, 590, (1958).

Na kort te zijn ingegaan op de aetiologie, predisponerende factoren, ziektebeeld en
differentiecl-diagnose wordt vooral aandacht besteed aan de behandeling.
Men dient alle schapen — ook de niet kreupele — aan een onderzoek te onderwerpen
zodat alle dieren die daarvoor in aanmerking komen behandeld worden. De zieke
dieren worden afgezonderd. De gezonde dieren mogen niet verblijven in een weiland,
stal of uitloop waar de laatste 30 dagen zieke dieren verbleven hebben. Iedere medi-
camenteuze behandeling vereist een chirurgische voorbereiding waarbij alle veranderde
en overvloedige hoorndelen verwijderd worden. De grove klauw-correctie gaat het best
met een snoeischaar. Om kneuzing te voorkomen moet het smalle gebogen been van
de schaar steeds tegen de buitenkant van de klauw worden gelegd. Met smalle korte
hoefmcssen (een linkse en een rechtse) worden alle veranderde hocfdelen weggenomen
tot op de lederhuid. De overblijvende hoorn wordt schuin bijgesneden. Het medica-
ment wordt aangebracht waarna de dieren gedurende tenminste 2 uren op droge bo-
dem verblijven. Hierna worden ze door een bassin gedreven waarin een desinfecte-
rende vloeistof aanwezig is zodat ook de niet behandelde hoeven worden gedesinfec-
teerd. Tijdens dc behandeling wordt de mest uit de stal verwijderd en vervangen door
schoon strooisel.

Na 4—5 dagen volgt de eerste controle waarbij zowel de chirurgische als medica-
menteuze behandeling, voorzover nodig, wordt herhaald en de stal opnieuw wordt
gereinigd.

De dieren die genezen zijn worden telkens naar de gezonde afdeling overgeheveld.
De gezonde dieren worden regelmatig gecontroleerd (recidieven).
Van een behandeling onder verband is geen beter resultaat te verwachten dan zonder
verband. Bij een behandeling onder verband moet ook na 4 ä 5 dagen een nieuwe
behandeling plaats hebben.

Een chirurgische behandeling zonder medicament voert slechts zelden, en dan nog
alleen bij geringe afwijkingen, tot resultaat.

Een behandeling met 20—25% kopersulfaat-oplossing gaf vrij goede resultaten.
Een behandeling met xanthocilline-X en xanthocilline-complex (X en Y) in triae-
thyleen-glycol 0,5%, 1% of 2% werd toegepast bij 1500 aangetaste schapen. De
resultaten waren beter dan bij de kopersulfaat-behandeling. Ongeveer de helft bleek
bij de eerste controle genezen. 30—40% hiervan kreeg recidive en moest opnieuw
behandeld worden. Bij 10—20% werd geen herstel verkregen.

Een behandeling met rotkreupclzalf „Knoll" van de firma Knoll A.G., toegepast bij
2000 aangetaste dieren gaf de beste resultaten. Na 2 ä 3 dagen — dus na één behan-
deling — bleek 70—80% van de klauwen genezen. Bij ruim 20% van de klauwen
moest de behandeling een of enkele malen worden herhaald. Rotkreupclzalf „Knoll"

De schrijvers hebben geen ervaring met behandeling door middel van formaline,
chloromecytine in propyleen-glycol, chloromecytine in alcohol gecombineerd met een
oplossing van dichloropheen, terramycine-polymixine sulfaatzalf of penicilline intra-
musculair gecombineerd met penicilline locaal.

U n d e r d a h 1, N. R.: The effect of Ascaris suum migration on the severity of
swine influenza. J.A.V.M.A., 133, 380, (1958).

De gelijktijdige migratie van Ascaris suum larven in de longen en experimentele in-
fectie van varkensinfluenzavirus gaf 56% sterfte tegen 4%, bij de controles, die al-
leen met virus waren besmet. Ascarismigratie bij dieren met oudere influenzainfectie
had geen bijzondere invloed.

R u p p, L.: Die Ödemkrankheit des Schweines - Pathogenese - Therapie. Der prak-
tische Tierarzt, 363, (1958).

R u p p, L.: Die Ödemkrankheit des Schweines - Pathogenese - Therapie. Der prak-
mate toenemen. De ziekte komt voor bij biggen, lopers en ook wel bij jonge varkens
zwaarder dan 50 kg. De symptomen zijn vaak het duidelijkst bij biggen die ± 3 weken
oud zijn. De dieren zijn lusteloos; de kop is kort en dik tengevolge van oedeem in de
subcutis (vooral in de oogleden). Ook de romp is kort en dik; de huidkleur bleek
zoals bij anemie. De oogslijmvliezen zijn voldoende rose-rood. Er is geen anemie.
De bleke huidkleur is het gevolg van oedeem in de subcutis (anasarca).
Tengevolge van oedeem in de neusslijmvliezen hoort men vaak een nasaal stenosc-
geruis. Als de dieren schreeuwen blijkt een hees geluid te worden voortgebracht. In
ernstige gevallen ziet men flankenslag, (cardiale dyspnoe) en soms paralyse (vooral
van de voorhand).

Bij de platliggende big zijn de voorbenen vaak schuin naar achteren gericht en ge-
strekt. Wanneer de dieren b.v. voor de behandeling gevangen worden en zich bij de
behandeling eventueel nog vrij heftig (willen) verzetten gebeurt het wel dat ze daar-
na bewegingsloos plat blijven liggen en onder dyspnoe verschijnselen binnen enkele
minuten sterven.

Bij varkens zwaarder dan 50 kg. is het verloop van de ziekte als regel milder.
Rupp probeerde als therapeutica: antibiotica, sulphonamiden, Chloor-Mg-Ca-oplos-
singen, vasoconstrictoren, A.C.T.H. en diverse vitaminen.
Alle middelen, behalve het C-vitamine i.m. in grote dosering, faalden.
Met vitamine-C had hij goede resultaten.

Rupp besluit hieruit dat deze ziekte gezien zou moeten worden als een C-hypo-
vitaminose („Scorbut des Schweines") mede als gevolg van het verstrekken van
voedsel dat verhit is geweest.

Het is echter ook mogelijk dat de werkzaamheid van het C-vitamine slechts cen in-
directe is en dat geen causaal verband bestaat tussen de oorzaak en deze therapie.
Rupp gebruikt als therapeuticum 5—10 cc Cantan fort (10 cc bevat 500 mg
ascorbinezuur). De gehele toom (koppel) dient behandeld te worden.
De resultaten zijn volgens Rupp zowel curatief als preventief goed, bij biggen en
varkens zwaarder dan 50 kg. Bij lopers zijn de resultaten, vooral in ernstige gevallen
met de hartdegeratie als complicatie, veel minder. In deze gevallen blijft de prognose
zeer ongunstig.

S p ö r r i, H.: Zur Pathologie und Therapie der Ketose (Azetonämie, Azetonurie) der
Wiederkäuer. Schw. Archiv f. Tierheilk., 100, 347, (1958).

Bij de dieren met enkelvoudige maag worden oligo- en polysachariden in hoofdzaak
steeds afgebroken tot monosachariden en als zodanig opgenomen. De glueose-bloed-
spiegel is hoog (± 100 mg%). Bij herkauwers worden de suikers, zetmeel en cellu-
lose door de mircobiologische fermentatie in de voormagen voor het overgrote deel tot
lage vetzuren afgebroken (tot azijnzuur ± 3/5, propionzuur ± 1/5, boterzuur ± 1/5)
en als zodanig vooral vanuit de voormagen gcresorbeerd. De glucose-bloedspiegel bij
deze dieren is laag (± 35 mg%).

De vetten in het voedsel worden — afgezien van de hydratie van de onverzadigde
vetzuren — door de microflora niet gewijzigd.

De hogere vetzuren worden door de cel slechts volledig gcoxydeerd onder aanwezig-
heid van voldoende glucose en glucoplastische stoffen (propionzuur, melkzuur, glyce-
rine e.d.). Zijn deze onvoldoende aanwezig dan is de vetzuurverbranding onvolledig
en ontstaan te grote hoeveelheden acetonlichamen (ketose).

Ketose zien we bij onze koeien vooral kort (2—4 weken) na het kalven; bij schapen
ook tijdens de drachtigheid, vooral wanneer ze drachtig zijn van een twee- of drieling.
Verder kan ketose optreden bij ziekten die een te geringe voedselopname tot gevolg
hebben, bij onvoldoende voeding of ingrijpende voedingsverandering.
Kort na de partus daalt vooral bij grote melkproduktie de glucose-bloedspiegel. Het-
zelfde is het geval bij een laag aanbod van suiker en glucoplastische stoffen in het
voedsel. Een absolute of relatieve hypofunctie van de regulerende organen — o.a. de
hypofyse en bijnierschors — speelt een grote rol.
De therapie kan bestaan in:

1. De correctie van de mirobiologische fermentatie in de pens door het herstellen
van een optimale pensflora door een dieet. (Het verstrekken van voldoende droge
stof (ruwvezel), melasse, het overbrengen van normaal penssap, een extra toe-
diening van cobalt waardoor in de pens meer glucoplastische stoffen worden ge-
vormd.)

2. Het inperken van glucose verbruikende stofwisselings-processen b.v. door chloral-
hydraat (m.i. beter door kaliumchloraat. ref.).

3. Rechtstreeks toedienen van glucose en gluco-plastische stoffen b.v. glucose paren-
teraal. Nadeel is dat, indien men veel glucose geeft, een deel hiervan via de nier
wordt uitgescheiden. Dit wordt tegengegaan door gelijktijdige toediening van in-
suline. Per os kan men gluco-plastische stoffen geven. (Glycerine, propyleenglycol,
ammoniumlactaat en vooral natriumpropionaat. Van deze laatste geve men 1 ä 2
maal daags 50 gram.)

4. Het bevorderen van de gluconeogenese — d.i. de vorming van glucose uit niet
koolhydraten (vooral aminozuren) door glucocorticoïden in de vorm van ACTH
(1 ä 2 maal 100 I.E.) hetwelk zeer goed is te combineren met natriumpropionaat
per os. Verder Cortison en prednison. Dit laatste heeft een meer specifiek gluco-
genctische werking. De dosis hiervan is 200—400 mg.

DE VOEDINGSWAARDE VAN EIWITTEN NA BESTRALING.
N.N.: Nutritive value of proteins following Irradiation. Nutr. Revs. 16, 80, (1958).
De sterilisatie van voedingsmiddelen met behulp van ioniserende stralen geeft drie
soorten moeilijkheden:

Ie. Dc geur, smaak of aanblik van het voedsel kan nadelig worden beïnvloed.
2e. De kans bestaat dat giftige produkten worden gevormd, hoewel dit nog nooit met
zekerheid is bewezen.

3e. De voedingswaarde kan achteruitgaan door destructie van verschillende nu-
triënten.

Wat dit laatste punt betreft is o.a. bekend dat verschillende aminozuren in een ver-
dunde oplossing door ioniserende stralen gemakkelijk ontleed kunnen worden. Zo
vonden Proctor en Bhatia (Bioch. ]. 51, 535, (1952) en 53, 1, (1953)), dat
speciaal cysteine, histidine en phenylalanine daar zeer gevoelig voor zijn.
M e 11 a en J o h n s o n (J. Nutr. 59, 479, (1957)) hebben daarom in een voeder-
proef met ratten de biologische waarde van het eiwit van op verschillende wijzen be-
handelde melk bepaald. Vergeleken werden verse onbehandelde melk, bij 242° F.
verhitte melk en door straling gesteriliseerde melk.

Vastgesteld werd, dat door deze behandelingen het N-gehalte van het eiwit niet ver-
anderde, evenmin als de verteerbaarheid. De biologische waarde daalde echter door
verwarming met 6 en door bestraling met 8%, zodat dus essentiële aminozuren óf
vernietigd werden óf althans minder beschikbaar waren voor metabolische processen.
Verder werd vastgesteld, dat bestraalde melk veranderde van kleur en een minder
prettige geur en smaak had, terwijl de eiwitten uitvlokten. De veranderingen waren
dermate groot, dat ook de ratten het product minder vlot opnamen, hoewel geen voor
de gezondheid schadelijke invloeden konden worden vastgesteld.

Voorlopig schijnt dus de sterilisatie van melk (en een aantal andere voedingsmiddelen)
door middel van bsetraling nog geen aanbeveling te verdienen; niet zo zeer wegens
de achteruitgang in voedingswaarde, als wel door de beïnvloeding van de smake-
lijkheid. ^ \'ie Groot.

CORRFX.ATIE TUSSEN DE GETALLEN VAN IN VERSTUIVINGSMELK-
POEDER VOORKOMENDE LEVENDE KIEMEN EN DE MAANDEN VAN
BEWAREN N.\\ DE F.ABRICAGE ERVAN.

Hashimoto, Hamada and Tsune Ishikawa: The correlation between
the number of living bacteria and the months elapsed since manufacture in powdered
milk; I. Studies on spray-dried skimmilk. The Japanese Journal of Veterinary Re-
search, 6, 63, (1958).

Begin maart 1955 was er een explosie van voedselvergiftiging van 1936 gevallen
na het gebruik van ondermelkpoedcr bij schooltmaaltijden in Tokio. Bij het onder-
zoek bleek, dat in sommige monsters van de gebruikte ondermelkpoeder meer dan
50.000 levende kiemen per gram gevonden konden worden. Het gebruikte poeder was
ten dele Japans fabrikaat en voor het overige deel geïmporteerd. Het Japanse poeder
was onmiddellijk na de fabricage gebruikt, het geïmporteerde poeder was al verschei-
den maanden oud, maar bevatte toch ook veel kiemen. Daarom gingen de schrijvers
de correlatie na tussen de aantallen levende kiemen in verstuivingspocder van Japans
fabrikaat dadelijk na de fabricage en die van monsters, die tot 18 maanden bewaard
werden. Daartoe werden 26 monsters van dit poeder door middel van de grote-plaat-
mcthode op kiem.getal onderzocht; dit geschiedde elke maand terwijl de monsters bij
kamertemperatuur (5—25° C.) bewaard werden. Het bleek dat het kiemgetal parallel
daalde met het aantal maanden na de bereiding van het verstuivingsondermelkpocder.
In het artikel wordt statistisch-analytisch berekend, dat er een negatieve correlatie
bestaat tussen de gemiddelde waarde van het kiem.getal in logaritmische herleiding
van bacterie-getallen en de maanden, die verliepen sedert het fabriceren van het melk-
poeder. \' Willems.

M c d o n a g h, V. P. and Smith, H. G.: The significance of the abattoir in Salmo-
nella infection in Bradford. The Journal of Hygiene, 56, 271, (1958).

Van enkele 10-tallen Salmonella infecties per jaar bij de bevolking van Bradford,
steeg dit aantal tot 168 in 1954 en meer dan 200 in de twee d.a.v. jaren. Omdat
hiertoe aanleiding was, werd aan het slachthuis onderzoek gedaan naar het voor-
komen van sahnonellac bij slachtdieren en in de diverse slachthuisruimten, waarbij

men tot de volgende bevmdmgen kwam. Bij de pas aangevoerde varkens bleek op
grond van onderzoek van rectale uitstrijkjes 2.9% der dieren Salmonella drager te
zijn. Na één tot zeven dagen in de stallen verbleven te hebben steeg dit percentage
tot 13.5, waarvan 36% typhi murium en 64% derby. .Alle slachthuislokaliteiten
van stal tot hal en vlccsafvoerruimte bleken ernstig besmet te zijn. Het slachtproces
met name het eventcreren, bleek een ernstige besmettingsbron te zijn. Bacteriologisch
onderzoek op Salmonellae van orgaanoppervlakte was in 18% der gevallen positief;
na sterilisatie van de oppervlakte van dezelfde organen bleek „slechts" 4% Salmo-
nella /-ositief te zijn. Naast de genoemde typen kwamen hierbij enkel meer zeldzaam
voorkomende typen voor, waarvan S. bovis-morbificans verantwoordelijk gesteld moest
worden voor een ernstige uitbraak onder de bevolking, gezien het voorkomen in vlees-
produkten, welke bij de consumenten tot de infectie aanleiding hadden gegeven. Een
enkele maal kon inlands bevroren ei, dat met S. typhi murium besmet \'bleek, als in-
fectiebron aangewezen worden.

Bij de bevolking bleek vooral S. typhi murium de ziekte-oorzaak te zijn, S. newport,
bovis morbificans, derby, manhattan en paratyphi B kwamen in belangrijk mindere
mate voor, terwijl een 10-tal andere typen vooral de laatste jaren van het onderzoek
sporadisch werden waargenomen als ziekteveroorzakers.

In het onderzoek van slachtdieren en slachtruimten werd ook de phaagtypering toe-
gepast, welke positieve resultaten opleverde. De auteurs wijzen voorts op het onder-
zoek van M c C u 11 O u g h en E i s e 1 e (1951) waar bij menselijke vrijwilligers werd
aangetoond dat voor S. derby-miecties pas ziekteverschijnselen verkregen worden na
consumptie van 15.000.000 kiemen, terwijl S. newport en bareilly reeds met 10 tot
100-voudig lagere doses infecties op kunnen wekken.

Zij menen tenslotte dat het opheffen der vleesrantsoenering voor het slachthuis te
Bradford, met zijn te kleine capaciteit en het hierdoor steeds overblijven van varkens,
de aanleiding is geweest voor de besmetting van slachtdieren, het slachthuis en het
vlees.

Lerche, M. en El Sayed Elmossalami: Nachweis von Rinderfinnen in fil-
trierter U.V.-licht. Berl. und Münch. Tierärztl. Wochenschr., 71, 131, (1958).

In dit interessante artikel geven de auteurs een overzicht van de voornaamste publi-
katies over de fluorescerende eigenschappen van dierlijke weefsels, parasieten en
plantaardige stoffen, waaruit blijkt dat porphyrines waarschijnlijk dc veroorzakers
van fluorescentie zijn. Omdat Sehr, meenden dat het onderzoek van slachtdieren
op cysticerci met behulp van U.V.- licht betere opsporingsresultaten zou kunnen ge-
ven, deden zij hiermede een uitgebreide proefneming. Bij 2000 slachtrunderen, waarbij
het normale onderzoek 15 positieve gevallen opleverde, werd het ondrzock in het
koelhuis voortgezet, door de oppervlakte der karkassen met gefiltreerd U.V.-licht te
beschijnen. Hiertoe was de lamp gemonteerd in een afgeschermde booglamp-fitting
met een lang snoer. Bij dit onderzoek werden nog 16 gevallen van Cysticercose (0.8%)
opgespoord.

Bij de 15 karkassen der 15 gevallen der „eerste ronde", waarbij de cysticerci meest
in de kauw.spieren waren aangetroffen, werden bij een groot aantal bij dit tweede
onderzoek eveneens cysticerci in de oppervlakkige romp-musculatuur aangetroffen,
en wel 1 op het middenrif, 2 in de borst-, 2 in de buik- en 2 in de achterhands-spieren
en 3 in de hals-streek. Bij het heronderzoek der 15\'koppen met U.V.-licht werden
nog een aantal fluorescerende cysticerci gevonden.

In een andere proefopzet werden 385 „negatieve" koppen onder de lamp onderzocht,
waarbij 6 met positieve bevindingen (1.55%) werden opgespoord.
Nader werd nog onderzocht welk onderdeel van een Cysticercus fluoresceert. Hierbij
bleek dat de kop wit oplicht, de blaasvloeistof rood en dc kapsel in het geheel niet
fluoresceert. Tevens werden de invloeden van koelen, bevriezen, koken en braden
nagegaan, waarbij bleek dat eerstgenoemde afkoelingsmethoden de fluorescentie nog

niet beïnvloedt na 30 dagen koelen en 50 dagen bevriezen, maar dat 75 minuten
koken en in nog veel korter tijd het braden dit verschijnsel doen verdwijnen.
In het resultaten-overzicht wordt nog gewezen op het onderzoek van Le h m a n n, die
het sterk ingewortelde begrip der z.g. predilectie-plaatsen voor cysticerci van de
hand heeft gewezen. ^an Gils.

„Mededelingen", Maandblad van het Fr. Rundvee Stamboek en van de Bond van
K.I. Verenigingen in Friesland, 124 en 125, (1958).

In een toelichting op een agendapunt van een algemene vergadering van het F.R.S.
ontlenen wij het volgende:

Sinds 1900 heeft men om de 5 jaar de gemiddelde schoft- en kruishoogte berekend
van ± 250 niet uitgezochte opgenomen koeien.

Dit laatste vervult het bestuur van het F.R.S. dan ook terecht met grote zorg.
De gemiddelde schofthoogte werd dus gedurende de laatste 30 jaar 7.6 cm. lager
d.i. y^ cm. per jaar. Lijken deze cijfers zo al verontrustend, de werkelijkheid is nog
harder omdat vóór 1950 praktisch geen dier werd afgekeurd vanwege te kleine maat;
in 1957 werd echter 30% van de aangeboden koeien niet opgenomen omdat deze te
klein waren.

De gemiddelde schofthoogtc van alle Friese koeien is momenteel dus onder de
129.6 cm.

Om een indruk te krijgen van het erfelijk bepaald zijn van deze kwestie heeft men
de maten nagegaan van de opgenomen dochters van 4 stieren. Van twee van deze
stieren geven wij de volgende cijfers:

Stier no. I: 75 dochters, gcm. schofthoogtc 130.2 cm., waarvan 3 koeien onder de
127 cm.

Stier no. II: 68 dochters, gcm. schofthoogte 127.1 cm., waarvan volgens dc grafiek
minstens 47 onder de 127 cm. Daar er van deze stier wel 32 opgenomen dochters zijn
met een schofthoogtc van 125 cm., zullen er van deze stier ook wel verschillende
„ondermaatse" koeien aanwezig zijn.

Het is jammer, dat er van de onderzochte stieren geen maten zijn opgegeven.
Het bestuur van het F.R.S. stelt dus nu voor de minimum schoftmaat (125 cm.) te
herzien in een minimum kruishoogte van 126 cm. (125 cm. zou nog wel opgenomen
kunnen worden, maar slechts met beperkende bepalingen).

Ook voor stieren wordt voorgesteld een minimale kruishoogte voor opname nood-
zakelijk te stellen. De minimale maat op een leeftijd van 2 jaar en 4 maanden is
132 cm.

In het augustus-nummer staat het verslag van de o.a. hierover gehouden vergadering.
Hoewel de minimummaten volgens het bestuursvoorstel al zeer laag zijn gehouden,
was er toch enige tekenkanting, maar tenslotte werd het bestuursvoorstel ongewijzigd
aangenomen.

En inderdaad is de minimummaat maar heel weinig verhoogd door de nieuwe eisen;
immers bij een kruishoogte van 126 cm. hoort momenteel een gemiddelde schoftmaat
van 125.3 cm., terwijl indien de verhoudingen van 1910 nog zouden gelden dus ook
een koe opgenomen kan worden met een schoftmaat van 122.8 cm.

In Australië en Nieuw-Zeeland is koperdeficiëntie een gevolg van cen te laag koper-
gehalte in het gras. In West-Europa komt echter ook hypocuprosis voor, terwijl het
gras een normaal of soms zelfs een hoog gehalte aan Cu heeft. Er bestaan derhalve
blijkbaar factoren, die de koper resorptie door het dier nadelig beïnvloeden. Zo kent
men in Austrahë gebieden waar het gras minder dan vier ppm koper bevat, terwijl
men 11 ppm als gemiddelde voor normale weiden beschouwt. In Engeland vonden
Allcroft en Lewis (]. Sei. Food. Agr. 8, 96, (1957)) echter „swayback" bij
lammeren en deficiëntie verschijnselen bij runderen op gras dat 24 ppm koper be-
vatte.

Aanvankelijk zocht men de verklaring van dit verschil in het molybdeen gehalte,
omdat bekend werd, dat dit als het ware antagonistisch werkt aan het koper. Dit
bleek spoedig een verkeerde gedachte te zijn, omdat het Britse gras van deficiënte
weiden slechts 7 ppm Mo bevatte terwijl 20 ppm nodig schijnen te zijn om Cu de-
ficiënte verschijnselen te veroorzaken.

Vervolgens kwam de anorganische zwavel als factor voor de Cu huishouding naar
voren. Dit bleek evenals Mo de opslag van koper in dc lever te belemmeren en had
ook cen ongunstige invloed op de wolkwaliteit. Allcroft en Lewis (zie boven)
vonden echter geen verschil in S gehalte in het gras waarop wel en waarop niet
koper-deficiëntie optreedt.

De laatste tijd wordt de aandacht gevestigd op de kopercomplexen als mogelijke
factor. Mills (]. Sei. Food Agr., 8, 588, (1957)) nam in dit verband proeven met
ratten en bestudeerde bij deze dieren, die op een Cu deficiënt dieët werden gehouden,
de invloed van toediening van anorganisch koper en organische kopercomplexen uit
gras. Merkwaardig is nu, dat deze complexe koperverbindingen, ook als ze niet door
het maagsap konden worden ontleed meer koper opslag in de lever veroorzaakten dan
anorganisch koper, blijkbaar omdat ze in hun geheel en beter worden geresorbeerd.
Hoe deze uitkomst moet worden verklaard blijft voorlopig nog een raadsel. In hoe-
verre de herkauwer in dit opzicht anders reageert dan de rat dient nader onderzocht
te worden.

De Groot, B.: De invloed van een kilogram kunstmatig gedroogd gras in het
dagelijks stalrantsoen op libido en spermakenmerkcn van stieren. Landbouwkundig
Tijdschrift, 70, 679, (1958).

Het winterrantsoen van stieren wordt dikwijls aangevuld met kunstmatig gedroogd
gras, gewoonlijk in de vorm van melasse-brokjes. Volgens sommigen zou gedroogd
gras een specifieke factor bevatten, die reeds bij de verstrekking van van 1 kg. per
dag de sexuelc functies gunstig zou beïnvloeden.

De literatuur hieromtrent is vaag of negatief. K o r d t s (1954) vond bij de verstrek-
king van gedroogd gras aan jonge stieren een gcwichtsvermeerdering en verhoogde
spermaproduktie.

Het proefrantsoen was evenwel zwaarder dan het controle-rantsoen en de proeven van
Bane (1954) hebben aangetoond, dat zwaardere rantsoenen in het algemeen een
dergelijk effect op jonge stieren hebben. Voorts nam K o r d t s in de proefperiode
een geval van herstel van libido waar. Flipse en Almquist (1954) vervingen
2 Ib hooi in het rantsoen van K.I.-stieren door 2 Ib gedroogd gras. De sperma-

kenmerken en dc bevruchtingsresultaten vertoonden geen verschil met die van de
controlegroep. Uit de praktijk van de veehouderij komen stemmen, als zouden koeien
in de staltijd minder moeilijkheden met afkalven hebben door het verstrekken van
gedroogd gras in het winterrantsoen (Iwema, 1956).

In de „Werkgroep" uit de Studie-Commissie Groenvoederdrogerijen is het probleem
betreffende de werking van een eventuele specifieke factor op libido en sperma-
kenmerken opnieuw gesteld. Dit heeft geleid tot een onderzoek, verricht met behulp
van ééneiige stieren-tweelingen van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek.
Hierbij werd volgens de samenvatting het volgende resultaat verkregen:
Aan vijf paar ééneiige tweelingstieren werd gedurende het eerste deel van de staltijd
een rantsoen zonder gedroo.gd gras verstrekt. Gedurende de laatste drie maanden van
de staltijd werd aan één der leden van elk paar dagelijks 1 kg gedroogd gras ver-
strekt in de plaats van twee stierenkoekjes.

De primaire spermakenmreken, betrekking hebbende op hoeveelheid semen, het aantal
spermiën en de stofwisseling en houdbaarheid van de spermiën, werden niet be-
invloed. De libido van de proefstier van een uitgesproken traag dekkend paar was
sterk verhoogd in de eerste proefmaand en nam daarna weer snel af.

Schoo p, G. en Schmidt: Zur Frage der pränatalen Ferkelsterblichkeit und ihrer
Ursachen. Deutsche Tierärztl. Wochenschr., 65, 482, (1958).

Het onderzoek had betrekking op zeugen die na de slachting drachtig bleken te zijn.
Het totaal aantal in de beide eierstokken aangetroffen corpora lutea werd vergeleken
met het aantal in de baarmoeder aanwezige normaal ontwikkelde foeten. Bij
68 zeugen met verschillends drachtigheidsduur, werden 905 corpora lutea geteld en
652 overeenkomstig de drachtigheidsduur normaal ontwikkelde biggen. Hieruit volgt
dat 27,9% van de vruchten voortijdig waren afgestorven (inclusief dc „verloren
eitjes" (9,4%) ten aanzien waarvan geen residuen van embryonen werden aangetrof-
fen).

Worden de zeugen onderverdeeld naar graviditeits-stadium in drie groepen: Ie. zeugen
minder dan één maand drachtig; 2e. zeugen tussen 1 en 2 maanden drachti.g;
3e. zeugen méér dan 2 maanden drachtig, dan bleek dat bij de eerste groep 19%
van de vruchten verloren was gegaan; bij de 2e groep 25,6% (dat is 6,6% méér dan
bij de eerste groep); en bij de 3e groep 45% (dat is 19,4% méér dan bij de 2e
groep).

Hieruit volgt dat de meeste vruchten afsterven gedurende de Ie maand van de dracht
èn in de 3e en 4e maand van de dracht. De kans op afsterven van vruchten is in de
2e maand van drachtigheid aanmerkelijk minder.

Er leek ook verschil te zijn naar seizoen. Dc kans op afsterven bleek althans van
februari tot mei het grootste.

Oorzaken: het „verloren gaan" van eitjes zal voor een deel oorzaak vinden in een
gestoord ei-transport, en verder een onvoldoende levenskracht van het ei of van het
bevruchte ei, onvoldoende proliferatie van het uterus slijmvhes en onvoldoende „baar-
moedermelkvoeding", gestoorde nidatie en een niet optimaal milieu in de baarmoder
waardoor vroegtijdig afsterven met als gevolg embryolyse.

Vindt het afsterven later plaats dan volgt mummificatie of maceratie. Oorzaken van
de dood van de vrucht in later stadium, zodat de vrucht in gemummificeerde of
macercerde vorm wordt teruggevonden, zijn ontwikkelingsstoornissen, capillaire be-
schadigingen en bloeduitstortingen, oedemen, functie storingen van het chorion-
cpitheel en A-vitamine gebrek (sterke verhoorning van het tongslijmvlies) en gebreks-
toestanden van verschillende aard. (Gevallen waarbij sprake kon zijn van afsterven
van de vruchten door oorzaken van baeteriële of infectieuze aard werden niet in dit
onderzoek betrokken.)

NEVVSOM\'S „SHEEP DISEASES", H. Marsh, 2nd. edilion.
Uitgever, The Williams & Wilkins Cy, Baltimore, U.S.A., 1958.

De 2e druk van dit boek is eind 1958 verschenen en werd bewerkt door H, Marsh.
Dit Schapenboek vormt een belangrijke bijdrage tot de collectie studieboeken, die van
het buitenland naar Nederland komen.

In korte overzichtelijke hoofdstukken worden de vele schapenziekten beschreven en
hierbij besteedde de bewerker veel aandacht aan de eventuele in te stellen therapie.
Vooral door dit laatste is deze 2e druk van grotere waarde geworden voor de prac-
ticus.

Vele van in dit bock beschreven ziekten komen in Nederland voor. Het noemen van
de hoofdstukken „Rotkreupel", de „Parasitaire Gastro-enteritis", de „Acetonurie",
de „Melkziekte", moet reeds voldoende zijn om de belangrijkheid van dit boek voor
de Nederlandse practicus aan te tonen.

Daarnaast worden nog vele andere ziekten beschreven, die op de Nederlandse schapen-
bedrijven geen onbekenden zijn en wordt voor verschillende van deze ziekten een
praktische oplossing aangegeven.

Dit boek zal zeker in de grote behoefte voorzien en wordt elke practicus die eniger-
mate met schapen te maken krijgt ook aangeraden.

J.AAROVERZICHT AFD. KUNSTMATIGE INSEMINATIE VAN DE COÖP.
LANDBOUWBANK TE MEPPEL, 1957/1958.

In dit zeer zakelijk gehouden geschrift zijn voor in het werkgebied der Landbouwbank
wonende belangstellenden veel interessante gegevens te vinden.

Van algemeen belang lijkt mij de concrete vermelding van stieren die dragers zijn van
één of meer genen voor een erfelijk gebrek. Dit voorbeeld verdient navolging.
Opmerkelijk is dat slechts weinig dieren onder deze gevaarlijke groep ressorteren. De
aankoopcommissie omzeilt blijkbaar doelbewust zo veel mogelijk alle „rode" lijnen.
Ook dit verdient navolging.

Dr. A. F. J. P O r t i c 1 j e, N.V. Uitgeversmaatschappij Elsevier, Amsterdam, 1957,
gebonden ƒ 19,50.

Dit bekende standaardwerk, dat uitverkocht was, is in een nieuwe uitgave verschenen,
waarin heel veel belangrijke veranderingen zijn aangebracht, niet alleen ten aanzien
van de tekst, maar ook wat betreft de documentatie, artistieke foto\'s, enz.
O.a. zijn de nieuwere gegevens betreffende het dierpsychologisch onderzoek in deze
vijfde druk verwerkt.

De schrijver is een bijzonder goede observator van het gedrag van dc dieren. Wat
dieren ons te zien en te denken geven is in dit boek op grond van waarnemingen en
proefondervindelijk onderzoek op wetenschappelijke wijze weergegeven.
Deze nieuwe druk zal niet alleen voor biologen en psychologen, maar ook voor dieren-
artsen, die belangstelling hebben voor dc verschijnselen en oorzaken van het dieren-
gcdrag, een waardevol bezit zijn.

Bij de N.V. Samsom te Alphen aan den Rijn is verschenen de derde druk van de
toelichting op de Vleeskeuringswet en de Destructiewet door Dr. J. M. van Vloten.
De prijs van deze belangrijk uigtebreide en herziene druk bedraagt ƒ 7,90.
Binnenkort wordt in dit tijdschrift nader op vorenbedoeld boekwerk terug gekomen.

STUDIEDAGEN VAN DE EUROPESE ZOÖTECHNISCHE FEDERATIE,
BRUSSEL, 23—27 JULI 1958.

Op deze thans voor de 6e maal gehouden studiedagen was de boer centraal geplaatst,
d.w.z. nagegaan werd welke betekenis de boer als persoon heeft op de vooruitgang der
veehouderij in de ruimste zin des woords.

In de plenaire zittingen — daarnaast waren er nog vergaderingen van de studie-
commissies — werden de volgende rapporten behandeld.

1. Prof. Dr. A. E. R. W i 1 1 e m s (Gent) : 1\'Eleveur et son rôle dans les
progrès de la production animale.

Volgens hem zal in de toekomst de fokkerij steeds meer een wetenschap worden.
Thans is het nog min of meer een kunst, waarvoor een speciale constellatie van
personen en omstandigheden nodig is.

Hij onderscheidt de fokkers in topfokkers, vermeerderingsfokkers, gewone fokkers
en veehouders. Het gehalte van de dieren der topfokkers ligt aanzienlijk boven
dat van het gemiddelde van het ras en is gekenmerkt door een kuddefokmerk (bijv.
een bepaalde hoofdvorm). De vermeerderingsfokkers zijn vaak moeilijk van de
topfokkers te onderscheiden, want ook zij dragen bij tot de verbetering van het
ras. Onder de gewone fokkers verstaat hij personen die slechts van tijd tot tijd
een dier laten registreren en van selektie weinig kaas gegeten hebben, terwijl bij
de 4e groep, de veehouders, moeilijk vooruitgang te bereiken is.
De selektie wordt door hem onderscheiden in phenotypische, genealogische, geno-
typische en economische selektie.

De phenotypische is reeds zeer oud en wordt nog zeer druk beoefend o.a. op
keuringen. Het voordeel van keuringen is dat een soort wedijver ontstaat. Voor de
exterieurkeuring als zodanig heeft hij weinig goede woorden over. Hij schrijft:
„de hierdoor gemaakte fouten worden geulkkig weer ten dele gecompenseerd door
de selektie op grond van produktiegegevens".

Onder de genealogische selektie verstaat hij die op grond van de afstamming, waar-
aan verschillende gegevens te ontlenen zijn.

Hij waarschuwt echter voor mogelijke registratiefouten en wil de registratie con-
troleren d.m.v. het bloedgroepenonderzock.

Bij de genotypische selektie wordt gebruik gemaakt van het nakomelingen-
onderzoek alsmede van het onderzoek op erfelijke gebreken door paring met voor
bepaalde gebreken hétérozygote dieren of eigen dochters.

Opmerklijk is dat hij verwacht dat de proefparingen om dragers voor erfelijke
gebreken op het spoor te komen in de toekomst vervangen zullen kunnen worden
door een minitieus onderzoek van hétérozygote dieren. (Zoals de voor de dwerg-
faktor hétérozygote dieren ogenschijnlijk in niets verschillen van normale run-
deren, maar bij röntgenonderzoek toch afwijkin.gen van het skelet blijken te ver-
tonen, zo verwacht Prof. Willems dat bijv. ook afwijkingen in de bloedsamen-
stelling de hétérozygote status kunnen verraden; P.H.).

Onder de economische selektie verstaat hij tenslotte die welke gericht is op gezond-
heid, resistentie en vruchtbaarheid.

Zo gezien is het werk van een fokker dus moeilijk en moeten wetenschap en prak-
tijk elkaar vinden.

2a. Ir. P. Hoogschagen (Nederland): Present and future impor-
tance of animal production in small holdings in lowland
areas.

2b. M. Picot (Zwitserland): Importance relat ive dans l\'avenir et
dans le présent de la production animale dans les petites
exploitations des régions de montagne.

In deze beide voordrachten, die zich moeilijk voor een verslag lenen, wordt de be-
tekenis van het klein bedrijf resp. voor het vlakke land en voor het bergland be-

sproken. Opmerkelijk is het verschil in visie op de toekomst. Terwijl men voor
Nederland geen toekomst meer ziet voor de kleine bedrijven, wil men ze in Zwit-
serland, coûte que coûte, vooral om sociale redenen, behouden als een areaal, van
waaruit de stadscultuur steeds weer opnieuw putten kan.

3a. Prof. Dr. H. Löwe (Duitsland): Neuste Erkenntnisse bezüglich
der optimalen Produktivität in Fütterung und Haltung
der Pferde.

a. dat een tekort aan vit. A in het voer van de drachtige merrie oorzaak kan zijn
van deformiteiten, abortus en zwakke vruchten.

b. dat volgens G o e t z e bepaalde stoffen in verschillende weidekruiden een stimu-
lerende invloed hebben op de funkties van de ovarien en de zaadvorming.

c. dat cen behandeling van met hemolytische Streptococcen geïnfecteerde vol-
bloedmerries met Tardomyocel en Streptomycin het infecticpercentage terug-
bracht van 11.2% tot 3.4% en de vruchtbaarheid verhoogde van 54% tot
80%.

d. dat de melkproduktie van de merries een grote invloed heeft op de ontwikke-
ling der veulens. Merries van de zware rasen geven 14—30 kg melk per dag
gedurende de eerste 4 weken na de partus. Merries die voor het eerst veulenen
en merries der lichte rassen geven resp. 20% en 15% minder.

3b. J. D e 1 a g e (rFankrijk) : Dans quelle mesure les progrès récents
des techniques d\'à limentation et d\'é levage peuvent-ils
assurer une productivité optimum dans l\'é levage des
bovins.

In dit 34 pagina\'s lange rapport komt de auteur tenslotte tot de conclusie, dat
de wetenschappelijke vooruitgang der laatste jaren de produktiviteit der rundvee-
houderij kan verhogen door:

c. een verlaging van de voederkosten door een intensivering van de voeder-
verbouw, betere conserveringsmethoden en een beter gebruik van het kracht-
voer.

3c. Sanchez Beid a, ( Spanje) : Dans quelle mesure les progrès
récents des techniques d\'alimentation et d\'é levage
peuvent-ils assurer une productivité optimum dans
ré levage des ovins et caprins.

In dit rapport, dat moeilijk te verslaan is, worden vele zaken behandeld, zoals
extensieve en intensieve kleinveeteelt, K.I., antibiotica en het heterosiseffect.

W. E. Coey: Influence of the recent developments in fee-
ding, breeding and management on optimum productivity
in pig production.

In een inleiding worden allereerst enige algemene aspecten van de varkenshouderij
in Groot-Britannië behandeld zoals de 3 markten voor varkensvlees (bacon, pork
en zwaardere dieren) en de 16 rassen die voorkomen. Daarna wordt het fokwaarde-
onderzoek behandeld, hetgeen volgens hem alleen effectief zal zijn indien dit zich,
zoals in Denemarken, beperkt tot het onderzoek van de kudden echte fokdieren.
Dit fokwaarde-onderzoek kan op 3 manieren geschieden:

c. door onderzoek van de adspirant fokdieren zelf. Jonge beren en zeugen worden
onderzocht op voedselverwerking en groei, terwijl tenslotte bij het bereiken van
de slachtrijpe leeftijd de slachtkwaliteit aan het levende dier wordt beoor-
deeld.

Ten aanzien van de huisvesting worden proeven gememoreerd waarin bleek, dat bij
geschikte grond in uitlopen opgefokte jonge varkens op een leeftijd van 8 weken
zwaarder waren dan de in de stal gehouden exemplaren

Verder blijkt nog weinig bekend te zijn omtrent de meest gewenste temperatuur en
vochtigheid in een biggenstal.

Ten aanzien van het spenen op een leeftijd van 2—3 weken wordt opgemerkt, dat
dit onder de huidige in Gr.-Britannië heersende economische omstandigheden voor-
delig is, maar dat nog niet voldoende bekend is over de effecten op de lange duur.
Er is soms sprake van een vermindering der toomgrootte en de gezondheid.
Wat de huisvesdng betreft blijkt veel nog onbekend te zijn. Heden ten dage wendt
men zich weer af van uitlopen en bouwt stallen met zeer weinig ventilatie waarin
een hoge temperatuur en een hoge vochtigheidsgraad heersen.

En tenslotte worden dan nog verschillende voedingszaken besproken, o.a. de voedin.g
van de zeug en die van gespeende biggen en het toevoegen van vitamines en groei-
bevorderende stoffen (antibiotica, CuSoj).

De Franse „Maatschappij voor Diergeneeskunde" hield haar jaarvergadering op 27,
28 en 29 november 1958 te Parijs. Het was de eerste keer dat de Maatschappij voor
Diergeneeskunde door haar zusterorganisatie in Frankrijk daarvoor was uitgenodigd
en zo woonde de voorzitter als zodanig de bijeenkomst bij.

De vergadering, die een heel andere .geaardheid heeft dan in Nederland, werd op
donderdag 27 november door de voorzitter, M. Quentin, geopend.
Aanwezig waren vrijwel uitsluitend afgevaardigden van de verschillende afdelingen
(sections), ongeveer 90 in getal, 5 vertegenwoordigers van de buitengewesten en
Noord-Afrika (Algiers, Marokko en Tunis) en 9 andere organisaties, o.a. Services
Sanitaires de la Seine, Vctérinaires municipeaux fonctionnaires, Vétérinaires salariés,
etc. Zodoende werd de ver.gadering bezocht door een honderdtal dierenartsen, die
een bepaald aantal stemmen vertegenwoordigden, al naar de grootte van hun af-
delingen.

Het verenigingsleven van de Franse dierenartsen speelt zich dus vooral af in de
afdelingen en het „Syndicat" is het overkoepelend orgaan, welks vergaderingen wel
toegankelijk zijn voor iedere dierenarts, van welke gelegenheid echter slechts door
weinigen gebruik wordt gemaakt vanwege de grote afstanden. Als gasten waren
bovendien aanwezig een afgevaardi.gde van de Italiaanse zusterorganisatie, een En.gelse
dierenarts (als particulier) en, zoals .gemeld, dc voorzitter van de Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De morgenbijeenkomst, waarop bij de behandeling van het financiële gedeelte vele
geschilpunten met Frans vuur werden geponeerd en bestreden, kon worden aange-
merkt als een huishoudleijke vergadering, \'s Middags werden een aantal resoluties
aangenomen, waarbij bleek dat dc Franse dierenartsen al met dezelfde problemen te
maken hebben als de Nederlandse.

Zo zal gepoogd worden dc fabricage en verkoop van bepaalde geneesmiddelen in
betere banen te leiden in samenwerking met de farmasie, m.a.w. samenstelling van een
soort U.D.-lijst. Hoewel voorlichting over het dierenartsberoep en bepaalde dier-
ziekten dringend .gewenst is, zullen publikaties hierover in de grote bladen — vooral
landbouwbladen — niet anders dan een algemeen voorlichtend en beschrijvend ka-
rakter mogen dragen en niet in specifiek veterinaire finesses treden.
Dc klachten over de moeilijke identificatie van uit Holland geïmporteerd vee — ont-
staan door het verliezen van oormerken tijdens het transport, moeilijke controle van
de schetsen, enz. — waren verdeeld; sommigen vroegen om verbetering der oormerken,
anderen weer hadden hier geen klachten over.

Op de vergadering van vrijdagmorgen, de 28e november, kwam na de verkiezing van
een aantal bestuursfuncties en gedelegeerden de t.b.c.-bestrijding aan de orde. Hoewel

momenteel de boeren het vrijwillig doen — met de daaraan verbonden moeilijkheden
die ook Nederland heeft gekend vóór het 5 jaren-plan werd geëffectueerd — stuurt
men aan op een nationaal bestrijdingsplan.

Momenteel gaat het in het ene departement anders dan in het andere, cr is geen
standaard-tuberculine, intracutane en subcutane tuberculinaties wisselen elkaar in de
verschillende departementen af, rcactiedieren worden al dan niet gemerkt, enz. Men
wenst thans één constante tuberculine voor het gehele land, één uniforme wijze van
tuberculineren en een brandmerk voor alle reageerders.

De voorstellen, ter stimulering van de t.b.c.-bestrijding, om twee prijzen voor con-
sumptiemelk vast te stellen, n.1. één voor t.b.c.-vrije melk en één voor niet-t.b.c.-vrije
melk, stuitten — naar de „Directeur du Service Vétérinaire au Ministère" mede-
deelde — op verzet van de zijde van de Ministeries van Economische Zaken en Fi-
nanciën en zouden aanleiding zijn voor verhoging van de kosten van levensonderhoud
met als gevolg: stakingen.

Op de middagbijeenkomst hield Prof. Drieux uit Alfort een voordracht over „Rólc
des Vétérinaires dans l\'économie moderne en ce qui concerne les denrées d\'origine
animale", waarbij hij een lans brak voor de nationalisatie van alle abattoirs en viees-
keuringsdiensten in Frankrijk en invoering van uniforme keurlonen; hierbij zouden
o.m. alle practici op bepaalde dagen per weck bij de vleeskeuring worden inge-
schakeld. Bij de discussie hierover brak van de zijde der abattoirs-dierenartsen de
nodige „bruit" los met dezelfde argumenten die hier te lande steeds worden ver-
nomen. Men benoemde tenslotte een commissie om deze aangelegenheid te bestuderen.
Op zaterdag 29 november werd \'s morgens een bijeenkomst in de „Ecole militaire"
gehouden, waar een voordracht plaats had over „Les problèmes posés par la radio-
activité en temps de paix et en temps de guerre. Rôle du Service Vétérinaire". Er zijn
in Frankrijk vrij veel dierenartsen in de „Armée" en er wordt een intensieve studie
gemaakt van de radio-actieve besmetting van voedingsmiddelen en personen en be-
schermingsmaatregelen. Dc veterinaire dienst beschikt over een „centre", waar een
demonstratie van persoonlijke bescherming werd gegeven. Met nadruk werd op het
grote belang van radio-actieve straling gewezen, die alle leven op aarde bedreigt.
Eén der aanwezigen wees er in een kort toespraakje op dat „angst" een dagelijkse
„confrère" van mensen dier dreigt te worden.

Op de middagvergadering werden een aantal resoluties besproken en aangenomen,
terwijl de Engelse dierenarts een korte beschouwing gaf over zijn werk bij een grote
melkfabriek in Sussex.

Om 5 uur \'s middags sloot de voorzitter met een korte toespraak dc vergadering, nadat
was bepaald dat de volgende bijeenkomst in 1959 te Vichy zou worden gehouden.
Hiermee was een einde gekomen aan drie onvcrgetleijkc dagen, die de Nederlandse
gast — behalve door de herinnering aan de begeleidende smaakvolle banketten en
officiële recepties - vooral bij zullen blijven door de charmante wijze waarop hij
als Nederlands dierenarts onmiddellijk in de kring der Franse collegae werd opge-

Door het „Koningin Wilhelmina Fonds" zijn Fellowships ingesteld, welke door de
Wetenschappelijk Raad van de Landelijke Organisatie voor de Kankerbestrijding
worden toegekend.

Deze fellowships zijn in principe bestemd voor afgestudeerde medici, biologen, che-
mici, fysici, farmaceuten, dierenartsen en tandartsen, bij wie het voornemen be-
staat om in de toekomst hun werkkracht in dienst te stellen van het kankeronderzoek.
Doctorandi in de Geneeskunde, Diergeneeskunde of Tandheelkunde kunnen eventueel
ook in aanmerking komen. Zij, die met goed gevolg het examen arts, dierenarts of
tandarts hebben afgelegd, genieten de voorkeur.

Voor de gekozen fellow wordt een bij zijn/haar verlangen en aanleg passende werk-

gelegenheid gezocht in één of achtereenvolgens meer instituten, waar hij/zij zich in
diverse methodes van wetenschappelijk onderzoek kan bekwamen onder supervisie
van ervaren onderzoekers. De opleiding zal gericht zijn op vorming tot zelfstandig
werker op het gebied van de kanker.

Elk fellowship wordt telkens voor een jaar (tot een maximum van 3 jaar) toegekend.
Verwacht wordt, dat na deze periode van wetenschappelijke vorming voor de fellow
de mogelijkheid zal zijn ontstaan in Nederland een passende positie in het kanker-
onderzoek te verwerven b.v. aan een instituut voor kankeronderzoek, een kanker-
centrum, een univcrsiteits-laboratorium of enig ander weteneschappelijk instituut,
waar onderzoek in verband met het kankervraagstuk wordt verricht.
Verder worden senior-fellowships ingesteld voor hen, die met succes de termijn van
3 jaar als opleidings-fellow volbracht hebben of op andere wijze een geëigende voor-
opleiding hebben doorgemaakt en voor wie niet onmiddellijk een passende positie
aan cen der bovengenoemde instituten of laboratoria beschikbaar is of gecreeëerd
kan worden. In elk zodanig geval wordt door de Wetenschappelijke Raad overwogen,
of de hoedanigheden van de opgeleide van dien aard zijn, dat het als een nadeel voor
het kankeronderzoek in Nederland beschouwd moet worden als hij daarvoor wegens
het ontbreken van een voor hem geschikte plaats toch nog verloren zou gaan.
Een senior-fellowship wordt toegekend voor een periode van ten hoogste 5 jaren.
De opleidings-fellow ontvangt een toelage, die gelijk is aan het salaris van cen
assistent aan een Rijksuniversiteit. De senior-fellow ontvangt cen toelage die gelijk
is aan het salaris van een Wetenschappelijk Ambtenaar le klas. Deze toelage zal ten-
slotte kunnen stijgen tot het salaris van een Wetenechappclijk Hoofdambtenaar A.
Men kan zich voor een Fellowship ten allen tijde schriftelijk aanmelden bij het Be-
stuur van de Landelijke Organisatie voor de Kankerbestrijding, de Lair esse straat 33,
Amsterdam-Z.

Aan deze aanmelding dienen alle van belang zijnde persoonlijke gegevens te worden
toegevoegd, t.w. redenen der keuze, bijzondere belangstelling enz., evenals mogelijke
referenties.

Indien de Wetenschappelijke Raad zulks wenselijk acht ontvangt de sollicitant cen
oproep voor een persoonlijk onderhoud.

Een beslissing kan in het algemeen (vacantie-periodes uitgezonderd) na ongeveer twee
maanden worden verwacht.

Per jaar kunnen drie opleidings-fellowships worden toegekend. Niet meer dan drie
senior-fcllows kunnen gelijktijdig in functie zijn.

Deze ziekte begint met een aandoening van het voorste gedeelte van de hoeflederhuid,
waarbij de fijne bloedvaatjes vocht doorlaten. Dit geeft aanleiding tot een snel op-
tredende kreupelheid.

Hoewel in de regel alleen de voorbenen in het ziekteproces zijn betrokken, komt het
ook voor, dat alle benen zijn aangetast. Bij uitzondering zijn alleen de achterhoeven
bevangen. De kreupelheid is zeer verschillend. In lichte gevallen valt alleen een stram-
me gang op (de boer noemt dit dikwijls geen kreupelheid), maar de pijn kan ook zo
erg zijn, dat de patiënt niet van de plaats kan komen. Een paard met ernstige hoef-
bevangenheid kan zich wel enkele dagen staande houden, maar als het ten slotte gaat
liggen is het moeilijk weer tot opstaan te krijgen. Ter ontlasting van de pijnlijke voor-
hoeven worden de voorbenen min of meer naar voren geplaatst en wordt een groter
deel van het lichaamsgewicht op de onderstandig geplaatste achterbenen overge-
bracht. Bij beweging tracht de patiënt deze stand zo goed mogelijk te behouden; dc
lichaamslast drukt dan het meest op het verzengedeelte van de achterhoeven. .Ms ook
de achtbenen mede in het proces zijn betrokken, is de stand van alle benen min of
meer onderstandig.

Bij een ernstige aanval van hoefbevangenheid treedt de eerste dagen een hoge koorts
op, vaak gepaard gaande met sterk zweten. Veelal is de eedust verdwenen of zeer

gering. Uit het acute ziekteproces kan zich de chronische (langdurige) hoefbevangen-
heid ontwikkelen. In ernstige gevallen kunnen daarbij ongeneeslijke veranderingen
in de hoef optreden. Zo kan het hoefbeen zodanig kantelen dat de punt meer naar
achteren en beneden wordt verplaatst, waardoor ter plaatse een uitbuiging van de
hoornzooi tot stand komt. Bij uitzondering komt het zelfs voor, dat de punt van het
hoefbeen door de hoornzooi dringt waardoor zooibreuk ontstaat.

De gezamenlijke veranderingen kunnen aanleiding geven tot de ontwikkeling van een
knolhoef. Het meest opvallende hierbij is de min of meer snuitvormig opgewipte toon
waarbij de hoornwand ringen vertoont, die naar achteren waaiervormig verlopen.
Bij deze afwijking worden de tonen van de voorhoeven, vooral in draf, iets omhoog
gericht, zodat we soms bij het op ons toedravende paard de zooivlakte van de hoeven
kunnen zien.

a. Hoefbevangenheid kan optreden na lange marsen op verharde wegen; na transport;
door overbelasting van het goede been bij kreupelheid; door het beslaan, enz.
(Deze vormen van hoefbevangenheid noemt wel wel traumatische, d.w.z. ontstaan
door geweld.)

b. Hoefbevangenheid kan eveneens ontstaan door spijsverteringsstoornissen. Deze
kunnen worden veroorzaakt door sterke afkoeling, het drinken van veel koud
water; door bedorven, schimmelig of sterk gistend voer, grote hoeveelheden ge-
concentreerd krachtvoer, bijv. rogge, gerst, tarwe, mais, erwten, bonen; vooral
bij paarden, die er niet geleidelijk aan worden gewend.

Het komt vaak voor, dat paarden los raken en zich te goed doen aan in de stal
opgeslagen voeder; vrijwel steeds volgt hierop hoefbevangenheid.
Vers geoogste, onrijpe granen en snijhaver staan in een kwade reuk. (Deze vorm
van hoefbevangenheid wordt wel toxisch genoemd, d.w.z. ontstaan door bij de
spijsvertering gevormde giftige stoffen.)

Aan paarden die worden „klaargemaakt" voor keuringen en tentoonstellingen wor-
den helaas nog vaak overdreven hoeveelheden krachtvoeder verstrekt. Dit geldt
vooral voor hengsten waarbij wordt getracht fouten in het exterieur „weg te
mesten". Plotselinge verhoging van krachtvoedergiften bij langdurige rust op een
stal met harde bodem begunstigt het optreden van hoefbevangenheid. Bij Shetland-
pony\'s wordt vaak hoefbevangenheid opgemerkt, wanneer ze „te goed" worden
verzorgd. Deze van nature sobere paardjes zijn in dit opzicht zeer gevoelig voor
een weide met welig gras.

c. Tijdens het verloop van sommige ziekten, na abnormale verlossingen, bij merries
die met de nageboorte blijven staan en soms zelfs na een normale geboorte, wordt
hoefbevangenheid opgemerkt.

De behandeling van hoefbevangenheid moet aan de dierenarts worden overgelaten.
December 1958: Hoefverzorging.

In de winter worden de meeste paarden weinig gebruikt; ze staan dus veelal op stal.
Bij rust op stal is de bloeddoorstroming van de inwendige delen van de hoef be-
trekkelijk gering en daarmede dus ook de aanvoer van de voor de hoornvorming be-
nodigde voedingsstoffen. De hoorngroci is als gevolg hiervan verminderd en er zal een
neiging bestaan tot indrogen en hard worden van d: hoefhoorn. Dit kan tot gevolg
hebben dat de hoef gevoelig wordt.

Indrogen van de hoefhoorn kan aanleiding zijn tot het ontstaan van hoorn.scheuren,
die zelfs door kunnen gaan tot op het leven en daardoor kreupelheid veroorzaken. Ook
het ontstaan van brokkelhocven wordt door indrogen van de hoefhoorn bevorderd.
Een nadelige invloed op de hoefhoorn wordt eveneens uitgeoefend door langdurige
aanraking met urine en natte mest. De daarin aanwezige ammoniak kan door in-
werking op de witte lijn of plaatjesrand (d.i. de uit zachtere hoorn bestaande ver-
binding tussen wand en zool), een losse wand doen ontstaan. Voorts zal door in-
werking van ammoniak op de straal het optreden van rotstraal in de hand worden

gewerkt. Ook geregeld uitkrabben van de hoeven kan rotstraal voorkomen, terwijl een
begin van hoefkanker eerder zal worden ontdekt.

Om deze nadelen te voorkomen, is het nodig dat het paard zoveel mogelijk beweging

ook bij beslagen paarden de ijzers, ook wanneer deze weinig of niet slijten, tijdig

laten verleggen. Gebeurt dit niet, dan bestaat de kans, dat het achterste gedeelte van

de hoornwand over het ijzer heen gaat groeien, wat het ontstaan van een losse wand

Ook bij beslagen paarden moet men de hoeven tijdig laten bekappen en de draagrand

laten bijronden, vooral in het toongedeelte, met het oog op afbrokkelen van de wand

en optreden van hoornscheuren. Vooral bij jonge paarden is het nodig dat dit geregeld

In sommige streken van ons land worden tijdens de staltijd de ijzers wel afgenomen
en laat men de paarden, nadat de hoeven goed zijn bekapt, enige tijd per dag in de
weide lopen. Waar dit mogelijk is, verdient het alle aanbeveling.

Worden de hoeven te hard, dan kan men het paard eens een tijd op nat zand zetten,
waarbij men er voor moet zorgen, dit zand niet alleen nat, maar ook los tc houden.
Hierdoor zal het hoorn een weinig vocht opnemen, waardoor dit minder hard wordt
en meer elastisch blijft.

Bijzondere zorg dient te worden besteed aan de hoeven van hengsten, die weinig of
niet werken. Deze krijgen gemakkelijk droge, harde (soms zelfs kleine) hoeven. Door
regelmatige beweging op zachte bodem, liefst weidegang, of tijdelijk op nat zand
zetten is dit euvel meestal te voorkomen.

Wanneer weidegang niet mogelijk is, moet getracht worden het paard beweging te
geven in een box, waar het zich vrij kan bewegen. Dit geldt niet alleen voor hengsten,
maar vooral voor jonge paarden.

Er moet voorts de nadruk op worden gevestigd, dat voor een goede hoornvorming,
het bloed dat door de hoef stroomt de benodigde bestanddelen moet kunnen aan-
voeren. Dit kan alleen het geval zijn als de voeding van het paard die bestanddelen
bevat. Men kan dan ook slechts een uitstekende hoornvorm verwachten, als het rant-
soen voldoende eiwitten, vitaminen en mineralen bevat.

Bij jonge paarden kunnen tekorten en onevenredigheiden in de voeding aanleiding
zijn tot het ontstaan van Engelse ziekte en andere aandoeningen, die afwijkingen
van de benen en beenstanden tot gevolg kunnen hebben. Ontwikkeling van deze af-
wijkende standen gaat gepaard met een afwijkende vorm van de hoeven. Voorkomen
door het verstrekken van een doelmatige voeding is ook hier natuurlijk beter dan het
genezen. Er moet dan ook getracht worden deze afwijkingen, ontstaan door een tekort
in de voeding, te verbeteren door het verstrekken van een doelmatig rantsoen. Dit zal
dc algemene gezondheidstoestand ten goede komen en mede daardoor de ontstane
afwijkingen in de stand. Een deskundige bckapping van de hoeven is ook hier na-
tuurlijk zeer noodzakelijk.

Door ongelijkmati.gc afslijting van de hoeven kan bij jon.ge paarden eveneens een af-
wijkende stand ontstaan, waardoor dc gewrichten van de ondervoeten zich kunnen
aanpassen aan de veranderde stand van de hoef. Ter voorkoming hiervan is een
geregelde, goede bekapping vanzelfsprekend nodig.

Bij zeer jonge veulens ziet men nogal eens afwijkende beenstanden. Dit is meestal
iets heel gewoons, waar men zich niet ongerust over hoeft te maken, omdat het veelal
vanzelf in orde komt. Er komen echter bij veulens en jonge paarden ook afwijkende
beenstanden voor, welke zij van één of beide ouders hebben overgeërfd. Wanneer
men deze tracht te verbeteren door het bekappen van de hoeven, zou men een ver-
keerd beeld van de fokwaarde van het dier kunnen verkrijgen. Voor de fokkerij be-
tekent dit dus eigenlijk een afkeurenswaardige daad, in het bijzonder wanneer men
door kunstmatig hooglaten van de verzenen de jury tracht te misleiden.
Uit het bovenstaande moge blijken dat hoefverzorging het gemakkelijkste en het

goedkoopste is bij paarden, die van aanleg al goede hoeven hebben. Fokt ook daarom
alleen paarden uit ouders met goede hoeven.

Tenslotte zij er op gewezen, dat een goede hoefverzorging altijd zijn geld opbrengst,
omdat zowel de gebruikswaarde als de bruikbaarheidsduur van het paard erdoor
wordt verhoogd. Natuurlijk is een doelmatige voeding daarnaast onontbeerlijk.

Dit congres, georganiseerd door de Vereniging „Het Nederlandsch Natuur- en Ge-
neeskundig Congres" zal te Rotterdam worden gehouden van 31 maart t.m. 2 april a.s.
Het programma omvat, behalve de te houden excursies, ontvangsten, een museum-
bezoek en een schouwburgvoorstelling, een serie lezingen over: De methode in de wis-
kunde, in de biologie, in de geneeskunde, in de natuurkunde, in de farmacie, in de
scheikunde en in de geologie.

Voor nadere inlichtingen, aanmeldingsformulieren en programma\'s wende men zich tot
het regelingscomité; de heer G. E. Overweg, Museumpark 1, Rotterdam 2.

Dit congres wordt van 17 t.m. 19 april a.s. in Bad Nauheim gehouden.
Nadat op 17 april een hoofdbestuursvergadering, een ledenvergadering en een wel-
komstbijeenkomst zullen zijn gehouden, wordt op 18 april het congres door Prof. Dr.
Lerche geopend, waarna een voordracht door Dr. Störiko over dierzicktenbestrijding
zal kunnen worden aangehoord. Op dezelfde dag zullen voorts 10 voordrachten over
klinisch-diagnostische methoden worden gehouden en discussies hierover gevoerd.
Op 19 april zullen 6 voordrachten over de ziekten der kleine huisdieren en 7 lezingen
over pluimveeziekten worden gegeven, eveneens gevolgd door discussies, waarna het
congres in de namiddag zal worden gesloten.

Na het congres zal op 20 april gelegenheid bestaan tot deelname aan excursies, hetzij
naar de firma E. Merck in Darmstadt of E. Lcitz in Wetzlar.

Volledige programma\'s en aanmeldingskaarten zijn verkrijgbaar bij het secretariaat
van de Deutsche Veterinärmedizinischen Gesellschaft e.V., Frankfurterstrasze 87,
Giessen. \'

Nadere mededelingen over dit congres treft men op bladzijde 372 van deze af-
levering.

Het bevruchtingspercentage bij paarden, speciaal bij zware paarden is laag en wordt
op 50—60% geschat. Een van de oorzaken hiervan is de lange hengstigheidsperiode
van 3—15 dagen en de onmogelijkheid het tijdstip van ovulatie vast te stellen.
Daarom wordt aanbevolen de merrie meermalen te laten dekken, speciaal tegen het
einde van de bronst.

Van 6 Ayrshire vaarzen, 18—24 maanden oud, alle van dezelfde stier, was bij 3 geen
tochtigheid geconstateerd en de 3 andere waren niet bevrucht. Alle 6 hadden infan-
tiele uteri en abnormaal kleine vulva\'s en corpora lutea werden slechts gevonden in
1 ovarium van de wel gedekte, maar niet bevruchte dieren. Injectie van 30 mg.
stilbestrol bij de 3 oudste vaarzen had geen effect.

Later werd aan alle 62.000 int. eenheden follikel stimulerend hormoon intramusculair
gegeven en na 48 uur vertoonden allen oestrus. Wegens gevaar voor superovulatie
werden ze eerst bij de volgende oestrus gedekt. 2 werden toen bevrucht en de anderen
later. Gedacht wordt aan erfelijkheid en seizoen als oorzaken van dit laat optreden
der tochtigheid. J.A.V.M..\\., l-12-\'57, 5J4.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND JANUARI 1959.
De getallen geven het aantal veebedagen aan.

	C
G	s.
(D
V
■	VI
i S3	a
	<u
iH	c
\' 3	S	a
CJ
C/3

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Teneinde tc kunnen selecteren op zoveel mogelijk gelijke melkhoeveelhcden voor de
4 kwartieren — van groot belang voor het machincmclken — wordt thans in vele
landen de produktie per kwartier nagegaan. In Duitsland werd aangetoond dat per
lactatieperiode slechts gedurende 2 op elkaar volgende melktijden deze proef verricht
behoeft te worden om een goede indruk te verkrijgen. Het doet er verder niet toe op
welke dag het geschiedt, mits het maar gebeurt tussen de 35e en 230e lactaticdag.

Blijkens het onlangs verschenen „Production Register" bedroeg het gemiddelde vet-
gehalte van de Engelse zwartbonten, ingeschreven in het Britse Stamboek, voor de
iactatie-periode 1956/\'57 3.58%. Hiermede blijft het nog slechts 0.02% beneden het
door onze zusterorganisatie nagestreefde gemiddelde van 3,60%.

Nu het einde van de periode, waarin de contributie voor het jaar 1959 moet worden
voldaan, begint te naderen, wordt er ter voorkoming van misverstand nog even op
geattendeerd, dat leden, die voor reductie van het hoofdbedrag in aanmerking willen
komen, vóór 1 april a.s. een aanvraag moeten indienen, waaraan de laatste opgelegde
definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting of een betreffende verklaring van de
Ontvanger der Belastingen wordt toegevoegd.

Ten aanzien van de tweede assistentieperiode van 16 maart—4 april a.s. wordt mee-
gedeeld:

le. Bij de indeling van de studenten, die zich gedurende de verlengde Paasvakantie
beschikbaar stellen zal zoveel mogelijk rekening worden gehouden met aanvragen
van dierenartsen, waaraan in de eerste assistentie-periode niet kon worden voldaan;
bovendien zal zonodig nader overleg worden gepleegd met de directeur van de
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren.
2e. Het honorarium wordt na afloop van de assistentieperiode door de dierenarts
zelf aan de assistenten uitbetaald.

Nadrukkelijk wordt verzocht zich te houden aan een daghonorarium van om-
streeks ƒ 25,— per dag boven kost en inwoning.

Deze richtlijn is vastgesteld in onderling overleg tussen Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en Diergeneeskundige Studenten Kring.
3e. Dierenarts en assistent moeten in het bezit zijn van een verklaring, respectievelijk
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en van de Veeartsenijkundige Dienst.
4e. Tenzij de dierenarts het tegendeel wenst, worden de assistenten in de ongevallen-
verzekering opgenomen.

Hoewel de meimaand reeds nadert kunnen nog steeds opgaven worden gedaan als
deelnemer of ter verkrijging van de Handelingen door een inschrijfformulier aan te
vragen bij het bureau van de Permanente Commissie voor dc Internationale Dier-
geneeskundige Congressen, Rubenslaan 123, Utrecht.
Visum.

Zeer waarschijnlijk vervalt het visum voor Spanje; de ingeschreven leden, die een
groene kaart uit Madrid hebben ontvangen, behoeven in elk geval geen gratis visum
aan te vragen.
Contributie.

Voor zover de contributie nog niet is voldaan, wordt men verzocht deze nu over te
maken op gironummer 1412 ten name van de Twentsche Bank, Utrecht met ver-
melding: Dr. W. A. de Haan i/z Madrid, dus niet op de rekening van Prof. Dr. L.. de
Blieck, zoals abusievelijk op de groene kaart uit Madrid vermeld staat.
Ten overvloede volgen hier nog eens de contributicgroepen:

A. Gewone leden-dierenartsen en zij, die uit andere hoofde het Congres bezoirken
en de Handelingen ontvangen ƒ 6\'0,—

Binnenkort zal per circulaire een georganiseerd reisplan worden voorgelegd, waaraan
men desgewenst kan deelnemen.

Dc N.V. Oliefabrieken Calvé-Dclft heeft het voornemen op donderdag 18 juni a.s. een
lunch te geven, die in het bijzonder bestemd is voor dierenartsen.
Het zal van vorige jaren ongetwijfeld bekend zijn, dat deze onderneming dergelijke
dagen al eerder heeft georganiseerd, op welke dagen o.a. Dr. Blount en W. Carr
hebben gesproken.

Ditmaal zal de bijeenkomst staan in het teken van de varkenshouderij. De bekende
Engelse deskundige Dr. R. B r a u d e van het National Institute for Research in
Dairying zal een inleiding verzorgen. In de middaguren zal er gelegenheid zijn een
bezoek te brengen aan het proefbedrijf „Delfland", dat circa l\'/. jaar geleden werd
geopend en inmiddels weer met enkele afdelingen is uitgebreid.

De uitnodigingskaarten voor deze bijeenkomst zullen eind mei worden verzonden.
Uitzending naar Sudan.

Er is een Lectoraat in de Diergeneeskunde ingesteld voor het geven van colleges aan
derde- en vierdejaars studenten in „Veterinary therapeutics". De aangestelde functio-
naris zal onder het hoofd van het „Department of Animal Health" van de faculteit
werkzaam zijn, hij zal voorts bijstand verlenen in de kliniek en het dierenhospitaal van
de faculteit. Er is gelegenheid tot wetenschappelijk werk en het verrichten van reizen
door het land ter bestudering van dierziekten.

Sollicitaties kunnen worden ingezonden bij het Bureau voor Internationale Hulp,
van Alkemadelaan 500, \'s-Gravenhage.

De Food and Agriculture Organisation (Bureau Internationale Technische Hulp)
heeft een aantrekkelijke mogelijkheid voor het uitzenden van een assistent deskundige
naar de Libanon. Deze zou worden toegevoegd aan Dr. Daubney, een deskundige uit
Engeland in „vaccine production". De assistent deskundige moet een opleiding hebben
in tropische diergeneeskunde en een bijzondere belangstelling hebben voor de viru-
logie.

Zoals bij een vorige gelegenheid reeds werd medegedeeld, worden als assistent deskun-
dige jonge academici uitgezonden, die de gelegenheid ontvangen een praktische er-
varing te krijgen in dc tropische diergeneeskunde en met name in het organiserende
en adviserende werk van de FAO. In verband daarmede is de salariëring matig en
gebaseerd op een vergoeding van de kosten. De duur van de uitzending is in beginsel
gesteld op drie jaar.

Sollicitanten dienen pas afgestudeerd te zijn of binnenkort hun studie te beëindigen
en zij moeten voorts voldoen aan eisen van zelfstandigheid, aanpassingsvermogen enz.

Op 22 maart a.s. hoopt collega Dr. J. G. Ojeman, Adelaarsweg 9, Amsterdam zijn
25-jarig jubileum als dierenarts te vieren.

Het Hoofdbestuur heeft collega I. A. T. Rigter, Winterswijkseweg 3, Groenlo aan-
genomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voor het lidmaatschap voorge-
dragen ;

E. Lagerweij, W. Barentszstraat 44, Utrecht.
P. H. A. Poll, Frans Halslaan 67, Baarn.
C. E. Steijaart, Sportlaan 16, Rutten (NOP).

Door het Hoofdbestuur worden de volgende diergeneeskundige kandidaten aan-
genomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Mej. H. L. van Amstel; W. van Arkel; A. J. W. Bolschcr; A. J. Dcrks;
Mej. J. Bruining; M. E. J. Gielen; W. E. H. van Herten; A. A. Hesen;

H. P. Hoebe; J. C. M. Huijg; B. Kouwenhove; A. de Lange; Mej. J. c!
Locher; J. W. H. Metzlar; H. C. M. Oerlemans; E. J. J. C. van Oost-
veen; G. Porte; A. M. J. Rutten; H. H. L. Sasse; J. J. A. Schreine-
machers; J. Steenhart; C. J. G. Wensing; J. Zee; Mej. M. J. Zoon.

Grommers, F. J.; 1959; Utrecht, Oorsprongpark 5; tel. 030—11179; wetensch. ambt.

Steijaart, C. E. L. M.; 1959; Rutten (N.O.P.), Sportweg 16; P., ass. bij Dr. F. Mach.

Swierstra, Dr. J. Y., te Sneek, aangesloten onder tel. 05150—3861, gr. gewijzigd in
833382. \' ■ (121)

Alberda van Ekenstein, Jhr. W., te Ter-Apel, is aldaar overleden op 6 maart 1959.

Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland.
Directeur: P. Sjollema.

De ziekte van Klein — ook wel vogeltyphus genoemd — komt bij gedomes-
ticeerde en wilde vogels voor. Ze kan op alle leeftijden optreden, gaat ge-
paard met verschijnselen van septicaemie, verloopt vrij acuut en bezit een
hoge mortaliteit, doch niet in die mate als bij vogelcholera en vogelpest.
Ze is van oorsprong een ziekte van kippen en kuikens, maar in exceptionele
gevallen kunnen andere vogels aangetast worden. Ze komt verspreid over
de hele wereld voor, doch treedt de laatste tijd meer op de voorgrond en
heeft in Friesland en in Overijssel (van Ulsen) tot recente uitbraken
geleid.

In 1888 verloor een kuikenbroeder in het graafschap Kent in Engeland 400
kuikens aan een infectie-ziekte, die naar de onderzoeker Kleinse ziekte ge-
noemd werd en veroorzaakt bleek te zijn door een bacterie. Dit micro-
organisme ontving de naam Bac. gallinarum.

In 1895 en 1902 trad de ziekte in Amerika op (M o o r e en C u r t i c e) en
sprak men over „fowl-typhoïd".

In 1918 werd in Nederland van deze ziekte gewag gemaakt (V a n S t r a a-
ten en Te Hennepe). Leed in 1929, aldus Te Hennepe (1939),
nog 8% van de op de Rijksseruminrichting onderzochte kippen aan Kleinse
ziekte — toentertijd 3 maal zoveel als het aantal chronische coccidiosis-
patiënten —, in 1938 was dit percentage 0,7% tegen coccidiose 13,7%.
Behalve bij kippen en kuikens is de ziekte van Klein ook gerapporteerd bij
eenden (Te Hennepe, 1924) en kalkoenen (J o h n s o n en P o 1 1 a r d,
1940), zowel bij oudere dieren als bij jonge. (Heemstra, 1953 en B a t-
t e 1 1 i, 1951). E 1-D i n e (1938) maakte in Egypte melding van een in-
fectie onder pauwen; een infectie met S. gallinarum bij parelhoenders werd
beschreven door Johnson en Anderson (1938) in Virginia en door
Beaudette (1938) in New Yer.sey. Tevens komt ze voor bij papegaaien
Fox, 1923), bij fazanten en bij wilde vogels, o.a. kraaien (Harbourne,
1955), die de ziekte kunnen verspreiden en in Yorkshire (Eng.) verschil-
lende uitbraken op pluimveebedrijven teweeg brachten.
Hel gelukte Pieracka (Polen, 1938) S. gallinarum te isoleren uit vlees
en darminhoud van 2 markt-ganzen, terwijl Czarnowsky (Hongarije,
1952) de bacterie isoleerde uit een gestorven big. Uit organen van twee in
nood geslachte kalveren wist Prokupek (Czecho-Slowakije, 1955) ook
S. gallinarum te isoleren

R h O d e en A d a m (1956) maakten melding van een besmetting van ge-
importeerde eiproducten met S. gallinarum.

Was de ziekte van Klein voor dertig jaar in ons land een pluimveeziekte van
economische betekenis, in de jaren 1946—1955 werd slechts 3 maal S. galli-
narum-pullorum bij kippen getypeerd. (Clarenburg en Kampei-
m ach er, 1956). In het buitenland schijnt de ziekte evenwel de laatste
jaren weer meer voor te komen. Zo is de ziekte enzoötisch opgetreden in
Yorkshire, (Harbourne, 1955), in N.W. Midlands en Centraal \\Vales
en is ze in de Belgische Congo een groot probleem. (M o r t e 1 m a n s en
I) é O m, 1955) In de jaarverslagen van de Gezondheid.sdienst voor Vee in
Friesland wordt S. gallinarum nimmer genoemd. In de afgelopen zomer
zijn echter S. gallinarum uitbraken op enkele vlak bij elkaar gelegen be-
drijven in Friesland door ons vastgesteld, Aan de hand van de in deze
gevallen opgedane ervaringen en de gegevens uit de vakliteratuur zullen
in het hiernavolgende de symptomatologie, epidemiologie, bacteriologie
enz. van ziekte, zoals die onder kippen en kuikens kan voorkomen, worden
beschreven.

In de literatuur wordt vermeld, dat de dieren allen eerst aan een septicaemie
lijden, in welk stadium vele dieren sterven; anderen worden chronisch ziek,
behouden diarree, vermageren sterk en worden zeer anemisch. De omgeving
van de cloaca is sterk besmeurd met faeces, waardoor de veren aan elkander
blijven kleven.

De dood treedt meestal 7 dagen na het begin der infectie in. De incubatie-
periode ligt tussen 3 en 10 dagen. Sommige dieren genezen klinisch, maar
zijn dan meestal bacillen-dragers.

Dc veehouder S. te I. kocht in het voorjaar van 1958 Noord-Holl. Blauwe ééndags-
kuikens. Medio augustus werd voor het eerst ziekte in de koppel geconstateerd. De
eerste symptomen waren enkele plotselinge sterfgevallen in de koppel, daarna ver-
toonden steeds meer kippen ziekteverschijnselen. De dieren werden lusteloos, zonderden
zich af van dc koppel en leden aan een geel-groene diarree. De zieke kippen aten
bijna niet meer, doch begonnen opmerkelijk veel te drinken. Bij sommige viel de
intens rode kleur van kam en lellen op.

De ziekte treedt meestal in de lente of de zomer op. Hall e.a. (1949) toon-
den een nauwe samenhang aan tussen het aantal uitbraken in de zomer en
de verhoogde eierproductie; eieren van besmette dieren bleken zeer infec-
tieus te zijn.

Eendagskuikens zijn het allergevoeligst; langzamerhand neemt de gevoelig-
heid af om op oudere leeftijd weer toe te nemen. Hennen en hanen zijn in
gelijke mate gevoelig; zwaardere rassen zijn gevoeliger dan lichtere (W i 1-
1 i a rn s S m i t h, 1956).

In de acute fase kan de mortaliteit soms wel 50% bedragen. De mortaliteit
is meestal het hoogst in de tweede week na de infectie, terwijl na 3 weken
weinig sterfgevallen meer optreden.

Van de ruim 30 kippen op het bedrijf van S. stierven er 17 binnen 2 weken en na
3 weken bleven er 10 over, die chronisch ziek waren (suf, diarree en van de leg af).
Op het bedrijf van de buurman B. te I., alwaar de kippen (R.I.R.) in tegenstelling
tot die van S. los liepen, trad nadien de ziekte ook op (contact-infectie) en hier stier-
ven 6 van de 8 kippen binnen 3 weken.

S. bezat tevens een ren met 60 R.I.R.-hennen. Deze waren tegen de leg aan. Ook hier

trad infectie op, wellicht overgebracht door bruine ratten of met de klompen der
verzorgers. Op de behandeling, die bij deze koppel werd ingesteld, wordt onder
„therapie" nader ingegaan.

Vermeldenswaardig is, dat S. van zijn gekochte ééndagskuikens er na verloop van
enige tijd 8 verkocht aan L. te I. en 12 aan K. te H.. L. heeft tot op heden geen
klachten over zijn pluimvee-stapel gehad. Nadat bij K. enkele kippen gestorven waren,
verkocht hij de rest aan een poelier uit vrees, dat ze aan dezelfde ziekte als die van
S. leden.

Tijdens het opstellen van dit artikel is de ziekte ook onderkend bij de 15 kippen van
K.\'s broer, die op 100 meter afstand aan de overzijde van een vaart woont (over-
brenging der infectie?).

Dit moge wellicht opgevat worden als een waarschuwing, dat het risico van
deze ziekte niet moet worden onderschat.

Bij de sectie werd waargenomen, dat de kippen over het algemeen mager
en bleek waren en roodgekleurde kam en lellen bezaten. De milt was sterk
gezwollen, evenals de lever, die meestentijds doorzaaid was met necrotische
haarden en een typische bronskleur vertoonde. In chronische gevallen werd
soms een myocarditis of pericarditis gezien. De longen vertoonden in enkele
gevallen necrotische haarden. Op de serosae zag men petechiën, vooral in
min of meer acute gevallen. De ovariae waren meestal inactief (ook bij kip-
pen die gelegd hadden) ; pathologisch veranderde ovaria zoals bij een S.
pullorum-iniecüe werden nooit aangetroffen! Beaudette (1925) trof
zulks wel aan. Alle dieren vertoonden een catarrale enteritis, in chronische
gevallen kreeg de enteritis een meer proliferatief karakter. (\') Bij jonge
kuikens treft men grote dooierresten aan, die geïnfecteerd blijken te zijn
met S. galliriarum.

De ziekte laat zich bij kippen \\\'rij gemakkelijk cliagnostiseren. Ze is niet zo
acuut als vogelcholera. Naast de symptomen is bij sectie een bronskleurige,
vergrote lever karakteristiek.

Differentieel-diagnostisch geeft een preparaatje, gemaakt \\an hartebloed,
in acute gevallen reeds aanwijzingen; men treft bij vogelcholera de bipo-
laire bacillen aan, bij de ziekte van Klein coli-achtige staven en bij vogel-
pest geen bacteriën.

In meer chronische gevallen vertonen kippen, lijdende aan de ziekte van
Klein, serologisch een positieve snelagglutinatie met trivalent S. jiullorum-
antigeen (De antigeenstructuur van S. pullorum en S. gallinarum is iden-
tiek).

Een bacteriologisch- en serologisch onderzoek geven vlot een diagnose, die
eventueel met dierproeven bevestigd kan worden.

Bij alle acuut gestorven dieren van S. te 1. werd S. gallinarum uit diverse
organen geïsoleerd (typering R.I.V.).

Collega J. M. de Jong betuig ik voor het verrichte pathologisch-anatomisch
onderzoek mijn hartelijke dank.

trivalente S. pullorum-antigeen (R.S.I.) een vlotte snelagglutinatie te zien.
De agglutinatie-titers t.o.v. S. gallinarum van deze kippen varieerden van
1 : 160 tot 1 : 2500 (R.I.V.).

Lever, milt en nieren bleken na cultureel onderzoek steriel te zijn, doch bij
60% werd S. gallinarum uit de inactieve ovaria geïsoleerd; bij één kip met
een myocarditis en pericarditis gelukte zulks alleen uit hart en pericard-
vocht.

Bij enkele der chronisch zieke dieren werd S. gallinarum ook uit de darm-
inhoud gekweekt. Dergelijke ogenschijnlijk soms herstelde dieren zijn
uiteraard een gevaar voor hun omgeving. Kau pp en Dearsyne toon-
den zulks in 1924 reeds aan.

Behalve in ovaria en testikels (Gauger, 1934), komt S. gallinarum ook
voor in eieren van reeds herstelde dieren (Moore, 1947). Jordan
(1956) gelukte het uit 5% der gelegde eieren van kippen, hersteld van de
ziekte van Klein, S. gallinarum te isoleren, zelfs tot 24 maanden na de in-
fectie. Meer dan de helft der geïnfecteerde eieren werden in de eerste maand
geproduceerd. Kuikens kunnen zo besmet worden.

S. gallinarum is een onbeweeglijk, niet spore-vormend, aëroob groeiend
Gram-negatief staafje, behorend tot de familie der Enterobacteriaceae.
S. pullorum en S. gallinarum, kiemen die van oorsprong bij het pluimvee
thuishoren, zijn beide atrich en bezitten dezelfde antigeenstructuur. Ze zijn
serologisch dan ook niet van elkaar te onderscheiden, maar wel biochemisch,
waarop Jansen (1937) al wees. Culturen, die vlot dulcitol en maltose
fermenteren zonder gasvorming, worden als S. gallinarum geclassificeerd;
S. pullorum vormt gas uit glucose, S. gallinarum daarentegen meestal niet
(Kauffmann, 1954). Maltose-vergistende S. pullorum-stummen en gas-
vormende S. gallinarurn-stammer\\ worden aangetroffen (Hinshaw e.a.,
1943).

In Bergey\'s Manual (6th ed.) worden S. pullorum en S. gallinarum als
twee afzonderlijke species beschouwd. Beide zijn ze pathogeen voor de
vogels, bij andere dieren treft men ze bij hoge uitzondering aan.
Voor de mens is S. pullorum pathogeen; een S. gallinarum-miecüe. bij men-
sen is ook gerapporteerd (Müller, 1935). Hierbij leidde een variant,
de S. gallinarum var. duisburg, die zich onderscheidt door d-tartraat niet
om te zetten en geen H2S te vormen (Kauffmann, (1934) tot een
voedselvergiftiging. D o n k e r-V o e t en v a n Dorssen (1952) isoleerden
deze kiem uit gestorven kuikens en uit eieren en ovaria van kippen. Door
de gelijke antigeenstructuren reageert ook bloedserurn van kippen, besmet
met de var. duisburg, positief met S. pullorum-antigeen. Ook hier komt
weer het nut der pullorurnbestrijding naar voren!

De infectiebron van een S. gallinarum-mthTaak moet bijna altijd bij dieren
gezocht worden, zelden of nooit bij de mens. Kraaien en duiven (H a r-
b O u r n e, 1955) kunnen als dragers de kiemen overbrengen, evenals bruine
ratten (Luke, 1951) en ogenschijnlijk gezonde kippen (dragers).
Daar op het bedrijf van herkomst van de door S. gekochte ééndagskuikens
geen ziekte onder de kippen is opgetreden, moet gedacht worden aan een
infectie via kraaien of bruine ratten, die hier geregeld gesignaleerd worden,
aangezien een voederinfectie na een ingesteld onderzoek als zijnde uitge-
sloten geacht kan worden.

Therapeutisch kan men iets doen, mits men er vroeg bij is.
Wat de antibiotica betreft, vermeldt C a v r i n i (1954), dat chlooramphe-
nicol aanleiding gaf tot enige daling der mortaliteit; tevens bezat het een
gunstige invloed op het lichaamsgewicht van geïnfecteerde kippen. De werk-
zaamheid van aureomycine, bacitracine, chlooramphenicol, dihydrostrepto-
mycine, penicilline en terramycine apart en in combinaties t.o.v. S. galli-
narum werd door Glantz en Gordeux (1955) getest aan de hand
van proeven in vivo en vitro. De beide proevenreeksen kwamen met elkaar
overeen. Het meest effectief bleek chlooramphenicol te wezen. De anti-
biotica bezaten een bacteriostatisch effect; men zag na het staken der the-
rapie recidieven optreden!

Na het vaststellen van de ziekte van Klein in de ± 60 dieren tellende kop-
pel R.LR.-hennen van S., werd besloten deze kippen met terramycine^) te
behandelen, toen tevens gebleken was, dat de desbetreffende S. gallinarum-
stam in vitro goed gevoelig was voor dit antibioticum.

Gedurende een week werd 30 gram oplosbaar terramycine-poeder per dag
in 10 liter drinkwater verstrekt. Deze wijze van toediening verdient de voor-
keur omdat deze kippen extra veel drinken, terwijl voedsel meestal ge-
weigerd wordt. Vervolgens werd de dosis gedurende 6 dagen gehalveerd,
waarna deze therapie gestaakt werd.2)

Naast deze therapeutische werden tevens hygiënische maatregelen genomen
(desinfectie hok en zitstokken, faeces verwijderen, nieuwe aarde in ren, om-
dat verplaatsen niet mogelijk was).

Het resultaat was helaas niet bevredigend. Gedurende de eerste dagen werd
de mortaliteit gereduceerd, doch liep toen weer op, zodat na deze 2 weken
±35% der dieren was gesuccombeerd! Bij de ter onderzoek opgezonden
stervende dieren werd steeds een septicaemie door S. gallinarum gevonden.
Wat de sulfa-preparaten betreft, schrijven Cox en Frank (1952) enige
waarde toe aan het sulphaquinoxaline, toegediend gedurende 7 dagen in
een concentratie van 0,0375% door het drinkwater. Daarentegen zijn sulpha-
diazine, sulphathiazol en sulpharnerazine onwerkzaam (Pomeroy e.a.,
1948).

Betere resultaten verkreeg Smith (1955) met het chemotherapeuticum
furazolidone (N- (5-nitro-2-furfuiylidene) -3-amino-2-oxazolidone). Het
werkt volgens hem in concentraties van 0,04% bactericied en bleek bij toe-
diening gedurende 10 dagen, vermengd met het voer, afdoende te werken.
Bij lagere concentraties en/of kortere tijd van toediening treden veel meer
dragers op, dan bij 0,04% gedurende 10 dagen. Kippen en kuikens ver-
tonen na 3 weken met 0,02—0,04% furazolidone door het voer geen
toxische verschijnselen. Het aantal dragers na furazolidone-behandeling ligt
aanmerkelijk lager dan na sulphaquinoxaline-behandeling (W i 1 s o n,
1955). Tevens wordt de mortaliteit sterker verlaagd.

Een nadeel is, dat men altijd nog „bacillen-dragers" overhoudt. Misschien
is dit te wijten aan het feit, dat niet alle dieren evenveel voedsel opnemen,

^) Ons welwillend afgestaan door Fa. Pfizer te Rotterdam, waarvoor onze hartelijke
dank!

2) De collegae P. Kleinjan en K. van Loenen ben ik erkentelijk voor hun mede-
werking.

Hoe eerder men de therapie inzet hoe beter de resultaten. Harbourne
(1956) behandelde na een spontane uitbraak de kippen (o.a. vele dragers)
met furazolidone 0,04% gedurende 12 dagen door het voer zonder lian-
merkelijk resulaat. In zijn geval werd dan ook te laat met de behandeling
begonnen. De eiproduktie van de koppel bleef zeer slecht en bovendien was
een derde deel der dieren kiemdrager. Wilson (1956) wist nog uit ±
60% der met furazolidone 0,04% gedurende 12 dagen behandelde galli-
narum-dragers de bacil te isoleren, in 50% zelfs uit het ovarium.
Verondersteld wordt, dat het aantal Salmonellae in die pathologische ovaria
zo groot is, dat het therapeuticum niet alle onschadelijk kan maken, of dat
de bloedvoorziening in zulk een ovarium sterk te kort schiet en het thera-
peuticum daardoor zijn werking niet kan uitoefenen.

Een ander nadeel is het optreden van recidieven na het staken der therajjie
(maar dit nadeel staat in verband met het eerste).

Bij acute uitbraken kan men eeen therapie instellen. Door het optreden van
recidieven en het scheppen van smestofdragers behoudt men de kans van
her-infecties! Afmaken is vaak nog de beste methode om de ziekte kwijt te
raken. Gaat men niet tot deze radicale maatregel over, dan moeten de dieren
aan een pullorum-onderzoek worden onderworpen. De reageerders (smet-
stofdragers) dienen te worden geëlimineerd. Men verbetere voorts de hy-
giëne in de bedrijfsvoering en vermijde contact rnet ander pluimvee en
wilde vogels. Bestrijding van ratten is eveneens van belang.

Het constateren van de ziekte van Klein op enkele bedrijven met pluimvee in Fries-
land was voor de schrijver aanleiding tot het geven van een literatuuroverzicht over
S. galtinarum-iniccücs en het beschrijven van zijn eigen ervaringen op bovengenoemde
bedrijven. Hij acht het mogelijk, dat de ziekte van economisch belang kan worden,
zoals dat ook in het verleden het geval is geweest. Chemotherapie en behandeling met
antibiotica geven vrijwel steeds een onbevredigend resultaat, o.a. doordat klinisch
genezen dieren lang bacteriedrager kunnen blijven. Ook met het bactericide furazoli-
done, dat zich blijkbaar gunstig van de andere middelen onderscheidt, kan men een
zieke koppel in de regel niet saneren.

The diagnosing of Fowl-typhoïd at some poultry-farms in the province of Friesland
leads the author to make a survey of literature about .S. gallinarum infections
and to describe his own experiences at the above-mentioned farms. He thinks
it possible, that the disea.se may become economically important as it has been in
the past.

A treatment with chemotherapeutics and antibiotics nearly always gives an unsatis-
factory result, i.a. because clinically healthy animals may remain carriers for a long
time. Furazolidone, which has a bactericidal effect and apparently distinguishes itself
favourably from the other drugs, cannot as a rule cure an infected flock!

En constatant la Typhöse aviaire dans quelques exploitations d\'animaux de basse-cour
en Frise, l\'auteur trouvait matière à donner un aperçu de la littérature sur les in-

fections-.S. gallinarum et à décrire ses propres experiences acquises dans les exploi-
tations susmentionnées.

Il pense qu\'il est possible que la maladie puisse avoir une répercussion économique,
comme cela a été le cas aussi dans le passé. La chémothérapie ct le traitement de
remèdes anti-biotiques donnent presque toujours un résultat insatisfaisant, ce qui est
causé e.a. par le fait que les animaux, guéris cliniquement, restent parfois longtemps
des porteurs de bactéries. En général, il est également impossible de guérir les animaux
malades avec le furazolidone bactéricide qui se distingue favorablement: comme il
paraît, des autres remèdes.

Das Feststclllen der Geflügel-typhus (Klein\'sche Hühnerseuche) auf einigen Betrieben
mit Federvieh in der Provinz Friesland veranlasste den Verfasser eine Literatur-
Übersicht über S. gallinarum-lniektioi\\en zu geben und eine Beschreibung seiner
eigenen Erfahrungen auf obengenannten Betrieben.

Er hält es für möglich, dass die Krankheit von wirtschaftlicher Bedeutung werden
kann, wie es auch in der Vergangenheit der Fall gewesen ist. Mit Chemotherapie und
Behandlung mit Antibiotika hat man fast immer unbefriedigende Ergebnisse, u.a.
dadurch dass klinisch genesene Tiere längere Zeit Keimträger bleiben können. .Auch
mit dem baktericiden Furazolidone, das sich augenscheinlich günstig von den anderen
Mitteln unterscheidet, kann man eine kranke Menge Tiere meistens nicht sanieren.

B a t t e 1 1 i, C.: Tifosa aviaria da S. gallinarum in fase mucosa (S. galhnarum in the

mucous phase; infection in fowls). Ref. Vel. Rull. 23, 1463, (1953).
B e a u d e t t e, F. R.: .An outbreak of fowl typhoid in .guineas. Journ. Am. Vet. Med.

Ass., 92, 695, (1938).
Beaudette, F. R. : The possible transmission of fowl typhoid through the egg.

Journ. Am. Vet. Med. Ass., 67, 741, (1925).
C a v r i n i, C. en Cere, C.: Saggi di terapia antibiotica e sulfamidica in pulcini
sperimentalmente infettati con Sahnonella gallinarum (Antibiotics and sulpho-
namides in treatment of fowl typhoid. Ref. Vet. Bull., 25, 3534, (1955).
C 1 a r e n b u r g, .A. en K a m p e 1 m a c h e r, E. H.: Verslagen en mededelingen

betreffende de Volksgezondheid, 289, (1956).
Cox, B. F. en Frank, R. C.: The effect of sulfonamides on the control of fowl

typhoid in chickens. Journ. Am. Vet. Med. Ass., 120, 293, (1952).
C z a r n o w s k y. A.: Paleczki Salmonella gallinarum u swini (S. gallinarum infec-
tion in swine). Ref. Vet. Bull., 23, 37, (1953).
D o n k e r-V o e t, J. en van Dorssen, C. .A. ; Overzicht der onderzockin.gen van
het uit de praktijk ingezonden zicktemateriaal over het jaar 1951. Tijdschr. v.
Dierg., 77, 621, (1952).
E 1-D i n e, H. S.: Important diseases of poultry in Egypt and their control. Proc.

Seventh Worlds Poult. Congr., 229, (1939).
G 1 a n t z, P. J. and C o r d e u x Jr., S. : In vitro andi n vivo sensitivity of the fowl-

typhoid-organism, S. gallinarum, to antibiotics. Poult. Sci., 34, 880, (1955).
Hall, W. J., L c g e n h a u s e n, D. H. and M a c D o n a 1 d, A. D. : Studies on

Fowl Typhoid. I. .Nature and Dissimination. Poult. Sci., 28, 344, (1949).
H a r b o u r n e, J. F.: The isolation of S. gallinarum in wild birds. /. comp. Path.
65, 250, (1955).

H a r b o u r n e, J. F.: The treatment of chronic carriers of Salmonella gallinarum

with furazolidone. Vet. Rec.. 68, 839, (7956).
Heemstra, L. C.: Salmonella infections in chickens and turkeys. Proc. 89th Ann.

Meeting Am. Vet. Med. Ass., Atlantic-city, 314, (1953).
H e n n e p e, B. J. C. te: Combating poultry diseases in the Netherlands. Proc.
Seventh Worlds Poult. Congr., Cleveland, 224, (1939).

H i n s h a w, W. R., B r O w n e, A. S. and T a y 1 o r, T. J.: Fermentation of Maltose
bij S. pullorum. ƒ. inf. Dis., 72, 197, (1943).

Jansen, Jac.: Cultuurtypen van S. typhi-murium. Tijdschr. v. Dierg. 64, 624,
(1937).

Johnson, E. P. and Pollard, M.: Fowl typhoid in Turkey poults. Journ. Am.
Vet. Med. Ass., 96, 243, (1940).

J o h n s on, E. P. and Anderson, G. W.: An outbreak of fowl typhoid in quinea
fowls (Numida Mcleagris). Journ. Am. Vet. Med. Ass., 82, 258, (1933).

Jordan, F. T. W.: The transmission of Salmonella galhnarum through the egg.
Poult. Sei., 35, 1019, (1956).

Kauffmann, F.: Untersuchungen über die Duisburger Gallinarum-Stämme. Z. bl.
f. Bakt. Orig., 132, 337, (1934).

K a u p p, B. F. and D e a r s t y n e, R. S.: Chronic carriers in fowl typhoid. Journ.
Am. Vet. Med. Ass., 64, 329, (1924).

Luke, D., Cordon, W. A. M. and G r a c e y, J. F.: Observations on the epide-
miology and control of fowl typhoid in Northern Ireland during 1948—1950. Ref.
Vet. Bull., 22, 3280, (1952).

M o r t e 1 m a n s, J. en D e o m, J.: Le problème de la prophylaxie de la typhöse
aviaire au Congo Beige. Bull. Off. int. Epiz., 44, 429, (1955).

Pomeroy, B. S., Fenstermacher, R. and R o e p k e, M. H.: Sulfonamides
in the control of Salmonelloses of chicks and Poults. Journ. Am. Vet. Med. Ass.,
112, 296, (1948).

Prokupek, K.: Vyskyt Salmonella gallinarum u telat (Occurence of Salmonella
gallinarum in calves). Ref. Vet. Bull., 26, 364, (1956).

Rhode, R. und Adam, W.: Uber die Gefahren bakteriologisch nicht kontrol-
lierter Ei- bzw. Eikonservenimporte. Z. bl. f. Bakt. Orig., 166, 329, (1956).

Smith, H. Williams: The susceptibility of different breeds of chickens to ex-
perimental Salmonella gallinarum infection. Poult. Sei., 35, 701, (1956).

Smith, H. Williams: The Chemotherapy of experimental fowl typhoid in
fowls, ƒ. comp. Path. 65, 55, (1955).

W i 1 s O n, J. E.: The use of furazolidone in the treatment of infections of day-old
chicks with S. pullorum, S. gallinarum, S. typhi-murium and S. thompson. Vet.
Ree., 67, 849, (1955).

W i 1 s o n, J. E.: The treatment of carriers of Salmonella pullorum and S. gallinarum
with furazolidone. Vet. Ree., 68, 748, (1956).

Hutyra, F. von und Marek, J.: „Spezielle Pathologie und Therapie des Haus-
tiere". I. „Infekt.-krankheiten" von R. M a n n i n g e r, 9e druk, 1945.

Bij de verwerking der gegevens werd wat betreft de afgevoerde dieren ge-
werkt met de volsfende indeling;:

Groepen
2-2
2-3
2-4
4-2	1 niet
4-3	»
4-4	yy

Gebruikmakende van bovengenoemde indeling wordt in het volgende aan-
dacht geschonken aan de gemiddelde leeftijd en de leeftijdsopbouw der
tussen 1 nov. 1951 en 1 nov. 1952 afgevoerde dieren op het tijdstip van
afvoer voor het ongesplitste en het naar verschillende aspecten gesplitste
materiaal.

Gemiddelde leeftijd oj) tijdstip \\an afvoer van de tussen 1 nov.
1 nov. 1952 afgevoerde dieren.

De inleiding en de hoofdstukken I, H en Hl werden gepubliceerd op pag. 134
en 259 van dit tijdschrift. Hoofdstuk V wordt gepubliceerd in nummer 9; 112e
mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord",
Hoogt 10, Utrecht.

Dc gemiddelde leeftijd der \\ oor het leven verkochte dieren (groepen 2 - 2
en 4 - 2) was ruim 68 maanden (5 jaar en 8 maanden); die der voor de
dood verkochte dieren (groepen 2 - 3 en 4 - 3) ruim 81 maanden (6 jaar en
9 maanden), terwijl die der gestorven en in noodslachting afgevoerde dieren
75 maanden bedroeg (6 jaar en 3 maanden).

Aangezien de groepen voor de dood verkochte dieren en de door sterven
ol noodslachting afgevoerde dieren het beste bij benadering aangeven
hoe lang de Nederlandse melkkoe gemiddeld als produktiedier op de
bedrijven gebruikt kan worden, geeft hun gemiddelde een goede indruk
omtrent de tijd, dat de Nederlandse melkkoe „mee kan".
Dit gemiddelde bedraagt ruim 80 maanden.

13e gemiddelde bruikbaarheidsduur van de Nederlandse melkkoe is dus
ongeveer 6 jaar en 8 maanden.

Leeftijdsoiibouw der tussen 1 nov. 1951 en 1 now 1952 afgevoerde melk-
koeien op het tijdstip van afvoer.

L\'it de totaal cijfers blijkt, dat bijna 60% der afgevoerde dieren jonger was
dan 6/2 jaar, terwijl het percentage afgevoerde zeer oude koeien betrek-
kelijk gernig is, bijv. slechts 2% ouder dan I3/2 jaar.

Wat de groepen betreft, blijkt, voorzover aangegeven door 2-2, 2-3 en
2 - 4, dat de betrekkelijk lage gemiddelde leeftijd der voor het leven ver-
kochte dieren het gevolg is van grote aantallen op jeugdige leeftijd \\ erkochte
dieren, bijv. tussen 2/2 en 4/2 jaar.

Opmerkelijk is de grote overeenstemming in leeftijdsopbouw tussen de voor
de dood verkochte dieren (2-3) en die, welke door noodslachting of ster-

ven moesten worden afgevoerd (2-4). Een uitzondering vormt de categorie
2-jarigen, waarvan er blijkbaar weinig voor de dood verkocht worden.
L\'it de cumulatieve cijfers blijkt, dat 65% der voor het leven verkochte
dieren jonger is dan 6/2 jaar; van de voor de dood verkochte en de door
noodslachting of sterven afgevoerde dieren zijn respectievelijk 50.2% en
52.2% jonger dan 6/2 jaar. Ruim de helft der voor de dood verkochte resp.
gestorven of door noodslachting afgevoerde dieren is dus jonger dan 65/2
jaar.

Voor de verwerking van het materiaal gesplitst naar verschillende aspecten
van het landbouwbedrijf (grondsoort, ras enz.) werd volstaan met cle ver-
werking van de groe]3en 2-2, 2-3 en 2-4, omdat deze groepen vanwege
hun grote aantallen voor ons doel voldoende representatief voor het gehele
materiaal geacht kunnen worden te zijn. Voorts werd in het algemeen vol-
staan met het geven van cijfers en significanties zonder uitvoerige beschou-
wingen, omdat de oorzaken der verschillen veelal moeilijk met zekerheid te
definiëren zijn.

Wat de groep 2-2 betreft waren alleen de volgende verschillen significant:
1-0; 1-4; 1-5; 1-6; 1-10; 2-10; 0-10; 3-5; 3-10; 4-9; 5-9; 5-0; 6-9; 8-10;
9-0 en 9-10.

Voor de groep 2-3 werden de volgende significante verschillen aangetoond:
0-5; 0-6; 0-10; 1-5; 1-6; 1-10; 2-5; 2-6; 2-10; 3-5; 3-6; 3-10; 4-10; 5-8;
6-8; 6-9; 8-10 en 9-10.

Voor de groep 2-4 was alleen het verschil 3-4 significant. De getallen zijn
hier klein.

geen verschillen bestaan wat betreft de leeftijd, waarop melkkoeien suc-
comberen (2-4).

Wat de voor de dood verkochte dieren betreft (2-3) zijn er wel enige ver-
schillen, met name ten aanzien van Groningen, Noord-Holland en Zuid-
Holland (lage gemiddelde leeftijd), en enige andere provincies bijv. Noord-
Brabant en Limburg met een hogere gemiddelde leeftijd.

Voor de voor het leven verkochte dieren blijkt Groningen een lage ge-
middelde leeftijd te vertonen, terwijl die voor Drenthe, Gelderland en Lim-
burg hoog ligt.

In verband met de betrekkelijk geringe verschillen worden de cijfers omtrent
de leeftijdsopbouw niet gepubliceerd.

Voor de groep 2-2 waren de volgende verschillende significant: 1-3; 1-5;
1-6; 1-7; 2-7; 3-4; 3-7; 4-5; 4-6 en 4-7.

Op de zeeklei worden de dieren blijkbaar in het algemeen op jeugdiger
leeftijd voor leven en dood verkocht dan op de andere grondsoorten.

Voor de groep 2-4 kunnen in verband met de kleine aantallen maar bezwaar-
lijk conclusies getrokken worden.

3. Per oppervlakte van het bedrijf.
Gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer.

Bij geen der groepen werden significante verschillen gevonden, zodat geen
aanwijzingen verkregen werden dat de opper\\\'lakte van het bedrijf de
bruikbaarheidsduur van de runderen beïnvloedt.

Voor dc groepen 2-2 en 2-3 werden geen significante verschillen gevonden.
Voor de groep 2-4 bleek het verschil tussen 1 en 2 significant te zijn. Dit zou
er dus op kunnen wijzen, dat de bruikbaarheidsduur van de runderen op
weide-bouwbedrijven iets langer is dan oj) de zuivere weidebedrijven. Men
moet echter niet vergeten, dat het veeslag, de grondsoort enz. hierbij ook
een rol spelen.

Uit dc cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gepubliceerd) blijkt, dat
de kortere bruikbaarheidsperiode o]5 de weidebedrijven in vergelijking met
het weide-bouwbedrijf het gevolg is van het succomberen van groter aan-
tallen jonge runderen.

Bij de \\ cr\\verking der gegevens bleek, dat in de groepen 2-2 en 2-4 geen sig-
nificante verschillen voorkwamen. In de groep 2-3 (voor de dood verkocht)
bleken de volgende verschillen significant te zijn: 2-4 3-4; 3-5; 3-6 bijna en
1-4. Over de gehele linie blijkt dus de bruikbaarheidsduur van de runderen
o]3 bed rijven waai\' met de machme gemolken wordt, geringer te zijn dan op
bedrijv en waar met de hand wordt gemolken. Deze bevinding stemt overeen
met die uit Hoofdstuk II, waar voor het gehele materiaal gevonden werd,
dat de gemiddelde leeftijd op bedrijven, waar met de hand gemolken wordt,
hoger is dan op eenzelfde soort bedrijf, waar machinaal gemolken wordt.

Uit de cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gepubliceerd) blijkt, dat
over het geheel genomen op de bedrijven, waar machinaal gemolken wordt
procentueel meer jonge dieren voor de dood verkocht worden, dan op be-
drijven waar men met de hand melkt.

Wat de groep 2-2 betreft bleken de \\ erschillen tussen 1-3; 2-3 en 3-4 signi-
ficant te zijn. Zwartblaar dieren worden dus op jongere leeftijd voor het
leven verkocht dan zwartbonte of roodbonte runderen.

Wanneer we alleen letten op de raszuivere runderen, blijken de zwartblaar
runderen dus op de jongste leeftijd voor de dood verkocht te worden; hierop
\\ olgen de zwartbonten en daarna de roodbonten.

Uit de cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gepubliceerd) blijkt, dat de
lagere gemiddelde leeftijd op het tijdstip van verkoop voor de dood van
de zwartblaren, respectievelijk de zwartbonten, veroorzaakt wordt door een
procentueel grotere afvoer van jonge dieren.

Voor de groep 2-2 bleek alleen het verschil tussen 2 en 3 significant te zijn.
Bij de groep 2-3 werden significante verschillen gevonden voor 1-2 en 1-3.

Bedrijven met uitsluitend stamboekrunderen verkopen hun dieren dus op
hogere leeftijd voor de dood dan bedrijven, die geen of slechts voor een
deel stamboekrunderen houden.

Uit de cijfers betreffende de leeftijdsopbouw (niet gepubliceerd) blijkt, dat
de hogere gemiddelde leeftijd der voor de dood verkochte dieren op bedrij-
ven met uitsluitend stamboekvee in vergelijking met de andere in hoofdzaak
veroorzaakt wordt door een procentueel geringe verkoop van dieren tussen
4/2 en 7/2 jaar.

8. Per aangesloten zijn bij fok-, controle en/of K.I.-vereniging.
Gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer.

Bij geen der groepen werden significante verschillen gevonden, zodat het al
of niet aangesloten zijn bij één of meer verenigingen blijkbaar geen verband
houdt met de leeftijd, waarop runderen van de bedrijven verdwijnen.

9. Per fok- of produktiebedrijf.i)
Gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer.

Bij de groepen 2-2 en 2-4 werden geen significante verschillen gevonden.
Voor de groep 2-3 waren de verschillen 1-4 en 3-4 significant. Hieruit blijkt
dus, dat op de produktiebedrijven (minder dan 20% der totale veestapel
is afkomstig uit eigen aanfok) de dieren op lagere leeftijd \\oor de dood
worden verkocht dan op bedrijven, waar meer aan fokkerij wordt gedaan.

Uit de cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gepubliceerd) blijkt, dat
de lagere gemiddelde leeftijd van de voor de dood verkochte dieren op de
produktiebedrijven o.a. veroorzaakt wordt door een procentueel groot aan-
tal voor de dood verkochte dieren van 3/2—4/2 jaar en een geringer aantal
oudere dieren. Opmerkelijk is het procentueel betrekkelijk grote aantal
oudere dieren dat op de fokbedrijven voor de dood wordt verkocht.

Over de gehele linie blijkt de leeftijd op het tijdstip van afvoer het hoogst
te zijn op de runder-varkens-kippen-bedrijven. In de groep 2-2 zijn de ver-
schillen echter niet significant. In de groep 2-3 zijn de verschillen tussen
1 en 4 en 3 en 4 significant en in dc groep 2-4 die tussen 1 en 4. Het veelal
voorkomen van M.R.IJ.-runderen op de gemengde bedrijven in het Oosten
van het land is waarschijnlijk in hoofdzaak verantwoordelijk voor de ge-
vonden verschillen.

Uit de cijfers omtrent de leeftijdsopbouw (niet gepubliceerd) blijkt, dat
het significante verschil tussen runderbedrijven en runder-varkens-kippen-
bedrijven ontstaat door verschillen in percentages afgevoerde jonge dieren
(beneden de 4^2 jaar), dieren van 4/2—6/2 jaar en oudere dieren
(boven de 9/2 jaar).

11. Per: hoe lang was het bedrijf vrij van t.b.c. op 1 nov. 1951.
Gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer.

Significante verschillen werden alleen geconstateerd voor de groep 2-3 en
wel tussen 1-6; 2-6 en 3-6. Hieruit blijkt dus, dat op bedrijven die nog maar
kort t.b.c. vrij waren de dieren op jeugdiger leeftijd voor de dood werden
verkocht dan op bedrijven, die reeds meer dan 4 jaar vrij waren.

12. Per al of niet ingeschreven zijn in het stamboek.
Gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer.

Wat de groepen 2-2 en 2-3 betreft blijken de verschillen geheel parallel te
lopen. De niet-stamboekkoeien worden op jongere leeftijd verkocht dan
stamboek- of registerdieren en de stamboekkoeien op haar beurt weer ge-
middeld op jeugdiger leeftijd dan de hulpboek- of registerkoeien. Er bestaan
geen significante verschillen in leeftijd op tijdstip van verkoop tussen F.R.S.
en N.R.S.-stamboekkoeien en evenmin tussen hulpboek- en registerkoeien.
Voor beide groepen waren de volgende verschillen significant: 1-4; 1-5; 1-6;
1-7; 3-4; 3-5; 3-6; 3-7; 4-6; 4-7 en 5-7. 5-6 wel voor de 2-2 groep en bijna
voor de 2-3 groep.

Wat de gestorven of in nood geslachte dieren betreft waren de volgende
verschillen significant: 1-4; 1-5 en 1-7. De niet-stamboek-dieren moeten op
gemiddeld jeugdiger leeftijd opgeruimd worden dan de ingeschreven dieren.
Mogelijk speelt verzorging hierbij een belangrijke rol.

Voor de groep 2-2 bleken de volgende verschillen significant: 1-2; 1-3; 1-4-
1-5; 1-6; 1-7; 1-8; 2-3; 2-4; 2-5; 2-6; 2-7; 2-8; 3-8; 4-8 en 5-8. Uit deze
cijfers blijkt in het algemeen dat koeien des te langer aangehouden worden
naarmate ze meer punten behalen.

In de groep 2-3 (voor de dood verkocht) vindt men dezelfde tendens. In
de groep 2-4 bestonden er alleen verschillen tussen 1-4; 1-6 en 1-8.

14. Per punten hulpboek of register.
Gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer.

Ook bij hulpboekdieren bestaat de tendens om hooggepunte dieren lang
aan te houden.

Door middel van een enquête werd van 15592 van tbc vrije bedrijven afgevoerde
melk- en kalfkoeien de gemiddelde leeftijd en de leeftijdsopbouw op het tijdstip van
afvoer nagegaan.

Deze afgevoerde dieren werden in 3 categorieën onderscheiden nl. verkocht voor het
leven, verkocht voor de dood en gestorven of in nood geslacht. Hierbij bleek, dat de
gemiddelde leeftijd van de voor de dood verkochte resp. gestorven of in nood ge-
slachte dieren op het tijdstip van afvoer 6 j. en 8 m. bedroeg. De gemiddelde bruik-
baarheidsduur van de Ned. melkkoe is dus 6 jaar en 8 maanden.
Van de verschillende faktoren, die hierbij een rol spelen zijn de volgende de belang-
rijkste :

a. het veeslag: zwartblaar runderen worden op de jongste leeftijd voor de dood ver-
kocht, hierop volgen de zwartbonten en daarna de roodbonten.

b. de provincie: in de provincies Groningen, Noord- en Zuid-Holland worden de run-
deren op jeugdiger leeftijd voor de dood verkocht dan bijv. in Noord-Brabant en
Limburg.

c. de grondsoort: op de zeeklei worden de dieren op jeugdiger leeftijd voor leven en
dood verkocht dan op andere grondsoorten.

d. de bedrijfsvorm: op de zuivere weidebedrijven succomberen de dieren gemiddeld
op jongere leeftijd dan op de gemengde bedrijven.

e. de produktievorm: op de bedrijven waar met de hand gemolken wordt is de bruik-
baarheidsduur langer dan op bedrijven waar met de machine gemolken wordt.

f. stamboekbedrijf of niet: bedrijven met uitsluitend stamboekvee verkopen hun
dieren op hogere leeftijd voor de dood dan die welke geen of slechts gedeeltelijk
stamboekrunderen houden.

g. fok- of produktiebedrijf: op productiebedrijven worden de dieren op jongere
leeftijd voor de dood verkocht dan op die waar meer aan fokkerij wordt gedaan.

h. soort veebedrijf: op de runder-varkens-kippen-bedrijven is de gemiddelde leeftijd
op tijdstip afvoer het hoogst.

i. stamboek en hulpboek: stamboekkoeien worden op hogere leeftijd voor leven en
dood verkocht dan niet-stamboekdieren; register- en hulpkoeien weer op hogere
leeftijd dan stamboekdieren. Niet stamboekdieren sterven op jeugdiger leeftijd
dan stamboekdieren.

j. punten stam- en hulpboek: naarmate de dieren hoger gepunt zijn worden ze op
gemiddeld hogere leeftijd afgevoerd.

Of 15592 cows which were removed in one year from tbc-free farms the average age
was determined. These animals were divided in 3 groups viz.: „sold for life", „sold for
slaughter" and „died or slaughtered in emergency". It was found that the average
age of the two last groups on the date of disposal was 6 years and 8 months.
The average productive life of the Dutch cow is also 6 years and 8 months.
The following factors are important:

a. the breed: cows of the Groninger breed were the youngest when sold for slaughter,
then the Friesians and the Red and White Cattle follow.

b. the province: in Groningen, North- and South-Holland the cows are sold at a
younger age for slaughter than for instance in North-Brabant and Limburg.

c. the soil: on marine clay the cows are sold at a younger age for life and slaughter
than on other soils.

d. pasture and arable land: on farms with mixed farming the average age at disposal
was higher than on farms with pasture only.

e. machine- and handmilking: on farms with machine-milking the age at disposal was
lower than on farms with handmilking.

f. pedigree: farms with pedigree animals only, sold their animals at an higher age
for slaughter than farms with no pedigree-animals.

g. type of farm: the more young stock was bred on the farm itself, the higher the
age at selling for slaughter.

h. kind of farm: the age at disposal was higher on farms where besides cattle, pigs
and poultry were kept than on farms with cattle only.

i. herdbook and auxiliary: in herdbook or auxiliary-book registered animals were
sold on an higher age at disposal than non-registered animals; in auxiliary books
registered animals again on a higher age than herdbook animals. Non herdbook
animals died at an earlier age than herdbook animals.

A l\'aide d\'une enquête on a terminé de 15592 vaches Hollandaises qui étaient écar-
tées des fermes dans une période d\'une année l\'âge moyen au moment d\'écartement.
Les vaches écartées étaient divisées en trois catégories, c.à.d. vendu pour la vie,
vendu pour l\'abattage et mort ou abattu de nécessité.

Il se trouvait que l\'âge moyen des deux derniers groupes était 6 ans et 8 mois. La
durée de praticabilité est pour la vache Hollandaise ainsi en moyenne 6 ans et 8 mois.
Les éléments d\'importances sont les suivants.

a. la race : on vend les vaches de la race de Groningue pour l\'abattage à l\'âge le plus
bas; suivi par les vaches pie-noires et alors les pie-rouges.

b. la province: dans les provinces de Groningue, Hollande du Nord et du Sud on
vend les vaches pour l\'abattage à l\'âge plus jeune que dans les autres provinces p.e.
Braband du Nord et Limbourg.

c. le sol : sur les alluvions marines on vend les vaches pour la vie et l\'abattage à l\'âge
plus jeune que sur les autres sols.

d. prairies et champs cultivés: aux fermes ne cultivant que les prairies la durée de
praticabilité des vaches est moins longue qu\'aux fermes à exploitation mixte.

e. traire à la main ou traire à la machine: aux fermes où on trait à la main la durée
de praticabilité des vaches est plus longue qu\'aux fermes où on trait à la machine.

f. registre généalogique: les fermes avec seulement des vaches enregistrées vendent
leurs vaches pour l\'abattage à l\'âge plus vieux que les fermes qui n\'ont pas ou pas
beaucoup de vaches enregistrées.

g. le type de fermes: aux fermes d\'élevage on vend les vaches pour l\'abattage à l\'âge
plus jeune qu\'aux fermes ne faisant l\'élevage.

h. sorte de ferme: aux fermes avec des vaches, des cochons et des oiseaux à basse-
cour la durée de praticabilité est la plus longue.

i. registre généalogique et registre auxilliaire: la durée de practicabilité des vaches,
registrées dans le registre généalogique était plus longue que celle des vaches non-
registrées; celle des vaches, registrées dans le registre auxilliaire, était plus longue
que celle des vaches registrées dans le registre généalogique. Vaches non-registrées
succombent à l\'âge plus jeune que des vaches enregistrées.

f. conformation: à mesure que les vaches ont une plus belle conformation on les
vend à l\'âge plus vieux.

Mittels einer Enquete wurden von 15592 Kühe die in einem Jahre von tuberkulöse
freien Betrieben gelöscht wurden das Durchschnittsalter bestimmt. Diese Kühe waren
eingeteilt in 3 Gruppen, nämlich verkauft für das Leben, verkauft für die Schlacht
und gestorben oder in Not geslachtet. Es zeigte sich dass das Durchschnittsalter von
den beiden letzten Gruppen auf dem Datum der Abfuhr 6 Jahre und 8 Monate war.

Im Durchschnitt war das produktive Leben von Holländischen Kühen also 6 Jahre und

a. die Rasse: Kühe der Groninger Rasse wurden am jüngsten verkauft für die
Schlacht; hierauf folgen die Schwarzbunten und dann die Rotbunten.

b. die Provinz: in den Provinzen Groningen, Nord- und Süd-Holland wurden die
Kühe in jüngerem Alter für die Schlacht verkauft als zum Beispiel in Nord-
Brabant und Limburg.

c. die Bodenart: auf Meerlehmboden wurden die Kühe in jüngerem Alter für
Leben und Schlacht verkauft als auf anderen Bodenarten.

d. Weide- und Ackerland: in Betrieben mit Weide- und Ackerland war das Alter
beim Löschung höher als in Betrieben mit nur Weide.

e. Hand- oder Maschinenmelken: in Betrieben wo mit der Hand gemelkt wurde
was das Alter beim Löschung höher als in Betrieben mit Maschinenmelken.

f. Stammbuch- oder nicht Stammbuchbetrieb: Betriebe mit Stammbuchtieren ver-
kauften ihre Kühe für die Schlacht älter als Betriebe mit Nicht Stammbuchtieren.

g. Zucht- oder Produktionsbetrieb: je mehr das Jungvieh auf eigenen Betriebe ge-
züchtet wurde je höher war das Alter beim Verkauf für die Schlacht.

h. die Art der Betriebe: das Alter bei Löschung war höher in Betrieben wo auch
Schweine und Hühner gehalten wurden als in Betrieben mit nur Kühe.

i. Stammbuch und Hilfsbuch: im Stamm- oder Hilfsbuch registrierte Tiere wurden
in höheren Alter verkauft als nicht im Stammbuch- oder Hilfsbuch registrierten
Tiere; in Hilfsbücher registrierte Tiere im höherem Alter als Stammbuchtiere;
nicht im Stamm- oder Hilfsbuch registrierten Tiere starben in jüngeren Alter als
Stammbuchtiere.

j. die äussere Form: je höher die Wertung, umso höher das Alter bei Löschung.

John B. Herrick van lowa vond bij een onderzoek van 4 kudden, dat de
vruchtbaarheid het minst goed was in de meest produktieve kudde.
Hier vond hij een tussenkalftijd van 15 maanden tegen 12, 13 en 14 maanden bij
minder produktieve kudden. Ook het efficiëntiegetal per koe was in deze kudde
het hoogst.

Hij pleit voor een selectie op vruchtbaarheid, speciaal voor de meest produktieve
koppels.

Harold E. Amstutzis een voorstander van het instellen van een bedrijfsgezond-
heidsboek. Wil de dierenarts als partner van de boer in de pogingen ziekten uit te
bannen succes hebben, dan zal hij al zijn bevindingen geregeld moeten noteren. Zo
vindt men dan families met een minder goede constitutie.

Naar Zuid-Afrika, waar men houdt van een paard met een zwanehals en een hoge
gang, werden 23 oktober j.1. uitgevoerd 1 hengst, 5 merries, 1 enterhengst en 1 veulen
van het Friese ras.

Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek, Ooster-
beek. Directeur: Ir. F. Dechering.

In het vorige artikel (Oldenbanning, 1958) werd iets gezegd over de
algemene doelstellingen van het grondonderzoek.

De grondmonsters, die op de laboratoria van het Bedrijfslaboratorium
worden onderzocht, ondergaan voor meer dan 90% het normale standaard-
onderzoek. Dit standaardonderzoek omvat de bepaling van pH, humus, zo
nodig koolzure kalk, fosfaat, kali, magnesium en bij klei-, zavel- en venige
kleigronden ook bepaling van het slib- en zandgehalte (2 fracties).
Indien er echter afwijkingen bij gewassen en vee optreden, die op sporen-
elementen-deficientie wijzen, kan het aanbeveling verdienen behalve het
standaardonderzoek ook onderzoek op bepaalde sporenelementen te laten
verrichten.

Tot dusver mogen de monsternemers van het Bedrijfslaboratorium voor
Grond- en Gewasonderzoek geen monsters voor sporenelementen-onderzoek
(behalve Cu) inzenden. Dit kunnen zij wel doen met instemming van de
dierenarts of de assistent van de voorlichtingsdienst.

Thans willen wij enige afwijkende verschijnselen de revue laten passeren.
Mangaangebrek.

Het standaardonderzoek op zichzelf kan reeds aanwijzingen geven omtrent
tekorten aan sommige sporenelementen.

Zo kan door een hoge pH het mangaan minder goed opneembaar worden.
Verschillende landbouwgewassen reageren hierop, zoals aardappelen, bieten,
granen enz. Het gras reageert hier niet direct zichtbaar op, doch het vee
kan wel schadelijke gevolgen ondervinden door een te laag gehalte in het
gras. Over het algemeen klaagt men dan over minder goede vruchtbaarheid
en minder correcte standen van de achterbenen bij het rund.
Door het onderzoeken van h aa r-monsters kan men soms meer zekerheid
krijgen omtrent de mangaantoestand van het dier.

Het optreden van Mn-gebrek bij rundvee kan veelal op korte termijn door
topdressing van het weidegras met mangaansulfaat worden verholpen.
Bij de bemesting zal men moeten trachten de pH omlaag te krijgen. Het
kalkrijke Thomasmeel moet daarbij worden vermeden, ofschoon dit het
sporenelement mangaan bevat. Men zal het praktisch neutraal werkende
superfosfaat moeten aanwenden, indien fosfaatbemesting nodig is. Door
regelmatig gebruik van zwavelzure ammoniak kan men de pH van de grond
aanzienlijk doen dalen.

Kopergebrek bij het vee komt dikwijls voor op de zandgronden in het oosten
en zuiden van ons land.

Ook op de veengronden in Friesland en elders (grasland) kampt men met
dit euvel. Is het kopergebrek op de zandgronden meestal een gevolg van een
werkelijk tekort aan koper in de grond, op de veengronden is dit dikwijls
een gevolg van minder goede opneembaarheid.

De dieren reageren vrij sterk op kopergebrek. De verschijnselen zijn: slechte
ontwikkeling en groei der jonge dieren, vermagering, verlaagde melkgift en
vetgehalte, diarree, verkleuring der haren, soms minder goede bevruchtin-
gen, bloedarmoede. Ook schijnt kopergebrek bepaalde afwijkingen aan de
beenderen, speciaal aan de ledematen (verdikte epifysen) te kunnen ver-
oorzaken.

Door het voeren van koperhoudende koekjes en herhaalde topdressing met
2 a 2/2 kg CUSO4 per ha is deze kwaal dikwijls te verhelpen.
Door grondonderzoek is het mogelijk een inzicht te krijgen in de koper-
toestand van de grond. Dit zegt echter nog weinig omtrent het kopergehalte
van het gras en de koperstatus van het dier. In twijfelgevallen kan de dieren-
arts ook een bloedmonster opzenden naar het Bedrijfslaboratorium voor
Grond- en Gewasonderzoek te Oosterbeek voor bepaling van het koper-
gehalte van het bloedserum. Speciale flesjes voor dit doel kunnen worden
aangevraagd bij het hoofdlaboratorium te Oosterbeek.

Het is bekend, dat de overmaat koper in de lever van het dier is opgeslagen.
Is het kopergehalte van het bloed goed, dan zegt dit op zichzelf nog weinig
omtrent de reservevoorraad, die nog in de lever van het dier aanwezig is.
Een zekere degeneratie van de lever, tengevolge van aantasting door lever-
bot, kan het opslagvermogen belangrijk minder doen worden.
Lage kopergehalten van het bloed wijzen wel degelijk op kopertekorten bij
het dier.

Hoewel, naar tot dusver bekend is, cobalt één van de elementen is die niet
noodzakelijk zijn voor de plantengroei, heeft het dier toch een kleine hoe-
veelheid van dit element nodig. De herkauwers hebben cobalt nodig voor de
vorming van vitamine R12 in de pens.

Cobaltgebrek werd vroeger veel verward met kojiergebrek, ook al omdat
het te genezen was door ruw kopersulfaat. Later is gebleken, dat dit onge-
zuiverde kopersulfaat ook sporen cobalt bevat.

Cobaltgebrek uit zich onder andere in likzucht; vooral kleren staan in het
teken van de belangstelling. De dieren eten graag vuil strooisel en vuil gras
bij hekken en dammen. Het baarkleed is dor en er treden groei- en voort-
plantingsstoornissen op.

Grondonderzoek geeft een inzicht in de cobalttoestand van de grond. Be-
mesting van het weiland met een ^2 kg (een pond) cobaltsulfaat per ha.
enkele jaren herhaald of met cobalthoudend koperslakkenbloern geeft gun-
stige resultaten.

Hoewel men nog niet achter dc juiste oorzaken van kopziekte is, kent men
toch reeds vele feiten, die tot het ontstaan van de ziekte aanleiding kunnen
geven. In de laatste jaren is vooral gebleken, dat een ruime kali-opname
naast karige kalk- en magnesiumvoorziening vermeden moet worden. Wel-
licht spelen te royale P-opname en een schaarse Na-voorziening ook een rol.

De voorlopige uitkomsten van het B,P.D.-plan te Woudenberg, hebben te
zien gegeven, dat deze afwijkingen in de mineralenvoorziening van het vee
landbouwkundig ten dele te verklaren zijn door afwijkingen in de bemes-
tingstoestand \\an de grond. Op het merendeel van de percelen der deel-
nemende bedrijven werden hoge tot zeer hoge pH\'s, fosfaat- en kalitoestan-
den aangetroffen.

De zeer lage Ca/P-quotiënten, die in het Woudenbergse gras werden ge-
vonden en die vermoedelijk de vruchtbaarheid van het vee ongunstig kun-
nen beïnvloeden, zijn onder anderen te verklaren uit de overdadige fosfor-
voorziening van het grasland, de betrekkelijk lage percentages klavers en
kruiden (die Ca-rijk zijn) en de ongelijke concurrentiestrijd tussen de kali en
de kalk.

De aanzienlijke tekorten aan natrium kwamen vooral tot uiting in de bij-
zonder lage gehalten aan dit element van de urinemonsters. Gevallen, waar-
in 1/100 van de normale hoeveelheden natrium werden gevonden, waren
niet zeldzaam.

De hoge pH"s kunnen in vele gev allen als oorzaak worden aangemerkt voor
de tekorten aan mangaan.

Uit bovenaangehaalde punten blijkt, dat vele afwijkingen bij het vee ver-
oorzaakt worden door onjuiste gehalten aan en verhoudingen tussen de
l^lantenvoedende stoffen in de bodem.

Allerwege heerst in veehouderskringen de gedachte, dat wie veel van het
land wil halen er ook veel moet brengen.

In zekere zin is dit juist. Men houdt echter te weinig rekening met de
enorme hoeveelheden plantenvoedende stoffen, die met de organische be-
mesting reeds aan het land gegeven worden.

Men zal zich bij de bemesting, hetzij organisch hetzij anorganisch, steeds
eerst de vraag moeten stellen, wat cle grond nodig heeft voor het voort-
brengen van goede oisbrengsten met een verantwoorde samenstelling. Teveel
geven is geld weggooien en veroorzaakt bovendien ongewenste toestanden
in de verhoudingen van de elementen met alle nadelige gevolgen van dien.
Te weinig geven van verschillende elementen geeft aanleiding tot gebreks-
verschijn.selen, zowel bij de plant als bij het dier.

Het is daarom zaak, dat de Nederlandse boer op zijn hoge jn-oduktieniveau
meer en meer het nut van grondonderzoek inziet. Bij het toepassen van
grondonderzoek en het juist ojivolgen van de door de voorlichtingsdienst
verstrekte bemestingsadviezen zullen hem vele onaangename verra.ssingen
bespaard kunnen blijven.

Schrijver bespreekt enkele bij het vee voorkomende deficiëntieziekten als gevolg van
een tc gering gehalte van de bodem aan elementen. Hij legt de nadruk op grond-
onderzoek ter onderkenning hiervan.

The author discusses some deficiency-diseases in cattle, based on shortage of elements
in the soil. He emphasizes the importance of soil analysis as a means to distinguish the
cause of these diseases.

L\'auteur donne un résumé de quelques maladies chez les animaux, causées par un
manque d\'éléments du sol. Il accentue l\'importance de l\'analyse du sol pour les re-
connaître.

Der Verfasser gibt eine kurze Übersicht von einigen Krankheiten beim Vieh, ver-
ursacht durch Elementenmangel des Bodens. Er benachdrückt die Bodenanalyse zur
deren Erkennung.

O 1 d e n b a n n i n g, Ir. L. G. : Het bedrijfslaboratorium, laboratorium voor en van
de Nederlandse boer. Tijdschr. v. Dierg., 83, 885, (1958).

In Louisiana zouden een stierkalf en een koekalf geboren zijn uit de paring van een
Bison stier met een Zebukoe.

Van de 20.927.000 koeien n de U.S.A. in 1956 vielen er 1.406.306 in het raam van
het „Dairy Herd Improvement" programma waarvan melk en botervetproduktie
maandelijks werden gecontroleerd.

De gemiddelde produktie van deze laatsten bedroeg in dat jaar 3278 1. met 112 kg.
botervet.

In 1956 is voor het eerst de gemiddelde produktie van alle koeien gestegen boven
dc 3000 liter melk.

30.4% van alle koeien werden individueel gecontroleerd (1955: 29.3%). Deze gaven
.gemiddeld 3775 kg. met 141 kg. botervet.

Proeven in het Kansas Exp. Station zouden uitgewezen hebben dat het toevoegen van
kleine hoeveelheden lijnmeel aan het dagelijkse rantsoen (\'/i—/j kg dagelijks) een
praktische oplossing voor het tympanie vraagstuk zou geven.

Door dit te doen zou „blast" niet alleen minder voorkomen, maar het verloop zou
ook minder ernstig zijn.

In Duitsland heeft men veel belangstelling voor stierenvlees.
Voor de worst- en vleeswarenbereiding wordt in West-Duitsland steeds meer gevraagd
naar vlees van stieren. De slagers geven de voorkeur aan vlees van sdcren, boven dat
van ossen. In 1950 werden er nog 100 ossen geslacht tegen 109 stieren, doch thans
zijn deze cijfers 100 ossen tegen 400 stieren.

Het vlees van stieren schijnt veel beter geschikt te zijn voor de bereiding van worsten
en vleeswaren.

Nu de laatste jaren de sterilisatie van honden steeds meer ingang vindt, zal
de kleine huisdieren prakticus van tijd tot tijd geconfronteerd worden met
het vervelende geval, dat honden, ondanks het zorgvuldig verwijderen van
de ovaria en de uterus, toch weer loopsheidverschijnselen vertonen.
Dit is des te vervelender, daar de eigenaar in de veronderstelling leeft, dat
door de operatie en de daaraan verbonden kosten de moeilijke periode van
de loopsheid voorbij is, tewijl nu blijkt, dat zijn hond de normale loopsheid
vertoont en zich in sommige gevallen zelfs laat dekken. Gelukkig behoren
deze gevallen tot de uitzonderingen, maar het enkele geval, dat zich voor-
doet, vormt toch zeker een probleem.

De verklaring voor dit verschijnsel moet blijkbaar gezocht worden in het
feit, dat de bijnieren in zekere zin de functie van de ovaria overnemen.
Van Amerikaanse zijde werd indertijd aangeraden de sterilisatie te ver-
richten voor de eerste oestrus, omdat dan deze verschijnselen achterwege
zouden blijven, daar het gehele endocrine systeem nog niet tot ontwikkeling
is gekomen. En inderdaad, sinds ik de operatie zeer vroeg verricht, heb ik
het niet meer waargenomen.

Hoewel de operatie zelf wat moeilijker is bij een jonge hond, acht ik de
voordelen toch wel zo groot, dat het m.i. te prefereren is boven het opereren
op oudere leeftijd. Bovendien is cen ander voordeel, dat de teef lang niet
zo zwaar wordt als bij een sterilisatie op oudere leeftijd.
Toen ik laatste drie honden had, die ondanks zorgvuldige verwijdering van
de beide eierstokken en de uterus toch nog loopsheidverschijnselen vertoon-
den, heb ik dit aan de N.V. Organon voorgelegd. Door de Medische Dienst
werd een behandeling met Orga-steron voorgesteld.

Orga-steron is een synthetisch steroïcl, dat in 1954 door Djerassi is bereid;
F e r i n toonde aan dat het bij de mens een sterke progestatieve werking heeft, die
na oro-mucosale toediening tienmaal sterker is dan de werking van progesteron.
Orga-steron kan volgens zijn struetuurformule worden aangeduid als methyloestreno-
lon. Het methyloestrenolon wordt bereid uit oestron en wordt ook beschouwd als een
oestron-derivaat. De formule van methyloestrenolon toont echter tevens overeenkomst
met die van methyltestoteron; volgens de Amerikaanse nomenclatuur kan men spreken
van nor-methandrolon.

De suggestie voor de toepassing van Orga-steron berustte op de klinische
ervaring, dat toediening van jjrogestatieve stoffen remmend werkt op de
libido van vrouwen. F e r i n had dit ook voor methyloestrenolon bevestigd.
Het feit dat een krachtige behandeling met progestatieve stoffen een zeker
risico voor endometritis bij teven kan opleveren, speelde vanzelfsprekend
bij deze patiënten geen rol.

hancleld toen zich weer ioopsheidverschijnselen voordeden. ]:)e dieren (twee
herdershonden en een chow-chow) kregen tweemaal daags één tablet a 1
mgr. Bij alle drie honden waren binnen een week de verschijnselen ver-
dwenen. De toepassing vond plaats in juni jl. en de herdershonden, die feite-
lijk na de operatie steeds honden achter zich aan hielden, zijn tot heden
(half januari) vrij van verschijnselen gebleven.

Daar mij uit mededelingen van collegae gebleken is welk een probleem deze
gevallen vormen, leek het mij gewenst mijn gunstige ervaringen met Oro-a-
steron, hoewel nog op zeer beperkte schaal, bekend te maken.

Op een bedrijf te CoHjnsplaat werd een mestproef op stal van 20 ruim 1/a-jarige
ossen (10 F.H. en 10 M.R.IJ.) afgesloten. Vijf ossen van elk veeslag werden geplaatst
in een groep, die een meer eiwitrijke voeding kreeg (eiwitverhouding 1 : ± 5) en de
5 andere in een groep met minder eiwitrijke voeding (verhouding 1 : ± 7).
De resultaten waren:

Er deden zich dus slechts geringe verschillen in gewichtsvermeerdering voor. Er is
een kleine aanwijzing (niet wiskundig bewezen, omdat de individuele verschillen te
veel uiteenliepen) dat tijdens de proefperiode de eiwitrijke gevoederde ossen het iets
beter „deden". De F.H.-ossen die iets vlotter aten, vertoonden over de gehele periode
een wat snellere gewichtstocname. Bij slachten werd geen kwaliteitsverschil gecon-
stateerd; de F.H.-ossen waren iets rijper en hadden een wat betere kleur van het
vlees.

De financiële uitkomst van de praktijkproef was zeer ongunstig. Exclusief arbeidsloon
werd per dier een verlies geleden van ƒ 176,—.

Blijkens een mededeling van onze Landbouwattaché te Londen is er van de zijde van
overzeese kopers grote vraag naar Britse landras varkens. Tegenover verleden jaar is
de uitvoer reeds verdriedubbeld en volgens de fokkersorganisatics wijst de lopende
vraag in de richting van een verdere gunstige ontwikkeling.

Canada vormt de grootste markt met 76 uitvocrccrtificaten in mei j.l., waardoor
het totaal voor dit jaar op 137 stuks komt. Voorts gingen 6 dieren naar Spanje, 10
naar de U.S.A., 11 naar Roemenië, 3 naar Jamaica en 17 naar Australië. Vorige
maand werden naar Ierland, dat een importverbod introk, 32 landvarkens verscheept.

Momenteel worden de staartjes van nertsen in Amerika verwerkt tot dassen voor
dc avondkleding der heren. Het schijnt de grote mode te worden.

PENICILLINETOLERA.N ITE \\ AN MASTITISN ERWEKKERS.
Troop, B. T. en S w a n s o n, E. W.: A study of penicillintolerance of some orga-
nisms infecting the bovine mammary gland. J.A.V.M.A., 133, 467, (1958).
Schrijvers isoleerden uit met penicilline behandelde mastitis Streptococcen, welke zij
nader determineerden.

.\\angczien volgens een later onderzoek de koeien van de betreffende procfbocrderij
vrij van Str. agalactiae waren, concludeerden zij, dat dc Streptococcen waar zij mee
gewerkt hadden, waarschijnlijk Str. uteris en Str. dysgalactiae geweest zijn. Deze
waren ondanks de pcnicillincbchandeling niet penicillineresistent in vitro geworden.
Met een dergelijke stam werd een koe experimenteel besmet in drie kwartieren en
vervolgens met penicilline met succes behandeld. In vivo bleek dus evenmin resis-
tentie. Op grond van dit experiment besluiten de schrijvers dat het falen van het
antibioticum meer zou liggen aan het onvoldoende bereiken van het proces door het
antibioticum dan aan resistentie van de micro-organismen.

Clack, F., Rcidbord, H. E. en G e z o n, H. M.: Epidemiological studies on
psittacosis in Allegheny County. J.A.V.M.A.. 133, 592, (1958).

Naar aanleiding van 10 gevallen van humane psittacosis werden 214 vogels van han-
delaren en particulieren onderzocht. Uit 3 van 24 kanaries en 119 van 190 parkieten
werd psittacossivirus geïsoleerd. \\\'an 48 verkopers van vogels hadden 26 personen
positieve titers waarvan verschillende aan respiratiestoornissen hadden geleden.
Dc schrijvers overwegen op grond van de literatuur of het aanbeveling zou verdienen
voor dc handel bestemde parkieten intramusculair terramycine-injccties te geven,
waardoor de infectiekansen aaniricrkelijk zouden verminderen. Ook heeft men vogel-
zaad met antibiotica met succes toegepast. Volgens Clack c.s. zou het aanbeveling
verdienen dit in de handel te brengen.

C O s g r a V e, S.: Inhalation treatment of chronic respiratory disease in chickens:
controlled field studies with furazolidone and dihydrostrcptomycin dusts. J,A.V.M.A.,
133, 519, (1958).

In .Amerika past men rccds 2 jaar voor (\'RD (chronic respiratory disease — chronisch
verlopende coryza) een verstuivingsbchandeling met dihydrostrcptomycinc toe, terwijl
sinds einde 1957 ook Furoxone aerodust verstoven wordt. Dit gebeurt \'s nachts, als
dc dieren op de stokken zitten.

In bedrijfsproeven waarbij grote groepen dieren werden bestoven met ccn der beide
middelen en een even grote groep onbehandeld werd als controle (in de ene proef
grootte der groepen ruim 1200, in dc andere proef 600) bleek dat beide behandelingen
zeer gunstig werkten op vermindering van sterfte en uitval en op de groei.
(Over het mogelijke gevaar voor dc verzorgers van het bezoedelen van het stof in de
kippenhokken met streptomycine wordt niet gesproken. Ref.)

Onderzoekers van de University of California Medical School hebben gevonden dat
brucellosis (undulant fever) de oorzaak kan zijn van hartziekten. Bij hartpatiënten
verliep het serologisch onderzoek op brucellosis in een hoger percentage positief dan
bij patiënten die aan andere ziekten leden.

Caviae, experimenteel geïnfecteerd met Brucellae, vertoonden na 1 tot 8 maanden
na infectie pathologische hartafwijkingen bij sectie, welke overeenkwamen met die,
welke bij rheumatische hartziekten worden waargenomen.

I. R a k e r, C. W. en E n g 1 i s h, B.: Promazine — lts pharmalogical and clinical
effects on horses. /.A.V.M.A., 134, (1959).

II. R a k e r, C. W. en S a y e r s, A. C.: Promazine as a preanesthetic agent in horses.
J.A.V.M.A., 134, 23, (1959).

Promazinehydrochloride (Gamma dimethylamino-O-propyl-phenothiazinehydrochlo-
ride) werkt op de lagere nerveuze centra en wordt in de behandeling van psycho-
neurose bij de mens toegepast. Het geeft bij laboratoriumdieren een depressie van
korte duur.

Bij experimentele toepassing op paarden bleek, dat 10 minuten na intraveneuze in-
jectie van promazine gedurende een uur een toestand van sufheid optrad, waarbij
de dieren de oren lieten hangen, geen aandacht besteed werd aan lawaai, plotselinge
beweging en voedsel. Dc penis hing in verslapte staat buiten het praeputium; dit
laatste duurde ongeveer 3 uur.

Zelfs bij herhaalde intramusculaire toepassing bleek het bloedbeeld niet ongunstig
te zijn beïnvloed.

Voor toepassing bij locale behandeling van patiënten bleken deze injecties een goed
hulpmiddel.

Verder pasten Raker en Sayers bij 200 paarden promazine toe als inleidende
injectie voor de chloralhydraat-narcose. Hiertoe werd 10,5 mg per „pound" lichaams-
gewicht intraveneus geïnjiceerd, wat overeenkwam met een gemiddeld totaal van
500 mgr.

De maximale werking trad op na 5 minuten. Geen der paarden geraakte van de been.
Hierdoor was het mogelijk de dieren zonder verzet tegen de (omklapbare) operatie-
tafel te plaatsen waarna aanvullend 7% chloralhydraat intraveneus werd gegeven tot
optreden van nystagmus.

Bij het ontwaken uit de narcose bleven de paarden door de promazine-injectie rustig
en probeerden niet te vroeg op te staan met gevaar van trauma. Overigens was het
ontwaken sneller (minder chloralhydraat nodig?), zodat de paarden binnen het uur
weer konden staan.

D r a w c r, K.: Zur Kenntnis der Orthopädie bei Tylopoden. Berl. u. Münch. Tier-
ärztl. W.Schr., 70, 90, (1957).

Tylopoda of „eeltzoligen" nemen onder de herkauwende evenhoevigen een aparte
plaats in. Zij omvat slechts één familie nl. die der Camelidae, waarvan zowel in dc
nieuwe als oude wereld enkele vertegenwoordigers voorkomen.

Hun naam danken de Tylopoden aan de, van hoefdieren afwijkende, bouw van dc
extremiteiten. Terwijl alle evenhoevigen slechts de top van het eindlid bij het lopen
op de grond plaatsen, gebruiken de „eeltzoligen" al hun tcenleden als steun. Bij hen
wordt het relatief kleine eindlid niet door een hoef omgeven, doch draagt slechts een
kleine nagel met gekromde hoornwand. Het enorme lichaamsgewicht der kamccl-
achtigen heeft tot de vorming van een brede zooivlakte met een zeer elastisch zooi-
kussen geleidt. Bij de Afrikaanse en Aziatische kameelachtigen is de vorm van de
zoolvlakte praktisch rond, terwijl de insnijding bij de tenen niet diep gaat.
Het onderaanzicht van de lamavoet is meer ovaal, met een duidelijke tussenteenspleet.

Genetisch gezien houdt de nagel van de Tylopoden meer het midden tussen een klauw
en een hoef, daar de voorvaderen een driekantige hoef hadden en z.g. uniguligrad
(lopend op het eindlid) waren. Daaruit is in de loop der tijd de Digitigradie (lopen op
alle teenleden) ontstaan, waarbij een overeenkomstige ontwikkeling van de zool als
uitsluitend draagvlak van de voet aansluit.

Bij de langdurige marsen, waartoe kamelen in staat zijn en soms gedwongen worden,
kan de op zichzelf tamelijk sterke zool — vooral indien de bodem steenachtig is —
volkomen doorgesleten worden. Uit Turkestan is bekend, dat kameeldrijvers hun
dieren in zo\'n geval een stuk zacht leder met behulp van darmsnaren aan de reste-
rende zijkanten van de zool naaien. In onze streken blijft de zoolbehandeling van
kameelachtigen beperkt tot de in dierentuinen gehouden dieren. Hierbij is de ver-
pleging van de zool van minder belang dan het corrigeren van de lengte der nagels.
Zoals alle andere hoefdieren kunnen ook de Cameliden hun dorsaal op de Phalanx
tertia zittende nagels, in de beperkte uitloop slechts zelden voldoende afslijten. Het is
dientengevolge nodig de te lang doorgegroeide hoornwanden in te korten om ziekten
aan het actieve en passieve bewegingsapparaat te voorkomen. Daar de nagel relatief
sterk gekromd is, neigt hij bij onvoldoende slijting er toe zich klauwvormig om te
buigen en daarbij pijnlijk op de zooivlakte te drukken.

Bij het inkorten is de grootst mogelijke voorzichtigheid in acht te nemen. Men moet
zich er niet toe laten verleiden dc meestal drie tot vijf centimeter onder de zoolvlakte
uitstekende nagel rigoureus in een keer tot op het niveau van de zool af te snijden,
daar de eeltkussens met de lederhuid diep in de gekromde nagel dringen en dienten-
gevolge gemakkelijk aanzienlijke beschadigingen en sterke bloedingen kunnen optreden.
Uit dit oogpunt zijn dan ook het gebruik van een klauwenschaar of kapmes af tc
raden.

Het best verkort men de nagel met cen hoefmes centimeter voor centimeter tot de
vrijstaande hoornwanden in een vlak met het, zich in de kromming inschuivende,
eeltkussen liggen.

S e w a r d, Ch. D., B 1 a c k m o r e, W. en O 11, R.: Treatment of clinic canine
otitis externe by ablation of the ear canal. J.A.V.M.A., 133, 417, (1958).
Doordat zij in verband met dc behandeling van ernstige accidentele letsels in de oor-
streek met deze operatie ervaring hadden verkergen, verwijderden deze schrijvers bij
honden met chronische otitis externa de gehele uitwendige gehoorgang met inclusief
de kraakbenige gehoorgang tot op het been. Hierna trad volledige genezing op. Deze
operatie is bruikbaar voor honden met hangende oren. Voor de techniek zie de publi-
catie.

KOPER-UITDRIJVENDE MIDDELEN, AANGEWEND BIJ HEPATOLENTICU-
LAIRE DEGENERATIE BIJ DE MENS.

Plooij, M., Meer, J. v. d. en Kaag, A.: Hepatolenticulaire degeneratie. Ned.
Tijdschr. Geneesk., 103, 159, (1959).

idem: Enige onderzoekingen bij hepatolenticulaire degeneratie. Ned. Tijdschr. Ge-
neesk., 103, 200, (1959).

Bij de, bij de mens voorkomende, op erfelijke grondslag berustende, hepatolenticulaire
degeneratie is de Gu-stofwisseling gestoord. Hierbij wordt in de lever en in de weef-
sels een aanzienlijk verhoogd Cu-gehalte aangetroffen, terwijl het Cu — althans het
direct reagerend Cu — in het plasma bij deze afwijking is verlaagd. De Cu-resorptie
in de darm is verhoogd. De Cu-uitscheiding via de urine, die onder normale omstan-
digheden slechts 22—48 y (O—60 y) per etmaal bedraagt, is eveneens verhoogd.
Dc uitscheiding via de darm is vrijwel gelijk.

Door diatese is Cu niet uit het plasma te verdrijven tenzij de pH aanmerkelijk wordt

Indien radioactief Cu"\' aan de rat wordt verstrekt, bleek dit radioactief Cu na 15
minuten geheel in de albumincfractie van het serum te zijn opgenomen. Na 24 uur
bleek vrijwel al dit Cu in de a-globulinc-fractie te zijn overgegaan.
Bij de mens bleek het Cu®\'\' eveneens eerst in de albumine-fractic te worden opge-
nomen, doch na ± 6 uur bleek het vooral naar de aa-globuline-fractic te zijn over-
gegaan. Deze overgang naar dea2-globuline-fractie had bij patiënten met hepatolen-
ticulaire degeneratie niet plaats! De uitscheiding van radio-actief Cu in dc urine bleek
bij deze patiënten verhoogd.

De uitscheiding van Cu in de urine wordt bij deze patiënten sterk verhoogd door
intramuskulaire toediening van B.A.L. (British Anti Lewisite, hetwelk gebruikt wordt
tegen mosterdgasvergiftiging). B.A.L., hetwelk ook gebruikt wordt ter verkrijging
van een verhoogde uitscheiding van zware metalen — veroorzaakt volgens M c. D o-
nald (Nature, Londen, 157, 837, 1946) ook een verhoogde Cu-uitscheiding bij
schapen.

Ook door Ca-versenaat (= dinatrium-calcium-ethyleen-diamino-tetraacctaat) wordt
de Cu-uitscheiding via de nier verhoogd indien het intraveneus wordt toegediend.
Een intraveneuze toediening van aminozuren en ook een eiwitrijk dieet hebben het-
zelfde resultaat. Dit is aangetoond door Cartwreight, J. (Clin, luvest., 31, 1487,
1954).

Penicillaminc (= y8,j8-dimethylcysteïne, een S-bcvattend aminozuur) blijkt bij deze
patiënten dc sterkste Cu-uitdrijvende werking te hebben en heeft daarbij het voordeel
dat het per os gegeven kan worden.

K a 1 i c h, Dr. J. en Merkenschlager, Dr. M.: Zur Frage des Salmonella-
Nachweises in Organen nach Antibiotika-Therapie bezw. -Beifütterung. Tierärztl.
Urnschau, 13, 324, (1958).

C;larenburg en Kampelmacher, en ook anderen, hebben de mogelijkheid
geopperd, dat in de vleeskeuringstechnick de uitslag van het bacteriologisch onderzoek
van organen wordt vertraagd of zelfs negatief is, wanneer de slachtdieren tevoren
therapeutisch met antibiotica werden behandeld of gevoederd werden met voeder-
middelen, waaraan antibiotica waren toegevoegd.

Naar aanleiding van deze publikaties hebben Sehr, getracht de groeisnelheid van
Salmonella bij B.O. van vlees en organen op de gebruikelijke voedingsbodems (zij
kozen Gassner- en Endopiaten en tetrathionaat-bouillon als aankwcckvloeistof) na
toediening van therapeutische doses of voedering van een antibioticum te onder-
zoeken, door vooraf een gecontroleerde behandeling van dc te doden proefdieren uit
te voeren. Zij bepaalden tevens de antibioticumspiegel van bloed en lever van die
proefdieren, door uit elk der gevormde groepen er op bepaalde tijden enige van te
doden. Zij gebruikten voor hun proeven alleen maar het breed-spectrum antibioticum
aureomycine (zoutzure chloortctracycline), omdat penicilline voor gram-negatieve
micro-organismen onwerkzaam zou zijn.

Als proefdieren dienden volwassen witte muizen in drie groepen van 125 dieren; twee
dezer groepen werden gedurende 8 dagen met verschillende hoeveelheden aureo-
mycine gevoederd en daarna per os met Salmonella typhi-murium-suspcT\\üe geïnfec-
teerd ; de 3c groep werd per os met een therapeutische dosis behandeld en geïnfec-
teerd. Sehr, gebruikten voor controle drie groepen van 100 dieren, die alleen maar
antibioticum kregen en één groep van 70 muizen, die alleen maar met Salmonella
typhi-murim geinfecteerd werden. Omdat, volgens Sehr., bij het kalf voornamelijk
met Salmonella rekening moet worden gehouden, werden de hoeveelheden toe tc

dienen aureomycine voor de muizen omgerekend tot per kg.-levend-gewicht-kalf en
de voedernormen daarvan. Daarvoor werd gerekend, dat het gewicht van een vol-
wassen muis 20 gram zou zijn. 8 dagen na de Salmonella-infcctie werden de dieren
gedood en het B.O. ingesteld.

De auteurs beschrijven uitvoerig de uitslagen van hun proeven, waarvan hier de vol-
gende resultaten genoteerd kunnen worden:

Bij de groep met een enkelvoudige aurcomycinc-bijvoeding kon in 86.4% na 18 uren
bij B.O. (vlees) positief Salmonella worden aangetoond; bij de groep met drievoudige
voederingsdosis in 81.6% na 18 uren, en de groep met de therapeutische dosis (per
os) na 18 uren in 67.2% van de gevallen.

Bij de 70 dieren van de controlegroep (met alleen maar S. typhi-murium) was het
percentage 88.5.

Sehr, concluderen, dat een enkel- en een drievoudige aureomycinc-bijvoedcring geen
belangrijke rem is bij het B.O. .Anders is het bij de therapeutische doses waarbij
zelfs door langere bebroeding van de platen en toepassing van „Anreicherung" alles
in het werk werd gesteld om de groei toch nog tc versnellen.

Zij vermelden verder nog, dat cr bij het onderzoek geen verschil in uitkomst bleek
te zijn bij het gebruik van Gassner- of Endopiaten, maar dat een aankweek („Anrei-
cherung") in tetrathionaatbouillon betere resultaten te zien gaf. Het aantonen van
Salmonella gelukte het beste uit de milt, daarop volgden lever en musculatuur.
Bij het bepalen van de aurcomycinespiegel van bloed en lever werden bij de groepen
met enkel- en drievoudige voederdoses concentraties gevonden, die lager waren dan
voor de remming in vitro van de gebruikte Salmonella-stam nodig was. Bij de groep
met therapeutische doses was er bij de bloedspiegel maar een gering verschil en de
leverspiegel gaf zelfs een hoger concentratie tc zien dan die voor de procf-Salrnonella-
stam.

Cray, F. V., Pilgrim, A. F. en VV c 1 1 e r, R. .A.: The digestion of foodstuffs in
the stomach of the sheep and the passage of digcsta through its compartments. 2. Ni-
trogenous compounds. Brit. J. Nutr., 12, 413, (1958).

Schrs. hebben uit de verhouding stikstof: lignine in voer en in de inhoud van pens,
boekmaag en lebmaag van 38 geslachte schapen, die op verschillende tijdstippen na
het voeren werden afgemaakt, de hoeveelheid stikstof bepaald die in de lebmaag en
de twaalfvingerige darm komt.

Hiej-bij bleek dat dit ongeveer 100% bedroeg van de stikstof uit het voer, als het N-
gehalte van het voer 1.1% bedroeg, maar dat dit daalde tot 65% als het N-gehalte
van het rantsoen steeg tot 1.8% en tot 48% als in het voer 2.9% N voorkwam. Be-
droeg het N-gehalte van het voer slechts 0.7%, dan kwam in de lebmaag meer stik-
stof dan in het voer zat.

Als minder dan 100% van de opgenomen stikstof de lebmaag bereikt, is dit een
gevolg van het feit, dat door de resorptie van ammoniak uit dc pens meer N verloren
gaat dan er met het speeksel aan wordt toegevoegd. Deze laatste hoeveelheid wordt
geschat op 0.5—2.0 gram per 24 ur. Naarmate het rantsoen dus eiwitrijker is, is het
percentage stikstof dat voor het dier verloren gaat groter.

Is het N-gehalte van de lebmaag inhoud groter dan in het voer, dan is dit een gevolg
van dc zeer geringe ammoniakrcsorptie uit de pens enerzijds, anderzijds van het feit,
dat de speekselstikstof en de maagsapstikstof aan de maaginhoud wordt toegevoegd.

(Parasitologische Schriftenreihe, Deel T, 170 blz., uitgever VEB Gustav Fischer Ver-
lag, Jena, 1958. Prijs: ingenaaid DM. 12,30)

Zowel wat betreft de inhoud als de typografische verzorging is het een zeer aantrek-
kelijk boekje. Hoewel „gründlich" (tóch is bij wijze van zeer hoge uitzondering een
enkele drukfout niet gecorrigeerd), is het boekje tegelijkertijd zeer praktisch.
In een inleidend gedeelte na de inhoudsop.gave worden al.gemene beschouwingen ge-
geven over de wormziekten, de diagnostiek en dc bestrijding hiervan en tevens wordt
op pag. 2 aangegeven welke van de besproken helminthen van praktische betekenis
zijn (in Duitsland). De wormen welke ook maar enigszins bij het varken verwacht
kunnen worden, worden volgens systematische ordening uitvoerig beschreven. Van
de tekst zijn 90 bladzijden gewijd aan de morfologie en de biologie van de endo-
parasieten, terwijl tevens de verspreidingsgebieden zijn vermeld.

In de volgende 30 bladzijden worden de door de wormen veroorzaakte ziekten be-
sproken, waarbij telkens symptomen, sectiebevindingen, diagnose en bestrijdings-
maatregelen onder de aandacht gebracht worden. In een speciale paragraaf wordt
nader ingegaan op de betekenis van de larvale helminthen.

Tenslotte worden nog gegeven detcrminatietabellen, tabellen van wormgeslachten en
soorten, een uitgebreide literatuurlijst waarnaar onder de tekstgedeelten wordt ver-
wezen, en een trefwoordenregister.

De naam Sprehn, één der grootmeesters der parasitologie, vormt een garantie voor
de kwaliteit van het alleszins lezenswaardige boek.

De afwerking is uitstekend; het papier is van prima kwaliteit, het lettertype is prettig
en er is een groot aantal duidelijke tekeningen en fotografische afbeeldingen in op-
genomen, de tekst is overzichtelijk en de plaatsing van de afbecldin,gen in de tekst
is .geslaagd.

Dit beknopte leerboek, waarvan deel I in 1953 en deel II in 1954 zijn verschenen,
is geschreven om in de na-oorlogse leemte van de in de Duitse taal geschreven veteri-
naire anatomieboeken tc voorzien. In tegenstelling met het na de oorlog opgezette
leerboek voor de anatomie der huisdieren van Nickel, Schummer en S c i-
f e r 1 e, dat meer het karakter van een handboek toont, heeft dit leerboek meer de
vorm van een compendium.

In het nu verschenen deel Hl worden het vaatstelsel, het zenuwstelsel, de zintui.g-
organen en de huid behandeld. Bij de beschrijving is in het algemeen de volgorde
paard, rund, varken, hond aangehouden. Evenals bij de voorgaande delen zijn dc
auteurs ook in dit deel er in geslaagd een goed overzicht van dc stof tc geven. Mede
omdat de tekst van goede, meest schematische tekeningen, is voorzien, kan het voor
de veterinaire student een goede leiddraad bij de studie zijn, al zullen de colleges
hierbij aanvullend moeten werken.

J. Dammers: Proefnemingen over orale toediening van stil-
boestrol aan volwassen mestvee; 24 pag.

(Uitgave: Ministerie van aLndbouw, Visserij en Voedselvoorziening, Directie van
de Landbouw.)

Een groot gedeelte van de Amerikaanse literatuur wat betreft het verstrekken van
stilboestrol aan mestvee, bespreekt de toediening van dit preparaat aan ossen en soms
aan vaarzen, maar niet aan ouder vrouwelijk rundvee.

Aangezien het mestvee in Nederland voor een belangrijk deel bestaat uit afgemolken
koeien, besloot men aan het Rijkslandbouwproefstation (de tegenwoordige naam is:
Instituut voor Veevoedingsonderzoek „Hoorn") te Hoorn na te gaan of de orale
toediening van stilboestrol aan dieren in de tweede helft van de lactatie, en bestemd
voor de slacht, zin zou hebben.

Eén proef met 14 dieren vond plaats op stal (zg. melkend mesten), terwijl de twee
andere proeven uitgevoerd werden met droogstaande koeien, die vetgeweid werden.
Iedere groep bestond in totaal uit 14 dieren. De gemiddelde leeftijd was resp. 6 jaar
en 5 maanden, S/a jaar en 4 jaar en 8 maanden.

In de eerste twee proeven ontvingen de proefdieren 10 mg stilboestrol per dier per dag,
in de derde proef 20 mg per dier per dag.

Bij geen van deze proeven was er invloed merkbaar van het hormoonpreparaat op de
groei en de slachtkwaliteit. Tabellen en grafieken verduidelijken een en ander.

VARKENS CONFERENTIE GEHOUDEN 24 SEPTEMBER 1958, GEORGANI-
SEERD TE \'S-HERTOGENBOSCH DOOR DE OLIEFABRIEKEN CALVÉ-
DELT.

Prof. Dr. W. K. Hirschfeld: „Biggenopfok en b i g g e n s t e r f t e".
Dc big ontvangt de afweerstoffen waarover de zeug beschikt via de eerste biest. De
biggensterfte is hoog, ongeveer één kwart van de biggen — in Nederland, Duitsland,
Engeland, de Verenigde Staten en Nieuw-Zecland bedraagt dit percentage 25—30%

— sterft beneden de leeftijd van 8 weken. Het grootste gedeelte hiervan sterft be-
neden de leeftijd van 4 dagen. Ongeveer 5% van de biggen wordt dood geboren:
± 1,3% is niet levensvatbaar; ±3% sterft door verkleuming; ±2% sterft omdat
ze onvoldoende biest krijgen en 10 a 15% van de biggen wordt door de zeug dood-
gelegen.

De levensvatbaarheid van de biggen houdt in sterke mate verband met het geboorte-
gewicht. Het gemiddelde geboortegewicht is 1,15 a 1,2 kg. Biggen geboren met een
geboortegewicht van 450 gram hebben geen levenskans. Van de biggen met een
geboortegewicht van 680 gram worden er ± 13% gespeend. Is het geboortegewicht
1000 gram dan was dit percentage ± 63%. Biggen van 2 kg. worden zelden geboren.
Op de 7500 worpen waren 2 worpen met biggen met dit geboortegewicht. Deze dieren
bleven allen in leven.

Statistisch kon ook worden aangetoond, dat de levenskans afneemt als de toomgrootte
groter is dan 12. Boventallige biggen — de biggen die er meer zijn dan 12 per toom

(Het verdient aanbeveling bij cen toomgrootte van meer dan 12, de boventallige
biggen met het laagste geboortegewicht af te maken of de toom na enkele dagen ge-
deeltelijk van de zeug weg tc nemen en deze groep met kunstmelk op te fokken, ref.)
Het vroegtijdig wegnemen van alle biggen en de opfok van biggen met kunstmelk
heeft het voordeel dat de zeug minder belast wordt en minder vermagert en dat men
de zeug minder behoeft te voeren. Verder kan de zeug dan per 2 jaren ongeveer
5 worpen produceren. De opfok van de biggen met kunstmelk is echter weer duurder

en vraagt vrij veel werk. Het is een moeilijke beslissing welke kant men iiit moet.
Bij kunstmelk-opfok maakt men van de zeug een „eierproducente broedmachine".
Men selecteert dan niet meer op „goede moederschapszorg" door dc zeug. Ook dit
moet men niet uit het oog verliezen. Ter vergelijking met onze kippen-fokkerij ware
op te merken dat onze witte leghorn praktisch niet meer „broeds" wordt en der-
halve als broed- en kloekhen vrijwel niet meer geschikt is. Mag men deze kant uit
met onze zeug?

Na de eerste 3 weken maken de biggen bij de opfok een moeilijke tijd door tengevolge
van de vele ziekmakende agentia. We trachten dit zoveel mogelijk te beperken door
hygiënische maatregelen. We moeten dit wellicht ook niet overdrijven. De stelling dat
de opgefokte dieren die het onder matige omstandigheden doen, onder beste omstan-
digheden zullen uitblinken moge misschien aanvechtbaar zijn. Zolang niet het tegen-
deel is bewezen lijkt het voorhands verstandig deze stelling tc aanvaarden.

De heer Joh. de Veer: „Vooruitzichten in de varkensfokker ij".
In het bijzonder ter ondersteuning van de positie van de kleinere bedrijven is een
behoorlijke omvang van dc varkeneshouderij van groot belang. Door het stellen van
een garantie-prijs voor bacon kon, vooral tot voor enkele jaren terug, dc overheid de
varkenshouderij lonend houden daar het mogelijk was een vrijwel onbeperkt aantal
varkens uit de binnenlandse markt te houden. Niet alleen de Nederlandse varkens-
stapel breidde zich uit doch ook de Engelse, Deense en Ierse. Sinds 1956 is bacon in
Engeland geen distributie artikel meer. Daarna bleek tevens dat Engeland geen onbe-
perkte hoeveelheden meer wenste op te nemen. Er kwamen voor ons andere markten
— ham in blik naar Amerika, luncheon meat naar Engeland, vers vlees naar Frankrijk
en Italië — doch hiervoor golden geen contracten en garantie-prijzen zodat men op
basis van de wereldmarkt terecht kwam. Dit betekende dat de garantieprijs niet meer
regelmatig was te handhaven. Nu de varkenshouderij niet meer geregeld kan worden
door een garantieprijs voor baconvarkens moesten dus andere oplossin.gen worden
gezocht. Gedacht werd aan een reglementering avn de varkensstapel op basis van 3,3
miljoen slachtingen per jaar. Deze straffe regeling werd moeilijk uitvoerbaar geacht.
De overheid kwam met de volgende regeling. Om de kostprijs te benaderen werden
ten behoeve van een marktordenend beleid 5 a 10 miljoen gulden ter beschikking ge-
steld. Indien de kostprijs niet wordt gehaald stelt dc regering maximaal ƒ 20 miljoen
beschikbaar voor een nabetaling van ten hoogste 10 cent per kg. Daarnaast wordt de
opbrengst van de monopolie-heffingen bij de invoer van voedergranen ter beschik-
king gesteld.

Het Productschap nam 2 miljoen uit het vleesfonds zodat met de 10 miljoen van de
overheid, 1 miljoen per maand vermeerderd met de opbrengst der monopolie-heffin-
gen, beschikbaar is voor een marktordenend beleid door middel van toeslagen op uit-
gevoerde bacon, hammen in blik, industrie spek, alsmede een tijdelijke toeslag op le-
vende varkens, geslachte varkens en vers vlees.

Een regelmatige aanfok van een niet tc groot aantal varkens is derhalve van het
grootste belang. Bij een produktie van 400.000 slachtvarkens of meer in één maand
zijn deze alleen tegen verlics-gevendc prijzen te plaatsen, \\\'ooral de mester raadplege
de dekkingscijfcrs die regelmatig worden gepubliceerd. Vooral als er teveel biggen
dreigen te komen moet de mester een lage prijs geven voor de biggen zodat de fokker
niet wordt .geanimeerd, anders zal de mester een te lage prijs maken voor zijn slacht-
varkens, Ons marktregulerend vermogen is thans aanmerkelijk kleiner dan voor enkele
jaren terug. De rentabiliteit van de varkenshouderij wordt individueel verder in sterke
mate beheerst door het type varken, het voederverbruik, huisvesting en verzorging.
Het Productschap is thans voornemens op korte termijn maatregelen te nemen om
varkens met zacht spek niet meer als baconvarkens te accepteren. Dit betekent voor
de leverancier een minder-prijs die op ± 25 cent per kg. is te stellen. De werkgroep
„zachte bacon" heeft richtlijnen — waarbij het vooral gaat om het joodadditie-getal —
opgesteld die, indien ze door de mengvoederindustrie op de juiste wijze worden op-
gevolgd, het optreden van zacht spek in sterke mate zullen beperken.
Indien gebruik gemaakt wordt van de wetenschap en voorlichting die in Nederland

in ruime mate aanwezig is zal dit zowel de kostprijs als de kwaliteit van de afgeleverde
slacht-produkten ten goede komen. Mede daardoor kunnen de vooruitzichten van de
varkenshouderij in dc huidige omvang gunstig worden genoemd.
Tenslotte werd deze conferentie besloten met de instructieve film: „Varkens houden
is een kunst". Hierin werd de varkenshouder getoond hoe hij met eenvoudige middelen
op de voordeligste manier varkens kan houden. In deze film werd tevens gewezen op
het financieel rendement in verband met de kwaliteit van het slachtprodukt.

Interessant zijn steeds weer de verslagen van dc keuringen op afstammelingen en de
gegevens omtrent de producticvererving. Een ieder die met de veehouderij in Noord-
Holland te maken heeft, moet van deze gegevens op de hoogte zijn.
Opmerkelijk is voorts dat de .326 roodbonte dieren die blijkbaar in Noord-Holland
voorkomen tot een apart vecslag gerekend worden, d.w.z. naast het zwartbonte en
het zwartblaar. Niet duidelijk is of het hier M.R.IJ. of rode F.H. runderen betreft.
Dc gemiddelde producties voor de zwartbonten waren voor de verschillende leeftijds-
klas.sen als volgt:

Opmerkelijk is het niet te hoge vetgehalte en de goede hoeveelheid melk.
Aanvragen om toezending van dit verslag moeten gericht worden tot het Landbouw-
huis in Alkmaar.

DERDE WERELDCONGRES OVER \\ RUCHTBAARHEID EN STERILITEIT.
Dit congres, georganiseerd door „The International Fertility Association", wordt van
7 tot 13 juni a.s. in .Amsterdam gehouden. Onderzoekers uit 51 landen zullen mede-
delingen doen over hun nieuwste onderzoekingen ter bestrijding van kinderloosheid
in het huwelijk.

De International Fertility .Association, opgericht in 1951 in Rio de Janeiro, heeft ten
doel de onvruchtbaarheid te bestuderen en te bestrijden door onderzoekingen hier-
omtrent internationaal te coördineren. Het congres wordt gehouden in het Koninklijk
Instituut voor de Tropen, de hoofdthcmata zijn o.a. de psychische en hormonale
oorzaken van steriliteit, de dood van de vrucht vóór zijn geboorte en dc steriliteit bij
dieren.

Naast de vertoning van de laatste wetenschappelijke films over steriliteit bij mens en
dier zal een wetenschappelijke tentoonstelling worden gehouden, evenals excursies
naar Organon, Philips en Philips Roxane.

Bij de diergeneeskundige sectie van het congres zullen volgens het voorlopig pro-
gramma voordrachten gehouden worden door sprekers uit 18 landen.
Volledige nadere inlichtingen t.a.v. deelname aan het congres, programma, enz. zijn
te verkrijgen bij Dr. L. I. Swaab, Hon Secretary 3rd World Congress on Fertility and
Sterility, Agnietenstraat 4, Amsterdam-C.

Het Bondsinstituut voor K.I. bij huisdieren in Wels (Thalheim, Oostenrijk) organi-
seert haar jaarlijkse congres op 29 tot 31 augustus aldaar.

Hierop zullen o.a. de volgende onderwerpen worden behandeld: de stand van het
spermaonderzoek, K.I. en voorbehoeding tegen Vibrio fetus infectie, de endocrine
basis der vruchtbaarheid, K.I. en moderne veeteelt, K.I. en internationale sperma-
uitwisseling, enz.

De sprekers zullen nader worden aangekondigd, aanmeldingen voor deelname aan het
congres kunnen worden gericht tot Hochsch. Dozent Dr. R. Koller, Bundesanstalt für
künstliche Befruchtung der Haustiere in Wels, Österreich.

Op dit congres, dat onder auspiciën van het Europaeum Medium Collegium van
28 mei tot 27 juni a.s. in Terme de Montecatini bij Florence zal worden gehouden,
zal door sprekers uit Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Italië en Scandinavië als
hoofdthema worden behandeld: mens en milieu, voeding en geneesmiddel, hart en cir-
culatie-stoornissen.

Men wende zich voor volledige nadere inlichtingen, programma, enz, tot: Europäischer
Fortbildungskongress für Deutschsprechendc prakt. Ärzte, Organisationsausschusz,
Schwanthalerstrasze 49, München.

In overeenstemming met vroegere bevindingen met 36 stieren werden ook thans geen
nadelige gevolgen ondervonden bij het transport van 60 volwassen stieren, behorende
tot 6 verschillende rassen over afstanden van 450—3000 km. per trein, auto of
vliegtuig.

De maand van het transport was het gemiddelde non-return 70.7% en de maand
er na 70.3%.

Door het Bureau van onze Landbouwattaché tc Londen werd kort geleden een bezoek
gebracht aan de varkensfokkerij van Lt. Col. Sir Wyndham Knight, die Wcssex
saddlebacks fokt met 16 paar ribben.

De varkens zijn daardoor langer dan normaal. Er bestaat veel vraag naar in het
buitenland. De Nederlandse kolonie in Brazilië is voornemens een drietal fokbcren
aan te kopen. Kol. Knight heeft een zeer uniforme kudde fokvarkens. Bepaalde on-
gewenste karakter-trekken, als bijv. te lange oren, heeft hij weggefokt.
Het fokken in de richting van 16 paar ribben heeft pas in de laatste jaren resultaat
opgeleverd. De fokker verwacht hiervan niet alleen een langer varken, maar tevens
een meer gespierde rug.

Voor de goede orde wordt er op geattendeerd, dat bij de verschijning van deze af-
levering de periode voor het verkrijgen van contributiereductie is verstreken.
Degenen die hun contributie nog niet hebben voldaan wordt dringend verzocht het
— voordat een bankkwitantie wordt aangeboden — alsnog op de gewone manier te
doen, d.w.z. door overschrijving op gironummer 511606 ten name van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Zoals bekend bedraagt de contributie ƒ 100,—, verhoogd met f 10,— voor het
Eeuwfeestfonds, tenzij men vóór 1 april op grond van de ingezonden gegevens bericht
heeft ontvangen omtrent een nader vastgesteld gereduceerd bedrag.

Tot nu toe hebben zich reeds meer dan 50 deelnemers (dierenartsen, dames, stu-
denten etc.) opgegeven voor deelneming aan het XVI Internationaal Diergenees-
kundige Congres, dat van 21—27 mei a.s. te Madrid zal worden gehouden.
Gezien de vrij kostbare en lange reis, is dit voor Nederland een mooie vertegenwoor-
diging, die de afvaardiging naar Stockholm zelfs nog overtreft.

Met enkele reisbureaus wordt nog onderhandeld over een gezamenlijke reis, waardoor
vrij belangrijke reducties kunnen worden verkregen.
De deelnemers worden hiermee per circulaire uitvoerig ingelicht.

Voor degenen, die zich nog niet hebben opgegeven volgen hieronder enkele globale
richtprijzen:

Er is een bijzonder snelle verbinding met zeer comfortabele treinen. Misschien zullen
deze gunstige reismogelijkheden nog meer dierenartsen animeren om dit congres mee
te maken.

Degenen, die zich nog willen opgeven, dienen direct een inschrijvingsformulier aan
tc vragen bij het secretariaat van de Permanente Nationale Commissie voor de Inter-
nationaal Diergeneeskundige Congressen, Rubenslaan 123, Utrecht.
Van de mogelijkheid dc Handelingen van het Congres aan te vragen, is nog maar
betrekkelijk weinig gebruik gemaakt.

In deze Handelingen wordt een volledig verslag opgenomen van alles wat op het
Congres betrekking heeft, dus ook de rapporten, voordrachten en mededelingen.
De prijs bedraagt ƒ 40,—. Ook hiervoor moet een inschrijvingsformulier worden
aangevraagd bij eerdergenoemd secretariaat.

Dc Luxemburgse regering stelt, evenals in voorgaande jaren, voor het jaar 1959 een
aantal beursmaanden ter beschikking van Nederlandse studenten en pas afgestudeer-

den, die in Luxemburg onderzoekingen willen verrichten of aldaar van een bepaald
onderwerp een speciale studie willen maken.

Gegadigden dienen tenminste het candidaatcxamen te hebben afgelegd.
Het bedrag der maandelijkse vergoeding is vastgesteld op 4000 Luxemburgse francs.
Zij, die voor een dergelijke beurs in aanmerking willen komen, dienen hun aanvrage
vóór 15 april in te dienen bij de chef van de afdeling Buitenlandse Betrekkingen van
het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, Prinsessegracht 15, \'s-Gra-
venhage.

3. de door hen behaalde diploma\'s en eventueel van hun hand verschenen publikaties
te vermelden;

4. een aanbeveling over te leggen van de hoogleraren onder wier leiding zij studeren/
gestudeerd hebben;

In het kader van het Nederlands-Engels Cultureel Accoord wordt door de Britse
Regering op basis van uitwisseling, voor het lopende akademisch jaar, een zevental
beurzen beschikbaar gesteld voor jonge Nederlandse wetenschappelijke onderzoekers,
die er belang bij hebben in Engeland een kort bezoek te brengen aan wetenschappelijke
onderzoekers of instellingen.

De beurzen zijn dus bestemd voor diegenen, die hun universitaire studie, hetzij sinds
kort, hetzij sinds langere tijd, voltooid hebben en zich bezig houden met een bepaald
wetenschappelijk onderzoek, voor de ontwikkeling waarvan het gewenst is, dat zij in
persoonlijk contact treden met collegae in Engeland of aldaar zich op de hoogte stellen
van bepaalde methoden of resultaten.

De duur van het verblijf is in principe gesteld op ongeveer 10 dagen. De reiskosten
2e klasse naar Engeland en terug worden door dit ministerie vergoed. Een verblijfs-
vergoeding van £ 2.10 per dag wordt door de British Council beschikbaar gesteld.
De beurshouders worden verondersteld zelf in overleg met de betrokken Engelse ge-
leerden of instellingen de details van hun verblijf (periode, duur, etc.) te regelen.
Degenen, die voor een beurs als hier bedoeld in aanmerking willen komen, dienen
vóór 15 april a.s. hun sollicitaties te richten tot het Hoofd van de afdeling Buiten-
landse, Betrekkingen van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen,
Nieuwe Uitleg 1, \'s-Gravenhage.

Behalve de gebruikelijke opgave van personalia en behaalde diploma\'s dient in de
sollicitatiebrief een omschrijving van het studiedoel, gezien in het verband met de
onderzoekingen van de sollicitant, gegeven te worden.

De Zweedse Regering heeft voor het studiejaar 1959—1960 wederom een beurs van
een akademisch jaar ter beschikking gesteld t.b.v. een Nederlandse student. De studie-
beurs wordt gegeven om de student in de gelegenheid te stellen dieper in zijn studie
door te dringen en hem tevens in staat te stellen Zweden, t.w. het land, het volk, de\'
Zweedse gewoonten en gebruiken alsmede de geestesgesteldheid en dc natuur van het
land te leren kennen.

Het bedrag van de beurs bedraagt 4000 Zw. kronen, benevens een toelage van 270
Kr. voor de rei.skosten. Het is mogelijk dat de beurs verdeeld wordt over twee candi-
daten. Het akademisch jaar begint in Zweden in oktober. Het is gewenst, dat stu-
denten, die colleges in de Scandinavische talen wensen te volgen, reeds tevoren een
behoorlijke kennis van deze talen bezitten.

Sollicitaties dienen vóór 10 april a.s. gericht te worden aan de Zweedse ambassade.
Jan van Nassaustraat 26, Den Haag. Deze moeten in het Nederlands gesteld zijn en
de volgende gegevens bevatten:

a) volledige naam en adres; b) geboortejaar en datum; e) nationaliteit; d) geslacht;
e) burgerlijke staat; f) examens (copie van de cijferlijst van het eindexamen ge-
gevens omtrent event. univ. examens; g) talenkennis; h) huidige en vroegere werk-
zaamheden: i) toekomstige werkzaamheden; j) nauwkeurige uiteenzetting inzake het
studiedoel in Zweden; k) aanbevelingsbrieven van tenminste 2 bij de studie betrokken
hoogleraren; 1) universiteit of instituut, waar de kandidaat bij voorkeur wil studeren;
in voorkomende gevallen een speciale hoogleraar, bij wie men wenst te studeren;
m) vroegere buitenlandse reizen en event. bezoeken aan Zweden; n) indien de solli-
citant enige geschriften uitgegeven heeft, dan gelieve hij de titel ervan op te geven
en tevens het jaar, waarin het geschrift gedrukt werd te vermelden; o) twee pasfoto\'s.

Diergeneeskundige afdeling van het Universiteits Museum.
In de laatste twee maaden mocht het museum enige aanwinsten ontvangen van insti-
tuten van de faculteit der diergeneeskunde;

Een microtoom van Schanze; een groepsportret van 1896; 4 muilkorven voor honden;

Aan 3 muilkorven hangen kleine perkamenten papiertjes; helaas zijn de opschriften
praktisch onleesbaar, maar op één staat: Zwitserl. en op een ander C. de Guillfebell.
27 Aug. 1872; dus blijkbaar zijn dit voorbeelden van muilkorven, zoals ze in diverse
landen gebruikt worden.

De microtoom van Schanze is van het bekende type van Jung, Reichert e.a. van rustend
preparaat en dus bewegend (horizontaal) mes, maar die van de Groot is van het
veel minder voorkomend type van stilliggend horizontaal geplaatst mes en bewegend
preparaat. De maker, J. G. de Groot, blijkt van 1882—1900 custos geweest te zijn
bij het toenmalige Museum voor Natuurlijke Historie der Rijks Universiteit te Utrecht
(huidige Zoölogisch Laboratorium). Zijn microtomen moeten grotere bekendheid ge-
had hebben dan alleen in Utrecht, omdat hij in het Handwörterbuch der Natur-
wissenschaften, deel \\T, genoemd wordt als microtomen-fabrikant tussen firma\'s als
Jung, Reicert, Becker e.a. Het feit dat een technicus der Universiteit ook optrad als
instrumenten-fabrikant kwam toen wel meer voor.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

R. O. Cohen, Rubensstraat 63 I, Amsterdam.
F. J. Grommcrs, Oosterringweg 4, Markenesse.
H. Lcmpke, Steinenburglaan 12, De Bilt.

I. A. T. Rigter, Winterswijkseweg 3, Groenlo.
J. M. F. Saes, Stationsplein 10, Weert.

Door het Hoofdbestuur wordt de volgende collega voor het lidmaatschap voorgedragen:
Dr. F. A. de Zeeuw, Soestdijkscweg 91 Z, de Bilt.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten C. B. de Lint, H. W. F.
Picard, Mevrouw .A. E. le Rüttc-Schaafsma, H. C. J. Schoenmaker en R. H. Scholz
aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

liet nummer van de pagina, vermeld achter onderstaande mutaties, heeft betrekking
op het zojuist verschenen Jaarboekje 1959. Voorzover vorenbedoeld nummer wordt
gevolgd door een sterretje, wil dit zeggen dat de desbetreffende mutatie alreeds in dat
jaarboekje is verwerkt.

Annema, A., van Leeuwarden naar Oldcberkoop, Wolvegasterwcg 20, tel. 05164—260,
P., ass. bij R. Schuring. (141*)

(privé), 05100—25241 (bur.), directie-adviseur Koopman\'s Meelfabrieken te Leeu-
warden. (142*)
Barkema, R. M., te Utrecht, naar Biltstraat 192, aldaar, tel. privé 030—20839. (142*)
Have, M. B. ten, van Wassenaar naar \'s-Gravenhage, Boekweitkamp 40. (160*)
Klarenbeek, S. R., van Zaltbommel naar Katwijk aan Zee, Boulevard 104 tel 01700
—512521 (bur.). \' \'(igg.)
Krediet, P., van Olst naar de Bilt, Park Arenberg 29, tel. 030—61967, wetensch.

Lagerweij, E., te Utrecht, aangesloten onder tel. 030—24254, wetensch. ambt R.U.

Merkens, Prof. Dr. J., te Zeist, naar Arnhemse Bovenweg 12 (Midlandflat 70), al-
daar (tel. ongewijzigd). (17*6*)
Pas, G. J. ten, te Winterswijk, naar Misterweg 44, aldaar, tel. 05430—2691. (181)
Snijder, M., te Barneveld, tel. gewijzigd in 03420—3150 (privé), 2565 (bur.), gr.
gewijzigd in 980678. (189)

Kloosterboer, J. W., te Olst, „Heesterhof", tel. 06708—220 (voortzetting praktijk
P. Krediet). (169*)

Snoeck, Jhr. M. A., te Zaltbommel, Gasthuisstraat 24, tel. 04180—404 (voortzetdng
praktijk S. R. Klarenbeek). (189*)

Commandeur, N. A., te Leiden, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1958, als plaatsvervangend
Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst, zulks in verband met zijn benoeming
tot Inspecteur bij die dienst. (150*)

Goosens, J. M, M., te Oploo (N.-Br.), vóór diens naam staat een sterretje afgedrukt,
hetgeen echter op een drukfout berust, daar voornoemde collega wel lid is van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde en dus dit sterretje moet worden geschrapt. (157)

In the article „Two photometric Methods for Measurement of Bull Sperm Motility"
by G. C. van Dam (Tijdschr. v. Dierg., 83, 15 December 1958 issue) some corrections
have to be made.

page 1245: „The cxtinctiornetric method" must be „The cxdnctio-metric method",
page 1247: 2nd sentence from top:

„centrifugated for 8 minutes at 50 g." must be „centrifugated for 8
minutes at 1500 g."
2nd sentence from the bottom:
„extinctiometric" must be „extinctio-metric".
page 1248: under fig. 6:

„extinctiometrically" must be „extinctio-metrically".
page 1254: last sentence:

„clumping of dead cells" must be „bumping of dead cells",
page 1256: middle of the page:








\' g

Groot was de ontroering, toen het bericht van het
overlijden van collega Dr. S. Bakker de groep van zijn
vrienden aan de Rijksseruminrichting, de werkkring
waarvan hij ruim een half jaar geleden om gezondheids-
redenen afscheid had genomen, bereikte.
Reeds jaren worstelde Bakker met het dilemma: de
vermeende verplichting om althans tot de officiële leef-
tijd van pensionnering de gemeenschap te moeten
dienen, terwijl de lichamelijke gesteldheid geen voort-
zetting van de arbeid gedoogde. Eerst de dringende
adviezen van meerdere artsen hebben laat, te laat?,
een besluit tot non-activiteit kunnen forceren.
Op 19 februari l.l. is Dr. Bakker bij een op zijn ver-
zoek ingesteld medisch onderzoek niet meer uit de
daarbij toegepaste lichte narcose ontwaakt. Nu bleek,
hoe broos het lichaam was.

Collega Bakker, geboren op 19 mei 1896 te Muntok-
Banka, ontving zijn middelbare schoolopleiding in
Nederlands Oost-Indië. In 1920 verwierf hij in Neder-
land het diploma van veearts; het jaar daarop huwde
hij en trad als gouvernementsveearts in Nederlands-
Indië in functie, in 1929—1930 onderbroken door een
verlofperiode in Nederland, tijdens welke hij bij Prof.
De Blieck promoveerde op het proefschrift „Over de
Surra en haar bestrijding in Nederlandsch Indië".
Op de diverse standplaatsen op Java en Sumatra heeft
Bakker zeer verdienstelijk werk gedaan met betrekking
tot de bestrijding van veeziekten, in het bijzonder
surra en tuberculose. Erkenning voor deze verdiensten
verkreeg hij in augustus 1937 in de vorm van een
Koninklijke Onderscheiding: Ridder in de Orde van
Oranje Nassau. Zijn grote belangstelling en gedegen
ervaring leidden er toe, dat hem de opstelling van een
nieuwe wetgeving voor de bestrijding van veeziekten in
Nederlands-Indië werd toevertrouwd.
Na de tweede wereldoorlog zette hij zich als hoofd van
de Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst in Indonesië
in voor de wederopbouw van zijn geliefd geboorteland.

In 1946 zocht Bakker in Nederland nieuw emplooi voor
zijn activiteit en vond deze al spoedig in de functie
van wetenschappelijk ambtenaar bij de Rijksserum-
inrichting. Hij werd hier belast met de bereiding van
de immuunsera tegen een aantal veeziekten en van een
serie van voorbehoedende entstoffen. De aanpassing
aan zijn nieuwe taken heeft hij zich snel, dank zij zijn
enorme energie, verworven. Een uiterste zorgzaamheid
kenmerkte zijn werkzaamheden en de profijten hiervan
zijn de naam van de Inrichting en de veehouderij ten
goede gekomen.

Toen in Nederland in 1951 de behoefte ontstond aan
een afweermiddel tegen de zich hier vestigende pest
onder de varkens heeft Bakker zich in korte tijd een
produktie opgebouwd van het zg. kristalvioletvaccin,
die kwalitatief en kwantitatief aan de verlangens vol-
deed. Welke inspanningen hem dit gekost heeft en
welke voortdurende zorgen is slechts aan zijn naaste
medewerkers bekend.

Bakker eiste ontzettend veel van zichzelf en stelde de
hoogste eisen aan wat uit zijn handen kwam. Voorwaar
sublieme eigenschappen voor de persoon, aan wie ver-
antwoordelijkheid voor de deugdelijkheid van bio-
logische preparaten, die bij honderdduizenden dieren
worden toegepast, is toevertrouwd. Zo ook voor de
persoon, die zich in zijn Indische periode in haast pijn-
lijke mate de gezondheidszorg voor het vee in zijn res-
sort aantrok en na de oorlog de reconstructie van de
gehele veterinair dienst.

Naast de revenuen van het vele praktische en orga-
nisatorisch werk diende onze collega de diergenees-
kunde door in enkele tientallen publicaties in de Vee-
artsenijkundige Bladen voor Ned.-Indië en het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde zijn ervaringen en onder-
zoekingen vast te leggen.

Het spreekt vanzelf, dat het verantwoordelijkheids-
gevoel Bakker ook in zijn particuliere leven tot richt-
snoer gold. Een afspiegeling hiervan vinde men in zijn
gezin.

Een eenmaal gegroeid persoonlijk contact droeg hij
door de jaren verder; zijn absolute onkreukbaarheid
en rechtschapenheid drukten hun stempel op de uitge-
breide kring van vrienden uit Indische en Hollandse
jaren. . . .

En thans moeten wij ons realiseren, dat deze collega
weggevallen is uit de kring van verwanten en vrienden.
In sterke mate gaan onze gedachten van deelneming
uit naar Mevrouw Bakker, wier kinderen in andere
werelddelen hun bestemming hebben gevonden.
Mogen haar en hun gevoelens, bij de plechtigheid te
Westerveld vertolkt door het slotkoor van Bach\'s
Matthäus Passion, uitstijgen boven de droefheid van
heden en zij de levensvorm hervinden, in zo sterke mate
door de overledene aangegeven.

Binnen een tijdsverloop van een jaar zijn bij de door de veehouders woon-
achtig in de provincie Utrecht ingezonden te vroeg geboren vruchten, twee
kalveren aangetroffen waarvan een belangrijk deel der ledematen ontbrak
en de kop slechts geringe afwijkingen vertoonde. Deze afwijking is bekend
onder de naam Peromelie. Men spreekt van Amelie, wanneer alle vier lede-
maten ontbreken, terwijl afwezigheid van voorste resp. achterste ledematen
aangeduid wordt als Amelia anterior of Abrachie, resp. Amelia posterior of
Apodie.

Wriedten Möhr (1929) hebben belangrijke kop-misvormingen en ge-
deeltelijk ontbreken van de ledematen vermeld. Zij hebben deze met de
naam Acroteriasis congenita aangeduid (d.w.z. ontbreken van de uitste-
kende delen).

Gotink, deGrootenStegenga (1955) delen mede, dat de Hol-
landse naam is otterkalf of zeehondkalf.

Gevallen van gedeeltelijk ontbreken van eldematen, gepaard gaande met
geringe kopafwijkingen, zijn tot nu toe in dit tijdschrift en voor zover mij
bekend ook niet in de buitenlandse literatuur vermeld. Bij de kleine her-
kauwers zijn overeenkomstige gevallen wel bekend.

Kroon en vanderPlank (1931) hebben in Noord-Holland een vijftal
lammeren, afkomstig van één ram gezien, die ä terme levend geboren
werden, maar waarbij de onderbenen geheel of bijna geheel vanaf de tarsus
en carpus ontbraken. Bewust of onbewust was hier sprake van inteelt. Helaas
is het niet gelukt een dergelijk lam in leven te houden, zodat men geen in-
teelt-proeven heeft kunnen verrichten, teneinde na te gaan of deze afwijking
misschien door genmutatie is ontstaan.

Schanz (1952) heeft ongeveer dezelfde afwijking als bij deze lammeren
vermeld, waargenomen bij een ä terme doodgeboren bokje. De bovenkaak
was iets verkort. Het linker spronggewricht bestond uit enigszins rudimen-
taire tarsaalbeentjes, terwijl het onderste gedeelte gevormd werd door een
klein ovaal beentje, dat op te vatten was als een tarsaalbeentje of een meta-
tarsaal rudiment. Het rechter spronggewricht was vrij normaal gebouwd,
maar het ondereind van het lidmaat omvatte een zeer kort krom gedeelte
van de ossa metatarsalia 3 en 4 en twee kleine beentjes, die opgevat moesten
worden als rudimenten van phalanx I of van de distale epifysen van de
ossa metatarsalia. Een aanduiding van klauwen en bijklauwen was aan-
wezig.

Deze afwijking, die beschreven is als tarsale peromelie, wordt volgens ver-
moeden van Schanz toegeschreven aan het optreden van genmutatie met
letale werking. Zij baseerde haar vermoeden mede op het feit, dat bij het
bokje een te korte bovenkaak (brachygnathia superior) aanwezig, welke
door M a c h e n s als een erfelijk gebrek bij de geit wordt beschouwd. Vol-

gcns Schanz zou de misvorming geen gevolg zijn van amniogene afsnoe-
ring, omdat rudimentaire klauwen en bijklauwen aanwezig waren. De
overige lichaamsdelen en organen waren normaal.

Op 27 november 1957 werd ontvangen van de veehouder S. te H. een
runderfoetus (M), ± 5 maanden oud. F.H.-ras. Vader: stier W.
Sekliebevinding:

Het kalf is voor de leeftijd te weinig ontwikkeld; de huidskleur is grauw rood, pig-
mentatie-vlekken zijn totaal afwezig; de huid zelf is iets te dun, de te kleine kop heeft
te kleine ogen en oogleden (micropththalmie) en een geringe verkorting van de
bovenkaak; het gehemelte is niet gespleten; neus, tong en oren hebben de normale
afmetingen.

Ledematen: distaal van de beide normaal gebouwde spronggewrichten bevinden zich
de twee proximale epifysen van de ossa metatarsalia 3 en 4. Ze hebben slechts een
diameter van 1 cm. en een dikte van ± 0.4 cm. De gewrichtsvlakken van de beentjes
die het tarso-metatarsaal gewricht vormen, zijn met kraakbeen bedekt. De andere
zijden van de metatarsale epifysen zijn vlak, iets ruw en niet met periost bedekt. Het
benige gedeelte van de beide achterste lidmaten is met huid bedekt. Beneden de onder-
rand van de huid bevindt zich een kluwen rudimentaire peesjes, bloedvaten en ze-
nuwen met aan de distale kant enkele boongrote aanduidingen van klauwtjes. Het
geheel heeft een lengte van ± 8 cm.

Op 22 oktober 1958 werd ontvangen van de veehouder V. te L. een foetus
(V), ±: 5/2 maand oud. Vader: stier R.

Afmetingen kalf: romplengte 40 cm., koplengte 12.5 cm., borstdiepte 15 cm.
Huid: grauw gekleurd, geen pigmentatie-vlekken aanwezig, ook niet op de plaats van
de horens; de huid is zeer dun en elastisch (kikvorshuid). Door de huid heen zijn de
staartbeentjes één voor één zichtbaar.

Kop: iets te smal, zeer geringe verkorting van de bovenkaak; ogen, oogleden, oren,
neus en gehemelte normaal.

Ledematen: wat betreft de achterste ledematen kan verwezen worden naar de be-
schrijving van het vorige kalf. Evenwel is de kluwen peesjes, enz., lateraal van het
linker spronggewricht verborgen onder een vliesje dat circulair verloopt van 2 cm.
boven het spronggewricht tot de onderrand van het aanwezige deel van het lidmaat.
Mogelijk is dit vliesje een gedeelte rudimentaire huid en ter hoogte van de onderrand
van dc epifysen naar proximaal omgeslagen. Bij het rechter spronggewricht zijn res-
tanten van dit vliesje zichtbaar.

Voorste ledematen: Het beenweefsel distaal van de proximale einden van de ossa
metatarsalia 3 en 4 ontbreekt, uitgezonderd de vrij lange puntig eindigende diafyse
van os metatarsale 4 van het linkervoorbeen. De bij de achterste ledematen beschreven
kluwen rudimentaire peesjes, bloedvaten, zenuwen en klauwtjes is eveneens zichtbaar.

Diagnose: Perornelia carpalis et tarsalis bilateralis.
Bespreking der waargenomen afwijkingen:

veren ontbreken is het niet mogehjk te bewijzen, dat hier sprake is van een
erfehjk letaal gebrek.

In analogie met de door Kroon, van der Plank en Schanz be-
schreven gevallen bij schaap en geit, mogen we hoogstens de afwijking als
een vermoedelijk erfelijk letaal recessief gebrek beschouwen.
K O c h, F i s c h e r en S c h u m a n n (1957) onderscheiden reeds 31 letaal-
factoren bij het rund, gerangschikt volgens L e r n e r. Bij de carpale en
tarsale peromelie zijn de afwijkingen van de ledematen het sterkst. De huid-
en kopaf wij kingen zijn van veel minder betekenis. Er is alle reden voor om
peromelie afzonderlijk te plaatsen in de lijst van letale factoren van het rund.
Ze zou dan in een groep geplaatst kunnen worden met:

3. gedeeltelijk ontbreken van de huid bij het kalf (Epitheliogenesis imper-
fecta neonatorum bovis);

In het belang van de fokkerij is het noodzakelijk zoveel mogelijk eigen-
schappen, zowel goede als slechte, te kennen. Een gebrek dat eerst niet of
te weinig onderkend is, kan zonder tegenmaatregelen een zeer ongunstige
invloed uitoefenen in bepaalde bloedlijnen van runderen die gehouden
worden in een bepaald gebied.

Het erfelijk recessieve niet letale gebrek „gladde tong" doet op sommige
plaatsen schade, zodat bepaalde stallen genoodzaakt zijn enkele fokdieren
te verkopen en ander vee terug te kopen. Daar de praktische betekenis van
deze recessieve gebreken voor bepaalde gebieden in de toekomst belangrijk
kan worden, is het noodzakelijk dat de instanties die belast zijn met de zorg
voor de verbetering van de veestapel ook kennis krijgen van vermoedelijk
ongunstige factoren. Momenteel spelen ongunstige kenmerken in het alge-
meen een ondergeschikte rol. Het elimineren van dieren met ongimstige
kenmerken is urgent daar mede door de kunstmatige inseminatie in enkele
jaren tijds in een groot gebied bepaalde factoren sterk verbreid kunnen
worden.

Beschreven worden twee gevallen van Peromelie bij het kalf. Een geval van bilaterale
tarsale Peromelie, waarbij de benige .gedeelten en de huid van de achterste ledematen
ontbraken, verder de kop en de lichaamshuid slechts geringe afwijkingen vertoonden.
Eén geval van bilaterale carpale en tarsale Peromelie waar bovengenoemde afwij-
kingen, zowel bij de voorste als achterste ledematen werden aangetroffen, de lichaams-
huid geleek op een kikvorshuid en de kop vertoonde een vrij normale bouw.
Vermoed wordt dat hier sprake is van een erfelijk recessief letaal gebrek in analogie
van mededelingen van Kroon en vanderPlank, die afwijkingen aantroffen bij
het schaap en de mededeling van Schanz, betreffende haar bevindingen bij de geit.

One case of a bilateral tarsal peromelum in which the osseous parts and the skin of the
hind-lcgs were absent, while the head and the skin of the body showed only little
deviations.

One case of a bilateral carpal and tarsal peromelum in which the above mentioned
deviations were present in the fore-as well as in the hind-legs, the skin of the body

resembling a frog-skin and the head showing a rather normal appearance.
It is supposed that a hereditary recessive lethal defect is the cause, analogous to com-
munications of K r o o n and van der Plank who found deviations in sheep and
of Schanz concerning her findings in goats.

On décrit deux cas de péromèles chez le veau. Un seul cas de pcromèle bilatérale
tarsale où manquaient les parties osseuses et la peau des membres de derrière, tandis
que la tête et la peau corporelle, ne montraient que de faibles déviations. Un seul cas
aussi de péromèle bilatérale carpale et tarsale où les déviations citées ci-dessus furent
constatées tant aux membres antérieurs que postérieurs; la peau corporelle ressemblait
à une peau de grenouille et la tête montrait une structure assez normale.
On suppose qu\'il s\'agit ici d\'un défaut mortel récessif héréditaire en analogie avec
des communications de Kroon et de van der Plank chez le mouton et de
Schanz chez la chèvre.

Ein Fall betrifft eine bilaterale tarsale Peromelus, zu welcher die knochigen Teile und
die Haut der Hinterbeine fehlten während der Kopf und die Körperhaut nur geringe
.Anomalien zeigten.

Der zweite Fall war eine bilaterale, karpale- und tarsale Peromelus, zu welcher die
oben genannten Anomalien an der Vorder- und Hinterbeinen angetroffen wurden,
die Körperhaut glich der Haut eines Frosches und der Kopf zeigte einen ziemlich
normalen Bau.

Vermutlich handelt es sich hier um einen rezessiven lethalen Geburtsfehler analog den
Mitteilungen von Kroon und van derPlank hinsichtlich ihrer Beobachtungen
beim Schaf und von Schanz bei der Ziege.

rundveefokkerij. Tijdschr. v. Dierg., 80, 819, (1955).
Koch, P., Fischer, H., Schumann, H. : Erbpathologie der Landwirtschaft-
lichen Haustiere. (1957).
Kroon, H. M. en Plank, G. M. van der; Enkele subletale factoren bij huis-

dieren in Nederland. Tijdschr. v. Dierg., 58, 681, (1931).
Mohr, O. L. : Uber Letalfaktoren mit Berücksichtigung ihres Verhaltens bei Haus-
tieren und beim Menschen. Bericht über die fünfte Jahresversammlung (4 Haupt-
versammlung in Hamburg) 59, 99, (1925).
Mohr, O. L.: Letalfaktoren bei Haustieren. Züchtungsk., IV, 105, (1929).
Schanz, R.; Missbildungen und ihre Genese in de West Berliner Ziegenzucht.

Lämmer Jahrgang 1952. Inaug. Diss. Berlin 1953.
W r i e d t, Chr. and Mohr, O. L. : Amputated, a recessive lethal in Cattle; with a
Discussion on the Bearing of Lethal Factors on the Principles of Live Stock Bree-
ding. Journ. of Genetics, 20, 187, (1928).

Enige ervaringen bij de bestrijding van de
Atrofische Rhinitis Infectiosa van het varken
in Noord Limburg

door D. D. BAKKER, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst,
Inspecteur Volksgezondheid in algemene dienst.

De atrofische rhinitis, of rhinitis atrophicans, werd in het voorjaar van
dit jaar met zekerheid in ons land vastgesteld.

Reeds geruime tijd was de provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Limburg bezig met een onderzoek op een aantal bedrijven, waar de nu vrij
algemeen bekende verschijnselen van atrofische rhinitis werden waargeno-
men. Medewerkers van de Rijksseruminrichting konden de toen nog ver-
moedelijke diagnose bevestigen.

In verband met de grote belangen, die hiermede voor de Nederlandse
varkenshouderij zijn gemoeid en in het bijzonder voor de export, werd
onder ogen gezien, welke consequenties het optreden dezer ziekte voor ons
land zou kunnen hebben.

Door de heer Van den Rorn (1958) is uitvoerig weergegeven, dat
ampele besprekingen met de daarbij betrokkenen tot de conclusie voerden,
dat het verantwoord werd geacht te trachten de ziekte te bestrijden door
middel van de „stamping-out" methode.

Nadat aan de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening de
problemen ter kennis waren gebracht en instemming was verkregen met
de voorgestelde maatregelen en nadat de nodige voorbereidingen waren
gereed gekomen (o.a. opneming van de ziekte in art. 7 van de Veewet),
kon op 22 juli de bestrijding volgens de „stamping-out" methode een
aanvang nemen.

Welke situatie trof men aan bij het begin van de campagne?
Men begon de bestrijding met een lijstje van onge\\ eer 25 bedrijven, waaroj)
volgens de Provinciale Gezondheidsdienst met vrij grote zekerheid de ziekte
was \\astgesteld en waaronder zich de bekendste en ook de grootste fok-
kerijen van de provincie bevonden. Al .spoedig kwamen hier een vijftiental
bedrijven bij, inmiddels door inspecteurs van het Limburgs Varkensstamboek
en anderen gemeld.

De snelheid waarmee bekende be.smette bedrijven moesten worden op-
geruimd werd soms afgeremd doordat de openbare slachthuizen in en bij
het betrokken gebied de grote aanvoeren niet snel genoeg konden ver-
werken en ook de afvoer van deze slachthuizen van geslachte en voor-
waardelijk of onvoorwaardelijk goedgekeurde dieren moeilijkheden op-
leverde. Weliswaar konden soms de openbare slachthuizen te Sittard en
Maastricht worden ingeschakeld, wat echter het bezwaar met zich mee-
bracht dat het politiegeleide — overigens met de grootste bereidwilligheid

Voordracht, gehouden ter gelegenheid van de le voorlichtingsdag van de Vee-
artsenijkundige Dienst en Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid op
13 november 1958 te Utrecht.

verleend — te lang onderweg was, hetgeen de volgende transporten deed
stagneren.

Bovendien was het in de zomermaanden van belang dat de geladen
wagens zo snel mogelijk op weg gingen ter voorkoming van een te hoog
oplopen van de temperatuur hierin, met het optreden van sterfgevallen
als gevolg.

Slechts enkele van de ruim 16000 afgevoerde varkens zijn tijdens het trans-
port gestorven; in vrij veel gevallen was het nodig dat naast het politie-
geleide één der twee ter beschikking staande opzichters het transport
begeleidde.

Bij het laden en lossen werden de dieren nauwkeurig geteld, teneinde er
zeker van te zijn dat de met rijksgelden verworven varkens ook inderdaad
hun bestemming bereikten; volledigheidshalve werd een na de taxatie
opgemaakt transportbriefje medegegeven dat het aantal geladen dieren

per auto — vermeldde.
Dagelijks werden na de laatste rit de hiervoor gebruikte vrachtwagens
ontsmet op het slachthuis van laatste le\\ering, e.e.a. uiteraard in voort-
durend overleg met de slachthuisdirecties omdat zeer vaak de transporten
lang na sluitingsuur binnenkwamen.

De kermisviering vormde tijdelijk een remmende factor bij de afvoer; zo
konden gedurende één week in het openbaar slachthuis te Helmond geen
varkens worden aangelexerd omdat de ploeg loonslachters kermis vierde.
Ook in Venlo geschiedde dit, gelukkig niet tegelijkertijd.
Weliswaar had de afvoer van de aangetaste bedrijven in het begin sneller
kunnen geschieden door inschakeling van de grote export-slachterijen
(Limco in Weert, Hartog en Zwanenberg in Oss, N.C.B. in Boxtel, Hom-
burg in Cuyk) en hoewel dit technisch zeer wel uitvoerbaar was, werd
hien-an bewust afgezien wegens te vrezen repercussies voor de export.
Als gevolg van de bekendheid die de ziekte al gauw na het begin van de

campagne kreeg, was de aanvankelijke achterstand gediirende de eerste
vier ä vijf weken niet weg te werken. Al spoedig kwamen vele aangiften
binnen (10 tot 15 nieuwe meldingen op achtereenvolgende dagen waren
geen uitzondering) en al deze adressen moesten, soms na veel zoeken, zo
snel mogelijk worden bezocht en ingesloten. Hierbij kwam de zo uitvoerig
mogelijk gegeven voorlichting wel eens in het gedrang, wilde men de
uitgestippelde route tijdig afwerken.

Daar in het begin de diagnose weinig moeilijkheden bood (het aantreffen
van verkorte, gekromde en min of meer grijnzende snuiten, gecombineerd
met „het slecht gaan" van een bedrijf, enz.) kon allengs het aantal aangiften
worden bijgehouden en langzamerhand op de achterstand worden ingelo-
pen, mede door afneming van het aantal aangiften in de loop van sep-
tember. Dit bracht echter met zich mee dat het aantal verdachte, althans
onder controle te houden bedrijven, groeide.

Inmiddels moest aandacht worden besteed aan die bedrijven, die reeds
ruim een maand geleden waren geruimd en die nu dus weer herbevolkt
mochten worden, daar incidentele bezoeken hieraan redenen tot enige be-
zorgdheid gaven.

Nu had de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst reeds in het begin
van de campagne met Gezondheidsdiensten en Stamboeken overleg ge-
pleegd ter ontwikkeling van een werkwijze, waarbij het accent zou vallen
op een te verstrekken advies betreffende de bedrijven waarvan veilig
nieuwe varkens zouden kunnen worden aangekocht. In september en oktober
bleek dat deze advisering zeer nuttig was, daar de Veewet niet voorziet
in enige verplichting van de eigenaar (koper) in dezen.
Gelukkig is in zeer veel gevallen van deze faciliteit gebruik gemaakt. Met
grote erkentelijkheid moge hier de goede en nuttige samenwerking hierbij
tussen de Inspectie van de Veeartsenijkundige Dienst, de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten, de dierenartsen en de betrokken slachthuisdirecties
worden vermeld.

Hoewel medio september het aantal aangiften met duidelijke klinische
symptomen terugliep, kwamen er bij de „Limco" te Weert en andere
export slachterijen vrij veel gevallen ter kennis, die reeds tijdens de levende
keuring waren aangehouden. Nasporing op de bedrijven van herkomst •
veelal mestbedrijven die bij een biggenkoopman materiaal hadden aan-
gekocht — leverde zelden resultaat op. Wel werden op navraag adressen
\\an bedrijven verkregen, die aan een nader onderzoek konden worden
onderworpen.

De bij de ziektebestrijding gevolgde procedure is als volgt.
•■Xanmelding van een bedrijf kan geschieden door dierenartsen, slachthuizen.
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren, eigenaren, gemeentesecretarieën,
op grond van rnarktcontroles en rechtstreekse controles op contactadressen.
Steeds wordt gepoogd alle meldingen zo snel mogelijk te concentreren o]d
het bureau van de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst te Valken-
burg; door middel van dagelijkse telefonische meldingen, later schriftelijk
bevestigd, is men in staat daar na te gaan of inderdaad alle meldingen
gecontroleerd zijn.

Essentieel is nu of op een aangemeld bedrijf de diagnose „atrofische
rhinitis" gesteld, c.q. bevestigd kan worden. Is het niet mogelijk gebleken
om een bedrijf direct of na een paar dagen na aanmelding te bezoeken,

dan krijgt één der opzichters de opdracht het te inventariseren en er
kentekenen aan te brengen als van een van besmetting verdacht bedrijf.
De diagnosestelling biedt in uitgesproken gevallen voor diegenen, die het
beeld enkele malen gezien hebben, geen moeilijkheden. Doch ook hier
treft men allerlei gradaties aan en zoals de stand van zaken zich nu lang-
zamerhand heeft ontwikkeld, wordt het diagnosticeren van de ziekte soms
zeer moeilijk. Dikwijls gaat men dan over tot het verdacht houden van het
bedrijf gedurende 2 tot 3 weken of langer, gecombineerd met een wekelijkse
inspectie ervan.

Teneinde de ziekte met meer zekerheid vast te stellen gaat men vrij vaak
over tot het verrichten van proefslachtingen. Van de bijna 300 thans op-
geruimde bedrijven is in ongeveer 10 % der gevallen tot opruiming be-
sloten na proefslachting \\an één of meer dieren. Hierbij valt op dat het
aantal proefslachtingen momenteel veel groter is dan enige maanden
geleden; gemiddeld twee van de drie proefslachtingen maakten een zeker-
stelling van de diagnose mogelijk.

Zeer belangrijk is dat men bij de sectie een dwarsdoorsnede van de snuit
maakt, vlak achter de beide hoektanden; vaak zijn de conchae in het
voorste deel van de neus geatrofieerd, terwijl in het caudale deel van de
neusgangen de atrofie niet of nauwelijks waarneembaar is. Maakt men de
dwarsdoorsnede iets meer achter de hierboven aangegeven plaats, dan loopt
men de kans de diagnose niet te kunnen stellen en — wat erger is — een
besmettingsbron te laten voortbestaan.

Voorts vormt de anamnese van het bedrijf een belangrijke steun voor de
diagnose. Veelal verneemt men „dat het bedrijf niet meer wil", dat de
varkens weinig vitaal zijn, dat ze slecht groeien, dat de koppels zich on-
gelijkmatig ontwikkelen, dat de zeugen moeilijk drachtig worden, enz. Is
de ziekte reeds langer op het bedrijf aanwezig, dan heeft men wel eens
neusbloedingen waargenomen; op deze bedrijven is een kort en droog niezen
ook zeer typisch.

AVorden er nu geen klinisch zieke dieren aangetroffen, dan gaat men meestal
over tot proefslachting van enkele met zorg uitgekozen dieren.
Op het bedrijf waar de diagnose „atrofische rhinitis" is gesteld worden de
dieren nu getaxeerd door twee beëdigde deskundigen. Hoewel de Veewet
slechts één door de burgemeester aan te wijzen taxateur voorschrijft, werd,
gezien de grote bedragen die met deze campagne gemoeid zijn, in overleg
met het Ministerie van Financiën, besloten in deze gevallen 2 taxateurs
aan te wijzen.

Nadat de taxatie aan de eigenaar wordt voorgelegd, zonodig onder toe-
lichting, wordt het taxatierapport onmiddellijk getekend door eigenaar en
taxateurs, waarbij de eigenaar dan tevens verklaart met het taxatiebedrag
genoegen te nemen.

Inmiddels is de aanwezigheid van transportauto\'s en politiegeleide ver-
zorgd en is overleg gepleegd met de directie van het slachthuis waarheen
de dieren zullen worden vervoerd, terwijl ook het betrokken gemeente-
bestuur vooraf is ingelicht.

De afvoer kan nu plaats hebben; op het slachthuis zorgt de directie voor
de slachting en keuring. Het bureau van de Inspectie Veeartsenijkundige
Dienst ontvangt telefonisch bericht van de afvoer en waarschuwt op haar
beurt het Productschap voor Vee en Vlees, dat voor de verkoop van de
al of niet voorwaardelijk goedgekeurde dieren zorgt.

Het bureau Valkenburg regelt de ontsmetting van het bedrijf, hetgeen
doorgaans één of enkele dagen later onder toezicht van een opzichter van
de Veeartsenijkundige Dienst plaatsvindt.

De verdere administratieve afwikkeling bestaat uit het opzenden van een
getekende copie van het taxatierapport aan het betrokken gemeentehuis,
waardoor onmiddellijke uitbetaling van het bedrag aan de eigenaar mogelijk
is (de gemeente declareert deze bedragen bij de Veeartsenijkundige Dienst),
terwijl de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst na één maand het
gemeentebestuur meldt, dat de op het bedrijf van toepassing zijnde maat-
regelen kunnen worden ingetrokken.

De administratie van de gehele campagne, lastig maar onontbeerlijk, moet
tussen de lopende zaken worden bijgehouden.

Een belangrijk punt vormen de nazorgwerkzaamheden, half oktober be-
gonnen, waarbij direct bleek dat op sommige bedrijven tijdig ingrijpen
noodzakelijk was. Een zich niet kunnen of willen houden aan de met klem
gegeven adviezen bij aankopen resulteerde in de aankoop van besmette
dieren van, nog niet bekende, besmette bedrijven. Voorlopig slacht men
deze bedrijven wederom af en brengt de eigenaars onder het oog dat zij
nu minstens 3 maanden zonder inkomsten uit het bedrijf zullen zijn.
Of de sanering succesvol is geweest, kan rnen eerst beoordelen na proef-
slachting van dieren van opnieuw bevolkte bedrijven. Inmiddels kunnen
nadere gegevens verkregen worden, die ons inzicht in de contagiositeit van
deze ziekte kunnen verdiepen en hiermede zal ook een door de Afdeling
Diergeneeskunde T.N.O. in te stellen onderzoek gebaat zijn.

Voorlopig heeft de nazorg de volgende voordelen opgeleverd:
le. tijdige eliminatie van de besmette bedrijven, hetgeen nog met betrek-
kelijk geringe kosten gepaard ging.

2e. opsporing van besmettingshaarden, die tot nu toe niet bekend waren.
3e. er zal tevens aandacht aan viruspneumonie en andere varkensziekten

worden geschonken.
De verzamelde gegevens komen centraal ter beschikking ten dienste van
de Veeartsenijkundige Dienst, Gezondheidsdiensten voor Dieren, Stam-
boeken, dierenartsen en T.N.O.

1. de ziekte is besmettelijk, terwijl een mogelijke hereditaire gevoeligheid
voor de besmetting niet is uit te sluiten,

3. de besmetting slaat op goed geleide bedrijven waarschijnlijk niet ge-
makkelijk aan, tenzij bij herhaalde herinfecties,

4. is er eenmaal een aantal besmettingshaarden in een bepaald gebied,
dan zal dit gebied tenslotte geheel doorzieken, waarbij het dan te
betwijfelen is of de varken.shouderij er nog economische mogelijkheden
biedt,

5. indien de ziekte eenmaal op een bedrijf vaste voet heeft gekregen, be-
tekent ze een enorme schadepost en kan men gerust van een ramp
spreken.

In het bovenstaande werd een indruk gegeven van de ervaringen in Noord-
Limburg bij toepassing van de „stamping-out" procedure op grote schaal.
Of men tot het beoogde resultaat zal komen is nog niet te voorspellen;
er is echter goede hoop dat het zal gelukken, doch te verwachten is dat
men eerst over een jaar zekerheid hieromtrent heeft. In ieder geval is de
ziekte in het besmette en daardoor bedreigde Noord-Limburg in belangrijke
mate teruggedrongen.

Veel onderzoek zal echter nog nodig zijn, wil men het optreden en voor-
kómen ervan beter kunnen beheersen. In de eerste plaats dient men een
betrouwbare diagnostische methodiek te ontwikkelen, waarnaast verdieping
van onze inzichten in de epidemiologie en genetische invloeden van grote
betekenis zal zijn.

Dat het bestuur \\an de Afdeling Diergeneeskunde T.N.O. het belang van
nader onderzoek van deze interessante en ook economisch zeer belangrijke
varkensziekte heeft onderschreven is zeer verheugend. Met verschillende
instanties is contact opgenomen, teneinde te trachten gelden voor dit speur-
werk ter beschikking te krijgen. In te stellen onderzoekingen — dit is nu
reeds te voorspellen — zullen echter niet op korte termijn tot een resultaat
kunnen voeren; er zal een uitgebreide oriëntering in het buitenland aan
vooraf moeten gaan, teneinde doublures te voorkomen.

Ook ten aanzien van bestrijding van andere varkensziekten op grotere
schaal dan tot nog toe gebruikelijk is geweest in Nederland, zal het nodige
ondernomen moeten worden, en de praktische ervaringen die men in Lim-
burg heeft opgedaan zullen hierbij van nut kunnen zijn.
Samenwerking tussen de diergeneeskundige instanties — en ik denk hierbij
aan de Gezondheidsdiensten, de praktizerende dierenartsen, de directies
van Vleeskeuringsdiensten, de Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek
met de daaronder ressorterende instituten te Amsterdam en Rotterdam,
de Faculteit der Diergeneeskunde en de Veeartsenijkundige Dienst — is
onontbeerlijk. Voorlichting zal een belangrijke plaats moeten innemen en

ook zal samenwerking gezocht moeten worden met die instellingen, die in
het bijzonder waken voor de belangen van de varkenshouderij in Nederland.
Moge het zo zijn, dat juist door het optreden van deze calamiteit in
Limburg een nieuwe activiteit gaat groeien ten behoeve van de Nederlandse
veehouder; ten aanzien van het voorkómen en de bestrijding van de var-
kensziekten ligt nog een groot werkterrein braak.

De heer Van den Born deeh mede, dat het na uitvoerige oriëntatie niet nood-
zakelijk gebleken is, varkens lijdende aan atrofische rhinitis infectiosa, na het slachten
te steriliseren.

Een voorstel het keuringsregulatief terzake te wijzigen is in handen gesteld van de
Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid. De wijziging houdt in, dat van var-
kens lijdende aan atrofische rhinitis na het slachten alleen de kop wordt afgekeurd.
Een gunstige beslissing van de Minister kan spoedig tegemoet worden gezien.
De heer van den Born dankt allen, die binnen en buiten de Veeartsenijkundige Dienst
op enigerlei wijze medewerken aan de bestrijding van de atrofische rhinitis in Neder-
land.

De heer de Vlas heeft bij slachting verschillende varkens met atrofische conchae
gevonden en ter overtuiging een varkenskop meegebracht, die hij aan spreker ter
beschikking stelt.

De heer Bakker merkt naar aanleiding hiervan op, dat het vinden van een varken
met atrofie van de conchae, nog niet altijd wil zeggen dat dit varken geleden heeft
aan atrofische rhinitis infectiosa, of afkomstig is van een bedrijf dat besmet is met
deze ziekte.

In Limburg is reeds de ervaring opgedaan, dat somtijds varkens met atrofische con-
chae worden gevonden, waarbij bij nader onderzoek op de bedrijven geen verschijn-
selen van de ziekte, die hier ter sprake is, worden gevonden.

De gedragslijn is deze, dat deze bedrijven onder controle worden gehouden en ge-
durende enige tijd wekelijks worden geïnspecteerd. Somtijds is er aanleiding op deze
bedrijven procfslachtingen te verrichten.

Ook uit literatuurgegevens blijkt, dat bij volkomen normale slachtdieren afkomstig van
gezonde bedrijven atrofie van de conchae kan worden waargenomen.
Een en ander maakt daarom het stellen van een diagnose niet eenvoudig, waarbij
spreker nogmaals de nadruk er op legt, dat het gehele bedrijf in de overweging be-
trokken moet worden voor het stellen van een diagnose.

De heer van der Veen doet een mededeling over het onderzoek op de markt te
Utrecht over een varken met klinische verschijnselen van atrofische rhinitis, waarbij
bij de sectie geen afwijkingen werden waargenomen. Hij vraagt of door middel van
filtratie van smetstof bevattend materiaal reeds kan worden uitgemaakt of we met
een virus of met een bacteriële infectie te doen hebben.

Dc heer Bakker wijst op een recente publikatie uit Zweden „Atrophie Rhinitis in
Pigs" van B j ö r k 1 u n d (1958), waarin filtratie proeven worden vermeld.
De spreker zou gaarne hierover de mening willen vernemen van de aanwezig des-
kundigen.

Prof. van der Schaaf zegt, dat hij heeft getracht om in samenwerking met de
heer Jaartsveld atrofische rhinitis op te wekken bij jonge biggen (Groot Yorkshire)
met een mengcultuur van Haemophilis suis en Pasteurella rnultocida, beide uit varkens
geïsoleerd en beide goed virulent. De dieren kregen een rhinitis gedurende enkele
dagen, doch geen atrofische rhinitis; bij sectie enkele maanden later, waren geen af-
wijkingen aanwezig.

De heer Terpstra zegt, dat een virus vermoedelijk geen belangrijke oorzaak is.
Zeer waarschijnlijk zijn het verschillende bacteriën, trichomonaden, etc. en meta-
bolische stoornissen.

Dc heer de N o o y merkt nog op, dat Deense bevindingen het stellen van een diag-
nose erg bemoeilijken en dat het maken van meerdere doorsneden door de neus aan te
bevelen is.

De heer Bakker antwoordt, dat het inderdaad zeer moeilijk is de diagnose met
zekerheid te stellen.

Vrij vaak worden, zoals reeds is opgemerkt, proefslachtingen verricht.
Het maken van meerdere doorsneden door de neus is hierom niet te verwerpen, doch
praktische moeilijkheden, vooral in grotere slachthuizen, spelen hierbij een belangrijke
rol. Naar de ervaring van spreker is het vrijwel steeds voldoende om de doorsnede te
maken ter hoogte van de hoektanden.

De heer Terpstra merkt tenslotte nog op, dat nog zeer veel onderzoek zal moeten
worden verricht, om de problemen rondom de atrofische rhinitis van het varken op te
lossen. In het buitenland hebben sommige onderzoekers reeds een reeks jaren weten-
schappelijk onderzoek gedaan zonder er in te slagen diep in de complexe materie
door te dringen en op de vele vragen een antwoord te vinden. Ook voor de bestrijding
van de ziekte in Nederland acht spreker nog zeer veel fundamenteel wetenschappelijk
onderzoek noodzakelijk.

.Auteur vermeldt de ervaringen, opgedaan bij de bestrijding van atrofische rhinitis bij
varkens volgens de „Stamping-out" methode in Limburg.

The author gives a description about the experiences in the control of atrophic
rhinitis in swine according to the „stamping-out" method in the province of Limburg.

L\'auteur donne une description des experiences dans la lutte contre la rhinitis atro-
phicans chez les pores ä la province de Limbourg.

Es wird eine Beschreibung gegeben der Erfahrungen bei der Bekämpfung der Rhinitis
atrophicans bei Schweinen in der Provinz Limburg.

varken in Nederland. Tijdschr. Dierg., 83, 915, (1958).
Tacken, Dr. P. H. W. en M e e n s, H. C. M.: Atrofische Rhinitis bij varkens.
Tijdschr. Dierg., 83, 905, (1958).

De doelstelling der melkhygiëne is te voorkomen dat melk en de daaruit
bereide produkten schadelijk voor de gezondheid, resp. weerzinwekkend
door herkomst, of ondeugdelijk van samenstelling zijn.
Met betrekking tot de mastitiden wordt dit algemeen aldus verstaan (en
is dit ook in de overheidsvoorschriften vastgelegd) dat melk uit zieke uiers,
resp. zulke die in belangrijke mate is besmet met streptococcen niet in
het verkeer mag worden gebracht (tenzij onder de declaratie „melk van
zieke dieren").

Criteria zijn dus „zieke uiers" en „streptococcen in aanmerkelijke hoeveel-
heid". Voor wat betreft „zieke uiers" preciseert het Melkbesluit dan verder
(in art. 25) dat de veehouder redelijkerwijs geacht moet kunnen worden
te weten of vermoeden dat één of méér van zijn koeien daaraan lijden.
Met andere woorden de grens wordt getrokken bij de ook voor een leek
te onderkennen gevallen van klinische uierveranderingen, die gepaard gaan
met duidelijk zichtbare afwijkingen in de melk. De gevallen waarin smetstof
in beperkte mate met de melk wordt uitgescheiden, doch die moeten
worden beschouwd als subklinische mastitis of smetstofdragers blijven dus
kennelijk buiten beschouwing.

De hierboven geschetste scheidingslijn bepaalt dus of melk wèl of niet als
\\oedsel voor de mens mag worden toegelaten, hetzij direct hetzij middellijk.
In de praktijk blijkt dat dit criterium, samen met pasteurisatiedwang etc.
een volledige waarborg geeft ten aanzien van de volksgezondheid. En
ditzelfde geldt met betrekking tot de verwerkingsmogelijkheid in de zuivel-
industrie.

De rnelkhygiënische controle-maatregelen moeten dus zijn afgestemd op
bovenvermelde scheidingslijn.

Het criterium voor ontstekingsverschijnselen ligt voor wat de laboratorium-
methoden betreft bij het aantonen van ontstekingsverwekkers en ontstekings-
produkten (Leucocyten - lyTnfocyten - afgestoten weefselelementen - fibrine
- etc.).

Die methoden, welke deze elementen het best, op de meest eenvoudige
wijze en het snelst aantonen zijn het meest aangewezen voor toepassing
in het groot.

In enige artikelen die ik in de loop van 1957 in het Tijdschrift voor
Diergenee.skunde heb gepubliceerd (Majoewskij, 1957a," 1957b.), zijn
de meest gangbare onderzoekingsmethoden voor melk kritisch besproken.

Ik heb niet nagelaten daarin nadrukkelijk vast te .\'stellen dat de eisen rnet
betrekking tot melkhygiëne fundamenteel verschillen van die welke gelden
voor de bestrijding der infectieuze mastitiden, met name omdat rnet ziekte-
bestrijdingsmaatregelen, gebaseerd op hetgeen de gebruikelijke rnelkhygiëni-
sche onderzoekingsmethoden ons leren géén gunstig resultaat is te ver-
wachten als het er om gaat de besmettelijke uieronstekingen op doeltreffende
ivijze terug te dringen.

Niettemin, wanneer het mogelijk zou zijn een methode te ontwikkelen die
geschikt is voor het melkhygienisch onderzoek, en die tevens beter of zeer
bruikbaar zou zijn voor een effectieve mastitisbestrijding, dan zouden twee
vliegen in één klap geslagen kunnen worden.

Het gaat bij het melkhygienisch onderzoek dus om het volgende:
In een mengmonster van een volledig melkmaal, soms samengesteld uit
de melk van één koe, soms (bij grote veehouders) uit die van tientallen
koeien willen wij nagaan of dit

a. meer dan een toelaatbare hoeveelheid etter bevat, zich o.a. verradende
door kleur, door hoedanigheid van het sediment, etc.

b. op ontoelaatbare wijze is besmet met kiemen van uierziekte, resp. of er
aanmerkelijk méér dan de normale hoeveelheid witte bloedcellen en
epitheliën in zijn aan te tonen, alsmede andere ontstekingsprodukten als
fibrine etc.

Voor dit onderzoek is vanouds in gebruik de Trommsdorffsche sediment-
proef, annex microscopisch sedimentonderzoek. Deze methode heeft be-
wezen volkomen aan het melkhygiënisch gestelde doel te beantwoorden.
Alléén — zij vereist een zekere mate van kennis van histologie, pathologie,
en bacteriologie, en kan om die reden niet ter uitvoering worden gesteld
in handen van een weinig geschoolde kracht als een fabriekscontroleur.
Het is dus géén wonder dat er bij voortduring belangstelling bestaat voor
een eenvoudiger proef, die eventueel op een fabriekslaboratorium zou kun-
nen worden toegepast.

Als zodanig staat sedert ca. 1952 de VVhiteside-test in het teken van de
belangstelling. Literatuur hierover kan men o.a. vinden bij Münch -
Petersen (1954) en bij Konz (1955). Door middel van toevoeging
van 1 of 2 druppels NaOH 1 N aan 5 drui^iJels melk, en roeren gedurende
20 seconden op een glasplaat met zwarte ondergrond zou men in staat
zijn „zieke" van „gezonde" melk te onderscheiden. Bijmengsels als leuco-
cyten en andere cellige elementen alsmede fibrine lossen n.1. niet op, maar
klonteren samen. Hierdoor treden meer of minder grove stolsels op, die
gemakkelijk zouden zijn waar te nemen.

Nu moet allereerst de opmerking worden gemaakt dat, al naar gelang het
stadium der lactatie, ook wanneer er géén sprake is van uierontsteking, het
aantal cellige elementen in de melk binnen zéér wijde grenzen uiteenloopt.
Uit dien hoofde mag ä priori op theoretische gronden worden verwacht dat
een positieve VVhiteside-test niet steeds een aanwijzing is voor ontstekings-
verschijnselen in de uierklier. Verder is het gebruikelijk (wegens andere
redenen van kwaliteitsbepaling) om de andere keer de melk te bemon-
steren van het vóórlaatste melkmaal, in de tijd dat morgen- en avondmelk
gezamenlijk aan de fabriek worden aangevoerd. De vraag kan worden
gesteld of de zuurtegraad dezer melk, die soms niet onbelangrijk is verhoogd,
niet van invloed kan zijn op de in wezen toch chemische reactie, die de
Whitesideproef nu eenmaal is.

Alle bovenstaande overwegingen bij elkaar hebben er ons toe gebracht
om — zij het op bescheiden schaal — het sedimentonderzoek en de
VVhiteside-test naast elkaar toe te passen op dezelfde melk, en daarnaast
ze beide te toetsen aan de kweekproef op T.K.T.-bloedagar.
Nog even terugkomende op de Whiteside-test, wil ik herhalen, dat het de
bedoeling is daarmede ontoelaatbare hoeveelheden cellige elementen e.d.

in de melk aan te tonen. Bij een positieve uitslag mag men dus verwachten
dat men deze laatste microscopisch kan aantonen in het sediment van
10 cc melk, die vóóraf is opgewarmd tot 45 a 50°C en gecentrifugeerd bij
2500 toeren per minuut om een goede sedimentafzetting te bevorderen.

Hoewel ogenschijnlijk de Whiteside-test eenvoudiger is dan de Tromms-
dorff-sedimentproef annex microscopisch onderzoek van het sediment,
menen wij te moeten opmerken dat:

Een en ander kost tamelijk veel materiaal en tijd. De beoordeling is beslist
niet eenvoudiger en kan o.i., evenmin als b.v. A.B.R.-reactie, pullorum-
reactie e.d. aan een als leek te beschouwen fabriekscontroleur worden over-
gelaten. Voor deze bezwaren is overigens wel een oplossing te vinden, en
zij zouden op zichzelf niet behoeven te tellen wanneer met de Whiteside-
test betere resultaten bereikbaar blijken te zijn als met het sedimentonder-
zoek.

Zover onze ervaring reikt verdient de volgende wijze van uitvoering der
proef aanbeveling:

a. het monster even opwarmen tot ± 35°C, en goed schudden om het
vet te verdelen. Melk met een temperatuur beneden ca. 20°C geeft
minder duidelijke uitkomsten,

b. toevoegen aan 5 druppels melk van 2 druppels NaOH 1 N verdient
de voorkeur boven 1 druppel,

c. het mengsel NaOH/melk uitstrijken over een oppervlak dat niet kleiner
is dan een zilveren rijksdaalder. Zelfs dan kan het nog weieens moeilijk
zijn om stolsels te onderkennen. In sommige gevallen kan het nut hebben
de dikte der laag nog wat te verminderen door er in te blazen.

Er werd nu onderzoek verricht van z.g. kwaliteitsmonsters van alle leveran-
ciers (128) van één der bij ons station aangesloten bedrijven, waar wij
steeds het hoogste percentage mastitis vinden (vorig jaar iO ä 15%) bij
het gebruikelijke microscopisch sedimentonderzoek. Het behoeft enige
toelichting.

De monsters zijn genomen van de op 6 oktober aangevoerde warme melk
volgens de bij de melkcontrolestations bestaande voorschriften. Variërend al
naar gelang het aantal aangevoerde bussen wordt een monster verkregen
door ongeveer gelijke hoeveelheden samen te voegen uit 1 tot maximaal 5
bussen, nadat deze grondig zijn geroerd. De monsterlepels worden na het
monsteren van elke leverancier goed afgespoeld in stromend water.
De leveranciers van het betrokken bedrijf behoren in meerderheid tot de
categorie grotere veehouders met naar schatting gemiddeld 16 ä 20 melk-
koeien. De monsters hebben dus in het algemeen betrekking op een tamelijk
uitgebreid aantal stuks vee.

Daar het zoals gezegd in de praktijk vaak voorkomt, dat melk wordt
bemonsterd die meer dan 12 uur geleden is gewonnen, vóór ze aan de
fabriek wordt afgeleverd, is de Whitesideproef toegepast \'s middags te
16.00 uur op de dag van monsterneming, en nogmaals \'s morgens daaraan-

volgend te ca. 11.00 uur. Dit tweede onderzoek werd verricht in uit de
originele monsters in steriele buizen overgeschonken melk, die gedurende
21 uur is bewaard bij 15 a 16°C. Tevens werd van alle monsters beide
keren het gedrag bij de alcoholproef 70 % nagegaan.

le In 128 kwaliteitsmonsters zijn door middel van de T.K.T. proef 98
keren duifblauwe B.haemolyserende koloniën van het type Strc. agalactiae
en/of vergroenende zwak «-haemolytische van het type Strc. dysgalactiae
gevonden. Rekening houdende met een vroeger door ons vastgestelde „tref-
zekerheid" van 85 a 90 %, betekent dit, dat in ca. 85 dezer 98 monsters
met zekerheid in meer of mindere mate de aanwezigheid van veroorzakers
van besmettelijke uierontsteking is vastgesteld. Het percentage besmette
monsters is dus ^ = 66/2 %•

2e In 55 monsters werd met het sediment onderzoek de aanwezigheid
aangetoond van (te) veel cellige elementen, eventueel in combinatie met
meer of minder gefagocyteerde coccensoorten.

Van deze 55 monsters waren er 50 T.K.T. positief en 5 T.K.T. negatief,
tussen een microscopisch positief en verdacht beeld en de T.K.T. proef is
er dus een overeenstemming van x 100 = 91 %.

Echter wordt weer onze vroegere stelling bevestigd, n.1. dat het micros-
copisch beeld slechts in een fractie der gevallen waarin smetstof in de
betrokken kwaliteitsmonsters aanwezig is, dit bevestigt of meer of minder
waarschijnlijk maakt.

3e Met de Whiteside-test werden de eerste dag positief bevonden 36
monsters. Hiervan waren 30 T.K.T. positief en 6 T.K.T. negatief.
Voorts werden bij deze 36 positieve Whiteside proeven 8 maal positieve
aanwijzingen gevonden voor mastitis, 15 maal een (te) hoog gehalte aan
cellige elementen, terwijl in 13 gevallen het microscopisch onderzoek vol-
strekt negatief uitviel.

Er staat dus vast dat in 55 gevallen met het microscopisch onderzoek op
zijn minst een verhoogd gehalte aan cellige bestanddelen in het sediment
werd aangetroffen. Van deze 55 gevallen werden er de eerste dag met de
Whitesideproef slechts 8 -f- = 23 teruggevonden. Van 36 positieve
gevallen met de Whiteside-test bleken er 13 hoegenaamd geen verhoogd
celgehalte te hebben.

Van de 85 monsters waarin met de T.K.T. proef zéker mastitisvcrwekkers
waren aan te tonen, gingen er slechts 30 met een positieve Whiteside-test
gepaard. Van 36 positieve Whiteside-test monsters vertoonden er 6 een
negatieve T.K.T.

In deze proevenreeks blijft de Whiteside-proef dus achter bij het micro-
scopisch sedimentonderzoek, terwijl, evenals van dit laatste, gesteld kan
worden dat zij, wanneer zij wordt toegepast op z.g. kwaliteitsmonsters, in
nog grotere mate ontoereikend is voor een effectieve mastitisbestrijding.

Op de tweede dag was de totaaluitslag van de Whiteside-proef weinig
anders, n.1.: positief 34, waarvan T.K.T. 31, T.K.T. — 3 en microsco-
pisch positief 10, (te) hoog celgehalte 14 en negatief 10.
Overeenstemming tussen de \\Vhiteside-proeven op de eerste en de tweede
dag kwam 22 keren voor. Er zijn geen duidelijke aanwijzingen verkregen,
dat een verhoogde zuurtegraad (alcohol jiositieve melk) een belangrijke

invloed heeft op de uitkomsten der ]5roef. Wel zijn op de tweede dag veel
meer twijfelachtige uitkomsten vastgesteld (22) dan op de eerste dag (2),
zodat het vermoeden niet ongemotiveerd is, dat dit een gevolg is van de
voortgaande bacterie-ontwikkeling in de melk.

Ten vervolge op het onderzoek van 6 oktober is op 10 oktober van 129
kwaliteitsmonsters naast elkaar verricht een microscopisch sedirnent-onder-
zoek, alsmede een Whiteside-proef direct en na bewaring bij 17°C. Bij de
tweede Whiteside-proef bleken veel monsters uit te vlokken bij toevoeging
van alcohol 70%.

Van 37 monsters met een verhoogd gehalte aan ettercellen was de White-
sideproef de eerste dag 18 keer, en de tweede dag 21 keer positief.
Van 92 microscopisch negatieve monsters (geen of zeer weinig cellen)
was de Whiteside-proef de eerste dag 16, de tweede dag 8 keer positief.
Van 18 gevallen die óf microscopisch positief waren (10), dan wel micro-
scopisch zeer verdacht (8), gaf de Whiteside-proef de eerste dag er 12
aan (resp. 7 en 5), en de tweede dag 14 (resp. 7 en 7).
De ervaringen bij dit tweede onderzoek zijn dus gelijk aan die van het
eerste.

Schrijver heeft reeds vroeger aangetoond dat de Trominsdorffse sedimentproef annex
microscopisch sedimentonderzoek zeer goed bruikbaar is om hygiënisch verwerpelijke
van goede melk te onderscheiden, maar tevens dat deze proef alléén geen voldoende
basis biedt om met succes de bsetrijding van besmettelijk nierziekten op te bouwen.
Daar de uitvoering dezer proef een zekere mate van kennis t.a.v. bacteriologie, histo-
logie en pathologie vóóronderstelt, welke bij de normale laborant op een zuivelfabriek
niet aanwezig is, is de laatste tijd de belangstelling uitgegaan naar eenvoudiger proe-
ven, welke men in handen zou kunnen stellen van weinig geoefend personeel. In het
bijzonder is daarbij van bepaalde zijden de Whiteside-test naar voren geschoven. Nu
is de aan dc zuivelfabrieken aangevoerde melk altijd melk van meerdere koeien ge-
mengd. Voorzover een leverancier méér dan 1 bus melk levert worden de z.g. kwali-
teitsmonsters uit meerdere bussen van eenzelfde melkmaal samengesteld.
Dc toegepaste methoden moeten dus hun bruikbaarheid en betrouwbaarheid voor deze
mengmelk monsters bewijzen.

Schrijver heeft bij één der bij zijn melkcontrolestation aangesloten bedrijven naast
elkaar toegepast het microscopisch onderzoek van het volgens Trommsdorff verkregen
sediment, de Whiteside-test, zowel op de verse als op ca. 24 uur oude melk en de
kweekproef op T.K.T.-agar.
Daarbij is het volgende gebleken:

Van 128 kwaliteitsmonsters bleken er 66/2% met de kweekproef op T.K.T.-agar aan-
toonbaar Streptoc. agalactiae te bevatten.

In 55 dezer 128 monsters werd in het sediment een (veel) te hoog gehalte aan cellige
elementen gevonden, al of niet in combinatie met m.o.m. gefagocyteerde coccensoorten.
Van deze 55 monsters waren er 50 T.K.T. positief.

Met de Whiteside-test reageerden de eerste dag 36 monsters positief. Hiervan waren
T.K.T. positief 30. Het microscopisch onderzoek op ontstekingsprodukten was bij deze
36 monsters 13 keer volstrekt negatief. Toegepast op 24 uur oude melk was de
Whiteside-test 34 keren positief.

Overeenstemming met het onderzoek op de eerste dag kwam slechts 22 keren voor.
Dc Whiteside-test staat dus voor wat betreft het aantonen van bijmenging van ont-
stekingsprodukten in de mengmelk belangrijk in betrouwbaarheid bij het sediment-
onderzoek achter, en voor een effectieve mastitisbestrijding is ze nog minder bruik-
baar.

Bij een tweede onderzoek, verricht 4 dagen na het eerste, waren de ervaringen gelijk
aan die welke bij het eerste onderzoek zijn opgedaan.

Voor het aantonen van produkten uit zieke uiers in de mengmelk door middel van
een snelle massa-methode, verdient dan ook het sedimentonderzoek verre de voorkeur.

It was previously shown by the author that the Trommsdorff sediment test and
microscopical examination of the sediment are very useful in differentiating between
milk which has to be condemned from the point of view of public health and that
which is fit for human consumpdon, though this test does not in itself provide a
sufficient basis for a succesful control of infectious diseases of the udders. As the
procedure of this test requires some knowlegde of bacteriology, histology and patho-
logy, subjects with which the ordinary laboratory assistant in a dairy-factory is not
acquainted, interest has recently turned towards simpler tests which might be left
in the hands of untrained personnel. Certain authors have suggested using the White-
side test for this purpose.

Now the milk supplied to dairy factories is always mixed milk of several cows. When
a supplier furnishes more than one can of milk, so-called quality samples are made
up from several cans containing milk from the same milking.

Accordingly, the methods adopted will have to statisfy definite standards of usefulness
and reliability in the case of these samples of mixed milk.

In one of the farms that was a member of his milk inspection station, the author
made a microscopical examination of the sediment obtained by Trommsdorff\'s method
and used Whiteside test to examine both fresh milk and milk about 24 hours old, as
well as making an examination by culture in TKT agar.

The following results were obtained: of 128 quality samples, 66.5 per cent were found
to contain Streptococcus agalactiae on examination by culture in TKT agar. The
sediment of 55 of these 128 samples was found to contain a (much) too large number
of cellular elements, whether or not associated with more of less phagocytized cocci.
Of these 55 samples, 50 were TKT-positive.

The first day, Whiteside\'s test was positive in 36 samples. Of these 36 samples, 30
were TKT-positive. Microscopical examination failed to reveal any evidence of pro-
ducts of inflammation in 13 of these 36 samples. When the milk had been allowed
to stand for 24 hours, Whiteside\'s test was positive in 34 samples. Results identical
with those obtained on the first day were observed in only 22 cases. Accordingly,
Whiteside\'s test is markedly inferior to examination of the sediment in demonstrating
the presence of products of inflammation in mixed milk, and is even less useful as
a basis for effective control of mastitis.

The results obtained in another examination made four days later were similar
to the findings in the initial examination. Therefore, examination of the sediment is
by far to be preferred as a rapid method of mass testing of mixed milk for products
from diseased udders.

L\'auteur a établi déjà plus tôt que l\'examen microscopique du sédiment qui fait partie
de l\'examen de sédiment suivant Trommsdorff sera très apte à discerner le lait propre
à régard de celui qui est condamnable au point de vue de l\'hygiène; mais il a prouvé
aussi que cet examen seul ne nous donne, pas de renseignements suffisants pour édifier
un système pour combattre avec succes les maladies contagieuse de la mamelles.
Comme l\'exécution de cet examen présuppose une certaine connaissance quant à la
bactériologie, à la pathologie et à l\'histologie, quelle connaissance en général n\'est pas
présent au chimiste attaché à une laiterie, l\'intérêt s\'est tourné vers des essais plus
simples, que peuvent être faits par des personnes moins exercées. En particulier on a
fait avancer l\'examen selon Whiteside.

Or, le lait, fourni aux laiteries est toujours le produit mêlé de plusieurs vaches. Si
le fournisseur délivre plus d\'un seul bidon de lait, on prélèvera des échantillons de
plusieurs bidons de la même livraison. .Aussi les méthodes appliqués doivent-ils prouver
leur praticabilité et leur véracité pour ce lait mêlé.

Chez une exploitation, affiliée à son bureau de contrôle, l\'auteur a appliqué l\'examen
microscopique du sédiment acquéri suivant le méthode de Trommsdorff, l\'examen
de Whiteside — aussi bien sur le lait frais que sur le lait de 24 heures —, ainsi que
l\'examen avec l\'usage d\'une culture de T.K.T.-agar.

Tout en faisant cela le suivant s\'est produit: Faisant l\'examen de 128 échantillons avec
une culture de T.K.T.-agar un certain nombre (66/2%) se trouvait contenir Strepto-
coccus agalactiae dans des quantités remarquables. En 55 cas de ces 128 échantillons
on trouvait dans le sédiment une teneur trop haute des éléments cellulaires oui ou non
en combinaison des espèces de coccus. De ces 55 échantillons il y en a 50 qui étaient
T.K.T.-positives.

Udlisant l\'examen suivant Whiteside le premier jour 38 échantillons réagissaient
positivement, et 30 échantillons y étaient T.K.T.-positives. Dans 13 cas l\'examen
microscopique de ces 36 échantillons de produits d\'inflammation était complètement
négatif. Expérimentant selon le système de Whiteside sur lait de 24 heures on con-
statait que 34 échantillons étaient posiUves. Un accord avec l\'examen de la première
journée ne se produisait que dans 22 cas.

Donc l\'examen de Whiteside est insuffisant pour la détermination de l\'admixtion
de produits d\'inflammation dans le lait, c. à d. il est inférieur comparé avec le
méthode de l\'examen du sédiment; et pour la lutte effective contre le mastitis clic
est encore moins utilisable.

Pendant un examen réitéré, exécuté 4 jours après le premier examen, les ex-
périences étaient semblables à celles des premières recherches.

Aussi le méthode de l\'examen de sédiment aura-t-til la préférence pour pouvoir con-
stater les produits des mammelles malades dans de lait mêlé, étant le méthode le plus
rapide et le plus sûr en même temps,

Früher schon hat der Verfasser dargelegt, dass die Trommsdorffsche Sedimentsprobe,
verbunden mit der mikrokospischen Scdimentsuntersuchung, eine sehr brauchbare
Methode darstellt, um gesundheitlich nicht einwandfreie Milch von einwandfreier zu
unterscheiden. Er machte jedoch darauf aufmerksam, dass die alleinige Anwendung
dieser Probe keine befriedigende Basis bildet, von der aus eine Bekämpfung der an-
steckenden Eutererkrankungen mit Erfolg vorgenommen werden kann. Da ausserdem
die Ausführung derselben bezüglich der Bakteriologie, Histologie und Pathologie ein
gewisses Mass wissenschaftlicher Kenntniss voraussetzt, die ein Molkereilaborant
gewöhnlich nicht besitzt, so richtet sich in letzter Zeit das Interesse auf einfachere
Untersuchungsmethoden, mit denen auch weniger geschultes Personal arbeiten kann.
Hierbei wird von bestimmter Seite besonders der Whiteside-test in den Vordergrund
geschoben.

Nun ist die bei den Molkereien angeführte Milch stets gemischte, d.h. von mehreren
Kühen herstammende Milch. Liefert ein Gehöft mehr als eine Kanne Milch ab, dann

werden die sogen. Qualitätsmuster aus mehreren Kannen von ein und demselben
Gemelke zusammengestellt. Für derartige Mischmilchmuster müssen also die ange-
wandten Methoden ihre Brauchbarkeit und Zuverlässigkeit erweisen.
Zum Vergleich hat der Verfasser von einen bei seiner Milchkontrollstation ange-
schlossenen Gehöft sowohl bei frischer, als auch bei 24 Stunden alter Milch gleichzeitig
die mikroskopische Untersuchung des nach Trommsdorff erhaltenen Sediments und
den Whiteside-test, sowie die Zuchtprobe auf T.K.T. Agar angewandt, wobei sich
folgendes ergab:

Laut Zuchtprobc auf T.K.T. Agar befassten nachweisbar 66,5% der untersuchten
128 Qualitätsmuster nachweisbar Streptococcus agalactiae. In 55 dieser 128 Muster
befand sich im Sediment ein (viel) zu hoher Gehalt an zelligen Elementen, teils in,
teils nicht in Kombination mit mehr oder weniger fagozytierten Kokkenarten. Von
diesen 55 Mustern waren 50 T.K.T. positiv.

Auf den Whiteside-test reagierten am ersten Tage 36 Muster positiv. Von diesen 36
Mustern waren 30 T.K.T. positiv. Die mikroskopische Untersuchung dieser 36 Muster
auf Entzündungsprodukte war 13 x absolut negativ. Angewandt auf 24 Stunden alter
Milch war der Whiteside-test 34 x positiv. Übereinstimmung mit der Untersuchung
vom ersten Tage kam nur 22 x vor.

Der Whiteside-test bleibt demnach als Zuverlässigkeitsnachweis für das Vorhanden-
sein beigemengter Entzündungsprodukte in der Mischmilch, weit hinter der Sedi-
mentsuntersuchung zurück und für eine effektive Mastitisbekämpfung ist er noch we-
niger geeignet.

Eine zweite Untersuchung, die 4 Tage nach der ersten vorgenommen wurde, ergab
die gleichen Resultate. Um bei Massenuntersuchungen mittels einer schnellen Me-
thode Beimengungen aus erkrankten Eutern in der Mischmilch nachzuweisen, ver-
dient bei weitem die Sedimentsuntersuchung den Vorzug.

M a j o e w s kij, Dr. W.: Besmettelijke mastitiden, hun betekenis, onderkenning en

bestrijding. Tijdschr. v. Dierg., 82, 2, (1957, a).
M a j o e w s k ij, Dr. W.: Over het opsporen van uierinfecties. Tijdschr. v. Dierg.,
82,422, (1957, b).

M u n c h-P e t e r s e n, E.: A corynebacterium agent which protects ruminants
erythrocytes against staphylococcal ß-tox\'m. Austr. Jnl. exp. Biol. med. Sei., 32,
361, (1954). \'

In Rusland worden weefsel suspensies, gemaakt van de parenchymatcuze organen van
gezonde dieren, bij landbouwhuisdieren ingespoten om de groei te bevorderen. Dc
injecties worden 3-4 x in één week, eenmaal in de twee maanden gegeven.
Bij runderen en varkens werd de groei versneld met ± 30%.

In Gr. Britain maken vetcrinairen en landbouwkundigen zich zorgen over de cumulatie
van oestrogene hormonen in weiden. Het schijnt nl. zo tc zijn, dat tenminste 50%
van de stilbestrol, die aan schapen en koeien gevoerd wordt, met de urine het lichaam
verlaat. Wanneer deze stof opgeslagen zou worden in grassen zouden de gevolgen,
met name voor vaarzen, ernstig kunnen zijn.
Onderzocht wordt thans of deze vrees gegrond is.

Bij de schapen, die worden gehouden op de Groninger zeedijk en kwelder,
komt sinds tientallen jaren een ziekte voor, die door de eigenaren dampig-
heid wordt genoemd. Zoals deze naam reeds aangeeft, betreft het een aan-
doening van het ademhalingsapparaat. De ademhalingsbezwaren treden op
tengevolge van een chronische, catarrale, induratieve pneumonie.
Deze, in Groningen voorkomende ziekte komt geheel overeen met het ziekte-
beeld bij schapen, dat door Koens (1943) op Texel werd beschreven.
Ook in andere landen komt een dergelijke longaandoening bij schapen voor.
Koens wees in zijn proefschrift op publikaties uit Zuid-Afrika van M i t-
chelenuit Montana (U.S.A.) van Marsh (1923, 1924).
L u c a m (1942) beschreef onder de naam „la bouhite" een longaandoening
bij schapen, die speciaal in het arrondissement Mont-de-Marsan ten zuiden
van Bordeaux zou voorkomen. De beschrijving van het klinische beeld en
de in deze publikatie opgenomen microfoto\'s tonen aan, dat „la bouhite"
dezelfde ziekte is, als die, welke bij de Groninger schapen voorkomt.
Sigurdsson (1954) beschreef een op IJsland onder de naam „maedi"
bekende ziekte bij schapen. Evenals de Nederlandse benamingen „zwoegers"
en „dampigheid" en het Franse „bouhite" wijst ook „maedi" op dyspnoe.
Volgens Bos (1951) zijn de op IJsland en in Nederland voorkomende long-
aandoening identiek.

In het handboek van Nieberle-Cohrs wordt deze chronische pneu-
monie niet beschreven. Wel vinden we er in vermeld de op IJsland voor-
komende long-adenomatose en de in Zuid-Afrika voorkomende jaagsiekte,
die identiek zijn.

De longadenomatose lijkt klinisch wel op de chronische pneumonie. Deze
omstandigheid heeft er toe geleid, dat in landen, waar beide ziektebeelden
naast elkaar voorkomen, de ziekten met elkaar verward werden.
In de genoemde publikaties van Koens, Sigurdsson en Lucam
werd reeds op deze fout gewezen. Desondanks worden in het handboek van
Newsom (1952) longadenomatose en chronische pneumonie als één
ziektebeeld beschreven.

Dampigheid komt langs de gehele Groninger zeekust voor, v oorzover ons
hekend alleen op oexerbedrijven, dus bedrijven met zeedijk en/of kwelder.
Twee symptomen zijn bij deze aandoening karakteristiek: dyspnoe en ver-
magering.

In het beginstadium treedt alleen na enige inspanning dyspnoe op, Het
ademtype is dan kenmerkend: iedere expiratie wordt voornamelijk uitge-

Ilct in dit artikel beschreven onderzoek werd verricht in de periode, dat schrijver
verbonden was aan de Gezondheidsdienst voor Dieren in Groningen.
Ook vanaf deze plaats breng ik hartelijk dank aan Prof. Dr. D. Swierstra voor
dc steeds bereidwillig gegeven adviezen.

voerd met behulp van de buikspieren. In een verder gevorderd stadium is
ook in rust de dyspnoe duidelijk aanwezig.

Het tweede kenmerkende symptoom, de vermagering, is in het eindstadium
zeer uitgesproken. Toch hebben de dieren, met uitzondering van de laatste
paar dagen voor de dood, een goede eetlust.

De ziekte heeft een uitermate chronisch verloop; vanaf het optreden van de
eerste klinische verschijnselen kunnen drie maanden tot een jaar verlopen
vóór de dood intreedt. De ziekte kan gedurende het gehele jaar optreden,
in de winter wordt de aandoening het minst waargenomen.
De klinische gevallen doen zich het meest voor bij schapen van twee tot
drie jaar en ouder. Ons is echter ook een geval van dampigheid bekend bij
een lam van een half jaar oud.

Ieder jaar wordt 5 tot 15%, op sommige bedrijven zelfs tot 20% van de
koppel aangetast.

Koens was van mening, dat er bij de op Texel voorkomende pneumo-
nieën sprake is van een besmettelijke aandoening, die zich alleen onder be-
paalde omstandigheden manifesteert. Als predisponerende factoren worden
genoemd longworminfekties, erfelijke aanleg en de aanwezigheid van brak
drinkwater.

Sigurdsson deed op uitgebreide schaal infektieproeven met lammeren.
Hem bleek, dat „maedi" overgebracht kon worden:
a) door contact met zieke dieren;

bi door het verstrekken van drinkwater, dat verontreinigd was door faeces
\\an zieke schapen;

c) door intraveneuze, intrapulmonale en in tranasale injectie van een ex-
tract van maedi-longen.
De incubadetijd bleek minstens 2 jaar te zijn.

L u c a m deelt echter mee, dat er door hem geen contagiositeit kon worden
vastgesteld. Deze onderzoeker is geneigd de oorzaak te zoeken in een „irri-
tation terebenthiné", waarbij hij er de aandacht op vestigt, dat door
Guieyesse-Pé lissier (1932) is aangetoond, dat langdurige inha-
latie van terpentijndampen bij de hond een hyperplasie van het lymfoïde
weefsel der longen kan veroorzaken.

Om het probleem der aetiologie tc benaderen werden door ons verschillende
onderzoekingen gedaan. Deze onderzoekingen gingen in verschillende rich-
tingen, die o.a. mede bepaald werden door de bevindingen van K o e n s en
Sigurdsson.

Aanleiding tot dit onderzoek was de mededeling in het proefschrift van
Koens (1943), dat een zeer groot percentage van de faecesmonsters af-
komstig van zwoegers besmet was met larven van Muellerius capillaris. Er
zou een werkelijk verschil in het percentage besmette faecesmonsters bij
schapen afkomstig van zwoeger- en zwoegervrije bedrijven zijn. Koens
achtte de mogelijkheid aanwezig, dat de longworminfektie in de longen bij
scha])cn op zwoegerbedrijven voor de ontwikkeling van een volledig ziekte-
beeld als een noodzakelijke factor is te beschouwen.

Aan dit deel van ons onderzoek ligt de gedachte ten grondslag, dat niet de
mate der longworminfektie ten tijde van het ontstaan der klinische verschijn-
selen van dampigheid van belang is, doch het verloop der longv^\'orminfektie
gedurende het leven van het dier, vóórdat er klinische verschijnselen van
dampigheid optreden, van invloed kan zijn.

Immers: de longveranderingen bij dampigheid ontwikkelen zich zo lang-
zaam, dat er reeds histologisch waarneembare veranderingen aanwezig zijn,
voordat de ziekte zich klinisch openbaart. M.a.w. juist de periode van ont-
staan der anatomische veranderingen, die zeker enige maanden voor het
optreden van de klinische verschijnselen ligt, is van belang.
Voor dit onderzoek werd de medewerking verkregen van de eigenaren van
twee, slechts door één ander bedrijf gescheiden, bedrijven.
Op het ene bedrijf, verder te noemen bedrijf A, kwam veelvuldig dampig-
heid voor. De grootte der koppel bedroeg 60 ä 70 stuks.
Op het tweede bedrijf, verder te noemen bedrijf B, deden zich geen klinische
gevallen van dampigheid voor. De schapenstapel op dit bedrijf was kleiner,
ze bestond uit 40 tot 50 stuks.

Volledigheidshalve zij nog vermeld, dat op het tussen A en B gelegen be-
drijf dampigheid voorkwam.

In het parasitologisch onderzoek werden betrokken de jaargangen lammeren
van 1953 en 1954.

Van het bedrijf A waren dit totaal 35 dieren, n.1. van de jaargang 1953 15
stuks en van de jaargang 1954 20 stuks.

Van het bedrijf B waren 22 dieren bij het onderzoek betrokken nl. 11 dieren
geboren in 1953 en 11 dieren geboren in 1954.

Op beide bedrijven begon het onderzoek, toen de lammeren ongeveer een
half jaar oud waren. Zoveel mogelijk werden iedere zes weken van beide
koppels rectaal faecesmonsters verzameld. In verband met oogstwerkzaam-
heden was in de zomermaanden de periode tussen twee onderzoeken wel
eens langer. Een onderzoek bestond uit twee bemonsteringen, die op twee
opeenvolgende ochtenden plaats vonden, om de gevonden waarden tc kun-
nen controleren en om zoveel mogelijk van ieder schaap een monster te
krijgen.

Als methode \\an onderzoek van faeces op longwormlarven werd op grond
\\an onderzoekingen van Schröder (1940) gekozen het „Auswander-
verfahren" volgens B a e r m a n. Deze kwalitatieve onderzoekingsmethode
was als zodanig niet geschikt voor ons doel, aangezien wij, om vergelijkbare
gegevens te verkrijgen, de uitslagen van de onderzoeken in getallen uit
moesten drukken.

De faecesbal werd in een verbandgaasje gedaan en gewogen. Vervolgens wordt de
faecesmassa met gaasje in een trechter (bovendoorsncde ± 10 cm.) geplaatst. Aan de
steel van de trechter is een kort gummislangctje bevestigd, dat met een klem is afge-
sloten. In de trechter wordt zoveel water gedaan, dat dc faece.smassa voor ongeveer
twee derde deel in het water staat. Na ongveer 20 uur staan van de trechter bij
kamertemperatur zullen alle larven zich in het water bevinden; ze zullen alle in de
steel van de trechter aanwezig zijn, omdat ze niet kunnen zwemmen. Na ± 20 uur
wordt uit de trechter via de gummislang ongeveer 10 cc water afgetapt in een cen-
trifugebuis. Deze hoeveeheid wordt gecentrifugeerd. Vervolgens wordt met behulp
van een pipet zoveel vloeistof afgezogen, dat onderin de buis \'/j cc overblijft. Deze
resterende /j cc bevat theoretisch alle larven, die zich in de bij de aanvang van de
proef gewogen faecesmassa bevonden.

Om na te gaan of het monster lar\\\'en bevat, wordt met behulp van een pipet van

0.2.cc na menging van sediment en bovenstaande vloeistof 0,18 cc verspreid over de
oppervlakte van een voorwerpglas. Dit preparaat wordt zonder dekglas onder de
microscoop met overzichtslens bekeken. Worden er op deze wijze geen larven ge-
vonden, dan wordt het monster als negatief beschouwd. Worden wel larven gevonden,
dan worden in een nieuw preparaat met dekglas de larven gedifferentieerd en geteld.
Hiervoor beschikken wc over voorwerpglaasjes met ruitindeling, die het oriënteren
in het preparaat vergemakkelijken. Van een monster met een positief „overzichts-
preparaat" worden 6 druppels a 0,03 cc onder dekglas bekeken. Het aantal van de
verschillende soorten larven in deze 6 x 0,03 cc = 0,18 cc wordt representatief geacht
voor het gehele monster. Om vergelijkbare getallen te krijgen worden de gevonden
waarden omgerekend tot 100 gram faeces.

De drie bij dit onderzoek gevonden verschillende soorten longwormlarven
lieten zich na enige oefening in de dekglaspreparaten gemakkelijk onder-
scheiden:

1. de larven van Dictyocaulus filaria zijn gegranuleerd en hebben een
knopje op het vooreinde;

2. de larven van Muellerius capillaris zijn niet gegranuleerd, ze hebben aan
het gegolfde staarteinde een doorntje, ze liggen dikwijls typisch ge-
kromd in het preparaat;

3. de larven van Protostrongylus rufescens lijken veel op de laiven van
Muellerius capillaris, aan het staarteinde bevindt zich echter geen doorn-
tje.

Als het monster veel larven bevat, bevinden zich in de dekglaspreparaten
te \\eel larven voor een betrouwbare telling en differentiatie. Men ziet dit
reeds in het overzichtspreparaat. Alvorens tot telling over te gaan verdunt
men dan het centrifugaat.

Van de beide koppels is gedinende twee jaar faecesonderzoek verricht, op
beide bedrijven vond het 16 maal plaats.

Op bedrijf A kwam Muellerius capillaris praktisch niet voor, de larven zijn
slechts bij twee schapen eenmaal gevonden. Dictyocaulus filaria werd bij
tien schapen af en toe gevonden en Protostrongylus rufescens bij
22 dieren. Bij 11 dieren van deze koppel zijn nooit larven in de faeces aan-
getoond.

Op bedrijf B werden vaker larven gevonden. Bij 5 schapen werden een of
meer malen larven van Afuellerius capillaris in de faeces aangetroffen, bij
18 .schapen werden af en toe larven van Dictyocaulus filaria gevonden, ter-
wijl bij alle dieren van deze koppel lar\\en van Protostrongylus rufescens
werden gevonden.

Op beide bedrijven kan rnen echter nauwelijks van een longworminfektie
spreken, gezien:

1. het feit, dat positieve uitkomsten afgewisseld werden door kortere of
langere perioden met negatieve uitslagen en soms de positieve uitslag
zelfs slechts eenmaal bij een dier werd waargenomen;

2. het feit, dat met onze methode van onderzoek bevindingen beneden 1000
larven per 100 gram faeces voor iedere soort gering waren te noemen,
daar bij onderzoekingen met andere schapen waarden zijn gevonden van
± .5000 larven per 100 gram faeces;

3. het feit, dat bij een aantal dieren nooit larven in de faeces zijn aangetrof-
fen, terwijl men deze dieren, die steeds onder dezelfde omstandigheden

verkeerden en waarbij met het oog op hun leeftijd van een zekere immu-
niteit nog geen sprake kon zijn, bij een echte longworminfektie alle ge-
infekteerd zou verwachten.

Hoewel de longwormen niet geheel afwezig waren, kunnen wij ons niet
voorstellen, dat een dergelijk gering aantal van invloed kan zijn op het ont-
staan van een ziekte. Deze gedachte vindt nog de steun in het feit, dat op
bedrijf B, waar geen klinische gevallen van dampigheid voorkwamen, blij-
kens het faecesonderzoek meer longwormen aanwezig zijn dan op het be-
drijf A.

Onze conclusie uit het parasitologisch onderzoek is dan ook, dat longwormen
niet bijdragen tot het ontstaan van dampigheid.

Om eventuele contagiositeit van dampigheid na te gaan werden in oktober
1953 op een boerderij in Glimmen vijf dampige en vijftien gezonde schapen
bijeen gebracht. In Glimmen, dat ongeveer 10 kilometer ten zuiden van de
stad Groningen ligt, is geen schapenhouderij van betekenis.
De 15 gezonde schapen waren afkomstig uit de gemeente Aduard, waar
blijkens de ervaring van de praktiserende collegae en blijkens eigen ervaring
als hoofd van de vleeskeuringsdienst geen dampigheid voorkomt. Deze kop-
pel van 15 stuks was samengesteld uit 10 ooilammeren van één bedrijf en
5 oudere schapen van verschillende bedrijven. Voorts werd aan de koppel
nog een ram van onbekende herkomst toegevoegd.

De proef heeft geduurd tot oktober 1956, dus drie jaar. De toen nog aan-
wezige dieren zijn alle geslacht, waarbij een onderzoek naar de toestand
van de longen werd ingesteld.

Door sterfte is het aantal dampige schapen bij de proefkoppel niet steeds
vijf geweest, het aantal heeft gevariëerd \\\'an twee tot zes dieren. In totaal
zijn veertien dampige schapen bij de proef betrokken geweest.
Als aanvulling van het gezonde gedeelte van de koppel hebben gediend de
uit de koppel geboren ooilammeren van de jaren 1954 en 1955.
De gehele koppel werd geteisterd door het optreden van distomatosis. In het
eerste jaar van de proef zijn verschillende dieren gestorven tengevolge van
acute distomatosis. Door het strooien \\ an zout en het regelmatig toedienen
van tetrachloorkoolstof is de distomatosis bestreden. Door deze tegenslag
hebben minder schapen het einde van de proef gehaald dan aanvankelijk
verwacht mocht worden. Elf schapen zijn minstens 2 jaar in contact met
dampige schapen geweest, met 8 schapen was dit minstens 1 jaar het ge-
val. Bij geen van deze 19 schapen werden noch bij de macroscopische sectie,
noch bij het histologisch onderzoek veranderingen gevonden, die wezen o[)
dampigheid. Ook bij de 8 schapen, die tengevolge van het optreden van
distomatosis of door andere oorzaken korter dan 1 jaar in contact met
clami)ige schapen zijn geweest, werden geen longverandcringen waarge-
nomen.

De dampige schapen van de koppel, die dienden voor de infektieproef,
bleken, ondanks de tegenslagen in verband met de distomatosis, langer te
blijven leven, dan van sommige exemplaren met het oog op hun algemene
toestand was verwacht. Dieren, die in minder gevorderde stadia der ziekte
verkeerden, wekten zelfs de indruk van herstel. Een duidelijk voorbeeld hier-

van vormt een schaap, dat in april 1954 met twee lammeren werd aange-
kocht. Het dier, dat klinisch duidelijk dampig was, diende als aanvulling van
de koppel in Glimmen. Van dit schaap zijn gedurende de proef de ziekte-
verschijnselen verminderd, terwijl in het voorjaar van 1955 zelfs drie lam-
meren ter wereld werden gebracht, waar\\ an er twee voorspoedig zijn opge-
groeid. Bij het opruimen van de gehele koppel in oktober 1956 werden in de
top- en cardiale kwabben echter nog duidelijke longveranderingen waarge-
nomen. Ook bij andere dampige exemplaren van de koppel, die tengevolge
van distomatosis zijn gestorven werd cle indruk van enig herstel gewekt.
De mogelijkheid van herstel werd enigszins uitvoeriger nagegaan door het
aankopen van zes dampige schapen, die bijeengebracht werden op een
boerderij in de gemeente Aduard. Alle dieren waren duidelijk dampig, de
conditie liep echter nogal uiteen, van twee was deze goed te noemen, van
twee matig en van twee zeer slecht. Bij geen van deze dieren is definitief
herstel opgetreden. Twee dieren, nl. een met matige en een met slechte con-
ditie, zijn reeds na twee maanden gestorven. De overblijvende vier dieren
hebben echter nog ongeveer een jaar geleefd. Het is vrijwel zeker, dat deze
dieren, indien ze op de bedrijven van herkomst waren gebleven, eerder
zouden zijn gestorven.

In totaal werden de longen van 39 dampige schapen onderzocht. In een ge-
vorderd stadium van dampigheid zijn de longen groot en zwaar. Aan de
oppervlakte is meestal de typische „sterretjes- en klaverblad"-tekening waar
te nemen. Bij palpatie voelen de longen stevig aan. Dikwijls zijn niet de ge-
hele longen aangetast, bepaalde voorkeurplaatsen lijken echter niet aan-
wezig te zijn.

Bij microscopisch onderzoek blijkt de primaire reactie te bestaan uit een in-
filtratie van lymfoïdecellen in de alveolaire septa. Deze infiltratie is in de
meeste gevallen folliculair, ze kan echter ook diffuus optreden. Er treedt
hypertrofie op van de gladde spiervezelen in de wanden van de alveolen.
Bij toenemen van de lyrnfoïde infiltratie gaan de alveolen exsudaat bevat-
ten, dat bestaat uit afgestoten alveolair-epitheel. In dit stadium gaat de
hypertrofie van de gladde spiercellen verdwijnen. In de septa treedt bind-
weefselvorming op, het aantal infiltraatcellen vermindert.
Het longweefsel kan geheel doorgroeid raken met bindweefsel.
Naarmate de dieren jonger zijn bij het ontstaan der ziekte, zal de primaire
reactie van het lymfoïde weefsel cluidelijker zijn. Bij een lam, dat reeds op
de leeftijd van een half jaar wegens dampigheid werd opgeruimd, was dit
zeer duidelijk. Het aangetaste longweefsel van dit dier was massief geïnfil-
treerd met lymfoïde cellen, terwijl zich subpleiiraal op verschillende plaatsen
spekkige, erwtgrote knobbeltjes hadden gevormd, die microscopisch in bouw
overeenkwamen met lymfklierweefsel.

Men kan zich het ontstaan van de longveranderingen als volgt voorstellen.
Door een prikkel ontstaat een folliculaire en/of diffuse infiltratie van lym-
foïde cellen in de alveolairwanden. De tengevolge van deze infiltratie ver-
minderde elasticiteit van de longen wordt gecompenseerd door hypertrofie
\\an de gladde spiercellen in de alveolairwanden. Ook zal de infiltratie van

de wanden tengevolge van verminderde zuurstofuitwisseling aanleiding ge-
ven tot het afstoten van alveolairepitheel. Tenslotte zal de slechte zuurstof-
voorziening leiden tot induratie van het longweefsel.

Uit ons onderzoek is de aard van de prikkel, die de longveranderingen te-
weeg brengt, niet duidelijk geworden. Wel kan op grond van het parasito-
logisch onderzoek vastgesteld worden, dat de prikkel niet van parasitaire
aard is.

Rij de infektieproef is van contagiositeit van de ziekte niet gebleken. Tegen-
over deze proefuitkomst staan de mededelingen van Koens (1943) en
Sigurdsson (1954), dat de ziekte besmettelijk zou zijn. Tegen de proe-
ven van deze onderzoekers zijn de volgende bezwaren aan te voeren.

1. De proeven werden uitgevoerd iri het gebied, waar de ziekte heerste en
dus ook in aanwezigheid van eventuele ons nog onbekende factoren, die
voor het ontstaan van de ziekte verantwoordelijk kunnen zijn.

2. De schapen waarmee de proeven werden uitgevoerd, waren afkomstig
uit het gebied waar de ziekte voorkomt. Deze dieren zullen uiteraard ge-
nomen zijn van klinisch vrije bedrijven. Rlijkens onze ervaring betekent in
een streek, waar de ziekte voorkomt, een klinisch vrij bedrijf nog niet, dat het
bedrijf ook inderdaad vrij is van de ziekte. Zo bleken bij sectie twee dieren,
afkomstig van het voor parasitologisch onderzoek gekozen vrije bedrijf (be-
drijf R) die om andere redenen werden opgeruimd, in de longen macro-
scopisch nauwelijks waarneembare afwijkingen te hebben, die bij histolo-
gisch onderzoek beginstadia van dampigheid waren.

Voorts is het wel zeer frappant, dat in Groningen de ziekte uitsluitend voor-
komt op de dijken en kwelders.

Hoewel de proeven dienaangaande niet overtuigend waren, is de indruk
verkregen, dat sommige dampige schapen, wanneer ze gebracht werden in
een geheel andere omgeving, neiging tot herstel vertoonden, althans, dat het
ziekteverloop aanzienlijk langzamer was.

Het milieu, waarin de dieren leven, schijnt voor het ontstaan van dampig-
heid van betekenis te zijn. Nu we op grond van onze onderzoekingen con-
tagiositeit en een parasitaire oorzaak moeten uitsluiten zijn we geneigd te
denken aan de invloed van een prikkel t.g.v. inhalatie van ter plaatse in de i
lucht aanwezige stoffen. Dat hierbij in de eerste plaats gedacht zal worden
aan het zoutgehalte van de lucht, is voor de hand liggend. Het is ons echter \'
niet mogelijk geweest hierover onderzoekingen te verrichten.

Er wordt een aan de Groninger zeekust voorkomende chronische pneumonie bij scha-
pen beschreven, die overeenkomt met de pneumonieën beschreven door Koens
(1943) op Texel, door Sigurdsson (1954) op IJsland en door Lu cam (1942)
in Frankrijk.

Door periodiek faecesonderzock gedurende twee jaar van twee koppels schapen kon
worden aangetoond, dat longwormen geen rol spelen bij het ontstaan der long- ;
veranderingen. |

Bij een infektieproef, die drie jaar duurde, kon geen contagiositeit worden aongetoond.
.\\ls oorzaak voor de longveranderingen wordt aangenomen een prikkeling door een
in de lucht aanwezig stof.

A description is given of a slow progressive pneumonia in sheep grazing on the sca-
dikes of the province of Groningen, resembling the pneumonias described by K o e n s

(1943) on the island of Tcxel in Holland, by Lucam (1942) in France and by
Sigurdsson (1954) in Iceland.

Periodical faecal larval counts during two years showed that lungworms had no in-
fluence on the development of the disease.

In a transmission experiment in the field during three years the disease has not been
transmitted from diseased to healthy animals.

Author supposes the pneumonia to be caused by an irritating substance in the air.
RÉSUMÉ.

On décrit une maladie du mouton dans le province de Groningue, ressemblant aux
pneumonies décrit par Koens (1943) à l\'île Texel en Hollande, par Lucam
(1942) en France et par Sigurdsson (1954) en Islande.

L\'investigation parasitologique par comptes périodiques des larves dans la fèces
a montré que la pneumonie n\'est pas d\'une origine parasitaire.

Dans un experiment pendant trois ans un certain nombre de malades sont laissé en
contact avec des mouton sains aucun cas dc contagion n\'a été enregistré.
L\'auteur suppose que la pneumonie résulterait d\'une irritation par l\'inhalation d\'une
substance dans l\'air.

Es wird eine an der Nordseeküste der Provinz Groningen bei Schafen auftretende
Pneumonie beschrieben, die übereinstimmt mit den Pneumonien, welche von Koens
(1943, Insel Texcl), von Lucam (1942, Frankreich) und von Sigurdsson
(1954, Island) beschrieben worden sind.

Periodische Faczesuntersuchungen während zwei Jahren von zwei Koppel Schafen
zeigten, dass Lungenwürmer keine Rolle spielten bei dem Entstehen der Verände-
rungen in dem Lungengewebe.

G u i e y e s s e - P é 1 i s s i c r, A., F. .Alcan, edit. Paris, gecitecrd naar Lucam (1932).
Koens, H.: De „zwoegers" op Texel; Dissertaue Utrecht, (1943).
L u c a m, F. : La „bouhite" ou „lymphomatose plumonaire maligne" du Mouton.

Rec. de Med. Vet., CXVHI, 273, (1942).
Marsh, H.: Progressive Pneumonia in Sheep. J.A.V.M.A., 15, 458, (1923).
Marsh, H.; The Bacteriology of progressive Pneumonia of Sheep. J.A.V.M.A., 16,
304, (1924).

M i t c h c 1, D. T., 3rd and 4th Rcp. Dir. Vet. Serv. Un. of S. .Africa, 585, gecitecrd
naar Koens.

N e w s o m, I. E.: Sheep Diseases; Williams and Wilkins Gy., Baltimore, (1952).
Niebcrle und Gohrs: Lehrbuch der Spcz. Anatomie der Haustiere; Gustav

Fischcr Verlag, Jena, (1949).
Schröder: Ein Beitrag zur Lungenwurmdiagnose aus dem Kot der Rinder. In-
augural Dissertation, Hannover, (1940).
Sigurdsson, B. : „Maedi", a slow progressive Pneumonia of Sheep; an epizoölo-
gical and pathological Study. Brit. Vet. Jnl, 110, 255, (1954).

Nu in onze landbouw het inrichten van z.g. open of gesloten loopstallen
meer en meer in de belangstelling komt en er op verschillende stallen
reeds onthoornde dieren gehouden worden, zal er mogelijk ook op de
dierenartsen een beroep gedaan worden om tot het onthoornen van de
dieren over te gaan.

Aangezien er in mijn praktijk nu reeds gedurende 10 jaar een bedrijf
bestaat waar de open loopstal wordt toegepast en alle aanwezige dieren er
onthoornd zijn en nog steeds worden, meen ik over voldoende ervaring te
beschikken en kan de mededeling daarvan misschien enig nut hebben.
De operatie omvat de volgende handelingen:

a. De voorbereiding van de plaats van operatic omvat het wegknippen van de haren
om de hoornbasis en het ontsmetten daarvan.

b. Na aanvankelijk algehele narcose te hebben toegepast ben ik overgegaan tot plaat-
selijk verdoven, aangezien dit voldoende is en uiteraard minder tijdrovend. Bij de
locale verdoving wordt de N. cornualis verdoofd; de injectieplaats is juist achter de
beenrand van het os frontale gelegen, daar waar dit een kromming vertoont, nl. op
ongeveer ^/s van de afstand tussen ooghoek en hoornbasis. De injectienaald wordt
loodrecht, ongeveer 2/2 cm. diep ingestoken en dan wordt gefractioneerd het anesthe-
ticum ingespoten onder gelijktijdig terugtrekken van de canule. Dit laatste omdat de
ligging van de zenuw niet steeds dezelfde is. De te gebruiken hoeveelheid is b.v. 10 cc
4% novocaine.

c. De aan te leggen ligatuur dient ter voorkoming van bloedingen, die n.1. het
vloeien van bloed in de opengelegde sinus tot gevolg kunnen hebben.

Dit kan zeer gemakkelijk aanleiding geven tot het optreden van cen sinusitis; een
zeer onaangename complicatie.

De ligatuur bestaat uit cen samenstel van 1 lang en twee korte touwtjes. Dc 2 korte
worden van voor naar achteren over de kruin van de koe gelegd op ongeveer 3 cm.
van de hoornbasis; het lange touwtje wordt daaroverheen circulair om dc beide hoorns
ineens stevig vastgeknoopt. Hierbij moet erop gelet worden dat aan de onderzijde van
de hoorns enige millimeters huid aan dc buitenzijde van de ligatuur komen te liggen;
dit is van belang bij het aanleggen van de zaag. De 2 korte touwtjes worden nu over
het circulaire lange touw vastgeknoopt met cen lus, zodat ze later zonodig nog vaster
aangehaald kunnen worden. Na ongeveer 15 minuten kan men overgaan tot het
onthoornen.

d. Dit gebeurt met een draadzaag. Tijdens het zagen moet het hoofd goed met
behulp van een neusklem of met touwen door helpers worden gefixeerd, aangezien het
trillen van de zaag voor sommige dieren aanleiding is tot verzet. De zaagsnede
moet in haar geheel door de huid lopen. Blijft er ergens een randje
hoorn aan de kop zitten dan groeit daaruit weer een stompje, wat weliswaar niet
hinderlijk doch wel erg lelijk is. In dit verband is het op de juiste plaats aanleggen
van de circulaire ligatuur zo belangrijk.

e. Dc nabehandeling bestaat uit het afdekken van de opening in het voorhoofd met
een in jood-collodium 10% gedrenkt gaasje, dat daardoor tevens op de wond blijft
kleven.

Hij het verrichten van deze operatie zijn voorts m.i. de volgende punten
zeer belangrijk:

1. Het is beter niet tot de operatie over te gaan wanneer er veel vliegen
zijn en dus als de meest gunstige tijden de tweede helft van april en
begin oktober aan te houden. C)ok de gehele stalperiode is er geschikt
voor, omdat dan de vliegen doeltreffend bestreden kunnen worden.

2. Ook doet men beter het onthoornen na te laten wanneer het regent of
als er grote kans op regen bestaat.

De bovenbeschreven voorzorgen zijn daarom zo belangrijk, omdat een even-
tuele sinusitis moeilijk te behandelen is en de resultaten der behandeling
minder goed zijn. In elk geval geeft dit proces aanleiding tot een ver-
minderde melkgift. Van de ongeveer 400 dieren, die onder deze voor-
zorgen zijn geopereerd heeft niet één een sinusitis gekregen, terwijl bij
enkele dieren waarbij hier niet op gelet is er 2 gevallen van sinusitis zijn
\\ oorgekomen met minder gunstig verloop.

De gegevens voor de techniek van deze operatie zijn mij destijds verstrekt
door wijlen Prof. Hartog, die mij in kennis bracht met een artikel in de
Veterinary Record van Juni 1950 No. 22.

Dit is verre te preferen boven het onthoornen op volwassen leeftijd door de
grotere eenvoud van de ingreep. Hoewel in de literatuur vele caustische
middelen worden beschreven, groeide er toch bij de door mij hiermede
behandelde kalveren af en toe een hoorn of een stompje uit, dat dan later
weer verwijderd moest worden.

Door toedoen van Dr. Koning, inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dicn.=;t in Noord Brabant, ben ik in het bezit gekomen van een uit Amerika
afkomstig instrumentje, dat dient ter verwijdering van de hoornaanleg en
dus altijd het gewenste residtaat geeft. Het kan omschreven worden als
een trepaan zonder centrale punt en met gladde snijvlakte.
Op een leeftijd van 2 tot 5 maanden, dit varieert per dier heel sterk, is
de aanleg van de hoorn duidelijk te voelen als een onbehaarde verhoging.
Door een draaiende beweging met het instrument wordt een ronde snede
gemaakt tot op het been, zodat de huid met het onderliggende beenvlies
verwijderd kan worden. Aan het te verwijderen stukje huid dient zich
ook weer een randje behaarde huid te bevinden om latere groei uit te
sluiten.

De holte die nu ontstaan is wordt opgevuld met in jodium-tinctuur ge-
drenkte watten en de haren daaromheen worden over de watten gelegd.
Daardoor ontstaat door stolling van het bloed een prop die de wond
volkomen afsluit. Complicaties treden aldus nooit op.
Wat de anesthesie betreft het volgende. Geeft men locale anesthesie, dan
zijn de dieren de verdere dag wat suf en eten ze niet. Zonder verdoving

eten ze echter vrijwel onmiddellijk weer, wat voor mij aanleiding is ge-
weest om geen verdoving meer te geven.

Wat de toepassing van onthoornen van oudere dieren bereft zou ik er op
willen wijzen, dat de operatie behalve bij stieren ter bestrijding van hun
kwaadaardigheid ook met succes kan worden uitgevoerd bij gevaarlijke
koeien. Zelfs met een dusdanig resultaat dat het dier na het onthoornen
door de andere dieren volkomen wordt teruggedrongen.

Gewerkt wordt met een snelheid van 10.000 toeren per minuut gedurende 10 minuten.

Onderstaand laten wij een overzicht volgen van de landen van bestemming, waarbij
de aantallen voor 1958 en 1957 zijn vermeld.

In afwijking van de gebruikelijke vorm van de referaten in dit tijdschrift, moge in
aansluiting op de door college Bakker genoemde praktische ervaringen bij de be-
strijding van atrofische rhinitis het volgende verzamelreferaat van literatuur over
deze ziekte, samengesteld door collega Tacken, volgen.

Door Franque werd de ziekte reeds in 1828 onder de naam „Snuffelkrankheit"
beschreven. Daarna komt er een bericht uit Engeland door Youth in 1847 en uit
Duitsland door Schneider in 1878. Schneider beschouwt de ziekte als een
erfelijke kwestie. Bang beschreef de ziekte in 1916. In hetzelfde jaar volgt uit
Denemarken een publikatie van Jensen. Jensen beschouwde de ziekte toen nog
als een erfelijke afwijking. In 1933 volgt een nieuwe publikatie van Jensen waarin
hij een besmettelijke oorzaak aanneemt evenals Petersen dat vóór hem reeds in
1926 had gedaan.

Eber en Me ij n (1934) kweekten Pseudomonas aeroginosa uit de aangetaste neuzen.
Ze konden door deze bacterie bij biggen in het been in te spuiten de ziekte opwekken
en beschouwden de toxinen als de oorzaak van atrofische rhinitis. Zij beweerden met
vaccins van Ps. aeroginosa goede resultaten te krijgen.

Krage (1934 en 1937) beschouwt de ziekte in Oost-Duitsland weer als een erfelijke
afwijking.

Hoflund (1937) zegt dat de ziekte veelal voorkomt op grote en zeer intensieve
bedrijven vooral wanneer veel inteelt wordt toe,gepast. Een heriditaire predispositie
beschouwt hij als hoofdzaak.

Thunberg en Carls trgni (1940) zagen de ziekte plotseling optreden op be-
drijven kort na de aankoop van nieuwe fokberen. Mede op grond van de klinische
afwijkingen komen zij tot de overtuiging dat de ziekte besmettelijk is, en beschouwen
een erfelijke aanleg van ondergeschikte betekenis.

Böttscher (1941) hecht weer grote betekenis aan de individuele gevoeligheid van
dieren uit bepaalde bloedlijnen. Hij neemt aan dat de ziekte bij gevoelige dieren op
iedere leeftijd kan optreden b.v. onder invloed van sterke verandcrin.gen van klimaat
en andere ongunstige uitwendige omstandigheden.

Radtke (1938) ziet de atrofische rhinitis steeds gecombineerd met biggengriep.
Hij beschouwt de afwijkingen in en aan de neus en omgeving als een locale afwijking
t.g.v. het agens dat verantwoordelijk is voor biggengriep. Hij was de eerste die door
middel van neusmateriaal afkomstig van aangetaste varkens de ziekte op gezonde
biggen overbracht.

Na de tweede wereldoorlog wordt ook in Amerika aandacht besteed aan deze ziekte.
Cornell (1945), Phillips (1946), Jones (1947), nemen aan dat de ziekte
infectieus is. Het duurt vaak lang alvorens na de insleep van de smetstof, b.v. door
aankoop, duidelijke afwijkingen op het bedrijf zichtbaar worden. Dit duurt vaak een
half jaar en langer.

Volgens Quin (1951), Gray (1952), Smily (1953) en Goldstein (1953)
kan dit tot zelfs 3 jaar duren. (? Ref.)

Kilchspecher (1956) beschouwt een ongebalanceerde voeding als hoofdoorzaak.
Een teveel aan ondermelk voor de zeu.gen en een teveel aan voederbieten nemen
daarbij een voorname plaats in.

B e n d i X e n (1957) zag atrofische rhinitis soms gecombineerd optreden met anoph-
thalmie en beschouwt vitamine-A tekort, vitamine-B deficiëntie en een wanverhouding
Ca:P in het voedsel als een oorzaak.

B e n d i X e n (1957) zag eveneens de frequentie van het optreden van geatrofieerde

neusschelpen vastgesteld na slachting groter bij dieren met een pneumonie, pleuritis
en pericarditis dan bij dieren zonder afwijkingen.

Hij komt tot de conclusie dat een vermindering van de weerstand t.g.v. een oneven-
wichtige voeding — vooral wanneer deze gecombineerd is met infecties (Pneumonie-
virus, stafylococcen, coryneb. pyogenes en andere) die een meer of minder massaal
karakter hebben — het ontstaan van het ziektebeeld bevordert.
Bjorklund (1958) kon statistisch aantonen dat:

a. in Zweden geen verschil bestaat in gevoeligheid bij het Zweedse landras en het
Engelse white-ras;

d. de ziekte intrauterin kan optreden. (Deze biggen sterven echter vóór of kort na
de geboorte. Dit is in overeenstemming met Brion, Fontaine, Labie
(1958) en de Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg.
Wij constateerden vroeggeboorte, evenals vrij vaak afsterven en mummificatie
van de vruchten. Dit laatste bleek na slachting van zeugen waarvan verondersteld
werd dat ze niet drachtig waren geworden.)

e. vooral de biggen uit de eerste worp van de nog jonge zeug het meest worden
aangetast;

h. pathogne veranderingen zich niet beperken tot de snuit en neus doch in het gehele
skelet worden aangetroffen.

Hij besluit uit dit alles dat deze afwijking moet worden gezien als een algemene
metabolische afwijking t.g.v. een tot op heden onbekende oorzaak.
Bjorklund (1958) zag in een proef bij dieren met een laag Ca-gehalte in het
voedsel ten aanzien waarvan hij het CaCOa — ten opzichte van de controle-groep

— had vervangen door NaCl een atrofie van de conchae optreden. De conchae waren
in dit geval echter uitsluitend iets kleiner doch verder normaal.

Hij is ten.slotte de mening toegedaan dat de onbekende oorzaak van de metabolische
storing bij de atrofische rhinitis gezien moet worden als een adoptie-syndroom in
overeenstemming met de theorie van Ludvigsen zoals door deze werd ont-
wikkeld t.a.v. spierdegeneratie bij varkens. Dit wil dus zeggen dat de snelle groei ge-
combineerd bij een laag voederverbruik bij ons moderne varken tenslotte leidt tot een
overbelasting van het hormonale systeem met name vooral van de hypofysc-voorkwab-
bijnierschors. (A.C.T.H.-glucocorticosteroïden)

— op een bedrijf dat voorheen tot 1955 vrij van atrofische rhinitis was en waarop
in de herfst 1955 een nieuwe beer (A) werd ingekocht, die achteraf zelf verschijn-
selen van atrofische rhinitis bleek te vertonen — dat de ziekte erfelijk zou zijn. Bij de
nakomelingen van deze beer werden op dit bedrijf in iedere worp steeds afwijkende
dieren aangetroffen. Van de op het tijdstip van onderzoek 10 aanwezige dochters van
deze beer waren er 6 met verschijnselen van atrofische rhinitis. Dit is 60%.

Bij de nakomelingen van de dochters van deze beer, gedekt door een niet verwante
andere beer, werd bij ongeveer 30% van deze dieren de ziekte aangetroffen. Daarbij
werden even vaak dieren met afwijkingen aangetroffen in worpen geboren uit normale
dochters van de beer als in worpen uit afwijkende dochters van deze beer.
Het totaal-beeld wees op een dominante vererving.

K o c h et al. tekenen tenslotte aan dat het beschrevene mede een basis kan zijn voor
verder onderzoek.

Hieronder moge één van de meerdere voorbeelden volgen, die wij uit onze ervaring
kennen en in volkomen tegenspraak zijn met de voorlopige conclusie van Koch et al.:
Op het mestbedrijf K. te S. waren 54 varkens aanwezig. Bij 4 varkens werden duide-
lijke klinische verschijnselen van atrofische rhinitis aangetroffen. De op het bedrijf
aanwezige varkens — 32 varkens zwaarder dan ± 50 kg. en 22 lopers — werden
allen geslacht. Na de slachting werden bij alle varkens — 100% — verschijnselen van

atrofische rhinitis aangetroffen. De varkens waren alle als big aangekocht. Eén koppel
van 8 stuks bleek aangekocht te zijn op een aangetast en inmiddels afgeslacht bedrijf.
De andere varkens waren afkomstig van meerdere bedrijven. Ref.

Het klinische beeld: (Zie Tacken en Meens, Tijdschr. Dierg., 83, 905, (1958).
Bij het levende dier is geen enkel verschijnsel patognomonisch. Men dient steeds de
geschiedenis en het totaal-beeld van alle verschijnselen te beoordelen.
Scheve en bulldog-koppen komen ook voor bij necrotisehe processen, actinomicose,
osteodystrofia, aangeboren brachygnatia superior en verder na betrapping door de
zeug etc. (Tacken en Meens, 1958)

Phillips (1946) ziet de „halve maantjes", evenals wij, ook bij normale varkens.
Als deze afwijking op een bedrijf veel voorkomt is het wel vrij karakteristiek voor
atrofische rhinitis.

C O r n e 11 (1945) en Jones (1947) zien in het begin-stadium bij jonge biggen
vaak diarree en conjuctivitis. De later optredende atrofie van de neusschelpen is
uni- of bilateraal, begint ventraal en wordt zichtbaar op een leeftijd van 3 tot 8 weken.
Phillips (1946), BraedenFlata (1953) en R o n e u s (1953) zeggen dat de
atrofie van de neusschelpen begint aan de voorkant-ventraal en naar boven en achte-
ren opkruipt. Het eerste wordt het been aangetast en daarna het slijmvlies dat gaat
rafelen als een rood gordijn. Het been verdwijnt zodat vaak slechts een dunne wand
tussen neusholte en hersenholte overblijft. Ook de beenwand tussen sinus en neus
verdwijnt vaak grotendeels.

Kamp (1952) is van mening dat na een bedrijfsbesmetting in de eerste tomen
2—4% van de biggen afwijkingen gaan vertonen; ± 7—12% van de volgende en
daarna 20% en meer.

Bennet (1952) en S m i t h (1953) delen mede dat varkens die bij sectie een duide-
lijk ziektebeeld vertonen bij leven vaak geen afwijkingen hebben vertoond. (Dit komt
inderdaad vrij veel voor indien de dieren afkomstig zijn van aangetaste bedrijven.
Ref.)

G w a t k i n (1955) is van oordeel dat er geen correlatie bestaat tussen de graad van
de symptomen en de virulentie van het agens. De hygiënische omstandigheden op het
bedrijf zijn in deze zeer belangrijk.

S c h O f i e 1 d (1948) zegt dat de eerste lesie\'s in het epitheel bestaan uit een dege-
neratie en afstoting van epitheelcellen gevolgd door een l>Tnfocitaire infiltratie. In een
later stadium zag hij een toename en verwijding van het tubulo-alveolaire klierweefsel,
een verdikking van de wand van de kleinere bloedvaten en haarden met een lymfoci-
taire infiltratie. (Dit is volkomen in overeenstemming met onze bevindingen.
Tacken en vanLipzig.)

S c h O f i e 1 d zag verder in de aanvang een toename van de dichtheid van het been
en beenresorptie vanuit de rand en vanuit het inwendige van het been met als gevolg
een ongelijkmatig dunner worden van de beenplaat.

Niet een afwijkende functie van de osteoclasten doch van de Osteoblasten, die om
een onbekende reden niet of nauwelijks in staat zijn om nieuw been te vormen, zijn
hiervan de oorzaak.

Bjorklund (1958) geeft een uitvoerige beschrijving van het histologisch beeld
van de afwijkingen in het slijmvlies en been van de neus. Deze stemmen in sterke mate
overeen met de bevindingen van S c h o f i e 1 d die hierboven reeds werden aange-
haald. Hij zag hyperplasie van het klierweefsel met verwijde kliergangen gevuld met
muceuze inhoud, vermeerdering en ophoping van lymfocicten, picnotische kernen,
verdikte wand van de kleinere bloedvaten, degeneratie en loslating van het slijmvlies,
de vorming van haarden kraakbeenweefsel, fibrosis en loslaten van de propria en af-
wijkende beenvorming. De osteoclasten zijn degeneratief veranderd.
Bjorklund (1958) vond verder ook afwijkingen in andere skelet-delen van het
lichaam. Aan de ribben zag hij bij de overgang van kraakbeen naar been degeneratie-
processen in het kraakbeen. Bij de beenderen was over het algemeen het periost ver-
dikt. Op verschillende plaatsen wordt daardoor ruw bindweefsel-achtig been gevormd

waardoor een mozaïk-structuur ontstaat. De ostitis deformans is dus niet alleen in de
snuit maar ook elders te vinden. Deze ostitis deformans is niet vergelijkbaar met de
z.g. „paget disease" bij de mens (= een ostitis deformans waarbij het hoofd te groot
wordt en verder kiphose, lange armen, kromme benen en pijn in de beenderen worden
waargenomen).

In de tandpulpa vond hij eveneens afwijkingen: veel cellen met fribineus karakter,
verwijde bloedvaten, degeneratieve odontoblasten, gestoorde tandvorming.
In de kheren met interne secretie werden geen morfologische afwijkingen aangetroffen.
De schildklier en de achterkwab van de hypofyse leken wel eens wat groot. De achter-
kwab (éénmaal) en voorkwab waren ook wel eens atrofisch.

Het vitamine-A gehalte in de lever was in 85% van de gevallen meer dan 1000 I.U.
per 100 gram, in 7% tussen 200 en 1000 I.U. en in 8% minder dan 200 LU. per
100 gram. Hierdoor wordt het vermoeden van B e n d i x e n niet bevestigd.
Het Ca-gehalte van het bloed varieerde van 10,5 tot 13,6 mg %. Het P-gehalte van
1,5 tot 13,2. (In 4 gevallen was dit van 1,5 tot 2,1 en in de resterende 11 gevallen was
dit van 8—13,2. Ref. ! ?).

Phillips (1946) vond in 90% van de beginnende gevallen corynebacterium pyo-
genes.

Schofield en Jones (1950) en Schumann (1953) vonden geen verschil in
de bacterieflora bij zieke en gezonde dieren.

G w a t k i n et al. vonden in 38% van de gevallen Pasteurella multocida bij zieke en
in 16% bij gezonde varkens.

Volgens Heddleston zijn deze percentages respectievelijk 8 en 4%.
Mc. Kay en Carter (1953) zijn van oordeel dat Pasteurella en Spherophorus
necrophorus in onderlinge symbiose als de oorzaak van de atrofische rhinitis moeten
worden aangemerkt.

Switser (1951) vond bij zieke varkens in 80% van de gevallen trichomonaden;
bij gezonde dieren 2,8%. Ook Spindler et al. (1937) en Levine et al. (1954)
veronderstelden dat trichomonaden een aetiologische factor vormen.
Hansen en Flata (1951) beschouwen de trichomonaden als secundair. Zij vonden
bij zieke varkens in 40% van de gevallen trichonomaden; bij gezonde in 10%.
Carter, Mc. Kay en Switser (1954) menen een p.p.l.o. te hebben aangetoond
doch kunnen daarmede geen atrofische rhinitis opwekken.

Flata (1954) en Gwatkin et al. (1955) ervaren dat zij met Pasteurella multo-
cida de ziekte gemakkelijker en vaker kunnen opwekken dan met enig ander orga-
nisme. Zij beweren echter niet dat deze bacterie de primaire oorzaak is.
Braend en Flata (1954) kunnen atrofische rhinitis opwekken met haemophylus
geïsoleerd uit een varken met Gläsers disease (markt-ziekte) en met streptococcen
geïsoleerd uit neuzen van varkens met atrofische rhinitis.

Schofield (1952) deelt mede dat Robertson er in slaagde atrofische rhinitis
op te wekken met een suspensie van anaerobe culturen, culturen bij 10% CO2 en
aerobe culturen verkregen uit de neus van aangetaste biggen.

Schofield en Robertson (1953) konden dc ziekte niet opwekken met Pas-
teurella. Dit lukte ook niet aan Mc. Kay en Carter (1953); echter wel met een
suspensie van Pasteurella en 5\'. necrophorus, zelfs na passage door het konijn.
Een behandeling met Pasteuerlla-serum of een enting met chemisch gedode Pasteu-
rella gaf volgens Gwatkin et al. (1954) geen voorbehoedende bescherming tegen
de ziekte.

Phillips (1948), Gwatkin en Plummer (1949), Schofield en Jones
(1950), Braend en Flata (1954) konden met gefiltreerd materiaal geen atro-
fische rhinitis opwekken. Wel lukte dit aan Switser (1956) met materiaal uit zieke
neuzen gefiltreerd door een Selas no. 015 of een cellulose-filter met poriën 0,5 tot 0,75.
Switser beweert niet dat hij hiermede de specifieke oorzaak heeft aangetoond. Hij
kon het ziektebeeld ook opwekken met Pasteurella alcaligenes en zelfs met citroenzuur.

Gilman spoot materiaal uit zieke neuzen in bij konijnen. Van het konijn uit spoot
hij necrotisch materiaal in bij kleine biggetjes. 50% kreeg atrofische rhinitis. Hij
concludeert hieruit dat een predispositie, die berust op een heriditaire factor, aanwezig
moet zijn om de ziekte te doen ontstaan.

Lukachow (1956). De precipitatie-reactie is gering en niet sterker bij zieke dan
bij gezonde dieren.

Terps tra (1958) kon de ziekte met neusmateriaal overbrengen op gezonde Neder-
landse Yorkshire-biggen, terwijl in Nederland deze afwijking bij Yorkshires nog niet
is aangetoond. (Wij zagen de ziekte op een bedrijf overgaan op Piétrain-varkens. Ref.)
Experimentele proeven om de ziekte over te brengen lukt aan Bjorklund (1958)
wel met neusmateriaal en ook wel eens met uit dc neus gekweekte bacteriën (Pasteu-
rella\'s en trichomonaden), doch niet met fikraten.

Brion, FontaineenLabie (1958) bevinden de ziekte overentbaar. Zij vonden
afwijkingen in de hersenen en lever en petechiën op het epicard bij geaborteerde
vruchten en biggen beneden de 5 ä 6 dagen. In de lever- en hersencellen vonden ze
intracellulaire insluitlichaampjes die rood te kleuren zijn volgens Machiavello.
Aan de nervi maxillares superiores, het ganglion Gasser en het ganglion pallatinum
werden afwijkingen aangetroffen.

Op grond van de op chlamidozoon gelijkende insluitsels in hersen- en levercellen ver-
onderstellen zij dat een Miyagawanella-irdectie, dus een rickettsia of een virus ver-
want aan ornithosis en psittacosis als oorzaak van atrofische rhinitis moet worden
beschouwd.

In het serum van zieke varkens zouden anti-lichamen tegen psittacosis en ornithosis
zijn aan te tonen.

V O 1 i n t i r V. et al. (1957) bevinden de ziekte infectieus en konden de ziekte met
neusuitvloeisel van zieke op gezonde varkens overbrengen. Het optreden van atro-
fische rhinitis bleek aan ziekte-kiemen gebonden te zijn. In het bloedserum werden
in 50% van de gevallen agglutininen tegen Pseudomonas pyoceaneus (— Pseudo-
monas aerogunosum) aangetoond. Volintir meent aan.getoond te hebben dat
atrofische rhinitis door twee „kiemen" tesamen wordt veroorzaakt. De ene Pseudo-
monas is niet, de andere wèl filtreerbaar. De filtreerbare is gevoelig voor strepto-
mycine en is waarschijnlijk een p.p.l.o.

Rüff e r (1958) doet, terwijl men algemeen van mening is dat er tot nog toe geen
therapie bestaat, de wat sensationele mededeling dat tcrpoleucin-oplossing „atarost",
(terpoleucin-oplossing „atarost" bevat: terpolcucine, semufuran, sulfanilamide, sulfa-
guanidine en sulfapiridine), in een dosering van 5 cc bij varkens van 40—60 kg;
4 cc bij een lichaamsgewicht van 1.5—30 kg en 2/ ä 4 cc bij nog jongere dieren in
enkele dagen genezing geeft.

De injectie moet na ± 24 uur éénmaal herhaald worden. Bij ontwikkelingstoornissen
moeten tevens extra mineralen en vitaminen verstrekt worden.

(Wij krijgen wel eens de indruk dat in de literatur — en niet in het minst door
Rüff er — de atrofische rhinitis en osteodystrofia fibrosa nog al eens door elkaar
gehaald worden. Tegen de laatst genoemde afwijking is van genoemde therapie inder-
daad succes te verwachten.

Volgens „Merck Veterinary Manual (1955)" zou, 100 mg streptomycine in fysio-
logische keukenzoutplossing intranasaal op een leeftijd van 1 a 2 dagen en verder
2 maal per week tot de biggen gespeend worden, óf, dezelfde dosering op een leeftijd
van één, twee en drie weken intra-inusculair, in sommige gevallen resultaat hebben.
Ref.)

LEHRBUCH DER ANATOMIE UND PHYSIOLOGIE DER HAUSTIERE.
Prof. Dr. W. N u s s h a g.

{5e druk. Uitgever S. Hirzel Verlag, Leipzig, 1958, prijs gebonden D.M. 20,-)
De auteur heeft dit boek geschreven voor: „Studierende der Landwirtschaft, prak-
tische Landwirte und Tierzüchter". Voor de twee laatstgenoemden grijpt de tekst
echter te ver. Naar Nederlandse maatstaven zou ik het aanbevelen voor leerlingen van
middelbare landbouwscholen en voor hen die onderwijs geven aan landbouwscholen.
Ook zal het voor diergeneeskundige studenten dierenartsen een waardevol bezit zijn
omdat, hoewel uit de aard der zaak niet diep op de problemen wordt ingegaan, de
anatomie en de fysiologie van de verschillende organen en orgaanstelsels op een
didactisch verantwoorde wijze in onderlinge samenhang behandeld worden. Afzon-
derlijke hoofdstukken zijn gewijd aan de fysiologie van de voeding en aan de „che-
mische regulatie van de levensverrichtingen". Onder deze laatste titel worden de
organen van interne secretie en de door deze gevormde werkzame stoffen, hormonen,
behandeld.

Juist het schrijven van een dergelijk beknopt leerboek stelt aan de auteur hoge eisen.
Professor N u s z h a g is er in geslaagd in beknopte vorm een wetenschappelijk vol-
komen verantwoord werk te schrijven in een bijzonder heldere betoogtrant. Deze 5e
druk is geheel naar de tegenwoordige stand der wetenschap bijgewerkt, typografisch
goed verzorgd en rijkelijk van goede afbeeldingen voorzien.

onderzocht. Soms wordt ook vanwege het instituut een ondei\'zoek ter plaatse ingesteld.

Nadat eerder een monografie over ziekten van de haas was verschenen, zijn in dit

Het eigen onderzoek strekt zich uit over totaal 1135 dieren en bij de behandeling van

Allereerst worden een aantal niet infectieuze aandoeningen behandeld. Ook wild
blijkt aan mineralentekorten (Cu en Co) te kunnen lijden. Het kopergehalte van de
lever van dieren uit bergstreken was lager dan van dieren uit de vlakte. Door ver-
strekking van lekstenen werden deze tekorten aangevuld. Enkele goede foto\'s worden
gewijd aan de bij jagers zo bekende geweimisvormingen welke worden geweten aan
hormonale invloeden (testikelverwondingen). Tumoren werden meermalen waar-
genomen, veelal aan het hoofd o.a. ostcosarcomen bij reeën.

Begrijpelijk wordt veel aandacht besteed aan de ecto-parasieten, daar b.v. schurft bij
gemzen ernstige gevaren voor het handhaven van deze berg-antilope in bepaalde ge-
bieden met zich mee brengt. Deze ernstige ziekte komt thans niet in Zwitserland voor,
wel in Beieren en Oostenrijk. Het wordt aanbevolen arenden en vossen te beschermen
omdat deze de zieke, verzwakte dieren als prooi uitselecteren en zo de sanering be-
vorderen.

Inwendige parasieten als long- en darmstrongyliden bleken de ontwikkeling o.a. van
reeën ernstig te benadelen, terwijl de winter dan voor de verzwakte individuen fataal
werd. Dc ontwikkeling van het gewei — zo belangrijk geacht door de jager — is sterk
geremd. Levcrbotten kunnen zelfs ruptuur van de lever veroorzaken, voorts cirrhose.
Maagdarmstrongyliden kunnen met succes worden bsetreden door het ter beschikking
stellen van lekstenen met CuS04 en phenothiazine. Bij gemzen werd waargenomen
de Coenuris eerehralis, de larvaire vorm van Taenia multieeps die bij hond en vos
voorkomt.

Van de protozoaire aandoeningen is coccidiose van belang. Deze komt voor bij steen-

bok, ree en gems. De laatste heeft ook een eigen soort. Bij jonge reeën veroorzaakt dc
coccidiose soms sterfte.

Wat de virusziekten betreft, is mond- en klauwzeer voor dieren in de vrije wildbaan
zelden ernstig; in gevangenschap vormt het een soms dodelijk verlopende ziekte.
Rabies werd in Zwitserland niet bij de wilde herkauwers waargenomen, in Duitsland
veelvuldiger. De ziekte wordt daar bestreden door uitroeien van vossen.
Een ernstige aandoening is infectieuze stomatitis, welke bij gemzen de vorm van een
épizoötie kan aannemen. Vooral \'s winters lijden de dieren er aan. De ziekte beperkt
zich niet alleen tot de omgeving van de mond, maar de papillomateuze nieuw-
vormingen kunnen zich uitstrekken tot op het tandvlees, het gehemelte en de tong.
Soms zijn ook de onderbenen aangetast. Ook bij de steenbok treft men dit lijden wel
aan. De ziekte is besmettelijk voor het schaap. Bij ernstige aantasting van het tand-
vlees e.d. kunnen de dieren niet eten en sterven spoedig, minder erg aangetaste
genezen gewoonlijk. Infectieuze kerato-conjunctivitis is eveneens een ernstige ziekte van
dc gems. Meermalen worden de dieren blind en gaan dan door voedselgebrek of af-
storten te gronde. Vaak ziet men ook een spontane genezing. Deze ziekte zou niet
identiek zijn met het overeenkomstige lijden dat bij geiten voorkomt.
Bij de bacteriële ziekten wordt onze aandacht o.a. getrokken door de rol die brucellose
speelt. Br. abortus is in Zwitserland geïsoleerd uit haas, gems en ree; Br. intermedia
en Br. suis var. danoise alleen uit de haas. Bij de gems werden veranderingen gecon-
stateerd aan de vrouwelijke en mannelijke geslachtsorganen. De orchitis vertoont
neiging om te verkalken. Bij de ree werd ook arthritis door brucella-infectie gezien.
Zowel bij ree als gems wordt de infectie van bovine aard geacht. Para-tbc werd gezien
bij een paar parkherten, maar er is ook een epizoötie bij steenbokken bekend. Tbc is
ondanks de wijd verspreide mening dat deze ziekte praktisch niet zou voorkomen bij
wild, meermalen waargenomen. Bij het hert, de gems en de ree, vnl. bij de laatste
diersoort werd de tbc beschreven. Behalve long-tbc zag men ook tuberculeuze arthritis.
Meestal werd het bovine type tuberkelbacteriën geïsoleerd, uit een ree echter ook één-
maal het humane type. Het betreffende dier vertoonde tuberculeuze broncho-pneumo-
nie met pleuritis, waarbij de processen zeer rijk waren aan bacteriën. Herinfectie van
reeds gesaneeerde rundveebedrijven met bovine tbc, afkomstig van reeën, is waar-
genomen. Voorts heeft men tbc van bovine aard gezien bij drie dassen. Ook van een
hert met ernstige long-tbc is het bekend dat het rundvee heeft besmet. Opvallend was
in het algemeen de grote rijkdom aan tuberkelbacteriën in de aangetaste organen en
de grote virulentie van deze voor caviae.

Dit boekwerkje dat talrijke goede foto\'s bevat en in duidelijk gesteld Frans is ge-
schreven kan zonder twijfel ter lezing worden aanbevolen, speciaal voor die dieren-
artsen wier werkkring contact met wildsoorten met zich meebrengt en zij die belang-
stelling hebben voor parasitologie en vergelijkende pathologie.

Hofbeer, vet mannetjesvarken, dat dc stad Utrecht sinds 1441, of vroeger, verplicht
was met St. Maarten boven de halfjaarlijkse schatting voor tolvrijdom, die Utrecht
in Holland en Zeeland genoot, aan het Hof van Holland te vereren, ter verdeling
aan dc stadhouder, de raadsheren, de landsadvocaat e.a. De Baldadigheid die de Ha-
genaar plachten te bedrijven bij het inhalen en tijdens het ten toon liggen van de beer
op het Binnenhof, onder smaadwoorden op Utrecht, was reden, dat deze stad in 1615
aan de Staten van Holland verzochten de levering van de beer te mogen afkopen,
waarop haar gratis kwijtschelding werd verleend. Tot schadeloosstelling betaalde
Utrecht, stellig tot in 1730, aan de benadeelde heren het Berengeld.

Als belangrijk punt in dit verslag komt naar voren dat in verslagjaar begonnen werd
met het eiwitonderzoek op praktijkschaal. Twee methoden worden op het labora-
torium gebruikt, nl. de alkalische stoomdestillatiemethode en de kleurstofbindings-
methode.

Werden in 1956 64.4% der koeien gecontroleerd, in 1957 was dit 65.3%. De gemid-
delde produktie van alle koeien was in 1957 hoger dan in 1956, n.1. 4241 kg melk met
3.80% vet in 306 dagen en 527 vetgramen per dag tegen 4118 kg met 3,78% vet
in 308 dagen en 535 vetgrammen per dag in 1956.
Per provincie worden verder ook veel gegevens verstrekt.

VERSLAG VAN HET BEZOEK AAN HET SEMINAR ON VETERINARY
PUBLIC HEALTH, GEHOUDEN TE WARSCHAU VAN 25 NOVEMBER TOT
4 DECEMBER 1957.

Het Reginal Office for Europe van de Wereld Gezondheids Organisatie (W.H.O.)
te Kopenhagen organiseert van tijd tot tijd tezamen met de Veterinary Public Health
Section te Genève bijeenkomsten in groter verband of doen kleinere comités van des-
kundigen rapporteren, teneinde verschillende zoönosen of gebieden van voedselhygiëne
nader te bestuderen. Het vóórlaatste seminar omtrent enkele zoönosen werd in 1952
te Wenen gehouden; dit seminar te Warschau werd bijgewoond door collega A. van
Keulen, Veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid in algemene dienst.
De volksgezondheidsaspecten van de voedselhygiëne, enkele zoönosen en de samen-
werking van medische en veterinaire gezondheidsinstanties, vormden de onderwerpen
van dit seminar.

toegetreden was door het Regional Office for Europe als plaats, waar het congres

Het ontvangende land Polen heeft de deelnemers bijzonder gastvrij ontvangen en hen
op alle mogelijke wijzen bijgestaan.

Vóór de aanvang van het seminar bood de Poolse regering een receptie aan, waar
de deelnemers door de burgemeester van Warschau en namens de regering werden
verwelkomd.

Aangezien Polen blijkbaar zeer gesteld was op het gastheerschap van dit seminar was
er bij de opening bijzonder veel belangstelling van autoriteiten en van de pers en
werd zelfs een film van deze gebeurtenis gemaakt.

Bij de opening voerde o.a. de minister van Volksgezondheid en de waarnemend minis-
ter van Landbouw van Polen het woord.

Behalve de vertegenwoordigers van de 26 aangesloten Europese landen namen waar-
nemers van het Office International des Epizoöties te Parijs en van de Food and
Agriculture Organization van de United Nations, de staf van het Regional Office en
de vertegenwoordiger van de W.H.O. te Genève, aan het seminar deel.
Het totaal aantal deelnemers aan het seminar bedroeg aldus 56, waarvan ongeveer
40% artsen en 60% dierenartsen.
De voertalen waren Engels, Russisch en Frans.

Op de eerste dag sprak Dr. Steel over „De relatie tussen ziekten van
mens en die r".

Een van de vele bijdragen die de dierenarts aan de menselijke gezondheidszorg kan

leveren, is het ingelast worden in de research centra, die in Amerika thans worden
gevormd ter bestudering van de ouderdomsziekten van de mens. Van deze ziekten
spelen kanker en athero-sklerose een zeer belangrijke rol.

Het merkwaardige feit dat bij honden vrijwel geen athero-sklerose voorkomt, hoewel
leefwijze en voeding sterk afwijken van die in de natuur, terwijl ze bovendien veelal
de natuurlijke dood sterven, heeft ertoe geleid op ruime schaal in het pas geopende
eerste centrum aan de Duke University honden in de proeven te betrekken en de
dierenarts bij het researchwerk in teamverband in te schakelen.

Namens de Academicus Pavlowsky werd van Russische zijde gerapporteerd
over „D e ecology van de zoönose n". Hierbij werd een interessante be-
schouwing gegeven omtrent de rol die de in het wild levende dieren als overbrengers
van diverse zoönosen spelen en over de verhoudingen in de natuur, waardoor het
voorkomen en het leven van deze dieren wordt bepaald, benevens de gevolgen, die
het ingrijpen ten behoeve van ziektebestrijding in het biologisch evenwicht kan hebben.

De twee volgende dagen waren geheel gewijd aan de controle van levens-
middelen van dierlijke oorsprong en de belangijrke rol die deze levens-
middelen kunnen spelen bij de verspreiding van ziekten van de mens.

Dr. Cockburn (Engeland) gaf een uitgebreid overzicht over het voorkomen in
dat land van ziekten, die door het nuttigen van voedsel worden
veroorzaakt.

Verrewe.g de hoofdrol spelen hierbij de zogenaamde voedselvergiftigingen, die in
Engeland in ver.gelijking met ons land zeer frequent voorkomen. In 1956 werden bijna
8.000 gevallen van voedselvergiftiging vastgesteld. De typische En.gelse gewoonte van
het eten van veel pasteien, waarbij dikwijls opwarmen gebruikelijk is, is een belang-
rijke factor voor de verklaring voor dit zeer hoge aantal.

In de gevallen, waarin een baeteriële oorzaak kon worden vastgesteld (59%), werd
het overgrote aantal (95%) veroorzaakt door de Salmonellae, waarbij Salmonella
typhi murium de hoofdrol speelde.

Ieder jaar komen 40 tot 50 sterfgevallen door voedselvergiftiging voor. Evenals in
verschillende andere West-Europese landen treden verschillende nieuwe typen de
laatste jaren in Engeland op. 8% van alle door Salmonellae veroorzaakte voedsel-
vergiftigingen zijn sinds 1940 toe te schrijven aan de typen: heidelberg, anatum,
montevideo, bredeney, bareilly, saint-paul.

Bij ciprodukten werd behalve S. typhi murium S. montevideo dikwijls als oorzaak
van de ziekteverschijnselen vastgesteld.

2. Beslagleg.gen op al het verdachte voedsel alvorens het verder in circulatie komt
of weggegooid wordt.

3. Het verzamelen van de nodige monsters secreta van mens en dier en van voedsel
voor nader onderzoek.

Prof. Jepsen (Denemarken) besprak vervolgens enkele kernproblemen op
het gebied van de controlemaatregelen van melk, vlees,
eieren en daarvan bereid voedsel, waarbij vooral het vraagstuk van het
regelmatige medische onderzoek van personeel van Icvensmiddclenbedrijven aanleiding
was tot zeer uitgebreide discussies. Door diverse landen werd gerapporteerd, dat voor
bepaalde takken van deze bedrijven reeds wettelijke bepalingen voor dit onderzoek
bestaan. Zowel in Rusland als in Finland en Italië wordt het personeel van melk-
verwerkende bedrijven en (of) van melkhandelaren onderworpen aan een min of
meer regelmatige controle. In Nederland zal waarschijnlijk in 1958 begonnen kunnen
worden met het onderzoek van bepaalde groepen van het personeel van waterleiding-
bedrijven en van vleeswarenfabrieken, die voor export leveren.

Algemeen was men van oordeel dat medische controle op het personeel van de
levensmiddelenbedrijven zal moeten worden voorgeschreven. Over de wijze waarop
en vooral over het tempo waarin dit bij de diverse onderdelen van de sterk gediffe-
rentieerde takken van deze bedrijven zal moeten geschieden, bestond geen algehele
overeenstemming.

Aangaande verder ter sprake gebrachte „food-borne diseases" zij vermeld, dat van
Nederlandse zijde gerapporteerd werd over een epidemiologisch onder-
zoek naar de wijze van infectie in ons lan,d van de runderen,
die behept zijn met de larve-vorm van de Taenia saginata
van de mens. Deze runderen bleken zowel door stedelijke als landelijke taenia-
dragers geinfecteerd. Het aantreffen van talrijke besmette dieren weidend langs de
grote rivieren, wees tevens sterk in de richting van een aanzienlijke besmetting door
rioleringen van buitenlandse bevolkingscentra. Het betrekkelijk geringe percentage
infecties rechtstreeks veroorzaakt door bewoners van de herkomstboerderijen, is een
steun voor de opvatting, dat de belangrijkste wijze van besmetting het incidenteel
rondsprenkelen van tussen defaecaties actief het lichaam verlatende proglotdden moet
zijn. In de discussies bleek dat in meerdere landen in toenemende mate na de tweede
wereldoorlog bij de vleeskeuring cysticercose bij runderen wordt aangetroffen en dat
slechts door een gezamenlijke aanpak van medici en veterinairen deze zoönose zal
kunnen worden bestreden.

Collega H O 1 a g e r (Noorwegen) besprak het belangrijke probleem van de des-
tructie van dierlijke kadavers en afgekeurd materiaal als bij-
drage tot de bescherming van de menselijke gezondheid.

Bij de controle op huiden, haren, borstels en beenderen werd de aandacht gevestigd op
de Engelse maatregelen van ontsmetting bij import.
Hierbij speelt de wering van miltvuur de belangrijkste rol.

Vanwege het Communicable Disease Centre van de U.S.A. waren enkele films be-
schikbaar gesteld, die het hygiënisch behandelen van levensmiddelen tot onderwerp
hadden. Deze filmpjes, waarbij ook veel aandacht werd besteed aan de hygiënische
verpakking, waren zeer instructief.

Dr. Studie (Yoegoslavië) Dr. Par nas (Polen) en Dr. Kaplan (Veterinary
Section van de W.H.O. te Genève) waren de vornaamste rapporteurs over de orga-
nisatie van de veterinary health, de rapportering van zoö-
nosen en de samenwerking tussen medische en v,e t e r i n a i r e
instanties.

De opleiding van de dierenarts, zowel tijdens de studie als post-universitair, ten
aanzien van zijn taak en plaats in de gezondheidszorg voor de mens, vormde een
punt van discussie.

De noodzakelijkheid van het bijbrengen van meer kennis van zoönosen en meer begrip
van veterinary public health door middel van series colleges, reeds tijdens de studie
tot dierenarts, werd algemeen gevoeld. Voor het postuniversitair onderricht wordt
zowel aan korte series voordrachten voor algemene oriëntering, als aan uitgebreidere
cursussen voor diegenen, die speciaal op dit terrein willen gaan werken, gedacht.
De Wereld Gezondheids Organisatie verleent hulp bij het opstellen van programma\'s.
In enkele landen zijn of worden reeds speciale cursussen ingelast in scholen voor\'
Public Health (Egypte, Yoegoslavië).

Ook voor de medici en de medische studenten werd het algemeen als noodzakelijk
geacht de betekenis van de zoönosen voor de mens in de opleiding of in post-univer-
sitair onderricht te betrekken zoals aan de Medische Faculteit te Frankfort in West-
Duitsland reeds enige jaren door een speciale hoogleraar in Zoönosen geschiedt.
Alhoewel de samenwerking tussen medicus en veterinair, en tussen medische en vete-
rinaire instanties in meer of mindere mate is vast te leggen en voor te schrijven, spelen
het inzicht in de noodzakelijkheid ervan en de kennis der materie bij de artsen en
dierenartsen een zodanige rol, dat het uitbreiden van de kennis omtrent de Veterinary

Public Health welhaast essentiële voorwaarde is voor het welslagen van voorschriften
en regels.

Niettemin werd een organisatie van het samenwerken op landelijk provinciaal en lo-
kaal niveau van officiële of officieuze medische en veterinaire instanties bijzonder be-
langrijk geacht. In verschillende landen is aldus een meer of minder goede samen-
werking bereikt, terwijl in vele landen, mede dank zij het voortdurende aandringen
van de Wereld Gezondheids Organisatie het inzicht in deze rijpt

Bij de organisatie van de Veterinary Public Health in een land is uitvoerig gediscus-
sieerd over de organisatie van de Veterinäre Diensten.

In verschillende landen is er een scheiding tussen de Veeartsenijkundige Dienst, welke
de zorg voor de gezondheidstoestand van de veestapel tot taak heeft, en de Vete-
rinaire Inspectie van de Volksgezondheid, welke toezicht op de levensmiddelen van
dierlijke oorsprong en veelal de destructie van kadavers van dieren als arbeidsveld
heeft. In andere landen (bijvoorbeeld ons land) zijn beide diensten verenigd in één
dienst, welke veelal organisatorisch met zowel het Deparement van Landbouw als
van Volksgezondheid is verbonden.

Van Nederlandse zijde werd de praktijk van de samenwerking tussen Medische en
Veterinaire Instanties zoals deze zich op het gebied van zoönosen, speciaal bij ver-
dachte gevallen van rabies en bij voedselvergiftigingen, waarbij vlees of vleeswaren
in het spel zijn, ontwikkelt, medegedeeld. Een en ander was tevoren reeds in een
rapport neergelegd.

Eén dag was gewijd aan een excursie naar het Institute on rural occupational di-
seases tc Lublin, van welk Instituut Pro.f Parnas de Directeur is; hij gaf een over-
zicht van het researchwerk, dat hier wordt verricht, waarbij speciaal de relatie dier-
mens bij brucellose-Bang één der belangrijkste onderwerpen bleek te zijn, welke men
in dit jonge Instituut ter hand heeft genomen.

Gedurende de laatste 3 dagen van het seminar kwamen verschillende zoönosen nader
ter sprake.

Dr. B 1 a s k o V i s (Tsjecho-Slowakije) hield een voordracht over t i c k- b o r n e
encephalitis. Deze encephalitis bij de mens kennen wij in Nederland niet;
echter is hieromtrent door een Nederlandse onderzoeker, Dr. van Tongeren van
het Instituut voor preventieve Geneeskunde te Leiden, in Oostenrijk een uitgebreid
onderzoek verricht.

Deze encephalitis is onder verschillende namen in grote gebieden vooral in Europa
bekend (o.a. Russische zomer encephalitis en Centraal Europa encephalitis). Het
virus wordt door de teken Ixodes ricinus en Ixodes persulcalies (Rusland) overge-
bracht.

Ook geïnfecteerde melk kan, naar o.a. van Tongeren aantoonde voor de geit, de
ziekte overbrengen.

De mortaliteit van de ziekte is laag (O—3%). Verschillende vormen van encephalitis
en meningitis kunnen optreden, zodat men lange tijd heeft gemeend in diverse delen
van Europa en Azië met verschillende ziekten te doen te hebben.
Het virus van „looping ill" van de schapen in Engeland (thans ook in Finland vast-
gesteld) is immunologisch hiermede zeer verwant. Verschillende in het wild levende
dieren kunnen zonder ziek te zijn het virus herbergen (microtus minutus) terwijl her-
ten, hazen, vossen enz. antilichamen kunnen hebben. Deze dieren bleken resistent,
zelfs tegen intracerebrale infectie.

Een doelmatige behandeling van deze encephalitis met geneesmiddelen bestaat tot nu
toe niet.

Weideverbetering, betere landbouvmiethoden en het ontginnen van woeste gronden
zijn doelmatig bij de bestrijding van de teken. De melk van herkauwers in geïnfec-
teerde gebieden dient tot na afloop van de epidemie gepasteuriseerd te worden. De
viraemie en dc aanwezigheid van virus in de melk, die daarop volgt, duren slechts
enkele dagen.

Echter de klinische symptomen bij deze dieren zijn zeer gering of worden ook in het
geheel niet opgemerkt, zodat niet snel is uit te maken of de melk weer virus-vrij is.

Dr. Kaplan (Genève), behandelde rabies, waarbij op de waarde van de pre-
ventieve enting met op eieren gekweekte vaccins werd gewezen. Na de vele experi-
menten moet het als vaststaand worden aangenomen, dat deze vaccins (Flury) bij
hond en kat als veilig en betrouwbaar zijn te beschouwen.

De aanwezige Duitse gedelegeerden (West-Duitsland blijft afzijdig staan van elke
preventieve enting) gaven geen enkel commentaar.

■Als duur van immuniteit opgewekt door de Flury enting werd bij de kat 8 maanden
genoemd terwijl deze voor de hond op 4 ä 5 jaar is te stellen. Uiteraard hadden de
diagnose van rabies, het samenspel tussen arts en dierenarts dat speciaal hier zo nood-
zakelijk is en de behandeling van de mens, waarbij toepassing van hyperimmuum
serum een steeds grotere rol bij de lokale behandeling speelt, de nodige belangstelling.

Leptospirosis ingeleid door de onderzoeker Babudieri (Italië) vormde
onderwerp van uitgebreide discussies.

Tot nog toe kent Nederland alleen leptospirosis ictero-haemorrghagica en Leptospi-
rosis canicola. Van de juiste omvang van deze leptospirosisvormen bij de hond bestaat
slechts weinig informatie. Het voorkomen van Weilse ziekte, bij de mens aangifte-
plichtig, beperkt zich tot enkele tientallen per jaar. Zonder enige twijfel is de rat de
voornaamste besmettingsbron.

Echter in meerdere landen treden onder de huisdieren diverse vormen van leptospi-
rosis op.

Speciaal in de U.S.A., echter ook in verschillende Europese landen, kent men
leptospirosis bij het varken, veroorzaakt door L. pomona (aborteren is een der be-
langrijkste symptomen) en is de varkenshoedersziekte bij de mens welbekend.
Ook runderen zijn in Noord-Amerika dikwijls met deze leptospirose-soort besmet. De
schade door de mindere melkopbrengst, door sterfgevallen, door aborteren enz. zou
voor de rundveestapel volgens recente opgaven op 112 miljoen dollar per jaar zijn
te schatten.

In Europa, Azië en Australië is de leptospirosis bij de mens veelal verspreid onder
de arbeiders op de rijst- en suikerrietvelden. Alleen in Italië worden jaarlijks 10—
20.000 arbeiders aangetast.

Zoals bekend spelen de knaagdieren bij de verspreiding een grote rol, daar vooral deze
dieren zeer lang, zonder ziekteverschijnselen, dragers en verspreiders kunnen zijn.
Volgens Bussinelli (Italië) verspreiden ook trekkende watervogels de ziekte,
hetgeen het voorkomen van bepaalde typen in landen op zeer grote afstand van elkaar
verwijderd verklaart.

Babudieri had groot sucecs in Italië en Spanje met preventieve enting van de
arbeiders van de rijstvelden.

In Amerika wordt sinds enige jaren met succes preventieve enting bij het rund toe-
gepast; echter de opgewekte immuniteit duurt slechts ongeveer 6 maanden.

Dr. Kaplan (Genève) behandelde brucelosis en deelde het resumé van de
bespreking van het W.H.O./F.A.O. expert committee on brucellosis, dat in oktober
1957 in Lima in Peru bijeen was geweest, mede.

Als derde rapport omtrent brucellosis van de W.H.O. en F.A.O. zal het aldaar be-
handelde worden gepubliceerd.

Interhumane infectie is zeer zeldzaam bij brucellosis; (jonge) kaas van ongepasteu-
riseerde melk is in verschillende delen van de wereld een belangrijke infectiebron,
vooral bij brucellosis mehtensis.

Tetracyclinen geven bij de mens therapeutisch het beste resultaat, (eventueel in com-
binatie met streptomycine of dihydro-streptomycine).

Vaccinatie van de mens met verzwakte levende vaccins (zoals strain 19 br. abortus)
is in gebieden waar maltakoorts inheems is met een zeker succes geprobeerd. Er is
nog onvoldoende informatie om dit aan te bevelen.

Vaccinatie van kalveren (6—8 maanden) met strain 19 geeft volgens Dr. Kaplan
± 7 jaar lang immuniteit tegen kunstmatige infectie met levende bacillen. Revacci-
natic is van weinig of geen waarde. Strain 19 geeft onvoldoende resultaten bij de geit
en het schaap. Verschillende proeven met andere levende vaccins en met dode vaccins
zijn thans lopende. Goede selectieve media voor de isolatie van brucella baktcriën
uit verontreinigd materiaal zijn de laatste tijd ontwikkeld.

Bij brucellosis melitensis is het toepassen van zowel allergische als serologische onder-
zoekingsmethoden noodzakelijk, echter deze reacties zijn niet absoluut betrouwbaar.
Bij een reactie-percentage boven 15% is doden van de gehele kudde schapen of geiten
tot nu toe de beste bestrijdingsmethode; beneden 15% kan volstaan worden met het
afmaken van de reactoren.

Systematisch heronderzoek van de koppel moet dan geregeld plaats vinden.
In de 15 brucellose centra van research van de W.H.O./F.A.O., verspreid over dc
gehele wereld, geschieden bij voortduring vele onderzoekingen op het gehele terrein
van de brucellose van mens en dier, waarbij een doelmatige werkverdeling wordt
doorgevoerd.

Dr. C. S i i m, hoofd van het to.xoplasmose-laboratorium van het Staats-seruminstituut
te Kopenhagen behandelde toxoplasmosis.

Sinds 1948—1949 toen betrouwbare serologische methoden ter beschikking kwamen
— de Sabin-Fcldman kleurtest en de komplement bindingsreactie •— is deze ziekte in
diverse landen intensief bestudeerd.

Prof. Verlinde heeft op dc Universiteitsdag in 1957 een overzicht gegeven over zijn
onderzoekingen in Nederland betreffende deze zoönose.

Ten aanzien van de serologische diagnose werd de haemagglutinatie-test (Jacobs en
Lunde 1957) vermeld die eveneens betrouwbare resultaten zou geven.
Bij de discussie werden de Nederlandse bevindingen van latente infectie van een
groot percentage van de caviae die bij dierenhandelaren worden aangetroffen, be-
sproken. Op het belang van systematisch onderzoek van deze dieren, die in grote getale
als laboratoriumdieren worden gebruikt, werd de nadruk gelegd.

De medicus-dermatoloog Dr. La Touche (Engeland) besprak tot slot het onder-
werp „D ermafytosisalszoönos e".

Voor Nederland was trychofitie bij de huisdieren het belangrijkste. De Engelse er-
varing is dat deze aandoening gedurende de weidetijd vrijwel evenveel voorkomt
als in de staltijd. Vooralsnog klopt dit niet geheel met de Nederlandse ervaringen.
Aangaande de infecties van de mens door huisdieren werden helaas geen cijfers ge-
noemd „but it is sufficiëntly high and sufficiëntly severe in its effects as to warrant
a serious interest on the part of practitioners and dermatologists".
Als men bedenkt dat alleen al onder het personeel van boerderijen in Nederland
enige honderden gevallen per jaar krachtens de Landbouwongevallenwct gemeld
worden dan is er alle reden dit ook voor ons land te onderschrijven.

Toen deze aflevering reeds ter perse was heeft de Spaanse Ambassade verzocht het
aan de congresdeelnemers gratis te verstrekken visum voor Spanje nu aan te vragen.
Degenen, die gebruik willen maken van deze collectieve aanvraag wordt verzocht de
vanuit Madrid toegezonden deelnemerskaart direct na het verschijnen van deze af-
levering op te zenden aan het Bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Bedoelde kaart mèt het visum worden daarna tijdig geretourneerd.

Daar gebleken is, dat er ook in het huidige seizoen van de pokken- en difterie-enting
nog dierenartsen zijn, die het betreffende K.B. niet op de juiste wijze uitvoeren,
volgen hieronder, ter voorkoming van enigerlei misverstand nog eens puntsgewijs en-
kele korte aanwijzingen, die bij de uitvoering van het K.B. stipt in acht genomen
moeten worden.

a. De dierenarts mag de entstof uitsluitend afgeven aan selecteurs, die in het bezit
zijn van een vergunning van de Veeartsenijkundige Dienst en daardoor de bevoegd-
heid hebben om de enting uit te voeren en aan pluimveehouders, die de enting op
hun eigen bedrijf mogen verrichten.

b. Bedoelde selecteurs moeten de dierenartsen bij het aanvragen van de entstof een
lijst verstrekken, waarop wordt vermeld:

op welke bedrijven de enting zal worden verricht;
het aantal dieren, dat per bedrijf zal worden geënt;
de datum, waarop de enting zal worden uitgevoerd.

d. Dierenartsen mogen alleen entstof afgeven ten behoeve van bedrijven, die tot hun
praktijk behoren.

e. Dierenartsen mogen in geen geval entstof aanvaarden van instituten, laboratoria
etc., die op hun naam bij handelaren coöperaties, selecteurs e.d. wordt gedeponeerd;
depotvorming van entstof mag uit de aard der zaak alleen plaats vinden bij dieren-
artsen, waardoor o.a. een juiste bewaring van de entstof verzekerd is.

Het Hoofdbestuur dringt er om zeer belangrijke redenen bij alle praktizerende dieren-
artsen ten sterkste op aan zonder uitzondering deze aanwijzingen stipt op tc volgen.
Ter waarschuwing wordt meegedeeld, dat op de naleving van het betreffende K.B.
door de daartoe bevoegde organen controle wordt uitgeoefend. Bovendien zal de Ere-
raad maatregelen nemen tegen degenen, di het betreffende bindende besluit over-
treden.

De Wereldgezondheidsorganisatie stelt voor 1960 een beperkt aantal studiebeurzen
beschikbaar voor Nederlanders, werkzaam op het terrein van de volksgezondheid,

teneinde hen in de gelegenheid te stellen een aanvullende studie in het buitenland
te volbrengen.

Kandidaten moeten voldoen aan bepaalde voorwaarden. Zij moeten zich onder meer
verbinden om na beëindiging van hun studie naar Nederland terug te keren en hun
werk ten behoeve van de volksgezondheid gedurende drie jaar voort te zetten.
Zij die menen voor cen dergelijke beurs in aanmerking te komen worden uitgenodigd
zich binnen veertien dagen na het verschijnen van deze publikatie te wenden tot de
afdeling Internationale Volksgezondheidszaken van het Ministerie van Sociale Zaken
en Volksgezondheid, Zeestraat 73, Den Haag.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Krediet, P., te de Bilt, diens benoeming als plaatsvervangend Inspecteur bij de Vee-
artsenijkundige Dienst glcdt m.i.v. 1 maart 1959, in plaats van voor het district
Overijssel, voor het district Utrecht. (171)

Nijsen, H. J., te Wecrselo (Ov.), naar Bisschopstraat W-273, aldaar (tel. ongewij-
zigd), aangesloten onder gr. 816956. (179)
Osinga, A., te Stiens, gr. gewijzigd in 805597. (180)
Schaaf, Prof. A. van der, te Bilthoven, aangesloten onder tel. 03402—4102 privé.

Sutmöller, P., te Bclim, functie en adres als volgt gewijzigd: veterinarian F.A.O.-
Mission, Caixa Postal 298, Beien, Para, Brazil. (205)
Wouw, J. H. M. van der, te Utrecht, naar Koningslaan 69, aldaar, tel. 030—13511.

Tilburg, F. E. van, te Deurne, 3e Rietdijk 6, tel. 04930—230 (voortzetting praktijk

Afdeling Overijssel van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
In verband met een tussentijdse bestuursmutatie wordt het secretariaat van boven-
genoemde afdeling niet meer waargenomen door collega Hartgers doch door col-
lega H. A. van den Berg, Eekwal 10, Zwolle, tel. 05200—3834. (35)

Knape, J. J., te Diepenheim, te rekenen met ingang van 1 april 1959, tot Keurings-
dierenarts-hoofd van dienst en Directeur van het openbaar slachthuis te Hengelo
(O.). (169)

Leengoed, P. J. van, te Roosendaal, te rekenen met ingang van 1 april 1959, tot
Keuringsdierenarts-hoofd van dienst en Directeur van het openbaar slachthuis te
Roosendaal, benevens tot Keuringsdierenarts-h:oofd van dienst van de vleeskeurings-
kring Oudenbosch. (173)
Risseeuw, I. P., te Groede, te rekenen met ingang van 1 april 1959, tot Keurings-
dierenarts-hoofd van dienst van de vleeskeuringskring Groede. (184)

Lok, B., te Deventer, te rekenen met ingang van 1 juni 1959, op zijn verzoek, als
plaatsvervangend Inspecteur en als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst. (174)

Gier, J. F. de, te Broek in Waterland, is aldaar op 30 maart 1959 overleden. (157)

Bij dit opschrift gaan onze gedachten even terug naar het jaar 1934. Want wat ge-
beurde er toen: enige paardenliefhebbers, allen veterinaire studenten, hadden de moed
om de edele viervoeters anders te gaan zien dan alleen geneeskundig, waarbij ze de
volledige medewerking van de Hoogleraren genoten.

In de loop der jaren is dit uitgegroeid tot de V.R.V. „De Solleysel". Dat wij hulde
brachten aan de Franse dierenarts De Solleysel dankt hij aan het feit, dat hij in
zijn jaren voorganger was van ons idee.

De wijze waarop wij dit Lustrum willen vieren hadden wij ons gedacht door een
receptie op 6 mei van 4—5.30 uur teneinde het Bestuur te complimenteren met de
resultaten van de laatste 5 jaar en door een demonstratie \'s avonds om 8 uur in de
faculteitsmanege om op spectaculaire wijze blijk te geven van hetgeen wij tot nu
bereikt hebben. Verder hadden wij gedacht dit festijn voort te zetten op 9 mei met
verschillende wedstrijden bij het Kasteel Kcrkebosch te Zeist.
Programma:

Dressuur: 8—12 uur Lichte dressuur: B.Bc
Zware dressuur: B.Ma
Springen: aanvang 1 uur

I. 90 cm. Parcours
H. 1 m. Jachtparcours
HL 1 m. Equipe ä l\'Américain (2 pers.)
IV. 1.10 m. Springconcours B met barrage.
Om deze, naar wij hopen vele belangstellenden trekkende, dag te besluiten nodi.gen
wij U allen uit op het Galafeest, dat eveneens gehouden zal worden in Kcrkebosch
te Zeist, aanvang \'s avonds om 10 uur.

Instituut voor Biologisch en Scheikundig Onderzoek van
Landbouwgewassen te Wageningen, Directeur: Ir. }. Wind.

Sinds Prof. S j o 11 e m a in de twintiger jaren z\'n pioniersarbeid op het
gebied van de kopziekte begon, van welk onderzoek de resultaten tot ver
over onze grenzen bekendheid genieten, is dit onderwerp al van diverse
zijden belicht en er zijn soms zeer uiteenlopende meningen naar voren
gekomen. Dit kan verband houden met de ingewikkeldheid van het
probleem, terwijl het ook een gevolg kan zijn van het feit, dat het kop-
ziektevraagstuk facetten heeft, welke tot het werkgebied van diverse takken
van wetenschap behoren.

Mede als gevolg \\ an de resultaten van het onderzoek van S j o 11 e m a
tracht men bij het opsporen van de oorzaken aanknopingspunten te vinden
in de gestoorde rnineralenstofwisseling. Voordat de verschijnselen van kop-
ziekte optreden, daalt n.l. het magnesiumgehalte van het bloedserurn dat
normaal ongeveer 2,5 mg Mg per 100 ml bedraagt, naar lagere waarden en
bevindt het dier zich reeds in een labiele toestand. Het heeft dan onvol-
doende verweer tegen de al tc ongunstige voedingsinvloeden (voedings-
tetanie).

Men kan zich nu bij het kopziekteonderzoek in de eerste plaats richten
op het verkrijgen van meer inzicht in de mogelijkheden van verweer
waarover het dier beschikt om zich tegen schadelijke invloeden te ver-
zetten. Op grond hiervan zoekt men naar mogelijkheden in het regulerend
mechanisme van het dier in te grijpen ten einde op deze wijze de gestoorde
functies te normaliseren. Anderzijds kan men de bestudering van dc
samenstelling van het voedsel als uitgangspunt kiezen met de factoren die
deze samenstelling beïnvloeden en nagaan hoe het dier reageert op qua
samenstelling zeer uiteenlopende rantsoenen. Volgens deze benadering
zou men gaarne de samensteihng van het voedsel wijzigen, zodat het
magnesiumgehalte van het bloedserurn binnen toelaatbare grenzen blijft.
Hierdoor zou de weg afgesloten zijn \\\'oor het optreden van „hypomagne-
saernische tetanie" en zal het regulerend vermogen van het organisme
minder onder druk gebracht worden.

Dit laatste nu is het uitgangspunt van het kopziekteonderzoek aan het
I.B.S. te Wageningen, welk onderzoek sinds 19.54 wordt uitgevoerd in het
kader van de Werkgroep Onderzoek Kopziekte T.N.O. In 1954 en 1955
was het onderzoek vrijwel uitsluitend statistisch gericht en werd het uit-
gevoerd op een groot aantal bedrijven van het Instituut Buitenpraktijk
van de Faculteit der Veeartsenijkunde. Het door Prof. B e y e r s be-
schikbaar gestelde materiaal betreffende het vóórkomen van kopziekte op
deze bedrijven over een groot aantal jaren is bij dit onderzoek een grote
steun geweest. Bij dit onderzoek werd nagegaan of er verband bestond

tussen de bedrijfsvoering en het optreden van kopziekte. Van 1956 af is
het onderzoek echter meer van het statistische in het experimentele stadium
overgegaan, waarbij door middel van beweidingsproeven en voederproeven
op stal de langs statistische weg verkregen resultaten en aanwijzingen
nader worden getoetst en uitgewerkt.

In deze vijf jaren van onderzoek zijn ook wat de landbouwkundige zijde
van dit vraagstuk betreft nog vele vragen onbeantwoord gebleven. Het
feit echter, dat wij thans \\ rij gemakkelijk in staat zijn om experimenteel
hypomagnesaemie en kopziekte op te wekken als ook te voorkómen biedt
uiteraard ruimere perspectieven voor verder onderzoek, terwijl op reële
gronden effectieve preventieve maatregelen kvmnen worden aangegeven
voor de praktijk.

Niet alleen in Nederland, doch ook o\\ er onze grenzen wordt het optreden
van kopziekte dikwijls in verband gebracht met de intensivering van het
graslandgebruik en een toenemend meststoffengebruik. Deze intensivering,
welke zich in ons land vooral na de laatste wereldoorlog in toenemende
mate heeft voltrokken, heeft ook ingrijpende veranderingen in de vee-
voeding ten gevolge gehad zowel in de stalperiode als bij weidegang. Door
het toenemende meststoffengebruik en het oogsten of het laten afgrazen
van het gras in een jonger groeistadium zijn er belangrijke verschuivingen
opgetreden in de samenstelling van het voer en wanneer men bedenkt,
dat ongeveer 70 % van de opbrengst van het grasland in Nederland in
de vorm van weidegras door het vee wordt verbruikt, dan betekent dit,
dat de gehele veevoeding vooral gedurende de weideperiode ten nauwste
hierbij betrokken is.

Nu is uit diverse onderzoekingen, welke in de laatste jaren zijn uitgevoerd,
wel gebleken, dat de bemesting \\an het grasland hier en daar veel te
wensen overlaat. Aan de hand van de resultaten van een groot aantal
bemestingsproefvelden met kali en fosfaat kan thans bij benadering worden
aangegeven hoe zwaar de kali- en fosfaatbemesting op een bepaald gras-
landperceel, waarvan men de grond heeft laten onderzoeken, moet zijn
om een optimale grasopbrengst te kunnen bereiken. Hiertoe werd door het
Instituut voor Bodemvruchtbaarheid te Groningen een zgn. landelijke
adviesbasis opgesteld, aan de hand waarvan de Rijkslandbouwvoorlichtings-
dienst adviezen aan de boeren verstrekt. Uit een enkele jaren geleden
uitgevoerd landelijk produktieniveauonderzoek werden door K o o p -
mans (1957, 1958) de gegevens verwerkt betreffende de bemesting van
het grasland met kali en fosfaat, welke in de praktijk wordt toegepast.
Tabel 1 geeft hiero\\\'er enkele cijfers.

Bemesting met kali en fosfaat op ruim 1500 graslandpercelen in verband met de
hiervoor geldende landelijke normen.

Hieruit blijkt, dat bijna de helft van het aantal onderzochte percelen meer
kali en fosfaat had ontvangen dan voor een optimale opbrengst nodig was
geweest. Verder bleek, dat ongeveer 20 % der percelen een te lichte kali-
en fosfaatbemesting had gekregen, zodat hier dus de optimale opbrengst
niet werd bereikt. In deze berekeningen zijn zowel de kunstmestbemestingen
als die met stalmest en gier begrepen. De oorzaak van deze afwijkingen
van de optimale bemesting moet gezocht worden in het feit, dat vele
boeren hun grasland bemesten volgens oude, gevestigde opvattingen; men
kan op vele bedrijven van een zekere traditie in het bemestingsbeleid
spreken. Bovendien wordt te weinig rekening gehouden met het gebruik
van het grasland en men realiseert zich te weinig, dat bij weiden aanzienlijk
minder mineralen aan de grond worden onttrokken dan bij maaien, met
als gevolg dat de verdeling van de bemesting over het gehele bedrijf in
zeer vele gevallen veel te wensen overlaat.

Nu is uit het onderzoek van Sjollema (1931) reeds gebleken, dat
kopziekte vooral optreedt op die bedrijven, waar het grasland zwaar be-
mest wordt en wel vooral wanneer veel kali en veel stikstof, hetzij in
organische of in anorganische vorm, worden gegeven. Bij ons onderzoek
op de bedrijven van de Buitenpraktijk is dit eveneens gebleken en hieruit
kwam duidelijk naar voren, dat juist op die percelen, welke een zwaardere
kalibemesting hadden ontvangen dan voor een optimale grasopbrengst
nodig was, de kopziektefrequentie het grootst was (tabel 2).

Van de 764 melkkoeien, welke in de voorjaren van 1954 en 1955 op de
onderzochte bedrijven op percelen met een voldoende kalivoorziening
weidden, leed 0,5 % (d.i. 4 dieren) aan kopziekte, terwijl van de 1847
melkkoeien op te zwaar met kali bemeste percelen er 5,2% (d.i. 96 dieren)
kopziekteverschijnselen vertoonde. De verschillen tussen de drie groepen
onderling zijn zeer significant. Ook de invloed van de bemesting met stik-
stof werd in deze beschouwing betrokken. Van de 1847 melkkoeien op
de te zwaar met kali bemeste weiden graasden er in de desbetreffende
voorjaren 823 bij een lichte stikstofbemesting en 1024 bij een zware. De
percentages kopziektegevallen in deze groepen bedroegen respectievelijk
3,65 % en 6,45 %. Ook dit verschil was significant. De combinatie veel
kali en veel stikstof (gier) bleek dus samen te gaan met het grootste
percentage kopziektegevallen. Hoe de invloed van een zware bemesting
met stikstof is bij een voldoende, resp. onvoldoende kalibemesting, is niet
geheel duidelijk, daar de resultaten van het statistisch onderzoek wat dit
betreft niet dezelfde zijn als die, welke uit de hierna te bespreken be-
weidingsproeven naar voren zijn gekomen.

Uit het voorgaande blijkt wel, dat het optreden van kopziekte niet in de
allereerste plaats in verband moet worden gebracht met de intensivering
van het graslandgebruik, doch veel meer met een niet rationeel bemestings-

beleid. Niettemin zal een moderne graslandexploitatie met een zware stik-
stofbemesting ook binnen voor K en P geldende bemestingsnormen de
bedrijven kwetsbaarder maken t.a.v. het optreden van kopziekte.
Uiteraard hebben deze zeer uiteenlopende bemestingsgewoonten een zeer
verschillende samenstelling van het gras ten gevolge. Globaal kan men
dan ook stellen, dat de melkkoeien in ons land weiden op gras met ruw-
eiwitgehalten, welke variëren van 10 % tot 33 % van de droge-stof en
KgO-gehalten van 2,0 % tot 6,0%. Neemt men aan, dat een hoog pro-
duktieve melkkoe hiervan 15 kg droge stof per dag opneemt, dan betekent
dit, dat per dag tot 5 kg ruw eiwit en bijna 1 kg KgO geconsumeerd
wordt, terwijl de werkelijke behoefte veel lager ligt. Door een zware
kahbemesting van het grasland wordt echter niet alleen het kaligehalte
van het gras verhoogd, maar worden de gehalten aan natrium, calcium
en magnesium verlaagd.

Het éénwaardige kaliumion wordt zeer gemakkelijk door de grassen op-
genomen en naarmate meer beschikbaar is in de grond kan dit gehalte
tot hogere waarden stijgen. Hiertegenover staat de minder gemakkelijke
opneembaarheid van natrium, doch vooral van calcium en magnesium.
Door deze zware kalibemestingen worden de verhoudingen van de mine-
ralen onderling dan ook ingrijpend veranderd. Dijkshoorn (1957,
1958a, 1958b). Op grond hiervan is het dan ook te verwachten, dat de
samenstelling van gras van „kopziektebedrijven" anders zal zijn dan dat
van „niet-kopziektebedrijven". In tabel 3 worden de gemiddelde samen-
stellingen vermeld van 170 monsters gras van percelen waarop tijdens de
beweiding, die direct op de monsterneming volgde, geen kopziekte optrad
(NKZ); van 100 monsters van percelen waarop één of ten hoogste twee
dagen vóór de bemonstering één of meer gevallen van kopziekte waren
opgetreden (KZ) en ten slotte van 57 monsters van percelen vnl. van
kopziektebedrijven, waar geen kopziekte tijdens deze beweiding voor-
kwam, doch waar de melkkoeien werden bijgevoerd met pulp, aardappel-
vezels of extra magnesium bevattende koekjes (NKZ B). Xer verge-
lijking wordt in deze tabel eveneens vermeld de gemiddelde samenstelling
van het gras van een vrij groot aantal percelen van bedrijven waar geen
kopziekte voorkomt, ontleend aan het onderzoek van Brandsma (1954)
en van gras van kopziekteweiden uit het onderzoek van S j o 11 e m a
(1931).

Gemiddelde samenstelling van gras (in % van de droge stof) van kopziekte- en
niet-kopziektebedrijven.

Uit deze tabel volgt, dat de twee reeksen cijfers van het gras van niet-
kopziektebedrijven zeer goed met elkaar overeenstemmen, met uitzonde-
ring van het aanzienlijk hogere chloorgehalte in de monsters van
B r a n d s m a. Eveneens is dit het geval met de laatste drie reeksen van
het gras van kopziektepercelen, waaruit blijkt, dat de gemiddelde samen-
steihng van dit gras uit 1931 wat betreft de kationen en het fosfaatgehalte
nagenoeg gelijk is aan dat van de tegenwoordige kopziektebedrijven. Dat
het chloorgehalte in het gras van S j o 11 e m a lager en het sulfaatgehalte
hoger is houdt zeer waarschijnlijk verband met het feit, dat de monsters
van S j O 11 e m a voor een groot deel afkomstig zijn van bedrijven waar
de kali op het grasland werd gegeven met de varkensmest, terwijl tegen-
woordig de kali met name op de gemengde zandbedrijven meer als KCl
wordt toegediend. Dit laatste zou het hogere chloorgehalte in het gras
van nu verklaren. Het veel hogere sulfaatgehalte in de monsters van
S j O 11 e m a zal verband houden met het 8 a 10 keer zo hoge sulfaat-
gehalte van varkensgier vergeleken met rundergier en wellicht met het
feit, dat in die tijd de stikstofbemesting overwegend in de vorm van
zwavelzure ammoniak werd gegeven. Het ruw-eiwitgehalte van het gras
van kopziektebedrijven is gemiddeld iets hoger, het kaliumgehalte veel
hoger en de gehalten aan natrium, calcium en magnesium lager.

Door een statistische bewerking van het bovenvermelde materiaal, dat
afkomstig was van bedrijven uit de Buitenpraktijk, werd aangetoond, dat
er een betrouwbare correlatie bestond tussen het kalium-, calcium- en
magnesiumgehalte van het gras enerzijds en het percentage opgetreden
kopziektegevallen anderzijds (Kemp and \'t Hart, 1957). Deze be-
werking had betrekking op 270 graslandpercelen, waarop in totaal 6566
melkkoeien graasden. Het bleek nl. dat een groter quotiënt K/Ca Mg
samenging met een groter aantal kopziektegevallen. Bleef deze verhouding,
welke wordt berekend uit de gehalten in mili-ecjuivalenten per kg droge
stof, beneden 1,80 dan kwam slechts 1 geval van kopziekte voor bij ruim
2600 melkkoeien (d.i. 0,04%). Daarentegen traden 24 kopziektegevallen
op bij 138 koeien (d.i. ± 18 %), welke op weiden graasden met een
verhouding in het gras hoger dan 3,00. Het verband tussen deze mineralen-
verhouding en het optreden van kopziekte werd eveneens gevonden door
Brouwer (1951) en Verdeyen (1952). Deze correlatie tussen de
verhouding K/Ca Mg in het gras en het percentage kopziektegevallen
geldt in het bestudeerde materiaal eveneens waar de kaligehalten van het
gras „normaal" zijn, t.w. ongeveer 3,50 % K2O, doch waarbij de caleium-
en de magnesiumgehalten zeer laag zijn. Ook komt kopziekte voor bij
normale kaligehalten in het gras, gecombineerd met zeer lage waarden
voor calcium en magnesium. Het aantal gevallen is waarschijnlijk relatief
klein; er zijn enige waargenomen magnesiumarme zandgronden.

Uiteraard is het niet mogelijk aan de hand van het bovenvermelde
materiaal het al of niet causaal zijn van de verschillende correlaties te
bestuderen. De resultaten dienen dan ook als zodanig geïnterpreteerd te
worden. Niettemin geeft het belangrijke aanwijzingen voor verder onder-
zoek en is het verantwoord te adviseren, om bij de bemesting van het
grasland met de verkregen gegevens rekening te houden. Op tal van
bedrijven werden op deze wijze al resultaten geboekt.

In aansluiting op het voorgaande onderzoek werd in 1956 op de proef-
boerderij „Droevendaal" te Wageningen een beweidingsproef genomen
op oud grasland op zandgrond, waarbij o.a. de invloed van een zware
en een lichte bemesting van het grasland met kali op de serummagnesium-
gehalten van melkkoeien werd nagegaan. Eveneens werd de samenstelling
van het gras in dit onderzoek betrokken. Voor zover bekend, was op het
bedrijf in voorgaande jaren nimmer kopziekte opgetreden. Het proefveld
bestond uit twee objecten met elk zeven perceeltjes. Voor beide objecten
was de bemesting met stikstof en fosfaat gelijk; deze bedroeg respectievelijk
230 kg N en 30 kg P2O5, gegeven in de vorm van kalkammonsalpeter en
superfosfaat. De kalibemesting op de beide objecten was verschillend, nl.
de zeven perceeltjes van het ene object ontvingen 300 kg K2O in het
voorjaar met 150 kg K2O in augustus (NK) en de perceeltjes van het
andere object kregen 40 kg K2O in het voorjaar met 10 kg K2O in
augustus (Nk) alles uitgedrukt in kg per ha. De kalibemesting werd
gegeven als kalizout 60 Op het object NK werden op 4 mei 8 melk-
koeien ingeschaard en 4 op het object Nk. In tegenstelling tot het onder-
zoek van Sjollema c.s. (1955), waarbij uitsluitend werd geëxperimen-
teerd met voor dit doel aangekochte koeien, welke eerder aan kopziekte
hadden geleden, werd in deze proef gewerkt met normale bedrijfskoeien,
waarbij tot nu toe kopziekte niet was waargenomen. De leeftijd van deze
dieren liep uiteen van 3 tot 8 jaar en allen kalfden af in de maanden
november 1955 tot april 1956. De melkproduktie bedroeg aan het begin
van de proef op 8 mei 17-25 kg melk per dier per dag. Bij de indeling
van de dieren in de twee bovengenoemde groepen werd rekening ge-
houden met leeftijd, datum van afkalven, melkproduktie en magnesium-
gehalte van het bloedserum, zodat de groepen in dit opzicht zo uniform
mogelijk konden worden samengesteld. Doordat ieder object uit zeven
perceeltjes bestond konden de groepen regelmatig omgeweid worden,
waarbij de beweidingsduur per perceel gemiddeld 4 a 5 dagen bedroeg.
De proefdieren verbleven van 4 mei tot 26 oktober in de proefweiden,
met uitzondering van de perioden 27 juni tot 11 juli en van 14 augustus
tot 11 september toen er niet voldoende gras op het proefveld beschikbaar
was en alle dieren bij elkaar graasden op een normaal bemest praktijk-
perceel van de boerderij. Gedurende het gehele weideseizoen werden
wekelijks bloedmonsters genomen en om de 3 a 4 dagen grasmonsters
van de te begrazen percelen. Op deze wijze kon het verloop van de serum-
magnesiumgehalten en van de minerale samenstelling van het gras over
de gehele weideperiode worden gevolgd.

Gemiddelde magnesiumgehalten van het bloedserum bij melkkoeien op weiden met
zware en lichte kalibemestingen (Mg in mgllOO ml).

Nadat de proefkoeien allen met een normaal serummagnesiumgehaltè op
4 mei in de proefweiden gegaan waren trad in beide groepen een daling
van dit gehalte op, echter op het object NK was de daling het grootst.
Over de gehele proefweideperiode bleven deze gemiddelde gehalten op
het licht met kali bemeste object om een normaal niveau schommelen. Op
het object NK daarentegen zette de daling zich gedurende de proef-
weideperioden voort, zodat in de herfst nog slechts de helft van de ge-
middelde waarde in de overeenkomstige periode van object Nk werd
gemeten. Mede doordat deze verschillen in serummagnesiumgehalten
tussen de groepen niet optraden gedurende de perioden dat de dieren
gelijk waren behandeld, is de conclusie gerechtvaardigd, dat de opgetreder?
verschillen tussen de groepen een gevolg zijn van de verschillen in kali-
bemesting. De verschillen tussen de groepen traden tijdens de proefweide-
perioden iedere week op en waren significant. Klinische verschijnselen
van kopziekte hebben zich in dit jaar niet voorgedaan. Het laagste mag-
nesiumgehalte van het bloedserum werd gevonden op 26 oktober en
bedroeg 0,3 mg Mg per 100 ml.

In 1957 werden deze proeven op een wat uitgebreider schaal voortgezet,
waarbij eveneens de invloed van een zware en lichte bemesting met stikstof
in de beschouwing werd betrokken. Hiertoe werden 4 objecten aangelegd
met per object 4 meikoeien. Ieder object bestond uit 9 perceeltjes. De
afrasteringen tussen de percelen werden zo geplaatst, dat de percelen
die in 1956 een zware kalibemesting hadden ontvangen, in 1957 ook weer
tot de objecten met zware kalibemesting behoorden. Doordat het proefveld
echter groter was dan in 1956 werd er een nieuw gedeelte bij aangelegd
waarin ook alle vier objecten waren opgenomen, opdat de andere om-
standigheden op dit gedeelte van het proefveld in alle vier groepen dieren
in dezelfde mate tot uitdrukking zouden komen. Ook deze beweidings-
proef had betrekking op de gehele weideperiode, waarbij de indeling in
groepen en de bemonstering van gras en bloed enz. op dezelfde wijze
plaatsvonden als in 1956. Van de proeven in 1957 zullen in dit artikel
alleen de resultaten van de voorjaarsperiode uitvoerig besproken worden,
daar in deze tijd 6 gevallen van kopziekte zijn opgetreden. Voor uit-
\\\'oeriger gegevens over de proefnemingen in beide jaren kan worden ver-
wezen naar een zo juist verschenen mededeling hierover, Kemp (1958).
De fosfaatbemesting was voor alle objecten weer gelijk en bedroeg 30 kg
P2O5 per ha als superfosfaat. De voorjaarsbemesting met stikstof en kali
op de vier objecten had plaats volgens onderstaand schema.

Evenals in 1956 werd de stikstof- en kalibemesting gegeven als kalk-
ammonsalpeter en kalizout 60

Nadat op 23 april alle zestien melkkoeien met een normaal magnesium-
gehalte van het bloedserum in de proefweiden gebracht waren, waar ze
evenals in het eerste jaar uitsluitend op gras waren aangewezen, daalden
de in kolom 2 van tabel 5 vermelde serummagnesiumgehalten per groep
bij alle groepen en deze daling zette zich voort tot 3 mei. Evenals in 1956
waren er echter weer aanzienhjke verschillen tussen de groepen dieren op
de zwaar en licht met kali bemeste percelen. Op 3 mei was het hoogste
serummagnesiumgehalte bij de acht dieren van groep III en IV (resp. op
object nK en NK) 0,8 mg Mg per 100 cc serum, terwijl het laagste gehalte
op deze datum bij de acht dieren van groep I en II (resp. op object nk
en Nk) 1,5 mg per 100 cc bedroeg. Op 1 mei hieraan voorafgaande
vertoonden vier koeien uit de groepen III en IV duidelijke verschijnselen
van kopziekte, waarvan drie in vrij ernstige mate. Alle vier dieren, met
serummagnesiumgehalten op het moment van de aanval van resp. 0,4;
0,4; 0,5 en 0,7 mg per 100 cc, herstelden na behandeld te zijn door C, v.
G i n k e 1 dierenarts te Wageningen. Nadat ze enkele dagen op stal
een rantsoen hadden opgenomen bestaande uit hooi, pulp en extra Mg-
houdende koekjes werden ze weer in de proefgroepen ingedeeld.
In dezelfde periode werd bij de groepen I en II op de licht met kali
bemeste percelen geen enkele afwijking bij de dieren geconstateerd.

Gemiddelde serummagnesiumgehalten van vier groepen melkkoeien op grasland met
verschillende kali- en stikstofbemestingen.

Gemiddelde van 4 dieren waarvan 4 waarnemingen der patiënten van 1 mei.
Gemiddelde van 4 dieren waarvan 1 waarneming van de patiënt van 1 mei.
Van 10 mei af ontvingen alle 16 dieren 60 gram MgO per dier per dag extra
in koekjes en werden de groepen weer verwisseld.

Op drie mei verkeerden ook de vier resterende koeien van de groepen
III en IV in een zeer labiele toestand en daarom werd besloten de groepen
te laten wisselen, met behoud van dezelfde stikstofbemesting. De groepen
I en II werden van de objecten nk en Nk ingeschaard op de objecten
nK en NK en omgekeerd (zie tabel 5). Op de hieropvolgende monster-
datum 9 mei waren de gemiddelde serummagnesiumgehalten ook om-
gekeerd. De gehalten van de groepen I en II waren nu sterk gedaald en
twee dieren vertoonden verschijnselen van kopziekte, waarvan één in zeer
ernstige mate. De serummagnesiumgehalten van deze dieren waren vóór
de behandeling door de dierenarts 0,2 mg en 0,4 mg per 100 cc. De
gemiddelde waarden van de groepen III en IV, waarin ondertussen de

voormalige patiënten weer waren opgenomen, gingen omhoog en hier
deden zich geen afwijkingen meer voor. In \'t geheel leden dus 6 dieren
aan kopziekte, waarvan 4 op het object met een zware kalibemesting en
een lichte bemesting met stikstof, en 2 op het object met zware kali- en
zware stikstofbemesting.

Daar op 9 mei alle 16 dieren in een min of meer labiele toestand ver-
keerden werd vanaf 10 mei per dier per dag 60 gram MgO extra in
koekjes verstrekt en werden de dieren overgebracht naar het op dat ogen-
blik nog minder gevaarlijke gedeelte van het proefveld, dat in 1956 nog niet
bij de proef betrokken was geweest en dus in 1957 pas gedeeltelijk de
zware kalibemesting had ontvangen. Het resultaat hiervan was dat alle
serummagnesiumgehalten zich goed herstelden en op 16 mei als laagste
waarde bij de 16 dieren 1,9 mg Mg per 100 cc werd gevonden.
Het is in deze voorjaarsperiode vooral de zware kalibemesting geweest
die de serummagnesiumgehalten deed dalen, al is er een aanwijzing, dat
zowel in het voorjaar als in de herfst bij een gelijke kalibemesting een
zware bemesting met stikstof ook een, zij het in dit geval geringe,
ongunstige invloed hierop uitoefent. In tegenstelling tot de verschillen
tussen laag en hoog kali waren deze verschillen echter niet betrouwbaar.
In de zomer kwam deze ongunstige invloed duidelijk tot uitdrukking, toen
de zware stikstofbemestingen samengingen met betrouwbaar lagere serum-
magnesiumgehalten. De laagste gemiddelde serummagnesiumgehalten
werden gevonden op die percelen, welke zowel zwaar met kali als zwaar
met stikstof werden bemest, terwijl de gunstigste gehalten werden ge-
meten op percelen, welke slechts weinig kali en stikstof hadden ontvangen.
Beweidingsproeven in Engeland, Bartlett c.s. (1954) en zeer recente
gegevens uit Ierland, Smy th c.s. (1958), ondersteunen deze conclusie.
Ondanks de individuele verschillen, welke er tussen de dieren t.a.v. de
gevoeligheid voor hypomagnesaemie en kopziekte bestaan, blijkt toch wel
uit de hoogste en laagste waarden, welke in de tekst van het voorgaande
zijn vermeld, dat wanneer één of meer dieren uit één groep, welke onder
dezelfde weideomstandigheden grazen, kopziekteverschijnselen vertonen,
de andere dieren in een meer of minder labiele toestand verkeren met
eveneens lage magnesiumgehalten van het bloedserum. Dit is ook geheel
in overeenstemming met de opvatting van S j o 11 e m a als hij zegt dat de
feitelijke oorzaak van de labiele toestand, welke eerst aanwezig moet zijn,
willen de verschijnselen van kopziekte zich openbaren, in de voeding ge-
zocht moet worden. In een onderzoek op 23 bedrijven van het Instituut
Buitenpraktijk werd dit in het voorjaar van 1956 nader geverifieerd.
Met medewerking van v. M e u r s, dierenarts aan genoemd Instituut,
werden op deze bedrijven de magnesiumgehalten van het bloedserum van
90 melkkoeien bepaald, welke weidden op percelen waar één of hoogstens
2 dagen voorafgaand aan de bemonstering, één of meer duidelijke gevallen
van kopziekte waren opgetreden. Van al deze 90 op \'t oog min of meer
normale dieren bleek slechts één dier een serummagnesiumgehalte te
hebben tussen 2,0 en 3,0 mg Mg per 100 cc, wat als „normaal" wordt
beschouwd. Bij 38 melkkoeien schommelden deze gehalten tussen 1,1 en
2,0 mg, terwijl bij niet minder dan 51 koeien gehalten werden gemeten,
welke lager waren dan 1,1 mg per 100 cc. Op grond hiervan mag aan-
genomen worden, dat bij een vrij groot percentage van onze melkkoeien
vooral in het voorjaar en in de herfst hypomagnesaemie zal voorkomen.

Het magnesiumgehdte van het weidegras in verband met het vóórkomen
van hypomagnesaemie

In de literatuur kan men dikwijls aantreffen dat de oorzaak van het
optreden van hypomagnesaemie en kopziekte niet gezocht moet worden
in een te laag magnesiumgehalte van het voedsel en soms gaat men zelfs
postuleren dat de hoogte van dit gehalte vrij onbelangrijk zou zijn. Hier-
mee niet in overeenstemming zijn de resultaten van de onderzoekingen
van B r e i r e m c.s. (1949) die aan het magnesiumgehalte van het voedsel
een belangrijke invloed toekennen in verband met het optreden en de
preventie van hypomagnesaemie in Noorwegen tijdens de laatste wereld-
oorlog. Ook het gunstig effect van het per os toedienen van extra
magnesium, Allcroft (1954), Bartlett c.s. (1954) wijst erop, dat
aan het magnesiumgehalte van het voedsel wel de nodige aandacht moet
worden geschonken. De gunstige resultaten, welke met een zware mag-
nesiumbemesting van de weide werden verkregen, Parr (1957), Bart-
lett (1954), Reith (1954) alsmede het onderzoek van Stewart
(1953) en Smyth (1958) moeten in dit verband eveneens genoemd
worden. Hiertegenover staat weer, dat b.v. in ons land zowel als in het
buitenland „hypomagnesaemische tetanie" optreedt bij magnesiumgehalten
in het gras, welke variëren van 0,15 tot 0,35 % MgO in de droge stof.
Mede op grond van de gegevens van Br ei rem (1949) schat Frens
(1950) dat voor een melkkoe van 500 kg die 20 kg melk geeft, in \'t alge-
meen 30 gram Mg per dag voldoende zal zijn. Bij een droge-stofopname
van 15 kg per dier per dag zou het gras dus 0,20 % Mg of\' o,33 % MgO
in de droge stof moeten bevatten om in de magnesiumgehoefte te kunnen
voorzien.

Bij de bestudering van het verband tussen het magnesiumgehalte van
het gras en dat van het bloedserum aan de hand van het materiaal van
de in dit artikel beschreven beweidingsproeven. is gebleken dat bij be-
weiding op gras met een magnesiumgehalte hoger dan 0,35 % MgO in de
droge stof onder deze omstandigheden geen hypomagnesaemie optrad,
doch dat bij lagere gehalten dan 0,30 % zeer lage en subnormale, maar
ook normale serummagnesiumgehalten werden gevonden. Dit zou erop
kunnen wijzen, dat er in het gras factoren zijn die de passage van het
magnesium uit het maagdarmkanaal naar het bloed beïnvloeden.
Uit de bewerking van dit materiaal van de beweidingsproeven (dat nog
afzonderlijk gepubliceerd zal worden) is gebleken, dat de stikstofbemesting
van het gras waarschijnlijk van invloed is op dqye opneembaarheid van
het magnesium, daar b.v. beweiding op gras met MgO-gehalten lager
dan 0,35 % samengaat met lagere serummagnesiumgehalten wanneer dit
gras zwaar met stikstof werd bemest, dan wanneer bij deze gehalten het
gras een lichte stikstofbemesting had ontvangen. Uiteraard kan hierbij
ook de hoeveelheid opgenomen gras nog een rol spelen. Eveneens kan
men veronderstellen en dit lijkt aannemelijk, dat de ongunstige invloed
van een zware bemesting met kali op de serummagnesiumgehalten niet
alleen in verband gebracht moet worden met de verlaging van de mag-
nesiumgehalten van het gras, doch eveneens met een nadelige beïnvloe-
ding van de beschikbaarheid van dit in het gras aanwezige magnesium
voor het dier. Recente proefnemingen in Engeland, Bartlett (1957),
Rook and Balch (1958) en Rook c.s. (1958) hebben belangrijke

resultaten opgeleverd ten aanzien van deze beschikbaarheid van mag-
nesium. Zij vonden nl. in balansproeven, dat de hoeveelheid per os op-
genomen magnesium, welke niet met de faeces werd uitgescheiden, bij
koeien, die gevoederd werden met een wintervoerrantsoen, meestal
20-30 % bedroeg. Bij grasrantsoenen was dit percentage lager, nl. onge-
veer van 10 tot 20 %. Werd dit gras zwaar met stikstof bemest, dan
bedroeg deze „beschikbaarheid" van het magnesium niet zelden minder
dan 10 %. Volgens genoemde onderzoekers had ook de kalibemesting
een ongunstige invloed op de opneembaarheid van het magnesium in het
bloed. Experimenteel werd hypomagnesaemie eveneens opgewekt bij twee
groepen melkkoeien op een wintervoerrantsoen waarvan de ene groep
extra KCl kreeg toegediend en de andere groep NH4-ionen (mondelinge
mededeling, zie D eij s c.s. (1958). Ten aanzien van KCl werd opgemerkt
dat om effect te zien op het serummagnesiumgehalte meer moest worden
gegeven naarmate het rantsoen meer magnesium bevatte. In verband
hiermede en ook met het oog op de in dit artikel beschreven resultaten
van de beweidingsproeven kan gewezen worden op de gedachte van
Si eb en ga (1958) als zou er gesproken worden van een „kali-" en
een „stokstofkopziekte". Uit door v. d. Horst en Hendriks (1958)
uitgevoerde balansproeven met melkkoeien die werden gevoederd met licht
en zwaar met kali bemest gras is ook te berekenen, dat de beschikbaar-
heid van het magnesium door een zware kalibemesting ongunstig wordt
beïnvloed en dat bovendien minder magnesium met het voer wordt op-
genomen, doordat het magnesiumgehalte in dit gras lager is.
Bovengenoemde onderzoekingen maken het wel zeer aannemelijk, dat de
kali- en de stikstofbemesting van grasland van grote betekenis zijn voor
de beschikbaarheid van het voor het dier in de plant aanwezige magnesium.
Aangezien de bemesting op de bedrijven zo sterk kan wisselen mag worden
aangenomen, dat de mate van opneembaarheid van het magnesium uit
gras, voor de koe, nog afgezien van het belang van de ab.solute hoogte van
dit gehalte, zeer verschillend zal zijn. Het zal waarschijnlijk mede hiervan
afhangen hoe hoog het magnesiumgehalte van het gras moet zijn om in
de behoefte van het dier te kunnen voorzien. Het feit dat aan dit probleem,
met name in Engeland en Schotland, thans zeer intensief gewerkt wordt,
maakt het waarschijnlijk dat in de eerstvolgende jaren hierover meer
bekend zal worden.

Het volgende willekeurig voorbeeld moge dienen om het bovenstaande
nader te illustreren.

Een melkkoe van 500 kg met een melkproduktie van 20 kg per dag en
een droge-stofopname van 14 kg per dag neemt bij een gehalte van
0,25 % MgO in de droge stof 35 gram MgO per dag op. Met de melk
wordt ongeveer 4 gram MgO per dag uitgescheiden. Wordt deze hoe-
veelheid van 35 gram MgO voor 25 % gcresorbeerd, eventuele waar-
schijnlijk geringe, terugresorptie van magnesium uit het bloed in de darm
buiten beschouwing latend, dan is dus 9 gram gcresorbeerd, wat nog
belangrijk meer is dan met de melk wordt uitgescheiden. Is de beschik-
baarheid echter geen 25 % doch 10 % of minder, dan wordt slechts
3,5 gram MgO of minder opgenomen, hetwelk dus onvoldoende is, Een-
voudigheidshalve is hierbij de uitscheiding van magnesium met de urine,
die sterk afhankelijk is van het gehalte in het bloed, buiten beschouwing
gelaten.

Een belangrijke vraag blijft intussen hoe de opname van magnesium uit
het maagdarmkanaal in het bloed precies verloopt en wat betreft de land-
bouwkundige facetten van dit geheel is het niet minder belangrijk te weten
welke factoren in de samenstelling van het gras hierbij van betekenis zijn.

Met name door de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst, b.v. De Groot
(1958), werd in de laatste jaren in toenemende mate aandacht besteed
aan het geven van adviezen om het optreden van kopziekte te voorkómen.
Op diverse bedrijven in de Buitenpraktijk werd vooral door de adviezen
van de assistenten van het Rijkslandbouwconsulentschap te Utrecht het
aantal kopziektegevallen sterk verminderd of tot nul teruggebracht. Dat
ook de praktizerende dierenartsen in dit opzicht een belangrijke bijdrage
kunnen leveren wordt bewezen in het artikel van Siebenga (1958)
waarin aangegeven wordt op welke wijze zijn praktijk nagenoeg kop-
ziektevrij werd gemaakt.

Bij het aangeven van preventieve maatregelen met betrekking tot het in
dit artikel behandelde, worden als uitgangspunten gekozen het verhogen
van het magnesiumgehalte van het gras en het verhogen van de beschik-
baarheid van dit magnesium voor het dier. Als eerste maatregel op een
kopziektebedrijf zal moeten gelden het laten onderzoeken van de grond
en het bemesten van de weiden op basis van grondonderzoek en grasland-
gebruik. Met name de kalibemesting zal niet zwaarder mogen zijn dan
voor een optimale grasgroei nodig is. Ook zal men bij de bemesting van
het grasland in toenemende mate rekening moeten houden met het ge-
bruik. Bij beweiden wordt aanzienlijk minder kali aan de grond ont-
trokken dan bij maaien. Op deze wijze kan een betere verdeling van de
meststoffen over het gehele bedrijf worden gerealiseerd. Het komt nl. nog
dikwijls voor dat op een perceel grasland dichtbij de boerderij een gier-
bemesting wordt gegeven, welke 200 kg K2O bevat, terwijl 20 kg K2O
op deze percelen meestal voldoende of reeds te veel is. Het gebruik van
laag procentige kalizouten, kali 20 % of Magnesium-kaïniet is, vooral op
lichtere gronden, te prefereren boven kali 60 % en kali 40 %, doch in
de eerste plaats moet ook hiermee op de hoeveelheid gelet worden; ook
laag procentige kalizouten kunnen het magnesiumgehalte in het gras doen
dalen.

Het bovenstaande komt er op neer, dat de praktijk in het bemestingsbeleid
van het grasland een compromis moet zoeken tussen de grasopbrengst
enerzijds en de samenstelling van dit gras als veevoer anderzijds. Het regel-
matig laten onderzoeken van de grond en het bemesten op basis van het
verstrekte advies is hierbij onmisbaar.

Van een verhoging van het magnesiumgehalte van het gras door een
magnesiumbemesting toe te passen, zoals in de vorm van kieseriet, moet
men in het algemeen niet veel resultaat verwachten en vooral niet op een
kalirijke grond, daar de overmaat kali-ionen de opname van magnesium
remt. Ook op een grond met een normale kalitoestand valt de magnesium-
verhogende werking erg tegen. Tevens moet men hierbij in het oog houden
dat door het toepassen van kieserietbemestingen de calciumgehalten in
het gras lager worden. Deze daling van het calciumgehalte treedt ook op
bij een verhoging van het natriumgehalte. Een verhoging van één bepaald

dement gaat nl, altijd gepaard met een verschuiving in het gehele mine-
ralenpatroon en bij de adviesgeving moet hiermee rekening worden ge-
houden.

Wat dc stikstofbemesting betreft werd reeds opgemerkt, dat een zware
bemesting met stikstof een bedrijf ten aanzien van het optreden van
kopziekte kwetsbaarder maakt doordat een dalende invloed op de serum-
magnesiumgehalten wordt uitgeoefend. Het weglaten of verminderen van
de stikstofbemesting gaat echter gepaard met een belangrijke opbrengst-
derving. Landbouwkundig gezien is het dan ook belangrijk, dat er vele
bedrijven zijn waar de dieren niet worden bijgevoerd en waar een zware
stikstofbemesting wordt gegeven, echter met in acht neming van de
kalibemesting, zonder dat kopziekte optreedt. Ook de in dit artikel be-
schreven beweidingsproeven hebben dit aangetoond. Waarschijnlijk ver-
dient het echter met name op de lichtere zandgronden aanbeveling om
bij het toepassen van zware stikstofbemestingen, gedurende het voorjaar
en de herfst magnesiumhoudende koekje aan het melkvee te verstrekken.
De laatste tijd wordt soms de aandacht gevestigd op het belang van de
vorm waarin de stikstofbemesting wordt gegeven, waarbij de nitraatvorm
de voorkeur zou verdienen boven de ammoniakvorm. Voor zover wij deze
literatuur kennen berust deze gedachte niet op de resultaten van proef-
nemingen waaruit is gebleken, dat het optreden van kopziekte zou ver-
minderen wanneer de stikstof in nitraatvorm wordt gegeven.
Ten slotte bestaat de mogelijkheid om door het verstrekken van bij-
voedermiddelen in de weide het gehele rantsoen te verbeteren en op deze
wijze voorbehoedende maatregelen te treffen. S j o 1 1 e m a heeft reeds
gewezen op het gunstige effect van 2 kg droge stof aan pulp of aardappel-
vezels per dier per dag. Eigen ervaringen op de bedrijven in de Buiten-
praktijk zijn hiermee in overeenstemming. Seekles en Boogaerdt
( 1955, 1956) hebben in ons land op vrij grote schaal het effect van het
bijvoeren met extra magnesiumhoudende koekjes nagegaan en hebben
hiermee gunstige resultaten bereikt. Dat het verstrekken van extra mag-
nesium per os een snelle stijging van het magnesiumgehalte van het bloed-
serum tot gevolg kan hebben is gebleken uit een proef welke samen met
Th. d e G r O O t werd uitgevoerd. Aan 4 dieren met lage serummagnesium-
gehalten werd na het nemen van een bloedmonster 40 gram MgO per
dier in koekjes verstrekt terwijl na 12 uur nog eens 20 gram MgO werd
gegeven.

Het effect van het verstrekken van extra magnesium in koekjes, op de magnesium-
gehalten van het bloedserum bij vier melkkoeien.

Tabel 6 laat zien, dat bij alle vier dieren na 24 uur de inagnesiumgehalten
weer vrijwel normaal waren.

Bij koe 3 deden zich na 24 uur geen verschijnselen van kopziekte meer
voor. Vermeld zij, dat de proef op stal werd genomen waarbij gras werd
gevoerd van dezelfde weide als waarin de hypomagnesaemie bij deze dieren
was opgewekt. Een gunstige invloed van het opstallen kan hier buiten-
gesloten worden daar de dieren op stal reeds dit gras gedurende enkele
dagen (koe 1 en 3 één dag en koe 2 en 4 vier dagen) ontvingen en de in
de weide ingetreden daling van de serummagnesiumgehalten zich in deze
tijd in dezelfde mate voortzette,

Uit een statistisch onderzoek is gebleken, dat er cen betrouwbaar verband bestaat
tussen de bemesting van het grasland, welke de samenstelling van het gras beïnvloedt
en de frequentie van het optreden van kopziekte. De betekenis van deze correlatie
werd bevestigd door middel van beweidingsproeven, waaruit bleek dat zware bemes-
tingen met kali en met stikstof dalingen van de magnesiumgehalten van het bloed-
serum tot gevolg hebben. Bij zes dieren werden verschijnselen van kopziekte opgewekt.
Tenslotte wordt een beschouwing gegeven over de betekenis van het magnesiumgehalte
van het gras en worden preventieve maatregelen aangegeven.

A statistical investigation showed a significant relation between the fertilisation,
affecting the composition of the herbage, and the frequency of the incidence of grass
tetany.

This correlation has been confirmed by means of grazing experiments, in which heavy
dressings with potassium and nitrogen resulted in a lowering of the scrummagnesium
levels. Six animals were suffering from grass tetany. The relation between the mag-
nesium content of the herbage and the serummagnesium contents has been discussed
and preventive measures have been proposed.

Suivant des recherches statistiques il existe une correlation significante entre l\'en-
graissement des prairies, influençant la composition, et la fréquence des cas de la
tétanie d\'herbage.

Des expériences ont donné l\'affirmation de cette correlation. Il était évident que
des doses élevées de potassium et d\'azote coïncident avec une diminution de la teneur
du sérum sanguin cn magnésium.

Pendant ces essais, des symptômes de la tétanie sont provoqués en six cas. Finalement
une considération est donnée sur l\'enfluence de la teneur en magnésium de l\'herbage
et des mesures préventives sont indiquées.

Eine statistische Untersuchung ergab einen zuverlässigen Zusammenhang zwischen
der Düngung des Grünlandes, die die chemische Zusammensetzung des Bestandes be-
einflusst, und der Häufigkeit des Auftretens der Weidetetanie. Diese Korrelation
wurde durch Beweidungsversuche bestätigt: Schwere Düngung des Grünlandes mit
Kali und Stickstoff .setzt den Magnesiumgehalt des Blutserums der Kühe herab. Bei
sechs Tieren kam es zu Weidetetanie-Erscheinungen.

Ferner wird der Einfluss des Magnesiumgehaltes des Bestandes besprochen und es
werden Vorbeugungsmassnahmen angegeben.

Bar tie tt, S., Brown, B. B., Foot, A. S., Rowland, S. J., Allcroft,
Ruth and P a r r, W. H.: The influence of fertiliser treatment of grassland on
the incidence of hypomagnesaemia in milking cows. Brit. vet. J., 110, 3 ,(1954).

Bartlett, S., Brown, B. B., Foot, A. S., Head, M. J., Line, C., Rook,
J. A. F., Rowland, S. J. and Z u n d e 1, G.: Field investigations into hypo-
magnesaemia in dairy cattle, with particular reference to changes in the concen-
tration of blood constituents during the early grazing period, ƒ. agric. Sc., 49, 291,
(1957).

Brandsma, S.: Over de minerale bestanddelen en hun onderlinge betrekkingen
in weidegras van „normale" bedrijven. Meded. Landbouwhogieschool Wageningen,
54, 6, 245, (1954).

Brei rem, K., E n d e r. F., Halse, K, and S 1 a g s v o 1 d, L.: Experiments on
hypomagnesaemia and ketosis in dairy cows. Acta Agriculturae Suecana, III, 89,
(1949).

Brouwer, E.: Over de zuren en basen in hooi, in normaal gras en in gras, dat
aanleiding geeft tot haemoglobinurie (bloedwateren) of tot grastetanie (kopziekte)
bij runderen. Meded. Landbouwhogeschool Wageningen, 51, 4, 91, (1951).

Dijkshoorn, W.; A note on the cation-anion relationship in perennial ryegrass.
Neth. ]. agric. Sc., 5, 81, (1957).

Dijkshoorn, W.: Nitrate accumulation, nitrogen balance and cation-anion ratio
during the regrowth of perennial ryegrass. Neth. ]. agric. Sc., 6, 131, (1958, a).

D ij k s h o o r n, W.: Enkele algemene aspecten van de kationenopname door weide-
gras. Kali, 4, 295, (1958, b).

D e ij s, W. B., G r o o t, Th. d e en Kemp, A.: Verslag van een studiereis naar
Engeland en Schotland over enkele aspecten van de gezondheidstoestand van vee
in verband met de voeding. Verslag nr. 12 van het Instituut voor Biologisch en
Scheikundig Onderzoek van Landbouwgewassen te Wageningen, (1958).

Frens, A. M.: Over de kwantitatieve behoeften van het rundvee aan mineralen.
Landbouwk. Tijdschr., 62, 1 2, (1950).

Groot, H. de: Wat kan de boer doen tegen kopziekte? Publ. nr. 1 van het Proef-
station voor de Akker- en Weidebouw te Wageningen, (1958).

H O r s t, G. J. G. V a n d e and H e n d r i k s, H. J.: Balance trials with milking cows.
Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1162, (1958).

Kemp, A. and \'t Hart, M. L.: Grass tetany in grazing cows. Neth. J. agric. Sc.,
5, (1957).

Kemp, A.: The influence of ferUliscr treatment of grassland on the incidence of
hypomagnesaemia and hypomagnesaemie tetany (grass tetany) in milking cows.
Neth. J. agric. Sc., 6, (1958).

K o o p m a n s, J.: De kalibemesting van gra.sland in de praktijk. Landbouwvoor-
lichting, 14, 50, (1957).

K O O p m a n s, J.: De fosfaatbemesting van grasland in de praktijk. Landbouwvoor-
lichting, 15, 108, (1958).

Parr, W. H. and Allcroft, Ruth: The application of magnesium compounds
to pasture ofr the control of hypomagnesaemia in grazing cattle: A comparison
between magnesian limestone and calcined magnesite. Vet. Ree., 69, 1041, (1957).

Rei th, J. W. S.: Effects of calcic and magnesian liming materials on the calcium
and magnesium contents of crops and pasture. Emp. J. exp. Agric., 22, 305, (1954).

R o o k, J. A. F., B a 1 c h, C. C. and L i n e, C.: Magnesium metabolism in the dairy
cow. I. Metabolism on stall rations, ƒ. agric. Sc., 51, 189, (1958).

Rook, J. A. F. and B a 1 c h, G. C.: Magnesium metabolism in the dairy cow. II.
Metabolism during the spring grazing season. J. agric. Sc., 51, 199, (1958).

S e e k 1 e s, L. en Boogaerdt, J.: Uitkomsten van een voederproef met magne-
siumoxyde-houdende voederkoekjes ter voorkoming van grastetanie. Tijdschr. Dier-
geneesk., 80, 331, (1955).

Seekles, L. en Boogaerdt, J.: Uitkomsten van een voorgezette voederproef
met magnesiumoxyde-houdende koekjes als voorbehoedmiddel tegen kopziekte.
Tijdschr. Diergeneesk., 81, 281, (1956).

Siebenga, J.: De preventie van de kopziekte. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 795,
(1958).

Sjollema, B.: De minerale samenstelling van een aantal weidegrasmonsters Land-
bouwk. Tijdschr., 43, 593, (1931).

Sjollema, B., Grashuis, J., Koetsveld, E. S. van en L e h r, J. J.:
Onderzoekingen over kopziekte. Tijdschr. Diergeneesk., 80, 579, (1955, a).

Sjollema, B., Koetsveld, E. E. van. Grashuis, J. en L e h r, J. J.:
Onderzoekingen over kopziekte. Tijdschr. Diergeneesk., 80, 1111, (1955, b).

S m y t h, P. J., C O n w a y, A. and W a 1 s h, M. J.: The influence of different ferti-
liser treatments on the hypomagnesaemia proveness of a ryegrass sward. Vet Rec
70, (1958).

Verdeyen, J.: La relation entre la plante et 1\'animal. C.R. rech. de I\'l.R.S.I.A.
nr. 9, (1952).

Vandemark en Sharma beschreven in J. Dairy Science 40:438 een experi-
ment waarbij zaad op 2 verschillende manieren werd behandeld. Het eerste op de
gebruikelijke wijze en het tweede als volgt: verdunning met „citrate glucose sulfa-
nihmide", verzadigd met CO2 tot pH 6.35, waarna streptomycine en eidooier werd
toegevoegd. Bewaring in met was afgesloten ampullen bij kamertemperatuur. Tot de
6e dag zou het bevruchtend vermogen weinig achteruitgaan. Wat betreft de non-
returns leverde deze methode 9% beter resultaten op dan de gebruikelijke. De em-
bryonale sterfte was bij deze methode ook niet groter dan bij die welke meestal wordt
toegepast.

One ill-fated Sunday morning as he was inspecting his herd, Bill found the Adohr
bull badly bloated. At that time he had been a dairyman for a matter of weeks. He
knew little enough about bloat. He\'d heard that to .get gas to escape you stick an ani-
mal (he didn\'t know where) with something (he didn\'t know that). He couldn\'t find
a vet. He hadn\'t any experienced dairyman to call on. The bull was bloating bigger
by the minute. In desperation he searched around for something to stick the animal
with and found, in the hay loft, a dinghy horn. Now, a dinghy is a small boat and
a dinghy horn I have never seen. Bill says it\'s sharp pointed. It was the only sharp
pointed thing he could find. He decided that the posterior opening of the alimentary
canal was the proper place to stick a bloated animal- and that\'s where he stuck the
bull. The bull, who didn\'t approve of this treatment, took off down the road, and
from the sounds that came back the dinghy horn treatment for bloat was working
beautifully!

The gas was escaping, and as it did so it tooted the dinghy horn.
The noise frightened the bull even more and he continued to gallop down the road,
sounding exacdy like a boat. Or so the man who tended the drawbridge thought. He
opened the bridge, and the bull plunged into the river.

Bij de bewerking van de gegevens voor dit hoofdstuk werden de groepen
3-1, 4-2, 4-3 en 4-4 verwaarloosd, omdat het hier slechts kleine aantallen
betrof. In beschouwing werden dus genomen:

aanwezig op 1 nov. \'51 ; niet op 1 nov.\'52
bestemd voor afvoer
voor het leven verkocht
voor de dood verkocht
noodslachting of dood

Van de op 1 nov. 1951 aanwezige 79564 dieren werden in de loop van
1 jaar afgevoerd 14961 dieren, d.i. 18.8%.

Van de op 1 november 1951 aanwezige dieren werden 7985 voor het leven
verkocht, d.i. 10%; 6132 voor de dood, d.i. 7.7% en 844 stierven of werden
in nood geslacht, d.i. 1.1%.

De in rubrieken ingedeelde verwijderingsoorzaken kunnen in 4 categorieën
gesplitst worden, nl.

3. die, welke geen verband houden met ziekten en aandoeningen, maar
met afwijkingen in bouw of functie van het dier, zoals bijv. onvoldoende
exterieur, taai melken, onvoldoende produktie en te hoge leeftijd;

4. die, welke geen, weinig of onduidelijk verband houden met de indi-
viduele dieren op zichzelf, maar met bedrijfseconomische omstandig-
heden, als bijv. een ongelegen tijdstip van kalven, het verkrijgen van
een hoge prijs enz.

De volgende aantallen dieren zijn in de verschillende groepen begrepen:
cat. 1: oorzaak van afvoer onbekend 538 dieren, d.i. 2.72%

cat. 3: afwijkingen in bouw en functie, 7396 dieren, d.i. 37.43%
cat. 4: bedrijfsoorzaken, 3281 dieren, d.i. 16.61%

Totaal 19758 dieren
De volgende beschouwingen en cijfers geven enig inzicht omtrent de re-

1) De hoofdstukken I, H, Hl en IV werden gepubliceerd op pag. 134, 259 en 383
van dit tijdschrift; 112e mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig
Onderzoek T.N.O. „Schoonoord", Hoogt 10, Utrecht.

denen van afvoer betrokken op het totaal der categorieën 1, 2, 3 en 4, op
het totaal van de categorieën 2 en 3 en op categorie 2 alleen. In verband
met de kleine aantallen werden voorts verschillende verwijderingsoorzaken
zowel afzonderlijk, als in groepsverband bezien. Wat de leeftijd op het tijd-
stip van afvoer betreft werden de volgende groeperingen in beschouwing
genomen:

de groepen 2-2, 2-3 en 2-4;
b. de groepen 2-2 afzonderlijk;
de groepen 2-3 en 2-4.

In deze groep kwamen onder de afgevoerde en voor afvoer bestemde
runderen 538 dieren voor, d.i. 2.7% van het totaal, waarvan 203 wer-
den afgevoerd op een leeftijd van 6 jaar en 2 maanden. 111 dieren
werden nog opgeruimd wegens verkoop voor de dood of sterven
(1.3%) en wel op een gemiddelde leeftijd van 6 jaar en 6 maanden.

Redenen van afvoer en leeftijd op tijdstip van afvoer in jaren en maanden
bij categorie 2.

Rij beschouwing van de bovenstaande gegevens blijkt in de eerste plaats,
dat de indeling, diergeneeskundig gezien, vele gebreken vertoont. Niet al-
leen werden infectieuze en niet infectieuze ziekten soms samengevoegd en
soms niet, maar stellen bepaalde hoofden groepen van verwijderings-
oorzaken voor, zoals bijv. code no. 128: onvruchtbaar, moeilijk kalf\'te
krijgen, knikband of bandeloos en afwijkingen in de bronst. De oorzaak
van deze niet exacte opzet is, dat de redenen van verkoop door de boeren
moesten worden opgegeven en men van hen geen exacte diagnoses kan
verwachten.

Wel werd getracht om min of meer bij elkaar horende ziekten of aan-
doeningen zo te groeperen, dat zij ook als groep in beschouwing genomen
zouden kunnen worden. Vandaar de indeling in aandoeningen van de
spijsverteringsorganen enz. De bedoeling hiervan was om op deze wijze
enig inzicht te verkijgen in de relatieve belangrijkheid van de verschillende
groepen van opruimingsredenen.

gegeven en niet altijd een wetenschappelijk verantwoorde diagnose hieraan
ten grondslag ligt, moet aan verschillende cijfers, vooral die betrekking
hebben op geringe aantallen, slechts een globale waarde worden toegekend.
Hetzelfde geldt voor de percentage-berekeningen, die voor alle verwijderings-
oorzaken werden uitgevoerd en ook alleen dienen om enig inzicht te geven
in de relatieve betekenis der verschillende redenen van afvoering.

Wanneer wij nu de geproduceerde cijfers aan enige globale beschouwingen
onderwerpen, dan blijkt in de eerste plaats, dat onder de ziekten en aan-
doeningen, die tot afvoer van het bedrijf geleid hebben of zullen leiden,
de groep aandoeningen van het geslachtsapparaat verreweg het belang-
rijkste is met 50.5%. En hierin is de verzamelgroep onvruchtbaar, moeilijk
kalf krijgen, knikband of bandeloos, afwijkingen in de bronst, weer verre-
weg het grootst met 34.9%. Verder zijn de groepen van het besmettelijk,
respectievelijk niet-besmettelijk verwerpen met resp. 5.3% en 3.5% relatief
ook nogal belangrijk.

Op de groep aandoeningen van het geslachtsapparaat volgt in belangrijk-
heid de groep aandoeningen van uier of spenen tengevolge van ziekte en
ongeval. Met 18.9% is deze groep waarin dus alleen afwijkingen ten ge-
volge van ontstekingen of ongevallen opgenomen zijn, wel zeer belangrijk.
Uit de cijfers blijkt, dat de aandoeningen van het uier zelf (14.7%), d.w.z.
in hoofdzaak de mastitiden, van veel groter belang zijn dan de aandoe-
ningen van de spenen (2.2%).

Na de aandoeningen van uier en spenen volgen enige groepen van ver-
wijderingsoorzaken, die onderling weinig in veelvuldigheid van voorkomen
verschillen, t.w. aandoeningen van de spijsverteringsorganen (4.0%), stof-
wisselingsaandoeningen (4.7%), aandoeningen van de bewegingsorganen
(4.7%) en t.b.c. tegenvallers (5.2%).

Wat de spijsverteringsorganen betreft komt opruiming wegens paratuber-
culose het meest voor (1.5%), terwijl dit in de groep stofwisselingsaandoe-
ningen de kopziekte is (2.1%).

Opmerkelijk is het betrekkelijk groot aantal opruimingsgevallen wegens
ontstekingen aan pezen, spieren, beenderen, gewrichten en klauwen. Een
totaal van 4.7% aan ontstekingsgevallen aan benen en klauwen geeft te
denken. Typisch is verder ook, dat in 1952/\'53 „tegenvallers" bij de t.b.c.-
bestrijding nog betrekkelijk veel voorkwamen.

De frequentie van voorkomen van de andere groepen van verwijderings-
oorzaken ligt tussen de 2% en 0.1%.

De leeftijd op het tijdstip van afvoer was voor alle verwijderingsoorzaken
door ziekten of aandoeningen veroorzaakt gemiddeld 6 jaar en 4 maanden.
Dit betreft dus alle dieren uit de groepen 2-2, 2-3 en 2-4.
Op jongere leeftijd werden de dieren reeds opgeruimd op grond van aan-
doeningen van bloed- en bloedvormende organen (5-2; klein aantal), on-
gelukken (5-5), vergiftigingen (5-9; klein aantal), aandoeningen van de
ademhalingsorganen (5-9) en ziekten van de spijsverteringsorganen (5-11).
De hoogste leeftijd bij verkoop werd gevonden bij de aandoeningen van de
bewegingsorganen (7-4) en vervolgens bij de huid- en stofwisselingsaan-
doeningen (6-11).

De gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer tengevolge van aandoe-
ningen en ziekten was dus 6 jaar en 4 maanden.

echter nog verschillen tussen de dieren die voor het leven en die voor de
dood werden verkocht, resp. stierven. De volgende staat geeft hieromtrent
een overzicht:

Uit deze cijfers mag men concluderen, dat van de wegens ziekten of aan-
doeningen afgevoerde dieren de gemiddelde levensduur 6 jaar en 6 maan-
den bedraagt. Op deze leeftijd worden ze gemiddeld voor de dood verkocht
of sterven ze. Een aanzienlijk aantal dieren, nl. ± 30% wordt echter reeds
op jongere leeftijd, t.w. op 5 jaar en 11 maanden voor het leven verkocht.
Hun eigenaars zijn blijkbaar gemiddeld van mening, dat zij reeds op deze
leeftijd wegens mindere geschiktheid van het bedrijf verwijderd moeten
worden. De gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer, d.i. de gemid-
delde selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur, verband hou-
dende met ziekten of aandoeningen, bedraagt dan ook 6 jaar en 4 maan-
den.

Samenvattende kan gesteld worden dat wanneer men door bestrijding van
ziekten en aandoeningen de gemiddelde levensduur, resp. de gemiddelde
selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur wil verhogen, op
grond van deze cijfers vooral aandacht besteed moet worden aan de be-
strijding van aandoeningen van het geslachtsapparaat, met name de mas-
titiden. Verder zijn nog belangrijk de aandoeningen van de bewegings-
organen, de kopziekte, de paratubereulose en het mond- en klauwzeer.

Bij beschouwing van de cijfers in de tabel op pag. 491 blijkt in de eerste
plaats, dat onder de afwijkingen in bouw of functie van het dier, die tot
„verwijdering van het bedrijf leiden", de „onvoldoende produktie" zeer be-
langrijk is, nl. in 51.3% van de gevallen. Hierbij is opmerkelijk, dat onvol-
doende melkgift (29.9%) frequenter leidt tot opruiming dan een onvol-
doende vetgehalte (18.7%).

19.1% van de dieren werd verder opgeruimd wegens te hoge leeftijd. Over
het algemeen zullen dit dus dieren geweest zijn, die men versleten achtte.
De resterende =b 30% werd afgevoerd om redenen verband houdende met
exterieur of temperament. Deze groep werd verder gesplitst in:

Redenen van afvoer en leeftijd op tijdstip van afvoer in jaren en maanden
bij categorie 3.

Opmerkelijk is m.i. hierbij, dat afwijkingen in verband met het tempera-
ment vrij dikwijls leiden tot opruiming en hier dus aandacht aan besteed
moet worden. En verder, dat afwijkingen aan uier en spenen veelvuldig als
reden tot verwijdering uit het bedrijf gelden.

Wat de leeftijd op het tijdsdp van afvoer betreft, was het gemiddelde voor
alle in deze categorie afgevoerde dieren (2-2, 2-3 en 2-4) 6 jaar en 3 maan-
den.

Van grote invloed op dit gemiddelde is de groep „onvoldoende produktie",
nl. ruim 50%, die gemiddelde reeds op 4 jaar en 11 maanden werden af-
gevoerd, d.i. na 2 eventueel 3 lactatieperioden. Om een geringe melkgift
werden de dieren op jeugdiger leeftijd afgevoerd (4 jaar en 7 maanden)
dan om een laag vetgehalte (5 jaar en 6 maanden). Verder werden op
jeugdige leeftijd reeds afgevoerd de groepen:

afwijkingen in type en onderdelen, niet betrekking hebbende op benen
of uier en spenen (6.4%) op 4 jaar en 10 maanden;
afwijkingen in temperament (6.1%), op 5 jaar en 2 maanden;
afwijkingen in bouw of functie van uier en spenen (11.9%) op 5 jaar
en 8 maanden.

Wanneer men bovenstaande gegevens nog splitst met betrekking tot de
bestemming bij afvoer, dan krijgt men het volgende overzicht:

Uit deze cijfers blijkt, dat uit deze categorie 67% voor het leven werd ver-
kocht, waarvan de gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer 5 jaar en
8 maanden was, d.i. 21 maanden jonger dan die der voor de dood ver-
kochte dieren. Volgens hun eigenaars waren zij op grond van één of meer-
dere der genoemde afwijkingen bijv. onvoldoende exterieur of produktie op
die leeftijd niet meer geschikt voor hun bedrijf. De kopers, d.w.z. andere
vee-eigenaren waren blijkbaar van een andere mening, want een groot ge-

deelte der dieren bleef nog geruime tijd in leven. In deze rubriek bestaat
er dan ook een groot verschil tussen de levensduur der dieren en de ge-
middelde selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur.
Bij vergelijking van de gegevens, die betrekking hebben op de gemiddelde
leeftijd op tijdstip van afvoer (6 jaar en 3 maanden), waarin dus ook de
voor het leven verkochte dieren begrepen zijn en de gemiddelde leeftijd op
tijdstip van afvoer van de voor de dood verkochte en gestorven dieren,
dat dus de levensduur aangeeft (7 jaar en 5 maanden), dan blijkt, dat de
relatieve belangrijkheid van verschillende oorzaken van afvoer in grote
lijnen overeenstemt.

Ten aanzien van de levensduur zijn de groepen: onvoldoende bouw en
functie der benen, onvoldoende bouw en functie van uier en spenen en
te hoge leeftijd echter belangrijker dan ten aanzien van de gemiddelde
selectiegrens wat betreft de bruikbaarheidsduur.

Samenvattende mag men uit deze cijfers concluderen, dat van de wegens
onvoldoende bouw of functie van het dier afgevoerde runderen de levens-
duur 7 jaar en 5 maanden bedraagt. Op deze leeftijd worden de dieren
uit deze categorie dus gemiddeld voor de dood verkocht of sterven. Een
zeer groot aantal, nl. 67% wordt echter reeds op jongere leeftijd, t.w. op
5 jaar en 8 maanden voor het leven verkocht. Hun eigenaars zijn blijkbaar
van mening, dat zij reeds op deze leeftijd wegens ongeschiktheid van het
bedrijf verwijderd moeten worden.

De gemiddeld leeftijd op het tijdstip van afvoer, d.i. de gemiddelde selectie-
grens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur, verband houdende met ziek-
ten of aandoeningen, bedraagt dan ook 6 jaar en 3 maanden.
Wil men door verbetering van bouw en functie van het dier trachten de
gemiddelde selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur, resp. de
levensduur verhogen, dan zal op grond van deze cijfers vooral aandacht
besteed moeten worden aan de produktie, met name de melkhoeveelheid,
de algemene constitutie van het dier, d.w.z. wat betreft het minder spoedig
versleten zijn, de bouw en functie van uier en spenen, en benen en het
temperament. Wat de onvoldoende produktie betreft betekent dit dus het
tot stand brengen van een grotere homozygotie ten aanzien van gemiddeld
goede produktiefactoren.

Wanneer we deze categorie bezien (zie staat op pag. 494), dan blijkt in de
eerste plaats, dat overtolligheid in het kader van het bedrijfsschema, dè
reden van afvoer is (64.7%).

Hierop volgt in belangrijkheid de groep: het verkrijgen van een hoge prijs
(17.9%). Beide oorzaken leiden tot afvoer op betrekkelijk jeugdige leeftijd
t.w. 5 jaar en 8 maanden. Verder komt opruiming in verband met minder
gewenste eigenschappen bij verwanten of omfokken van het bedrijf nog
vrij veelvuldig voor (14.1%).

Een ongelegen tijdstip van kalven blijkt maar betrekkelijk zelden een reden
tot opruiming te zijn (3.3%).

Redenen van afvoer en leeftijd op tijdstip van afvoer in jaren en maanden
bij categorie 4.

Splitst men de op deze categorie betrekking hebbende cijfers naar de be-
stemming bij afvoer, dan wordt het volgende overzicht verkregen:

Hieruit blijkt, dat verreweg het grootste aantal dieren uit deze groep voor
het leven werd verkocht, t.w. 87%. De leeftijd hiervan op het tijdstip van
afvoer was 5 jaar en 8 maanden. De gemiddelde leeftijd der voor de dood
verkochte en gestorven dieren, d.w.z. de levensduur was bij verkoop 8 jaar
en 3 maanden. Deze hoge gemiddelde levensduur uit deze groep is begrijpe-
lijk, omdat de reden van opruiming geen, weinig of onduidelijk verband
houdt met de gesteldheid van het individuele dier. Een ongelegen tijdstip
van kalven houdt waarschijnlijk nog het meeste verband met de gesteldheid
der dieren, omdat het dikwijls het gevolg is van het niet op tijd kalf kunnen

Beziet men thans de categorieën 1, 2, 3 en 4 tezamen, d.w.z. alle gevallen,
waarbij een onbekende oorzaak, ziekte of aandoening, afwijking in bouw
en functie of een bedrijfseconomische oorzaak geleid heeft tot afvoer, dan
geven de volgende cijfers een overzicht betreffende de relatieve belang-
rijkheid der verschillende verwijderingsoorzaken met betrekking tot de ge-
middeld selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur — hierin

zijn dus ook de voor het leven verkochte dieren begrepen — en de gemid-
delde levensduur alsmede omtrent de daarbij behorende leeftijden:

aand. spijsverteringsorg.
aand. ademhalingsorg.
aand. bloedcireulatieorg.
aand. van bloed en bloedv. org,
aand. van de urineorganen
stofwisselingsziekten en aand.
aand. van het zenuwstelsel
aand. van de bewegingsorg.
aand. van de huid
aand. van het geslaehtsapp.
aand. van uier en spenen
vergiftigingen

6—5
6—11
6—0

5—10

6—10

5—7

7-0

6—11
6—0
7—4
6—5
6—6
6—6

5—10

6—4

5—6

6—4

op benen, uier of spenen
afw. bouw en functie der benen
ongewenste kleurverdeling
onvold. ext., niet nader gedefinieerd
onvold. bouw of functie uier en spenen
afwijkingen in temperament
onvoldoende produktie
te hoge leeftijd

omfokken bedrijf
ongelegen tijdstip van kalven
het verkrijgen van cen hoge prijs
overtolligheid in bedrijfsschema

De gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer van alle van de bedrijven
verwijderde dieren bedroeg 6 jaar en 3 maanden. Op deze gemiddelde
selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur hebben blijkens voor-
gaande staat grote invloed de dieren, die om ziekten of aandoeningen van
het geslachtsapparaat (21.9%) op een gemiddelde leeftijd van 6 jaar en
3 maanden werden verwijderd. Voorkoming resp. genezing van deze groep
van aandoeningen is dus van grote invloed op de door de gemiddelde vee-
houder aangenomen bruikbaarheidsgrens. Van veel grotere invloed op
deze bruikbaarheidsgrens is echter de verwijderingsoorzaak: „onvoldoende
produktie", omdat 19.2% der dieren om deze reden reeds op de geringe
gemiddelde leeftijd van 4 jaar en 11 maanden wordt verkocht. In deze
groep is een te geringe melkhoeveelheid (11.2%) van groter betekenis dan
een te laag vetgehalte (7%). Het minder dikwijls voorkomen van minus-
varianten, wat de produktie en in het bijzonder de melkhoeveelheid be-
treft, zou de selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur aanzien-
lijk verhogen. Hiertoe is nodig, dat een grotere homozygotie ten aanzien
van een gemiddeld goede produktie-aanleg wordt bereikt, alsmede een ge-
middeld goede voeding en verzorging.

Als derde belangrijke groep volgen de ziekten resp. aandoeningen en de
afwijkingen in bouw en functie van uier en spenen, die gezamenlijk 12.7%
van de opruimingsoorzaken uitmaken met een leeftijdsverschil van 6 jaar
en 1 maand. Verhoging van de gemiddelde selectiegrens ten aanzien van
de bruikbaarheidsduur kan dus ook in belangrijke mate bereikt worden
door met behulp van foktechnische, resp. diergeneeskundige maatregelen
deze ziekten en afwijkingen resp. te genezen of te voorkomen.
Na de groepen overtolligheid (10.7%) met een leeftijdsgemiddelde van
5 jaar en 8 maanden en „te hoge leeftijd" (7.1%) met een gemiddelde
leeftijd op tijdstip van afvoer van 11 jaar en 3 maanden, volgt de gecom-
bineerde groep: ziekten, aandoeningen en afwijkingen van de bewegings-
organen (3.5%) met een leeftijdsgemiddelde van 7 jaar en 3 maanden.
Op ruim 7-jarige leeftijd wordt dus een betrekkelijk groot aantal dieren
wegens versletenheid der benen verkocht. Ook aan dit onderdeel zal door
fokkerij en diergeneeskunde dus aandacht besteed moeten worden.
Het verkrijgen van een hoge prijs leidt op een leeftijd van 5 jaar en 8
maanden in 3% van de gevallen tot afvoer.

Hierop volgen in de achtste plaats 2 groepen, die procentueel evenveel
voorkomen, t.w. onvoldoende exterieur, niet betrekking hebbende op
benen, uier of spenen (2.4%) met een leeftijdsgemiddelde van 4 jaar en
10 maanden, en de groep: ,,ongewenst geachte familie en omfokken van
het bedrijf" (2.4%) met een gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer
van 7 jaar en 2 maanden.

Bijna even belangrijk als de beide voorgaande is verder de groep: afwij-
kingen in temperament en gewoonten (2.3%) met een leeftijdsgemiddelde
van 5 jaar en 2 maanden. Aan dit punt zal in de fokkerij dus ook aandacht
besteed moeten worden.

Wat de overige verwijderingsoorzaken betreft, wordt verwezen naar het
overzicht.

De gemiddelde levensduur van de voor de dood verkochte resp. gestorven
dieren was 6 jaar en 10 maanden. Op deze gemiddelde levensduur heeft
de groep aandoeningen van het geslachtsapparaat (32.4%) de grootste in-

vloed met een leeftijdsgemiddelde van 6 jaar en 6 maanden.
In deze groep zijn weer verreweg het belangrijkste (22.2%) de aandoenin-
gen, die verband houden met steriliteit of verminderde vruchtbaarheid
(onvruchtbaar, moeilijk kalf te krijgen, knikband of bandeloos, afwijkin-
gen in de bronst). Bestrijding van de steriliteit door foktechnische en vete-
rinaire maatregelen is dus van groot belang voor verlenging van de levens-
duur.

Als 2e belangrijke categorie voor de levensduur volgt de verzamelgroep:
ziekten en aandoeriingen en afwijkingen in bouw en functie van uier en
spenen met een totaal percentage van 15.1 en een leeftijdsgemiddelde van
6 jaar en 5 maanden. Aan uier en spenen zal door fokkerij en diergenees-
kunde alle aandacht besteed moeten worden.

Hierop volgen in belangrijkheid de groepen: „onvoldoende produktie"
(11.3%) en „te hoge leeftijd" (7.2%) met als leeftijdsgemiddelden resp.
5 jaar en 6 maanden en 11 jaar en 7 maanden. Vergroting van de homo-
zygotie voor gemiddeld goede produktiefactoren, alsmede een gemiddeld
goede voeding en verzorging zal dus in belangrijke mate de levensduur
kunnen verlengen.

Als 5e in belangrijkheid volgt de verzamelgroep: aandoeningen en ziekten
en afwijkingen in bouw en functie der benen (4.9%) met een gemiddelde
leeftijd op het tijdstip van afvoer van 7 jaar en 6 maanden. Aan de
bewegingsorganen zal dus in de toekomst ook alle aandacht besteed moeten
worden.

Hierop volgen de groepen: positieve tuberculose reactie (4.1%; leeftijds-
gemiddelde 6 jaar en 4 maanden), stofwisselingsziekten (4%; leeftijds-
gemiddelde 6 jaar en 11 maanden) en aandoeningen van de spijsverterings-
organen (3.7%; leeftijdsgemiddelde 6 jaar).

In de groep stofwisselingsziekten is de kopziekte met 2.2% verreweg het
belangrijkste en in de groep aandoeningen van de spijsverteringsorganen die
van de para-tuberculose (1.3%).

Wegens mond- en klauwzeer werden de dieren ook nog in 1.8% van de
gevallen opgeruimd. Tegen deze 3 ziekten zal dus ook met kracht opge-
treden moeten worden.

Afwijkingen in temperament en gewoonten leidden ook nog in 1.2% van
de gevallen, met een leeftijdsgemiddelde van 5 jaar en 7 maanden tot de
dood.

Samenvattend blijkt uit dit hoofdstuk, dat de gemiddelde leeftijd op het
tijdstip van afvoer, d.w.z. de gemiddelde selectiegrens ten aanzien van de
bruikbaarheidsduur van de tussen 1 nov. 1951 en 1 nov. 1952 afgevoerde
dieren 6 jaar en 3 maanden bedroeg en de gemiddelde leeftijd van de voor
de dood verkochte, resp. gestorven dieren, d.w.z. de levensduur 6 jaar en
10 maanden.

Wat de gemiddelde selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur
betreft, was de categorie „ziekten en aandoeningen" in 43.3% van de ge-
vallen reden tot verkoop en de categorie „afwijkingen in bouw en functie"
in 37.4% van de gevallen. Bedrijfseconomische redenen waren relatief ook
belangrijk (16%) en „oorzaak onbekend" werd in 2.7% van de gevallen als
reden van verkoop opgegeven.

De gemiddelde levensduur van alle voor de dood verkochte, resp. gestorven
dieren was 6 jaar en 10 maanden. Wat deze levensduur betreft was „oor-

De categorieën ,ziekten en aandoeningen", „afwijkingen in bouw en
functie" en bedrijfseconomische oorzaken leverden verder resp. 67.2%,
26.5% en 5% van de redenen tot opruiming. Op de levensduur heeft de
categorie „ziekten en aandoeningen" dus relatief groter invloed dan op de
gemiddelde selectiegrens ten aanzien van de bruikbaarheidsduur.
Wat de oorzaken van afvoer betreft is de groep: aandoeningen van het ge-
slachtsapparaat zowel wat de levensduur als de gemiddelde bruikbaarheids-
duur betreft het belangrijkst. In het bijzonder geldt dit wat de leven.sduur
betreft, omdat 32.4%, d.i. bijna 1/3 van alle voor de dood verkochte of ge-
storven dieren op een gemiddelde leeftijd van 6 jaar en 5 maanden wegens
aandoeningen van het geslachtsapparaat werden opgeruimd.
Verder zijn — zie het voorgaande — zeer belangrijk: „onvoldoende pro-
duktie" en „aandoeningen en afwijkingen in bouw en functie van uier en
spenen". In 15.1% van de gevallen waren „uier en spenen", en in 11.3%
onvoldoende produktie oorzaak van verkoop voor de dood of sterven. De
hierbij behorende gemiddelde leeftijden waren resp. 6 jaar en 6 maanden
en 5 jaar en 6 maanden.

Wat de relatieve belangrijkheid der overige groepen van redenen tot af-
voer betreft wordt verder verwezen naar de overzichtsstaat.

Van 19758 tussen 1 nov. 1951 en 1 nov. 1952 voor afvoer bestemde en afgevoerde
runderen werd de reden van afvoer bepaald, terwijl verder voor 14961 uit deze groep
afgevoerde dieren de leeftijd op het tijdstip van afvoer werd vastgesteld.
Wat de afvoer betreft werd onderscheid gemaakt tussen verkoop voor het leven, ver-
koop voor de dood en gestorven eventueel noodslachting. 6976 dieren uit dit materiaal
stierven, werden in nood geslacht of voor de dood verkocht op een gemiddelde leeftijd
van 6 jaar en 10 mnd. De gemiddelde bruikbaarheidsduur van de Ned. melkkoe was
dus ± 6 jaar en 10 mnd.

Van de belangrijkste redenen van afvoer voor of door de dood en de daarbij behorende
leeftijden geeft de volgende staat een overzicht.

Of 19758 cows on 5799 Dutch farms which were removed or were intended to be re-
moved the reason for removal was determined. Furtheron of 14961 discharged animals
the age at the moment of removing was established. The animals removed were divided
into 3 groups viz.: „sold for life", „sold for slaughter" and „died or slaughtered in
emergency".

6976 of these animals died, were sold for slaughter or were „slaughtered in emer-
gency" at the age of 6 years and 10 months.

So the productive life span of the Dutch female cattle is 6 years and 10 months.
Underneath is given a survey of the most important reasons for discharging these
6976 animals.

De 19758 vaches sur 5799 fermes Hollandaises qui étaient écartées ou qui étaient
destinées à écarter le motif pour l\'écartement était déterminé. Subséquent de 14961
vaches qui étaient écartées l\'âge au moment d\'écartement était déterminé. Les vaches
écartées étaient divisées en trois .groupes, c.a.d. vendu pour la vie, vendu pour l\'abat-
tage et mort ou abattu de nécessité. 6976 vaches étaient vendu pour l\'abattage ou
mort resp. abattu de nécessité à l\'âge moyen de 6 ans et 10 mois. Par conséquent la
durée de la vie des vaches Hollandaises est 6 ans et 10 mois. Dessous est donné un
résumé des raisons les plus importantes d\'écartement des 6976 vaches.

Von 19758 Kühe auf 5799 Bauernhöfe welche abgeführt waren oder bestimmt waren
zur Abführung wurden die Ursachen der Abführung bestimmt. Weiter wurde von
14961 abgeführte Kühe das Alter im Augenblick der Abführung bestimmt. Die ab-
geführte Kühe waren verteilt in drei Gruppen, nämlich verkauft für das Leben, ver-
kauft für den Tod und gestorben oder in Not geschlachtet. 6976 Kühe waren verkauft
für den Tod oder in Not geschlachtet im Alter von 6 Jahre und 10 Monate. Also
ist die Lebensdauer der Holländischen Kühe 6 Jahre und 10 Monate.
In der folgenden Tabelle wird eine Ubersicht gegeben der wichtigsten Ursachen der
Abführung der 6976 Kühe.

Kliniek voor Kleine Huisdieren der Rijksuniversiteit te
Utrecht. Directeur: Prof. Dr. G. H. B. Teunissen.
Centraal Dierenlaboratorium van de Medische Faculteit der
R.K. Universiteit te Nijmegen. Directeur: M. ]. Dobbelaar.

De heupluxatie is een stoornis, die vooral bij de hond veel voorkomt. De
oorzaak van dit lijden is in practiseh alle gevallen een aanrijding door het
gemotoriseerde verkeer.

De behandeling, die bij dit lijden wordt toegepast bestaat uit een onbloedige
repositie, terwijl de retentie door de natuur wordt geleverd in de vorm van
een spontane zwelling van het gehele gebied, waardoor het caput fcmoris
in het acetabulum wordt gehouden. Is de retentie op deze manier onvol-
doende dan wordt wel aangegeven het been in gebogen houding op te
binden. Algemeen is men het er wel over eens, dat een eventuele onbloedige
repositie vrijwel direct na de luxatie moet gebeuren. Vaak is er echter
enige tijd verlopen na de luxatie en de resultaten van een onbloedige be-
handeling vallen dan tegen.

In de eerste plaats zijn er een aantal heupluxaties, die niet te reponeren
zijn, doordat er stevige adhaesies van het bovenste deel van de femur aan
de nieuwe omgeving (vooral het os ileum) zijn opgetreden.
Daarnaast zijn cr gevallen, waarbij het acetabulum is opgevuld door al of
niet reeds georganiseerde bloedstolsels en/of weefseldelen uit de omgeving.
Wil men het caput femoris nu terug op haar oude plaats brengen dan blijkt
dit niet mogelijk te zijn, omdat deze weefsels een indringen in het aceta-
bulum van dit caput femoris beletten.

Tenslotte is er bij een aanzienlijk deel van de heupluxaties sprake van een
beschadiging van de benige rand van het acetabulum en zal ook, onafhan-
kelijk van de vulling van het acetabulum door weefsel, een herlu.xatie ge-
makkelijk optreden.

Doordat ook de verschillende methoden van bloedige reposities, die in de
loop der tijden zijn aangegeven meestal niet onverdeeld succesvol zijn,
wordt in cle meeste gevallen bij een niet gejukken van de onbloedige me-
thode de genezing aan zichzelf overgelaten. Hierbij draagt de vorming van
een vals gewricht ter plaatse na enige tijd in een aantal gevallen voor een
redelijke motiliteit zorg.

Overigens komt het ook lang niet altijd tot een goede aanpassing en ge-
bruikt het dier het getroffen been niet meer.

Deze moeilijkheden bij de behandeling van de heupluxatie zijn aanleiding
geweest te trachten met behulp van osteoplastiek van het acetabulum, in
aansluiting aan een zorgvuldig uitgevoerde repositie, voor het retentie-
probleem een oplossing te vinden.

Om het heupgewricht chirurgisch te bereiken is de methode gekozen, die
aangegeven is door Anderson, Schlotthauer en Janes (1953),
die de incisie maken vanaf het tuber coxae tot voorbij de trochanter major.
De spieren van de glutaeus-groep worden in het midden in de lengte-
richting gekliefd tot men op het darmbeen komt. Naar achter toe kan men
aansluitend hieraan het gewricht vrij leggen.

Deze klieving van de spieren in lengterichtmg heeft het voordeel, dat er
weinig bloedingen optreden, terwijl bovendien het hechten van de spieren
als sluitstuk van de operatie geen problemen wat betreft de sterkte der
hechtingen of het uitscheuren ervan opweipt. Worden de delen, waarin
deze glutaeusspieren door deze lengtesnede verdeeld zijn krachtig uiteen
getrokken, dan verkrijgt men een overzichtelijk operatieveld. Het gc-
luxeerde caput femoris bereikt men zeer spoedig, omdat de luxatie in prac-
tisch alle gevallen naar voor-boven optreedt.

Nadat zonodig het proximale femur-gedeelte is los gemaakt van zijn nieuwe
omgeving, waarmede het in de niet zeer acute gevallen opvallend snel en
stevig vergroeid is, moet het eventueel met weefsel opgevulde acetabulum
goed schoongemaakt worden. Het best kan dit gebeuren langs de ventro-
mediale zijde van het geluxeerde caput. De M. glutaneus profundus moet
daartoe in dit gebied los gemaakt worden van het os ileum. Is dit met zorg
gebeurd, dan is het acetabulum goed toegankelijk voor het verwijderen van
de weefsels, die daarin aanwezig kunnen zijn. Het verwijderen zelf is te
verwezenlijken met een curet, aange\\uld door manipulaties met pincet en
schaar. Zonodig met behulp van een assistent kan nu de repositie tot stand
worden gebracht. Deze bestaat hierin, dat in eerste instantie het been ge-
bogen en de knie naar binnen gedraaid wordt. Vervolgens drukt men de
trochanter in de richting van het acetabulum terwijl tegelijkertijd dit ge-
bogen been wordt gestrekt. (Archibald, Brown, Nasti en Med-
way, 1953).

Na de repositie krijgt men een goed overzicht over de eventuele beschadi-
gingen van de acetabulurn-rand, omdat deze rand nu direct ä vue ligt of
zover ze door resten van de gewrichtskapsel e.d. is bedekt, met een hard
voorwerp is af te tasten.

Op deze beschadigde plaatsen, die vooral bij de cranio-dorsale acetabulum-
rancl optreden worden nu stevige corticale beenimplantaten ingezet. De
implantaten worden in zo schuin mogelijke richting geplaatst en vervullen
aldus een zeer wezenlijke bijdrage het caput femoris in het acetabulum te
houden.

De beenimplantaten worden gewonnen uit de binnenvlakten van de tibiae
van vers gedode, gezonde honden.

Dit geschiedt met behulp van een dubbel snijdende cirkelzaag, die beves-
tigd is aan een flexibele as. De afstand van de beide zagen is te variëren,
zodat balkjes van 3 mm. en van 5,5 mm. zijn te verkrijgen. De tweede af-
meting is gelijk aan de dikte van de corticalis en ligt tussen de 3-6 mm.
wat uiteraard afhankelijk is van de grootte van de donor. De derde af-
meting van het balkje bedraagt 3-4 cm. De bewaring van de beenbalkjes
geschiedt bij lage temperatuur. (—77° C.)

Met een boor wordt bij de gereponeerde heup in de acetabulumrand een
gaatje geboord van 3 of 5,5 mm. doorsnede. De boor wordt in zo schuin
mogelijke richting gehouden tijdens het boren, daar deze houding bepalend
is voor de stand van het beenimplantaat. In dit gaatje wordt het been-

balkje van één van deze afmetingen aangebracht en wel zo diep, dat het
vastloopt tegen het corticale been van de binnenzijde van het bekken, waar
het betreffende acetabulum deel van uitmaakt. Het balkje is dan 1-1,5 cm.
ingedrongen en zit stevig vast. Het uitstekende deel wordt nu ingekort tot
op ongeveer 1 cm.

Het sluiten van de operatiewond geschiedt op de gewone wijze.
Gatgut (0-1-2) voldoet in deze zeer goed. Van belang bij deze sluiting van
de wond is vooral de eerste hechtingen voldoende diep te plaatsen, waar-
door de spiermassa\'s weer vast om het heupgewricht sluiten.
Een eerste vereiste voor de beenimplantatie is een onvoorwaardelijk door-
gevoerde aseptiek, zowel bij de winning van de beenbalkjes, als bij het hele
conserveringsproces, als tenslotte bij de implantaties zelve.

In het bovenstaande wordt een methode beschreven voor de retende bij de heup-
luxatie van de hond, met behulp van osteoplastiek. De beenimplantaten worden ge-
plaatst in de dorso-craniale cetabulum rand.

A description is given of a method for the retention in case of coxo-femoral luxadon
in the do,g by means of osseous implantations which are fixed into the dorso-cranial
rim of the acetabulum.

L\'auteur donne une description de la rétention en cas de luxation de l\'articulation
coxo-fémorale chez le chien au moyen d\'implantations osseuses au bord dorso-cranial
de la cavité cotyloïde.

Der Verfasser gibt eine Beschreibung der Retention der Hüftverrenkung beim Hund
mittels Beinimplantationen im dorso-kranialen Acetabulumrand.

Anderson, W. D., S c h 1 o t t h a u e r, C. F. en Janes, J. M.: Methods for
treatment of fractures of the femoral neck in the dog. I. An experimental Study.
ƒ. Amer. vet. med. Ass., 122, 158, (1953).
Archibald, J., Brown, N. M., N a s t i, E. en M e d w a y, W. M.: Open re-
duction for correction of Coxofemoral dislocations. Vet. Med., juli 1953.

Scharrer, G.: Form und Leistung bei deutschen Reisebrieftauben (dissertatie)
München 1948.

In een kort overzicht wordt de geschiedenis der postduiven besproken, waarna de
schrijver de ideale vorm volgens de standaard beschrijft.

De probleemstelling van het onderzoek komt neer op de vraag of er een correlatie
bestaat tussen uitwendige bouw en prestatievermogen.

Bij 150 postduiven werden hiertoe de noodzakelijke gegevens verzameld. Op blz. 34
komt de schrijver tot de conclusie dat een zeer goede vlieger niet cen opvallend goede
exterieuristische bouw behoeft te bezitten, en omgekeerd houdt een zeer goed ge-
bouwd dier geen enkele belofte in voor een goede prestatie. Voor goede vliegprestaties
komen vele andere faktoren in aanmerking, zoals een goede constitutie, een goede
gezondheid en een doelmatige voeding, alsmede enkele min of meer humane eigen-
schappen, zoals „moed", „uithoudingsvermogen" en „intelligentie" met het oog op
de oriëntering.

Het vermogen der postduiven hun oorspronkelijke verblijfplaats terug te vinden, is
nog niet verklaard. De nieuwste literatuur hieromtrent wordt gerefereerd.
De aandacht wordt gevestigd op een mogelijke invloed van aard-magnetische velden
en radio-actieve golven.

Tevens worden enkele veel voorkomende ziekten beschreven en enige voedersamen-
stellingen aangegeven voor enkele levenstijdperken van de postduif.

Y u d k i n, J.: Diet and coronary thrombosis. Hypothesis and fact. Lancet II, (4),
(1957). Uit -.Voeding, 19, 726, (1958).

Er is veel geschreven over de rol van voedingsfactoren bij het ontstaan van de coro-
nairthrombose. Vele onderzoekers menen dat er in het bijzonder een verband bestaat
tussen deze ziekte en het vet in de voeding of speciale soorten vet. Aan de hand van
velerlei epidemiologische gegevens tracht men deze hypothese waar te maken. Toch
komen er volgens Y u d k i n, hoogleraar in de voedingsleer aan het Queen Elizabeth
College van de Universiteit van Londen, steeds meer feiten, eveneens van epidemio-
logische aard, naar voren die de theorie van de rol van de voeding als enige causale
factor op zijn minst genomen niet bevestigen. Y u d k i n tracht dit aan te tonen aan
de hand van een 24-tal grafieken, die hij vervaardigde met behulp van gegevens over
de sterfte aan coronairthrombose, ontleend aan de Wereldgezondheidsorganisatie en
andere bronnen en over de consumptie van de totale hoeveelheid vet, bepaalde be-
standdelen daarvan en andere voedingsmiddelen o.m. ontleend aan de F.A.O. en het
Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening in Groot-Brittannië.
In deze grafieken vergelijkt hij de voeding en de coronairsterfte in verschillende landen
in het zelfde jaar (1951—1952), de voeding en de coronairsterfte in verschillende
inkomenklassen der bevolking in Engeland cn het verloop der krommen met betrek-
king tot de voeding en de coronairsterfte sinds 1928 in dat land. Uiteraard wijst

Y u d k i n erop, dat de gegevens over de coronairsterfte in verschillende landen niet
geheel vergelijkbaar zijn. De resultaten van zijn statistische vergelijkingen zijn volgens
hem echter zo duidelijk, dat dit verschil van ondergeschikt belang is.

Hoewel inderdaad in het algemeen de totale vetconsumptie in landen met een hogere
coronairsterft ook vrij hoog is, zijn er toch landen, waar deze twee verschijnselen
niet zo duidelijk samengaan. De grens zou liggen bij een dagelijkse opneming van
120—130 gram; in de landen met een vetgebruik daaronder schijnt er wel enige
samenhang te zijn (bijv. Japan, Italië, Zwitserland), in de landen, waar men dagelijks
gemiddeld 130 gram of meer consumeert (bijv. Noorwegen, Engeland, V.S.) is dit

niet het geval. Y u d k i n toont bovendien aan, dat ondanks een lager vetgebruik in
Engeland de coronairsterfte verder gestegen is.

De statistieken van Y u d k i n laten voorts in diverse landen geen samenhang zien
tussen het aantal ealorieën, van vet afkomstig, en coronair-sterfte, en tussen de
opneming van dierlijk vet, plantaardig vet, margarine, botervet en de totale eivvfit-
opneming en deze sterfte, maar virel enige relatie hiertussen en de dierlijke eiwitten-
en suikeropneming.

Y u d k i n acht het waarschijnlijk, dat niet één factor (de voeding of bepaalde be-
standdelen daarvan) aansprakelijk is voor de coronairthrombose, maar dat verschil-
lende factoren daarbij een rol spelen. In een aantal grafieken wordt bijv. voor Enge-
land de al of niet aanwezige samenhang tussen bepaalde inkomenklassen en de con-
sumptie van verschillende voedingsmiddelen getoond, terwijl er steeds wèl een duide-
lijke samenhang bestaat tussen coronairsterfte en beroepsklassen (die toch wel in een
zekere relatie staan tot de inkomenklassen). De laatste grafiek toont een duidelijke
samenhang van de coronairsterfte gedurende de jaren 1928—1952 en het aantal
radio- en tclevisievergunningen. Op grond van diverse berekeningen komt Y u d k i n
tenslotte tot de veronderstelling, dat in landen, die een hogere levensstandaard hebben
(die zich o.m. uit in inkomen, voeding, auto\'s, radio, televisie) minder lichaams-
beweging wordt genoten. Dit zou een bevorderende factor voor de coronairsterfte be-
tekenen. Volgens Y u d k i n moeten er echter nog meer zulke algemene factoren
op te sporen zijn.

T O n e v a, V.: De ziekte van Aujcszky als haardinfectie. Veterinarsky Casopis VII,
538, (1958).

Met betrekking tot het stationair voorkomen van de ziekte van Aujcszky in bepaalde
streken en op bepaalde bedrijven worden 2 groepen factoren verantwoordelijk gesteld:

1) Factoren, die een directe invloed op het bestaan blijven van het virus uitoefenen:
virusdragers en uitscheiders; overleven van het virus in de buitenwereld en in
rottende stoffen; knaagdieren, in het bijzonder muizen en ratten als virusdragers.

2) Indirecte factoren: nabijheid van abattoirs; opslagplaatsen van voedingsmiddelen;
plaatsen met voortdurende beweging van mensen en dieren; voedering met onge-
kookte afvallen uit slachtplaatsen en keukens.

Schoenaers, F. en Kacckenbecck, A.: Etudes sur la colibacillose du veau.
Ann. de Med. Vet., 102, 211, (1958).

Schrijvers wekten experimentcel colibacillose op met grote regelmaat door pas ge-
boren kalveren, aan welke geen colostrum gegeven was een cultuur E. coli (serotype
0.137) benevens het endotoxine te verstrekken.

Z e 1 ij k O, M.: The application of gel-diffusion by precipitation test in proving hog
cholera-virus. Veterinarski Glasnik, XII, 867, (1958).

De precipitaticmethode werd aangewend bij 173 kunstmatig geïnfecteerde biggen, 14
natuurlijk geïnfecteerde biggen, 7 biggen met levend verzwakt virus gevaccineerd en
tenslotte bij 45 konijnen, geënt met verzwakt virus.

De precipitatie-zone was meer uitgesproken als het hyperimmuun serum 2—4 uur na
het plaatsen van het pancreasweefsel werd aangebracht.

Dc test lijkt nuttig bij routine gebruik van praktijkgevallen van varkenspest en voor
waardering van de immuniteit bij biggen, die gevaccineerd zijn met levende virus
vaccins.

D O n e, J. T.: Inclusion-body rhinitis of swine nasal scrapings as an aid to diagnosis.
Vet. Rec., 70, 877, (1958).

Uit preparaten van het afschrapsel van de mucosa uit de neusgang, die gekleurd zijn
volgens Giemsa of methyleenblauw kan de diagnose van de rhinitis bij varkens, die
gekarakteriseerd wordt door insluitlichaampjes gesteld worden.

Men moet er echter rekening mee houden, dat deze diagnostische methode alleen in
de vroege stadia der ziekte bruikbaar is, omdat de insluitlichaampjes na ± 14 dagen
verdwenen zijn. In het artikel wordt een geïllustreerde beschrijving van de insluit-
lichaampjes gegeven.

Field, A. C., M c. C a 11 u m, J. W. en Butler, E. J.: Studies on mognesium in
ruminant nutrition. Balance experiments on sheep with herbage from fields asso-
ciated with lactation tetany and from control pastures. Brit. J. Nutrition, 12, 433,
(1958).

Met 2 Cheviothamels werden balansproeven uitgevoerd voor Mg en Ca, terwijl de
enige bron voor deze beide mineralen bestond uit gras dat enerzijds afkomstig was
van percelen waarop kort tevoren of vlak erna kopziekte bij koeien was voorgekomen,
anderzijrs van percelen waarop dit niet het geval was (geweest).

Geen der beide dieren vertoonde enige verandering van betekenis in het Mg of Ca
gehalte van het bloedserum en er kon geen verschil worden aan.getoond in de beschik-
baarheid van het Mg in beide grassoorten. Ook werd de Mg balans geen enkele keer
sterk negatief.

Verandering in de opgenomen hoeveelheid Mg werd direct gevolgd door een verande-
ring in de Mg uitscheiding met de urine, die dan constant werd nadat het dier ten-
minste drie dagen met dat bepaalde gras was gevoerd. Voor beide schapen werd een
zeer significante correlatie .gevonden tussen dc hoeveelheid opgenomen Mg en de hoe-
veelheid met de urine uitgescheiden Mg, maar de regressiever.gclijkingen voor beide
schapen verschilden eveneens significant. Het schaap dat de meeste Mg met de urine
afscheidde had ook het hoo.gste Mg gehalte in het bloed en de hoogste netto resorptie
van Mg, terwijl anderzijds bij ditzelfde schaap de Ca-uitscheiding met de urine het
laagst was.

Uit de verkregen cijfers kon worden berekend dat de beide schapen resp. 800 en
950 mgr Mg per dag nodig hadden voor hun onderhoud, dat ze resp. 13 en 26%
van het Mg uit het gras konden opnemen en dat vanuit het bloed in de darm werden
af.gescheiden 100 en 250 mgr Mg per 24 uur.

(Daar de verdere mineralensamenstclling van het .gras en met name het K-gehalte
niet werd bepaald, is het niet mogelijk deze resultaten te toetsen aan de gegevens
van Kemp. Overigens behoeft dit resultaat niet zo erg te verwonderen, daar het
hier geen melkgevende dieren betrof, waardoor dc M.g behoefte buitengewoon laag is
geweest. Bovendien is niet bekend of schapen precies zo reageren als koeien en dat
de hypomagnesaemie bij schapen dus in alle opzichten vergelijkbaar is met die bij
koeien. Ref.)

Miklansic: Ein Beitrag zur Diagnostik der Magenfunktion des Pferdes. Veteri-
narski Arhiv, 5, 14, (1955); ref. Wien, tierärztl. Mon., 45, 245, (1958).
Het gefractioneerde onderzoek van de maaginhoud geeft wegens het ontbreken van
een bevredigende methode geen betrouwbare resultaten.

De maagsonde veroorzaakt hevig speekselen en het doorgeslikte speeksel oefent een
chemische reactie uit op de maaginhoud. Bovendien komt het tot een vermindering
van de zoutzuursecretie (hoe heeft men dat aangetoond? ref.) Bovendien komen de
moeilijkheden van het opzuigen van het maagsap; afhankelijk van het temperament
reageren de dieren zeer verschillend op de manipulaties. De reuk van de lege maag
is in het begin aromatisch, maar verandert langzamerhand en wordt dan stinkend.
(Met het doel een bijdrage te leveren in de moeilijke diagnostiek van maagaandoenin-
gen bij het paard, onderzocht Ref. een vijftigtal paarden. Van belang zijn b.v. de
gegevens over de pH, het vrije en gebonden HCl. De hierbij gebezigde techniek le-
verde geen bezwaren; men gebruikte een dunne neussonde van 2.5 m. lengte aan het
einde waarvan zich een dun en elastisch,gevensterd, slangetje bevond dat zich in de
maag kon ontrollen (methode Fooy). Het inbrengen van de sonde door de neus
leverde nooit enige moeilijkheid op; de sonde werd aan het hoofdstel bevestigd en
de paarden bleven vele uren volkomen rustig staan. Om de 15 tot 30 minuten werd
met een grote recordspuit telkens 50 tot 100 cc maaginhoud opgezogen.
Als „proefontbijt" werd — na 24 uur vasten — 3 Itr. 5% alcohol met methyleenblauw
of, om de maagsecretie aan te zetten 2.5 gr. Coffeine of soms een histamine-injectie
gegeven. Abnormaal speekselen had niet plaats, wèl echter vermenging van duodenaal-
inhoud met maagsap (aanwezigheid van gal in de maaginhoud).
Blijkbaar is de pylorus dus niet voldoende gesloten; de mate van verdunning van het
maagsap was echter niet te bepalen, waardoor geen betrouwbare gegevens waren te
verkrijgen. De chemische bepalingen echter leverden geen moeilijkheden op. Ref.)

Teuscher, E.: Eine neue praktische Flotationsmethode für den koprologischen
Nachweis der Leberegeleicr. Schweiz. Arch. f. Tierheilk., 99, 523, (1957).
Na opsomming van vele beschreven methoden ter opsopring van leverboteieren in
faeces (bijna ale met behulp van vloeistoffen of oplossingen met een hoog s.g.), be-
schrijft Sehr, zijn methode die zeer weinig apparatuur vereist. Hij vermengt 2,5 gr.
faeces met 37.5 cc water zo goed mogelijk en zeeft dit door een kopergaas met een
maaswijdte van 1 mm. Vervolgens wordt vermengd met 37.5 cc ener oplossing, be-
staande uit 80 gr. zinksulfaat, 25 gr. suiker en 100 cc water (s.g. = 1,34). Dit laat
men minstens 1 (liever 6—8) uur staan; eventueel schuim dat zich boven in de
Erlemeijerkolf vormt wordt verwijderd.

Met een 1 cc spuit zonder canule wordt 0.07 cc vlak onder de oppervlakte opge-
zogen (juist genoeg voor een 21x26 mm preparaat). Men kan ook een platina-oog
of glasstaaf gebruiken. Sehr, heeft met deze methode betere resultaten verkregen dan
met de reeds bekende methoden.

Tot nu toe werd de methode alleen voor schapefaeces gebezigd, ervaringen met
runderfaeces zullen later worden medegedeeld.

HORZELLARVEN ALS P.ARASIETEN BIJ DE MENS.
Overgenomen uit Ned. T. Geneeskunde, 103, 353, (1959).

In zeldzame gevallen parasiteren horzellarven bij de mens (van der Molen,
1947). Meestal geeft dit slechts aanleiding tot plaatselijke afwijkingen zoals huid-
abcesjes, en ontwikkelen de larven zich slechts weinig.

Sc hm id (1958) beschreef cen jongen van 7 jaar, die in de herfst en winter aan-
vallen kreeg van hoge koorts met zware hoofdpijn, die één tot enkele dagen duurden
en later gepaard gingen met eosinophilic, vluchtige Infiltraten van de huid en zwelling
van lymfeklieren in de hals. Tijdens de aanvallen klaagde de patiënt over hevige pijn
in de nek en maakt hij een ernstig zieke indruk. Ook had hij wel eens vluchtige af-
wijkingen aan de gewrichten en oedeem van het gelaat.

In het voorjaar kwamen achtereenvolgens uit lokale zwellingen in de nek en slaap-
streek twee levende larven tevoorschijn, die als Hypoderma lineatum werden ge-
determineerd. Ze verkeerden reeds in het tweede tot derde stadium van hun ontwik-
keling. Na verwijdering van de larven verdween de eosinofilie en dc patiënt herstelde
geheel.

In dit geval waren er dus behalve lokale ook algemene verschijnselen ontstaan.
Literatuur:

M O 1 e n, H. R. V a n d e r: Ned. T. Geneesk., 91, 671, (1947).
Schmid, ü.-.Schweiz. med. Wschr., 88, 601, (1958).

W i c h m a n n, R. W. en V i n c e n t, D. J.: Cnemidocoptes schurft in the budgeri-
gar {Melopsitacus undulatus). J.A.V.M.A., 133, 522, (1958).

Cnemidocoptes mutans geeft kalkpoten bij pluimvee, Cn. pilae geeft schurft aan poten
en kop bij parkieten. Alle door de schrijvers onderzochte dieren hadden korstvorming
om de snavel, eventueel als een masker om de ogen en over het voorhoofd.
De infectie door contact van volwassen dieren komt moeilijk tot stand. Voornamelijk
besmetten de ouden hun jongen, zodat de infectie beperkt kan blijven tot de af-
stammelingen van een ouderpaar.

De aangetaste dieren werden met succes behandeld met N. ethyl-o. crotontoluide
(10% emulsie) of met benzylbenzoaat (25% emulsie). Van het laatste preparaat
bleek een handelspreparaat echter toxisch.

Christensen, N. O.: Fortsatte undersogelser over bedoekningsimpotents hos
orner. Nord. Vet., 153, 159, (1954).

Medegedeeld wordt dat impotentia coeundi nogal veel blijkt voor te komen bij beren
van het Zweedse landras en wel speciaal in bepaalde lijnen.

De bevindingen bij 14 beren worden beschreven. Klinisch werden stijfheid en verlam-
mingen geconstateerd met als gevolg moeilijkheden bij het dekken. Testikels en zaad
vertoonden geen afwijkingen.

Postmortum werden gewrichtsontstekingen (artrosis deformans) in de belangrijkste
gewrichten gevonden. Zeer veel werden afwijkingen aan het caput femoris gevonden.
De oorzaak wordt gezocht in een genetisch bepaald predispositie voor deze afwijkingen.
Ook bij 5 Deense beren werd deze ziekte geconstateerd.

W e i d e n m ü 11 e r, Dr. H.: Listcrienbefund beim Wild. Monatsh. f. Tierheilk., 10,
66, (1958).

De schrijver isoleerde bij drie min of meer vermagerde hazen, behalve Pseudo-tuber-
culose (2) en Longwormpneumonie (1), op bloedplaten naast andere ook Listeria
Monocytogenes.

Hierdoor geattendeerd werd bij 80 daarna ingezonden hazen eveneens cen onderzoek

op het voorkomen van deze kiemen ingesteld, welk onderzoek negatief verliep. De
auteur trekt er de conclusie uit, dat slechts bij door ziekte of honger verzwakte dieren
een Listeria-infectic aanslaat en voorts dat hij ermee rekening houdt dat de wildstand
het reservoir is, van waaruit onze huisdieren zich infecteren.

S e e 1 e, W.: Vom W\'ildtier zum Wildbrat, eine lebensmittel-hygienische, jagdwissen-
schaftliche Studie. Monatsh. f. Tierheilk., 10, 71, (1958).

In Duitsland, waar zeer veel wild — ongeveer een kwart miljoen stuks grof wild en
twee miljoen stuks klein wild — gewonnen wordt, is het toezicht op het wild als
voedingsmiddel voor de mens naar schrijvers oordeel redelijk wel georganiseerd. De
concentratie van het gewonnen wild in de handelskanalen maakt een „eerste" controle
niet al te bezwaarlijk, waarbij hij opmerkt dat ook het jagerdom plichten hierin heeft.
Hij vergelijkt deze plicht met de plicht van de veehouder om besmettelijke veeziekten
bij zijn dieren te melden. Ook de jager moet het als een plicht opvatten vermagerd en
ziek wild te laten onderzoeken.

.Achtereenvolgens bespreekt S e e 1 e het jachtverbod (gedurende bepaalde tijden) en
het wild afschot, de economische waarde van het wild, de mogelijkheden van de ge-
zondheidscontrole van het wild (door samenwerking van jager en dierenarts), de
wettelijke voorschriften (Lebensmittelgesetz), de wildziekten (onderdverdeeld naar
haar veroorzakers met bijzondere aandacht voor de zoönosen) en als laatste de vrij-
waring van de mens van voor de consument gevaarlijk wild. Hondsdolheid vraagt
daarbij op het ogenblik in het bijzonder de aandacht. Wilde zwijnen zijn krachtens
de vleeskeuringswet onderworpen aan trichinenonderzoek. Aan het slot van het uit-
voerige artikel pleit de auteur op grond van de groter wordende risico\'s van zoönosen
ervoor, dat voorschriften dienen te komen, waarbij in met name te noemen gevallen
de jagers verplicht zullen worden, het wild ter keuring aan te bieden. Naast ontlasting
van de verantwoordelijkheid der jagers en betere bescherming van de consument
ziet de auteur voordelen in een beter op de hoogte geraken met de stand der wild-
ziekten, welke dan met medewerking van de jagers bestudeerd en bestreden kunnen
worden.

Thornton, II.: Problems of slaguhter and meat inspection and the need for their
investigation by the researchworkcr. Brit. vet. ]., 114, 164, 220, (1958).

Sehr, beschrijft in deze studie een aantal afwijkingen die hij in Newcastle bij slacht-
dieren heeft aangetroffen.

Hij betreurt dat de doorsnee keuringsambtenaren, gebonden aan een dikwijls betrek-
kelijk geïsoleerde standplaats, te weinig in staat zijn hun veelvuldig interessante be-
vindingen wetenschappelijk te toetsen.

Enkele belangrijke bevindingen worden door hem nader beschreven:
1. „S 1 a u g h t e r (o f B 1 O O d y) S p 1 e e n" bij runderen en varkens.
Overigens geheel normale, anthrax-negatieve slachtdieren vertoonden soms een zeer
vergrote milt. Soms zag Sehr, een hele serie tegelijk. Die vergroting ontstaat ten ge-
volge van ophoping van bloed, wat een enkele maal ook gezien werd in de lever,
de dunnedarmvaten en de nieren, speciaal de schors.

De oorzaak is volgens Sehr, gelegen in de methode van bedwelmen. Indien bij gebruik
van het schietmasker, daarna met een stokje het verlengde- en ruggemerg over een
meer of minder grote afstand wordt vernietigd en hierbij ook het merg tussen de
5e en 11e borstwervel wordt betrokken, dan zijn de centra van de nervi splanchnici, de
vasoconstrictoren van o.a. de milt, beschadigd, vaak met bovengenoemd gevolg.

(Hierbij dient opgemerkt te worden, dat het gebruik van zo\'n stokje in ons land is
verboden, terwijl we ook hier stuwingsmilten aantreffen. Ref.)

Bij electrisch bedwelmde schapen zag Schr. ook wel eens deze „bloedmilt", het meest
bij jonge dieren. De oorzaken zijn hier nog niet aan te geven, wellicht is er een
verband met de slachtconditie, of te hoog voltage van de doorgevoerde stroom.

2. Het sluiten van de art. carotis bij ritueel geslacht rundvee.
Schr. bespreekt problemen, samenhangend met het Joodse rituele slachten, o.a. de
reacties van het levende dier, de halssnede, bloedvoorziening van de hersenen, invloed
daarop door de halssnede, bepaling van de duur van het bewustzijn door middel van
electro-encefalografie.

Recente onderzoekingen hebben aangetoond dat de graad van bewustzijn kan worden
bepaald door het meten van de electrische activiteit van de hersenen. Electro-encefalo-
grammen van proefdieren hebben aangetoond, dat na het doorsnijden van de carotiden
de hersenactiviteit eerst nog normaal doorgaat, dan even sterk verhoogd is, daarna
snel daalt.

Bij sommige proefdieren schijnt het bewustzijn nog wel tot 12 seconden te kunnen
blijven bestaan bij de normale slachtmethoden. Vaak vernauwen en sluiten de hals-
arteriën zich spoedig na de halssnede, bovendien trekken ze vrij ver terug, vooral
door de sterk gestrekte hals. Dat heeft tot .gevolg dat de bloedvoorziening van de her-
senen via collatoralen, de art. vertebralis en de trunc. occipito condyloideus nog wat
langer kan doorgaan, zodat het bewustzijn wellicht langre aanwezig blijft (een maxi-
mum van 45 seconden wordt genoemd).

Op grond van eigen waarnemingen en gegevens uit de literatuur komt hij tot de
conclusie dat

a. deze z.g. „hunger liver", gekenmerkt door een lichte, tot Icemachtige kleur, niet
veroorzaakt wordt, door enige infectieuze of toxische aandoening of door post-
mortale veranderingen, of door fysiologische oorzaken zoals graviditcit, castratie,
voeding. In het algemeen ontstaat deze verkleuring door toename van vet. Dit kan
fysiologisch zijn, meestal pathologisch.

b. stress, fracturen, vermoeiend transport of andere ongunstige omstandigheden uit-
putting van de voorraad lever-glycogeen zouden geven en daardoor de genoemde
kleurveranderingen kunnen veroorzaken.

c. hongeren en dorsten gedurende een bepaalde periode voor de dood een oorzaak zou
kunnen zijn.

d. een lever met een lichtere kleur dan normaal, aanleiding moet geven tot een nauw-
keurig onderzoek van het gehele dier. Afgezien nog van het feit dat deze lichte
kleur een aanwijzing kan zijn van een of andere afwijking aan het slachtdier, kan
het ook duiden op een tekort aan glycogeen in de spieren, met als .gevolg een
hogere pH na het slachten, en dus een verminderde houdbaarheid van het vlees.
E n g d a h 1 zag in 116 van zulke gevallen, 54 stuks waarbij de pH van het vlees
6.4 of meer bedroeg.

Soms vindt men petechiën op dc nieren terwijl bij nader onderzoek geen septiccmie,
noch toxincmie, of vitaminedeficiëntie e.d. de oorzaak blijkt te zijn. Schr. vesti.gt de
aandacht op twee andere mogelijke oorzaken:

a. passage van Ascaris lumbricoides var. suillusAarven door de nier. Vanuit de lever
zouden deze larven via de long ook in vitale organen als hersenen, myocard en
nieren kunnen komen. Daar veroorzaken zij dan (wellicht mede door hun toxinen)
necrose en bloedinkjes.

b. electrische bedwelming. Door de verhoogde veneuze druk en de toestand van
anoxemie bij de bedwelming zouden de capillairwanden scheuren, tengevolge waar-
van hier en daar bloedinkjes zouden ontstaan.

5. Bloedrijkdom van bronchiale lymfklieren van varkens.
Door de electrische bedwelming ontstaan vele bloedingen in de longen en dit bloed zou

zeer snel, binnen 1—2 min. naar de lymfklieren verplaatst kunnen worden, waardoor
deze overvuld raken.

Hetzelfde zag Sehr. bij dieren, die kort voor de bedwelming tengevolge van een
ongeluk een been braken; de bijbehorende lymfkheren bleken dan zeer bloedrijk.

Soms zouden deze verkleuringen aanleiding geven tot verwarring met bloedingen ten-
gevolge van met koorts verlopende ziekten of door zonlicht.

Bij huidbloedingen door mechanische oorzaken zijn ook de bijbehorende lymfklieren
min of meer overvuld met bloed.

7. Beenbederf. Rottingsbacteriën zouden reeds tijdens het leven in de circu-
latie kunnen komen bij vermoeide dieren, of bij een plotselinge grote inspanning
voor de dood, of door te langzaam uitbloeden. Wellicht ook door een verontreinigd
mes, of door broeiwater via de steekwond of longen. Worden de dieren niet goed of
niet snel genoeg gekoeld na het slachten, dan zouden de rottingsbacteriën zich snel
kunnen vermeerderen en aanleiding geven tot bederf, vooral in de diepte rond en in
het been.

C O r n e 1 i s s e n, Ir. J. P.: Gewichtstoename, voederverbruik en slachtkwaliteit van
mestkuikens onder invloed van 5% destructievet in het voeder en een implantatie
van Hexoestroltabletten. Voeding, 20, 28, (1959).

De toevoeging van voedingsstoffen met een hoge energiewaarde (o.a. mais, vet), spe-
ciaal in pluimveevoeders, wint de laatste jaren steeds meer belangstelling.
Door de hoge energiewaarde zou de voedselopname verminderen en de groeisnelheid
toenemen.

Op „De Schothorst" te Hoogland zijn proeven genomen met „destructievet", een niet
eetbaar, dierlijk vet, dat vroeger zijn weg vond als industrievet.

Rundvet heeft in het algemeen een lagere voedingswaarde dan varkensvet, hetwelk
voor een belangrijk deel zou samenhangen met het hogere smeltpunt van rundervet;
een hoog percentage onverzadigde vetzuren is verantwoordelijk voor een laag smelt-
punt (varkensvet), waardoor de verteringscoëfficiënten (althans voor pluimvee)
stijgen.

Aangezien destructievet is samengesteld uit wisselende percentages dierlijke vetten
(vooral rund- en varkensvet) zal de samenstelling wat betreft de onverzadigde vet-
zuren eveneens sterk kunnen variëren.

Toevoeging van voedingsstoffen met een hoge energiewaarde, doet de behoefte aan
bepaalde nutriënten, die normaliter juist in de behoefte kunnen voorzien, stijgen. De
verminderde voeropname speelt hierbij een belangrijk rol.

Nutriënten, die spoedig een minimum,grens passeren zijn methionine, choline, alsmede
folinezuur.

(Zeer waarschijnlijk speelt naast methionine en choline ook vitamine B12 een zeer
belangrijke rol in de vetstofwisseling, ref.).

Tevens zou er een interactie zijn tussen kalk en de vetbenuttig; bepaalde vetrijke
rantsoenen zouden de benutting van kalk verlagen, terwijl een verhoogd gehalte aan
kalk op analoge wijze de vertering van vetten zou verminderen.

De proeven werden genomen met circa 600 kuikens (Noord-Hollandse Blauwe x Cor-
nirock) verdeeld over 8 groepen.

Vier ratsoenen werden beproefd. Als basis werd gebruikt een rantsoen met een ruw
eiwitgehalte van ± 19.7% en een ruw vetgehalte van ± 3.8%.

In de 3 volgende rantsoenen werd telkens 5% destructievet toegevoegd, en het ruw
eiwitgehalte werd verhoogd met resp. 0%, 2.5% en 5%. Op een leeftijd van 6 weken

werd het eiwitgehalte van de rantsoenen met 2.5% verlaagd en op een leeftijd van
9 weken werden de kuikens geïmplanteerd met hexoestroltabletten (15 mg).
Toevoeging van 5% vet zonder verhoging van het eiwitgehalte, gaf geen gewichts-
toename in vergelijking tot het controlevoer, echter wel een significant lager voedsel-
verbruik (7%).

Door verhoging van het eiwitgehalte daalde het voederverbruik met 11.5% en werd
de groeisnelheid circa 10% verhoogd.

Toevoeging van 5% vet aan het voeder gecombineerd met de verschillende eiwit-
percentages had geen invloed op de grootte van het slachtverlies, terwijl tevens het
vet- en eiwitgehalte van het panklare produkt niet door de vettoevoeging werden be-
ïnvloed.

Tussen geïmplanteerde en niet geïmplanteerde dieren was een significant verschil aan-
wezig wat betreft het gewicht (P = 0.005). De geïmplanteerde groepen vertonen echter
een iets lager voederverbruik. Het slachtverlies wordt door de implantatie iets ver-
laagd (O tot 3%), htwelk het gevolg is van een verminderd gewicht van de beenderen.
Het vetgehalte van het slachtprodukt neemt door de implantatie met circa 50% toe,
terwijl het eiwitgehalte iets afneemt.

B r i O n, A., Fontaine, M., Fontaine, M. P. en L a b i e, Ch.: Encéphalo-
malacic de nutrition du poulet. Ree. de Méd. Vét., CXXXIV, 673, (1958).

Het artikel behelst een uitvoerige beschrijving van de encefalomalacie, zowel klinisch
als path, anatomisch en histologisch. Zulks naar aanleiding van een dertigtal, sinds
1957, in Frankrijk geconstateerde uitbraken.

3. Kleine verontreiniging van het kuikenvoer met Na-bisulfiet afkomstig uit de vis-,
vlees- of beendermeelfracties hebben eveneens een destruerende werking op het
tocopherol.

Vooral deze laatste mogelijkheid zou in Frankrijk belangrijk tot het toenemen van de
ziekte bijdragen.

W e 11 e r, R. A., G r a y, F. V. en P i 1 g r i m, A. F.: The conversion of plant nitro-
gen to microbial nitrogen in the rumen of the sheep. Brit. J. Nutr., 12, 421, (1958).

Met behulp van een zeer ingenieuze techniek hebben schrijvers kunnen nagaan dat
bij schapen die met hooi worden gevoerd het eiwit in de pens voor 63—82% bestaat
uit bacterie-eiwit, voor 11—27% uit plantaardig eiwit en voor 5—10% uit opgelost
(vrij) eiwit, waarmee dus nog eens is aangetoond dat de herkauwers, wat hun eiwit-
voorziening betreft, voor een belangrijk deel zijn aangewezen op het eiwit dat door de
pensbacteriën wordt gevormd.

Het voordeel van hun methode was dat het niet nodig was om het plantaardige deel
van de pensinhoud geheel te scheiden van de bacteriën. Ze hadden aan een meer
globale scheiding genoeg, omdat ze met behulp van de bepaling van het gehalte aan
diamineopimelinezuur, een aminozuur dat niet in planten-, maar wel in bacterie-eiwit
voorkomt, konden nagaan hoeveel bacteriën nog aan het plantaardige materiaal
kleefden. Anderzijds werd de verontreiniging der bacteriën met plantendelen gecorri-
geerd met behulp van het lignine gehalte. Hoewel deze correcties niet geheel zonder
bedenkingen zijn, schijnen de uitkomsten toch een aanvaardbare benadering van de
werkelijkheid te geven.

Prof. emerit. Dr., Dr. h.c. Erich Silbersiepe en Prof. Dr., Dr. h.c. Ewald
Berge.

(Dertiende verbeterde druk, Uitg. Ferdinand Enke, Stuttgart, 1958. Prijs: D.M. 69,60)

1950 - 1954 - 1958. Met een bewonderenswaardige regelmaat verschijnen van dit
boek nieuwe en verbeterde uitgaven. De uitgave van de dertiende druk valt samen
met de herdenking van het feit dat Frohner in 1898 in zijn „Kompendium der
speziellen Chirurgie für Tierärzte" de grondslag voor dit boek heeft gelegd. Deze
grondslag bestaat voornamelijk in de systematische bespreking van de heelkundige
afwijkingen, die aan de verschillende delen van het lichaam bij onze huisdieren (zowel
„grote" als „kleine") kunnen voorkomen, van „kop tot staart", en eindigende met
enkele hoofdstukken over de ziekten van hoef en klauw.

Wanneer getracht wordt in 596 bladzijden en 625, grotendeels zeer duidelijke, afbeel-
dingen een overzicht te geven van het geheel der veterinaire chirurgie, zal menige
kritische lezer tekortkomingen kunnen ontdekken. De tekortkomingen liggen in dit
boek speciaal op het gebied der operatie-techniek. De „Tierärztliche Operationslehre"
van Berge en Westhues (1956) geeft echter de gewenste aanvulling.
Het is een grote verdienste van de schrijvers, dat zij naast de eigen ervaring zoveel
mogelijk de gegevens uit de literatuur vermelden, zodat het de lezer gemakkelijk wordt
gemaakt zijn kennis met het lezen van de originele artikelen uit te breiden.
Hoewel de afwijkingen bij het paard nog steeds een belangrijke plaats innemen, komt
de ontwikkeling der veterinaire chirurgie in de richting van rund, varken en kleine
huisdieren in de achtereenvolgende herdrukken zeer goed tot zijn recht.
De specialisatie op bepaalde gebieden der veterinaire chirurgie heeft echter ook de
schrijvers parten gespeeld: de bespreking van afwijkingen aan de vrouwelijke ge-
slachtsorganen blijven (terecht) beperkt tot de traumatische laesies van vulva, vesti-
bulum en vagina, en de aldaar voorkomende tumoren, maar zouden in de volgende
druk zonder bezwaar geheel kunnen vervallen. Niet echter de chirurgische aandoe-
ningen van het uier, die worden beperkt tot de tumoren, de botryomykose en actino-
mykose.

Het is een leemte, waarin ook niet door andere leerboeken wordt voorzien, dat de
chirurgische aandoeningen van de tepel bij het rund niet worden behandeld.
De Duits-sprekende landen hebben in de ontwikkeling der veterinaire chirurgie van
ouds her een belangrijke rol gespeeld, hetgeen ook tot uiting komt in het verschijnen
van leerboeken. Wat dit laatste betreft hebben noch de Engels-, noch de Frans-
sprekende landen kans gezien de achterstand in te halen. De dierenarts in de praktijk
en de student, die zich op de hoogte willen stellen van de mogelijkheden en de ont-
wikkeling der veterinaire chirurgie, meen ik dan ook dit boek van harte te moeten
aanbevelen. Het zal maar zelden voorkomen dat men een chirurgische afwijking van
zijn patiënten niet besproken vindt; de belangrijkste gegevens uit de literatuur tot
medio 1958 zijn er in verwerkt.

Het door de uitgever goed verzorgde jaarboek van A I b e i n omvat 586 bladzijden
met 15 foto\'s en afbeeldingen en is wederom een waardige opvolger van z\'n voor-
gangers. Ook deze uitgave brengt weer een ruim en goed overzicht van hetgeen in

de veterinaire vakliteratuur in de laatste tijd — dit jaarboek refereert de verschenen
literatuur in 1956 en \'t eerste halfjaar van 1957 — is verschenen. Het is begrijpelijk
dat de Duits-talige literatuur het meest volledig werd verwerkt.

Het personen-register omvat ongeveer 750 namen. Van vele onderzoekers werden twee
of meerdere publikaties gerefereerd. Hieruit volgt al dat een ruime afspiegeling kan
worden geboden — en Albein is hierin ook geslaagd — van de nieuwe publikaties t.a.v.
chirurgie, steriliteit, verloskunde en gynaecologie, ziekte- en geneesleer, huidziekten,
anthropozoönosen, de georganiseerde dierziekten-bestrijding, vlees- en melkhygiëne,
bedrijfshy.giene, opfokziekten en erfelijke gebreken.

Het boek bevat vooral voor de practicus interessante en belangrijke gegevens waarvan
bij het doorwerken van het werk kennis kan worden genomen.

naslagwerk voor een gemakkelijke en snelle oriëntatie ten aanzien van nieuwe gegevens

(Uitgave van het Nederlandse Instituut voor Praeventieve Geneeskunde, Wasse-
naarseweg 56, Leiden. Prijs ƒ 22,—)

Gelukkig wordt men er zich langzamerhand steeds meer van bewust, dat bij het
trekken van conclusies uit waarnemingsuitkomsten de numerieke gegevens aan een
statidsche bewerking onderworpen dienen te worden. In tegenstelling tot de Angel-
saksische landen is het aantal statistische hand- en leerboeken in het Nederlandse
taalgebied nog schaars. Met des te meer vreugde begroeten we daarom het verschijnen
van het bovengenoemde boek.

In dit eerste deel worden eerst de fundamentele be.grippen en technieken besproken.
Op zeer heldere wijze worden de diverse begrippen in.gevoerd en met voorbeelden
verduidelijkt. De dosis wiskunde is beperkt .gehouden. In de laatste helft worden de
zgn. verdelingsvrije methoden besproken. Men heeft hier een unieke verzameling van
dergelijke methoden bij elkaar, die men anders uit diverse publikaties bijeen moet
zoeken. Deze methoden hebben het voordeel dat ze gemakkelijk „aanspreken", zeer
ruim toepasbaar zijn en weinig rekenwerk vergen. Gedurende de korte tijd, dat ik
dit boek intensief gebruikt heb, ben ik tot de conclusie gekomen, dat we hier met een
zeer waardevol boekwerk te maken hebben, waarvan we het gebruik en de bestuderin.g
niet genoeg aan kunnen bevelen.

Dc druk en de uitvoering zijn uitstekend en de prijs is voor een dergelijk boek met
vele formules en tabellen laag te noemen.

We zien met verlangen uit naar het tweede deel, dat dc klassieke methoden zal be-
handelen.

Dit 167 bladzijden tellende verslag, uitgevoerd met een groot aantal kaarten en
grafieken en ruim 20 bladzijden met tabellen bevat tal van wetenswaardigheden voor
hen, die zich voor de Engels-Walese rundveehouderij in de meest algemene zin inte-
resseren. Men vindt er namelijk niet alleen een overzicht in van de- produktiecijfers
der verschillende veerassen, voor zover die op produktie worden gecontroleerd, ovei
de betekenis der k.i. en de daarmee behaalde resultaten enz., maar tevens een reeks
van publikaties van wetenschappelijke onderzoekingen, die onder auspiciën van de
M.M.B. zijn genomen en die op zeer uiteenlopende onderwerpen betrekking hebben.
Het is uiteraard niet mogelijk in kort bestek een volledig overzicht van dit boek-
werkje tc geven. Vandaar dat wordt volstaan met het opsommen van enkele erin ver-
melde feiten, het aan de belangstellende verder overlatend of hij er toe wil overgaan
zich in de achtergronden daarvan te verdiepen, door het verslag zelf ter hand te
nemen.

Zo wordt in de eerste plaats vermeld, dat de totale Engelse-Walese melkproduktie op-
nieuw met 3.5% of ongeveer 290 miljoen kg. is gestegen, een stijging, die boven het ge-
middelde ligt van de laatste 10 jaar (225 miljoen kg.) maar die toch aanzienlijk lager
lag dan het voorgaande jaar (± 645 miljoen kg.). De stijging van het laatste jaar was
voor 80% te danken aan de stijging van de produktie per koe en voor 20% aan de toe-
name van het aantal melkrunderen. De eerste ligt thans bij ruim 3350 kg., het laatste
bij ca. 3 miljoen stuks, waarvan 800 duizend op produktie worden gecontroleerd. Deze
gecontroleerde dieren hebben een gemiddelde produktie van 3950 kg. met 3.85% vet.
Het percentage kunstmatig geïnsemineerde dieren bedroeg 58%. Opvallend is de
gelijkmatige verdeling der inseminaties over het jaar. Het hoogste percentage insemi-
naties viel in de maand oktober (11.6%), het laagste in mei en juni (5.7%). Het
percentage dieren dat na 1 inseminatie niet weer werd aangeboden bedroeg 68.2% als
vers zaad was gebruikt en 59% met diep-vries zaad. In totaal werden 23331 dieren
met diep-vries zaad geïnsemineerd.

De totale uitvoer van diepvriessperma bedroeg ruim 2000 doses, waarvan het meeste
naar Australië.

Het totale aantal K.I. stieren op de M.M.B. stations bedroeg aan het eind van het
verslagjaar 661. In totaal werden 202 nieuwe stieren aangekocht, terwijl 169 werden
verkocht. Van deze 661 behoorden 211 tot het British Friesian ras en slechts 104 tot
de Dairy Shorthorns, wel een bewijs, dat de zwartbonten in Engeland en Wales verweg
het belangrijkste ras zijn geworden.

Overigens geeft het aantal inseminaties verricht met zaad van stieren van een bepaald
ras geen goede indruk van de betekenis der rassen omdat veel melkkoeien met zaad
van vleesstieren (vooral Hereford en Aberdeen .\'Vngus) worden geïnsemineerd. Deze
gcbruikskruising wordt vooral toegepast als men met minder goede produktiedieren
te maken heeft waarvan men toch geen nakomelingen voor de fokkerij zou aanhouden.
De uit deze kruising verkregen kalveren worden voor de weiderij of mesterij bestemd.
Wegens de dominante kleur (-tekening) der stieren zijn de aldus verkregen kalveren
gemakkelijk te herkennen. Vandaar dat men spreekt van „colour marking". Toch zijn
het niet alleen deze kruisingsprodukten, die voor de vleesproduktie worden bestemd,
want van het mestvee met een zwartbonte moeder, dat op de op produktie gecon-
troleerde bedrijven voorkomt, bleek tijdens een onderzoek 33.8% een zwartbonte
vader te hebben. Wel een bewijs dus, dat ook de British Friesian een zekere popula-
riteit als mestdier geniet. De gunstige vlees-vetverhouding in vergelijking tot die bij
vleesrassen zal hieraan wel niet vreemd zijn. Verder hadden 41.7% een Hereford en
17.8% een Aberdeen Angus vader.

Bij een onderzoek naar de redenen van het verdwijnen van het bedrijf werd 12 weken

(1 X per maand) geenquêteerd. Het betrof hier 1303 dieren, die werden afgeschreven
welke in 7 rubrieken werden ingedeeld volgens onderstaand schema:

Bij een onderzoek naar de waarde van op 180 dagen afgesloten vaarzenlijsten voor de
fokwaardebepaling van stieren bleek, dat deze methode tot zeer betrouwbare uit-
komsten leidde. Als correlatie coëfficiënt tussen de produktie in 180 en in 305 dagen
werd gevonden r = 0.95 ± 0.16.

Bij een onderzoek naar de betrouwbaarheid van het Deense systeem voor de fok-
waardebepaling van stieren, waarbij men dus een groep dochters op een centraal
station bij elkaar brengt, bleek dat, als men de op een proefstation verkregen gegevens
ging vergelijken met de in de praktijk verkregen cijfers waarbij men de dochters per
stal vergeleek met leeftijdsgenoten afstammende van andere vaderdieren, de resul-
taten zeer teleurstelden. Niet alleen voor de melkhoeveelhid, maar zelfs ook voor het
vetgehalte was de overeenkomst slechts zeer matig. In elk geval bleek dat het bijeen-
brengen van 10 of 15 dieren (Denemarken streeft naar 20) voor Britse omstandig-
heden beshst te weinig is.

Uit een andere enquête is gebleken, dat bijvoedcren in de weide een zeer veel toege-
paste methode is. In de laatste week van mei 1957 voerden slechts 8.5% der be-
drijven niet bij! 2.1% voerde alleen ruwvoer bij; 66.2% voerde krachtvoer bij en
23.2% zowel krachtvoer als ruwvoer. Weliswaar betrof de bijvoedering in een aantal
gevallen slechts enkelde der meest produktieve dieren, maar in zeer veel gevallen
kregen de dieren extra voer naast gras, onafhankelijk van de produktiviteit. Helaas
ontbreken de gegevens over de rentabilitit van deze bijvoedering. Nederlandse onder-
zoekingen hebben wat dit betreft altijd tot een negatief resultaat geleid.
Tenslotte wil ik nog uit het verslag aanhalen, dat van bijna 8000 geënquêteerde vee-
houders bijna 50% entte met strain 19 vaccin tegen brucellose. Van deze 50% entte
ruim de helft de kalveren tot op 1-jarige leeftijd. Een kwart hiervan pastte dan nog
een revaccinatie toe, nadat de dieren 1 keer of vaker hadden gekalfd. Op 27.4% der
bedrijven vond enting plaats omdat men met abortus te kampen had gehad, 72.6%
pastte de enting zuiver toe als voorzorgsmaatregel.

Ten aanzien van de ziekte van Johne werd een enquête gehouden op ca. 7500 be-
drijven; 5.1% hiervan bleek het vorige jaar een of meer dieren door paratubereulose
te hebben verloren.

Door verschillende omstandigheden treedt dampigheid het meest tijdens het koude
jaargetijde op. Zij is meestal het gevolg van een ontsteking van de fijnste vertakkingen
van de luchtpijp, juist daar waar de fijne buisjes uitmonden in de longblaasjes. In
deze luchtblaasjes wordt de zuurstof, welke het lichaam voor zijn levensverrichtingen
nodig heeft, uit de lucht opgenomen en wordt het koolzuur, dat een afvalprodukt is
van de stofwisseling, uitgescheiden. De ontsteking van de fijne vertakkingen van de
luchtpijpen (bronchitis) kan het gevolg zijn van kouvatten, van het inademen van
prikkelende stoffen (stofdeeltjes, schimmelsporen, enz.) of van andere oorzaken. Door
de ontsteking vormt zich een slijmlaagje in het fijne luchtpijpje, waardoor de adem-
haling bemoeilijkt wordt. Men spreekt in dit stadium van acute dampigheid. Worden

hierbij geen maatregelen genomen (waartoe men de dierenarts raadplege) dan is er
grote kans, dat de rekbaarheid en elasticiteit van de longblaasjes verminderen en er
zelfs verscheuringen optreden. Is dit stadium ingetreden dan spreekt men van chro-
nische dampigheid. Hieraan is meestal heel weinig meer te doen.

Dampigheid kan ook veroorzaakt worden door een aandoening van het hart, nl. als
de pompende kracht van dit hart verminderd is en daardoor stuwing van bloed in de
longen ontstaat. Door deze bloedstuwing wordt de normale werking van de long be-
lemmerd, met als gevolg verschijnselen van dampigheid.

Ook wordt dampigheid toegeschreven aan het nuttigen van schimmelig voer; dit is
maar ten dele waar: wèl kan dampigheid ontstaan doordat het paard schimmeldeeltjes
inademt, hetgeen natuurlijk gemakkelijk het geval is, als droog schimmelig voedsel
wordt verstrekt.

De kenmerken van acute dampigheid (men kan ook zeggen van acute bronchitis)
zijn versnelde ademhaling, vaak temperatuursverhoging en ook hoesten. Het paard is
in dit stadium min of meer lusteloos. Men moet nu met het dier zeer voorzichtig zijn
en het onder geen beding laten werken. De dierenarts zal de juiste behandeling voor-
schrijven.

Bij chronische dampigheid is gewoonlijk de temperatuur van het paard normaal; de
ademhaling is, vooral bij en na enige beweging, versneld en men hoort dan ook vaak
een typisch droog kuchje. De ademhaling geschiedt niet met rustige beweging van
de borstwand maar zij vindt meer stotend plaats, vooral de uitademing. Men ziet dan
een zg. dubbelslag. Door de verminderde elasticiteit van de longen wil de lucht de
longen moeilijker verlaten; nadat de spieren van de bonrstwand zich hebben samen-
getrokken (eerste slag) worden ook nog de buikspieren aangezet (tweede slag) waar-
door via de buikinhoud en het middenrif nog een extra druk op de longen wordt
uitgeoefend om deze nog zo goed mogelijk van de koolzuurhoudende lucht te be-
vrijden.

Het spreekt vanzelf, dat een paard met chronische dampigheid veel van zijn arbeids-
kracht heeft ingeboet.

De volgende raadgevingen gelden van oudsher en mogen ook nu nog eens worden
gegeven.

2. Zorg voor een frisse, luchtige stal, die ook weer niet te koud mag zijn en zeker
niet tochtig.

5. Laat een paard met acute bronchitis (een verkouden, hoestend paard) niet werken
maar behandel het als een patiënt.

6. Overbelast het paard niet met werk (ook daardoor kunnen de fijnere longdelen
schade oplopen).

Als aanvulling op hetgeen over dit congres reeds in het tijdschrift werd medegedeeld
op pag. 73 en 413 kan het volgende dienen.

Bericht werd ontvangen dat de voordrachten inzake „Basic Research and Animal
Reproduction" zijn vastgesteld op de navolgende tijden:
maandag 8 juni: 16.00—19.00 uur,
dinsdag 9 juni: 17.30—19.30 uur,
vrijdag 12 juni: 16.00—19.00 uur.

In een vergadering van het Bestuur van de Stichting voor Diergeneeskundig Onder-
zoek, gehouden op 26 maart 1959, werd besloten de namen Rijks Seruminrichting en
Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te wijzigen in Centraal Diergenees-
kundig Instituut resp. Afd. Rotterdam en Afd. Amsterdam.

De bekende Engelse volbloedhengst Ballymoss wordt in het dekseizoen 1959 in de
Nationale Stoeterij geplaatst. Het dekgeld bedraagt £ 2000.-.-, d.i. meer dan
ƒ 20.000,—.

Dr. lan Gordon van de Milk Marketing Board is met een proef begonnen waar-
bij men door inspuiting van koeien met bloedserum van drachtige merries, 3 tot 4
dagen voor de koeien geïnsemineerd moeten worden, veel tweelingen hoopt te produ-
ceren.

Bij Romney Marsh schapen was het gemiddeld aantal lammeren bij de voorbchandelde
groep 1.8 en bij de niet voorbchandelde 1.5.

In verband met de grote vraag naar kalfsvlees is de vraag opgekomen of niet meer
tweelingkalveren geproduceerd kunnen worden. Dit is mogelijk door selectie omdat
de aanleg voor tweelingdrachtigheid erfelijk bepaald is.

Over het algemeen wenst een boer echter geen tweelingkalveren. In de eerste plaats
niet omdat dc geboorte wel eens moeilijkheden geeft en in de 2e plaats omdat de
kalveren vaak klein en teer zijn. Bovendien is 90% van de vrouwelijke dieren, die
samen met een stiertje geboren worden, onvruchtbaar.

Het is gewoonlijk niet mogelijk biggen, jonger dan 2 weken, in koude of tochtige hok-
ken op te fokken. Biggen, jonger dan 6 dagen oud vertonen geen verhoogde stof-
wisseling wanneer de omgevingstemperatuur wordt verlaagd. Na een verblijf van
5 minuten in de kou worden deze biggen cyanotisch.

Pas op een leeftijd van ± 9 dagen begint de warmteregulatie van biggen te function-
neren; bij 20 dagen is ze goed ontwikkeld.

Kristjansson van het Departement van Landbouw, Ottawa, Canada, maakt in
de Can. Jour. Comp. Med. & Vet. Sei., nov. 1957, melding van het gebruik van
chlorpromazine ter behandeling van zeugen die bij het biggen kwaadaardig of uiterst
zenuwachtig zijn.

Nu de periode van de zomervakantie weer nadert, moet een begin worden gemaakt
met de regeling van de vakantiewaarneming.

Omdat het aantal beschikbare jonge dierenartsen nog onvoldoende is om aan alle
aanvragen te voldoen, wordt de dierenartsen dringend geadviseerd te trachten met
buurtcollegae tot overeenstemming te geraken over wederzijdse praktijkwaarneming.
Bovendien zullen de vakanties zoveel mogelijk moeten worden gespreid over dc
maanden juni tot en met september.

De dierenartsen, die niet op de hulp van buurtcollegae kunnen rekenen, wordt ver-
zocht hun vakantie vroegtijdig vast te stellen en daarvan uiterlijk 1 juni a.s. mede-
deling te doen aan het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft een studiecommissie ingesteld, die de opdracht heeft gekregen
na te gaan hoe over het algemeen de rechtspositie is geregeld van de dierenartsen in
loondienstverband en of eventueel een leidraad dient te worden opgesteld.
Onder deze groep vallen alle dierenartsen, verbonden aan de Provinciale Gezondheids-
diensten voor Dieren, de K.L-verenigingen, melkcontrolestations, veevoederfabrieken
etc.

Voordat onder deze collegae een enquête zal worden ingesteld, verzoekt het Hoofd-
bestuur de dierenartsen, die tot deze groep behoren hiervan opgave te doen bij het
bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De dierenartsen, die aan de Provinciale Gezondheidsdiensten zijn verbonden behoeven
dit niet te doen, omdat nauwkeurig bekend is, welke collegae aan deze diensten ver-
bonden zijn.

Nu de laatste voorbereidingen voor de reis naar Madrid zijn getroffen kan thans
worden meegedeeld, dat 50 Nederlanders naar het Congres zullen gaan.
Een groepsreis per trein kon worden georganiseerd, maar helaas bleek dit ten aanzien
van de vliegtuigreis niet mogelijk, omdat het aantal deelnemers hiervoor te klein was.
Zoals in de landelijke pers reeds werd bekend gemaakt op de dag van verschijning
van de vorige aflevering, is het visum voor Spanje afgeschaft, zodat het aanvragen
van een gezamenlijk visum overbodig is geworden.

Op 3 mei a.s. hoopt collega .Vngelino, 0-381, Ochten zijn 25-jarig dierenarts-
jubileum te vieren.

Op de laatste ledenvergadering van de Groep is het bestuur van de Groep als volgt
samengesteld:

H. P. V. d. Put, Brunssum.
De oud-voorzitter M. Karsemeijer, Alphen aan de Rijn werd benoemd tot ere-lid van
de Groep.

Het Hoofdbestuur heeft collega Dr. F. A. de Zeeuw, Soestdijkseweg 91 Zuid, dc Bilt,
aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

A. L. Donker, Hietveldweg 10, Beekbergen.
E. M. Klein Lebbink, Azinkdijk 3, Almen.
S. Mecuwisse, Biltstraat 50 bis. Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Mej. L. Fast;
C. Lycklama a Nijeholt.

Heirman, A. L. J. M., van La Estrella (Panama) naar Hillegom, p/a Leidsetraat 111,
tel. 02520—5632. (van 204 naar 161)

Meiessen, J. J., te Naaldwijk, tel. gewijzigd in 01740- 4075 (privé), 4434 en 4394
(bur.), h.k. en dir. ab. (175)

■Xeuteboom, J. H., te Sittard, naar Holleweg 10, aldaar (tel. ongewijzigd). (178)

Noordijk, D. S., van Utrecht naar Maarssen, Diependaalsedijk 78, tel. 03408—881.

Scheijmans, E. J. A., te EU (L.), naar Sebastiaanstraat 2 (tel. ongewijzigd), aange-
sloten onder giro 616326. (186i
Sorgdrager, H., te Nieuweroord (Dr.), aangesloten onder tel. 05284—433 (privé),
05280—2059 (bur.). (189)
Steijaert (cn dus niet Steijaart), G. E. L. M., te Rutten (N.O.P.), aangesloten onder
tel. 05279—2300. (191)
Sybesma, Mej. M., te Groningen, naar Heereweg 8-B, aldaar, tel. privé 05900—
36392, aangesloten onder giro 801679. (192)
Velden, N, A. van der, van \'s-Gravenhage naar Bleskensgraaf, C-46, tel. 8. (194)
Venne, P. T. M. van de, te Ravenstein, tel. gewijzigd in 08867—460. (195)
Vermey, J. P. H., van Leerdam naar Woerden, \'s-Gravensloot 10, tel. 01800—
119744 (bur.), vet. adv. Pfizer N.V., afd. Nederland en vet. adv. stichting .-Mblas-
serwaard en Vijfherenlanden. (195)
Vries, J. de, te Leek (Gr.), bur. adres gewijzigd in Vredewoldplantsoen 12, tel.

Vries, P. de, te Hardegarijp, naar Rijksstraatweg 23, aldaar (tel. ongewijzigd), giro
gewijzigd in 871052. (198)

Wijk, B. van, te Alphen a/d Rijn, tijdelijk verbonden aan het openbaar slachthuis te
\'.s-Gravenhage als keuringsdierenarts-bactcrioloog, tel. 01700—988580 (bur.).

Bij besluit van het bestuur van de Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek is de
naam van bovengenoemde inrichting gewijzigd in „Centraal Diergeneeskundig In-
stituut, afdeling Rotterdam". (85)

Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Amsterdam:
Bij besluit van het bestuur van de Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek is de
naam van bovengenoemd instituut gewijzigd in „Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, afdeling Amsterdam". (9.3)

Kruijne, J. P. C., te Naaldwijk, Lage Woerd 47, tel. Ü1740—4401 (voortzetting prak-
tijk J. J. Meiessen). (172)
Lohuis, J. M. B., te Montfoort, Hoogstraat 20, tel. 03484—414, gr. 182630, sp. 8-9
(overname gedeelte praktijk L. A. Vink te Oudewater). (174)
Peeters, G. G. J., tc Venlo, Kaldenkerkerweg 13, tel. 04700—3707 (tijdens sp. 6231),
sp. 8.30—10 en 19—20. (181)

Krediet, P., te de Bilt, te rekenen m.i.v. 1 april 1959, tot wetenschappelijk ambtenaar
Ie kl. aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, faculteit der diergeneeskunde, afdeling
veterinaire anatomie en embryologie. (reeds verwerkt op pag. 171)

Meiessen, J. J., te Naaldwijk, te rekenen m.i.v. 1 mei 1959, in volambtelijk dienst-
verband, tot Keuringsdierenarts-hoofd van dienst en Directeur van het openbaar
slachthuis aldaar. (175)

Wijk, B. van, te Alphen a/d Rijn, te rekenen m.i.v, 1 februari 1959, tot Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, (201)

Karsemeijer, M,, tc Alphen a/d Rijn, is benoemd tot erelid van de groep „Directeuren
van Vleeskeuringsdiensten" van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, (168)

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Het blijkt ook dit jaar weer mogelijk te zijn voor de D.S.K., om in samenwerking met
de Utrechtse Paardensport Vereniging een drafsportdag tc organiseren op Mereveld.
Om deze dag meer luister bij te zetten, zal nu \'s avonds een feest gehouden worden.
Alle buitengewone leden van de D.S.K. en alle dierenartsen zullen vanzelfsprekend
ook \'s avonds van harte welkom zijn.

\\\'oor nadere bijzonderheden verwijzen wij L\' naar dc advertentie in dit tijdschrift.

Paardendrafsportdag van de Diergeneeskundige Studenten
Kring, in samenwerking met de Utrechtse Paardensport-
vereniging.

9 Belangrijke courses zullen worden verreden, waaronder de
PEERDEPIETENPRIJS,
le verrijden door de \\elerinaire studentenpikeurs.

\'s A\\\'onds groots feest met prijsuitreiking in het N.V.-Huis,
Oudegracht 245.
Cocktaildress gewenst.
Entree ƒ 5,— per paar. Aanvang 21.00 uur.
Uw aanwezigheid zal door ons op hoge prijs gesteld worden.

Sollicitaties te richten aan: de Directeur-Beheerder van het
Instituut Buitenpraktijk, Biltstraat 172, Utrecht.

Jan b\'lorin de Gier werd in Woerden geboren op 27 mei
1895. A"n het lager onderwijs bezocht hij de R.H.B.S.
te Utrecht, die hij op 29 juli 1916 verliet, waarna hij
zich in liet schrijven aan de Rijks Veeartsenijschool,
waar zijn studie op 19 januari 1922 werd bekroond
met het Veeartsdiploma.

Spoedig daarna, op 20 maart 1922, vestigde hij zich in
Broek in ]\\\'aterland, waar voorheen geen dierenarts
was gevestigd. In deze veerijke streek bouwde hij zich
in zeer korte tijd een uitgebreide praktijk op. Dooi zijn
enorme werkkracht, zijn rustig en eenvoudig optreden,
kreeg hij spoedig het vertrouwen van de Waterlandse
veehouders en diverse gemeentelijke autoriteiten, zodat
hij bij de invoering van de Vleeskeuringswet op 1 ok-
tober 1922 benoemd werd tot Hoofd van de Kring
Broek in Waterland, omvattende zes gemeenten en
Broek in Waterland als centrumgemeente.
Op 12 oktober 1922 trad hij in het huwelijk met Mej.
K. J. van Soest, uit welk huwelijk 2 zoons en één
dochter werden geboren.

Hoewel de Gier in de eerste jaren reeds een chronische
longaandoening had, oefende hij zijn praktijk in volle
omvang uit en kreeg hij ook ruimschoots zijn aandeel in
de werkzaamheden verbonden aan de opkomst van de
pluimveeteelt in Waterland. Hij ontwikkelde zich
bovendien tot een uitstekend verloskundige en practi-
cus, die door de veehouders zeer gewaardeerd werd.
wal overtuigend bleek bij zijn 25-jarig jubileum in
1947 door de enorme belangstelling van veehouders-
zijde cn van veel collegae.

De Gier ging zó in de praktijk op, dat hij slechts een
paar maal in zijn ruim 30-jarige loopbaan voor één
iveek met vakantie is gegaan om uit te rusten, maar hij
verlangde altijd na enkele dagen al weer naar zijn werk.
De Afdelings- en algemene vergaderingen van onze
Maatschappij bezocht hij in de eerste jaren vrij ge-
regeld. door het verergeren van zijn kwaal werd dit
de latere jaren steeds minder.

Toen zijn zoon in 1951 afstudeerde nam die een deel
van Vaders werk over en bleven zij samenwerken tot
zijn gezondheid hem noopte zich hoe langer hoe meer

terug te trekken. De leiding gaf hij echter niet zo
makkelijk uit handen en de belangstelling wat de dier-
geneeskunde betrof bleef onverminderd, hetgeen o.a.
tot uiting kwam in zijn bemoeiingen met de K.I. Het
station in Broek heeft vooral door hem een goede naam
gekregen door de uitstekende bereikte resultaten.
Zo\'n drukke werkking was echter niet door één persoon
uit te voeren en jaren lang had hij reeds collega Brunt
als vast assistent, wiens dienstverband eindigde toen
vorig jaar een deel van de praktijk werd overgedaan
aan collega Harting. In februari van dit jaar trok de
Gier zich geheel uit de praktijk terug en werd deze
voortgezet door zijn zoon en collega van der Sluys.
Het paard had zijn bijzondere voorliefde, wat tot uiting
kwam in zijn lidmaatschap van de Arabierenclub. Zelf
had hij vaak een Arabier waarvan hij soms een veulen
lokte en een enkele maal trad hij op als keurmeester
voor het Arabierenstamboek.

De Gier was een uitstekend echtgenoot en huisvader
en hij heeft een gelukkig huwelijksleven gehad waarbij
zijn vrouw hem in alles trouw terzijde stond en hem tot
het laatste verzorgde en verpleegde met een liefde en
een toewijding, die nooit verflauwde.
Zijn dochter was met een arts getrouwd, die, als long-
arts gespecialiseerd, hem het laatste jaar behandelde en
in wien hij groot vertrouwen had.

Op vrijdag 3 april is de Gier in Broek onder overwel-
digende belangstelling begraven. Vele bloemen dekten
zijn baar. De burgemeester sprak namens de gemeente,
waarbij hij dankte voor hetgeen de Gier in het belang
van de vleeskeuring had gedaan. Collega Stapel ver-
tolkte de gevoelens van onze afdeling en van de buurt-
collegae, eindigende met een kort persoonlijk woord.
Daarna sprak de dominee het slotwoord en eindigde
met het Onze Vader. De oudste zoon dankte tenslotte
allen voor de laatste eer aan zijn vader bewezen.
Diep onder de indruk verlieten wij het kerkhof, waar
een goed mens en een sieraad van ons veterinaire corps
ter ruste was gelegd.
Dat hij ruste in vrede.

Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst,
Inspecteur Volksgezondheid in algemene dienst.

Aangezien voor Nederland alleen de Cysticercus inermis van het rund, het
larvestadium van de Taenia saginata van de mens, van belang is, beperkt
het hierna volgende zich tot deze blaasvorm.

De heer H o f s t r a zal zich in de tweede voordracht over dit onderwerp
meer bezig houden met de vleeskeuringsaspecten van cysticercosis, terwijl dit
artikel over enige meer algemene gezichts]3unten van deze zoönose handelt
en de resultaten van een door de Veterinaire Inspectie verricht epidemiolo-
gisch onderzoek vermeldt.
LEVENSCYCLUS VAN DE PARASIET.

De Taenia saginata van de mens is 5 tot 10 meter lang en heeft 700—900
proglottiden.

Gemiddeld worden 8 ä 9 van deze proglottiden per dag aangemaakt en dus
ook 8 ä 9 rijpe proglottiden afgestoten. Meestal vindt men één parasiet per
gastheer; multiple infecties zijn echter niet ongewoon.

Taenia saginata, kop en voorste proglottiden.
A samengetrokken, B uitgestrekt (8x).
(naar Leuckart)

1 Voordracht, gehouden ter gelegenheid van de Eerste Voorlichtingsdag van de
Veeartsenijkundige Dienst en de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid
op 13 november 1958 tc Utrecht.

De kop is bijna even breed als dik (1.5 a 2 mm) zonder haken en heeft vier
zuignappen.

De afgestoten proglottiden zijn beweeglijk en kunnen actief via de anus het
lichaam verlaten.

Taenia saginata, verschillende delen der
Strohila op nat. grootte.
(naar Lcuckart)

Per proglottis, die tweeslachtig is, worden ± 80.000 oncosphaerae ge-
vormd; de dagproduktie van de gemiddeld 8--9 afgestoten leden is dus
± driekwart miljoen rijpe eieren.

Na infectie van het rund groeit het ei, als het in het spierweefsel strandt, uit
tot de bekende cysticercusblaas.

Aangaande de tijd, verlopend tussen de infectie met het eitje en de tot een
levensvatbare vin ontwikkelde larve, zijn eveneens door P e n f o 1 d en
Phillips gegevens verstrekt. Deze hebben betrekking op kunstmatig ge-
infecteerde runderen.

Bij één rund werden reeds 14 dagen na de infectie levende cysticerci aange-
troffen tot een maximum grootte van 6,5 mm (gem. 3 mm). Na 1, l/a en 2
maanden werden bij 5 besmette runderen meerdere levende wormblaasjes
geconstateerd van een gemiddelde grootte van 4 tot 5,5 mm, terwijl drie
maanden na de infectie bij 10 runderen levende cysticerci van een gemid-
delde lengte van 4 tot 7 mm werden gevonden.

Naarmate de tijd na de infectie voortschrijdt, ontstaat als reactie van het
lichaam een meer of minder dikke kapsel. Aangenomen moet dus worden
dat de tijd tussen de infectie van het rund en het vormen van een levende
vin, die in staat is de mens te infecteren, slechts enige weken kan bedragen.

De cyclus cysticercosis rund-taeniasis mens heeft zowel een economische als
ook een volksgezondheidszijde.

ECONOMISCH ASPECT VAN HET CYSTICERCOSE VRAAGSTUK.
Wat betreft het economisch aspect: het Centraal Bureau Slachtveeverzeke-
ringen, dat alle slachtdieren in ons land verzekert, keerde in 1956 en 1957
een schadebedrag voor cysticerceuze runderen uit van bijna ƒ 900.000,—
per jaar.

Sinds 1950 is dit bedrag door de hoger wordende vleesprijzen, maar ook
door toenemende frequentie van vastgestelde vinnige runderen, opgelopen
van }4 miljoen tot ongeveer 1 miljoen gulden per jaar.

Onderstaand staatje illustreert deze toeneming in frequentie. Het aantal
slachtdieren betreft alleen de dieren die gekeurd zijn op cysticercosis.

Voor de veterinaire hoofdinspecteur vormde bedoelde toeneming aanleiding
tot het verrichten \\an een epidemiologisch onderzoek op vele honderden
herkomstbedrijven in 1956 en 1957.

Dit was mogelijk dank zij de grote medewerking van het C.B.S. door
middel van het verstrekken van de adressen van de boerderijen waar de
cysticerceuze runderen vandaan kwamen.

er óf was geboren óf er althans een periode van een half jaar direct
voorafgaande aan de slachting had geleefd.

Alhoewel in de literatuur is vermeld, dat experimenteel in grote overmaat
besmette dieren zelfs langer dan het algemeen aanvaarde maximum van
9 maanden levende vinnen kunnen herbergen, werd aangenomen dat de
infectie voor de groep dieren, die niet veel langer dan een half jaar,
voorafgaande aan de slachting, op de herkomstboerderij onder natuurlijke
omstandigheden had geleefd, binnen deze tijd had plaatsgevonden.
Aangezien de gegevens \\eelal fokdieren betreffen — het percentage zo-
genaamde weidkoeien was betrekkelijk gering — moet de fout die hierin
schuilt gering worden geacht.

Het eerste dat frappeert is, dat bijna de helft van de cysticerceuze runderen
ouder was dan drie jaar, veelal 4-6 jaar. 37 % was tussen 1 en 2 jaar oud,
terwijl 3 % gras- en vette kalveren waren. De infectie van het Nederlandse
rund geschiedt dus op zeer uiteenlopende leeftijd en in hoofdzaak na het
eerste levensjaar. Van een optredende meer of minder goede immuniteit
in de prille jeugd die reïnfectie zou kunnen opvangen c.q. de ontwikkelende
cysticerci snel zou doden, is blijkbaar weinig sprake. Uit de inaugurele rede
van Prof. Swierstra (1958) moge gebleken zijn dat over immuniteit
bij parasitaire ziekten het laatste woord nog niet is gesproken.
Vast staat echter dat tot nu toe biologische reacties, berustend op immuno-
logische verschijnselen, géén praktische betekenis hebben voor de diagnos-
tiek van Cysticercose bij het levende en geslachte dier.

De resultaten van het ejjidemiologisch onderzoek zijn samengevat in het
volgende overzicht:

Oj) 9 % der herkomstbcdrijven bleek het in hoge mate waarschijnlijk of
werd vastgesteld, dat de lintwormdrager een gezinslid of personeelslid was
óf dat een bezoeker (logé, dorpsbewoner, familielid), waarvan men wist
dat deze recent voor taeniasis was behandeld, de waarschijnlijke besmetter
was.

Voor ongeveer de helft van deze 9 % was het laatste het geval. Aangezien
dit epidemiologisch onderzoek een oriënterend karakter droeg en hierover
geen samenspel met de Geneeskundige Hoofdinspectie was gecreëerd, werd
\\olstaan met sterk verdachte personen, waarbij de diagnose niet vaststond,
naar de huisarts te verwijzen.

In enkele gevallen was het gevolg, dat de ziekte door de arts werd
gediagnostiseerd en behandeld.

In een later stadium is het probleem cysticercosis-taeniasis door de Veteri-
naire Hoofdinspecteur in geneeskundige kring geïntroduceerd.
Verder werd vastgesteld, dat in 21 % van de gevallen het cysticerceuze dier
de gehele weideperiode vóór de slachting op de uiterwaarden van de grote
rivieren of op \'s-winters onderlopend land, door o.m. Oude IJssel en Geul.
heeft geweid. Verderop wordt hierop teruggekomen.

Op 1/3 van de herkomstbedrijven was geen aannemelijke verklaring van de
infectie vast te stellen.

Echter bij de overblijvende 37 %, waar de wijze van infectie aannemelijk
kon worden gemaakt, doet zich het opmerkelijke verschijnsel voor dat het
kleinste gedeelte hiervan terug te voeren is tot een waarschijnlijke infectie
van stedelijke bewoners. Op landerijen van vele herkomstboerderijen komen
regelmatig aantallen vissers uit de grote steden. Ook kampeerders en
arbeiders voor verbeteringswerken, treft men onder deze groep van stads-
bewoners aan.

Het deponeren van de inhoud van septic tanks uit de stad op de landerijen,
de rechtstreekse afvoer van rioleringen van militaire kampementen, \\an
fabrieken, van sanatoria, van wasserijen in belendende sloten rond weilan-
den en de nabijheid van open zwembaden voor de stadsjeugd bleken
eveneens aannemelijke anonieme besmettingsbronnen.

In gezinnen en onder het personeel van de veehouders van deze groep
herkomstbedrijven, zowel als van alle andere bedrijven waar een anonieme
besmetting aannemelijk was (uiterwaarden en de volgende groep van
niet-stedelijke bevolking), was geen enkel aanknopingspunt voor een be-
smetting door deze personen.

Het is opmerkelijk dat bij dit epidemiologisch onderzoek de medewerking
van de ondervraagden zeer groot was.

Soms werd een overigens wel voor de hand liggende terughoudendheid
aangetroffen, welke dan meestal bij nadere uitleg overwonnen kon worden.
Van de genoemde 37 % was het grootste gedeelte der aannemelijke
anonieme infecties te wijten aan niet-stedelijke bewoners, waarbij vooral
het lozen van afvalwater en het rechtstreeks deponeren van faecaliën in
open sloten door de bewoners van dorpsgemeenschappen, of delen ervan,
in het oog springen.

Ook zwemplaatsen van dorpsjeugd juist stroomopwaarts van landerijen
waar de geïnfecteerde dieren weidden, kwamen herhaaldelijk \\oor en
lijken zeer aannemelijke infectiewijzen.

Het na de tweede wereldoorlog sterk toegenomen gebruik van rauw vlees
(„broodjes tartaar") in de grotere en kleinere steden lijkt één van de
belangrijke factoren die het aantreffen van anonieme stedelijke lintworm-
dragers verklaart.

Omtrent de verdeling per provincie van de 458 onderzochte boerderijen,
waarvan het bovenstaand staatje een overzicht geeft, is op te merken, dat
er wel enige provincies zijn die opvallend weinig herkomstboerderijen
opleveren.

Het westen is hierin wel enigszins geflatteerd weergegeven, daar de
grossierslager dikwijls minder goed de eigenaar van het slachtdier weet en
dus het juiste adres aan het C.B.S. onbekend bleef.

Opvallend is het grote aantal onderzochte boerderijen in Gelderland hetgeen
\\ ooral uit de vele ge\\ allen op de uiterwaarden is te verklaren.

■ aesmetting via bekende dragers Taenia
A Besnrtetting via uiterwaarden
• Besmetting via onbekend gebleven plattetand
of stadsbewoners

Omtrent de juiste geografische spreiding van alle 458 onderzochte herkomst-
boerderijen geeft het kaartje A een inzicht.

Het illustreert wel zeer duidelijk, dat cysticercosis over gehéél Nederland
verspreid voorkomt.

De met een vierkantje op kaartje B aangegeven bedrijven behoren tot de
9 % waar een rechtstreeks besmettende taeniadrager werd aangetroffen
of tijdelijk aanwezig was geweest.

Het is opvallend, dat de door een driekoek op kaart C (pag. 533) aan-
gegeven gevallen van besmetting via uiterwaarden of weiden, overstroomd
door rivierwater, geconcentreerd zijn bij de inval van onze grote rivieren.
Alhoewel het uiteraard mogelijk is, dat het afvalwater en de faecaliën
geloosd via de rioleringen van Nederlandse steden en dorpen mede ver-
antwoordelijk zijn, is het niet gewaagd te stellen dat, gezien de grote
resistentie van de taenia-eieren, de besmetting door in het buitenland
verontreinigd rivierwater een belangrijke rol speelt in de epidemiologie
van de cysticercosis in ons land.

Aangaande de resistentie van Taenia saginata-tl^rtn, vond J e p s e n
(1949) experimenteel door besmetting van kalveren, dat deze eieren
minstens 71 dagen in gier, 33 dagen in water en een half jaar op gras
kunnen blijven leven. Het getal van 21 % besmetting door uiterwaarden
enz. wijst er op, dat dit rivierwater niet de hoofdrol speelt zoals wel eens
van veterinaire zijde is geponeerd (Van Oyen, Reitsrna).
De consequentie van het vaststellen van besmetting van een groot aantal
herkomstboerderijen via „buitenlandse" taenia-eieren is een internationali-

satie \\an het probleem. Dit is overigens niets nieuws. Echter dank zij het
toenemend contact in Benelux- en Europese Gemeenschaps-verband is thans
de mogelijkheid van besjjreking van dit probleem meer reëel.

Alvorens over het volksgezondheicl-aspect van Cysticercose enige opmer-
kingen te maken, \\olgen hieronder, mede naar aanleiding van dit onder-
zoek, enkele conclusies en opmerkingen.

a. Het onderzoek werd verricht oj) ± 15 % van alle herkomstboerderijen,
waarvan gedurende de tijd van het onderzoek geïnfecteerde runderen
bij de vleeskeuring werden vastgesteld.

De verstrekte adressen waren zonder enig systeem verzameld. Iedere
C.B..S.-agent in den lande had eenxoudig te pogen het juiste adres aan
de weet te komen.

b. Cysticercose komt geografisch over geheel Nederland verspreid voor
met een grootste dichtheid in Gelderland, Limburg en Brabant.

In bepaalde delen van Noord- en Zuid-Holland en in het westen van
Friesland is de morbiditeit geringer.

c. Op één kwart van de herkomstbedrijven (17 % van 67 %), waar de
infectiewijze aannemelijk gemaakt kon worden, blijkt een anonieme
stedelijke taenia-drager de waarschijnlijke schuldige te zijn.

d. Het grote-rivieren-systeem speelt een belangrijke rol, echter niet de
hoofdrol, waarbij opvalt dat vele herkomstbedrijven niet ver van of
in de onmiddellijke nabijheid van het binnenkomen van de grote
rivieren in ons land zijn gelegen.

Besmet rivierwater uit het buitenland moet een grote factor zijn. Inter-
nationaal overleg bij de bestrijding is derhalve noodzakelijk.

e. De bevinding dat op de bedrijven, waar een aanwijsbare lintworm-
drager de schuldige was, een deel van deze mensen géén permanente
bewoner doch slechts een incidentele bezoeker was, zou een steun
kunnen betekenen voor de opvatting, die men in de literatuur veelvuldig
tegenkomt, dat het rondsprenkelen van tussen defaecaties de anus actief
verlatende proglottiden epidemiologisch belangrijk is te achten.

Het spaarzaam voorkomen van sterke \\ innigheid en het weinig frequent
voorkomen van meer dan één cysticerceus rund op één bedrijf (11 op
458) geeft eveneens enige steun aan deze opvatting.

f. De faecaliën- en afvalwaterafvoer van dorpsgemeenschappen en
-buurten en deels ook die van de steden, speelt zeker een rol in de
epidemiologie van cysticercosis.

Echter zijn omtrent de juiste betekenis van zowel de verspreiding van
taenia-eieren door afvalwater en faecaliën als van het zgn. rondsprenke-
len van proglottiden en eieren nog onvoldoende gegevens bekend.
Op grond van dit onderzoek blijkt de opvatting gewettigd dat beide
een rol spelen.

g. Omtrent de epidemiologische betekenis van vogels, met name van
meeuwen, is vastgesteld door Guildal (1956) in Denemarken en
Sil verman (1955) in Engeland, dat taenia-eieren ongeschonden
het darmkanaal passeren. Hiervan is niets naders bekend geworden bij
dit onderzoek.

Een nadere oriëntatie in het aan zee gelegen Nederland lijkt gewenst.
ASPECT T.A.V. DE VOLKSGEZONDHEID.

Wat betreft het volksgezondheid-aspect zij allereerst gewezen op de enquête
die Hemmes in 1954 onder de Nederlandse ziekenhuizen en artsen heeft
gehouden. Van de 65 geënquêteerde ziekenhuizen meldden er 61 dat in
1954 taenia-dragers voor behandeling werden opgenomen. De overige 4
waren niet in een speciaal gedeelte gelocaliseerd zodat de conclusie van
Hemmes gewettigd was, dat taeniasis verspreid over geheel Nederland
voorkomt. Dit harmonieert met de vaststelling dat ook de herkornst-
boerderijen van geïnfecteerde runderen over het gehele land zijn verspreid.
Nadat van een aantal artsen een bepaald aantal positieve gevallen van
taeniasis, die gedurende 1954 gediagnostiseerd waren, verzameld was, werd
een berekening gemaakt omtrent de gezamenlijke grootte van de praktijken
van deze artsen en werd hieruit het percentage behandelde lintwormdragers
over het gehele land berekend.

Dit bleek ± 0,40/oo te zijn hetgeen wil zeggen: ± 4300 behandelde men.sen
per jaar op de gehele bevolking van toen ruim 10,5 miljoen.
Hemmes (1955) ontveinst zich niet dat dit getal een vrij ruwe schatting
is. Meer exacte gegevens zouden welkom zijn.

vage buikklachten, voornamelijk in de bovenbuik, wisselende eetlust en
soms vermagering, moet een verzwakking van het lichaam worden aan-
genomen, die zich vooral bij oudere mensen manifesteert.
Ernstige klachten kunnen, sporadisch optredend, ontstaan, indien proglot-
tiden gaan zwerven en in pancreas, galblaas, appendix en zelfs in de tuba
falopii terecht komen. Echter vereist het feit dat jaarlijks enige duizenden
Nederlanders behandeld moeten worden voor taeniasis saginata, ongeacht
de meer of minder belangrijke symptomen en bovendien de jaarlijkse
schade van bijna 1 miljoen gulden voor de veehouderij, naar onze mening
een opnieuw bezien van het probleem dat de cyclus Cysticercus inermis-
Taenia saginata is.

35 jaar vleeskeuring heeft deze blaasworm niet kunnen uitroeien; er is zelfs
stijging in de frequentie van vóórkomen ervan.

Met ander woorden de vleeskeuringsdierenarts is er niet in kunnen slagen
de cysticercosis terug te dringen.

In de tweede voordracht over dit onderwerp zal nader worden bezien of
en hoe de bijdrage van de veterinairen in het doorbreken van deze cyclus
kan worden verhoogd. Ook het tweede aangrijpingspunt, de mens, zal
meer en intensiever moeten worden benaderd.

Daartoe is het contact met de medische wereld noodzakelijk. Na de
oriëntatie die het vermelde epidemiologische onderzoek bracht, een recente
inventarisatie dus hoe het probleem van de besmetting van het rund on-
geveer ligt, heeft de Veterinaire Hoofdinspecteur zich gericht tot de
Gezondheidsraad met het verzoek dit probleem in behandeling te nemen.
De voorzitter van de Gezondheidsraad, Dr. Wester, heeft dit voorjaar een
commissie van medici en veterinairen ingesteld, waarin twee medische
hoogleraren, een internist, de Geneeskundige Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid en Dr. Hemmes van medische zijde zitting hebben genomen.
Van veterinaire zijde hebben in dit college naast de beide rapporteurs over
dit onderwerp eveneens twee hoogleraren en een vertegenwoordiger van
het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid zitting.
Dr. Wester was bereid als voorzitter op te treden.

Het is uitermate verheugend dat aldus een studiecommissie van medici en
veterinairen tot stand is gekomen, die het probleem van de toeneming van
cysticercosis bij het rund en dat van de taeniasis van de mens wil bezien.
Moge het gevolg zijn, dat de in de nabije toekomst te verwachten aan-
bevelingen en te stimuleren onderzoekingen van deze Gezondheidsraad-
commissie ertoe zuilen bijdragen dat de doorbreking van de cyclus Cysti-
cercus inermis, rund - Taenia saginata, mens, in Nederland krachtiger
wordt aangepakt.

Op elkaar afgestemde onderzoeken en maatregelen, gezamenlijke voor-
lichting van publiek en ook in eigen kringen, moeten tenslotte in staat
zijn de taeniasis saginata en dûs cysticercosis terug te dringen tot een
minimum, hetwelk belangrijk lager dient te liggen dan de thans gevonden
cijfers. De nulstand zal wel, als zo vele idealen, niet bereikbaar zijn. Voor
ons volk dat op een redelijk hygiënisch niveau leeft en zeer wel toegankelijk
moet worden geacht voor deskundige voorlichting is de huidige situatie
van enkele duizenden behandelde lintwormdragers per jaar en géén terug-
gang van de frequentie van cysticercosis bij het rund, integendeel zelfs
stijging ervan, niet aanvaardbaar.

Na een korte inleiding en een beschrijving van de levenscyclus van de parasiet be-
handelt Sehr, het probleem van de cysticercose uit economisch oogpunt en in verband
met de volksgezondheid, hierbij de resultaten van een epidemiologisch onderzoek
kritisch besprekend.

458 geïnfecteerde herkomst boerderijen werden onderzocht. In 9% kon de taenia
drager worden opgespoord. In 58% bleef de taenia drager anoniem; echter in 16%
was deze van stedelijke herkomst, in 21% was de herkomst van het platteland, in
21% waren de uiterwaarden de oorzaak. In 33% bleef de wijze van infectie onbekend.

After a short introduction and a description of the life-cycle of the parasite, the
author discusses the problem of cysticercosis from the economical view and in con-
nection with public health. The results of an epidemiologic research are mentioned
and discussed.

458 infected farms were examined. In 9% the taenia carrier could be traced. In
58% the taenia carrier was anonymous but the infestation was in 16% of townsfolk
origin, in 21% of countryside origin, and in 21% caused by flooded rivers. In 33%
the way of infestation remained unknown.

Après une introduction et une description du cycle vital du parasite, l\'auteur donne
un aperçu du problème de la cysticercose aux points de vue de l\'économie et de la
salubrité publique. Les résultats d\'une recherche épidémiologique sont discutés.
458 fermes infectionnées étaient examinées. Dans 9% les malades souffrant de
taeniasis étaient dépistés. Dans 58% les malades souffrant de taeniasis restaient
anonymes, mais dans 16% ils taient d\'origine de campagne, dans 21% d\'origine de
la cité et dans 21% causé par des rivières inundées. Dans 33% la route d\'infection
restait inconnue.

Nach einer kurzen Einführung und einer Beschreibung der Lebenszyklus des Parasites
behandelt der Verf. das Problem der Cysticercose vom ekonomischen Standpunkt und
in Beziehung mit der Volksgesundheit. Die Resultate einer epidemiologischen Unter-
suchung werden besprochen.

458 infektierte Bauernhöfe wurden untersucht. In 9% konnte der Taeniatrager ge-
funden werden. In 58% blieb der Taeniatrager anonym, war aber in 16% von
städtischer Herkunft, in 21% herkünftig von Landbevölkerung, in 21% verursacht
durch überströmte Flüsse. In 33% blieb die Weise von Infektion völlig unbekannt.

inermis. Tijdschr. Diergeneesk., 59, 1, (1932).
1 e C o u 1 t r e, A. P. : Cysticerci in het vleesch van rund en varken. Een hygiënische
studie, naar aanleiding van een bijzonder onderzoek van deze parasieten op het
eiland Bali. Dissertatie 1928.
Centraal Bureau voor Slachtveeverzekeringen; Jaarverslagen.

G u i 1 d a 1, J. A.: Magers betydning som spredere af baendelormaeg. Nord. VetMed.,
8, 729, (1956).

T. Geneesk., 99, 2244, (1955).
Hofstra, K. : Over verspreiding der cysticercose van het rund in Nederland.

Tijdschr. Diergeneesk., 79, 417, (1954).
Jepsen, A. en R o t h, H.: 1. Verslagen 14e Internat. Diergeneeskundig Congres,
Londen, 1949.

2. Undersögelscr over forekomsten af aeg af Taenia saginata i byspildevand samt
iagttagclser over fordelnigen af Cysticercus bovis hos tintede kalve. Nord. VetMed.,
2, 967, (1950).

Silverman, P. H. and Griffiths, R. B.: A review of methods of sewage dis-
posal in Great Britain with special reference to the epizootiology of Cysticercus
bovis.^nn. Trap. Med. Paras., 49, 436, (1955).

Sluiter, Swellengrebel en Ihle: De dierlijke parasieten van de mens. 6e
druk, 1953.

Swierstra, Prof. Dr. D.: Beschouwingen over de epidemiologie van de taenia
saginata. Tijdschr. Diergeneesk., 80, 647, (1955).

S i e r s t r a. Prof. Dr. D.: De parasitaire ziekten, een gecompliceerd probleem. In-
augurele rede, 1958. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1187, (1958).

Wat Sytze bezielde toen hij besloot veearts te worden kan alleen een boer begrijpen.
De verknochtheid met het dier, gevoel voor het beestelijden en een juist begrip voor
de waarde van melk en vlees zit dc man van de stad nu eenmaal niet in het bloed.
En zo loopt Sytze in de vroege ochtend onbegrepen langs de straten van .Amsterdam.
Af en toe staat hij stil en bladert dan speurend in de universiteitsgids die hij in zijn
eeltige handen klemt. Hij loopt en hij loopt. Zijn brood met worst eet hij op in Artis,
geleund tegen de ruif van de kinderboerderij, terwijl de regen hem in het gezicht
striemt en zijn schoenen lan.gzaam in de modder zakken.

Weemoedig kauwend staart hij op de varkens neer die vertrouwd om hem heen
wroeten... Dan gaat hij weer op zoek, doorzetter als hij is. Geen opschrift van school,
museum of instituut ontgaat hem. Nergens echter het woord veeartsenijkundig. Mis-
troostig sjokt hij \'s avonds naar \'t C.S.

Tegen middernacht is hij weer thuis. Op het brug.getje staat zijn vader met de stal-
lamp op hem te wachten.

„\'k Kon \'t niet vinden, vader..." zegt Sytze en tranen branden achter z\'n ogen.
„Zeker weer met de neus gekeken, jong", zegt vader bars.

E.gypte kocht 20 Duitse polopaarden aan. Hiervan waren 17 Hannoveranen 3 Hol-
steiners en 1 Trakehner.

In Rusland wordt de, landbouw uitgeoefend op Kolchosen (grote coöperatieve be-
drijven) en Sowchosen (grote staatsbedrijven) en beide beoefenen, als onderdeel, ook
de pluimveehouderij.

In het kader hiervan zijn, vooral in de buurt van grote steden, zeer grote bedrijven
ontwikkeld. De grootste eierfabriek is die van de in de om.geving van Moskou gelegen
sowchose Tomalino: 180.000 leghennen, annex eigen boerderijen, mestcrij enz.
En al deze dieren worden in batterijen .gehouden, hetzij één dier per kooi, hetzij in
groepjes van 5 ä 6 per kooi. De foktomen worden gehouden in gewone hokken met
ruime uitloop. De gemiddelde produktie per hen per jaar ligt bij 200 eieren.
Uit proeven is gebleken dat hennen die alleen zitten van 5—16% meer eieren pro-
duceren dan in groepjes gehouden dieren.

Interessant is verder, dat uit de mest van alle Russische „pluimvcefabrieken" ter
plaatse urinezuur voor farmaceutische doeleinden wordt gewonnen, hetgeen aan de
exploitatie ten goede komt.

Sedert het inwerkingtreden van de vleeskeuringswet in 1922 wordt het
onderzoek van alle geslachte runderen op Cysticercus bovis in ons land
verplicht uitgevoerd en systematisch worden van alle runderen — met
uitzondering van nuchtere kalveren — de zogenaamde predilectieplaatsen
op het voorkomen van deze parasiet onderzocht. Daartoe worden even-
wijdig aan de onderkaak insnijdingen gemaakt door de in- en uitwendige
kauwspieren, worden linker- en rechterharthelft ingesneden evenals het
hartseptum en wordt de spierrok van de slokdarm gespleten. De vrijkomende
spieroppervlakten worden op het voorkomen van de rundervin nauwkeurig
onderzocht door deze te bezichtigen, terwijl bovendien de buitenzijde van
tong en hart en de voor het oog zichtlDare spieren eveneens aan een
bezichtiging worden onderworpen.

De bevindingen van de keuringsambtenaar bij het aantreffen van een vin
worden door hem genoteerd, waarbij in verband met de keuringsuitspraak
onderscheid wordt gemaakt tussen levensvatbare en afgestorven cysticerci;
deze bevindingen worden met andere gegevens maandelijks ter kennis
gebracht van de veterinaire inspecteur van de volksgezondheid in het des-
betreffende ambtsgebied. De inspecteur op zijn beurt zendt zijn gegevens
aan de veterinaire hoofdinspecteur, die in zijn jaarverslag dit verzamelde
cijfermateriaal, veelal voorzien van enig commentaar, publiceert.
De aldus verkregen gegevens over het voorkomen van Cysticercose bij het
rund in ons land zijn, met name ten aanzien van de levensvatbare vinnen,
vrij nauwkeurig te achten, zodat hieruit conclusies mogen worden getrokken.
Het merkwaardige nu is, dat de gevonden percentages, ondanks de vlees-
keuring en het elimineren van besmet vlees uit de directe consumptie, na
de oorlog een langzame, maar zekere stijging vertonen.
Deze stijging is niet alleen een Nederlandse bevinding, maar uit de meeste
West-Europese landen, waar een systematisch onderzoek op Cysticercose
bij het rund op de hier gebruikelijke wijze plaats vindt, worden hogere
percentages dan voor de oorlog gemeld, ook al zijn deze percentages voor
de verechillende landen nogal uiteenlopend.

Bij de keuring van buitenlandse runderen in ons land is gebleken, dat het
aantal gevallen van Cysticercose bij Ierse ossen belangrijk hoger, bij Deense
runderen enigszins lager ligt dan bij ons inlandse rimd.
Deze gegevens, hier en daar uit jaarverslagen en incidentele publikaties
op te diepen, geven evenwel een onduidelijk beeld, dat bovendien zeer
onvolledig is.

1 Voordracht, gehouden ter gelegenheid van de Eerste Voorlichtingsdag van de
Veeartsenijkundige Dienst en de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid
op 13 november 1958 te Utrecht.

daarmede in het belang dezer aandoening werd in de 25e zitting van het
Office International des Epizootics te Parijs in 1957 besloten een enquête
te houden onder de aangesloten landen, waarvan het resultaat werd
gepubliceerd in het Bulletin van het Office in de nummers 7 en 8 van juli-
augustus 1958.

Eén der eerste conclusies uit de enquête is, dat in geen der landen noch
de taeniasis bij de mens noch de cysticercosis bij het rund tot de ziekten
behoort, waarvan de aangifte wettelijk verplicht is.

Wanneer men dan bovendien bedenkt, dat de verstrekte gegevens over het
voorkomen van C. bovis in verscheidene landen slechts betrekking hebben
op de bevindingen van enkele slachthuizen, waar het onderzoek op
Cysticercose systematisch plaats vindt, dan valt het niet te verwonderen
dat de verkregen cijfers met enige reserve moeten worden beoordeeld en dat
vergaande conclusies hieruit niet zijn te trekken.

De algemene bevinding is, dat C. bovis in alle West-Europese landen voor-
komt maar als regel 0.5 % niet overschrijdt, dat daarentegen in Noord-
Afrika, Abessinië, Kenya en het Midden-Oosten de aandoening zeer ver-
spreid is en soms 80 % bedraagt en dat de C. bovis in Australië en Nieuw-
Zeeland praktisch niet wordt gevonden.

De in ons land reeds gememoreerde bevinding, dat Cysticercose bij het
rund na de oorlog toeneemt, wordt eveneens gerapporteerd uit Duitsland,
Engeland, Luxemburg, Hongarije, Italië en Zwitserland in tegenstelling
tot Frankrijk, Noorwegen en Oostenrijk, waar het percentage afneemt.
In het algemeen mag dan ook uit deze enquête worden geconcludeerd,
dat in West-Europa Cysticercose bij het rund de laatste jaren iets toeneemt.
Hieruit blijkt, dat óf het aantal mensen dat een Taenia saginata herbergt
groter wordt, óf dat eenzelfde aantal oncosphaeren over een groter gebied
wordt verspreid en dus de infectiekans van het rund toeneemt, dan wel dat
beide factoren een rol spelen.

In ieder geval is het weinig bevredigend, dat ondanks jarenlange vlees-
keuring het aantal gevallen van Cysticercose niet afneemt.
Wij moeten ons dan ook afvragen of de keuring, zoals wij die toepassen
en welke volgens het nieuwe onderzoekingsregulatief niet is veranderd, wel
voldoende is en niet herzien moet worden om de infectickansen van de
mens te verminderen.

De stijging der Cysticercose is immers niet te verklaren uit het feit, dat de
keuring de laatste jaren zoveel nauwgezetter zou plaatsvinden dan daarvoor.
Wel is het noodzakelijk ons er van te overtuigen, dat de gevonden blaasjes
ook inderdaad cysticerci zijn, waartoe in het nieuwe onderzoekingsregulatief
weer de galproef is opgenomen.

In het reeds genoemde verslag van het Office International des Epizoöties
wordt vermeld, dat cysticerci soms zijn te vinden op de oppervlakte van
de inwendige kauwspier. In dit verband is een waarschuwend woord op
zijn plaats, dit naar aanleiding van dergelijke bevindingen in één onzer
vleeskeuringsdiensten.

Hier werden ook vrij regelmatig blaasjes op de fascie, welke de inwendige
kauwspier bedekt, gevonden en waarin wel geen lintwormkop werd aan-
getroffen, maar bij histologisch onderzoek aanvankelijk aan een jeugdvorm
der Cysticercus werd gedacht. Bij een meer uitgebreid onderzoek is evenwel
gebleken, dat de inhoud slijmerig was en de inwendige wand met een
epitheellaag was bedekt, welke doet vermoeden, dat het hier cysten van

slijmklieren of verstopte afvoerbiiisjes van klieren betreft. Onderstaande
foto\'s geven een indruk van het onderscheid tussen deze cyste en de
C. bovis; de microfoto\'s van de coupe van een dergelijke cyste wijzen
duidelijk in vorenbedoelde richting.

Bij het onderzoek op cysticerci zijn wij dan ook aangewezen op het onder-
zoek \\an de reeds genoemde predilectieplaatsen, welk onderzoek alleen
bestaat uit bezichtigen, eventueel gepaard met palperen.
Het is wel zeker dat, wanneer wij het aantal insnijdingen vergroten en
uitbreiden tot andere spiergroepen, het aantal gevonden cysticerci toeneemt.
Uit toevallige bevindingen weten wij, dat cysticerci worden aangetroffen
in verschillende spieren, terwijl de predilectieplaatsen vrij waren bevonden.
In de U.S.A. wordt volgens de daar vigerende bepalingen naast de
insnijdingen, die wij verrichten, eveneens het spierige deel van het midden-
rif met inbegrip van de pilaren in schijven gesneden en nauwkeurig be-
zichtigd.

Ook in Duitsland, waar het onderzoek met het onze overeenkomt, bestaan
plannen om het insnijden \\ an de tongbasis, waarin naar bekend meermalen
vinnen worden aangetroffen, voor te schrijven, evenals de inspectie van
het middenrif, waarvan het buik\\ lies moet zijn \\ erwijderd, zodat de spier-
bundels kunnen worden bezichtigd. Door deze maatregel zal ongetwijfeld
een groter aanval vinnen worden ontdekt en daarmede de hoe\\eelheicl
vlees, dat met C. bovis is besmet, dat zonder meer in consumiJtie komt,
verminderen.

Cyste op de fascie van de inwendige kauwspier; gewoonlijk is de inhoud iets minder
troebel en de vorm meer langwerpig.

Een nog uitgebreider onderzoek, zoals b.v. in Kenya geschiedt, door het
insnijden van verschillende spieren der ledematen, is hier te lande naar
mijn mening onmogelijk door de aanzienlijke vermindering van de handels-
waarde; ook in de Amerikaanse voorschriften wordt bepaald, dat onnodige
schade aan het vlees moet worden vermeden.

Behalve het vergroten van het aantal insnijdingen, waardoor de kans op
het vinden van een Cysticercus wordt verhoogd, is eveneens van groot belang
de nauwkeurigheid, waarmede de oppervlakte en de doorsnede der spieren
wordt bekeken en het is bekend, dat wanneer een vin net nog met enige
spierfibrillen is bedekt, deze gemakkelijk over het hoofd wordt gezien.
Een methode tot het ontdekken van meer cysticerci wordt beschreven door
Lerche in het Berliner- en Münchener Tierärztliche Wochenschrift van
april 1958, die een zijner medewerkers een onderzoek liet instellen met
behulp van een kwikgaslamp.

Het is reeds lang bekend, dat levende vinnen in ultraviolet licht rood
fluoresceren, waarschijnlijk door porfirine of dergelijke stoffen, aanwezig
in het vocht, dat in de blaasjes wordt aangetroffen.

Lerche heeft te Berlijn nagegaan of na de gewone keuring, waarbij geen
levende vinnen werden ontdekt, met ultraviolet licht nog cysticerci zouden
kunnen worden gevonden.

Hij onderzocht op deze wijze geslachte runderen, welke in het donker
gehouden koelhuis hingen; de kwikgaslamp werd als looplamp gebruikt,
zodat deze op elk gewenst deel van het geslachte rund van nabij gericht
kon worden. Op deze wijze vond hij bij 2000 geslachte runderen 16 maal,
dus in 0.8 % der gevallen, levende cysticerci; in 15 gevallen werden deze
in de halsmusculatuur aangetroffen, éénmaal nabij het borstbeen en één-
maal in het vet.

Over het algemeen bleken deze vinnen later in gewoon licht zeer moeilijk
te ontdekken; sommigen waren wel duidelijk, maar door de grote spier-
opper\\\'lakte en gelet op de snelheid waarmede gekeurd moet worden,
werden zij niet waargenomen.

Bij het onderzoek \\an 385 ojs de voorgeschreven wijze ingesneden runder-
koppen, waarin bij de keuring geen levende vinnen waren ontdekt, werd
bij 6 daarvan, dus bij I/2 %, nog een levende Cysticercus met ultraviolet
licht ontdekt.

Gezien deze bevindingen moet het wel zeker worden geacht, dat ook in
ons land een aantal levende vinnen aan de aandacht ontsnapt.
Alhoewel het nog niet helemaal duidelijk is of deze methode in de praktijk
toepassing kan vinden, omdat het onderzoek in het donker moet worden
uitgevoerd en niet wordt vermeld welke tijd dit onderzoek opeist, zou
het interessant zijn, indien hier te lande deze proeven zouden kunnen
worden herhaald.

Tijdens de veterinaire week in het afgelopen jaar werd door Prof. v a n G i 1 s
in zijn laboratorium een demonstratie gegeven van het fluoresceren van
levende vinnen in ultraviolet licht. Maar ook met de ultraviolet lamp
kunnen alleen de oppervlakkig gelegen vinnen worden ontdekt en onttrek-
ken de dieper gelegen zich aan onze waarneming.

Voorzover bekend zijn op het ogenblik onze hulpmiddelen tot het uit-
voeren \\an een meer geperfectioneerd onderzoek op levende cysticerci uit-
geput. Wel is het bekend, dat Cysticercose bij het rund het vormen van
immuunstoffen tengevolge heeft, maar het aantonen hiervan schijnt niet

eenvoudig te zijn, zodat dit voor ons geen diagnostisch hulpmiddel belooft
te worden. Bovendien komen deze immuunlichamen nog voor, als de
cysticerci reeds lang niet meer levensvatbaar zijn geworden.

Tot nog toe heb ik alleen gesproken over vinnen, welke levensvatbaar
zijn, maar bij de keuring komen wij in een groter aantal gevallen verkaasde
of verkalkte vormen tegen, waaraan wij uit een keuringsoogpunt weinig
aandacht besteden, tenzij hun aantal zeer groot is. Als regel is dit niet het
geval en worden ze weggesneden; hoogstens vormen ze aanleiding om
nog eens een snede extra te maken of de bij het doorhakken gekloofde
spieren aan een nauwkeuriger inspectie te onderwerpen.
Er wordt meestal aangenomen, dat bij het vinden van een verkalkte vin
de eventuele andere vinnen ,ontstaan door eenzelfde of latere infectie,
eveneens zijn afgestorven en dat door het aanwezig zijn van immuun-
lichamen een volgende infectie niet tot de vorming van cysticerci heeft
geleid.

Maar degene, die een lange praktijk in de vleeskeuring heeft, weet uit
ervaring, dat er naast verkalkte of verkaasde vinnen eveneens nog levens-
vatbare vormen voorkomen en speciaal bij het jonge rund vindt men soms
verschillende stadia naast elkaar.

Enigszins betrouwbare gegevens voor Nederland zijn mij hierover niet
bekend en het is niet onmogelijk, dat een nader onderzoek zal worden
ingesteld bij dieren, waarbij een afgestorven vin is gevonden en welke om
een andere oorzaak voorwaardelijk worden goedgekeurd. In deze gevallen
is het mogelijk, doordat het verkleinen van het vlees onder toezicht plaats
\\ indt, een vrij grote vlecsoppervlakte van vele spiergroepen te onderzoeken.
Op de medewerking van de hoofden van vleeskeuringsdiensten zal dan een
beroep worden gedaan.

Indien zou blijken, dat meermalen levende vinnen naast afgestorven
exemplaren in eenzelfde dier worden aangetroffen, is het nauwelijks ver-
antwoord een rund, waarbij een afgestorven vin wordt ontdekt, onvoor-
waardelijk goed te keuren.

Uit de beschikbare gegevens, verkregen van de vleeskeuringsdiensten, blijkt
dat het aantal dieren, waarbij afgestorven vinnen worden gevonden, onge-
veer driemaal zo groot is als dat met levensvatbare exemplaren.
Aangezien, zoals U reeds van de Heer van Keiden hoorde, de schade door
het voorwaardelijk goedkeuren in 19.\'j7 ongeveer ƒ900.000,— heeft be-
dragen, zou deze nieuwe maatregel eveneens het drievoudige bedrag
vereisen, hetgeen niet onbelangrijk is en alleen verantwoord, indien dit uit
een oogpunt van volksgezondheid noodzakelijk is en bovendien succes
redelijkenvijs waarborgt.

Of zullen wij niet zo ver gaan, maar de Amerikaanse voorschriften volgen,
waarbij cén afgestorven vin aanleiding is tot een diepergaand onderzoek,
bestaande uit het in schijven snijden van hart en tong en nauwkeurige
bezichtiging van alle bij het slachten doorgesneden spieren. Zodra een
tweede afgestorven of een levende vin wordt gevonden volgt invriezen;
blijft het verdere onderzoek negatief dan kan tot onvoorwaardelijke goed-
keuring worden overgegaan.

Een andere oplossing wordt overwogen in Denemarken, waarbij men er
van uitgaat, dat een zekere immuniteit op oudere leeftijd de vorming
van levensvatbare vinnen verhindert. Een gestorven vin bij een rund

ouder dan 2 jaar heeft goedkeuring, bij een rund jonger dan twee jaar
heeft invriezen tot gevolg. Het zal U duidelijk zijn, dat:

2. dat runderen, die nooit zijn geïnfecteerd en op oudere leeftijd worden
besmet, geen immuniteit bezitten.

De cijfers, die collega van Keulen U reeds noemde, wijzen er op, dat
in Nederland vele runderen voor \'t eerst op oudere leeftijd geïnfecteerd
worden.

Wel is het zeker, dat een vrij groot aantal dieren, zowel met het Ameri-
kaanse als met het Deense systeem worden onschadelijk gemaakt, die bij
ons passeren en waarvan het vlees de infectie op de mens kan overbrengen,
indien dit in rauwe toestand wordt gegeten.

Het zal U duidelijk zijn, dat een nader onderzoek in deze niet ongewenst
is te achten, omdat ook deze maatregelen reeds met een belangrijke
economische schade gepaard gaan.
Waaruit bestaat eigenlijk deze schade.

Afgezien van het feit, dat de eigenaar de beschikking over het vlees direct
mist en eerst een ander dier of vlees moet kopen, is behalve het vervoer
naar een vriesinrichting en de kosten van het invriezen vooral de waarde-
vermindering door het invriezen en het daarop volgende ontdooien van
belang, omdat de kwaliteit vermindert en het ontdooide vlees minder graag
wordt gegeten en voor verminderde prijs moet worden verkocht.

Er is wel eens in ernst beweerd dat men de taeniasis vlug en afdoende zou
hebben uitgeroeid, indien men over een periode van b.v. 5 jaar alle nmd-
vlees eerst invriest.

Deze oplossing zou wel wat al te kostbaar zijn en de tijd is bovendien te
kort, omdat de lintworm gemiddeld ± 10 jaar bij de mens leeft. Het heeft
integendeel zeker een voordeel om te jsroberen de kosten van invriezen
per dier te drukken. Hoewel bekend is, dat het koelen gedurende 3 weken
bij 0° C. de parasiet niet do dt, is het niet te boud om te beweren dat
in 10 dagen bij —10° C. zot is het keuringsregulatief nu voorschrijft, wel
een zeer grote veiligheidsmarge ligt en indien het mogelijk zou zijn deze
tijd met dagen te bekorten zou dit zeker een - - hoewel nog niet groot —
voordeel betekenen. Onderzoekingen hierover zijn voorzover mij bekend
niet onder praktijkomstandigheden uitgevoerd.

Een andere mogelijkheid, welke misschien toekomst heeft en het waarde-
verlies sterk kan beiierken is de nieuwe, in ons land nog weinig gangbare
verkoopmethode van voorverpakt diepvriesvlees, zoals dat in de U.S.A.
steeds meer ingang vindt. Daar wordt dus normaal goedgekeurd vlees in
kleine porties b.v. tot /a kg ingevroren bij —30-35° C. en vervolgens in
diepvrieskasten bewaard voor verkoop aan het publiek.

Indien deze vorm van vleesverkoop hier te lande enigermate tot ontwikke-
ling zou komen, zie ik hierin een mogelijkheid om zonder economisch
verlies van betekenis onze vinnenrunderen af te zetten, vooropgesteld al-
thans dat dit diepvriezen de vin doodt, waarover evenmin onderzoekingen
bekend zijn.

Wel kunnen verschillende lagere organismen en weefsels diep worden in-
gevroren en dan na op een bepaalde manier te zijn ontdooid weer gewoon
verder leven, hetgeen tegenwoordig een welkome mogelijkheid is om ver-

schillende weefsels te conserveren en te bewaren, welke in de chirurgie
voor transplantatie-doeleinden worden gebruikt.

Tenslotte is een andere mogelijkheid om de taeniasis bij de mens te voor-
komen, n.1. het niet langer eten van rauw of half gaar vlees; na de oorlog
is juist het gebruik van biefstuktartaar sterk toegenomen en door cle ge-
makkelijke en vlugge bereidingswijze door verschillende huisvrouwen
bijzonder op prijs gesteld. Hierop wees ook reeds collega van Keulen bij
het verslag van het epidemiologisch onderzoek.

Een reclamecampagne om het gebruik van rauw vlees tegen te gaan ten-
einde besmetting, niet alleen met cysticercen, maar eventueel ook met
Salmonellae en andere bacteriën te voorkomen, is derhalve eveneens een
mogelijkheid, welke onder ogen moet worden gezien.

Zou men niet zo ver willen gaan, dan zou een andere mogelijkheid tot
vermindering van het besmettingsgevaar zijn een verbod tot het verwerken
van kauwspieren en harten in rauw of toebereid, niet gaargestoomd of
gebraden gehakt, om op deze wijze althans het vlees van predilectie-
plaatsen niet rauw te gebruiken.

Een dergelijk verbod moet evenwel ook controleerbaar zijn en een histo-
logisch onderzoek van gemalen vlees zou veelal noodzakelijk zijn. Is
hartspiervlees microscopisch gemakkelijk van ander dwarsgestreept spier-
vlees te onderscheiden, moelijker is dit vanzelfsprekend ten aanzien van
kauwspiervlees.

Hier zal men dan ook zijn toevlucht moeten nemen tot het aantonen van
delen van speekselklieren, welke meestal met de uitgebeende kauwspieren
mede worden vermalen en waarvan de volledige verwijdering nog niet zo
gemakkelijk gaat, als men althans in goedkoop gehakt zoveel mogelijk van
dit uitgebeende kopvlees wil verwerken.

Mijne Dames en Heren, zoals U ziet is het oude probleem der cysticercosc
weer nieuw leven ingeblazen.

Het blijven voortbestaan der Taeniasis bij de mens en zelfs de toeneming,
naar wij uit de cijfers van cysticercose bij het rund mogen aannemen, hoort
niet meer thuis bij een beschaafd volk, dat op redelijke hygiënische wijze
leeft en toegankelijk is voor deskundige voorlichting op dat gebied.
Zoals U heeft gehoord heeft de veterinaire hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid deze aangelegenheid bij de Gezondheidsraad aanhangig ge-
maakt, waar het een gewillig oor heeft gevonden en nu in een commissie
onderwerp van bespreking en onderzoek uitmaakt.

Uit het voorgaande moge U blijken, dat ook van de zijde van de veterinaire
hygiënisten, die met vleeskeuring zijn belast of daarop toezicht uitoefenen,
dit oude vraagstuk nog de volle aandacht waard is.

Schr. behandelt het probleem van de cysticercosis vanuit het oogpunt der vleeskeuring.
Na te hebben vastgesteld dat het aantal positieve bevindingen bij de keuring stijgende
is, onderwerpt hij de keuringstechniek aan een kritische beschouwing, hierbij een
beschrijving gevend van de maatregelen die in het buitenland ter bestrijding der cysti-
cercosis worden genomen.

The author discusses the problem of cysticercosis in connection with meat-inspection.
After having mentioned that the number of positive findings at post-mortem inspec-

tion is still increasing, he discusses critically some technics of meat-inspection in
comparison with the measures which are taken in foreign countries in the combat
against cysticercosis.

L\'auteur discute le problème de la Cysticercose au point de vue de l\'inspection de la
viande. Après avoir constaté que le nombre des cas positifs s\'élève sans cesse, il
soumets la technique de l\'inspection à une considération critique en donnant une
description des mesures qui sont pris à l\'étranger en combattant la Cysticercose.

Der Verf. handelt über das Problem der Cysticercose vom Gesichtspunkt der Fleisch-
beschau. Nachdem konstatiert worden ist, dasz die Zahl der positiven Befunde noch
immer wächst, unterwirft er die Technik der Fleischbeschau einer kridschen Be-
trachtung, wozu er eine Beschreibung der Maszregeln welche im Ausland zur Be-
kämpfung der Cysticercose genommen werden, hinzu fügt.

De grafiek op pag. 549 geeft weer het percentage maandelijks vermelde gevallen
van cysticercose bij runderen en kalveren van 1 januari 1956—1 september 1958.
Duidelijk blijkt, dat bij runderen het hoogste percentage voorkomt in de zomer-
maanden ; bij kalveren is de top naar het najaar verschoven.

De microfoto\'s van de coupes werden voor deze publicatie welwillend ter beschikking
gesteld door Dr. H. H. Vink, dierenarts-patholoog-anatoom aan het laboratorium
voor Zoönosen en Pathologische .Anatomie van het Rijks-Instituut voor de Volks-
gezondheid te Utrccht; de andere foto\'s werden gemaakt door de fotografische af-
deling van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.
Het materiaal voor de foto\'s werd verzameld en verstrekt door de Directeur van het
Openbaar Slachthuis tc \'s-Gravenhage.

De Heer vanderMost wijst er op dat in Twenthe meer gevallen van cystieercose
bij het rund voorkomen, vermoedelijk als gevolg van de toeneming van het kamperen.
De Heer van Keulen antwoordt, dat dit derhalve een bevestiging is van zijn
bevindingen.

De Heer Ooms wil gaarne geïnformeerd zijn over de schade, welke per rund wordt
geleden, als dit wegens cystieercose moet worden ingevroren.

De Heer van Keulen noemt voor het laatste jaar, als gevolg van de gestegen
prijzen, gemiddeld ƒ 250,—.

De Heer Lok vraagt of het ook is opgevallen, dat in bepaalde gedeelten van het
jaar meer cystieercose voorkomt dan in andere; in Deventer werden in de laatste
weken meer cysticerci aangetroffen dan in het overige gedeelte van het jaar.

De Heer Hofstra deelt mede hierover geen concrete gegevens te bezitten, maar
deze kunnen ongetwijfeld worden geproduceerd.^)

Prof. van Gils voegt hieraan toe, dat in het najaar en in de nazomer meer cysti-
cerci worden gevonden en wel ongeveer tweemaal zoveel als in de winter en in het
vroege voorjaar.

De Heer vanOostromwil gaarne nader geïnformeerd worden betreffende de epi-
demiologie van dc Taenia saginata bij de mens, vooral in verband met het vermelden
van het broodje tartaar.

De Heer van Keulen herinnert er aan, dat in 17% van de gevallen de stads-
bevolking een rol speelt bij de besmetting van het rund op de onderzochte bedrijven.
Allereerst wordt hierbij gedacht aan het uitzwermen van grote aantallen vissers tijdens
de weekeinden, die al dan niet met toestemming van de eigenaar in de weiden ver-
blijven. De opvallende toename van het eten van rauw rundvlees na de tweede wereld-
oorlog, zoals dit zich vooral in de steden manifesteert, is epidemiologisch van belang
en verklaart mede de genoemde 17% infecties.

De Heer d e N o o ij is van mening, dat de medische wereld niet voldoende doordron-
gen is van de noodzaak de taeniasis te bestrijden en vraagt of hier wel voldoende aan-
dacht aan wordt besteed; bovendien vraagt hij zich af of de ziekte wel zo gevaarlijk
is als door ons wordt verondersteld.

De Heer van Keulen is er van overtuigd, dat hier één der hoofdpunten wordt
aangeraakt; de medici zijn over het algemeen onvoldoende georiënteerd over de
taeniasis bij de mens.

Oudere mensen blijken door taeniasis echter aanzienlijk verzwakt te worden, waarbij
dan een verhoogde vatbaarheid voor andere aandoeningen optreedt. Het ligt in dc
bedoeling door méér voorlichting, ook in de kring van de artsen, het effect van de
bijdrage, welke de arts in het onderbreken van de cyclus kan leveren, te verhogen
(medisch contact).

Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der
Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht. Directeur: Prof.
Dr. F. C. Kraneveld f.

Na de introductie van geiten in kuststreken op Nederlands Nieuw-Guinea,
waar deze dieren nog niet werden gehouden, ondervond men soms moei-
lijkheden met het verkrijgen van nakomelingen.

Hadden de geiten elders normale jongen ter wereld gebracht, bij overbren-
ging naar bepaalde gebieden op Nieuw-Guinea werden daarentegen hetzij
dode, hetzij zeer verzwakte jongen geboren, die allen een sterk vergrote
schildklier hadden. Deze struma-verschijnselen traden o.a. op in Hollandia
en omgeving. Daar dit gebied (zie kaartje), zij het met enige moeite,
per landrover en lopend te doorkruisen was, werd aldaar een nader onder-
zoek ingesteld naar het voorkomen van struma bij geiten.

De moeilijkheden, die een dermate primitief gebied opleveren en het feit,
dat er bij het begin van het onderzoek slechts een 300 geiten waren, maakt
het trekken van vérgaande conclusies niet mogelijk. Wel waren de thera-
peutische resultaten van dien aard, dat er thans praktisch geen verschijn-
selen van struma meer voorkomen.

De ernst van de verschijnselen van jodiumgebrek bij de geit wisselde van
kampong tot kampong en kwam vooral tot uiting bij het jonge dier,

Alle geitjes worden dood en kaal geboren en hebben een sterk vergrote schildklier. Dc
moedergeit behoeft hierbij geen voelbare vergroting van de schildklier te hebben.
Gevonden te: Kota Baru Pantai, Sabron Noordzijde en Dojo.

Er worden behaarde geitjes met een sterk vergrote schildklier .geboren, die slechts
enkele uren tot dagen blijven leven. Eenmaal werd een stenose geluid vernomen door
druk van de schildklier op de trachea. Daarnaast komen echter in dezelfde gebieden
ook enkele geitjes voor, die hoewel zwak en met sterk vergrote schildklier, in leven
blijven (zie foto 1). De diertjes groeien echter slecht en sterven meestal ten gevolge
van een secundaire worminfectie.

Slechts enkele geitjes hebben bij de geboorte of na enkele weken een licht vergrote
schildklier, die bij sommige dieren verdwijnt als ze ± zes maanden oud zijn.
Bij andere blijft deze vergrote schildklier gedurende het gehele leven bestaan.
Klinisch zijn deze dieren volkomen gezond.
Gevonden te: Sentani strip, bedrijven B en C, Maribu.

Voor zover bekend kwamen andere verschijnselen bij de geiten uit bovenstaande
groepen niet voor. Ook de vruchtbaarheid van de bokken was niet merkbaar gedaald.

Dc oorzaak van deze verschijnselen moet primair gezocht worden in het
tekort aan jodium, dat voor de schildklier beschikbaar komt. In hoeverre
andere elementen, zoals calcium, fluor en arsenicum of struma-bevorderen-
de planten, o.a. sommige kruisbloemigen en sojabonen nog een rol spelen
bij het ontstaan van struma (F er t man, 1951) is, althans voor Neder-
lands Nieuw-Guinea, onbekend.

De lucht wordt, als zijnde een onbelangrijke bron voor jodium, hier buiten
beschouwing gelaten.

Vergelijkt men Tabel I met Tabel II, zoals deze laatste door de Neder-
landse Strumacommissie (1932) is samengesteld, dan valt op, dat de ge-
vonden waarden zeer laag zijn.

Het aantal geiten is echter te gering om zonder meer van een positieve
correlatie te spreken tussen de ernst der afwijkingen en de gevonden
jodiumwaarden.

Beziet men de analyse cijfers van de geitenmelk in Tabel Hl en IV, dan
valt, zowel voor de in de literatuur vermelde cijfers, als wel voor die welke
men op Nederlands Nieuw-Guinea gevonden heeft, de spreiding sterk in
het oog.

Het jodiumgehalte van de melk is namelijk bij een gegeven jodiumtoevoer
o.a. afhankelijk van het lactatie-stadium, de hoeveelheid geproduceerde
melk en van het jaargetijde (Binnerts, 1956). Betrouwbare gegevens
hieromtrent waren niet te verkrijgen, gezien de extensieve wijze waarop

cle geiten worden gehouden. Bovendien was het onmogelijk voldoende
melkmonsters te verzamelen, daar vrijwel alle geiten reeds jodium in het
drinkwater ontvingen. Dit laatste maakt het natuurlijk onmogelijk om
het jodiumgehalte van de melk als maatstaf te gebruiken. De enige con-
clusie, die men dan ook uit deze cijfers mag trekken, is dat het jodium-
gehalte van de melk laag is, doch niet uiterst laag.

De plant onttrekt het jodium aan de bodem, maar heeft dit element niet
nodig voor zijn stofwisselingsprocessen. Men neemt tevens aan (Iodine and
plantlife, 1947), dat er een po.sitieve correlatie bestaat tussen het jodium-
gehalte van de bodem en dat van de plant, hoewel dit door Johns (1956),
althans voor raaigrassen in Nieuw-Zeeland, ontkend wordt.
Het was helaas onmogelijk om bodem en plant op hun jodiumgehalte te
laten onderzoeken, zodat men zich dus moet bepalen tot het maken van
vergelijkingen met andere gebieden (Iodine facts, 1946).
Zo bestaan de heuvels van de Noordzijde van Sabron en Dojo uit late-
rictische gesteenten, die weinig mineralen bevatten en een povere planten-
groei hebben van Themcda australiensis, met hier en daar wat Imperata
cylindrica. Hier vindt men de ernstigste strumavormen.
Te Sentani Strip bestaat de grond voornamelijk uit verweerde sedimenten
van metamorphe gesteenten. De ernst van de struma is hier ook minder
dan te Dojo en Sabron. Naast de grassen in het bovenstaande vermeld,
vindt men hier enkele leguminozen, zoals Leucaena glauca en Sesbania
grandiflora.

Te Kota Baru Pantai is de nabijheid van de zee gunstig, aangezien de regen
wat jodium met zich zal meevoeren. Deze invloed is echter gering (zie
tabel I). Een mogelijke ongunstige invloed zou kunnen uitgaan van de
kalkformaties, waarop de geiten grazen. De planten vegetatie bestaat te
Kota Baru Pantai deels uit matige grassen, deels uit leguminozen met

plaatselijk een dicht tapijt van Centrosema pubescens, vermengd met Pas-
palum soorten.

Sojabonen, die eventueel struma kunnen bevorderen, werden er door gei-
ten niet gegeten.

Bij histologisch onderzoek bleken de vier klieren het beeld van een diffuse
parenchymateuze struma te vertonen (zie foto\'s 3 en 4).

4. tendens tot het hoger worden, eventueel tot cylindrisch toe, van het
eubisch epitheel.

7. in één schildklier waren in het overblijvende colloïd veel resorbtie-
vacuolen te zien.

Nadat de eerste gevallen gesignaleerd waren, werd een jodiumtherapie
ingesteld van 100 mg KJ (75 mg J) per dag. De kaliumjodide werd de
geiten door het drinkwater verstrekt.

Een week na het instellen van de therapie werden op een bedrijfje te
Kota Baru Pantai, dat wekelijks gecontroleerd werd, nog dode jongen met
struma geboren. Na een maand kreeg een geit een driehng, waarvan slechts
één met struma. Na 6 weken werden jongen zonder afwijkingen geboren.
Hoewel dus laat in de dracht toegediend, had jodium een zeer gunstig
effect.

Ook elders werden soortgelijke resultaten verkregen, hoewel de bestaande
kropgezwellen bij oudere geiten niet verdwenen.

Jodismus werd nergens waargenomen, hoewel de dosis 3 maal zo hoog was
als aangegeven door O s o 1 (1955).

Werd er dan ook elders voor het eerst jodiumgebrek geconstateerd, dan
kregen alle dieren gedurende 6 weken 100 mg KJ per dag. Daarna werd
de jodiumgift drastisch beperkt tot éénmaal 40 mg KJ per maand. Nadruk-
kelijk werd de eigenaars medegedeeld, dat speciaal drachtige dieren dit
drankje moesten hebben.

Struma bij geiten ziet men nu nog maar hoogst zelden en het betreft dan
voornamelijk geiten van eigenaars, die zo afgelegen wonen, dat ze bij
een tournee niet eerder bezocht waren.

Dc kennis omtrent de verspreiding der struma op Nederlands Nieuw-
Guinea bij het dier is nog zeer onvolledig. Dit valt ook niet te verwonderen
als men bedenkt, dat één dierenarts een gebied dat 13 maal zo groot is als
Nederland moet bestrijken en er van dit enorme gebied nog slechts de
helft onder bestuur is gebracht.

1. Struma werd in zeer lichte mate bij volwassen schapen in de omgeving
van Hollandia gezien.

2. Bij geiten, die 3 jaar geleden in de Ransikivlakte (± 1.000 km van Hol-
landia) werden geïntroduceerd, trad struma in zeer ernstige mate op.
14 geiten brachten in het derde jaar van hun verblijf 11 dode en 5 le-
vende jongen ter wereld.

Van deze 5 levende jongen had één dier een sterk vergrote schildklier,
was zeer zwak en hevig besmet met wormen. De overige vier geitjes
waren normaal.

3. Bij de mens treedt struma op in het Centrale Bergland en het bergland
van de Vogelkop. Daar deze gebieden echter dagen lopen van een
bestuurspost verwijderd liggen, was het helaas niet mogelijk betrouw-

bare gegevens omtrent de daar aanwezige varkens (geiten zijn er niet)
te verkrijgen.

Het enige zeer vage teken, dat er iets aan de hand zou kunnen zijn,
is het feit, dat de Papoea\'s voor varkens uit een bepaald gebied in het
Centrale Bergland, minder sehelpengeld betalen dan voor dieren van
elders.

Rest tenslotte nog mijn hartelijke dank uit te spreken aan Prof. Dr. E.
Brouwer, Directeur van het Laboratorium voor Physiologie der Dieren
te Wageningen en zijn medewerkers, Dr. W. T. B i n n e r t s en Dr. G.
W i e r t z, die zo vriendelijk waren om mij behulpzaam te zijn door de
analysen van het drinkwater en de melk uit te voeren en de histologische
preparaten te vervaardigen.

Beschreven vv\'ordt een aantal gevallen van struma bij geiten in de omgeving van Hol-
landia (Nederlands Nieuw-Guinea). Het jodiumgehalte van het drinkwater is zeer
laag, van de melk laag, hoewel niet uiterst laag.

De geiten werden dood en onbehaard geboren met een sterk vergrote schildklier,
terwijl in minder ernstige gevallen de behaarde, zwakke jongen een sterk vergrote
schildklier hadden.

De schildklieren waren in gewicht toegenomen en bij microscopisch onderzoek werd
een diffuse parenchymatcuze struma gevonden.

Goede resultaten werden verkregen na toedienen van 100 mg kaliumjodide per dag
gedurende zes weken, gevolgd door éénmaal 40 mg kaliumjodide per maand.
Struma werd eveneens gevonden bij schapen te Hollandia en geiten te Ransiki,

The author describes a few cases of goitre in goats in the surroundings of Hollandia
(Dutch New Guinea). The iodine content of the drinkingwater was very low, of the
milk low, but not extremely.

Clinically striking were the dead and hairless born young ones, while in less serious
cases a hairy, weak young one with a strongly enlarged thyroid was born.
The thyroids were increased in weight and at microscopical examination a diffuse
parenchymental goitre was found.

Good results were obtained with the administration of 100 mg potassium iodine
during six weeks, after which 40 mg potassium iodine was administered monthly.
Goitre was also found in sheep in Hollandia and goats at Ransiki.

L\'auteur donne une description de quelques cas de goitre chez des chèvres aux envi-
rons de Hollandia (Nouvelle Guinée Néerlandaise).

La teneur en iode de l\'eau potable était très basse, celle du lait était basse, bienque
pas extrêmement basse.

Cliniquement on fut frappé par la naissance des petits morts et glabres, avec une
glande thyroide agrandie, tandis que dans les cas moins graves les petits furent nés
poilus, faibles et portant une glande thyroide agrandie.

Les glandes thyroïdes étaient augmentées de poid et à l\'examination microscopique
un goitre diffuse parenchymateuse fût trouvé.

Des bons résultats furent obtenus par l\'administration de 100 mg iodure de pot-
assium par jour pendant six semaines, après cela 40 mg iodure de potassium par mois.
Goitre fut aussi trouvé chez des moutons en Hollandia et des chèvres en Ransiki.

Verfasser beschreibt eine Anzahl Fälle von Struma bei Ziegen in der Umgebung von
Hollandia (Niederländisch Neu-Guinea). Der Jodgehalt des Trinkwassers war
sehr gering, dessen der Milch gering, aber nicht äusserst gering.

Klinisch fiel besonders das tot und unbehaart geboren werden der Jungen auf,
während in wenigen schweren Fällen ein haariges schwaches Jung mit einer stark
vergrössten Schilddrüse geboren wurde.

Die Schilddrüsen waren vermehrt ins Gewicht und bei mikroskopischer Untersuchung
wurde ein diffuser parenchymateuser Kropf gefunden.

Guter Erfolg wurde erreicht mit der Verabreichung von 100 mg Kaliumjodide pro
Tag während sechs Woche, anschliessend 40 mg Kahumjodide pro Monat.
Struma wurde ebenfalls gefunden bei Schafen in Hollandia und Ziegen in Ransiki.

B i n n e r t s, W. T.: Het jodiumgehalte van melk. Dissertatie Amsterdam, (1956).
E 11 e n b e r g e r, W. en Baum, H.: Handbuch der vergleichende Anatomie der

Haustiere, 18e druk, (1943).
F e r t m a n, B. en Curtis, G. M.: Foods and the genesis of goitre. Journ. Clin.

Endocrinol, 11, 1361, (1951).
Iodine and plantlife. London, 1947, pag. 5. Uitg. Chilean Iodine Educational Bureau.
Iodine contents of foods. London, 1952, pag. 20. Uitg. Chilean Iodine Educational
Bureau.

Iodine and plantlife. London, 1947, pag. 5. Uitg. Chilean Iodine Educational Bureau.
J o h n s, A. T.: The influence of high production pasture on animal health. 7th Inter-
national Grassland Congress, Paper No. 23, Session 6, (1956).
O s o 1, A. en F a r r a r, G. E,: The dispensatory of the United States of America,
25e druk, (1955).

Rapport van de Nederlandse Struma Commissie. Uitg. Voorzitter van de Gezond-
heidsraad, Landsdrukkerij, (1932).
W i e r t z, G.: Schildklieronderzoek bij nuchtere kalveren uit verschillende delen
van Nederland. Dissertatie Leiden, (1957).

In Duitsland wordt bij de selectievarkens de rugspier tussen de 13e en 14e rib door-
gesneden; hiervan wordt de oppervlakte gemeten. De tot dusverre verkregen resul-
taten laten grote verschillen zien, die schommelen tussen 20 en 42 cm^.

In Amerika, waar men o.a. experimenteert met berenzaad uit Noorwegen, wordt
verwacht dat in de toekomst bij de varkens K.I. veel gebruikt gemaakt zal worden
van het kunstmatig opwekken van bcrigheid met behulp van hormonen.
Men stelt zich dan voor dat alle zeugen berig kunnen zijn op de dag dat de inse-
minator de boerderij bezoekt.

Men vergeleek de produktie van koeien, die de gehele zomer op stal bleven en daar
gras en krachtvoer ontvingen met de produktie van koeien, die normaal de gehele
zomer in dc weide waren. Het resultaat was dat de koeien, die bijgevoerd waren en
dus niet van stal kwamen, het voer het voordeligste omgezet hadden.
Opgemerkt wordt nog dat de economie van de stalvoedering veel verbeterd is, omdat
vele werkzaamheden verbonden aan het oogsten van gras, gemechaniseerd zijn. Door
de stalvoedering konden meer koeien per ha gehouden worden.

Spontaneous retorsion of the small colon in the horse
door S. BAKKER, dierenarts, Neer-Langbroek.

De 27e maart 1957, \'s morgens om 10 uur, werd ik geconsulteerd door de
veehouder U. te O. Het betrof een negenjarige hoogdrachtige Belgische
merrie.

Het paard had vanaf 9 uur kohek. De verschijnselen waren licht; pols en temperatuur,
zowel als de oogslijmvliczen waren normaal. De borborygmie waren iets verhoogd.
De therapie bestond uit een intraveneuze novalgin toediening.

Om 1 uur \'s middags was er nog geen verbetering ingetreden. De pols was
iets verhoogd, faeces waren niet afgekomen; bij exploratie was het niet
mogelijk de arm verder dan tot de elleboog in te brengen.
Als diagnose werd gesteld: torsie van het kleine colon.

De prognose werd infaust gesteld en daar de merrie de 29e maart uitgeteld
was, maakte dit de gang naar het abattoir extra zwaar. Weer werden twee
ampullen novalgin intraveneus toegediend, en aan de eigenaar werd mede-
gedeeld dat ik enkele uren later terug zou komen. Mijn gedachten gingen
in de richting van een mogelijke repositie door rollen of optakelen.
Groot was mijn verbazing toen ik om ongeveer 3 uur \'s middags rectaal
geen enkele afwijking meer kon voelen, waardoor twijfel aan de juistheid
van de diagnose rees. De koliekverschijnselen waren tijdelijk wat heftiger
geweest, maar waren nu niet meer aanwezig.

De 28e maart \'s morgens bleek het weer mis te zijn; faeces waren nog steeds
niet afgekomen. Met de neussonde werd sulfas natricus met cxtractum
belladonnae ingegeven; het succes was echter niet groot. De waarschijnlijk-
heid werd uitgesproken, dat door de tijdelijke (hoogstens gedurende 6 uren)
aanwezige torsie een gedeelte van het kleine colon door gestoorde circulatie
niet meer functioneerde, waardoor de passage stagneerde. De algemene
toestand van de patiënt was bevredigend en manueel werden faeces ver-
wijderd in de hooj) dat de circulatie zich zou herstellen.
De 29e maart werd meerdere malen grote hoeveelheden olie rectaal toe-
gediend, maar dit had geen residtaat. De pols, die zich vrij goed hield, liep
nu wat op.

Dc 30e maart ging ook de temperatuur omhoog (38.6° C.), de pols was nu
90 geworden en dc oogslijmvliezen waren wat vuil. Er zou nu dus wel een
preperforatieve peritonitis zijn ontstaan.

l)e merrie werd naar het slachthuis te Winschoten vervoerd, waar het nog
gelukte een levend veulen geboren te doen worden, zij het dan langs niet
natuurlijke weg. Samen met de directeur \\an het abattoir, collega C. Auke-
ma, werd sectie verricht, een sectie die het hiervoor geschetste verloop
bevestigde.

The author gives a description of a case of spontaneous retorsion of the small
colon in a mare. Although the torsion had only existed for about 6 hours, a com-
bination of an interrupted circulation within the incarcerated part of the intestine,
necrosis and a prcperforative peritonitis has resulted in death.

INFECTIE MET OP BAC. ANTHRACIS GELIJKENDE BACILLEN.
N i 1 é h n, P. O.: Infektioner med anthrax-liknande mikroben. Nord. VetMed., 10,
325, (1958).

Bij een kat met septische metritis en een rund, gestorven aan septische mastitis, werd
een algemene infectie met op Bac. anthracis gelijkende micro-organismen geconsta-
teerd. Bij identificatie hiervan was het mogelijk de bacillen duidelijk te onderscheiden
van Bac. anthracis en nadere onderzoekingen wezen uit dat zij zeer veel overeenkomst
vertoonden met Bac. cereus.

Deze bevinding ondersteunt vroegere waarnemingen betreffende de pathogeniteit van
Bac. cereus.

HET IDENTIFICEREN VAN ERYSIPELOTHRIX RHUSIOPATHIAE MET
BEHULP VAN TRIPLE SUGAR IRON AGAR.

V i c k e r s, C. L. en B i e r c r, B. W.: Triple sugar iron agar as an aid in the diag-
nosis of erysipelas. J. Amer. vet. med. Ass., 133, 543, (1958).

Bij 65 gram droog medium van triple sugar iron agar — een medium dat gebruikt
wordt voor de indentificatie van diverse gram-negatieve bacteriën — wordt 1 liter
water toegevoegd, gekookt enz. Men doet verstandig om 5 gram agar extra toe te
voegen waardoor de bodem in dit geval beter geschikt wordt voor routine gebruik.
De bodem wordt verdeeld over cultuurbuizen en na de gebruikelijke sterilisatie in de
autoclaaf laat men de buizen stollen. Er moet veel „condens"-watcr aanwezig zijn.
Culturen worden aangelegd met materiaal uit de daarvoor in aanmerking komende
organen. Indien men uit het gewrichtsvocht van gezwollen gewrichten wil kweken,
late men het vocht absorberen in een steriel katoenen draadje en brenge men dit
draadje in z\'n geheel als „entraatcriaal" in de voedingsbodem.

Met het entmateriaal (eventueel katoenen draadje)in de öse wordt een steekcultuur
tot diep in de bodem aangelegd.

(Men kan daarnaast gelijktijdig een cultuur op een tryptose agar bodem aanleggen,
waarop de vlekziekte bacteriën als kleine kolonies zichtbaar worden.)
De triple sugar iron buizen moeten verticaal in de broedstoof staan. Vaak na 6 uren,
gemiddeld na 14 uren, vormt zich vanuit het ondereinde van de entsteek tot op een
hoogte even beneden het oppervlak-niveau van het „condens"-vocht, tengevolge van
HïS-vorming, een zwarte streep. Deze zwarte streep wordt geleidelijk breder en de
zwarte verkleuring breidt zich na ± 36 uren uit over de gehele voedingsbodem; doch
slechts tot op een hoogte even beneden het boven-niveau van het condens-water,
terwijl de rode kleur van de bodem boven het condens-water, tengevolge van de fer-
mentatie van de suikers, geleidelijk geel wordt. Er wordt geen gas in de bodem ge-
vormd.

Kenrntrkend voor Erysipelothrix rhusiopathiae is dc scherpe afgrenzing van de zwarte
lijn en na langere tijd bebroeden de scherpe afgrenzing van de zwarte verkleuring van
de gehele voedingsbodem even beneden het „condens"-wateroppervlak. Met behulp
van deze bodem kan de diagnose, „vlekziekte", vaak reeds 6 uren en vrijwel steeds
± 14 uren na het aanlcg.gen van dc cultuur worden gesteld op grond van deze karak-
teristieke zwarte verkleuring met scherpe begrenzing. P- Tacken

Vanbelle, M., A r n o u 1 d, R., V e r v a c k, W. en Moreels, A.: La valeur
biologique des protéincs. Uitgave: Centre de Recherches Zootechniques de l\'Univer-
sité de Louvain, a Lovenjoul; 100 pag., 28 grafieken en 28 tabellen.
In dit artikel (dat niet geheel vrij is van taalfouten), wordt een literatuuroverzicht
van de verschillende biologische methoden ter bepaling van de voedingswaarde der
eiwitten gegeven, en deze methoden worden met elkaar vergeleken, waarbij hun voor-

en nadelen tegen elkaar worden afgewogen. Hierbij werden niet minder dan 239
publikaties geraadpleegd.

Vervolgens wordt de biologische waarde van de eiwitten, aan de hand van hun amino-
zurenpatroon, bepaald langs chemische weg, besproken.

Tenslotte worden de moeilijkheden, om op deze manier tot het verstrekken van amino-
zuren m praktijkrantsoenen, speciaal wat betreft ratten en pluimvee, onder de loupe
genomen.

In de inleiding wordt nog in herinnering gebracht, dat Hippocrates (460_377 voor

Christus) reeds vermeldde, dat er niet slechts één voedermiddel bestaat, maar dat
er verscheidene zijn. Daarna heeft het eigenlijk tot de 18e eeuw geduurd, voordat
men begon aan het eerste onderzoek, wat op de eiwitten betrekking had, nl. toen men
de verschillende stoffen ging analyseren (Lavoisier, Scheele, Rutherford en Priestley)
Wanneer we nu hiermede de hedendaagse methoden (en kennis) vergelijken, bv. wat
betreft de bepaling van de aminozuren per voedermiddel, dan is er een\' enorme
vooruitgang geboekt, maar nu krijgt men ook enigszins een idee, wat voor nieuwe
moeilijkheden en mogelijkheden er nog liggen. Steeds blijkt weer, hoe spoedig men
ook op dit gebied niet meer up-to-date is. Het is juist de verdienste van deze schrijvers,
ons in bovengenoemd „artikel" een goede indruk gegeven te hebben, over de ont-
wikkeling op dit gebied. F. A. Neeteson

ENTSTOF TEGEN LONGWORMZIEKTE BESTAANDE UIT LARVEN BLOOT-
GESTELD AAN RÖNTGEN-STRALEN.

J a r r e t, W. F. H., J e n n i n g s, F. W., Martin, B., M c. I n ty r e, W. J. M.,
Mulligan, W., Sharp, N. C. C. en U r g u h a r t, G. M. A.: Field Trial of a
Parasitic Bronchitius vaccine. Vet. Ree., 70, 451, (1958).

Door J a r r e 11 et al. werd in 1957 (Vet. Ree., 69, 1329, 1957) reeds aangetoond dat
het mogelijk is te immuniseren tegen Dictyocaulis viviparis: le. door middel van cen
intraperitoneale injectie met immuun-serum; 2e. door middel van intra musculaire
injectie van een vaccin bereid uit de gehele worm en 3e. door orale toediening van
een vaccin bereid door middel van bestraling van infectieuze larven met X-stralen.
Bij de hieronder bedoelde proeyen werd gebruik gemaakt van laatstgenoemde methode.
Op bedrijven waarvan bekend is dat steeds in sterke mate longwormziekte werd aan-
getroffen, werden 500 kalveren wel gevaccineerd en 500 controledieren werden niet
gevaccineerd.

Verder werd een aantal kalveren kunstmatig geïnfecteerd en deze werden in het
weiland samen geweid met gevaccineerde kalveren en met controle-kalveren.
De vaccinatie bij de kalveren had plaats door middel van 1.000 met X-stralen be-
handelde larven. Ze werd toegepast 50 dagen voordat de dieren in het weiland
kwamen. De enting bleek zowel klinisch als pathologisch gezien, een goede bescherming
te geven tegen longworm-ziekte. Het aantal in de faeces getelde larven was bij de
gevaccineerde kalveren vaak vrij gering. Ook de adcmhalingfrequentie was veel ge-
ringer.

Bij experimentele proeven bleek dat vaccinatie met 4.000 aan dezelfde dosis röntgen-
stralen blootgestelde larven een veel grotere immuniteit gaf. Ook de dosis van röntgen-
stralen waaraan de larven zijn blootgesteld is van belang. Bij een te sterke bestraling
verliezen de larven het vermogen om het lichaam binnen te dringen en treedt er dus
in het geheel geen immuniteit op. Een vaccinatie met 1.000 bestraalde larven zal over
het algemeen wel een voldoende afweer geven, maar indien een ernstige infectie dreigt
zal een grote bescherming noodzakelijk zijn. Na de le besmetting wordt de maximum
immuniteit pas na 80—100 dagen bereikt. Bij een her-infectie wordt de immuniteit
groter, de maximum-immuniteit wordt dan reeds 10—14 dagen daarna bereikt.
Het doel van een eventuele dubbele enting is een dier te verkrijgen dat in staat is
een grote afweer te vormen binnen 14 dagen nadat het in het weiland is gebracht.
Het resultaat van deze experimenten geeft de onderzoekers tevens aanleiding soort-
gelijke experimenten te verrichten t.a.v. andere parasieten. P. Tacken

„COLI-ACHTIGE" KIEMEN IN LEVENS- EN VOEDERMIDDELEN.
S c c 1 i g c r, Dr. H. P. R.: Zur Bedeutung coliformer Keime (einschl. der sog. Para-
colibakterien) in Lebens- und Futtermitteln. Tierärztl. Umschau, 13, 317, (1958).
In verband met het aantonen van coli-bacteriën in de levensmiddelen- en water-
bacteriologie, zegt Schr., dat infectie van dc mens met deze kiemen voonamelijk door
orale opname tot stand zal komen. Het is niet steeds mogelijk de aanwezigheid inder-
daad aan te tonen, hoewel de onderzoekingsmethoden en de voedingsbodems in de
laatst tien jaren aanmerkelijk zijn verbeterd.

Bij uitvoerig onderzoek worden dikwijls in het materiaal tegelijkertijd naast talrijke
colibacillen ook pathogene darmbacteriën gevonden. De colibacillen worden beschouwd
tjt de obligate darmbewoners van de mens en van de meeste dieren te behoren. Het
aantonen van colibacillen in levensmiddelen en water wordt dan ook beschouwd als
een indicator van een directe of indirecte verontreiniging van faecale oorsprong. Door
het werk van veel onderzoekers, onder wie Kauffmann een eerste plaats in-
neemt, is het begrip „coli" in de laatste tien jaren zeer veel uitgebreid en verbeterd.
Zo is ook bewezen, dat het onvermogen om gas te vormen en lactose te splitsen niet
uitsluit, dat een micro-organisme tot de groep van de coli- of coli-achtigen behoort.
In zijn artikel noemt Schr. een aantal micro-organismen op, waaraan bij een faecale
verontreiniging naast coli-bacillen moet worden gedacht. Hij noemt o.a. de Hafnia-
groep en Klebsiella-soorten, terwijl hij de klassieke coli-bacil „Escherichia coli I"
noemt.

Deze laatste wordt door een goed uitgevoerde pasteurisatie gedood; wordt in ge-
pasteuriseerde levensmiddelen coli gevonden, dan moet er sprake zijn van een na-
infectie en dan dus meestal van faecale oorsprong. Seelemann en medewerkers
stelden voor om in de melkbacteriologie het begrip „coli" uit te breiden door daarbij
ook andere entero-bacteriën te rekenen zoals Proteus, Morganella, Alkaligenes en
andere, en dit meer uitgebreide begrip toe te passen voor de beoordeling van zekere
melkbacteriologische toestanden. Jammer genoeg wordt er dikwijls nog niet aan ge-
dacht, dat het ontbreken van coli- en „coli-achtige" bacteriën geen zekerheid geeft
voor het vrij-zijn van levens- of voedermiddelen of water van entero-pathogene kiemen.
Schr. vond deze situatie meermalen bij eipoeder en vismeel. Zelfs vond hij dikwijls
in 50 gram van het monster wel Salmonella, maar bij het gebruikelijke coli-onder-
zoek daarin noch coli- noch coli-achtigen.

De bedoeling van Schr.\'s artikel is dan ook om te waarschuwen tegen een te groot
vertrouwen in de coli-proef voor het levensmiddelen-onderzoek, enz., als een betrouw-
bare indicator vcx)r een eventuele faecale verontreiniging.

Beken dam, Ir. M.: De overeenkomst tussen metingen en schattingen op het oog
van de melkproduktie per kwartier bij melkkoeien. Landbouwk. Tijdschr. 70, 613,
(1958).

Om na te gaan in hoeverre een schatting van de verdeling van de melkproduktie —
van zo grote betekenis bij gebruik van de melkmachine — betrouwbaar is, werd deze
verdeling tweemaal door twee personen geschat en vergeleken met de exacte melkgift.
Het bleek dat het uier in het algemeen „vierkantcr" wordt geschtat dan het in wer-
kelijkheid is en dat de schattingen matig betrouwbaar zijn.

De correlatiecoëfficiënten tussen bepalingen en schattingen kwamen eigenlijk nooit
hoger dan 0.5 en waren dikwijls niet meer dan 0.2.

Indien men het „vierkant-zijn" wil verbeteren zullen schattingen geen goede basis
vormen en dient men bepalingen te verrichten. Dit bijv. bij adspirant stiermoeders.
Verbetering van deze eigenschap is wel mogelijk vanwege de hoge erfelijkheidsgraad
die door verschillende onderzoekers is vastgesteld. De resultaten van dit onderzoek
bevestigen vroegere onderzoekingen, bijv. in Zweden. Hoekstra.

(Uitgave N. Samson N.V., Alphen aan den Rijn, 1959, prijs ƒ 7,90)
Dc vele wijzigingen in de vleeskeuringswet en de daarop steunende uitvoerings-
bepalingen, alsmede die, welke berusten op de nieuwe destructiewet, zijn voor van
Vloten aanleiding geweest om zijn „Toelichting op de vleeskeuringswet" opnieuw
te bewerken, aan te passen aan de huidige redactie en uit te doen geven onder de
bovengenoemde titel. De indeling, welke de schrijver voor de wets-uitgave toepaste,
zoekt men in deze toelichting tevergeefs. Slechts enkele hoofdstukken (X en XI)
behandelde de schrijver afzonderlijk.

Hier staat tegenover dat bij de huidige indeling elk belangrijk begrip met het „steek-
woord" voorop is terug te vinden in de inhoudsopgave. Deze maakt door zijn hoofd-
indeling het naslaan zeer gemakkelijk.

De stof is behandeld op een wijze als we van de schrijver gewend zijn. Weinigen zijn
thuis in de wettelijke materie zoals hij en al spelenderwijs heeft hij alle belangrijke
punten uit wetten en uitvoeringsbeluiten gelicht, om de lezer zo volledig mogelijk
in te lichten.

Wie er behoefte aan hebben? Dat zijn zij die belast zijn met het toezicht op de na-
leving der voorschriften in het algemeen; zij die deze taak in het bijzonder tot de
hunne moeten rekenen, d.w.z. alle ambtenaren in de vleeskeuringsdiensten; tenslotte
de studenten aan de diergeneeskundige faculteit, die de beide wetten dienen te be-
studeren en die door deze toelichting een uitnemende begrippen-verduidelijking en
een zeer goed inzicht in de bedoelingen van de wetgever zullen verkrijgen.
Er rest nog te vertellen dat de uitvoering keurig is en de prijs voor niemand een be-
zwaar behoeft te zijn.

Een witte voet, moet jc maar kopen.
Met twee witte voeten moet je eerst eens lopen.
Drie witte voeten moet je goed bekijken.
Vier witte voeten kun je het best ontwijken.
Want zo\'n paard koopt alleen een dwaas.
Terwijl 3 witte voeten goed is voor een koning.
Maar van 1 witte voet ben ik zelf graag de baas.

Prof. J. N. Cu m m i n g s kan door het inbrengen van testosteron! in de testikels
van stieren — een eenvoudige chirurgische ingreep — de zaadproduktie met 50%
verhogen.

Het kan ook in de vorm van methyltestosterom gevoerd worden, maar voor een zelfde
resultaat is de 40-voudige hoeveelheid nodig.

2. Waar men overging tot K.I. zag men goede resultaten wanneer de geïnfecteerde
dieren, alvorens deze te insemineren, enige malen werden schoongemaakt met
waterige penicilline-streptomycine-oplossing.

Het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord" te Utrecht koopt reeds
jarenlang, niet alleen voor eigen gebruik, maar ook voor andere instituten, eeneiige
tvi\'cclingen aan. Het voordeel van het gebruik van eeneiige tweelingen als proef-
materiaal is, dat in de regel met veel minder dieren per proef volstaan kan worden
voor het verkrijgen van betrouwbare uitkomsten.

Voor de aanvulling van de veestapels op de verschillende instituten zijn dit jaar onge-
veer 15 paar eeneiige koekalveren en 5 paar stierkalveren nodig. Ook kunnen even-
tueel een aantal, voor ons doel geschikte, oudere dieren geplaatst worden.
Opsporing en aankoop.

Het lijkt een kleinigheid om 20 paar eeneiige tweelingen te kopen, maar zoals uit de
resultaten van het vorige jaar is gebleken, is het een moeilijke opgave.
In 1958 werden ca. 700 aanmeldingen van „goed gelijkende" tweelingen ontvangen.
Een gedeelte hiervan was aan de hand van de opgaven reeds als tweeëiig te identifi-
ceren, bv. wanneer ze van verschillend geslacht waren, In totaal werden 637 paren
door de tweeling inspecteurs van het I,V,0, op ceneiigheid beoordeeld. Slechts 111
paar zouden volgens het exterieur eeneiig kunnen zijn. Na de toepassing van een
blocdgroepenonderzoek, bleven 30 paar over, die werkelijk eeneiig waren. Al deze
dieren zijn nog niet geschikt voor aankoop, zoals bv, door grote verschillen in afkalf-
datum, niet voldoen aan de gezondheidseisen of soms te hoge prijs, zodat slechts 21
paar aangekocht werden.

Uit deze gang van zaken blijkt, dat het in de eerste plaats van belang is dat er vol-
doende aanmeldingen binnenkomen; dus dat de veehouders goed op de hoogte zijn
van de mogelijkheid eeneiige tweelingen op te geven. Niet minder belangrijk is, dat
de aanmeldingen zo goed mogelijk zijn (zie de kenmerken van eeneiigheid). Wat
minder, maar dan betere opgaven als in 1958 zou veel werk en kosten besparen.
Het spreekt voor zichzelf, dat aan de hand van de opgaven reisroutes opgesteld
worden, dus dat wij niet altijd direct kunnen komen. Voor de overnameprijs geldt:
een goede prijs, maar in het redelijke.

Bij de opsporing van eeneiige tweelingen is zeer veel steun van de dierenartsen uit
de praktijk ondervonden. Vele malen werden kalveren, op aanraden van de dieren-
arts, opgegeven, of deed hij dit zelf. Ook bij het blocdgroepenonderzoek kregen wij
alle medewerking. Op deze plaats danken wij U hartelijk hiervoor en spreken de
hoop uit, dat wij ook in de toekomst op Uw steun mogen rekenen.
Kenmerken van eeneiigheid.

1) In exterieur, maar ook qua type en soort mag men .geen verschil kunnen vinden.
Wanneer één van beide uitgezocht mocht worden, dan zou men niet weten aan
welke de voorkeur .gegeven moet worden.

2) De haarkleur aftekeningen behoeven niet precies .gelijk te zijn en ook niet spiegel-
beeldig, maar de verdeling wit-zwart of rood moet wel goed .gelijk zijn. Bij grotere
verschillen, bv. de ene een bles en dc andere een kol, enz. zijn ze tweeëiig.

3) Het baarkleed, dus het meer of minder grof zijn van de beharing, moet gelijk zijn.

4) Opvallend is het verder, dat de vorm en plaatsing van de speentjes bij eeneiige
twcelin.gen gelijk is (het aantal bijspcentjes is niet kenmerkend).

Wij willen U de raad geven vooral op verschillen in kopvorm te letten (lengte, breedte
en uitdrukking). Ook verschil in kruisvorm en breedte over de rug zijn vrij goed te
constateren. De beenstand en de grofheid van het beenwerk zijn ook goede ken-
merken.

Aan de hand van bovenstaande punten, die dc belangrijkste zichtbare kenmerken van
een eeneiige tweeling aangeven, is het mogelijk goed gelijkende tweelingen op tc
geven, die een grote kans op eeneiigheid hebben.

Let wel: Het zoeken naar verschilpunten is belangrijker dan het zoeken riaar punten

van overeenkomst. Eén of meer verschillen in kenmerkende eigenschappen geven aan,
dat het een tweeëiige tweeling is.

Gaarne verzoeken wij U goed gelijkende tweelingen schriftelijk of telefonisch op te
willen geven aan:

Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord",
Hoogt 10 bis — Utrecht — Tel. 030—21447.

Nu de periode van hogere buitentemperaturen weer aanbreekt, verdient het vervoer
van bederfelijke levensmiddelen weer de volle aandacht. Hiertoe werd een brochure
samengesteld „Vervoer op de juiste temperatuur", uitgegeven door dc Ministeries
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening en Verkeer en Waterstaat.
Deze brochure geeft inlichtingen over de soorten koelvoertuigen welke bestaan cn hun
gebruiksmogelijkheden. In enkele tabellen zijn aangegeven de meest gewenste tempe-
raturen tijdens transport voor vlees, zuivelprodukten, groenten en fruit, visscrij-
produkten, gevogelte cn eieren.

De brochure is verkrijgbaar a ƒ 0,50 bij het Instituut voor Bewaring en Verwerking
van Tuinbouwproducten te Wagenin.gen door bijschrijving op girorekening 875467.

SYMPOSIUM LANDELIJKE ORGANIS.A.TIE VOOR KANKERBESTRIJDING.
De Wetenschappelijke Raad van dc Landelijke Organisatie voor dc Kankerbestrijding
heeft, met steun van de Stichting Koningin Wilhelmina Fonds voor 1959 een sym-
posium georganiseerd over „Immunological .\'\\spects of Cance r".
Het doel van de jaarlijkse symposia is, allen die betrokken zijn bij kankeronderzoek
of daarvoor bijzondere interesse hebben tot elkaar te brengen en hen de gelegenheid

tc geven om, naar aanleiding van een bepaald onderwerp, mogelijkheden te noemen,
tc leren kennen en te bespreken, om verder onderzoek zo vruchtbaar mogelijk te maken.
Tevens hoopt de Wetenschappelijke Raad op deze wijze vooral ook onder de jongeren
belangstelling voor kankeronderzoek op te wekken en te stimuleren.
Het symposium 1959 zal worden gehouden op zaterdag 30 mei, aanvang 10.30 precies
in de collegezaal van het Histologisch Laboratorium, Antoni van Leeuwenhoekhuis,
Sarphaustraat 108, Amsterdam.
Voorzitter: Prof. Dr. H. Julius.

De voordrachten zullen worden gepubliceerd in het Jaarboek voor Kankeronderzoek
en Kankerbestrijding in Nederland.

Aanmelding voor deelneming aan dit symposium wordt vóór 23 mei a.s. verwacht
bij de administratie van het .symposium, adres: de Directeur Stichting „Landelijke
Organisatie voor de Kankerbestrijding", de Lairessctraat 33, Amsterdam-Z. (Naam
s.v.p. in blokletters.)

DERDE WERELDCONGRES OVER \\ RUCHTBAARHEID EN STERILITEIT.
Ten vervolge op hetgeen reeds over dit congres op pag. 73, 413 en 517 werd mede-
gedeeld, moge de volgende aankondiging dienen:

Ter gelegenheid van dit congres wordt in het Rijksmuesum een tentoonstelling ge-
houden betreffende het onderwerp van het congres, ingericht door Dr. J. van
Dongen en Dr. Joh. G. Salomonsen. De tentoonstelling omvat boeken uit
vijf eeuwen, van 1500 tot heden, schilderijen, tekenin.gcn, grafiek, sculpturen, wand-
tapijten, porselein en aardewerk, zilver, penningen enz., verdeeld over verschillende
groepen. Er zijn bijbelse en mythologische voorstellingen, vruchtbaarheids,symbolen,
ex veto\'s, graf- en tempelvondsten. Grote families en meerlingen vormen een aparte
afdeling. Een grote plaats is ingeruimd aan folklore, bijgeloof en legenden. Soms
betraden de inrichters van de expositie de grensgebieden van het onderwerp.
De tentoonstelling is kosteloos te bezichtigen voor artsen, dierenartsen en andere
belangstellenden te.gen afgifte van een bij de Maatschappij voor Diergeneeskunde
(Rubenslaan 123, Utrecht) aan te vragen entreebiljet.

Van verschillende collegae werden, zowel schriftelijk als mondeling, reacties ontvangen
op het verschijnen van het tijdschrift in haar nieuwe vorm. Vele van deze opmer-
kingen, waar de redactie zeer erkentelijk voor is, betreffen niet alleen de vorm van het
tijdschrift, maar ook de inhoud ervan. Daarom is het goed deze meningsuitingen aan
de lezers ter nadere overweging voor te leggen.

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde moet een trait d\'union tussen ALLE dieren-
artsen zijn, hetgeen er het karakter van uitsluitend wetenschappelijk tijdschrift aan
ontneemt.

Nu vormen de dierenartsen een zeer heterogene groep en o.m. omvat zij de groep van
„wetenschaps- en bureaumensen", die tijd en gelegenheid kunnen vinden zich schrif-
telijk over veterinaire aangelegenheden te uiten. Vandaar ook de vele gedegen arti-
kelen en natuurlijk hebben deze hun nut, zij verhogen ook de standing. Het is even-
wel de vraag of ze wel voldoende gelezen worden door hen, die er in de praktijk hun
voofdeel uit moeten trekken en ze ten voordele van hun cliënten en henzelve finan-
cieel benutten.

Een andere groep wordt gevormd door de „gewone practici" en deze groep nu is in
ons tijdschrift te weinig aan het woord. Toch kan de practicus zijn beroepsgenoot heel
wat nuttigs mededelen. Men behoeft slechts op de levendige gedachtenwisseling in
de bijeenkomsten te letten; hier wisselt men die kleine ervaringen uit die praktische
— d.i. financiële — voordelen hebben. Indertijd is al eens voorgesteld de practici
te doen bijstaan om hun ervaringen op schrift te kristalliseren en de artikelen, ontstaan
dank zij zulk een samenwerking, met hun eigen naam te ondertekenen.
Dan komt de groep „dierenartsen uit de vleeskeuring en de slachthuizen" en met spijt
moet men steeds weer vaststellen, dat er over deze zeer belangrijke tak van onze vete-
rinaire werkzaamheden óf uiterst weinig öf niets in het tijdschrift wordt beschreven,
terwijl cr toch 200 tot 400 dierenartsen hun dagelijks brood in verdienen.
De grote veranderingen van de laatste 30 tot 50 jaren worden nauwelijks in het tijd-
schrift aangestipt; b.v. de wijziging in de beoordeling van de hygiëne. Deze beoor-
deling immers is tweezijdig, n.l. van de kant van de veterinair en van de kant van
de „klant" (slager, vleeswarenbereidcr) en hoewel lange tijd de veterinair werd be-
schouwd als de boeman is men hem thans gaan waarderen en ziet men in dat dc
hygiëne t.a.v. pathogene kiemen noodzakelijk is.

Ook moet de veterinair de wetenschappelijke steun vormen voor de bedrijfshygiëne,
die vooral de laatste jaren meer op de voorgrond treedt en waarvan b.v. de fabriek-
matige vleeswarenbcreiding ook het nut inziet en er wetenschappelijk personeel voor
aantrkt, o.a. chemici die alsdan het bacteriologisch werk verrichten waarvoor de vete-
rinair zijn vooropleiding heeft genoten.

Ook zijn er nog andere gebieden waar de veterinair zijn plaats heeft te verdedigen,
om maar te noemen het researchinstituut en het slachthuis. Zeker bestaan cr vereni-
gingen waarin men zeer intensief en diepgaand hierover discussieert, maar waarom
geeft men van zijn grote kennis en ervaring, van zijn levendige belangstelling in deze
arbeidsvelden zo weinig blijk door middel van schriftelijke gedachtenwisschng in het
tijdschrift?

Afgezien hiervan beschikken de gezamenlijke slachthuisdierenartsen over een schat
van ervaringen op hygiënisch, technisch en administratief gebied en ook bekend-
making van de ervaringen van deze schijnbare onbenulligheden heeft zijn voordcel.

BESTRIJDING VAN ADEMHALINGSZIEKTEN BIJ PLUIMVEE.
(Radiocauserie gehouden in de landbouwrubriek van 5 rnei 1959)

In het najaar en de wintermaanden van 1958 zijn er in ons land veel ademhalings-
ziekten bij pluimvee voorgekomen. Er zulen maar weinig pluimveehouders zijn die
geen snot of andere nog ernstiger ademhalingsziekten onder hun kippen hebben gehad.
De schade die veroorzaakt werd door pseudovogelpest en infectieuze bronchitis is zeer
groot geweest.

De eiproduktie liep door pseudovogelpest op veel bedrijven sterk terug en veel kuikens
stierven aan deze ziekte.

Door infectieuze bronchitis raakten vele prachtige koppels leghennen totaal en voor-
goed uit de leg.

Nu het brocdseizoen 1959 voor produktiekuikens weer achter de rug is en overal de
kuikens worden opgefokt, is het van belang na te gaan hoe men in het komende najaar
de schade van pseudovogelpest en infectieuze bronchitis kan voorkomen.
Men moet nu trachten de schade van de beide ziekten te voorkomen door het enten
van de gehele Nederlandse pluimveestapel tegen beide ziekten, tegen pseudovogelpest
en infectieuze bronchitis beide dus. De dieren zijn dan in het najaar en de winter on-
vatbaar voor besmetting.

In verband met deze enting is er overleg gepleegd tussen wetenschappelijke insti-
tuten, organisaties en pluimveehouders om te komen tot een zogenaamd entschema.
Dit entschema, dat door de heer Roepke werd opgesteld, heeft bij dit overleg de
algemene instemming verkregen.

Wanneer het entscheraa door de pluimveehouders nauwkeurig wordt opgevolgd, dan
kan men er zeker van zijn dat in het komende najaar de enorme schade die men
door pseudovogelpest en infectieuze bronchitis heeft gehad, kan worden vermeden.

De eerste enting op een leeftijd van 3 weken met gecombineerde entstof tegen infec-
tieuze bronchitis en pseudovogelpest door het drinkwater.
De tweede enting op de leeftijd van circa 3 maanden met entstof tegen pseudovogel-
pest afzonderlijk door het drinkwater.
De derde enting 3 weken later met entstof tegen infectieuze bronchitis afzonderlijk
door het drinkwater.

De vierde enting op de leeftijd van circa 4/j--5 maanden tegen pokken en difterie

op de huid van het dijbeen.
Vervolgens elke 3 maanden enten met entstof tegen pseudovogelpest door het drink-
water.

Voor mestkuikens kan in het algemeen met een enkele enting tegen infectieuze bron-
chitis en pseudovogelpest gecombineerd worden volstaan.

Dit entschema geldt alleen voor gezonde koppels kuikens en kippen. In de buurt van
het bedrijf mag ook geen ziekte voorkomen.

Als er besmetung dreigt, b.v. als cr ziekte voorkomt op het bedrijf van Uw buurman,
dan moeten in overleg met Uw dierenarts zogenaamde noof/entingen verricht worden,
die van het schema afwijken.

De entstoffen die in Nederland worden gemaakt onder toezicht cn controle van de
Veeartsenijkundige Dienst zijn uitsluitend verkrijgbaar bij Uw dierenarts. Uw dieren-
arts kan U te allen tijde over het toepassen van de entstoffen inlichten. Zorgt U er
vooral voor dat dc entstoffen volgens voorschrift door het drinkwater worden gemengd.
Nu er al veel kuikens zijn die ouder zijn dan drie weken, is het toch gewenst ook bij
deze oudere dieren de entingen toe te passen. Er moet dan begonnen worden met de
gecombineerde entstof tegen pseudovogelpest en infectieuze bronchids. Ook in dit
geval kan Uw dierenarts U vertellen hoe U moet handelen.

De eerste enting tegen infectieuze bronchitis en pseudovogelpest moet plaats hebben,
als de kuikens drie weken oud zijn.

Hebben ze een leeftijd bereikt van drie maanden, dan is de tweede enting, alleen
tegen pseudovogelpest, aan de beurt.

Drie weken later komt de derde enting, tegen infectieuze bronchitis, aan bod.
Tenslotte worden ze op de leeftijd van vier a 5 maanden geënt tegen pokken en dif-
terie.

Maar U bent er dan nog niet, want daarna moet iedere drie maanden tegen pseudo-
vogelpest worden geënt.

De kosten van deze entingen zijn gering, gerekend naar de schade die de ziekten
teweeg kunnen brengen. Zorg dus dat Uw pluim veestapel door tijdig enten onvatbaar
wordt en blijft!

Alleen wanneer een groot gedeelte van onze pluimveestapel wordt geënt kunnen de
infectieuze bronchitis en de pseudovogelpest worden teruggedrongen.

Bij een vorige proef was de open loopstal in vergelijking met de gewone stal voor
melkkoeien minder goed uit de bus gekomen en de proeven hiermee werden voort-
gezet. Nu heeft men een proef genomen met jonge dieren, waar men een vergelijking
maakte van de groei en vooral van het voederverbruik. Voor 1 kg groei hadden
vaarzen in de open loopstal 9.14 voedereenheden nodig, terwijl de dieren in de ge-
wone stal met 6.86 voedereenheden konden volstaan. Dit was dus ten gunste van de
gewone stal. Dc verslaggever merkte op, dat er bij de dieren net als bij de mensen
heersersnaturen zijn en dat deze heel gemakkelijk oorzaak kunnen zijn, dat andere
dieren niet voldoende voeder op kunnen nemen.

Het gebruik van diepvricssperma is nog zeer beperkt. De meeste veehouders geven
de voorkeur aan vers sperma. De resultaten zijn redelijk goed. Waren er in 1956
19 verenigingen met een exportvergunning, in 1957 waren dit er 29. Er werden 12
zendingen uitgevoerd naar 6 verschillende landen.

Naast het feit, dat voor dit doel eerst afzetgebied gezocht moet worden, bleken de
minimum prijzen per dosis cen bezwaar tc vormen voor afname.
Op voorstel van de Centrale Commissie K.L is in 1958 door het Productschap voor
Vee en Vlees besloten deze prijzen tc verlagen tot ƒ 10,— per dosis, waarbij geen
verschil meer gemaakt wordt tussen de veeslagen.

G. R u m 1 e r geeft de raad om zeugen die eenmaal biggen geconsumeerd hebben
2/2 ons spek te eten te geven. Dan worden volgens hem de biggen met rust gelaten.

Bureau: UTRECHT RUBEXSLAAN 123 — TEL. 030—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Voor dc goede orde wordt er aan herinnerd, dat nu over de contributie, die nog
niet is voldaan, per bankkwitantie wordt beschikt. De betreffende leden wordt ver-
zocht de huisgenoten hiervan in kennis te stellen.

Door de kwitanties te retourneren met de aantekening „niet thuis" of „wordt per
giro betaald", nadat men op verschillende manieren op de verstreken betaaltermijn
is geattendeerd, wordt nog meer overbodig werk veroorzaakt.
Dringend wordt verzocht de kwitanties bij de eerste aanbieding te voldoen.

Bij de regeling van de praktijkwaarneming blijkt steeds weer dat het waarnemings-
bureau onvoldoende op de hoogte wordt gehouden met onderlinge afspraken tussen
dierenarts en waarnemer.

De dierenartsen, die zich voor waarneming beschikbaar stellen, dienen zich, voor zover
dit nog niet is gebeurd, zo spoedig mogelijk te melden bij het waarnemingsbureau.
Ook als men zelf een waarneming aanvaardt, is het zeer gewenst, dat het bureau op
de hoogte wordt gesteld van verblijfplaats en waarnemingsperiode.
Dit bevordert niet alleen een vlotte afwikkeling van de aanvragen, maar dc waar-
nemende dierenartsen dienen er hun eigen belangen mee.

Met verwijzing naar de mededeling op pagina 519 van de aflevering van 15 april j.l.,
wordt de betreffende dierenartsen verzocht zich zo spoedig mogelijk op te geven.
Tot nu toe is nog maar één opgave binnengekomen.

Dc deelnemers aan het congres zullen persoonlijk op de hoogte worden gebracht met
mededelingen, die eventueel nog uit Madrid kunnen komen.

Bij het ter perse gaan van deze aflevering was nog steeds geen programma bekend,
zodat het niet meer kan worden gepubliceerd.

Op 1 juni a.s. hopen de volgende collegae hun 25-jarig dierenartsjubileum te vieren:
M. CJaakeer, Bloemenstraat 4, Ovczande.
Dr. Th. S. Zwanenburg, Schicdamseweg 101, Kethel.

Het afdclingssecretariaat wordt ingevolge de verkiezing in de ledenvergadering van
2 mei j.l. thans gevoerd door ƒ. de Vries, Vredewoldplantsoen 12, Leek (Gr.), tel.
05945, toestel 2235.

Hoewel het bestaan van bovengenoemde groep genoegzaam bekend verondersteld mag
worden bij de leden onzer Maatschappij, moge ik toch nogmaals de aandacht hierop
vestigen.

Oppricht, kort na de tweede wereldoorlog, door enkele collegae die zich sterk tot de
pluimveehouderij en de pluimveeziektenbestrijding aangetrokken gevoelden, heeft
deze groep zich thans uitgebreid tot een formatie van 56 leden, 1 erelid en 2 buiten-
gewone leden.

Als regel wordt één of meerdere malen per jaar een bijeenkomst belegd, waarop de
nieuwste bevindingen in deze tak van wetenschap door te dier zake deskundigen
worden behandeld en eventueel door demonstraties worden verduidelijkt.
Waar er geen onderdeel in de diergeneeskundige wetenschap is, waarop in heviger
mate gekwakzalverd wordt, dan juist in de pluimveesector wordt er door deze beun-
hazerij der zich „plumiveedeskundigen" noemenden jaarlijks enorme schade toege-
bracht aan de pluimveehouderij. Wanneer dit in geldswaarde zou worden uitgedrukt,
zou dit in de honderdduizenden, zo niet miljoenen, lopen.

Juist doordat de pluimveehouderij zo\'n belangrijk onderdeel uitmaakt van de Neder-
landse agrarische export, dient iedere practicus, of hij zich nu aangetrokken gevoelt
tot dit deel zijner dagelijks bemoeiingen of niet, er zich ter deze van bewust te zijn,
welk een belangrijke taak hier op zijn schouders is gelegd. Meer dan in de achter ons
liggende jaren zal iedere practicus zich thans hebben te bemoeien met de pluimvee-
houderij en met de ziekten en moeilijkheden die zich bij het pluimvee voordoen. Door
zich hiervan te distanciëren zal hij niet alleen de belangen van zijn cliënten veronacht-
zamen, doch ook grote schade toebrengen aan de algehele economie.
Door het intensievere wereldverkeer dat na de tweede wereldoorlog is ontstaan,
worden we thans met ziekten bij ons pluimvee geconfronteerd, waarvan het bestaan
ons voordien misschien wel bekend was, doch waarmede wij in Nederland of wellicht
in Europa nog niet te maken hadden.

Ook door het voortschrijden onzer wetenschap kunnen thans ziekten worden gediag-
nostiseerd, eventueel worden behandeld, waartegen wij voordien machteloos stonden.
Ik ben er dan ook van overtuigd, dat niet genoeg de nadruk gelegd kan worden op
het feit dat iedere practicus zich thans heeft in te spannen zijn kennis van pluimvee-
ziekten en pluimveehouderij zoveel mogelijk te vermeerderen en te verruimen, opdat
hij zich opgewassen weet tegen de moeilijkhden en de vraagstukken waarmede hij in
steeds ruimere mate op dit gebied zal worden geconfronteerd en waarbij hij een zeer
belangrijke taak heeft te vervullen.

Het ligt in de bedoeling van de groep Pluimveewetenschappen regelmatig in dit tijd-
schrift korte mededelingen en artikelen te doen verschijnen, waarin verschillende
onderwerpen aan de orde zullen worden gesteld. Wanneer hierdoor de belangstelling
der practici voor dit onderdeel onzer diergeneeskundige wetenschap kan worden ver-
hoogd, zal dit pluimveehoudend Nederland en onze Nederlandse economie ongetwijfeld
ten goede komen.

Tenslotte wil ik de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde hartelijk dank
zeggen voor hare medewerking in deze, door de groep Pluimveewetenschappen regel-
matig een kleine plaatsruimte in het tijdschrift voor dit doel af te staan.

Het Bestuur van de Groep Pluimvecwctenschappen heeft zich als volgt samengesteld:
Dr. H. H. Scholten, Haarlem — voorzitter
Dr. J. Hoekstra, Zeist —• le secretaris

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft M. F. H. van Kuijk aangenomen als kandidaatlid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

.Altenburg, W., te Epe, aangesloten onder tel. 06780--972 (privé), 0.52.\'i0—259
fbur.), h.k. en dir. ab. Elburg. (140)

Kestebroer, C., van Heemstede naar .Alphen a/d Rijn, Stationsstraat 38, tel. 01720-
2817, gr. 149599, P., ass. bij J. J. den Hertog. (143)

Uaalen, E. .A. van, van .Addis Abeba (Ethiopië) naar Utrecht, Fredcrik Hendrik-
straat 41, tel. 030-1 1515, wnd. D. (van 204 naar 150)
Dcthmers, Dr. P., tc .Apeldoorn, tel. gewijzigd in 06760-13554. (151"!
Dijk, J. B. van, van Ens (N.O.P.), naar Bilthoven, ten Katelaan 8, tel. 03402-4054,
gr. 939858, wetensch. ambt. Ie kl. R.U. (F.d.D., Inst. Buitenpraktijk). (153)
Franssen, J. G., te Eindhoven, tel. bureau gewijzigd in 27273 t/m 27276. (155)
Haije, U., te Apeldoorn, tel. gewijzigd in 06760-15214. (161)
Hiddema, W., te Apeldoorn, tel. gewijzigd in 06760-19469. (162)
Kamp, A. van de, te Assen, naar Parkstraat 5, aldaar (tel. ongewijzigd). (168
Krouwel, H. D., te Apeldoorn, tel. gewijzigd in 06760-16620. (171)
Lourens, M., te Apeldoorn, tel. gewijzigd in 06760-12916. (174)
Ruijgh, C., tc Apeldoorn, tel. gewijzigd in 06760-15029. 085)
Rijn, P. van, te Geldermalsen, tel. bureau gewijzigd in 06760-13562. (185)
Schnitkcr, H., van Davis naar San Jacinto (California), 664 South Estudillo, P.,
gcass. met Dr. Wallis, Hemet Vet. Hospital te Hemet (Cal.), 122 N. Girard. (205)
Smits, G. M., te Amsterdam, naar Comeniusstraat 113, .Amsterdam (W-III) (tel.

Sncltin.g, H. B. F., tc Eindhoven, tel. bureau gewijzigd in 27273 t/m 27276. 089)
Staal, J. H., te Sleen (Dr.), naar Boelkenweg 10, aldaar (tel. ongewijzigd), gr. ge-
wijzigd in 851014. (190)
N\'rijburg, Dr. B., te Apeldoorn, tel. gewijzigd in 06760-12145. 098)

Het telefoonnummer van bovenbedoelde inrichting is gewijzigd in 06760-13562. (107)
Openbaar Slachthuis Ie Eindhoven:

De telefoonnummers van bovenbedoelde inrichting zijn gewijzidg in 04900-27273
t/m 27276. (107)

Rigter, I. A. T., te Bcltrum (Gld.), Hoofdstraat 21, tel. 05448-223, (184)
Verhaar, W, M,, tc Ens (N,0,P,), Waterkant .59, te). 05275-538, gr. 588140 (voort-
zetting praktijk J. B. van Dijk). (195)

Nie, C. J. van, le Meppel, tc rekenen m.i.v. 1 maart 1959, tot plaatsvervangend In-
specteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district Groningen/Drenthe. (178)

Op donderdag 4 juni 1959 hoopt collega A. J. G. van \'t Hooft te Vught te 16.15 uur
te promoveren tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift „Keratogenisis
imperfecta hereditaria bovina", (een erfelijk mond- en klauwgebrek bij het rund).
De promotie zal plaats vinden in het Groot .Auditorium van de Rijksuniversiteit te
Utrecht.

In Japan heeft men voor 3 uit Engeland geïmporteerde beren een standbeeld opge-
richt. Ze staan in de tempel Daikoji in de provincie Kanagan. Van de talrijke na-
komelingen van deze beren werden 3000 in het stamboek opgenomen. Deze dieren
hebben bijgedragen tot de economische ontwikkeling van Japan.

Bij onderzoek van een 2-j. Holstein-Friesian stier waarvan 60x per weck gedurende
5 weken zaad werd opgevangen en van 2 oudere stieren bleek dat dagelijks tenminste
7 billioen spermiën geproduceerd worden. Een gemiddeld aantal van 70 billioen sper-
miën werd aangetroffen in de testikels van geslachte stieren, dus het aequivalent van
10 dagen produktie. De vorming van spermiën is continu, maar, wanneer ze niet ge-
cjaculecrd worden, desintegreren ze.

Sedert januari 1955 worden voor nieuw in gebruik genomen stieren op de „N.M.R.
herds" (fokbedrijven waar de melkcontrole volgens de gestelde voorschriften plaats
vindt) gegevens verzameld van de eerste 500 inseminaties. Deze gegevens vormen dc
basis voor het verdere afstammelingenonderzoek. In 1955, 1956 en 1957 zijn 54, 87
en 101 stieren in dit onderzoek opgenomen, waarvan 29, 34 cn 56 Friesians. \\\'an
bovengenoemde 242 stieren hebben 140 de voorgeschreven 500 inseminaties verricht,
waarvoor gemiddeld 8\'/^ maand nodig is geweest.

10e Jaarverg. K.I. Centra in Engeland,
Veeteelt- en Zuivelberichten, 1, okt. 1958, 350.

De vraag naar diepvriessperma is in de laatste jaren toegenomen en de resultaten zijn
verbeterd; ren cn ander blijkt uit onderstaand overzicht:
Periode aantal drachtigheids-

Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Dier-
geneeskunde. Directeur: Prof. Dr. G. Wagenaar

Paratuberculose is een ziekte, die dikwijls aanleiding geeft tot het ontstaan
van koopkwesties. Het lijkt daarom goed een enkel woord aan de diagnos-
tiek en aan de antedatering van deze ziekte te wijden.

Hoewel het klinische beeld van paratuberculose gemakkelijk genoeg te
onderkennen is, valt het vaststellen van de diagnose bij het levende dier nog
niet altijd mee.

De klinische verschijnselen, zoals de sterke vermagering, de onvoldoende
eetlust en de blijvende of recidiverende diarree, zijn voldoende bekend. Het
spreekt wel vanzelf, dat men op deze symptomen alleen de diagnose para-
tuberculose niet kan en niet mag stellen.

Het enige middel om met zekerheid de diagnose paratuberculose bij het
levende dier te stellen is het vinden van de paratuberkelbacillen in de
faeces. Dit is echter in veel gevallen vlugger gezegd dan gedaan. Ondanks
een herhaald onderzoek slaagt men er soms toch niet in de bacteriën in de
faeces aan te tonen.

Gelukkig zijn er nog enkele hulpmiddelen, die ons wat betreft de diagnose
enigszins kunnen helpen. Deze hulpmiddelen zijn de complementbindings-
reactie (C.B.R.) en de Johnine-test.

Sedert 1 januari 1957 stelden wij 51 maal de diagnose paratuberculose. De
diagnose werd in deze gevallen gesteld óf door het vinden van de typische
bacteriën in de faeces óf door middel van de sectie.

Wanneer wij de bovenstaande cijfers bekijken, dan zien wij, dat de C.B.R.
het beste resultaat gaf. Ik geloof dan ook wel te kunnen stellen, dat bij de
klinisch zieke dieren de C.B.R. een goed betrouwbaar hulpmiddel is voor
het stellen van de diagnose. Voor de practicus is dit in zoverre van betekenis,
dat hij bij klinisch verdachte gevallen niet alleen moet volstaan met het
faecesonderzock, maar zeker de C.B.R. moet laten verrichten. Men zal er
verstandig aan doen, de dieren, die de klinische verschijnselen van para-
tuberculose vertonen en waarbij de C.B.R. positief is, te laten opruimen,
ondanks het feit, dat men de bacteriën zelf niet kan vinden.
Voor koopkwesties is het vaststellen van een positieve C.B.R. niet vol-
doende. Men moet daarbij de typische bacteriën in de faeces vinden.
De kans, dat men bacteriën in de faeces vindt, is gezien de bovenstaande
cijfers ongeveer 70%. Dit percentage is alleen maar te bereiken door her-

haald onderzoek te doen. Mogelijk is dit percentage nog wel wat op te
voeren door nog volhardender naar de bacteriën te zoeken dan het aan onze
kliniek het geval is.

Aan de Johnine-test heeft men, zoals uit de bovenstaande cijfers blijkt, voor
de diagnostiek niet veel. Vermoedelijk heeft men meer aan de Johnine-test
bij het koppelonderzoek dan bij het onderzoek van het individuele dier.
Wij doen de Johnine-test altijd als onderdeel van de driehoeks-test. De
normale V-Z tuberculinatie wordt verricht en de Johnine wordt caudaal
daarvan ingespoten, zodanig, dat een gelijkzijdige driehoek ontstaat.
Wanneer men een positieve Johnine-reactie heeft, dan is er zwelling op de
injectieplaats van de Johnine, maar meestal ook op de injectieplaats van de
aviaire tuberculine. De bovine tuberculine veroorzaakt meestal geen of
slechts een uiterst geringe reactie.

Wij zijn uitgegaan van een reactie van 4 mm of meer als positief. Mogelijk
zou de grens ook wel bij 3 mm of meer gelegd kunnen worden.
Het is echter wel duidelijk, dat men het voor de diagnostiek van de klinisch
zieke dieren moet hebben van de C.B.R. en van het faecesonderzoek.
Wanneer men er niet in slaagt bij het klinisch van paratuberculose ver-
dachte dier de diagnose met zekerheid te stellen, d.w.z. door het vinden
van de bacteriën in de faeces, dan moet men het dier laten slachten. Na
de slachting kan door het pathologisch- resp. bacteriologisch onderzoek van
de darmen en van de darmscheilsklieren worden uitgemaakt of de koe al
of niet lijdende was aan paratuberculose.

Is het mogelijk, dat men, door een dergelijk dier te laten slachten, de kans
op het welslagen van een eventuele actie verspeelt?

Art. 1546 B.W. zegt hierover het volgende: „Indien de verkochte zaak, die
verborgen gebreken had, tengevolge van dezelve, vergaan is, valt het verlies
voor rekening van den verkooper, die jegens den kooper gehouden zal zijn
tot teruggave van den koopprijs enz.

Doch het verlies, door toeval veroorzaakt, is voor rekening van den kooper".
In het algemeen wordt aangenomen, en ook Mr. van Doorninck
(1954) doet dit, dat men een dier bij dreigend levensgevaar mag laten
slachten, en dat men dit ook mag doen, als men door slachting een ernstig
verlies aan vleeswaarde kan voorkomen. In dergelijke gevallen kan men het
slachten beschouwen als het vergaan ten gevolge van het gebrek.
Men kan hier echter niet volledig op vertrouwen. Er zijn ook uitspraken,
die er op wijzen, dat men een dier niet zou mogen laten slachten.
Mr. van Doorninck (1954) zegt hiervan dan ook het volgende: „Al-
leen een zéér duidelijke indicatie, die noodslachting rechtvaardigt, mag tot
een zodanig advies leiden en dan nog moet de dierenarts zijn cliënt wijzen
op de mogelijke juridische consequenties".

Wij gaan er aan de kliniek van uit, dat wij mogen adviseren een vermagerd
dier met chronische diarree te laten slachten. Wordt er na de slachting para-
tuberculose geconstateerd, dan is deze slachting gerechtvaardigd geweest,
een langer aanhouden van het dier zou immers een achteruitgang van de
slachtwaarde tot gevolg gehad hebben. Wanneer een dergelijk verdacht dier
na de slachting geen paratuberculose zou blijken te hebben, dan is daarmee
de koopkwestie van de baan. Beleefdheidshalve dient de koper de verkoper
mee te delen, dat hij de gekochte koe zal laten slachten en desgewenst de
verkoper de gelegenheid geven de slachting bij te wonen.

Onze waarneming op klein materiaal, n.1. dat runderen, die aan paratuber-
culose lijdende zijn en daar ook duidelijk de klinische verschijnselen van
\\ertonen, meestal een positieve C.B.R. vertonen, mag zonder meer niet
worden overgebracht op gezonde dieren.

Wij hebben hiervoor geen materiaal. Uit de literatuur blijkt, dat men bij
slachting van klinisch gezonde dieren met een positieve C.B.R. slechts in
80% ])aratuberculeuze veranderingen vindt.

Dit betekent natuurlijk niet, dat er in de overige 20% van de gevallen geen
infectie zou hebben plaats gehad, flet blijft echter mogelijk, dat er ook
a-specifieke C.B.R.\'s kunnen zijn.

Wij zijn dus beslist nog niet zo\\er, dat men uit een positieve C.B.R. bij een
klinisch niet ziek dier, de conclusie mag trekken, dat het dier geïnfecteerd
is. Hier komt nog bij, dat het in de regel lang duurt alvorens een besmet dier
een positieve C.B.R. gaat vertonen.

Een gebrek moet, om als koopvernietigend te kunnen worden aangemerkt,
aan de volgende voorwaarden voldoen.

2. Het gebrek moet het dier ongeschikt of minder geschikt maken voor het
gebruik, waartoe het bestemd was.

Zo te zien kan jjaratuberculose een bij uitstek verborgen gebrek zijn. Alleen
in die gevallen, waarbij het dier erg vermagerd is of duidelijk diarree heeft
bij de koop, kan misschien van „zichtbaarheid" gesproken worden.

Hierna komt de vraag hoe lang men paratuberculose kan antedateren.
In het algemeen houdt men bij infectieziekten rekening met de kortst be-
kende incubatieperiode. Dit gaat echter niet altijd op.

Wij weten, dat een positieve tuberculinatie destijds niet geaccepteerd is als
een koo]3vernietigend gebrek. Eensdeels berustte dit op het feit, dat een
positieve tuberculinatie niet altijd met zekerheid wijst op een infectie, maar
anderszijds op het feit, dat niet alle geïnfecteerde dieren ongeschikt be-
hoefden te zijn voor het gebruik, waartoe zij bestemd waren.
Wij zullen toe moeten geven, dat destijds een geïnfecteerd dier beslist niet
altijd ongeschikt was voor het gebruik, waartoe het bestemd was.
Men gaf in die tijd vrijwel alleen verklaringen af voor dieren met „open"
tuberculose. Ongetwijfeld was deze grens in vele gevallen zéér ten gunste
van de verkoper. Wat de o])en tuberculose betreft hield W e s t e r de ante-
dateringsgrens aan van 2 maanden. W ester geeft zelf toe, dat deze grens
vrij willekeurig was gekozen.

E\\enals bij tuberculose kan men bij paratuberculose onderscheid maken tus-
sen de klinisch zieke dieren en de niet zieke dieren, die toch geïnfecteerd
zijn.

Men heeft bij sectie paratuberkelbacteriën gevonden bij runderen uit kop-
pels, waarin klinisch zieke dieren niet voorkwamen. Men mag hieruit niet
de conclusie trekken, dat paratuberkelbacteriën normaliter in de darmwand
of in de klieren kunnen voorkomen, want men vindt deze veranderingen niet
bij runderen uit Ierland of uit Z.-Australië, beide streken waar de ziekte van
Johne nog betrekkelijk zelden voorkomt.

Het kan vreemd lopen met geïnfecteerde dieren. Zo deelt Hole (1955,
1958) mede, dat in koppels, waar de ziekte klinisch voorkomt op den duur

alle C.B.R.-positieve runderen ook klinisch ziek worden. In andere koppels
daarentegen, waar zelden dieren klinisch ziek worden, kunnen soms veel
dieren voorkomen met een positieve C.B.R., die echter na verloop van tijd
niet ziek worden, maar bij slachting toch wel geïnfecteerd blijken te zijn.
Wat is de oorzaak, dat een geïnfecteerd, klinisch niet ziek dier, plotseling en
onverwachts de verschijnselen van paratubereulose krijgt?
Vele factoren worden in dit verband genoemd, zoals het afkalven, slechte
voeding, hoge melkgift, leverbotinfectie, het weiden op nat laag land, mine-
ralen-deficiëntie enz. In het kort, iedere vermindering van de weerstand zou
een dier klinisch ziek kunnen doen worden.

Men dient echter voor ogen te houden, dat het nooit experimenteel gelukt
is een latente infectie te doen overslaan in een progressieve infectie, waarbij
het dier klinisch ziek wordt.

Men kan het nu zo stellen, dat er naast de infectie bovendien een factor X
nodig is, of een aantal factoren X nodig zijn, om een geïnfecteerd dier
klinisch ook ziek te maken.

Uit het voorgaande volgt, dat men bij koopkwesties te maken heeft met een
drietal feiten, die het probleem niet zo eenvoudig maken.

1. Men kan de geïnfecteerde, klinisch niet zieke dieren niet met zekerheid
aantonen. Een aantal geïnfecteerde dieren zal immers nog geen positieve
C.B.R. vertonen, terwijl omgekeerd het vertonen van een positieve
C.B.R. niet voor 100% bewijzend is.

2. Zelfs al zou men op grond van een positieve C.B.R. vermoeden, dat een
dier geïnfecteerd is, dan wil dit nog niet zeggen, dat het dier klinisch
ziek wordt. In een dergelijk geval wordt een dier dus niet ongeschikt voor
het gebruik, waartoe het bestemd is.

3. Er kunnen factoren zijn, die de overgang van een klinisch niet ziek dier
naar een klinisch ziek dier bevorderen. Deze factoren zijn onvoldoende
bekend en zij kunnen dus ook op het bedrijf van de koper voorkomen.
Het is in een dergelijk geval zeker de vraag, of men de verkoper verant-
woordelijk mag stellen voor factoren of toestanden, die op het bedrijf
van de koper voorkomen.

Op grond van het bovenstaande wordt de incubatietijd van minder belang,
maar toch ook zeker niet zonder betekenis. Deze incubatietijd is in het alge-
meen ongetwijfeld lang. Hoe lang is niet nauwkeurig bekend, evenmin hoe
kort de incubatietijd kan zijn. Men weet echter, dat de ziekte meestal mani-
fest wordt bij volwassen dieren, soms zelfs pas bij oude dieren.
Ten aanzien van de incubatieperiode zijn de volgende feiten bekend.

2. Een kunstmatige infectie lukt meestal slechts bij kalveren, die jonger zijn
dan een half jaar. Toch zijn hierop uitzonderingen. Zo beschrijft Doyle
(1953) een aantal infectieproeven, die ook bij volwassen dieren aan-
sloegen. De tijd tussen de kunstmatige infectie, hetzij met cultures, hetzij
met geïnfecteerd materiaal, en de klinische verschijnselen is lang.
Hagan en Zeissig (1933) zagen bij kunstmatig geïnfecteerde kal-
veren klinische verschijnselen optreden in de periode van 5 maanden
tot 2 jaar na de infectie. Bij kalveren, die graasden in een geïnfecteerd
milieu zagen zij geen verschijnselen binnen 2 jaar.

R a n k i n (1955) zag al na 1 maand bacteriën in de faeces verschijnen,
zonder dat de dieren nog klinische verschijnselen vertoonden. Het is
echter de vraag of men in dergelijke gevallen niet te maken heeft met
een uitscheiding van de ingespoten bacteriën.

3. Op grond van het bovenstaande mag men wel aannemen, dat ook bij
een natuurlijke infectie de incubatietijd betrekkelijk lang zal zijn. Men
weet echter niet hoe kort deze incubatietijd onder bepaalde omstandig-
heden zou kunnen zijn. Ik kan mij voorstellen, dat b.v. een dier met
een enteritis op dat moment meer vatbaar is dan een gezond dier en
daardoor ook snel paratuberculose kan krijgen.

Wanneer wij nu tot de vraag komen hoe lang wij paratuberculose moeten
en mogen antedateren, dan blijkt dit geen eenvoudige vraag te zijn. Wij
weten, dat er ten aanzien van de antedatering geen jurisprudentie is. Toch
moet een dierenarts een verklaring afgeven en hierbij een antedaterings-
periode aannemen. Rr is een tendens om deze periode steeds langer te gaan
nemen. W ester (1927) geeft in zijn boek een periode van 2 maanden
aan, de kliniek antedateert tegenwoordig 3 maanden en er zijn al gezond-
heidsdiensten, die verder gaan. De patholoog-anatoom antedateert lang,
omdat hij weet, dat het proces bij paratuberculose langzaam verloopt, maar
niet omdat de gevonden veranderingen niet sneller zouden kunnen ont-
staan.

Wij weten ook, dat de koper zeker niet geheel vrij is inzake de termijn,
waarbinnen de ziekte moet worden ontdekt. Bij de koop neemt men aan met
een verborgen gebrek te maken te hebben, als het gebrek door de gemid-
delde opmerkzame koper niet kan worden waargenomen. Deze eis blijft na-
tuurlijk ook gelden voor de latere periode. Wil een koper zijn recht van
spreken behouden, dan dient hij het dier gedurende de periode na de koop
goed in de gaten te houden en bij abnormaliteiten een dierenarts te waar-
.schuwen. De verkoper heeft hier recht op. Het mag niet voorkomen, dat
een koe al een maand of langer diarree heeft, alvorens een dierenarts wordt
gewaarschuwd. Bij paratuberculose gaat vaak de vermagering al vooraf aan
de diarree. Ook dit verschijnsel is door de veehouder te onderkennen en het
moet een reden voor hem zijn het dier te laten onderzoeken.

Rekening houdende met al hetgeen hierover reeds naar voren is gebracht
meen ik, dat het gewenst is een antedateringstermijn van 3 maanden aan te
houden en wel om de volgende redenen.

1. Paratuberculose is een langzaam verlopende ziekte. Het is zeker wel aan
te nemen, dat een dier, waarbij zowel op grond van de klinische ver-
schijnselen als op grond van het bacteriologisch faecesonderzock de diag-
nose paratuberculose kan worden gesteld, al ziek was tijdens de koop.

2. Wanneer men deze termijn van 3 maanden aanhoudt, dan dwingt men
daardoor de koper het gekochte dier goed in de gaten te houden en een
deskundig onderzoek te vragen bij de geringste twijfel aan de gezond-
heid van het dier. Zodoende worden de belangen van de verkoper ook
niet geschaad door het onnodig lang wachten met het inroepen van des-
kundige hulp.

3. Een langere termijn acht ik niet wenselijk, omdat het niet uitgesloten is,
dat factoren op het bedrijf van de koper van invloed kunnen zijn op het

ziekteverloop. Het staat te bezien in hoeverre de verkoper hierv oor ver-
antwoordelijk kan worden gesteld.
4. Hoewel er in het algemeen wel gegevens zijn, die wijzen op een lange
incubatietijd, is het m.i. niet bewezen, dat een incubatietijd van minder
dan 6 maanden beslist uitgesloten is.

Niet ieder zal door de bovengenoemde regel bevredigd zijn. Deze regel kan
ook maar een richtlijn zijn, omdat iedere dierenarts zelf verantwoordelijk
blijft voor de door hem afgegeven verklaring. Ik meen echter, dat men op
grond van onze tegenwoordige kennis niet veel anders kan handelen.
Er kunnen echter uitzonderingen zijn, uitzonderingen, waarbij bewezen kan
worden, dat in een bepaald geval langer geantedateerd kan worden. Een
dergelijke uitzondering bestaat er b.v. als men weet, dat een rund afkomstig
is van een besmet bedrijf, terwijl het bedrijf van de koper beslist vrij is. Dit
laatste is nu wel niet zo gemakkelijk aan te tonen, maar wanneer alle dieren
op het bedrijf van de koper een negatieve C.B.R. hebben, is dit toch wel
erg waarschijnlijk.

In het algemeen zal men er goed aan doen niet te veel uitzonderingen te
maken, het werkt maar gemakzucht van de koper in de hand.

Bij de antedatering van paratuberculose doen zich verschillende problemen voor. Aan
de hand van verschillende gegevens wordt voorgesteld de antedateringstermijn van
paratuberculose bij koopkwesties vast te stellen op 3 maanden.

Different problems rise in case of antedating of paratuberculosis. Based on several
data it is proposed to maintain an antedating-term of three months in questions of
trade (redhibition).

Des problèmes différents se présentent en antidatant la paratuberculose. Sur la base
de plusieurs données l\'autcur propose de fixer le terme de l\'antidate ä trois mois en
cas de commerce (rédhibition).

Bei der Antedatierung von Paratuberkulosis gibt es mehrere Probleme, An hand
verschiedener Daten wird vorgesehlagen die Antedatierungsfrist im Handelsverkehr
(Rückgängigmachung eines Kaufes) auf drie Monate zu stellen.

Dissertatie Utrecht, 1954.
D o y 1 e, T. M.: Susceptibility to Johne\'s disease in relation to age. Vet. Ree., 65,
363, (1953).

H a g a n, W. A. en Z e i s s i g. A.: Studies on the control of Johne\'s disease. J. Am.

vet. med. Ass., LXXXII, 391, (1933).
Hole, N. H.: The diagnosis of Johne\'s disease. European Productivity Agency,

Paris. Project 207, 91, (1955).
H o 1 e, N. H.: Johne\'s disease. Adv. in Vet. Science, VI, 341, (1958).
Rankin, J. D.: Experimental Infection in Cattle with M. Johnei. Control of

Johne\'s disease. European Productivity Agency, Paris. Project 207, 71, (1955).
Wester, Verborgen gebreken bij dieren. Utrecht, 1927.

Laboratorium voor Veterinaire Histologie der Rijksuniver-
siteit te Utrecht. Hoofd: Prof. Dr. h.c. L. H. Bretschneider

Deze schets van de ontwikkeling van het dierenarts-beroep in verleden,
heden en toekomst, is gemaakt in het licht van de aard van de natuur-
v^^etenschap, die dit beroep draagt; in het licht van de tijdgeest, die het
omgeeft en in het licht van de situatie waarin de diergeneeskunde zich thans
in Nederland bevindt.

Belangrijk is in de geschiedenis der diergeneeskunde geweest het moment,
waarop voor het eerst gesproken en gedacht werd over „rationele genees-
kunde". De invoering van het begrip „rationaliteit" is een keerpunt geweest.

1. Tevoren bestond de geneeskunde uit een samenstel van als volgt te
karakteriseren onderdelen:

1. een beperkte heel- en verloskunde, empirisch van aard, waarvan het
antiphlogistisch gedeelte en de wondgeneeskunde het verst ontwikkeld
waren.

2. een kruidengeneeskunde, ten dele empirisch van aard, ten dele op voor
ons vaak dwaze apriori-oordelen gevestigd.

3. een zeker niet empirische, wrede tortuurgeneeskunde, die de indruk
geeft terug te voeren te zijn op animistische zienswijzen inzake ziekte.

Voorzover deze geneeskimde empirisch was, is zij zeker niet te verwerpen.
Hoewel „empirie" duidt op een oppervlakkige, vóórwetenschappelijke
kennisname van de natuur en dus niet tot verklaring van de verschijnselen
kan leiden, is zij in de geneeskunde steeds een belangrijke factor geweest
en tot nu toe gebleven. In de geneeskunde is immers verklaren niet het
eerste doel, doch genezen. De spreuk: „wie geneest heeft gelijk", is kort-
geleden nog door een dierenarts aangevoerd (van der Wal, 1958).
Verklaard werd in deze periode slechts zeer weinig. Wat voor verklaring
doorging was doorgaans apriori, niet inductief bedacht en dekt dan
ook praktisch geen feiten van ziekte en genezing. Dit praktisch effekt werd
troi^wens niet eens verlangd. Men verlustigde zich\'in deze speculatieve
ziekteleer en liet zich niet beïnvloeden door het uitblijven van enig effect
in de orde der waarneembare werkelijkheden.

2. De invoering van het begrip „rationaliteit", welke een keerpunt in de
geneeskunde vormde, laat zich als volgt ontleden:

1. De oudste „exacte" wetenschap is waarschijnlijk wel de ontleedkunde
van mens en dier. In de 16e eeuw reeds begon haar ontwikkeling als een
systematisch en accuraat beoefende wetenschap (Vesalius; zie
van den Broek, 1922). Het grootste deel van de medische op-
leiding (en later van de diergeneeskundige) bestond uit de ontleding.
Een gevolg hiervan was, dat de (dier-)geneeskunde (en hetzelfde geldt
voor de biologie) een analyserend karakter kreeg. Ook de ziekteleer

kreeg steeds meer oog voor het locaHsatie-aspect van ziekte, waardoor
men ging spreken (en denken) in termen als „de ziekten van de lever".
(Morgagni; zie W e s t e r, 1939 a) Men verliet, bewust of on-
bewust, het terrein van het individu dat ziek is, om zich te beperken
tot het orgaan of de organen, waarin de ziekte zich het duidelijkst
manifesteerde.

De biologie — en de daartoe behorende pre-klinische wetenschappen
van de (dier-)geneeskunde — beperkte zich tot het deelbaarheids-
karakter van de levende wezens; de ziekteleer sloot zich daarbij aan.

2. Deze eerste beperking leidde gemakkelijk tot een tweede. De verdeel-
baarheid hield niet op bij organen en later cellen (17e eeuw; vooruit-
gang vanaf 1863), maar bleek evenals in de dode natuur mogelijk tot
in moleculen. Het levende wezen bleek gecomponeerd te zijn uit fysisch-
chemische krachten.

De tweede beperking, die biologie en ziekteleer zich oplegden, was deze,
dat zij slechts verklaring zochten in deze krachten. Zij beperkten zich
in haar vraagstelling tot de „causa efficiens", de bewerkende oorzaak,
en deze slechts voor zover zij fysisch-chemisch, d.w.z. waarneembaar en
meetbaar was (D o n n e r, 1957, a). De hoge bloei van de fysica en de
chemie aan het einde van de 19e eeuw bevorderde deze beperking.
Voortaan waren biologie en ziekteleer natuurwetenschappen in de mo-
derne zin van het woord, d.w.z. wetenschappen, die slechts werkten met
deelbare grootheden, met wiskundig bewerkbare grootheden anders
gezegd; ook al was de wiskundige bewerkbaarheid niet aanstonds duide-
lijk, in principe was zij aanwezig; verduisterd slechts door de grote va-
riabiliteit in de eigenschappen der levende wezens. Dit kenmerk, het
wiskundig bewerkbaar zijn, noemt men de rationaliteit van de moderne
natuurwetenschap. Methodes en verklaringen die op dit kenmerk be-
rusten, noemt men rationeel. Weliswaar heeft de biologie zich niet voet-
stoots gewonnen gegeven aan deze rationaliteit, maar al haar pogingen
— middels begrippen als entelechie, vis vitalis, finaliteit — leden schip-
breuk, omdat men deze toch weer trachtte in te voeren in een fysisch-
chemische verklaring van het leven (M eisen, 1955).

3. Deze beperking van de nosologie tot het fysisch-chemische kreeg steun
door de grote toename in de kennis van exogene ziekte-oorzaken (bac-
teriën, virus, toxinen). Men kon hier de fysisch-chemische kracht (het
,,antigeen") aanwijzen, die de ziektetoestand veroorzaakte. Het zo dui-
delijk rationele karakter van deze ziekten is de oorzaak van de grote
bloei, die juist de leer der infectieziekten en de aseptiek bereikt hebben.

3. Uit de indrukwekkende resultaten bleek, dat de bovengenoemde beper-
kingen van de biologie en de nosologie mogelijk waren. Zij leidden immers
tot grote vooruitgang van deze wetenschappen, maar ook tot effectxolle
therapie en preventie van ziekten en effectvolle in-gebruik-name van de
krachten der levende natuur. Die grote effecten worden bereikt, indien zij
rationeel worden nagestreefd, op basis van de wetten van oorzaak en ge-
volg, die in wiskundig bewerkbare grootheden zijn uitgedrukt. Vanwege de
grote en zekere effecten verlangt de moderne (dieren-)arts naar rationele
methodes van therapie en preventie, naar rationele (dier-)geneeskunde;
verlangt ook de moderne landbouw-ingenieur naar rationele methodes tot in
gebruikname van de krachten der natuur, naar rationele landbouwkunde.

Een uiting van dit verlangen is de vraag naar objectieve methodes in de
diagnostiek, waaronder te verstaan zijn methodes, die leiden tot wiskundige,
of althans statistische zekerheid. Door de grote variabiliteit en de complexe
compositie in de levende natuur, vormt het reeds berekenbare gedeelte van
onze kennis nog slechts een klein part. Er blijft dus veel over, wat „slechts"
empirie is in de geneeskunde, hypothese in biologie en ziekteleer.
Dit empirisch, respectievelijk hypothetisch gedeelte weten wij kleiner te
zullen worden ten bate van het rationele. Een bewijs voor het bestaan van
het — natuurlijk niet op een datum te fixeren — keerpunt in de ontwik-
keling der medische kennis, is het feit, dat vanaf de 80-er jaren het woord
„Tierheilkunst" niet meer in gebruik is in Duitsland en geheel vervangen
werd door „Tierheilkunde" (F r ö h n e r, 1954).

Nu wil ik niet de indruk vestigen, dat de diergeneeskunde in haar uitoefe-
ning een strikt wetenschappelijke werkzaamheid is. Ieder beoefenaar van
dit beroep zal erop wijzen, dat bij het stellen van de diagnose, enz. een niet-
rationeel element van het beroep nodig is, wat in moderne woordkeus
„feeling" heet. Weliswaar heeft dit begrip twee componenten. Eén compo-
nent is de som van allerlei ervaringen in het verleden, die wij ons niet meer
bewust zijn, maar die toch ons werk in het heden bevorderen, die ons „hel-
pen" bij de diagnose en de vaststelling van de therapie. De andere compo-
nent is geheel buitenwetenschappelijk: de waarom-vraag kan in vele gevallen
slechts beantwoord worden door een verwijzing naar de menselijke vrijheid,
die steeds nieuw kan combineren en steeds nieuwe wegen kan bewandelen,
die nooit volledig bepaald wordt door hetgeen reeds gevonden is, die Co-
lumbus westwaarts liet varen en Copernicus deed volhouden, die steeds de
mens eerder doet zijn dan de hem vervangende machine. Met een beroep
op de noodzaak van deze „feeling" zal ieder dierenarts, in praktijk of keu-
ring, toch graag van kunst spreken in zijn kunde.

Dat is trouwens een aspect van iedere wetenschap. Alle werkelijk grote re-
sultaten op wetenschappelijk gebied zijn intuitief aangevoeld door hun
bewerkers; een intuïtieve vóórkennis leidde als het ware hun onderzoekin-
gen. En zijn intuïtie en „feeling" in dit opzicht niet gelijke begrippen? Ik
meen, dat deze toestand die de ooit mogelijk geachte zelfstandigheid en
objectiviteit van de rede onjuist doet blijken — berust op de ondeelbare
eenheid van de mens, waarbinnen zich de rede, de ratio, niet laat verzelf-
standigen, maar steeds werkt in eenheid met de andere, zij het minder
duidelijke, vermogens.

Afgezien van hetgeen in deze kleine uitwijding over, laten we maar zeggen,
de kunst in de kunde, gezegd is, kunnen we stellen dat (dieren-)arts en
bioloog tevreden zijn met de beperking, die biologie en ziekteleer zich heb-
ben opgelegd: zich slechts bezig te houden met de natuur, inzover deze uit
wiskundig bewerkbare grootheden bestaat; wiskvmdig bewerkbaar, d.w.z.
berekenbaar; berekenbaar, d.w.z. behandelbaar. Onze wetenschaja ziet de
natuur nog slechts als behandelbare natuur, als voor ons beschikbare na-
tuur. Kennis van deze beschikbare natuur is macht erover (Kwant, 1956).
Deze macht hebben wij in ons beroep nodig. De beperking in onze weten-
schap, die tot deze machtige kennis leidde, is ons dierbaar.
Het is zelfs een vraag of wij allen niet min of meer, bewust of onbewust, de
beperking over het hoofd zien en menen, dat de methode van de moderne
natuurwetenschap de enig mogelijke is, dat er in de natuur niet meer is dan
hetgeen de natuurwetenschappen achterhalen kunnen; m.a.w. of wij niet

de wetenschap van hoe de natuur reageert verwarren met de wetenschap van
wat de natuur is. In de praktijk kan dit tot gevolg hebben, dat wij de na-
tuur alleen nog maar zien als beschikbare energie, als krachtenspel dat be-
schikbaar is voor therapie en preventie en \\oor in-gebruik-name door de
mens. Er zijn echter momenten, waarop deze beschouwingswijze te kort
schiet, waarop deze gezichtsbeperking ons duidelijk wordt. Als wij het in-
treden van de dood van een dier bewust op ons laten inwerken — en meest-
al dwingt het stervensmoment ons daartoe, maar schudden wij ons los, ge-
dwongen door drukte en sfeer van het werk — dan beseft een ieder dat hier
meer plaats vindt dan een plotselinge en geleidelijke omzwaai van allerlei
reactie-systemen. Dat „meer\' is niet te vangen in nieuwe formules, maar
het is er en bewijst ons de grotere volheid van het dier, groter dan die welke
wij fysisch-chemisch kunnen benaderen.

Een ander gevaar is gebleken te zijn de vereenzelviging van de moderne
natuurwetenschap en haar resultaten met het doel van het menselijk bestaan.
Zo in de ban van de aantrekkelijke zekerheid en de duidelijke resultaten,
die de zelfbeperking van de natuurwetenschap heeft bereikt, zien velen in
deze rationele natuurwetenschap het hoogst bereikbare voor de mens. Een
karakteristiek van deze begrenzing vinden we bij de auteur van het boek
„Van Medicijnman tot Geneesheer", de medicus H. VV. H a g g a r d, die in
1951 schrijft: „De gevaren voor de wetenschappelijke geest, voor de vorde-
ringen van de geneeskunde en voor de ongereptheid van de beschaving ko-
men veeleer van de zijde van intelligente mensen, die een rol spelen bij het
vormgeven aan de beschaving, maar die niet zijn opgevoed tot rationeel
denken" (Haggard, 1951). In deze zin wordt rationeel denken de enige
basis voor de ongereptheid van de beschaving genoemd en wetenschappe-
lijke geest en ongerepte beschaving als correlaat gesteld., in een tijd waarin
de resultaten van rationeel denken en wetenschappelijk geest van alle kan-
ten bedreigend op de mens en zijn cultuur inwerken (R u s s e 1).

4. De grote bloei, de uitbreiding van de biologie en nosologie leidde tot
de noodzaak van zich bezig te houden met detailgebieden. Het „delende",
analyserende karakter ervan maakte dit zich specialiseren mogelijk. Het is
een onvermijdbaar uitvloeisel van de moderne wetenschapsopvatting. Ook
in de diergeneeskunde zal dit verschijnsel aanwezig zijn en zich uitbreiden.
Hieronder volgt een beschrijving van het specialisatie-verschijnsel binnen
het gebied van de Nederlandse diergeneeskunde.

1. Van oudsher bestond het in het onderwijs; later — hiermee verbonden
— in het onderzoek aan „veeartsenijschool". Hogeschool en Faculteit.
Oorspronkelijk daarbuiten niet, behoudens dc actixiteiten van hen, die
zich vanwege de gemeen.schap belast zagen met de bestrijding van dc
grote besmettelijke ziekten (Veeartsenijkundige Dienst en voorlopers).

2. Buiten dit verband is de eerste overtuigende specialisatie wel een zeer
sterk afscheidende: de \\ leeskeuring. In de kleinere gemeenten bleef deze
specialisatie in een personele unie verbonden met de praktijk. In de
grotere, stedelijke gemeenten, werd het een eigen, volkomen nieuw be-
roep. Later kregen ook de kleinere gemeenten de volambtelijke keurings-
dierenarts, waarmee de scheiding zich voltrekt.

3. Een specialisatie in de bestrijding van besmettelijke ziekten ziet men bij
de dierenartsen, die werkzaam zijn bij de onderzoekingsinstituten, welke
niet tot de Faculteit behoren, maar wel staatsinstellingen zijn (Centraal

Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam en afdeling Amsterdam;
Rijks-Instituut voor Volksgezondheid). De reeds genoemde specialismen
worden beoefend door ambtenaren-dierenartsen, in dienst van Rijk of
Gemeente.

4. De tot nu toe enige specialisatie, welke vrij beroep is gebleven, is die
in de ziekten van kleine huisdieren.

5. Reeds voor de oorlog begonnen, is na de vrede tot grote ontwikkeling
gekomen, het instituut van de provinciale Gezondheidsdiensten voor
Dieren. De dierenartsen, hieraan verbonden, specialiseerden zich in de
„georganiseerde besmettelijke dierziekte-bestrijding". Later is hier aan
toegevoegd de kimstmatige inseminatie en de steriliteitsbestrijding. Uit-
breiding in de richting van bacteriologie, enz. en pathologische anatomie
vindt plaats.

6. Een tweetal Gezondheidsdiensten, n.1. voor pluimvee en postduiven,
bestaan uit in die richting gesj^ecialiseerde dierenartsen.

a. Melkcontrole en daarbij in dienst staan van privaatrechtelijke orga-
nisaties van industrieën, boeren of slijters.

\\\'erdergaande specialisatie kondigt zich aan; zeker in het praktische vlak.
Vele van de genoemde specialisten zijn zuiver onderzoekers. Er is behoefte
aan specialisten, die hun specialisme werkelijk kunnen beoefenen op een
wijze, die bereikbaar is voor de belanghebbenden, in casu de boeren. De
\\raag is in welk dienstverband deze specialisten zullen komen te staan.

1. Als vrij beroep bestaat er voor de meeste specialismen geen voldoende
financiële basis, naar het schijnt. Indien echter het specialisme als vrij
beroep wel mogelijk is, zal Maatschappij en Faculteit de specialisering en
vrije vestiging moeten stimuleren en mogelijk maken.

2. In dienst van de Staat dienen alleen die specialismen gesteld te worden,
waarvan het zeker is, dat lagere organen van de gemeenschap hen niet
uit zullen voeren.

3. In dienst van handel en industrie verwerven de specialisten niet vol-
doende het algemene vertrouwen.

4. Behalve als vrij beroep lijkt mij het meest gewenste dienstverband van
de dierenarts-specialist: een verbintenis met de organisatie van belang-
hebbenden (in casu boeren), dus met de Gezondheidsdiensten. Hierbij
dient in het oog te worden gehouden, dat deze Gezondheidsdiensten een
functie zijn van de publiekrechtelijke organisatie van de landbouw.
Deze relatie waarborgt ons, dat in hun taak het algemeen welzijn mede
besloten ligt, zodat dit belangrijke deel ook van de diergeneeskundige
functie veilig gesteld is, indien de praktische specialisten in Gezondheids-
dienst-verband komen te werken. Deze tendens is reeds aanwezig en lijkt
mij volledig juist. Over de verhouding tussen de dierenartsen in het
vrije beroep van de algemene praktijk en de specialisten van de Gezond-
heidsdiensten volgt later meer.

De veranderingen, die boven beschreven zijn, rond het keerpunt in de ge-
schiedenis der (dier-)geneeskunde, weerspiegelen zich in de (dieren-)arts
als mens.

1. Vanouds was de arts een persoon, waaromheen een zeer bepaalde sfeer
hing. Die sfeer had iets van magie, van mysterie in zich. Ongetwijfeld stam-
de die sfeer uit een ver verleden, uit animistische tijden. De arts hield niette-
min deze sfeer in stand, b.v. door zijn „potjeslatijn", ervan overtuigd, dat
deze sfeer zijn eer en zijn beloning, maar ook zijn werk bevorderde. Em-
pirisch wist hij reeds van de grote invloed van de suggestie op de zieke. We
zeiden reeds, dat hij empirist was, ook al had hij aan de Universiteit ge-
studeerd. Daar werd hem immers — behalve de niet veel steun gevende
apriori-theorieën — alleen een systematiek van de empirie onderwezen,
naast de allengs belangrijker wordende ontleedkunde. Ongetwijfeld heeft
het magische karakter grote invloed uitgeoefend op de vrijheid van het be-
roep, die eveneens van oudsher gegeven is.

2. Het aanzien is later nog gestegen, doordat de rationaliteit deel ging
uitmaken van de geestelijke bagage van de geneesheer; hij werd een drager
van de Verlichting. Deze rationaliteit was weliswaar nog niet tot zijn be-
roep doorgedrongen, maar schiep niettemin een nog hoger niveau-verschil
met de gemene burger, die zijn hulp inriep. Toen de rationaliteit ook tot het
beroep doordrong, verbeterde deze de resultaten, wat het aanzien van de
arts nog meer verhoogde. De tijdgeest maakte de arts in deze periode (2e
helft 18e eeuw, gehele 19e eeuw) tot de liberale individualist, die echter
door zijn geregelde confrontatie met het grote menselijke leed in die periode,
steeds sociaal bewogen bleef en geen kapitalist werd.

In deze periode komt het zelfstandige dierenarts-beroep op. Tevoren werd
de diergeneeskunde vooral beoefend door smeden en aanverwante lieden.
Het bereikte derhalve in de empiristi.sche periode niet die hoge graad, welke
de geneeskunde wist te behalen. Dit gevoegd bij het feit, dat het object van
de diergeneeskundige zorg (zeker in die periode) veel lager geacht werd dan
de mens, verklaart het veel lagere aanzien van de diergeneeskunde en zijn
eerste beoefenaars, ook toen deze werkelijk voor de beoefening van het vak
opgeleid waren.

Het aanzien van de dierenarts is gaan stijgen vanaf het moment, dat de
rationele geneeskunde, en tegelijk daarmee de rationele diergeneeskunde,
een uitgebreid terrein beheersten. Dit terrein werd — voor wat de diergenees-
kunde betreft juist zo uitgebreid door de bacteriologie en de leer der in-
fectieziekten. Infectieziekten echter waren de gevaarlijkste ziekten voor de
veehouderij. Toen de dierenartsen deze op rationele wijze konden afweren,
keerde het tij en kwam de dierenarts in aanzien (einde 19e eeuw). Veel
heeft ook de verbetering van de verloskunde hiertoe bijgedragen, mogelijk
gemaakt door betere kennis van de anatomische verhoudingen en de asep-
tiek (Wester; 1939, b).

In het begin van de 20e eeuw nam dat aanzien toe, omdat het academisch
milieu, waarin de opleiding gebracht werd, zijn effect op de persoon van
de dierenarts niet miste. Tevens maakte dit milieu ook de dierenarts tot de
liberale individualist, met een sociale inslag door het geregelde contact met
de boeren en een geringe mogelijkheid tot kapitaalvorming door de ge-
regelde agrarische crises.

3. Staan arts en dierenarts in de 20—30-\'er jaren in bijna gelijk hoog
aanzien, een keerpunt is voor beide beroepen bereikt. Nog worden beide ge-
zien als de min of meer \\oorname heren, in wie men niettemin groot ver-
trouwen iieeft, die „dan toch maar komen", als ziekten toeslaan en hun
hulp beleefd gevraagd wordt, op wier werk men geen kritiek heeft, en die
in een zeer persoonlijke verhouding staan tot de patiënt en cliënt, ook finan-
cieel. Nog wordt door henzelf het beroep meer als kunst dan als kunde en
rationaliteit verstaan. Maar de tendens in een andere richting is in die jaren
reeds waarneembaar en deze ontwikkeling vindt in steeds meer versneld
tempo plaats, vooral na de oorlog.

1. Ongetwijfeld heeft de toenemende rationaliteit („ontwikkeling" ook wel
geheten) in de overige bevolkingslagen de afstand in niveau en daarmee
het respect jegens de kundigheid van de (dieren-)arts verlaagd, de
kritiek verhoogd.

2. Nog belangrijker is in deze verandering het feit, dat ook de geneeskunde
is opgenomen in het arbeidsbestel, zoals dat een uitvloeisel is van de
moderne natuurwetenschappelijke stellingname en de daaruit voort-
komende technische instelling van de mensen (Kwant, 1956).
Weliswaar zijn nog niet alle geneeskundige taken erin opgenomen, maar
toch wel zeer vele, via ziekenfondsen en ziekenhuizen, verzekeringen en
ziekencontrole. In al deze verbanden worden medische diensten verricht
tegen vaste betalingen of ten bate van de industriële arbeid.

Deze situatie is nog niet zo sterk in de praktische diergeneeskunde aan-
wezig. Deze kent de opname in het arbeidsbestel alleen nog maar in
de georganiseerde dierzicktenbestrijding, waarin de vrij praktiserende
dierenartsen arbeid verrichten tegen vaste tarieven; verder in de Gezond-
heidsdiensten, waarin dierenartsen in loondienst werken voor de belang-
hebbenden (in casu: boeren). Een aantal practici heeft bovendien nog
een aanstelling bij K.I.-verenigingen.

Deze arbeidsverhoudingen zijn in staat het aureool te doen verbleken
en het niveau-\\ erschil te verkleinen.

3. Behalve de opname in het formele arbeidsbestel is er ook nog de geest
van de tijd, die alle activiteiten opneemt in een arbeidsbestel in ruimere
zin, in een wereld n.1., waarin slechts het nuttige geaccepteerd wordt;
waarin bewezen diensten erkend worden en waarin bereidheid bestaat
tot honorering van deze diensten; maar waarin ook de brenger van het
nuttige recht ojJ erkeiming en honorering vraagt, en de andere partij
recht op dienstverlening eist (Kwant, 1956). In deze sfeer is ook de
(dier-)geneeskundige hulp terecht gekomen. Zij heeft nut en zal gehono-
reerd worden; zij heeft recht op honorering; maar de patiënt en cliënt
hebben recht op hulp. Het is vooral deze nieuwe sfeer, die tot een totale
verandering van de verhouding van patiënt tot arts, cliënt tot dierenarts
leidt. De verzakelijking in de geneeskundige klinieken, rond de specia-
lismen, heeft in de geneeskunde deze sfeer bevorderd. In de diergenees-
kunde zal de sterk gecommercieerde instelling van de boerenstand deze
nieuwe sfeer versneld zijn intrede doen nemen.

In de geneeskunde zal echter, meer dan in de diergeneeskunde, het
magisch-empirisch karakter een volkomen verzakelijking tegengaan,
samen met de groeiende opvatting, dat de mens óók voor de geneeskunde
méér is dan een optelsom van meetbare krachten (D o n n e r; 1957, b).

De vraag, of ook de diergeneeskunde gebaat is met een studie van liet
dier als zelfstandige, niet geheel fysisch-chemisch gedetermineerde tota-
liteit, als „psychische" totaliteit, kan ik niet beantwoorden.

1. Een eerste vraag is, of het vrije beroep zich zal kunnen handhaven.
Als vrij beroep wordt in ons land de algemene dierenartspraktijk en het
specialisme van de kleine huisdieren beoefend. De kenmerken van deze vrije
beroepsuitoefening zijn:

5. vrijheid in de vervulling van de dienstverlening, nodig om de verant-
woordelijkheid te kunnen dragen, m.a.w. een juridische zelfstandigheid,

6. economische zelfstandigheid, teneinde de juridische zelfstandigheid mo-
gelijk te maken,

7. prevalentie van de prestatie zelf bo\\\'en het particuliere opbrengstbelang;
de dienst wordt verleend geheel in het belang van de cliënt zonder dat
het geldelijk belang van de dienstverlener invloed heeft op de werkwijze.

Het zijn de kenmerken, zoals vander Ven (1956) hen heeft geschetst, en
waarvan de laatste drie wel de belangrijkste zijn.

Men zou ook een andere omschrijving kunnen geven, volgens welke een be-
roep vrij dient te zijn, indien het beoogde doel van dat beroep zo belangrijk
is, dat de uitoefening niet afhankelijk mag zijn van beïnvloeding door andere
doeleinden, doch slechts van de eisen, die doel en vakbekwaamheid stellen.
Als invloeden waarvan de beroepsuitoefening vrij dient te zijn, kunnen ge-
noemd worden: de honorering, het verlangen naar een hogere ambtelijke
positie (carrière), naar politieke macht, naar ambtelijke werktijden. Ik
moge hieraan toevoegen, dat al dergelijke omschrijvingen niet geheel vol-
doen en dat het begrip „vrij beroep" — door de zich wijzigende maatschap-
pelijke toestanden — erg onduidelijk is. In ieder geval blijken de genoemde
kenmerken niet krachtig genoeg te zijn om als argument tegen de opheffing
van de vrijheid van het beroep van doorslaggevende betekenis te zijn. Het
Engelse voorbeeld van socialisering van de gehele gezondheidszorg, inclusief
de huisartspraktijk, toont ons dit aan.

Niettemin is de handhaving van het vrije broep een hoogst belangrijke zaak.
Juist in deze tijd, waarin alle menselijke bezigheden in een arbeiclsverhou-
ding, in een verhouding van prestatie en adaequate beloning, van wettelijk
geregelde plicht en recht, geperst worden, is het \\an het grootste belang,

dat er een groep van menselijke bezigheden blijft bestaan, die althans in hun
institutie die arbeidsverhouding niet kennen; die aantonen, dat er andere
mogelijkheden zijn om menselijke verhoudingen vorm te geven.
De handhaving hiervan is slechts mogelijk, indien het vrije beroep wordt
uitgeoefend in een bewonderenswaardige dienstbaarheid. Deze vrijwillige
dienstbaarheid kan de arbeidsverhouding ongewenst maken. Een zeer hoge
morele maatstaf, hoger dan in het verleden, wordt aan het vrije dierenarts-
beroep aangelegd. Deze dienstbaarheid zal niet alleen mentaal aanwezig
moeten zijn, maar ook de boeren duidelijk moeten worden, waarbij voor
ogen gehouden moet worden, dat de boerenstand niet meer onmondig is.
.\\an publiciteit en voorlichting zal meer aandacht gegeven moeten worden,
dictatoriaal optreden zij uit den boze.

2. Ook al kan — naar wij vurig hopen — het vrije beroep van de alge-
mene praktijk blijven bestaan, dan nog zal de arbeidsverhouding, zeker de
mentale (zoals wij die aan het eind van het vorige hoofdstuk schetsten)
toenemen. Maar ook de formele arbeidsverhouding, omdat het wel zeer
waarschijnlijk is — bij uitsluiting van de andere mogelijkheden —, dat het
toenemend aantal specialisaties zijn praktische werkzaamheden in het ver-
band \\an de Gezondheidsdiensten zal gaan uitoefenen. Deze specialisten
van de Gezondheidsdiensten zullen eendeels werk uit handen van de vrije
dierenartsen nemen, anderdeels veel werk juist via hen laten lopen. Dit zal
ongetwijfeld het aantal arbeidsverhoudingen van deze practici vergroten.

3. Vooropgesteld, dat het vrij beroep van de algemene praktijk blijft be-
staan, maar dat in het verband van de Gezondheidsdiensten meer specia-
listen worden opgenomen, waardoor er een samenwerking ontstaat of zich
uitbreidt tussen twee ongelijke machten, waarvan de Gezondheidsdienst de
tijdgeest meer met zich meeheeft dan het vrije beroep; dat alles voorop-
gesteld: is het van het grootste belang dat deze .^menwerking blijft bestaan,
want van haar hangt de voorgestelde ordening specialisten-algemene praktijk
volledig af.

Trachten we een aantal richtlijnen te geven, die deze samenwerking zo goed
mogelijk zidlen maken.

3. Goede voorlichting rond alle activiteiten van de Gezondheidsdienst,
waarbij de vrije practici betrokken zijn.

4. Degelijke voorbespreking van alle activiteiten van de Gezondheidsdienst,
waarbij de vrije practici betrokken zijn, met henzelf of hun vertegen-
woordiging.

5. Berperking tot slechts die activiteiten, welke door de vrije practici niet
goed vervuld kunnen worden (subsidiariteit, soevereiniteit in eigen
kring).

6. Hulp aan de vrije practici, in de vorm van advies, sectie, bacterieel
onderzoek, resistentie-bepaling, enz.

7. Overdracht van specialistische kennis aan de vrije practici, door middel
van cursussen, klinische avonden, demonstraties, enz.

ogen gehouden te worden, dat de vrije practici door hun studie eveneens
competentie hebben op het terrein van het speciaHsme.
De invloed, die de betreffende oprichtende organisaties en de wetgever o])
deze factoren hebben, laat ik hier buiten beschouwing.

2. Volledige erkenning van het bestaansrecht en van het nut van de Ge-
zondheidsdienst en van het recht op uitbreiding, waar nodig, van hun
taak (nieuwe specialismen).

3. Bereidheid om de taken, die in samenspraak met de Gezondheidsdienst
door deze worden toebedeeld, goed te vervullen.

5. Bereidheid om de specialisten van de Gezondheidsdiensten te hulp te
roepen (aspect van eigen dienstbaarheid) en cursussen te volgen.

Hierbij dient door de vrije practici steeds \\oor ogen gehouden te worden,
dat de specialisten van de Gezondheidsdienst meer competentie zullen be-
zitten dan zijzelf, door hun studie en ervaring.

Nog dient opgemerkt te worden, dat voor een goede samenwerking eigen-
lijk wel vereist is dat de Gezondheidsdiensten een provinciaal of regionaal
karakter houden.

4. Indien het nodig mocht blijken, dat de boven omschreven structuur
niet gehandhaafd kan worden, omdat een overschrijding van de bevoegd-
heidsgrenzen door bijv. de Gezondheidsdiensten hiertoe noopt — een vrees
waar momenteel geen aanleiding toe bestaat — dan is het nodig om de
vrijheid van de practici in de algemene praktijk te bundelen in de veel
krachtiger vrijheid van een beroepschap van dierenartsen. Het verlies van
vrijheid door de practici tegenover de dan zo veel grotere bindende be-
voegdheid van het schap weegt niet op tegen het verlies van vrijheid dat
tot de oprichting van het schap aanleiding zou geven (Rapport Gomm.
Mij. V. Dierg., 1957).

5. In hoeverre het verschijnsel van de specialisatie, zoals dat in toenemen-
de mate optreedt, invloed dient uit te oefenen op de vorming van dieren-
artsen door de Faculteit der Diergeneeskunde, is niet gemakkelijk te be-
palen. Deze invloed mag niet apriori ontkend worden en de behoeften van
de maatschappij zullen nauwlettend gevolgd dienen te worden. Trouwens
niet alleen als opleidingsinstituut heeft de Faculteit met de specialisering te
maken, ook als plaats van belangeloze ujetenschapsbeoefening dient zij de
ontwikkeling van de diergeneeskunde te volgen, of beter, te stuwen. De
consequenties van deze stelling te onderzoeken, zou de aard van dit artikel
te buiten gaan.

6. Evenals op het, m.i. in de toekomst belangrijkste, terrein van de ver-
houding tussen vrije practicus en specialisten van de Gezondheidsdienst, zal
ook op andere terreinen de oude individualistische sfeer moeten plaats ma-
ken voor een nauwe samenwerking tussen de dierenartsen. Nergens meer is
het individu in staat alléén zijn werk te verrichten. Gezamenlijke klinieken,
gezamenlijke operatieteams zijn voorbeelden hiervan.

Van groot belang ook lijken mij de onderlinge contacten tussen de practici
en de dierenartsen, die met de vleeshygiëne belast zijn. Voor de practici
moet het abattoir het pathologisch-anatomisch laboratorium blijven; voor
de keuringsdierenartsen moeten de practici de bron blijven van inlichtingen
voor de „levende keuring". Beide groepen dienen de wegen hiertoe te ef-
fenen.¹)

7. De nieuwe verhoudingen, zoals die in het bovengestelde geschetst zijn,
dienen richtsnoer te worden van een hernieuwde opzet van de Erecode van
de dierenarts, waarin dienstbaarheid, vrijheid en onderlinge samenwerking
een grote plaats verdienen te krijgen en waarin de voor de bevordering van
de diergeneeskunde in het algemeen noodzakelijke plichten, ook van de niet
vrij gevestigde dierenartsen, vermeld dienen te worden.

Het artikel bevat een schets van de ontwikkeling van het dierenartsberoep in ver-
leden, heden en toekomst, waarbij als bepalende factoren de aard van de moderne
natuurwetenschappen en de invloed van de tijdgeest worden beschreven. De aard van
de natuurwetenschappen is gelegen in de zelfbeperking tot het wiskundig bewerkbare
in de natuur; de tijdgeest is in het heden en de nabije toekomst gekenmerkt door het
streven naar een berekend arbeidsbestel. Veel aandacht is in het geschrevene besteed
aan specialisatie, beroepsvrijheid en beroepsverhoudingen van de dierenartsen in
Nederland.

This article comprises an outline of the development of the veterinary profession in
the past, present and future. The nature of the modern sciences and the influence of
comtemporary mentality are discussed as determining factors of this development.
The nature of the modern sciences is determined by their limitation to what is mathe-
matically calculable in life; the contemporary mentality is characterized by the
striving after a calculated social order of labour. In the article particular attention
has been paid to specialization, professional freedom and inter-colleagial relations
amongst veterinary surgeons in Holland.

Cet article contient un aperçu de l\'évolution de la profession vétérinaire, dans le
passé, à ce moment et à l\'avenir. Comme des facteurs essentiels de cette évolution
l\'auteur décrit le caractère spécial des sciences naturelles modernes et l\'influence de
l\'esprit de l\'époque. Les sciences naturelles modernes se caractérisent par leur limi-
tation rigoureuse à l\'aspect mathématique de la nature; l\'esprit de l\'époque con-
temporaine est caractérisé, même pour le proche avenir, par une tendance vers un
ordre social de travail, exactement calculé. Dans son article l\'auteur a donné beaucoup
d\'attention au spécialisnie, à la profession libre et aux relations professionelles des vété-
rinaires aux Pays-Bas.

1 De ontwikkeling binnen het specialisme van de vleeshygiëne is in dit artikel
buiten beschouwing gelaten. Deze ontwikkehng is eveneens bepaald door de
rationalisatie van de natuurwetenschap (er bestaat een streven naar objectieve
beoordelingsmaatstaven als kweek, Ph-bepaling, histologisch onderzoek). Doch
ook andere factoren beïnvloeden de vorm van dit specialisme: de economische
en sociale veranderingen in de vleeshandel, de vooruitgang in bedrijfstechniek en
administratie, de verandering in het personeelsbeleid, om maar enkele te noemen.
De aard en invloed van deze factoren zijn voor een niet-deskundige moeilijk te
beoordelen.

Diese Abhandlung skizziert die Entwicklung des tierärztlichen Berufes in der Ver-
gangenheit, Gegenwart und Zukunft und zwar unter dem Gesichtspunkte der Be-
schaffenheit der modernen Naturwissenschaft und des Einflusses des gegenwärtigen
Zeitgeistes. Die Beschaffenheit der Naturwissenschaft ist an ihre Selbstbeschränkung
zur mathematischen Erfassung der Dinge in der Natur gebunden, während sich der
Zeitgeist in der Gegenwart und nächsten Zukunft kennzeichnet durch das Bestreben
nach einer auf .Arbeit beruhenden und berechneten Ordnung der Gemeinschaft. Als
aktuelle und wichtige Themen werden in dieser Abhandlung die Spezialisation, der
freie Beruf und die gegenseitigen Beziehungen innerhalb des Berufes der Tierärtze
in den Niederlanden behandelt.

mensch, deel I, biz. 25; Utrecht (1922).
Donner, A. M., e.a.: De vorming van wetenschappelijke begrippen, biz. 29 v.v.

Fröhner, R.: Kulturgeschichte der Tierheilkunde, 2 Band, biz. 353. Konstanz
(1954).

tot geneesheer, biz. 287. Amsterdam
Kwant, R. C.: Het arbeidsbestel, biz. 9. v.v. Utrecht (1956).
M e 1 s e n, A. G. M. V a n: Leven en niet-leven, biz. 6. Nijmegen (1955).
Rapport betreffende de instelling van een beroepschap voor dierenartsen, door de

betreffende Commissie van de Mij. voor Diergeneeskunde, blz. 11. (1957).
Rus sei, E. J.: Science and Modern life (1955), vertaald: Dämonische Wissen-
schaft. München.
Ven, F. J. H. M. van der: Flet vrije beroep. Leiden (1956).

W a 1, K. G. V a n d e r: Othromin, enkele gedachten en gegevens over dit omstreden

geneesmiddel. Tijdschr. Diergen., 83, 235, (1958).
Wester, J.: Geschiedenis der veeartsenijkunde, blz. 97. Utrecht (1939. a).
Id., blz. 304 v.v. (1939, b).

In Engeland werd een rhinoceroskalf geboren na een drachtigheidsperiode van 16
maanden. De 7-jarige moeder was geslachtrijp op 4 jaar. De tochtigheidperioden
duurden 24 uur met een cyclus van 39 tot 56 dagen.

De bevruchting volgde na behandeling van het mannelijke dier met methyltestosteron,
450 mgr dagelijks per os, gedurende 4 dagen.

In Ceylon werd na een drachtigheidsperiode van 454 dagen in 15 minuten een
giraffekalf geboren. In 75 minuten stond het dier op zijn benen en dronk.

Bij 10.885 rundergeboorten aan het liowa State College waren 317 tweelinggeboorten
en wel 91 beide mannelijk, 75 beide vrouwelijk en 151 van gemengd geslacht.
Het meest kwamen tweelingen voor bij de „Brown Swiss" (8.85%); het minst bij
de Jersey (1.31%).

Onder de tweelingen van gelijk geslacht kwamen 8.6% eeneiige tweelingen voor.
De frequentie van tweelingen neemt toe met de leeftijd van de moeder.
De botervetproduktie in een lactatieperiode volgende op tweelinggeboorten was ge-
middeld ± 10 kg. minder dan die in de vorige lactatieperiode.

Spontane infectie van veldmuizen met Erysipe-
lothrix muriseptica IVonHolzhausen J927J
comb.nov.

Spontaneous infection of continental voles with Erysi-
pelothrix muriseptica (Von Holzhausen 1927) comb,
nov.

Instituut voor Veterinaire Bacteriologie, Faculteit der Dier-
geneeskunde te Utrecht, Directeur: Prof. A. v. d. Schaaf

Op 14 augustus 1957 werden door het Instituut voor Veterinaire Bacte-
riologie van de Plantenziektekundige Dienst Afd. Gewervelde Dieren te
Wageningen 3 dode veldmuizen (Microtus arvalis) ontvangen. Deze muizen
waren afkomstig uit een proef, waarin opzettelijk naar een overbevolking
met veldmuizen werd gestreefd. De dieren werden in perken van 10 x 10 rn.
aangelokt en gevoederd met bladgroenten, aardappelen, voederbieten, gra-
nen, erwten, mais, bloemkool, klaver, gras, graangewas enz. Sinds 1955
waren aan deze populaUe geen muizen van buitenaf toegevoegd. Het was
de experimentoren, de heren van Wijngaarden en Vertregt be-
kend, dat bij deze muizen veel haarmijten en 2 soorten vlooien (Nosopsyllus
fasciatus B o s c. en Ctenophthalmus ssp.) voorkwamen.
Bij sectie vielen onmiddellijk de sterk gezwollen milten op. In de Gram-
preparaten uit hartebloed en organen werden talrijke Gram-positieve staafjes
gezien, die direct sterk aan vlekziekte-bacillen deden denken. Zij lieten zich
op de gebruikelijke voedingsbodems gemakkelijk kweken.
Nadat wij deze bevindingen hadden gedaan werd nogmaals een partij veld-
muizen ontvangen, deels ingevroren, welke in een tijdvak van ongeveer een
maand waren gestorven.

Van de 47 kadavers, die hiervan geseceerd werden, gelukte het in 33 stuks
deze zelfde micro-organismen aan te tonen. Door collega Dr. J. Jansen
Jr. werden enkele van deze kadavers tevens uitvoerig parasitologisch onder-
zocht, waarbij behalve de genoemde vlooiensoorten de volgende parasieten-
soorten werden aangetroffen: Strongyloides sp., Heligmosomoides polygyrus,
Mesostigmata en Anoplura.

Wij hebben niet kunnen vaststellen, welke de primaire factoren zijn geweest,
die aanleiding gegeven hebben tot de sterfte, waarbij in een zo groot aantal
gevallen het nader te beschrijven Gram-positieve staafje, dat verder als stam
„Wa" zal worden aangeduid, is geïsoleerd, en naar het karakter waarvan
een nader onderzoek is ingesteld.

Robert Koch (1878) heeft in een monografie, welke geschreven is in
zijn Wollsteinsche periode, de gevolgen beschreven van het besmetten van
geringe huidscarificaties bij verschillende diersoorten met rottend bloed. De
herkomst van dit bloed (mens of bepaalde diersoort, misschien wel varken)
is door hem niet aangegeven. Hagan en Bruner (1957) vermelden in
hun handboek ten onrechte, dat het muizenbloed was; wel is in latere pas-
sages van muizenbloed gebruik gemaakt. Bij op deze wijze besmette huis-

muizen nam Koch slanke staafjes waar, welke hij in serie van muis op muis
in scarificaties op de oren kon overenten. Bij veldmuizen kon hij op deze
wijze de infectie met de slanke staafjes niet opwekken. Een veldmuis, die met
een mengsel van deze staafjes en Streptococcen besmet was, stierf na 3 dagen
aan streptococcensepsis, terwijl deze Streptococcen op hun beurt bij de huis-
muis geen infectie gaven.

De door K o c h als „Bacillus der Septicaemie bei Mäusen" aangeduide bac-
terie werd door Flügge (1886) in zijn handboek van de naam Bacillus
murisepticus voorzien.

In de periode, onmiddellijk volgende op Koch, zijn door verschillende
auteurs muizensepticaemiebacillen met vlekziekte-bacillen vergeleken; zeer
wel mogelijk waren dit oude stammen van Koch, daar ze deze zelf niet
rechtstreeks uit muizen blijken te hebben geïsoleerd.

Lorenz (1894) bijvoorbeeld maakte bij zijn vlekziekte-onderzoekingen o.a.
gebruik van een muizensepticaemiebacil, waarvan als herkomst alleen is
aangegeven, dat deze afkomstig was van Gaffky (Giessen). Op grond
van zijn onderzoek beschouwde hij deze identiek met de vlekziektebacil: zijn
muizenstam was pathogeen voor duiven; konijnen kon hij er actief mede
immuniseren.

De door Overbeek (1907) aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam
bestudeerde B. murisepticus had hij van het laboratorium Crall ontvangen.
De stam was volkomen apathogeen (geworden?) zelfs voor muizen; agglu-
tinatorisch was geen verschil met vlekziekte-bacillen aan te tonen.
Rosenbach (1909) verenigde in het geslacht Erysipelothrix drie species
n.1. „Erysipelothrix porei" van het varken, „Erysipelothrix erysipeloides"
(sic) van de mens en „Erysipelothrix murisepticus" (sic)i) van de muis.
Hij beschouwde deze als afzonderlijke species.

Hoewel reeds in hetzelfde jaar de zeer subjectieve verschillen door R i c k-
m a n n (1909) zijn aangevallen en deze o]3 overtuigende wijze heeft bepleit
dat de drie soorten bacteriën in wezen tot één species behoorden, heeft zich
het standpunt van Rosenbach weten te handhaven tot in de 6e druk
van Bergey\'s Manual (1948) hoewel auteurs der latere jaren het niet
deelden.

Ook van Rosenbach kan worden gezegd, dat de herkomst van de
muizenstam niet uit zijn publikatie blijkt. Hij kon muizen met vlekziekte-
serum tegen infectie ermede beschutten en duiven met de muizenstam dode-
lijk infecteren. Hij zelf vermeldt n.b. dat I. ü p k e er bij varkens vlekziekte
mee zou hebben opgewekt.

P r e i s z (1913, 1929) geeft aan in het handboek van K o 1 1 e en W a s s e r-
m a n, dat de muizensepticaemiebacil slanker dan de vlekziektebacil zou zijn
(met getekende afbeeldingen).

Volgens Pfeiler (1919) zou L ö f f 1 e r vlekziekte- of muizensepticaemie-
bacillen geïsoleerd hebben uit gestorven proefmuizen, uit levend toegezon-
den huismuizen, veldmuizen en hamsters. Hij vermoedde, dat deze dieren
de kiemen saprophytair herbergden en dat zij tengevolge van de reis aan-
leiding gaven tot ziekte. Waarschijnlijk berusten deze gegevens op een
mondelinge mededeling, op de daarvoor in de oudere literatuur aangegeven
plaats zijn zij niet te vinden.

In analogie met Koch spoot Pfeiler (1919) allerlei rottend orgaan-
materiaal in bij muizen. Alleen op deze wijze maar niet door rechtstreekse
cultuur werden herhaaldelijk „Rotlaufstäbchen" aangetoond. Er wordt niet
aangegev en hoe deze verder werden gedetermineerd. Aangezien dit zelfs ge-
lukte met konijnenlevers en „sämtliche Organe" van cavia\'s is zeer wel mo-
gelijk, dat zijn laboratoriummuizen drager waren van een Erysipelothrix,
hoewel hij zelf niet tot deze conclusie komt.

SchmidtHoensdorf (1931) onderzocht 2 cadavers uit een geval van
sterfte onder wilde huismuizen in een dierentuin. In de organen toonde hij
slanke Gram-positieve staafjes aan, die door hem als vlekziekte-bacillen
werden beschouwd.

Spontane infectie met een Ery.üpelothrix bij tamme huismuizen is beschre-
ven door Balfo urJones (1935). Zij onderzocht alle muizen, die stier-
ven in de fokkerij van het National Institute of Medical Research te Lon-
den. Er was onder deze muizen een geringe sterfte, zodat per 50 muizen op
een gewicht van 12-15 gram er gemiddeld 2 ä 3 stierven. Er. werden in to-
taal 393 muizen geseceerd, waarvan er 59 stuks necrosehaardjes in de lever
hadden. Bij slechts 5 exemplaren, die uit verschillende groepen voort-
kwamen, werd een staafje gekweekt, dat zij als E. muriseptica determi-
neerde.

Bij de andere kadavers werd geen ziekte-oorzaak aangetoond. De met de
bacterie ingezette bonte rij week van de vlekziektebacil af door vergisting
van sucrose, maar de ter vergelijking ingezette vlekziektestammen uit var-
kens deden dit ook. Dit feit werd geconstateerd, maar naar een verklaring
(techniekfout?) is niet gezocht. Bij injectie was de bacterie pathogeen voor
muizen en duiven. Per os konden muizen alleen besmet worden na 36 uur
vasten. Dit komt dus overeen met het niet-endemisch karakter van het
s])ontaan verloop. Hoewel schrijfster zich hierover niet uitspreekt, lijkt het
niet onwaarschijnlijk, dat de waargenomen leverafwijkingen het gevolg zijn
geweest van de ziekte van T y z z e r en dat deze in bepaalde gevallen ge-
predisponeerd heeft voor het tot stand komen van de infecties, waarvan de
bron niet bekend is geworden.

Een Erysipelothrix-\'miecüe onder in het wild levende muizen is door
Way son (1927) beschreven. In 1926 en het begin van 1927 vond in
Californië een grote trek plaats van Californische veldmuizen (Microtus
californicus estuarensis) en van huismuizen (Mus musculus). Tijdens deze
trek werden verscheidene zieke en dode muizen van beide soorten gevonden.
W ay s O n seceerde in totaal 42 veldmuizen en 12 huismuizen. Uit 24 veld-
muizen en 6 huismuizen werd uit hartebloed en organen eenzelfde micro-
organisme geïsoleerd. Het was een slank Gram-positief staafje, dat op grond
van karakteristieke groei op de agar en in de gelatinesteek en van de kool-
hydraatvergisting door de schrijver als een vlekziektebacil werd beschouwd,
terwijl door hem op grond van literatuurstudie op de identiteit van deze
bacil met de B. murisepticus van Koch werd gewezen. De geïsoleerde bac-
terie vergistte dextrose, lactose, galactose en maltose; daarentegen geen su-
crose, dextrine en inuline. Hij was pathogeen voor witte muizen (subcu-
taan en per os), witte ratten (subcutaan) en konijnen (plaatselijke reactie
na inwrijven in scarificaties op het oor, proefopzet in analogie met Koch
(1878)), maar niet voor caviae. Pathogeniteit voor duiven werd niet onder-
zocht.

veldmuizen (zonder wetenschappelijke naam in de lezing te Londen 1883
„fieldmice" genoemd) niet gevoelig zouden zijn voor Erysipelothrix-iniecües.
Echter zullen de bijzondere omstandigheden (trek) bij de spontane sterfte
in Californië predisponerend gewerkt hebben.

Volgens F O r g e O t (1933) zou ook W a t s o n (geen jaartal, geen plaats-
aanduiding) een spontane Erysipelothrix-mfectie onder veldmuizen hebben
beschreven (misschien is W a y s o n bedoeld?).

VV e 11 m a n n (1954) nam proeven met E. insidiosa bij 15 verschillende
soorten Muridae. Terwijl o.a. de huismuis zeer gevoelig bleek te zijn, wer-
den van 29 intraperitoneaal besmette veldmuizen (Microtus arvalis) er
slechts 2 ziek en stierven .Bruine ratten en witte laboratoriumratten waren
moeilijk te infecteren.

Infectie per os met vlekziektebacillen slaat vlg. W e 11 m a n n als regel bij
witte muizen niet aan. Het sterven aan vlekziekte van 2 in zijn proeven per
os besmette witte muizen beschouwt hij als ongewoon.

De Russische onderzoekers Somova en Sergeeva (1957) isoleerden
bij een systematisch onderzoek van 3794 knaagdieren (ratten, muizen, veld-
muizen enz.) llx een Erysipelothrix, waarvan 7 stammen sucrose omzetten
(diersoort niet aangegeven).

Het kortelings verschenen handboek van Gohrs, Jaffé en Miessen
geeft over Erysipelothrix-infcctie bij Muridae geen nieuwe bijzonderheden.
Terwijl in de 6e druk van B e r g e y\'s Manual of Determinative Bacterio-
logy het geslacht Erysipelothrix was bewerkt door Breed, die o.a. de in-
deling in 3 species van Rosenbach handhaafde, is dit gedeelte thans in
de 7e druk volkomen nieuw bewerkt door Langford en Hansen
(1954) naar aanleiding van hun desbetreffende publikatie en congres-
mededeling over een uitvoerig eigen onderzoek van 50 Erysipelothrix-
stammen. Volgens hen zijn de 3 species van Rosenbach éénzelfde soort,
welke zij op grond van de prioriteitsregels niet E. rhusiopthiae noemen,
maar E. insidiosa (T r e v i s a n, 1885) Langford en Hansen 1953.
De naam van T r e v i s a n „Bacillus insidiosis", welke gewoonlijk werd op-
gevat als synoniem van E. muriseptica van Flügge-Koch is namelijk
aanmerkelijk ouder dan de tot dusverre gebruikelijke namen.

B e r g e y\'s Manual rangschikt het geslacht Erysipelothrix in de familie
Coryne-bacteriaceae, waarin het zich van de beide andere daarin opgenomen
geslachten niet-sporevormende Gram-positieve bacteriën (Corynebacterium
en Listeria) onderscheidt doordat het katalase-negatief is. Aangezien zoals
reeds is gemeld dit Genus maar één species bevat is moeilijk een scheidings-
lijn te trekken tussen de eigenschappen van geslacht en soort, zodat b.v. het
niet-splitsen van aesculine thans als eigenschap van het geslacht wordt be-
schreven.

Voor de soort E. insidiosa worden verder o.m. de volgende culturele eigenschappen
vermeld:

Op tellurietagar na 24 uur speldepuntgrote grauwe, eerst na langere groei grotere

gitzwarte kolonies.
Bouillon licht troebel met sediment.
Lakmoesmelk onveranderd.
Geen indolvorming.
H2S vorming.

Bij zeer gunstig basismedium kan zuur gevormd worden uit xylose, arabinose, man-

nose, maltose, cellobiose en melibiose.
Gewoonlijk geen zuurvorming uit glycerol, sorbitol, mannitol, inositol, rhamnose, su-
crose, trehalose, melezitose, raffinose, amylum, inuline en salicine (n.b. de 6e druk
vermeld ook het niet vergisten van dulcitol).
Geen aesculinesplitsing.

Bij de pathogeniteit wordt vermeld, dat duiven en muizen gevoelig zijn voor experi-
mentele infectie.

Deze beschrijving, berustende op een studie van 50 stammen, komt overeen
met die van T a f f a n y (1955) van 20 stammen en van W i x en W o o d-
bine (1955) van 44 stammen, waarvan o.a. ook vermeld wordt, dat deze
allen sucrose en aesculine negatief zijn.

In verband met deze eigenschappen kan dus worden geconcludeerd, dat
de door Balfour Jones en door W a y s o n geïsoleerde bacteriën E.
insidiosa geweest zijn.

Daarentegen is een andere spontane septicaemische infectie door Gram-
positieve staafjes beschreven door GertrudvonHolzhausen (1927)
terwijl door Hammerschmidt (1927) met deze bacterie verdere
onderzoekingen zijn verricht. Het betrof een spontane sterfte, toevallig op-
tredende onder experimenteel met lyssa besmette proefmuizen in het Hy-
giënisch Instituut te Graz. De oorzaak van deze infectie was een 1,2—1,5 ju.
lang Gram-positief staafje met neiging tot dradenvorming, waarbij Von
Holzhausen in analogie met Corynehacterium diphteriae meer inten-
sieve kleuring aan de uiteinden meende te constateren, welke zij echter niet
volgens N e i s s e r contrasterend kon kleuren.

Deze bacterie vormde geen kapsel, geen sporen, was onbewegelijk, met geselkleuring
waren geen gesels aan te tonen, was niet zuurvast en groeide met fijne groei op de
agar bevorderd door serumtoevoeging. Er werd een gelatinesteek ingezet, waarvan
het resultaat wordt beschreven als gelijkende op miltvuur, met dit verschil, dat de
uitlopers in de diepte niet zwakker ontwikkeld waren dan die aan de oppervlakte.
Verder wordt aangegeven: lakmoesmelk zuur maar niet gestold, groei op aardappel,
geen indolvorming, wel HaS vorming, zuurvorming uit glucose, fructose, galactose,
maltose, lactose, sucrose, inuline en mannitol, niet uit arabinose en isodulcitol.
De katalase-rcactie, welke bij de thans geldende indeling voor een Gorynebacterie
positief moet zijn, is niet verricht.

De bacterie van Holzhausen was experimenteel pathogeen voor muizen,
niet voor caviae, ratten, konijnen en honden. Op een haas (konijn?) werd
een immuunserum gemaakt, dat muizen passief beschutte, zelfs als het na
de experimentele infectie werd ingespoten (agglutinatietiter 1:5000). Met
duiven werden geen proeven verricht.

Hammerschmidt stelde voor om deze bacterie Corynehacterium
rnurisepticum te noemen. Hij onderzocht de pathogeniteit en de patho-
logische anatomie. Zelfs bij cutane infectie met minimale hoeveelheden was
de bacterie virulent.

Blijkens de beschrijving geleek deze bacterie van Holzhausen in vele
opzichten op de vlekziektebacil. Hij week echter o.a. af in de vergisting van
sucrose, mannitol en inuline en de zuurvorming in lakmoesmelk.
Holzhausen en Hammerschmidt hebben deze overeenkomsten
niet opgemerkt en daardoor geen vergelijking met vlekziektebacillen of z.g.

muizensepticaemiebacillen gemaakt. Zij hebben deze waarschijnlijk niet
gekend, vergelijk hun tastende omschrijving van de lampewissergelatine-
steek, hoewel zij zich hierover in K o 1 1 e en W a s s e r m a n n\'s Handboek
2e druk 1913 (artikel van Preisz) gemakkelijk hadden kunnen oriën-
teren.

Het blijkt niet uit de literatuur, dat latere onderzoekers deze bacterie van
Holzhausen opnieuw geïsoleerd hebben. Bergey\'s Manual plaatst hem
in het genus Corynebacterium.

Vallée en Levaditi (1957), die hem alleen uit literatuurbeschrijving
kenden, spraken zich aldus uit: „Nous avons omis volontairement dans
rénumération des corynébactéries pathogènes pour la souris „type kutscheri"
le C. murisepticum de Holzhausen. Il présente de telles différences avec les
précédents qu\'il mérite une place à part".

Het uit verscheidene veldmuizen uit de proef te Wageningen gekweekte
microörganisme, waarvan verschillende culturen werden bestudeerd, welke
onderling volkomen overeenstemden, wordt door ons in dit artikel voor-
lopig aangeduid met stam „Wa".

Het is een onbeweeglijk slank Gram-positief staafje, dat wat morfologie be-
treft overeenkomt met E. insidiosa, en dat in vitro soms neiging heeft tot
langere elementen uit te groeien. Groei op agar als fijne dauwdruppeltjes,
in de gelatinesteek duidelijke lampewisservorm. De katalasereactie is nega-
tief. In Warren-Crowe medium wordt zuur gevormd uit glucose, galactose,
maltose, lactose, sucrose, fructose, mannose en dextrine. In Hottinger-
glucosebouillon wordt zuur maar geen- gas gevormd. In Warren-Crowe
medium treedt geen vergisting van mannitol, inutol, rhamnose, arabinose,
inositol, xylose, trehalose, raffinose, salicine, sorbitol, dulcitol en glycerol op.
In lakmoesmelk wordt zuur gevormd. Er is geen indol-, wel H2S-vorming.
Aesculine wordt in de bloedaesculine-plaat gesplitst (controle: L. mono-
cytogenes positief, E. insidiosa negatief). Op de kaliumtellurietplaat worden
na 24 uur zwarte kolonies gevormd ter grootte van Listeria-kolonie, dus veel
groter en zwarter dan van E. insidiosa.

Met twee therapeutische vlekziektesera, afkomstig van de Rijksserum-
inrichting en de Behringwerke, werden met levend antigeen van een verse
muispassagecultuur agglutinaties verricht. Deze titers van deze sera t.o.v.
, Wa" bedroegen beide 1 :1600, ten opzichte van E. in.ndiosa stam „Venlo"
(zie verder) 1:6400 en t.o.v. 2 van de Rijksseruminrichting verkregen stam-
men 1:6400 en 1:12800. De titergrens van de sera werd dus met stam
„Wa" niet bereikt.

De volgende dierproeven werden verricht tnet stam „Wa". In sommige ge-
vallen, waar dit is aangegeven werd daarnaast gebruik gemaakt van de zeer
virulente E. insidiosa stam „Venlo", geïsoleerd uit een varken op het abat-
toir te Venlo.

1. Met een orgaansuspensie \\an een veldmuis waarin de Gram-positieve
staafjes waren aangetoond werden 5 witte muizen subcutaan ingespoten.
Deze stierven alle aan de infectie na 3 tot 6 dagen.

2. Met een orgaansuspensie van een veldmuis, die bacteriologisch negatief
was, werden eveneens 5 witte muizen inge.spoten. Deze bleven alle in
leven.

3. Drie witte muizen werden bij de muizen uit proef A 1 geplaatst. 4 dagen
nadat deze met positief orgaanmateriaal waren ingespoten in de glazen
pot, waarin ze gedurende die tijd hadden verbleven. Twee ervan stierven
4 dagen na het begin van de contactinfectie, beide waren bacteriologisch
positief.

4. Drie witte muizen werden in overigens onbesmet milieu in contact ge-
bracht met één zieke muis uit A 1, eveneens 4 dagen na de infectie Eén
van deze stierf 4 dagen later met positieve sectie.

1. Vijf witte muizen werden sucutaan ingespoten met 0,05 cc 24 uur ge-
groeide serumbouilloncultuur. Alle stierven in 5 tot 7 dagen, cultuur
positief.

2. Vijf witte muizen werden 5 dagen na de injectie van groep A // 1 in
besmet milieu bij deze dieren geplaatst. Alle stierven 3 tot 9 dagen later,
cultuur positief.

3. Vijf muizen werden in dezelfde glazen pot geplaatst, waarin de muizen
uit A ƒƒ 1 en 2 ziek waren geweest en gestorven, nadat de laatste muis
gestorven was. Al deze dieren bleven in leven en waren bij subcutane her-
besmetting 13 dagen later nog alle gevoelig en stierven tengevolge van
deze herbesmetting.

4. Als controle op verschillende der volgende proeven zijn eveneens muizen
ingespoten. Alle ingespoten muizen zijn gestorven ten gevolge van de
infectie.

la. Twintig witte muizen werden subcutaan ingespoten met 0,3 ccm thera-
peutisch vlekziektcserum van de Rijksseruminrichting en een uur daar-
na intraperitoneaal besmet met 0,01 ccm 24 uur gegroeide serum-
bouilloncultuur stam „Wa".

lb. Vijf witte muizen werden als controle tegelijkertijd op dezelfde wijze
besmet zonder voorbehandeling.

N.B. Met E. insidiosa stam „Venlo" was het resultaat bij overeenkomstige
proefopzet:
20: 2 (3 en 4 dagen)
5:5 (2, 3, 3, 3 en 3 dagen)

B. PROEVEN MET VELDMUIZEN (MICROTUS ARVALIS)
I. Met veldmuizen van onbesmette herkomst.

1. Vijf veldmuizen uit Flevoland werden subcutaan besmet met 0,05 ccm
cultuur stam „Wa", dezelfde als gebruikt in A ƒ/ 1. Alle dieren stierven
5 ä 8 dagen na injectie, cultuur positief.

2. Vier veldmuizen uit Flevoland werden voor contactinfectie in het be-
smette milieu bij proef B I 1 geplaatst. Deze dieren waren alle 22 dagen
later nog in leven. Na subcutane herbesmetting stierven alle in 5 ä 9
dagen met positieve sectie.

6 gezonde muizen uit de proef te Wageningen werden subcutaan met 0,05
ccm cultuur besmet als in B ƒ 1. Alle stierven in 5-8 dagen met positieve
sectie.

I. Te Wageningen waren twee witte ratten per os besmet door hen te
laten bijten in een tampon, waarin men één van de zieke muizen had
laten bijten. Deze ratten zijn naar ons opgezonden en zijn beide met
positieve sectiebevinding gestorven.

II. Drie beige gekleurde ratten afkomstig van de proefdierfokkerij TNO
werden intraperitoneaal besmet met 0,3 ccm 24 uur oude serum-
bouilloncultuur van stam „Wa".

Ongeveer 4 dagen na de injectie werden deze dieren stijf en pijnlijk;
diverse gewrichten van de extremiteiten waren gezwollen. Eén van de
dieren stierf na 10 dagen, de beide anderen zijn spontaan hersteld. Uit
hartebloed, lever, milt, nier en uit de tarsaalgewrichten (geen andere
gewrichten geënt) van de gestorven rat is stam „Wa" teruggekweekt
(isolatie op voedingsbodem met Abro).

III. Twee andere ratten van dezelfde herkomst als in II werden met 0,3
ccm van dezelfde cultuur in de bek ingedruppeld (hierbij is aspiratie
niet uitgesloten).

Zij zijn beide gestorven, respectievelijk na 13 en 18 dagen. Uit bloed,
organen en tarsaalgewrichten is het bij één gelukt stam ,,Wa" te
kweken, het andere dier was door ingetreden bederf ongeschikt voor
volledig onderzoek; wel werden microscopisch in de tarsaalgewrichten
talrijke karakteristieke Gram-positieve staafjes gezien.

N.B. Ook met E. insidiosa stam „Venlo" gelukt het bij ratten op
overeenkomstige wijze dezelfde ziektebeelden op te wekken;
hierover wordt afzonderlijk gepubliceerd.

Twee caviae werden subcutaan ingespoten met 1 ccm van dezelfde cul-
turen als gebruikt in A ƒ/ 1. Deze dieren hebben geen ziekteverschijnselen
vertoond.

Een konijn werd subcutaan met de cultuur van A 11 1 ingespoten, het ver-
toonde geen ziekteverschijnselen.

Vier duiven werden intramusculair met 0,05 ccm van de cultuur van A II 1
ingespoten. Geen van deze duiven vertoonde ziekteverschijnselen. Herbesmet
na 60 dagen met de virulente E. mji^/ioja-cultuur stam „Venlo" bleken alle
onverminderd gevoelig en zijn gestorven. In het verdere verloop van het
onderzoek zijn nog 2 duiven ingespoten, welke evenmin stierven.

Voor deze proeven werden zelfgefokte varkens van ongeveer 80 kg gewieht gebruikt.
Naar aanleiding van nog niet gepubliceerde experimenten was het ons bekend, dat
varkens van deze stam na voorbehandeling gedurende enkele dagen met 60E corthro-
phine Z intramusculair zeer gevoelig zijn voor intraveneuze infectie met E. insidiosa,
welke infectie één onzer door injectie in de V. cava anterior (Jaartsveld, 1958)
pleegt te verrichten.

0.a. waren vijf varkens op deze wijze besmet met E. insidiosa stam „Venlo". Bij
alle dieren sloeg de infectie aan, wat kon worden bewezen door op het hoogtepunt
van de infectie een haemocultuur in saponinebouillon uit de V. cava anterior aan te
leggen. Drie van deze varkens zijn gestorven, waarvan één ondanks serumbehandeling.
Twee genazen na behandeling met vlekziekteserum intraveneus en penicilline. De
gevoeligheid van deze stam was zelfs zo groot, dat zonder cortrophine en alleen met
de scarificatiemethode van Dinter en Fortner vlekziektesepsis was op te wekken.
Bijzonderheden hierover worden nader gepubliceerd.

1. Twee varkens no. 497 en 498 werden op 4 achtereenvolgende dagen
intramusculair met 60E cortrophine Z ingespoten. De dag volgende op
de laatste injectie werden zij intraveneus besmet met 1 ccm van een 24
uur oude serumbouilloncultuur stam „Wa". Vijf muizen, die met de-
zelfde cultuur besmet werden, stierven alle. Klinisch hebben deze var-
kens geen verschijnselen vertoond, de temperatuur is normaal gebleven.

Vier weken later werden deze zelfde varkens nogmaals 3 dagen met
cortrophine behandeld en de dag na de laatste injectie besmet met 1
ccm 24 uur oude serumbouilloncultuur van de virulente E. insidiosa
stam „Venlo". Tengevolge van deze herinfectie rnet vlekziektebacteriën
liep bij beide varkens de temperatuur op tot 40,8° C. op de derde, res-
pectievelijk vierde, dag na de infectie. Er werd op het moment van deze
sterke temperatuursstijging uit de V. cava anterior een haemocultuur
aangelegd en in aansluiting op deze punctie intraveneus 100 ccm vlek-
ziekteserum R.S.I. ingespoten. De haemocultuur was positief op E.
insidiosa (met karakteristieke bonte rij: negatieve sucrose enz.). De
temperatuur daalde onmiddellijk in aansluiting op de seruminjectie,
b. Tezelfdertijd waren met dezelfde vlekziektecultuur „Venlo" 2 controle-
varkens no. 507 en 508 na voorbehandeling intraveneus besmet op de-
zelfde wijze. Ook deze controlevarkens reageerden met algemeen ziek-
zijn en koortstop, welke prompt op vlekziekteserum reageerde.

dat veldmuizen, ook die uit het besmette milieu te Wageningen kwamen,
door subcutane injectie met een geringe hoeveelheid cultuur dodelijk waren
te infecteren (B /, 1 en II).

Contactinfectie gelukte daarentegen niet, terwijl de daarvoor gebruikte
dieren later wel gevoelig bleken voor subcutane herinfectie (B 7, 2). Moge-
lijk spelen bij de spontane overbrenging ectoparasieten een rol.
Witte muizen waren voor 100% gevoelig voor infectie per injectionem
(A ƒ, 1; A ƒ/, 1; A II, 4), terwijl ook contactinfectie gelukte (A I, 3;
A ƒ, 4; A ƒƒ, 2). Indirect contact gaf geen resultaat (A ƒ/, 3). De incubatie-
tijd bij contact bedroeg 3 tot 9 dagen. Vlekziekteserum beschutte een be-
langrijk percentage der daarmede behandelde dieren tegen infectie met
stam „Wa" (A ƒƒƒ).

Ook voor ratten zijn de bacteriën pathogeen. Maar de infectie is niet steeds
dodelijk. Hierbij kunnen beelden van polyarthritis verkregen worden even-
als die, welke bij vlekziekteinfectie van ratten zijn waargenomen (D en E).
Bij duiven was door intramusculaire infectie geen pathogeniteit aan te
tonen (F).

Bij varkens waren eveneens geen ziekteverschijnselen op te wekken. Hierbij
werd gebruik gemaakt van intraveneuse infectie gecombineerd met een
cortrophinebehandeling, een methode waarvan ons in andere proeven is
gebleken, dat een infectie met een virulente E. insidiosa onder deze omstan-
digheden altijd aanslaat (G).

Bij de duiven en de varkens, waarbij geen ziekteverschijnselen werden op-
gewekt, ontwikkelden zich na de injectie ook geen immuniteit tegen her-
infectie met E. insidiosa.

Uit in dit artikel nog niet opgenomen proeven menen wij echter te moeten
verwachten, dat met cultuur van de stam „Wa" en vlekziekteserum simul-
taan ingespoten muizen, wel actieve immuniteit tegen E. insidiosa zouden
ontwikkelen.

Indien in een beperkt milieu bij een bepaalde diersoort overbevolking ont-
staat, kan door het verbreken van het natuurlijk evenwicht ziekte en sterfte
optreden. Uit een dergelijk geval van sterfte bij overbevolking van veld-
muizen kweekten wij het Gram-positieve staafje „stam Wa". Daar wij dit
uit slechts 33 van de 47 onderzochte kadavers isoleerden, maakt het de in-
druk, dat naast de infectie met stam Wa nog andere factoren bij het tot
stand komen van de sterfte een rol hebben gespeeld. Voor deze gedachten-
gang pleit ook, dat het ons niet gelukte door middel van met cultuur be-
smette veldmuizen contactinfectie onder laboratoriumomstandigheden tot
stand te brengen, terwijl dit onder dezelfde omstandigheden met witte mui-
zen wel gelukte. Het bleek echter, dat geen staafjes bevattend orgaan-
materiaal van spontaan gestorven veldmuizen (proef \\ 1,2) althans voor
witte muizen niet pathogeen was. Daarentegen was met cultuur even ge-
makkelijk ziekte op te wekken als met staafjesbevattende orgaansuspensie.

Bij ons verder onderzoek hebben wij ons in hoofdzaak bepaald tot de plaat-
sing van de door ons geïsoleerde kiem in het bacteriologische systeem.
Op grond van de door ons geciteerde literatuur diende, alvorens nog niet
beschreven mogelijkheden te overwegen, te worden onderzocht of wij hier
te maken hadden met één der beide slanke. Gram-positieve bacteriën, waar-
van bekend is, dat zij spontane ziekte bij muizen kunnen geven, n.1. de

inuizensepticaemiebacil van Koch en Corynebacterium murisepticum
van VonHolzhausen.

Van de muizensepticaemiebacil van Koch kan uit de literatuur worden
geconcludeerd, dat hij pathogeen was voor duiven en waarschijnlijk voor
varkens; de meeste handboeken der latere jaren beschouwen hem als iden-
tiek met de \\erwekker van de varkensvlekziekte of op zijn minst daarvan
cultureel noch serologisch te scheiden (Topley en Wilson, 1929 en
volgende drukken t.m. 1955), Forgeot (1933), Merchant (1946),
Jordan en Burrows (1946), Manninger en Moscy (1954),
Hall mann (1955) en H a g a n en B r u n e r (1957).
Bergey\'s Manual, dat deze bacterie nog lang als afzonderlijke species
opnam, rekent thans ook, dat deze bacterie identiek is met E. insidiosa.
De door B a 1 f o u r-J o n e s en door W a y s o n uit muizen gekweekte bac-
teriën zijn o.i. als E. insidiosa te beschouwen, n.1. op grond van de patho-
geniteit voor duiven resp. het niet vergisten van sucrose.
Ondanks de morfologische gelijkenis, de lampewissergroei in de gelatine-
steek, de fijne groei op agar, de negatieve katalasereactie, het niet vormen
van indol, het vormen van H2S, de vergisting van glucose, galactose, fruc-
tose en lacto.se, het niet vergisten van diverse andere koolhydraten, de patho-
geniteit van muizen per injectionem en de serologische verwantschap onder-
scheidt stam „Wa" zich zeer duidelijk van E. insidiosa, zoals deze wordt
beschreven door Langford en Hansen en eerdere auteurs en door
ons zelf is bestudeerd. Karakteristieke verschillen zijn: zuurvorming uit
sucrose, zuurvorming in lakmoesmelk, omzetting van aesculine, zware zwart-
gekleurde groei op de kaliurntellurietplaat en het niet-pathogeen zijn voor
duiven en varkens. Ook wordt met vlekziekte-serum bij stam „Wa" geen
agglutinatie tot de titergrens verkregen. Stam „Wa" is dus geen E. insidiosa.
Van Corynebacterium murisepticum van Von Holzhausen kon niet
over een cultuur voor vergelijkend onderzoek worden beschikt, zodat ge-
noegen moest worden genomen met de uiteraard niet meer moderne bijna 30
jaar oude beschrijving.

Met deze bacterie blijken overeen te komen de morfologie, de karakteristieke
groei in de gelatinesteek, de zuurvorming in de lakmoesmelk, het niet vor-
men van indol, de HoS-vorming, de vergisting van glucose, galactose, fruc-
tose en sucrose, het niet vergisten van arabinose en de pathogeniteit voor
muizen. Dat wil dus zeggen alle beschreven eigenschappen behalve twee
vergistingen, n.1. van mannitol en van inuline, die bij ons negatief waren.

Mogelijk is hier het in Bergey\'s Manual 7e Ed. bladz. 3 gestelde van toepassing:
„The student should be warned not to take descriptions in the Manual too literally
or too rigidly. Descriptions are usually drawn to represent average findings. Especially
among bacteria characteristics such as sugarfermentations, gelatinliquefaction, pre-
sence or absence of flagellae and other things may vary within a species. Sometimes
these variations arc due to slight, possibly unrecognized variations in the techniques
used in determining these characters."

Wij zijn er dan ook van overtuigd, dat onze stam „Wa" dezelfde bacterie is,
welke door Von Holz hausen in 1927 is geisoleerd uit laboratorium-
muizen en op vrij willekeurige gronden in het geslacht Corynebacterium is
geplaatst.

Deze plaatsing, welke waarschijnlijk geschiedde bij gebrek aan kennis van
de eigenschappen van het genus Erysipelothrix dient nader in beschouwing
te worden genomen.

De door ons onderzochte bacterie gehjkt morfologisch sterk op Erysipelo-
thrix insidiosa, heeft evenals deze neiging tot het vormen van filamenten en
geeft de lampewisservormige groei in gelatine, welke vroeger aanleiding is
geweest om het Genus Erysipelothrix, in tegenstelling tot de beide andere
Genera in de Familie Corynebacteriaceae namelijk Corynebacterium en
Listeria, als microaerophiel te beschouwen (Bergey\'s Manual 6e druk).
Hij heeft verder vele culturele en biochemische eigenschappen met de type
species E. insidiosa gemeen en is daarmede serologisch verwant. Daaren-
boven is hij katalasenegatief.

Op grond van de definitie is daarom stam „Wa", de Corynebacterium muri-
septicum, van V o n Holzhausen, geen Corynebacterium en evenmin
een Listeria, maar behoort tot het geslacht Erysipelothrix.

Alleen wat betreft de aesculine-hydrolyse wijkt hij af van de thans gelden-
de definitie. Het niet splitsen van aesculine is in feite gebaseerd op de
eigenschappen van slechts één species. In de 6e druk troffen wij het niet
splitsen van aesculine wel aan als eigenschap van E. rhusiopathiae, maar niet
van het geslacht.

De plaatsing in het Genus Erysipelothrix is tevens in overeenstemming met
zijn pathogene eigenschappen. Evenals bij Erysipelotthrix insidiosa verloopt
de infectie onder het beeld van acute sepsis, waarbij talrijke bacteriën in
bloed en organen in de rechtstreekse preparaten zijn aan te tonen (veld-
muizen, muizen) of als van polyarthritis (ratten). De Gorynebacteriën
daarentegen geven als regel gelocaliseerde afwijkingen, dikwijls gevolgd
door toxische processen.

Bij de naamgeving doet zich de moeilijkheid voor, dat de naam E. muri-
septica (Flügge)Rosenbach nog tot in de 6e editie van B e r g e y\'s
Manual wordt gebruikt voor de onvoldoende beschreven bacterie van
K O c h, die thans niet meer als afzonderlijke species erkend wordt en blij-
kens het voorgenoemde niet met stam „Wa" overeenkomt.

Desondanks aarzelen wij niet om als naam van het door ons uit veldmuizen
geïsoleerde staafje stam „Wa" te aanvaarden de naam Ery.üpelothrix muri-
septica (v o n Holzhausen 1927) comb. nov. De volgens de regels der
nomenclatuur toe te passen auteursvermelding dient voldoende te zijn om
begripsverwarring te voorkomen.

„Corynebacterium murisepticum" werd in 1927 voor het eerst door Von
Holzhausen uit sterfte bij laboratoriummuizen gekweekt. Dezelfde
bacterie werd door ons opnieuw geïsoleerd uit een sterfte in een kolonie van
veldmuizen (Microtus arvalis), welke voor experimenten betreffende over-
bevolking werd gehouden.

Uit een aanvullende bestudering der eigenschappen bleek, dat deze kiem niet
tot het Genus Corynebacterium behoort, maar tot het Genus Erysipelothrix.
Hij onderscheidt zich van de vlekziektebacil E. insidiosa (en dus ook van de
muizensepticaemiebacil van Koch) door zuurvorming in sucrose en lakmoes-
melk, hydrolyse van aesculine, zware zwartgekleurde groei op de telluriet-
plaat en niet pathogeen zijn voor duiven en varkens. Hij is dus een afzon-
derlijke species, zodat zijn naam moet luiden Ery.npelothrix muriseptica
(Von Holzhausen 1927) comb.nov.

Continental voles (Microtus arvalis) were bred for experiments on overpopulation in
pens of 10 X 10 m. In 3 of these pens an abnormal number of deaths was observed.
A small slender Gram positive nonsporulating immobile rod {„strain Wa") was cul-
tured from 33 of the 47 carcasses examined. This microorganism has a tendency to
form filaments in vitro, it is catalase negative, produces small clear colonies on serum-
agar and gives a characteristic lampbrushgrowth in gelatin. Moreover it is agglu-
tinated by Erysipelothrix insidiosa serum and laboratory mice are passively protected
bij commercial Erysipelothrixserum against the experimental infection. On those cha-
racteristics it was placed in the Genus Erysipelothrix.

Acid but no gas is produced from glucose, galactose, maltose, lactose, sucrose, fruc-
tose, mannose en dextrin; acid is not formed from mannitol, inulin, rhamnose, ara-
binose, inositol, xylose, trehalose, raffinose, salicin, sorbitol, dulcitol and glycerol.
Acid is produced in litmusmilk, indol is not formed, H2S produced, esculine is hydro-
lysed. On the potassiumtellurite medium it grows within 24 hours with black colonies
of the size of L. monocytogenes colonies.

It is experimentally pathogenic for continental voles, laboratory mice (by injection
and by contact) and laboratory rats, but not for guineapigs, rabbits, pigeons and
swine.

It differs from E. insidiosa by the acidproduction from sucrose and litmusmilk, the
description of the hydrolysis of esculin, the heavy black growth on tellurite medium and
the absence of pathogenicity for pigeons and swine. Apart from some slight differences
in fermentation (mannitol and inulin negative) „strain Wa" proves to be identical with
the bacterium isolated by Von Holzhausen (1929) from laboratory mice and
named Corynebacterium murisepticum (vide also Bergey\'s Manual).
It was concluded from our more complete examination that it is not a Corynebacterium
but an Erysipelothrix as has been pointed out above.

The correct name of the microorganism is therefore Erysipelothrix muriseptica (Von
Holzhausen 1927) comb.nov. It may be emphasized that it is not the same
microorganism as the „Mäusesepticaemie bacillus" of Robert Koch that was
pathogenic for pigeons and not for voles and was most likely Erysipelothrix insidiosa.

Le Corynebacterium murisepticum fut cultivé pour la première fois par V o n Holz-
hausen (1927) d\'une enzootic de souris de laboratoire. Le même microbe fut isolé
par nous d\'une enzootic dans une colonie de campagnols (Microtus arvalis), tenue
pour des expériments de surpopulation.

Il résulte des études supplémentoires des propriétés morphologiques, bio-
chémiques, immunologiques et pathogéniques que ce germe n\'appartient pas au
Genus Corynebacterium mais au Genus Erysipelothrix. Il se distingue du bacille du
rouget du porc et du bacille du septicaemie de la souris de K o c h par la production
d\'acide du sucrose et du lait tournesolé, par le hydrolyse de l\'esculine, par la pro-
duction des colonies noires, massives sur le terrain à tellurite et par l\'absence de
pathogénité pour le porc et le pigeon.

Il est "donc une espèce apart et son nom correct doit être Erysipelothrix muriseptica
(Von Holzhausen 1927) cornh.nov.

DasCorynebacteriummurisepticum wurde erstmalig von vonHolzhausen (1927)
isoliert aus einer Enzootic von Laboratoriummäuse. Derselbe Mikroorganismus wurde
von Verfassern gezüchtet aus einer Enzootic in einer Kolonie von Feldmäuse (Micro-
tus arvalis) die für Überbevölkerungsversuche gehalten wurde.

Aus ergänzenden Studien der morphologischen, biochemischen, immunologischen und
pathogenetischen Eigenschaften stellte sich heraus, dass dieses Bakterium nicht ein
Corynebacterium ist sondern zum Genus Erysipelothrix gehört. Es unterscheidet sich

vom Rotlaufbazillus und deshalb auch vom Mäusescptikaemiebazillus von Koch
durch die Säurebildung aus Sukrose und Lackmusmilch, die Hydrolyse von Aesculin,
die Bildung von gröszeren schwarzen Kolonien auf der Tellurietplatte und das
Fehlen von Pathogenität für Schweine und Tauben. Es ist also ein absonderliches
Spezies dessen richtigen Namen Erysipelothrix muriseptica (Von Holzhausen
1927) comb.nov. sein soll.

Balfour-Jones, S. E. B.: A bacillus resembling Erysipelothrix muriseptica isola-
ted from necrotic lesions in the livers of mice. Brit. ]. exp. Path., 16, 236, (1935).
Bergey\'s Manual of Determinative Bacteriology. 6th Ed. Baltimore 1948 en 7th
Ed. Baltimore 1957.

Berlin etc., 1958.
Flügge: Die Mikroorganismen. 2e Auflage, 1886.
F O rg e O t. P.: Traité des maladies infectieuses. Paris, 1933.

Hag an, W. A. en B r u n e r, D. W.: The infectious diseases of domestic animals

3rd. Ed. Ithaca N.Y., 1957.
Hallmann, L.: Bakteriologie und Serologie. 2e Auflage, Stuttgart, 1955.
H a m m e r s c h m i d t, J.: Die Rolle des Gefäszendothels bei septischen Prozessen.

Z. ImmunForsch., 54, 205, (1927).
Holzhausen, G. von: Ein bisher unbekannter Erreger einer Mäuseseptikämie,

Corynehacterium murisepticum n.sp. Zbl. Bakt. I Orig., 105, 94, (1927).
J a a r t s V e 1 d, F. H. J.: Diagnostiek van vlekziekte bij het varken met behulp van

een bloedkweek. Tijdschr. Dierg., 83, 852, (1958).
Jensen, C. O.: Zur Kenntnis des Rotlaufbazillus. Dtsch. Z Thiermed 19 40
(1893). \' \'

Jordan, E. O. en Burrows, W.: Textbook of Bacteriology. 14th Ed. Philadel
phia, London, 1946.

Koch, R.: Untersuchungen über die Aetiologie der Wundinfektionskrankheiten.
Leipzig, 1878.

Idem: Investigations into the Aetiology of traumatic infectious diseases. New Syden-
ham. Soc., London, 1880.
Langford, G. C. en Hansen, P. A.: The species Erysipelothrix. VI Congresso
Intern, de Microbiol, Roma. Riazunti, 1, 18, (1953). Atti, 1, 21, (1953). An-
tonie van Leeuwenhoek, 20, 87, (1954).
Lorenz: Schutzimpfungsversuche gegen Schweinerotlauf. Dtsch. Z. Thiermed.,
20, 1, (1894).

(Hutyra und Marek), lOe Auflage, Jena, 1954.
Merchant, I. A. en Packer, R. A.: Veterinary Bacteriology and Virology. 5th
Ed. Ames, Iowa.

Inaug. Diss. Bern, 1907.
Pfeiler, W.: Ueber das Vorkommen der Rodauf-bezw. Muriseptikusbazillen in
der Aussenwelt und eine dadurch bedingte Fehlerquelle bei einer bakteriologischen
Rotlaufdiagnosc. Arch. Hyg., 88, 199, (1919).
Preisz, II.: Rotlauf der Schweine. Handbuch der pathog. Mikroorganismen. 2e

Auflage, VI, /, (1913); 3e Auflage, VI, 448, (1929).
Rickman: Zur Frage der Indentität der Erreger des Schweinerotlaufs. Z Hyg

Infektkr., 64, 362, (1909).
R o s e n b a c h, F. J.: Experimentelle morphologische und klinische Studie über die
Krankheitserregenden Mikroorganismen des Schweinerotlaufs, des Erysipeloids und
des Mäusesepsis. Z. Hyg. Infektkr., 63, 343, (1909).
S c h m i d t-H o e n s d o r f, F.: Rotlauferkrankungen bei Vögeln im Anschlusz an
Schweinerotlauf und Mäuseseptikaemie. Dtsch. tierärztl Wschr., 30, 196, (1931).

s O m O r a, N. M. en S e r g e e v a, N. A. : Pathogene Microflora of Rodents, Caught
on harbour territory, ƒ. Microbiol., Epidem. and Immun., 28, 1336, (1957).

T i f f a n y, L. W. : A suitable basal medium for evaluation of the fermentative capa-
city of Erysipelothrix rhusiopathiae. Amer. J. vet. Res., 16, 636, (1955).

Topley, W. W. C. en Wilson, G. S.: Principles of Bacteriology etc. 1st Ed.
London, 1929.

Trevisan: Atti della Acad. Fisic-Medico. Statistica. Milano. Ser. 4, 3, 100,
(1885), gecit. naar Bergey\'s Manual 7th Ed.

Vallée, A. en L e v a d i t i, J. C.: Abscès miliaires des reins observés chez le rat
blanc et provoqués par un Corynebacterium aérobe voisin du Type kutscheri. Ann.
Inst. Pasteur, 93, 468, (1957).

W a y s o n, N. E. : En epizootic among meadow mice in Cahfornia, caused by the ba-
cillus of mouse septicaemia or of swine erysipelas. Publ. Health Rep., 42, 1489,
(1927).

W e 11 m a n n, G. : Rotlaufinfektionsversuche an wilden Mäusen, Sperlingen, Hühnern
und Puten. Tierärztl. Umsch., 9, 269, (1954).

Wilson, G. S. and Miles, A. A. : Topley and Wilson\'s „Principles of Bacterio-
logy, etc.", 4th Ed., London, 1955.

W i X, P. en Woodbine, M. : Microbiological aspects of the swine erysipelas
organism, Erysipelothrix rhusiopathiae. Brit. vet. ]., Ill, 432, (1955).

In de jachtvelden van de buurtschappen behorende onder de gemeente Hengelo,
maar ook elders in deze streek, sterven de laatste tijd zeer veel reeën aan de leverbot-
ziekte.

Vooral in natte jaargetijden en in jaren waarin er bijna geen eikels zijn, krijgt deze
ziekte kans zich snel te verspreiden en richt dan groot onheil aan onder het edelwild.
De slak speelt bij deze ziekte een indirecte rol. Zij kan als de pleegmoeder van de lever-
bot (een insect van een a anderhalve centimeter lang) genoemd worden. De leverbot
legt n.l. zijn eitjes op slakken. Tijdens de omzwervingen door de weiden en bossen
komt het voor dat eitjes van de slakken vallen. Deze komen dan met het nuttigen
van het voedsel in de maag van de reeën, koeien of schapen terecht. Doordat de
lever alles wat niet goed is tot zich trekt, komen de leverbot-eitjes in de lever terecht.
Als het zover is begint de vernietigende werking. Na enige tijd sterft het dier aan
bloedvergiftiging. Afweermiddelen tegen de leverbotziekte zijn er nog niet. Het doden
van slakken met zout is ondoenlijk. Daarvoor zijn de jachtvelden te uitgestrekt.
In bossen waar het wild voornamelijk van eikels leeft, komt de sterfte minder voor.
Het schijnt, dat door het gebruik van eikels een looiafzetting vrij komt, die de leverbot
kan doden.

Uit het door de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening gegeven ant-
woord op in de Tweede Kamer gestelde vragen omtrent de sterfte onder kippen
tijdens de invoer vanuit België naar Nederland, blijkt dat enig oponthoud aan de
grens was opgetreden door een omissie in de vervulling der formaliteiten.
Op de verplichte certificaten was niet vermeld waar de dieren vnadaan kwamen,
noch of zich op dat bedrijf en in de omtrek van 7,5 km. daarvan gedurende de laatste
40 dagen vogelpest had voorgedaan. Gedurende het hierdoor ontstane oponthoud
stierven de in de centraal in de lading gelegen kisten zich bevindende kippen wegens
onvoldoende luchtverversing.

In kleine laboratoria, welke niet over uitgebreide apparatuur voor het
kweken van anaerobe kiemen op platen beschikken, kan het van gewicht
zijn te beschikken over eenvoudige methoden voor het kweken van anaerobe
kiemen op vaste media.

Van R i e m s d ij k heeft in haar Laboratory Manual een hoofdstuk aan
dit onderwerp gewijd. Een bezwaar bij veel van de door haar beschreven
methodieken is, dat de uitvoerder over een zekere routine moet beschikken
om tot bevredigende resultaten te komen. Een ander bezwaar is, dat de cul-
turen bij opening van de platen of buizen ernstig gevaar lopen geïnfecteerd
te worden met ordinaire kiemen, waardoor het onmogelijk wordt deze in
voorraad te houden.

Bij de cultuur in buizen met een vast medium kan dit bezwaar vrij eenvoudig
omzeild worden.

Na het enten van de cuhuur op de schuigestolde bodem duwt men de afsluitende
wattenprop tot 1 cm. boven het medium, waarbij men er voor zorgt, dat de watten-
prop niet te vast aangedrukt wordt. Hierboven brengt men een dun laagje vette
watten aan. Hierop volgt een mengsel van gelijke delen pyrogallol, KOH en infusorien-
aarde. Dit mengsel bereidt men door in een droge mortier de pyrogallol en de KOH
af te wrijven, waarbij snel werken gewenst is; daarna voegt men er de infusorien-
aarde aan toe.

Boven op het mengsel komt een laagje normale watten. Op deze laatste laag brengt
men 10 druppels water, waarna de buis met een rubber kurk snel gesloten wordt.
De kurk wordt tenslotte verzegeld met gesmolten vaste parafine.

Na het bebroeden kan de buis op de volgende manier geopend worden:
Met een schrijfdiamant maakt men een kras rondom de buis, juist boven de oor-
spronkelijke afsluitende wattenprop, verhit deze ring in de spaarbrander van de
bunzenbrander, waarna snel afkoelen onder een dun straaltje koud water volgt.
De buis zal dan op de plaats van de ring gemakkelijk doorbreken en men houdt dan
over: de cultuur in een met steriele wattenprop gesloten buis en een niet steriel .ge-
deelte met de reagentia, welk deel zonder bezwaar vernietigd kan worden.
Het overenten kan geschieden als uit een normale buis; het bewaren van de cultuur
levert — indien dit uit andere hoofde geen bezwaren oplevert (o.a. door gevoeligheid
voor O2) — geen moeilijkheden meer op.

Deze methodiek is uiteraard alleen geschikt voor het kweken van anaerobe
kiemen met een zekere resistentie in Oo rijk milieu.

The method for anaerobic culturing in a test tube according to van Riemsdijk is
described.

A. Jc. N O w i k O w a publiceert gegevens over het gebruik van ultravioletlicht in dc
Sovjet-Unie. 1350 biggen werden voor en na het spenen in totaal 40x met kwik-
kwartslampen met een golflengte van 280 tot 380 m/i bestraald. De bestraalde dieren
wogen na de behandeling 45 kg; de controles 36. De behandelde dieren hadden meer
eetlust en grotere resistentie tegen ziekten. Bij gespeende varkens die bestraald werden
bedroeg de gewichtstoename 417 gr., die van de controles was 250 gr. Door het
bestralen van 3000 varkens van een staatsboerderij werd een produktieverhoging van
27% geconstateerd.

Bij runderen werden geen oogbeschadigingen gezien. De melkproduktie nam in de
loop van 2 maanden toe met 8%.

Door een Japanner, gevestigd op cen van de Zuidzee-eilanden behorende tot de
Hawaii-groep, is uit een kruising van „inheemse" N. Hampshires en R.I. Reds een
nieuw ras ontwikkeld: de Onitsoeka Hawaiian Reds, dat een uitstekende reputatie
geniet.

De fokker heeft thans 484 hennen met een produktie van meer dan 300 eieren per
jaar. Bovenaan staat een hen met de ongelooflijke hoge produktie van 403 eieren.
Zeven zusters legden resp. 395, 385, 377, 375, 369, 368 en 367 eieren in 365 dagen.

Een geval van Trypanosoma congolense infectie
bij een kameel (Camelus dromedariusl

Bij de kamelen in het Noorden van de Soedan komt \\ eel trypanosomiasis
voor, veroorzaakt door Trypanosoma evansi; deze protozoo wordt op me-
chanische wijze overgebracht door bloedzuigende insecten.
Infecties met de Afrikaanse trypanosomen die meestal door Glossinae cy-
clisch worden overgebracht, zijn echter zeer zeldzaam, daar kamelen norma-
liter slechts worden gehouden in steppe en halfwoestijn, ver verwijderd van
de tsetse-gebieden in het Zuiden.

Enkele keren zijn kamelen in gebieden met tstetsevliegen gebracht om er te
werken met rampzalige gevolgen.

Natuurlijke infectie van kamelen met T. congolense werd in de Soedan ge-
zien door K n O w I e s (1927); de ziekte verliep dodelijk en zeer acuut. Van
twee kamelen die kunstmatig werden geïnfecteerd met deze trypanosoom,
stierf één na een maand en toonde tot aan de dood grote aantallen trypa-
nosomen in het bloed; de andere werd op de 16e dag behandeld en het
bloed bevatte tot aan de dag van behandeling eveneens grote aantallen
parasieten.

Uit andere landen zijn ook sporadische gevallen van T. congolense infectie
bij kamelen beschreven (Kenya, Belgisch Congo, het vroegere Italiaans
Somaliland).

Hoewel dus de gevoeligheid van de kameel voor trypanosomen van de
congolense-groep bekend is, was de zeldzaamheid van deze infectie voor mij
aanleiding om een korte beschrijving te geven van het volgende geval.
Tegen het einde van het droge seizoen (april) van 1958 werd mij een
kameel getoond in het uiterste Zuid-Westen van de provincie Darfur, in
een gebied dat geïnfecteerd is met tsetsevliegen.

Het dier was het eigendom van een Arabier van één van de Baggara-
stammen; (deze stammen bezitten grote kudden rundvee en houden norma-
liter geen kamelen). Delen van deze stammen trekken in de droge tijd soms
tot in de tsetsegebieden van het Zuiden, wanneer de regens onvoldoende zijn
geweest en er meer Noordelijk weinig gras is te vinden voor hun vee.
De eigenaar vertelde dat hij de kameel had gekocht als pakdier omdat ver-
schillende van zijn werkstieren aan trypanosomiasis waren bezweken.

Dc kameel maakte een lusteloze indruk; het oogslijmvlies was bleek en een weinig
tranenvloed was zichtbaar; voor het praeputium was een licht oedeem te zien. De
lichaamstemperatuur kon niet worden opgenomen, omdat de buitentemperatuur meer
dan 40° was en het kwik in de thermometer dus niet voldoende naar beneden kon
worden gebracht.

Trypanosomen waren in groot aantal te vinden in het bloed en konden naar hun
morfologie als T. congolense worden geïdentificeerd.

Het dier kreeg een intramusculaire injectie van „Ethidium Bromide". (Een
Brits preparaat van de phenanthridinium-groep, dat op grote schaal wordt
gebruikt voor de therajne van runderti7panosomiasis door T. congolen.\';e en
T. vivax; één enkele injectie van 1 mg per kg lichaamsgewicht is, bij het
rund, meestal voldoende om alle tr^\'panosomen in het lichaam te doden;
dezelfde dosering werd bij deze kameel aangehouden.)

Na 36 uur waren er nog veel trypanosomen in het bloed, maar ze waren
slecht kleurbaar en enigszins gezwollen, wat mogelijk op degeneratie wees.
Na 48 uur waren er in een natief bloedpreparaat geen trypanosomen meer
te vinden.

Daar de wegen van kameel en mij zich moesten scheiden, kon het effect
\\ an de therapie jammer genoeg niet verder worden nagegaan. De eigenaar
kreeg de raad om het dier zo snel mogelijk naar het Noorden te brengen,
uit het glossinengebied.

\'1\'oevallig ontmoette ik de eigenaar weer in oktober 1958. Hij vertelde dat
de kameel na de injectie was hersteld, maar in het begin van oktober was
gestorv en aan een acute ziekte, waarvan hij de oorzaak niet wist. (Het dier
was toen minstens vijf maanden in een tsetsevrij gebied geweest.)

Bennett, S. C. .J.: The control of camel trypanosomiasis, ƒ. comp. Path., XLVI,
67, 174, (1933)\'.

BIOLOGISCHE VERWIKKELINGEN DOOR ATOOMBOMNEERSLAG,
B u s t a d, L e O K., R i c h 1 a n d, D. V. M., Washington: Atomic test fallout. North
Americ. Vet., 36, 281, (1955).

Na de atoomexplosie daalt uit de wolk (paddestoel) splitsingsmateriaal neer op het
proefterrein. De in de wolk overblijvende radio-activiteit kan buiten het proefterrein
gevaar gaan opleveren en de reeds aanwezige natuurlijke radio-activiteit sterk ver-
groten.

Het radio-actieve stof uit de wolk kan schade veroorzaken door:
le. bestraling van het gehele lichaam door y-stralen;
2e. brandwonden op de huid door B-stralen;
3e. interne radiatie door besmet voedsel.

Weefselbeschadiging ontstaat hoofdzakelijk door ionisatie en vorming uit de ionen
o.a. van peroxyde en andere toxische stoffen. Celbeschadiging kan zich uiten in ver-
minderde beweeglijkheid, gestoorde en abnormale mitosis, onderdrukte groei. Ook de
cclfunctie wordt beïnvloed, daarbij zijn minder gespecialiseerde cellen het meest
kwetsbaar.

Totale bestraling van het lichaam is nog niet voorgekomen in enig ncerslaggebied,
omdat slechts een fractie van de noodzakelijke dosis aanwezig was.
Dierproeven werden verricht o.a. met schaap en ezel. Ogenblikkelijke dood als gevolg
van bestraling is bij grote dieren niet geconstateerd. Na 2 dagen worden ze apathisch
(soms tot de 7e dag), prikkelbaar en overgevoelig. Na een week van verbetering volgt
gewoonlijk een andere periode van malaise, waarin anorcxie en ernstig gewichtsverlies;
aangetaste dieren staan veel bij de drinkbak, schapen verliezen wol. Huidoedeem met
sereuze vochtuitscheiding, mondaandoening met necrotische zweren en oedeem van het
.gezicht worden gezien. Bloedingen aan de lippen. In maagdarmtractus bloedingen en
zweren. Soms diarree met bloederig slijm. Neuro-musculaire symptomen: trekkingen
van de gewrichtsspieren en krampachtig terugtrekken van de lippen binnen 48 uur;
krampachtige buiging van de gewrichten, rythmisch naar boven schokken van het
hoofd en vlug slaan met de staart enige uren later.

Enige dagen later vertoonde de ezel dwangverschijnselen naar voren en meerdere
vormen van oogontsteking.

Bloedveranderingen: Onmiddellijk na de bestraling een scherpe daling van de lymfo-
cyten, die in 2 of 4 dagen geheel uit de circulatie verdwijnen.

Erythrocyten verminderen van 11 tot 1 miljoen. Verlenging van dc stollingstijd van
normaal 9 tot ± 30 minuten. Bloedplaatjes sterk verminderd.

Grazende paarden op een afstand van 10—15 mijl werden besmet met „fallout" en
vee op 20—25 mijl afstand.

Omdat de B-deeltjes niet diep doordringen zijn de brandwonden altijd oppervlakkig
en niet pijnlijk en warm tijdens hun ontstaan. De laesies kunnen na da,gen en zelfs we-
ken te voorschijn komen. Bij zware dosis is cr een geringe gevoeligheid met roodheid en
lichte zwelling in de verbrande omgeving na de eerste dag. Na I of 2 dagen kan pig-
mentatie of haaruitval optreden. Ofschoon een deel der schade irreparabel is waar-
door de dieren permanent kaal blijven, treedt functioneel herstel gewoonlijk op. De
nieuwe huid is gevoelig voor trauma waardoor oppervlakkige ulceratie. Grijze haren
ontstaan soms bij niet ernstige brandwonden. Doordat het uiterlijk van het dier is
aangetast wordt de ernst van B-radiatie dikwijls overdreven. De vruchtbaarheid van
fokdieren is niet aangetast.

Giftigheid van radio-actief jodium cn elementen met speciale affiniteit voor been-
weefsel.

Dieren welke grazen in „ncerslaggebied" consumeren radio-actief materiaal, neerge-
612

slagen op planten en in water. Vlees van besmette dieren vertoonde geen significant
hogere radio-activiteit dan normaal. De schildklier bevat meer dan normaal radio-
actief jodium. Geen der dieren in het neerslaggebied vertoonde schildklier-beschadi-
ging. Experimenteel is geconstateerd dat de schildklier 5000 maal zoveel radio-actief
J kan bevatten dan de meeste andere weefsels. Radio-actief J is daarom een goede in-
dicator voor neerslag. De werking van radio-actief J lijkt op thyriodectomie door ver-
woesting van de schildklier.

De schildklier is evenwel zeer resistent tegen straling en heeft meerdere duizenden
rads nodig voordat zelfs beschadiging optreedt en deze hoeveelheid is in géén enkel
neerslaggebied waargenomen. Belangrijk is dat de schildklierverwoesting pas na 6 we-
ken of later is waar te nemen zowel bij jonge als volwassen dieren. De belangrijkste
„hazard" van significante afzetting van radio-actieve elementen in been is de ver-
grote kans op beengezwellen en aplastische anemie. In het geval men „fall out" moet
vaststellen in een bepaald gebied is het nodig om een schildklier, een beenmonster en
een deel van een huidlaesie te verzamelen en te bewaren in 10% formaline. Een vers
monster schildklier en been kan worden verzonden naar een laboratorium ingericht
voor radiochemische analyse.

Done, J. T.: An „inclusion-body" Rhinitis of Pigs. (Preliminary report). The vet.
Ree., 67, 525, (1955).

Beschreven wordt een rhinitis waarbij „insluitlichaampjes" worden aangetroffen.
De afwijking, waarvoor meestal geen veterinaire hulp wordt ingeroepen, wordt in het
algemeen voor het eerst waargenomen bij biggen van ongeveer 2 weken.
Dyspnoe, niezen en snuffelen worden waargenomen. Neusuitvloeiïng, eerst helder,
later meer purulent geelachtig of wit-room achtig en min of meer in de omgeving
van de neusopeningen ingedroogd, bemoeilijkt de ademhaling.

In sommige gevallen voorafgegaan door verlammingsverschijnselen sterven gedurende
de eerste week meerdere dieren. Bij vele wordt het verloop minder acuut, de adem-
halingsbezwaren blijven gedurende ongeveer een maand en langer bestaan, gepaard
gaande met verminderde eetlust en groei.

In enkele gevallen werd een zijdelingsscheefhouden van het hoofd waargenomen.
De mortaliteit kan 50% zijn doch is gemiddeld ± 10%. De morbiditeit bedraagt vrij-
wel 100%. Verschillende biggen vertonen echter slechts geringe verschijnselen. Zeugen
en lopers zijn blijkbaar onvatbaar, ofwel de verschijnselen zijn dermate gering dat ze
niet worden waargenomen.

Bij de sectie van de in groei achtergebleven big wordt een duidelijke rhinitis aange-
troffen. In de neus-kanalen is veel pus. De omgeving van het zeefbeen is eveneens
aangetast. De ventrale en dorsale conchae zijn te klein. Er is geen necrose, behalve
soms van de schelpen van het zeefbeen. In de kaakboezem is soms pus aanwezig. De
lymfklieren van het hoofd zijn wat vergroot.

Meestal is een pneumonie aanwezig. Maar het is een vraag of deze een essentieel
onderdeel van de ziekte uitmaakt daar virus-pneumonie als zodanig zeer veel voor-
komt. Verder werden geen afwijkingen in het lichaam aangetroffen.
Het histologisch onderzoek toonde een catarrhalc ontsteking van het neusslijmvlies,
verval van de slijmklieren en keratinisatie van het slijmvlies-oppervlak. Diverse klier-
cellen zijn gezwollen en bevatten insluitlichaampjes. Al gauw volgt een necrose van
de klieren en kliergangen. Soms worden lymphoïden geinfiltreerde bacteriën en pus
aangetroffen. Ontkalking en vervanging door bindweefsel (zoals bij atrofische rhini-
tis) werden niet waargenomen.

De insluitlichaampjes („vogelogen") kleuren zich in de kern met haematoxyline en
eosine. De grote basophyle lichaampjes hebben inkepingen en zijn 8—12 /i groot. Bij

grote vergroting blijlcen de grote insluitlichaampjes een fijne granulaire, morula-
achtige massa te zijn die in verbinding staat met de kernwand. Deze granula\'s zijn
± Yi n- \\-n de inkepingen bevinden zich gladde, hyaline meestal bolvormige lichaam-
pjes die zich helder rose kleuren volgens Giemsa. (In het oppervlakkige epitheel
worden verder acidophyle lichaampjes aangetroffen.)

De grote basophyle insluitlichaampjes zijn Feutgen positief. Hieruit zou volgen dat het
van nature nucleoproteïden zijn en dat zij hun ontstaan danken aan een abnormaal
metabolisme van de kern daar ze in normaal slijmvlies niet worden aangetroffen.
De kleine insluitlichaampjes werden in normaal slijmvlies niet aangetroffen. Overeen-
komstig hun kleur-affiniteit zijn de kleine insluitsels van een virusvorm en bestaan
ze dus niet uit kernmateriaal.

Slechts in één geval werden bij een big van 3 ä 4 weken, waarbij de diagnose
atrofische rhinitis werd gemaakt, insluitlichaampjes gevonden. Het is niet onmogelijk
dat bij biggen die sterven aan een „inclusion-body rhinitis" (I.B.R.) onvoldoende tijd
is verlopen voor het ontstaan van een atrofie van de conchae en dat bij oudere dieren
na het tot stand komen van de atrofie van de conchae de insluitlichaampjes weer ver-
dwenen zijn.

(In meerdere gevallen troffen wij op fokbedrijven met atrofische rhinitis bij jonge
biggen verschijnselen aan die in overeenstemming zijn met de symptomen zoals door
D O n e in zijn artikel werden beschreven. Ref.)

T h ö r n e, H.: Bovin mastitis met fynd av- stafylococcer i sekretet med särskild
hänsyn till sambandet mellan kliniska och bakteriologiska iaktagelser. Nord. VetMed.,
10, 309, (1958).

Sehr, heeft gedurende 5 jaren in een beperkt gebied bij 130 bedrijven, omvattende
3000 runderen, mastitisbestrijding uitgevoerd en bij de bestudering der mastitiden
specifieke en aspecifieke staphylococcen aangetroffen.

De mastitis wordt veroorzaakt door een samengaan van uitwendige factoren en de
infectie. De betekenis van enkele dezer uitwendige factoren — zoals het ontbreken
van hygiëne, een onjuiste techniek van het melken en het personeelsvraagstuk —•
wordt nader toegelicht.

Er kon een duidelijk verband worden aangetoond tussen de khnische symptomen en
de bacteriologische vondsten; het meest voorkomend was de chronische mastitis met
vage klinische symptomen, doch ook acute mastitis met dodelijk verloop — in drie
gevallen waarvan staphylococcen in combinatie met Clostridia werden gekweekt - -
werd waargenomen.

In het begin der bestrijding was 30.1% der runderen aangetast met gemiddeld 1.94
kwartier en 5 jaren later bedroegen deze cijfers resp. 24.7% en 1.75.
36% der mastitiden werd veroorzaakt door pathogene staphylococcen, 52% door
gering- of a-pathogene staphylococcen en 12% door streptococcen of andere bacteriën.

BETEKENIS VAN DE BURSA FABRICII EN DE MILT VOOR DE PRODUK-
TIE VAN ANTILICHAMEN BIJ KUIKENS.

Chang, T. S., R h e i n s, M. S. en W i n t e r, A. R.: The significance of the Bursa
of Fabricius of Chickens in Antibody production. Poult. Sei., 37, (1958).
Wanneer de Bursa van Fabricius bij jonge kuikens wordt weggenomen, neemt het
vermogen om antilichamen te vormen af.

(De Bursa van Fabricius behoort tot de lymfoïde organen, en mondt in de dorsale
cloaca-wand uit. Op geslachtsrijpe leeftijd atrofieert dit orgaan, en er komt bind-
weefsel voor in de plaats, ref.).

Verschillende onderzoekers hebben eveneens gewezen op de funcde van de milt bij de
vorming van antilichamen.

De schrijvers hebben bij verschillende groepen kuikens öf de milt, öf de Bursa van
Fabricius óf beide organen weggenomen. Bij deze groepen werden Salmonella typhi-
rnurium O-antigeen intramusculair ingespoten. Geschiedde dit 1 dag voor dc wcg-
name van de Bursa van Fabricius, dan trad geen vergroting van de milt op, terwijl
bij inspuiting 1 dag na wegname van de Bursa van Fabricius een significante milt-
vergroting optrad.

Bij inspuiting van een levende, 24 uur oude Salmonella typhimurium O-cultuur trad
een si.gnificantc miltvergroting op bij kuikens die de Bursa van Fabricius misten en
omgekeerd een significante Bursa-vergroting bij dieren waar de milt was weggenomen.
Kuikens waar beide organen waren weggenomen, vormden geen antilichamen, terwijl
bij miltwegname alleen een verminderde en verlangzaamde antilichamenproduktie
optrad.

D a V i e s, S. F. M.: Value of interrupted treatments and preventive medication in
the control of intestinal coccidiosis caused by Eimeria necatrix. J. comp. Path., 68,
363, (1958).

Experimentele infekties met E. necatrix bij kuikens waren slechts gedeeltelijk te be-
strijden door toediening in het drinkwater van sulfadimidine (0.2%) of sulfaquino-
xaline (0.04%) volgens het onderbroken schema: 3 dagen met, 2 dagen zonder en
weer 3 dagen met geneesmiddel.

Betere resultaten werden verkregen door verlenging van dit doseringsschema: 3 dagen
met, 2 dagen zonder, 3 dagen met, 2 dagen zonder en nogmaals 3 da.gen met genees-
middel. Bij deze verlengde behandeling kon de concentratie zelfs worden veriaagd
tot 0.15 of 0.1% sulfadimidine of 0.032% sulfaquinoxaline. Schr. beveelt dan ook de
langdurige toediening met de lagere concentraties voor de praktijk aan.
PrevenUef bleek 0.0125% Nicarbazin door het voeder het beste resultaat te geven,
terwijl het de groei der dieren niet hinderde, evenmin als het ontstaan van een zekere
ongevoeligheid voor herinfektics. IV. J. Roepke

Vleeschauwer, A. de en Puyvelde, A. van: Onderzoekingen betreffende
de samenstelling van de melk, - de energetische waarde van melk. „Mededelingen van
de Landbouwhogeschool en de Opzoekingsstations van de Staat te Cent", XXIII,
549, (1958).

De kennis van de energie- of calorische waarde van melk is belangrijk bij het bepalen
van de voedingswaarde van melk voor de mens, voor het berekenen voor de benodigde
vocderrantsocnen tijdens de gehele lactatieperiode van de koe of om bijvoorbeeld
gegevens tc weten over melkproductie en samenstelling als basis voor selectie in de
fokkerij, enz.

Blijkens de literatuurbespreking in dit artikel is er over de energetische waarde reeds
veel bekend, maar om de gemiddelde waarde en de schommelingen daarbij te bepalen,
hebben schr. een jaarlang in totaal 504 monsters rauwe volle mengmelk onderzocht,
waarbij bleek, dat de gemiddelde energicwaarde 684,8 cal. per kg. melk was, met als
uitersten 621,4 en 778,8. Zij gingen ook het verband na, dat aanwezig was tussen de
energicwaarde van de melk en het vet-, eiwit- en lactosegehalte ervan. Met het vet-
en eiwitpercentage bleek een positief verband te bestaan, maar met het lactose-gehalte
was er een negatieve correlatie. Verhoging van vet- en eiwitgehalte van melk doet dus
de voedingswaarde ervan toenemen. Willems

ECONOMIE EN PRODUKTIE VAN DE VETSTOF VAN DE MELK.
(Verslag van de Studiedag op 18 november 1958, gehouden te Namen; uitgave
Beroepsvereniging van Fabrikanten voor samengestelde Voeders voor Dieren; Brussel,
1958, prijs 100 frs.)

In dit verslag komen overdrukken van verschillende interessante voordrachten voor.
Blijkens de titel en de inhoudsopgave van het boekje, dat de teksten in het Frans en
Vlaams bevat, werd op deze dag aandacht besteed aan het melkvet en wel speciaal
de melkvet-synthese in de uier, de boterproduktie, de rol van de krachtvoeders bij de
melkvet-produktie en andere problemen. Het zou een tc uitgebreide bespreking worden
als hier alle in het boek opgenomen voordrachten uitgebreid werden besproken.
Daarom moet worden volstaan met een kort overzicht van enkele der voordrachten.
Zo is bijvoorbeeld het artikel van Dr. AdeVuystte Leuven belangrijk, waarin hij
onder de titel: Fysiologische voorwaarden der melkvetsynthese in de uier vermeldt,
op welke wijze men tot de bekende moderne inzichten over deze synthese gekomen
is. Als belangrijke voorlopers van melkvet worden bij alle diersoorten de bloed-
glyceriden (neutrale vetten) beschouwd, welke glyceriden door de voeding worden
aangevoerd, maar ook van de reserve-vetdepots afkomstig zijn. In dit opzicht is
er echter een belangrijk verschil tussen wel- en niet-herkauwende dieren. De studie
over de gistingen in de pens heeft de laatste jaren grote vorderingen gemaakt en
zo weet men nu, dat het daarbij ontstaande vluchtige azijnzuur beschouwd moet
worden als de oorsprong van een groot deel van de melkvetzuren. Dit geldt dan
speciaal voor de vorming van de vetzuren met een even aantal koolstofatomen, terwijl
als bron van de vorming van de vetzuren met een oneven aantal C-atomen propion-
zuur moet worden beschouwd. Het is niet met zekerheid bekend, welke hoeveelheid
vluchtige vetzuren voor de synthese van het melkvet nodig is: O w e n en ook S h a w
menen, dat 30—70% van het botervet voortkomt uit de in de pens gevormde
vluchtige vetzuren, afhankelijk van de toegediende ruwvocders. Bij het toedienen van
geënsileerd voeder zullen belangrijke hoeveelheden reeds gevormde vluchtige vet-
zuren de pens bereiken. Toch zal onder die voorwaarden niet een overmaat aan vet-
zuren, die dus uit het kuilvoeder komen, de melkvetproduktie verstoren, want het
bleek, dat zelfs een extra-rantsoen van 450 gram acetaat per dag geen wijzigingen
ten gevolge had. De absorptie van de vetzuren geschiedt zeer snel.
Over de Voorwaarden om kwaliteitsboter te produceren komt een lang artikel
voor van E. P i r a u x, directeur van het Rijkszuivelstation, waarin allerlei fac-
toren worden belicht, die van grote betekenis bij het vervaardigen van goede
„hoeve" en fabrieksboter kunnen zijn, met bovendien een opsomming van de veel-
heid van de mogelijke botergebreken.

Verder bevat het boek een artikel van Dr. G. van Snick over: De selectie van
het vetgehalte in de melk. Beginnend met een overzicht over de melkvetgchaltcs in
West-Europese landen, de perspectieven ervan, de selectiemethoden (erfelijkheid,
genetische correlatie, Progeny-tcst, enz.) komt hij na uitvoerige beschouwingen tot de
conclusie, dat de verbetering van het vetpercentage van melk bij de tegenwoordige
economische toestand een doel voor de selectie moet blijven, en dat de erfelijkheid
ervan voldoende groot is voor de opbouw van doeltreffende selectie-methodes. Om
tot een verhoging van het percentage van de andere melkbcstanddelen te komen is de
correlatie daarvan met het vetgehalte niet betrouwbaar genoeg.

Als laatste is in het boekje een studie van Jacq. Delage opgenomen over:
De rol van de geconcentreerde voeders in de produktie van vetstoffen in de melk.
Hij bespreekt de betekenis van de ruwvocders in de winter en de aanvullende essen-
tiële geconcentreerde voeders en de rol, die deze aanvullende voeders kunnen
hebben bij de produktie van het melkvet, daarbij rekening houdende met dc vele
andere invloeden, die zich daarbij kunnen laten gelden, toegelicht met bevindingen
uit desbetreffende literatuur. Schr. concludeert, dat er nog altijd een onbekende factor
blijft bij de mclkvetafscheiding, en dat naast de erfelijkheidsfactor de gezondheids-

toestand van het vee en de vv-ijze van melken als voornaamste oorzaken van variatie,
ook de voedingsinvloed, fundamenteel zullen zijn: allereerst als compensatie van
verstoorde stikstof- en minerale evenwichten en verder als factor van de nodige
evenwichtige voeding. De aanvullende voederstoffen moeten echter op economische
wijze worden toegepast en deze aangelegenheid hangt af van de kennis van de mens.
Om de rentabiliteit van het rundvee zo goed mogelijk te doen zijn, moeten praktijk-
en industriemensen samenwerken.

(3e druk, herzien door Dr. }. Grashuis, uitgave ,.De Schothorst", Hoogland, 266 pag.,
1958).

Het is een goede gedachte geweest, in deze nieuwe druk een groot aantal onderwerpen
aan te vullen met nieuwere gegevens. In het voorwoord wordt gezegd, dat dit boekje
bestemd is voor landbouwers en voor hen, die zich bezig houden met de bereiding van
mengvoeders voor varkens. Inderdaad zullen deze groepen personen hierin veel van
hetgeen voor hen van belang is, vinden. .Al zullen sommige onderdelen misschien te
„degelijk" behandeld zijn.

Echter, ook landbouwkundige en veterinaire studenten, die zich enigszins in de
varkensvoeding willen oriënteren, zullen zeker hun voordeel met dit boek kunnen
doen. Speciaal voor deze laatste groep zou het prettig zijn geweest, wanneer een lite-
ratuurlijst, die in de vorige druk wel aanwezig was, gehandhaafd was. Al wordt
gelukkig bij het citeren van een onderzoeker soms ook de betrokken publikatie
vermeld.

We zouden kunnen zeggen: misschien af en toe iets te uitgebreid voor de gewone
landbouwer, aan de andere kant wat de onvolledig voor de student. Maar er bestaan
slechts weinig boeken, waarin beiden zoveel zullen vinden!

In het eerste gedeelte wordt een overzicht gegeven van het voedermiddel en zijn
samenstellende delen — water, stikstof-houdende en stikstofvrije stoffen, mineralen
— terwijl nu ook een apart hoofdstuk gewijd is aan de antibiotica. Tot slot
van dit gedeelte worden de voedermiddelen, de toebereiding van het voeder en de
voedermethoden besproken.

In het tweede gedeelte wordt een groot aantal mengvoeders voor de verschillende
soorten varkens behandeld — babybiggenmeel, biggenmeel, zeugenmeel, varkensmeel,
mestmeel, aanvullende melen en kernvoeders — benevens de mineralenmengsels voor
varkens.

Het derde en laatste gedeelte zouden we het meest praktische kunnen noemen, omdat
hierin de voeding in de praktijk wordt besproken. Hierbij gaat het dus niet alleen
om rantsoenen, uitsluitend bestaande uit mengvoeders, maar ook rantsoenen, die
ruwvoeders en granen als zodanig bevatten, worden onder de loupe genomen.
■Al met al bevat dit werk dus cen schat van gegevens. Toch zijn er nog wel enkele
bezwaren aan te voeren. Deze bestaan voornamelijk hierin, dat verschillende onder-
delen misschien iets uitvoeriger en duidelijker gezegd hadden kunnen worden. Als
voorbeeld zou ik in dit verband willen noemen het onderwerp mineralen. Hierbij
wordt vermeld, dat varkens, die urine drinken — gecombineerd met nog andere
symptomen — zouden lijden aan een mineralendeficiëntie. Dit kan inderdaad het
geval zijn, maar vele varkens drinken urine, omdat ze dorst hebben.
Zo zou ik ook gaarne gezien hebben, dat nog even gestipuleerd werd, dat de symp-
tomen van de zg. eiwitvergiftiging ook kunnen horen bij cen deficiëntie. Immers een
hoger eiwitgehalte in het rantsoen geeft in het algemeen cen snellere groei, en dus
ook een vergrote behoefte aan de verschillende nutriënten.

Samenvattend kunnen we dus zeggen, dat er op enkele punten wel aanmerkingen te
maken zijn, maar dat de goede kanten van deze nieuwe druk dermate zwaar wegen,
dat grote groepen belanghebbenden en belangstellenden zeer zeker veel profijt van dit
boekje zullen kunnen hebben.

De leiders van een aantal instituten, die zich bezighouden met onderzoekingen op
het gebied van vlees en vleeswaren, hebben besloten een researchgroep te vormen.
In deze groep zullen hun onderzoekingen in samenwerking worden verricht en ge-
coördineerd. De groep staat onder auspiciën van de Voedingsorganisatie T.N.O.
In ons land houden verschillende instituten en laboratoria zich bezig met bepaalde
onderdelen van het uitgebreide gebied van onderzoek over de produktie, be- en ver-
werking van vlees. Zo bestuderen deskundigen de slachtveeproduktie, de beoordeling
van de kwaliteit van vlees, de vleeshygiëne en de verwerking van vlees. Deze situatie
leidt er toe, dat sommige problemen alleen door een samenwerking van deskundigen
in studie genomen kunnen worden. Door versnippering van krachten kunnen belang-
rijke problemen, waarvan de oplossing veel tijd en geld vergt, niet of niet krachtig
genoeg worden aangepakt. Doordat de gevestigde instituten een eigen taak hebben
is het niet goed mogelijk een centraal instituut op te richten dat het gehele gebied
van vleesonderzoekingen omvat.

Een doelmatige produktie en verwerking van vlees is voor de voedselvoorziening en
voor de economie van ons land van grote betekenis. Daarbij vraagt de Nederlandse
positie op de internationale markt de bijzondere aandacht.

Met het oog daarop is het van dringend belang dat de instituten hun werk op het
gebied van het vleesonderzoek zo krachtig mogelijk voortzetten, uitbreiden en door
samenwerking het rendement van hun werk zo hoog mogelijk opvoeren.
De veterinair hoofdinspecteur van de volksgezondheid tevens directeur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, de heer J. M. van den Born, heeft het initiatief genomen tot
oprichting van de researchgroep voor vlees en vleeswaren. De vooriztter van de
Voedingsorganisatie T.N.O., dr. M. van Eekelen, heeft het mogelijk gemaakt, dat de
groep onder auspiciën van zijn organisatie haar werkzaamheden kan beginnen.
Aan de researchtgroep nemen deel: de Stichting Slagersproefstation, het Instituut
voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord", het Centraal Instituut voor Voedings-
onderzoek T.N.O., het Instituut Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong en het
Zoötechnisch Instituut, beide van de faculteit der diergeneeskunde van de Rijks-
universiteit, alle gevestigd te Utrecht.

Een verdere uitbreiding van de deelname in de groep kan worden verwacht. Voorts
is er doorlopend contact met het Rijks Instituut voor Volksgezondheid te Utrecht.
De deelnemende instituten hebben zich verbonden hun vrije speurwerk in de research-
groep ter discussie te stellen. Opdrachten van derden kunnen zij slechts ter discussie
stellen wanneer de opdrachtgever daarmee instemt. Hierbij is de groep uiteraard
aan geheimhouding gebonden. Ook de researchgroep zelf is bereid opdrachten te
aanvaarden. Hiervoor zullen nadere voorwaarden worden vastgesteld.
Tot voorzitter van de groep is Prof. Dr. J. H. J. van Gils, Biltstraat 166 te Utrecht,
gekozen. Met hem kan over de algemene zaken van de groep worden gecorrespon-
deerd.

S n i c k, G. van, M a e 1 e, J. van. Landbouw Tijdschrift (België), 11e Jaargang,
nr. 10, oktober 1958.

In 1948 besloot het Ministerie van Landbouw, gezien de resultaten sinds 1946 van
k.i. proeven genomen in Gent, Gembloux en Leuven, k.i. in geheel België toe te
passen.

In elke provincie bestaat een Provinciaal Comité, een vereniging zonder winstbejag,
die één of meer k.i. centra hebben opgericht. De zoötechnische controle berust bij de

Veeteeltconsulenten, de sanitaire controle bij de Diergeneeskundige Inspecteurs. De
inseminatoren moeten het diploma van dierenarts bezitten. (In 1957 voerden 74 ,.full-
time" dierenartsen en 152 „part time" dierenartsen de inseminaties uit.)
Dank zij subsidie van de staat bezit België momenteel 10 k.i.-centra (elke provincie
één, behalve Brabant, die twee centra heeft).

In 1946 bedroeg het aantal geïnsemineerde dieren 650, in 1957 260.602 dieren, het-
geen neerkomt op 24% van de veestapel boven 1 jaar.

Het bevruchtingspercentage na eerste inseminatie („non-retum" na 90 dagen) in
1949: 55.3% en in 1957: 63%.

Het sperma wordt opgevangen hetzij in een kunstschede, hetzij door middel van een
electro-ejaculator.

De toegepaste verdunningen schommelen van 1:15—1:28. Er worden verschillende
verdunningsmiddelen gebruikt, op basis van eierdooier of van melkpoeder, soms
worden antibiotica toegevoegd.

Het aantal koeien geïnsemineerd per stier schommelde in de afgelopen jaren tussen
1947 en 2089 (in 1947: 2016).

In België is ook een geboorteregistratie (gedeeltelijk uitgevoerd door de k.i.-centrale

Ter bestrijding van de trichomoniase en vibrio foetus, geeft de staat subsidie in die
zin, dat hierdoor veehouders hun vee gratis of tegen sterk verminderde prijs kunnen
laten insemineren.

„In de loop van de laatste elf jaar heeft de kunstmatige inseminatie in België een
gevoelige uitbreiding genomen. Zij bereikte nochtans niet het peil dat wij aantreffen in
andere landen. Tot hier toe kon een zeker evenwicht behouden worden tussen de
natuurlijke dekkingen en de kunstmatige inseminatie.

De kunstmatige inseminatie is een krachtig bestrijdingsmiddel geweest van de dek-
infecties, die na de laatste oorlog een tamelijk grote uitbreiding genomen hadden in
ons land.

Op het ogenbhk wordt getracht er een verbeterd instrument van te maken voor de
genetische veredeling van de veestapel. De toekomst zal ons leren in hoeverre dit doel
kan bereikt worden."

Verslag over de werkzaamheden en de toestand over het jaar 1958.
In tegenstelling met de vorige jaren scheen er in 1958 weinig behoefte te zijn aan
subsidies voor vergelijkend pathologisch onderzoek. Na de oproepen in het Neder-
landse Tijdschrift voor Geneeskunde en het Tijdschrift voor Dicr.genceskunde heeft
zich geen enkele gegadigde gemeld. Mede in verband met het aanzienlijke koersverlies
over 1957 en dientengevolge afname van het stamkapitaal werd ter vergadering
van beheerders van 21 juni 1958 besloten gedurende 1 jaar geen subsidies tc ver-
lenen en het rentegevend kapitaal te vergroten met het bedrag, dat anders voor het
verlenen van subsidies werd besteed.

In verband met de noodzakelijke voorbereidingen van enkele beheerders voor inter-
nationale congressen op medisch en veterinair gebied kon het symposium over een
bepaald vergelijkend-pathologisch onderwerp wederom geen voortgang vinden.
In plaats van Prof. Dr. ]. Groen, die naar Israël emigreerde, werd Dr. L. Schalm,
Geneesheer-Directeur van het Gemeente Ziekenhuis te Arnhem, benoemd tot mede-
beheerder der stichtin.g.

Voorzitter van de stichting bleef Prof. Dr. }. D. Verlinde te Leiden en secretaris-
penningmeester Prof. A. van der Schaaf, Leyenseweg 34 te Bilthoven, postgirono.
553831.

ENTSCHEMA 1959 TER VOORKOMING VAN INFEKTIEUZE BRONCHITIS,
PSEUDO-VOGELPEST EN POKKEN-DIFTERIE.

Dit entschcma, dat aan alle fokbedrijven, vermeerderingsbedrijven en kuiken-
broederijen is toegezonden en waarover overeenstemming is bereikt met de firma
Nobilis, het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam, de Veeartsenij-
kundige Dienst en de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren, wordt hieronder
ten vervolge op hetgeen op pag. 569 van dc vorige aflevering van dit tijdschrift
werd medegedeeld, ter kennisneming van de praktizerende dierenartsen gepubliceerd.

Hang dit schema in het hok op, of bewaar het in het eierboek, zodat u het ten allen
tijde bij de hand hebt en met één oogopslag kunt zien wanneer de laatste enting heeft
plaats gehad en wanneer de volgende moet worden toegepast.

Het afzonderlijk enten tegen pest en bronchitis op een leeftijd van 3 tot 4 maanden
verdient de voorkeur boven de gecombineerde enting, aangezien men daarvoor een
wat krachtiger entstof kan gebruiken (speciaal tegen bronchitis) en men dus ook een
betere onvatbaarheid verkrijgt.

Het bijplaatsen of vervangen van hanen geeft veel aanleiding tot moeilijkheden. Over-
tuig u dus dat de dieren tevoren zijn ingeënt, of ent ze alsnog vóór dat zij bij dc
hennen worden geplaatst.

Stuur bij ziekte of sterfte onder de dieren steeds zo spoedig mogelijk enkele exem-
plaren op voor onderzoek en wacht hier vooral niet mee tot het te laat is.

Dit schema is verzonden aan alle fokbedrijven, vermeerderingsbedrijven cn kuiken-
broederijen. Meerdere exemplaren zijn op aanvrage gratis verkrijgbaar (zolang de
voorraad strekt).

Hiermede vervallen alle overige, u eventueel reeds eerder toegezonden, entschema\'s.
GRENSBEWEIDING.

Gedurende de laatste tientallen jaren zijn er met de georganiseerde dierziekten-
bestrijding zeer belangrijke successen behaald.

Het is gelukt, de gehele veestapel vrij te maken van tuberculose. Het mond- en
klauwzeer is bedwongen, door jaarlijks de gehele veestapel te enten. De bestrijding
van het besmettelijk verwerpen onder het rundvee begint duidelijke resultaten op
te leveren. Ook de bestrijding van andere ziekten, zal, indien hier nog geen begin
mede is gemaakt, met kracht ter hand worden genomen.

Voor het bereiken van gunstige resultaten is veel inspanning en veel geld nodig.
Wanneer de veehouders door gezamenlijke inspanning en opoffering er uiteindelijk
in slagen successen tc behalen, is het een taak van de overheid er voor te waken, dat
geen gevaren van buiten af de veestapel opnieuw kunnen gaan bedreigen. Hierbij
moet in de eerste plaats worden gedacht aan de invoer van buitenlands slachtvee.
Strenge bepalingen maken het onmogelijk dat deze dieren in contact komen met het
Nederlandse vee. De uit het buitenland ingevoerde slachtrunderen moeten, als \'t
ware, vanuit de wagons het slachthuis binnen stappen.

Aan deze eis wordt streng de hand gehouden. Niettemin is er een bijzondere omstan-
digheid, waardoor contact van Nederlands vee met rundvee uit andere landen niet
volledig kan worden voorkomen en wel langs onze grenzen met Duitsland en België.
Als nu maar alle Nederlandse dieren op Nederlands gebied bleven en alle Duitse of
Belgische dieren op hun gebied, zou de zaak niet moeilijk zijn. Door de omstandigheid
echter, dat vele Nederlandse veehouders landerijen bezitten op Duits of Belgisch
gebied en vele Duitsers en Belgen weidegronden hebben in Nederland, wordt de
kwestie ingewikkelder en gevaarlijker, omdat daardoor de veestapels vrij intensief
met elkaar in aanraking kunnen komen en elkaar gemakkelijk kunnen besmetten.
Het is dan ook niet verwonderlijk, dat aan buitenlands vee, dat op Nederlands grond-
gebied zal worden geweid, zeer strenge eisen wordt gesteld. Zowel met Duitsland als
met België is na uitvoerig overleg overeengekomen, dat het vee de grens niet mag
passeren, wanneer het niet volkomen gezond en vrij van tuberculose en besmettelijk
verwerpen is. De dieren moeten geënt zijn tegen mond- en klauwzeer. Alle dieren
worden stuk voor stuk door de ambtenaren van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht
gekeurd voordat ze worden toegelaten. Hierbij wordt vooral ook gelet op de aan-
wezigheid van runderhorzellarven.

Met de runderhorzels is het langs onze grenzen een moeilijk geval. De larven van deze
insecten veroorzaken bij het rundvee een huidlijden, dat later, wanneer de huiden tot
leer verwerkt worden, grote economische schade tengevolge heeft. De insecten zelf
bezitten echter een actieradius volgens de laatste gegevens van tenminste 15 km.
Deze insectenplaag wordt in ons land reeds jarenlang intensief en met goed succes
bestreden. Alleen langs onze Oostgrens is het resultaat tot nu toe onbevredigend ge-
weest, hetgeen niet te verwonderen is, daar in Duitsland de bestrijding van de runder-
horzelvlieg nog zeer onvoldoende georganiseerd is, en de overvliegende insecten zich
natuurlijk niet door een landsgrens laten tegenhouden. Door de Duitse instanties is
wel verbetering toegezegd maar de resultaten zijn tot nog toe niet duidelijk zichtbaar.
Door goede samenwerking en wederzijds begrip is echter veel te bereiken en daaraan
heeft het in \'t algemeen aan onze grenzen niet ontbroken, zodat de toekomst met ver-
trouwen tegemoet kan worden gezien, ook wat betreft de runderhorzel.
(Radiocauserie Inspecteur Veeartseenijkundige Dienst van Overijssel. Persbericht
Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening)

Publikatie in de Nederlandse Staatscourant van de ministeriële beschikkingen, waarbij
de oude statuten der provinciale gezondheidsdiensten voor dieren werden goedge-
keurd, was geen vereiste voor de gelding dier statuten. Aldus de minister van land-
bouw, visserij en voedselvoorziening a.i., ir. C. Staf in zijn antwoord op schriftelijke
vragen van het lid van de Tweede Kamer, de heer Van Dis. Overigens, zo merkt
de minister op, kon uit de wel in de Nederlandse Staatscourant gepubliceerde beschik-
kingen tot aanwijzing der gebieden, waar het houden van runderen slechts zou zijn
toegestaan aan aangeslotenen bij een erkende gezondheidsdienst, worden afgeleid, dat
de in zulk een gebied opererende gezondheidsdienst de erkenning had verkregen en
dus ook, dat de voorwaarde voor zodanige erkenning, namelijk goedkeuring van dc
statuten, was vervuld.

De bewindsman ziet geen aanleiding de ruim tien jaar oude goedkeuringsbeschik-
kingen thans nog in de Nederlandse Staatscourant te publiceren.

Nadat alle elf provinciale gezondheidsdiensten voor dieren, tijdig, d.w.z. binnen zes
maanden na het inwerkingtreden van de wet van 23 juni 1952 hun nieuwe statuten
hadden ingezonden, werd niet aanstonds tot goedkeuring daarvan overgegaan. De
toenmalige minister achtte het gewenst, dat daarin nog enige voorzieningen werden
opgenomen, o.m. met betrekking tot dc samenwerking van de diensten met de Vee-
artsenijkundige Dienst. Door de tijdige inzending der statuten bleven ingevolge
artikel 17 van de wet de reeds vroeger verleende erkennin.gen der gezondheidsdiensten
van kracht.

(Persbericht Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening)
PRIJSVRAGEN,

uitgeschreven door Rector en Senaat der Rijksuniversiteit te Utrecht op 1 mei 1959.
Faculteit der Diergeneeskunde

De Faculteit vraagt en kritisch literatuur-overzicht met betrekking tot hetgeen bekend
is over het mechanisme van de longventilatie en de ademgrootheden bij de huisdieren.
Een en ander als inleiding tot mogelijke toepassing van longfunctie-onderzoek in de
kliniek.

Dc Faculteit verlangt een vergelijkende studie over de moderne therapie bij tetanus
en over de mogelijkheden, die deze therapie bij de behandeling van aan tetanus
lijdende dieren biedt.

De vragen moeten worden beantwoord in de taal, waarin zij zijn gesteld.
De antwoorden moeten worden geschreven met een andere hand dan die van de
auteur, of met een schrijfmachine. Zij moeten worden ondertekend met een spreuk
en vergezeld gaan van een gesloten en verzegeld briefje, dat dezelfde spreuk tot op-
schrift heeft en de naam en het adres van de schrijver bevat.

De antwoorden moeten vóór 1 mei 1960 aan de Secretaris van de Senaat der Rijks-
universiteit te Utrecht, Kromme Nieuwe Gracht 29, Utrecht worden toegezonden.
Een uitzondering is gemaakt voor de antwoorden op vraag I van dc Faculteit der
Wis- en Natuurkunde: deze moeten vóór 1 mei 1961 worden ingezonden.
Op de derde maandag van de maand september 1960 (1961) wordt het oordeel der
Faculteiten over de ingekomen verhandelingen afgekondigd en aan de schrijvers der
meest voldoende antwoorden, die door de Faculteit de bekroning zijn waardig ge-
keurd, de gouden erepenning uitgereikt.

Wij willen U gaarne herinneren aan de dierenartsendag, die de Oliefabrieken Galvé-
Delft op donderdag 18 juni a.s. in Delft organiseren.

Op deze dag spreekt de heer B r a u d e, die verbonden is aan het National Institute
for Research in Dairying te Reading en tevens adviseur is van The Agricultural Re-
search Council in Great Britain.

Hij zal een inleiding houden over „Recent Developments in Pig Husbandry". De heer
B r a u d e heeft eerder in Nederland voor een kring van deskundigen het woord ge-
voerd. De laatste tijd heeft de Heer B r a u d e zich gespecialiseerd op de varkens-
houderij met name wat betreft de invloed van bijzondere toevoegingen aan het voeder.
In de middaguren is er tijdens de thee gelegenheid voor het stellen van vragen en is
er bovendien voor belangstellenden een gelegenheid om een bezoek te brengen aan
het proefbedrijf „Delfland".

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAANDEN FEBRUARI
EN MAART 1959.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Bureau: UTRECHT — RUBENSLAAN 123 — TEL. 030—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

In deze eerste en voorlopige mededeling wordt nu reeds de aandacht gevestigd op de
Algemene Vergadering, die zal worden gehouden op vrijdag 9 en zaterdag 10 ok-
tober 1959.

Mede op verzoek van verschillende collegae is de vergadering dit jaar enkele weken
vroeger gesteld dan gebruikelijk.

Het huishoudelijk en wetenschappelijk programma zal in augustus worden bekend
gemaakt.

Vertegenwoordiging op het Congres van de British Veterinary Association.
Voor het jaarlijks congres van de British Veterinary .Association, dat van 30 augustus
tot 5 september 1959 in Folkestone wordt gehouden, is ook ditmaal een Nederlandse
vertegenwoordiger uitgenodigd.

Gaarne wordt opgave ingewacht van degenen, die dit congres willen bezoeken of
omstreeks die tijd hun vakantie in Zuid-Engeland doorbrengen, waarna eventueel
overleg kan worden gepleegd over gelijktijdige representatie van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Het voorlopig programma omvat vele belangrijke onderwerpen betreffende verschil-
lende takken van het diergeneeskundig beroep, films en excursies etc. en zal op verzoek
ter inzage worden toegezonden.

Dc afdeling Zeeland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde schonk aan het Uni-
versiteitsmuseum cen projeetie-apparatuur uit eind 19e eeuw. Van harte dank!

Op 6 juni a.s. hopen onderstaande collegae hun 50-jarig jubileum als dierenarts te
vieren:

J. H. J. Cremers, Saroleastraat 49, Heerlen.
A. Snijders, Plantsoen 16, Ruurlo (is die dag uitstedig).
Dr. J. M. P. Tap, Stationsweg 76, Ede (Gld.).
Dr. Winter, Sarphatipark 7 huis, Amsterdam.
Op 3 juni a.s. hoopt collega A. J. Feberwee, Graaf Janlaan 40, Zeist zijn 25-jarig
jubileum als dierenarts te vieren.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 11 april 1959 in hotel Smits, Vreden-
burg. Utrecht.

Aanwezig zijn 55 leden, 14 buitengewone leden en 3 gasten.
Om 10.30 uur opent de voorzitter de vergadering en heet allen welkom.
Een bijzonder woord van welkom richt de voorzitter tot de ere-voorzitter Dr. D. M.
Hoogland, de oud-voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, collega D.
Hendrikse, de secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Dr. W. A. dc
Haan, de wnd. Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, Dr. J. M. v. \\\'loten als

vertegenwoordiger van de Hoofdinspecteur, Prof. Dr. J. H. J. van Gils en de diverse
inspecteurs en adj. inspecteurs van de Volksgezondheid.
Daarna passeren de notulen en de ingekomen stukken de revue.

Bij de ballotage worden 2 nieuwe leden en 6 buitengewone leden aan de groep toe-
gevoegd.

Rekening en verantwoording van de penningmeester zijn door de kascommissie keurig
in orde bevonden, zodat deze bij monde van collega Fricling (Kampen), voorstelt
de penningmeester te dechargeren.

Collega Zwaagstra (penningmeester) brengt daarna het financieel verslag over 1958
uit.

Tot leden van de kascommissie 1959 worden benoemd de collegae B. de Vlas (Zwolle)
en D. Frieling (Kampen).

Vervolgens komt de verkiezing van een nieuwe voorzitter wegens bedanken van
collega Karsemeijer aan de orde.

.\\ls zodanig wordt benoemd het bestuurslid Dr. A. W. A. Bos te Waalwijk, waarna
het bestuur wordt aangevuld met als „nieuw" bestuurslid collega A. H. P. v. d. Put,
Brunssum.

De voorzitter belicht de vooruitgang op vleeshygienisch gebied in de laatste decennia,
met name wat de outillage van slachthuizen, noodslachtplaat.sen, laboratoria en
slagerswinkels betreft.

Daarna geeft hij overzicht van de voor de groep gehouden voordrachten, demon-
straties en excursies.

Vervolgens laat de voorzitter zijn licht schijnen over enkele problemen op het gebied
van de bezetting van diverse posten op vleeshygienisch gebied, het bacteriologisch
onderzoek met name in verband met de toepassing van antibiotica bij het zieke
„slacht"dier, het toezicht op de verwerking van vlees vanaf de keuringsbcshssing tot
dc consumptie en het vleeswarenonderzoek.

Daarna neemt spreker de verhouding Groep : Vereniging van slachthuisdirectcuren
onder de loupe. Hij is van mening, dat er een streven moet zijn om te komen tot
één Groep van vleeshygiënisten onder auspiciën van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, waarbij de mogelijkheid tot vorming van een sectie van directeuren van
slachthuizen in dit verband hem zeer goed uitvoerbaar lijkt. Ook de „kadervorming"
wordt hierbij aangeroerd. Verder be.spreekt inleider de verhouding tot de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, die van voortreffelijke aard is en wijst hij op de goede
verstandhouding van de Groep tot dc Hoofdinspectie van de Volksgezondheid, waar-
bij hij zeer waarderende woorden richt aan het adres van de Veterinaire Hoofd-
inspecteur, de heer v. d. Born en diens rechterhand, Dr. J. M. van Vloten.
Met een dankwoord aan zijn medebestuursleden en de leden van de Groep voor het
aan hem geschonken vertrouwen en dc verleende steun bij het organiseren en het
verloop van de vergaderingen bc.sluit collega Karsemeijer zijn rede.
Collega Dr. Bos dankt dc voorzitter voor zijn goed gedocumenteerd betoog en spreekt
er zijn voldoening over uit, dat het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde collega Karsemeijer heeft aangewezen als adviserend lid van de Groep.
Vervolgens stelt Dr. Bos voor de scheidende voorzitter, die zoveel voor de Groep
heeft gedaan, te benoemen tot ere-lid van de Groep, wat bij acclamatie geschiedt.
Dr. van Vloten, sprekende namens de Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, ge-
tuigt van de prettige samenwerking, die er steeds heeft bestaan tussen de voorzitter,
het bestuur van de Groep en de Hoofdinspectie van de Volksgezondheid. Hij spreekt
de wens uit, dat deze goede verstandhouding ook in dc toekomst mag worden be-
stendigd.

Collega Ooms (Tilburg) bedankt uit naam van de vergadering de voorzitter voor de
wijze, waarop deze de vergaderingen heeft geleid.

Daarna draagt collega Karsemeijer het voorzitterschap over aan collega Dr. Bos.
Dan wordt gepauzeerd voor het houden van de gemeenschappelijke lunch.
In de middagvergadering komt ter sprake het plan voor de op 6 juni e.k. te houden
vergadering te Rotterdam.

De secretaris wordt daarna in de gelegenheid gesteld om het jaarverslag 1958 uit te
brengen.

Verder komen in bespreking de aanstaande afslachting van met abortus Bang be-
smette runderen en het registreren van voor destructie bestemde dieren.
Bij de vrije mededelingen komen o.a. gevallen van botulismus ter tafel.
Om 16.15 uur sluit de voorzitter de geanimeerde vergadering.

De e.k. ledenvergadering met daaraan aansluitende excursie (met dames) is vast-
gesteld op 6 juni e.k. in hotel Engels te Rotterdam.

De penningmeester verzoekt de leden, buitengewone leden en gepensionneerde
buitengewone leden, voor zover zij zulks nog niet hebben gedaan, de jaarcontributie
1959 te voldoen door storting op gironummer 381054, ten name van de Coöp.
Boerenleenbank te Olst.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

A. L. Donker, Hietveldweg 10, Beekbergen.
E. M. Klein Lebbink, Azinkdijk 3, Almen.
S. Meeuwisse, Biltstraat 50 bis, Utrccht.

Eisenga, F. J., te Noordbroek (Gr.), aangesloten onder tel. bureau 05970-2864, h.k.

Kerk, P. van de, te Roodeschool, tel. en gr. gewijzigd in resp. 360 en 861145. (168)
Klarenbeek, S. R., te Katwijk aan Zee, aangesloten onder tel. privé 01718-3032, gr.

Leengoed, P. J. van, te Roosendaal, aangesloten onder tel. bureau 01650-4342, h.k.,
dir. ab., R.K.V., R.K. (bz. d.), h.k. Oudenbosch, plv. I., Ir. R.K. M.L.S. (173)
Mculen, A. C. v. d., van Winnipeg naar Boissevain, Box 658, Manitoba, Canada.

Molenaar, B, A. J., van de Bilt naar Utrecht, Briljandaan 62, tel. 030-16323 (privé),
03498-304 (bur.), gr. 613851, D. b/h Pluimveebedrijf „De Burgwal" te Wouden-
berg. (177)
Oosthoek, A. M., te Nieuw-Bcijcrland, tel. gewijzigd in 519 (Pireshil). (180)
Tholhuijsen, L. J. T., te Made, naar Ligncstraat 1, aldaar (tel. on.gewijzigd). (192)
Vries, B. R. de, te Hoogeveen, gr. gewijzigd in 948496. (197)
Watering, C. C. van de, te de Bilt, tel. bureau gewijzigd in 33041, functie gewijzigd
in directeur S.V.O. en Stichting Slagersproefstation. (199)
Zuur, P. J., te Utrccht, naar Briljandaan 142, aldaar. (202)

Annema, A., te Noordbroek (Gr.), Hoofdstraat 90, tel. 05985-356, P., sp. 8-9, plv.
h.k. en plv, dir. ab, Hoogezand-Sappcmeer (voorzetting praktijk F. J. Eisenga).

Paassen, P, L. van, te Schalkwijk, Provincialewcg 159, tel. 03467-238 (voortzetting
praktijk C, F. G. W. van den Hurk). (181)

Dijk, H. J., te Utrecht, te rekenen m,i.v. 1 januari 1959, ter standplaats Rotterdam,
tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst. (153)

Hofstra, Dr, S. T., te Breukelen, te rekenen m.i.v. 1 juli 1959, tot Keuringsdierenarts-
hoofd van dienst en Directeur van het openbaar slachthuis te Deventer. (164)

Leengoed, P. J. van, te Roosendaal, te rekenen m.i.v. 1 april 1959, tot Keurings-
dierenarts-hoofd van dienst van de vleeskeuringskringen Roosendaal en Oudenbosch
en tot Directeur van het openbaar slachthuis te Roosendaal. (173)

Watering, C. C. van de, te de Bilt, te rekenen m.i.v. 1 mei 1959, tot Directeur van
het slagersvakonderwijs (S.V\'.O.) en van de Stichting Slagersproefstation. (199)

die bereid is zich te verdiepen in de physiologie der voeding van
pluimvee zowel als varkens.

Het werk zal geheel liggen op het gebied van onderzoek en dus
geen voorlichting omvatten.

De te benoemen functionaris wordt tevens gemeente-dierenarts
en veterinair adviseur van de gemeente-politie.

Salarisschaal: ƒ 11.508.- — ƒ13.776.- per jaar (7 jaarl. per.
verh. van ƒ324.-); tijdelijke toelagen totaal ƒ626.- per jaar;
kindertoelage ƒ345.- per kind per jaar; 4% vakantietoeslag.

Verplaatsingskosten en verhuiskosten worden vergoed over-
eenkomstig gemeentelijke regeling.

Sollicitaties met uitvoerige toelichting en opgave van referenties
te richten tot de burgemeester der gemeente Winterswijk vóór

In 1910 kwam collega Jhr. W. Alberda van Ekenstem
naar Ter Apel als dierenarts, toen nog onder de be-
naming van Rijksveearts. In dit rustige, afgelegen
U\'esterwolde voelde hij zich als telg van een oude
Groninger Jonker-familie geheel thuis. In de loop der
jaren bouwde hij zich daar een grote praktijk op, ook
over de grens in het naburige Duitsland.
Nam de zware praktijk zijn hele persoon in beslag,
daarnaast was hij ook een hartstochtelijk jager.
Kort, zakelijk en correct deed hij zijn werk, aanvan-
kelijk per motor in verband met de vele onbegaanbare
zand- en veenwegen. Groot vertrouwen hadden de
Westerwoldse boeren in zijn werk toen ik in 1922 zijn
collega-buurman werd. Ruim 30 jaar hebben wij in de
beste verstandhouding naast elkaar gewerkt als practi-
cus en in de vleeskeuring. In 1923 werd collega Alberda
nl. hoofd van de Vleeskeuringsdienst van de gemeente
Vlagtwedde en ik keuringsveearts van het Noordelijk
deel van die gemeente. Als man van de daad en van
weinig woorden kwam hij nooit op de afdelingsvergade-
ringen van de afdeling Groningen-Drenthe.
Alberda had een gelukkig gezin; zijn oudste zoon werd
burgemeester van Marum, de geboorteplaats van zijn
vader, de andere zoon werd in 1949 dierenarts en hielp
zijn vader in de praktijk. Toen collega Alberda, ouder
wordende, wel eens ziek werd, was hij hard tegenovei
zich zelf. Nauwelijks genezen ging hij weer aan het
werk; op ongeveer zeventigjarige leeftijd ondermijnde
een slopende kwaal zijn krachten, maar ten koste van
alles bleef hij werken zo lang hij kon. Op 6 maart 1959,
72 jaar oud, stierf hij na 48 jaar in de praktijk te zijn
geweest.

.Met Alberda van Ekenstein is een markante persoon-
lijkheid heengegaan. Toen hij werd begraven, spraken
de burgemeester van Vlagtwedde en enige vrienden
woorden van afscheid aan zijn graf; tot slot gaf do-
minee van Nieuwenhuis woorden van troost aan me-
vrouw .Alberda van Ekenstein en de overige familie-
leden.

Het is met een zekere aarzeling, dat ik bovengenoemd probleem aansnijd,
daar de wetenschappelijke ondergrond \\ an deze materie op velerlei terrein
ligt en kennis vraagt van:

minerale en organische samenstelling van weideprodukten en ge-
conserveerde weideprodukten: conserveringsmethoden,
voedingsleer,

normale en pathologische fermentatie van de pensflora.
ge\\\'olgen van de pathologische pensfermentatie \\oor het dier.
Deze grote omxangrijkheid maakt het de practicus-klinicus niet mogelijk
met alle facetten van dit probleem op de hoogte te zijn en doet hem de
kans lopen onjuiste conclusies te trekken. Hij heeft daarbij het voordeel,
goed op de hoogte te zijn met grote en kleine tot zeer kleine afwijkingen
aan het dier, hetgeen meerdere wetenschappelijke onderzoekers op dit
terrein missen daar zij de diergeneeskundige praktijk onvoldoende kennen
of een andere wetenschappelijke opleiding hebben gehad.
De hypomagnesiaemie kan parallel gezien worden met het kopergebrek bij
koeien, in zoverre, dat een primaire en secundaire vorm voorkomt.
De primaire vorm, waarbij het dier te weinig Mg opneemt, is een defi-
ciëntieziekte en heeft een chronisch verloop.

Br ei rem en medew. (1949\') namen deze ziekte in de laatste wereld-
oorlog waar in Noorwegen. Eigenlijk was ook deze hypomagnesiaemie van
gemengde oorsprong, daar de voeding bij deze dieren Mg-arm was, maar
daarnaast energie-arm en in verhouding eiwitrijk, hetgeen volgens E n d e r

1949) tevens het Mg gehalte in het bloed doet dalen.
Men is het er wel over eens, dat in Nederland alleen de secundaire vorm
gezien wordt. In dit geval neemt het dier rnet het voer voldoende Mg ojj.
maar door bepaalde retentieremmende factoren, (factor R."» is dc
resorptie van Mg in het maagdarmkanaal onvoldoende en de uitscheiding
ervan in de urine te groot om een \\oldoende retentie te waarborgen. Bij
een factor R. van een bepaalde grootte zal op een Mg-arme zandgrond
ccrdrr hypomagnesiaemie worden vvaargenomen dan op een Mg-rijke
bodem. Bij een sterke factor R. zal een acute hypomagnesiaemie ontstaan
en bij een zwakke, voortdurende factor R., een chronische hypomagne-
siaemie. Waarschijnlijk bestaat deze factor R. uit meerdere componenten.
Het K-ion is veel beschreven als remmende factor voor de resorptie van
Mg in het maagdarmkanaal. Dc waarde die door verschillende onder-
zoekers; S jollema ( 1932). Seekles (1958). Kemp (1959), Rook
aangehaald door Deys, 1958). Alten (1958) aan het K-ion wordt
toegeschreven, is zeer verschillend.

Rook (1958) heeft aangetoond, dat het Mg gehalte in het bloed daalt,
als er ammoniak in de pens geleid wordt. Om een idee te krijgen van de
mate waarin NH3 in de pens gevormd wordt bij toediening van ver-
schillende voedselrantsoenen, moeten we even stilstaan bij de fermentatie
in de pens. Het voedsel dat de koe heeft gegeten, komt door de werking
van de pensflora in geheel andere vorm in de eigenlijke maag, de lebmaag,
dan waarin het is opgenomen. Van de verteerbare droge stof wordt 70-80%
in de pens omgezet in andere stoffen (O y a e r t, 1956).

Koolhydraten en ruwvezel worden hoofdzakelijk afgebroken tot melkzuur
en vluchtige vetzuren, slechts 5 a 10% komt in de lebmaag als glucose.
De proteïnen worden door de proteolytische bacteriën voor een deel af-
gebroken tot aminozuren. Deze aminozuren kunnen nog verder worden
gesplitst waarbij NH3 vrijkomt. Nu wordt het ene eiwit in de pens sneller
en vollediger afgebroken dan het andere. Dit hangt af van de oplos-
baarheid.

Zeïne wordt vrij langzaam en maar voor 40% afgebroken, geeft dus een
matige en langzame NH3 ontwikkeling. Caseïne en eiwitten uit jong gras
geven een snelle NH3 ontwikkeling en vooral ook het z.g. amiden-
gedeelte van jong gras, dat bestaat uit vrije aminozuren, aminen, nitraten,
purinbasen en dergelijke.

Naast de proteolyse vindt in de pens ook eiwitsynthese plaats door bac-
teriën. Hierbij kan uit aminozuren, andere eenvoudige N-verbindingen en
NH3 bacterie-eiwit opgebouwd worden. Het eiwitvoedsel van het rund
bestaat voor 60-80% uit bacterie-eiwit. Voorwaarde voor deze eiwit-
assimilatie is, dat er voldoende koolhydraten zijn, liefst in de vorm van
zetmeel. De eiwitsynthese komt in de minderheid door te weinig kool-
hydraten, maar ook de cellulolytische bacteriën worden in hun groei ge-
remd, waardfxir de cellulosevertering wordt terug gedrongen. De overdaad
NH3 wordt door de penswand geresorbeerd, komt in de lever, wordt tot
ureum verwerkt en door de nieren uitgescheiden. Dit ureumverlies is
een verlies voor het dier, daar deze stikstof niet in de stofwisseling van
het lichaam komt. De biologische waarde van eiwitten die in de pens
gedeeltelijk en langzaam worden afgebroken is groter, dan van eiwitten
uit jong gras.

Oyaert (1956) heeft hierover proeven verricht met schapen. Hij heeft
nagegaan welk percentage van verschillende soorten eiwit verloren ging
in de pens, door de hoeveelheid NH3 die door de penswand werd ge-
resorbeerd. Daarvoor gaf hij de schapen 30 gr N, waarvan 18 gr N steeds
afkomstig van klavcrhooi en 12 gr N afkomstig van caseïne, grondnoten-
meel en lijnmeel. De verliezen waren respectievelijk 40%, 28% en 18%.
Bij zetmeel toevoeging waren de verliezen in dezelfde volgorde 17%,
13% en 9%. Een duidelijk eiwitsparende werking van zetmeel komt hier-
iiij naar voren en tevens wordt bevestigd, dat lijnmeel en maismeel niet
voor niets door oudere veehouders een best voer genoemd werd.
Waarschijnlijk zal het leiden van NH3 in de pens (onderzoekingen van
Rook) niet een directe remming betekenen voor de Mg-opname, maar
geeft deze NH3 aanleiding tot een verlaging van het bacteriegehalte in
de pens en (of) een wanverhouding tussen de soorten onderling, waardoor
bepaalde stoffen ontstaan die de assimilatie van Mg tegengaan. Men kan
zich voorstellen, dat door een verlaagde en veranderde bacteriewerking
in de pens het voedsel dat de pens verlaat, een andere samensteUing heeft

dan normaal, o.a. minder bacterie-eiwit bevat dan normaal door geringere
eiwitsynthese en een grotere hoeveelheid eiwitsplitsingsprodukten bezit,
die in de darm aanleiding kunnen geven tot rotting. Bij overgang van
stal naar wei zal er ook een verhoogde NHg produktie ontstaan. Is deze
zo hoog, dat er een indigestie ontstaat, dan kan nadien de NH3 produktie
weer dalen door onvoldoende bacteriewerking in de pens. Zo zou men de
onderstaande Mg cijfers en ureum cijfers kunnen verklaren. Het zal niet
onmogelijk zijn, dat er naast deze NHs-vorming ook nog andere indigestie-
verwekkende factoren zijn.

Het resultaat van eigen waarnemingen mogen hier worden \\ermeld.
Tabel 1 geeft weer de cijfers van het Mg-gehalte van het bloedserum
iS.M.) en van het ureumgehalte van het bloed van 10 koeien, die in
twee groepen van 5 dieren waren gesplitst.

Op 21 april stonden alle dieren op stal; op 1 mei liepen ze één week in
de weide, de koeien 1 t/m 5 in een klaverrijke weide (30% klaver) en
de koeien 6 t/m 10 in een kla\\erarme weide. Daarna werden de koeien
1 t/m 5 in een klaverarme weide gelaten en de koeien 6 t/m 10 in een
klaverrijke, waarop de bemonstering op 9 mei volgde.

De overgang van stal naar weide is hier prachtig opgevangen door het
klaverrijke perceel. De koeien die eerst op de klaverarme weide liepen
voldeden niet geheel. Koe No. 8 was ziekelijk.

Tabel 2 geeft de Mg-cijfers en de ureumcijfers weer van 15 koeien, waarbij
de bemonstering plaatsvond op 28 april op stal en op 10 mei in de weide.

groep 1 (5 dieren), werd geweid op een klaverarm perceel,
groep 2 (5 dieren), werd eveneens geweid op een klaverarm per-
ceel met bijvoeding van 2 kg maismeel per dier per dag,
groep 3 (5 dieren), werd geweid in een klaverrijk perceel.
Door de latere inscharing, dus in langer gras, zijn hier de verschillen
waarschijnlijk minder eclatant, maar toch wel duidelijk.

Uit de proeven van Oyaert (1956) valt te concluderen, dat er eerder
stoornissen in de pensvertering zullen ontstaan bij caseïne of jonge gras-
produkten als enige eiwitbron, dan bij lijnmeel, indien de rantsoenen
overigens gelijk zijn. Daarom zou ik deze indigesties willen betitelen met
de naam ruweiwitvergiftiging, al is er naast een ruweiwitovermaat ook
vaak een zetmeeltekort.

Door S eek les (1953, 1958) is reeds herhaalde keren gewezen op het
feit, dat kopziekte steeds gepaard gaat met een intenstinale autoïntoxicatie
en motiliteitsstoornissen van de darm. De primaire stoornissen in de pens
zullen hiertoe begrijpelijkerwijze zeer gemakkellijk aanleiding geven. De
ruweiwitvergiftiging, die in vele variaties voor kan komen en daardoor
ook zeer variabel is in de begeleidende verschijnselen, geeft als één van de
meest constante symptomen hypomagnesiacmie. Waarschijnlijk geeft elke
indigestie een hypomagnesiacmie, ook die indigesties, die ontstaan door te
weinig eten en vasten. (Vergelijk de hypomagnesiacmie die ontstaat bij
mond- en klauwzeer waar S e e k 1 e s op wijst en de hypomagnesiacmie

die ontstaat bij vrij ernstige distomatose, hetgeen verder uit enkele Mg
cijfers, in dit artikel aangehaald, zal blijken.

Een indigestie veroorzaakt door kwikvergiftiging kan ook gevolgd worden
door kopziekteverschijnselen.

F r e n s wijst vooral op een juiste structuur van de pensinhoud
voor een goede vertering. Door jong gras en jonge grasprodukten kan
in de pens een te compacte massa ontstaan, waardoor de bereikbaarheid
van het voedsel voor de bacteriën onvoldoende wordt. Een dergelijk ruw-
vezelgebrek kan ook oorzaak zijn van een slechte pensvertering. Bij het
voeren van alleen korte grasprodukten is een dagelijkse aanvulling van
4-5 kg uitgegroeid hooi op stal noodzakelijk. Een goede structuur in de
pens kan blijkbaar ook ontstaan door bijvoeren van veel natte pulp of
veel natte aardappelvezel. Een rantsoen uitsluitend bestaande uit 20 kg
voordroogkuil (v.r.e. 5,4 — Z.W. 19) met 30 kg aardappelvezel of 40 kg
pulp gedurende de hele winter gevoerd, gaf geen zichtbaar nadelige
gevolgen. De conditie en produktie van de koeien was goed.
Al naar gelang het gras en de jonge grasprodukten meer of minder af-
wijkend zijn in hun organische samenstelling en meer of minder lang
achtereen worden toegediend, zal een acute, chronische of intermitterende
ruweiwitvergiftiging ontstaan, begeleid door een acute, chronische of in-
termitterende hypomagnesiaemie. De minerale samenstelling van het voer
zal ook een zeker gewicht in de schaal leggen, maar hoofdzakelijk wordt
het S.M. secundair bepaald door de verhoudingen van het v.r.e. gehalte,
de zetmeelwaarde en het ruvvvezelgehalte van het voer.

Een kopziektegeval dat binnen enkele uren of zelfs binnen een paar dagen
ontstaat, nadat van stalrantsoen op grasvoedering is overgegaan, kan ik
me alleen voorstellen ,als \\óór de verandering reeds een verlaagd S.M.
bestond. Op intensieve bedrijven heeft men door een sterke N-bemesting
ook in het winterruwvoer hoge eiwitgehalten die bij een verkeerd samen-
gesteld rantsoen op stal reeds daling van het S.M. geven. Hierbij moet
opgemerkt worden, dat het optimale S.M. ongeveer 2,5 mgr.% zal zijn.
Indien op stal het gemiddelde S.M. van 5 koeien van een bepaalde vee-
stapel beneden 2,2 mgr% ligt, moet men aannemen, dat de samenstelling
van het voer niet optimaal is of de opname van een goed samengesteld
rantsoen onvoldoende is, b.v. door distomatose.

Alhoewel de gevallen van kopziekte meer dan voldoende bekend zijn, zou
ik toch graag het onderstaande geval willen vermelden.

Collega Bouwman te Wolvega vroeg 9 mei 1957 of ik eens wilde komen bij een
veestapel, waarbij het vetgehalte van de melk gemiddeld 2,5% was. Er waren echter
dieren bij met een melkvetgehalte van 1,6%.

Op 15 april waren 50 melkkoeien in een kortgeleden opnieuw ingezaaide weide ge-
laten. Het grasgewas op de zandhoudende bodem bestond hoofdzakelijk uit Engels
raaigras. Dc bemesting had 20 ton gier en 25 ton stalmest per ha bedragen. Bij de
inscharing van de dieren was er veel, welig gras, maar dit gras werd slecht gegeten.
Spoedig verloren de dieren in de melk, kregen diarree en vertoonden een opgetrokken
buik. Na een week hadden ze, volgens de eigenaar, wel „100 kg vlees verspeeld".
Op 1 mei waren er 6 dieren met kopziekte en enkele dagen later nog 4. Bij de melk-
controle op 3 mei bleken de lage melkvetgehalten en bij een hercontrole op 7 mei
kwamen deze weer te voorschijn.

Deze dieren waren van een normaal stalvoer op een eiwitrijk en zetmeelarm voer
gekomen. Na enkele dagen in de weide, aten ze het gras slecht, waardoor een onder-
voeding ontstond. Het slechte eten kan reeds op een indigestie wijzen waardoor deze
ondervoeding versterkt wordt.

En der (1949) wijst vooral op een hypomagnesiaemie die door energie-
arm en proteïne-rijk voer kan ontstaan. Het lage vetgehalte van de melk
is waarschijnlijk te verklaren doordat te weinig azijnzuur in de pens ge-
vormd wordt. Er is aangetoond, dat het melkvet hoofdzakelijk in de melk-
kher wordt gevormd uit acetaten van het bloed. Uit de proteïnefractie
van het gras zal misschien nog wel voldoende azijnzuur gevormd worden,
maar door het lage zetmeelgehalte en een onderdrukken van de cellulose-
vertering kan er in het totaal wel te weinig azijnzuur in de pens ontstaan
waaruit een laag vetgehalte van de melk is te verklaren.
In een extra geile weide ziet men nog al eens daling van melkproduktie,
dieren die het gras slecht tot zich nemen, te weinig buikomvang hebben,
onrustig zijn en diarree krijgen, terwijl er geen kopziekte optreedt. Een
hypomagnesiaemie is bij deze dieren zeer zeker aanwezig. Indien ze echter
op tijd in een andere weide komen met een gunstiger grassamenstelling,
verdwijnen de symptomen weer en gaat het S.M. weer omhoog. Bijvoeren
van pulp, maismeel of andere zetmeelhoudende produkten zal in
dergelijke weiden zeker economisch verantwoord zijn. Al naar gelang de
kwaliteit van de weide, zal het S.M. bij de dieren aan behoorlijke schom-
melingen onderhevig zijn. In de jaren 1957 en 1958 zijn op het labora-
torium van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland meerdere bloed-
monsters onderzocht op Ca-, Mg-, P- en Cu-gehalte op verzoek van het
Landbouwkundig Bureau van de N.V. Nederlandsche Kali-importmaat-
schappij, afd. Sneek. Deze bloedmonsters waren afkomstig van koeien die
afwisselend geweid werden op klaverloze en klaverrijke weide (± 30%
klaver). Op de klaverrijke weiden is het S.M. van de dieren steeds hoger,
soms zelfs zeer opvallend.

Deze hypomagnesiaemie ontwikkelt zich zeer langzaam. Ze wordt in
Engeland beschreven bij vee dat \'s winters buiten is. De daling van het
S.M. begint reeds in de herfst en is in de winter op waarden van de
helft tot een derde van het normale. Het neuromusculaire systeem schijnt
zich aan deze daling aan te passen want er valt geen hyperaesthesie waar
te nemen. Ook andere klinische symptomen komen niet voor; dit laatste
kan ik me moeilijk voorstellen, daar er vooral deze laatste winter in
Friesland nog al eens chronische hypomagnesiaemie is voorgekomen, waar-
bij wel klinische symptomen optreden, ook al is deze hypomagnesiaemie
zeer gering en al zijn de klinische verschijnselen dan niet opvallend. Deze
hypomagnesiaemie ziet men dan op bedrijven waar ook andere verschijn-
selen van een chronische ruweiwitvergiftiging aanwezig zijn.
De laatste jaren is in de veehouderij veel propaganda gemaakt om het
eiwit voor het winterrantsoen zoveel mogelijk op het eigen bedrijf te
produceren. Dit wordt bereikt door sterke stikstofbemestingen, kort
maaien en toepassing van conserveringsmethoden waarbij zo weinig moge-
lijk verloren gaat (ruiterhooien, grasdrogen, hooiventilatie in de schuur,
voordroogkuil, melassekuil enz.).

Verhoudingen van v.r.e./Z.W. in voordroogkuil en in kort, goed gewonnen
hooi van 1 : 4 zijn geen zeldzaamheden. Er zijn bedrijven waar alleen
met eigen gewonnen ruwvoeder theoretisch produkties van 20 1 melk per
dag verkregen kunnen worden. Als de veehouders de aldus verkregen
ruwvoedermiddelen niet hebben laten analyseren, worden ze meestal niet
op juiste waarde geschat en kunnen ze chronische indigesties met chro-
nische hypomagnesiaemie geven. Een schatting van deze ruwvoeder-
middelen is moeilijk, doordat de v.r.e./Z.W. verhouding in het ene jaar
veel nauwer ligt dan in het andere. Door de nauwe verhouding in de
ruwvoeders van deze winter, kwamen ruweiwitvergiftigingen nog al eens
voor.

De mate van klachten op de bedrijven zijn zeer verschillend, zó dat men
kan spreken van echte probleembedrijven, maar ook zó, dat de veehouder
niet over afwijkingen spreekt maar cr op geattendeerd moet worden als er
toevallig een deskundige op het bedrijf komt. Het minder groeien van
mestkoeien op weiden die zeer sterk bemest zijn met stikstof (\'Sonne-
ve 1 d, 1959) kan men ook als zeer geringe klachten beschouwen.

Op een bedrijf met ernstige klarhten van luweiviiitvergiftiging ziet men dr volgende
verschijnselen.

De eigenaar kan zich deze conditie niet voorstellen. Hij voert immers uitstekende
ruwvoeders en geeft daarbij meer dan voldoende, meestal te eiwitrijk, krachtvoer.
Als het dan niet naar z\'n zin gaat, geeft hij soms nog eiwitrijker of nog merr
krachtvoer met nog slechter resultaten als gevolg.

In het voorjaar heeft het dier nog te veel oud haar; soms ziet men in december
reeds gemakkelijk uitvallen van haar en niet terugkomen van nieuw haar, waar-
door vrij lang kale plekken blijven bc.^taan. De huid is niet elastisch.

De mest is meestal iets glanzend door de aanwezigheid van slijm. Niet altijd is
aan de consistentie van de mest te zien of de dieren tc veel eiwit krijgen. Indien
het rantsoen meer dan voldoende zetmeclwaarde en voldoende ruwvezel bevat,
geeft een overwaarde eiwit niet zo spoedig aanleiding tot te dunne mest. Dan
doet die overwaarde ook niet zoveel kwaad. Daarentegen geeft een rantsoen met
een krappe zetmeclwaarde en ruwvezelgehalte bij een vrij geringe verhoging van
de hoeveelheid eiwit direct dunnere mest.

Bovendien is het vetgehalte en het eiwitgehalte van de melk te laag. Voor het
te lage vetgehalte is getracht een verklaring tc geven. Het te lage eiwitgehalte
zou te verklaren zijn uit een onvoldoende eiwit.synthesc in de pens, waardoor het
bloed onvoldoende eiwitbouwstoffen naar de melkklier kan vervoeren.

In sommige gevallen is dc uierhuid zelfs duidelijk anemisch. Het bloedonderzoek
bevestigt deze anemie.

Onderstaande voorbeelden van 2 bedrijven tonen zowel de anemie als het vrij
grote aantal staafkernige leucocyten.

Distomatose komt op deze bedrijven niet voor, hetgeen ook aan het aantal eosinophiele
cellen is te zien. Tevens zijn van elk bedrijf 20 mestmonsters onderzocht op aanwe-
zigheid van distomeneieren.

Bovengenoemd bedrijf B is een zeer intensief bedrijf op zandgrond. De
totale stikstofbemesting bedraagt 200 kg zuiver N. per ha per jaar. Het
S.M. van de koeien is over het algemeen zeer laag. Een week voor onze
komst was een koe, die plotseling niet meer kon staan, in nood gedood.
Enkele injecties van een Ga/Mg oplossing gaven geen verbetering. De
koeien kregen hier een rantsoen van zeer kort gewonnen hooi, goede
\\oordroog kuil, 8-10 kg bieten en eiwitrijk krachtvoer. De eigenaar is
het ad\\ies gegeven 1 kg eiwitrijk krachtvoer te vervangen voor 1,5 kg
maismeel en enkele kilo\'s uitgegroeid hooi te geven in plaats van kort
hooi. Na 6 dagen is het S.M. van de koeien gemiddeld met bijna 0.5 mgr%
gestegen, zoals onderstaande cijfers tonen.

Bij het beschouwen van deze cijfers zien we dat op bepaalde bedrijven in
de winter de magnesiumcijfers ook vrij sterk kunnen schommelen. Het
hooi en dc kuil van \\erschillende percelen land wordt onder zeer ver-
schillende omstandigheden gewonnen en kunnen dus ook sterk verschil-
len in samenstelling. Met het voeren wordt hieimee \\aak onvoldoende
rekening gehouden.

Op een ander bedrijf waar in de voorwinter kort hooi, voordroogkuil, ge-
droogd gras en eiwitrijk krachtvoer werd gegeven, „deden" de koeien het
niet. Na toediening van een veel zctrneelrijker krachtvoer waren de dieren
in het laatst van de stalperiode in uitstekende conditie, gaven veel melk
en het gemiddelde S.M. van 6 koeien was 2.6 mgr%.

Op 8 willekeurige bedrijven, waar van 5 hokkelingen in maart (op stal)
bloed werd genomen voor een Cu-bepaling is tevens het S.M. bepaald.

Van te voren werd een voorspelling gemaakt van het gemiddelde S.M.
van de dieren op een bepaalde stal.

Er werd onderscheid gemaakt in voldoende gehalte en te laag gehalte
waarbij afgegaan werd op voeding, conditie, uiterlijk van de dieren en de
consistentie van de mest.

Op de bedrijven 6, 7 en 8 waren bij oppervlakkige navraag eigenlijk geen
klachten. Slechts door te vragen of de produktie van de koeien wel geheel
zo was, als verwacht kon worden, kwam het antwoord dat de dieren per
stuk wel enkele liters melk meer konden geven. Bij het bezoek aan bedrijf
no. 7, juist tijdens het hooivoeren gebracht, viel op dat de dieren het hooi
maar vrij slecht opnamen. Op dit zeer intensieve bedrijf (220 kg N. per ha)
op zandgrond werden meest kortgemaaide produkten gevoerd, die uit-
stekend geconserveerd waren. Advies werd gegeven 1 kg maismeel bij te
voeren en een gedeelte kort hooi door uitgegroeid hooi te vervangen. Na
10 dagen bleken de koeien per dag 2-3 1 melk meer te geven en ze aten
een muf, overjarig, maar langer hooi beter dan het uitstekende hooi wat
voordien gevoerd werd.

De voorspelling op bedrijf no. 5 is fout geweest. Dit zal te verklaren zijn
door het sterk gebroeide hooi, waarmee deze hokkelingen gevoerd werden.
Het voeren van sterk gebroeid hooi veroorzaakt dunne mest en waarschijn-
lijk ook een indigestie. Achteraf bleken bij meerdere koeien op dit bedrijf
ook lichte klachten te zijn. Drie koeien met een iets te lage produktie had-
den een S.M. van resp. 2.1, 2.1 en 1.6 mgr%. Twee koeien met een goede
produktie hadden een S.M. van 2.6 en 2.8 mgr9f. Distomatose is in 15
mestmonsters van het bedrijf niet aangetoond.

De diagnose ruweiwitvergiftiging is niet altijd even gemakkelijk te stellen.
Distomatose kan ongeveer dezelfde klinische verschijnselen geven. Hierbij
ziet men immers ook matige conditie, dorre haarkleur, diarree, te weinig
eetlust, onvoldoende produktie, te laag melkvet en anemie. Bovendien is
bij koeien met duidelijke verschijnselen van distomatose het S.M. ook te
laag; deze dieren hebben eigenlijk ook indigestieverschijnselen n.l. te weinig
eten en diarree. Nog moeilijker wordt de diagnose als op een bedrijf
zowel distomatose als ruweiwitvergiftiging aanwezig is. Bij distomatose
zijn de klachten over \'t algemeen bij de jonge koeien. Bovendien worden
bij morfologisch bloedonderzoek veel eosinophiele cellen gevonden en bij
faeces onderzoek distomeneieren. Bij het vinden van enkele distomeneieren
in de faeces mag men echter niet de conclusie trekken dat het betreffende
dier lijdende is aan distomatose.

De koeien 1, 2 en 5 aten veel te weinig. In de mest bevonden zich veel
distomeneieren. De voeding was zetmeelrijk (v.r.e./Z.W. 1 :5.5).

Het doet er niet toe of de groeibelemmerende factor voor de pensflora bestaat uit het
inleiden van NHa in de pens, een ruweiwitvergiftiging, een kwikvergiftiging, veel
kaliumzouten of een antibioticum, steeds ontstaat bij de koe een indigesüe door te
geringe baeteriële afbraak en opbouw van het voedsel in de pens. De massa, die
dan de pens verlaat, heeft een te laag gehalte aan bacterie- en protozoëneiwit en een
te hoog gehalte aan in opbouw zijnde eiwitachtige stoffen en stikstofhoudende eiwit-
afbraakprodukten, waardoor in het verdere maagdarmkanaal rotting en gisting en
gunstige voorwaarden voor de ontwikkeling van een abnormale micro-flora in de
dunne darm ontstaan.

Deze toestand ontstaat bij een ruweiwitvcrgifuging als zich een overmaat eiwit in
het rantsoen bevindt, die in de pens gemakkelijk aantastbaar is. De hierop volgende
hypomagnesiaemie, die in z\'n eindstadium een tetanische- of paralytische aanval kan
geven, verloopt in de weide meestal acuut, op stal meestal chronisch.
Voorkómen van een hypomagnesiaemie wordt bereikt door een juiste verhouding van
v.r.e./Z.W., zoals de voedernormen die aangeven. Indien zich veel eiwitten en eiwit-
achtige stoffen van jonge grasprodukten in het rantsoen bevinden, is een geringe
overmaat zetmeel (± 10%) in het voer aan tc raden. Daarnaast is voor een goede
pensinhoud-structuur 4-5 kg uitgegroeid hooi wenselijk.

Indigestie genezende en voorkomende middelen als carbo adsorbens, bolus alba,
oxydum magnesicum zullen ook een hypomagnesiaemie voorkomen. Bij oxydum
magnesicum zal tevens het magnesiumgehalte hiervan gunsUg werken.
Indien het gemiddelde magnesiumgehalte van het bloed van 5 koeien op een bedrijf
lager ligt dan 2.2 mgr%, dan is, bij afwezigheid van andere auto-intoxicatie ver-
oorzakende factoren, de organische samenstelling van het voer waarschijnlijk niet op-
timaal; een magnesiumgehalte van 2.5 mgr% zal ongeveer optimaal zijn.
Een goede mineralen voorziening is van belang, maar men moet zich er van bewust
zijn, dat op intensieve weidebedrijven met secundaire minerale tekorten, de zaak met
in de kern wordt aangepakt door het toedienen van extra mineralen.
In ht begin van de weideperiode en in de late herfst zal op te welige weiden het
bijvoeren van zetmeelhoudende produkten economisch verantwoord zijn. Een groot
gedeelte van de kopziektegevallen wordt alsdan voorkómen, de melkproduktie blijft
beter op peil en de conditie van de dieren zal beter blijven.

It is of little importance whether the factor preventing the growth of the flora in
the rumen consists in the introduction of NHa into the rumen, a crude protein poi-
soning, a mercury poisoning, a large quantity of potassium salts or an antibiotic,
always an indigestion due to insufficient bacterial break-down and synthesis of the
food in the rumen will appear in the cow. The mass leaving the rumen will then
contain too small a quantity of bacterial and protozoal protein and too many albu-
minoid substances and nitrogenous protein disintegration products, resulting in putre-
faction, fermentation and favourable conditions for the existence of an abnormal flora
in the small intestine.

This condition will occur in the event of crude protein poisoning when the diet con-
tains and excess of protein, which may be readily destroyed in the rumen. The sub-
sequent hypomagnesiaemia, the final stage of which may give rise to an attack of
tetany or paralysis, usually runs an acute course in pasturing cows and a chronic
course in the stable.

A hypomagnesiaemia may be prevented by a correct digestible crude protein/starch
value ratio in the diet, in accordance with dietetic standards. When the dieet contains
too many proteins of young grass products, a slight excess of starch (about 10%) in
the feed will be advisable. In addition, from 4 to 5 kg of well-grown hay is essential
to a correct structure of the contents of the rumen.

Agents curing and preventing indigestion, such as adsorbent charcoal, bolus alba and
magnesium oxide, will also prevent hypomagnesiaemia. In addition, the magnesium
content of magnesium oxide will have a beneficial effect.

When the average magnesium content of the blood of 5 cows on a farm is less than
2.2 mgr. %, then the organic compsition of the feed probably is not optimal, 2.5 mgr.
�ing an approximately optimum content.

An adequate supply of minerals is very important, but the fact should be borne in
mind that the root of the matter is not touched by the administration of additional
minerals in intensive pastural farms characterized by secondary mineral deficiencies.
Early in the pasturing season and late in the autumn, the addition of starchy foods
to the diet will be economically justified when the pastures are too rich. This will
prevent grass tetany in a large number of cases, the milk yield will maintain a more
satisfactory level and the animals will remain in a better condition.

Ou bien l\'introduction de NH:i dans la panse sera le facteur qui sera défavorable
à la végétation de la flore de la panse, ou bien un empoisonnement par suite d\'albu-
men, ou l\'intoxication mercurielle, ou bien des sels de potassium ou un antibiotique,
cela n\'importe que peu de chose; toujours la vache aura une indigestion par suite
d\'une décomposition et composition bactériologique insuffisante de la nourriture dans
la panse. La masse qui en sortira aura en cc cas une teneur trop basse d\'albumine
bactériologique et protozoaire; ainsi qu\'une valeur trop haute de produits protéiques
en réconstruction et de produits azotés, originaires de la décomposition des protéines,
de sorte qu\'une putrfaction et une fermentation et des conditions favorables pour une
flore intestinale anormale puissent prendre naissance dans l\'intestin grêle.
Cette situation-ci se produira durant un empoisonnement par suite d\'albumen si dans
la ration de la fourrage se trouvera un surplus de protéine qui peut être affecté aisé-
ment dans la panse. L\'hypomagnésiaemic qui suit et qui peut produire une attaque
tétanique ou paralytique à lafin sera le plus souvent aigiie si la vache est dans le pré;
si le bétail est à l\'écurie elle s\'écoulera chroniquement.

On gagnera la préventation d\'une hypomagnésiaemie donnant une proportion cor-
recte dans la nourriture entre l\'albumen digestible d\'un côté et la valeur d\'amidon
de l\'autre côté comme l\'indiquent les normes de fourrage. Quand il y a beaucoup
d\'albumens, originaires des graminées jeunes, dans la fourrage, il est recommandable

à y ajouter un surplus minime ( ± 10%) d\'amidon. Pour obtenir un mélange de bonne
structure du contenu de la panse une addition de 4 à 5 kg de foin est à préférer.
Les remèdes qui sont en usage pour prévenir et/ou guérir l\'indigestion, par exemple
carbo adsorbens, bolus alba et oxydum magnésicum, préviendront aussi une hypo-
magnésiaemie; faisant usage d\'oxydum magnésicum la quantité de magnésium opérera
efficacement.

Si la teneur moyenne de magnsium dans le sang de cinq vaches d\'une exploitation
sera inférieure à 2,2 mgr. %, la compostion organique de la fourrage ne sera pro-
bablement pas optime; une teneur de 2,5 mgr. % indiquera l\'usage d\'une fourrage
probablement idéale.

Une bonne administration en minéraux est très important, mais il faut prendre con-
science que donnant de quantités de minéraux on ne s\'y prendra pas de la bonne
manière.

•Au commencement du pacage et en arrière-saison il sera recommandable, sous le
rapport de l\'économie, d\'ajouter des produits amylacés à la fourrage; surtout si le
bétail fait paître dans des prairies trop grasses. Une grande partie des cas de tétanie
de l\'herbage peut être prévenir en faisant comme ça, la production du lait gardera
un niveau assez élevé ct la condition des animaux restera meilleure.

Bei der Kuh entsteht eine Indigestion immer durch zu geringen bakteriellen Aufbau
oder Abbruch des Panseninhaltcs, wobei es von nicht all zu grosser Wichtigkeit ist,
ob der wachstumsverhindernde Faktor für die Pansenflora durch grosse NHs-
Formung, Roheiweissvergiftung, Quecksilbervergiftung, zu viel Kaliumsalze oder durch
ein Antibiotikum bedingt ist. Die Futtermassc die den Pansen verlässt besitzt in einem
solchen Falle zu weinig Bakterien- und Protozoëneiweiss, dagegen aber zu viel eiweiss-
ähnliche Stoffe im Aufbau und stickstoffenthaltende Eiweissabbruchprodukte, wodurch
bei der Passage des Dünndarms Faülnis und Gärung und günstige Bedingunge
für die Entwicklung einer abnormalen Darmflora entstehen.

Eine solche Situation tritt bei einer Roheiweissvergiftung auf, wenn sich im Futter
zu viel Eiweiss befindet, das im Pansen leicht angetaster werden kann.
Die hierauf folgende Hypomagnesiaemie, die in ihrem Endstadium zu tetanusähnlichen
und paralytischen Anfällen führen kann, verläuft in der Weide meist akut, im Stalle
meist chronisch.

Die Verhütung einer Hypomagnesiaemie kann durch ein richtiges Verhältnis zwischen
verdaubaren Roheiweiss und Stärkewert im Futter, wie es die gebräuchlichen F\'utter-
normen angeben, erreicht werden. Falls sich zu viel Eiweiss von jungen Grasprodukten
in der Mischung befindet, ist eine leichte Ueberdosierung von Stärke (± 10%) im
Futter gewünscht. Auserdem ist für eine gute Struktur des Panseninhaltes 4—5 kg
reifes Heu gewóinscht.

Medikamente, sowie carbo adsorbens, bolus alba und oxydum magnesicum verhindern
das Zustandekommen einer Hypomagnesiaemie, wobei im Falle von oxydum magne-
sicum auch der Magnesiumgehalt einen günstigen Einfluss ausübt.
Wenn der durchschnittliche Magnesiumgehalt im Blut van 5 Kühe auf einem Hof
unter 2,2 mgr.% hegt, dann muss angenommen werden dass die organische Zusammen-
stellung des Futters nicht optimal ist. Dies ist bei einem Magnesiumgehalt von un-
gefähr 2,5 mg.% der Fall.

Eine gute Mineralbeifügung ist sicher wichtig, aber man muss sich bei intensiven
Weidebetrieben mit sekundären Mineralmangel wohl davon bewusst sein, dass das
Problem durch Verabreichung von extra Mineralen nicht im Kern erfasst wird.
Im Beginn der Weideperiode und im Spätherbst dürffte auf zu fetten Weiden eine
Beifütterung von stärkehaltigen Produkten ökonomisch zu verantworten sein.
Auf diese Weise wird einen grossen Teil der Grastctaniefälle vorzubeugen sein, die
Milchproduktion wird gehandhabt und dass Allgemeinbefinden der Tiere verbessert
werden.

Alten, F., Rosenberger, G., Welte, E.: Zur Frage der Ursache und des
Wesens der Weidetetanie. Zbl. VetMd., 5, 201, (1958).

B r e i r e m, K., E n d e r. F., Halse, K., S 1 a g s v o 1 d, L.: Experiments on hypo-
magnesiaemia and ketosis in dairy cows. Acta Agric. Suecana, 3, 89, (1949).

D e y s, W. B., G r o o t, Th. de en Kemp, A.: Verslag van een studiereis naar
Engeland en Schodand over enkele aspecten van de gezondheidstoestand van vee
in verband met de voeding. Verslag no. 12 van het I.B.S. te Wageningen (1958).

Frens, A. M.: Over de kwantitatieve behoeften van rundvee aan mineralen. Land-
bouwk. Tijdschr., 62, 12, (1950).

Kemp, A.: Landbouwkundige aspecten van het kopziekte-vraagstuk. Tijdschr. Dier-
geneesk., 84, 469, (1959).

Meyer, H. en Schmidt: Der Einfluss von Thyroxin auf den Magnesium- und
Kalzium-Stoffwechsel beim Kalb. Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 602, (1958).

S c c k 1 e s, L., W i n d, J., D e y s, W. B., G r i f t, J. v. d.: Sporenelementen en an-
dere biochemische onderwerpen bij planten en dieren. Contactgroep opvoering
Produktiviteit (1953).

S e e k 1 e s, L.: Het tetanie vraagstuk bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk., 78, 1,
(1953).

S e e k 1 e s, L.: Control of diseases in cattle and sheep at pasture. Pag. 57 - O.E.E.G.
1958.

Sjollema, B.: Onderzoekingen over de oorzaken van grastetanie. Tijdschr. Dier-
geneesk., 59, 57, 329, (1932).

Sjollema, B., Grashuis, J., Koetsveld, E. S. van en Lehr, J. J.:
Onderzoekingen over kopziekte. Tijdschr. Diergeneesk., 80, 579, 1111, (1955).

S O n n e V e 1 d, Ir. A.: Moderne graslandexploitatie en vetweiderij. Wetenschap en
Praktijk, 46, (1959).

De kwestie van de parthenogenesis (maagdelijke voortplanting) bij kalkoenen is thans
uitvoerig onderzocht door M. W. O 1 s e n en S. J. M a r s d e n van het onderzoek-
centrum Beltsville.

In totaal werden 5930 eieren, afkomstig van 103 maagdelijke kalkoenen bebroed.
Ongeveer 20% der eieren vertoonde enigerlei vorm van embryonaire ontwikkeling
(vorming van embryonaire vliezen). In 1.2% der gevallen werd bovendien bloed ge-
vormd en 0.7% van alle eieren bevatten een embryo. Deze 42 embryo\'s bereikten ver-
schillende stadia van ontwikkeling en wel van tweedaags tot vol-ontwikkeld. Eén
ervan slaagde er in, zonder hulp uit de eischaal te komen en leefde daarna nog
18 uren.

Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijks-Universiteit
te Utrecht, Directeur: Prof. Dr. Jac. Jansen; en
Kliniek van de Gezondheidsdienst voor Postduiven, Hoofd:
Dr. J. G. C. van Vloten.

Over ornithosis bij duiven verscheen reeds in 19.54 in dit Tijdschrift een
uitvoerig artikel van Dr. J. G. C. v a n V 1 o t e n, die daarin op duidelijke
wijze een algeheel overzicht gaf van het ornithosis-vraagstuk bij duiven.
Ondertussen zijn er vijf jaren verstreken en in die tijd werden vrij veel
ornithosis-patiënten ter onderzoek en behandeling aangeboden, waardoor
ook onze ervaring groter werd en ons inzicht beter. (Zie de jaarlijkse ver-
slagen van de Gezondheidsdienst voor Postduiven, samengesteld door Dr.
J. G. G. van Vloten).

Het is mijn bedoeling mij in deze mededeling te beperken tot een samen-
vattende bespreking van het komen tot de juiste diagnose.
De diagnose kan men stellen:

Door personeelsgebrek moest c vervallen; a, de klinische symptomen zullen
beknopt, enigszins geschematiseerd, worden vermeld, waarna op b, het aan-
tonen der immuunstoffen, iets uitvoeriger zal worden ingegaan.

Daar de eigenaar topprestaties van zijn dieren verlangt, spreekt het vanzelf,
dat hij de dieren in perfecte conditie wenst. Vandaar dat hij zijn duiven
voortdurend uiterst scherp observeert. Voorts bedenke men, dat reeds van
ouds in duivensportkringen grote waarde gehecht wordt aan een volkomen
normaal, zeer fris en fel oog.

Men zou als het ware kunnen zeggen, dat een zeer „virulent oog"
\\erlangd wordt. Een duif zonder zeer sprekende ogen wordt reeds als min-
der gewenst beschouwd. Dit alles in aanmerking nemende, behoeft het dus
geenszins verwondering te wekken, dat reeds de geringste oogafwijkingen,
bijvoorbeeld een beginnende Conjunctivitis, die zich voorlopig alleen
maar verraadt door een iets \\ erhoogde secretie van traanvocht, reeds direct
wordt opgemerkt. Doch ook de andere zintuigen werken mede aan de con-
trole op de conditie, vooral het gehoor. De echte duivensportbeoefenaar
hoort direct of er iets aan de ademhaling hapert; hij zal dus bepaalde
reutelgeluiden en bromgeluiden, veroorzaakt door verhoogde slijmsecretie
tengevolge van een keelaandoening eveneens opmerken. Een algemeen
symptoom, eerder vermoeid geraken, ondervindt hij op voor hem pijnlijke
wijze, door op de wedvluchten niet in aanmerking te komen voor prijzen.
Op grond van dit alles wordt het duidelijk, dat in brieven over zieke duiven
of brieven die opgezonden zieke duiven vergezellen, de inzenders reeds de

Na lezing van dergelijke brieven is de diagnose ornithosis met grote kans
op juistheid meestal wel gesteld.

Een kleine greep uit de talloze „ornithosis"-brieven geeft hiervan een duide-
lijk voorbeeld.

1. „Ik heb enige duiven apart gezet; ze hebben last van natte ogen en een rochelend
geluid."

2. „Hoewel mijn duiven er op het eerste gezicht niet slecht uitzien en de eetlust nog
vrij behoorlijk is, zijn ze toch aangetast door een ziekte die de volgende verschijn-
selen geeft:

(Deze aanduiding „niet geel" betekent, dat niet de typische gelige necrose,
veroorzaakt door Trichomonas hepatica, werd waargenomen.)

3. „Ik heb 4 hokken met duiven die allen besmet zijn door een ogenschijnlijk zeer
besmettelijke ziekte. Het begint met vuil worden van de neusdoppen, daarna ont-
staat reutelen (sommigen met geopende snavel). De ooglidranclen raken iets ge-
zwollen en scheiden vocht af. Alle duiven eten goed en gaan dus eigenlijk niet
achteruit in gewicht, doch ze vliegen niet veel."

4. „Toen ik \'s avonds mijn duivenhok wilde afsluiten meende ik muizen te horen
knagen, na nader onderzoek bleek dit geluid van de duiven afkomstig te zijn bij
het ademen. De vogels zien er overigens goed uit."

5. „Ik heb duiven met natte ogen. Ze niezen en kopkrabben. Verder mankeren ze
ogenschijnlijk niets. Hun eetlust is er niet door verminderd."

6. „Mijn duiven lijden aan reutelen en natte ogen met vuile neusdoppen. Kan dit
ornithosis zijn?"

In al deze gevallen en nog talloze honderdtallen andere werd op grond van
de anamnese uit de brief de voorlopige diagnose gesteld, die daarna door
een ]jositieve complementbinding meestal bevestigd werd.

Men kan de volgende indeling van klinische beelden van duiven besmet met
ornithosis maken:

a. klinisch volkomen normale dieren die evenwel virusdragers zijn. Dit
kunnen dieren zijn, die in symbiose met het virus leven zonder dat ze
er ook maar enig nadeel van ondervinden, of het zijn dieren die klinisch
\\olledig van ornithosis hersteld zijn, doch het virus nog blijven uit-
scheiden.

b. schijnbaar klinisch volkomen normale dieren, doch ze verraden hun
infectie door verminderde vliegprestaties.

c. klinisch in geringe mate afwijlcend, niet alle typische symptomen zijn
aanwezig, en die symptomen, die er wel zijn, zijn slechts onop\\alIend
b.v. alleen maar iets waterige ogen, of alleen maar iets te slijmige keel.

le. beiderzijdse conjunctivitis, gekenmerkt door traansecretie en rode
gezwollen conjunctivae; in sommige gevallen is het gehele zichtbare
deel van de oogbol aangetast, de kleur en de oppervlakte ziet er
uit alsof er een laagje vuil op zit. In enige gevallen, wellicht door
secundaire infectie, worden de oogleden enigszins misvormd (te
dik en met onregelmatige randen).

2e. De mucosa van de keel is ontstoken en bedekt met slijm, tengevolge
waarvan reutelgeluiden ontstaan en waardoor de ademhaling be-
moeilijkt wordt. Bij nauwkeurige inspectie van de keelholte ziet men
dat de mucosa hyperemisch en iets cyanotisch is; het slijm is
meestal glazig, vrijwel kleurloos. Soms droogt dit slijm aan de ran-
den iets in en is dan daar iets gelig. Bij een normale duif is de
larynx-opening fraai gekarteld, doch deze karteling is geheel of
deels verstreken bij ornithosis.

3e. Ook de neusslijmvliezen zijn aangetast met als gevolg verhoogde
neussecretie (vuile neusgaten, vuile neusdoppen en snavel, niezen,
kopschudden en krabben aan het hoofd).

5e. Bij inspectie van de pectoraalspieren blijkt, dat die te blauw van
kleur zijn.

6e. In zeer ernstige gevallen is de eetlust verminderd en kunnen de
faeces te dun zijn.

In vele gevallen geven de sera van de klinisch duidelijk zieke dieren een
positieve complementbindingsreactie, zodat men in het algemeen wel mag
zeggen, dat een positieve reactie wijst op ziek zijn door ornithosis (of het
te hebben doorstaan). Op grond van een negatieve reactie mag echter niet
de diagnose uitgesloten worden.

Zoals bekend is, berust een positieve complementbinding hierop, dat als
men het ornithosis-antigeen, de specifieke immuunstoffen (het duiven-
serum) en complement bij elkaar voegt, een binding van deze drie compo-
nenten tot stand komt; ontbreken de specifieke immuunstoffen, dan blijft
de binding uit, het complement wordt niet gebonden; de reactie is dan dus
negatief.

Tot voor kort gebruikten wij voor de complementbinding altijd antigeen,
dat bereid was zoals beschreven is door Dekking (1950). Dekking
gebruikt uitsluitend antigenen, uit muizenlongen of chorio-allantois-mem-
branen bereid; het fijn gesuspenseerde antigeen wordt, alvorens het gebruikt
wordt, een J/q uur gekookt.

symptomen in meer of mindere mate verdacht waren (groep I) en 24
duiven welke klinisch normaal waren (groep II), doch waarvan een vroe-
gere infectie niet uit te sluiten was.

Deze 100 sera werden allen d.m.v. de complementbindingsreactie onder-
zocht; de gebruikte serumverdunningen waren 1 op 8, 16, 32, 64 en 128
(bij vermelding van bij 1 : 128 is het dus mogelijk dat de titer in wer-
kelijkheid hoger lag).
De uitslagen waren als volgt:

1 : 32

1 : 64
1 : 64

1 : 32
1 : 32

1 : 32

1 :8
1 : 64
1 : 128
1 : 32
1 : 64
1 : 16

1 : 128
1 : 64

1 : 128
1 : 64
1 : 128

1 : 64
1 : 16
1 : 128
1 : 64
1 : 32
1 : 128

1 : 128

: 64
64
16
16

25 X A en K beide negatieve reacties gaven;
2 X was de reactie met A , met K—;

14 X beide positief doch de titer met K-antigeen was hoger;
8 X beide gelijk positief (minder dan 1 : 128);

61 X dus dezelfde diagnose bij 76 gevallen en 15 x een verschil n.1.:
2 X A-h en K—
13 X K-h en A—.

Het samenvattend resultaat van deze 24 sera is:
18 X negatief zowel met A als met K-antigeen en
5 X positief zowel met A als met K-antigeen;
m.a.w. in deze groep van 24 sera werd 23 maal dezelfde diagnose gesteld,
slechts van 1 serum waren de uitslagen ongelijk, nl. A en K--. Van de
5 positieve sera was de titer met A 3 maal hoger; 2 maal was de titer gelijk.
Alhoewel het even de aandacht trekt, dat in groep H het A antigeen iets
meer positief aangeeft dan het K-antigeen, blijkt uit de uitslagen van deze
sera van een groep duiven die enigszins als controle-groep te beschouwen is,
dat het K-antigeen zeker niet foutief teveel positief aangeeft.

Overziet men de reactie-uitslagen van de 100 sera gezamenlijk, dan is het
resultaat als volgt samen te vatten:
43 X A-- en K—
3x A-l- en K—
13 X A— en K-h
7xA-f-|- enK-i-
14x A-f- en K-f -f
8 X A -I- en K -I-
12x A-|--f en K-|--l-

Van de 100 sera was er dus bij 84 (43 -f- 7 -h 14 -l- 8 -f 12) overeen-
stemming wat betreft positief of negatief zijn.

A gaf in 10 (3 -f 7) gevallen positief of sterker positief aan. K gaf in 27
(13 -I- 14) gevallen positief of sterker positief aan.

Uit het bovenstaande blijkt m.i. dat in vele gevallen de klinisch gestelde
diagnose overeenkomt met de serologische uitslag; de serologische bevinding
mag dus beschouwd worden als een nadere bevestiging van de diagnose.

Uit de vrij grote overeenkomst tussen de resultaten verkregen met de beide
gebruikte antigenen, blijkt dus dat zij beide van waarde zijn; het K-antigeen
is wellicht te verkiezen boven het A-antigeen.

De juistheid der diagnose werd tenslotte in het overgrote deel der gevallen
bevestigd door de snelle genezing na toepassing der juiste therapie: toe-
diening van 50 mgr metastrept (= 50% streptomycinesulfaat 50%
dihydrostreptomycinesulfaat) d.m.v. een subcutane (niet intramusculaire)
injectie.

De auteur bespreekt het stellen van de diagnose bij ornithosis van de duif op grond
van de anamnese en het klinische beeld, aangevuld met de complementbindings-
reactie. Honderd sera werden tweemaal onderzocht, éénmaal met antigeen bereid van
muizenlongen of chorio-allantois vliezen en éénmaal met antigeen van pcritoneaal-
exsudaat van muizen; het antigcen bereid van peritoneaalcxsudaat gaf de indruk het
gevoeligst te zijn (meer positieve reacties en hoger titers).

The diagnosis of ornithosis in pigeons, based on the anamnesis and the clinical pic-
ture, completed with the complement fixation test, is discussed.

One hundred sera were examined twice, oncc with an antigen prepared out of lungs
of mice or allantochorion tissue and once with antigen from peritoneal exudate.
The last mentioned antigen proved to be more sensitive, giving more positive and
higher titers.

La diagnose dc I\'ornithose chez le pigeon, à base de l\'anamnèse et l\'image clinique

Cent sérums sanguins furent examinés, une fois avec un antigène préparé des parois

de souris ou de tissue du chorion et une fois avec un antigène d\'origine d\'exsudat

L\'antigène dernier nommé se trouva le plus sensitif en donnant plus de titres positifs
et des titres plus hauts.

Die Diagnose der Ornithosis bei Tauben, gegründet auf die Anamnese und das
klinische Bild und ergänzt mit der Komplementbindungsreaktion, wird besprochen.
Ilunderd sera sind zweimal untersucht worden, einmal mit einem Antigen, bereitet
von Mäuselungen oder Allanto-choriongewebe und einmal mit einem Antigen aus
Peritonealexsudat.

Das letzte Antigen zeigte sich empfindlicher, weil es mehr positive und höhere Titer
gab.

Brand, G. en L i p p e 1 t, H.: Zur Herstellung von Antigenen für die Ornithose
(Psittakose) Komplementbindungsreaktion. Z. Hyg. Infekt. Kr., 140, 173, (1954).
Dekking, F.: Psittacosis en Ornithosis in Nederland. Dissertatie Amsterdam, 1950.
Vloten, Dr. J. G. C. van; Ornithosis bij duiven. Tijdschr. Diergeneesk. 79, 695,
(1954).

In Denemarken is de laatste jaren veel belangstelling voor het mesten van kalveren
en ouder rundvee. Welke dieren zijn hier het beste voor geschikt? De oorspronkelijke
rassen in Denemarken of kruisingsprodukten?

Bij de proef gebruikte men kruisingsprodukten van het Rode Deense vee met Here-
fordvec en van Aberdeen Angus met Jersey vee. Het resultaat was dat het Deense
Rode vee net zo goed uitkwam als kruisingsprodukten. Bij de kruisingsprodukten is het
percentage beenderen lager, doch het percentage vet hoger dan van het Rode Deense
vee.

Opmerkelijk was dat zowel bij de zuivere dieren als bij de kruisingsprodukten het
percentage vet het hoogste was bij de vrouwelijke dieren.

Er is ook een proef genomen met het mesten van ossen van het Rode Deense vee en
van het Zwartbonte Deense vee. De dieren van het laatste ras (met na de tweede
wereldoorlog veel Fries bloed) kwamen gunstiger uit dan de Rode Denen.

Proeven in Zweden met uiteenlopende melktijden b.v. des morgens om 6 uur melken
en des middags om 4 uur gaven enig verschil in melkproduktie te zien. Het verschil
was echter niet groot. In Denemarken nam men eveneens een proef en de ene groep
koeien werd gemolken met tussentijden van 12 uur, dus zeer regelmatig, terwijl bij
de andere groep het melken plaats had des morgens om 6 uur en des middags om
15 uur. De tussentijden waren dus 9 uur en 15 uur. Dit zijn belangrijke afwijkingen
van de normale tijden.

Bij deze proef was er geen verschil in produktie tussen de beide groepen waar te
nemen en de dieren van beide groepen produceerden gemiddeld 17.5 kg melk per dag.
Prof. H a n s e n L a r s e n die deze proef besprak, merkte zeer terecht op, dat men
met het beoordelen van dit resultaat voorzichtig moet zijn. Eén proef is geen proef
en de proeven op dit gebied worden dan ook voortgezet.

Het is toe te juichen, dat men ook in ons land deze kwestie in onderzoek genomen
heeft.

Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam.
Directeur: G. M. van Waveren.

In de laatste jaren is in Duitsland een apparatuur ontwikkeld ter be-
strijding van longstrongylose bij runderen en schapen door middel van
inhalatie van een tot een fijne nevel (micronevel) verstoven anthelmin-
thicum (Enigk, 1957). Daartoe wordt gecomprimeerde lucht van één
atmosfeer overdruk op een speciale wijze over het oppervlak van een
vloeibaar wormmiddel geleid, waardoor dit in aërosolvorm in de lucht
wordt opgenomen. Deze lucht wordt vervolgens naar een ademmasker op
het hoofd van een patiënt geleid en dan ingeademd. Het anthelminthicum
dringt dus per inhalatie de bronchiaalboom binnen en wel zo diep, dat na
enige tijd de localisatieplaats van Dictyocaulus, de gewone longworm, wordt
bereikt, die dan gedood en afgedreven wordt. Dit „verstuiven" van het
wormmiddel geschiedt tegelijkertijd in zes verschillende glazen kolfjes,
waardoor per minuut voldoende aërosol wordt geproduceerd om het adem-
volume van een rund in rust (75-95 liter per minuut) te kunnen dekken.
Jongvee tot 2 jaren oud heeft een geringer ademvolume, zodat van dieren
van deze leeftijdsklasse er twee tegelijk kunnen worden behandeld. Mocht
het totale ademvolume van twee gelijktijdig aangeschakelde dieren te groot
zijn voor de capaciteit van het apparaat, dan treedt een lekventiel op de
aërosolgenerator in werking, zodat steeds voldoende ademlucht beschikbaar
is en er uit dien hoofde dus geen dyspnoe op kan treden.
In het laatste kwartaal van 1958 zijn op enkele bedrijven in en om Rotter-
dam een aantal proeven met het apparaat verricht, in totaal 18 behande-
lingen bij 12 kalveren. De resultaten hiervan zijn weergegeven in bijgaand
tabelletje. Het effect werd beoordeeld naar het al dan niet larven-vrij
geraken van de faeces. Immers uitsluitend indien onmiddellijk vóór de
behandeling van een patiënt de faeces (sterk) positief zijn op longworm-
larven en vanaf enige dagen na de behandeling negatief, heeft men
voldoende zekerheid van een afdoende werking.

Het geneesmiddel, dat in de gecomprimeerde lucht verstoven werd, be-
droeg in alle gevallen ascaridol, waarin opgelost 4/2% santonine. Ascaridol
is het werkzame bestanddeel van Oleum chenopodii anthelmintici en heeft
blijkens ervaringen in Duitsland opgedaan een bijzonder gunstige werking
op longstrongylose. (Voor longwormbehandeling per inhalatie komen al-
leen die anthelminthica in aanmerking, die zo weinig mogelijk geresorbeerd

1 Dit onderzoek is uitgevoerd als T.N.O.-object onder auspiciën van de Afd. Dier-
geneeskunde T.N.O.

Overzicht der aërosolbehandelingen sedert de in gebruik neming van de
compressor op 6 oktober 1958.

worden, dus bijv. vluchtige en vette oliën). Santonine doet de werkzaam-
heid nog toenemen daar het eveneens anthelminthisch werkt en in oliën
oplost.

1. Indien de behandeling wordt gegeven vlak nadat dc dieren gevoerd
zijn is er kans op tympanie. De ructus kunnen dan niet voldoende ont-
snappen tengevolge van het ademniasker oj) het hoofd, waardoor gas-
ophoping in de pens optreedt. De behandeling m.oet dan afgebroken wor-
den en op een gunstiger tijdstip opnieuw gegeven worden. Dit deed zich
voor bij de gevallen 4, 7, 8.

2. Er moet een goed passend ademmasker gekozen worden. Een te klein
masker knelt te zeer en reikt bovendien niet ver genoeg over het hoofd,
waardoor mondademing buiten het masker om op gaat treden en de be-
handeling geen voldoende effect heeft.

Bij de behandelingen genummerd 5, 9 en 10 deden zich deze omstandig-
heden voor, waardoor een minder goed resultaat werd verkregen (zie
tabelletje).

3. Er moet op gelet worden, dat geen der kolfjes van het aërosolapparaat
tijdens de behandeling leeg raakt. Indien dit het geval is moet bijgevuld
worden, anders is het resultaat onvoldoende (geval 14).

4. De 18 gevallen van het tabelletje hebben uitsluitend betrekking op
kalveren. Voorlopig kan geconcludeerd worden, dat de behandeling een
afdoend resultaat oplevert, indien er voor wordt zorggedragen dat ge-
noemde complicaties zich niet kunnen voordoen.

De duur van de behandeling varieerde al naar de omstandigheden van
8—30 min. Een behandelingsduur van 20 min. per dier is waarschijnlijk
in alle gevallen van ongecompliceerde longstrongylose voldoende. Is het
ziektebeeld echter gecompliceerd door pneumonie (obstructie van de
bronchiën), door oedeem of door emphyseem (longjacht), dan mag op een
even gunstig behandelingseffect niet gerekend worden. De gevallen van
het tabelletje betreffen uitsluitend ongecompliceerde longstrongylose.
Hoe de werking bij grotere dieren is, is uit eigen proeven niet bekend.
Afgaande op Duitse mededelingen is echter ook bij vaarzen en volwassen
runderen het effect afdoende, indien voldoende lang wordt behandeld,
n.1. 25 min. per dier of langer (Enigk, Düwel, Federmann, 1958).
Tenslotte kan vermeld worden, dat alle kalveren enige speekselvloed na
de behandeling vertonen en enkele dieren na afloop zelfs enigszins wanke-
len. De eetlust kan gedurende enige uren gestoord zijn. Blijvend nadeel
is bij geen enkel dier ooit waargenomen.

Deze preparaten, in 1957 op de markt gekomen, zijn sindsdien in diverse
landen beproefd.

Baxter (1957) deed in Noord-Ierland drie praktijkproeven op kleine
schaal met cyaanaceethydrazide. In totaal waren er 29 behandelde en
19 onbehandelde (controle) dieren van 150 ä 200 kg. In geen der drie
proeven was een verschil ten gunste van de behandelde dieren op te
merken. Alleen de klinische toestand der runderen werd in ogenschouw
genomen, niet het aantal larven in de faeces.

In Schotland deden Jarrett, Mcintyre ,Jennings en Mulli-
gan (1957) een praktijkproef met Dictycide/Helmox. Zij waren niet in
staat in verscheidene gevallen van longworm de dood te voorkomen.
Overige mededelingen hierover zijn van deze groep tot op heden niet
verschenen.

Dorring ton (1957) vermeldt een praktijkervaring in Zuid-Afrika.
Hij behandelde 56 hoestende Merinoschapen uit een koppel, waarin
sedert meer dan een maand sterfte was opgetreden tengevolge van D.
jilaria infectie. De resultaten waren zeer gunstig: de sterfte hield op na
de eerste behandeling en het hoesten nam snel af. Er werd ter controle
geen faeces- of longonderzoek gedaan na de behandeling.
In Canada, in de staat Alberta, werd een praktijkproef met cyaanaceet-
hydrazide gedaan, waarvan melding wordt gemaakt door O\'D o n o g h e
(1958). Een melkveefarm en een schapenfarm werden uitgezocht waar
longstrongylose een ernstig probleem vormde. De diagnose werd bevestigd
door post mortem onderzoek. Op het melkveebedrijf werden 10 kalveren
behandeld van 7 - - 11 mnd oud, welke typische klinische verschijnselen
van longworm vertoonden. Drie dagen na de begin-dosis verbeterde de
eetlust opmerkelijk bij alle tien dieren en het hoesten verdween kort na
dc- tweede behandeling. Faecesonderzock op longwormlarven werd niet
uitgevoerd.

Op de schapenfarm werd een aantal ooien en lammeren behandeld met
één injectie van Dictycide subcutaan, terwijl het rantsoen verbeterd werd.
Nauwkeurige observaties konden niet worden uitgevoerd over het resultaat.
In Duitsland publiceerden Enig k, Dü wel en Federmann (1958)
hun ervaringen met Dictycide en Helmox. In totaal werden op 5 rundvee-
bedrijven 63 stuks jongvee met Dictycide behandeld (per injectie) en 12
stuks met Helmox (per os). Alles volgens voorschrift van de fabrikante
3 dagen achtereen. Volgens de waarnemingen van de auteurs vermogen
Dictycide en Helmox bij ernstige longwormpatiënten geen enkele ver-
betering te geven, noch klinisch, noch wat het aantal larven in de faeces be-
treft. Een aantal van deze patiënten stierf.

Bij licht en middelzwaar geïnfecteerde dieren trad wel 2 weken na de
behandeling een verbetering in, doch deze moet volgens de auteurs ten
dele worden toegeschreven aan de gelijktijdig doorgevoerde opstalling en
verstrekking van krachtvoeder.

In 1958 werd Dictycide op twee runderbedrijven toegepast. Het betroffen
minder ernstige gevallen van longworminfectie, in totaal 24 stuks, die alle
vóór de behandeling positief op longwormlarven in de faeces waren be-
vonden. De behandeling werd volgens voorschrift van de fabrikante ge-
geven (3 dagen achtereen in de aangegeven dosering van 3 ml per 50 kg
lichaamsgewicht). Het resultaat was, dat 5 dagen na de laatste behandeling
3 dieren larvenvrij waren; 21 dieren waren positief gebleven. (Deze termijn
van 5 dagen is voldoende lang gebleken voor de beoordeling van het
effect. Een geringer aantal dagen kan men in het algemeen niet nemen,
daar de faeces dan nog afkomstig kunnen zijn van pensinhoud, welke reeds
vóór de behandeling aanwezig was, dus welke nog longwormlarven kan be-
vatten, die niet met het anthelminthicurn in aanraking zijn geweest).
In 1957 werd een praktijkproef genomen bij een groep van 14 kalveren
van 100 a 125 kg, ingedeeld in een proefgroep van 7 dieren en een gelijk-
waardige controlegroep van eveneens 7 dieren. In elke groep kwamen
5 longwormpositieve en 2 longwormnegatieve kalveren voor. In de proef-
groep kregen alle 7 dieren 1 x per week een injectie van 8 ml Dictycide
opl. 25% gedurende vijf weken achtereen; de dieren van de controlegroep
kregen deze injecties niet. Overigens was de behandeling van proefgroep
en controlegroep geheel gelijk (voeding, huisvesting, fenothiazine kuren).
De proefgroep vertoonde, wat de uitscheiding van longwormlarven in de
faeces betreft, uiteindelijk een enigszins beter resultaat dan de controle-
groep. Drie weken na de laatste van de vijf Dictycide-injecties was het
aantal longwormpositieve kalveren in de proefgroep n.1. geleidelijk en
regelmatig tot O gedaald, terwijl in de controlegroep dit aantal via enige
schommelingen nog 2 bedroeg. Op het oog was er in de conditie der dieren
in proefgroep en controlegroep geen verschil waar te nemen.

In de diergeneeskunde spelen economisehe overwegingen een grote rol en
het heeft dus zin om van elke toegepaste geneeswijze een onkostenrekening
op te stellen.

Bij de hierondervolgende kostenraming van de aërosolbehandeling, is het
apparaat gedacht in handen van een instantie, bijv. een coöperatieve land-
bouwvereniging, die personeel in dienst heeft dat tijdens een longworm-
bestrijdingscampagne ingeschakeld kan worden en die tevens een vervoer-
middel (automobiel) ter beschikking kan stellen. De raming komt er dan
als volgt uit te zien.

1) Apparatuur; compleet met inbegrip van een voldoende aan-
tal reserve-onderdelen, afschrijvingsduur van 4 jaren, kost
ƒ 4.000,—; dus afschrijving per jaar ƒ 1.000,—.
Longwormseizoen van juli — dec., stel 5 maanden a 20 dagen
= 100 dagen, waarop het apparaat dagelijks gebruikt wordt.

2) Per dag kan slechts een beperkt aantal dieren behandeld
worden (elke runderbehandeling vergt 20 min. per dier; per
stal van 10 dieren een ochtend of een middag).

3) Personeel voor het vervoer en de in gebruik stelling van de
apparatuur en de reiniging naderhand; moet tevens met vee
om kunnen gaan.

Het blijkt dus, dat de gebruikte geneesmiddelen de grootste post vormen
van de onkostenrekening; de post van de (in aanschaffing dure) apparatuur
is veel lager.

Een kostenraming is te allen tijde voor discussie vatbaar en men zou er
dan ook .op kunnen wijzen dat wellicht niet in ieder longwormseizoen
het apparaat gedurende 100 dagen gebruikt zal kunnen worden, zoals
gesteld is. Voor het verkrijgen \\ an een begrip van de kostprijs is dit echter
niet zo belangrijk.

Ter vergelijking wordt hier ook de kostprijs van een volledige behandeling
met cyaanaceethydrazide gegeven. Deze bedraagt, zoals iedere practicus
gemakkelijk voor zich zelf kan berekenen, voor een dier van 150 a 200 kg,
bij gebruik van

waarbij opgemerkt wordt, dat hierin de prijs voor de visite niet is begrepen.
654

Zoals uit het bovenstaande gebleken is, is de aërosolbehandeling met het
toestel van E n i g k, indien daarin ascaridol en santonine worden gebruikt,
duidelijk superieur aan de behandeling met cyaanaceethydrazide. Een
aërosolbehandeling maakt de faeces larvenvrij en een behandeUng met
cyaanaceethydrazide doet dit in de meeste gevallen niet. In feite zou ik
het zo willen stellen, dat de aërosoltherapie de enige directe therapie is,
die zinvol is in een met longworm besmette koppel vee. (Onder directe
therapie wordt dan verstaan een therapie, die rechtstreeks tegen de long-
v/ormen gericht is. Een indirecte therapie is bijv. de bestrijding van maag-
darmstrongylosis, die blijkens ervaring dikwijls met longstrongylose ge-
paard gaat). Er zal echter naar gestreefd moeten worden de aërosol-
behandeling goedkoper te maken, en wel in de eerste plaats door te zoeken
naar een anthelminthicum dat bij een even goede werking op de long-
wormen als santonine-ascaridol goedkoper is in prijs.

Ervaringen met de inhalatie-therapie tegen longworm bij het rund, uitgevoerd met
de apparatuur volgens E n i g k, worden beschreven. Voorlopig kan geconcludeerd
worden, dat één behandeling reeds een afdoend resultaat oplevert bij ongecompliceerde
longstrongylose en dat zij duidelijk superieur is aan een longwormbchandeling met
cyaanaceethydrazide.

Een kostenraming is tevens opgesteld, waaruit blijkt, dat de gebruikte anthelminthica
(ascaridol en santonine) van veel meer invloed zijn op de kosten van een behandeling,
dan de aanschaffingsprijs van de apparatuur. Er zal naar gestreefd moeten worden
de aërosolbehandeling goedkoper te maken door te zoeken naar minder prijzige
geneesmiddelen met een even goed therapeutisch effect.

Experiences, which were obtained with calves by application of the aerosol inhalation
therapy against lungworms after E n i g k, are described.

The preliminary results suggest that a single treatment is highly effective in cases of
uncomplicated parasitic bronchitis, and that the aerosol therapy is clearly superior
to the treatment with cyanacethydrazide.

A calculation of expenses of the aerosol treatment per animal is also given, and it is
evident that the employed anthelmintics (ascaridol and santonin) contribute much
more to the costs than the price of the apparatus. It has to be tried to reduce the
costs of the treatment by searching for less expensive drugs, which are at least as
active against lungworms as ascaridol with santonin.

Des expériences avec la thérapeutique par inhalation contre la bronchite vermineuse
du boeuf, exécutées avec l\'appareil d\'après E n i g k, ont été décrites.
On peut conclure provisoirement, qu\'un seul traitement amène déjà un résultat effi-
cace en cas de la bronchite vermineuse incompliquce et que le traitement est évidem-
ment supérieur à un traitement avec l\'hydrazidc de l\'acide cyanacétiquc.
Une estimation des frais a été projetée à la fois, d\'où sort que les frais d\'un traite-
ment sont beaucoup plus influencés par le prix des médicaments (ascaridol et san-
tonine) que par le prix de l\'appareil.

Il faudra faire des efforts pour rendre le traitement d\'aérosol plus avantageux en cher-
chant des médicaments moins chers avec le même résultat thérapeutique.

Es wird über Erfahrungen mit der Inhalationstherapie beim Lungenwurmbefall des
Rindes mittels der Apparatur nach E n i g k berichtet. Vorläufig kann festgestellt

werden, das bei nichtkomplizierter Lungenstrongylose bereits eine einmalige Be-
handlung ein ausreichendes Resultat ergibt und dass diese Behandlung der Lungen-
wurmerkrankung der mit Cyanacethydraeid deutlich überlegen ist.
Ausserdem ist ein Kostenanschlag gemacht worden, aus dem zu ersehen ist, dass die
angewandten Anthelmintica (Ascaridol, Santonin) viel grösseren Einfluss auf die
Kosten der Behandlung haben als der Anschaffungspreis der Apparatur. Es wird
daher versucht werden müssen, die Aerosolbehandlung durch Auffinden preislich
günstigerer Heilmittel mit gleich guter therapeutischer Wirkung, billiger zu machen.

B a X t e r, J. T.: Treatment of bovine Parasitic Bronchitis. Vet. Ree., 69, 870, (1957).
O\'D o n o g h e, J. G.: Clinical Trials with Cyanacethydrazide for the Treatment of

Lungworms in Catde and Sheep. Canad. J. comp. Med., 22, 237, (1958).
D o r r i n g t o n, J. E.; The treatment of lungworm in sheep. J. S.Afr. vet. med. Ass.,
29, 63, (1958).

Rindes. Z. Tropenmed. u. Parasit., 8, 54, (1957).
Enigk, K., Düwel, D., Federmann, M.: Zur Behandlung des Lungenwurm-

befalls beim Rind. Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 122, (1958).
Jarrett, W. F. H., M et n t y r e, W. L M., Jennings, F. W., Mulligan,
W.: The Natural History of Parasitic Bronchitis with notes on Prophylaxis and
Treatment. Vet. Ree., 69, 1329, (1957).

Het is opvallend, dat het aantal schapen in Nederland vrij snel toeneemt, nl. van
400.000 in 1950 tot 500.000 in het afgelopen jaar. Het aantal fokooien in mei steeg
in die tijd van 17.000 tot 210.000 stuks, dus bijna met één kwart. Het is jammer, dat
Frankrijk, welk land normaal drie kwart van ons geëxporteerde schapenvlees afneemt,
vorig jaar zijn grens enige maanden lang voor dit produkt gesloten hield. Zoals men
zal weten, wordt 20% van alle schapen gehouden in Friesland en 40% in Noord-
Holland.

In het begin van deze eeuw werden in ons land nog 900.000 schapen gehouden; in
het jaar vóór de laatste oorlog was dit aantal gedaald tot 700.000. Het dieptepunt
werd bereikt in 1951 en 1952 met resp. 360.000 en 380.000 stuks, maar sedertdien
is de schapenhouderij weer met sprongen omhoog gegaan, zodat we vorig jaar al
weer op het half miljoen zijn aangeland.

Sedert de verlaging van het prijspeil op 27 april 1958 is de botercosumptie in ons land
gestegen tot ruim 1200 ton per week en de kaascosumptie tot ogneveer 1700 ton. Op
jaarbasis betekent deze stijging een verbruik van 62.4000 ton boter en 88.400 ton kaas
tegen 32.200 ton boter en 69.400 ton kaas in 1956 en 41.750 ton boter en 72.200 ton
kaas in 1957. Na het ingaan van het verlaagde prijspeil heeft de consument per kg.
gemiddeld ƒ 3,52 voor boter en ƒ 3,13 voor kaas betaald tegen gemiddeld ƒ 4,86 en
ƒ 3,42 in 1956 en ƒ 4,84 en ƒ 3,55 in 1957.

Tot nu toe is een stijging der consumptie van boter en kaas hoofdzakelijk beperkt
gebleven tot de zuivelexportlanden, die door een sterke prijsverlaging het verbruik in
eigen land hebben bevorderd. De Minister van L.V.V. meent dat de prijzen daar hoger
zijn dan commercieel is verantwoord.

Een geval van vergiftiging door een cumarine-
derivaat bij varkens en daarmee verband
houdende moeilijkheden

Op 2 februari 1958 werd ik door de veehouder P. te E. in consult geroepen
wegens vrij plotselinge sterfte onder de varkens. Rij mijn bezoek aan het
bedrijf bleken drie dieren afkomstig uit twee hokken te zijn gestorven.
Bij het klinisch onderzoek van de varkens (in twee hokken) werden geen
afwijkingen aangetroffen die de diagnose van een bepaalde infectieziekte
of slingerziekte wettigden. De dieren hadden weinig of geen koorts. Enkele
toonden een wat bleke huid met enkele bloedingen, iets bloederige ont-
lasting en een wat slingerende gang.

Slingerziekte is op dit bedrijf niet te verwachten, omdat de eigenaar bij
het samenstellen van de rantsoenen een juist gebruik maakt van voeder-
tabellen en voedernormen.

Uit de anamnese bleek, dat de avond tevoren niets afwijkends aan de
varkens was opgemerkt. Verder bleek, dat enige tijd geleden door of
namens de gemeente een rattenbestrijding op dit bedrijf was uitgevoerd.
Vóór, tijdens of na de uitvoering van de bestrijding werd er niets mede-
gedeeld omtrent giftigheid van het middel t.a.v. andere dieren dan ratten.
P. vroeg mij of er sprake kon zijn van een vergiftiging van de gestorven
varkens. Daar mij niets bekend was omtrent het gebruikte middel heb
ik beloofd een en ander na te gaan.

Bij navraag op het gemeentehuis bleek mij dat op dit bedrijf was toegepast
het voor alle dieren giftige middel AAratex, waarvan de werking berust
op een cumarine-derivaat (dicumarol of dicumarine).
Op 4 februari waren in totaal 7 varkens gesuccombeerd en met één van
de laatste ben ik naar de Gezondheidsdienst gegaan, waar sectie werd
verricht.

Bij deze sectie werden enkele bloedingen (doorsnede ± 2 a 3 mm) in de
darmen gevonden. Geen enkele aanwijzing voor pest, vlekziekte, slinger-
ziekte of iets dergelijks werd aangetroffen. Omdat het vermoeden bestond
van vergiftiging werd maaginhoud en een stuk lever opgestuurd voor toxi-
cologisch onderzoek. De uitslag was negatief t.a.v. voor onderzoek in aan-
merking komende aantoonbare giften.

Aangetekend werd echter, dat een cumarine-derivaat toxicologisch niet
aantoonbaar is en dat bij vergiftigingen hiermee afgegaan moet worden
op het sectiebeeld, bestaande uit bloedingen in de spieren, gewrichten en
andere plaatsen. Op grond van het volkomen afwezig zijn van aanwijzingen
voor andere ziekten en het wel aanwezig zijn van bloedingen, werd de
diagnose (di)-cumarine-vergiftiging gesteld.

P. kreeg van mij een verklaring, dat de varkens met een aan zekerheid
grenzende waarschijnlijkheid geleden hadden aan (di)-cumarine-vergif-
tiging. Op grond van deze verklaring stelde P. een vordering in op de

gemeente, mede op grond van het feit, dat hem niets was medegedeeld
over de giftigheid.

Toen begonnen de moeilijkheden. Immers, wie is aansprakelijk?
De instantie, die de bestrijding heeft gedaan i.e. de afdeling rattenbestrij-
ding van de Planteziektekundige Dienst, óf, de instantie die de bestrijding
heeft laten doen, i.e. de gemeente?

Het verweer van de Planteziektekundige Dienst komt neer op het volgende:
le. Op het tijdstip van de vergiftiging was het gif 2/2 maand op het

bedrijf, waarom traden de verschijnselen dan niet eerder op?
2e. De diagnose zou per exclusionem en niet met 100 % zekerheid zijn

dat niet het tijdstip van uitzetten van het gif belangrijk is, maar dat van
het opnemen van het gif door de varkens; dat cumarine-derivaten juist
gevaarlijk worden, (ook in kleine hoeveelheden) indien ze gedurende een
langere duur worden opgenomen, en verder, dat wanneer een gif toxico-
logisch niet aantoonbaar is, de diagnose, zeker voor een deel, per exclusio-
nem gesteld moet worden.

B. en W. zijn overtuigd, dat hier een schadevergoeding moet worden uit-
gekeerd.

le. om andere collegae, voorzover nodig, erop te attenderen dat cumarine-
derivaten, zoals meerdere organische gifstoffen, toxicologisch niet aan-
toonbaar zijn én te wijzen op de belangrijkheid in deze van een vol-
ledig klinisch onderzoek en sectiebeeld,
2e. om de aandacht erop te vestigen, dat op grond van bloedingen in het
lichaam en de afwezigheid van andere verschijnselen van pest, de
mogelijkheid van deze vergiftiging dient te worden nagegaan.

A description is given of a case of intoxication in pigs, caused by a cumarine-deri-
vative which has been used on a farm for the destruction of rats.

In het algemeen wordt tot dusverre aangenomen, dat bij het varkensmesten cen tem-
peratuur van 10—15° C. de meest gewenste is. Volgens Prof. W ö h 1 b i e r, Dr.
Kirchgeszner en Dr. Schneider is deze opvatting niet juist; bij hun proe-
ven gaf cen temperatuur van 16 a 20° C. gunstgier resultaten t.o.v. groei, voeder-
opname en voedereffect. Zo was bijv. het voedereffect 14% gunstiger dan bij een
temperatuur van 10° C.; dit betekent een verschil van 0.24 DM per kg. groei. Boven-
genoemde onderzoekers menen, dat als gevolg van de fokkerij en een meer rationele
voeding tegenwoordig minder overtollige energie ter beschikking komt voor het in-
standhouden van de lichaamstemperatuur.

Naast de temperatuur is ook de luchtvochtigheid van grote betekenis, vooral wat
betreft de groei in het begin van de mestperiodc.

Der Tierzüchter, no. 17, 5 sept. 1958.
Veeteelt- en Zuivel Berichten, 1, 13, 1958.

Veterinary medicine, in its practical as well as in its more scientifically
inclined aspects, for a long time devoted its attention chiefly to horses
and cattle. This, of course, only reflects the fact that these species once
played a far more dominating role in animal husbandry than is the case
in many countries today. It is not only in Sweden that pork production
has increased particularly rapidly. Nowadays the situation in Swedish
meat-marketing is that out of the total income of 1042 million Swedish
crowns, about 60% or 610 million Swedish crowns is derived from the
sale of pork products. This development has been naturally accompanied
by markedly increased demands for the veterinarian\'s assistance as well
as for the extention of his knowledge in the field of pig diseases. Because
of this, the need for veterinarians who are specialists in pig diseases grows
ever more pronounced.

Through the appointment of a veterinary adviser for pig diseases at the
State Veterinary Medical Institute in 1941, more co-ordinated control
and eradication measures could be taken among the Swedish pigbreeding
establishments to improve what were at that time, far from good health
conditions.

As well ,the mortality on Swedish piglet-producing farms was then abnor-
mally high. At least 35% of all pigs born died before they reached market
weight. Twenty percent of the suckling piglets during the first week, about
10% of the piglets up to and a few weeks after weaning, and about
5% of the larger pigs died.

It was estimated that if this mortality could be reduced by only 10%, the
national economy would gain by the extent of approximately 25 million
Swedish crowns per year. Health control activities in Sweden have, by
and large, accomplished such a reduction in mortality.
However, it is not only dead pigs which cost money but also those animals
which reach market age, but which on account of diseases of different
types, have a markedly reduced rate of growth as well as an increased
feed consumption per kg. growth. This represents for Sweden a further
loss of approximately 25 million Swedish crowns remediable through health
control. For farms affected with pneumonia for example, it has been shown
that after control and eradication of the diseases, the fattening time could
be reduced by up to a month without any alteration in the feeding
regimen.

We began work on the principle that, first and foremost, breeding animals
which are sent out to the whole country ought to be healthy, so that the

frequency of, for example, such economically important diseases as
enzootic virus pneumonia and atropic rhinitis could be reduced.
These as well as other swine diseases were disseminated not only by
breeding stock but also by those young pigs which were sold to the
larger pig fattening establishments and as „household pigs". The
health status of these young pigs was very variable and the mortahty
among pigs supplied by various livestock agencies was at times catastrophi-
cally great. Through postmortem examinations at the State Veterinary
Medical Institute and examination of, among other things, the feed
composition, the cause of these calamities was seen to depend most often
upon disease among the young pigs which, though already present, was
more or less inapparent at the time of sale.

Because of this, the earher opinion that the environmental conditions and
feeding practices on the farms buying young pigs were mainly responsible
for disease and mortality was abandoned and instead attention was
directed towards general hygienic measures on the breeding farms them-
selves. The now generally accepted programme for health control among
young pigs developed from a limited beginning in 1943 within the district
of Ostergotlands Co-operative Meat-marketing Society. Since then the
Royal Veterinary Board, the Federation of Swedish Farmers\' Associations,
The Swedish Farmers\' Meat-marketing Association, and the County
Agricultural Societies as well as others, have cooperated not only in the
organisation of a health control system but also in the attainment of the
ever-increasing confidence of the breeders.

The pig health control system is administered through the County Agri-
cultural Societies in Sweden. Participation in the control system is
arranged through application to the veterinary branch of the agricultural
society, or in instances where such a branch is not organised, through
application to the authority or person in the agricultural society who is
responsible for the direction of this activity. A contract, which is in
force for at least two years, is arranged between the agricultural society and
the pig breeder. The breeder is bound by the contract to follow the
regulations as well as to try to take advantage of the controlling veterina-
rian. Owners of farms under contract have the duty, among other things,
of reporting to the person in charge of the control system, any suspicion
that an infectious disease may have arisen on their farms. That this
responsibility on the part of the owner be strictly followed is an important
pre-requisite for the satisfactory functioning of the pig health control
system. Through this not only can an outbreak of an infectious disease
be effectively controlled at an early stage but also the chances of dis-
semination to other farms can be minimised throug measures such as
temporarily stopping the sale of animals. Another important responsibility
that the animal owner undertakes is the submission of whatever pigs which
may die to a regional laboratory for postmortem examination. As pigs
are very difficult to examine thoroughly by clinical means, the controlling
veterinarian usually obtains by this means extremely valuable and accurate
information not only about the immediate cause of death but also
concerning other potential sources of trouble. Such examinations are
performed on animals sent to slaughter as well as in cases of spontaneous

death. Special attention paid to the lungs and nasal structures allows a
definite diagnosis in clinically doubtful cases. The diseases which are
especially concerned in this examination are enzootic swine pneumonia
and atrophic rhinitis as mentioned earlier.

The control is carried out by veterinarians who have been approved for
this work by the Royal Veterinary Board, and who, in addition to their
veterinary qualifications, have taken a two-week long, special course at
the State Veterinary Medical Institute and have spent a similar period
observing the practical control activities in the veterinary branch of an
agricultural society. The veterinarians in charge of control visit the
participating pig farms and undertake the requisite clinical examinations
and at the same time give the breeders advice and information concerning
the control of whatever diseases which may be detected during the
examinations. Possible short-comings in hygiene, the arrangement of pens
and equipment, or in the feeding practices are pointed out to the farmer
and a rational solution of the particular problems involved is planned.
The control veterinarian visits every participating farm as often as the
incidence of disease among the pigs seems to require, and at least once
yearly. One annual visit, however, ought to be the case only for small
farms with one or two breeding sows where the health and rearing can-
ditions have been fully normal. Two or more visits every year should
be the most common practice. At the time of visiting, the veterinarian
notes his observations on what is called a „health card", of which one
copy is retained on the farm and one by the agricultural society. The
yearly cost of participation in this control is relatively low and consists
of an initial fee, a so-called farm fee, of approximate 10 Swedish crowns
as well as an amount running between 10 and 15 Swedish crowns for
every breeding sow maintained on the farm. The greater the participation
within a given area, the lower are the control veterinarian\'s travelling
costs per farm as well as the special sow fee.

If the hygienic conditions, feeding practices and so forth are fully satis-
factory, and if the farm on two successive visits is found to be free from
the diseases concerned in the scheme, the owner receives a certificate of
health for his farm. The certificate of health takes form of a note to this
effect written by the veterinarian on the health card.
The pigs sold from farms with a health certificate, known as premium pigs
or control pigs, have an identification mark in the right ear which may
take the form of tattooing or a light metal tag. These identification tags
are distributed through the agricultural .society. Every mark .shows the
prescribed code letter for the county in question and the particular
breeder\'s own control number. Enough identity tags to meet the estimated
requirements for the year are given to the breeder by the agricultural society.
It is up to the owner to take good care of the identity tags he receives so
that they do not fall into the hands of those who are not entitled to them.
Marking takes place at the time of sale. In this connection it ought to be
pointed out that only pigs well developed for their age, free from visible
defects such as symptoms of disease, malformations, and so forth, are
marked. Control or premium pigs shall meet the requirements for class I
pigs according to the current classification standards. It is extremely
important that this classification be strict.

is paid for every premium pig but only with the understanding that it
satisfies the requirements for class I pigs. It is often a difficult thing to
decide if one pig otherwise normal and out of a litter of healthy and
well-developed animals, shall be considered so poorly developed that it
cannot be marked and sold as a premium pig. In these cases and as a
general rule, it ought to be considered that any pig, the weight of which
is more than 3 kg under the average weight for the litter, is unsuitable as
a premium pig and should not be marked.

It is prohibited to sell pigs stated as, or under the pretence of being, free
from disease, or as originating from a healthy farm, if the animals do not
belong to a farm participating in the health control programme which has
received a certificate of health, or if the animals do in fact originate from
such a farm but have come in contact with pigs which have not a health
certificate. This means, of course, that only those owners who participate
in the health control programme and have had their farms declared
healthy have the right to refer to this for the purposes of sales or otherwise.

A desirable goal for piglet producers, as well as for pig feeders, is young
pigs of good quality, i.e. in good health, with a rapid rate of growth, and
of a suitable type from the point of view of the meat consumer. The
complete achievement of this is naturally impossible, but a constant high
quality level ought to and can be reached.

The health control programma for young-pig-producing farms is an im-
portant path towards this state of affairs. Such a programma strives not
only to give advice and information concerning the control of various
infectious diseases but also, and what is at least equally important, to
prevent deficiency diseases and metaboHc disturbances of various types.
The present intensified veterinary investigation of pig diseases requires
not only a certain degree of special training for the veterinarians engaged
in the health control programme, but also the possibility of their
continuously sharing in the accumulated experience of various experimen-
tal institutions as well as having acces to facilities for carrying out post-
mortem examinations and undertaking personal investigational projects.
It was for these reasons among others that the pig health control pro-
gramme was joined to the veterinary branches of the agricultural societies.
As should be remembered, in many cases it had been the farmers\' organi-
zation which took the initiative in the control programme, and effective
control management depends upon close co-operation between the super-
vising veterinarians and the meat-marketing societies, especially in con-
nection with the activities of the latter in the marketing of young pigs
and the associated classification of purchased animals.
It has been earlier described how health control began as a local
programme in Ostergotland on a purely experimental basis, with the
assistance of the consultative staff of the State Veterinary Medical
Institute. The local meatmarketing society was soon very pleased with the
results — mainly reduced claims for compensation because of mortality
or disease among the newly-purchased young pigs. The Swedish Farmers
Meat-Marketing Association, which is concerned with livestock for
breeding as well as for slaughter purposes, and which has in many ways
been active in the general field of animal husbandry in trying to improve

the quality of animals from both the production as well as from the health
point of view, engaged a special control veterinarian in 1946, stationed at
the Association\'s large pig market in Sosdala, to take charge of health
control in Skane, About the same time a similar movement was started
in Skaraborg county under the direction of Skaraborg\'s Meatmarketing
Society and the Skara veterinary institute. Shortly after this Halland,
the third great pig-producing district, developed its organization which
from the beginning was under the direction of the veterinary branch of
the county agricultural society. The agricultural societies are now in full
control over the whole country, as the society in Kristianstad county in
1948 took over the Swedish Farmers\' Meat-marketing Association control
programme in Skane, and the change over to the society alone in Skaraborg
county took place at the beginning of 1954.

Every authority concerned with the pig health control programme must,
according to law, submit an annual report on its activities to the Royal
Veterinary Board.

The health control programme has rapidly developed in Sweden and
at present is functioning in the various agricultural society areas in the
whole country. In 1957, more than 469.000 = 49% of the young pigs
passing through the hands of the meat-marketing societies were classified
as premium pigs. Certain districts, namely Gotland, Norrbotten, Jamt-
land, Vasterbotten and Skaraborg counties, are known as protected areas
which means that only animals from health certified farms may be trans-
ported into these districts. Furthermore, it is required that all breeding
farms taking part in the state pig progeny testing programme must have
the appropriate certificates of health.

The main advantages of such a pig health control programme as organized
in Sweden can ,according to our experience, be summarized as follows.

The mortality, and especially the mortality among the suckling pigs, is
markedly reduced, the rate of growth increased, and the litters develop
more uniformly. Approved farms receive a premium of 2^2 swedish crowns
over the basic price for the young pigs sold. In addition to these economic
factors, the pig breeder also obtains the inner satisfaction of working with
healthy animals.

The relatively slightly increased price of premium pigs is more than com-
pensated for by the better quality of these pigs. The buyer obtains the
strongest possible guarantee that the animals are not suffering from various
deficiency or metabolic as well as infectious diseases. It is dear what this
means for the feeder in terms of reduced feeding time, lower mortality,
and lower costs of treatment.

In conclusion it must be recognized that the pig health control programme
involves a little more work as well as increased transportation charges in
that premium pigs may not associate with uncontrolled pigs. As well
unfortunately it can occasionally happen that a carrier of infection may
come in contact with a delivery of premium pigs and give rise to compli-
cations, but such an occurence is a minor affair in comparison to the main
goal of rapidly establishing healthy conditions among the pig population of
a whole country.

Een doel dat zowel de fokkers van big.gen als de varkensmesters gaarne zouden willen
bereiken is: het beschikken over jonge biggen van goede kwaliteit, d.w.z. in goede
gezondheidstoestand, met grote grocisnelheid en van een goed soort vanuit het ge-
zichtspunt van dc vleesconsument. Dit volledig tot stand brengen is natuurlijk niet
mogelijk, maar een constant hoog kwaliteitsniveau moet en kan bereikt worden.
Het gezondheidscontrolcprogram voor de bedrijven die jonge big.gen leveren is een
belangrijke stap in deze ontwikkeling. Een dergelijk program wil niet alleen advies
en voorlichting geven met betrekking tot de bestrijding van verschillende besmettelijke
ziekten, maar ook — en dit is zeker even belangrijk — deficientieziekten en meta-
bolische stoornissen van verschillende aard voorkomen.

Het tegenwoordige geïntensiveerde veterinaire onderzoek van varkensziekten vereist
niet alleen een zekere speciale opleiding voor de dierenartsen die in het gezondheids-
controleprogram zijn in.geschakeld, maar ook is het nodig dat de mogelijkheid bestaat
dat ze voortdurend kunnen putten uit de verzamelde ervaringen van verschillende
onderzoekingsinstituten en faciliteiten hebben om post-mortem onderzoek uit te voeren
en persoonlijk onderzoekingsplannen te ondernemen. Het was o.a. om deze redenen
dat het varkensgezondheidscontroleprogram werd toevertrouwd aan de diergenees-
kundige afdelingen van de landbouworganisaties in Zweden.

Bedrijven die aan het varkensgezondheidscontroleprogram deelnemen betalen een
betrekkleijk lage jaarlijkse contributie, die op het ogenblik enigszins varieert in de
verschillende delen van het land. Behalve een bedrijfscontribude van 10—15 Zweedse
kronen wordt meestal een contributie van ongeveer hetzelfde bedrag geheven voor
iedere zeug die gedurende het jaar op het bedrijf werpt. Een bedrijf dat jonge biggen
levert en dat b.v. bestaat uit drie zeugen, kan aan het program deelnemen voor 10
10 X 3 = 40 Zweedse kronen, of, in districten met hogere kosten, voor een maximum
van 15 -1- 15x2 = 60 Zweedse kronen.

Als een bedrijf vrij is van besmettelijke ziekten en deficientieziekten en de dieren zijn
tierig en groeien goed, dan kan het bedrijf, gewoonlijk na twee bezoeken, worden
erkend als een „premievarken"-leverancier. Dit betekent dat boven de normale prijs
een bonus wordt betaald voor iedere big, verkocht middels een vlccsmarktorganisatie,
mits het betrokken dier voldoet aan de vereisten voor klasse I.

De belangrijkste voordelen, te behalen door een varkensgezondheidscontroleprogram,
kunnen als volgt worden samengevat:

Dc mortaliteit, in het bijzonder de sterfte onder zogende biggen, wordt aanmerkelijk
terug.gcbracht, de grocisnelheid wordt verhoogd, en de worpen ontwikkelen zich meer
.gelijkmatig.

Erkende bedrijven ontvangen een premie van 3 kronen boven de basisprijs voor de
verkochte bi.g.gen.

Behalve deze economische voordelen heeft de varkensfokkcr ook de innerlijke vol-
doening van het werken met gezonde dieren.

Dc betrekkelijk weinig hogere prijs van premicvarkens wordt meer dan .gecompenseerd
door de betere kwaliteit van die varkens. De koper krijgt de grootst mogelijke garantie
dat de dieren niet lijdende zijn aan verschillende deficicntie- of metabolische stoor-
nissen evenmin als aan be.smettelijke ziekten.

Het is duidelijk wat dit voor de mester betekent aan winst aan mesttijd, lagere morta-
liteit en la.gerc verzorgingskosten.

Review of the combat of diseases in pigs by means of the pig health control pro-
gramme in Sweden.

Revue de la lutte contre les maladies du porc par l\'organisation du programme de
contrôle sanitaire des porcs en Suède.

Uebersicht der Organisation der Bekämpfung von Schv^\'cineseuchen durch das Pro-
gramm für Schweinegesundheitskontrolle in Schweden.

Op de proefboerderij in de Punjab (India) werd aan de hand van 640 drachtigheids-
perioden van 128 ezels vastgesteld dat de gemiddelde drachtigheidsduur 374.43 dagen
is. Voor hengstveulens een halve dag langer dan voor merrieveulens.

Na een algemene inleiding volgt een bespreking over de betekenis van de constitutie
voor de varkensfokkerij. Herinnerd wordt aan de grote successen van de Deense
varkensfokkers in de laatste 30—50 jaar, maar daarnaast wordt gewezen op de
achteruitgaande constitutie, in het bijzonder bij de selectievarkens, waar bij 12% van
de sedert 1954 geslachte dieren spierdegeneratie (waterrijk, bleke kleur) is gecon-
stateerd. Uit de onderzoekingen van J. Ludvigsen valt af te leiden, dat hieraan
endokrine oorzaken ten grondslag liggen, die voor een belangrijk deel erfelijk zijn.
Aangenomen wordt, dat deze afwijkingen verband houden met het eenzijdig op bacon-
produktie gerichte fokdoel met als eisen: een steeds grotere lengte, dunner rugspek en
groter vleesaanzet bij een snellere groei, grotere vroegrijpheid en gunstiger voeder-
verbruik; opgemerkt wordt dat de Engelse eisen sedert 1953 verzwaard zijn.
De bovengenoemde verschijnselen worden aangemerkt als een markant voorbeeld van
constitutieverslechtering, maar dergelijke gevaren dreigen overal wanneer in de fok-
kerij éénzijdig met zeer speciale (markt-) eisen rekening gehouden wordt, zonder
voldoende aandacht te schenken aan de biologische grenzen. Zodoende kunnen stoor-
nissen in het fysiologisch evenwicht ontstaan, die tenslotte aanleiding geven tot in-
of uitwendige afwijkingen. Onder gunstige omstandigheden van voeding en verple-
ging kan zo\'n constitutie-verzwakking tijdelijk nog onopgemerkt blijven, om des te
duidelijker aan het licht te treden, zodra de omstandigheden zich in ongunstige zin
wijzigen.

In bepaalde gevallen is het soms uiterst moeilijk uit te maken, of men te maken heeft
met werkelijke degeneratie, dan wel met een afwijking als gevolg van uitwendige
invloeden (b.v. slechte voeding of huisvesting, infectie).

Vervolgens wordt cen overzicht gegeven van de belangrijkste constitutie-afwijkingen,
die in de varkensfokkerij zijn waargenomen en wel op het gebied van

De conclusie is dat het probleem van de constitutie van grote betekenis is voor de
moderne varkensfokkerij; verwacht mag worden dat bij de zich steeds verder ont-
wikkelende fokkerij deze betekenis steeds groter zal worden. De fokker zal zijn fok-
dieren steeds kritischer moeten gadeslaan en hij zal steeds meer rekening moeten hou-
den met het feit, dat een krachtige constitutie het fundament en de voorwaarde is
voor een goede prestatie.

Jaarverslagen Deense Selectiemesterijen,
Veeteelt- en Zuivelberichten, 1, okt. 1958, 355.

H a j d u, S.: Ein Antiglobulin-Schnclltest zur Massenuntersuchung auf Brucellose.
(Ref. in D.) Veierinärsky Casopis, 7, 569, (1958).

De auteur beschrijft een antiglobulin-sneltest, uitgevoerd op voorwerpglaasjes. De
test is eenvoudig, goed af te lezen, gevoelig en specifiek. Omdat het zonefenomeen bij
de antiglobulinetest niet optreedt is het voldoende het serum in één verdunning te
onderzoeken.

Meerdere duizenden sera zijn met deze test onderzocht in vergelijking met de com-
plementsbindingsreactie, de agglutinatie en een kleiner aantal met de A.B.R.-reactie
en de allergietest.

De antiglobulin-sneltest bleek meer betrouwbaar dan de andere methoden en wees
5 maal meer reageerders aan.

De test was bruikbaar in niet geënte bedrijven en chronisch besmette fokkerijen. De
kwaliteit van deze test maakt een grondige opsporing van bloedreageerders mogelijk.

Müller, J.: Salmonella nastved (1.9.12:gps:-), en ny salmonllatype isoleret fra
kalve. Nord. VetMed., 10, 437, (1958).

Sehr, vermeldt een nieuw Salmoncllatype met de serologische formule 1.9.12:gps:-,
waarvoor de naam Salmonella nastved wordt voorgesteld. De isolatie hiervan had
plaats uit de organen van gestorven kalveren van 2 tot 6 weken oud, afkomstig uit
2 bedrijven op Sjalland, uit het ene bedrijf één kalf en uit het andere drie. De eerste
isolatie van dit micro-organisme had plaats uit milt, lever en darmscheilslymfklieren
van een 14 dagen oud, gestorven, stierkalf. De sterfgevallen kwamen onder de kalveren
van de twee bedrijven, die geen contact met elkaar hadden, ongeveer een maand na
elkaar voor. Bij het tweede bedrijf werd bacteriologisch faecesonderzock verricht van
65 monsters van runderen, alsmede van varkens, kippen en kalkoenen.
In 9 monsters van verschillende krachtvoeders van plantaardige en dierlijke oorsprong
en twee monsters van vervangmiddclen voor volle melk waarmee de kalveren van
beide bedrijven werden opgefokt, werden geen Salmonella aangetoond.
De oorsprong voor de infectie met dit Salmonellatype is onbekend.

P c r d r i X, J.: Hémorragies consécutives au traitement de la coccidiose aviaire par
la Framycétinc. Ree. de Méd. Vet. CXXXIV, 819, (1958).

Sehr, noemt enige gevallen van coccidiosis bij kuikens, waarbij door toediening van
framycetine de verliezen tengevolge van de ziekte onmiddellijk werden gestopt. Op
de 4e tot 5e dag na het begin der behandeling trad echter opnieuw sterfte op door
uitgebreide bloedingen in de organen, de spieren en onder de huid.
Daar hierbij aan vitamine K gebrek werd gedacht tengevolge van framycetine be-
ïnvloeding der darmflora, is in een volgend coccidiosegeval naast het antibioticum
tevens 10 cc van een waterige oplossing (1 :100) van vitamine K per 100 kuikens van
5 weken oud gegeven. Daarbij zijn geen bloedingen meer waargenomen en vond de
genezing ongehinderd plaats.

ENZOOTISCHE ATAXIE (SWAYBACK) BIJ LAMMEREN.
J e n s e n, R., M a a g, D. D., F 1 i n t, J. C.: Enzootic ataxia from copper deficiency
in sheep in Colorado. /. Amer. vet. med. Ass., 133, 336, (1958).

Enzootische ataxie is een ziekte die voorkomt bij jonge schapen, ze wordt gekarakteri-
seerd door progressieve bewegingsstoringen en ongecoördineerde gang. De ziekte werd
gezien bij lammeren van enkele weken tot op een leeftijd van 4 maanden. Sommige
dieren stierven door uitputting. Matig aangetaste dieren konden worden gemest voor
de slachtbank.

Na de dood werden microscopische afwijkingen aangetroffen in het centrale zenuw-
stelsel. Demyelisatie werd zowel in de dorsolaterale, dorsaal spinocerebcllaire als ven-
traal corticospinale banen gezien.

Meerdere neurocyten in het ruggemerg, verlengde merg en de thalamus waren gedege-
nereerd. De afwijking wordt veroorzaakt door een koper-deficiëntie.
De juiste oorzaak van het Cu-tekort kon niet worden aangegeven. Misschien wordt
deze veroorzaakt door een tekort aan opname van Cu of wellicht door of mede door
een overmatige opname van molybdeen.

De gehalten aan molybdeen in de lever bleken hoger te zijn bij aangetaste lammeren
dan bij normale lammeren. Of in Colorado ook een te hoge opname van anorganisch
sulfaat mede oorzaak is van een te sterke molybdeen-opname wordt niet medegedeeld.
(De gehalten aan Cu, Mo en SO4" zullen trouwens niet de enige factoren zijn die bij
het ontstaan van enzootische ataxie een rol spelen.)

Bij de normale lammeren was het gemiddelde Cu-gehalte van de lever 214,5 p.p.m.;
het Mo-gehalte 20,2 p.p.m. Bij aangetaste lammeren werden gemiddeld 12,7 p.p.m.
Cu en 50,7 p.p.m. Mo in de lever gevonden. (Dit duidelijk verschil werd in Enge-
land bij swayback niet aangetroffen. Ref.)

V 1 e e s c h a u w e r, A. de, B a e r e, A. v an den en H e n d r i c k x, H.: Bijdrage
tot de studie van oxydatiegebreken in gepasteuriseerde consumptiemelk. „Mededelin-
gen van de Landbouwhogeschool en de Opzoekingsstations van de Staat te Gent",
XXIII, 121, (1958).

Omdat melk een van de meest volledige voedingsmiddelen is en er in België een nog
slechts geringe drinkmelkconsumptie is, wil men trachten deze in dat land te ver-
hogen. Om dit te bereiken moet echter niet alleen de melk hygiënisch volledig ge-
waarborgd zijn, maar ook op organoleptisch gebied mag er niets op aan tc merken
zijn. Hierbij is vooral de smaak van een zeer grote betekenis. Volgens Prof. Mulder
(Wageningen) kent men de echte melksmaak en de bijsmaken of secondaire smaken,
die door veleriei omstandigheden verkregen kunnen worden en waarvan cr in het
artikel een lange rij wordt opgenoemd. Eén der ernstigste ervan is de oxydaticsmaak,
die door chemische reacties wordt opgewekt. Van deze speciaal door chemische reac-
ties opgewekte smaakafwijkingen kent men cr veel, met namen als; cartonsmaak,
capsulesmaak, talkig, papiersmaak, lijmachtig, scherp, zonlichtsmaak, branderig, enz.
Door de gewone organoleptische keuring worden de smaakgebreken slechts op een
subjectieve wijze vastgesteld, met het resultaat, dat een bepaald gebrek door ver-
schillende onderzoekers onder verschillende namen gerubriceerd wordt. Bovendien is
het onderscheiden van de bijsmaken als gevolg van oxydatie-reacties en die met andere
oorzaken vaak moeilijk. Schrs. geven nu in hun uitgebreide artikel een uitvoerig
literatuuroverzicht, waarbij zij de waarde van de proeven, die volgens die literatuur
een maat voor oxydatie-reacties zouden zijn, nagaan. Zij hebben getracht te contro-
leren of inderdaad door een drietal van de aangegeven chemische testen de oxydatie-

gebreken in melk te bepalen zijn. Zij noemden hun methodes: de TBA-test (thio-
barbituric acid = thiobarbituurzuur), de peroxyde-test en de redox-potentiaal.
Deze drie scheikundige methodes worden uitvoerig besproken. De gebruikswaarde
ervan is door Schrs. met melkmnosters gecontroleerd, waarbij dan de normale organo-
leptische keuring als beoordelings-basis diende. De resultaten toonden volgens Schrs.
aan, dat alleen de peroxyde-test een duidelijke aanwijzing geeft, vooral bij een sterke
oxydatie-smaak, die door een matige zonlicht-bestraling gedurende 15 minuten op
gepasteuriseerde melk werd veroorzaakt. Lichte oxydatiegebreken, die bij bewaring
van niet door de zon bestraalde gepasteuriseerde melk optreden, waren evenwel met
deze peroxyde-test ook niet aan te tonen.

J a c O b s, A. P. J.: Onderzoek naar bevruchdngsrcsultaten bij varkens, die natuurlijk
gedekt zijn. Mndbl. voor de Varkensfokkerij, 21, 84, (1959).

De varkensfokvereniging te Asten werd voor het in de titel vermelde onderzoek ge-
kozen :

1. omdat in het beperkte gebied, dat deze vereniging bestrijkt een groot aantal fok-
zeugen worden gehouden;

2. omdat binnen afzienbare tijd de K.I. van varkens in dit gebied schijnt te zullen
worden toegepast, waarbij derhalve dc uit dit onderzoek verkregen gegevens t.z.t.
als vergelijkingsmateriaal worden gebruikt i.v.m. het beoordelen van de door
middel van K.I. verkregen resultaten.

werden verkregen door een persoonlijk bezoek aan de bij het onderzoek betrokken be-
drijven. De bedrijven werden 4 ä 5 maanden na de dekdata van de zeugen bezocht.
De dekdata werden bij 5 beerhouders in het fokgebied verzameld aan de hand van
kwitanties, die alleen bij eerste dekking worden uitgeschreven.

Uit de vermelde gegevens blijkt, dat de leeftijd van de beer het bevruchtingspercentage
na eerste dekking kan beïnvloeden.

Een door de heer A. Schoenmakers, biol. drs., uitgevoerde bewerking van de
vermelde gegevens leert, dat er een significant verschil (P<0.05) tussen een groep
(van 5) oudere beren (door auteur aangegeven) cn een groep (van 7) jongere beren
t.a.v. het bevruchtingspercentage na eerste dekking bestaat.

T.a.v. het bcvruchdngspercentage na eerste dekking bsetaan er geen verschillen binnen
de groep oudere beren (P>0.70), evenmin binnen de groep jongere beren (P>0.20).
Hierbij zij aangetekend, dat de aangeduide verschillen niet behoeven te berusten op
een verschil in leeftijd van de beren. Dc verschillen zouden eventueel kunnen worden
verklaard uit de toegepaste selectie. Hiervoor zou de grotere variatie in bevruchtings-
percentage na eerste dekking binnen dc groep van de jonge beren een aanwijzing
kunnen zijn.

Er hebben 826 eerste dekkingen plaatsgevonden, waaraan door de oudere beren in
392 gevallen (niet drachtig 55), en door de jongere beren in 434 gevallen (niet
drachti.g 85), is deelgenomen. Volledigheidshalve zij vermeld, dat de gegevens betref-
fende beer 3237 o.g.v. door auteur genoemde redenen, voor deze bespreking niet
zijn gebruikt.

Van de 140 na eerste dekking niet drachüg geworden zeugen werd ca. 40% hcrdekt.
668

Dc overige zeugen werden gemest en verkocht, derhalve van de fokkerij uitgesloten.
Uit de vermelde gegevens blijkt allerminst, dat er een verschil zou bestaan tussen de
bcvruchtingspercentages van de beren in de winter en die in het voorjaar (P>0.90).
Voorts wordt stilgestaan bij de invloed, die de intensiteit van het dekken door de beer
op de toomgrootte heeft.

Uit de vermelde gegevens kan men de indruk krijgen, dat een grote sexuele activiteit
van de beer aanleiding geeft tot het afnemen van de toomgrootte.
Aangenomen is, dat de gemiddelde erfelijke aanleg voor dc toomgrootte bij de zeugen
in de verschillende groepen gelijk zou zijn. De voornaamste afwijkingen welke bij de
in dit onderzoek betrokken biggen konden worden geconstateerd, zijn: breuken, ge-
sloten aars, binnenberen, beverkoorts en lamheid.

Naar aanleiding van niet te volgen argumenten zouden er aanwijzingen bestaan, dat
gesloten aars en beverkoorts „erfelijk zijn, terwijl dit bij andere afwijkingen twijfel-
achtig is".

Zoals auteur terecht opmerkt, bestaan er meerdere gegevens over de invloed van de
leeftijd van de zeug op de worpgrootte.

Uit de vermelde gegevens blijkt na bewerking, dat er zeer significante verschillen be-
staan t.a.v. de worpgrootte tussen de groepen zeugen, die resp. eenmaal, tweemaal en
drie of meermalen hebben gebigd (P<0.01), hetgeen derhalve eerder gevonden re-
sultaten bevestigt.

Terzijde zij opgemerkt, dat uit het artikel niet blijkt, of er een onderzoek is ingesteld
naar de aard avn de correlatie tussen de mate van dekintensiteit van de beer en de
leeftijd van de zeug t.a.v. de worpgrootte.

Wat de bestemming van de biggen betreft, zij opgemerkt, dat slechts een gering deel
van de biggen via de markt of op een andere wijze in een ander gebied terechtkomt.
Tenslotte zij vermeld, dat het van betekenis zou kunnen zijn, als auteur op een andere
plaats cen meer volledig overzicht van de gevonden resultaten zou kunnen doen
verschijnen.

Huston, Keith and Wearden, Stanley: Congenital taillessness in cattle.
Journ. of Dairy Science, 41, 1359, (1958).

Staardoosheid, cen zeldzaam voorkomend congenitaal defect bij runderen, werd door
Schr. gevonden bij 25 dieren, met als voorvaders stieren van de Angus-, Ayrshire-,
Guernsey-, Jersey-, Hereford-, Holstein- en Shorthorn-rassen. Bij vrouwelijke dieren
ging staardoosheid vaak vergezeld van een verplaatsing van anus en vulva naar voren
en boven, van een concaaf staartstuk en van stijfheid in de achterbenen. Bij mannelijke
dieren kan het defect vergezeld gaan van een verplaatsing of atresia van de anus en
ook van een concaaf staartstuk en stijfheid van de achterbenen. Een misvorming van
de wervelkolom bleek in graad te variëren. Het gebrek kan twee maal vaker bij
vrouwelijke dan bij mannelijke dieren voorkomen. Dc misvormde dieren waren ge-
boren uit oudere moeders, waarvan bij dc meeste van haar niet eerder misvormde na-
komelingen bekend waren.

Staartloze dieren komen zelden voor: maximaal één per 3000 geboorten. Hoewel de
misvonning van weinig betekenis lijkt te zijn is het toch van belang te weten, dat
door Schr. een (gering) bewijs is gevonden voor de veronderstelling, dat er speciaal
in het Holsteinse ras een hereditaire basis voor het defect aanwezig is.

Dit boek is, zoals de titel ook aangeeft, bestemd als leerboek. Het geeft een uitgebreid

Daar het in de eerste plaats een studieboek is, zijn de literatuuraanhalingen tot een
minimum beperkt gebleven. De besprekingen van de verschillende onderwerpen blijven
echter niet oppervlakkig zodat dit boek ook gebruikt kan worden als naslagwerk.
De inhoud is overzichtelijk samengesteld in hoofdafdelingen, afdelingen en onder-
afdelingen.

1. De manlijke geslachtsorganen en geslachtsfuncties, sperma en de grondbeginselen
van het conserveren van sperma.

2. Het vrouwelijk geslachtsapparaat, de kunstmatige inseminatie en de bevruchtings-
resultaten.

Daar de schrijver zo volledig mogelijk wil zijn, zijn ook methodieken opgenoemd,
zoals het onderzoek naar het slijm doordringend vermogen van de spermiën, die beter
achterwege hadden kunnen blijven.

De schrijver heeft een vergissing gemaakt door de eerste kunstschede voor honden aan
M c k c n s i e en die voor varkens aan A m a n t e a toe tc schrijven, daar dit juist
andersom moet zijn.

1. Voor het dekken moet het ostium praeputiale met zacht papier worden gereinigd.

2. Bij het verzamelen van sperma dienen voor elke stier steriele handschoenen en
een schoon schortje op het fantoom gebruikt te worden.

3. Het wekelijks wassen van de stieren in het warme jaargetijde is rationeler dan het
dagelijks toiletteren.

4. Het reinigen en het interen (in een teerbad) van de klauwen na het wassen
verdient aanbeveling.

7. Ejaculaten met minder dan 65% goed vooruit gaande beweging mogen niet
voor de K.I. worden gebruikt.

8. Enkele pathologische kopafwijkingen kunnen het best met gekleurde preparaten
onderkend worden.

9. Bij gebruik van de vaginale inseminatie methode behoort het sperma minder tc
worden verdund (maximaal 1 : 10).

10. Het is raadzaam om het gekoelde en verdunde sperma verschillende keren per
dag om te zwenken, daar bij een te grote ophoping van spermiën op de bodem
een te sterke concentratie van stofwisselingsprodukten ontstaat.
Uit economische overwegingen wordt het plaatsen van dc stieren op standen aange-
raden. Per stier moet dan op 30 m® stalinhoud gerekend worden en per 10 tot 15
stieren is één verzorger nodig.

De meest ideale vloerbedekking bij de dekstal is een mat, die bestaat uit geheel rub-
beren schakels (dus niet gemaakt van oude autobanden).

Tot slot kan gezegd worden, dat het lezen van dit boek aan iedere dierenarts, die
met de K.I. te maken heeft, kan worden aanbevolen. Voor leken is het boek te uit-
voerig en te technisch.

Deze monografie, geschreven door de onderdirecteur van het Dunn Nutritional Labo-
ratory te Cambridge, tracht een zo volledig mogelijke opsomming te geven van de
kennis omtrent het vitamine A.

Dat de auteur, die zijn levenswerk voornamelijk op dit vitamine met al zijn facetten
heeft gericht, een waarborg biedt voor de gedegenheid en diepgang van dit boek mag
als vanzelfsprekend gelden. Hij is dan ook een van de meest vermaarde specialisten
op het gebied van de funcdonele aspecten van dit vitamine bij mens en dier.
Specialisatie kan eenzijdigheid veroorzaken. Moore echter is te kritisch en te nuchter
Engelsman om het contact met de vele grensgebieden uit het oog te verliezen.
Zowel voor de nutridonist als voor de arts, evenals voor chemici en fysiologen, biedt
dit werk een overzicht van de kennis tot 1957, Geen droge literatuurverzameling,
maar een logisch-organisch geheel van goede leesbaarheid werd bereikt.
Na het voorwoord van de schrijver volgt een duidelijke inhoudsopgave, terwijl na
de appendix een uitgebreide index van namen en onderwerpen is vermeld. Het ei.gen-
lijke geschrift is in acht delen opgezet, die elk een aantal hoofdstukken bevatten. Elk
van de 39 hoofdstukken wordt begeleid door een uitgebreide literatuurlijst.
Na een historische inleiding (deel I) volgt een bespreking van enige bepalings-
methoden (deel 11) van vitamine A en zijn provitaminen. Hierna behandelt het boek
de chemische en fysiologische aspecten, alsmede het voorkomen van het vitamine en
zijn provitamines benevens analoge en begeleidende verbindingen (deel III, IV en V),
Deel VI belicht de pathologische momenten van hypo- en hyper-vitaminosen. Hierna
volgen in deel VII de klinische aspecten bij de mens in gezondheid en ziekte.
Het laatste deel tenslotte is voor de dierenarts van belang, omdat daar in het eerste
hoofdstuk de huisdieren behandeld worden. In volgende hoofdstukken gaat Moore
de invloeden van het vitamine A op het geslachtsapparaat na, terwijl eveneens de
wisselwerking met de thyroidfunctie wordt besproken.

Het laatste hoofdstuk tenslotte geeft een samenvatting van de huidige stand van
de kennis met tot besluit een visie op de toekomstige ontwikkelingsmogelijkheden.
Het is de verdienste van Moore om vooral voor de fysioloog en vocdingskundige
een zeer volledig, echter niet overladen, betoog te hebben gehouden, waardoor het voor
de laatsten mogelijk is om al het wezenlijke tot 1957 bijeen te hebben, op historisch
en biologisch fraaie wijze gerangschikt. De wel zeer grote literatuurkennis en grote
.specialisade van de auteur stempelt hem tot de persoon, die een monografie van een
dergelijk formaat kan opbouwen.

Het is voor een ieder, die zich meer diepgaand met vitamines bezig houdt een on-
misbaar bock, hoewel de chemicus-specialist wellicht iets minder vergaand wordt
voorgelicht omtrent synthese en analyse als de therapeut en fysioloog omtrent dc
werking van het vitamine in het .gezonde en zieke organisme.

Zo worden in de hoofdstukken 14 e,v, de methoden behandeld die aanleiding geven
tot een succesvolle therapie door middel van injecties nadat, door middel van spe-
ciale bereiding van dc in te spuiten vloeistof, een goede opname door het organisme
werd mogelijk gemaakt.

Eveneens vindt men de factoren die het effect van toediening per os vergroten.
Het ware nog te wensen geweest indien de auteur enige aandacht aan de houdbaar-
heid van moderne profylacdca en therapeutica had besteed. Niet slechts het rende-
ment na de toepassing is van belang doch ook na de bereiding van het preparaat tot
het tijdstip van toediening per os of pro injectione.

Het bock bevat echter overwegend facetten, die de lezer aangenaam verrassen en hem
overtuigen hoe gering zijn kennis t,o.v, die van Moore eigenlijk wel is.
Een goede verzorging van het typografisch gedeelte veraangenaamt het lezen van dit
aanbevelenswaardige boek.

Is er tegenwoordig meer bekend over het manen- en staartschuren in de wei? Is er
nu wat tegen te doen (afdoende of enig succes belovende therapie) ?

.\'\\an Zweedse en Noorse onderzoekingen, die betrekking hebben op een syndroom,
dat in velerlei opzicht met het Nederlandse ziektebeeld overeenkomt, kan het vol-
gende worden ontleend:

het manen- en staartschuren, dat niet veroorzaakt wordt door parasieten of onvol-
doende huidverzorging, vindt vaak zijn oorsprong in een stofwisselingstoornis. In deze
gevallen zullen wassingen en locale behandelingen met zalven weinig uitrichten.
De stofwisselingstoornis zou tot uitdrukking komen door een verstoorde coliflora in
de darmen en een vermeerdering van bacteriën, die B-vitaminen in de darm afbreken
of de pH in de darminhoud veranderen. Het verstrekken van eiwitrijk voedsel zou
deze toestand in de hand kunnen werken. Toevoeging van melasse aan het voedsel
heeft daarentegen een gunstige invloed op de darmflora en tevens op de dermatosc,
indien deze nog niet lang bestaan heeft. In langer bestaande ziektegevallen gaf een
dieetverandering in bovengenoemde zin, gecombineerd met 0,5 liter coli-bouillon-
cultuur met de maagsonde toegediend vaak een gunstig effect, in het bijzonder als
deze colibacteriën enkele keren om de 3-7 dagen werden toegediend.

Deze tabel geeft dus grote verschillen te zien. Nederland staat aan dc kop wat betreft
de gemiddelde hoeveelheid melk per gecontroleerde koe en ook wat betreft het mee-
doen aan de melkcontrole. Denemarken en Zweden liggen hoger wat betreft de totale
hoeveelheid melkvet. Met het gemiddelde vetgehalte staat Finland ana de spits; terwijl
men ook in Denemarken, Noorwegen en Zweden boven een gemiddeld vetgehalte van
4,00% komt.

Het apparaat, waarvan sprake is in het artikel van collega Langeler in dit tijdschrift
(pag. 650), is opgesteld voor een proefpink van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afd. Rotterdam.

De eigenlijke aerosolgenerator met de verstuivingskolfjes bevindt zich boven de verti-
cale stang van het apparaat. De zes kolfjes bevatten een vloeibaar anthelminticum,
dat ter plaatse verstoven wordt in de gecomprimeerde lucht, die door de korte, dunne
drukslang — rechts op de foto - wordt aangevoerd. Dc lucht wordt vervolgens via
de dikkere plastic slang naar het ademniasker op het hoofd van de pink geleid.
Het apparaat is in rust gefotografeerd. Zodra het in werking wordt gesteld, inspireert
het dier het anthelminticum, terwijl bij elke expiratie een wolk van uitademingslucht,
vermengd met overtollig anthelminticum, uit de uitademingsventielen op het masker
ontwijkt. Eén dezer ventielen is op de foto zichtbaar.

bij zijn aftreden als voorzitter van de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten.
„Mijne Heren,

In de rede, die door de Ere-voorzitter Dr. D. M. Hoogland op 23 april 19,55 ter
gelegenheid van zijn afscheid als voorzitter van de Groep „Directeuren van Vlees-
keuringsdiensten" van de Maatschappij voor Diergeneeskunde werd uitgesproken
(gepubliceerd in het Tijdschrift, jaargang 1955, bladz, 519 t.m. 522) werden de
motieven ontvouwd en tevens de omstandigheden beschreven, die tot oprichting van
de Groep hebben geleid.

Het was slechts een kleine schare van Hoofden van Vleeskeuringsdiensten, die op
3 mei 1957 voor het eerst in de „Dietsche Taveerne" te Utrecht bijeen was. Zij, die
het bijgeloof als levenspartner aan hun zijde hebben verkozen, zouden er soms vreemde
conclusies aan kunnen verbinden. Het waren immers 11 collegae, die aan de wieg
van het borelingske stonden. Deze pioniers in onze gelederen zullen zich op dat mo-
ment zeker niet hebben gerealiseerd, dat de pas opgerichte vereniging in de loop der
jaren zo fors zou uitgroeien.

Mogen de oorspronkelijke beweegredenen (in 1929 speelde Dr. Hoogland reeds met
de gedachte een vereniging te stichten) in 1959 wat vreemd aandoen, dan verzoek ik
U te willen bedenken, dat de toestand in de vleeskeuringsgebieden zich in die dertig
jaren wel zeer in gunsUge zin heeft gewijzigd. Van scherpe tegenstellingen tussen
grote abattoirs en gedecentraliseerde diensten is gelukkig geen sprake meer. Dit is een
natuurijlk gevolg van het feit, dat er meer uniformiteit is gekomen in de Keurings-
uitspraken en ook meer uniformiteit in het toepassen van wettelijke voorschriften.
Voeg daar dan nog bij het feit, dat zich, vooral na de tweede wereldoorlog, grote
veranderingen hebben voltrokken in de economische structuur van het platteland.
Niet alleen de slagers, doch de gehele handeldrijvende middenstand, hebben een ware
wedloop ontketend om hun winkelpanden en bedrijfsruimten te vernieuwen en uit te
breiden, de inrichting te verfraaien en te moderniseren en daaraan soms grote sommen
gelds te besteden. Wie kent tegenwoordig de term „investeren" nog niet? Op de
kleinste dorpen ziet men soms slagerswinkels, die een vergelijking met soortgelijke
panden in de steden glansrijk kunnen doorstaan. Denk eens terug aan de twintiger
jaren: de slager in zijn blauwe kiel, het hakblokje, de bepleisterde muren in zijn
winkel, het primtieve ijskastje met staven ijs, dat meestal bij het openen niet al te
fris rook enz. en stel daarnaast dc moderne slagerswinkel met zijn, soms bijna over-
dreven doch veelal nieuwste snufjes, die op mij als insider wel eens de indruk maken
van een soort „show", dan is de overgang toch wel bijzonder groot. De meeste
gemeentebesturen hebben op dit gebied niet achter willen of kunnen blijven en daarom
betere noodslachtplaatsen en laboratoria doen inrichten.

Voor de Kcuringsambtenaren exactere onderzoekingsmethoden, uitgebreider wettelijke
voorschriften, aangepast aan nieuwe inzichten. Inzichten, die zich soms wel eens wij-
zigen, doch gestadig tot meer klaarheid voeren. Daarbij komt nog, dat in meerdere
plattelandsgemeenten vleesverwerkingsbedrijven zijn verrezen, toegerust met de mo-
dernste machines en aan hoge hygiënische eisen beantwoordend, zodat wij met vol-
doening kunnen constateren, dat er inderdaad dc laatste decennia van een enorme
vooruitgang kan worden gesproken. Al deze omstandigheden zijn oorzaak, dat stad
en platteland naar elkaar toegroeien, doch parellel hiermede de slachthuisdircctcur
cn de directeur van een gedecentraliseerde dienst.

Moge dus de vereniging zich in veel bredere zin hebben ontwikkeld dan de oorspron-
kelijke oprichters voor ogen stond: dc stichting zelve was een daad van wijs beleid en
getuigde van een vooruitziende blik. Reeds op 8 nov, 1947 werd de jonge vereniging
als „Groep" in de Maatschappij voor Diergeneeskunde geïncorporeerd. Natuurlijk
heeft de Groep in de eerste jaren van haar bestaan enkele kinderziekten moeten door-
maken, immers deze ziekten zijn inhacrent aan het kind-zijn, doch het is vooral tc
danken aan de grote tact en het juiste begrip van de toenmalige voorzitter der

Maatschappij, collega Hendrikse, die als adviserend bestuurslid aan onze Groep werd
verbonden, dat deze ziekten glansrijk werden doorstaan, zodat een hechte basis van
samenwerking kon worden gelegd. Zowel de Maatschappij voor Diergeneeskunde als
de Groep hebben hiervan de vruchten geplukt.

Het is misschien wel belangwekkend een aantal voordrachten, die voor dc Groep zijn
gehouden gedurende de bijna 12 jaren van haar bestaan, in uw herinnering terug
te roepen, zodat U cen inzicht kunt krijgen in de grote verscheidenheid van de be-
handelde onderwerpen:

In de periode 3 mei 1947 t.m. \'t jaar 1959 werden 56 vergaderingen gehouden.
Hieronder waren zes feestvergaderingen met de dames van de leden en verschillende
gasten. In 1950 was dit een gemeenschappelijk bezoek aan het vogelpark „Avifauna"
te Alphen a.d. Rijn en een boottocht over de Braassemermeer door de dames. In
1953 werd een bezoek gebracht aan de „Hoge Veluwe". In 1954 werd een boottocht
gemaakt over de Loosdrechtse plassen en langs de Vechtstreek. In 1955 autotocht
door de Stichtse lustwarande en bezoek aan Ouwehands Dierenpark. In 1956 bezoek
aan het Openluchtmuseum te Arnhem, en tenslotte in 1958 waren we de gasten
van de fa. Boom te Mcppel en werd per punter Giethoorn doorkruist.
Het water heeft blijkbaar voor de leden van de Groep een vrij grote aantrekkings-
kracht."

Spr. geeft daarna een kort overzicht van de verschillende wetenschappelijke voor-
drachten, die voor de Groep zijn gehouden en vervolgt aldus:

„U ziet uit deze opsomming, dat de belangstelling van de leden wel in zeer verschil-
lende richtingen uitging en de nodige afwisseling bood. Deze voordrachten en demon-
straties vormden op de vergaderingsdagen „les pièces de résistance" van het menu,
doch daarnaast werden tal van problemen, waarmede wij in de dagelijkse gang van
de vleeskeuring werden geconfronteerd, aangesneden en op soms uitvoerige wijze
besproken. Zodoende hebben wij veel van elkaar kunnen leren en zijn we steeds rijker
na afloop der vergadering huiswaarts gekeerd.

Het aantrekkelijke van onze bijeenkomsten is altijd geweest de gemoedelijke sfeer, die
er heerste, doch ook bovenal de omstandigheid dat iedereen, hetzij de directeur van
een groot abattoir, hetzij de directeur van een kleine dienst, het woord dorst te voeren,
de moeilijkheden, waarmede hij in zijn gebied te kampen had aan het oordeel der
vergadering onderwierp, de collega\'s deelgenoot maakte van de vaak zeer interessante
bevindingen, die bij de vleeskeuring werden aangetroffen, de fouten die waren begaan,
openlijk besprak, omdat wij beiden wisten, dat niets voor ons onbelangrijk was en dat
wij ons geroepen gevoelden elkaar zoveel mogelijk bij te staan en te helpen. Ik ben
cr vast van overtuigd, dat de woordvoerders daarbij steeds werden gedreven door een
innerlijke drang, en zij er zich van bewust waren, dat door deze onderlinge uitwisse-
ling van gedachten oplossingen van moeilijke problemen soms konden worden ge-
vonden. Daardoor hebben allen zonder uitzondering meegewerkt om ons vak omhoog
tc stuwen, waarbij tevens de uitvoering en uniforme toepassing van de wettelijke voor-
schriften werden bevorderd. Doch ook hierdoor is er een geest van grote collegialiteit,
ja van hartelijke kameraadschap over ons vaardig geworden en het is die geest van
onderlinge verbondenheid, die ongetwijfeld de vleeskcuringswetenschap ten goede is
gekomen. Dat ik bij het optrekken van het gebouw van onze Groep, waarvan de fun-
dering is gelegd door de elf „werkers van het eerste uur" hier en daar ook een be-
scheiden steentje heb mogen inmetselen, stemt mij tot grote voldoening.
Na deze optimistische beschouwingen wil ik U niet verhelen, dat er toch wel enige
zaken zijn, die ons met cen zekere zorg vervullen, In de eerste plaats meen ik U te
mogen wijzen op het feit, dat het bezetten van de opengevallen posten als directeur
van een vleeskeuringsdienst nu en in de naaste toekomst veel zorgen zal baren voor
de gemeentelijke bestuursorganen. Het minste, dat wij toch mogen verwachten is,
dat de jonge directeur, hoe goed zijn opleiding aan de Alma Mater ook moge geweest
zijn, over enige ervaring zal moeten beschikken, indien hij als dierenarts zo\'n belang-
rijke en verantwoordelijke functie moet gaan bekleden, In de eerstvolgende vijf jaren
zullen er tal van vacatures komen: controleert U maar eens de ledenlijst van de Groep

aan dc hand van het onvolprezen jaarboekje. Het is een vaststaand feit, dat de afge-
lopen tien jaren te weinig jonge dierenartsen de vleeskeuringsrichting hebben gekozen.
De jonge, pas afgestudeerde dierenarts, heeft veelal een grote hang naar de praktijk:
het vrije beroep. Het doorlopen van de subalterne rangen in het corps der vlees-
keuringsambtenaren heeft voor velen weinig bekoring. Daarbij komt nog, dat de
overheid meerdere malen in gebreke is gebleven haar ambtenaren die materiële
zekerheid te geven, waarop ook de intellectueel recht kan doen gelden, hoewel ik
hieraan direct wil toevoegen, dat de laatste jaren hierin wel verbetering is te be-
speuren. Zowel voor de Faculteit der Diergeneeskunde als voor de Groep is naar mijn
mening hier een taak weggelegd door reeds de studenten te wijzen op dc toekomst-
mogelijkheden in de vleeskeuringssector.

Zelf ben ik bijna 21 jaar practicus geweest en ik vlei mij met de gedachte, dat ik
niet al te grote verwoestingen in de veestapel heb aangericht. Sinds 1922 kreeg ik
daarnaast een taak in de vleeskeuring toebedeeld, tot ik in 1941 mij geheel in vol-
ambtelijke dienst hieraan kon gaan wijden. Ook deze nieuwe werkkring heeft mij,
naast de nodige teleurstellingen soms, veel bevrediging geschonken. Een eerste voor-
waarde is echter, dat men zich geeft aan de arbeid, waartoe men is geroepen en dat
men interesse heeft in de vele facetten van de vleeshygiëne.

\\\'oor hem, die wetenschappelijke belangstelling heeft, is het keuren en beoordelen
vooral van zieke, wrakke of uit nood gedode en gestorven slachtdieren een taak,
waarbij men vooral op pathologisch-anatomisch en op bacteriologisch gebied, de
meest verrassende ervaringen kan opdoen! Men vergete daarbij vooral niet, dat het
niet de grootste kunst is om een dier af te keuren, doch juist om een dier goed te
keuren en deze goedkeuring te dekken met de eigen verantwoordelijkheid, zowel wat
schadelijkheid als deugdelijkheid betreft. Men hoede zich cr voor zich door gemaakte
fouten te laten deprimeren, niemand is volmaakt, ook de vlceskeuringsambtcnaar niet,
doch, gedragen door een grote mate van plichtgevoel, kunnen wij de volmaaktheid
wel trachten te benaderen, al is de afstand soms ver.

Een tweede punt, dat ik onder uw aandacht zou willen brengen, is de toenemende
moeilijkheid van het bacteriologisch vleesonderzoek, veroorzaakt door het veelvuldig
gebruik van antibiotica. Om tot een verantwoorde bacteriologische keuringsuitspraak
van een bepaald slachtdier te komen en met name .geldt dit natuurlijk voor zieke
dieren en z.g. noodslachtingen komt de dwin.gende noodzakelijkheid naar voren dat
er meer contact komt tussen de practicus, die het zieke dier heeft behandeld cn de
keuringsdierenarts, wiens taak het is het vlees, zonder schade voor de volksgezondheid,
tc doen nuttigen. Natuurlijk ben ik nuchter genoeg om tc bedenken, dat de behan-
delende dierenarts niet altijd weet waar het „antibioticum" dier wordt geslacht, doch
in een aantal gevallen is hem dit wel bekend en dan rust m.i. op hem de morele plicht
zijn keurende collega in te lichten, daar het standbelang medebrengt dat wij ge-
zamenlijk trachten fouten tc voorkomen, gedachtig aan ons devies: Hominum anima-
liumque saluti.

Een derde punt dat ik zou willen aansnijden ligt op het gebied van de vleeswaren.
Terecht heeft onze collega Dr. J. M. v. \\\'loten cr bij voortduring op gewezen, dat
onze taak als keuringsdierenarts zich niet moet beperken tot het onderzoek van het
slachtdier en het stempelen daarna, doch dat wij door een intensief toezicht op de
bedrijven het goedgekeurde vlees op zijn weg moeten volgen. Immers door het gehele
gebied van de vleeskeuring loopt de hygiëne als een gouden draad. Door een grotere
bemoeiing met de vleeswaren zal de vlceshygiënist kunnen uitgroeien tot dagelijkse
raadsman van de vlcesvcrwerkingsbedrijven in de ruimste zin des woords. Een cen-
traal insUtuut, uitsluitend ten dienste voor het onderzoek van vleeswaren, geleid
door specialisten op dit gebied zou voor dc keuringsdierenarts een grote steun be-
tekenen.

Een vierde punt, dat mijn aandacht gevangen houdt, is de verhouding van de Groep
tot dc Vereniging van directeuren van gemeentelijke slachthuizen. Met voldoening
kan ik constateren, dat de verhouding tussen beide verenigingen, zich in bijzonder
gunstige zin ontwikkelt. Doch zoals ik reeds hierboven heb aangeduid, groeien de

abattoirkcuringsdiensten en de gedecentraliseerde diensten meer en meer naar elkaar
toe, zodat in de toekomst zeker zal moeten worden overwogen of de tijd niet rijp is
geworden tot een fusie van beide groeperingen te geraken, doch dan geincorporeerd
in de Maatschappij voor Diergeneeskunde. Gaarne wil ik mijn hulde betuigen aan de
Vereniging van directeuren van gemeentelijke slachthuizen voor de vruchtbare arbeid,
die zij in een lange reeks van jaren heeft verricht, doch de klop op de deur van de
nieuwe tijd zal ook haar niet onberoerd kunnen laten. In dit verband staat mij voor
ogen één grote Groep van vleeshygiënisten in het kader van de Maatschappij, waarbij
allen die in dc vleeskeuringssector werkzaam zijn zich kunnen aansluiten. De Groep
is hierin reeds voorgegaan door steeds meer keuringsdierenartsen, niet directeuren,
als buitengewoon lid in onze rijen op tc nemen.

Om een modern woord te gebruiken: wij willen actief medewerken aan „kader-
vorming". Immers: in de gelederen van de keuringsdierenartsen van vandaag zitten
de directeuren van morgen. Waarschijnlijk zal er dan bij de directeuren van slacht-
huizen wel behoefte bestaan een aparte sectie te vormen voor het bespreken en be-
studeren van dc zuivere technische, organisatorische en economische vraagstukken op
hun gebied, doch dit acht ik zeer wel uitvoerbaar. Ik hoop niet, dat deze ideeën door
l\' als revolutionair zullen worden aangemerkt en dat de gedachte bij U opkomt om
mij het lot te doen ondergaan van een Stefanus uit het bijbelse verhaal, doch ik
meen in alle bescheidenheid, dat deze zaak het overdenken wel waard is en de uit-
eindelijke oplossing in het verschiet ligt."

.Nadat woorden van dank zijn gebracht aan de Hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid, de Heer J. M. v. d. Born, de wnd. Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, Dr.
J. M. van Vloten, de Hoogleraar in de „Kennis der menselijke voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong" Prof. Dr. J. H. J. van Gils, de wetenschappelijke staf van het
Rijksinstituut van de Volksgezondheid, de ere-voorzitter Dr. D. M. Hoogland, de
mede-bestuursleden, met name de secretaris en de penningmeester van de Groep,
eindigt Spr. zijn afscheidsrede met de volgende woorden:

„Tot mijn grote voldoening heeft het Hoofdbestuur mij aangewezen als adviserend
bestuurslid van de Groep en zodoende zal ik het voorrecht hebben uw bestuurs-
vergaderingen te mogen meemaken. Ik hoop niet, dat het gevoel U zal besluipen: die
kan je ook niet gemakkelijk kwijt raken en mogelijk wekt het bij U associaties op
aan dc befaamde handelsreiziger. Laat ik U geruststellen: het „adviserend" wijst erop,
dat mij de angels zijn ontnomen.

Tenslotte wil ik U allen, leden van de Groep, hartelijk danken, dat U het mij zo
gemakkelijk hebt gemaakt uw vergadering tc leiden. Ik ben er van overtuigd, dat ik
vele malen in mijn taak ben tekort geschoten, doch LT hebt mij dit nimmer verweten
cn mij altijd met grote welwillendheid behandeld. Gij allen zonder uitzondering hebt
U steeds beijverd de goede geest van collegialiteit te handhaven en aan de opbouw
van onze Groep mede tc werken en het is daaraan te danken, dat de Groep in het
kader van onze Maatschappij zo\'n goede reputatie geniet. Moge ik besluiten met de
wens, dat in dc toekomst onze vereniging niet alleen zal toenemen in volume, doch
bovenal zal winnen aan innerlijke kracht.

Moge het U, zeer geachte collega Bos, gegeven zijn daaraan de nodige constructieve
arbeid tc verrichten!"

J. Dammers, K. Stolk en G. van W i e r i n g e n: De betekenis van
vitamine E voor mest varkens; (Instituut voor Veevoedingsonderzoek
„Hoorn").

Door meerdere onderzoekers is aangetoond dat vitamine E een noodzakelijke factor
van het rantsoen voor varkens uitmaakt.

N\'erschijnselen van vitamine E deficiëntie worden bij varkens niet vaak aangetroffen,
daar in de praktijk-rantsoenen gewoonlijk ruim voldoende hoeveelheden vitamine E
aanwezig zijn.

De noodzaak van vitamine E is voor beren niet aangetoond. Wel voor zeugen. Bij deze
deficiëntie kan men o.a. aantreffen: kleine tomen (grote prenatale biggensterfte);
de biggen worden met een klein vitamine E-depot geboren en de melk van een der-
gelijke zeug bevat ook weinig tocopherol. De biggen tonen vaak E-vitamine-deficiëntie
d.w.z. gaan achteruit in conditie, hebben vaak spierzwakte, een geel-bruine verkleuring
van het vet en degeneratie van de hartspier en van de lever.

De resultaten van de door schrijvers genomen proeven hebben betrekking op mest-
varkens. Bij mestvarkens werden bij een zeer laag gehalte aan vitamine E in het
voedsel, geen deficiëntie-verschijnselen waargenomen. Ook het voederverbruik, groei-
snelheid en slachtverlies waren hetzelfde als bij dezelfde rantsoenen, aangevuld met
42 mg vitamine E per dag. Een hoger gehalte aan vitamine E in het voedsel leidt
constant tot een hoger gehalte aan vitamine E in het spek, waaruit blijkt dat vitamine
E bij voldoende aanbod in het vetweefsel als depot wordt opgeslagen.
De houdbaarheid van het spek bleek bij een hoger gehalte aan vitamine E aanmer-
kelijk beter.

In een rantsoen bestaande uit volledig biggenmeel en varkensmeel zal in het algemeen
voldoende vitamine E aanwezig zijn. Rantsoenen, in hoofdzaak bestaande uit hak-
vruchten, aangevuld met aanvullend voer (D.A.-meel) zullen in dit opzicht, in ver-
band met de houdbaarheid van het spek, wel eens tekort schieten. Uit dit oogpunt
bezien is het van belang dat de voorlichtingsdiensten en de voederindustrie aandacht
schenken aan een voldoende hoeveelheid E-vitaminen in de rantsoenen van varkens.

Met vereende krachten en ongetwijfeld ten pleziere van onze 600 nationale poeliers
hebben we vorig jaar een hoogterecord gevestigd op het stuk van pluimveevlees-
consumptie, nl. 0,8 kg per hoofd van de bevolking.

Thans ontvingen wij de cijfers over 1958 van het .Amerikaanse departement van
Landbouw. Ook daar is een nieuw hoogterecord gevestigd wat betreft de pluimvee-
vleesconsumptie, nl. 15,5 kg per hoofd van de bevolking per jaar, dat is dus twintig
maal zoveel als in Nederland.

Trouw & Co N.V., april 1959, 191.
Zuivere rassen en kruisingen in de Verenigde Staten.

Uit dit overzicht blijkt dat de New Hampshires in 5 jaren zijn teruggelopen van
41.4 tot 4%. Van de zuivere rassen handhaafden de Witte Leghorns zich nog het best
(in 1956-\'57 bijna 15%). Het aantal gebruikskruisingen neemt regelmatig toe (in
1956-\'57: 47.1%).

Proeven aan dc Universiteit van Arkansas hebben aangetoond dat mannelijke slacht-
kuikens gemiddeld 2.43 Eng. ponden meer kuikens per 100 pound voer opleveren
dan hen-kuikens.

Gebleken is dat men 96.6% van de broedse kippen broeds-af kan maken door twee-
maal met een tussentijd van 30 minuten gedurende 30 seconden een stroom van 12
Volt door kop en bek van de kip te leiden. De kip gaat voor enige tijd van haar stokje,
maar komt weer bij en zou van de behandeling geen schade ondervinden.

Bureau: ITRECHT ~ RUBENSLAAN 123 — TEL. 030—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

-Vr/ Internat ionaal Diergeneeskundig Congres te Madrid.
Zoals vanzelf spreekt zal in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde het één en ander
verschijnen over het te Madrid gehouden Internationaal Diergeneeskundig Congres.
Op deze publikaties vooruitlopend wordt nu reeds meegedeeld, dat uit persoonlijke
gesprekken tijdens het congres is gebleken ,dat er Nederlandse keuringsdierenartsen
kunnen worden geplaatst in de Verenigde Staten.

\\adere inlichtingen hierover zijn te verkrijgen bij het bureau van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Op de slotzitting van het XVT Internationaal Diergeneeskundig Congres te Madrid
werd eenparig besloten tot de oprichting van de World Veterinary .Association, waar-
van het secretariaat te Utrecht zal worden gevestigd, als vervolg van het secretariaat
van het Permanente Comité voor Internationale Diergeneeskundige Congressen.
De 40 landen die reeds waren vertegenwoordigd op de Internationale Diergenees-
kundige Congressen, zijn automatisch lid van de nieuwe organisatie geworden.

ertegenwoordiging op het Congres van de British Veterinary Association.
In aansluiting aan de mededeling in het vorige Tijdschrift wordt meegedeeld, dat zich
reeds een collega heeft gemeld, die de Maatschappij voor Diergeneeskunde kan ver-
tegenwoordigen op het congres van de British Veterinary Association.

Reeds tweemaal werd in een mededeling de ambtelijke dierenartsen (niet in Over-
heidsdienst) verzocht zich op te geven bij het bureau van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Zoals bekend is dcxjr het Hoofdbestuur een commissie benoemd, die tot taak heeft de
sociale positie van deze dierenartsen te bestuderen. Ter voorkoming van misverstand
wordt cr de aandacht op gevestigd, dat deze commissie uitsluitend een adviserende
taak heeft. De bedoeling is een regeling te ontwerpen inzake benoeming, ontslag,
sociale voorzieningen, beroep op aantasting van rechten etc.

Het is cen vrij gebruikelijk verschijnsel, dat men zich niet meldt op dergelijke op-
roepen. Hierbij moet echter worden bedacht, dat hierdoor de taak van de commissie,
die zich voorstelt onder de betrokkenen een enquête te houden, wel erg moeilijk wordt.
Nogmaals wordt hier dus een beroep gedaan op allen, die in loondienst zijn, zich bij
het bureau op te geven.

De e.k. vergadering zal in tegenstelling met wat op de j.l. bijeenkomst is besproken
gehouden worden op 19 september a.s. Dit in verband met het niet beschikbaar zijn
van vergaderruimte op 12 september.

Ons lid Dr. C. A. Wijnand zal dan een voordracht houden over: „Dc waterbinding in
spierweefsel en de betekenis hiervan voor de keuringsuitspraak".
De vergadering zal plaats vinden in hotel Smits te Utrecht.
Rectificatie.

Het gironummer van de penningmeester ten name van de Coöp. Boerenleenbank te
Olst is niet 381054 (oud), zoals abusievelijk in het 1 juni-nummer van dit tijdschrift
werd vermeld, maar 881054 (nieuw).

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatsehapjiij
voor Diergeneeskunde:

L. Donker, Utrechtscweg 126, Renkum.
E. M. Klein Lebbink, Azinkdijk 3, Almen.
S. Meeuwisse, Biltstraat 50 bis, Utrccht.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat H. G. .4. Oldc Riekerink
aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ginkel, C. van, te Delft, naar St. Jori.sweg 17, aldaar (tel. ongewijzigd), gr. ge-
wijzigd in 135171. (157)
Kessel, H. A. V. C.; 1959; Oudenbosch, Pastoor Hellemonsstraat 9: te). 01652-705:
wnd. D. (inla.ssen 168)
Kommcrij, R., te Nes (Ameland), naar Duinweg 11, aldaar, tel. 58. i 170)
Laan, T. van der, tc Dokkum, tel. gewijzigd in 05190-2526. (172)
Langeraad, L. A. van; 1959; Giessenburg, Peursumseweg 107; tel. 264; gr. 555528;

Matthijsen, H. F.; 1959; Bilthoven, Obrcchdaan 50; tel. 03402-2745; wnd, D. (175!
Meeuwissen, C, J. J., te Oud-Gastel, naar Kerkstraat 32-A, aldaar, tel. 01651-583.

Polak, J. A., te Utrecht, aangesloten onder tel. 030-22558 en gr. 165682. (182)
Poll, P. H. A., van Baarn naar Rangoon (Burma), 1"..\\.0. Mission, 12 Newlyn Road.

Schreurs, J. M., te Margraten, huisnummer te wijzigen in 4 en „wnd. D." in „P "

Noordijk, E., tc Den Burg (Texel), op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 januari 1959,
als plaatsvervangend Inspecteur in tijdelijke dienst bij de veeartsenijkundige dienst.

Hooft, J. G. van \'t, te Vught, is op 4 juni 1959 aan de Rijksuniversiteit tc Utrecht
gepromoveerd tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift „Keratogenisis

Kalkman, W. A. M.
Kcssel, H. A. V. C.
Langeraad, L. van
Maanen, P. H. .A. M. van

In the article, entitled „Spontaneous infection of continental voles with Erysipelothrix
muriseptica (Von Holzhausen) comh.nov.", English summary, page 605, 19th
till 25th sentence, should be read as follows:

It differs from E. insidiosa by the acidproduction from sucrose and litmusmilk, the
hydrolysis of escuhn, the heavy black growth on tellurite medium and the absence
of pathogenicity for pigeons and swine. Apart from some slight differences in fermen-
tation (mannitol and inulin negative) „strain Wa" proves to be identical with the
description of the bacterium isolated by Von Holzhausen (1929) from labo-
ratory mice and named Corynebacterium murisepticum (vide also Bergey\'s Manual).

Sollicitatiebrieven onder no. 1139—7812 (in linker bovenhoek
envelop en brief) te richten aan de directeur van bovengenoemd

In de loop der besprekingen in de Commissie, die de Ereraad van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde enkele jaren geleden instelde om een her-
druk \\an de „Code voor de Dierenarts" \\óór te bereiden, zijn herhaaldelijk
de punten „assistentschap" en „associatie" de revue gepasseerd. Dat
was zeer verklaarbaar, omdat aan alle drie de leden, uit hoofde van hun
langjarige werkzaamheid in de Ereraad, uit ei-varing bekend was hoe vele
malen de verhouding Principaal t.o.v. Assistent en Associé\'s t.o.v. elkander
in een associatie, tot moeilijkheden aanleiding geeft, met name indien niet
vooraf, in een schriftelijke overeenkomst, die verhoudingen tot in bijzonder-
heden zijn vastgelegd.

In de Code wordt natuurlijk dit onderwerp óók behandeld, maar uiteraard
in de vorm van waarschuwingen, aanduidingen en algemene richtlijnen.
In het februari- en augustusnummer 1957 \\an „The Veterinary Record"
is door de Engelse Maatschappij voor Diergeneeskunde (The British Vete-
rinary Association) een uiterst leerzame en gedetailleerde be.schouwing ge-
wijd, respectievelijk aan de verhouding tussen Principalen en Assistenten
en aan het Partnership ~ - de Associatie - - in de diergeneeskundige praktijk.
Er bestaan ontegenzeggelijk \\erschillen tussen de Nederlandse en Engelse
toestanden in de uitoefening van de praktijk, en wel met name in dien zin
dat in Nederland van meet af aan gestreefd is naar de vorming van één-
mans-praktijken, terwijl Engeland de grote praktijken kent van de dieren-
arts (principaal i met een, twee of meer assistenten en het partnership
(associatie) met een, twee of meer partners (associé\'s). Desondanks is in de
gedetaileerde omschrijving der verhoudingen een zó grote analogie waar te
nemen, dat ik het voor de praktiserende collegae in Nederland, waar ook
.sedert het einde van de tweede wereldoorlog regelmatig steeds meer asso-
ciaties overwogen worden en tot stand komen, nuttig gevonden heb hen in
liet hierna volgende resumé van bedoelde memoranda kennis te doen ne-
men, „in de hoop" - - zoals The British Association zegt - -- „dat het een
nuttige gids zal zijn."

A. Modelovereenkomst tussen Principalen en Assistenten, met aan-
tekeningen.
.\\LGEMEEN.

Hoewel een assistenten-overeenkomst in hoofdzaak de belangen beschermt
\\ an de Principaal — de eigenaar \\ an de [praktijk mag zij tóch niet wor-
den beschouwd als uitsluitend tot dit doel gesloten; de overeenkomst be-
hoort beider belangen te dienen. Een goed contract beschermt de belangen
\\an de assistent e\\eneens omdat het hem helpt zich veilig te voelen en met
tevredenheid zijn werk te doen. Boxendien zal een nauwkeurige, van te
\\oren opgemaakte, schriftelijke overeenkomst, rekening houdend met beider
rechten, indien moeilijkheden zich gaan voordoen, en het assistentschap
moet worden beëindigd, de scheiding gemakkelijker maken en twisten ver-
mijden.

Gezien vanuit het standpunt van de principaal wordt meestal — en waar-
schijnlijk terecht - - de clausule betreffende „het zich, na beëindiging van
het assistentschap, niet mogen vestigen in de praktijk, waar men assistent
geweest is", als de belangrijkste bepaling van het contract beschouwd, liet
is e\\ eneens de clausule die — om beider rechten eerlijk te waarborgen
met grote zorg moet worden opgesteld, In geen geval mag deze aan de
assistent, die zijn principaal verlaten heeft, opgelegde restrictie ruimer zijn
dan redelijk noodzakelijk is voor de bescherming van de principaal. Indien
een rechtbank zou beslissen dat de restrictie onredelijk ruim zou zijn, dan
zal het contract - voorzover deze clausule betreft — ongeldig worden
\\erklaard, en niet in overeenstemming worden gebracht met wat misschien
wél redelijk te achten zou zijn!

In Nederland ligt deze kwestie wel enigszins anders. Waar vrijwel iedere practicus
lid is van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, zal, indien zich cen zodanig geval
voordoet — en het is meer dan eens voorgekomen zowel bij assistentschappen als bij
associaties — de partij die zich benadeeld acht, in eerste instantie terzake een klacht
indienen bij de Ereraad van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, die een gemoti-
veerde uitspraak geeft of de betwiste vesti.ging gehandhaafd kan blijven of ongedaan
gemaakt moet worden.

Gesteld echter dat aan de uitspraak geen gevolg wordt gegeven en de dierenarts, die
zich benadeeld acht, zich tot de Burgerlijke Rechter wendt?

Dc ervaring heeft geleerd — zij het misschien niet aangaande dit onderdeel, maar
ten aanzien van andere uitspraken van de Ereraad — dat de Rechter geneigd is de
uitspraak van het intercollegiaal rechtscollege van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde over te nemen.

Maar ook geheel buiten een vonnis van de Ereraad om zal de Nederlandse Rechter
niet eenvoudig het contract ongeldig verklaren, maar eerder geneigd zijn, voor elk
concreet geval, voorgelicht door deskundigen, uitspraak te doen of de betreffende
vestiging op redelijke gronden gehandhaafd kan blijven, dan wel of de betrokken
dierenarts verplicht zal zijn, op straffe van verbeurdverklaring van een dwangsom,
weer te verdwijnen!

Er is verschil van mening omtrent de tijdsduur van de restrictie. Bij lang-
durige assistentie (2 ä .3 jaar) zou het wel 10 jaren kunnen zijn. Bij korter
assistentschap zal de Rechter deze periode wel te lang vinden. Wederom in
\\erband met de redelijkheid van de bescherming van de „goodwill" van dc
praktijk van de principaal, voor dit speciale geval,

Dc veiligste methode vindt men een „glijdende schaal", d,w,z, des te langer
als het assistentschap geduurd heeft, zoveel te langer de restrictie, In noi-
male gevallen behoort dat niet langer te zijn dan 5 jaren; zelfs voor zeei\'
buitengewone gevallen zal 10 jaren moeilijk te rechtvaardigen zijn. Als het
assistentschap minder dan 3 maanden geduiud heeft wordt het rnininuuu
\\an 2 jaren voldoende geacht.

Ook betreffende de afstand, waarbinnen een oud-assistent zich eventueel
mag vestigen, zijn geen vaste regels te geven (stads- of plattelandspraktijk,
b,v,). Van belang is, ook wat dit onderdeel betreft, dat in het contract geen
bepaling terzake wordt opgenomen, die onredelijk is, opdat niet het gehele
contract, wat dit punt betreft, ongeldig kan worden verklaard. Het beste is
enkele vaste punten te noemen (kerk, postkantoor, e.d,).
Hetzelfde betreft de sóórt praktijk. Ook hierin behoort het contract redelijk
te zijn om niet het gevaar te lopen op dit punt ongeldig te worden verklaard,

C^ok wat betreft belastingen moeten goede en redelijke passages worden op-
genomen.

Het contract behoort gezegeld te zijn en getekend dóór het zegel door beide
]5artijen; ieder ontvangt een exemplaar.

Het contract behoort de positie te regelen van de assistent bij sterfgevallen
of indien b.\\-. de principaal een associé aantrekt. In ieder geval wordt par-
tijen aangeraden steeds een notaris of rechtskundige te raadplegen. Even-
eens is het wenselijk in de overeenkomst doeltreffende bepalingen op te ne-
men betreffende „gebruik van auto" e.d.

Overeenkomst, getroffen op ......... tussen ......... te ........., dierenarts (hierna ge-
noemd: Principaal) te ener zijde, en ......... te ........., dierenarts (hierna genoemd:

.\\ssistent) te anderer zijde, de Principaal de diergeneeskundige praktijk uitoefenende

te ......... en omstreken en de diensten, ten behoeve van deze praktijk, verlangende

van een geëxamineerd dierenarts als assistent, en de Assistent, bevoegd dierenarts
zijnde, bereid is de Principaal als Assistent tc dienen, met inachtneming van dc vol-
gende voorwaarden.

1. De principaal zal de assistent te werk stellen en deze zal te goeder trouw en, met
gebruikmaking van al zijn kennen en kunnen, de principaal als assistent ten
dienste staan in genoemde praktijk, vanaf heden tot de datum waarop het assis-
tentschap beëindigd zal worden, hierna te noemen.

2. De principaal zal, zolang deze dienstverbinding duurt, aan dc assistent een salaris

uitkeren tot een bedrag van ......... per jaar, uit te betalen telkens op de laatste

a. alle wetten en gebruiken ten aanzien van dierenartsen en het diergenees-
kundige beroep in acht nemen,

b. alle wettige aanwijzingen en opdrachten van de principaal voortdurend,
behoudens bij ziekte en ontstentenis, gehoorzamen en vervullen en niet,

c.2. woongelegenheid en volledig onderhoud ontvangen ten huize van de prin-
cipaal. (eventueel met omschrijving van diverse verplichtingen t.a.v. tele-
foongesprekken, beschadigingen, onderhoud tuin, instrumentarium enz.
Eveneens de verplichting om op eerste .sommatie het huis te verlaten),

d. zich verplichten tot geheimhouding tegenover derden van alle zaken, de
praktijk betreffende,

c. zich verplichten tot een nauw.gczettc boekhouding van al zijn werkzaam-
heden in dc praktijk en afdraging van alle gelden, door hem, ten behoeve
van de principaal, in dc uitoefening van de praktijk ontvangen, behoudens
eventuele uitzonderingen, door de principaal schriftelijk toegestaan,

f. zich verplichten niet te verhuizen zonder toestemming van dc principaal
(t.a.v. C.I.),

g. zich verplichten tot het verlenen van diligente en plichtsgetrouwe dienst,
al zijn tijd en aandacht gevende aan de praktijk, met inachtneming van
de aanwijzingen van de principaal, en geen cliënten bezoeken, nóch medi-
cijnen afgeven, nóch operatics verrichten voor enig ander persoon dan
de principaal, nóch betrokken zijn in diergeneeskundige werkzaamheden
voor eigen rekening, hetzij deze diensten gratis dan wel tegen beloning zou-
den worden verleend.

1. De principaal zal, zowel voor hemzelf als \\oor dc asssistent, alle vereiste en
wenselijk geachte verzekeringen afsluiten, (ongevallen, wettelijke aansprakelijk-
heid, e.d.).

5. De assistent zal, hetzij hij met eigen auto rijdt of met die van de principaal,
alle zorg dragen voor de wagen, dadelijk eventuele ongevallen melden en, voor-
zover het eigen auto betreft, verantwoordelijk zijn voor de verzekerin.gen.

6. Dc assistent zal recht hebben op de volgende vakantiedagen, met behoud van
salaris, in overeenstemming met de principaal: (korte en lange weekends, vakan-
ties scherp omschrijven!).

7. Indien de assistent gedurende zijn dienstperiode, tengevolge van ziekte of enig
andere onvermijdelijke oorzaak, langer dan een maand achtereen, uitgeschakeld
of afwezig zal zijn, behoudt dc principaal zich het recht voor deze overeenkomst
onmiddellijk en zonder speciale kennisgeving tc beëindigen.

8. Beide partijen kunnen deze overeenkomst opzeggen, ten allen tijde, met ccn
maand opzeggingstermijn.

9. De assistent komt verder met de principaal overeen — en wel zo dat elk van
de leden van deze clausule afzonderlijk en onafhankelijk van de andere leden
toepasselijk zal zijn — dat na de beëindiging van het assistentschap en van het
onderhavige contract, onder géén voorwaarde hoe dan ook:

a. de assistent zich niet direct of indirect zal vesrigen als practiserend dieren-
arts, dan wel als assistent of plaatsvervanger, voor enig ander dierenarts zal
werkzaam zijn gedurende een periode van twee jaren indien het assistent-
schap korter dan zes maanden heeft geduurd. Voor elke drie maanden die de
\\crbintenis langer heeft geduurd dan zes maanden zal deze periode met een
jaar worden verlengd tot het absolute maximum van vijf jaren. Dit alles
binnen een geb>d met een straal van ......... km vanaf.........,

b. de assistent zal op .generlei wijze gedurende bovengenoemde periode zijn
ambtelijke invloed aanwenden om cliënten van de principaal te beïnvloeden
niet meer van de diensten van de principaal gebruik te maken,

c. dc assistent zal op generlei wijze gedurende bovengenoemde periode, direct
of indirect, hetzij ten eigen bate, hetzij ten bate van een andere dierenarts,
gebruik mogen maken, teneinde de praktijk van de principaal te devalueren,
van eni.ge gegevens, door hem tijdens zijn assistentschap verkregen, betref-
fende cliënten, of hun dieren, van de principaal,

d. de assistent zal op generlei wijze gedurende bovengenoemde periode de ge-
Irgenheid zoeken tot het houden van diergeneeskundige spreekuren of con-
sulten in het genoemde gebied — voor zover reeds niet vallende onder dc
leden a, b en c — of solliciteren naar een nevenbetrekking (baantje voor
halve dagen) op diergeneeskundig terrein in het bewuste gebied, tenzij dc
principaal eveneens hiernaar solliciteert, dan wel te eniger tijd gedurende het
assistentschap öf de principaal öf de assistent deze nevenbetrekking bekleed
heeft, maar dat dc functie toen opgeheven is.

10. Clecn enkele bepaling van deze overeenkomst zal dc assistent kunnen doen aan-
spraak maken op de rechten \\an een partner (associé), nóch op enige wijze de
relatie van partners tussen principaal en assistent kunnen doen teweegbrengen.
Elk geschilpunt tussen partijen zal worden beslecht door arbitrage. .Ms arbiters
v.\'ordcn aangewezen; .........

Het doel i.s, het geven van een leidraad aan hen die een associatie in de
])raktijk oxerwegen en hun aandacht te vestigen op de meest belangrijke

})unten \\an discussie met iiun aanstaande partners, ten aanzien waarvan
overeenstemming zal dienen tc bestaan.

I Iet is niet de bedoeling dat dit memorandum de dierenarts zal weerhouden
\\ an het inroepen van juridische en of notarieële bijstand; integendeel, naar
het oordeel van de Maatschappij is dat een voorzorg die zéker niet dient te
worden nagelaten!

riet is mogelijk dat er dierenartsen zijn, die de noodzakelijkheid \\an een
notarieel contract in twijfel zullen trekken; zij vertrouwen hun aanstaande
associé(s) — waarom zouden zij er anders zelfs maar aan denken zich met
hem(n) te associeren — en voelen er eigenlijk het meest voor met een
..gentleman\'s agreement" te volstaan. Zij zullen er goed aan doen te be-
denken dat de ervaring geleerd heeft dat het niet altijd mogelijk is zich op
goede bedoelingen te verlaten. Zonder bepaald een schurk te zijn kan
iemand te goeder trouw zijn beloften vergéten; onder de druk van de om-
standigheden kimnen „gentlemen\'s agreements\'" de hebbelijkheid gaan ver-
tonen van door cle twee partijen geheel verschillend te worden uitgelegd,
en als de associatie zich gaat oplossen in een serie twistgesprekken — zoals
sommige onvermijdelijk doen - dan is het „gentleman\'s agreement" mach-
icloos en niet in staat de oplossing te geven. Het notarieel contract is be-
stemd om in zulke gevallen van het-met-elkander-oneens-zijn de rechten
\\ an beide partijen te beschermen. Tenslotte behoort men zich ook nog te
herinneren dat de mogelijkheid bestaat dat men niet te doen heeft met de
associé, maar met zijn executeui\'. die zijn jjlicht heeft te doen in het belang
\\ an zijn nabestaanden.

Het is normaal dat de gevestigde practicus het (eerste) associatie-contract
Iaat klaarmaken en dat aan de goedkeuring van de associé onderwerpt. Het
zal onkosten besparen als, vóórdat dit gebeurt, de volgende punten worden
besproken en tussen de deelnemers worden overeengekomen.
Waar de associatie is aangegaan met het oog op de spoedige opvolging van
de associé in de gehele praktijk, moeten zekere voorzorgsmaatregelen wor-
den getroffen en een scherp-omschreven tijdsverloop vóór de totale over-
dracht duidelijk bepaald.

Er kan niet genoeg de nadruk op worden gelegd hoe noodzakelijk het is
dat zonder uitstel een schriftelijke overeenkomst wordt opgemaakt en ge-
tekend. Er komen gevallen voor dat een associé reeds een woning gekocht
heeft en \\olop aan de praktijk deelneenu en eerst dan tol de ontdekking
komt dat ei\' ernstige meningsverschillen bestaan ten aanzien van de belang-
rijkste clausules van het voorgestelde associatie-contract.

De .,goodwill\' van een diergeneeskundige praktijk is een verkoopbaar object.
Het is daarom gebruikelijk dat een nieuwe partner bij toetreding in een
associatie verplicht zal zijn tot de storting van een bedrag, overeenkomende
met de waarde van dat gedeelte van de „goodwill" van de praktijk dat hij
wenst over te nemen.

Zonder twijfel zal worden verwacht dat een leidraad ter bepaling van de
waarde ener „goodwill" het meest belangrijke gedeelte van dit memoran-
dum zal uilmaken, maar uit hoofde van hetgeen hierna volgt heeft de
Maatschapjjij juist het geven van definitieve aanbevelingen ten aanzien van
dit onderdeel het allermoeilijkste bevonden.

Vóór cle tweede wereldoorlog werd de waarde van een praktijk dikwijls
bepaald op:

a. het gemiddelde van de jaarlijkse bruto-opbrengst, berekend over de
laatste drie jaren, of

De meeste goede éénmans-praktijken — waarvan er in die dagen meer
waren dan thans — echter maakten 50%, soms zelfs 75% netto, en deze
neigden er natuurlijk toe om te verkopen volgens methode b, hetgeen in
feite hetzelfde betekende als verkoop tegen l\'/i of l\'/a van de bruto-
opbrengst. De grotere praktijken maakten ongeveer 33/2% netto, zodat het
er daar weinig toe deed op welke wijze zij verkocht werden, hetzij volgens
a of b. Sedert de tweede wereldoorlog zijn de bruto-opbrengsten enorm
gestegen, maar tengevolge van cle introductie van din-e sulfapreparaten,
antibiotica, sera en vaccins enz. is het netto-percentage gedaald, en voorts
is het aantal twee- of meermanspraktijken sterk gestegen. Daarom is in de
na-oorlogse jaren eigenlijk geen van de reeds genoemde methoden van
waardebepaling meer geheel van toepassing.

Teneinde aan de weet te komen hoe in andere beroepen de „goodwill" ge-
waardeerd wordt, heeft de Engelse Maatschappij haar licht opgestoken bij
de overeenkomstige organisaties van medici, tandartsen, juristen, beëdigde
makelaars en accountants. Het blijkt dat deze organisaties zich voor dezelfde
moeilijkheden geplaatst zien als de Britse Maatschappij voor Diergenees-
kunde, maar van allen komt de mededeling dat er een duidelijke tendens
bestaat om meer en meer de netto-opbrengst aan te wenden om de goodwill-
waarde te benaderen.

De Engelse Maatschappij voor Diergeneeskunde vindt het daarom on-
mogelijk om definitieve en gespecificeerde aanbevelingen te geven ten aan-
zien van de bepalingen van de goodwill-waarde, maar zij kan wel enkele
richtlijnen aangeven betreffende zaken en omstandigheden, die altijd toe te
]jassen zijn op een diergeneeskundige praktijk, en betrekking hebben op
verschillen in waardebepaling op grond van plaatselijke omstandigheden.
De ideale ])raktijk die toekomstige associé\'s ambiëren, zal als regel de vol-
gende aspecten vertonen:

b. een z.g. beschermde praktijk die, om geografische en andere redenen,
naar alle waarschijnlijkheid zo zal blijven,

d. welvarende veehouders (dierenbezitters) in goed geoutilleerde bedrijven,
waan-an verwacht mag worden dat zij in alle voorkomende gevallen
diergeneeskundige hulp inroepen,

f. cen goed georganiseerde, bestaanszekere praktijk met permanent per-
soneel — dierenartsen zowel als lekenpersoneel —, en goed geoutilleerde
en gunstig gelegen woon- en werkruimten.

Ontbreken van een of meer van deze condities zal als regel de te betalen prijs
drukken. De kleinere één- of tweemans praktijken zullen de neiging hebben
een relatief hogere prijs te bedingen dan de grote meervoudige praktijken.
■Aangezien ,,goodwill\' nu eenmaal verkoopwaarde heeft, en omdat zij in

\\ ele gevallen de enige, of tenminste de \\ oornaamste, activa van de dieren-
arts representeert, behoort het fundament van de associatie zó te worden
gelegd, dat de maximum-%eiligheid van de goodwill wordt verzekerd. Deze
kan het beste worden gewaarborgd door voor te schrijven dat de associatie
\\ oor onbepaalde tijd wordt aangegaan, met dien verstande dat iedere deel-
nemer zich het recht voorbehouclt zich, uiteraard na behoorlijke kennis-
geving, uit de combinatie terug te trekken. In dat geval moet hij zich ver-
plichten, gedurende een bepaald aantal jaren, zich niet als practiserend
dierenarts te vestigen binnen een behoorlijke afstand vanaf het centrale
])unt van de praktijk. Voor het geval dat de inkoopsom nog niet geheel be-
taald is, zal het as.sociatie-contract bepalingen moeten bevatten, die voorzien
in de regeling van de te betalen termijnen, hun \\ ervaldata en de rente van
het uitstaande bedrag.

.\\ls een associé uittreedt of overlijdt, dan is de andere partner dikwijls ver-
plicht diens aandeel in de „goodwill", tegen een vastgestelde prijs, over te
nemen. Alternatief, indien geacht wordt dat dit een te zware financiële ver-
plichting zou zijn, kan óók voorgeschreven zijn dat hij een optie krijgt op
dat goodwill-gedeelte, met dien verstande dat, indien hij de optie niet binnen
een redelijke tijd, b.v. een maand, benut, de uittredende associé, of de exe-
cuteur van de overleden partner, het recht verkrijgt dat gedeelte te ver-
kopen aan een nieuwe partner, die dan door hem in de associatie moet
worden opgenomen, uiteraard met zijn toestemming, welke niet op onrede-
lijke gronden mag worden geweigerd.

De wijze van betaling door de opvolger behoort in het associatie-contract
te worden opgenomen, b.v. „cash" of in termijnen met vervaldata en rente-
voet.

Het is ook de aandacht waard te overwegen of in een associatie-contract
\\ oor twéé dierenartsen niet de bepaling dient te worden opgenomen dat de
]jrijs, te betalen door de overlevende partner, behoort te worden verlaagd
in het geval van overlijden binnen twee jaren na de totstandkoming van de
samenwerking.

Het is óók normaal voor praktiserende dierenartsen, overeen te komen dat
géén verplichting zal bestaan tot overneming van het aandeel in de „good-
will" in het geval van uittreding, maar deze schikking is zéker niet aan te
bevelen voor de gevallen waarin de associatie ontbonden wordt wegens het
overlijden van een der partners. Opvolgers zijn namelijk niet altijd even ge-
makkelijk te vinden, en er is niet veel verbeeldingskracht voor nodig om
zich voor te stellen dat de weduwe of de executeur van een plotseling over-
leden associé wel eens geen schijn van kans zou kunnen hebben zijn aandeel
,,op de open markt" te verhandelen tegen een prijs, die de werkelijke waarde
zelfs ook maar benadert. Bovendien, het punt waar tenslotte, ten aanzien
\\ an de verkoopbaarheid van het bewuste aandeel, alles om draait, is in feite
het te verkrijgen recht op een associatie met de overlevende collega. Rede-
lijkerwijze behoort de overlevende het recht te hebben accoord te gaan met
de keuze van de opvolger, en dit maakt de weduwe, of de executeur, wel
heel erg afhankelijk van hem. De overlevende zou zich wel eens kunnen rea-
liseren dat hij, door stelselmatig toekomstige kopers af te wijzen, erin kan
slagen zélf het aandeel te bemachtigen tegen een gedrukte prijs. De beste

manier om deze verleiding te ontwijken is, aan de overlevende de plicht op
te leggen het aandeel, bij overlijden van één der partners, over te nemen.
Bij overneming van een aandeel van een gestorven of uitgetreden associé
behoort voor de overlevende(n) bepaald te zijn op welke wijze — cash of
termijnen met vervaldata en rentevoet — de betaling zal geschieden.
Resumerende is dit dus het raam van het associatie-contract: de aankoop
van een eerste aandeel; associatie voor onbepaalde tijd met het recht voor
iedere partner tot uittreding na behoorlijke kennisgeving; in dat geval aan-
koop van zijn aandeel door de andere partner of door een nieuwe associé, en
de vertrekkende beëindigt zijn werkzaamheden als praktiserend dierenarts
in het district. Op deze wijze kan de „goodwill" van de praktijk-als-geheel
intact, en haar waarde behouden blijven en alle partners hebben de beste
waarborg bij hun overlijden of uittreding.

Nevenbetrekkingen zijn niet altijd overdraagbaar op de opvolger. Hoewel
het redelijk te achten is de bezoldiging van een nevenbetrekking wél te be-
trekken bij de berekening van een aandeel van een inkomend deelgenoot,
omdat deze als associé zijn deel zal ontvangen van dat bedrag, wordt het als
regel billijker geoordeeld om deze bezoldiging uit te sluiten bij de berekening
van de prijs van het aandeel van de uittredende deelgenoot. Het is mogelijk
dat hierop een enkele uitzondering kan zijn.

Het is normaal dat een jongere partner begint met een kleiner aandeel dan
de oudere, gevestigde, collega. Het is veelal gebruikelijk dat de verhouding
is één derde tot twéé derde, maar het contract kan erin voorzien dat na
verloop van tijd het aandeel van de jongere stijgt. Het is natuurlijk van
belang dat, wat beiden ook overeenkomen, duidelijk in het contract wordt
vermeld. Deze stijgingen zullen uiteraard tot stand komen door aankoop
van een of meer gedeelten van de in de aanvang gewaardeerde „goodv/ill"
en de opbrengsten. De boekhouding zal opnieuw worden ingericht bij de
aanvang van de associatie, en het zal waarschijnlijk noodzakelijk zijn vol-
doende kapitaal te fourneren, door lening of anderszins, ten einde de prak-
tijk te kunnen drijven. Dit is wellicht niet nodig als het een grote praktijk
betreft met meerdere deelnemers.

De exploitatiekosten van de praktijk behoren duidelijk te worden om-
schreven! Het is als regel gemakkelijk overeen te komen welke uitgaven
ten laste zullen komen van de associatie, maar soms is er verschil van inzicht
betreffende vervoersonkosten en instrumentarium. Beide behoren tot de ex-
ploitatiekosten van de praktijk en zijn uiteraard aftrekbaar voor de fiscus.
Het vervoers-probleem kan worden opgelost of door de auto\'s in eigendom te
stellen van de „firma", óf ieder zijn eigen wagen, en declareren op kilometer-
basis. Op beide manieren kan een gedeelte van de onkosten als aftrekbaar
voor de inkomstenbelasting worden „geclaimd".

Er behoort een bankrekening te worden geopend op naam van de associatie,
waarin alle inkomsten vloeien en waaruit alle uitgaven uitgaan, ten bate
en ten laste van de combinatie. Het is verstandig, voor te schrijven dat alle

inkomsten naar de bank gaan precies zó als zij ontvangen zijn, dat wil zeg-
gen: cheque, cash of hoe dan ook. Het systeem, waarbij contante ontvang-
sten in huis blijven en gebruikt worden voor kleinere uitgaven, is slecht!
liet geeft gemakkelijk aanleiding tot twijfel of alle ontvangsten wel zijn
afgedragen, en tot wanorde. Af te geven cheques op de bankrekening van
de combinatie behoeven de handtekening van beide partners; voor ingaande
cheques is de ondertekening van één hunner als regel voldoende. Er is even-
tueel ook geen bezwaar tegen - als beide comparanten dit zo goed vinden -
dat één handtekening voldoende geacht wordt, tot een maximum bedrag, en
sonunigen vinden dit een betere regeling, mede met het oog op ziekte of
afwezigheid.

Vervolgens behoort een jaarlijks accountantsonderzoek te zijn voorgeschre-
ven, dat overigens in de regel ook wel nodig zal zijn met het oog op de
fiscus, terwijl verder de methode moet worden voorgeschreven waarop de
jjartners, in evenredigheid met hun aandeel, hun inkomsten ontvangen.
Zij kunnen dat op verschillende manieren regelen, b.v. door elke maand een
vastgesteld bedrag te verdelen, dat dan natuurlijk zó moet worden berekend
dat de bankrekening niet „drooggezet" wordt. Of zij kunnen iedere maand
of ieder kwartaal het saldo, na aftrek van de exploitatiekosten, verdelen.
Of zij kunnen telkens, zodra het saldo is aangegroeid tot een bepaald be-
drag, tot verdeling overgaan. Sommige banken nemen wel op zich dit
automatisch ten behoeve van de partners te doen. In al deze gevallen moet er
voor worden gewaakt dat er te allen tijde een (klein) saldo op de rekening
blijft staan. Nog een andere modus om deze kwestie op te lossen bestaat
daarin dat men een bepaald gedeelte van het beschikbare saldo verdeelt, en
de rest laat staan ter vorming van een reservefonds voor fiscale doeleinden.
Men moet namelijk in herinnering houden dat iedere deelnemer hóófdelijk
aansprakelijk is voor de totale aanslag-inkomstenbelasting van de combi-
natie.

De grote belangrijkheid van het huis, van waaruit de praktijk gedreven
wordt, ontgaat meermalen aan de aandacht van de jongere, intredende,
deelnemers, die in feite degenen zijn, die daaraan de meeste aandacht zou-
den moeten schenken. Een belangrijk gedeelte namelijk van de praktijk is
gebonden aan deze zetel. De jongere associé zal daarom wijs doen allereerst
te informeren wie de eigenaar is. Is het huis het eigendom van de oudere
collega, dan weet hij in ieder geval dat deze er voor de duur van de asso-
ciatie de be.schikking over houdt. Blijkt het een gehuurd perceel te zijn, dan
moet hij zich op de hoogte stellen hoe lang de huur zal lopen, de kans op
wederinhuring, enz.

De exploitatie-uitgaven van de praktijk komen natuurlijk ten laste van de
combinatie. Wordt de praktijk gedreven vanuit een afzonderlijk gebouw,
dan zijn er weinig moeilijkheden. Meestal zal dit echter geschieden vanuit
het woonhuis van een der partners. In dat geval zal het gewenst zijn de
raad in te winnen van een accountant om uit te maken welke vergoeding
aan deze collega moet toekomen voor de huisvesting van de praktijk in zijn
woonhuis.

Van groot belang voor de jongere, intredende associé is, er zich van te ver-
zekeren dat, indien hij bij aftreden of overlijden van de oudere partner

diens aandeel overneemt, hij eveneens gerechtigd is het „praktijkhuis" aan
te kopen. In veel gevallen namelijk is dit aandeel van weinig waarde zónder
het huis. Hij zal derhalve wijs doen zich van een optie daarop te verzekeren,
maar de koopprijs, alternatief de wijze van vaststelling daarvan, behooil
in het contract te staan.

Het is gebruikelijk dat de inkomende associé zijn evenredig aandeel in de
prijs van instrumentarium en medicijnen aan de bestaande partner(s) uit-
keert, na schatting door een onpartijdige instantie.

.Als bij elke zakentransactie behoort het associatie-contract te voorzien in de
vakantieregeling, hoe lang en wanneer ieder vakantie kan nemen en of de
de oudere partner eerste keus zal hebben. Indien een plaatsverv anger nood-
zakelijk is — maar meestal zal dat wel niet het geval zijn dan behoren
die onkosten te drukken op de combinatie en niet te worden gedragen dooi
de dierenarts, die met vakantie gaat. Hij heeft recht op vakantie op grond
van verrichte arbeid en het is eveneens in het belang van de praktijk dat hij
deze néémt om niet „over z\'n toeren" te raken; hij behoort daarvan niei
weerhouden te worden door op te zien tegen de onkosten van een plaats-
vervanger.

Het staat echter anders in het geval dat één der partijen ziek wordt. Dan
kan een jjlaatsvervanger noodzaak worden en in dat geval zal deze voor
rekening komen van de zieke collega. Daarom moet in het contract ge-
regeld worden wie aansprakelijk is, en voor hoe lang. Ziekte is een persoon-
lijk risico, waartegen men zich verzekeren kan; het is verstandig dit te doen!

Des partners ziekte kan van lange duur zijn, kan zelfs blijvend worden.
Indien een der partijen „blijvend invalide" zou worden, dan is het onge-
twijfeld gewenst dat de andere partij het recht bezit de samenwerking te
beëindigen. De moeilijkheid schuilt echter daarin, dat maar zelden dokters
en specialisten bereid zijn om te verklaren dat iemand „blijvend ongeschikt"
is. Echter, notariële contracten behoren voorschriften te bevatten, die precies
zijn en zonder onnodige ingewikkeldheid te interpreteren. Daarom is het niet
verstandig in deze contracten begrippen als „blijvende invaliditeit" op te
nemen, zijnde ongeschikt ter definitie, en wellicht alleen met getuigen te
bewijzen, hetgeen altijd moeilijk is. De enige bevredigende manier om de
moeilijkheid te omzeilen is het vaststellen van een tijdslimiet, zeg zes of
negen maanden in enig jaar, de uiterlijk toegestane periode voor afwezig-
heid wegens ziekte. Zou deze limiet overschreden worden, dan behoort de
andere partij het recht te bezitten de samenwerking te verbreken — als hij
dat wenst.

Indien, tengevolge van blijvende ongeschiktheid van een der partijen, de
associatie moet worden beëindigd, dan behoort men te weten wat er met
zijn aandeel in de praktijk moet gebeuren. De meest billijke oplossing is
hem te behandelen alsof hij gestorven ware. Hebben de partners bij de
samenstelling van hun contract besloten onderscheid te maken tussen „uit-
treden" en ,.overlijden", met betrekking tot de aankoop-prijs van het aan-

deel, dan bestaat zeker de meeste analogie van het geval „blijvende invali-
diteit" met dat van „overlijden", omdat introductie bij de cliënten in beide
gevallen uiteraard onmogelijk is. Evenals in het geval „overlijden" van een
der partners, zo ook in het geval ,blijvende invaliditeit", behoort men te
overwegen of de prijs niet vermindert dient te worden indien de „onge
schiktheid" zou optreden in de eerste maanden van de samenwerking, naar
analogie van wat bepaald is bij overli jden onder die omstandigheden.

Zeer zeker behoort in elk associatie-contract een clausule te worden opge-
nomen, behelzende dat „elke partij zal zijn eerlijk en te goeder trouw ten
aanzien van zijn partner(s) in alle zaken, de associatie betreffende". Even-
zo behoort een bepaling te worden opgenomen dat elke partij de associatie
kan \\ ernietigen indien zijn partner zich misdraagt, indien hem de bevoegd-
heid tot het uitoefenen van zijn beroep wordt ontnomen, indien hij failliet
gaat of indien hij zich dermate gedraagt dat de goodwill van de praktijk
ernstige schade lijdt.

.\\angezien men in het oog moet houden dat in deze gevallen de aanstoot-
gevende partij aan de combinatie schade kan toebrengen, geven sommigen
er de voorkeur aan dat er geen sprake zal zijn van overneming \\ an diens
aandeel door de andere partij. Onder deze omstandigheden wordt het in
feite onbillijk geacht dat het aan de uitgestoten partner verboden zal wor-
den in de omgeving praktijk te blijven uitoefenen, zodat het uiteindelijk
effect zou zijn dat de associatie verbroken is en dat beide deelgenoten vrij
zijn in de omgeving de praktijk, afzonderlijk, voort te zetten, in concurren-
tie met elkander. Waar onvermijdelijk de voorafgegane incidenten de
v erstandhouding ernstig vertroebeld zullen hebben, lijkt dit zeker geen ver-
standige oplossing. Daarom wordt aanbevolen orn zélfs in déze gevallen
van „uitstoting" het aandeel wél over te nemen, maar tegen de halve prijs
van die bij overlijden, bij wijze van strafmaatregel voor de aan de associatie
toegebrachte schade.

In het voorafgaande is er reeds op gewezen dat aan de zich terugtrekkende,
of aan de uitgestoten, associé, wiens aandeel is aangekocht door dc andere
])artij, verboden behoort te worden zich in de omgeving, in concurrentie
met zijn gewezen partner te vestigen. Dit moge een alleszins redelijke eis
schijnen, maar de Wet is nooit een voorstander geweest van de dwang, die
die soort van clausules aankleeft. Opdat derhalve het juiste effect gesorteerd
worde, behoort dit artikel heel nauwkeurig en voorzichtig te worden geredi-
geerd. Onder géén omstandigheid mag de restrictie, opgelegd aan de zich
terugtrekkende associé, ruimer zijn, noch in afstand, nóch in tijdslimiet,
nóch ten aanzien van de soort praktij kwerkzaamheden, welke uitgesloten
worden, dan redelijk noodzakelijk is voor de bescherming van de praktijk
\\ an de overblijvende associé, en speciaal het doel van de praktijk en het
werk dat erin verricht wordt, in het oog houdende.

Men bedenke wél dat, indien de Rechter van mening is dat de restrictie
onredelijk ruim gesteld is, dan zal deze niet worden teruggebracht tot wat
wél redelijk geacht wordt, maar in zijn geheel nietig worden verklaard!
En dan is er, op dit punt, geen schriftelijke verbintenis meer en bij ont-

breken daarvan zal helaas de macht van de Engelse Maatschappij voor
Diergeneeskunde om de restrictie op ethische gronden op te leggen, uiterst
beperkt zijn.

Men kan, bij beëindiging van de associatie, niet volstaan met aan de zich
terugtrekkende associé zijn aandeel uit te betalen. Het is noodzakelijk een
balans op te maken van de activa en passiva op de dag van uittreding.
De betrokken collega heeft recht op zijn aandeel in de uitstaande vorderin-
gen van de combinatie en er zal derhalve in voorzien moeten worden dat
de voortzettende partij deze vorderingen int en aan de uitgetreden partij
diens aandeel daarvan uitkeert, uiteraard na aftrek van eventuele incasso-
kosten. Het is eveneens verstandig om een fonds te vormen, waaruit de be-
lastingen kunnen worden geput, verschuldigd door de uitgetreden of de ge-
storven partner. Inkomstenbelasting zal worden geheven over het jaar,
voorafgaande aan het lopende, maar bij uittreden of overlijden zal de be-
lasting worden berekend tot aan de betreffende datum. Als reeds vermeld:
elke partner is hoofdelijk aansprakelijk voor het totaal van de aanslag over
de inkomsten van de combinatie.

Het is mogelijk dat bepaalde zaken gezamenlijk eigendom zijn; als regel
zullen hiertoe behoren de outillage van de apotheek en het instrumentarium,
soms ook de vervoermiddelen. In alle gevallen waar een goodwill-aandeel
wordt gekocht is het aan te raden tegelijkertijd een evenredig aandeel van
deze gezamenlijke bezittingen over te nemen; bij uittreding, om welke reden
dan ook, behoort dan dit aandeel in het gezamenlijk bezit ook weer van
degene, die de associatie verlaat, te worden overgenomen.

Te allen tijde zal het contract besloten moeten worden met een clausule, die
de arbitrage regelt, indien zich geschillen mochten voordoen. Onderlinge
arbitrage is goedkoper, soepeler en werkt sneller dan de Burgerlijke Rechter
en bovendien wordt publiciteit vermeden. De Engelse Maatschappij voor
Diergeneeskunde adviseert de benoeming van arbiters door de Maatschappij.
(In Nederland wordt als regel een slotclausule opgenomen, bepalende dat
arbitrage zal geschieden door een commissie uit de Ereraad van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.)

Aan de Engelse Maatschappij voor Diergeneeskunde is het verzoek gericht
haar mening te geven ten aanzien van het instituut van gesalarieerde part-
ners.

Deze term is vaag en dikwijls misleidend. Het blijkt dat sommige assistenten
l^araderen als associé\'s, teneinde hen bij de cliënten meer acceptabel tc doen
zijn. Zij genieten een vast salaris plus bonus. In feite onderscheidt hen dan
weinig van de gewone assistent. Daar bestaat echter zoiets als een echte,
vast-gesalarieerde associé, maar tenzij dit associatie-contract zorgvuldig
uitgedacht is en nauwkeurig geredigeerd, bevat het een gevaar voor beide
partners. Aan de ene kant zou hij rechten kunnen doen gelden als associé,
hetgeen nooit de bedoeling geweest is, en aan de andere kant zou hem ver-

antwoordelijkheid kunnen worden opgedragen, hetgeen evenmin de be-
doeling geweest is.

Hij zou b.v. kunnen worden aangesproken — als associé — voor de inkom-
stenbelasting over het inkomen van zijn oudere partner en voor de schulden
van de combinatie.

In de hoop dat het voor de Nederlandse collegae een nuttige leidraad kan zijn, geeft
Schr. een samenvatting over enige punten betreffende assistentschap en associé-schap,
waarover in de Veterinary Record van 23 februari en 10 augustus 1957 werd ge-
publiceerd.

Een en ander in vergelijking met gebruiken in de Nederlandse diergeneeskundige
praktijk.

In the hope that it may be a useful guide to the Dutch veterinary surgeons,
intending assistant- or partnership, a recapitulation is given of the memoranda, pu-
blished by The British Veterinary Association, on those subjects, in the Veterinai-y
Record, February 23d and August 10th 1957, here and there in comparison with
conditions in Dutch veterinary practice.

A 1\'occasion des articles du Veterinary Record du 23ième février et lOième août 1957
concernant l\'assistance et l\'association vétérinaire, l\'auteur en donne un résumé de
quelques questions en comparaison dc la pratique vétérinaire néerlandaise.

■Anlä\'zlich die Artikel im Veterinary Record vom 23sten Februar und lOten August
1957 über die Assistenz und die Assoziation gibt der Verfasser eine Übersicht einiger
Punkte davon im Vergleich mit der holländischen Veterinärpraxis.

Gemeld wordt dat Brucella geconstateerd werd bij 11.1% van de vliegen aanwezig
in een stal waar koeien geaborteerd hadden. Bij 13% van de vliegen aanwezig op
de mesthoop van dezelfde boerderij werd ook Brucella gevonden. Op de oppervlakte
van het lichaam der vliegen kwam Brucella in van de gevallen voor; bij de rest
in de ingewanden.

De bacil bleef gedurende 7 dagen in leven in experimenteel geïnfecteerde vliegen;
van 48—72 in muggen.

Aan de Purdue Universiteit meent Prof. F. Andrews dat varkens zich niet in de
modder wentelen omdat ze graag vuil willen zijn, maar omdat ze afkoeling zoeken.
Ze hebben nl. geen zwectklieren. Met douches, soms dagelijks, soms elk uur, een
nauwkeurige regeling van temperatuur en vochtigheid en zelfs van de luchtbeweging
in de stal zouden dc Purdue varkens sneller groeien en een betere voedselomzetting
vertonen dan bij mer gewone omstandigheden het geval is.

Men heeft in Amerika ook een batterijsysteem voor varkens ontwikkeld. Ranger
Equipment Go. brengt de Porkliner op de markt. Door $ 112.000 uit te geven krijgt
men de beschikking over cen kooiensysteem waarmee l/a werkkracht 7000 varkens
kan voeren en verzorgen.

„De koe en de berin zullen samen weiden,
haar jongen zullen zich tezamen nederleggen,
en de leeuw zal stro eten als het rund".

Als motto van de rede, die ik vandaag voor U ga uitspreken, heb ik tussen de
titel en de aanhef, in de hier voor mij liggende tekst enige regels uit het
Oude Testament geplaatst. In deze passage uit de dichterlijke beschrijving
van een toekomstig vrederijk, in het 11e hoofdstuk van het boek Jesaja, ligt
het onderwerp, dat ik zou willen behandelen besloten, al wordt het niet met
directe woorden aangeduid. Het 7e vers van het bedoelde hoofdstuk, dat ik
overdacht als beoefenaar van de voedingswetenschap der grote huisdieren,
luidt namelijk als volgt: „De koe en de berin zullen samen weiden, haar
jongen zullen zich tezamen nederleggen en de leeuw zal stro eten als het
rund".

Deze woorden hebben mijn gedachten op een vraagstuk gericht, dat voor
een veevoedingsspecialist zeker de moeite van het bestuderen waard is en
dat dan ook reeds van verschillende gezichtspunten uit onderzocht werd.
Want in deze tekst worden in een vredesvisioen de verschillen in voedings-
gewoonten weggedacht tussen de berin en de leeuw, die we als vertegen-
woordigers van de roofdieren mogen zien, enerzijds, en de koe en het rund,
uitgesproken voorbeelden van de herkauwende dieren, anderzijds.
De vraag die ik met U zou willen behandelen is nu, waarom het in dit
toekomstige vrederijk zowel als in onze tegenwoordige, nog allesbehahe
vredevolle natuur, voor het rund en de andere herkauwers wel mogelijk is
om door het eten van weidegras en stro of andere gedroogde ruwvoeders
volledig in hun behoeften aan voedingsstoffen te voorzien, in tegenstelling
met typische roofdieren, als de beer en de leeuw, die daartoe onder na-
tuurlijke omstandigheden zeker niet bij machte zijn.

Mijn vraagstelling moet geheel los gezien worden van psychologische of
ethische beschouwingen, die zo dikwijls uit bijbelteksten worden ontwikkeld.

*) Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van buitengewoon Hoog-
leraar aan de Rijksuniversiteit tr Utrecht op maandag 23 maart 1959.

Want daarin komt men nog al eens de neiging tegen, om de natuurlijke
gedragspatronen van de roofdieren en van de planteneters, als uitvloeisels
van een meer of minder agressieve instelling der betreffende diersoorten
uit te leggen. Maar natuui"wetenschappelijke beoefenaren van de vergelij-
kende voedingsfysiologie kunnen en mogen zich hiermede niet van dit
\\ raagstuk afmaken. Zij moeten zich naar mijn mening verre houden van
anthropomorf getinte verklaringen voor het gedrag der diersoorten. Dit ge-
drag en met name de voedingsgewoonten van een dier, dienen wij slechts
te zien als grotendeels bepaald door de lichamelijke uitrusting met behulp
waarvan het betreffende dier zijn levensfuncties vermag uit te oefenen.
Wat is nu het bijzondere van deze lichamelijke uitrusting, die met name
onze herkauwers in staat stelt, om gezond en levenskrachtig te blijven op
rantsoenen van geheel plantaardige aard, met een voor de meeste andere
diersoorten absoluut onvolwaardige samenstelling?

In eerste aanleg kan hierop worden geantwoord, dat het maagdarmkanaal
bij alle soorten van planteneters relatief langer, plaatselijk ruimer en min-
der eenvoudig is ingericht dan bij de vleesetende dieren. Bij allerlei planten-
eters vindt men ergens in de verteringsweg een bijzonder gebouwd gedeelte,
dat als speciaal voederreservoir dienst doet en waarin zich de typische ver-
anderingen in de voedermassa afspelen, die het plantenetersbestaan moge-
lijk maken. Bij onze herkauwers is dit het complex der ingewikkeld ge-
bouwde voormagen, bij de equiden vormen blinde darm en dikke darmen
een speciaal ingericht geheel, terwijl bij de plantenetende knaagdieren,
zoals hazen en konijnen, de blinde darmen deze rol alleen vervullen.
De plaatsing van deze bijzondere organen op de weg van de voederstroom,
die het maagdarmkanaal passeert, is bij de verschillende planteneters dus
zeer verschillend. En hiermede hangt samen, dat ook de verdere fysiologische
hulpmiddelen, waarmede het probleem van de ruwvoederverwerking bij de
\\erschillende planteneters wordt opgelost, niet volkomen dezelfde zijn. Op
grond van deze verschillen zijn interessante voedingsfysiologische beschou-
wingen te ontwikkelen, maar het zou mij te ver voeren hier uitvoerig op
in te gaan. Wel wil ik vaststellen, dat de inrichting van de digestieorganen
der herkauwers, voor het dienstbaar maken van ruwvoeder aan het levens-
onderhoud, als de meeste doelmatige oplossing mag worden beschouwd.
Daarom heeft juist het voederverwerkingsvermogen van de herkauwers zo-
veel wetenschappelijke en maatschappelijke consequenties, dat het de moeite
waard is aandacht te schenken aan de bijzonderheden, die het mogelijk
maken, dat het rund stro eet.

Het is begrijpelijk dat men reeds in oude volksverhalen het bijzondere
magenstelsel van de herkauwers in verband bracht met de opvallende
voederverwerkingsmogelijkheden, waarover deze diersoorten beschikken.
Ik herinner mij zo\'n verhaal, dat handelt over een prinses, die wegens ge-
brek aan eedust, door een tovenaar gevangen gehouden en behandeld werd.
Deze tovenaar verving haar maag door die van een jonge geit. Het gevolg
van deze magische heterotransplantatie was gunstig. Maar toen de prinses
uit haar betoverde toestand verlost was en, zoals in sprookjes gebruikelijk is,
lang en gelukkig verder leefde, had ze één bijzondere eigenschap uit haar
betovering overgehouden. Ze bleef namelijk geregeld een onweerstaanbare
trek in gras en hooi gevoelen. Uit dit verhaaltje blijkt, dat zelfs de sprookjes-
vertellers aannamen, dat voor de maag van een herkauwer ruwvoeder on-
misbaar is en dat de voedselkeuze meer bepaald wordt door de maaginrich-

ting dan door de psyche. De gecomphceerdheid van de herkauwermaag in
tegensteiüng tot de betrekkehjk eenvoudige inrichting van het overige
digestiekanaal dezer diersoorten is dan ook wel in het oog springend. De
diergeneeskundige anatomen en fysiologen hebben in de bouw en de wer-
king van deze organen reeds gedurende vele tientallen jaren een weten-
schappelijk studieobject gevonden. Door het werk van deze onderzoekers,
onder wie de naam van wijlen de Utrechtse hoogleraar W e s t e r met ere
genoemd mag worden, zijn sommige van oudsher aanvaarde voorstellingen,
die men ook nu nog wel onder de veehouders kan aantreffen, als weten-
schappelijk onjuist gebrandmerkt. De wetenschap heeft zodoende enig licht
geworpen in het binnenste \\ an de voormagen, dat voordien volgens de beeld-
spraak van een bekend Amerikaans onderzoeker, als één der duisterste plaat-
sen op aarde beschouwd moest worden. De anatomische bouw en de inner-
vatie, alsmede de wijze waarop de inhoud wordt bewogen en over de ver-
schillende afdelingen van de herkauwermaag wordt verdeeld, stellen ons
na de hier bedoelde onderzoekingen, waarvan de meeste al van wat oudere
datum zijn, niet meer voor grote problemen.

Maar er zijn nog slechts spaarzaam gegevens aan het licht gekomen, waaruit
de juiste betekenis is af te leiden, die de maagbewegingen en het transport
in de voormagen, voor de eigenlijke vertering van het ruwvoeder hebben.
Het is komen vast te staan, dat het meerlagig, verhoornend epitheel, waar-
mede alle voormagen inwendig bekleed zijn, geen secretorische functies
heeft. De resorptieve mogelijkheden van dit epitheel, die, zoals wij thans
weten, samenhangen met de afwezigheid van waterafstotende substantie in
de poriën tussen de cellen, werden echter tot voor betrekkelijk korte tijd
sterk onderschat. Door deze afwezigheid van op het voeder inwerkende sub-
stanties en de nog niet onderkende resorptieve mogelijkheden, zijn dikwijls
de typische bewegingen en rhytmische contracties van de voormagen opgevat,
als alleen dienstig om mede te werken aan een zuiver mechanisch tot stand
gebrachte desintegratie van het bij opname nauwelijks gekauwde ruw-
voeder. Ook de mircobiologen, biochemici en stofwisselingsfysiologen, die
zich bezig hielden met de studie van de fermentatieve omzettingen van het
voeder in de voormagen en die aandacht schonken aan de wijze waarop de
daarbij gevormde splitsingsproducten een rol spelen in de stofwisseling van
de herkauwer, hebben zich meestal niet diepgaand bezig gehouden met de
bijzonderheden van het levende gistingsreservoir waarmee zij werkten. Zij
gingen ervan uit, dat in dit gistingsvat micro-organismen van velerlei soort
de gelegenheid krijgen om onder gunstige omstandigheden van tempera-
tuur, vochtigheid, zuurgraad en zuurstofspanning, in het opgenomen voeder
omzettingen teweeg te brengen, waarvan zowel zij zelf als de gastheer-her-
kauwer voordeel ondervinden.

Zo hebben gedurende lange tijd de fysiologische en de microbiologische
richtingen bij het voormagenonderzoek vrijwel los van elkaar voortgewerkt.
En eerst in de allerlaatste jaren is men zich beter gaan realiseren, dat de
fysiologische mechanismen in de herkauwermagen van beslissende betekenis
zijn voor het verloop van de microbiologische omzettingen, die daarin plaats
moeten vinden. Dit heeft ertoe geleid, dat wij tegenwoordig de voormagen
niet meer zien als voor het bewaren, mengen cn fijnmaken van het voedsel
bestemde organen, waarin zich toevallig ook enige microbiologische fermen-
taties afspelen. Veeleer moet het onder gunstige omstandigheden mogelijk
maken van geschikte fermentaties en het in stand houden daarvan door

voortdurende extractie en afvoer van de daarbij gevormde produkten, als
de fysiologische hoofdtaak van de voormagen beschouwd worden. Want al-
leen deze microbiologische fermentaties stellen het rund in staat stro te eten
en uit dit ruwvoeder nutriënten te bereiden, belangrijk voor de instand-
houding van zijn levensfuncties.

Eén van de voor de koe belangrijke verrichtingen, waartoe de micro-orga-
nismen in de voormagen in staat zijn, is de aantasting van cellulose en de
omzetting van dit ruwvoederbestanddeel in voor de koe bruikbare stoffen.
Het staat wel vast, dat geen enkel warmbloedig dier cellulose kan verteren
met behulp van de enzymen die zijn organisme zelf vormen kan. Voor het
tot waarde brengen van celluloserijk voeder is de hulp van bacteriën, die
daartoe wel in staat zijn, dus een conditio sine qua non. Dat de herkauwers
deze bacteriën daarvoor bij uitstek goede mogelijkheid bieden, is niet alleen
van grote betekenis voor die herkauwers maar ook voor het hogere dieren-
leven op aarde in het algemeen. Want grote uitgestrektheden van onze aard-
bodem zijn bedekt met een vegetatie, die zo rijk aan cellulose is, dat alleen
daarop speciaal ingerichte diersoorten ervan kunnen leven. De herkauwers
zijn van deze diersoorten verreweg het belangrijkste als prooi voor roofdieren
en als voedsel voor de mens.

Omdat het slechts op zeer kleine schaal mogelijk is de bedoelde vegetatie
te vervangen door cultuurgewassen, die rechtstreeks aan de voeding van de
wereldbevolking dienstbaar gemaakt kunnen worden, zou deze er veel slech-
ter voorstaan dan nu het geval is, indien de herkauwers niet in staat zouden
zijn, zoveel van de enorme ruwvoederproduktie der wereld aan hun voeder-
voorziening, en daardoor uiteindelijk ook aan de mensheid, dienstbaar te
maken.

Tot de cellulosesplitsingsprodukten, waarom het hierbij voornamelijk gaat,
behoren de vluchtige vetzuren: azijnzuur, propionzuur en boterzuur. Door
de onderzoekingen van Barcroft en zijn school, is wel komen vast te
staan, dat deze vetzuren rechtstreeks door de epitheelwanden der voormagen
in het poortaderbloed opgenomen kunnen worden en dat zij via de lever in
de stofwisseling van de koe meespelen. De geassimileerde hoeveelheden vor-
men een belangrijke energiebron en kunnen in een deel van de totale energie-
behoefte van de herkauwer voorzien. Hiermede hangt waarschijnlijk samen,
dat de eveneens energie leverende nutriënt glucose bij de herkauwers veel
minder op de voorgrond treedt dan bij de roofdieren en de omnivoren. Het
glucosegehalte van het bloed is hiervan een afspiegeling. Bij het zeer jonge
kalf, dat nog niet over functionerende voormagen beschikken kan, bedraagt
dit gehalte ongeveer l^/oo, evenals bij roofdieren en alleseters.
Wanneer echter, na enige levensmaanden, de voormagen zo ver ontwikkeld
zijn, dat de baeteriële cellulosesplitsingsprodukten hun invloed in de stof-
wisseling van het kalf doen gelden, loopt het bloedsuikergehalte terug tot
ongeveer Ofi^loo blijft in het verdere leven van het rund op dit lagere
niveau gehandhaafd. Dit verschijnsel geeft steun aan de theorie, dat be-
hoeften, waarin bij andere diersoorten blijvend door glucose wordt voorzien,
bij de herkauwers zo spoedig mogelijk door vluchtige vetzuren worden ge-
dekt, althans voor een niet onbelangrijk gedeelte.

Zo is het gebleken, dat acetaten aan de melkklier toegevoerd moeten worden,
om bij de herkauwers een deel van de in het melkvet voorkomen vetzuren te
vormen. Ook weet men, dat propionaten een antiketogene invloed op de

koeienstofvvisseling hebben, zodat zij nodig kunnen zijn, oni de \\onning
\\an ketonhchamen, die onder bepaalde omstandigheden bij de koe nogal
eens te stormachtig verloopt, binnen de voor een goede gezondheid nood-
zakelijke perken te houden. En zeer onlangs in Amerika gepubliceerde proef-
resultaten maken het waarschijnlijk, dat de uit cellulose gevormde vluchtige
vetzuren een stimulerend effect hebben op de ontwikkeling van het epitheel
der voormagen bij het groeiende kalf.

Al deze gegevens ondersteunen de opvatting, dat de cellulosesplitsings-
produkten, welke in de voormagen door microbiologische fermentatie ont-
staan, voor de herkauwer meer zijn dan alleen maar bruikbare energie-
leverende stoffen. Het is waarschijnlijk, dat ze voor het volwassen dier en
het reeds herkauwende kalf in bepaalde hoeveelheden onontbeerlijk zijn.
Als dit zo is, moet voor bacteriën aantastbare cellulose als een essentieel
rantsoenbestanddeel van de herkauwer gelden. Dan mag ook op moderne
wetenschappelijke gronden worden vastgesteld, dat het rund niet alleen stro
eten kan, maar dat het zelfs stro eten moet. Zonder stro of een andere bron
van splitsbare cellulose, zou het dier zelfs op een rantsoen van overigens
\\eel rijkere samenstelling niet gezond kunnen blijven.

De intensieve symbiose met micro-organismen, waartoe de herkauwers door
de bijzondere inrichting van hun magenstelsel in staat zijn, verruimt nog
op andere wijzen de mogelijkheden voor deze dieren om op een kwalitatief
zeer sober rantsoen te leven. Zij worden er namelijk door in staat gesteld
op uitgebreide schaal aminozuren om te bouwen. Tot op zekere hoogte ver-
krijgen zij er zelfs het vermogen door om deze belangrijke eiwitbouwstenen
uit eenvoudige amiden en ammoniumzouten te synthetiseren.
Ten behoeve van de menselijke voeding en ook voor die van varkens en
jjluimvee is men gewoon onderscheid te maken tussen onontbeerlijke en
andere aminozuren. Dit onderscheid valt voor de voeding der herkauwers
\\ l ijwel geheel weg. Want de vormingsmogelijkheden voor aminozuren,
waarover de micro-organismen in een daarvoor geschikt milieu beschikken,
zijn buitengewoon groot. Natuurlijk worden deze aminozuren niet opge-
bouwd omdat de koe ze nodig heeft. De micro-organismen wenden ze aan
om hun eigen specifieke eiwitten te vormen en zo him eigen protoplasma
te doen groeien. Maar het staat wel vast, dat het aldus ontstane micro-
organismen-eiwit voor de herkauwer een hogere biologische waarde heeft
dan de plantaardige eiwitten, die dit dier rechtstreeks uit een natuurlijk
ruwvoederrantsoen zou kunnen opnemen.

Op zich zelf zou het onveranderde plantaardige eiwit uit het opgenomen
ruwvoeder ook voor herkauwers kwalitatief onvoldoende kunnen zijn om de
\\olledige opbouw van alle lichaamseiwitten mogelijk te maken. De ombouw
door micro-organismen leidt evenwel tot het re.sultaat, dat er voor de her-
kauwer uiteindelijk een meer gevarieerd mengsel van uit plantaardig eiwit
en uit micro-organismen-eiwit afkomstige aminozuren beschikbaar komt.
Dit is althans kwalitatief voldoende om in de eiwitbehoeften van de her-
kauwer te voorzien.

Of ook de totale hoeveelheid volwaardig eiwit, die op deze manier be-
schikbaar komt, altijd voldoende is, verdient een nadere beschouwing.
Daarbij moeten we er van uitgaan, dat het totaal der pens-micro-organismen
geen onbeperkt vermogen tot eiwit-synthese heeft. Er bestaat ergens een
bovengrens, bepaald door het maximale aantal en de maximale groei-

mogelijkheden van de meest gunstige pensflora onder optimale milieu-
omstandigheden in het gegeven pensvolume. Dit houdt in, dat er uiteindelijk,
zelfs bij een voldoende ruim aanbod van eiwit met een lagere biologische
waarde, nooit meer dan een vaststaande maximum hoeveelheid volwaardig
eiwit door microbiologische ombouw voor de stofwisseling van de herkauwer
beschikbaar kan komen. En het hangt van de eiwitbehoefte van het dier af
of deze hoeveelheid voldoende zal zijn.

Daarom mag men zich als veevoedingsdeskundige niet in slaap laten wiegen
door het feit, dat er onder onze Nederlandse bedrijfsomstandigheden, zelfs
bij produktieve melkkoeien, op de weide altijd een flink eiwitoverschot be-
staat. Want de vraag, of de pensflora altijd in staat is uit het graseiwit vol-
doende volwaardig eiwit te vormen, behoeft nog nader onderzoek. Zeker is,
dat onder bepaalde omstandigheden, meer ammoniak uit de plantaardige
aminozuren wordt vrijgemaakt dan bij de vorming van micro-organismen-
eiwit kan worden gebonden.

Deze ammoniakstikstof wordt grotendeels door de wanden der voormagen
geresorbeerd en via lever en nieren als ureum uitgescheiden. De in de voor-
magen achterblijvende gedesamineerde aminozuren worden verder als
energieleverende koolhydraten verwerkt. Zo kan het overtollige eiwit, dat
de koeien op onze intensief bemeste weilanden moeten opnemen, in merk-
bare mate bijdragen tot hun energievoorziening.

Zolang alleen het werkelijk overtollige eiwit op de zo juist medegedeelde
wijze verwerkt wordt, kan men daartegen hoogstens economische bezwaren
aanvoeren. Maar er komen nog niet geheel opgehelderde omstandigheden
in het leven van de pensflora voor, waarbij de primaire desaminering de
secundaire eiwitsynthese zo sterk gaat overvleugelen, dat bij de eiwit-
overmaat van het grasrantsoen, voor het rund toch tekorten aan volwaardig
eiwit en tegelijkertijd zelfs gevaren voor ammoniakintoxicatie kunnen
dreigen.

Dit is een voorbeeld van de storingen die in het normale microbiologische
le\\\'en van de voormagen kimnen voorkomen. Het spreekt wel vanzelf, dat
dergelijke storingen invloed uitoefenen op de stofwisseling van het rund zelf.
Dit geeft aan de fysiologie en de pathologie van de rundveevoeding zeer
bijzondere problemen, die meestal niet op te lossen zijn met behulp van de
gegevens, die de op proeven met ratten en andere niet-herkauwende proef-
dieren gebaseerde algemene voedingsleer ons kan verschaffen.
Wanneer men het af en toe \\oorkomcn van storingen buiten beschouwing
laat, mag worden vastgesteld, dat de herkauwer door zijn goed frmctio-
nerende pcnsflora in hoge mate onafhankelijk gemaakt wordt van kwali-
tatieve eiwitbehoeften. De herkauwer heeft geen behoefte aan volwaardig
voedereiwit, terwijl deze behoefte bij roofdieren en alleseters zo groot is,
dat zij vrijwel alleen gedekt kan worden wanneer in het rantsoen van laatst-
genoemde diersoorten bepaalde hoeveelheden eiwit van dierlijke herkomst
worden opgenomen. Als er maar voldoende van een microbiologisch bruik-
bare stikstofverbinding in het herkauwersrantsoen voorkomt is cr nagenoeg
geen gepreformcerd eiwit nodig om de gezondheid en het lichaamsgewicht
in stand te houden. Het is mogelijk gebleken jonge ossen op een rantsoen van
vrijwel eiwitloze uitgedorste maïskolven met ureum als extra stikstofbron
niet alleen in leven te houden maar zelfs nog iets te doen groeien. Dit neemt
echter niet weg, dat de in de pens bereikbare eiwitnieuwvorming ver beneden
de hoeveelheid blijft die vereist wordt voor melkproduktie van enige beteke-

nis. En in de oorlogsjaren hebben wij ervaren, dat de eiwitnieuvvrvorming uit
ureum minder wordt, naarmate de pensflora naast het ureum meer voeder-
eiwit ter beschikking krijgt. Een eventueel eiwittekort voor melkproduktie
kan daarom door bijvoedering met ureum wel verlicht, maar nooit geheel
opgeheven worden. Slechts de eiwitvoorziening van een niet lacterend nmd,
dat slechts stro krijgt, schijnt door een dergelijk supplement geheel op peil
gebracht te kunnen worden.

Nu is enkel stro wel een heel sober rantsoen en men mag dan ook niet ver-
wachten dat het, zelfs met behulp van het maximale eiwitproduktievermogen
van de pensflora, geheel voldoende zou kunnen worden. Maar op de pam-
pa\'s en savannen der wereld, vormt een vegetatie met weinig en onvol-
waardig eiwit, de enige voederbasis voor grote kudden runderen en schapen,
die belangrijke voedselvoorraden vertegenwoordigen. In dergelijke gebieden
treedt de enorme economische betekenis van de typische eiwitveredelings-
mogelijkheden, waarover de herkauwers beschikken, overduidelijk aan de
dag.

Behalve de mogelijkheden tot benutting van cellulose en tot veredeling en
nieuwvorming van eiwit, verschaffen de in hun voormagen florerende micro-
organismen aan de herkauwers nog een andere eigenschap van ver strek-
kende betekenis. Zij worden er namelijk door in staat gesteld gezond te
blijven, zonder dat van buiten af bepaalde hoeveelheden van zekere vita-
mines in hun stofwisseling moeten worden opgenomen. In het rantsoen
van een \\\'olwassen nmd kunnen zonder bezwaar tal van de vitamines ont-
breken, die bij andere diersoorten als onontbeerlijk beschouwd worden.
Deze worden door de microflora veelal in belangrijk grotere hoeveelheden
gesynthetiseerd dan het dier voor zijn eigen behoeften verbruikt. Daarom
kan het in de eetbare lichaamsbestanddelen van het rundvee geaccumu-
leerde of met de koemelk uitgescheiden overschot van deze synthese, in be-
langrijke mate bijdragen tot de wereldvoorziening met sommige van deze
voor de mensheid onmisbare voedingsstoffen.

Als typisch voorbeeld hiervan wil ik het nog niet zo heel lang bekende vita-
mine B|2 noemen, het cyanocobalamine. Deze uiterst belangrijke stof, die
o.a. nodig is om pernicieuze anaemie te voorkomen, wordt, voorzover thans
bekend is alleen maar door micro-organismen gevormd. Allerlei micro-
organismen, die op een B]2-vrije voedingsbodem kunnen groeien, blijken het
\\ermogen te bezitten om dit vitamine te synthetiseren, waarbij zij onvoor-
stelbaar geringe hoeveelheden van het element cobalt nodig hebben. Er zijn
ook bacteriën die het vermogen tot B]2-synthese missen en deze worden wel
gebruikt voor het langs microbiologische weg bepalen van het gehalte aan
vitamine Bjo in diverse voederstoffen.

Ook de micro-organismen, die de pensflora van de herkauwers vormen, zijn
in staat betrekkelijk grote hoeveelheden van het vitamine B12 op te bouwen,
als het daartoe benodigde cobalt in voldoende mate uit het voeder van de
herkauwer kan worden verkregen. Ontbreekt dit cobalt, dan stagneert de
synthese en treden storingen in de verdere activiteiten van de pensflora op,
die voor de herkauwer niet zonder gevolgen blijven. De verschijnselen van
cobaltdeficiëntie bij het rund kunnen dus niet als een zuivere Bj2-avitami-
nose beschouwd worden, al vormt het gebrek aan dit vitamine er wel een
onderdeel van. Met elementair cobalt kunnen de herkauwers dus in hun
vitamine Bj2 behoefte voorzien. De meeste andere hogere diersoorten zijn

daartoe niet in staat en moeten vitamine B12 rnet het voedsel opnemen. Ook
de mens verkeert in deze positie

Maar de micro-organismen, die de primaire bereiders van het vitamine zijn,
leven zozeer over de aarde en in dc zee \\-erspreid, dat het vrijwel onmogelijk
is, dat ze als zodanig in voldoende mate deel van het dieet van mens en dier
uitmaken. Er zijn daarom Bi2-accumulatoren nodig, om dit vitamine in
voldoende concentratie te brengen, zodat het in het dieet kan worden op-
genomen. In de wereldzeeën, waar het micro-plankton de primaire Bi2-bron
is, vormen via enkele andere dierlijke tussenschakels, de vissen dergelijke
accumidatoren. Haring, haringmeel en haringperssap zijn bekend als vita-
mine B12 bevattende voedermiddelen. Ook in bepaalde zeewieren komt het
vitamine B12 in grotere hoeveelheid voor. Naast deze vitamine B12 voor-
ziening uit de zee, zijn echter ook op de continenten Bi2-accumulatoren
nodig om het leven der hogere dieren daar mogelijk te maken zonder voort-
durende aanvoer van voedsel van marine oorsprong. En hier nemen de her-
kauwers weer een zeer bijzondere, welhaast unieke positie in.
Er vindt ook bij niet herkauwende dieren en bij de mens wel microbiolo-
gische synthese van vitamine B12 plaats, die zich in de dikke darm afspeelt.
De resorptieve mogelijkheden zijn daar echter zo gering, weHicht ook door
het ontbreken van de „intrinsic factor" van C a s 11 e, dat van een vol-
doende opname meestal geen sprake kan zijn en zeker niet van een aanzien-
lijke accumulatie van het vitamine.

Bij de herkauwers w^ordt het vitamine B]2 echter op grote schaal in de voor-
magen gevormd. Bij deze diersoorten passeert het cobalamine dus het gehele
resorptief actieve gedeelte van het maagdarmkanaal en zodoende kunnen
alle resorptiemogelijkheden, inclusief de „intrinsic factor", volledig uitgebuit
worden, evenals dit bij de accumulerende zeevissen het geval is, die het B12-
houdende plankton door de mond opnemen.

In dit verband zou men met enige fantasie het rund kunnen beschouwen
als een aan land geraakt zeedier, dat ten behoeve van de Bi2-voor7iening
de zee in zich draagt, weliswaar in sterk gereduceerde afmetingen, maar
compleet met micro-organismen en plankton.

De epitheelplaten in de boekmaag, die het water uit de vloeibare pens-
inhoud terugresorberen en zo het voedsel concentreren, voordat het in de
weikelijke maag, de lebmaag, binnenkomt, zou men dan kunnen vergelijken
met de baleinen in de mondholte van de walvis, die de vitaminehoudende
planktondieren van het zeewater scheiden.

Het moet worden toegegeven dat de voor de mensheid beslissende betekenis
van de vitamine B12 accumulerende dieren in de laatste jaren is verminderd.
Men heeft nl. middelen gevonden om deze waardevolle stof langs fabriek-
matige weg af te scheiden en te concentreren, onder andere uit culturen van
streptomyces aureofaciens. I^aardoor kan de techniek thans ook in dit op-
zicht de natuurlijke taak van herkauwers en vissen overnemen. In de toe-
komst stelt zij wellicht de mensheid in staat om onafhankelijk van dierlijke
accumulatoren in haar vitamine B]2 behoefte te voorzien. Het lijkt mij
echter gewenst, dat wij ons realiseren dat vele duizenden jaren verliepen
voor dit punt bereikt werd. Zonder het dierlijke accumulatievermogen en
speciaal dat van de herkauwers, zou het menselijk vernuft misschien nooit
tot deze prestatie zijn gekomen.

Wanneer wij, bij de afsluiting van dit betoog, de voornaamste facetten van
de zo bijzondere mogelijkheden tot voederverwerking, waarover de her-

kauwers beschikken, nogmaals overzien, zouden deze als volgt geformuleerd
kunnen worden.

Door hun onovertroffen vermogen tot cellulosevertering zijn alleen de her-
kauwers in staat om een noemenswaardig deel van de enorme ruwvoeder-
produktie der aarde nuttig te gebruiken. Dit is van groot gewicht voor de
menselijke voedselvoorziening evenals het feit, dat de herkauwers in staat
zijn om bij een kwalitatief zeer gebrekkige eiwitvoorziening toch onbelem-
merd vlees te vormen en melk te produceren. Deze voedingsmiddelen zijn
de voornaamste bronnen van de volwaardige eiwitten die voor de mense-
lijke gezondheid onmisbaar geacht worden.

In de derde plaats levert de voederverwerking der herkauwers een belang-
rijke bijdrage tot de voorziening van de mensheid met vitamines. Hun accu-
mulerend \\ermogen voor het vitamine B12 is in dit verband van speciale
betekenis voor de bestendiging \\\'an de levensmogelijkheden op de conti-
nenten.

.\\ls slotsom kan gezegd worden, dat de mensheid zeker reden heeft om
dankbaar te zijn voor de veelal onvermoede alimentaire prestaties waartoe
het \\Teedzame, stro etende rund in staat blijkt.

.\\an Hare Majesteit de Koningin wil ik, na het beëindigen \\ an deze rede,
mijn eerbiedige dank betuigen, voor de benoeming tot buitengewoon hoog-
leraar aan deze Universiteit.

Ik acht het een groot voorrecht, dat Gij zoveel vertrouwen in mij hebt ge-
steld, dat Gij mij hebt willen voordragen voor de bezetting van een nieuw
a;evormde buitengewone leerstoel. Ik ben U daai-voor bijzonder dankbaar.
Hierdoor wordt het mij niet alleen mogelijk gemaakt mede te werken aan
de opleiding van de studenten in de diergeneeskunde onder de tegenwoor-
dige omstandigheden. Ik krijg cr ook de gelegenheid door om van de aan-
vang af betrokken te worden bij de bouwplannen voor een nieuw Zoö-
technisch Instituut in het kader van het project tot algehele verplaatsing der
Diergeneeskundige Faculteit. Dit zie ik mede als een belangrijk en ver-
antwoordelijk deel van de taak, die U mij hebt willen toevertrouwen. Bij
de organisatorische problemen, die hiermede samenhangen, zal Uw daad-
werkelijke steun. Mijnheer de Secretaris van Curatoren, onmisbaar voor mij
zijn. Ik ben U daarom dankbaar voor de contacten, die ik reeds met U
mocht hebben en die mij de overtuiging gaven, dat ik mag vertrouwen op
Uw begrip voor de moeilijkheden, die bij een zo omvangrijk project zeker
niet zullen uitblijven.

Tot heden heb ik nog slechts enkele malen het voorrecht genoten in Uw
kring te verkeren. De welgemeende hartelijkheid, waarmede degenen onder
U met wie ik daarbij in contact kwam, mij tegemoet getreden zijn maakte
\\eel indruk op mij en \\verd door mij zeer gewaardeerd. Ik lioop mij in
Uw kring weldra geheel thuis te voelen. Daarom zal ik mijn uiterste best
doen, om de afstand tussen mijn woonplaats en Utrecht zo min mogelijk
als een beletsel te zien om Uw bijeenkomsten bij te wonen. Ik hoop zo-
doende in de gelegenheid te komen om geleidelijk de nadere persoonlijke

Hoewel ik in Uw kring geen onbekende was, omdat ik uit hoofde van mijn
andere functie al meermalen met sommigen van U mocht samenwerken,
heeft de bijzonder prettige wijze waarop Gij allen mij direct na mijn be-
noeming als een der Uwen hebt geaccepteerd, rnij toch getroffen. Ik had
mij kunnen voorstellen, dat ik als buitengewoon hoogleraar, die niet dage-
lijks op het terrein \\an onze gemeenschappelijke werkzaamheden aanwezig
kan zijn, eerst nog wat afzonderlijk zou staan in Uw gezelschap. Maar
daarvan is zeker geen sprake geweest. Van mijn kant hoop ik mij Uw wil
tot samenwerking en collegialiteit waardig te tonen. Dit laatste geldt in het
bijzonder U, Hooggeleerde Collegae Hirschfeld en Hoekstra met wie ik als
„Dritte im Bunde" het Zoötechnisch onderwijs aan onze faculteit heb te
\\erzorgen.

Ik twijfel er niet aan of wij zullen de herziene werkverdeling, die de steeds
verder gaande splitsing van de oorspronkelijke leeropdracht van onze be-
treurde voorganger, wijlen Collega van der Plank, meebrengt, in een geest
van vriendschappelijke samenwerking tot stand weten te brengen.

Toen ik in 1932 mijn eerste wankele schreden op de weg van de speciaHsatie
in de veevoedingswetenschap zette, besefte ik nog niet welk een voorrecht
het voor mij inhield dit te mogen doen onder Uw leiding en toezicht op
de fysiologische afdeling van het \\roegere Rijkslandbouwproefstation te
Hoorn.

De zeven jaar, dat ik daar rechtstreeks onder U gewerkt heb, leven in mijn
herinnering voort als een tijd waarin ik veel geleerd heb, dat aan mijn verdere
k)opbaan richting gaf. Het is mijn overtuiging, dat ik de eer om aan deze
Universiteit de voeding der grote huisdieren te mogen doceren, voor een
belangrijk deel aan Uw vroegere leiding te danken heb. De tradities van
objectief en onafhankelijk onderzoek, die U mij te Hoorn hebt bijgebracht
en die wij daar nog altijd als een waardevol bezit trachten te handhaven,
wil ik ook bij deze nieuwe taak in ere houden. De persoonlijke vriendscha]),
die ik in de achter ons liggende jaren van U heb mogen ondervinden en
die naar ik hoop bestendigd zal blijven, voel ik daarbij als een belangrijke
steun.

Dat U zich zowel als Directeur-Generaal van de Landbouw als in Uw
functie van Voorzitter van de Nationale Raad voor Landbouwkundig
Onderzoek T.N.O. er mede hebt willen verenigen, dat ik naast mijn andere
functie de benoeming tot buitengewoon hoogleraar aanvaardde, stemt mij
tot grote dankbaarheid. Ik hoop, dat het mij zal gelukken deze toestemming
te rechtvaardigen door het voordeel dat mijn Instituut kan trekken uit
deze persoonlijke binding met de Universiteit te doen opwegen tegen het
nadeel, dat het van mijn dubbele functie zou kunnen hebben.

Mijn dank aan de Heer Directeur-Generaal van de Landbouw gaat ook
naar U uit als zijn ambtelijk vertegenwoordiger bij de aangelegenheden, die
mijn Instituut betreffen. Verder wil ik U van deze plaats mijn erkentelijk-
heid betuigen voor de opbouwende belangstelling, die ik reeds gedurende
vele jaren bij het wetenschappelijke werk en bij de leiding van mijn Instituut
van U mocht ondervinden.

Ook U, Weledelgestrenge Verschuyl, wil ik als naaste medewerker van de
Directeur van het Veeteelt- en Zuivelwezen in dit dankwoord betrekken.
Als Secretaris van de Afdeling Veeteelt van de Nationale Raad hebt U
trouwens ook zelfstandige bemoeiingen met mijn Instituut. Ik hoop ook in
de toekomst op Uw beider persoonlijke belangstelling te mogen blijven
rekenen.

Mijne Heren Leden van het Bestuur der Stichting:
Instituut voor Veevoedingsonderzoek „Hoorn",

Dat Gij, hoewel het ambt, dat ik heden officieel op mij nam zeker een be-
langrijk deel van de werkkracht van de directeur van Uw Instituut vereist,
daartegen toch geen bezwaar hebt gemaakt, waardeer ik ten zeerste. Ik hoop
er in te slagen, de prettige verhoudingen, die onze werkzaamheden van het
begin af hebben gekenmerkt, ook in de toekomst te bestendigen.

Een goed functionerend proefbedrijf kan niet van vandaag op morgen tot
stand gebracht worden, ook al zijn de materiële middelen daarvoor be-
schikbaar. Dat Gij er in de loop der jaren steeds in geslaagd bent, met steun
van Uw ervaren secretaris-penningmeester en actieve bedrijfsleider-admini-
strateur, voor het praktische veevoedingsonderzoek zeer gunstige werktradities
te behouden, fieeft veel bijgedragen tot het succes van mijn werk, dat thans
zijn bekroning vindt in dit professoraat. Ik prijs mij gelukkig dat het dank-
woord, dat ik U hiervoor breng niet liet slotwoord van onze samenwerking
is en hoop, dat ik nog vaak van Uw waardevolle adviezen en van de door
Uw bedrijf geboden mogelijkheden voor onderzoek gebruik zal kunnen
maken.

Ook ten aanzien van U, Leden van de Commissie van Beheer der proef-
boerderij „Cranendonk" te Maarheeze, spreek ik deze hoop uit. Van de
stichting Uwer boerderij af waart Gij zo nauw met het Hoornse Instituut
verbonden, dat dit een dépendance bij U heeft gevestigd. Voor Uw bereid-
heid ons daar gelegenheid te geven tot het bestuderen der veevoedings-
problemen van het zandbedrijf dank ik U thans ook als Utrechts hoog-
leraar.

Dames en Heren, verbonden aan het Instituut voor Veevoedingsonderzoek
te Hoorn of aan zijn dépendance te Maarheeze,

De goede verstandhouding, die U bij het werk steeds onderling en met mij
hebt weten te bewaren, is ook voor de taak, die ik nu op mij genomen heb,
\\\'an grote waarde. Dat ik weet, ook bij mijn afwezigheid, op ieder van U te

kunnen rekenen wat de nauwgezette uitvoering van onze proefnemingen
betreft, verlicht in hoge mate mijn directeursfunctie. De- vriendschap en
de steun, die ik bij de leiding van het werk van de wetenschappelijke mede-
werkers en in het bijzonder van U, Zeergeleerde Dijkstra, mocht genieten,
waardeer ik ten zeerste. Ik beschouw het als een voorrecht, dat ik kan blijven
medewerken aan het bewaren van de aangename werksfeer, die tot de goede
tradities van ons Instituut gerekend mag worden.

Mijn benoeming bij de Faculteit der Diergeneeskunde beoogt in de aller-
eerste plaats een uitbreiding te zijn van de mogelijkheden, die U ten dienste
staan, om U de voedingsleer van de grote huisdieren eigen te maken. Ik zou
U willen aanraden dit niet als een nutteloze verzwaring van Uw studie te
beschouwen. Want ik ben er zeker van, dat U een voldoende diepgaande
algemene kennis van dit gebied der veevoeding nodig zult hebben. Later zal
\\an U ook over de voedingsproblemen van de normale, productieve vee-
stapel een deskundig oordeel verwacht worden, terwijl bij het voorkomen
van voedingstekorten meer en meer Uw diergeneeskundige handelingen door
kennis van de voederbehoeften gedragen zullen moeten worden.
Ik hoop, dat wij er door gezamelijke inspanning in zullen slagen U vol-
doende vertrouwd te maken met de feiten, inzichten en achtergronden, die
daartoe nodig zijn.

Op de Internationale Melkveetentoonstelling van oktober 1958 te Chieago werd een
stierkalf van 2 maanden, afstammende van de recordkoe Haven Hill Crescent Gewina
Count, verkocht voor bijna f 40.000,—.

Op een Brabantse boerderij wordt een nieuw systeem van melkkoeling onderzocht.
Daarbij heeft men zich gebaseerd op de in verschillende dorpen (al dan niet in
cooperatief verband) ingerichte diepvrieskluizen, o.a. in het kader van streekverbete-
ringsplannen.

De betrokken veehouder schafte zich een eigen diepvrieskast aan, waarbij een aparte
afdeling gelegenheid geeft tot het koelen van 4 bussen melk. De koeling geschiedt
door circulatie van koude lucht.

Deze methode van koelen is bijzonder gemakkelijk. De bussen behoeven slechts in
de kast te worden geplaatst. Voorts wordt het melkgereedschap niet meer uitwendig
vuil door het sterk ijzerhoudende grondwater van het bedrijf en men is onafhankelijk
van het al dan niet bereikbaar zijn van grondwater.

Bij de proefneming was de eis gesteld dat de melk in drie uur beneden 15° C. moest
zijn afgekoeld. Door minder goede verdeling en geleiding van de koude luchtstroom,
bleek aan de gestelde eis niet te worden voldaan. Verbetering op deze punten zal
echter ongetwijfeld tot een bevredigend resultaat kunnen leiden.

De kosten voor het aanbrengen van de melkkoelafdeling beliepen ca. f 800,— boven
het basisbedrag voor de diepvrieskast.

Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam.
Directeur: G. M. van H\'averen.

Dermatomycosen behoren tot de moeihjkst te genezen huidaandoeningen
bij mens en dier. Tahijke pogingen zijn aangewend om stoffen te vinden,
waarmee huidschimmels lokaal afdoende bestreden zouden kunnen worden.
Hoewel een aantal der onderzochte verbindingen in vitro een sterk schim-
meldodende werking vertoonde, leidde het klinisch gebruik ervan vaak
tot teleurstellende resultaten. Slechts een klein deel van het enorme aantal
onderzochte stoffen bleek voor de veterinaire praktijk bruikbaar te zijn.
Tegenwoordig is men tot het inzicht gekomen, dat de onbevredigende
werking van vele stoffen bij klinisch gebruik te wijten is aan hun on-
sermogen om binnen te dringen in keratine van de huid, de haren en
de nagels, de plaatsen waar de huidschimmels hun activiteit ontplooien.
In de laatste jaren is dan ook vaak gesuggereerd om te trachten een
geneesmiddel te vinden dat per os of parenteraal toegediend kan wor-
den.

Wilson (1955) definieerde het ideale geneesmiddel voor dermatomycosen
als een stof. die \\eilig inwendig toegediend kan worden in zulke hoeveel-
heden, dat de keratine vormende cellen begiftigd worden met de kracht
de schimmel geheel en al te weerstaan, waarbij deze kracht behouden
moet blijven tijdens het keratinisatieproces, zodat het middel zijn fungicide
werking van binnen uit verricht. Een stof die in dit opzicht veelbelovend is.
is het antibioticum griseofulvine, een stofwisselingsprodukt, van drie
l\'enicilliumsoorten, nl. P. griseofulvum, P. patulum en P. janczewski. Het
werd in 1939 voor het eerst geïsoleerd uit P. griseofulvum. De chemische
structuur werd door Grove et al. opgehelderd in 1951 en 1952. Griseo-
fulvine wordt in de landbouw gebruikt ter bestrijding van pathogene
schimmels. Het is een kleurloze, neutraal reagerende, thermostabiele stof,
die in water zeer slecht oplosbaar is. In 1955 constateerde een groep
onderzoekers der Glaxo Laboratories, dat griseofulvine in vitro in zeer
geringe concentraties een sterk fungicide werking uitoefende op een aantal
pathogene huidschimmelsoorten. Het bleek ook een opmerkelijk geringe
acute toxiciteit te bezitten, indien het bij proefdieren oraal in zeer grote
doses werd toegediend. Deze resultaten, samen met de geringe oplosbaar-
heid in water, deden vermoeden, dat de absorptie uit de darm uiterst
gering zou zijn. Aanvankelijk veronderstelde men dan ook, dat griseofulvine
de keratinevormende cellen in te geringe concentraties zou bereiken, om
daar een fungicide werking te kunnen uitoefenen.

In 1958 zag Gen tl es echter uitstekende resultaten bij caviae, die ex-
perimenteel besmet waren met Microsporurn canis. Tien dagen na de be-
smetting begon G e n 11 e s de dieren te behandelen. Op dat tijdstip waren
er goed ontwikkelde huidlaesies, die onder de Wood\'s lamp (ultraviolette
straling) duidelijk fluoresceerden. De besmette caviae kregen dagelijks een

orale dosis griseofulvine \\an 60 mg/kg lichaamsgewicht; de controledieren
kregen ongemedicamenteerde tabletten. Er was vier dagen na de toe-
diening van de eerste dosis griseofulvine klinisch een duidelijke verbetering
te constateren. De sterke ontstekingsreactie, die bij de controledieren
optrad, bleef bij de behandelde caviae uit. Bij histologisch onderzoek bleek,
dat na vier behandelingen ongeveer de helft der haarfollikels met de
dermatofyt geïnfecteerd was; na acht behandelingen was nog slechts een
zeer gering aantal haarfollikels be.smet. Geïnfecteerde haren fluoresceerden
alleen aan de top, terwijl de schimmel bij microscopisch onderzoek alleen
aangetroffen werd in het bovenste deel van de haarschacht, dat scherp
begrensd was ten opzichte van het basale, niet besmette deel. Volgens
G e n 11 e s is het onbesmette deel van het haar gevormd tijdens de
behandelingsperiode met griseofulvine, waardoor het resistent geworden
was tegen schimmelinvasie.

Eenzelfde succesvol resultaat bereikte G e n t 1 e s met behandeling van
caviae, die e.xperimenteel met Trichophyton mentagrophytes besmet waren.
Griseofulvine bleek hier, oraal toegediend, even werkzaam te zijn als
legen Microsporum canis.

Lauder en O\'Sullivan (1958) onderzochten de fungicide werking
van griseofulvine bij kalveren. Zij hadden de beschikking over zeven, twee
maanden oude Friese stierkalveren, die bij aankoop geheel vrij waren
van huidschimmellaesies. De zeven kalveren werden op de rug experimen-
teel besmet met Trichophyton verrucosum. Vier dieren kregen van de dag
der besmetting af dagelijks oraal griseofulvine, in een dosis van 60 mg/kg
lichaamsgewicht, toegediend in een saccharine-suspensie. De overige drie
kah-eren kregen de suspensie zonder griseofulvine. Na 14 dagen waren bij
deze drie kalveren duidelijke verschijnselen van trichophytie waar te ne-
men. Vijf weken na de besmetting hadden zich op hun ruggen kale ])lekken
en korsten ontwikkeld. In dezelfde periode toonden de vier met griseo-
fulvine behandelde dieren klinisch noch histologisch aanwijzingen voor het
bestaan van een trichophytie. De dagelijkse behandeling met griseofulvine
werd acht weken lang voortgezet, in welke periode zich geen huidlaesies
ontwikkelden. Maar twee tot drie maanden na het beëindigen van de be-
handeling ontstonden bij drie kalveren kleine zich niet verder uitbreidende
laesies, telkens op andere plaatsen dan waar de dieren oorspronkelijk ge-
infectecrd werden. Deze laesies genazen snel, misschien door de aanwezig-
heid \\an kleine hoev eelheden griseofulvine-residu in de huid. Het naderhand
optreden van laesies toonde in ieder geval aan, dal dc profylactische wer-
king van griseofulvine slechts tijdelijk is.

Ondertussen toonden de drie onbehandeld gcblexen kalveren uitgebreide
trichophytie. Een kalf bleef verder onbehandeld, de beide anderen kregen
griseofulvine toegediend, gedurende drie weken, dagelijks 60 mg/kg li-
chaamsgewicht. Na twee weken toonden de beide behandelde dieren histo-
logisch geen aanwijzingen meer voor het bestaan van een infectie: er werden
geen geïnfecteerde haarfollikels meer gevonden. Aan het einde van de derde
week waren alle korsten op de huid verdwenen, terwijl sterke groei van
nieuw haar optrad. Dc laesies van het onbehandelde kalf waren groot cn bij
histologisch onderzoek bleken zij in hevige mate geïnfecteerd te zijn. Twaalf
weken na dit tijdstip bleken de behandelde kalveren nog steeds volkomen
vrij van infectie te zijn. Tijdens de proeven werden er geen nevenverschijn-
selen waargenomen ten gevolge \\-an de toediening van griseofulvine.

Ook bij de mens is griseofulvine toegepast. Williams et al. (1958) be-
handelden negen patiënten met een klinische Trichophyton ruferu/n-infectie
van huid of nagels. Infecties met deze schimmel zijn zeer resistent tegen
behandeling met de gebruikelijke middelen. De patiënten kregen dagelijks
4x per dag 0.5 gram griseofulvine toegediend. Twee tot drie weken na het
begin der behandeling verdween de hyperkeratose van de handpalmen en
werd de huid daar ter plaatse weer normaal. Geïnfecteerde nagels gingen
regelmatig en normaal aangroeien proximaal van het besmette gedeelte.
Twee weken na het begin van de behandeling kon bij de meeste patiënten
microscopisch geen schimmel meer worden aangetroffen. In twee gevallen
echter werden een maand na de behandeling enkele hyphenfragmenten ge-
vonden in huidafkrabsels van de voetzool.

Bij een kind werd een infectie van het hoofd met Microsporum audouini
binnen enkele weken genezen.

Er werden geen nevenverschijnselen van de behandeling geconstateerd,
tenzij indigestie en dorstverschijnselen bij enkele patiënten als zodanig be-
schouwd kunnen worden.

Paget en Walpole (1958) hebben onderzoekingen verricht over de
toxiciteit van griseofulvine. Wistar ratten van beiderlei geslacht tolereerden
een dagelijkse intraperitoneale dosis griseofulvine van 2 gram/kg lichaams-
gewicht, gedurende enkele dagen. Na vier dagen op deze wijze behandeld
te zijn, bleek het zaadepitheel ernstig beschadigd en op vele plaatsen geheel
genecrotiseerd te zijn. De gemiddelde letale intraveneuze dosis voor ratten
is van de orde van grootte van 400 mg/kg. Circa 6 uur na het toedienen
van een intraveneuze dosis griseofulvine van 100 of 200 mg/kg, trad een stil-
stand op van de kerndeling in het metafase-stadium, op plaatsen van kem-
delingsactiviteit bij de rat. Zeer duidelijk viel dit verschijnsel waar te nemen
in het beenmerg. De aangetaste cellen toonden in verschillende mate ver-
spreiding der chromosomen in het cytopla.sma, zoals ook bij gebruik van
colchicine bij experimenteel cytologisch onderzoek gezien wordt. In het been-
berg trad een sterke afname van het aantal circulerende erythrocyten en
leucocyten op. Ondanks deze ingrijpende reacties bleek de algemene conditie
der ratten nauwelijks aangetast te zijn. Zij toonden in het geheel geen ern-
stige toxische verschijnselen. Na 24 uur trad een snel herstel der beschadigde
weefsels op, behalve in de testes, waar de uitwerking op de spennatogenese
nog minstens 10 dagen aanhield.

Tenslotte valt nog te vermelden, dat G e n 11 e s et al. (1959) gri.seofulvine
konden extraheren uit de haren van caviae, die oraal griseofulvine hadden
toegediend gekregen. De auteurs menen, dat de werking van griseofulvine
op huidschimmels vrijwel zeker berust op het vermogen, op de een of andere
wijze gekeratiniseerd weefsels binnen te dringen.

Het zal nog geruime tijd duren, voordat alle aspecten van de werkzaam-
heid van griseofulvine op dermatofyten voldoende onderzocht zijn. Hoewel
het onderzoek nog in het experimentele stadium verkeert, zijn alle onder-
zoekers op dit gebied het er over eens, dat deze nieuwe wijze van behande-
ling van dermatomycosen zeer veelbelovend is. Op dit moment is echter met
griseofulvine nog te weinig ervaring opgedaan, om tot algemeen gebruik in
de veterinaire praktijk over te gaan. Een waarschuwing, om vooral waarde-
volle dieren voorlopig niet te behandelen, lijkt daarom wel op zijn plaats.

Er wordt een overzicht gegeven van de in de literatuur vermelde gunstige behande-
lingsresultaten met het antibioticum griseofulvine tegen dermatomycosen bij de mens
en bij runderen. De proeven verkeren nog in het experimentele stadium, zodat het
middel nog niet voor algemene toepassing in de veterinaire praktijk in aanmerking
komt.

A survey is given of experiments, described in the literature, about the treatment
of dermatomycoses in men and cattle, with the antibiotic griseofulvin. Although the
results are promising, the research is still of an experimental nature and the anti-
biotic is not yet available for general veterinary practice.

Des recherches, décrites dans la littérature, sur la thérapeutique des dermatomycoses
avec l\'antibiotique griséofulvine, sont résumées. Les résultats provisoires chez l\'homme
et les bovidés sont promettants. Puisque les recherches sont encore dans une phase
expérimentale, l\'antibiotique n\'est pas encore disponible pour la pratique vétérinaire.

Es wird eine Ubersicht gegeben über die in der Literatur beschriebenen günstigen
Erfahrungen in der Behandlung von Dermatomykosen, besonders bei Mensch und
Rind, mit dem Antibiotikum Griseofulvin. Da die Untersuchungen noch im experi-
mentellen Stadium sind, kann das Mittel noch nicht für die Veterinäre Praxis zur
Verfügung gestellt werden.

G e n 11 e s, J. G. : Experimental ringworm in guinea pigs; oral treatment with griseo-
fulvin. Nature, 182, 476, (1958).
Gentles, J. G., Barnes, M. J., Fantes, K. H. : Presence of griseofulvin in

hair of guinea pigs after oral administration. Nature, 183, 256 (1959).
Lauder, I. M., O\'S u 11 i v a n, J. G. : Ringworm in catde. Prevention and treat-
ment with griseofulvin. Vet. Ree., 70, 949, (1958).
Paget, G. E., W a 1 p o 1 e, A. L.: Some cytological effects of griseofulvin. Nature,
182, 1320, (1958).

Williams, D. I., Marten, R., S a r k a n y, I.: Oral treatment of ringworm
with griseofulvin. The Lancet, II, 1212, (1958).

Grauvogel heeft in een dissertatie beschreven dat de berigheid niet 2-3 dagen
maar 7-8 dagen duurt. Hij onderscheidt de voor-berigheid (2-3 dagen), de echte
berigheid, waarbij dc zeug „staat" voor de beer (2-3 dagen) en de na-periode (2-3
dagen). Gedurende de voorperiode is de zeug reeds onrustig, rust slechts kort na het
voeren en loopt slechts aarzelend voor de beer weg; dc vulva is reeds min of meer
rood.

In 1938/39 was de gemiddelde produktie der Duitse stamboekgeit 900 kg met 3.3%
vet per jaar.

Intituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten en het Insti-
tuut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijksuniversiteit te
Utrecht. Directeur: Prof. A. van der Schaaf.

Bij secties van in gevangenschap gehouden dieren werd verschillende
malen listeriosis vastgesteld. Hierbij waren enkele nieuwe gastheren.
Een deel van de, met deze zoönose besmette dieren was afkomstig uit een
milieu waar nauw contact met de mens bestond, zoals bij volière vogels.
Ter sectie werden aangeboden twee dode diamantduifjes, (Geopelia cu-
iieata), welke gestorven waren met de volgende anamnese:
In een volière heerste sterfte onder diamantduifjes (Geopelia cuneata) en califor-
nische kuifkwartels (Lophortyx californica). In vijf dagen tijds stierven drie kuif-
kwartels en twee diamantduifjes.

De ziekteverschijnselen werden als volgt beschreven: De dieren zaten in elkaar, knip-
pcrden met de ogen alsof zij pijn hadden, vertoonden een frequente ademhaling en
stierven in één of twee dagen. Bij sectie van één der kuifkwartels en de twee diamant-
duifjes werden macroscopisch geen afwijkingen gevonden.

Uit alle organen van de kuifkwartel werd E. coli geïsoleerd. Bij de diamant-
duifjes werd uit alle organen een Gram -I- staafje gekweekt, dat morfolo-
gisch en biochemisch alle eigenschappen van Listeria monocytogenes ver-
toonde.

Bij het serologisch onderzoek bleken de stammen uit beide diamantduiven
tot Type 4b (V, VI, (Hl) ABC) te behoren. (D o n k e r-V o e t, 1958 i
De stammen waren pathogeen voor witte muizen. Twee postduiven werden
intramusculair besmet en een ]50stduif intraveneus. Geen der dieren ver-
toonden ziekteverschijnselen en alle drie waren na 8 weken nog in leven.
Twee tortelduifjes (Streptopelia turtur) welke intramusculair met de
duivenstam besmet werden bleven eveneens in leven.

In de laatste editie van T o p 1 e y & Wilson (1955) staat vermeld, dal
Listeria monocytogenes pathogeen is voor muizen, konijnen en cavia\'s, maar
niet voor duiven.

Tot dezelfde conclusie kwam Barber (1939), die een vergelijkende studie
maakte tussen Erysipelothrix rhusiopathiae en Listeria monocytogenes. Zij
besmette 14 duiven met verschillende hoeveelheden Listeria-culiurcn, welke
culturen niet pathogeen voor duiven bleken te zijn.

Geurden en De vos (1952. 1955) kwamen door hun proeven tot een
andere gevolgtrekking. Zij besmetten drie duiven, waarvan er een na 12
weken was gestorven. De sectie van dit dier was positief. Zij concludeerden,
dat van alle vogels de duif de minst gevoelige is, maar dat er niet gesproken
kan worden van een volledige onvatbaarheid.

Een andere publikatie over de gevoeligheid van een duif voor besmetting
met Listeria monocytogenes is afkomstig van Burgisser (1956), die in
Zwitserland Listeria monocytogenes uit de hersenen van een schaap iso-
leerde. Met deze stam werd een tortelduif (Streptopelia turtur) intramuscu-
lair besmet. Het dier stierf na 72 uiu\', de bacteriën konden uit alle organen
geïsoleerd worden.

Uit het bcnenstaande Isan geconckidecrd woiden, dat er onder de duif-
achtige vogels soorten voorkomen, die gevoelig zijn \\oor een besmetting
met Listeria monocytogenes.

Een klauwaapje, de z.g. oeistiti (Hapale jacchus), welke plotseling was ge-
storven, vertoonde bij sectie slechts een enigszins muceuze darminhoud. Aan
de overige organen werden geen afwijkingen waargenomen. Uit lever, hart,
milt en nier werd Listeria monocytogenes in reincultuur geïsoleerd.
Serologisch behoorde de uit dit dier geïsoleerde stam tot Type 4c (V, Vil,
(III! ABC), een type dat in Nederland slechts eenmaal eerder werd aan-
getroffen. (D o n k e r-V o e t, 19.58)

Twee ,,loris van de blauwe bergen" (Trichglossus novaehollandiae) waren
\\ olgens de anamnese kort te voren aan een diergaarde geleverd. Vier dagen
na aankomst werd één der vogels dood gevonden, de ander bleek op dat
moment ziek. Een poging om dit dier te redden met een injectie van chlor-
amphenicol en vitamine-B complex faalde. De patiënt stierf na enkele uren.
Bij sectie werd bij beide dieren een tiental speldenkop-grote puntvormige
haardjes op het leveroppervlak waargenomen. De darmen waren gevuld
met een bloederige inhoud. Het darmslijmvlies was hyperemisch. Er bleek
sprake te zijn van een haemorrhagische enteritis. In de nieren van één
i\'xemplaar werden veel uraat-kristallen aangetroffen.

l \'it lever, milt, nier en hart werd Listeria monocytogenes geïsoleerd. De stam
behoorde tot Type la (I, II, (HU AB). (D o n k e r-V o e t, 1959)
Uit een waterhaas, ook wel genoemd paka (Coelogenys paca) werd Listeria
monocytogenes geïsoleerd. De anamnese gaf aan, dat het dier de dag voor
de dood niet in orde was. Na opvangen bleek het sterk vermagerd te zijn.
De enige positieve sectiebevinding was een vrij groot aantal coccidiën in de
rectLuninhoud. Listeria monocytogenes werd uit cle lever gekweekt. De stam
behoorde tot Type 4b (V, VI, (III) ABC).

Over het voorkomen van listeriosis bij oeistitis, loris en ])aka\'s wareiv geen
\\ ermeldingen in de literatuur te vinden.

Onder de ter sectie aangeboden dieren bevonden zich ook twee chinchilla\'s.
: Eriomys chinchilla). De anamnese van het eerste dier luidde, dat het een
maand te voren drie jongen ter wereld had gebracht. Bij de sectie werden
v eranderingen aan de lever geconstateerd, welke deden denken aan een in-
lectie met pseudo-tuberculose. Cultiueel werd Listeria monocytogenes uit
de lever geïsoleerd.

1 )e tweede chinchilla was twee maanden tevoren in een dierentuin geïmpor-
teerd, Ziekteverschijnselen zijn aan dit dier niet waargenomen. Bij sectie van
het reeds in ernstige mate door rottingsprocessen veranderde kadaver werd
de indruk verkregen, dat in de lever kleine haardjs aanwezig waren. In dc
milt waren nog met zekerheid enkele witte haardjes te zien. Er bestond een
mucopurulente enteritis.

Serologisch behoorden de stammen uit beide chinchilla\'s tot Type la (T, II,
(IID AB^.

Dat Listeria-infecties bij chinchilla\'s voorkomen, is uit de literatuur bekend.
S hal kop (1950) besprak twee uitbraken onder chinchilla\'s in Washing-
ton. Smith (1953) zag sterfte onder deze dieren in een fokbedrijf in lowa,
waarbij 18 van de 150 fokdieren stierven. Ook Leader en Holte (1955)
zagen de ziekte onder chinchilla\'s in Washington. Zij spraken de verwach-
ting uit, dat de chinchilla een geschikt laboratorium proefdier voor het

Listeria-onderzoek zou kunnen zijn. Het veelvuldig voorkomen van liste-
riosis bij chinchilla\'s-werd door hen als een potentieel gevaar voor de mens
en de huisdieren beschouwd. Ook H a 11 en W y 1 i e (1955) zagen sterfte in
een fokkerij in Wisconsin, waar in totaal 35 van de 57 dieren waren aange-
tast. Zowel jonge als oude dieren stierven, meestal peracuut, zonder duide-
lijke ziekteverschijnselen.

Mayer (1956) beschreef ook in Duitsland dodelijk verlopende infecties
in een chinchilla-fokkerij. Onder de geïsoleerde stammen bevonden zich de
serotypen 1 en 4b, wat op verschillende infectiebronnen zou wijzen. De
auteur wees erop, dat het importeren van besmette dieren niet uitsluitend
als oorzaak van de infecties in Duitsland behoeft te worden beschouwd.
Hellmann en Täubrich (1957) zagen in Duitsland een Listeria-
infectie in een fokpaar chinchilla\'s dat uit Amerika geïmporteerd was. Het
wijfje aborteerde en stierf, het mannetje stierf enige dagen later. De uit
beide dieren geïsoleerde cultuur van Listeria monocytogenes behoorde tot
Type 4b. De ziekte verspreidde zich niet naar andere dieren op het bedrijf.
Vermoed werd, dat het paar reeds in Amerika geïnfecteerd was. Hierop
zou ook het serotype wijzen, type 4b is namelijk in Duitsland zeldzaam, ter-
wijl het in Amerika het meest voorkomende type is.

Listeria monocytogenes kon door ons ook worden geïsoleerd uit 3 kanaries
(Serinus canarius) afkomstig van twee particulieren.

Door een eigenaar werden vier kanaries ter onderzoek aangeboden, ver-
gezeld van de anamnese, dat in de volière veel sterfte heerste. Bij twee van
deze vier dieren werd een gezwollen lever gevonden, waarin vele speldeknop-
grote, witte haardjes verspreid lagen. De haardjes waren vast van consis-
tentie. De milt was in beide gevallen gezwollen. Bacterioscopisch werden in
het leverweefsel fijne. Gram positieve staafjes gevonden. Uit de levers
werd Listeria monocytogenes geïsoleerd. De beide andere dieren vertoonden
slechts een gezwollen milt. Culturen uit de organen hiervan bleven steriel.
De stam welke uit de kanaries werd geïsoleerd behoorde tot Type la (I, H,
(III) AB).

De derde kanarie, waaruit Listeria werd geïsoleerd, was afkomstig uit een
volière waar in enkele dagen tijds 18 kanaries stierven. Sommige van deze
dieren waren korte tijd ziek en zaten z.g. „bol in de veren". Anderen daaren-
tegen waren \'s morgens uiterlijk gezond, doch werden \'s avonds dood aan-
getroffen. Bij sectie werden vele rnilaire haardjes in de lever waargenomen.
De milt was gezwollen en er bestond een lichte enteritis. Faecesonderzock
op het voorkomen van endoparasieten was negatief. Uit alle organen werd
Listeria monocytogenes geïsoleerd. Type 4b (V, VI, (III) ABC).
B i g 1 a n d (1950) in Canada was de eerste, die een Listeria infectie bij een
kanarie heeft beschreven. Ook in Nederland was de ziekte reeds bekend.
Van der Schaaf en de Jong (1951) beschreven een geval, waarbij
in korte tijd 8 van de 30 dieren stierven met necrotische haardjes in de
lever, vergroting van de milt en een fibrineuse peritonitis. De geïsoleerde
stam behoorde tot Type 4b.

Listeriosis is een ziekte, die zich vooral openbaart, wanneer extra eisen aan
het lichaam gesteld worden, zoals zwangerschap, verandering van voedsel en
verandering van milieu. De reden, dat listeriosis nog al eens onder in ge-
vangenschap gehouden dieren wordt gevonden, zal waarschijnlijk gelegen

zijn in het feit, dat deze dieren onder voor hen onnatuurlijke omstandig-
heden moeten leven.

In hoeverre met Listeria monocytogenes besmette dieren in dierentuinen
een gevaar voor de mens op kunnen leveren is moeilijk te zeggen. Tot op
heden is nimmer enig causaal verband gelegd tussen listeriosis bij de mens
en infecties bij dierentuindieren. Uit het serologisch onderzoek is gebleken,
dat verschillende typen van Listeria monocytogenes onder in gevangen-
schap gehouden dieren kunnen voorkomen.

Listeria monocytogenes werd in Nederland geïsoleerd uit diverse in gevangenschap
gehouden dieren.

Listeria monocytogenes has been isolated in the Netherlands from various animals kept
in captivity.

Listeria monocytogenes fut isolée aux Pays Bas de diverses animaux vivant en cap-
tivité.

Listeria monocytogenes ist in den Niederlanden isoliert worden aus verschiedenen
sich in Gefangenschaft befindenden Tieren.

Barber, M. : A Comparative Study of Listerella and Erysipelothrix. J. Path. Bact.,
48, 11, (1939).

B i g 1 a n d, C. H. : A report on the Isolation of Listeria (Listerella) Organisms from
a Canary and a Chicken in the Province of Alberta. Canad. J. comp. Med., 14,
318, (1950).

Burgisser, H.: Listeriose du Mouton en Suisse. Schweiz. Arch. Tierheilk., 98,
287, (1956).

D o n k e r-\\\' o e t, J.: Serological Studies on some Strains of Listeria monocytogenes
especially Type IV Strains. Zbl. VetMed. 1, Beiheft, 37, (1958).

D o n k e r-\\\' o e t, J.: A serological Study on some Strains of Listeria monocytogenes
isolated in Michigan. Amer .J. vet Res., 20, 176, (1959).

G e u r d e n, L. M. G. en D e V o s, A.: Listerellose bij pluimvee. Vlaams diergeneesk.
Tijdschr., 21, 165, (1952).

c; c u r d c n, L. M. G. and D c v o s. A.: Investigations on some Properties of Liste-
rella monocytogenes. Antonie v. Leeuwenhoek, 21, 169, (1955).

Hall, R. E. and W y 1 i e, E.: Listeriosis in Chinchillas. Vet. Med. 50, 456, (1955).

H e 1 1 m a n n, E. und T äu b r i c h. F.: über eine Listeria-Infcktion beim Chin-
chilla. Tierärztl. Umsch.. 12, 16, (1957).

Leader, R. W. and Holte, R. J. A.: Studies on three Outbreaks of Listerellosis
in Chinchillas. Corn. Vet.. 45, 78, (1955).

Mayer, H.: Listeriainfektionen bei Chinchilla. Berl. Münch, tierärztl. U\'schr., 69,
221. (1956).

Schaaf, A. v. d. en Jong, J. M. de: Listeriosis (Listerellosis) bij een kanarie.
Tijdschr. Diergeneesk., 76, 79, (1951).

S h a 1 k o p, W. T.: Listeria monocytogenes isolated from Chinchillas, ƒ, Amer. Vet.
med. Ass., 116, 447, (1950).

S m i tb, H. C.: Isolation of Listeria monocytogenes from Chinchillas. Vet. Med., 48,
294, (1953).

Top ley & Wilson: Principles of Bacteriology and Immunity. London, Edward
Arnold Ltd. (1955).

-Na de onderzoekingen van F i 1 d o v over dc wecfseltherapie waardoor het henio-
globinegehalte van bloed kan toenemen met 10—16% en ook de fagocytaire activiteit
van neutrophielen verhoogd kan worden, heeft men ook nagegaan of het groeibevor-
derend zou werken. In veel Russische proeven werd gevonden dat de dieren met
weefsclinjecties 20—30% sneller groeiden dan de controles.

Ook bij mesto.ssen werkte het gunstig. Als .gevolg van deze proeven gaf de provinciale
landbouwdienst van Ryazan het bevel dat op alle collectieve boerderijen deze weefsel-
preparaten bij het afmesten .gebruikt moesten worden. Hierbij werd gevonden dat bij
\\ arkens en runderen weefseltoediening dc snelheid van groei met 20—30% verhoogt.
De weefselsuspensics worden gemaakt van de parenchymateuze organen van gezonde
dieren. Men geeft de voorkeur aan de milt omdat die eenvoudig te verwerken is.
Men verzamelt de organen tijdens de slacht en bewaart ze daarna 4 of 5 dagen bij
0° tot 4° C. Dan worden ze steriel fijngemaakt en opgelost in 2x hun volume aan
fysiologische zoutoplossing. De suspensie wordt daarna gedurende 60—90 minuten
gekookt, en gedurende 2—3 uur op kamertemperatuur gehouden. Hierna wordt weer
fysiologische zoutoplossing toegevoegd tot de voor het koken aanwezige hoeveelheid
weer is verkregen.

Hierna wordt de suspensie ten tweede male fijngemaakt en laat men hem een zeef
en een dubbele gaasfilter passeren. Hij wordt dan in flessen gedaan en gedurende
1 uur op 120° C. verhit in een autoclaaf. Het produkt wordt op steriliteit en toxiciteit
„getest" bij muizen. Het is houdbaar gedurende 4 maanden. De dosis is 3—5 ml voor
\\arkens en 5—10 ml voor ossen. Men injicccrt subcutaan achter het oor. Hoe vaak
men moet inspuiten is nog niet met zekerheid vastgesteld. Het wordt aanbevolen
om varkens elke week gedurende de laatste maanden der mestperiode in te spuiten.
Een groep jonge zeugen werd berig na behandeling, terwijl hun niet behandelde toom-
genoten dit niet werden.

Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten
der Rijksuniversiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. D.
Swierstra.

Teneinde er een indruis \\an te krijgen oi de wilde herkauwers (ree, edel-
hert en damhert) in Nederland een bron \\an besmetting met lebmaag-
irichostrongyliden voor de huisdieren kimnen zijn, werd een groot aantal
lebmagen van deze wilde herkauwers onderzocht.

Tevens bleek het noodzakelijk de systematiek en de nomenclatuur \\ an de
Trichostrongvi.inae L e i 13 e r. 1908. aan een critisch onderzoek te onder-
werpen. Dit bracht echter geen nomenclatvau\'wijzigingen teweeg bij de voor-
naamste huisdierparasieten.
De voornaamste veranderingen zijn:

i.in.ae L e i p e r, 1908,
2e. het overbrengen van het genus Filicapiti.s T r a v a s s o s, 1949 naar de

Moi.ineinae S k r j a b i n et S j o e 1 j t s, 1937,
3e. het laten vervallen van de genera Cafneolagia S j o e 1 j t s, A n d r e-
e w a et K a d e n a t s i i, 1954, Muflonagia .S j o e ! j t s, A n d r e e w a
et K a d e n a t s i i. 1954, Skrjahinagia K a s i m o w, 1942, Altaevia,
S a r w a r, 1957 en het subgenus Costarcuata .S j o e 1 j t s et K a d e-
n a t s i i, 1950 \\ an het genus Ostertagia R a n s o m, 1907,
le. het opnieuw opnemen in de \'Tricho-STRONgvlinae \\an het genus

Hyo.strongylus H a 1 1, 1921,
5e. de oprichting van de genera Spiculopteroides Jansen, 1958 en

Apteragia Jansen. 1958.
Op grond van het literatuuronderzoek konden de volgende huisdierpara-
sieten in de lebmagen verwacht worden: Haernonchus conlortus in ree en
edelhert in grote aantallen. Trichostrongylus axei in ree en edelhert in ma-
tige aantallen. Ostertagia oslertagi in ree in vrij grote aantallen en in edel-
hert in matige aantallen, O. trifurcata en Grosspiculagia lyrata in ree in ge-
ringe aantallen. Bovendien zijn H. contortus en O. o.üertagi samen met
Sfnculopteragia sfncidoptera de x\'oornaamste verwekkers van de lebmaag-
trichostrongylose van het ree. De belangrijkste van het edelhert zijn H.
contortus en S. cervi cn \\oor het damhert S. asymmetrica.
In de lebmagen van reeën werden gevonden: Haernonchus contortus ovine
stam. H. contortus bovine stam, Trichostrongylus retortaeformis, 7". axei,
7\'. capricola, Ostertagia oslertagi, O. leptospicularis, O. circumcincta,
Grosspiculagia lasensis, G. lyrata, Spiculopteragia spiculoptera, S. asymmetri-

\') Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de diergeneeskunde op
juli 19,58.

ca, Rinadia mathevossiani en Apteragia quadrispiculata. T. retortaejormis,
1. capricola en A. quadrispiculata werden voor het eerst bij het ree be-
schreven.

In de lebmagen van edelherten werden gevonden: H. contortus ovine starn,
7\'. axei, O. leptospicularis, O. mossi, G. lasensis, S. spiculoptera, S. asyrn-
metrica, R. mathevossiani en A. quadrispiculata. Behalve H. contortus en
T. axei werden deze parasieten voor het eerst bij het edelhert beschreven.
In de lebmagen van damherten werden gevonden: H. contortus ovine stam,
T. axei, O. ostertagi, O. leptospicularis, O. mossi, O. circumcincta, O. tri-
furcata, Teladorsagia davtiani, G. lasensis, S. spiculoptera, S. asymmetrica,
R. mathevossiani en A. quadrispiculata. Behalve H. contortus, S. spiculo-
ptera en S. asymmetrica werden deze parasieten voor het eerst bij het dam-
hert beschreven.

De exemplaren van O. leptospicularis, G. lasensis, S. spiculoptera en R.
mathevossiani zijn in het ree groter van afmetingen dan in het edelhert,
wat er op kan wijzen, dat het ree een meer geschikte gastheer voor deze
parasieten is dan het edelhert.

Als de belangrijkste parasieten werden gevonden: voor het ree T. axei, O.
leptospicularis, G. lasensis, S. spiculoptera en R. mathevossiani; voor het
edelhert O. leptospicularis, S. spiculoptera en R. mathevossiani; voor het
damhert O. mossi, G. lasensis en S. asymmetrica, hetgeen behalve wat be-
treft S. spiculoptera in het ree en S. asymmetrica in het damhert in tegen-
stelling is tot de literatuurgegevens.

Een onderzoek naar de parasietenfauna bij dieren van verschillende her-
komst leverde als voornaamste resultaten op, dat de reeën op de Veluwe
relatief weinig T. axei en O. ostertagi herbergen en dat de edelherten af-
komstig van het Kroondomein \'t Loo zich onderscheiden van die met andere
herkomst door het relatief veel voorkomen van de damhertenparasieten
O. mossi, S. asymmetrica en A. quadrispiculata.

Het resultaat van het onderzoek is, dat van alle gevonden huisdierpara-sieten
H. contortus (ovine en bovine stam), T. retortaejormis, T. axei, T. capri-
cola, O. ostertagi, O. circumcincta, O. trijurcata, Teladorsagia davtiani en
G. lyrata, alleen T. axei in het ree in voldoend groot aantal aanwezig is om
het ree als besmettingsbron voor de huisdieren te beschouwen. Dit geldt
met name in die streken van Nederland waar veel veehouderij is.

De stier Carnation Count die tegenwoordig op de bekende Am. Carnationn Farms
gebruikt wordt, heeft een afstamming, die wat de bruikbaarheidsduur betreft, veel
doet verwachten.

Zijn vader werd 15 jaar, diens vader en moeder resp. 20 en 16 j. De moeder van de
stier werd op 17-jarige leeftijd verkocht; haar grootouders werden resp. 16 en 15 jaar.

B a u m e r t maakt melding van een gunstige werking van Decentan (Firma Merck)
tegen kannibalisme bij varkens. Na injectie wordt de zeug spoedig rustig en men kan
na /a uur de biggen zonder gevaar laten zuigen. De werking duurt 4-6 uur en in
deze tijd wennen veel zeugen aan hun jongen.

Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Vee in Fries-
land. Directeur: P. Sjollema.

Listeriose is een zc>önose. De verwekker, Listeria monocytogenes, kan bij
mens en dier verschillende ziektebeelden teweegbrengen. Van een huid-
aandoening door Listeria bij de mens is in de literatuur niet veel bekend.
Novak (1956) vermeldde een papuleus exantheem in het gezicht en op
de hals van een labonrante, ontstaan na een intensieve U.V.-bestraling
wegen een andere kvi\'aal. Uit de blaasjes werd Listeria monocytogenes in
een reine cultuur gekweekt.

Van \'t voorjaar riep een veehouder de hulp in van zijn dierenarts bij een
koe in partu. Het dier kalfde ruim een maand te vroeg. Na een repositie
werd de partus getermineerd. De reeds voor de partus gestorven vrucht
werd ons ter onderzoek aangeboden. Uit lebmaag en blinde darm werd
Listeria monocytogenes type I (type-bepaling R.I.V.) geïsoleerd.

Twee dagen na de partus ontwikkelde zich op beide armen van de des-
betreffende collega een papuleus exantheem gevolgd door rode erupties.
Deze bleven enkele dagen bestaan, waarna de papels totaal verdwenen.
De infectie heeft zich bij de collega gelukkig niet verder uitgebreid en is
tot dit exantheem beperkt gebleven. Een serologisch onderzoek, verricht
5 weken na de infectie, gaf een agglutinatie titer van 1 : 40 t.o.v. Listeria
monocytogenes type I - O-antigeen. (R.I.V.). Het bloed van het rund bezat
een agglutinatie-titer van 1 : 160 t.o.v. Listeria monocytogenes type I O-
antigeen.

After the reposition of the foetus and the termination of the parturition in the case
of an aborting cow, the veterinary surgeon concerned developed a papular exanthema
on both arms. Out of some of the papules, and out of stomach and intestines of the
aborting calf Listeria monocytogenes type I was isolated.

Novak, J.: Verb. 10. tschechoslow. Mikrobiol.- u. Epidemiol.- Kongresz, 1956 in
Prag.

S e e 1 i g e r, H. P. R.: „Listeriose" Beiträge zur Hygiene und Epidemiologie, Heft 8,
1958.

M i 1 u n V i c, M.: Osjetljivost streptokoka izoliranih iz bolesnog vimena krava irui-
zara na ncka antibiotika. (ref. in D.) .Velerinarski Arhiv, 28, 122, (1958).

Schrijver onderzocht een aantal pas geïsoleerde streptococcenstammen op hun ge-
voeligheid voor antibiotica met behulp van de z.g. discus-methode. Daarbij bleek,
dat van de 522 agalactiaestammen ruim 50% zéér gevoelig waren voor penicilline en
dat ruim 45% middelmatig — bijna è% zwak — en bijna 1% ongevoelig waren voor
dit antibiodcum. Slechts 29% (ruim) waren zeer gevoelig voor Terramycinc, ruim
25% voor Chloromycedne, terwijl slechts ± 17% gevoelig waren voor Aureomycine.
— 60—67% van de onderzochte agalactiaestammen vertoonden een middelmatige
gevoeligheid tegenover de laatste drie andbiotica, ± 9—15% waren zwak-gevoelig,
bijna 1% was resistent.

Of nu de agalactiaestammen vóór of na de behandeling geïsoleerd en onderzocht
werden, maakte praktisch weinig uit.

Het onderzoek van 32 dysgalactiae-, 14 uberis- en 9 str. zoöepidemicus-stammen op
gevoeligheid voor genoemde antibiotica gaf ongeveer hetzelfde beeld als dat van de
agalactiaestammen. (Voor in Joego-Slavië geïsoleerde uier-streptococcen blijkt dus
penicilline het aangewezen therapeuticum te zijn. Ref.)

Fodstad, F. H.: Masdtis foraarsaket av C.AMP positieve a-hemolytiske gr, G-
streptococcer. Nord. VetMed., 10, 431, (1958).

Bij het Rijkslaboratorium voor Mastitisonderzock te Oslo zijn in 1957 158 stammen
G-streptococcen uit melkmonsters van runderen geïsoleerd. Hiervan stemden 12
stammen overeen met de groep die men als G-strcptococcen betitelt, 146 stammen
verschilden echter in eigenschappen; zij waren a-hemolytisch, C.AMP positief en de
fermentadeve eigenschappen weken sterk af.

Deze Streptococcen bleken voor het rund zeer pathogeen te zijn, waarbij zij een indu-
ratieve mastitis veroorzaakten. Hun gevoeligheid ten opzichte van penicilline bleek
even groot als die van B-streptococcen.

Ball, S. J.: Ghemotherapy of caecal coccidiosis in chickens: the activity of Nicar-
bazin. The Vet. Rec., 71, 86, (1959).

0,01% Nicarbazin (en meer) door het voeder bleek de sterfte tengevolge van een
zware experimentele infektie met FAtneria tenella-oöcysten bij jonge kuikens ,goed tc
voorkomen; 0.011% Nitrofurazone was slechts weinig minder werkzaam, doch
0.125% Sulfaquinoxaline bleef hierbij aanzienlijk ten achter. Bij alle drie de mid-
delen werd met de toediening 25 uur vóór de besmetting begonnen.
Bij toediening 24 uur na de besmetting was 0.024 tot 0.05% Nicarbazin nodig om
de sterfte te voorkomen, terwijl bij nog later begin der behandeling: 48 en 72 uur
na de infektie, zelfs 0.8% Nicarbazin weinig uitwerking meer had. Wel trad bij deze
hoge dosis een duidelijke groeiremming en een verminderde voedselopname der proef-
kuikens op.

De vorming van een immuniteit tegen blinde darmcoccidiosis werd door de Nicar-
720 Tijdschr. Diergeneesk., deel 84. afl. 13, 1959

Histologisch bleken bij de kuikens, welke Nicarbazin hadden ontvangen, vooral de
6e dag na de infektie aanzienlijk minder schizonten (2e generatie) en minder gameto-
cyten in de blinde darm te zijn gevormd, dan bij de onbehandelde controledieren.
Bovendien scheidden de behandelde dieren belangrijk minder oöcysten uit, terwijl dc
oöcystenvorming slechts weinig was vertraagd Hieruit moet dus worden geconclu-
deerd, dat Nicarbazin hoofdzakelijk een vernietigende werking op de ontwikkelings-
stadia van de parasiet heeft.

C a r n a g h a n, R. B. A.: .An oubreak of infectious synovitis in chickens. Vet.
Ree., 71, (1959).

Een aantal verschillende micro-organismen — o.a. Staphylococcus pyogenes. Bac-
terium arthropyogenes, Escherichia venezuelensis, Escherichia Coli, Salmonella typhi-
murium en Salmonella pullorum — worden in de literatuur opgegeven als zijnde de
oorzaak van deze afwijking.

Van Amerikaanse zijde wordt ook een groot virus als oorzaak aangenomen. Schr. zag
de ziekte optreden bij 5.500 piepkuikens op een leeftijd van 6 weken ondergebracht
in een groot hok doch in twee groepen door een draadwand gescheiden.
Dc ziekte trad op ■— eerst in de ene helft van het hok en een week later ook in dc
andere helft — toen de dieren ongeveer 6 weken oud waren. Twee en een halve week
na het begin van de ziekte waren 320 dieren gestorven terwijl ongeveer 10% ziek was.
De dieren vertoonden gezwollen tenen, in vele gevallen was de hiel en/of de voet ge-
zwollen. In sommige gevallen waren gewrichten in de vleugel aangetast. In vele ge-
vallen werd een zwelling van de sternaal-bursa en van de peesschcde tussen hiel en
hak aangetroffen. Zieke dieren zaten „gehurkt" en waren vaak kreupel. In de af-
wijkingen werd een visceus-vloeibaar grijs tot roomachtig-geel of meer kaasachtig
excudaat aangetroffen. In uitstrijkjes en culturen konden geen bacteriën worden aan-
getoond.

In sommige gevallen werd bij sectie verder aangetroffen: fibrineuzc pericarditis,
hepatitis en verdikte luchtzakwanden met in de luchtzakken een kaasachtig excudaat.
l\'it deze dieren werd een reincultuur van E. Coli gekweekt, die in laboratorium-
proeven pathogeen bleek te zijn en serologisch overeenstemde met de E. Coli die in
meerdere gevallen sterfte bij piepkuikens veroorzaakt.

Sehr, kon de ziekte steeds overbrengen door inspuiting in de voetzool met het excudaat
( penicilline) uit het gezwollen hielgewricht. Dit lukte ook steeds met materiaal
afkomstig uit de dooierzak van eieren die nadat ze 6 dagen bebroed waren met mate-
riaal uit de gezwollen hielen waren geïnoculeerd. Het gelukte ook nog na 4 eipassage\'s
(en b.v. na 10 passages bij een intraveneuze toediening).

De ziekte kon niet overgebracht worden met, door een Seitz E.K.-filter, gefiltreerd
materiaal.

Schr. infecteerde 6 kuikens in de voetzool en gaf deze vanaf het moment van in-
spuiting 600 mg Chlortetracycline (= aureomycine) onder het drinkwater. Geen enkel
dier uit deze groep werd ziek.

In een andere groep van 6 geïnfecteerde dieren werd met de toediening van aureo-
mycine in het drinkwater begonnen, 5 dagen na dc kunstmatige besmetting. Vier
dieren werden ziek, doch de ziekte had daarna een rustig verloop. Geen enkel dier ging
dood en de gemiddelde groei was slechts weinig vertraagd.

\\\'erondersteId mag worden dat een behandeling van een geïnfecteerde koppel met
600 mg aureomycine per gallon (= 1325 mg aureomycine per 10 liter drinkwater),
voortgezet totdat de piepkuikens worden afgeleverd, een economisch verantwoorde
behandeUng kan zijn.

zowel bij produktiekuikens als piepkuikensa. Bij de produktiekuikens meenden wij
het vaker te zien dan bij jonge hanen die afzonderlijk worden opgefokt, dan bij hen-
kuikens. Behalve de omschreven afwijkingen zagen we daarbij vrij vaak één of meer
sterk verdikte lellen met daarin cen grijs-visceus tot roomachtig-kaasachtig excudaat.
Soms is dit bij hanen zelfs het hoofdsymptoom. Uit het excudaat uit deze lellen
kweekten wij vrijwel steeds staphylococcen en soms E. Coli. De gezwollen peesscheden
en dikke tenen bevonden ook wij meestal steriel, ref.)

BEHANDELING VAN CHRONISCHE KOPERVERGIFTIGING BIJ SCHAPEN.
Pierson, R. E. en A a n e s, W. A.: Treatment of chronic copper poisoning in
sheep. ƒ. Amer. vet. med. Ass., 133, 307, (1958).

Chronische kopervergiftiging bij schapen wordt gekarakteriseerd door een normale
temperatuur, ictcrus, hemoglobinurie, vergrote en donker gekleurde nieren en lever.
Enkele gevallen worden beschreven. Tot nog toe was geen doelmatige therapie bekend.
De koper en molybdeen stofwisseling houden verband met elkaar. Veel molybdeen in
het voedsel kan Cu-deficiëntie bevorderen. Veel molybdeen in het voedsel beschermt
tegen Cu-vergiftiging.

30 tot 50 mg ammonium-molybdaat tesamen met 0,5 tot 1 gram (5 tot 15 grains)
natriumsulfaat per dag bleek een goede therapie te zijn. De sterfgevallen hielden na
de aanvang met deze therapie snel op. Het ammonium-molybdaat werd verstrekt door
deze stof in water op te lossen en dagelijks de benodigde hoeveelheid over het ver-
strekte hooi te spuiten.

V e r b e k e, R.: Biosynthese van de melkeiwitten. Meded. Veearts, school Rijksuniver-
steit. Gent, 2, (1), (1958).

Schr. beschrijft het ontstaan van de eiwitten van de melk: caseïne (75% alpha-, 22%
beta- en 3% gamma-caseïne), beta-lactoglobuline en alpha-lactalbumine. Daartoe be-
gint hij met het opsommen van cen aantal bijzonderheden over de melkeiwitten.
Caseïne bevat fosfaat; in de melk komt de caseïne voor als calcium-caseinaat.
Caseïne is opgebouwd uit 18 aminozuren, waarvan 10 essentieel zijn en waardoor
de biologische waarde van de caseïne bepaald wordt. In de uier worden de melk-
proteïnen zeer snel gevormd; zij worden uit het aangevoerde milieu onttrokken en
in de alveoli afgescheiden. In een uitvoerig en diepgaand overzicht geeft Schr. de
belangrijkste resultaten weer, welke de laatste jaren (want juist de laatste 10 jaren
is er zeer veel over de vorming avn de melkeiwitten bekend geworden) op het gebied
van de studie van deze eiwitsynthese verkregen werden. Het overzicht is zeer gespe-
cificeerd opgesteld en heeft ongetwijfeld voor hen, die op het gebied van de fysische
chemie en de fysiologie hun sporen verdiend hebben, grote waarde.
Enkele gegevens uit het door Schr. gegeven overzicht:

Eerder uitgevoerde onderzoekingen van arteriëel- en veneus bloed van producerende
melkklieren in vivo hebben aangetoond, dat de eiwitten van het bloedplasma de voor-
lopers zijn van de melkeiwitten. Uit cen recent uitgevoerd biochemisch onderzoek op
geïsoleerde uiers in vivo is gebleken, dat de melkeiwitten rechtstreeks worden opge-
bouwd uit de vrij in het plasma circulerende aminozuren. De melkglobuline wordt
regelrecht afgeleid uit de globuline van het bloed. Men weet (nog) niet, hoe de melk-
eiwit-synthese geschiedt. Het is gebleken, dat de eerder opgestelde hypothese, volgens
welke de eiwitten gelijktijdig uit de vrije aminozuren worden opgebouwd, juist is.
In de laatste jaren is het, door van isotopen gebruik te maken, mogelijk geweest de

aminozuren in de uier goed te bestuderen: lagere vetzuren (zoals azijn-, propion- en
boterzuur), die in het bloed van herkauwers circuleren, worden door de uier opge-
nomen, en deze vetzuren worden dan voor een deel voor de synthese van het melkvet
gebruikt, maar de uiercellen blijken deze vetzuren ook te kunnen gebruiken voor de
vorming van niet-essentiële aminozuren, voornamelijk glutamine- en asparaginezuur,
die dienen voor het leveren van de energie voor die synthese-processen.

I. S h i f r i n e, M. en P h a f f, H. J.: On the isolation, ecology and taxonomy of
Sacchuromycopsis guttulata. Anthonie van Leeuwenhoek, 24, 193, (1958).
II. S h i f r i n e, M. en P h a f f, H. J.: On the cell wall composition of Saeeharo-

copsis guttulata. Anthonie van Leeuwenhoek, 24, 275, (1958).
Deze gistcellen uit maag en darm van konijnen en chinchilla\'s zijn sinds 1845 bekend
maar slecht bestudeerd, omdat ze op de gebruikelijke laboratoriummedia niet te
kweken waren. Koijnen, die uitsluitend met gcdehydreerd voedsel worden gevoerd,
hebben ze niet; ze komen alleen voor als deels verse groente gevoerd wordt. In de
weke nachtfaeces komen ze meer voor dan in de harde dagfaeces. Het gelukte ze te
kweken op gistautolysaatglucoseagar. Er wordt in deze artikelen een beschrijving ge-
geven van een verdere bestudering van de eigenschappen, met fraaie foto\'s, o.a. ook
van vertakte ketens in vloeibaar medium.

Wat betreft de ecologie zij opgemerkt, dat de zachte nachtfaeces door het tamme,
zowel als door het wilde konijn direct van de anus uit weer worden gegeten, hetwelk
in het belang van dc vitaminchuishouding zou zijn.

Voor de verdere bijzonderheden over het gekweekte organisme wordt verwezen naar
de publikaties.

Jaarrede van Prof. Ir. W. de Jong op de Alg. Vergadering van het Ned. Rundvee-
stamboek op 23-12-1958.

In deze openingsrede werd door de spreker o.a. het belangrijke vraagstuk „Melk of
Vlees" in onze rundveehouderij aan de orde gesteld.

Hij merkte hierbij in de eerste plaats op, dat in verband met het verloop der melk- en
vleesprijzen, de geldswaarde van de vleesproduktie van onze rundveestapel in ver-
houding tot die van dc melkproduktie steeds groter wordt. Was de verhouding in
1950 1 tot 3, in 1951 was zij 1 tot 2/2 en in 1958 1 tot 2Ve.

Wanneer nu verder verwacht mag worden dat in 1959 250 miljoen kg. meer melk
geproduceerd zal worden dan de 5 miljard kg. waarvan de prijs gegarandeerd wordt,
dus 250 kg. melk die ver beneden de kostprijs verkocht moet worden, dan rijst de
vraag: hoe kom ik tot een produktieverlaging van 250 miljoen kg., d.i. 5%. Dit kan
door vermindering van de Nederlanse melkveestapel met 5% of wel 75.000 vrouwe-
lijke dieren. Dit zou neerkomen op een verhoging van de vleesproduktie met ± 13%.
De vleesmarkt zal zulk een drastische verhoging in 1 jaar echter moeilijk kunnen
verwerken.

Het is dus niet zo, dat een structurele vermindering van de melkproduktie zeer een-
voudig bereikt kan worden door een vermeerdering van de vleesproduktie.
Hier komt nog bij dat vetweiden een arbeidsextensief en melken een arbeidsintensief
bedrijf is. Aangenomen wordt dat om uit de vetweiderij eenzelfde arbeidsinkomen te
halen als uit het melkbedrijf 2x zoveel land ter beschikking moet zijn. Verder moet
nog bedacht worden dat op hetzelfde stuk land 3x zoveel koeien geweid als gemolken
kunnen worden, zodat 6x zoveel koeien nodig zijn.

Dit vraagt veel aan kapitaalsvoorzieningen, terwijl de bedrijfsgebouwen nutteloos
worden.

Voor de fokkerij betekent dit alles, volgens spreker, dat wij met onze 3 melk-vlees-
rassen door kunnen gaan en een principiële verandering, zoals de invoer van vlees-
rassen, niet nodig is.

Van groot belang acht de spreker het dat de nuance-verschillen tussen de vccslagen
cn zelfs binnen de veeslagen (van ganser harte akkoord. Ref.) behouden blijven.
Hij schrijft: „Ik zou niet graag zien, dat men in Noord-Holland overging van de
„melk"-dieren op dieren met een minder hoge melkopbrengst maar met meer geschikt-
heid voor de vleesproduktie. Maar ook ten aanzien van het MRIJ-veeslag zou ik de
opmerking willen maken, dat men bij de fokkerij hiervan uiteraard aandacht moet
blijven schenken aan een goede hoeveelheid melk, maar dat men dan daarnaast
vooral ook dient te letten op de produktie van vlees.

Het is dwaasheid om een koe te gaan fokken, die gezien haar exterieur een grote
hoeveelheid vet zal aanzetten. Dit zeg ik met nadruk, omdat het nog altijd niet tot
alle MRIJ-fokkers schijnt te zijn doorgedrongen. Wij hebben geen behoefte aan koeien
met een grote voorborst, doch wij moeten hebben koeien met een sterk bespierde rug
en een sterk bespierd en goed uitgebouwd achterstel, want daar zitten de delen aan,
die wij wensen."

Breeding difficulties in dairy cattle. Corn. Univ. Agric. Expt. Stat., Ithaca, New York,
Bull. 924, 1957; 40 pp. (Northeast regional publ. no. 32).

Steriliteit, resp. verminderde fertiliteit van rundvee is in de Verenigde Staten een
probleem van de eerste orde. De schade die de veehouders jaarlijks lijden loopt in de
miljoenen.

Ondanks het feit, dat cr grote vooruitgang in deze is geboekt, heeft het probleem niet
aan betekenis ingeboet.

In 1948 werd besloten de onderzoekingen dienaan.gaande te coördineren.
Een grootscheeps project werd opgezet, waarbij de instituten annex laboratoria van
een tiental staten met in totaal circa 60 volambtclijke onderzoekers werden betrokken.
De onderzoekingen, die tot 1957 zijn verricht, zijn in 170 publicaties verslagen.
In het onderhavige bulletin worden vijf onderwerpen behandeld:
1. Faults of management door S. A. A s d e 11,

Genetic aspects door K. O. P f a u,
3. Pathology door V. J. Y a t e s c.s.,
1. Physiology door S. A. A s d e 11 c.s.,
5. Nutrition and fertility door R. W. B r a 11 o w.

Volgens A s d e 11 dient een deel van dc factoren, die de voortplantingspotentie on-
gunsdg beïnvloeden, te worden toegeschreven aan beleidsfouten.
Vastgesteld kon worden:

1. dat de oestrus, speciaal tegen het einde van de winter, niet wordt opgemerkt;

2. dat de dieren te spoedig na dc partus worden geinseminerd, resp. gedekt (21%
binnen 60 dagen postpartum; 37% binnen 70 dagen p.p.). Gebleken is, dat het
drachtigheidspercentage het hoogst was als een „sexual rest period" van 70—90
dagen werd aangehouden;

3. dat de gegevens m.b.t. het voortplantlngsgebeuren niet consciëntieus worden ge-
registreerd ;

4. dat vibriosis in de hand wordt gewerkt door een onoordeelkundige keuze van de
stier;

5. dat er geen regelmatig graviditcitsonderzoek plaats vindt, waardoor het voorkomt,
dat drachtige runderen wegens steriliteit aan het abattoir worden aangeboden;

6. dat de veehouder veelal te laat diergeneeskundig advies vraagt, wanneer zich
voortplantingsstoornissen voordoen.

N\'olgcns Pfau bestaat er geen verschil \\an mening over het feit, dat genetische en
milieufactoren invloed uitoefenen op de voortplantingspotentie van het rund.
Over de mate, waarin het genotype in dit opzicht een rol speelt, bestaat echter een
grote onzekerheid, welke kan worden verklaard uit:

2. het onnoemelijk grote aantal inwendige en uitwendige invloeden, die op het voort-
plantingsproces worden uitgeoefend;

\'i. het onvermogen van dc onderzoeker om genetische en milieu-invloeden te schei-
den, en om de interactie hiertussen te bepalen.
M.b.t. letale genen en andere recessive genen, die absolute steriliteit, of een tijdelijke
doch te corrigeren steriliteit veroorzaken, is een verdeling van de invloeden in die,
welk resp. aan het genotype en aan het milieu moeten worden toegeschreven, met
weinig moeilijkheden uit te voeren, en kunnen betrouwbare resultaten worden ver-
wacht.

Geheel anders is het gesteld met de genetische aspecten van de verminderde voort-
plantingspotentie van het vrouwelijk rundvee. Ofschoon een verdeling in genetische
en milieu-invloeden welhaast onmogelijk is i.v.m. de veelheid van allerlei mogelijke
interacties en dominante invloeden, heeft de problematiek in deze niettemin niet
zozeer betrekking op de genetica als zodanig, doch veeleer op de methodiek van het
onderzoek, d.w.z. de benadering van het vraagstuk, de uitwerking van de gegevens
en de interpretatie van de uitkomsten.

Hoewel de analytische methoden doelmatig kunnen worden geacht, heeft .geen enkele
methode geleid tot een model, waarin het voortplantingsproces in al zijn fasen past.
Evenmin heeft men tot dusverre een index voor de fertiliteitsstatus kunnen bepalen,
die algemene geldigheid heeft, en andere indices integreert.

Experimenteel onderzoek stuit op grote moeilijkheden inzake het te kiezen proefdier-
materiaal en de hoge kosten, die aan een dergelijk onderzoek zijn verbonden.
Het gevolg van een en ander is, dat men onderzoek moet verrichten met behulp van
populaties, die voor het specifieke doel van het onderzoek ongeschikt kunnen worden
geacht.

Dit betekent, dat de verzamelde gegevens over de voortplantingscyclus uitmunten door
onvolledigheid, en dat om deze reden het analytisch onderzoek dikwijls moet worden
aangepast aan de beschikbare gegevens in plaats van dat men een uitgewerkte pro-
bleemstelling kan toetsen aan volledig materiaal.

Uit de vrij uitvoerige opsomming van de resultaten van analytische onderzoekingen
vermelden wij:

1. dat het volgens onderzoekers van Connecticut gewenst lijkt, om bij dit soort
onderzoekingen als uiterste grens de leeftijd len tijde van de derde partus te kiezen,
aangezien in dat geval de meest gunstige situatie voor genetische expressie zou
bestaan, terwijl de complicerende invloed van het milieu in dat geval tot een
minimum beperkt zou blijven (welke redenering zeer waarschijnlijk niet geldt
voor Nederlandse omstandigheden);

2. dat de heritability en de repeatability van het efficiëntiegetal voor verschillende
proefkuddes zeer lage waarden (tot nu! en bijna nul) blijkt aan te nemen; (het-
geen geen verwondering vermag te verwekken, als men zich realiseert, wat het
efficiëntiegetal per definitie wil zeggen) ;

3. dat de tussenkalftijd (merkwaardigerwijze) negatief gecorreleerd blijkt met het
efficiëntiegetal.

Volgens A s d e 1 1 c.s. staat een belangrijk gedeelte van voortplantingsstoornissen in
direct verband met een onevenwichtige hormoonbalans. Onderzoekingen verricht over
de oestrogenen spiegel in het bloed van het rund mislukten, omdat de toegepaste
methodieken niet voldeden.

Het meten van de excretie van 17-ketosteroiden in de urine bij het rund liep op niets
uit. Onderzoekers van New Jersey betwijfelen of er een aantoonbaar niveau van 17-
ketosteroiden in het bloed bestaat.

T.a.v. een onderzoek over embryonale sterfte zij vermeld, dat het is gebleken, dat in-
dien goed bevruchtende stieren worden gebruikt de verliezen alleen worden veroor-

zaakt door vroege embryonale sterfte, doch dat indien matig bevruchtende stieren
worden gebruikt, de verliezen mede worden veroorzaakt door een onvermogen dc ova
te bevruchten.

De auteurs zijn van mening, dat de periode van 16 tot 25 dagen na de inseminatie
(dekking, dus korte tijd voordat de implantatie plaats vindt, die tussen 3ü en 35
dagen zou geschieden), als een zeer kritieke periode dient te worden beschouwd i.v.m.
embryonale sterfte.

Hansel wijst nogmaals uitvoerig op de enorme betekenis van het feit, het ovulatie-
tijdstip op eenvoudige wijze te kunnen controleren.
T.a.v. het optreden van rctentio secundinarum wordt vermeld:

1. dat het optreden van r.s. in verband zou staan met een te korte of te lange gravi-
diteitsduur;

5. dat de voortplantingspotentie na het optreden van r.s. ongunstig zou worden be-
ïnvloed.

T.a.v. de invloed van de voeding op de voortplantingpotentie vermeldt B r a 11 o n
verschillende onderzoekingen: 1. over de invloed van spore-elementen (zonder opgave
van cijfers), 2. over de invloed van verschillende voederniveaux bij jonge stieren,
vaarzen en melkkoeien en 3. over de invloed van de eiwitkwaliteit van het rantsoen bij
jonge stieren.

Geconcludeerd wordt, dat er geen reden is om aan te nemen, dat een hoog of een laag
voedingsniveau gedurende de opfokperiode de geslachtsklieren ernstig ten ongunste
zou beïnvloeden.

Niettemin zou de leeftijd, waarop de eerste oestrus plaats vindt en de spermaproduktie
begint, nadelig worden beïnvloed door een laag voedingsniveau en een tekort aan
nutriënten.

Tenslotte zij vermeld, dat een uitvoerige literatuurlijst de tekst besluit.
Het zou de waarde van het bulletin aanzienlijk te goede zijn gekomen, wanneer de
verschillende auteurs in hun artikel naar de literatuurlijst zouden hebben verwezen.
Voor de details worden de belanghebbenden naar het origineel verwezen.

H a f e z, E. S. E.: Techniques of collection and transplantation of ova in farm ani-
mals. J.A.V.M.A., 133, 506, (1958).

De schrijver verwacht dat het transplanteren van bevruchte ova van vrouwelijke
donors met superovulatie op vrouwelijke dieren van mindere kwaliteit in de toekomst
een praktische, algemene toegepaste, procedure zal worden.

Van een koe of een ooi kan men door gonadotropc hormonen toe te dienen 50 tot 60
ova per oestrus verkrijgen. Er zijn hiervoor verschillende technische mogelijkheden.
De bevruchte ova kunnen niet alleen na slachting worden verzameld maar ook in vivo.
Dit is mogelijk door hysterotomie van uit de flank, maar ook door met een daarvoor
geconstrueerd apparaat op de 6e dag na de bronst de uterus uit te spoelen. Door
microscopische controle kan de regelmatigheid van de deling gecontroleerd worden.
Het is mogelijk deze ova in daarvoor geschikte vloeistoffen (bij het rund homoloog
bloedserum) te bewaren.

Bij het konijn kunnen deze enkele dagen gekoeld bewaard worden, zodat ova van
Amerikaanse konijnen in Engeland met succes gcïnplanteerd zijn. Het is ook mogelijk
ova van andere diersoorten in de uteri van levende konijnen te verzenden, wat o.a.
met schapen ova is uitgevoerd.

Implantatie geschiedt met een steriele pipet. Door een laparotomie in de flank worden
de ova in het oviduct gebracht.

Bij de ontvanger moet de oestrische cyclus in hetzelfde stadium zijn als bij de donor.
Dit kan door hormoonbehandeling geregeld worden.

Voordelen van deze methode kunnen zijn: mogelijkheid voor sneller verbetering van
de veestapel en de gelegenheid om van dieren te fokken, die zelf niet kunnen baren.
Het is zelfs mogelijk door hormoonbehandeling het kalf van een maand oud tot ovu-
latie te brengen.

Voor een praktische toepassing is vooral verdere studie van de techniek van de
synchronisatie van de ovulatie en van de antibioticumbchandeling ter voorkoming van
pyometra door de transplantatie gewenst.

S ö g n e n, E. en F i 1 s e t h, D.: Det optimale tidspunkt for insemination etter kal-
ving. Nord. MedVet., 10, 331, (1958).

Schr. vermelden hun waarnemingen omtrent het optimale tijdstip voor inseminatie bij
3091 „rödkoller" (Noors runderras. Ref.).

Hierbij bleek dat inseminatie in de periode van 60—130 dagen post partum gemid-
deld de hoogste drachtigheid gaf, vergeleken bij de perioden, liggende vóór 60 en die
na 130 dagen post partum. Een verkregen drachtigheid binnen de eerstgenoemde pe-
riode is ook economisch het gunstigst, daar zij de grootste melkproduktie ten gevolge
heeft.

Uit een weergegeven diagram blijkt dat 37% der inseminaties in de praktijk worden
verricht in de periode vóór 60 dagen post partum (de meeste hiervan 45—55 dagen
post partum) en dat 56% der inseminaties gedurende de periode van 60—130 dagen
post partum worden uitgevoerd.

1. bedrijfseconomische factoren, b.v. variatie in de melkprijs, rationele exploitatie
van het bedrijf (voer, werkkrachten, enz. ), de wenselijkheid de koeien in een
bepaald jaargetijde te laten afkalven;

2. vele koeien worden in de stalperiode slechts één of twee malen tochtig, vlak na
het afkalven;

Schr. concluderen dat geen inseminaties behoren te worden verricht vóór 50—60
dagen post partum.

J O u b e r t, D. M. and Hammond, John: A Crossbreeding experiment with
cattle with special reference to the maternal effect in South Devon - Dexter Crosses.
]. agric. Sei., 51, 325, 1958.

In verband met de toekomst van de eitransplantatie werd de speciale invloed van
het moederdier onderzocht bij kruisingen van runderen die vele in grootte verschillen.
In deze proef werden reciproke kruisingen uitgevoerd tussen de grote South Devon
en de kleine Dexter.
Bij deze proeven bleek het volgende:

a. het gemiddelde geboortegewicht van zuivere South Devon kalveren was 100.3
± 1.47 pounds; dat van Dexters 52.3 pounds;

b. de drachtigheidsduur van raszuivere South Devonkalveren bedroeg 287.0 ± 0.42
dagen; die van zuivere Dexters 287.2 dagen;

c. het verschil in gewicht tussen South Devon stieren en Dexter koeien beliep tot
1486 pounds; dat tussen Dexter stieren en South Devon koeien 496 pounds;

d. de South Devon koeien die moeders waren van gekruiste kalveren droegen ge-
middeld 290.3 dagen; de Dextcrkocien met gekruiste kalveren 278 dagen;

e. de kalveren van Devon koeien x Dexter stieren wogen bij de geboorte gemiddeld
73,4 Ib.; di van Dexter koeien x Devon stieren 59,1 Ib.;

f. de verschillen in geboortgewichten tussen de reciproke kruisingsprodukten namen
nog toe tot de 7e maand, daarna verminderden zij.

Ed. F. X. G a s s n c r, Colorado State University.
(Pergarnon Press, London 1958, pp 273)

In het noord-oosten en het westen van dc Verenigde Staten zijn de onderzoekers,
die werkzaam zijn op het gebied van de voortplanting bij rundvee, via het instituut,
laboratorium of proefstation waar zij aan zijn verbonden, verenigd in de zg. Technical
.Advisory Committees (T.A.C.), die jaarlijks bijeenkomen.

Deze vergaderingen geven de leden en genodigden de gelegenheid mededelingen te
doen over lopende onderzoekingen, deze onderzoekingen aan critische beschouwingen
te onderwerpen en suggesties t.a.\\-. het verdere verloop van een onderzoek naar voren
te brengen.

De T.A.C.\'s zijn opgericht in het kader van de Research and Marketing Act (1946).
Dc T..A.C.\'s houden zich bezig met verschillende projecten, die nauwkeurig zijn om-
schreven.

Sedert 1953 wordt bovendien om het jaar een nationaal symposium, getiteld „Repro-
duction and Infertility" georganiseerd.

Hier ontmoeten de onderzoekers en specialisten — actief werkzaam op dit, zowel de
humaan-medische als de medisch-vcterinaire sector, bestrijkende terrein van onder-
zoek — elkaar, waardoor vruchtbare besprekingen over de vele en complexe pro-
blemen mogelijk zijn.

Een ander minstens zo belangrijk facet van deze symposia is, dat men deze bijeen-
komsten als een middel beschouwt om geïnteresseerde gespecialiseerde onderzoekers
in de gelegenheid te stellen, kennis tc nemen van de jongste resultaten van onderzoek,
die anders slechts bekend zouden zijn in een kleine kring van specialisten.
Het eerste symposium werd in lowa in 1953 gehouden (Female Reproduction in
Farm .Animals, Iowa State Coll. J. Sci., 28, no. 1, 1953-4). Het tweede symposium
vond in 1955 plaats aan de Michigan State University tijdens de viering van het
honderdjarig bestaan van de universiteit (Reproduction and Infertility, Michi,gan
State University Centennial Symposium 1955).

De Colorado State University trad als gastvrouw op voor het derde symposium, dat
van 1—4 juli 1957 plaats vond.

Dat deze symposia aan een grote behoefte voldoen, blijkt wel uit de enorme belang-
stelling welke voor dit symposium bestond. De bijna 200 deelnemers waren afkomstig
uit 38 staten van de V.S. en uit 8 andere nades. Men heeft zich uitzonderlijk veel
moeite gegeven behalve de voordrachten, tevens dc volledige discussies vast te leggen.
De voordrachten bevatten een schat van .gegevens over de jongste resultaten van di-
verse onderzoekingen op het gebied van dc voortplanting bij mens en dier. Daardoor
verschaft dit boek de veterinaire onderzoekers niet slechts een interessant overzicht
over de huidige problemen, zoals deze zich aan hen voordoen, doch bovendien ver-
strekt het informatie aan medici en biologen over dc stand van door merendeels vctr-
rinairen uitgevoerde onderzoekingen, hetgeen voor vergelijkend onderzoek van veel
waarde kan zijn.

Men kan Prof. Dr. F. X. G a s s n c r en zijn medewerkers Jensen en Hill zeer
erkentelijk zijn voor de wijze, waarop zij dc voordrachten en de discussies voor be-
langhebbenden toegankelijk hebben gemaakt.
De volgende onderwerpen werden behandeld:

I. Diseases of reproduction in male and female: 1. New aspects of vibriosis in sheep
(Miller c.s.); 2. New aspects of vibriosis in cattle (McEntee); 3. Catarrhal
vaginitis of catde (McKercher c.s.) ; 4. Epididymitis in rams (M c G o w a n) ;
5. Neoplasms of the genitalia of the bovine (Anderson c.s.).

II. Ovarian physiology: 6. Recent studies on the mechanism of ovulation in the
cow (Hansel c.s.); 7. .A cytological study of the maturation process of the ovum

of the ewe during normal and induced ovulation (Berry c.s.); 8. Relation of the
nervous system to implantation (N a 1 b a n d o v c.s.) ; 9. Cytological changes in the
bovine corpus luteum during early pregnancy (Foley c.s.); 10. Ovarian function,
blood biochemistry and reproductive performance of repeat-breeder cows (M c W a d e
C.S.).

III. Steriod Physiology and Therapy: 11. Biosynthesis of steriod hormones (Sa-
muel s) ; 12. The maintenance of human pregnancy with progestational compounds
; R e i f e n s t e i n) ; 13. Estrogen determination in blood and body fluids of cattle
I B i t m a n c.s.) ; 14. Estrogenic steroids in Swine pregnancy urine (Bredeck c.s.).
I\\\'. General problems of reproduction: 1.5. Controlled estrus in cattle (D o n k e r
c.s.); 16. Problems of infertility in the dairy herd (Hinze); 17. Low-level anti-
biotic infusions in bovine „repeat breeders" (Sacchi c.s.); 18. The present status
of therapy in animal infertility (Hill); 19. Classification of male hypogonadism
I\'N o w a k o w s k i).

^^ Semen metabolism and A.I.: 20. Isotopic studies of semen metabolism (F 1 i p s e).
Dit voor belanghebbenden waardevolle boekwerk is voor slechts ƒ 23,80 verkrijgbaar.

In dit verslag is naast de gebruikelijke financiële en personeelsgegevens een voor een
dierenarts interessant hoofdstuk opgenomen getiteld: De greep van de industrie op de
landbouw. Hierin wordt gewezen op gevaren die naar het oordeel van Dr. Grashui"
aan deze „greep" verbonden kunnen zijn. Dit geschiedt bij de behandeling van dc
\\ olgende punten.

2. Het gebruik van antibiotica in het veevoeder en voor conservering van levens-
middelen.

i. Het gebruik van kleurstoffen in levensmiddelen. Naftalineverbindingen als nieel-
verbeteringsmiddel en als conserveermiddel.

7. Nitraten, nitrieten en sulfieten als conserveringsmiddelen en als kleurverbcterings-
middelen.

Een ieder die belangstelling heeft voor vraagstukken verband houdende met het bio-
logisch evenwicht in de natuur vindt hierin interessante gegevens.

Bij de exterieurkeuring voor het „Fries Veetelers Genootschap" in Zuid-Afrika zullen
voortaan voor de voor- en achterbenen afzonderlijke letters worden gegeven.
Men is hiertoe gekomen wegens een thans niet zelden voorkomende, tamelijk uitge-
sproken frans-stand, die uiteraard zeer wel gepaard kan gaan met goede achterbenen.
Maakte men zich omstreeks 1949 in Zuid-Afrika vooral nog wel eens zorgen over de
tc lichte onderkaken, ditmaal staat dc zojuist genoemde franse-stand meer dan eens
in de belangstelling. Daarnaast ondervindt men zo nu en dan ook bezwaren van
kleine en/of smalle klauwen.

Een 7-jarige koe had in februari 1958 het laatst gekalfd en werd sindsdien
niet weer tochtig gezien. Op 27 februari 1959 werd collega T. v. d. L a a n,
te Dokkum geconsulteerd wegens de grote buikomvang van het dier (zt
4 meter). Bij rectaal onderzoek bleek de rechter uterushoorn over te gaan
in een zeer grote tumor.

Zeer oedemateuze tumor met een gewicht van ± 230 kg in de buikholte,
toch was het dier nog een zeer goede slachtkoe (collega J. J. F e d d e m a,
hfd. vlkd. Dokkum).\'

De foto laat de uterus zien, liggend op een vel papier boven op de tumor-
massa en met de rechter hoorn ermede verbonden.

The picture shows the uterus, lying upon a piece of paper on top of the
mass of the tumor (weight ± 230 kg) and connected with it through the
right uterus horn.

GEZONDHEIDSDIENST VOOR POSTDUIVEN.
Jaarverslag I november 1957 t.m. 31 oktober 1958

In de periode van 1 november 1957 t.m. 31 oktober 1958 werden 3456 levende duiven
ter behandeling aangeboden. Hiervan waren 1522 vogels, dus 44%, met Trichomonas
hepatica (geelparasieten) besmet. Het aantal dieren, hetwelk 1 ij d e n d e was aan
trichomoniasis (\'tgeel) van mond, keel, slokdarm en navelstreek was aan-
zienlijk kleiner en bedroeg 128 stuks. Trichomoniasis is een ziekte, die vooral aan de
broedperiode gebonden is. Zij komt bij nestduiven van twee tot vier weken zeer veel
voor. Daar de eigenaar deze in den regel doodt, werden ze niet vaak gezien.
De ziekte kenmerkt zich door het optreden van necrotiserende ontstekingen in ver-
schillende organen en weefsels. Overal kunnen zich de typisch witgele necrotisehe
haarden ontwikkelen. Inwendige trichomoniasis, dus trichomoniasis van de lever,
het hart, de longen enz. kan echter door klinisch onderzoek niet met zekerheid worden
vastgesteld. Slechts achtmaal werden in de ontlasting darmtrichomonaden aange-
toond.

Door middel van agglutinatiereactie werden 1321 bloedmonsters op paratyfus onder-
zocht. In 491 gevallen, dat is 14.2% van het totaal aantal ter behandeling aange-
boden duiven, kon op deze wijze paratyfus worden vastgesteld. Bloedonderzoek
geschiedt alleen wanneer de klinische verschijnselen (dunne ontlasting, dikke ge-
wrichten, hangende vleugels, kreupelheid, evenwichtsstoornissen) daar aanleiding toe
geven. In alle andere gevallen heeft bloedonderzoek geen zin en kan zelfs aanleiding
geven tot het trekken van foutieve conclusies. Meermalen werd ook de paratyfus-
bacil (Salmonella typhi-murium) uit gewrichtsvocht en ontlasting gekweekt. Een en-
kele maal werden eieren toegezonden; door bacteriologisch onderzoek konden geen
paratyfusbacillen worden aangetoond.

Paratyfus is een van de meest voorkomende en meest gevreesde ziekten. Gewrichts-
paratyfus en paratyfeuze darmaandoeningen kwamen het meeste voor. Paratyfus van
de hersenen en het evenwichtsogaan werd slechts in een zevental gevallen waarge-
nomen. Het dier kan dan veelal niet meer staan, wentelt over dc rug en heeft het
evenwicht geheel verloren. Herstel is vrijwel uitgesloten. Ook de bekende draaihals-
ziekte is meestal het gevolg van een paratyfus-infectie.

Evenals paratyfus komt ook ornithosis bij duiven zeer veel voor. Het oorzakelijke
virus wordt via de urinewegen en het neusslijmvlies uitgescheiden. Ook een uitscheiding
via de ogen wordt zeer wel mogelijk geacht. Faeces, neusslijm en oogvocht kunnen
aus de smetstof bevatten. Het virus is bestand tegen indrogen en kan in gedroogde
toestand maandenlang infectieus blijven. De infectie wordt in den regel veroorzaakt
door het inademen of door opname met het voedsel van virushoudend stof. Daarnaast
speelt de infectie door direct contact een grote rol. Het spreekt vanzelf dat de ziekte
op deze wijze een zeer besmettelijk karakter krijgt. De smetstof is in ons land zeer
verbreid.

Door middel van de complementbindingsreactie werden 1220 bloedmonsters op orni-
thosis onderzocht. In 616 gevallen, dat is 17.8% van het totaal aantal ter behandeling
aangeboden duiven, kon deze ziekte worden vastgesteld. Vooral in de tweede helft
van het jaar werden zeer veel ornithosis-gevallen gezien en kwamen zij vrijwel dage-
lijks op onze kliniek. Zijn de aanwijzingen voor het bloedonderzoek op paratyfus in
den regel vrij scherp, bij ornithosis is dat dikwijls niet het geval, ja kunnen deze aan-
wijzingen vrijwel geheel ontbreken. Reutelen en natte ogen zijn typische ornithosis-
verschijnselen. Vaak zijn de symptomen echter uiterst vaag.

In 62 gevallen (dit aantal is belangrijk groter dan voorgaande jaren) werd pokken
en difterie vastgesteld. Veelal had deze ziekte een goedaardig verloop, doch soms
vertoonde zij cen zeer ernstig karakter, waarbij de oogleden, bekranden en de om-
geving van de neusdoppen geheel met pokken waren bezet en in de bek dikke gele

beslagen voorkwamen, die vaak tot hele proppen waren uitgegroeid. Ook kan als
gevolg van de ziekte het hoornen gedeelte van boven- en ondersnavel loslaten. Hel
is dus een ziekte die heel goed slachtoffers kan maken.

Pokken en difterie bij duiven komt het gehele jaar voor, maar de echte pokkentijd is
toch wel het najaar. De meeste gevallen werden in september en oktober gezien. De
ziekte kan door allerlei insecten, vooral muggen, worden overgebracht.
Eenmaal geënte dieren zijn levenslang onvatbaar. Wanneer daarna jaarlijks de jonge
duiven vóór het vliegseizoen — juist in het vliegseizoen is de kans op besmetting
het grootst — geënt worden, kan men deze gevreesde ziekte van het hok houden.
In dc ontlasdng van 772 duiven, dat is 22.3%, werden coccidienoöcysten aange-
troffen. Wanneer men systematisch dc ondasting van duiven onderzoekt op de aan-
wezigheid van coccidienoöcysten, dan treft het steeds dat zoveel klinisch gezonde
duiven coccidien in hun darmen herbergen. Deze dieren zijn besmet met coccidien,
doch zijn daarom nog niet 1 ij d e n d e aan coccidiose. Zij ondervinden zelf dus
geen merkbare schade van deze parasieten. Voor hun omgeving, in het bijzonder
voor de jongere duiven, leveren zij echter als infectiebron een groot gevaar op.
Karakteristiek is namelijk voor de coccidiosis, dat zij vooral de jonge dieren aantast.
\\"aak zijn jonge duiven van nauwelijks enige weken oud reeds zeer sterk met coccidien
besmet.

De grote bron der besmetdng is gelegen in de faeces. De verse uitwerpselen zijn niet
infectieus, wel uitwerpselen die 3 ä 4 dagen oud zijn. In verse ondasting zijn dc
coccidienoöcysten nog niet rijp, dus nog niet .gevaarlijk voor andere duiven, in ont-
lasting welke 3 ä 4 dagen oud is hebben de oöcysten veranderingen ondergaan, waar-
door ze wel infectieus zijn geworden. Bij het heersen van coccidiosis is het dus een
allereerste vereiste dc uitwerpselen iedere dag zorgvuldig tc verwijderen, waardoor
dus de dieren zoveel mogelijk de gelegenheid ontnomen wordt rijpee oöcysten op te
nemen.

84 duiven hadden in hun ontlasting spoelwormeieren en waren dus met spoel-
wormen (Ascaridia columbae) behept. Bij een groot aantal wormen kan het ge-
hele darmkanaal volledig verstopt zijn. Sterke besmetdng met deze darmparasieten
kan dan ook de dood ten gevolge hebben. Tienmaal was bij sectie dc gehele darm
met spoelwormen gevuld en baarde het .slechts verwondering dat de dieren niet eerder
ten gronde waren gegaan.

In de ontlasting van 158 duiven werden haarwormcieren gevonden. In het overgrote
deel van deze gevallen werden geen ziekteverschijnselen waargenomen. .Alleen bij
sterke besmetdng veroorzaken haarwormen een chronische darmontsteking. De
dieren geraken uit conditie, zijn lusteloos, vertonen bloedarmoede, hebben vermin-
derde eetlust en vermageren. Toch is overdreven angst voor „h a a r w o r m" (Capil-
laria columbae) ongegrond. Slechts in een twaalftal gevallen kon met zekerheid haar-
wormbesmetting als doodsoorzaak worden aangenomen. De bestrijding is uiterst moei-
lijk. Ook dc toepassing van de nieuwere wormmiddelen heeft nog geen afdoend succes
gebracht.

Zeer gevreesde darmparasieten zijn Echinoparyphium paraulum en Echinoparyphium
recurvatum. Beide behoren tot de grote groep van de Trematoden of zuigwonncn en
zijn zeer nauw verwant met het bekende leverbotje, dat vaak bij runderen en schapen
voorkomt. In 20 gevallen kon hun aanwezigheid worden vastgesteld. .Alle Trema-
toden of zuigwormen heben voor hun verdere ontwikkeling een tussengastheer nodig
en het zijn in dit .geval slakjes welke als zodani,g fungeren. In verschillende laag-
gelc.gen gedeelten van ons land (dc omgeving van dc Loosdrechtse plassen, het Friese
merengebied e.a.) is een groot percentage der aanwezige slakjes Limnaeus, Planorbis,
Vivipara. Physa, Stagnicola) met bepaalde ontwikkelingstussenvormen van dc para-
siet besmet en door het eten van dergelijke besmette slakjes kan de duif zich dus
met deze wormsoort infecteren. De parasiet veroorzaakt een zeer heftige darm-
ontsteking. De ontlasting is dun en vaak met bloed gemengd. Het ziektebeeld gelijkt
op darmparatyfus, doch is ernsdger. .Als het aantal parasieten groot is, gaat het dier
ten gronde. Van het merendeel der eigenaren werd bericht ontvangen dat rccds ver-

schillende vogels waren gestorven. Evenals \\oorgaandc jaren waren wederom alle
waargenomen gevallen afkomstig uit de westhelft van ons land.

\\\'ijfraaal werden duiven aangeboden, welke met lintwormen waren besmet. Vier-
maal werd Aporina delafondia aangetroffen, eenmaal Hymenolepis columbae. Aporina
delafondia kan een lengte bereiken van ± 25 cm., Hymenolepis columbae is aanmer-
kelijk kleiner (lengte ± 5 cm.). Ernstige ziekteverschijnselen werden nimmer gezien.
De tussengastheer van deze lintwormen is niet met zekerheid bekend, doch men neemt
aan dat wederom slakjes als zodanig fungeren.

Onbevredigend blijft het vrij grote aantal duiven, waarbij een darmontsteking wordt
vastgesteld, doch geen ziekte-oorzaak kan worden aangetoond. Ook het grote aantal
secties van duiven met darmontsteking, waarbij geen pathogene micro-organismen
worden gevonden, schenkt geen voldoening. Darmaandoeningen bij jonge duiven
komen zeer veel voor. Zeer waarschijnlijk moeten deze voor een groot deel als defi-
ciëntic-ziekten worden aangemerkt.

In 13 gevallen werd veeruitval waargenomen, veroorzaakt door vedermij ten.
Deze mijten (Cnemidocoptes laevis) leven rondom de basis van de veerschachten,
verborgen in de veerfollikels. Door de irritatie heeft een versterkte vorming en af-
stoting van epitheel plaats, benevens een geringe uittreding van sereus vocht, dat
het afgestoten epitheel doet samenkoeken tegen de veerschacht. De veren van de
aangetaste follikels vallen gemakkelijk uit en een plaatselijke kaalheid is het gevolg.
Meerdere malen konden Syringophilus bipectinatus en Falculifer rostratus, beide mijt-
soorten, als oorzaak van vecrziekten worden aangetoond. Falculifer rostratus zetelt
uitsluitend op de grote slagpennen en wel onmiddellijk tegen de schacht en tussen de
baarden, terwijl Syringophilus bipectinatus in de spoel leeft en het afbreken van de
veertjes ten gevolge kan hebben. Een enkele maal werden huidparasieten toegezonden,
welke als Ar gas reflexus konden worden gedetermineerd. Deze teek verstopt zich
overdag in kieren en spleten en bezoekt \'s nachts zijn gastheer. Zij zuigen bloed en
kunnen het de duiven zeer lastig maken. Nu en dan werden de bekende perforaties
in de baarden van de slag- en staartpennen waargenomen veroorzaakt door luizen.
In 17 gevallen kon geen parasitaire oorzaakt worden vastgesteld. Slechte veer-
ontwikkeling en bloedpennen moeten zeer waarschijnlijk als deficiëntie-ziekten worden
aangemerkt.

In 31 gevallen werden duiven aangeboden met oog aandoeningen. Het waren
veelal ernstige ontstekingen van de conjunctiva, welke vaak een chronisch karakter
hadden en meermalen weinig neiging tot genezing vertoonden. Enige malen kwamen
ook duiven met ooraandoeningen in behandeling.

Zestienmaal mocht het ons gelukken tijdens het leven t r a u m a t i s c h e g a st r i t i s
vast te stellen. Door röntgenologisch onderzoek werd zevenmaal een spijker, vijfmaal
een stukje ijzerdraad, eenmaal twee spijkers, eenmaal drie stukjes ijzerdraad en twee-
maal drie spijkers in dc wand van de spiermaag of reeds daarbuiten aangetroffen.
Geen enkele maal werd door operatief ingrijpen volledig herstel verkregen. In den
regel ontstond na enige dagen een spiermaagfistcl, waardoor herstel was uitgesloten
of ging de vogel aan buikvliesontsteking ten gronde.

Duiven met traumatische gastritis zitten in elkaar, vermageren sterk en hebben on-
verteerde graandclen in de ontlasting (onvoldoend functionneren van de spiermaag).
Traumatische gastritis werd het meest waargenomen in maart en april. Na het kop-
pelen en tijdens de ncstbouw zijn de vogels zeer actief, slepen dikwijls van alles naar
dc nestpan en kunnen in hun opgewondenheid soms scherpe voorwerpen doorslikken.
Driemaal werden duiven met gesprongen luchtzakken aangeboden.

In totaal werden 243 operatics verricht. Het waren veelal grote verwondingen
van huid en krop, welke door hechting tot genezing werden gebracht. Het is ver-
wonderlijk hoe vlug daarna herstel tot stand komt. Ook zeer veel gezwellen, vaak zo
groot als een duivenei, werden langs operatieve weg verwijderd. Meerdere malen
werden ook buikoperaties met succes verricht. Viermaal werd bij een hernia ventralis
door sluiting van de brcukpoort herstel verkregen.

In 80 gevallen werden beenfracturen door het aanleggen van een spalkverband
tot herstel gebracht.

In totaal wreden 476 secties verricht. Bij vrijwel al deze secties werd tevens een
bacteriologisch onderzoek ingesteld — maken van uitstrijkpreparaten, enten van
verschillende voedingsbodems — om eventueel aanwezig pathogene micro-organismen
aan te tonen. De resultaten waren de volgende;

Trichomoniasis van mond, keel, slokdarm en omgeving (25), inwendige trichomo-
niasis,in het merendeel van dc gevallen van de lever, minder van hart, longen, pan-
creas, milt, nieren (41), trichomoniasis van de navel (1), paratyfus, waarbij in een
zevental gevallen ook de paratyfusbacil (Salmonella typhi-murium) uit de hersenen
en het evenwichtsorgaan kon worden gekweekt (51), infectie door Pasteurella multo-
cida na ernstige verwonding door kattenbeet (2), pseudo-tuberculose, kleine haardjes
in de longen (1), cocceninfecties (9), pokken en difterie (4), luchtzakaspergillose

(1), aspergillose van de longen (1), dood veroorzaakt door Echinoparyphium parau-
lum (5), dood veroorzaakt door Echinoparyphium recurvatum (2), gestorven door
sterke besmetting met spoelwormen (10), gestorven door sterke besmetting met haar-
wormen (12), leucosis (18), leverontstekingen, geen trichomoniasis (8), levercirrhose

(2), enorm vergrote lever met zeer hefdge galstuwing, galgangen in lever zeer ver-
wijd, beide afvoergangen sterk vernauwd (2), nierontstekingen, geen trichomoniasis
(9), buikvliesontsteking (12), buikwaterzucht, al of niet gepaard gaande met stu-
wingslever (7), jicht, uraatbeslagen op hart, lever, nieren en buikvlies (7), trauma-
tische gastritis, spijkers, stukjes ijzerdraad (18), necroüsch proces in de slokdarm

(1), ontsteking van de slokdarm (1), duivenei-grote divertikel van de spiermaag (1),
dilatatie van de spiermaag (1), darmontstekingen, waarbij geen pathogene micro-
organismen werden aangetoond (59), ulcera in de darm (3), concermenten in de
darm (1), stenen in de darm (1), darm overvuld met scherp zand (1), darmdilatatic

(2), darmperforatie (1), haemorrhagische diathese van de darm (1), orgaanrupturen,
in het merendeel van de gevallen van de milt en inwendige verbloedin,gen (11), hart-
aandoeningen, myocarditis, pericarditis, endocarditis, geen trichomoniasis (31), lucht-
zakaandoeningen (4), longaandoeningen, geen trichomoniasis (8), longbloeding (2),
eileiderontstekingen, al of niet gepaard gaande met fibrineuze concrementen, ei-
concrementenvorming, legnood (15), inwendige gezwellen, goedaardig (8), uitwen-
dige gezwellen, goedaardig (1), kwaadaardige gezwellen, carcinoom van de eierstok

(3), sarcoom in de borstholte (1), sarcomen in de lever (1), sarcomen in lever, darm-
wand en eierstok (1), sarcoom in een der testikels (1), sarcoom in de onderarmstreek
(1), sarcoom nabij de gehooropening (1), uitwendig trauma (4), nek gebroken (1),
fragilitas ossium (2), osteomalacic (2), negatieve secties (71).

Zeventienmaal werd vergiftiging vastgesteld door parathion; eenmaal werd lood-
vergiftiging gevonden. Het onderzoek in dezen werd verricht door de toxicologische
afdeling van het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam, waarvoor wc
haar gaarne onze dank betuigen.

In totaal werden behandeld 3456 duiven en bedroeg het aantal verrichte secties 476.
Percentsgewijze is dit getal voor de verschillende provincies: Utrecht 34.4, Noord-
Holland 17.2, Zuid-Holland 16.8, Noord-Brabant 9.1, Gelderland 8.5, Limburg 6.4,
Overijssel 2.9, Groningen 1.7, Zeeland 1.4, Drente 0.8, Friesland 0.7 en N.O.-poldcr
0.1. Ontvangen werden 2547 brieven. Het aantal uitgegane brieven bedroeg 3083.
223 faecesmonsters werden voor onderzoek aangeboden. Van enkele Provinciale
Gezondheidsdiensten voor Dieren werden bloedmonsters ontvangen voor het onderzoek
op paratyfus en ornithosis. Ook enkele dierenartsen zonden bloedmonsters voor het-
zelfde onderzoek. Meerdere malen werden door medici inlichtingen gevraagd omtrent
het voorkomen van ornithosis bij duiven of werden op hun verzoek de vogels van
duivenhouders onderzocht, omdat bij een der gezinsleden ornithosis was vastgesteld.
De belangstelling van de dierenartsen voor duivenziekten blijft nog steeds stijgende.
Herhaaldelijk werden wij door hen opgebeld of kwamen zij op onze kliniek om dc
nodige inlichtingen te vragen.

Onze collecUe museumpreparaten van zieke lichaamsdelen van duiven breidt zich nog

steeds uit en bestaat thans uit 1 64 stuks. Een derde museumkast is reeds lang meer
dan nodig, doch ruimte om deze te plaatsen is vrijwel niet meer aanwezig. Zowel
voor het onderwijs aan de co-assistenten (oudste jaars studenten in de diergenees-
kunde) als voor de bezoekers aan onze kliniek is deze verzameling van groot belang.
Ook onze collectie foto\'s en röntgenfoto\'s van zieke duiven breidt zich geregeld uit.
Naar buitenuit vervulde het laboratorium van de Gezondheidsdienst zijn taak doordat
zij vertegenwoordigd was op de grote duivententoonstellingen in Sittard, Rotterdam,
Utrecht, Tilburg, Deventer, Groningen en Dordrecht.

Op 28 maart werd voor dc leden van de Rotterdamse Postduivenhouders Bond een
voordracht gehouden over „De meest voorkomende duivenziekten". Zitüng werd
genomen in het forum te Deventer (Oostelijke Kampioenendag), in het forum te
Rotterdam (Rotterdamse Postduivenhouders Bond) en in het forum te Amersfoort
(Amersfoortse Concours Commissie).

Voorts zij nog opgemerkt, dat buitenlandse geleerden, die het Instituut voor Infectie-
ziekten bezoeken, door de Hoogleraar-Directeur, Prof. Dr. Jansen, altijd ook rond-
geleid worden in de Gezondheidsdienst.

Bij de voltooiing van dit jaarverslag is het mij wederom een behoefte U, Hoogleraren
en Docenten van de Faculteit voor Diergeneeskunde, hartelijk te danken voor de ver-
leende medewerking. Met Uw grote ervaring hebt ge mij steeds welwillend terzijde ge-
staan en het is dan ook voor een belangrijk deel aan Uw toedoen te danken, dat
bovengenoemde resultaten werden bereikt.

Wanneer het veulen zich nog in de baarmoeder van dc merrie bevindt, is het door
middel van de navelstreng verbonden met de vruchtvliezen, welke na de geboorte
van het veulen als zg. nageboorte afkomen. Deze vruchtvliczen zijn weer vrij vast
verbonden met de wand van de baarmoeder.

De voeding van het veulen vindt plaats doordat voedingsstoffen en zuurstof uit het
moederlijke bloed in deze verbinding van baarmoederwand met vruchtvliezen (de
zg. placenta) overgaan naar de bloedvaatjes die in de vruchtvliezen lopen en die zich
verenigen tot de navelader, welke door de navelstreng heen loopt en het bloed voert
naar de bloedvaten van het veulen.

Omgekeerd worden afgewerkte stoffen, o.m. koolzuur, uit het lichaam van het veulen
weer via twee navelslagaderen, die door de navelstreng en in de vruchtvliezen lopen,
teruggevoerd naar de placenta, alwaar ze in het moederlijke bloed overgaan. In de
placenta vindt echter geen vermenging van bloed van merrie en veulen plaats; beiden
hebben dus hun eigen bloedsomloop.

Wanneer het veulen geboren wordt, zal de navelstreng in dc meeste gevallen vanzelf
afbreken. Dit gebeurt op een plaats, die van nature al is ingesnoerd en waar de navel-
streng gemakkelijk afscheurt. Deze plaats bevindt zich ongeveer een vin.gcrbrcedte
onder de overgang van de behaarde huid in de kale navelstreng. Bij het vanzelf af-
breken van de navelstreng is de bloeding minimaal. Indien de navelstreng niet vanzelf
afbreekt, kan men het beste even rustig afwachten, omdat het veulen dan nog bloed
met zuurstof er in via de navelader ontvangt vanuit de placenta, hetgeen in sommige
gevallen het leven van het veulen kan redden. Daarna kan men proberen of de navel-
streng af wil breken door de merrie op te laten staan of door het veulen te verleggen.
Gelukt dit niet, dan gaat men pas over tot het afbinden van de navelstreng. Men legt
dan het bandje aan op dezelfde plaats waar de navelstreng van nature zou zijn afge-
broken en knipt de navelstreng cen paar centimeter onder het bandje af. Dit bandje
moet schoon en niet te smal zijn en kan tevoren al in een ontsmettende vloeistof ge-
reed worden gehouden; ook de schaar moet voor het gebruik ontsmet zijn.
Het vanzelf afbreken van de navelstreng is uiteraard altijd beter dan afbinden. Door

hrt afbinden wordt de infecdekans verhoogd, omdat zich veelal bloedstolsels vormen
boven de plaats van afbinding. Hierdoor wordt een uitstekende voedingsbodem voor
allerlei bacteriën gevormd, waardoor soms een ontsteking optreedt, welke een navel-
breuk tot gevolg kan hebben. Niet alleen bij het afbreken, maar vooral bij het af-
knippen, is het in verband met mogelijke infectiekansen nodig de stomp te dompelen
in jodiumdnctuur, een 10% oplossing van kaliumpermanganaat e.d. Bruine teer is
niet zo gewenst vanwege het aankleven van vuil en stro.

Het afbinden geeft gemakkelijk aanleiding tot rotdngsverschijnselen van de navel-
streng en ook tot infecde. De stomp droogt dan dus onvoldoende op. Wanneer het
bandje voldoende stevig is aangebracht en zich geen infectieverschijnselen voordoen
is verwijdering hiervan niet gewenst. Er moet nl. zo weinig mogelijk met de handen
aan de navel worden gekomen, zodat de kans op infecde zo gering mogelijk is. Goed
droog strooisel in de stal is natuurlijk ook bevorderlijk voor het opdrogen van dr
stomp van de navelstreng.

Soms kan de navelstreng, nadat ze afgebroken is, nabloeden; men drukt deze dan en-
kele minuten met schone vingers dicht. Mocht dit, bij uitzondering, niet lukken,
dan moet men het stompje proberen af te binden. Zo mogelijk verzoeke men de
dierenarts dit te doen.

Navelinfectie kan, vooral bij ondeskundig afbinden, optreden. De navelstieng
kan dan ontstoken raken. Men moet een dergelijke ontsteking altijd door de dieren-
arts laten behandelen.

Er kan in de navelstreng weieens een abces (etterzak) ontstaan. Zo\'n abces kan zich

daarmede bovendien een navelbreuk doen ontstaan. Een dergelijke navelbreuk is dan

Ernstiger is nog een binnendringen van bacteriën, die zich via de bloedvaten van het

veulen door het gehele lichaam kunnen verspreiden en ernstige veulenziektc kunnen

Bij veulens kan weieens een zg. 1 e k n a v e 1 optreden. Er loopt dan wanneer het
veulen urineert, ook urine uit de navel. Tijdens het verblijf van het veulen in dc
baarmoeder is er nl. een verbinding tussen de urineblaas van het veulen en de water-
blaas via een buisje dat door de navelstreng heen loopt. Bij het afbreken van de navel-
streng bij de geboorte trekt dit buisje, evenals de bloedvaten in de navelsstreng, snel
dicht. Nu kan het weieens gebeuren, dat door bepaalde oorzaken de verbinding weer
open wordt. Bij een navelontsteking kan dit het geval worden en ook kan dit voor-
komen bij veulens die teveel moeten persen om hun ontlasting kwijt te raken. Men
moet een leknavel, vanwege de infectickansen, nooit afbinden en raadplege ook bij
leknavels steeds de dierenarts.

Men ziet hieruit, dat het verbruik van pluimveevlees in Amerika sedert 1940 is ver-
dubbeld. (Bij ons ook, maar dan van bijna niets tot een klein beetje, nl. van 0.4 tot
0.8 kg.) Verder blijkt dat het totale vleesverbruik is gestegen, zij het dan, dat de
vettere soorten (varken en lams) terrein verloren aan pluimvee- en rundvlees.

Het zal L\' ongetwijfeld opgevallen zijn dat, te beginnen met deze aflevering van ons
tijdschrift aan de voet van de bladzijden waarop oorspronkelijke artikelen en de blad-
zijden waarop de diverse rubrieken van het tijdschrift beginnen een nadere aanduiding
is gesteld, omvattende de officiële afkorting van het tijdschrift (zoals deze door dc
X\'eterinary Bulletin wordt gebezigd), de jaargang, de aflevering en het jaar van
uigiftc. Een en ander naar aanleiding van een door één onzer lezers geplaatste sug-
gestie.

STAAT V.4N DE GEV ALLEN VAN BESMETTELIJKE V EEZIEKTEN, l.N
NEDERL.AND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE M.A.AND APRIL 1959.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Reeds eerder is er op gewezen, dat de taak van het waarnemingsbureau vaak onnodig
moeilijk wordt gemaakt, o.a. omdat het bureau onvoldoende op de hoogte is met de
Ijesehikbare waarnemende dierenartsen.

Bovendien komt het vrij geregeld voor, dat geprobeerd wordt onderlin,ge aüpraken
te maken tussen dierenarts en waarnemer. Gelukt dit niet, dan wordt — .soms heel
kort van te voren — nog de hulp van het bureau ingeroepen.

Ter bevordering van een vlotte afwikkeling van de aanvragen en in het belang van
de waarnemende dierenartsen zelf, wordt nogmaals dringend verzocht het bureau op
de hoogte te houden met verblijfplaats en waarnemingsperiode, als men zelf een
waarneming aanvaardt, zonder tussenkomst van het bureau.

Blijkens mededeling van Prof. Dr. E. H e s s te Zürich kan aan het veterinair bacterio-
logisch instituut van de Universiteit van Zürich cen Nederlandse dierenarts worden
geplaatst, die belangstelling heeft voor bacteriologie en diagnostiek.
.\\adere informaties hierover worden verstrekt door Prof. Dr. C. Romijn, Laboratorium
voor veterinaire fysiolo.gie der Rijksuniversiteit, .\\lxander .\\umankade 93, Utrecht.

Enkele Duitse diergeneeskundi.ge studenten zullen graag een gedeelte van hun a.s.
zomervakantie bij een Nederlandse praktiserende dierenarts doorbrengen.
Dierenartsen, die bereid zijn cen van deze studenten enkele weken als gast te ont-
vangen, kunnen zich hiervoor opgeven bij het bureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 6 juni 1959 te Rotterdam.
Aanwezig waren 28 leden, 8 buitengewone leden en 2 gasten.
Om 10.30 uur opent dc voorzitter de vergadering.

In zijn openingswoord heet hij allen welkom in het bijzonder de ere-voorzitter Dr.
D. M. Hoogland, het erelid M. Karsemeijer, inspecteur K. Hofstra, als vertegenwooi-
digcr van de hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, de oud-in.specteur Dr. S. G.
Swart, de oud-voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en de diverse
inspecteurs en adj. inspecteurs van de Volksgezondheid.

Daarna memoreert de voorzitter het feit, dat ons lid collega v. Diessen (Breda) een
koninklijke onderscheiding (R.O.N.) te beurt is gevallen.

Ver\\-olgens wordt het verscheiden van collega Lammers (Winterswijk) herdacht.
Dan passeren notulen en ingekomen stukken de revue, naar aanleidin.g waarvan diver.se
onderwerpen in bespreking komen o.a. het vieesvervoer, het toezicht op automatieken
enz., de cadavcrophaaldiensten, de typering van Salmonella-culturen enz.
Er wordt besloten collega Dr. Wijnand, Paterswolde, die daarvoor cen toezegging
heeft gedaan uit te nodigen voor het houden van een voordracht oy) de e.k. ver-
gadering.

Bij de vnje mededelingen ontwikkelt zich ren interessante discussie over ter keuring
aangeboden wilde varkens en naar aanleiding van dr circulaire van de hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid met betrekking tot een „uitgebreider onderzoek"\' op cysti-
cercosis bij het rund. Voorts komt het gebruik van vrie.skluizen en diepvrieskasten
in bespreking.

Om 12 uur wordt dc zeer gaenimeerde vergadering door dc voorzitter gesloten.
De dag werd verder gekenmerkt door een bijeenkomst met de dames, die tijdens de
vergadering verpozing in de stad gezocht hadden.
Aperitief en lunch werden gezamenlijk gebruikt.

Daarna werd een schitterende rondvaart door de havens en een tour door de
binnenstad gemaakt.

Het weer werkte in alle opzichten mee en de dag mag dan ook als volkomen geslaagd
worden beschouwd.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van dr Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

S. Hamstra, Nieuwstad 3, Leeuwarden.
H. F. Matthijsen, Obrechtlaan 50, Bilthoven.
D. de Vries, Laan van Oostenburg 43, \\\'oorburg.
Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat R. Wen aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeiieeskundr.

Gouda Quint, G. H. P. J., te Renkum, tel. te wijzigen als volgt 08373—432 (privé),
08307-—2017 (bur. Renkum te Oosterbeek), 08370—2671 (bur. te Wageningen),

(Jraafsma, W., van Twijzel naar Franekcr, Leeuwarderwcg, tri. 05170—2532 (privé),

Hardeman-Kommcr, Mevr. G. M., van Deventer naar Rolde, „De Slokkert". f160)
Hardrman, IJ. H. P., van Deventer naar Rolde, „De Slokkert", tel. 05920—3347

Huisman, Dr. W., te \'s-Gravenhage, tel. bureau gewijzigd in 814141. (165)
Kaay, Prof. Dr. F. C. van der, van LTtrccht naai de Bilt, Socstdijkcrstraatweg 87,

Smidt, W\\ J., te Utrecht, naar Regentesselaan 1-A, aldaar. (189)
Staal, A. D., te Amsterdam, naar Parnassuswcg 25 hs., aldaar, tel. privé 020—731588,

Wiemer, H. R., te Harskamp, naar Molenweg 9, aldaar (tel. ongewijzigd), giro ge-
wijzigd in 956340. (200)
Wulffraat, J. G. J., van .Andel naar Eethen (N.Br.), C. Branderhorststraat 20, tel.

Bureau van de veterinaire Hoofdinspecteur van de l\'olksgezondheid, en
bureau van de Directeur van de eeartsenijkundige Dienst te \'s-Graven-
hage, le van den Boschstraat 4.

Het telefoonnummer van bovenbedoelde bureaus is met ingang van 1 juli 1959 ge-
wijzigd in 814141 (kengetal 070). \' (94 en 72)

Gouda Quint, G. H. P. J., te Renkum, te rekenen met ingang van 1 juli 1959, in
volambtelijk dienstverband, tot keuringsdierenarts, hoofd van dienst, tevens Direc-
teur van het openbaar slachthuis, van de keuringsdienst van slachtdieren en van
vlees te Renkum en te Wageningen. (157)

Bekkum, J. G. van, te .Amsterdam, is op 18 juni 1959 aan de Rijksuniversiteit tc
Utrecht gepromoveerd tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift „Neu-
traliserende antistoffen in sera van tegen mond- en klauwzeer geënte runderen".

(.jp donderdag 9 juli 1959 hoopt collega A. Osinga te Sdens tc 16.15 uur tc promo-
veren tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift „Nader onderzoek
omtrent de biochemische achtergrond en het herstel van paresis puerperalis post
portum bij het Fries-Hollandse rund".

De promotie zal plaats vinden in het Groot .Auditorium van dc Rijksuniversiteit
te Utrecht.

Schutte, G. H., te Amersfoort, is aldaar op 10 juni 1959 door een tragisch ongeluk
om het leven gekomen. (188l

Sollicitatiebrieven onder no. 1139—7812 (in linker bovenhoek
envelop en brief) te richten aan de directeur van bovengenoemd

Over een verband tussen chronic respiratory
disease IC R Dl en chronische coryza bij kippen

Relation betwee?) chronic respiratory disease (CRD)
and chronic coryza in chickens

Er komen steeds meer gegevens, die er op wijzen, dat de laatste jaren
coryza in een in^er chronische vorm optreedt, welke slecht reageert op
de inspuiting van 200 mg streptomycine. Ook de behandeling met
antibiotica door het voeder blijkt vaak slechts tijdelijk verlichting te geven;
al enige weken na het staken van de medicatie — maar ook wel twee
maanden daarna - kan de kwaal weer even heftig optreden, waarbij
meestal de leg belangrijk onder de maat blijft.

Het feit ligt er, dat na enting tegen pseudo-vogelpest en infectieuze
bronchitis fdrinkwater-methode) — vooral bij de zwaardere rassen —
niet zelden een chronische aandoening der luchtwegen ontstaat, welke in
een chronische coryza kan overgaan. Luchtzakontsteking bij kuikens of
resten van luchtzakontsteking bij volwassen dieren werden bij secties op
ons laboratorium de laatste twee jaren meerdere malen vastgesteld. In
de provincie Limburg heeft gedurende het broedseizoen \'58 luchtzak-
ontsteking ^ - al dan niet na enting tegen NCD (pseudo-vogelpest) of
l.B. (infectieuze broncliitis) ontstaan — grote uitval veroorzaakt.
De vraag is of er tussen deze verschijnselen verband bestaat. Om hierop
een antwoord te geven, moeten wij teruggaan in de geschiedenis van de
coryza.

Nelson (1936a) beschreef een vorm van infectieuze coryza, welke ver-
.schilde van die, veroorzaakt door de Haemophilus gallinarum van d e
Blieck (1931), door de langere incubatietijd van minstens 9 en hoogstens
12 dagen. Nelson (1936b) toonde aan, dat deze veroorzaakt werd
door kleine Gramnegatieve organismen, niet groter dan 0,5 mikron, welke
hij „coccobacilliform bodies" noemde. Ze waren altijd aanwezig in het
beginstadium van deze coryza cn hij \\ond ze nooit bij de zuivere Haemo-
philus coryza. Hij kon ze in reincultuur kweken op levende weefsels en
met dit materiaal de ziekte weer opwekken. Later toonde Nelson (1939)
aan, dat dc „coccobacilliform bodies" ook op extracten van weefsels groei-
den. Ofschoon Nelson wist dat de „bodies" eigenschappen hadden van
leden van de pleuropneumoniagroep, koos hij toch de beschrijvende naam
„coccobacilliform bodies", omdat hij oj) vaste media geen groei verkreeg,
welke karakteristiek was voor leden van deze groep. Hij miste ook in zijn
kiemen de complexe morfologie, welke de organismen van de pleuro-
pneumonia-groep kenmerkt.

Tevergeefs trachtte hij ze te doen groeien in media verrijkt met gedefibri-
neerd bloed, serum, amnionvloeistof of gistextract. Wij lezen niet of hij
ook de combinatie van gistextract met serum geprobeerd heeft. Achteraf

gezien is het buitengewoon jammer, dat deze onderzoeker, welke zonder
de hulp van antibiotica dit moeilijk te isoleren organisme in reincultuur
verkreeg, juist deze stap niet deed.

Deze coryza, samenhangend met de „coccobacilliform bodies" werd ook
door de Blieck (1942) vastgesteld in Nederland.

Het moest 1952 worden, eer de draad van dit onderzoek weer werd op-
gevat. Toen de vermoedelijke verwekker van een chronische aandoening
der luchtwegen bij kippen en van sinusitis bij kalkoenen door Markham
en Wong (1952) in celvrij medium gekweekt kon worden door bijzondere
verrijkingen, bleek dit organisme dezelfde afmetingen en kleurbaarheid te
hebben als Nelson\'s „coccobacilliform bodies". De morfologie van de
kiem, de vorm van de kolonies op vaste media en de culturele eigenschap-
pen wezen erop, dat deze bacterie thuishoorde bij de pleuropneumonia
groep. In het kort komen de kenmerken van deze groep hier op neer
volgens Sabin (1941), samengevat door Kunst (1953) en Lecce
en Sperling (1954):

1. Groei wordt alleen verkregen in media met bijzondere verrijkingen,
als weefselextracten, ascites-vloeistof, serum, gistextract enz.

2. De kolonies zijn klein (0,01 tot 0,5 mm.) en groeien gedeeltelijk in de
agar, zodat bij voorzichtig afstrijken met een öse niet alles verwijderd
wordt. Men kan dit controleren met de kleine vergroting door de plaat
om te keren en door de agar heen op het oppervlak in te stellen. Vaak
vertonen de kolonies een tepeltje, waar zij in de agar groeien.

3. De organismen zijn polymorf en hebben vormen van ringen, bollen
en al of niet vertakte draden. Men kan deze structuren het beste
zichtbaar maken met de kleuring van May-Grünwald-Giemsa. Een
en ander is sterk afhankelijk van de manier van fixeren. De kleinste
eenheden, die zich nog kunnen voortplanten, zijn lichaampjes ter
grootte van }4 mikron volgens W h i t e et al., (1954). Ter vergelijking
diene, dat pyogene coccen een grootte hebben van 0,7 tot 1,2 mikron.

4. Bij herhaalde passages in media zonder remmende stoffen, zoals peni-
cilline en thallium-acetaat, welke gebruikt worden om de isolatie ervan
te vergemakkelijken, verandert de vorm of kleurbaarheid niet. Dit
laatste wordt gesteld, omdat er op pleuropneumonia-achtige organismen
gelijkende kiemen zijn, welke een soort tussenstadium blijken te zijn
in de reproduktiecyclus van een bacterie. Onder invloed van ongunstige
omstandigheden, antibiotica etc. zou er een z.g. L-vorm van deze
bacterie ontstaan, welke door passages in gunstig milieu weer in de
bacterie-vorm kan overgaan.

Zo zou ook de Haemophilus gallinarum zijn L-vorm kunnen hebben.
Uit tal van gevallen van luchtzakontsteking bij kuikens en van chro-
nische coryza bij kippen en ander gevogelte werden in de Verenigde
Staten en Canada deze pleiuopneumonialike organisms, zoals ze ge-
noemd worden (afgekort tot PPLO\'s) gekweekt. In Engeland werden ze
geïsoleerd door Ghu (1954). Deze onderzoeker merkt op, dat van 35
gevallen van infectieuze coryza slechts één veroorzaakt was door Haemo-
philus gallinarum. Aan de hand van een samenvattende publikatie van
recente datum (Symposium on CRD, 1958a) wil ik trachten de huidige
stand van zaken op dit gebied te schetsen.

Men onderscheidt pathogene en apathogene PPI.O\'s. Pathogeen worden
ze genoemd als ze — na passages over eieren om de virulentie te verhogen
-- bij intranasale infectie van kalkoenkuikens met dooiermateriaal van de
cipassage een sinusitis opwekken. Bij intratracheale infectie kan luchtzak-
ontsteking ontstaan bij deze dieren. Bij jonge hennetjes kan op deze manier
i hinitis en sinusitis veroorzaakt worden, al toont deze zich niet naar buiten
als een zwelling. (W h i t e et al, 1954 en C h u (persoonlijke mededeling)).
Bij beide vogelsoorten ontstaan dan antilichamen tegen deze kiem. Men
infecteert ook wel de abdominale luchtzakken direct. Anderen weer passen
een injectie toe in de voorste oogkamer van hennen.

Een cultuur van een pathogeen PPLO is in staat kippenrodebloedcellen
te agglutineren (v. Herick en Eaton, 1945). Dit kan men het een-
voudigst doen in een porceleinen bakje, zoals dat bij de NCD-diagnostiek
wordt gebruikt. Aan de ciütuur of de verdunning ervan in fysiolog. NaCl-
oplossing voegt men de suspensie van de gewassen rode bloedcellen toe,
zó, dat de concentratie hiervan 1% wordt (Fahey en Crawley,
1954a). Bij optreden van haemagglutinatie vindt een zodanige uitvlokking
plaats, dat de gehele bodem van de uitholling bedekt wordt met een rood
laagje. 7x)nder deze haemagglutinatie verzamelen de rode bloedcellen zich
tot een ronde scherp omschreven stip op het laagste punt van de uitholling.
De grootste verdunning van de cultuur, waarbij nog volledige haemagglu-
tinatie optreedt, geeft de haemagglutinatietiter aan. Kenmerkend voor
deze haemagglutinatie is, dat ze langer blijft bestaan dan die, veroorzaakt
door de meeste stammen van het pseudo-vogelpestvirus. De remming van
deze haemagglutinatie door antilichamen in serum wordt gebruikt om
besmette dieren op te sporen en de antigeenverwantsehap van verschillen-
de isolaten van PPLO\'s na te gaan. Hier is dus voor nodig, dat men een
cultuur aanhoudt.

Uit de cultuur van een goed haemagglutinerend pathogeen PPLO wordt
een gedode, geconcentreerde suspensie bereid (Adler en Yamamoto,
1956a), een antigeen dus, dat in de meeste gevallen geagglutineerd wordt
door het serum van kippen, lijdende aan chronische coryza of chronische
aandoening der luchtwegen.

Met behulp van deze serologische middelen hebben verscheidene onder-
zoekers aangetoond, dat er bij kippen tot nu toe slechts één soort patho-
geen PPLO voorkomt. Adler noemt deze het Standard Pathogenic Type
PPLO Se- Deze was ook in het spel bij de luchtzakontsteking van mest-
kuikens, welke de naam CRD naar voren bracht. Alleen bij kalkoen-
kuikens is tot nu toe een tweede soorte pathogeen PPLO door Adler
aangetoond, welke geen antigeen-verwantschap heeft met het Sß-PPLO.
De apathogene PPLO\'s onderscheiden zich van het pathogene type verder
door: snellere vorming van kolonies op agar, welke ook groter zijn dan
die van het pathogeen PPLO. In tegenstelling hiermee schijnt het, dat de
apathogene PPLO\'s in vloeibaar medium zeer vaak moeilijker groeien dan
het pathogene type en verscheidene suikers, welke door dit type vlot
verbruikt worden onder zuurvorming, niet voor hun stofwisseling kunnen
benutten. Gas wordt nooit gevormd.

]Je apathogene PPLO\'s zijn uitgesproken polymorf, terwijl het pathogene
PPLO coccoid is (cf. de „coccobaeilliform bodies" van Nelson) al
toonden White et al. (1954) aan, dat bij het haemagglutinerende
PPLO toch óók draadstructuren voorkomen.

\\ ERBAND TUSSEN SYMPTOMEN VAN CORYZA OF CRD ENERZIJDS EN
HET AANWEZIG ZIJN VAN So-AGGLUTININEN IN HET SERUM EN ISO-
LATIES VAN AL OF NIET PATHOGENE PPLO\'S ANDERZIJDS.

1. Isolaties van het pathogene PPLO zijn meestal slechts positief in
het beginstadium van de coryza; later isoleert men bijna uitsluitend apa-
thogene PPLO\'s; de Se-agglutininen blijven nog enige tijd in het serum
aanwezig. Ook uit talrijke isolaties uit kippen met Sg-agglutininen zonder
anamnese van symptomen van de zijde der luchtwegen, vond men apatho-
gene PPLO\'s in de trachea.

2. Uit kippen van tomen, waarin bij serumonderzoek op verschillende
leeftijden geen Sg-agglutininen aanwezig waren, kon men in het geheel
geen PPLO\'s uit de luchtwegen isoleren.

3. Experimentele besmetting van kalkoenkuikens met apathogene PPLO\'s
wekt geen homologe agglutininen op, wél soms Sg-agglutininen. Experi-
mentele besmetting met het pathogene PPLO wekt Sg-agglutininen op,
daarentegen geen agglutininen voor apathogene PPLO\'s.
Hyperimmuunsera, gemaakt op konijnen met apathogene PPLO\'s, agglu-
tineren meestal het Sg-antigeen. Sg-antisera van konijnen agglutineren
de apathogene PPLO\'s niet. Op dit laatste punt is er geen volledige
overeenstemming onder de verschillende onderzoekers.

In Engeland (C h u, persoonlijke mededeling) probeert men nu de ver-
schillende stammen van apathogene PPLO\'s eerst aan te passen aan
media, waarin konijnenserum het enige eiwit is, om bij het maken van
de hyperimmuunsera op konijnen zeker te zijn, geen last te hebben van
\\Teemde eiwitten, gehecht aan het celoppervlak van de PPLO\'s, afkomstig
uit het voedingsmedium. Ad Ier (1957) meent, dat PPLO\'s, gegroeid in
een medium met 1% gisthydrolysaat en 10% paardenserum en daarna
3 X uitgewassen met fysiolog. NaCl-oplossing, geen antilichamen meer
\\ormen bij konijnen tegen vreemde eiwitten uit het voedingsmedium.
Hoe hij dit vaststelde, vermeldt hij niet. Jungherr\'s conclusie luidt
(Symposium on CRI), 1958b), dat de niet-haemagglutinerende PPLO\'s
serologische \\\'erlies-varianten zouden zijn. Hij kon. evenmin als Ad Ier
uit kippen, welke geen Sg-agglutininen hebben noch gehad hebben, PPLO\'s
uit de luchtwegen isoleren. Hij meent dat de apathogene PPLO\'s niet
met zekerheid onschuldig te noemen zijn.

A d 1 e r en Y a rn a m o t o (1956b), infecteerden WL-kuikens en -kippen,
\\rij \\an Sg-agglutininen, intranasaal met een over eieren gepasseerde
Haemophilus gallinarum. Hiermee ontstond binnen 3 dagen een coryza met
helder muceus exsudaat uit de neusgaten en zwelling van de infraorbitaal-
sinus. Er ontstonden géén Sg-agglutininen in het serum.
Een cultuur van een pathogeen PPLO werd 2 maal over de infraorbitaal-
sinus van kalkoenen gepasseerd om de virulentie ervan te verhogen. Met
het exsudaat hieruit afkomstig — „the exsudate was free from other
infectious agents to the best of our knowledge" - werd een chronische

coryza bij de kippen opgewekt; bij de meeste kippen trad ook een ge-
reutel in de trachea op. Met de beide smetstoffen samen ontstond binnen
3 dagen een hevige coryza van lange duur.

1 lier werden de verschillende typen coryza, als door Nelson beschreven
\\ oor en opgewekt met Haemophilus gallinarum en de „coccobacilliform
bodies", opgewekt met dezelfde bacterie en het pathogene PPLO van de kip.
Er blijkt ook uit, dat de PPLO\'s neiging hebben zich in de trachea te
nestelen. Lecce en Sperling (1954) vonden bij talrijke isolaties uit
kippen, dat de PPLO\'s altijd aanwezig waren in de trachea, als ze ook
aanwezig waren in de luchtzakken of de longen en indien aanwezig in de
ti\'achea, dan nog niet altijd in longen of luchtzakken. Over de neusholten
spreken zij niet.

Om de schets van PPLO\'s bij kippen enigszins af te maken, resten nog
enige gegevens over de verspreiding van de besmetting. Véruit de belang-
rijkste besmettingsweg is het embiyo zelf, in het ei, gelegd door de besmette
kip. Ik noem slechts Van R o e k e 1 et al. (Symposium on CRD 1958c\')
en F a h e y en C r a w 1 e y (1954b). De laatsten onderzochten 16 gevallen
\\ an CRD op verschillende bedrijven, welke kuikens hadden van gemeen-
schappelijke oorsprong. Door drie generaties heen kon de besmetting ge-
\\ olgd worden door te isoleren uit eieren, afgestorven vlak vóór het uitkomen
en uit kuikens, welke na het uitkomen al onvolwaardig waren.
De besmetting kan lang verborgen blijven, zolang er niet enige „stress"
komt, welke de latente besmetting activeert en aantoonbare antilichamen
doet ontstaan.

Het systeem van F a h e y en C r a w 1 e y (1957) om uit besmette foktomen
kuikens te verkrijgen welke vrij zijn van PPLO\'s, berust op het volgende:

1. De foktomen op geregelde tijden injiceren met penicilline en strepto-
mycine om de ei-overdracht der PPLO\'s te remmen;

2. De kuikens, verkregen uit deze dieren, geïsoleerd opfokken in kleine
tomen (onder de 500);

3. Enting van deze vermoedelijk vrije kuikens met een LB.-Vaccin om
een eventueel aanwezige latente besmetting te activeren;

4. Onderzoek van de sera dezer kuikens ongeveer 2 tot 3 weken na de
enting op Sß-agglutininen. Dit onderzoek moet later herhaald worden.

Zij vermelden uitstekende resultaten met dit systeem in Canada bereikt te
hebben, al verhelen zij niet, dat veel „tegenvallers" voorkomen en het
PPLO-vrijmaken niet ineens kan slagen. In ieder geval worden de klinische
symptomen van CRD direct al veel minder in de nakomelingschap van
de aldus behandelde ouderdieren.

Uit de ervaringen van deze auteurs — en ook uit die van vele anderen —
blijkt dat alleen dieren, die aldus van jongsaf meerdere malen getest
werden op de aanwezigheid van Sg-agglutininen, redelijke garantie bieden
inderdaad vrij te zijn van PPLO\'s. Het blijft dus mogelijk, dat bij latent
met PPLO\'s besmette dieren te weinig Sy-agglutininen voorkomen om nog
een agglutinatie te geven. Bij behandeling rnet antibiotica van dieren met
CRD-symptomen en ook enige tijd na het verdwijnen van de symptomen

/onder instelling van een therapie, kunnen de Sp-agglutininen ook dusdanig
afnemen, dat een agglutinatie uitblijft.

^Vat het gebruik van het antigeen voor agglutinaties betreft om tot PPLO-
\\rije dieren te komen, dienen er dus geëigende voorzorgen genomen te
worden. De zaken liggen hier dus anders als bij de Salmonella pullorum-
infectie en het S. pullorum-antigeen.

Onze entstoffen tegen pokken-difterie, pseudo-vogelpest en infectieuze
bronchtis worden op het bebroede kippeëi gekweekt; het geoogste mate-
riaal, dat het levende virus bevat, wordt door de vriesdroging geconser-
veerd. Iedere andere smetstof, welke uit het ei mee zou komen, zou in
het eindprodukt levensvatbaar aanwezig kunnen zijn.
Dit was voor ons de reden om de ons reeds vroeger door de Rijksserum-
inrichting aanbevolen voedingsbodems ter controle op verontreiniging met
PPLO\'s op hun effectiviteit te beproeven. Een negatieve kweek heeft toch
pas zijn betekenis ,als men op dezelfde voedingsbodem inderdaad het
betreffende organisme kan laten groeien. Omdat wij geen PPLO-starn in
die tijd (\'57) konden krijgen, werd getracht door isolatie uit verdachte
kippen een haemagglutinerend PPLO in handen te krijgen. Bij verschil-
lende isolatiepogingen uit dieren met een chronische aandoening der lucht-
wegen, waarvan de sera het Amerikaanse S,;-antigeen (van Adler en
J u n g h e r r) agglutineerden, werden slechts op apathogene PPLO\'s ge-
lijkende kiemen gekweekt.

Het eerste PPLO, dat kippenrodebloedcellen agglutineerde, werd in maart
\'58 gekweekt uit de longen van 2 kuikens, ter onderzoek ontvangen van
collega W. M. B 1 o k te Voorthuizen. Vier gestorven diertjes uit deze toom,
ons reeds eerder toegezonden, vertoonden uitgebreide luchtzakontsteking;
hieruit kon niets gekweekt worden op een medium, selectief voor PPLO\'s.
De voedingsbodem bestond uit: fenol-rood bouillon (Difco) met 1% glu-
cose en 2% Bacto-PPLO serum fraction, waaraan toegevoegd 1000 E
Ijenicilline per cc en thallium-acetaat 0,05%. De twee kuikens, waaruit
dit haemagglutinerend PPLO werd gekweekt, vertoonden bij sectie slechts
cen allereerste begin van een aandoening der thoracale luchtzakken in
de vorm van rijtjes kleine witte stippen (lymfofolliculaire reactie in het
\\erloop der lymfbanen), terwijl er te veel vocht in die luchtzakken was,
waarin kleine luchtbelletjes zichtbaar waren.

Ook later werden uit kuikens met uitgebreide luchtzakontsteking geen
PPLO\'s gekweekt, wel NCD-virus en/of Escherichia <:o/z-spp.; enige malen
ook een Pasteurella uit de neusholten.

In de cultuur van dit haemagglutinerend PPLO viel op: de geringe mate
van troebeling, de afwezigheid van een sediment of van een vlies; op de
agar de uiterst fijne groei. De haemagglutinatietiter van de cultuur na
4 of 5 dagen bebroeden was 16 tot 20. Een antigeen, hieruit bereid volgens
de methode van Adler, (1956a) werd door een 15-tal sera overeen-
komstig met het Sg-antigeen geagglutineerd. Het medium van A d 1 e r gaf
zulk een bevredigende groei, dat wij dit verder zijn gaan gebruiken voor
isolaties en controles. Iets gewijzigd en met toevoeging van een indicator
bestaat het uit: gistautolysaat 16%, paardenserum 10% en 74% van de
\\ olgende oplossing in aq. dest.: pepton 2%, glucose 1%, NaCl 0,5%,
Na2HP04 2 aq 0,25%.

Verder werden toegevoegd thallium-acetaat 0,05% eindconcentratie,
fenolrood 18 mgr. per liter en penicilline 800 tot 1000 E per cc. De pH
werd gesteld op 7,8 tot 7,9.

Voor de agar wordt gebruik gemaakt van Difco Heart Infusion Agar met
1% glucose en thallium-acetaat 0,05%. Aan 30 cc agar wordt toegevoegd
10 cc van een mengsel van 16 delen gistautolysaat en 10 delen paarden-
serum. Het pathogene PPLO groeit op deze agar beter dan op die, waaraan
Bacto-PPLO serum fraction als enige verrijking is toegevoegd.
In juni 1958 werd uit een geval van CRD, ontstaan na enting tegen
NCD en IB, waarbij weinig natte neuzen optraden, maar veel tracheaal
gereutel, op bovengenoemde agar een PPLO geïsoleerd, dat in vloeibaar
medium vlotter groeide, een hogere haemagglutinatietiter gaf en meer
antigeen opbracht dan de eerste stam.

Van deze stam werd de dertiende overenting gevriesdroogd en, nadat
enige douaneformaliteiten vervuld waren, opgestuurd naar H. E. A d 1 e r.
School of Vet. Medecine, University of California, Davis, CaUfornia, ter
identificatie. Wij ontvngen de mededeling dd. 28-VIII-\'58 dat deze stam
serologisch en cultureel gelijk was aan het Standard Pathogenic Type
PPLO, op dat instituut aangehouden.

Van deze stam wordt nu een PPLO-antigeen bereid, in zijn agglutinabili-
teit geijkt op het antigeen van A d 1 e r. Onze voorlopige ervaringen
hiermede zijn, dat in een 40-tal op zichzelf staande gevallen van CRD
of chronische coryza, op één uitzondering na, agglutininen en ook hae-
niagglutinatie-remmende anti-lichamen duidelijk aanwezig waren.
Wat de isolaties van PPLO\'s betreft, is ook onze ervaring, dat men een
haemagglutinerend PPLO slechts bij wijze van uitzondering isoleert; in de
meeste gevallen vindt men apathogene typen. De dieren, aan ons labora-
torium ter onderzoek aangeboden, verkeren blijkbaar meestal reeds in een
te ver gevorderde staat van de ziekte om het pathogene PPLO nog te
kunnen isoleren. In drie gevallen werd nagegaan of in tomen, waarbij zich
in de opfok luchtzakontsteking had voorgedaan, later Sg-agglutininen voor-
kwamen. Dit was inderdaad het geval. Het aantal genomen serummonsters
was evenwel te gering om een oordeel te vormen over het percentage
besmette dieren.

In de periode januari — mei 1959 werden nog drie haemagglutinerende
PPLO\'s geïsoleerd, achtereenvolgens uit: mestkuikens, welke op een leeftijd
\\an ongeveer 3 weken licht begonnen te reutelen onafhankelijk van een
enting tegen NCD of IB of een besmetting hiermede. De sterfte in het
koppel was niet abnormaal. De groeiremming later was zeer duidelijk, ook
na het verdwijnen van de symptomen \\an CRD. Het PPLO werd ge-
ïsoleerd uit de neusholten, uit de trachea, luchtzakken en uit de longen
(stam WW).

Verder uit een jonge hen, afkomstig uit een toom met chronische NCD, uit
de trachea (stam KB).

Tenslotte uit de longen van een jonge hen met een vage anamnese van
chronisch reutelen en geremde groei (stam LB).

Kleine hoeveelheden antigeen, uit deze stammen bereid, werden door ver-
schillende sera geagglutineerd overeenkomstig met het Sg antigeen. Een
v erdergaand serologisch onderzoek geschiedt bij CHU te Cambridge.

Wat het gebruik van het antigeen betreft, moge ik verwijzen naar H a m-
m ar et al. (1958).

1. Er wordt ervaring in de isolatie en kweek van PPLO\'s vereist om
de garantie te kunnen geven dat entstoffen, op eieren bereid, vrij zijn van
PPLO\'s. Dit geldt ook voor de controle van de dieren, die deze eieren
leggen.

2. Als wij CRD noemen de chronische aandoening der luchtwegen,
waarbij PPLO\'s oorzakelijk zijn betrokken, en waarvan chronische coryza
één der verschijningsvormen is, dan komt de ziekte frequent voor in ons
land. Zij kan een bedreiging vormen voor de rentabiliteit van de pluim-
veehouderij, vooral van de mestkuikenindustrie.

3. Er dienen pogingen gedaan te worden om uit met PPLO\'s besmette
loktomen PPLO-vrije opfok te verkrijgen, gezien de gunstige ervaringen
hiermede in Canada. Op bescheiden wijze zijn wij hiermede bij enkele
fokkers begonnen. De bestrijding van chronische coryza zou met voordeel
meer preventief aangepakt kunnen worden door vóór en tijdens het
broeden de ouderdieren met antibiotica te behandelen om aldus de ei-
overdracht van PPLO\'s te remmen. Als de kwaal éénmaal te voorschijn
is gekomen, geldt maar al te vaak deze conclusie, die een aantal Ameri-
kaanse onderzoekers stelt aan het slot van ,een grootscheeps onderzoek
naar het oorzakencomplex van CRD (v. Roekei et al. 1957): „the
value of antibiotic therapy in natural outbreaks is very questionable" i)

Sehr, geeft een overzicht van de vorderingen in de Verenigde Staten, Canada en
Engeland in het onderzoek van kippen met een chronische aandoening der luchtwegen,
waarbij „pleuropneumonialike organisms" oorzakelijk zijn betrokken.
Er blijkt bij kippen tot nu toe slechts één soort pathogene PPLO voor tc komen. Dit
pathogene PPLO heeft Sehr, ook bij Nederlands pluimvee geïsoleerd en hij bereidde
hiermede volgens Amerikaans voorbeeld een specifiek agglutinogcen. In een 40-tal
op zichzelf staande gevallen van chronische coryza en CRD stelde Sehr, vast, dat
agglutininen tegen dit antigeen duidelijk aanwezig waren.

Positieve isolaties van het pathogene PPLO verkrijgt men als regel slechts uit jonge
gevallen van dc aandoening.

Er dienen pogingen in het werk gesteld te worden om uit met PPLO\'s besmette fok-
tomen PPLO-vrije opfok te verkrijgen.

Wat de onbevredigende resultaten der antibiotica-therapie betreft, zou nog het
volgende opgemerkt kunnen worden.

.Mhoewcl van het resistent worden tegen antibiotica van een pathogeen PPLO nog
niets gebleken is, dient men voor ogen te houden, dat chronische coryza of CRD
onderhouden wordt door talrijke andere soorten van bacteriën, waarbij een dergelijke
resistentie wél zou kunnen optreden. De voornaamste reden waarom antibiotica
zelden blijvend resultaat geven, is misschien wel dc slechte bereikbaarheid van de ver-
wekkers in het exsudaat op de slijmvliezen. Bij een behandeling van koppels met
antibiotica door het voeder of het drinkwater komt daarbij de kans, dat de dieren,
welke er het slechtst aan toe zijn het minste zullen opnemen. Deze kunnen later weer
de besmetting in de koppel hernieuwen. Hoe groter de koppel, hoe groter deze kans is.
Op dit punt heeft de eenmalige injectie een voordeel.

\\\'oor het inspuiten van grote aantallen kippen kan men zeer goed van een „Cornwall
Pipetting Unit" van 2 cc gebruik maken, vergelijkbaar met een automatische mond-
en klauwzeerspuit. Hiermede werkt men vlotter dan met een revolverspuit.

The progress made in the United States, Canada and England in the study of
chickens with chronic respiratory disease, in which pleuropneumonia-like organims as
one of the causative organisms are involved, is reviewed.

Only one type of pathogenic PPLO has been found to occur in chickens so far. This
pathogenic PPLO was also isolated from poultry in the Netherlands and the author
prepared a .specific agglutinogen from this organism, using the method as described
by American authors. -Agglutinins acting on this antigen were undoubtedly present
in 40 isolated cases of chronic coryza and CRD.

.•\\s a rule, pathogenic PPLO\'s are only isolated in recent cases of the disease.

Efforts should be made to raise PPLO-frcc chickens from breeding-flocks infected with

L\'auteur nous donne une revue des progrès aux Etats-Unies, au Canada et en Grande-
Bretagne sur les recherches des poules qui sont sujettes à une affection chronique des
voies respiratoires, causée par des „pleuropnumonia like organisms".
11 semble que jusqu\'à ce jour seulement une espèce pathogénique de PPLO\'s se ren-
contre chez les poules. L\' auteur est également parvenu à isoler cet organisme dans la
volaille néerlandaise et li a préparé avec cela, selon une méthode américaine, une
agglutinogène spécifique. Dans une quarantaine de cas isolés de Coryza chronique et
de Maladie Respiratoire Chronique l\'auteur constatait sans peine que des agglutinines
étaient présentes contre cette antigène. Des isolations positives du type pathogénique
de PPLO ne sont à gagner en généralement que dans de cas de l\'affection toute neuve.
Il faut qu\'on fasse des efforts pour gagner des souches d\'élevage infectées par des
PPLO\'s, des poussins exempts de ces PPLO\'s.

Der Verfasser gibt eine Übersicht vom Fortschritt in den Vereinigten Staaten, Kanada
und England hinsichtlich der Untersuchung von Hühnern mit chronischer Erkran-
kung der Luftwege verursacht durch „pleuropneumonialike organisms".
Bisher scheint bei Hühnern nur eine Sorte der pathogenen PPLO vorzukommen. Dem
X\'crfasser gelang es, auch beim holländischen Geflügel diesen pathogenen PPLO zu
isolieren und nach amerikanischem Vorbild ein spezifisches Agglutinogen hieraus zu
bereiten. In 40 verschiedenen Fällen chronischer Coryza und CRD stellte Verfasser
fest, dass Agglutinine gegen discs Antigen nachwei.sbar vorhanden waren.
Eine positive Isolierung des pathogenen PPLO wird in der Regel nur in frischen
Fällen der Erkrankung erzielt.

Es wäre angebracht Versuche anzustellen, um aus mit PPLO verseuchten Zucht-
stämme, eine PPLO-frcie Nachwuchs zu bekommen.

d 1 e r, H. E. and Y a m a m o t o, R.: a) Preparation of a New Pleuropneumonia-
like Organism .Antigen for the diagnosis of chronic respiratory diasease by the

agglutination test. Am. ]. vet. Res., 63, 290, (1956).
b) Studies on chronic coryza (Nelson) in the domestic fowl. Cornell Vet., July,
337, (1956).

.Adler, H. E. et al.: Strain differences of Pleuropncumonia-like organisms of avian

origin. Avian Diseases, I, 21, (1957).
Blieck, Prof. Dr. L. d e: Immunisatie tcgen Coryza Infectiosa Gallinarum. Tijdschr.

Diergen., 67, 204, (1942).
Chu, H. P.: The identification of infectious coryza associated with Nelsons cocco-
bacilliform bodies in fowls in England and its similarity to the chronic respiratory
disease in chickens. Section Papers Tenth World\'s Poultry Congress, Edinghurgh,
246, (1954).

F a h c y, J. E. and Crawley, J. F.; a) Studies on chronic respiratory disease of
chickens I\\\'. A Haemagglutination Inhibition Diagnostic Test. Canad. J. comp.
Med., 18, 263, (1954).\'

b) Egg transmission of a pleuropneumonialike organism. Canad. ]. comp. Med. 18,
67, (1954).

Toronto, Vet. Publ. No. 27, (1957).
H a m m a r, A. H. et al.: The use of the serum spot plate test for avian PPLO.

Avian Diseases, 3, 213, (1958).
H e r i c k, W. V a n and Eaton, M. D.: An unidentified pleuropneumonialike orga-
nism isolated during passages in chick embryo\'s. J. Bact., 50, 47, (1945).
Kunst. H.: Micro-organismen van de oleuropneumoniagroep. Tijdschr. Diergen.,
78, 625, (1953).

L e c c e, J. G. and Sperling, F. G.: The isolation of pleuropneumonialike orga-
nisms as a diagnostic aid. Corn. Vet., 44, (441, (1954).
M a r k h a m, F. S. and Wong, S. C. : Pleuropneumonialike organisms in the etio-
logy of turkey-sinusitis and chronic respiratory disease in chickens. Poultr. Sei., 31,
902, (1952).

N e 1 s o n, J o h n B.: a) Studies on an uncomplicated coryza of the domestic fowl.
V. A coryza of slow onset. ]. exp. Med., 63, 509, (1936).

b) VI. Coccobaeilliform bodies in birds, infected with the coryza of slow onset.
j. exp. Med., 63, 515, (1936).
N e 1 s o n, J o h n B.: Growth of the Fowl Coryza Bodies in Tissue Culture and in

Blood Agar. /. exp. Med., 69-2, 199, (1939).
R o e k e 1, H. V a n et al.: Etiology and Pathology of the Chronic Respiratory Disease
Complex in chickens. University of Massachusetts. Exp. Station. College of Agri-
culture, .Amherst Mass. Bulledn no. 486. Summary, 90, (1957).
Sabin, .A. B.: The filtrable microorganisms of the pleuropneumonia group. Bact.
Rev., b, 1, (1951).

Symposium on chronic respiratory disease of poultry. Am. ]. vet. Res., 71, (1958).

\' a) -141 -b) 466, - c) 453.
\\V h i t c, F. H. ct al.: Serological and Electron Microscope Studies of chronic respi-
ratory disease agent of chickens and of turkey sinusitis agent. Poult. Sei., 33,
500, (1954).

Op een tentoonstelling te .Aarhuus behaalde een uit Oost-Friesland geïmporteerde
zwartbonte stier het kampioenschap, terwijl aan 2 andere een eerste prijs werd toe-
gekend. Naderhand zijn nog 5 Oostfriese stieren naar Denemarken geëxporteerd;
ook is dit fokgebied in de laatste maanden door diverse Deense excursies bezocht.

Bij besluit van het bestuur van het N.R.S. werd besloten dat M.R.IJ stieren --- ge-
boren na 30 september 1959 — niet meer zullen worden ingeschreven, indien de
letter C voor de kleur moet worden toegekend.

Dit besluit werd genomen, omdat bij de roodbonten het aantal dieren, welke een te
witte kleur vertonen, in de laatste jaren is toegenomen.

In verband met het bestuursbesluit zijn aan de betreffende inspecteurs richdijnen voor
de kleurbeoordeling gegeven, welke neerkomen op het aanleggen van een iets strengere
maatstaf dan tot dusverre wordt aanghouden.

De desbetreffende besprekingen in het bestuur vonden onder meer plaats aan de hand
van een serie foto\'s, die achtereenvolgens dieren weergeven, welker kleur moet worden
gewaardeerd met een reeks letters van AB tot en met C.

Stichting Instituut voor Moderne Veevoeding „Üe Schot-
horst", Hoogland bij Amersfoort. Directeur: Dr. J. Grashuis.
K.I.-station van de Coop. Landbouwbank, Meppel. Directeur:
}. Spruyt.

Meer en meer is men tol de overtuiging gekomen, dat de sporenelementen
koper en mangaan een grote inxloed hebben op de bevruchtingsresultaten
\\an runderen. Bij gevallen van deficiëntie aan één of beide van de ge-
noemde sporenelementen kan het voorkomen, dat de koeien helemaal niet
drachtig te krijgen zijn. Vooral het Mn speelt hierbij een belangrijke rol
(B e n 11 e y en medewerkers, 1951; Grashuis, 1953, 1957; L e h r en
medewerkers, 1955). Van het Mn neemt men aan, dat het direct betrokken
is bij de processen in de ovaria. Van het Cu weet men niet waar het in-
grijpt in de processen met de vruchtbaarheid in verband staande. Doch
bij al de gevallen van slechte vruchtbaarheid, waarbij geen klinische af-
wijkingen noch baeteriële infecdes aangetoond kunnen worden, heeft men
in het bijzonder de vrouwelijke dieren ervoor aansprakelijk gesteld.
Met absolute zekerheid is echter noch uit bloedonderzoek (van Koets-
veld en Boogaerdt 1959, nog niet gepubliceerd), noch uit haaronder-
zoek (van Koetsveld, 1958) uit te maken of een dier reeds deficiënt
genoemd kan worden.

De mogelijkheid, dat bepaalde fysiologische toestanden van de sperma-
tozoïden, welke niet met de gangbare beoordelingsmethodieken te bezien
zijn, een invloed hebben op de bevriichtingskansen, dient niet uitgesloten
geacht te worden.

In het bekende boek van T. M a n n, „The Biochemistry of Semen", wordt
van runder-sperma geen sporenelementengehalten opgegeven. Een onder-
zoek naar maangaan in sperma, van welke diersoort ook, is zelfs nog nooit
eerder gedaan.

Om na te gaan of stierensperma wel de sporenelementen magnaan en ko-
per bevat, is daar nu een onderzoek naar ingesteld. De kennis van de ge-
halten aan deze sporenelementen zou tevens van belang kunnen zijn voor
de bereiding van de verdunningsvloeistoffen, de media waarin de sperma-
tozoïden van K.I.-stieren in bewaard worden. Men dient immers, althans
theoretisch, de media zo samen te stellen, dat grote overeenkomst verkregen
wordt met het spermaplasma.

De ejaculaten van iedere K.I.-stier werden apart in de ijskast bewaard en
opgezameld tot voldoende aanwezig was voor de analyse.
Door centrifugeren van de totale bekende hoeveelheden sperma, bij 3000
toeren per minuut, gedurende een uur, werden de spermatozoïden van
het plasma gescheiden. Door gebruikmaking van gecallibreerde centrifuge-
buizen waren de volumina plasma en spermatozoïden steeds bekend. Het

neerslag werd rnet gedestilleerd water voorzichtig opgeroerd en nogmaals
gecentrifugeerd. Het waswater werd niet aan het plasma toegevoegd. Dc
analyses geschiedden in aliquots van het plasma en in de afgecentrifu-
geerde totale hoeveelheden spermatozoïden van bekend volume.
De voor analyse benodigde hoeveelheid spermaplasma en het volume
spermatozoïden werden nat gedcstmeerd.

Het Cu werd als di-ethyl-di-thiocarbaminaat bepaald en het Mn als
]3crmanganaat.

■Allereerst werd nagegaan of mangaan wel in sperma \\ oorkwam. Hiervoor
werd van mengmonsters uitgegaan. De ejaculaten van steeds verschillend
gecombineerde stieren werden bij elkaar ge\\oegd tot een bekend volume
en \\ervolgens werden de mengmonsters gedestrueerd.

Mangaangehalten in metigmonsters stierensperma.
Manganese contents of mixed samples of buil semen.

Uit tabel I blijkt dus dat sperma slechts een gering gehalte aan mangaan
bevat. Ondanks de verschillende combinaties van stieren en de verschil-
lende tijdstippen van bemonstering, varieerden de Mn-gehalten van de
mengmonsters sperma onderling niet veel.

Het was niet mogelijk \\an iedere stier evenveel van het ejaculaat te nemen
en daar\\an mengmonsters te maken. Door oproeren van het ontmengde
sperma was de mogelijkheid groot, dat de spermatozoïden beschadigd wer-
den en met centrifugeren geen goede scheiding van het plasma verkregen
kon worden. Het is praktisch niet uitvoerbaar per stier het Mn-gehalte
\\an het sperma te bepalen.

■Monster nr. 4 met het hoogst gemiddeld Mn-gehaite (8,5 ^g per U)ü ml)
en monster nr. 5 met een gemiddeld Mn-gehalte van 6 ^ag per 100 ml wa-
ren respectievelijk samengesteld uit ejaculaten van de stieren K.S. en A.A.
en \\-an de stieren O.A. 3 en E.A. 2. Alle vier stieren hadden even veel
s|;rongen gemaakt. De gemiddelde drachtigheidspercentages na eerste in-
seminatie waren voor het toen afgelopen jaar 1957 voor de stieren K.S.
en A.A. respectievelijk 66,4% met 3217 drachtige koeien en 68,3% met
5686 drachtige koeien. Voor de stieren G.A. 3 en E.A. 2 bedroegen deze

percentages respectievelijk 69,6% met 2170 drachtige koeien en 57,1%
met 19 drachtige koeien. Het percentage van E.A. 2 zegt dus niet veel,
daar het aantal dekkingen nog niet groot was, doch de verwachtingen van
deze stier zijn wel goed. Uit de gevonden geringe verschillen in Mn-
gehalten van het sperma is geen verband te leggen met meer of minder
goede drachtigheidspercentages na eerste inseminatie.
Om vast te stellen of het Mn hoofdzakelijk in de spermatozoïden voor-
komt, dan wel in het sperma-plasma, werd wederom uitgegaan van meng-
monsters sperma.

Uit tabel H blijkt duidelijk, dat het mangaan hoofdzakelijk in de sperma-
tozoïden gevonden wordt. Indien berekend wordt, wat er in de meng-
monsters I en H in het .sperma als zodanig aan Mn zat, dan bleken dc
monsters I en 11 respectievelijk 8,5 en 11,5 fig Mn per 100 ml sperma te
hebben bevat. Monster II had dus een nog hoger gehalte aan Mn per 100
ml sperma dan de eerder geanalyseerde mengmonsters (zie tabel I), waar-
bij ma.xiinaal 8,5 ;ug Mn per 100 ml gevonden werd. Mogelijk staat dit in
verband met een meerdere beschikbaaiheid van mangaan in het rantsoen,
alhoewel nog niet vaststaat of het gehalte aan sporenelementen in sperma
primair beïn%loed wordt door de voeding.

Opmerkelijk is overigens wel, dat monster II met een tweemaal zo groot
\\olume aan spermatozoïden ten opzichte van monster I, net even meer dan
de helft aan Mn in de spermatozoïden had zitten (monster I en II resp.
65 en 37,5 ^g Mn per 100 ml spermatozoïden).

De gevonden grote verschillen in volume-percentages spermatozoïden was
aanleiding ook eens te onderzoeken hoe groot de spreiding der volumina
spermatozoïden van stier tot stier kan zijn (zie tabel IH, pag. 754).
Het spermatozoïden-volume bedroeg gemiddeld 9,6% van het totaal vo-
lume aan sperma. De spreiding was echter groot (5,3—37,0 vol. %). Voor
de bepaling van het gemiddeld volume-percentage spermatozoïden werd
monster 6 met 37 vol. % weggelaten, daar dit sperma-monster ook in Cu-
gehalten zo afwijkend was. M ann (1954) geeft echter voor de ram aan,
dat de spermatozoïden een derde van het totaal volume van het sperma
in kan nemen. Naar analogie zou men kunnen zeggen dat 37 vol. % bij het
rund niet tot de onmogelijkheden behoort, doch gezien de andere uit-
komsten moet een volume van 37% wel tot de uitzonderingen gerekend
worden.

Koper-gehalten van de spermatozoïden en van het sperma-plasma van
individuele K.I .-stieren.
Copper contents of the spermatozoa and the seminal plasma of individual

8
9

10
11
12

nr. 6 er niet bij gerekend, dit is statistisch verantwoord;
no. 6 not calculated, this is statisticaly justified.
") bij de berekening is rekening gehouden met het aantal koeien, behorende bij de
diverse drachtigheidspercentages,
the number of cows is taken in account.
—stieren op nonactief gezet;
non-active bulls.

De spermatozoïden dichtheid schommeU volgens opgave van M a n n bij
de stier tussen 300.000 en 2.000.000 met een gemiddelde van 1.000.000
per /j.1. Het is dus aannemelijk, dat het spermatozoïden volume ook twee
maal het gemiddeld volume kan zijn.

Evenals mangaan komt ook koper hoofdzakelijk in de spermatozoïden
\\oor. Het gehalte aan koper was echter aanmerkelijk groter dan aan man-
gaan, dus geheel in overeenstemming met de gehalten in bloed en lever.
De individuele spreiding der Cu-gehalten is groot te noemen.
Volgens opgave van Mann varieert de volumina ejaculaat bij stieren van
2 tot 10 ml, doch normaal mag aangenomen worden, dat het volume onge-
veer 4 ml bedraagt. Hierin komt dan, volgens de hier verkregen resultaten,
gemiddeld 0,4 ml spermatozoïden voor met een gemiddeld totaal gehalte
aan koper van 1,2 /.tg. Het sperma plasma bevat dan 0,5 fig Cu. In een
ejaculaat van gemiddeld 4 ml zou dus ongeveer 1,7 /xg Cu voorkomen.
De gemiddelde drachtigheidspercentages na eerste inseminatie bedroegen
in 1957 en 1958 van de onderzochte stieren respectievelijk 66,3% en
66,9%, hetgeen zeker goed genoemd kan worden, indien men bedenkt,
dat deze percentages boven het landelijk gemiddelde liggen (61,2% in
1957). De spreiding in mangaan- en kopergehalten uitte zich bij dit onder-
zoek niet in de drachtigheidspercentages na eerste inseminatie.
Volgens de rangcorrelatiemethode van Kend all (1948) (zie Boo-
gaerdt, 1958) kan een correlatie-coëfficient berekend worden tussen het
kopergehalte van de spermatozoïden en het drachtigheidspercentage na
eerste inseminatie. Men vindt dan een correlatie-coëfficient van 0,31 met een
onbetrouwbaarheidsdrempel van 0,10. Dit wijst erop, dat bij een uitge-
breider materiaal waarschijnlijk een betrouwbare positieve con-elatie aan-
getoond kan worden tussen de twee genoemde grootheden.

Daar geen kwaliteitsonderzoek is verricht van de spermamonsters, kon niet
nagegaan worden of er verband te leggen is tussen de kwaliteit van het
sperma en de gehalten aan mangaan en koper.

D y r e n d a h 1 (1954) bepaalde het zink-gehalte van vers sperma en vond
daarvoor een gemiddeld gehalte van 28,41 ± 0,99 dpm en in de droge stof
\\an het sperma 280,3 ± 9,8 dpm. Doch evenals bij dit onderzoek
vond D y r e n d a h 1 geen verband tussen de gehalten aan de betreffende
sporenelementen en de drachtigheidspercentages na eerste inseminatie.
Opmerkelijk is dat D y r e n d a h 1 voor zijn Zweedse stieren een gemid-
deld ejaculaat-volume opgeeft van 12,9 ± 0,36 ml, dus meer dan Mann
11954) opgeeft (2—10 ml en als normaal 4 ml).

Z i t t 1 e en Z i t i n (1942) vonden in gedroogde vetvrije spermatozoïden
ongeveer 7 mg ijzer per 100 g.

Op grond van het feit, dat zowel het koper- als het mangaangehalte in de
spermatozoïden en ook in het totale sperma van stier tot stier grote va-
riaties vertoonden, is het praktisch niet uitvoerbaar voor ieder sperma een
verdunningsvlocistof te bereiden, in sporenelementen samenstelling over-
eenkomend met die van het bijbehorend spermaplasma. Overigens dient
eerst nog nagegaan te worden of een toevoeging van sporenelementen aan
het medium wel wenselijk geacht moet worden.

Ook de waarden aan Cu en Mn in ondermelk en eidooier verschillen van
monster tot monster nog zeer veel.

De kopergehalten in melk kunnen, afhankelijk van de lactatietijd van de
koe, schommelen tussen 20 en 200 /xg per kg melk (Menger, 1957) en
de mangaangehalten van melk fluctueren van 7—50 /xg per kg (van

Koetsveld, 1958). De waarden voor ondermelk zullen niet veel af-
wijken van de opgegeven gehalten.

In eidooier, met een gemiddeld dooiergewicht van 18,7 komt volgens op-
gave van Romanoff en Romanoff {1949) aan koper voor 50—300
fj.g, aan mangaan 4—18 jug en aan ijzer 2 mg.

Onder Nederlandse omstandigheden vond van Koetsveld (nog niet
gepubliceerd) in eidooiers van Witte Leghorns met een gemiddeld dooier-
gewicht van 17,5 g aan koper gemiddeld 40 /xg, aan mangaan 15 ^g en aan
ijzer 1,5 mg. De gevonden gehalten waren dus met uitzondering van het
gehalte aan koper in overeenstemming met de waarden opgegeven door
Romanoff en Romanoff.

Daar geen uniforme methode bestaat voor de verdunning van sperma, is
een gemiddeld gehalte voor de verschillende sporenelementen in de ver-
dunningsvloeistoffen ook niet te geven. Het is wel raadzaam en wenselijk,
te streven naar het bereiden van verdunningsvloeistoffen volgens één en
dezelfde methodiek, opdat de waarden van de bevruchtingspercentages na
eerste inseminatie beter met elkaar kunnen worden vergeleken.

Prof. Dr. J. Boogaerdt danken wij hartelijk voor de stadstische bewerkingen
van de uitkomsten.

Mej. W. L. S w a r t, die de analyses uitvoerde, danken wij hierbij voor de verleende
hulp.

Er werd een onderzoek ingesteld naar het voorkomen van dc sporenelementen man-
gaan en koper in sperma van K.I.-stieren.

Het mangaan en het koper bevinden zich hoofdzakelijk in de spermatozoïden. De ge-
vonden gehalten aan mangaan varieerden van 37,5 tot 65 /ig per 100 ml sperma-
tozoïden; een gemiddeld gehalte is niet op te geven. De kopergehalten lagen tussen
147 en 478 ^g per 100 ml spermatozoïden met een gemiddelde van 298,4 ^g per
100 ml (s.d. 94,2). Het sperma-plasma bevatte rcsp. 2,2—4,6 ^g Mn en 4—24 ^g
Cu per 100 ml. Gemiddeld werd aan koper gevonden 13,9 per 100 ml plasma
(s.d. 6,0).

Er is geen strikt verband te leggen tussen de gevonden waarden aan koper en man-
gaan in de spermatozoïden en het sperma-plasma en de bevruchtingspercentages na
eerste inseminatie (rang correlatie coëfficiënt volgens Kendall 0,31 met P = 0,10).
Bij uitgebreider onderzoek is wellicht een duidelijker verband aanwijsbaar.

The occurence of manganese and copper in buil semen was investigated.
Manganese and copper were found to be mainly present in the spermatozoa.
The manganese content of the spermatozoa of mixed samples of semen (therefor it
is not very usefull to calculate an average value) ranged from 37,5 to 65,0 /ig per
100 ml.

The copper content of the spermatozoa ranged from 147 to 478 ng per 100 ml with
an average of 298,4 /tg and a standard deviation of 94,2.

The sperm plasma contained manganese in an amount from 2,2 to 4,6 jig per 100
ml (also determined in mixed samples of semen) and copper in individual samples
from 4 to 24 ^g per 100 ml with an average of 13,4 ^g and a s.d. of 6,0.
A relationship between the manganese levels in the spermatozoa or sperm plasma
could not be detected.

Only for Cu there was a slight indication: the rank correlation coefficient according

On a fait une recherche sur la présence du manganèse et du cuivre dans le sperme
des taureaux usés pour l\'insémination artificielle.

Le manganèse et le cuivre se trouvent surtout dans les spermatozoïdes. Les teneurs
de manganèse, trouvées dans les spermatozoïdes, variaient de 37,5 jusqu\'à 65,0 /xg
pour 100 ml. Parce que le dosage fut executé dans des échantillons mixtes, ce n\'est
pas raisonnable de calculer une moyenne.

Les valeurs du cuivre dans les spcrmatozoides des taureaux individucles se trouvaient
entre 147 et 478 fj,g pour 100 ml ovec une moyenne de 298,4 fj,g pour 100 ml et un
écart-type de 94,2. Le plasme du sperme contenait de 2,2 jusqu\'à 4,6 fig de Mn,
aussi déterminé dans des échantillons mixtes, et 4 à 24 p,g de Cu pour 100 ml avec
une moyenne de 13,9 ^g et un écart-type de 6,0.

Il n\'y avait pas une corrélation démontrable entre les valeurs de manganèse dans les
spermatozoïdes ou dans les plasme du sperme et le succès de l\'insémination, exprimé
par le pourcentage de fécondation après la première insémination. Seulement pour le
cuivre il y a une indication: le coefficient de corrélation suivant Kendall est 0,31
avec une limite de signification de seulement 0,10.

Peut-être un corrélation plus nette sera à établir si on fera des recherches plus éten-
dues.

Die vorliegenden Untersuchung befasst sich mit dem Gehalt der Spurenelemente
Mangan und Kupfer im Sperma van k.B. Bullen. Diese Elemente befinden sich haupt-
sächlich in den Spcrmatozoiden.

Der Mangangehalt der Spermatozoiden von Mischproben lag zwischen 37,5 und 65,0
jxg pro 100 ml; ein Durchschnittszahl hat ja keine reelle Bedeutung.
Der Kupfergehalt der Spermatozoiden von individuellen Bullen lag zwischen 147 und
478 pro 100 ml, mit einem Durchschnittszahl von 298,4 ^g und eine Standard-
abweichung von 94,2.

Das Spcrma-plasma enthielt bzw. 2,2 bis 4,6 ^g Mn und 4 bis 24 /ig Cu pro 100 ml
mit einem Durchschnittszahl für Kupfer von 13,9 jj,g und eine Standardabweichung
von 6,0.

Es stellte sich keine deutliche Beziehung heraus zwischen den gefundenen Mangan-
werte der Spermatozoiden oder des Spermapiamas und den Befruchtungsprozentsatz
nach erster Besamung.

Nur für Kupfer gab es einen kleinen Hinweis: Rangkorrclationskocffizient nach Ken-
dall ist 0,31 mit P - 0,10.

Durch weitere ausgedehnte Untersuchungen könnte vielleicht eine bessere Korrelation
aufgefunden werden.

B e n 11 c y, O. G., Q u i c k e, G. V., K a s t e 1 i c, J. and P h i 1 i p s, P. H.: Certain
trace elements in the feeds, organs and tissues of a selected group of repeat bree-
ding cows in North-eastern Wisconsin. J. Dairy Sei., 34, 363, (1951).
B e n 11 e y, O. G. and Philips, P. H.: The effect of low manganese rations upon

dairy cattle. /. Dairy Sei., 34, 396, (1951).
Boogaerdt: Rangcorrelatiemethoden. Tijdsehr. Diergeneesk., 83, 237, (1958).
Dyrendahl, I.: Undersökningar rörande förekomsten av zinki tjursperma. Nord.

VetMed., 6, 873, (1954).
G r a s h u i s, J., Lehr, J. J., B e u v e r y, L. L. E. en B e u v e r y-A s m an , A.:

Mededeling „De Schothorst" S. 40, 1953.
GrashuisJ.: De betekenis van mangaan voor mens en dier. Landbouwk. Tijdschr.,
69, 642, (1957).

Koetsveld, E. E. van: The Manganese and Copper contents of hair as an indi-
cation of the feeding condition of cattle regarding manganese and copper. Tijdschr.
Diergeneesk., 83, 229, (1958).
L e h r, J. J., Grashuis, J. en Mulder, D.: Sporenelementen in de landbouw.

Ceres Land- en Tuinbouwreeks 1955.
Mann, T.: The Biochemistry of Semen. Methuen\'s monographs on biochemical

subjects, catalogue o. 4140/u. London, 1954.
Menger, J. W.: Van nature in melk aanwezig koper en toegevoegd koper. Lnnd-

houwk. Tijdschr., 69, 111, (1957).
Romanoff, A. L. and Romanoff Anastasia, J.: The Avian Egg. Willey

J. & Sons, Inc. New York, 1949; Chapman & Hall, Ltd. (1949).
Z i 111 e, C. A. and Z i t i n, B.: Non-hemin and total iron in bull spermatozoa, ƒ. biol.
Chem., 144, 105, (1942).

In 1946/47 was de gemiddelde dikte van het rugspek bij het Deense landvarken terug-
gebracht tot 3,34 cm. en op grond van de op dat ogenblik bestaande variatie voor
deze eigenschap, moest een verdere afname worden ontraden. In de daarop volgende
jaren werd er naar gestreefd, de gemiddelde rugspekdikte op 3,4 cm. te stabiliseren,
omdat dit gemiddelde de beste resultaten uit een oogpunt van klassificatie gaf. In
1952/53 bedroeg de gemiddelde dikte van het rugspek 3,43 cm. en in dit jaar deed
zich een uitgesproken wijziging voor in de eisen, die door de afnemers aan de kwali-
teit van het slachtprodukt werden gesteld. Deze gingen nl. in de richting van een
meer mager produkt. In januari 1954 werden enkele wijzigingen aangebracht in het
systeem van beoordeling van de selectievarkens, in het bijzonder met het oog op het
doen afnemen van de mate van vetheid van het slachtprodukt. Hierbij werd als voor-
lopig doeleinde gesteld de gemiddelde rugspekdikte op 3,25 cm. te brengen, omdat
deze in verband met de op dat ogenblik bestaande variatie, het best aan de door dc
baconmarkt gestelde eisen zou voldoen. Deze gemiddelde .spekdikte werd reeds twee jaar
later bereikt, nl. in 1954/55 en bedroeg in die jaargang 3,26 cm. In 1955/56 was deze
verder teruggelopen tot 3,21 cm. en in 1956/57 tot 3,13 cm.: Deze aanzienlijke af-
name in een tijdsbestek van vier jaar geeft een aanwijzing, dat de eigenaren van de
fokcentra, dank zij het begrip, dat zij voor deze aangelegenheid hadden, hieraan bij
de teeltkeuze de nodige aandacht hebben besteed. Tevens hebben de verbeterde om-
standigheden, waaronder het onderzoek op de nieuwe selectiemesterijen wordt verricht
en de hieruit resulterende meer betrouwbare uitkomsten, hiertoe bijgedragen.
Het beantwoorden van de vraag, in hoeverre het in de toekomst gewenst zal zijn dc
gemiddelde rugspekdikte nog verder te doen afnemen, wordt bepaald door een tweetal
omstandigheden, nl. van de eisen, die in de toekomst door de afnemers zullen worden
gesteld en door de vraag, in hoeverre een verdere afname van de dikte van het rug-
spek van ongunstige invloed zal zijn op andere eigenschappen, die mede de kwaliteit
van het bacon bepalen. Wat het eerstegenoemde betreft, ligt het volkomen in de lijn,
om op de ingeslagen weg verder te gaan. Er bestaat nl. een grote vraag naar varkens
met een rugspekdikte van 2,5—3 cm. en deze vraag zal zich vermoedelijk bewegen
in de richting van varkens met nog dunner rugspek. Omtrent het laatstgenoemde
kan worden opgemerkt, dat met bijzonder dun rugspek dikwijls een te week spek en
een te grof zwoerd hand in hand gaan. In de jaren vlak voor de tweede wereldoorlog,
kwamen de beide genoemde afwijkingen veelvuldig voor bij een dikte van het rugspek
van 3 cm. of minder. Thans zijn evenwel de vastheid van het spek en de fijnheid van
het zwoerd bij het Deense landvarken in een zodanige mate verbeterd, dat het risico
voor het zich voordoen van meer ernstige afwijkingen met betrekking tot deze eigen-
schappen, eerst dan optreedt, wanneer de dikte van het rugspek aanzienlijk beneden
de 3 cm. komt.

Overzicht van onderzoekingen van uit dieren-
tuinen en volières afkomstige inzendingen over
de periode van l-10-\'56 tof 31-12-\'S7.

A report on death occuring in the Netherland\'s zoos
and aviaries during the period 1-10-56 to 31-12-57

Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der
Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht. Directeur: Prof.
Dr. F. C. Kraneveld f.

Op initiatief \\ an wijlen Prof. Dr. F. C. K r a n e v e 1 d en met medewerking
\\ an vele anderen werd in oktober 1956 een aanvang gemaakt met het onder-
zoek naar de doodsoorzaken van dieren uit dierentuinen en volières. Om
een overzicht te krijgen van de ziekten welke hierbij een rol spelen, werd in
hoofdzaak gebruik gemaakt van materialen, die door het Pathologisch In-
stituut werden afgestaan.

De zeer wisselende sectiebevindingen maakten een intensieve samenwerking
met andere instituten noodzakelijk.

Veel dank ben ik verschuldigd voor de hulp welke mocht worden ontvangen
van andere laboratoria, te weten:

het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie, het Instituut voor Veterinaire
Parasitologie en Parasitaire Ziekten, het Pathologisch Instituut, het Insti-
tuur voor Virulogie, de Kliniek voor Kleine Huisdieren, het Instituut voor
Medisch-veterinaire chemie en het Centraal Diergeneeskundig Instituut,
afdeling Rotterdam.

Het onderzoek betrof zowel gehele dieren als delen daarvan.
In totaal werden in deze periode van 15 maanden 575 inzendingen ont-
vangen.

Uit tabel 1 (pag. 765) blijkt op welke wijze de ingezonden dieren over het
dierenrijk waren verdeeld.

De volgende afwijkingen en infecties werden bij dieren uit de verschillende
orden vastgesteld:

Heftige haardsgewijze subacute nephritis en subacute endometritis werden
gevonden bij een gibbon (Hylohates lar).

Liggingsveranderingen van de darm hadden de dood veroorzaakt van een
slingeraap, welke een torsie van de dikke darm vertoonde, waardoor de
craniaal gelegen darmdelen totaal werden afgesloten.

Een wolaap (Lagothrix lagotricha) bleek lijdende te zijn geweest aan een
invaginatie van de dunne- in de dikke darm, gepaard gaand met beginnende,
locale, peritonitis. Deze invaginatie moet reeds enkele dagen bestaan heb-
ben, daar het intussusceptum grotendeels necrotisch geworden was. Waar-
schijnlijk was de invaginatie ontstaan als gevolg van heftige darmprikkeling
door een groot aantal exemplaren van Prosthenorchis elegans (Acanthoce-
phala) waarvan enkele zelfs de darmwand ter plaatse van de peritonitis ge-
perforeerd hadden.

Prolapsus recti et ani werd gevonden bij een oeistiti (Hapale jacchus) welke
tevens aan een pneumonie had geleden.

Dood ten gevolge van bacteriële infecties werd vastgesteld in de volgende
gevallen;

Tweemaal werd in twee dierentuinen een epidemie ten gevolge van infecties
met Pasteurella pseudotuberculosis bij makaken vastgesteld. (2 huzaarapen
(Erythrocebus Patas (Schr.)), 1 java-aap (Macacus cynomolgus), 1 Calli-
trichus makako en 1 witmopmakaak. Volgens door het Instituut voor Vete-
rinaire Bacteriologie verrichte gevoeligheidsbepalingen t.o.v. antibiotica,
bleek Pasteurella pseudotuberculosis gevoelig voor oxy-tetracycline (terra-
mycine), chlooramphenicol en sulfadiazine, echter slechts matig gevoelig
voor dihydrostrcptomycine. Na toediening per os aan twee afzonderlijke
groepen apen, bij de laatste epidemie, van respectievelijk Oxytetracycline en
clooramphenicol zijn in die groepen geen nieuwe sterfgevallen meer opge-
treden. De beide geneesmiddelen werden in de gebruikelijke dosering van
50 mg/kg lichaamsgewicht per dag per os toegediend.

Septicaemie van Pasteurella multocida werd vastgesteld bij enkele peracuut
gestorven aapjes (2 doodshoofdapen (Chrysothrix sciurea), 1 leeuwaap
(Mystax leonina), 1 pinchéaapje).

Pneumococcen werden bij een chimpansee (Pan satyrus) en een Mona Ma-
kaak (Cercopithecus mona) uit alle organen geïsoleerd.
Streptococcensepsis werd vastgesteld bij een pinchéaapje.
Tuberculose van alle buikorganen, longen en kaakboezems werd als doods-
oorzaak gevonden bij een aapje van een particulier, dat reeds lange tijd
neusuitvloeiïng vertoonde. De infectie werd veroorzaakt door het humane
type: Mycobacterium tuberculosis.

Septicaemie van Erysipelothrix imidiosa (vlekziekte) werd éénmaal bij een
oeistiti (Hapale jacchus) gevonden.

Vermeldenswaard is tevens de Listeria monocytogenes die in reincultuur
uit alle organen van een peracuut gestorven oeistiti werd geïsoleerd.
De volgende worminfecties werden gevonden:

Hierbij zijn inbegrepen 25 caviae, welke grotendeels als voedsel \\ oor slangen
worden gebruikt. Gezien de resultaten van het onderzoek, waarbij o.m.
Pasteurella pseudotuberculosis en Salmonella infecties werden gevonden,
mag hier worden gewezen op het grote belang van een goed opgezette,
ziektevrije eigen cavia-fokkcrij voor de dierentuinen.

(Dasyprocta aguti) en een wild konijn (Oryclolagus cuniculus (L.)). Bij het
konijn was de dood het ge\\olg \\ an een Pasteurella haemolytica infectie.
Listeria monocytogenes werd geïsoleerd uit een agoeti (D. aguti), waarbij
tevens coccidiën werden gevonden.

Ren wilde haas (Lepus europaeus Pallas), afkomstig uit een jachtterrein
waar meer sterfte o])trad, bleek gestorven aan een infectie met Pasteurella
pseudotuberculosis.

Op een stukje huid van een capibara (Hydrochoerus hydrochoeris) werden
grote aantalen sarcoptesmijten (Sarcoptes scabiei) ge\\onden.
Van de geseceerde eekhoorns (Sciurus vulgaris L.) bleek een vrij groot per-
centage coccidiën te herbergen.

Onder egels (Erinaceus europaeus) werd in de afgelopen herfst een Sal-
wzone//a-epidemie ge\\ onden.

Verschillende malen werden bij egels (E. europaeus) ernstige infecties met
Strongyloides spec, \\astgesteld.

Rén egel (E. europaeus) bleek enkele e.\\em|)laren van Ixodus hexagonus te
herbergen.

Een in partu gestorven dwerggeit (Capra hircus reversa) bleek bij sectie lij-
dende te zijn geweest aan een torsio uteri van 180° naar rechts. De \\ ruchl
was nog aanwezig. De vruchtvliezen waren echter wel afgedreven.
Uit een met vele haardjes doorzet stukje long van een koedoe (Strepsiceros
kudu) kon Corynehacterium pyogenes worden geïsoleerd.
Bij een nijlgau (Portax pixtus) werd een infectie met Eimeria yakimovi
(Ooccidiën) vastgesteld.

Ren jaguar (Felis onza) bleek lijdende te zijn geweest aan een zeer heftige
necrotiserende bronchitis, waarxan de ]5rimaire oorzaak niet is achterhaald.
Bij een panter (Felis panthera) werd een chronische pyelonephritis vastge-
steld. Grote delen van het niermerg waren vernietigd.

Ren tweetal jonge zeehonden (Phoca vitulina), aan de kust ge\\onden en
naar een dierentuin gebracht, werden geseceerd. Rén der dieren vertoonde
zweren op de kop en aan de hals. Ren haemorrhagische enteritis liet zich
als doodsoorzaak aanwijzen. Rnkele luizen werden op het dier gevonden.
Hel betrof Flchinophthirius spec, (vermoedelijk E. horridus).
De ander bleek zweren over het gehele lichaam verspreid te hebben. Dit
diertje had geleden aan een chronische omphalitis, zgn. ,,[)ijpnaver\'. De
darm was nuicopurulent ontstoken. In de longen werden enkele e.xemplaren
van een Parafilaroidea spec, aangetroffen.

Twee neusberen (Nasua ruja) waren aan tuberculose gestor\\en. Bij de type-
bepaling bleek hier het humane type (Mycobacterium tuberculosis) in het
s]jel te zijn geweest. Van beide dieren waren de longen in ernstige mate
aangetast.

Een boomkangoeroe (Dendrolagus sp.) was gestorven aan uitgebreide tu-
berculose van beide longhelften, veroorzaakt door het humane type: Myco-
hacterium tuberculosis. Bij dit dier en bij een bennetts-kangoeroe (Macro-
pus bennetti) werden coccidien (lümeria spec.) gevonden.

Een zebra (Equis zebra) stierf een jaar na import aan een fibrineuze pleu-
ritis. De longen bevatten vele abcessen van wisselende grootte, waaruit Ac-
tinobacillus equuli (syn. Shigella equirulis) werd geïsoleerd. Enkele exem-
plaren van Setaria equina (Nematode) werden in de buikholte aangetroffen.

Een gemaande miereneter (Myrmecophaga spec.) was gestorven aan uitge-
breide longtuberculose, waarbij sterke kavernevorming opviel.

Listeria monocytogenes veroorzaakte sterfte onder kanaries in een volière.
Ook dit jaar heeft het kanariepokken-virus veel slachtoffers veroorzaakt.
Enkele malen werd het virus van K i k u t h door middel van kweek op be-
broede kippeëieren op het Instituut voor Virulogie aangetoond.
Massale infectie met Syngamus trachea was de doodsoorzaak van een alpen-
kauw (Coracia graculus).

Tweemaal werden salmonellae geïsoleerd en wel uit een grasparkiet (Melo-
psittacus undulatus) en een groenvleugel ara (Ara chloroptera (Gray)).
Bij een kort tevoren geïmporteerde turquoisine jjarkiet werd een psittacosis
infectie.vastgesteld. De diagnose werd bevestigd door het Laboratorium
voor de Gezondheidsleer te Amsterdam ( Prof. Dr. Ch. R u y s).
Een scharlaken loeri (Domicella garrula) vertoonde zweren in de darm,
zonder dat een primaire oorzaak kon worden aangegeven.
Enkele malen werd Cnernidocoptes pilae bij grasparkieten (Melopsittacus
undulatus) gevonden.

Arterio-selerosis bleek bij twee pajjegaaien (Psittacus erithacus (L.)) de dood
tot gevolg gehad te hebben. Een der dieren was enkele dagen voor de dood
verlamd geraakt.

Aspergillus fumigatus werd gevonden bij een edelfazant en een swinhoe-
fazant (Gennaeus swinhoii (Gould)).

Leverruptimr en aansluitende bloeding had de dood tot gevolg bij een parel-
hoen (Nurnida galcata Pallas) en een gierparelhoen (Numida vulturina).
Bij een witte pauw (Pavocristatus) werd Trichostrongylus tenuis in enorme
aantallen gevonden.

Sterfgevallen ten gevolge van baeteriële ziekten werden niet vastgesteld.
OOIEVA/\\RS (23)

Een septichaemie van Flrysipelothrix insidiosa werd vastgesteld bij een plot-
762

Enkele Cubaanse flamingo\'s (Phoenicopterus spec.) uit een transport waar-
bij sterfte was opgetreden, bleken geïnfecteerd te zijn met Pasteurella rnul-
tocida.

Amyloide degeneratie van de lever kon worden aangetoond bij een rood-
halsgans (Branta ruficollis (Pallas)). Een roodbekboomeend (Dendro-
cygna autumnalis (L.)) leed aan amyloide degeneratie van alle parenchy-
matcuze organen.

Een stadszwaan (Cygnus olor) was gedood door een schot door het hart. Een
ander exemplaar vond de dood bij een aanrijding.

Bij enkele arassaris (Pteroglossus sp.) werden infecties met Pasteurella pseu-
dotuberculosis gevonden.

Uit een toekan (Rhamphastos sp.) werd een rhamnose negatieve Salm.
typhi murium geïsoleerd.

Septichaemie van Listeria monocytogenes werd vastgesteld bij twee diamant-
duifjes (Streptopelia cuneata).

Enkele pinguïns (Spheniscus humboldti) zijn gestorven aan een infectie met
Cotyluris variegatus (Trematode) welke aanleiding gaf tot een zeer heftige
haemorrhagische enteritis, soms gepaard gaand met perforatie van de
darm. Tetrachloorkoolstof, tot 1 g per dier per keer, bleek een effectief
therapeuticum te zijn.

Van een der pelikanen (Pelecanus spec.) was het rechter oog bedekt met een
droge, witte korst; de voorste oogkamer was geheel vervallen. De lens was
nog te herkeimen. In het vocht van de achterste oogkamer werden schimmel-
draden gevonden. Ook in de longen waren veranderingen ten gevolge van
eeti schinunelinfectie. Het centraalbureau voor Schimmelcultures te Baarn
(Directeur Prof. Dr. T. O. Wikén) kweekte Aspergillus furnigatus uit de
longen.

Een tweetal purperkoeten (Porphyria madagascariensis (La r ham)) zijn
gestorven aan infecties met Erysipelothrix insidiosa (Vlekziekte).
Porocoecum cerpentulus werd gevonden bij een kroonkraanvogel (Malea-
rica pavonina).

Een ruigpootbuizerd (Buteo lagopus) bleek lijdende te zijn geweest aan
aviaire tuberculose van de lever, milt en long.

Aspergillus furnigatus infecties veroorzaakten de dood van een zeekoet
(Uria aalge) en een kleine jager (Stercorarius parasiticus).

Bij een icokmeeuw (Larus ridibundus) werd een gecombineerde infectie
met Paricterotaenia porosa (Cestode) en Diplostomum spatatium (Trema-
tode) gevonden.

SC]I.\\RREL..\\..\\RS (3)
L\'ILEN (3)
TROGONS (1)
STRUISEN (1)
FUTEN (1)
i.)e uil deze orden onderzochte dieren
gaven geen aanleiding tot opmerkingen.

Een schildpad (Testudo graeca) werd gedood, gezien de ernstige myiasis
waaraan het dier leed. Bij sectic werden in de darmlractus grote aantallen
Ascaris S]). cn Üxyuris sp. gevonden.

De tweede Testudo graeca leed eveneens aan myiasis; bovendien werd een
stiütergroot blaasconcrement en verscheidene kleinere steentjes gevonden.

Ter sectie werden een anaconda (Eunectes rnutinus) en een boa-constrictor
(Boa constrictor (L.)) ontvangen. Beide dieren vertoonden naast zweren in
de darm, gedeelten met een croupeus-necrotiserende ontsteking. Cultureel
kon Paracolobactruni arizonae (Enterobacteriaceae) worden geïsoleerd. De
mogelijkheid van een infectie met Entamoeba invadens was niet uit te slui-
ten.

Regelmatig werden de daarvoor in aanmerking komende dieren op het voor-
komen van bloed])arasieten gecontroleerd.
De \\-olgende infecties werden daarbij vastgesteld;

Plasmodien Trypanosomen Leucocytozoon Microfilariën:
Neushoornvogel (Dichoceros bicornis L.)

Overzicht van de aantallen ingezonden dieren over de periode van
1 oktober 1956 tot 31 december 1957.

Sinds oktober 1956 worden de dieren uit Nederlandse dierentuinen en volières op de
Faculteit der Diergeneeskunde tc Utrccht aan een .gespecialiseerd onderzoek onder-
worpen.

De resultaten van de secties in de eerste 15 maanden van dit onderzoek worden
vermeld.

Since October 1956 most of the animals dying in Dutch zoos and aviaries are dissected
at the Veterinary Faculty in Utrecht.

A report of the findings during the first 15 months of this work is given.
RÉSUMÉ.

Depuis octobre 1956 les animaux mort dans les jardins zoologiques et volières en
Hollande sont disséqués à la Faculté de médecine vétérinaire à Utrecht.
Les résultats des dissections des premier 15 mois sont mentionnés.

Zeit Oktober 1956 werden die meisten Tiere die in Zoologischen Gärten und Volieren
in den Niederlanden sterben an der Veterinär-Fakultät in Utrecht scsiert.
Ein Ueberblick über den Befunden in den erste 15 Monate wird gegeben.

Het aantal personen die overgevoelig zijn voor penicilline, is tot bedenkelijke hoogte
gestegen; men schat het in de Verenigde Staten op 10 pet. van dc bevolking. Reeds
daarom is beperking in het gebruik van penicilline gewenst. Hierbij is te bedenken,
dat men op verschillende manieren met penicilline in aanraking kan komen, bv. via
sommige verbandmiddelen die tegenwoordig met penicilline zijn geïmpregneerd, of via
entstoffen {sommige salk-vaccins) waaraan het antibioticum is toegevoegd. Ook in
consumptiemelk kan penicilline voorkomen, nl. wanneer koeien, die aan mastitis lijden,
met intramammaire inspuiting van penicilline zijn behandeld. Aangezien deze behan-
deling van beginnende mastitis vaak zeer snel verbetering geeft, wordt de aflevering
van de melk van aldus behandelde runderen vaak niet onderbroken. Het valt dan ook
niet te verwonderen, dat W e 1 c h in 5,9 pet van een aantal monsters consumptiemelk
penicilline kon aantonen. De Amerikaanse „Food and Drug Administration" heeft
derhalve het gebruik van melk, afkomstig van koeien die met penicilline worden be-
handeld, tot drie dagen na de laatste injectie verboden.

Dat het hier om werkelijk dreigende gevaren gaat, bewijst dc waarneming van
Vickers, Bagratuni en Alexander (1958). Zij zagen twee patiënten met
dermatids als .gevolg van het drinken van penicilline-bevattende koemelk. Eén hunner,
een vrouw die tien jaar tevoren na een penicillinebehandeling reeds dermadüs had
gehad, was vrij van klachten zolang zij melk dronk, die afkomstig was van haar eigen
koe, die niet met penicilline werd behandeld. Telkens wanneer zij gemengde melk ge-
bruikte, ontwikkelden zich verschijnselen van dermatitis. Lapjesprocven wezen op een
sterke overgevoeligheid voor penicilline. Na desensibilisatie met langzaam stij,gendc
hoeveelheden genas de huidafwijking en kon zij ongestraft gemengde melk nuttigen,
hoewel deze vier eenheden penicilline per ml bevatte.

In Nederland bestaan er geen voorschriften, die de aflevering verbieden van de melk
van runderen die met penicilline zijn behandeld. Wel heeft de zuivclpcrs herhaaldelijk
gewezen op de moeilijkheden die pcnicnhne-bevattende melk veroorzaakt bij de be-
reiding van kaas en yoghurt, en op die grond verzocht dergelijke melk niet af te
leveren.

Het Pathologisch Instituut, Directeur: Prof. J. H. ten Thije,
het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Direc-
teur: Prof. Dr. F. C. Kraneveld t.

Klinische gegevens van aan toxoplasmosis lijdende dieren vormen slechts
een gering deel van de uitgebreide literatuur, die aan dit onderwerp is
gewijd 1). De practicus wordt wel geattendeerd op het regelmatig voor-
komen van antilichamen ten opzichte van Toxoplasma, hij ondervindt
echter bij het stellen van de diagnose de grootste moeilijkheden. Deze zijn
ten dele te verklaren door het feit, dat er bij vele dieren — evenals bij de
mens — een evenwicht tussen parasiet en gastheer kan ontstaan zonder
dat zich klinische verschijnselen voordoen. Het langs serologische weg
gevonden percentage dieren met antilichamen t.o.v. Toxoplasma laat aldus
geen conclusies toe omtrent het aantal toxoplasmosis-p a t i e n t e n .
In die gevallen echter waar dit evenwicht niet — of niet direct — tot
stand komt, kan het ziektebeeld zich op zeer uiteenlopende wijze manifes-
teren. Dit betekent, dat de kleine huisdieren-practicus vrijwel dagelijks
geconfronteerd wordt met een aantal ziekten, waarbij differentieel diagnos-
tisch eveneens aan toxoplasmosis zou moeten worden gedacht. Worden bij
deze patienten serologische onderzoekingen verricht en inderdaad anti-
lichamen ten opzichte van Toxoplasma aangetoond, dan nog is men niet
gerechtigd de ziekteverschijnselen met zekerheid aan een besmetting met
Toxoplasma gondii te wijten. Het grote aantal latente infecties en het feit,
dat binnen zekere grenzen één titerbepaling geen uitsluitsel geeft omtrent
de duur van de infectie beperkt namelijk de waarde van één serologisch
onderzoek voor het constateren van de ziekte.

In deze moeilijke situatie bestaan twee uitwegen; ten eerste een herhaald
serologisch onderzoek, dat - - indien er een duidelijke titerstijging bestaat —
wel tot positieve uitspraken kan leiden en ten tweede het aantonen van
de parasiet in combinatie met orgaanafwijkingen, die redelijkerwijze aan
toxoplasmosis kunnen worden toegeschreven.

Voor het opsporen van de toxoplasmata tijdens het leven komen als
uitgangsmateriaal liquor cerebrospinalis en lymfklier-biopsieën in aanmer-
king. Uit bloed, speeksel en ontlasting is alleen onder uitzonderlijke om-
standigheden een isolatie mogelijk.

Het aantonen van het microorganisme bij een aan toxoplasmosis bezweken
dier, hetzij in het microscopische preparaat, hetzij d.m.v. proefdieren, levert
meestal minder moeilijkheden op. Op de laboratorium-techniek zal niet
verder worden ingegaan. Het is misschien niet overbodig te wijzen op het

\') Voor overzichtsartikelen moge worden verwezen naar: W i n s s e r, J. (1948),

belang van deze postmoi lale diagnose, waardoor niet alleen het inzicht in
het klinisch verloop \\\'an de toxoplasmosis wordt vergroot, maar tevens een
uitgangspunt is verkregen voor een nader „epidemiologisch" onderzoek bij
mens en dier.

Indien de infectie bij hond of kat met toxoplasrnata aanleiding geeft tot het
optreden van klinische afwijkingen, dan kunnen deze worden verwacht aan
het centrale zenuwstelsel, de longen, de darmtractus, of — bij uitzondering
- - aan de ogen. Welbewust worden de vele symptomen, welke een enkele
maal zijn beschre\\-en, hier niet genoemd. Of de bij de mens door S i i m
(1952) beschreven lymphadenopathie, die voor een deel op toxoplasmosis
berust, ook bij de kleine huisdieren als zodanig voorkomt, is onbekend.
De nerveuze stoornissen kunnen zich zeer uiteenlopend manifesteren, b.v.
door depressieve toestanden, paraplegieën of epileptiforme aanvallen. Wel
zo belangrijk voor de practicus zijn de chronische, vaak intermitterende,
door therapeutica niet te beïnvloeden, diarreën of de pneumonieën met
ernstige dyspnoe en hoestaanvallen. Deze toch moeten als een indicatie voor
het mogelijke bestaan van een toxoplasmosis worden beschouwd. De lichaams-
temperatuur kan verhoogd zijn. De cijfers van Habegger (1953) geven
een aanwijzing omtrent de verdeling der klinische verschijnselen, hoewel
het aantal honden en de wijze waarop de diagnose is gesteld, niet wordt
\\ermeld. Van de aan toxoplasmosis lijdende honden vertoont 47 9f long-
aandoeningen, 31% darmafwijkingen en 21% nerveuze verschijnselen. Het
blijkt dus, dat in principe alle honden met verschijnselen van Carré — of
katten met het beeld van kattenziekte (Meyer e.a. 1957) — verdacht
zijn van toxoplasmosis. De leeftijd der dieren geeft geen differentiatie-
mogelijkheid, aangezien ook bij toxoplasmosis het voornamelijk de jongere
dieren zijn, die klinische verschijnselen vertonen.

Het \\-olgende geval, waarbij de diagnose post-mortem werd gesteld, moge
de moeilijkheden \\ an de practicus nogmaals demonstreren. In de poliklinit-k
werd aangeboden een 4-jarige Duitse herder, reu.

l^e hond was de laatste twee maanden veel stiller geweest. De eigenlijke klachten
dateren van de laatste drie weken. Gedurende deze tijd was de eetlust steeds slechter
geworden. In het begin was het dier stijf in de achterhand. Het hoestte met een droge
kuch („alsof er iets in de keel zat") en men hoorde hem aldoor snuiven. Nu en dan
was er sprake van dunne onüasting en braken (slijm en bloed). De hond zou koorts
hebben gehad gedurende deze drie weken. De laatste dagen was het dier erg suf;
het wilde niet meer gaan liggen en was voortdurend benauwd. Daarbij hijgde het
dier veel en had het neusuitvlociing.

Status praesens: een goed verzorgde herdershond in matige voedingstoestand. Het
dier maakt een zeer zieke indruk, staat met de kop naar beneden en heeft de ellebogen
van het lichaam afgebogen; het is zeer dyspnoeisch.
Temp. 39.6° C., Ademhaling 60, Pols ± 150.

Er bestaat een lichte vaatinjectie op de sclera. Rondom de neusgaten is wat ingedroogd
sccretum aanwezig. De tonsillen zijn niet gezwollen. De huidlymfklieren zijn normaal
van grootte. Bij druk op de larynx en trachea ontstaat een geringe hoestprikkcl.
Percussie: de longtoon is over het gehele longveld gedempt, de longgrenzen zijn nor-
maal.

Bewegingsapparaat: het dier beweegt zich traag, hetgeen geheel aan dc dyspnoe kan
worden toegeschreven.

Röntgenologisch onderzoek thorax: van gezond longweefsel is bijna geen sprake meer;
de longen zijn doorzaaid met kleine schaduwtjes (fig. 1), zodat dc aanwezigheid
van longtumoren waarschijnlijk wordt gcacht.

Mede in verband rnet de sleclite algemene toe.stand van de hond wordt
het dier, in overleg met de eigenaar, pijnloos gedood.

Bij de sectie van het in een matige voedingstoestand \\ erkerende dier werden,
afgezien van een zeer bloedrijke lever (bij geëlectrocuteerde honden een
gewone bevinding), alleen aan de longen afwijkingen geconstateerd. De
longen waren slecht samengevallen, hyperemisch en voelden praktisch over
de gehele oppervlakte te vast aan. De sneevlakte vertoonde een glimmend
aspect. Bij de drijfproef bleek dat de meeste uitgeknipte stukjes zonken.
Duidelijke afscheidingen tussen meer en minder luchthouclende gedeelten
waren niet te zien. De bronchiale lymfklieren waren te groot en hyper-
emisch. Behalve door de diffuze uitbreiding week deze pneumonie ook af
\\ an het gewone beeld van de catarrhale pneumonie bij de hond, door een
iets stuggere consistentie en een iets minder vochtige sneevlakte, wat beide
werd toegeschreven aan de mogelijke aanwezigheid van een geringe hoe-
veelheid fibrine in het exsudaat. In verband met het afwijkende beeld
werden de longen, in afwachting van het histologisch onderzoek in de
koelcel bewaard om eventueel een nader onderzoek naar de etiologie te
kunnen instellen.

In de literatuur wordt bij de beschrijving van de pathologisch-anatomische
v eranderingen bij toxoplasmosis steeds de nadruk gelegd op het voorkomen
\\an haardvormige, vaak miliaire, ontstekingsprocesjes en necrose in de
xerschillende organen en lymfklieren. Ook ulcera in maag en darmen
worden vermeld. Waar onze ondervinding ten aanzien van toxoplasmosis
zich tot dusver beperkte tot het als toevallige bevinding aantreffen van
pseudoCysten in de hersenen van twee honden met een hondeziekte-
encephalitis, werd bij deze hond, die, zoals vermeld, alleen diffuse long-
veranderingen vertoonde bij de sectie niet aan de mogelijkheid van toxo-
plasmosis gedacht.

Bij het histologisch onderzoek bleek een overwegend catarrhale pneimionie
aanwezig te zijn. In één van de coupes werd een gebiedje van beginnende
necrose aangetroffen, fn verschillende alveolen waren fibrineclraadjes
aanwezig. Verder waren de alveolaire septa soms te celrijk, wat met de
fibrine wel de oorzaak is geweest van de wat stuggere consistentie en het
minder vochtige sneevlak. In de alveolen waren naast polyrnorfkernige
leucocyten vrij geregeld grote mononuclcaire cellen aanwezig. Soms waren
de alveolaire septa bekleed met enkele van dergelijke cellen. Verschillende
van deze mononucleairen bleken gevuld te zijn met een groot aantal op
toxoplasmata gelijkende, zich in de haemaluin-eosine coupes blauw kleu-
rende lichaampjes. De met deze parasieten beladen cellen waren vaak
vergroot, het afgebeelde exemplaar had een diameter van 28 /.i (fig. 2).
Behalve de longen was alleen het hart nog beschikbaar voor histologisch
onderzoek. Hierin werden schaars verspreide, microscopisch kleine ont-
stekingshaardjes gevonden. In de onmiddellijke omgeving van één van deze
haardjes bleken enkele hartspiervezels eveneens een groot aantal van deze
blauwgekleurde lichaampjes te bevatten (fig. 3).

Het boven beschreven beeld doet sterk denken aan toxoplasmosis. Doordat
de voor deze parasiet typische details in wecfselcoupes zelden waarneembaar
zijn, is verwisseling mogelijk met o.a. schimmels (Cryptococcus, Histo-
plasma) of Leishmania-vormen (Trypanosoma cruzi, Leishmania tropica).
In het volgens Giemsa gekleurde uitstrijkpreparaat van de longen echter,
waren typische toxoplasmata te vinden, „boogvormige" (Toxon. Gr.: boog)
protozoën, die niet ten onrechte als „sinaasappelpartjes" worden omschre-
ven (fig. 4). De parasiet werd bovendien via muizen uit de longen en een
longlymfklier geïsoleerd. Na twee syrnptoomloze passages stierven de
muizen met een groot aantal toxoplasmata in hersenen, organen en peri-
toneaalvocht.

Met zekerheid kon dus een verband worden gelegd tussen de aanwezigheid
van Toxoplasma gondii en de ziekte. Dat dit niet altijd mogelijk is illustreert
de volgende waarneming.

Bij een aap (Macacus tantalus, 2/2 jaar oud, gedurende 2 jaar als huisdier ge-
houden), met chronische diarree, werden antilichamen t.o.v. Toxoplasma aangetoond:
Sabin Feldman 1:512 -f, CBR 1:32 -H^).

Na euthanasie werd getracht via proefdierenting de parasiet aan te tonen uit her-
senen, medulla oblongata, lever, milt, long, nier, darmlymfklieren en slijmvlies van
de dunne darm. Terwijl bij sectie geen afwijkingen werden waargenomen en ook het
histologisch onderzoek geen positieve aanwijzingen gaf, werden toch uit de hersenen
toxoplasmata geïsoleerd. Een latente infectie kan bij deze aap niet worden uitgesloten,
alhoewel de relatief hoge titer (Möhr, 1955) in de reactie volgens Sabin Feldman,
de positieve C.B.R. en de aanwezigheid van antilichamen bij 2 van de 4 gezinsleden^)
als een indicatie kan worden beschouwd voor het bestaan van een actieve toxo-
plasmosis.

Naar aanleiding van isolaties van Toxoplasma gondii uit een hond en een aap (Ma-
cacus tantalus) wordt de diagnose toxoplasmosis aan cen critische beschouwing onder-
worpen.

Bij de hond, een 4-jarige Duitse herder met lon.gverschijnselen werd een zeer uitge-
breide, overwegend catarrhale pneumonie gevonden. Talrijke in de alveolen gele,gen
grote mononucleaire cellen waren beladen met parasieten, welke in uitstrijkjes als
Toxoplasma gondii werden onderkend en waarvan via passages door muizen de iden-
titeit werd vastgesteld.

Bij de aap — Macacus tantalus — met een chronische diarree, een titer in de Sabin
Feldmanreactie van 1:512 en een CBR van 1:32, werden uit de hersenen toxoplas-
mata geïsoleerd, doch het pathologisch-anatomisch onderzoek (macroscopisch en
microscopisch) was negatief.

In view of the fact that Toxoplasma gondii has been isolated from a dog and from
a monkey (Macacus tantalus), the diagnosis of toxoplasmosis is critically considered.

4-year-old German sheep-dog showing plumonary symptoms was found to be af-
fected with catarrhal bronchopneumonia. A large number of mononuclear cells in the
alveoli were charged with parasites, defined as Toxoplasma gondii on examination of
the smears, the identity being determined by passages through mice.
Toxoplasma was isolated from the brain of a monkey (Macacus tantalus) with chro-

Het serologisch onderzoek werd verricht aan het Instituut voor Pracventieve
Geneeskunde, Hoofd: Prof. Dr. J. D. V e r 1 i n d e.

nie diarrhoea, the titre as determined in the Sabin-Feldman test being 1 :512 and the
complement fixation test titre being 1:32.

Macroscopical and microscopical pathologic-anatomical examination, however, was
negative.

Par suite des isolations de Toxoplasma gondii qu\'on a gagné d\'un chien et d\'un singe
(Macacus tantalus) on a contemplé bien critiquement le diagnostic de toxoplasmosc.
On avait trouvé une pneumonie catarrhale bien vaste chez un chien: un berger alle-
mand âgé de quatre ans qui avait des symptômes pulmonaires.

Nombreuses de cellules mononucléaires se trouvant dans les alvéoles étaient chargées
de parasites; qu\'on avait spécifiés dans les frottis d\'être du type Toxoplasma gondii ct
dont par la voie des passages aux souris on a établi l\'identité.

Chez un singe — Macacus tantalus — souffrant d\'une diarrhée chronique, le titre
dc la réaction suivant Sabin-Fcldman étant de 1:512 et la réaction de fixation étant
de 1 :32, on avait isolé le Toxoplasma de l\'encéhaple.

Seulement, les recherches pathologiqucs-anatomiques (selon les mthodes macrosco-
piques et microscopiques) étaient négatives.

.\'\\n der Hand der Feststellung von Toxoplasma gondii bei einem Hund und einem
Affen (Macacus tantalus) wird die Diagnose der Toxoplasmose einer kritischen Be-
trachtung unterworfen.

Bei einem 4-jahri.gen deutschen Schäferhund wurde eine umfassende katarrhale Pneu-
monie festgestellt. Zahlreiche in den Alveolen gelegene monokleärc Zellen waren
mit Parasiten beladen, die im Ausstrich als Toxoplasma gondii zu erkennen waren.
Durch Mäuse-passage wurde die Identität festgestellt.

Bei einem .\\ffen (Macacus tantalus) mit chronischcr Diarrhée, einem Titer von
1:512 bei der Sabin-Fcldraanreaktion und einem Titer von 1:32 mit der Komple-
mentbindungsreaktion, wurden Toxoplasmata aus dem Hirn isoliert. Die makros-
kopische und mikroskopische pathologisch-anatomische Untersuchung verlief negativ.

C a r s t e n s c n, H. C. : Ein Beitrag zur Toxoplasmose beim Hund. Diss., Hannover
1954.

G u i l h o n, J.: Colloque sur les Toxoplasmes et les Toxoplasmoses animales. Ree.

Méd. vêt., 133, 715, (1957).
H a b e g g c r, H. : Le réservoir biolo.gique animal et sa relation avec l\'infection toxo-

plasmique humaine. Diss., Genève 1953.
Meyer, H., H o 1 z w o r t h, J., Griffiths, R. C. : Toxoplasmosis in the cat —

Fourteen cases. J. Amer. vet. med. Ass., 131, .395, (1957).
Mohr, W., Wahle, H., Stammler, A. ; Experimentelle Toxoplasmainfektion

beim Rhesusaffen. Z. Tropenmed. u. Parasit., 6, 387, (1955).
S i i m, J. Chr.: Toxoplasmosis acquisita lymphonodosa: clinical and pathological

aspects. Ann. New York Acad. Sei., 64, 185, (1956).
T h a 1 h a m m e r, O.: Toxoplasmose bei Mensch und Tier. Verlag W. Maudrich -
Wien 1957.

W i n s s e r, J.: Toxoplasmosis: een zoönose. Tijdschr. Diergeneesk., 73, 386, (1948).

Op 8 januari 1959 werd ik om 12 uur \'s nachts opgebeld door de veehouder
S. te E., met de mededeling, dat een zeug om 9 uur \'s avonds de laatste big
geworpen had, dat ze nog niet „schoon" was en nog wat „werkte".
Er waren 9 levende biggen geboren.

Het betrof een landvarkenzeug, die voor de 4e keer biggen wierp. Gewicht
± 200 kg.

Bij exploratie bleek een torsio uteri et vaginae sinistra van 270° te bestaan.
De plooien in de onderwand van de vagina verliepen schroef\\ormig van
links achter naar rechts voor. De vernauwing van de vagina was niet meer
voor de vingers passeerbaar.

Besloten werd een proeflaparotomie tc verrichten. Na Eunarcon-narcose
werd de zeug op de rechterzijde gelegd.

Onderzoekende vanaf de bifurcatie bleken in beide hoornen nog biggen
aanwezig te zijn. Zo dicht mogelijk bij de bifurcatie werd de uterus aan-
gepakt en teruggedraaid. Coll. Piel controleerde ondertussen vaginaal of
de torsio was opgeheven. Vervolgens werden door massage \\\'an de uterus
de biggen „aangegeven" en door coll. Piel verwijderd. Op deze manier
weiden nog 5 levende biggen geboren.

Uit de anamnese bleek niets wat kon wijzen op de oorzaak van het optre-
den van deze torsio. De zeug had sinds 9 uur in de kooi gelegen en was niet
opvallend onrustig geweest. Ze had zich zo nu en dan van ene zijde op de
andere gelegd, maar volgens dc eigenaar zeker niet op een heftige manier.
Kortom dit geval bracht ons dus niets nader tot de acthiologie van de tor-
sio uteri.

De zeug werd 2 dagen achtereen ingespoten met penicilline en supronal-
oplossing en ondervond geen nadeel van de laparotomie.

A description of a case of torsion of the uterus of 270° in a sow without clinical
symptoms. Birth of the litter could be terminated successfully after operation.

Bij een controle in de provincie Drente betreffende de varkensrantsocnen, die door
het p.ovinciaal vcevoederbureau op grote schaal werd gehouden, bleek dat nog vrij
vele louten worden gemaakt. Deze hebben vooral betrekking op het soort voer, dat
verstrekt wordt. Enkele veel voorkomende fouten zijn:

1. eiwitrijk biggenmeel blijven verstrekken, nadat de dieren een gewicht van 50 kg
bereikt hebben:

Dank zij een Study Grant van de American Association of University
Women en een Fulbright Travel Grant was ik in de gelegenheid om een
academisch jaar aan een Amerikaanse universiteit door te brengen. De
reden, dat ik hiervoor Michigan State University (M.S.U.) in East
Lansing, Michigan, had uitgekozen, was gelegen in het feit, dat aan deze
universiteit in de laatste jaren zeer veel werk op het gebied van het listerio-
sis-onderzoek is gedaan, een aandoening, die steeds mijn speciale belang-
stelling heeft gewekt.

De Veterinary College in Michigan State University is ondergebracht in
één groot gebouw, „Giltner Hall\' genaamd, dat aan de voorzijde 4 ver-
diepingen, achter 5 verdiepingen hoog is. Het geheel is gebouwd in de
vorm van een onregelmatige Z. In de naar voren springende poot van de
Z zijn beneden „anatomy" en boven ..pathology" ondergebracht, in de
andere poot zijn beneden de klinieken met daarboven „physiology". Het
gehele middenstuk wordt ingenomen door de afdeling „microbiology and
pubhc health". Alleen dit middenstuk is nieuw, het is in 1952 gebouwd
tussen de bestaande vleugels in. Aan het Hoofd van elke afdehng staat
een hoogleraar-directeur, terwijl de Dean het Hoofd van de gehele faculteit
is. Aan het hoofd van de universiteit staat de President. Al deze functies
zijn in Amerika blijvende posities. De afdelingen, Departments genoemd,
zijn weer onderverdeeld in verschillende eenheden, meestal weer onder
een hoogleraar. Zo omvatte de virus-afdeling, waar ik mijn kamer had,
laboratoria, zitkamers, een broedkamer, een koelruimte, een verbrandings-
oven, een spoelruimte met autoclaaf en sterilisatoren en vertrekken voor
de proefdieren. Op de afdelingen worden alleen de kleine proefdieren
gehuisvest, hoogstens een schaap. Voor de grote dieren en proeven met
grote aantallen dieren wordt beschikt over proefboerderijen, die enkele
kilometers van de Campus verwijderd zijn. Daar vrijwel iedereen over
een eigen auto beschikt is het vei-voer nooit een belangrijk probleem.
Op de eerste verdieping bevindt zich in het midden van het gebouw de
centrale bibliotheek, de administratie en verschillende grote collegezalen.
Op de verdieping hierboven is de centrale voedingsbodemkeuken. De
klinieken beslaan samen de naar achteren uitstekende vleugel van het
gebouw. Ze hebben de röntgen-afdeling en de afdeling voor klinische
pathologie gemeenschappelijk. Ook de stallen zijn hier ondergebracht, er
is plaats voor 70 grote huisdieren, merendeels in boxen gehuisvest en voor
70 kleine hui.sdieren. De khnieken zijn erg hokkerig, ze vormen ook het
oudste gedeelte van het gebouw. Voor de patiënten worden dezelfde
tarieven betaald als door de collega\'s in de praktijk worden berekend,
toch beschikken de klinieken over voldoende patiënten voor het onderwijs.
Daar zich biiiten het gebouw geen stalruimten bevinden en er alleen aan

de achterzijde een omheinde ruimte is om paarden af tc stappen of tc
longeren, onderscheidt het gebouw zich vrijwel niet \\an de andere grote
universiteitsgebouwen, welke over de Campus verspreid liggen. Het ge-
bouw ligt aan dc achterzijde geheel vrij, zodat niemand last kan hebben
van laden of lossen of van blaffende honden.

Als ik mij afvraag wat mij nu het meest is opgevallen, dan zou ik in dc
eerste plaats willen noemen de numerus clausus, die men voor de veteri-
naire studie kent. Per jaar worden 64 nieuwe studenten toegelaten. Ook
de andere Veterinary Colleges in de Verenigde Staten \\olgen dit systeem.
Het aantal gegadigden is steeds veel groter dan het aantal beschikbare
plaatsen. De dierenartsstudie duurt 6 jaar, hiervan zijn 2 jaren basis-
opleiding, daarna 4 jaar vakopleiding. Over de toelating tot dc dierenarts-
studie wordt pas na de twee basi.sjaren beslist. Bij deze toelating wordt niet
alleen rekening gehouden met de behaalde cijfers, maar ook met de
houding tegenover de medestudenten, het gedrag in de „dormitories" en
de activiteiten in de studentenmaatschappij. Het blijft steeds een moeilijk
punt om de juiste keuze te maken.

Het onderwijs aan een Amerikaanse universiteit is veel schoolser dan aan
een Nederlandse onderwijsinrichting. De colleges zijn anders van sfeer, er
bestaat een veel minder grote afstand tussen de docent en de student.
Heel \\ aak zijn er tijdens de colleges discussies. Het college lopen in Amerika
IS verplicht, er wordt steeds gecontroleerd en wanneer een zeker percen-
tage colleges gemist is, dan kan voor dit vak geen „credits" verkregen
worden. De docenten geven gewoonlijk elk kwartaal een „mid-term" en
een ,,final-examination", schriftelijke examens over de behandelde stof.
Hierdoor zijn de studenten gedwongen regelmatig tc werken. Het heeft ook
tot gevolg dat er meer contact tussen de student en de docent ontstaat,
daar het werk na beoordeeld te zijn aan de student wordt teruggegeven
en deze in de gelegenheid is om vragen te stellen. De cijfers, die\'voor het
werk worden gegeven, zijn niet geheim. Gewoonlijk kan voor een college,
dat éénmaal per week gegeven wordt, 1 credit per kwartaal \\crkregen wor-
den, terwijl een practicum van 3 uur per week 2 credits oplevert. Vooi\' elk
examen zijn een bepaald aantal credits \\\'oorgeschreven. Maar behalve dc
credits krijgt de student ook een kwaliteitsbeoordeling, die meestal in
letters wordt uitgedrukt. Om een examen te mogen doen moet een be-
paald gemiddelde gehaald zijn.

Er bestaat weinig uniformiteit tussen de verschillende universiteiten. Iedere
universiteit kan zijn eigen academische kalender inrichten, sommige uni-
versiteiten werken met semesters van 4/2 maand, anderen met „terins" van
3 maanden. Dit levert dikwijls moeilijkheden op, wanneer de studenten
\\an universiteit willen veranderen.

Gedurende de tweede wereldoorlog moesten de studenten zo vlug mogelijk
klaar gestoomd worden, toen werden er gedurende het gehele jaar colleges
gegeven. Hieruit zijn de z.g. „Summer Schools" overgebleven. Gedurende
de zomermaanden is het mogelijk op beperkte schaal colleges en practica
tc volgen. Door onderwijsmensen (de vakanties van de middelbare scholen
duren drie maanden) wordt hier veel gebruik van gemaakt, ook door dc
buitenlandse studenten, die geen raad w^cten met diie \\ akantiemaanden.
.\\an het einde van de 6 jaar dierenarts-studie wordt de titel D.V.M.,
Doctor Veterinary Medicine, verkregen, welke titel overeenkomt met onze
dierenarts-titel. Om de praktijk tc mogen uitoefenen moet in de verschil-

lende staten een vergelijkend examen worden afgelegd. Een PH.D. in
Veterinary Medicine wil zeggen, dat na het behalen van het ]).V.M. nog
enige jaren researchwerk is verricht en een dissertatie is geschreven. In
deze tijd moeten echter ook voortgezette colleges worden gevolgd en een
bepaald aantal credits worden verzameld.

Wat ook opvalt is, dat de studenten gedurende hun studietijd veel meer
zelf moeten doen. In dc eerste plaats is dit een gevolg van het feit, dat
er vrijwel geen hulppersoneel te krijgen is. Dit was vooral sterk in een
plaats als East Lansing, waar in het geheel geen industrie is gevestigd.
Maar dit is niet de enige reden, het wordt ook voor de aanstaande
dierenarts heel nuttig geoordeeld, dat hij veel met dieren omgaat. Het
verzorgen van de patienten, het ingeven van medicijnen, het voorbereiden
\\oor operatics, het vasthouden van de patienten in de klinieken wordt
steeds door dc studenten gedaan. Daarnaast wordt er heel veel waarde
gehecht aan een praktische chirurgische opleiding; door de studenten wordt
heel veel zelf geopereerd, eerst op proefdieren, later ook op patienten.
Sommige universiteiten eisen dat de student minstens 6 maanden op een
\\eebedrijf praktisch is werkzaam geweest. De 4-H Clubs, organisaties van
plattelands jeugd, besteden ook heel veel aandacht aan het verzorgen van
eigen dieren en het voorbrengen op tentoonstellingen.
In Amerika vallen de afdelingen veeteelt, pluimveeteelt en genetica niet
onder de diergeneeskundige-, maar onder de landbouwfaculteit. De Veteri-
nary Colleges zijn dan ook steeds gekoppeld aan een landbouwfaculteit,
het zijn gewoonlijk z.g. Land Grant Colleges. Deze Colleges werden ge-
sticht onder de Morill .Act van 1862, waarbij door de Federale Regering
grote stukken land beschikbaar werden gesteld om hierop een onderwijs-
inrichting te vestigen \\oor de inwoners van de verschillende staten. Hierbij
werd in de eerste plaats gedacht aan een landbouwopleiding en de studie
voor ingenieur. Er is nog een ander besluit van de Federale Regering, dat
van groot belang is geweest \\ oor de diergeneeskunde. Dit is de z.g. Hatch
Act van 1887, waarbij de Agriculture Experiment Stations werden op-
gericht. Heel veel van het onderzoekwerk aan de Veterinary Colleges
gebcLut in samenwerking met de Agriculture Experiment .Stations. Overi-
gens oefent de Federale Regering weinig invloed uit op het universitaire
onderwijs. De controle hierop heeft [jlaats door de staten, de gemeenten
of door groepen personen, meestal godsdienstige groepen.
Daar de Land Grant Colleges op het platteland zijn gelegen, is het nodig,
dat de universiteit zorgt voor de huisvesting en voor de recreatie van de
studenten. Gedurende de eerste jaren is dc student verplicht in een
,,dormitory" te wonen, dit zijn grote studententehuizen, meestal met 400
tot 1000 studenten per huis, op de Campus gelegen en door de universi-
teit opgericht. Hiervoor worden vaak leningen gesloten en de pension-
prijzen zijn zo berekend, dat deze leningen in de loop van de jaren
geheel worden afgelost. In deze tehuizen is de student aan vrij strenge
regels onderworpen. Na deze periode kan hij of zij bij particulieren gaan
wonen, of in een „fraternity" of „sorority": Dit zijn kleinere studenten ge-
meenschappen, meestal buiten de Campus gelegen, die door de studenten
zelf beheerd worden. Hiervoor moet hij echter uitgenodigd worden. Voor
de gehuwde studenten zijn vlak na de oorlog barakken gebouwd, deze zijn
nu echter vervangen door flatwoningen. M.SU had er 1200 klaar en nog
1 300 in aanbouw.

Naast de huisvesting zorgt de universiteit ook voor de recreatie. De meeste
Colleges hebben een „Student Service", met aan het hoofd hiervan een
„Dean of Students". Hij geeft raad en hulp aan de studenten, vooral op
het gebied dat buiten de eigenlijke studie valt. Om de vorderingen \\\'an
de studenten te beoordelen wordt een uitgebreid kaartsysteem bijgehouden,
niet alleen wat het werk betreft, maar ook over karakter, gezondheids-
toestand en activiteiten buiten de college-uren. Zijn in een kwartaal de
vorderingen niet voldoende, dan wordt door de „Dean of Students" of
zijn medewerkers getracht samen met de student de oorzaak op tc sporen.
Een Amerikaanse universiteit kent geen eeuwige student.

Het centrum van het studentenleven is de „Union Building", een clubhuis
met cafetaria, zalen voor toneel en muziek, biljarts, kegelbanen, bibliotheek
enz. Een van de eerste w.eken, dat ik in East Lansing was, werd hier het
z.g. Career Carnaval gehouden, een soort jaarbeurs, waarbij een 70-tal
firma\'s met stands aanwezig waren. De studenten konden hier zien, wat
deze firma\'s hadden aan te bieden, terwijl de firma\'s gelegenheid hadden
met toekomstige werknemers contact op te nemen. Ook leger, vloot en
luchtmacht waren hier met stands aanwezig. Gedurende de rest van het
jaar stonden er regelmatig, in het door de studenten zelf uitgegeven
dagblad advertenties \\an firma\'s, die aan de universiteit .spreekuur kwa-
men houden.

Ieder jaar worden er door MSU een aantal toneel-, muziek- en ballet-
uitvoeringen georganiseerd. Hoewel kosten, noch moeite worden gespaard
om goede gezelschappen over te laten komen, is de belangstelling van de
studenten gewoonlijk maar gering.

Dit is niet het geval bij de sport, hiervoor bestaat een enorme belangstel-
ling. De sporten, die hier in hoofdzaak gespeeld worden zijn in het najaar
football, een soort rugby, in de winter basketball en in het voorjaar base-
ball. De standing van een universiteit wordt door de buitenwereld afge-
meten naar de prestaties op sportgebied. Voor een universiteit, die top-
prestaties op sportgebied levert is het ongetwijfeld gemakkelijker om van
het publiek financiële steun te krijgen. De sport wordt dan ook ernstig
opgevat en onder leiding van betaalde trainers beoefend. Bij de grote
sportwedstrijden is er van heinde en ver belangstelling, het stadion van
MSU, dat 76.000 mensen kan bevatten was verschillende malen uit-
verkocht.

De studenten hebben een „Student Government", ten eerste voor een
soepele verhouding tussen de administratie en de studenten en ten tweede
om de studenten uit de eerste hand een democratische regeringsvor^n te
laten meemaken. De problemen met de administratie betroffen op MSU
gewoonlijk parkeermoeilijkheden. Hoewel de universiteit over 8000 par-
keergelegenheden beschikt, is dit, waar de auto het enige vervoermiddel is,
toch nog te weinig. (Bijna 20.000 studenten).

Zoals ik reeds schreef bestaat er een meer kameraadschappelijke omgang
tussen de studenten en de docenten, maar ook is er meer contact tussen
de stafleden onderling. Hier wordt ook bewust moeite voor gedaan. Zo
werd het academische jaar van het Veterinary College geopend met een
„open house" voor de eerstejaars studenten. Op deze avond vertelde de
Dean iets over de geschiedenis van de diergeneeskunde en over het onder-
wijs aan Michigan State University. Daarna stelden de departementshoof-

den hun verschillende medewerkers voor en tot slot werd gemeenschap-
pelijk vruchtenbowl gedronken. Deze vruchtenbowl was natuurlijk alcohol-
vrij, daar de gehele universiteit alcoholvrij is. Ook in het dorp East Lansing
is boven de toonbank zelfs geen bier te krijgen.

Om het contact tussen de stafleden te bevorderen wordt door elk departe-
ment elke week een gemeenschappelijke koffietafel gehouden, iedereen
brengt zijn boterhammetjes mee en er wordt voor koffie gezorgd. Na
afloop wast iedereen zijn eigen kopje onder de kraan af. Deze bijeen-
komsten vond ik erg aardig, daar hier problemen, de universiteit betref-
fende besproken werden. Iedereen kon hier vrij zijn mening zeggen, terwijl
over vele beslissingen gestemd werd. Ondanks het feit, dat ik toch maar
tijdelijk op MSU werkte, voelde ik rne een onderdeel van de universiteit.
Eenmaal per kwartaal was er een samenkomst van de gehele staf, terwijl
ook de gehele staf met echtgenoten een avond door Dean Armistead en
Mevrouw ontvangen werden. Wanneer stafleden kwamen of weggingen
werd hiervoor een „coffeehour" gehouden, waar iedereen een hand kon
komen schudden, In het voorjaar houdt elk departement in een van de
parken in de omgeving een picnic, waarbij ook alle kinderen van de
stafleden aanwezig waren. Als het weer meewerkt is dit gewoonlijk een
groot succes, „Phi Zeta", het Veterinary Honor College, een vereniging
van vooraanstaande dierenartsen, waarvoor elk jaar de beste studenten
van het laatste jaar worden uitgenodigd, organiseerde behalve enige lezin-
gen en een diner ook een gemeenschappelijke picnic. Ook bestaat er een
vereniging van Faculty Wives, die regelmatig bijeenkomsten organiseert.

Het is opvallend hoe veel dichter deze Amerikaanse universiteit bij het
publiek staat. Hiervoor zijn verschillende oorzaken te noemen. Het per-
centage leerlingen dat van een middelbare school naar een College gaat
is veel groter dan bij ons, daar hier ook vele vakken bestudeerd kunnen
worden, die in Holland niet aan een universiteit worden gedoceerd. Zo
had MSU een faculteit „Education", waaronder de opleiding van alle
onderwijskrachten viel, zowel voor het lager als voor het middelbaar onder-
wijs, Ook bestond er een faculteit „Business and Public Service", hieronder
viel economie, „political science", maar ook de „Hotel School", de „School
of Police Administration" en de „School of Social Work", De faculteit
„Communication Arts" omvatte o,a, journalistiek, adverteren, radio en
televisie, film en toneel, ,,Home Economics" is een van de grootste facul-
teiten, hier wordt een uitgebreide huishoudkundige opleiding gegeven.

Uit het bovenstaande volgt wel dat zeer veel inwoners van een staat,
kinderen of verwanten op een universiteit hebben. Er bestaat dan ook
veel belangstelling van het publiek voor de universiteit. Nu stelt de uni-
versiteit ook prijs op een nauw contact met het publiek, daar een Ameri-
kaanse universiteit heel veel steun van het publiek ontvangt. Om deze
band nauwer aan te halen wordt elk jaar op MSU een z.g, „Farmers
Week" gehouden, waarbij de universiteit geheel voor het publiek open
staat. Op alle afdelingen, die zich daarvoor lenen worden demonstraties
gegeven, waarbij veel gebruik wordt gemaakt van televisie. Elke grote
universiteit beschikt over eigen radio en televisie zendinstallaties, welke
ook voor het onderwijs worden gebruikt. Ondanks het zeer slechte weer
werd de „Farmers Week" het vorige jaar toch door meer dan 20.000
personen bezocht.

Van radio en televisie wordt ook veel gebruik gemaakt voor het „extension
work". Deze Service is de derde functie van een Amerikaanse universiteit,
naast onderwijs en onderzoek. Dit werk kan het beste worden vergeleken
met onze volksuniversiteiten. Het omvat een groot aantal cursussen, die
in de eerste plaats bedoeld zijn voor volwassenen. Wanneer een groep
inwoners van een staat een bepaalde cursus wenst, dan wordt dit aan
de universiteit gevraagd, die of iemand verzoekt om de cursus ter plaatse
tc geven, of indien dit mogelijk is, de cursus per radio of televisie uitzendt.
Ook voor het veterinaire onderwijs wordt gebruik gemaakt van televisie.
Zo werden gedurende een veterinaire week, welke ik meemaakte, de demon-
straties elke morgen per TV gegeven. Het voordeel is, dat iedereen uit-
stekend kan zien, wat vooral bij operaties op kleine huisdieren anders niet
mogelijk is, een nadeel is het ontbreken van kleuren. Voor de studenten
werden ook verschillende colleges per TV gegeven. Naast elkaar gaf men
dezelfde colleges per TV en rechtstreeks aan groepen studenten. De resul-
taten waren gemiddeld iets gunstiger per TV, ondanks het ontbreken van
direct contact met de docent. Ongetwijfeld biedt kleuren-televisie voor
de toekomst grote mogelijkheden.

De voornaamste verschillen tussen de Veterinary College van Michigan
State University en de Diergeneeskundige Faculteit te Utrecht kunnen
worden samengevat in de volgende punten:

1. MSU heeft een numerus clausus, per jaar worden niet meer dan 64
nieuwe veterinaire studenten aangenomen.

2. Het onderwijs is veel schoolser op MSU en de examens zijn voor
zover mogelijk schriftelijk.

3. Er is veel meer zelfwerkzaamheid van de studenten, doordat het hulp-
personeel schaars is. Ook is het aantal betaalde assistenten, die vaak
nog student zijn, veel groter.

4. Er wordt bij het onderwijs en het geven van demonstraties gebruik
gemaakt van televisie.

5. Er is een samengaan van de veterinaire- en de landbouwfaculteit,
veeteelt, pluimveeteelt en genetica vallen onder de landbouwfaculteit.

8. Er is meer contact tussen de studenten en de docenten en tussen de
stafleden onderling.

9. Behalve het hoger onderwijs verzorgt de universiteit ook cursussen
buiten universitair verband.

11. De geldmiddelen, die voor onderzoekingen noodzakelijk zijn, worden
vaak verstrekt door particuliere instellingen.

The author mentions her experiences during a stay of one year at Michigan State
University, East Lansing, Michigan. After a descrpition of the organisation and
activities of this University, especially of its Veterinary College, and its students, she
compares American Universities with Dutch ones.

ERVARINGEN MET DE BRUCELLOSEBESTRIJDING BIJ RUNDEREN EN
VARKENS IN GROTE FOKBEDRIJVEN.

H a j d u, S.: Erfahrungen mit der Brucclloscbckämpfung bei Rindern und Schweinen
in Grosszüchten. (ref. in D.). Veterindrsky Casopis, 7, 21, (1958).
Schrijver brengt verslag uit over de brucellosebestrijding in een groot landbouwbedrijf
met 1200 runderen en 180 varkens. De geslaagde sanering is gebaseerd op een ver-
beterde serologische diagnostiek bestaande uit het gelijktijdig toepassen van de eom-
plementsbindingsreactie, dc agglutinatie en een gemodificeerde Coombs test, welke de
auteur reeds vroeger beschreven had.

De positieve reageerders zijn verwijderd en vervangen door nieuwkoop van runderen
en door pinken, welke geïsoleerd werden opgefokt, en afkomstig waren van positieve
moeders.

V^oor het snel en veilig opsporen van reageerders wordt nog eens dc nadruk gelegd
op de betekenis van de Coombs test.

De gesaneerde bedrijven zijn sedert 2—5 jaar vrij gebleven van klinische verschijn-
selen van brucellose en alle dieren hebben negatieve serologische reacties.

T O p O 1 n i k, E. en H a j s i g, M.: Hijaluronidaza kod Brucella suis, B. melitensis i
B. abortus, (ref. in D.). Veterinarski Arhiv, 28, 243, (1958).

De onderzoekers constateerden de aanwezigheid van het ferment „Hyaluronidase" bij
stammen van Brucella suis, Br. melitensis en Br. abortus.

Het ferment is aangetoond in serumbouillonculturcs door middel van viscositeits-
meting van 1—2% Hyaluronzuuroplossing, waaraan de Brucellacultures werden toe-
gevoegd.

Verschillen in fermentactiviteit zijn waargenomen tussen de verschillende species van
Brucellae, verschillende stammen en cultures van verschillende ouderdom.
Nadlere gegevens kunnen in een tabel worden gezien.

Joyner, L. P.: The effects of Chlortetracycline on the development of Eimeria te-
nella in chicks. Vet. Ree., 1\\,43, (1959).

De door enkele andere onderzoekers reeds eerder aangegeven coccidiostatische eigen-
schappen van chloortetracycline werden experimenteel bevestigd. 0.08% van dit anti-
bioticum in het voeder, mits gelijktijdig met de infektie toegediend, bleek zelfs in
staat de sterfte bij kuikens tengevolge van een zeer zware besmetting met E. tenella
volledig tc voorkomen. Verstrekking door het drinkwater (in dezelfde concentratie)
had een iets minder goede uitwerking; ook bleek bij beide toepassingen een verlate
toediening (48 uur na de infektie) duidelijk minder resultaat te geven.
Histologisch werd gevonden, dat het antibioticum een vertraging der schizogonie ver-
oorzaakte, waarbij vooral afwijkingen aan de 2e generatie schizonten vielen op te
merken.

Schr. acht het de vraag of de hoge dosering van het middel voor de bestrijding van
blinde darmcoccidiosis in de praktijk economisch verantwoord is. Mede gezien de be-
kende groeibevorderende uitwerking van chloortetracycline voor kuikens, wordt echter
verondersteld, dat het imddel een nuttige aanvulling kan betekenen voor andere reeds
in gebruik zijnde coccidiostatica. W. J. Roepke

Lucas, A., T O u c a s, L. en L a r o c h e, M.: Un antibiotique doué de propriétés

Bij verschillende soorten door coccidiosis aangetast pluimvee bleek oocystenuitscheiding

Als werkzame dosis wordt aangegeven: voor kuikens 0.0125 g framycetinesulfaat per

dier per dag, gedurende 3 dagen achtereen door het drinkwater; voor kippen 0.025 g,

Bij konijnen (levercoccidiosis: E. stiedae en darmcoccidiosis: E. perforans) werd geen
volledige verdwijning der oöcysten uit de ontlasting verkregen. Voorts wordt aange-
geven dat 3 dagen toediening van 0.5 g framycetine per dier per dag bij twee door
coccidiosis aangetaste kalveren goede resultaten gaf.

Behalve een specifieke uitwerking op coccidiën zou framycetine ook een curatieve
werking hebben op de aanwezige enteritis.

(Opgemerkt moet worden, dat deze experimenten uitsluitend de genezing betreffen
van door coccidiosis aangetaste dieren. Of framycetine ook in staat is een coccidiën-
besmetting van betekenis te voorkomen, valt uit de publikatie niet op te maken. R.).

Granville, Gregoire en De Berdt: Rapport présenté a la Socitété des
Directeurs d\'Abattoirs, le 15 Septembre 1957. Ann. Méd. vét., 102, 194, (1958).
Door de auteurs werd een rapport uitgebracht over het heden en de toekomst van de
strijd tegen cysticercosis bij het rund in België. Zij bestudeerden deze zaak aan de
hand van een drietal principiële vragen, waarin het gehele probleem voor de toekomst
is geconcretiseerd:

Na aan de hand van eerder in België verrichte onderzoekingen de infectie weg —
gebruik van onvoldoende verhit vlees, de ontwikkeling van de lintworm in ± 72 dagen
en de eiafzetting middels proglottiden op de boerderij — te hebben gememoreerd,
gaven zij de volgende antwoorden op de door hen opgeworpen vragen.
sub 1:

Eén op de 1000 inwoners is taeniadrager. Naast dragers zonder klachten, zijn er die
spijsverteringsstoornissen, allergische intestinale catarrhen en ancmiën hebben, welke
laatste via complicaties fataal kunnen zijn. Bij de behandeling blijkt de kop der lint-
worm vaak niet mee te komen en is herhaling der behandeling in het ziekenhuis
noodzakelijk. De economische schade is op 25 miljoen B. francs per jaar te ramen,
door het waardeverlies (45%) door invriezen van het cysticerceuse vlees van de
runderen, die voor ongeveer 0.5% besmet blijken te zijn.
sub 2:

Het antwoord op vraag twee is onvoorwaardelijk :Neen. De besmettingspercentages
zijn sinds de oorlog van 0.3 tot 0.5 gestegen, zelfs tot 1 en 3% in verschillende West-
Europese gebieden. Dc oorzaken hiervan zijn gedeeltelijk te verklaren door de grotere
zorgvuldigheid die bij het onderzoek betracht wordt en door de techniekverbeteringen
— meer licht, meer insnijdingen en meer plaatsen van onderzoek — die werden toe-
gepast.
sub 3:

a. Het onderzoek op cysticcrcen moet verbeterd worden door groter zorg aan de dag
te leggen en meer plaatsen — tong, ademhalingsmusculatuur na verwijdering der
sereuze vliezen en spieren der voorvoet — in het onderzoek te betrekken. De rappor-

teurs zijn het niet eens met het tot nu toe aangehouden begrip omtrent predilectie
plaatsen. In ten dele verkalkte blaasjes vonden zij meermalen levende seoliees; ook
in die gevallen bevelen zij onderzoek door de galproef van Franke aan. Voorts zal
een verplichte slachtvee-verzekering, zoals in Zweden en Nederland bestaat, de taak
van de veterinair verlichten en de schade van dc veehouder-leverancier afwentelen,
b. Omdat het nooit zal gelukken alle cysticerci op te sporen bij dc keuring, hoe vol-
maakt het huidige opsporingssysteem ook zal worden, moet ook de andere schakel
der cyclus Taenia saginata-Cysticercus inermis worden aangepakt.
Hier ligt een taak voor dc medicus en de apotheker, die de behandeling van de
taenia-drager zorgvuldig moet verrichten, moet controleren of de kuur slaagt en moet
zor.gen voor een effective vernietiging van de worm met al zijn geledingen. Gezien
dc langduri.gc infectiositeit — in dc weide een half jaar — moet afgezien worden
van de huidige methode van afvoer in rioleringen. De vrijheid van de padënt om zich
te doen behandelen wil men niet aantasten, maar het verstrekken van een premie acht
men een goede stimulans.

Enkelen willen opname van „cysdcercus-bcdrijven" in de Dierziektenwet, met beper-
kende bepalingen bij verkoop voor handel en slachting, tot het bedrijf weer vrij ver-
klaard kan worden en eventuele taenia-dragcrs op het bedrijf met succes zijn behan-
deld.

Via de landbouwpers moet de veehouder gewaarschuwd worden voor tacnia-dragende
bezoekers op zijn bedrijf, terwijl ook algemeen hygiënische maatregelen gepropageerd
dienen te worden.

De voorgeschreven invriezing op minus 10° C, gedurende 10 dagen moet consciën-
deus worden uitgevoerd en alle losse delen, longen en vet incluis, omvatten. Ook in-
gevoerd vlees moet gecontroleerd worden op cysticerci. De voorschriften voor in-
vriczing moeten uitgebreid worden tot vlees van runderen waarin dode cysticerci wer-
den opgespoord.

De vereniging van slachthuisdirectcuren in België verklaarde zich in haar vergadering
van 17 september 1957 geheel accoord met dit rapport en stelde voor een technische
commissie „au sein du Ministère de la Santé Publique et de la Familie" te doen
belasten met het bestuderen van te nemen maatregelen tegen het tacniasi,s-cysticer-
cosis complex.

1. De aandacht van allen die met vlees te maken hebben moet op dit probleem ge-
richt worden, in het bijzonder op de noodzaak van een minutieus Cysticercus onder-
zoek.

2. Met alle technische middelen moet het onderzoek op cysticerci bevorderd worden.

3. De wettelijke voorschriften dienen streng .gehandhaafd te worden, (Invriezing)

4. .Mie slachtdieren dienen verplicht verzekerd te worden, in het bijzonder met het
oog op de grote schade die door cysdccrcosis voor de veehouders ontstaat.

5. Ieder geval van cysticercosis bij het rund moet gevolgd worden door een medisch
onderzoek op het bedrijf van herkomst.

6. Alle goedgekeurde vriesinrichdngcn moeten in één verband worden samen.gebracht
en regelmatige overheids-controle op de temperaturen der inrichtingen èn het
hierin bevroren vlees toelaten.

F u 11 e r, H. L.: The Value of Granite and Marble Grit for Growing Chickens and
Laying Hens Fed All-Mash v.s. Mash and Grain Diet. Poult. Sci., 37, C5J, (1958).
Algemeen is men overtuigd van de waarde van grit in de pluimveevocdering, als ma-
lend bestanddeel, speciaal in de spiermaag, naast de voorziening in dc Calcium-
behoefte in de vorm van oesterschelpen en gebroken of gemalen kalksteen.
In een zeer uitgebreide en langdurige proef werd de waarde van „marble grit" (ge-

broken kalksteen), „granite grit" oesterschelpen, en oesterschelpen zonder meer,
getoetst bij 1000 Witte Leghorn-kuikens vanaf het uitkomen tot en met de legpcriode.
De verschillende grit-soorten werden gebruikt bij volledig meelmengsel en meelmengsel
graan, terwijl in de eerste 10 weken alle kuikens een volledig meelmengsel met of
zonder grit kregen.

Tijdens de opfokperiode van 10 weken werden geen significante verschillen gevonden
tussen de verschillende groepen die resp. geen grit, „marble grit" en „granite grit" ter
beschikking kregen.

Tijdens de groeiperiode ( van 10—20 weken) waren de dieren met „all mash" voede-
ring met of zonder toevoeging van één van beide grit-soorten iets zwaarder, boven de
kuikens die volgens de meel-graan methode werden gevoederd.
De verschillen waren echter niet significant.

Er was geen invloed van een van beide grit-soorten op de groei en het voedselverbruik
bij voedering volgens de meel-graan methode.

Tijdens de legperiode bleek bij de meel-graan voedering de groep, die „granite grit"
ter beschikking kreeg de eiproduktie het hoogst te zijn in vergelijking tot de „marble
grit" groep, terwijl de groep die geen grit ter beschikking kreeg hier tussen in stond.
De verschillen waren niet significant (P = 0,1).

De eiproduktie van de „all-mash" groep lag significant lager dan bij de gemengde
voedermethode; de beide gritsoorten onderling hadden geen invloed bij deze all-mash
voedering.

De grootste eieren werden gelegd: in de meel-graan groepen bij toevoeging van
„granite grit", terwijl bij de „all-mash" groepen juist het weglaten van beide grit-
soorten de grootste eieren opleverde.

Er waren geen verschillen in eischaaldikte en schaalstructur bij de verschillende procf-
groepen.

Toevoeging of weglating van zowel „granite grit" als „marble grit" had geen invloed
op het percentage graan dat werd opgenomen.

Hennen die tijdens de opgrocipcriode „granite grit" ter beschikking kregen, en daarna
tijdens de legperiode oesterschelpen, namen meer oesterschelpen op in vergelijking tot
hennen die tijdens de opgrocipcriode „marble grit" kregen.

Het verbruik van schelpen en grit was in de „all-mash" groepen iets groter dan bij de
meel-graan voedermethode.

R O 1 v i n k, W.: Het voorkomen van kobalt en zijn betekenis voor plant en dier.
Landbouwdoc., 15, 163, (1959).

Auteur refereert over vijf pagina\'s 23 publikaties met betrekking tot het in dc titel
genoemde.

■Achtereenvolgens worden besproken: het voorkomen van Co in de grond en in dc
plant, de betekenis van Co voor het dier (Co cn vitamine Bia, gebreksverschijnsclen),
en de bestrijding der tekorten (toediening van Coi n het rantsoen en Co-bemcsting van
het grasland).

Hoewel het onderwerp bepaald niet uitputtend is behandeld, krijgt men niettemin
een goede indruk over dé complexiteit van de Co-problematick.

Co komt over de gehele aarde verspreid voor, nochtans is de bodemvoorraad in be-
paalde gebieden op bepaalde grondsoorten tc laag om de behoeften van de herkauwers
te dekken.

De opnecmbaarheid van Co door de plant uit de grond blijkt van vele factoren o.m.
van de pH van de grond afhankelijk te zijn.

Over het algemeen blijkt Co uit de grond slechts voor een gering gedeelte opneem-
baar voor de plant.

In de paragraaf over de gebreksverschijnsclen merkt dc referent terecht op, dat wan-
neer zich in meer of minder ernstige mate gebreksverschijnsclen voordoen en cr .sprake
is van een Co-arm rantsoen, men toch rekening dient tc houden met eventuele defi-

ciënties van andere bestanddelen van het rantsoen. Speciaal koper- en kobaltgebreks-
verschijnselen zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden.

Bij tekorten wordt aanbevolen om volwassen rundvee tot 0,5 gram C0SOj.7H\'>O per
dag, kalveren tot 0,2 gram en schapen 50—100 mg, te verstrekken.
I.v.m. het eerder vermelde rijst de vraag op welke wijze men zich voorstelt, dat door
middel van een kobaltbemesting (met koperslakkenbloem) het Co-gehalte van weide-
planten zou kunnen worden verhoogd, zodat Co-gebrek bij herkauwers zou kunnen
worden voorkomen, resp. bestreden.

TWEEMAL INSEMINEREN IN 1 TOCHTIGHEIDSPERIODE.
Wilcox, C. J. en Pfau, K. O.: Effect of two services during estrus on the con-
ception rate of dairy cows. ]. Dairy Sei., 41, 997, (1958).

Binnen het kader van het „Northeastern Cooperative Research Project NE-l" is met
Holstein- en Guernseykoeien behorende bij het New Jersey Agricultural Experiment
Station een onderzoek ingesteld naar de invloed van twee inseminaties gedurende
eenzelfde oestrus op het draehtigheidspereentage.

De eerste inseminatie werd tegen het einde van de oestrus verricht. De tweede inse-
minatie 12—20 uur nadien.

Het verse sperma werd volgens de gebruikelijke standaardmethoden verkregen.
Het diepvriessperma was bewaard bij —79° C. en behandeld volgens Mixner
(New Jeresy Agr. Expt. St., Circ. 573, 1955).

De resultaten van de beide rassen werden samengevat, omdat de rasinvloed gering
werd geacht.

Ui de bovenstaande tabel blijkt onder meer, dat twee inseminaties per oestrus betere
resultaten tot gevolg hadden, zowel bij gebruik van vers sperma, als van diepvries-
sperma.

Een statistische analyse van het materiaal (chi-kwadraat methode) bracht geen signi-
ficante verschillen aan het licht.

■Auteurs besluiten, dat er geen reden bestaat de methode van twee inseminaties per
oestrus aan te bevelen voor een grootscheepse toepassing binnen een K.I.-vereniging.

fUitg. Acad. Bibl., W. de Haan, Zeist, 1957. 218 bladzijden, 23 figuren, 11 foto-
grafische platen. Prijs: f 14,50)

Het is plezierig, een in het Nederlands geschreven leerboek in handen te krijgen;
een genoegen, dat tijdens het lezen van dit boek toeneemt, omdat onze taal goed
is gebruikt. Een tweede genoegen komt voort uit de constatering dat de behandeling
van de verschillende onderdelen tot in de nieuwste resultaten van de wetenschappen
van de cel doordringt en met grote deskundigheid is geschied. Men vindt in dit boek
beschreven: de laatste resultaten van het electronen-optisch onderzoek van de cel;
de relatie die tussen nucleine-zuren, genen en eiwitsynthese bestaat; de kenmerken
van groei, deling en ouder worden van de cel; de ziekelijke veranderingen van de cel,
degeneratieve zowel als hyperactieve (tumoren) ; de interactie tussen bacteriën en
virus en de cellen; om maar enkele onderwerpen te noemen.

Het aantal leerboeken in de cytologie is nog slechts klein. Bij het opmaken ervan
kan men nog niet steunen op een lange reeks van ervaringen. Ook dc grote vlucht die
deze wetenschap thans kent, maakt het tot een moeilijke taak een „celleer" te
schrijven. Tengevolge hiervan is cr — naar het mij toeschijnt — wel enige kritiek op
dit boek mogelijk, een kritiek die voornamelijk op didactische aspecten berust.
Het tweede hoofdstuk — over de structuur van de cel — lijkt mij door zijn gecom-
primeerde beknoptheid als basis van de celleer niet voldoende. Dit hoofdstuk mag wel
uitvoeriger worden en vooral van meer illustrades voorzien, in het bijzonder voor wat
betreft de bespreking van de bestanddelen van de cel. (blz. 25—32). Een lijst van
de belangrijkste publikaties ontbreekt aan dit hoofdstuk, evenals aan het eerste.
Het eerste deel van het derde hoofdstuk — over de moleculaire bouw van de cel —
behelst dc opsomming van de molecuulsoorten, die in de cel voorkomen, en van dc
technieken, die bij het onderzoek daarnaar ten dienste staan. Hoe uitvoerig ook, deze
bespreking is vanzelfsprekend te beperkt ten opzichte van het grote gebied van
schei- en natuurkunde, waarmee men geconfronteerd wordt. Wanneer de student dit
gebied nog niet kent, zal hem hier nauwelijks hulp geboden worden; wanneer hij het
wel kent, kan hij beter andere bronnen raadplegen. Want wat betekent het, te lezen,
dat nucleinczuren purinebasen bevatten, als formule en eigenschappen niet vermeld
kunnen worden; wat is het nut van tc lezen, dat er fasccontrast- en interferentie-
microscopie bestaat, als men uit de gegeven verklaring het verschil niet kan opmaken.
Dit eerste deel van het derde hoofdstuk (blz. 33—65) zou derhalve vervangen kunnen
worden door een korte verwijzing naar de betreffende leerboeken. Het zal - - dunkt mij
— noodzakelijk zijn uit tc gaan van het feit, dat de celleer nog slechts tc bestuderen
is op de basis van gedegen kennis van chemie en fysische chemie.

Tijdens het lezen van het vierde hoofdstuk — over de algemene fysiologie van de
cel -- komt bij mij slechts de wens naar voren, dat dc celademhaling uitvoeriger
besproken was (blz. 108—110, blz. 44—47), waarbij ook een concreet voorbeeld van
de vaak genoemde ATP-energie-overdracht een plaats zou gevonden hebben.
Van het vijfde hoofdstuk — over de celdeling — lijkt mij het laatste deel, handelend
over de spoelfiguur en zijn werking, (blz. 160—172) wel erg gedetailleerd, zelfs voor
biologie-studenten. In dit hoofdstuk komen — voor een leerboek — wel erg veel lite-
ratuur-verwijzingen voor, terwijl een aanduiding van de plaats, waar de onderzochte
planten en dieren in het systeem van flora en fauna thuis horen zeker voor de nict-
biologische studenten de stof dichterbij brengt. Omdat bijna alle practica, zowel voor
biologische als voor medische en veterinaire studenten, de reductiedelingen demon-
streren met behulp van preparaten van eicellen van Ascaris megalocephala, is het mis-
schien gewenst het verloop van de meioses van deze diersoort te behandelen en af te
beelden.

Zou in het zesde hoofdstuk — over de cytogenetica — aan de behandeling van de

structurele veranderingen in de chromosomen (blz. 181—182) niet een bespreking
kunnen worden toegevoegd van de gevolgen hiervan voor de vorming van de ge-
slachtscellen en daarmee voor het nageslacht?

Tenslotte zal — dacht ik — de afwezigheid van een index door vele bezitters van
dit boek als een gemis gevoeld worden, hoezeer ook de zeer lage prijs schuldig zal zijn
aan deze afwezigheid, evenals aan het geringe aantal afbeeldingen.
De grote deskundigheid van de schrijvers en de synthetische opzet van dit boek doen
ons de hoop uitspreken, dat een groot aantal geinteresseerden bezitters van dit bock
zullen worden en dat het tot een tweede druk moge komen, waarbij bovenstaande
kritiek opbouwend wenst te helpen. De celleer — basis van de kennis van leven en
ziekten — is een blijvend Nederlands leerboek meer dan waard. In het boekenbezit
van de lezerskring van dit tijdschrift hoeft en mag het niet ontbreken.

samengesteld door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, \'s-Gravenhage
1958.

Deze verslagen, die de dierenartsen inmiddels hebben toegezonden gekregen, bevatten
als steeds veel wetenswaardigs, in een aangenaam leesbare vorm, die in het algemeen
niet geleden heeft onder het feit, dat zij voor een belangrijk deel een compilatie van
losse bouwstenen zijn.

Tussen de mededelingen, die zich telken jare herhalen, zijn soms belangrijke gegevens
verscholen, bv. op blz. 8 het vaststellen van Brucella suis bij een haas door de Lim-
burgse Gezondheidsdienst.

Bepaalde medegedeelde inzichten van collegae worden soms wel wat te veel als alge-
mene waarheden gelanceerd, bv. op blz. 14, dat koliek bij paarden in voor- en na-
jaar, met veranderingen van de voeding zou samenhangen. (Ref. zag bij een mate-
riaal van circa 1200 paarden koheken bijna uitsluitend in voor- en najaar, zonder dat
voerverandering plaats vond.) Van dc geneesmiddelen, die bij koliek als injectie wor-
den toegediend, worden speciaal goede resultaten van Novalgin (e) genoemd. Waarom
op blz. 15 bij de handeling van Corpora aliena in de Oesophagus bij de veratrine-
injectie het woord „eventueel" is toegevoegd, is niet duidelijk. Op blz. 17 worden de
entingen met hondezickte- en katteziekte-vaccins van de R.S.I. geprezen, van soort-
gelijke preparaten van andere origine worden geen resultaten gemeld.
Dat thans bij de hoenderkruisingen wit x rood de meeste neurolymfornatose wordt
gezien (blz. 18) kan het gevolg ervan zijn, dat dit thans de meest gehouden bedrijfs-
kip is. Het is niet duidelijk, waarom op blz. 37 een speciale lans gebroken wordt voor
de Fjordenpony. Dc term „salmonella-hacterièn" (blz. 40) is evenmin fraai als „ge-
wrichtsparatyfus" (blz. 20). Het is niet duidelijk welke preparaten bedoeld zijn op
blz. 44, nl. geneesmiddelen voor wormziekten bij kippen, die niet afdoende zouden
zijn. (Volstaan had kunnen worden met de samenstelling zonder naamvermelding.)
Het doet min of meer vreemd aan, dat het voorkomen van lal, aan het voeren van
kunstmelk wordt geweten (blz. 47). De mededelingen over de verkoop van pokken-
difterie entstof van kippen door dierenartsen, op blz. 50 en 52, zijn wel niet recht-
streeks met elkaar in tegenspraak, maar belichten de feiten toch uit volkomen andere
hoeken.

Opgemerkt kan worden, dat de onbevoegden en de kwakzalvers het bij herhaling
moeten ontgelden. Op blz. 20 worden zelfs enkele firma\'s bij name genoemd, in ver-
band met „ongebreidelde verkoop van penicilline en andere geneesmiddelen". De
kwaliteit van de verschillende preparaten is vaak slecht en de gebruikte doseringen
bij de behandeling zijn veelal te laag." (blz. 42)

Tenslotte kan met vreugde worden geconstateerd, dat deze brochure de verslagen
van twee dienstjaren bevat, waardoor dus een achterstand is ingehaald.

Ontvangen werd de le mededeling van het Welsh-Pony-Stamboek, voorl. secretariaat
Mozartstraat 7, Groningen.

Hierin wordt in de eerste plaats iets verteld over dc Welsh ponies, die in 2 stokmaat-
hoogten ingedeeld zijn:

Dc dieren worden in de eerste plaats ingevoerd omdat er behoefte is aan kinder-
rijpaarden. Verder kunnen ze ook voor licht werk worden gebruikt.
Op 17 maart zijn 6 Welsh ponies gedemonstreerd in Emmeloord.
De verkoopprijzen liggen tussen ± ƒ 1700,--f 2300,-.

Uit de opgegeven stokmaten krijgt men de indruk dat alleen grote Welsh ponies in-
gevoerd zijn.

Openbare les, gegeven bij de aanvaarding van het ambt van lector in de pluimvee-
teelt aan dc Landbouwhogeschool op 22 januari 1959 door Ir. M. van .A 1 b a d a.

In het Landbouwkundig Tijdschrift van februari 1959 no. 4 werd dc vol.gende samen-
vatting van deze openbare les gegeven;

„Het streven naar technische verbeteringen in de pluimveehouderij is in het algemeen
gericht op het verhogen van de produktie, hetzij in relatieve, hetzij in absolute zin.
Een belangrijk punt daarbij is de vraag, hoe de individuele produktie kan worden
verhoogd, zo mogelijk met verbetering van het rendement en met behoud van de
gezondheid van het dier.

Voor het bereiken van deze individuele produktieverhoging staan tweeërlei wegen
open: enerzijds een verbetering van het milieu waarin de produktie tot stand komt,
anderzijds een verbetering van de erfelijke aanleg van dc dieren door middel van een
natuurlijke of kunstmadge teeltkeuze.

De interactie tussen dc verschillende facetten van de teelt is van groot belang bij de
dierlijke produktie. Dc intcracde tussen milieu en erfelijkheid kunnen we in zuiver
biologische zin opvatten als het ontstaan van het fenotype door de inwerking van
het miUeu op het genotype. Indien dezelfde genotypische verschillen in het ene milieu
andere genotypische verschillen veroorzaken dan in het andere milieu, vallen deze
onder het statisdsche begrip van de intcracde.

Dc invloed die de genotypische verschillen hebben op de fenotypische variantie,
pleegt te worden uitgedrukt in hun relatieve aandeel daarin. Deze verhouding is met
crfelijkheidsgraad bcdteld. Naar zijn aard kan deze erfclijkhcidsgraad slechts waarden
aannemen tussen O (bij volstrekte afwezigheid van erfelijke invloeden) en 1 (bij vol-
strekte afwezigheid van milieu-invloeden).

Niet alleen de erfelijke geaardheid van het materiaal waarmee we werken, maar even-
zeer het milieu waarin wc dit materiaal laten verkeren, bepaalt de erfclijkhcidsgraad
van zijn eigenschappen. Kennis omtrent de erfelijkheidsgraad in het gegeven „nor-
male" milieu stelt ons in staat voorspellingen tc doen omtrent dc mate van vooruit-
gang, die van generatie tot generatic door selectie in dat milieu is te verwachten.
Deze kennis geeft ons tevens de informaties omtrent de effectiviteit van verschillende
selectiemethoden.

Voor lichaamsgewicht zijn voor de erfclijkhcidsgraad, uitgedrukt in procenten, waar-
den gevonden variërende van 20 tot 60; voor ci-produktie van overlevende hennen
van 20 tot 40; voor ei-produktic van bij het begin van dc leg in leven zijnde hennen

van 6 tot 22; voor eigewicht van 36 tot 93; voor schaalstructuren van 20 tot 32;
voor totale sterftekans van 6 tot 14. Slechts enkele van deze waarden zijn zo groot,
dat individuele selectie effectiever zal zijn dan selectie van gehele families. Slechts
voor enkele kenmerken, met name eigewicht en schaalkleur, zal individuele selectie
in het algemeen zijn aan te bevelen. Voor enige kenmerken zal selectie van gehele
families van volle zusters of broers, dus zonder uitschakeling van de slechte leden in
die families ten minste even goede resultaten geven als individuele selectie en misschien
zelfs betere. Tot deze categorie zijn te rekenen kenmerken als lichaamsgewicht en
lichaamsafmetingen, voor zover berustend op de lengtegroei van de beenderen, het
optreden van bloedvlekken in eieren, eivorm, eiwitkwaliteit en schaaldikte. Voorkeur
voor selecde van gehele families van volle zusters zal in het algemeen gelden voor
kenmerken als rompdiepte, borstbreedte, legpercentage, vroegrijpheid, legonderbre-
kingen, schaalstructuur en bevedering. Als laatste categorie kunnen genoemd worden
de kenmerken met een lage erfelijkheidsgraad, waarbij selectie van gehele families
van volle en halfzusters samen, zonder uitschakeling van de daarin voorkomende
slechte dieren, als regel de voorkeur verdient. In de pluimveeteelt betreft dit dus
gehele hanennakomelingschappen. Tot deze categorie behoren kenmerken als ei-
produktie per hen, sterftekans, broedresultaten, resistentie tegen ademhalingsziekten,
resistentie tegen leucose en ziekten van de legorganen.

De in het voorgaande gemaakte indeling in categorieën van kenmerken, naar aan te
bevelen selectiemethoden, kan slechts gelden als een algemene richtlijn voor gemid-
delde omstandigheden.

.N\'aarmate de erfelijkheidsgraad lager is, verschuift — bij gelijk blijvende grootte der
families — de optimale effectiviteit van dc selectiemtchoden geleidelijk van indivi-
duele selectie naar familieselectie voor steeds verdere verwanten omvattende groepen.
Uit de tot dusver gevonden erfelijkheidsgraden van verschillende nutcigenschappen
bij het pluimvee volgt, dat het milieu op de meeste van deze kenmerken een grote,
vaak zelfs overheersende invloed heeft. De erfelijke variantie van het proefmateriaal
levert vele moeilijkheden bij het trekken van juiste conclusies. Volgens dc nieuwere
inzichten is deze in de meeste gevallen het beste te reduceren door het gebruik van
hybriden van min of meer ingeteeldc stammen als proefdieren. Dit geschiedt meer en
meer. Er blijft dan echter nog cen te grote milieuvariantie over, die buiten onze con-
trole valt. Dikwijls moet men dc proefdieren in verschillende hokken of kooien huis-
vesten. Ervaringen op het Instituut voor de Pluimveeteelt te Beekbergen en elders
hier te lande opgedaan, hebben geleerd, dat deze hokcomponent van de milieuvarian-
tie zeer belangrijk kan zijn.

Een ander aspect van interactie tussen milieu en genotype dekt meer het statistische
begrip van interactie. Het gaat dan om het probleem of genotypische verschillen zich
in het ene milieu anders zullen manifesteren dan in het andere. Amerikaanse onder-
zoekingen hebben duidelijk aangetoond, dat de resultaten van jaar tot jaar en van
bedrijf tot bedrijf enorme verschillen vertonen, zelfs wanneer de milieuverschillen naar
beste weten zijn gestandaardiseerd. In het licht van de hier gevonden hokverschillen
op eenzelfde bedrijf hoeft ons deze uitkomst niet meer tc verbazen. Ze blijft niettemin
van groot belang. Immers hiermee is duidelijk aangetoond, dat cen vergelijking tussen
rassen of kruisingen ten aanzien van resultaten op verschillende bedrijven of op het-
zelfde bedrijf in verschillende jaren verkregen, geen enkele waarde heeft. Slechts
gelijktijdige vergelijking van rassen en kruisingen op eenzelfde bedrijf laat bepaalde
conclusies toe. Ook dan zal men het echter niet zonder herhalingen kunnen stellen.
Bij de vergelijking van rassen en kruisingen in ons land beschikken wij slechts over
één neutraal toetsbedrijf, waar voorgeleste combinaties kunnen worden vergeleken.
De onderzoekcapacitcit is reeds thans onvoldoende voor de vergelijking van de voor-
geteste combinaties. Over dc mogelijkheid om testruimte aan de fokkers af te staan
voor onderlinge proefvergelijkingen hoeft men niet eens te denken. Een uitbreiding
van de onderzoekcapacitcit is dus noodzakelijk. De aangewezen weg hiervoor is een
uitbreiding van het bestaande bedrijf, met handhaving van de gelijktijdige herha-
lingen.

Een belangrijk aspect van de interacdes die tussen genotype en milieu kunnen op-
treden, betreft hun betekenis voor de keuze van het milieu, waarin we onze selectie
willen doorvoeren. Spreker ging nader in op het niveau van het milieu, waarin we
willen gaan selecteren en op de keuze van het milieu wat betreft de variabiliteit."

HET CONGRES 1959 VAN DE INTERNATIONALE UNIE VAN VERENI-
GINGEN VAN ARTSEN-AUTOMOBILISTEN ONDER HET DEVIES: „ARTS
EN VERKEERSVEILIGHEID".

Van 13 t.m. 16 mei 1959 hield de Internationale Unie van Verenigingen van .Artsen-
-Xutomobihsten te Utrecht haar Congres, dat eens in de vijf jaren plaats vindt.
Begunstigd door stralend voorjaarsweer kwamen de representanten van niet minder
dan 33.000 aangesloten artsen, tandartsen en dierenartsen uit vele landen naar dc
Bisschopsstad. De eerste dag vonden de jaarlijkse Bestuursvergadering en de Algemene
Ledenvergadering plaats, welke als steeds een succesvol verloop hadden.
Jhr. Dr. G. J. Th. Beelaerts van Blokland, President van de Internationale
l\'nic en Voorzitter van de Nederlandsche Vereeniging van Artsen-Automobilisten,
verheugde zich over de grote opkomst der congressisten en over het feit, dat een reeks
van zo belangrijke wetenschappelijke voordrachten over het thema „.Arts en Verkeers-
veiligheid" kon worden gehouden.

De officiële opening van dit belangrijk Congres, waarover Z.K.H. Bernhard, Prins
der Nederlanden het Beschermheerschap had willen aanvaarden, vond plaats op
donderdag 14 mei, gevolgd door een persoonlijk woord van Dr. L. H. Capette
uit Parijs, oud-President van de Unie, waaruit duidelijk bleek, dat de ouderen in
het verkeer een belangrijk minder gevaar voor de verkeersveiligheid vormen dan de
jongeren, en door een redevoering van Dr. F. H. Glastra van Loon uit Wasse-
naar over „The interest of the medical point of view in the modern traffic", waaruit
de grote rol kwam vast te staan, die de arts speelt bij de veiligheid van het verkeer;
niet alleen door zijn hulp bij verkeersongelukken, maar ook vooral bij beraadslagin.gen
om deze te voorkomen.

In de St. Michaëls-kapel in de Domtoren bood het Gemeentebestuur van LTtrccht
de congressisten een ontvangst aan.

De op donderdagmiddag 14, vrijdag 15 en zaterdag 16 mei gehouden voordrachten
door vele prominente figuren uit binnen- en buitenland, toegelicht door lichtbeelden
en films, hebben cr in hoge mate toe bijgedragen, dat de verkeersveiligheid weer een
belangrijke injectie in de goede richting heeft ontvangen.

\\\'an alle zijden werd door deze uiterst deskundi.gc sprekers het gehele vraagstuk van
dc verhouding „Arts en Verkeersveiligheid" besproken en toegelicht, zo medisch,
psychologisch, neurologisch, chirurgisch als vcrlichtingstcchnisch, terwijl ook de eerste
hulp-verlening in de diverse bij de Unie aangesloten landen uitvoerig werd besproken.
De gehouden voordrachten zullen in druk verschijnen, opdat een ieder in binnen- en
buitenland, die hiermede te maken heeft, kennis zal kunnen maken met de zeer be-
langrijke resultaten van dit Congres.

Opnieuw is gebleken, hoezeer de internationale samenwerking tussen de artsen-auto-
mobilisten in Europa en zelfs daarbuiten een belangrijke bijdrage levert aan de daad-
werkelijke bevordering van een veiliger verkeer.

LANDBOUWSCHAP, GEZONDHEIDSCOMMISSIE VOOR DIEREN.
Kntschema 1959 voor kuikens en legkippen.

In aansluiting op de publikaties, gedaan in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van
15 mei en 1 juni 1959, geven wij u hierbij een entschema te gebruiken door dc
bcdrijfspluimveehouders. Dit entschema, dat in overleg met de directeur van dc

Gezondheidsdienst voor Pluimvee is samengesteld wordt door de Gezondheidsdienst
voor Dieren van het Landbouwschap en de provinciale gezondheidsdiensten voor
dieren aan de bedrijfspluimveehouders aanbevolen.

Entingen mogen alleen worden toegepast in gezonde kop-
pels tenzij de dierenarts anders adviseert.

In het algemeen dienen entingen op de hiernavolgende leeftijden te worden toegepast.
Onder niet normale omstandigheden - bijv. door het heersen van besmettelijke ziek-
ten in de omgeving — kan het aanbeveling verdienen de entingen op een ander tijd-
stip te doen plaats hebben. Vraag dan advies aan uw dierenarts.

4\'/!—5 pokken en „iet eerder dan 3 weken na de
mnd. difterie laatste enting tegen infectieuze

bronchitis; bij laat in het seizoen
geboren kuikens kan de enting te-
gen pokken en difterie ook reeds
plaatsvinden op de leeftijd van ±
3 maanden; hierbij dient dan op
de leeftijd van 3\'/<—4 maanden
een gecombineerde enting tegen
pscudo-vogelpest en infectieuze
bronchitis plaats te vinden.

de tijd verlopen sinds de vorige
enting tegen pseudo-vogelpest moet
3—35/2 maanden bedragen.

\\\'oor mestkuikens is in het algemeen te adviseren: een enting op 3 a 4 weken
tegen pseudo-vogelpest, liefst gecombineerd met enting tegen infectieuze bronchitis
(voor dieren bestemd voor export naar Zwitserland wordt thans geëist een enting
tegen pseudo-vogelpest voordat de dieren 4 weken oud zijn).

Reinig dc drinkbakken voor de entingen grondig en gebruik hierbij geen ontsmettings-
middelen.

Enige algemene raededehngen en opmerkingen als toelichting op het schema voor de
entingen van pluimvee van bedrijfspluimveehouders tegen infectieuze bronchitis,
psudo-vogelpest en pokken en difterie.

Het voorkomen van infectieuze bronchitis en pseudo-vogelpest heeft vooral de laatste
jaren bij veel bedrijfspluimveehouders aanleiding gegeven tot grote schade, welke in
de meeste gevallen had kunnen worden voorkomen indien de dieren tijdig preventief
tegen deze beide, klinisch veel op elkaar lijkende, ademhalingsziekten waren geënt.
De pseudo-vogelpest kan bij kuikens een sterfte van betekenis geven en leidt bij leg-
gende hennen tot een zodanig sterke produktiedaling, dat soms gedurende een maand
wijwei geen eieren worden geproduceerd. Na genezing der dieren herstelt de leg zich
meestal geleidelijk volkomen.

De infectieuze bronchitis kan vooral bij jonge kuikens aanleiding zijn tot tamelijk grote
sterfte en veroorzaakt bij leggende hennen een nog veel langduriger produktiedaling
dan pseudo-vogelpest. Bovendien komt nä herstel de leg vaak niet meer boven de
40 ä 50% uit, ook al lijken de dieren klinisch weer volkomen gezond.
Voor elke pluimveehouder geldt, evenals ten aanzien van pokken en difterie, dat het
feitelijk onverantwoord is het er op te laten aankomen, of deze zeer schadelijke adem-
halingsziekten op het bedrijf zullen uitbreken.

Het preventief enten tegen infectieuze bronchitis en pseudo-vogelpest door middel
van de drinkwatermethode is een eenvoudige, weinig kostbare behandeling, die een
behoorlijke bescherming tegen de ziekten geeft.

\\\'oor de fok- en vermeerderingsbedrijven en kuikenbroederijen is dc enting bovendien
van belang voor het gezondblijven van de afgeleverde kuikens, omdat nakomelingen
van goed onvatbaar gemaakte ouderdieren via het broedei een zekere bescherming
tegen de ziekten voor de eerste levensweken meekrijgen.

Belangrijk is, dat al deze entingen op de juiste leeftijd plaats vinden en voor zover
nodig op de juiste tijd worden herhaald. Noodzakelijk is hierdoor, dat iedere pluim-
veehouder voor zijn bedrijf eventueel voor elke koppel op zijn bedrijf beschikt over
een entschema, waaruit met een oogopslag kan worden nagegaan op welke datum dc
de laatste enting van de koppel plaats had en wanneer dc volgende zal dienen te
geschieden.

Gezien de zeer uiteenlopende omstandigheden op de bedrijven zal het aangegeven
schema hier soms moeten worden aangepast; een afwijking van slechts één of enkele
weken in de toepassingstijden zal daarbij in het algemeen geen groot bezwaar zijn.
In andere gevallen, waarbij wordt afgeweken van het schema, zal de dierenarts,
eventueel de gezondheidsdienst, dienen te adviseren hoe te handelen.
De entingen dienen alleen te worden toegepast bij gezonde dieren. Dc gebruiks-
aanwijzing en de dosering van de entstoffen moeten zo nauwkeurig mogelijk worden
aangehouden.

Het enten van pasgeboren kuikens geeft weinig immuniteit cn is ook om andere rede-
nen minder gewenst. Slechts in geval van nood bv. op een besmet bedrijf, kan het
enten van zeer jonge kuikens aanbeveling verdienen. Aangezien zeer jonge kuikens
weinig of onregelmatig drinken, kan in deze gevallen het beste de neus of oog-
druppeling worden toegepast. In alle overige gevallen betekent de druppelmethode
slechts extra werk.

Met het toepassen van de eerste entingen, al dan niet gecombineerd op een leeftijd
van 3—4 weken, wordt enige risico genomen voor de eerste levensweken, maar dan
geldt dit in hoofdzaak voor nakomelingen van niet immune ouderdieren. Overigens
is het risico voor dc eerste levensweken niet zo groot, mits gezorgd wordt dat de
kuikens de eerste maand goed gescheiden en zo ver mogelijk verwijderd van het ove-
rige pluimvee worden gehouden en worden verzorgd door iemand, die of niet bij
andere kippen komt of gebruik maakt van aparte laarzen en kleding.

Ook na het enten moeten de kuikens enige tijd goed gescheiden Wijven om het over-
brengen van deze levende entstoffen zoveel mogelijk te voorkomen; dit geldt vooral
wanneer op het bedrijf andere dieren voorkomen die nimmer zijn geënt.
Het is van belang in de tijd van de enting of direct daarna geen grote veranderingen
aan te brengen door bv. juist in die tijd de verwarming uit te laten of de koppel over
te brengen naar een koudere afdeling. Het is integendeel wenselijk, vooral bij koud
weer en tijdens de nacht, ten tijde van de enting en direct er na extra zorg aan de
kuikens te besteden door bv. wat bijverwarming te geven.

I. De enting tegen infectieuze bronchitis dient vóór de leg
te gescieden, aangezien deze enting bij leggende dieren een ongunstige
invloed heeft op de produktie, de ei-kwaliteit en de broeduitkomst.

Indien de enting onverhoopt toch tijdens de leg noodzakelijk is — bv. bij be-
smetting van het bedrijf — moet worden gebruik gemaakt van een zwakke ent-
stof. De enting vóór de leg kan zijn:

a. een tweemalige enting waarbij de eerste enting dient plaats te hebben op een
leeftijd van 3—4 weken met zwakke entstof in combinatie met de eerste
enting tegen pseudo-vogelpest.

De tweede enting volgt dan op een leeftijd van 3/2—4 maanden, waarbij
in verband met de nog aanwezige immuniteit ten gevolge van de eerste enting
gebruik kan worden gemaakt van een sterkere entstof met het doel de immu-
niteit zo hoog mogelijk op te voeren. Deze tweede enting kan om praktische
redenen ook worden uitgevoerd met de zwakkere entstof in combinatie met
de tweede enting tegen pseudo-vogelpest.

b. een eenmalige enting op een leeftijd van \'i\'/>—4 maanden met zwakke ent-
stof, welke om praktische redenen gecombineerd kan worden met de tweede
enting tegen pseudo-vogelpest.

II. De enting tegenpseud o-v o g e 1 p e s t dient voor de eerste maal plaats
te hebben op een leeftijd van 3—4 weken, al dan niet gecombineerd met de en-
ting tegen infectieuze bronchitis en moet vervol.gens elke 3—3/2 maand worden
herhaald.

Ook tijdens de leg kan de enting zonder bezwaar plaats hebben, mits er maar
zorg voor wordt gedragen dat sedert de vorige enting niet meer dan 3 a 3/2
maand zijn verlopen

Bij langer wachten neemt de inununiteit zodanig af dat alweer kans wordt ge-
lopen op uitbreken van de ziekte. Bovendien wordt bij een enting na meer dan
3 a 3/2 maand kans gelopen op een tijdelijke reactie.
111. De enting tegen pokken en difterie kan in het algemeen het beste
plaats hebben op een leeftijd van 4/2- -5 maanden, maar mag niet eerder wor-
den uitgevoerd dan minstens 3 weken na de laatste entin.g tegen infectieuze bron-
chitis om entreacties te voorkomen

Voor enkele laat in het seizoen geboren koppels kan de enting tegen pokken en
difterie ook plaatsvinden op cen leeftijd van ± 3 maanden. In deze gevallen
moet dan de enting op 3/2—4 maanden een gecombineerde enUng zijn tegen
infectieuze bronchitis en pseudo-vogelpest.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND MEI 1959.


«5 oj	s
a «5	vi
c
o

	v}
c3 >

Begin van dit jaar werd door de Secretaris voor Landbouwzaken van het Ministerie
van Landbouw een actie in het leven geroepen om over het gehele gebied van dc
Verenigde Staten de deelname van dc veehouders aan dc drie bestaande mogelijk-
heden voor melkcontrole te verhogen boven het huidige niveau van 10,3% (of meer
dan 2 miljoen koeien). In totaal vallen 1.548.884 koeien onder het „Standaard-
Plan", 490.000 koeien onder het „Eigenaar-monsternemen"-plan en 79.489 koeien
onder het „Eens per maand wegen"-plan.

Laatstgenoemd systeem is eenvoudig en goedkoop (5 Am. centen per maand per koe).
De melkveehouder weegt volgens dit systeem éénmaal per maand dc mclkhoeveelheid,
\'s ochtends en \'s avonds, van elke koe in zijn veestapel. Hij zendt deze maandelijkse
gegevens over de post naar een centraal bureau, waar deze cijfers voor hem worden
verwerkt tot een jaaroverzicht.

De beide andere systemen, het Standaardplan (40 Am. centen per koe per maand) en
het „Eigenaar-monsternemerplan" (25 Am. centen per koe per maand) verschaffen
de veehouder met hulp van controleurs van de „Dairy Herd Improvement Associa-
tion", meer uitvoerige gegevens.

Het woonhuis is van 18 juli tot en met 1 augustus 1959 wegens vakantie gesloten;
het bureau blijft dan echter op de vastgestelde tijden opengesteld, n.1. van 8.45—12.30
uur en van 13.45—17.00 uur.

\\\'oor dringende gevallen, o.a. betreffende spocdwaarneming, kan men zich zonodig
in verbinding stellen met het woonhuis van de administrateur (tel. 030—32835).
Mocht het bureau op de opengestelde tijden geen gehoor geven dan kan eveneens
met genoemde aansluiting contact worden opgenomen

Mede naar aanleiding van binnengekomen vragen blijkt er over het algemeen be-
hoefte te bestaan aan landelijke uniforme tarieven voor de afgifte van pokken- en
diftcrie-vaccin aan pluimveehouders en pluimveeselcctcurs.

Het Hoofdbestuur heeft deze zaak reeds geruime tijd in voorbereiding en bovendien
wordt overwogen vermelding van de tarieven op de betreffende vaccinverpakkingen.
De resultaten van het overleg hierover met degenen, die bij deze aangelegenheid zijn
betrokken, zal echter gedurende het entseizoen 1959, waarvan het einde inmiddels
reeds be^gint te naderen, niet meer kunnen worden geëffectueerd

Uit de aard der zaak zijn dit tarieven, die zonder enige korting in rekening worden
gebracht.

Het is gebleken, dat bij vele praktizerende dierenartsen de laatste tijd steeds meer be-
langstelling ontstaat voor de problemen op het gebied van de varkenshouderij in de
ruimste zin van het woord.

Deze groeiende interesse doet tegelijkertijd de behoefte ontstaan aan uitbreiding van
de kennis op dit terrein, die o.a. door „nascholing" door middel van cursussen kan
worden bereikt.

Het Hoofdbestuur heeft overwogen dit jaar nog een cursus te organiseren.
In de periode tussen de zomervakantie en het begin van de werkzaamheden voor de
georganiseerde dierziektebestrijding valt dit jaar echter niet alleen de Al.gemene Ver-
gadering, maar zeer waarschijnlijk ook de tweede voorlichtingsdag van de Veeaartse-
nijkundige Dienst.

Bovendien biedt de Veterinaire Week 1960 dc gelegenheid bijzondere aandacht te
besteden aan de problemen met betrekking tot de varkenshouderij in het algemeen
en die van de ziektenbcstrijding in het bijzonder.

Eén en ander heeft het Hoofdbestuur doen besluiten dit jaar geen voorlichtings-
cursus meer te organiseren.

Nu cr reeds van verschillende kanten wordt geinformeerd, wanneer we weer bij elkaar
komen, verheugt het ons te kunnen berichten, dat dc reünie is vastgcstlcd op zaterdag
5 september 1959 in Hotel Figi te Zeist.

Men kan deze dag dus alvast reserveren. Iedere reünist ontvangt nog een persoonlijke
uitnodiging.

Uitgenodigd worden zij, die ook dc drie voorgaande jaren werden geïnviteerd en die-
genen, die hun studie begonnen in 1909, 1910, 1911, 1912 en tevens 40 jaar dieren-
arts zijn.

Universiteitsmuseum, Diergeneeskundige afdeling.
„Bilts recept tegen hondsdolheid".

In 1723 was genoemd recept al bekend en in 1850 werd het blijkbaar nog gebruikt,
want de Commissaris des Konings verklaarde toen, dat het „Bilts" recept tegen
hondsdolheid niet afdoende was.

Indien iemand hierover literatuur kent of het recept kan melden, wordt één en andei
gaarne ingewacht bij het Diergeneeskundig Museum, Biltstraat 172, Utrecht, of bij
het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
In de volgende aflevering kunnen weer enige aanwinsten worden gemeld.

In een gunstig gelegen plaats in Canada bestaat voor een Nederlandse dierenarts
gelegenheid opgenomen te worden in een praktijkassociatie met een Canadese dieren-
arts.

Gegadigden hiervoor moeten onder meer bijzondere belangstelling hebben voor de
geneeskunde van het kleine huisdier.

\\\'oor uitvoeriger informaties kan men zich rechtstreeks in verbinding stellen met
collega Dr. H. van Zwol, 170 Picton Road, Bible-Hill, Truro.

Voor verbetering van de pluimveehouderij in Ghana woren deskundigen gevraagd
op het gebied van de fokkerij, brocdcrij, voeding, huisvesting, ziektebestrijding etc.
Ten aanzien van salariëring, overtocht, verlof etc. bestaan gunstige voorwaarden.
Nadere informaties, in het Engels gesteld, met opgave van volledi.ge personalia, op-
leiding en ervaring kunnen worden gevraagd bij de Ghana Agricultural Development
Corporation, p/a Bureau voor Technische Hulp, van Alkemadelaan 500, \'s-Graven-
hage.

.Abusievelijk is verzuimd in de aflevering van 1 juli 1959 enkele jubilea te vermelden,
die op 5 juli 1959 werden herdacht. Hierdoor is tevens verzuimd cr op te wijzen, dat
collega P. van Schaik, Rotterdam, die dag uitstedig zou zijn, welke vermelding door
hem werd verzocht om degenen, die hem persoonlijk geluk hadden willen wensen een
vergeefse reis te besparen.

Op 22 juli hopen onderstaande collegae hun 60-jarig dierenartsjubileum tc vieren:
H. J. H. Sala, Overloonseweg 2, \\\'enray.
Dr. D. G, Ubbels, Wittesingel 16, Leiden.
K. de Vink, Mauritslaan 47, Rijswijk (Z.H.).

Op 30 juli a.s. hoopt collega H. Huitema,Hceinraadplcin 4b, Rotterdam, zijn 25-jarig
jubileum als dierenarts te vieren.

Kort verslag van de ledenvergadering van de Groep K.I. en Zootechniek op 15 april
1959 in één der zalen van het Jaarbeursrestaurant.

De voorzitter, collega Spruyt, roept een 40-tal leden het welkom toe bij zijn opening.
Een bijzonder woord wordt gericht tot de voorzitter en de secretaris van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en tot de inleider van de morgenbijeenkomst, collega
Dr. J. Bouw. Er worden een 8-tal nieuwe leden ingeschreven.

Collega Hammink, die periodiek aftrad wordt met bijna algemene stemmen herkozen
als bestuurshd.

Boeken en bescheiden van de penningmeester worden gecontroleerd door een staande
dc vergadering benoemde kascommissie, bestaande uit de collegae v. Loo en Gotink.
De commissie stelt voor de rekening die aan inkomsten f 555,50 en aan uitgaven
ƒ 405,— en dus een batig saldo van f 150,50 vermeld, goed te keuren en de penning-
meester décharge te verlenen.

Op voorstel van de commissie wordt de jaarlijkse contributie weer vastgesteld op
f 5,—. De positie van de K.I.-dierenartsen wordt in discussie gebracht.
Het blijkt dat er weinig uniformiteit in de lopende regelingen bestaat. Het probleem
wordt voor nader onderzoek gedelegeerd aan een commissie van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, welke in dezen reeds voorbereidende werkzaamheden heeft verricht.
Daarna krijgt Dr. J. Bouw het woord voor zijn lezing over „de nieuwste aspecten van
het bloedgroepenonderzoek", waarbij hij zowel hen die meer wetenschappelijk ge-
oriënteerd zijn, als hen die meer met de directe praktijk te maken hebben, weet tc
boeien.

\\\'oor dc eersten opent hij perspectieven voor het genetisch onderzoek. Wijzende op de
verschuiving in de frequentie van een aantal bloedgroepen tengevolge van de toege-
paste fokmethoden en dc resultaten van een oriënterend onderzoek over correlatie
tussen het vetgehalte in de melk en bepaalde bloedgroepen, komt hij tot de conclusie
dat het zeker verantwoord is dit onderzoek op meer uitgebreide schaal voort te zetten.
Voor de praktijk heeft Dr. Bouw tenslotte een uitvoerig verslag gegeven van dc
resultaten van de uitgevoerde controle op de afstamming van runderen.
Een levendige discussie toonde dat het onderwerp de algemene belangstelling had.
Xa de middagpauze heeft Ir. Kroes een inleiding gehouden over dc foktechnische
problemen bij de K.I. bij varkens. Hierbij wordt aandacht besteed aan de resultaten
van de hier en daar op uitgebreide schaal verrichte proefnemingen en aan de voor-
bereiding van de wettelijke regelingen cn dc draagwijdte van deze bepalingen.
Een uitvoerige discussie bewijst dat ook dit probleem de gemoederen van dc collegae
bezig houdt. De zeer zakelijke en duidelijke behandeling van het onderwerp door
de inleider werd algemeen op prijs gesteld.

Met een woord van dank aan de leden voor hun opkomst en hun discussie en aan
de inleiders voor hun goede bijdragen aan deze vergadering, sluit dc voorzitter deze
vergadering. ƒ. M. Dijkstra

Het Hoofdbestuur heeft dc volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Oskam, J., te Meerkerk, naar Prinses Marijkeweg 15, aldaar, tel. 01837—208, gr.

Spits-Eshuis, Mevr. W. C., van Utrecht naar Zutphen (tijd.), IJsselkade 18, tel.

Het kengetal van bovenbedoeld telefoonnet is van 01800 gewijzigd in 010.
Benoemd:

tot Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de Veeartesijnkundige Dienst:
Brouwer, H., te Hoogeveen, te rekenen m.i.v. 1 mei 1959, ter standplaats Groningen:

Leengoed, P. J. van, te Roosendaal, tc rekenen m.i.v. 1 april 1959, ter standplaats
Roosendaal; (173)

Lok, B., te Deventer, te rekenen m.i.v. 1 juni 1959, ter standplaats Deventer. (174)

Frenkel, Dr. H. S., te Asmterdam (Z.), te rekenen m.i.v. 1 juli 1959, op zijn verzoek,
als Directeur van het Staatsveeartscnijkundig Onderzoekingsinstituut (tegenwoor-
dig genaamd Diergeneeskundig Instituut, afdeling Amsterdam), met dankbetuiging
voor de belangrijke en gewichtige diensten. (156)

Hoenderken, T. H,, te Gieten (Dr.), te rekenen m.i.v. 1 februari 1959, op zijn ver-
zoek, als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartesijnkundige Dienst.

Frenkel, Dr. H. S., tc Amsterdam (Z.), is benoemd tot Commandeur in dc Orde van
Oranje Nassau. (156)

Osinga, A., te Stiens, is op 9 juli 1959 aan de Rijksuniversiteit te Utrecht gepromo-
veerd tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift „Nader onderzoek om-
trent de biochemische achtergrond en het herstel van paresis puerperalis post
partum bij het Fries-Hollandse rund". (180)

Abusievelijk werd in de „Mededeling uit de praktijk" van collega D ij k s t r a op pag.
719 van de vorige aflevering van het tijdschrift een zin vergeten.

Na de zin: „Deze bleven enkele dagen bestaan, waarna de papels totaal verdwenen",
dient de volgende zin tc worden tussengevoegd:

„Uit enkele papcis werd een reine cultuur van Listeria monocytogenes type I ge-
ïsoleerd."

Aan het INSTITUUT VOOR PATHOLOGIE VAN DE FACULTEIT ÖER DIER-
GENEESKUNDE komt vacant een plaats voor

Voorwaarden nader overeen te komen. Inlichtingen bij de hoogleraar-
directeur, Biltstraat 166 te Utrecht.

The Veterinary Services Council invite applications from qualified, or about
to qualify. Veterinary Surgeons for positions in the rapidly expanding
Wterinary Club organisation in New Zealand.

Salary scale for first year graduates commences at £ 960 per annum, rising
during the first five years through the stages £ 1,010, £ 1,065, £ 1,165,
£ 1,265, thereafter by promotion, at annual salary review, according to
merit, to £ 1,600 wih a maximum in any one year of 5% of previous
year\'s salary.

Experienced veterinarians commence on this scale, pro rata.
Top of scale £ 2,000.

Cars supplied by club, or by veterinarian receiving car allowanic at
approved rate.

Instrument and protective clothing allowance of £ 30 per annum. (For
first year graduates this is increased to £ 50 ).

subsidised superannuation scheme is available and a sickness or disability
scheme is in force.

Passages to New Zealand paid conditional upon entering into service
agreement for three years from date of arrival.

Mr. T. .A. N. Johnson, C.\\\'.0.
Consulate of New Zealand,
.\\nna Paulownastraat 53,
The Hague S.2.

.\\pplicatj()ns forms should be completed in duplicate, attaching to cadi a
photostat copy of graduation Diploma, together with a passport type of
photograph. The completed forms should be returned to the adress shown
in the preceding paragraph.

Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht. Direc-
teur: Prof. Dr. S. R. Nurnans.

Alle accidentele wonden laten, al naar omvang en oorzaak, een weefsel-
defect achter, tenzij binnen korte tijd met behulp van chirurgische maat-
regelen de ontstane wond gesloten kan worden en per primam intentionem
geneest. Een wond wordt eerst dan als volledig genezen beschouwd, wan-
neer het weefseldefect met epitheel bedekt is. In die gevallen, waarbij geen
directe verkleving en vergroeiing der wondranden wordt verkregen, spreekt
men van secundaire genezing. De grootste rol bij de genezing per secundam
speelt het granulatieweefsel, dat niet alleen de wond van dode weefsel-
delen en vuil reinigt, maar ook de wondholte op moet vullen. Na het
huidniveau bereikt te hebben, zal bij een ongestoord genezingsverloop het
epitheel van alle kanten over het granulatieweefsel uitgroeien en dit
uiteindelijk bedekken. Afhankelijk van de aard van de onderliggende weef-
sels en de spanningen in de huid van het woudgebied, zal ook de litteken-
retractie bij de genezing per secundam een meer of minder belangrijke
rol spelen. Zijn de voorwaarden voor een normaal genezingsverloop niet aan-
wezig, dan breidt het granulatieweefsel zich ook over de omringende huid
uit en vormt de bij het paard zo dikwijls waar te nemen granulatieweefsel-
hyperplasie (granuloom, caro luxurians). Met de granulatievorming gaat
een verdichting van het onderhuidse bindweefsel in de omgeving van de
wond gepaard. Het verliest zijn elasticiteit, zodat de huid vast aan de
onderlaag verbonden wordt. De oorzaaken van deze abnormale groei van
het granulatieweefsel zijn vele en zijn te zoeken zowel in prikkels vanuit
de wond zelf als in prikkels van buitenaf. Tot de inwendige factoren
behoren alle afbraakprocessen aan de fasciën, pezen en been-delen, die
langzaam verlopen; hetgeen ook de reden is dat we de meeste storingen
aan die delen der extremiteiten waarnemen, waar weinig of geen spieren
zijn. Daarbij komt dan nog de mechanische irritatie die door bewegingen,
speciaal in de buigvlakten van de gewrichten, door schuren, likken e.d.
veroorzaakt wordt.

Deze korte algemene beschouwing over het mogelijke genezingsverloop
bedoelt er aan te herinneren, dat men bij iedere met granuloomvorming
gepaard gaande wondgenezing dc oorzaak daarvan moet opsporen en be-
strijden en dat men niet door voortdurend oppervlakkig cauteriseren of
geregeld operatief verwijderen van het caro luxurians een genezing mag
verwachten. Naast de genoemde factoren is verder bekend dat grote
wondvlakten dikwijls niet, of veel te langzaam van de periferie uit volledig
gcëpitheliseerd worden. In deze gevallen wordt het granulatieweefsel tot
een hard bindweefsel, dat door zijn te geringe bloedvoorziening niet meer
geschikt is om met epitheel te worden overgroeid. Het reeds gevormde

epitheel vertoont neiging tot hyperplasie en verhoorning. In dergelijke
gevallen spreken wij van een keloid.

Om deze pathologische veranderingen bij huidwonden te voorkomen wor-
den reeds vele jaren in de humane geneeskunde gesteelde en vrije huid-
transplantades of andere plastische operaties verricht. Voor de behandeling
van grote huisdieren komt de gesteelde transplantatie nauwelijks in aan-
merking. Daarentegen worden van de vrije huidtransplantatie verscheide-
ne methoden gebezigd:

Verder wordt, al naar herkomst van het getransplanteerde materiaal,
onderscheid gemaakt tussen:

De belangrijkste voorwaarde voor het succes van een vrije overplanting
is, dat het getransplanteerde weefsel vroegtijdig opnieuw gevoed wordt,
hetgeen echter eerst mogelijk is door aansluiting aan de bloedsomloop ten
gevolge van ingroeien van bloedvaten uit de moederbodem in het trans-
plantaat. Iedere storing van dit proces (slecht regeneratievermogen, infectie
e.d.) doen de ingreep mislukken. Talrijke experimenten en klinische er-
varing hebben geleerd, dat de autotransplantatie bij de huidplastiek de
meeste kans van slagen heeft.

Het is de bedoehng hieronder de tot nu toe bij het dier toegepaste
methoden te vermelden, als ook de resultaten die met de huidenting vol-
gens Braun bereikt zijn in de Kliniek voor Heelkunde.

De voor de mens door MacLennan (1912) geïntroduceerde tunnel-
plastiek werd door Obel (1951) voor toepassing bij het paard gewijzigd
en bruikbaar bevonden. Het principe van deze plastische operatie bestaat
uit de overplanting van huidstroken, die door de basis van het gewelfde
granuloom getrokken worden, in de hoop dat ze daar aanslaan. Eerst
daarna wordt het zich erboven bevindende granulatieweefsel weggesneden.
Obel ontneemt het weefsel aan de perineumstreek. Daar wordt door
middel van een stevige darmklem, metalen breukklem of coupeerklem voor
honden een huidplooi gevormd en met behulp van een scheermes 2/3
van de totale huiddikte, in de gewenste strooklengte en ongeveer 3,5 mm
breed, afgesneden. Om samenrollen van het huidweefsel te voorkomen
wordt het op repen leukoplast geplakt (epidermis tegen plakzijde). Ten-
slotte worden deze op kleine afstand van en evenwijdig aan elkaar door
de basis van het granuloom aangebracht en de uiteinden ieder door een
knoophechting in de omgeving van de wond bevestigd. Daardoor wordt
verschuiving van het huid-leukoplastcomplex in het granulatieweefsel ver-
hinderd. Na een dagelijkse wisseling van het aangebrachte wattenverband
volgt na 8 dagen het tweede deel van de operatie. Nu wordt het granulatie-

weefsel, dat zich dakvormig over de huid-leukoplast-stroken welft, weg-
genomen en de leukoplastrepen worden verwijderd. Het aantal tot nu toe
gepubliceerde gunstige resultaten is nog zeer klein, zodat een definitief
oordeel nog niet gevormd is. In dc Kliniek voor Heelkunde werd deze
methode bij twee patienten met onbevredigend resultaat toegepast.

Van de toepassing hiervan bij het paard heeft alleen Überreiter
(1956) melding gemaakt. Het principe van bedekken van een huiddefect
volgens T h i e r s c h bestaat uit de overbrenging van één of meer epider-
mislappen, die los op de wond gelegd of aan de wondranden vastgenaaid
worden. Het tijdstip van de operatie komt overeen met dat van de
Rraunse transplantatie, waarop nog nader zal worden ingegaan. Bij dc
mens wordt de plastiek van T h i e r s c h vaak als primaire transplantatie,
dus kort na de verwonding, toegepast.

De voorbereiding van het operatieveld, zowel als de nabehandeling wijken
nauwelijks van de eerstgenoemde methode af. De huidlappen kunnen aan
ieder daarvoor in aanmerking komend lichaamsdeel ontnomen worden.
Dit geschiedt met een vrij groot mes of een speciaal voor dit doel ont-
worpen instrument (dermatoom), waarbij een gelijkmatig afsnijden in de
bovenste laag van het stratum papilläre verzekerd is.

De meeste aanhangers heeft de huidtransplantatie volgens Braun ge-
vonden (Nilsson-Sevelius, 1944; A m m a n n, 1952, 1954, 1958;
Woosley and Schaff er, 1952; Schebitz, 1955; Eggers, 1955;
Roth, 1955; Roth und Mark war dt, 1955; Col lak, 1956;
Langguth, 1957; N e a 1, 1958).

Braun probeerde een immobilisatie van de Thierschse huidlappen te
verkrijgen door hen te verdelen in 3-4 mm grote huidstukjes en deze in
rijen in het granulatieweefsel in te brengen. Voor de toepassing bij de
grote huisdieren leek deze methode veelbelovend, hetgeen ook uit het
aantal publikaties van de afgelopen jaren naar voren komt. Iedere schrij-
ver is het in principe eens met de methode en doet slechts voorstellen
aangaande het tijdstip der transplantatie, donorplaats, pre- en postopera-
tieve behandeling van de wond, als ook aangaande kleine veranderingen
in het operatieverloop.

Moser (1950) onderzocht het lot van de transplantaten, die men ove-
rigens beter als implantaten zou kunnen aanduiden (zie beschrijving
\\ an de techniek). Volgens deze onderzoekingen is na verloop van 5 uur
het implantaat door fibrine omgeven en het gemaakte steekkanaal ermee
opgevuld. Leukocyten bewegen zich en masse naar het implantaat. Een
ophoping van granulocyten wordt 24 uur na de operatie om de epidermis
van het implantaat waargenomen. Na nogmaals 24 uur hebben deze het
stratum corneum van het implantaat afgescheiden en naar de oppervlakte
getransporteerd. Na 4 dagen heeft het granulatieweefsel contact met de
geïmplanteerde huidstukjes gemaakt en dringt het epitheel langzaam koker-
vormig naar de oppervlakte, waar het na ongeveer 12 dagen — afhankelijk
van de diepte van de implantatie — zichtbaar wordt. Nu begint het zich
over de oppervlakte uit te breiden, het krijgt meer lagen en het corium

wordt stevig in de moederbodem verankerd. De beslissende periode voor
het aanslaan van de implantaten valt dus in de eerste 4 dagen na de
operatie.

Een indicatie voor transplantatie vormt een groot huiddefect (verbranding,
bevriezing of schaafwonden) evenals een onvoldoende epithelisatie van
wondvlakten of een pathologisch verlopende genezing van oude verwon-
dingen (granuloom, keloid). Voor de twee laatstgenoemde afwijkingen
verkreeg de transplantatie de meeste betekenis. Een belangrijke voorwaarde
voor een succesvolle transplantatie is de aanwezigheid van een goed door-
bloede, rozerode, vochtige, maar weinig secretie vertonende granulatie.
Een granuloom of keloid moet als inleiding tot de transplantatie zo moge-
lijk tot onder het omringende huidniveau weggesneden worden; waarna
de wond, indien mogelijk, tot het bereiken van bovengenoemde voor-
waarden onder verband wordt gehouden. De transplantaten kan men
overal wegnemen, waar de huid dun, zeer elastisch is en los op de onder-
laag ligt. Wij geven de voorkeur aan de binnenzijde van de dij, die tevoren
met een 2%-ige novocaine-oplossing geïnfiltreerd wordt. Het is in de regel
noodzakelijk de patienten voor de operatie in narcose neer te leggen. De
donorplaats wordt geschoren, gewassen en gedesinfecteerd met spiritus
dilutus. Overigens zien wij af van het gebruik van desinfectiemiddelen, ten
einde iedere chemische beschadiging van de cellen te vermijden. Volgens
Armistead (1956) is deze handelwijze bij het paard voldoende om een
kiemvrij huidoppervlak te verkrijgen. Slechts Proieu^-kiemen kunnen een
enkele maal aangetroffen worden.

Voor het wegnemen van de transplantaten gebruikt men een fijn pincet
en een bolle scalpel. Met de pincet neemt men zeer kleine kegelvormige
huiddelen, die direct onder de pincet afgesneden worden, zodanig, dat de
subcutis nog niet te zien komt. Het bloed- en lymfvaten systeem van de
cutis bestaat uit twee capillaire lagen: één oppervlakkig sub-epidermaal en
één, dieper gelegen, in het Stratum reticulare. De aan- en afvoer naar
en van deze capillaire gebieden vindt plaats langs relatief weinig vaten in
de subcutis. Als nu de huid in zijn geheel overgeplaatst wordt kan het
plasma slechts langs dit kleine aantal vaten in het, voor de huidvorming
zo belangrijke, Stratum germinativum doordringen. De situatie is echter
anders, wanneer men de huid tot en met het Stratum papilläre wegneemt.
In dit geval wordt het sub-epidermale capillaire net ruim geopend, zodat
het Stratum germinativum sneller en over een groter oppervlak op de
bloedcirculatie aangesloten wordt. Het aantal benodigde tran.splantaten
wordt geschat naar de grootte van het huiddefect. Teneinde het uitsnijden
van de huidstukjes afzonderlijk en het implanteren ervan snel te kimnen
verrichten, worden de transplantaten direct nadat ze gesneden zijn in
een steriele lichaamswarme fysiologische NaCl-oplossing gebracht. De
donorplaats behoeft, behalve het aanbrengen van wat jodiumtinctuur, geen
verdere nabehandeling.

Het implantatiegebied wordt vlak voor de inplanting zeer zorgvuldig
mechanisch gereinigd. Hiervoor worden wattentampons, gedrenkt in een
steriele fysiologische NaCl-oplossing, gebruikt. Alle korsten en fibrine-
afzettingen moeten verwijderd worden; toch moet men een bloeding van
het granulatieweefsel voorkomen. Wanneer het transplantatiegebied zich

aan één van de extremiteiten bevindt, verdient het aanbeveling te ope-
reren met inachtneming van de Esmarchse bloedledigheid.
De huidstukjes, die een grootte van ongeveer 2 bij 3 mm moeten hebben,
worden in rijen op een onderlinge afstand van ongeveer 1 cm ingestoken,
zodanig, dat het laagste gedeelte van de wond het eerste aan de beurt
komt. Hierdoor blijft het operatieveld overzichtelijk, ook bij een eventuele
bloeding. Met een zeer smalle scalpel (b.v. staar-mes) wordt een schuine
insnijding (distaal gericht) van 5 mm diepte gemaakt en het implantaat
wordt met een klein anatomisch pincet in dit kanaal ingebracht. De fixatie
van de implantaten in het granulatieweefsel is tot op heden een probleem
gebleven. Vooral in de buigvlakten van de gewrichten, de voornaamste
verwondings- en daardoor transplantatiegebieden aan de ledematen, be-
staat bij iedere beweging het gevaar dat de implantaten uit het kanaal
geperst worden.

\'Schebitz (1955) probeerde met cauterisatie en Col lak (1956) door
het aanbrengen van een in een verzadigde kaliumpermanganaat-oplossing
gedrenkte gaas-laag de kanaalopeningen direct na de implantatie te sluiten.
Wij hebben bij onze patienten ook cauterisatie toegepast, doch stelden
echter vast dat dit niet het gewenste resultaat gaf. Het risico, dat geduren-
de de operatie de implantaten ten gevolge van afweerbewegingen weer
aan de oppervlakte verschijnen, blijft bestaan, en het zal slechts door ver-
dieping van de narcose opgeheven kunnen worden.

De operatie wordt met het aanbrengen van een strak drukverband —
voor zover dit technisch mogelijk is — afgesloten. Op die plaatsen, waar
geen verband gelegd kan worden, dekken we de wond af door middel
van een globenicol-plasticspray. De nabehandeling bestaat uit regelmatige
verbandwisseling, eens in de drie dagen, tot het tijdstip, waarop de im-
plantaten het granulatieoppervlak hebben bereikt. Bij onrustige patienten
verdient het aanbeveling na de eerste verbandwisseling over te gaan tot
open wondbehandeling met behulp van genoemde spray, hetgeen het wond-
gebied goed tegen uitwendige invloeden beschermt en bovendien een
dagelijkse controle van het genezingsverloop mogelijk maakt. Bijzondere
aandacht moet men dan echter schenken aan de mogelijkheid van zelf-
\\erwonding.

Zodra het jonge epitheel aan de oppervlakte zichtbaar is, wordt het wond-
gebied, totdat het \\-olledig geëpitheliseerd is, met epithelisatie-bevordc-
rende zalven gemasseerd.

Onze casuïstiek omvat tot nu toe 16 gevallen bij het paard, die wij in een
tabel hebben ondergebracht. Daaruit mogen de gronden waarop tot trans-
plantatie werd besloten en de resultaten van de behandeling blijken.
Door deze statistiek wordt aanvankelijk de indruk gewekt, dat het resultaat
van de behandeling niet overtuigend is. Voor een deel hebben de patienten
lange tijd in de kliniek moeten verblijven en hierdoor doet ook de vraag
zich voor of deze therapie economisch verantwoord is.

Een dergelijke gedachte zou echter misleidend zijn, aangezien ten gevolge
van een te late behandeling een goede methode in diskrediet zou komen.
Het grootste deel van de patienten kwam eerst ter behandeling, nadat
weken- of zelfs maandenlang geprobeerd was epithelisatie of teruggang
van de granulomen te verkrijgen. Op dat tijdstip is meestal ook het sub-

; dorsolat. prox.
gedeelte van
de metatarsus;
vrijligg. bot
buigvlakte
1. tarsus

van 35 transplantaten 6 aangeslagen;
verbeterde epithelisatie van wondrand
uit; na 27 dagen naar huis; nog 2 maan-
den later wond gesloten,
patiënt na 65 dagen ontslagen; van 40
transplantaties ongeveer 18 aangeslagen;
bij vertrek grote epitheeleilanden op gra-
nulatievlakte.

van 20 transplantaten 14 aangeslagen;
patiënt 14 dagen na transplantatie ont-
slagen; wond goed genezen,
van 25 transplantaten 14 aangeslagen; na
17 dagen patiënt ontslagen met wond met
goed genezingsaspect; wond later goed
genezen.

patiënt na 33 dagen ontslagen; grote epi-
thcclvclden; 1 maand later wonden ge-
heel ingedekt.

patiënt 18 dagen na operatie ontslagen;
van 50 transplantaten slechts enkele aan-
geslagen; wel goede perifere epithelisatie.

wond goed genezen; groot
litteken zonder haargroei,
wondoppervlak voor 54 deel
met haar begroeid.

gedeeltelijk hoornachtig
epitheel; wond dicht; on-
regelmatig oppervlak,
wond prima genezen; weer
met haar begroeid.

n.a.v. jeuk wond na thuis-
komst éénmaal openge-
krabd; daarna snelle gene-
zing.

patiënt 42 dagen na operatie ontslagen;
wond voor de helft ingedekt; in het cen-
trum weer hyperplasie; te diep geïmplan-
teerd ?

van 42 transplantaten ongeveer 20 aan-
geslagen; patiënt na 32 dagen ontslagen;
wondvlakte tot de helft verkleind; goed
genezingsaspect.

na transplantatie epitheelplaatsen op-
nieuw door granulatieweefsel overgroeid;
behandeld met oppervl. afsnijden en et-
sen; patiënt 30 dagen na dc operatie ont-
slagen; wondvlakte nog handgroot,
van 35 transplantaten ca. 25 aangeslagen;
wondvlakte na 35 dagen tot \'-^/s verkleind;
goede epithelisatie, ook van de wondrand
uit.

grootste deel van 100 transplantaten aan-
gegroeid; 16 dagen na operatie radiaire
uitbreiding van het epitheel; uitstekend
genezingsaspect.

veel jeuk, daardoor meer-
malen zelfverwonding;
wond 6 maanden na thuis-
komst geheel genezen,
smalle strook aan de distale
zijde van de wond na 1 jaar
nog niet met epitheel be-
dekt; overigens goede gene-
zing.

paard door de verz.mij
overgenomen. Eigenaar kan
verder geen inlichtingen
verstrekken.

cutane weefsel in de omgeving van de wond onherstelbaar verdicht, met
het gevolg dat transplantatie nauwelijks nog een kosmetisch effect op de
diffuse verdikking van het betreffende lichaamsdeel (de extremiteiten in
het bijzonder) kan uitoefenen. Men kan uit deze feiten de gevolgtrekking
maken, dat bij iedere verwonding met een tamelijk groot huiddefect de
huidtransplantatie bijtijds, in het stadium van de gezonde granulatie, moet
plaats vinden. Een voorwaarde is natuurlijk, dat de eigenaar vroegtijdig
de hulp van de dierenarts inroept.

Een rondschrijven aan de eigenaars van de dieren, 6 maanden tot 2/2 jaar
na de operatie, bevestigde het door ons verwachte gunstige resultaat. De
definitieve wondgenezing nam voor een deel nog ten hoogste enige maan-
den in beslag. De tijdsduur was afhankelijk van het aantal aangeslagen
implantaten. Hoe meer huidstukjes aangeslagen waren, des te sneller was
het doel bereikt. Van de behandelde patienten werden twee paarden,
na hun terugkeer uit de Kliniek, door een verzekeringsmaatschappij over-
genomen en waarschijnlijk opgeruimd. Deze verliezen mogen wel toege-
schreven worden aan dc pessimistische houding van de eigenaars en had-
den, naar ons oordeel, vermeden kunnen worden.

Nemen wij de prognose, die toch bij alle geopereerde dieren dubieus ge-
steld was in verband met de grootte en de toestand van de wonden, in
aanmerking, dan komen wij evenals de andere auteurs tot de conclusie
dat de huidtransplantatie een vooruitgang voor de wondbehandeling van
het paard betekent.

Foto no. 1: 12 dagen post operationem; het nieuwe epitheel heeft vanuit de steek-
kanalen de oppervlakte van het granulatieweefsel bereikt (kleine witte
puntjes).

Foto no. 3: 21 dagen post operationem: epitheeleilanden zijn krachtiger geworden.

Foto no. 4: 30 dagen post operationem: randepitheel geactiveerd; op de dorsale
vlakte enkele implantaten niet aangeslagen.

])e huidtransplantatie blijkt, ook bij de grote huisdieren, een geschikte
operatie te zijn om grotere wonden sneller te doen genezen, of pathologisch
N\'eranderde chronische wonden na \\erwijdering van het hyperplastische
weefsel te doen sluiten.

De tot nu toe meest gebruikte methode is dc huidenting \\\'olgens B r a u n,
die ook geschikt is \\oor de epithelisatie van oppervlakkige schaafwonden
aan de tepels van koeien iGrunert, 1958). In dit geval worden de
implantaten uit de uierhuid genomen. Het is gebleken, dat naast dc
directe epitheclvormende werking van de geïmplanteerde huidstukjes ook
een stimulerende in\\locd op het randepitheel uitgaat, in die zin, dat de
uitgroei na een transplantatie over het granulatieweefsel versneld of op-
nieuw in werking gezet wordt. Aangezien de operatie relatief eenvoudig
is, zou een huidtransplantatie in geval \\ an een wond met een groot oppcr-
\\ lak bij het paard \\ aker uitge\\ oerd moeten worden. Zelfs bij een mislukte
operatie worden generlei nadelige ge\\olgen in het wondgebied of aan de
patient zelf waargenomen, zodat geen medische contra-indicatie voor
deze ingreep bestaat.

De huidtransplantatie als hulpmiddel bij de epithelisatie van grote-oppervlakte-ver-
wondingen is, in de eerste plaats bij het paard, nodig en nuttig gebleken.
Tot nu toe zijn bij de grote huisdieren toegepast de tunnelplastiek, de transplantatie
van grote huidlappen volgens Thiersch, en de huidenting volgens Braun. De laatste
methode kreeg de meeste aanhangers en werd ook in de kliniek voor Heelkunde bij
16 paarden met bevredigend resultaat toegepast.

Na een overzicht van de tot nu toe verschenen literatuur en beschrijving van dc
operatietechniek, wordt in dc eerste plaats gewezen op het juiste tijdstip van operatie.

Skin grafting was found to be an essential and useful procedure to promote epithcli-
zation in injuries involving large areas, especially in horses.

Rope grafting, Thiersch\'s implantation of large flaps of skin and B r a u n\'s
skin grafting have been the methods so far used in large domestic animals. B r a u n\'s
procedure was the most widely adopted method and was also used in 16 horses in
the Department of Surgery, the results obtained being satisfactory. The literature is
reviewed, the surgical procedure described and the correct time of operation is
discussed.

La transplantation de peau, vue comme ressource de l\'cpithélisation des blessures de
grandes surfaces, s\'est trouvée être fortement néce.ssaire et utile, surtout cn cas de
blessures des cheveaux.

.Jusqu\'à présent on s\'est servi en appliquant des greffons dc Thiersch c.à.d. la
transplantation de grandes pièces de la peau suivant le méthode de Thiersch;
on a utilise aussi le méthode dc Braun. Ce méthode-ci pour faire le greffage de
peau a trouvé le plus d\'adhérents.

On s\'est servi de cc méthode avec succès dans la Clinique de la Chirurgie (Utrecht,
Hollande) en opérant seize chevaux.

.Après avoir passé en revue la littérature parue jusqu\'à aujourd\'hui et la description
de la technique d\'opération on tire l\'attention spéciale sur le problème de bien
choisir le moment le plus favorable pour faire l\'opération.

Die Hauttransplantation hat als Hilfsmittel bei der Epithelisaüon von groszen Ober-
flächen-Verwundungen, vor allem beim Pferd, ihren Zweck und Nutzen erwiesen.
Bit jetzt wurden bei groszen Haustieren die Tunnelplasdk, die Transplantation von
groszen Haudappen nach Thiersch und die Hautimpfung nach Braun ange-
wendet. Die letztgenannte Methode erwarb die meisten Anhänger und wurde in der
Klinik für Heikunde bei 16 Pferde mit befriedigendem Resultat ausgeführt.
Nach einer Literaturübersicht und einer Beschreibung der Operationstechnik wird
mit Nachdruck auf den richtigen Zeitpunkt der Operation gewiesen.

.•\\mmann, K.: Hautplastik und Transplantation beim Pferd. Schw. Arch. Tier-
heilk., 94, 2, (1952).

.■\\mmann, K.: Hauttransplantation bei den groszen Haustieren. Mh. VetMed., 9,
470, (1954).

A m m a n n, K.: Huidtransplantatic bij paard en rund. Vlaams diergen. Tijdschr., 27,
112, (1958).

.Armistead, W. W.; The preoperative sterilization of skin. North Amer. Vet., 37,
675, (1956).

Gollak, D.: Zur Hauttransplantation beim Pferd. Veterinarski Casopis, 5, 63,
(1956).

E g g c r s, H.: Zur Behandlung des Narbenkeloids unter Berücksichtigung der nach
Ammann modifizierten Braun\'schen Hauttransplantationsmcthode. Rerl. Münch,
tierärztl. Wschr., 68, 187, (1955).

G r u n e r t, E.: Zur Behandlung der Zitzenschälwunden beim Rind unter besonderer
Berücksichtigung der Hauttransplantation. Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 285,
(1958).

L a n g g u t h, W.: Uber kUnische Erfahrungen mit der Hauttransplantation nach
Braun-Ammann beim Pferd. Proefschrift, Berlijn-Oost, (1957).

Moser, E.: Histologische Untersuchungen über die Hauttransplantation nach
Braun beim Pferd. Proefschrift, Zürich, (1950).

e a 1, P. A.: Skin grafting in horses. A report of three cases. Vet. Rec., 70, 401,
(1958).

■N i 1 s s o n-S e V e 1 i u s, F.: Nagra försök med hudtransplantion hos hast. Särtryck
ur Svenska mil. vet sällskapets, Kvartalskrift, 3, no. 4, (1944).

O b e 1, N.: Tunnelplastik vid behandhng av Caro luxurians hos häst. Nord. VetMed.,
3, 869, (1951).

Roth, K.: Zur Deckung von Wunden am Karpus des Pferdes mittels einer Haut-
brückc. Mh. VetMed., 10, 73, (1955).

Roth, H. und M a r k w a r d t, H.: Die Klinik-Patienten der chirurgischen Tier-
klinik der Humboldt-Universität zu Berlin in den Jahren 1934 bis 1954. Mh. Vet-
Med., 10, 267, (1955).

Schcbitz, H.: Zur Hauttransplantation nach Braun beim Pferd. Berl. Münch,
tierärztl. Wschr., 68, 443, (1955).

Uberreiter, O.: Die Hauttransplantation nach Thiersch. BerL Münch, tierärztl.
Wschr., 69, 435, (1956).

W o o 1 s c y, J. H. and S c h a f f e r, M. H.: Treatment of granulating wounds in
horses by means of skin grafting. J. Amer. vet. med. ^iJ., 121, 173, (1952).

Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit
* der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht. Directeur:

Nederlands Nieuw-Guinea mag zich van verschillende zijden in een zekere
belangstelling verheugen en langzaam begint men de mogelijkheden en
moeilijkheden van het land te onderkennen.

Door in 1951 een Afdeling Veeteelt voor Nederlands Nieuw-Guinea in het
leven te roepen, kon ook aan de verbetering van de aanwezige veestapel
en de introductie van fokvee meer aandacht worden besteed. Wilde men
echter op een rationele basis deze verbetering ter hand nemen, dan was een
eerste vereiste, dat men wist welke dierziekten er in het land voorkwamen
of in de loop der jaren geïntroduceerd waren. In de laatste jaren waren er
over de voorkomende dierziekten wel enkele onderzoekingen gedaan, doch
de resultaten hiervan waren verspreid over rapporten, tourneeverslagen,
brieven, een enkele publikatie of slechts bekend via mondelinge mede-
delingen, terwijl een totaal overzicht van de diergeneeskundige toestand ont-
breekt. Hoewel op dit moment verschillende ziekten niet volledig onderzocht
zijn, werd toch besloten om tot publikatie over te gaan, teneinde een zekere
continuïteit in het onderzoek te waarborgen en te voorkomen, dat door her-
haalde personeelswisselingen gegevens verloren zouden gaan.

Nederlands Nieuw-Guinea is 13 maal zo groot als Nederland, maar heeft
naar schatting slechts 700.000 inwoners. De helft hiervan is nog niet onder
bestuur gebracht en leeft in uiterst primitieve omstandigheden.
De gebieden langs de kust zijn praktisch alle bestuurd, maar de openlegging
van het binnenland met zijn uitgestrekte moerassen en hoge bergketens
(tot 5.000 meter) vordert slechts langzaam.

Veel valleien of hoogvlakten, die voor veeteelt geschikt zijn, treft men niet
aan. De omgeving van Merauke heeft weliswaar uitgestrekte savannen,
maar de meesten hiervan staan ieder jaar enkele maanden onder water.
De regenval varieert sterk van plaats tot plaats. Zo heeft Hollandia 2.500
mm per jaar, Enarotali 3.200 mm, Merauke met zijn moessonklimaat slechts
1.500 mm, terwijl Ninati, nabij Tanah Merah de kroon spant met 6.300 rnm.
Deze grote regenval, gepaard gaande met een gemiddelde temperatuur van
26° C in de kustvlakten, maakt Nieuw-Guinea een ideaal oord voor para-
sieten van de meest uiteenlopende aard.

De veevoedersituatie is in doorsnede matig te noemen, waardoor veel vee
ondervoed is. Praktisch gesproken is het alleen maar mogelijk om knol-
gewassen, die een zeer laag eiwitgehalte hebben, lonend als veevoeder te
verbouwen. Als zodanig kunnen worden genoemd cassave (Manihot utilis-
sima), keladi (Colocasia esculenta) en zoete aardappelen (Ipomoea bata-
tas). Sorghum (Sorghum vulgare), mais (Zea mays), aardnoten (Arachis

hypogaea) en soja (Glycine rnax) wordeti slechts incidenteel als veevoeder
verbouwd en zijn doorgaans veel te duur. Van de rijst zijn alleen maar de
zemelen een enkele maal als veevoeder verkrijgbaar. Het natuurlijke groen-
\\ oederbestand is over het algemeen matig, hoewel vooral op plaatsen waar
de grassen vermengd zijn met leguminozen, enkele goede natuurlijke vee-
weiden aangetroffen worden (Hoekstra en Kraneveld, 1955).
Wegens gebrek aan arbeidskrachten is er slechts een zeer beperkte verbouw
van snijgrassen (Panicum maximum en Pennisetum purpureum).
Al het pluimveevoer voor de Europese kippenbedrijven komt uit Nederland
en Australië. De verliezen aan vitamine A tijdens het vervoer kunnen hier-
bij groot zijn (± 80%).

De vruchtbaarheid van de bodem is over het algemeen laag, behoudens
enkele gunstige uitzonderingen, o.a. de jong-vulkanische Ransiki vlakte en
de omgeving van Merauke. Hoewel tot nu toe alleen maar jodiumgebrek
met zekerheid werd aangetoond (Zwart, 1959), is het zeer goed mogelijk,
dat ook andere elementen in te geringe hoeveelheden door het dier worden
opgenomen.

De voornaamste vorm van veeteelt voor de Papoea is de varkensteelt, daar-
naast worden geiten, kippen en eenden gehouden. In Merauke vindt men
een nederzetting van Javaanse kolonisten, die rijst verbouwen en tevens
rundvee houden (voor het grootste deel als trekvee).

Om de grotere plaatsen (Hollandia en Manokwari) hebben zich Europese
kolonisten gevestigd, die runderen, varkens, geiten, schapen en pluimvee
houden (zie tabel I).

Tabel I	Statistiek voor vee	ultimo 1956	(cattle statistics ultimo 1956)
Soort	i Gebied	•Aantal	! Locale prijs
(Species)	(Territory)	(Number)	(Local price)
Runderen	Merauke	1500	f 250,- —f 350,- trekrund
(Cattle)	Manokwari		(draught cattle)
	310	f 500,- —f 1000,- trekrund
	Hollandia	60	(draught catde)
	Sorong	50	f 1000,- —f 1200,- melkrund
			(dairy cattle)
	: Totaal (Total)	1920
Buffels	Sorong	15	Geen handel
(Buffaloes)			(No trade)

Paarden
(Horses)

f 100,- big (piglet)
f 300,-— f 400,- volw. (adults)
f 100,- big (piglet)
f 200,-— f 300,-volw. (adults)
f125,- big (piglet)
f 400,- volw. (adults)
Geen handel (No trade)
Geen handel (No trade)

*) Alleen bij Europeanen. De Papoea varkensstapel is niet te schatten.
(Only at European. The Papuan pig population is not taxable).

Zoals men op het kaartje kan zien, is de afstand tussen de plaatsen, waar
veeteelt bedreven wordt (Merauke, Manokwari en Hollandia) zeer groot.
Hierdoor wordt het onmogelijk om bij ieder ziek dier op tijd te komen en
vaak komt men er in het geheel niet.

Bovendien geven deze grote afstanden met vaak slechte verbindingen vooral
moeilijkheden met het diagnostisch laboratoriumonderzoek. Wel vindt, zij
het op bescheiden wijze, bacteriologisch en protozoölogisch onderzoek te
Hollandia plaats, maar virulogisch onderzoek is praktisch onmogelijk. Ook
de jicrsoneelsbezetting (één dierenarts sinds 1951 voor geheel Nederlands
Nieuw-Guinea) stelt haar beperkingen aan het onderzoek.
Een zeer grote vooruitgang was het echter toen in 1955 het Instituut voor
Tropische en Protozoaire Ziekten (Directeur Prof. Dr. F. C. Krane-
veld f) ingeschakeld kon worden als centraal instituut waar materialen,
\\ oorzover ze van protozoaire oorsprong waren, onderzocht konden worden.
Dit instituut wilde tevens als distributiecentrum fungeren om andere opge-
zonden materialen o\\\'er verschillende instituten en laboratoria te verdelen.
Een xerplichte vleeskeuring is in Nieuw-Guinea nog niet ingevoerd, zodat

men deze waardevolle bron van ziektekundige gegevens mist. Weliswaar
wordt men incidenteel bij een enkele slachting geroepen en worden er op
gestorven dieren zoveel mogelijk secties gedaan, maar dit geeft toch zeker
geen juist beeld van het percentuele voorkomen van parasieten en ziekten.
Vele diagnoses zijn klinisch gemaakt, zonder dat een verder laboratorium
onderzoek heeft plaatsgevonden. Bij de diagnose tetanus doet dit niet veel
afbreuk aan de betrouwbaarheid, maar de diagnose „ziekte van Carré"
dient met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden, iets wat nu
eenmaal eigen is aan het hondenziekte symptomen complex.
Bij de eventueel genoemde therapieën dient men eveneens te bedenken, dat
deze alleen maar aan de praktijk in Nieuw-Guinea getoetst zijn, zonder dat
daarnaast een wetenschappelijk verantwoorde controleproef werd verricht.
Overigens moge voor meer gedetailleerde beschrijvingen der ziekten en
therapieën verwezen worden naar de resp. veterinaire handboeken en de
vermelde literatuur.

Neurolymphomatosis gallinarum werd voor het eerst in
1956 vastgesteld bij 200 hennen van 3 a 4 maanden oud, die als eendags-
kuikens vanuit Australië werden geïmporteerd.

De klinische verschijnselen wezen in de richting van deze ziekte en dit werd
bevestigd door het patholoog-anatomisch onderzoek. De aangetaste dieren
werden daarop gedood. De bron van besmetting was moeilijk vast te stellen.
Het virus kan latent op het bedrijf aanwezig zijn geweest zonder klinische
verschijnselen te veroorzaken om pas bij de geïmporteerde kippen, die mis-
schien gevoeliger voor het virus waren, symptomen te veroorzaken. Import
der ziekte met de kuikens ligt echter meer voor de hand. Het virus zou hier-
bij via eipassage de eendagskuikens reeds hebben besmet om na een in-
cubatietijd \\an 3 ä 4 maanden de typische symptomen te veroorzaken. Wel
staat vast, dat de Marekse verlamming tot nu toe alleen maar bij Austra-
lische importkippen werd gezien. Van Australische zijde konden geen ga-
ranties worden verkregen, dat de Australische eendagskuikens bij export vrij
van het neurolymphomatosis-virus waren.

NewCastledisease was tot 1954 de grootste gesel van de pluimvee-
stapel. De verspreiding werd zeer in de hand gewerkt, doordat vanuit Indo-
nesië regelmatig pluimvee werd aangevoerd. Stierven er aan boord dieren,
dan werden ze vaak vlak onder de kust of in een haven over boord ge-
worpen. De aangespoelde vogels en de vogels, die in het incubatiestadiiun
verkeerden, zorgden voor een zeer snelle verspreiding van de ziekte. Zo was
in 1953 het oosten van Nederlands Nieuw-Guinea (Sarmi en Hollandia)
besmet. De ziekte verdween boven verwachting ook weer snel en hoewel het
zeer moeilijk is alle invloeden tegen elkaar af te wegen is de grote virulentie
van het virus zeker één van de voornaamste oorzaken geweest. Verder
speelde de verbreking van het handelsverkeer met Indonesië een zeer voor-
name rol, terwijl tevens na de uitbraak van New Castle disease een stren-
gere controle werd uitgeoefend op de verscheping van pluimvee binnen
Nieuw-Guinea (Pluimvee Ordonnantie, 1951). Daarnaast werd
in de voornaamste havensteden geënt met Beaudette- en Hitchner-vaccin.
Nu er nergens meer pseudovogelpest voorkomt, wordt alleen nog gevacci-
neerd met Beaudette-vaccin op een leeftijd tussen de 2e en 6e maand.
Hitchner-vaccin werd bij wijze van proef op één bedrijf toegepast door de

dieren via liet drinkwater te vaccineren. Dit gebeurde dan om vijf uur
\'s middags na de grootste hitte. Van te voren hadden de dieren twaalf uur
gedorst en de hoeveelheid drinkwater werd zo gekozen, dat dit \'s ochtends
om een uur of negen weer op was. De enige controle of het vaccin was aan-
geslagen, bestond uit de achteruitgang van de leg na enkele dagen, daar het
vereiste virulogische en serologische onderzoek niet kon plaatsvinden.

Vogelpokken zijn endemisch en eisen vooral onder de jonge kuikens
slachtoffers. Speciaal kam, oogleden, snavelbasis en poten zijn de predilectie
plaatsen voor pokken. De difterie-vorm ziet men zelden. Tot de voornaamste
overbrengers in de tropen moet men de muskieten rekenen en sommige be-
drijven fokken hun kuikens dan ook op achter muskietengaas. Verder wordt
preventief gevaccineerd volgens de veerfollikel methode van De Blieck,
het liefst zo jong mogelijk. Indien de follikels op de poten nog niet goed
ontwikkeld zijn, worden die van de borst gebruikt.

Papillomatosis komt vooral onder het melkvee in Manokwari voor.
De wratten kunnen kleine wondjes veroorzaken, die geïnfecteerd kunnen
raken met vliegenlarven.

De resultaten van de bestrijding der wratten zijn moeilijk te interpreteren,
omdat spontaan verdwijnen kan voorkomen tijdens de groei van het rund.
Als therapeutica worden colchicine en crescin (een vitamine B complex
preparaat) gebruikt. Vooral van dit laatste preparaat is de werking meer
te zoeken in een betere groei van het dier en daardoor het spontaan ver-
dwijnen der wratten dan in de richting van een specifiek gerichte therapie.
Papillomatosis in de bek van honden is een enkele maal gediagnostiseerd.
Een ingestelde therapie met oestromensyl deed de wratten verdwijnen.

Ziekte van Gar ré. Nadat er in ± 4 jaar geen hondeziekte was voor-
gekomen, brak er in 1955 wederom een epidemie uit. Dit is misschien de
reden, dat ook oudere honden zeer ernstig werden aangetast. Waarschijnlijk
was hier de klassieke ziekte van Carré in het spel, althans voor zover dit kli-
nisch aan de symptomen (pustulae op de huid, conjunctivitis, encefalitis,
myelitis, mucopurulente rhinitis, laryngo-tracheo-bronchitis) was na te gaan.
Hyperkeratose der voetzolen kwam echter niet voor, terwijl zeer weinig
Pneumonien en enteritiden gezien werden. De chronische encefalitische
vorm ging nogal eens gepaard met epileptiforme aanvallen en werd door de
leek vaak verwisseld met rabies. Rabies komt echter in Nederlands Nieuw-
Guinea niet voor.

De therapie bestond uit een penicillinekuur van 3 ä 4 dagen en mits er
geen complicaties van het zenuwstelsel bijkwamen, voldeed deze therapie
goed.

Granuloma venerum canis komt bij de hond voor. Bij patholoog-
anatomisch onderzoek vindt men een rondcellig sarcoom, klinisch is het
beeld echter niet zo kwaadaardig. Een enkele maal werd operatief inge-
grepen.

B O t u 1 i s m u s. Deze diagnose werd tweemaal, resp. bij kippen en een-
den, gesteld op grond van de verschijnselen zoals verlammingen, „Limber-
neck" en letaal verloop bij de aangetaste dieren. Jonge dieren, die geen uit-
loop hadden bleven gezond.

Bacteriële ziekten in Nederlands Nieuw-Guinea
(Bacterial disease in Dutch New-Guinea)

De mogelijkheid om een onderzoek op botulinus-toxinen te verrichten, was
niet aanwezig, zodat slechts cen waarschijnlijkheidsdiagnose mogelijk was.

Brucellosis. Het onderzoek naar het voorkomen \\ an brucellosis onder
het \\ ee is sinds begin 1957 aangevat. Voor zover de klinische gegevens rei-
ken, is er zeer weinig abortus onder rundvee en is dit zeker niet zo\'n eco-
nomisch belangrijk probleem als bv. in Nederland. Een onderzoek van het
melkvee te Hollandia en Manokwari door middel van de melkringtest me-
thode leverde geen enkele jjositieve reactie op.

Een onderzoek van de sera \\an 22 willekeurige vrouwelijke inheemse var-
kens die op twee \\arkensfeesten aan de Wisselmeren geslacht werden,
leverde het volgende resultaat op:

6 sera met een agglutinatie titer van 1 : 400 (27,3%)
1 serum met een agglutinatie titer van 1 : 100 ( 4,5%)
3 sera met een agglutinatie titer van 1 : 20 (13,6%)

Om welke Brucella stam het hier ging, is onbekend. Bij een klinisch zieke
Papoea van de Wisselmeren vond van der Hoeven (1957) een bru-
cellosis titer van 1 : 3.200.

Vermoedelijk betreft het hier besmettingen met Br. suis die ook veelvuldig
in .\\zië bij varkens voorkomen.

Coryza komt over heel Nieuw-Guinea en speciaal na een natte periode
voor. De thera[)ie bestaat uit toediening van sulfadiazine. Alleen recidieven
worden behandeld met streptomycine. De door Dumbleton (1955) ver-
melde naam Laryngo-tracheitis infectiosa is waarschijnlijk ten onrechte voor
deze ziekte gebruikt.

E n z O ö t i s c h e pneumonie bij het varken kan zeer plotseling in een
bepaalde streek optreden om na 2 ä 3 maanden weer te verdwijnen. Men
hoort er dan in maanden niets meer van, waarna de ziekte weer op een ge-
heel andere plaats uitbreekt.

De aetiologie is nog duister, daar een volledig bacteriologisch onderzoek door
verschillende omstandigheden niet heeft plaatsgehad, zoals bv. de grote af-
stand van de ziektehaard tot het laboratorium, de afwezigheid van een des-
kundige op de plaats van uitbraak enz. enz.

Weliswaar zijn er coccen uit pneumonische haarden geïsoleerd en reageren
de varkens gunstig op een penicillinekuur, maar dit zegt nog weinig om-
trent de aetiologie.

Het feit, dat een door een leek bij acuut zieke varkens ingestelde therapie
met pasteurella vaccin de varkens zeer snel deed sterven, zou misschien een
aanwijzing kunnen zijn, dat ook Pasteurella rnultocida in het spel is.
De symptomen zijn meestal vrij karakteristiek. De dieren worden acuut ziek,
hoesten, hebben koorts en een versnelde ademhaling, terwijl sommige dieren
een Conjunctivitis en diarree of blauwkleuring der oren vertonen.
Meestal verloopt de ziekte acuut en zijn de aangetaste dieren na 5 ä 6 dagen
dood. Sommige dieren herstellen,, maar blijven chronische hoesters.
De patholoog-anatomische bevindingen zijn die van een sereus catarrale tot
nuico-purulente pneumonie, daarnaast een peribronchitis en bronchitis met
soms een diffuse interstitiele pneumonie. De parenchymateuze organen zijn
gezwollen, terwijl een enkele maal een myocarditis optreedt. Een chronische
l^leuritis rnet brides komt een enkele maal voor. Als profylactische maatregel
wordt polyvalent pneumonie vaccin (coccen en pasteurella) van professor
]. H. ten Thije gebruikt. De indruk bestaat, dat dit beter beschermt dan
alleen maar pasteurellavaccin. Het feit echter, dat de aetiologie niet vol-
doende opgehelderd is, maakt iedere profyla.xe twijfelachtig, temeer wegens
het voorkomen in Indonesië van pasteurella-stammen, die immunologisch
verschillen met de in Nederland aanwezige.

Een tweede moeilijke factor bij deze vaccinaties was, dat, speciaal aan de
Wisselmeren, de bevolking volkomen afwijzend stond tegenover iedere in-
greep, zeker als het er om ging gezonde varkens een injectie te laten geven.
Betaling van kralen aan de varkeneigenaars om hun dieren te laten vacci-
neren vond men daar heel gewoon! De vaccinatie campagne aan de Wissel-
meren moet dan ook, ondanks inschakeling van Missie, Bestuur en Politie,
als mislukt worden beschouwd. Er werd namelijk slechts ± 5% der varkens
in het gebied waar getourneerd werd, gevaccineerd.
De heersende enzoötie kon dan ook niet tot staan worden gebracht.
H a e m O r r h a g i s c h e s e p t i c a e m i e wordt in een oud verslag door
collega van Rees vermeld als zijnde gevonden bij het rund. Daar bacte-
riologisch onderzoek niet heeft plaatsgehad, is de verwisseling met een an-
dere ziekte niet onmogelijk.

Mastitis. Het aantal te behandelen mastitiden is zeer gering, wat samen-
hangt met het kleine aantal melkkoeien (± 100).

Salmonellosis. In Hollandia was door collega van Rees een waar-
schijnlijkheidsdiagnose van salmonellosis gemaakt bij chronisch vermagerde
varkens. Deze dieren waren afkomstig van het eiland Jarsoen. De mogelijk-
heid bestond evenwel dat de dieren de besmetting pas in Hollandia hadden
opgelopen. Een onderzoek van de meest vermagerde dieren (± 5%) van
de varkensstapel op het eiland zelf, in 1957 verricht, leverde geen enkel po-
sitief geval op.

De enige Salmonella die met zekerheid werd aangetoond is Salmonella
Oranienburg bij caviae te Hollandia.

Behalve deze infectie zijn er geen Salmonellae bij dieren geïsoleerd. Toch
zullen er waarschijnlijk vele dragers zijn, als men nagaat welke Salmonellae
men bij de mens gevonden heeft, o.a. Salmonella newport. Salmonella typhi
murium en Salmonella bovis morbificans (Clarenburg, 1957). Op
grond hiervan worden dieren, die enigszins verdacht zijn van salmonellosis,
bacteriologisch onderzocht. Dit onderzoek is tot nu toe echter zonder posi-
tief resultaat gebleven.

Tetanus ziet men vooral na verwaarloosde wondinfecties en castraties.
De indruk bestaat, dat men de dieren na de castratie veel beter los kan laten
lopen dan ze op te sluiten in de meestal smerige hokken. Een therapie wordt
alleen bij economisch waardevolle dieren ingesteld en bestaat uit het injec-
teren van penicilline, antitetanusserum en magnesium sulfaat en het reinigen
van de porte d\'entree. De resultaten zijn meestal pover.

1. Bij een varken, dat een chronische kreupelheid vertoonde werd na de
slacht een kniegewrichtstuberculose gevonden (Mondelinge mededeling
van collega van Rees).

2. Een tubercuünatie van 235 kippen in het Centrale Bergland (± 30%
van de totale kippenstapel aldaar) leverde 3 positieve reacties op
1,3%). Deze diagnose werd door patholoog-anatomisch en bacterio-
logisch onderzoek van de drie reactiedieren bevestigd. De tuberkel-
bacterie werd bij type differentiatie aan het Instituut voor Veterinaire
Bacteriologie te Utrecht als Mycobacterium avium gediagnostiseerd.

3. Een intracutane tuberculinatie van 42 honden (60% van het totaal) in
een kampong waar ± 8,7% van de bevolking actieve tuberculose had
leverde 4 positieve reacties op (10%).

Bij bacteriologisch onderzoek werden slechts bij één hond uit een bronchiale
lymfklier tuberkelbacteriën geïsoleerd, die bij onderzoek aan het Instituut
voor Veterinaire Bacteriologie van het humane type bleken te zijn.

Paratuberculosis is niet met zekerheid aangetoond. Bij één rund met
een positieve complementbindingsreactie en zuurvaste staafjes in de faeces
konden geen duidelijke pathologische afwijkingen worden gevonden.

C O c c i d i O s i s. De belangrijkste gevonden coccidiën zijn die van het
pluimvee; daarnaast vindt men onder de konijnen veel vermagerde dieren
met chronische coccidiosis.

Als profylactische maatregel wordt aangeraden de kuikens tot 6 weken op
gaasbodems op te fokken. De ervaringen met diep strooisel methode zijn
beperkt. Een moeilijkheid is hierbij het gebrek aan gehakt stro en turfmolm
en het regelen van de vochtigheidstoestand. Geneesmiddelenprofylaxe wordt
weinig toegepast. De therapie der coccidiose wijkt niet af van die zoals elders
gebruikelijk is. Bij Nieuw-Guinese paradijsvogels uit de dierentuin te Soera-
baja werd door Kraneveld (ongepubliceerd) een Isospora gevonden.
Boughton (1937) beschreef bij Nieuw-Guinese paradijsvogels uit de
dierentuin te New York Isospora volki Nov. spec. In 1957 werd materiaal
van verschillende paradijsvogelsoorten uit Nieuw-Guinea aan het Instituut
voor Tropische en Protozoaire Ziekten onderzocht, doch de gevonden maten
kwamen niet overeen met die van Boughton.

Piroplasmosis en Anaplasmosis van het rund werden in vorige
artikelen (Zwart, 1959, a, b) reeds vermeld.

Een uitbraak van piroplasmosis in 1958 op een melkveebedrijf in Manokwari
kon wegens Europees verlof van de enige dierenarts niet tijdig gecoupeerd
worden. Er stierven op dit bedrijf 16 melkkoeien, d.i. ± 25% van het aan-
wezige vee. Het type van deze Babesia parasiet kon niet met zekerheid
worden bepaald. Volgens het Institut Pasteur te Algiers betrof het hier
Babesiella major, volgens het Hoofd van de Veterinaire Dienst uit Austra-
lisch Nieuw-Guinea ging het om Babesia bigemina of Babesia argentinum.
Man we 11 (1946) was de eerste, die parasieten in de erythrocyten van
vliegende honden (Chiroptera) op Nederlands Nieuw-Guinea vaststelde.
De Rook (mondelinge mededeling) vond de parasieten te Sorong. Het
onderzoek van de dieren uit Hollandia op bloedparasieten is samengevat in
Tabel V en geschiedde aan het Instituut voor Tropische en Protozoaire

Ziekten, terwijl Pater A. M. H u s s o n van het Rijksmuseum van Natuur-
lijke Historie te Leiden zo vriendelijk was de determinatie der dieren te ver-
zorgen.

Onopgelost is nog de kwestie of de gevonden parasieten tot de Plasmodia
behoren, dan wel tot het Genus Hepatocyslis (Garnham, 1950) of tot
Nycteria (Garnham, 1955).

Bij splenectomie van zeven honden werd bij twee Bartonella canis en bij
één Babesia gibsoni gevonden. Hond I vertoonde na 7 dagen de eerste
Bartonella canis in het perifere bloed, hond No. H na 12 dagen. Klinisch
trad vooral een anemie op, die bij hond No. I zijn dieptepunt bereikte na
40 dagen (1,7 mill. erythr.\'mm3), bij hond No. H na 15 dagen (2,3 mill.
erythr./mm3). Beide honden herstelden spontaan.

Hond No. Hl vertoonde na 14 dagen de eerste Babesia gibsoni parasieten in
de vorm van zegelringen in het perifere bloed. Een enkele uren voor de dood
op de 21e dag uitgevoerde erythrocytentelling leverde 1,4 mill. erythr./mm3
op. De sectie leverde, behalve een zeer anemisch cadaver, geen verdere af-
wijkingen op.

Balantidium coli veroorzaakt bij de mens, speciaal in de omgeving der
Wisselmeren, ernsitge darmaandoeningen, waarbij het varken als reservoir
optreedt (v. d. H o e v e n, 1957). Het percentage met Balantidium coli be-
smette mensen is aldaar volgens van der Hoeven (1957) 20%. Het
percentage besmette varkens schijnt van streek tot streek te wisselen, maar
ligt in de buurt van de 80%.

De gevonden amoeben en trichomonaden zijn waarschijnlijk van geen pa-
thogene betekenis.

Tot nu toe zijn er weinig cestoden op Nieuw-Guinea gevonden. Een onder-
zoek naar het voorkomen van cestoden bij de vogels zal echter ongetwijfeld
meerdere soorten opleveren. Raillietina echinobothrida veroorzaakt belang-
rijke afwijkingen in de darmen, bestaande uit harde knobbels, die aan de
serosazijde duidelijk zichtbaar zijn. Differentieel diagnostisch komen tuber-
culosis en coli-granuloom in aanmerking.

Paramphistomum komt voornamelijk in de pens van het rund voor. Een
massale infectie van parumphistomen in de trachea van een rund veroor-
zaakte de dood door verstikking.

Fasciola hepatica komt voor op de zich in Hquidatie bevindende boerderij
van de NNGPM te Sorong. Het voorkomen bij een kangoeroe wordt ver-
meld door Kraneveld (1940), terwijl bij runderen in Merauke tevens
Fasciola hepatica is gevonden.

De nematoden (zie tabel VHI) komen op Nieuw-Guinea in grote verschei-
denheid voor en de pathogene betekenis van deze groep is zeer groot.

De spoelwormen treft men bij alle diersoorten aan. Ze spelen al naar gelang
van de ernst der besmetting en de voedingstoestand, waarin het dier ver-
keert, een pathogene rol.

Een therapie wordt bij het aantreffen van ascariden meestal wel ingesteld,
maar door de onhygiënische omstandigheden treedt een herbesmetting weer
snel op en is het resultaat vaak twijfelachtig. Het meeste succes heeft men
nog bij in de groei zijnde dieren, die na een wormkuur vaak zienderogen
opknappen.

Verschillende therapeutica worden als woimmiddel gebruikt. Wegens het
vele werk, dat er aan verbonden is om de vaak moeilijk hanteerbare dieren
individueel te doseren, voldoen de middelen, die door het voer gegeven
kunnen worden het beste. Als zodanig worden gebruikt: phenothiazine, pipe-
razine en nicotine-sulfaat.

Natrium fluoride wordt wegens de slechte mengbaarheid met de gebruike-
lijke voedingsmiddelen (klapper, cassavewortelen, bataten e.d.) weinig ge-
bruikt.

Longstrongylose veroorzaakt ernstige afwijkingen bij het varken,
daarnaast komen longwormen incidenteel voor bij runderen en paarden.
Het besmettingspercentage van het varken met longwormen is niet precies
na te gaan, maar ligt ruw geschat bij de 90%. Kleine, modderige hokken
werken heftige infecties in de hand, hoewel ook bij wilde varkens long-
strongyhden zijn gevonden.

De aangetaste dieren hoesten door de bronchitis, groeien niet en gaan soms
aan een acute pneumonie dood.

Acuaria spiralis
Ancylostoma caninum
Ascaridia galli
Ascaris lumbricoides
Bunostomum eieren
(^apillaria spec.

Cooperia eieren
Dictyocaulus arnfieldi
Dictyocaulus viviparus
Dirofilaria immitis
Filariasis

Ileterakis gallinae
Hyostrongylus rubidus
Mecistocirrus digitatus
Metastrongylus elongatus
Metastrong. pudendodectus
Metastrongylus salmi

Neoascaris vitulorum
Oesophagostomum spec.
Oesophagostomum asperum
Oesophagost. dendatum
Ostertagia eieren
Oxyspirura mansoni
Oxyuris equi
Parascaris equorum
Spirocerca lupi
Spiruroidea eieren
Stephanurus dendatus
Strongyloides eieren

Daar een specifieke therapie ontbreekt, dient de nadruk te vallen op profy-
lactische maatregelen.

Bij het rund zijn slechts longwormen gevonden bij uit Australië geïmpor-
teerd vee. Een mogelijke contact-infectie met het reeds aanwezige vee is
niet uit te sluiten, maar het gelukte niet om bij inheemse dieren longwormen
aan te tonen.

Intratracheale creosoot injecties tijdens de natte tijd gegeven, hielpen weinig
(herinfecties?).

In de droge tijd verdween het hoesten spontaan en het volgende natte sei-
zoen werden geen klinische verschijnselen waargenomen.
De longworm van het paard is slechts éénmaal door collega v a n R e e s ge-
vonden.

Van de families der Strongylidae en de Trichostrongylidae zijn degene, die
in het maagdarmkanaal parasiteren voor Nieuw-Guinea het belangrijkste.
De voornaamste verschijnselen hierbij zijn anemie, vermagering, diarree en
in de ernstigste gevallen oedemen en sterfte.

Van de huisdieren is het schaap het meest gevoelig voor ingewand-strongy-
lose. De schapenhouderij is in een vochtig tropisch klimaat dan ook nergens
een succes, afgezien nog van het steriliteitsprobleem bij de Europese rassen.
Uitbreiding van de kleine schapenstapel vindt dan ook praktisch niet plaats
en wordt van overheid.swege ook niet gestimuleerd.

De geit is minder gevoelig voor deze darm-strongylose, mits de bodem niet
al te vochtig is. Veel darm-strongylose ziet men bv. in de natte tijd. Binnen
het geitenras is de gevoeligheid echter ook nog verschillend. Uit preventief
diergeneeskundig oogpunt dient de voorkeur gegeven te worden aan de
Zuid-Oost-Aziatische landgeit boven de Etawah-geit.

Paard en runderen kunnen, vooral door het lopen op een klein vochtig per-
ceel hevig aangetast worden.

De therapie bestaat bij de herkauwers en het paard uit het toedienen van
phenothiazine. Al naar gelang van de leeftijd, aard van het voedsel en ernst
der bodembesmetting varieert het succes. Bij lange transporten, speciaal met
geiten, verdient een phenothiazinekuur vóór en na de reis voorkeur.
Een secundaire moeilijkheid bij runderen is de optredende kerato-conjunc-
tivitis enkele dagen na de phenothiazinekuur. Dit ziet men vooral als de
dieren niet opgestald kunnen worden na de phenothiazine toediening. Deze
kerato-conjunctivitis verdwijnt echter weer spontaan. Bij het varken wordt
naast de phenothiazine ook nog tetrachlooraethyleen gegeven.
De mijnworm van de hond komt over heel Nieuw-Guinea verspreid voor.
Alleen in ernstige gevallen wordt een therapie met ol. chenopodei inge-
steld.

Stephanurus dentatus komt wijd verspreid over geheel Nieuw-Guinea voor.
De verliezen, die deze worm veroorzaakt, zijn vermoedelijk zeer aanzienlijk,
doch betrouwbare gegevens ontbreken.

Bij levende dieren veroorzaken de larven in de lever boorgangen met veel
pus, die op den duur aanleiding geven tot een parasitaire levercirrhose.
Ook in de longen kunnen abcesjes ontstaan.

heftige besmetting kan het tot een chronische nephritis en uretritis komen.
De verschijnselen aan het le\\ende dier uiten zich vooral in vermagering.
Bij de slacht gooit de bevolking meestal uit eigen beweging de met pus ge-
\\ ulde organen weg.

Syngamus trachea \\eroorzaakte plotseling in 1954 een uitbraak van „gaap-
ziekte" onder kuikens te Manokwari. De sterfte was hoog (± 50%) en het
toedienen van een therapeuticum, bestaande uit lugol, creosoot en ol. there-
binthinae gaf geen resultaat.

Daar er geen dierenarts in Nieuw-Guinea aanwezig was, werd de stapel af-
geslacht. De bron \\ an de besmetting was, ook bij latere navraag, niet meer
na te gaan. Vermoedelijk hebben in het wild levende vogels de parasieten
overgebracht. Na deze uitbraak werd Syngamus trachea niet meer gezien.
Van de familie der Oxyuridae is Oxyuris equi door collega van R e e s bij
het paard gevonden.

Van de familie der Rhabditidae zijn Strongyloides-eieien bij alle dieren ge-
\\ onden. Een nader onderzoek naar de bijbehorende wormen en hun patho-
gene betekenis is niet verricht.

Van de familie der Filariidae is merkwaardig het voorkomen van filaria bij
de vliegende hond (zie tabel IV). De pathogene betekenis is onbekend. De
filaria van de hond werden door Metselaar (mondelinge mededeling)
gevonden. Bij het onderzoek van muggen op filariën-larven in streken waar
menselijke filariën voorkomen, zal men rekening moeten houden met het
feit, dat deze muggen mogelijk ook besmet zijn met dierlijke filariën.
Acuaria spiralis vindt men in de spiermaag van de kip en deze veroorzaakt
daar ulcera en ingekapselde abcesjes. De klinische verschijnselen zijn als bij
elke chronische worminfectie (vemiagering, apathie, diarree enz.).
Van de familie der Spiruridae komt Spirocerca lupi bij de hond in de slok-
darm voor. De wormen liggen in een fibroomachtig tumortje, dat enigszins
in het lumen van de slokdarm promineert. Een enkele maal kunnen hierdoor
lichte braakneigingen ontstaan.

Oxyspirura mansoni is een wormpje in het oog van de kip. Vele kippen her-
bergen deze wormpjes in de conjunctivaal zak, zonder klinische afwijkingen
te \\eroorzaken. Slechts bij een klein aantal dieren ziet men een conjuncti-
\\ itis, in de extreme gevallen echter een totale panophthalmie. De therapie
bestaat uit indruppelen van boorwater 2% of nitras argenticus 1%. De
wormpjes verdwijnen hierna gauw, de lichte oogafwijkingen genezen snel.
De herbesmetting geschiedt door het eten van kakkerlakken.
l\'elrameres fissispina veroorzaakt een muco-purulente kliermaagontsteking
bij dc kip.

Van de orde der Trichuroidea hebben alleen de Capillaria-soorten bij de
kip pathogene betekenis.

Arthropoden (zie tabel IX Hiervan wordt de familie der Ixodidae in een
aparte tabel opgenomen wegens de rol die sommige teken spelen bij het
overbrengen van ziekten.

Bij dc nomenclatuur der teken is die van Anastos (1950) gevolgd dus b.v. Boo-
philus microplus i.p.v. dc door Krijgsman (1932) vermelde naam Boophilus
annulatus; Aponomrna lucasi i.p.v. Aponoma gervaisi enz. De door deze onderzoekers
vermelde teken, die op Nederlands Nieuw-Guinea voorkomen, zijn met A (A n a s t o s)

verzamelde teken met een W zijn gemerkt. De determinatie van laatstgenoemde teken
vond te Bogor door de Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst plaats.
De overige teken werden aan het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten te
Utrecht gedetermineerd.

Bij het voorkomen op de respeetievehjke gastheren dient men te bedenken,
dat de genoemde teken een veel grotere keuze van gastheer hebben dan tot
nu toe op Nederlands Nieuw-Guinea is gevonden. Zo kan Boophilus micro-
plus evenzeer voorkomen op hond, varken, buffel, geit en schaap; Rhipice-
phalus sanguineus op het rund; Aponomma trimaculatum op de python enz.
Van Haemaphysalis novae-guinea zijn tot nu toe slechts manlijke exem-
plaren bekend.

Omtrent de rol, die teken spelen bij het overbrengen van micro-organismen,
het veroorzaken van „tick paralysis" en als oorzaak van „tick worry" moge
verwezen worden naar diverse handboeken.

Overige arthropoden in Nederlands Nieuw-Guinea
(Other arthropoda in Dutch New-Guinea)

\') Pteropus macrotis epularis
-) Pteropus neohibernicus papuanus
\'■\') Pipistrellus papuanus

De arthropoden zijn nog zeer onvolledig onderzocht. Van de orde der Aca-
rina kan de schurftinijt worden genoemd, die vooral onder varkens sterk ver-
spreid is. Ook andere dieren zijn echter aangetast.

De vaak halfwilde staat, waarin de varkens verkeren, belemmert de toe-
diening van geneesmiddelen zeer. Het meest voldoet nog bespuiten met lin-
daan preparaten, tijdens het voeren.

Van de klasse der Insecta zijn vooral de vliegen van belang, die myiasis
\\erwekken. De kleinst mogelijke wondjes, zoals afgebroken wratjes, hoorn-
stoten, na\\elwondjes enz. kunnen geïnfecteerd raken en tot grote defecten
aanleiding geven.

Uit materiaal afkomstig van een wond bij een varken werd Megaselia sca-
laris geïsoleerd, doch dit is zeker niet de enige verwekker van myiasis op
Nieuw-Guinea.

was over het gehele lichaam bedekt met ronde plekken, iets promlnerend
boven de oppervlakte. Door druk op de aangetaste delen kwam een kaas-
achtige pus in fijne pijpjes naar buiten. Bij microscopisch onderzoek bevatte
deze pus een groot aantal Demodex mijten en Gram positieve coccen.
Het lijden bestond volgens de eigenaar ± y^ jaar. Het dier verkeerde op
het moment van onderzoek in een cachectische toestand en stierf enkele
dagen nadien.

Bij het onderzoek van de vliegende honden op bloedparasieten werden de
ectoparasieten verzameld. Prof. Dr. J. H. Sch uurmans Stekhoven
(1958) \\-ond onder de opgestuurde luisvliegen een nieuwe species, terwijl
Dr. G. L. van Eyndhoven zo vriendelijk was om de mijten te onder-
zoeken.

De favus bij de kip verloopt zeer mild en is nergens van ernstige betekenis.
In de coupes van varkens met afwijkingen aan de oren en het craniale deel
der conchae werden in de macrophagen van een schimmel afkomstige in-
sluitlichaampjes gevonden. Deze lichaampjes deden nog het meest aan
Histoplasma capsulatum denken.

Een zeer ernstig geval met huidafwijkingen over het gehele lichaam en een
orchitis is te Manokwari gevonden. Daar men op het histologische beeld
alleen geen diagnose histoplasmosis mag stellen (Schwartz, 1954) dient
een ander onderzoek via het kweken van dit micro-organisme te geschieden.

Rest tenslotte nog om mijn hartelijke dank uit te spreken aan wijlen Prof.
Dr. F. C. K r a n e v e 1 d, die door zijn nooit aflatende belangstelling, zijn
tot het einde toe volgehouden stimulerende voorbeeld en zijn bereidwillig-
heid om alle opgestuurde materialen te onderzoeken en te distribueren over
verschillende Instituten, zeer veel heeft bijgedragen tot een begin van het
onderzoek naar de voorkomende dierziekten op Nederlands Nieuw-Guinea.
Ook zijn medewerkers. Mejuffrouw E. Goedbloed, en de heren H. J.
VV. K e i d e 1 en P. H. B O O 1 moge ik langs deze weg mijn dank voor hun
medewerking betuigen.

Voorts gaat mijn dank uit naar Prof. J. H. t e n T h ij e. Prof. A. v a n d e r
S c h a a f en Prof. Dr. D. Swierstra, die, tezamen met hun medewer-
kers, hun aandeel hebben gehad in het onderzoek der opgestuurde mate-
rialen.

Er wordt een overzicht gegeven van dierziekten en veeteelt op Nederlands Nieuw-
Guinea.

L\'auteur donne un aperçu des maladies animales et de l\'élevage à la Nouvelle Guinée

Es wird eine Übersicht gegeben der Tierseuchen und Viehzucht in Niederländisch

A n a s t o s, G.: The scutate ticks, or ixodidae, of Indonesia. Entomologica Ameri-
cana, 30, 1, (1950).

B O u g h t O n, D. C. : Isospora volki n.sp. A new avian Coccidian. Journ. Parasitol., 23,
97, (1937).

Clarenburg, A. en K a m p e 1 m a c h e r, E. H. : Salmonella-cuhuren geïsoleerd
in de Overzeese Rijksdelen. Verslagen en mededelingen betreffende de Volksgezond-
heid, Staatsdrukkerij, p. 1281, (1957).

D u m b 1 e t o n, L. J. : A list of communicable diseases and parasites of domestic and
some other animals recorded in South Pacific Territories. Commission Technical
Paper No. 77, 1955, South Pacific Commission, Noumea.

G a r n h a m, P. C. C.: Exo erythrocytic Schizogony in Bat Malaria. Nature, 166,
155, (1950).

Garn h am, P. C. C. and Heisch, R. B.: On a new blood parasite of insecti-
vorous bats. Trans. R. Soc. Trop. Hyg., 47, 357, (1953).

Hoekstra, P. en Kraneveld, F. C. ; Rapport omtrent een veeteeltkundig en
dierziektekundig onderzoek in Nederlands Nieuw-Guinea in het jaar 1955.

Hoeven, J. A. V a n d e r: Brucellosis suis in a Kapauku child. Doc. de Med. Geogr.
et Trop., 9, 291, (1957).

H O e V c n, J. A. van d e r en R ij p s t r a, A. C. ; Intestinal parasites in the Central
Mountain District of Netherlands New-Guinea. An important focus of Balantidium
coli. Doc. de Med. Georg, et Trop., 9, 225, (1957).

K 1 a y, N. cn W e h 1 b u r g, A. F. : „De mogelijkheden tot het vestigen van een vee-
bedrijf". Rapport omtrent „Openlegging van het achterland van Manokwari", 95,
(1948).

Kraneveld, F. C. en D o u w e s, J. B.: .Aanvullende lijst van voor Nederlands
Indië nieuwe parasitaire wormen bij zoogdieren en vogels. Ned. Ind. Bladen v.
Diergeneesk., 52, 178, (1940).

K r ij g s m a n, B. J. en Pon to, S. A. S.: Dc teken van dc Oost-Indischc Archipel.
Veeartsenijkundige Mededelingen, No. 79, 1932.

Schuurmans Stekhoven, J. H.: Eine neue Tripselia-Art aus Niederlän-
disch-Neu-Guinea, Tripselia horrida n.sp. Zeitschr. f. Parasitenk., 18, 386, (1958).

S c h w a r t z, J.; Discussion on Histoplasma capsulatum. Doc. Med. Georg, et Trop.
6, 76, (1954).

Zwart, D.; Een onderzoek naar het voorkomen van bloedparasieten bij runderen
te Merauke (Nederlands Nieuw-Guinea). Tijdschr. Diergen., 84, 90, (1959 a).

Zwart, D. : Bestrijding van bloedprotozoaire ziekten bij runderen op Nederlands
Nicuw-Guinea. Tijdschr. Diergen., 84, 156, (1959 b).

Zwart, D.: Struma bij de geit op Nederlands Nieuw-Guinea. Tijdschr. Diergen.,
84, 550, (1959 c).

How an echinococcosus-infection can come about
door Dr. G. D. HEMMES, arts te Utrecht.

Een onderzoek over het voorkomen van echinococcosis onder de bevolking
van Nederland i) waarmede schrijver dezes bezig is, wekte ook zijn be-
langstelling voor hetgeen zich in de dierenwereld afspeelt. In 1955 en
1956 werden jaarlijks bij ongeveer 9000 slachtdieren echinococcus-cystcn
waargenomen. In zijn verslag over 1956 tekent de Veterinaire Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid aan, dat in vergelijking met de na-
oorlogse jaren, de bestrijdingsmaatregelen een niet onbelangrijk succes
hebben gehad, doch vervolgt, dat het aantal gevallen bij binnenlandse
slachtdieren Gr op wijstj dät nog mcnigG irict lintworm behepte hond moet
rondlopen en dat een nauwgezette keuring en destructie van de blazen
bevattende organen consequent moet worden doorgevoerd.
Tijdens het onderzoek werd mij duidelijk, dat hier en daar opvallende
verschillen bestaan tussen de menigvuldigheid waarin echinococcosis voor-
komt bij de mens en bij slachtdieren. Overweging van de mogelijke oor-
zaak daarvan leidde tot de vraag of de honden die de ziekte onder ons
slachtvee verspreiden, misschien kunnen rondlopen op plaatsen welke
tot nu in dit verband buiten de aandacht zijn gebleven. De hier volgende
beschouwingen over deze kwestie,^ welke geen afdoend antwoord opleveren,
hebben in hoofdzaak betrekking op de situatie in de provincie Utrecht
alwaar het zoëven genoemde verschil zeer duidelijk is.
Eerst worden enige van de bevindingen bij de mens vermeld. Door het
inwinnen van informaties kon een vermoedelijk volledig overzicht worden
samengesteld van de in Nederland waargenomen echinococcosis-patiënten
over het tijdvak van begin 1951 tot einde 1956; totaal werd de afwijking
bij 82 personen vastgesteld en bij 27 waarschijnlijk geacht. Voor de be-
oordeling van de geografische verdeling van de tot stand gekomen infecties,
kan niet worden uitgegaan van de woonplaatsen der patiënten. In over-
eenstemming met de ervaring dat vooral de jonge dieren vatbaar zijn voor
echinococcosis, zijn vele schrijvers op goede gronden van mening, dat de
zieken in hun kinderjaren besmet zijn. Om de plaatsen waar dit gebeurd
is te benaderen, werd daarom van alle patiënten nagegaan waar zij waren
geboren en tijdens hun kinderjaren hadden gewoond. Daarbij kwam
aan het licht, dat van deze 109 personen niet één uit de provincie Utrecht
afkomstig was, niettegenstaande circa 1/18 deel van de Nederlandse
bevolking in dit gewest woont. Afgezien van de bevindingen over de
periode 1951—1956, zijn mij voorts tot nu nog 251 bij operatie of bij
sectie vastgestelde gevallen bekend geworden. Deze werden in hoofdzaak
verzameld door nazoeken in de archieven van een aantal chirurgische- en
gynaecologische khnieken en van sectieverslagen in pathologisch-anato-
mische laboratoria (waaronder het Pathologisch Instituut der Rijksuniver-

In de aan dit onderzoek verbonden kosten van reizen, porti e.d. verleent de
Stichting „De Drie Lichten" een bijdrage.

siteit te Utrecht). Onder deze 251 zijn evenmin personen die in de
provincie Utrecht zijn geboren of daar als kind hebben gewoond. Uit alle
tien andere provincies zijn wel mij bekende echinococcosis-patiënten af-
komstig, al zijn er in de mate waarin dit het geval is, streeksgewijze ook
aanzienlijke verschillen.

In verband met deze negatieve bevindingen bij de mens, werd nagegaan
wat in de loop der jaren bekend is geworden over het voorkomen in de
provincie Utrecht van Taenia echinococcus dragende honden. Een stelsel-
matig onderzoek hierover heeft, voor zover mij bekend, nooit plaats gehad.
In aansluiting aan een ter vergadering van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde op 25 november 1916 door Prof. Snapper gehouden
voordracht over de verspreiding van echinococcosis in de drie noordelijke
provincies, deelde Prof. Wester mede, dat hij in de vier jaren dat hij
de Kliniek voor Honden had waargenomen, geen enkel geval van Taenia
echiywcoccus had geconstateerd en nadien Prof. Jacob evenmin. Bij een
recente informatie vernam ik, dat in de Kliniek voor kleine Huisdieren ten
minste in de laatste vijf jaar geen geval is vastgesteld. Prof. D. Swierstra
vertelde mij in 1957, dat hij eens Taenia echinococcus had aangetroffen bij
een jonge hond van iemand uit Zeist, die het dier kort te voren uit
Arnhem had gekregen.

In de jaarverslagen van de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid over 1946-1952 wordt herhaaldelijk bericht over de maatrege-
len welke in verscheidene provincies waren genomen tegen op echinococco-
sis verdachte honden, doch de provincie Utrecht is daarbij niet genoemd.
Wel wees Prof. J. A. B e ij e r s, in zijn op 18 november 1947 tijdens een
bespreking over zoönosen in het Instituut voor Pracventieve Geneeskunde
gehouden rede, op het voorschrift van de Veterinaire Inspecteur in de
provincie Utrecht om bij het aantreffen van echinococcosis de faeces
van de op het erf aanwezige honden te onderzoeken op lintworm-eieren,
in aansluiting waaraan een sterk geïnfecteerde hond was opgespoord, doch
dit geval had zich buiten de provincie Utrecht voorgedaan.
Het ontbreken van waarnemingen, voorheen en in de jongste tijd, van
Taenia echinococcus dragende honden, stemt overeen met het vruchteloos
zoeken naar in de provincie Utrecht tot stand gekomen echinococcosis-
besmettingen bij de mens, maar is er ook overeenstemming ten aanzien van
het voorkomen van echinococcosis bij aldaar geslachte dieren welke niet
elders kunnen zijn besmet?

Voor de beantwoording van deze vraag vormen de Vleeskeuringsdiensten
geen bruikbare informatiebron, omdat het bij deze diensten geen gewoonte
is, het registratienummer te boeken van dieren waarbij echinococcosis is
vastgesteld, zodat geen inlichtingen over hun herkomst verstrekt kunnen
worden. De Directeur van de Gezondheidsdienst voor Dieren te Utrecht
kon mij echter wel gegevens verschaffen, n.1. over runderen welke geslacht
waren omdat zij positief hadden gereageerd op tuberculine en waar bij
sectie echinococcus was aangetroffen. Van deze runderen was de herkomst
geboekt, zodat de mogelijkheid bestond, na te gaan waar de echinococcosis-
besmetting tot stand was gekomen. Over het tijdvak van 1 januari 1954 tot
1 juli 1957 ontving ik naam en adres van de eigenaar, oorbliknummer en
slachtdatum o.a. van tien geseceerde reactie-dieren met echinococcosis
welke geboren en geslacht waren op hetzelfde bedrijf (de localisatie, grootte
en aantal van de cysten waren niet genoteerd). De eigenaren van deze tien

runderen, die in tien verschillende plaatsen van de provincie woonden,
heb ik begin 1958 bezocht voor het verkrijgen van nadere inlichtingen.
Behalve één koe, welke gedurende een half jaar in de N.O. Polder was
geweest, hebben deze runderen hun gehele leven op hetzelfde bedrijf door-
gebracht, zodat in ten minste negen plaatsen in de provincie Utrecht een
rund met echinococcosis besmet is geworden.

Om na te gaan of, wat het vinden van echinococcus bij reactie-runderen
betreft. Utrecht in een bijzondere positie verkeert, werd ook elders ge-
ïnformeerd. Inlichtingen verkreeg ik van de Directeuren van de Gezond-
heidsdiensten voor Dieren in Groningen, Zuid Holland, Zeeland, Overijssel
en Friesland. Het bleek, dat over even genoemd tijdvak, de eerste drie
provincies eenzelfde beeld gaven als Utrecht; in zeven gemeenten was bij
één ter plaatse geboren en geslacht reactie-dier echinococcosis vastgesteld.
In Overijssel bedroeg dit aantal vijf, bovendien werd in een andere ge-
meente (Raalte) echinococcosis gevonden bij een op het bedrijf gefokt
reactie-dier en nog bij drie andere runderen van dezelfde veehouder, welke
hij destijds uit verschillende plaatsen had aangekocht. In Friesland werd
echinococcosis waargenomen bij vier op het bedrijf geboren en geslachte
runderen alle in verschillende plaatsen, terwijl in een andere buurt van de
provincie (Wons) drie runderen van één eigenaar, welke aldaar gefokt
waren, echinococcosis bleken te hebben, waarbij de Directeur van de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren aantekent, dat daaruit wel heel duidelijk is,
dat er op dat bedrijf een Taenia ec/n\'nococcM^-dragende hond is geweest.
De Directeuren van vier van deze vijf Gezondheidsdiensten berichtten, dat
de runderen niet tijdelijk elders waren ondergebracht. Wanneer deze kans
voor de resterende provincie wordt verwaarloosd, krijgen we als resultaat,
dat in minstens 18 plaatsen echinococcosis-besmettingen hebben plaats ge-
had. Van deze stonden ogenschijnlijk 16 gevallen op zichzelf. De ervaring
in zes provides in S/a jaar opgedaan bij secties van niet op echinococcosis
verdachte dieren, wijst erop dat schijnbaar op zichzelf staande echino-
coccosis-besmetting van runderen in ons land niet als zeldzaam kan worden
beschouwd.

Bij de bezochte Utrechtse bedrijven (waarvan de eigenaren, op één na,
steeds een of meer honden hadden gehouden) werd getracht te toetsen of
de gesignaleerde gevallen werkelijk op zichzelf stonden en wel door op de
nu te beschrijven wijzen na te gaan of in de jongste tijd bij de betrokken
eigenaren meer echinococcosis is voorgekomen. In het boven genoemde
tijdvak waren door de Gezondheidsdienst voor Dieren bij zeven van de
eigenaren van een rund met echinococcosis totaal nog 13 andere op het
bedrijf geboren reactie-runderen geseceerd zonder dat daarbij echino-
coccosis werd aangetroffen. Bij de eigenaren werd geïnformeerd naar de
bevindingen bij huisslachtingen. Op alle bedrijven waren jaarlijks voor
eigen gebruik een of meer varkens, soms ook een rund, geslacht. In de looj)
der jaren was bij één eigenaar varkenslever afgekeurd, bij een ander werd
eens varkenslong en eenmaal longen en hart van een varken onbruikbaar
\\erklaard. Op de andere bedrijven had nooit een afkeuring plaats gehad en
was het met name altijd mogelijk geweest de lever te consumeren, bver het
resultaat van de keuring van afgeleverde slachtdieren konden de meeste
eigenaren geen betrouwbare mededelingen doen. Evenwel, een veehouder,
die altijd „schoon" verkoojn en bij de keuringen aanwezig is, wist dat
nooit blaaswormen bij zijn dieren waren aangetroffen.

Deze inlichtingen wijzen er op, dat de bij de reactie-dieren vastgestelde
gevallen van echinococcosis inderdaad op zichzelf hebben gestaan, ze geven
geen grond te veronderstellen, dat een hond op het bedrijf of uit de naaste
omgeving de besmettingsbron is geweest en stroken dus met hetgeen boven
is besproken over het voorkomen \\ an Taenia echinococcus bij honden in de
provincie Utrecht. Het resultaat van de ondervraging leidt tot de waar-
schijnlijkheid, dat de besmettingen tot stand zijn gekomen door excreta
van een op afstand levende hond. Wanneer zich van tijd tot tijd onder
groepen runderen slechts een op zichzelf staand geval voordoet, ligt het
voor de hand, dat het aantal lintworm-eieren dat de koeien kan bereiken
bijzonder klein is geweest. Deze omstandigheid komt voor als faeces van een
besmette hond sterk verdeeld is in drinkwater, of wanneer voer gemengd
is met een spoor ingedroogde, door mechanische invloeden verpoederde
excreta.

Aan de eigenaren werd de herkomst gevraagd \\an het water dat de run-
deren ter beschikking staat, waarbij in het bijzonder aandacht werd gegeven
aan waterlopen welke in verbinding staan met de Kromme Rijn, die te
^Vijk bij Duurstede Rijnwater kan opnemen. Hoewel in enige bedrijven
de mogelijkheid bestond van gebruik van uit de Kromme Rijn afkomstig
water, speciaal in buitengewone omstandigheden, was dit bij de meerderheid
niet het geval. De runderen van sommige veehouders hadden uitsluitend
hemel- en welwater gebruikt. Van elders afkomstig water zou dus hoogstens
bij een deel van de runderen in kwestie de besmetting veroorzaakt kunnen
hebben.

Ten slotte werd met de eigenaren nagegaan welk voer hun runderen
hadden gebruikt, buiten hetgeen het bedrijf opleverde. Daarbij schenen,
in verband met de bereidingswijzen, de diverse soorten koeken niet ver-
dacht. Meer aandacht moest gegeven worden aan gemengd voedermeel,
hetwelk onverwarmd wordt toegediend, hetzij geroerd door ander voer, dan
wel met koud water aangemaakt. De veehouders toonden mij de aan de
zakken bevestigde kaartjes waarop de analyse van het meel was aangegeven.
De onderscheiden merken die min of meer in samenstelling verschilden,
bevatten totaal 22 produkten (meel van vruchtvlees, pitten en zaden), waar-
onder talrijke uitheemse gewassen. Enige deskundigen van een grote meel-
fabriek waren bereid mij uitvoerig in te lichten, mede aan de hand \\an
„Voedermiddelen" van Dr. J. Grashuis. Vele van de grondstoffen van
het voedermeel worden aangevoerd uit landen waar echinococcosis heerst.
Voor zover deze grondstoffen eerst worden ontvet, is het eindprodukt
praktisch onschuldig; bij de toegepaste werkwijzen moet in leven blijven
van te voren eventueel aanwezige lintworm-eieren als onmogelijk, resp. als
uiterst onwaarschijnlijk worden beschouwd. Tijdens ons gesprek wees één
der deskundigen er op, dat jaarlijks gedurende een bepaalde tijd La Plata
rogge gebruikt wordt voor de meel fabricatie en voegde er aan toe, dat deze
rogge altijd vrij veel zand bevat. In dit verband viel op, dat alle merken
gemengd voer waarvan de veehouders mij de analyses hadden verstrekt,
roggemeel bevatten. De aanwezigheid van zand zou in beginsel de moge-
lijkheid insluiten van besmetting van de rogge door faeces van honden uit
het betreffende deel van Zuid Amerika. Omdat aldaar de echinococcosis-
morbiditeit zeer hoog is, bestond dus enig uitzicht op een oplossing van
het hangende vraagstuk. Om nader inzicht te krijgen werd de gang van
zaken onderzocht ten aanzien van een op 31 maart 1958 bij de meelfabriek

aangekomen zending rogge. Mede door inlichtingen van de cargadoor, kon
worden vastgesteld, dat deze deel uitmaakte van een hoeveelheid rogge
\\velke op 13 februari 1958 in een van de Zuidelijke havens van Zuid
Amerika geladen was. Het was niet bekend of dit koren uit een silo was
ingenomen, dan wel rechtstreeks naar de laadplaats was vervoerd. Het
schip is 24 maart te Rotterdam aangekomen en op 27 maart werd van cle
lading rogge 200 ton door een zuiger overgeladen in een binnenschip, waar-
uit 31 maart de rogge door middel van een Jakobsladder boven in de meel-
fabriek werd gehesen. Aldaar heeft een grove zeving plaats, vervolgens
komt de rogge terecht op een band zonder eind, vanwaar op het draaipunt
de rogge in de molen valt, terwijl op dit punt stof enz. wegvliegt (op dat
stof kom ik hieronder terug). De gemalen rogge wordt ten slotte met meel
van andere produkten in hoeveelheden van totaal 1000 kg gemengd en
daarmede worden balen gevuld, elk tot een gewicht van 50 kg. Het eerst
afgeleverde meel komt bij de veehouders een week nadat de rogge bij de
fabriek is gelost, zodat in dit geval de tijd tussen het laden van de rogge
in Zuid Amerika en het eerste gebruik van het meel 54 dagen heeft belopen.
Kort na de aanvang van het lossen in de ochtend van 31 maart werden
\\an een schep rogge de korrels verwijderd, waarna een massa van onge-
veer een theelepel achterbleef, welke op het uiterlijk en het gevoel de indruk
\\an zand gaf. Later op de dag, toen het schip bijna geledigd was, bleek in
de onderste laag rogge veel meer „zand" aanwezig te zijn. De de.skundigen
van de meelfabriek waren van oordeel, dat met het weg\\\'liegende stof wel
tegelijk zand werd verwijderd, maar dat een groot deel in het meel terecht
kwam. Enige chemici vroeg ik te willen nagaan of het stof, afkomstig boven
en onder uit de lading zand bevatte. Het resultaat van dit onderzoek was
positief. Ondanks de verklaring, dat dergelijke rogge altijd zand bevat,
werd rekening gehouden met de mogelijkheid, dat het binnenschip waar-
mede de rogge was aangekomen, misschien te voren zand had vervoerd en
dat het zand in het koren i.c. afkomstig was van hetgeen van een vorige
reis in het schip was achtergebleven. Om buitenlandse herkomst van het
zand na te gaan, kreeg ik hulp van het Physisch-Geografisch Instituut
\\an de Amsterdamse Universiteit. Als resultaat van zijn onderzoek deelde
Dr. H. J. M ü 11 e r mij 29 september 1958 mede, dat uit het zand z.g.
zware mineralen geïsoleerd konden worden met een s.g. van 2,87, dat in
een microscopisch preparaat van de zware mineralen 100 korrels werden
gedetermineerd waarbij bleek, dat de bodemdelen niet uit Nederland af-
komstig zijn. Daarop wees het hoge percentage hyperstheen, dat bij Neder-
landse gronden in veel minder mate voorkomt en vooral het \\oorkomen
van de combinatie hyperstheen met vulkanisch glas, welke in ons land
niet thuis hoort.

Wanneer zich ingedroogde stukken hondenfacccs bevonden in het zand dat
met de rogge uit het land van herkomst werd aangevoerd, zullen deze
tijdens het laden en overladen gebroken zijn, terwijl ten slotte de faeces-
deeltjes door het malen worden verpoederd. Door het mengen van het meel
zullen eventueel aanwezige lintworm-eieren over een grote hoeveelheid wor-
den verdeeld.

Met negatief resultaat werd getracht de aanwezigheid van eieren van
Taenia echinococcus aan te tonen door bijna 4 kg van het stof dat in de
meelfabriek van de band zonder eind was afgevlogen, aan varkens in tc
geven. Prof. D. Swierstra heeft dit stof, gemengd met melk, dagelijks

N-an 1 tot 9 april 1958 laten voeren aan vijf op 20 januari 1958 op het
terrein geboren varkens. Eén \\ an deze varkens is 7 mei gestorven in aan-
sluiting\'aan castratie, de andere vier zijn op 28 augustus geslacht. Prof.
Swierstra heeft echter geen «c/u\'nococcM.r-blazen in hun lever of longen
aangetroffen. Bij de uitvoering van deze proef waren wij gebonden aan
beperkte mogelijkheden. De proef zou uiteraard aan betekenis kunneri win-
nen wanneer deze op ruimere schaal werd genomen en met jongere biggen.
Ook valt te overwegen in een dergelijk geval het zand rechtstreeks op
eieren te onderzoeken, hetgeen wellicht volgens het door V. Perez
F O n t a n a (1954) aangegeven beginsel mogelijk is.

Uit het resultaat van het onderzoek over de op 31 maart 1958 aangekomen
zending rogge valt alleen te besluiten, dat in het gegeven geval de voor-
waarden aanwezig waren welke het in principe mogelijk maken, dat in
Zuid Amerika verblijvende honden de besmettingsbron vormen van vee
dat het meel gebruikt en dat zodoende verklaard zou kunnen worden, dat
in de provincie Utrecht waar vleeskeuring en destructie van afgekeurde
organen worden toegepast ,praktisch geen echinococcosis voorkomt bij de
mens en geen Taenia echinococcus dragende honden bekend zijn, toch
echinococcosis bij slachtvee wordt aangetroffen. Het behoeft geen betoog,
dat dit onderzoek, dat van een beperkt feitenmateriaal moest uitgaan, niet
alle kanten \\an het vraagstuk omvat, dat met name niet alleen rogge uit
Zuid Amerika in dit verband aandacht verdient, doch ook andere met
grond gemengde voeder artikelen welke afkomstig zijn uit landen waar
echinococcosis heerst en die geen bewerking hebben ondergaan waardoor
lintworm-eieren worden gedood.

Wat de situatie op het gebied van de echinococcosis betreft, staat de
jjrovincie Utrecht niet alleen. In een recent artikel delen A. K a t z
en G. T. Pan (1958) mede, dat autochtone humane echinococcosis in
de Verenigde Staten uiterst weinig voorkomt. Van de 556 over het tijdvak
1822—1956 beschreven patiënten kon van 415 worden nagegaan in welk
land zij de infectie hadden opgedaan, 36 van hen waren in de Verenigde
Staten besmet. In de laatste eeuw zijn in het Massachusetts General Hospital
79 echinococcosis-patiënten behandeld, van wie slechts één in de Verenigde
Staten was geïnfecteerd. Taenia echinococcus dragende honden zijn in dat
land zeer zeldzaam, in de periode 1950-1956 zijn er totaal negen bekend
geworden. In Boston, waar van verscheiden duizenden honden geregeld
faecesonderzock wordt verricht en jaarlijks 300 ä 400 honden worden ge-
seceerd, heeft het onderzoek op Taenia echinococcus steeds een negatief
resultaat opgeleverd. Desondanks werd in de Verenigde Staten in de jaren
1950-1956 by 2648 runderen en kalveren de lever wegens echinococcus af-
gekeurd, een aantal dat de schrijvers betrekkelijk groot noemen,
l^it de eerder vermelde bevindingen van de Gezondheidsdiensten voor
Dieren in zes provincies is gebleken, dat behalve op zichzelf staande gevallen
van echinococcosis bij runderen, ook bedrijven zijn aangetroffen waar de
ziekte zich bij meer dieren heeft voorgedaan, hetgeen wijst op de aanwezig-
heid van een Taenia echinococcus dragende hond op het erf of in de naaste
omgeving. Vooral wanneer de infectie kort te voren tot stand is gekomen,
is het mede in het belang van de betrokken gezinnen, nodig dat de be-
smettingsbron wordt uitgeschakeld. Onder de huidige omstandigheden is
daarvoor aangewezen gelijktijdige behandeling met hydrobromas arecolini

van de honden van de veehouder en \\ an die welke in de naaste omgeving
worden gehouden (O.M.S./F.A.O., 1951, 1959). Om bij meervoudig voor-
komen van echinococcosis op een bedrijf deze voorbehoedende maatregel te
kimnen nemen en aan de andere kant bij op zichzelf staande gevallen een
onderzoek naar gebruik van eventueel besmet voer mogelijk te maken, is een
betere oriëntering onvermijdelijk. Deze zou verwezenlijkt kunnen worden
door van al het binnenlandse slachtvee, waarbij echinococcosis wordt vast-
gesteld, het registratienummer op te nemen en dit te berichten aan een cen-
trale instantie, die de ingekomen gegevens zodanig rangschikt, dat enerzijds
bedrijven waar de ziekte bij herhaling voorkomt worden ontdekt en ander-
zijds degene met vermoedelijk op zichzelf staande gevallen worden herkend.
Gekomen aan het einde van deze uiteenzetting, stel ik het op prijs, mijn
erkentelijkheid te betuigen aan allen die mij bij dit onderzoek hebben
geholpen.

In de provincie Utrecht, waar zowel vleeskeuring als vernietiging van afgekeurd
materiaal wordt toegepast, werden geen autochtone gevallen van humane echino-
coccosis waargenomen, noch dragers van Taenia echinococcus. Desondanks komen op
zichzelf staande gevallen van echinococcosis voor bij runderen, die zonder onder-
breking op hetzelfde bedrijf waren gehouden.

Uit Zuid-Amerika afkomstige, met zand verontreinigde, rogge wordt verwerkt tot
voedermeel; de mogelijkheid wordt geopperd dat dit zand faeces van geïnfecteerde
honden zou kunnen bevatten.

In the province of Utrecht (the Netherlands) where meat inspection is applied as
well as destruction of rejected material, autochthonous cases of human hydatid di-
sease have not been observed, nor carriers of Taenia echinococcus. Nevertheless,
there occur isolated cases of hydatid disease in cattle, which lived without interruption
on the same ranch.

Rye, imported from South America, polluted with sand, is worked up into cattle-meal.
The possibility is underlined that this sand may contain feces from infected dogs.

Dans la province d\'Utrecht (Pays-Bas) où l\'on inspecte la viande de boucherie et
où l\'on retire de la consommation la viande déclarée impropre, on n\'a pas constaté
ni la présence des cas autochtones d\'échinococcose humaine, ni des porteurs de
Taenia echinococcus. Néanmoins il se produit des cas isolés d\'échinococcose chez des
vaches qu\'on a eu continuellement au même pâturage.

Ici on se serve du seigle, souillé de sable, et originaire de l\'Amérique du Sud pour
faire du fourrage; on a mis sur le tapis la possibilité que cc sable renferme les excré-
ments de chiens infectés.

In der Provinz Utrecht (Holland), wo bei der Fleischbeschau untauchliches Material
vernichtet wird, wurden weder autochtone Fälle humaner Echinococcosis noch
Träger von Taenia echinococcus festgestellt. Trotzdem kamen bei Kühen, die ohne
Unterbrechung im gleichem Betrieb gehalten wurden, vereinzelte Fälle von Echino-
coccosis vor.

■Aus Südamerika importiertes Korn, das mit Sand veruntreinigt ist, wird in Futter-
mehl verarbeitet. Es wird auf die Möglichkeit gewiesen, dasz sich im Sand Faezes-
bestandteile von infizierten Hunden befinden könnten.

B e ij e r s, J. A. : „Echinococcosc" in „Dc betekenis van de dierziekten voor de mens".
52, Leiden, (1948).

K a t z, A. M. en P a n, C h i a-T u n „Echinococcus Disease in the United States".

Am. J. Med., 25, 759, (1958).
Groupe mixte O.M.S./F.A.O. d\'experts dc zoonoses: „Méthode de traitement en série
des chiens atteints d\'échinococcose". Série de Rapports Techniques, nr. 40, aan-
hangsel 10, blz. 51, Organisation Mondiale d la Santé, Genève, 1951 (in het in
1959 verschenen tweede rapport van deze deskundigen wordt dezelfde methode
vermeld).

P é r e z F O n t a n a, V. : „Investigación de hucvos de helmintos". Folia Clin. Biolog.

(Sao Paulo), 20, 119, (1954). (Excerpta Medica, sectie 17, deel 1, nr. 3420, 1955.)
Snapper, I.: „De verspreiding van dc echinococcus-ziekte in de Noordelijke pro-
vinciën", ter algemene vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Utrecht, 25 december 1916. Tijdschr. Diergeneesk., 44, 176, (1917).

Melklijsten, die aanvan.gen na 30 juni 1961 op bedrijven van leden van het Neder-
lands Rundvee Stamboek, zullen alleen dan worden erkend, wanneer op deze be-
drijven de ongeregelde 2- of 3-weekse controle wordt toegepast. Vooral dc provincie
Noord-Holland wordt door dit besluit getroffen. Aan de besturen van de fokvereni-
gingen is een circulaire gezonden, waarbij een overzicht is gemaakt van dc kosten
van dc 2- en van de 3-weekse controle. Het blijkt, dat de 2-weckse methode plm.
ƒ 4,— duurder is dan de 3-weekse. De keuze van het controlesysteem ligt uiteraard
bij de boer.

In dc noordelijke zandstreken bestaan door deze bepaling eveneens moeilijkheden.
Daar zou van dc 2-wcckse geregelde op de 2-weekse ongeregelde controle moeten
worden overgegaan. Dit levert mcx\'ilijkheden op in die gevallen, waar de melk-
controleur zijn bezoek aan twee kleine bedrijven op één dag combineert. Dat voor
deze moeilijkheden een oplossing is te vinden valt te bewijzen aan de hand van de
werkwijze in Noord-Brabant en Limburg, waar de ongeregelde 3-weekse methode
wordt toegepast. Bericht aan de bedrijven op de dag van monstername zal in de regel
voldoende zijn.

Veeteelt- en Zuivelbcrichten, 2, 529, (1959).
Rundvee: proefnemingen op het gebied van de groei.

Amerikaanse onderzoekers op het gebied van dc veeteelt hebben aangetoond, dat de
mate, waarin een stierkalf aan levend gewicht toeneemt, een betrouwbare aanwijzing
is aangaande de grocisnelheid van zijn toekomstige nakomelingen. Deze faktor is nl.
in hoge mate erfelijk.

Op de Rosamunde Expcrimental Husbandry Farm, Hercford, werd op 14 november
1.1. voor het eerst iets getoond betreffende Engelse experimenten op bedoeld gebied.
Op deze farm werden 10 sticrkalvercn van het Hcrefordras, variërend van enerzijds
het „geblokte" type, tot anderzijds het uitgesproken „enkele" type, opgefokt op een
hoog voedselniveau. Hun gewicht op een leeftijd van 370 dagen bedroeg tussen 960
en 1.186 Ib, hun dagelijkse gewichtstoename van 2.52 tot 3.16 Ib.
Deze jonge stieren zullen nu over verschillende K.I.-centra worden verdeeld en hun
nakomelingen zullen worden gecontroleerd.

in T.N.O.-verband werkzaam bij de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Noord-Holland.

Voor de bestrijding en preventie van de maag-darm trichostrongylose bij
het lam en het schaap, kan gebruik gemaakt worden van phenothiazine in
tabletvorm. De toediening geschiedt per os en deze tabletten kunnen met
een pillenschieter in het achterste gedeelte van de mondholte worden ge-
bracht.

l^oor met de hand de boven- of onderkaak van het dier vast te pakken,
wordt de bek geopend en schuift men de pillenschieter in de mondholte.
Men zorgt ervoor, dat deze pillenschieter in het midden \\ an de mondholte
blijft, opdat het instrument niet vastgeklemd raakt tussen de kiezenrijen.
De grootste tegenstand kan bij sommige dieren geboden worden door de
tong en soms is het moeilijk de beweeglijke tongrug te passeren. Men gaat
hierbij niet te snel te werk en probeert onder zachte druk de weerstand
te overwinnen. Het dier moet als het ware de gelegenheid hebben het
instrument in te slikken.

Indien de tablet de verdikte tongrug maar is gepasseerd, dan is het dier
niet meer in staat, de tablet met behulp van de tong uit de mond te werken.
Door de aanwezigheid van de tablet in de pharinxholte treedt de slik-
refle.x op, waardoor de tablet snel in de oesophagus verdwijnt. Men kan
de tabletten op deze manier reeds toedienen aan lammeren, die 8-10 weken
oud zijn.

Het lam wordt door een helper gefi.xeerd, terwijl het dier op het achterstel
is geplaatst. Het dier neemt dus een „zittende houding" aan. De helper heeft
beide voorpoten vast ter hoogte van de ellebogen en drukt de rug van het
lam tegen zijn benen. De kop van het dier neemt een vrije houding aan.
De uitvoerder van het „pillen" fixeert de kop, door met een hand de
bovenkaak vast te pakken en de mondhoeken tussen de kiezenrijen te
drukken, waardoor de bek zich opent. Daarna wordt het instrument in-
gebracht.

Worden de lammeren te groot, of heeft men met volwassen dieren te
doen, dan is het beter ze te laten staan. De uitvoerder bevindt zich dan
aan één zijde van het dier en fixeert het dier met de benen tegen een vast
voorwerp. De bek wordt nu geopend zoals dat bij het lam gedaan werd en
de tablet met behulp van het instrument ingebracht. Indien men de
nodige ervaring heeft verkregen in het gebruik van deze pillenschieter, dan
kimnen in korte tijd een groot aantal dieren op deze manier worden be-
handeld. Deze methode is zeer bruikbaar en het risico dat traumatische
beschadigingen optreden kan tot nihil worden teruggebracht.
Beheerst men de techniek niet, of gaat men onvoorzichtig te werk, dan
kan dit leiden tot beschadigingen van de pharinx, aan de gevolgen waarvan
de dieren ziek worden en in de meeste gevallen sterven. Gorrie (1948)

trof bij een lam, afkomstig van een koppel waaraan phenothiazine was
toegediend, een necrotisch proces aan, retro-pharingeaal gelegen, ventraal
van de wervelkolom. Hierbij vond hij tevens purulent exsudaat tussen de
le en 2e cervicaalwervel.

De anamnese vertelde, dat een aantal dieren, na het ingeven van deze
pillen met behulp van een pillen-.schieter, stierven en dat een week later
nog een groepje lammeren dood ging, onder verschijnselen van verlamming.
Het onderzochte dier behoorde tot het laatste groepje.
Van een ander bedrijf onderzocht hij een tweede geval en hierbij was
retropharingeaal gelegen, een necrotisch proces aanwezig ter grootte van
een golfbal. Dit dier was aansluitend aan het „pillen", gedurende drie
weken ziek geweest en levend ter onderzoek aangeboden. In beide onder-
zochte gevallen werden geen beschadigingen van de pharinxwand aange-
troffen, maar dit werd voor één geval toegeschreven aan het feit, dat het
betreffende gebied onnauwkeurig was onderzocht.

Thornton (1951) beschreef de aanwezigheid van oesophagusbeschadi-
gingen en rupturen, welke hij aantrof bij een groepje van 6 lammeren die
in nood werden geslacht, nadat deze dieren vier dagen tevoren met behulp
van een pillenschicter phenothiazine pillen waren toegediend. De ruptuur
was ongeveer 2 cm lang en het omgevende weefsel was verdikt en gangre-
neus veranderd.

Hier volgt nu de beschrijving van het klinisch beeld en de sectie-bevindingen
van 12 op deze wijze ziek geworden en gestorven dieren, afkomstig van
Texelse bedrijven waar tevoren door leken de dieren phenothiazine pillen
waren toegediend. Het lijden werd waargenomen in 3 koppels lammeren
van ongeveer 8-10 maanden oud en in een koppel I/2 jarige schapen.

In een koppel van 40 lammeren cn in één van 23 stuks, werd 1 dier ziek en stierf.
In een koppel van 80 lammeren werden 16 dieren ziek en hiervan stierven er 9.
In een koppel van tien 1 /2-jarige schapen werd 1 dier ziek maar herstelde spontaan.
De dieren vertonen spoedig na de behandeling ziekteverschijnselen en ze kunnen
enkele weken ziek blijven, voordat ze sterven of voordat herstel optreedt.
De ziekte-duur van de onderzochte lammeren varieerde van 3 dagen tot 20 dagen.
De dieren worden traag, laten dc kop hangen en tonen weinig interesse. Ze liggen veel,
eten minder of geheel niet en hebben cen slecht gevulde en opgetrokken buik.
De lammeren lopen niet graag, ze blijven achter bij de koppel als deze zich verplaatst.
De dieren lopen stijf, vooral met het voorste gedeelte van het lichaam. Dc nek wordt
zo min mogelijk bewogen. Tijdens het draven is dit het meest opvallend. De kop
beweegt dan niet zoals ze dit normaal doet.

Het keren gaat langzaam en voorzichtig. De dieren draaien met cen grote boog en
plaatsen daarbij de voorpoten veel wijder van elkaar in dc richting waarin het lichaam
gaat draaien.

."Ms de dieren gaan liggen, dan gebeurt dit zeer voorzichtig en de hals wordt daarbij
zo stil mogelijk gehouden. Door de aanwezigheid van wol, zijn geen afwijkende ver-
dikkingen aan de hals op te merken. De dieren hoesten wat, het herkauwen is ge-
staakt. Dc ooguitdrukking is die van een lijdend dier.

Uit de beide neusgaten komt uitvloeiing. Deze kan geel zijn van kleur en dik van
consistentie. De tint wordt groen als de dieren in de weide lopen en nog wat gras
opnemen. Ook is ze wel bruin en daarbij kan ze ichoreus stinkend zijn. Na indrogen
van deze uitvloeiing ziet men korstvorming. De temperatuur is wat verhoogd en
de dieren vertonen soms een versnelde ademhaling.

Bij het palperen van het halsgedeelte reageert het dier. De pijnlijkheid is aanwezig

in de omgeving van de pharinx, maar kan zich uitstrekken langs de hals naar de borst-

opening toe. Het halsgedeelte, dat onder de atlas en achter de onderkaak is gelegen,
is verdikt en gczYvrollen.

Het is niet mogelijk de vingertoppen bij elkaar te brengen, als men van weerszijde dat
gedeelte van de nek gaat palperen, dat gelegen is onder de atlas en boven de trachea.
Een dag voor het sterven kunnen de dieren erg kortademig worden.

Het sectie-beeld is als volgt: na het verwijderen van de vacht, vindt men een vochtige
subcutis aan de voorborst, de onderzijde van de hals en achterzijde van de onderkaak.
De kleur is daarbij rood of bruinrood.

De beide praescapulaire, de rctro-pharingeale en submaxillaire lymfklieren zijn sterk
gezwollen, hyperaemisch en zeer vochtig op sneevlaktc.

Bij het openen van de borstholte vindt men in vele gevallen een éénzijdige, een enkele
keer een beiderzijdse acute sero-fibrineuze pleuritis.

Hierbij wordt veel vocht en fibrine gevormd. De betreffende longhelft is hierdoor ate-
lectatisch geworden.

De pleuritis is een gevolg van een phlegmoneuze ontsteking van de hals en het
mediastinum. Deze ontsteking is onder de wervelkolom gelegen en strekt zich uit langs
de oesophagus en trachea.

Is het dier langere tijd ziek geweest, dan kan er aanleiding zijn tot verval van weefsel
en holtevorming en deze holte wordt dan omgeven door een min of meer dikke bind-
weefsel kapsel. Deze holte kan diverse afmetingen hebben en soms zelfs in het mediast
aanwezig zijn. In en buiten het omgevende bindweefsel heeft in enkele gevallen
abcesvorming plaats.

De holte staat in verbinding met de pharinx. In deze holte is ichoreus exsudaat aan-
wezig, necrotisch materiaal, vocdselresten en soms delen van de phenothiazine tablet.

De oorzaak van het hjden is een ruptuur van de pharinxwand. Deze ruptuur
bevindt zich in de achterwand van de pharinx, enkele cm boven de ingang
van de slokdarm, soms wat meer naar links of rechts geplaatst.
Deze ruptuur is langwerpig en gelegen in dorsoventrale richting. Bij
oudere gevallen zijn de randen van de ruptuur versterkt door bindweefsel
en is een fistel opening ontstaan, die de pharinx verbindt met de boven-
genoemde holte met necrotische inhoud.
De opening wordt dan wat ronder en is 0,5 - - 1 cm groot.
Uit het fistelkanaal is door druk op het halsgedeelte het exsudaat te ver-
wijderen. De omge\\ende pharinxwand is heftig rood van kleur.
Om deze fistel-opening volledig vrij te prepareren is het nodig de tong en
pharinx zo ruim mogelijk uit het cadaver te nemen.
Het verdere sectie-beeld is dat van een algehele sepsis.

The technique of administration of phenothiazine tabiets to lambs and sheep is
described as well as the clinical picture and the autopsy of twelve lambs, which died
in consequence of pharygeal injuries by using a balling gun.

G o r r i e, C. J. R.: Balling gun injury in sheep. Austr. vet. ]., 24, 148, (1948).
Thornton, H.: Rupture of the esophagus in lambs. Vet. Rec., 63, 223, (1951).

D e d i é, K., L e h n e r t, Chr. en J e n d r u s c h, H.: Experimentelle Untersuchun-
gen mit allergischen Intrakutantesdn zur Diagnostiek der Schweinebruccllose. Arch,
exp. VetMed., 12, 193, (1958).

Schrijvers onderzochten dc werking van 2 Brucellose-allergenen op gezonde varkens,
op met gedode Brucella\'s gevaccineerde dieren en op dieren welke experimenteel met
Brucella suis werden geïnfecteerd.
Beide allergenen vertoonden een specifieke werking.

Wegens zijn geringe agglutinogcen effect wordt van dc twee antigenen het Poly-
saccharide-Polypeptide-Allergeen (P.P.) aanbevolen.

Voor de uitvoering van dc reacde wordt bij voorkeur de zijvlakte van de hals ge-
bruikt. Een positieve reactie is na 6 uur te onderkennen. Het gunstigste tijdstip van
aflezing is 24 uren p.i.

De reacties blijven 48 uur bestaan en nemen dan binnen 8 dagen weer af. Bij gezonde
dieren werden door het P.P. in geen enkel geval agglutinatietiters van dubieuze aard
veroorzaakt. (1:20 50% agglutinatie; richdijnen W.H.O.).

De allergenen veroorzaakten geen positieve complementbinding, zodat deze test voor
het verdere onderzoek van twijfelachtige allergische reacties kon worden gebruikt.

K a p s e n berg, Dr. J. G.: Salmonella\'s in gezuiverd rioolwater. Ned. T. Geneesk.,
102, 863, (1958).

Schrijfster onderzocht buiten een epidemietijd gezuiverd rioolwater van een gedeelte
van Amsterdam op Salmonella door gedurende enige etmalen gaasdotten in het
uit de zuiveringsinstallatie stromende water te hangen en ze te onderzoeken op
pathogene bacteriën.

Per gaas kon een vrij groot aantal Salmonella-typen worden geïsoleerd. S. typhi
murium, S. Bareilly en S. paratyphi B kwamen regelmatig voor, maar ook andere
typen, in totaal 23 (van de 150 tot nu bekend geworden typen). Slechts bij
zes van deze 23 typen kon via de G.G. en G.D. verband worden gelegd met een
mogelijke bron. Twaalf van de 23 gevonden typen kwamen bij de in geheel Amster-
dam aangegeven gevallen niet voor. Deze twaalf typen moeten dus afkomstig zijn
van niet aangegeven ziektegevallen en van onbekende bacillendragers.
De mens kan worden geïnfecteerd door eiprodukten en vlees, afkomstig van dieren,
die dier- en vismeel hebben gegeten of door oppervlaktewater, waarin afval van een
abattoir of van een visproduktenfabriek aanwezig is.

Espersen, G.: Ekstirpation af yveret hos koen. Nord. VetMed., 10, 689, (1958).
Schr. doet mededeling over een nieuwe methode van uicrextirpatie bij het rund. Om
het bloedverlies te verminderen wordt de operatie ingeleid door onderbinding van
de grote uieraderen, hetgeen gebeurt onder locale infiltratie-anesthesie. Dc hoofd-
aderen worden onderbonden met behulp van een huidincisie dwars op de licsplooi
tussen het voor- en achtcrkwartier, terwijl de meikader wordt onderbonden net vóór
en de perineaalvcne net achter het uier.

Na het onderbinden is het mogelijk dc extirpatie onmiddellijk uit te voeren, maar
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 15, 1959 843

men kan ook enige dagen wachten en de koe stimuleren met bloedtransfusies en anti-
biotica, wanneer het dier deze grote operatie niet onmiddellijk kan doorstaan.
De extirpatie wordt uitgevoerd, net als vroeger door Möller-Sörensen aange-
geven, Het beste is de operatie onder epiduraal anesthesie uit te voeren; na de extir-
patie wordt de huid aan het buikwand met subcutane catguthechtingen bevestigd,
waarmee een vluggere wondhcling wordt bereikt.

Deze wijze van extirpatie werd uitgevoerd bij 12 koeien, waarvan 9 een gangreneuze
mastitis hadden en drie een suppuratieve en apostemateuze mastitis. 8 koeien genazen,
2 werden afgemaakt 3 weken na de operatie wegens intercurrente ziekten, en twee
koeien overleden onmiddellijk na de extirpatie.

Stilinovic, Z.: Hiperkarotinemija kod rahitisa i kod hiperkinezija svinja. Vet.
Arhiv. 28, 278, (1958).

Bij 53 opgroeiende varkens werd het caroteengehalte van het scrum bepaald met
behulp van een Beckmann DU spectrofotometer volgens M. S. K i m b 1 e.
Het bleek, dat 32 varkens, die verschijnselen van rachitis en hyperkinesie vertoonden,
meer dan 2x zoveel caroteen in hun serum hadden dan de 21 varkens (controlegroep),
die bovengenoemde verschijnselen niet vertoonden. Het verschil der gemiddelde
waarden was echter niet significant. Dit zou zijn oorzaak kunnen vinden in het feit,
dat ook de „controlegroep" in een slechte gezondheidstoestand verkeerde, met veel
maagdarmcatarrh. Bij 4 volkomen gezonde dieren was het serum kleurloos en be-
vatte praktisch geen carotecn. Het voer was kaliumrijk en bevatte weinig zuiver
vit. A. Avitaminose trad op door storing in de omzetting van caroteen in vit. A.
De rachitische en de van A-hypovitaminosc verdachte varkens kregen ter verbetering
van hun toestand calciumborogluconaat parentcraal, vit. D, resp. Axeropthol en verder
perorale behandeling met mineralen en verbetering van het dieet.

d 1 e r, H. C.: Daggammcl tyresads befrugtningseffektiviteit. Nord. VetMed., 10,
644, (1958).

Uit de cartotheek van een K.I.-vereniging zijn gegevens verzameld voor de beoorde-
ling van vers en één dag oud stierenspcrma. In deze vereniging werd drie keer per
weck, namelijk maandag, woensdag en vrijdag, sperma verzameld, en zondag werden
geen inseminaties verricht.

Het materiaal is gedurende twee jaren verzameld. Het eerste jaar werd eidooicr-
citiraat en in het tweede jaar gehomogeniseerde, gesteriliseerde room als verdunnings-
vloeistof gebruikt, in beide gevallen met bijvoeging van dihydrostrcptomycine. De
beoordeling is alleen gebaseerd op eerste-inseminaties en het bereikte bevruchtings-
vermogen is uitgedrukt in het geconstateerde drachtigheids-percentage.
In beide onderzoekingsperioden werd op maandagen, dinsdagen, donderdagen en
zaterdagen een lagere drachtigheidspercentage geconstateerd als op woensdagen en
vrijdagen. Het drachtigheidspercentage was in beide perioden voor maandagen
± 6 pet. lager als op de andere twee weekdagen, waarop ook vers verzameld sperma
werd gebruikt (woensdagen en vrijdagen).

Het drachtigheidspercentage voor één dag oud pserma was in de twee perioden
onderscheidenlijk 8,5 en 4,1 percent lager als voor vers sperma.

Het economisch belang van deze gegevens wordt besproken, en er wordt de nadruk
gelegd op de betekenis van het hoogst mogelijke bevruchtings-vermogen en haar
invloed op de rentabiliteit van bedrijven door het verkrijgen van drachtigheid zonder
onnodige vertraging.

De slotconclusie luidt, dat inseminatie met één dag oud sperma lagere bevruchtings-
percentages geeft, maar dat deze minder uitgesproken lijkt, wanneer room wordt ge-
bruikt als verdunningsvloeistof in plaats van eidooier-citraat; en verder dat het nood-
zakelij kis om op dagen, volgende op vrije dagen, op een hoger aantal inseminaties
te rekenen.

van koper in melk. .Mededelingen van de Landbouwhogeschool en de Opzoekings-
stations van de Staat te Gent", XXIII, 55, (1958).

Het is al vrij lang bekend, dat zelfs zeer geringe hoeveelheden koper een heel on-
gunstige invloed hebben op de smaak van melk en zuivelproducten, door optredende
oxydatie van bestanddelen uit de vet- en ondermelkfase, bij welke processen het af-
wezige koper als een katalysator werkt en waardoor de ongewenste smaakverandering
(„metaalsmaak") optreedt.

Daarom werden in de laatste jaren de in zuivelfabrieken bestaande koperen leidingen
en apparatuur in snel tempo weggebroken en door roestvrij stalen materiaal vervan-
gen. Als resultaat van deze ombouw is het kopergehalte in de zuivelproducten toen
wel veel lager geworden. In normale melk komen geringe hoeveelheden koper voor.
De Schrs. vonden bij hun onderzoek van normale melk waarden van 100 tot 300 ß gr.
koper per kg. melk. In het artikel worden uitspraken van verschillende onderzoekers
over de invloed van koper in melk aangehaald. Het blijkt, dat de duurzaamheid van
in koelhuizen bewaarde boter sterk beïnvloed wordt door haar gehalte aan koper;
recente onderzoekingen hebben aangteoond, dat een koperbesmetting van 50 fi gr. per
kg. en zelfs minder reeds boter ongeschikt maakt om langere tijd als koelhuisboter
te worden bewaard.

Soms zijn betrekkelijk hoge kopergehalten uitsluitend toe te schrijven aan het natuur-
lijk aanwezige kopergehalte van de melk. Onmiddellijk na de colostrumperiode van
het lactatie-tijdperk bevat melk het hoogste kopergehalte, soms meer dan 200 m gr.
per kg. Na een maand lactatie is dat gedaald tot 40—80 ß gr. per kg. Schrs. onder-
zochten, door gebruik te maken van een nieuwe methode voor het bepalen van ge-
ringe hóeveelheden koper in melk — welke zij in hun artikel uitvoerig beschrijven —
talrijke monsters melk, waarbij zij waarden van 30—40 fi gr. per kg. vinden op onge-
veer 3 maanden na het afkalven. Deze methode is geschikt voor een exact chemisch
routine-onderzoek en berust op extractie met o.a. een 20% trichloorazijnzuur-oplossmg
(met neerslag van de eiwitten). Zij voegden bekende hoeveelheden koper aan de
melk toe; het kopergehalte van de melk voor en na de toevoeging werd bepaald,
waarbij bleek, dat het toegevoegde koper goed kon worden teruggevonden.

Door middel van een enquête onder huisvrouwen werd vastgesteld dat 63% er niet
voor is dat het vetgehalte van 3% wordt verhoogd.

28% was voor verhoging van het vetgehalte, maar wilde per liter toch geen hogere

ENTSTEHUNG UND VERHÜTUNG VON LEBENSMITTELVERGIFTUNGEN
DURCH SALMONELLABAKTERIEN.
Dr. Han.s Drage r.

In een, ter wille van de overzichtelijkheid, zo beknopt mogelijk gehouden werkje van
bijna honderd pagina\'s bespreekt de auteur de voorkomende bronnen voor infectie
van levensmiddelen met Salmonellae en belicht hiermede het — ook in ons land uiterst
actuele — Salmonella-prohXtem. Terecht maakt hij onderscheid in vleesvergiftigingen,
welke door intravitale infecties van slachtvee, pluimvee en daarvan afgeleide pro-
dukten ontstaan, en voedselvergiftigingen, welke optreden doordat hierbij\' het voedsel
langs secondaire weg geinfecteerd wordt. De besproken voedingsmiddelen zijn uiter-
aard voornamelijk, die van dierlijke herkomst. Waar echter het dier als Salmonella-
versprcider ook andere dan dierlijke produkten kan besmetten, wordt enige aandacht
gewijd aan de wijze waarop water en groenten geïnfecteerd kunnen worden, met name
aan de besmetting door meststoffen, beregeningsinstallaties en vogels. Zowel bij groen-
ten als bij fruit treedt ook de mens, inclusief de consument, die de uitgestalde pro-
dukten dikwijs aanraken om ze te beoordelen, als besmettingsbron op. De schrijver
bepleit dan ook een aanraakverbod als hygiënische eis. Aan de bespreking van de
besmetting door Salmonellae laat hij een kort overzicht van de andere „gevaarlijke"
micro-organismen vooraf gaan.

Bij de „vleesvergiftigingen" krijgen de bijzondere slachtinge n de aandacht die ze
nodig hebben en met voorbeelden wordt geïllustreerd hoe noodzakelijk het is, dat in
deze gevallen bacteriologisch onderzoek wordt gedaan. De schrijver bepleit e\'en ver-
eenvoudiging van de methodiek hiervan, om het ook aan kleinere laboratoria mogelijk
te maken het Salmonella-onderzoek te doen. Hoe dit moet gebeuren zegt hij echter
met. Wel acht hij de typering in één centraal instituut noocïzakelijk in verband met
het epidemiologisch onderzoek.

De postmortem-infecties in de slachthallen door mens en dier acht hij wel de belang-
rijkste bron van voedselvergiftigingen, waarvan er jaarlijks enkele honderden — de
laatste jaren in stijgende mate — worden waargenomen. De „Verhütung" wordt na
elk onderdeel besproken, al blijkt dat een efficiënte desinfectie vaak heel\' moeilijk zal
zijn.

Aan gevogelte, eieren, melk, vis, week- en schaaldieren, als ook aan de hiervan af-
geleide produkten worden afzonderlijke hoofdstukjes gewijd.

Aan het slot geeft de schrijver nog zijn visie op de noodzakelijkheid van samen-
werking tussen humaan- en veterinair-medici en een beschouwing over de noodzaak
van type-differentiatie door middel van bacteriophagen (Lysotypie), om te sluiten
met een naamlijst van meer dan 500 typen en hun antigeen-structuur.

MEDEDELINGEN VAN DE LANDBOUWHOGESCHOOL EN DE OPZOE-
KINGSSTATIONS VAN DE STAAT TE GENT, Deel XXIII, nr. 3-4, 1958.

In dit omvangrijke boekwerk (1056) blz.) zijn 73 „mededelingen", d.w.z. publikaties
omtrent onderzoekingen bijeengebracht.

R e y n t e n s, N. en O k e r m a n, F.: Het gebruik van dierlijk vet in mestkuikenmeel.
R e y n t e n s, N. en O k e r m a n, F.: Het gebruik van dierlijk vet in mestkuiken-
meel (2de mededeling).

D e V 1 e e s c h a u w e r, A., B a c r e, A. v a n d e n en N a u d t s, M.: De bepaling

De V 1 e e s c h a u w e r, A., V a e r e n b e r g h, L. van en N a u d t s, M.: Het
bepalen van ijzer in melk.

Dc V 1 e e s c h a u w e r, A., B a e r c, A. van den en H e n d r i c k x, H.: Bij-
drage tot de studie van oxydatiegebreken in gepasteuriseerde consumptiemelk.
Reyntens, N. Puyvelde, A. van en Okerman, F,: Onderzoekingen met

mestkuikens op de verteerbaarheid van dierhjke vetten.
De Vleeschauwer, A. en Puyvelde A. van: Onderzoekingen betreffende

de samenstelling van de melk III: de energetische waarde van melk.
De abonnementsprijs bedraagt 500 fr. per jaar. Afzonderlijke nummers kosten 200 fr.
.Adres: Rijkslandbouwhogeschool te Gent.

WILDLIFE DISEASE, een nieuw tijdschrift in opmerkelijke uitvoering.
„Wildlife Disease" is het officiële tijdschrift van de „Wildlife Disease Association",
die voornamelijk door het enthousiasme voor het nieuwe tijdschrift het ledental zag
stijgen van 144 in 1958 tot 650 in mei 1959. Het bijzondere van de uitvoering be-
staat hierin, dat de gehele tekst gefotografeerd is op microkaarten. De eerste van de
vier afleveringen per jaar bestaat uit twee kaarten van 12,5 x 7,5 cm., elk met
38 pagina\'s. De tekst is uitstekend leesbaar onder zwakke vergroting en de illustraties
zijn duidelijk. .Afhankelijk van de aard van het artikel kunnen meer of minder brede
bladspiegels gebruikt worden, terwijl lange artikelen, veel tabellen en illustraties weinig
of geen invloed hebben op de kostprijs.

Het lidmaatschap van de „Wildlife Disease Association", die zich bezig houdt met
parasieten, ziekten, fysiologie en andere factoren, die van belang zijn voor de gezond-
heid en het voortbestaan van het wild en de relaties daarvan met de huisdieren en
de mens, kost, inclusief dc toezending van „Wildlife Disease" en een onregelmatig
verschijnende „Newsletter", 1 dollar per jaar!

Het hoofd van de afd. Veeteelt in Hollandia, Ir. A. van Leeuwen, is kortgeleden
teruggekeerd uit dc Baliemvallei in het Centrale Bergland van Nieuw-Guinea, waar
hij een onderzoek heeft ingesteld naar dc mogelijkheden voor veeteelt. Ir van Leeuwen
heeft zijn studie beperkt tot het gebied rond de bestuurspost Wamena, maar zijn oor-
deel is toch zeer bemoedigend.

Op de vochtige grond groeit over een grote uitgestrektheid een bijzonder goed soort
voedergras. Ook de bodemgesteldheid werkt mede om dat gedeelte van de Baliemvallei
tot een uitstekende plaats te maken voor veeteelt. Een andere gunstige factor is het
bergklimaat, aangezien Wamena op ongeveer 1600 meter boven de zeespiegel ligt.
Men zou in de Baliemvallei derhalve hoogwaardig vee kunnen importeren als vlees-
runderen (Shorthorns) en melkvee. Veevervoer zou alleen, zoals alle opvoer naar de
Baliem, per vliegtuig kunnen geschieden. De .Amerikaanse zendingscorporatie „Chris-
tian and Missionary Alliance" voerde in november vorig jaar een tweetal koekalveren
en een stierkalf in van het Illewara Shorthorn-ras.

De 3 dieren, nabij de bestuurspost ondergebracht, maakten het volgens dhr. van
Leeuwen bijzonder goed en groeien voorspoedig.

Dit jaar worden door het gouvernement drie paarden naar Wamena overgebracht, die
als tourneepaarden voor de bestuursambtenaren bedoeld zijn. De bevolking, die nog
nimmer koeien of paarden heeft gezien, noemt ze „grote honden".

Vier gevallen van huidmiltvuur bij mensen werden geconstateerd in een beenzwart-
fabriek in Schodand. De beenderen waren geïmporteerd van India, Pakistan en Ar-
gentinië.

Door huwelijk geïnteresseerd in de veeartsenijkunde kwam onder mijn ogen het artikel
over assistentschap en associatie. De heer Rutgers adviseert hierin o a met enige
klem het opnemen va.n een arbitrageclausule in associatiecontracten en naar men mij
verzekert volgt de heer Rutgers bij dit advies een vast gebruik. Volgens Dr. Rutgers
heeft „onderlinge" arbitrage voordelen, doordat het goedkoper en soepeler is en
sneller werkt dan rechtspraak door de burgerlijke rechter, terwijl voorts publiciteit
wordt vermeden. Het lijkt gewenst hierop in te gaan. In juridische kringen begint een
stroming merkbaar te worden, die zich afwendt van arbitrage en in vele gevallen ad-
viseert juist geen arbitrage-clausule in een contract op te nemen en m.i. niet zonder
reden.

.Als beknopte schcts van hetgeen bij arbitrage geschiedt diene het volgende:
In gevolge ardkel 620 van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering (hieronder
Rv. aan te duiden) kan ieder de geschillen omtrent de rechten, waarover hij de vrije
beschikking heeft, aan de uitspraak van scheidsmannen onderwerpen. Men kan daarbij
(en doet dit practisch steeds) de bevoegdheid van de gewone rechter uitsluiten. Dat
dit niet betekent, dat zulk een zaak nimmer voor de rechter wordt behandeld zal
hieronder blijken.

Een college van scheidsmannen of arbiters bestaat uit een oneven aantal personen
(art. 623 Rv.); soms wordt slechts een persoon als arbiter aangewezen. Gebruikelijk
is, dat ieder der strijdende partijen een arbiter aanwijst, die samen een derde als voor-
zitter benoemen. Benoeming door een neutrale instande zoals voorzitter van de Kamer
van Koophandel en Fabrieken, Kantonrechter of bv. door een instantie als bet hoofd-
bestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde komt ook herhaaldelijk voor. Er
bestaan voorts vaste colleges, waaruit partijen de scheidslieden kiezen.
De arbiters onderwerpen het geschil aan een onderzoek door partijen dc .gelegenheid
te geven hun standpunt schriftelijk en/of mondehng toe te lichten, waarbij veelal
gebruik gemaakt wordt van een rechtsgeleerde raadsman. Vervolgens wordt uitspraak
gedaan, waarbij de arbiters, zoals de wet zegt „uitspraak doen naar de regelen des
rechts, tenzij het compromis (d.i. de overeenkomst, waarbij het geschil aan arbitrage
wordt onderworpen) hun de bevoegdheid mocht toegekend hebben om als goede
mannen naar billijkheid te oordelen" (art, 636 Rv.). Gebruikelijk is inderdaad dit
„als goede mannen naar billijkheid" in het compromissoir beding op tc nemen.
Werkt nu dit soort rechtspraak inderdaad sneller, is het goedkoper en soepeler cn
wordt publiciteit meer vermeden dan bij dc gewone rechter? Aan welke vraag nog
kan worden toegevoegd: is het resultaat bevredigender?
Bespreken wij deze vragen afzonderlijk.

Sneller werkt arbitrage gewoonlijk inderdaad. Er zijn arbitrages, die zich lan.gdurig
voortslepen, terwijl (ook grote!) procedures voor de gewone rechter soms verrassend
vlug kunnen worden afgewikkeld. Maar in de meeste gevallen zal een arbitrage binnen
een zes-tal maanden kunnen worden afgewikkeld, terwijl een civiel proces veelal een
jaar of langer duurt. Niet vergeten mag worden, dat de opstelling van de akte van
compromis veel tijd kan vergen. Het is dikwijls heel moeilijk tot een omschrijving
van het geschil te komen, die beide partijen bevredigt. Het is heel normaal als dit
maanden duurt en dan moet de zaak nog beginnen!

Het is echtcr de vraag of, speciaal ook in de gevallen van geschil over een associatie-
contract of een praktijkovername die snelheid nu wel van zo groot belang is. Het
gaat hier niet over bederfelijke waar, waarbij snelheid noodzakelijk is, maar vrijwel
uitsluitend over geschillen van financiële aard. Hoewel kan worden toegegeven, dat
het pretdg is binnen kortere tijd te weten waar men aan toe is, geloof ik toch niet,
dat snelheid als essentieel argument voor arbitrage in deze gevallen kan worden
aangevoerd.

Goedkoper dan een gewoon proces is arbitrage slechts bij uitzondering. Arbiters wer-
848 Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 15, 1959

ken niet gratis, integendeel. Bij arbitrages over financiële transacties treden vaak
accountants of dergelijke deskundigen als arbiters op en een honorarium van ƒ 400,—
per arbiter in een enigszins ingewikkelde zaak is eerder aan de lage dan aan de hoge
kant. Daarbij telle men de honoraria van (meestal gebezigde) raadslieden en een
verloren arbitragezaak kost U zo\'n ƒ 1.500,— ä ƒ 2.000,—. Daarvoor kan bij de
wone rechter ook heel wat worden afgeprocedeerd. Rechters toch worden van staats-
wege gehonoreerd — een waarborg temeer voor hun onafhankelijkheid —, zodat al
direct een belangrijk bedrag aan kosten wordt bespaard. Natuurlijk is procederen
duur, maar duurder dan arbitrage is het in doorsnee beslist niet.
Werkt arbitrage „soepeler"? Wanneer hiermede wordt bedoeld dat minder formali-
teiten zijn vereist, dan is dit slechts ten dele waar. De akte van compromis moet aan
allerlei vereisten voldoen en een niet deskundig gevoerde arbitrage zal niet zelden
formele gebreken vertonen, die tot nietigheid kunnen leiden. Het aantal procedures,
dat wegens vormfouten voor de gewone rechter wordt beslecht is zeer groot, waarbij
terloops zij opgemerkt, dat boven de kosten van de arbitrage de kosten van een ge-
woon proces komen. Een dergelijk proces wordt soms tot in hoogste instantie uitge-
vochten.

Natuurlijk vereist een gewoon proces ook allerlei formaliteiten, maar de verplichte
bijstand van een procureur waarborgt de goede gang van zaken.

Wordt met „soepeler" bedoeld, dat de arbiter minder aan de wet gebonden is doordat
hij als goed man naar billijkheid mag oordelen, dan is dit voordeel ook slechts be-
trekkelijk. Allereerst lijkt dit toch wel erg op een motie van wantrouwen tegen de
wetgever en de rechter. Het is het beroep van de rechter over geschillen te beslissen
en niemand is op dat gebied meer ervaren en deskundig dan hij. Werkelijk onbillijke
uitspraken komen dan ook slechts bij uitzondering voor.

Daarbij komt ,dat het hier veelal gaat over de uitlegging van bepaalde bewoordingen
in het contract. Daarbij geeft de wet aan de rechter de bevoegdheid mede de billijk-
heid in aanmerking te nemen. Artikel 1375 Burgerlijk wetboek toch zegt met zoveel
woorden, dat overeenkomsten niet alleen verbinden tot datgene hetwelk uitdruk-
kelijk daarbij bepaald is, maar ook tot al hetgeen dat, naar de aard van deze over-
eenkomsten, door de billijkheid, het gebruik, of de wet, wordt gevorderd.
Wanneer het echter gaat over een bepaalde financiële omzet, jaarlijkse inkomsten of
dgl., dan vergete men niet, dat ook hier de rechter niet voor iets nieuws komt te
staan, terwijl hij in uitzonderingsgevallen altijd nog een deskundigenonderzoek kan
bevelen. Dat maakt de zaak duurder, maar behoeft de kosten van een arbitrage toch
niet te boven te gaan nu het kennelijk toch al een ingewikkelde zaak is.
In het eerste geval is de „soepelheid" bij arbitrage niet groter dan bij de gewone
rechter. In het laatste geval kan een arbiter misschien een soort salomo\'s-oordeel vel-
len, waarover in vele gevallen geen van beide partijen tevreden is. Is het ook wel vol-
doende bekend, dat de rechter de bevoegdheid heeft een comparitie van partijen tc
bevelen om een schikking tc beproeven? In vele gevallen blijkt het gezag van de
rechter voldoende om een door hem voorgestelde schikking tot stand tc doen komen,
die dan wellicht juist overeenkomt met het eventuele arbitrale salomo\'s-oordeel.
En hoe staat het met de publiciteit? Een civiel proces wordt vrijwel geheel schrif-
telijk behandeld. De stukken worden gezien door partijen, hun advocaten, en de recht-
bank. Wordt er gepleit, dan zijn daarbij hoogstens partijen als publiek aanwezig. De
pers is er practisch nooit, aangezien het krantenlezend publiek geen belangstelling
heeft voor civiele gedingen wanneer die niet gaan over de Mona Lisa of balen
tabak ter waarde van een paar miljoen.

Een deel van de vonnissen wordt gepubliceerd in de vakliteratuur. Dat is met arbi-
trale vonnissen (die ter griffie moeten worden gedeponeerd) ook het geval.
Waarlijk: het willen vermijden van publiciteit kan geen reden zijn een procedure
voor arbiters tc prefereren.

Blijft ter bespreking of het resultaat beter is. De beantwoording van deze vraag moet
m.i. beslissend zijn voor het al of niet opnemen van een arbitrale clausule in een
contract.

Ik meen daarbij voorop te mogen stellen, dat de deskundigheid en de onafhankelijk-
heid van de rechter een onbetwistbare waarborg is voor een juist vonnis, dat behalve
aan de wet ook (bijna altijd) aan de billijkheid is te toetsen. Onze rechtspraak is
bijzonder genuanceerd, veel genuanceerder dan oppervlakkige lezing van schijnbaar
starre wetsbepalingen doet vermoeden. De wet laat vrij veel speelruimte; veranderde
tijdsomstandigheden geven dikwijls aanleiding tot herziening of verfijning van de
uitleg van wettelijke bepalingen en iedere jurist zal kunnen getuigen, dat in het alge-
meen de billijkheid mede bepalend is voor de uitspraak.

En bij arbitrage? Vormfouten kunnen aanleiding geven tot veel nodeloze ergernis en
onaangename nasleep. Het veel gebruikte instituut van partij-arbitrage, waarbij twee
door partijeri benoemde arbiters een derde benoemen is in zichzelf een onding. De
„partij-arbiters" voelen zich genoodzaakt het standpunt van hun lastgever te ver-
dedigen veeleer dan de zaak te berechten. Het is voorgekomen, dat een eenstemmig ge-
concipieërd arbitraal vonnis de volgende dag opnieuw besproken moest worden omdat
een der arbiters aan de voorzitter mededeelde, dat zijn „opdrachtgever" met de in-
houd niet accoord ging. De voorzitter, een jurist, was niet in staat geweest deze
partij-arbiter duidelijk te maken, dat hij recht moest spreken. Ruggespraak
over een vonnis is een anomalie, die door het instituut der partij-arbitrage in de hand
wordt gewerkt en een der ernstigste fouten, die bij rechtspraak gemaakt kunnen
worden.

Arbitrage door de Ereraad van de Maatschappij, zoals blijkbaar veelal geadviseerd
wordt, geeft natuurlijk betere waarborgen ten aanzien van de onafhankelijkheid en
is mogelijk ook niet al te duur. Maar toch waag ik het te betwijfelen of de gegeven
uitspraken gelijkwaardig zijn aan die, welke de gewone rechter geeft. Dat de Ere-
raad bij uitstek deskundig zou zijn op financieel gebied, waarover een geschil toch
vrijwel altijd zal gaan, lijkt mij dubieus. En verder: wordt het advies om de Ere-
raad te laten arbitreren wel steeds opgevolgd? Wordt niet vaak een min of meer des-
kundige kennis gevraagd even een contractjc te maken? Tien tegen een staat in zo\'n
contract een partij-arbitrageclausule.

Mijn conclusie is, dat een goede arbitrage (geen partij-arbitrage) in de gevallen,
waarmee men bij associatie of praktijkovername tc maken kan krijgen hoogstens
tot gelijkwaardige resultaten zal kunnen leiden in vergelijking tot de normale proce-
dure en ik moet daaruit afleiden, dat een arbitrage-clausule in praktijknovername- en
associatiecontracten overbodig en dus ongewenst is. Ik ben er mij van bewust, dat
deze mening lijnrecht indruist tegen de adviezen, die aan dierenartsen en aankomend-
dierenartsen a.h.w. met de paplepel worden ingegeven, maar ik geloof, dat deze ad-
viezen zijn bepaald door een ingeroest gebruik, dat reeds te lang zonder discussie is
aanvaard en waarvan ik meen te hebben aangetoond, dat de waarde twijfelachtig is.
Bilthoven, juli 1959. Mr. J. Knoppers

Naar aanleiding van de voorgaande beschouwingen van de hand van Mr. Knoppers
moge ik de volgende opmerkingen maken:

In de eerste plaats ben ik de heer Knoppers dankbaar dat hij de tijd ervoor heeft
willen nemen het probleem van de arbitrage in het algemeen, als ervaren jurist, eens
te bezien, in verband met de suggestie, neergelegd in het artikel „Assistentschap en
Associatie", namelijk tot het opnemen, in de assistentschap- en associatie-contracten,
van een clausule, bepalende dat eventuele geschillen zullen worden voorgelegd aan
de Ereraad, eventueel een Commissie uit dit College, van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Om deze suggestie goed te kunnen begrijpen moge ik eerst wijzen op de uitzonderings-
positie die dc Maatschappij voor Diergeneeskunde inneemt. Bij deze Maatschappij
zijn namelijk, prakusch gesproken. Mie Nederlandse dierenartsen als lid aangesloten.
Voor intercollegiale „bemiddeling en rechtspraak" institueerde in 1931 de Maat-
schappij, geheel vrijwillig, een College, de Ereraad. De leden van dit college worden
gekozen door en uit de leden van de Maatschappij. De bemiddeling, zowel als de
rechtspraak, zoals de Nederlandse dierenartsen die aan deze Raad toevertrouwen,

dragen boven alles een intiem, een zuiver collegiaal karakter; door dit college wordt
alles in het werk gesteld om de aan haar toevertrouwde geschillen op rechtvaardige
en waardige, en tevens en niet het minst, op vredelievende wijze op te lossen. Dit
laatste is eigenlijk dc hoofdtaak van de Ereraad, dus vredestichten, de partijen weder
bij elkaar brengen.

Onder deze omstandigheden, gezien mede ook het feit dat gedurende de bijna dertig
jaren van haar bestaan de dierenartsen blijk hebben gegeven vertrouwen tc stellen
in het deskundig en bezadigd oordeel van dit college, lijkt het niet zo wonderlijk
dat de Maatschappij er allengs toe overgegaan is aan haar leden aan te raden bij
het dreigen of optreden van geschillen de bemiddeling van de Ereraad in te roepen.
„Werkt nu dit soort rechtspraak inderdaad sneller, is het goedkoper en soepeler en
wordt publiciteit meer vermeden dan bij de gewone rechter? Is het resultaat be-
vredigender?", vraagt Mr. Knoppers.

Welnu, een paar uitzonderingen daargelaten, heeft deze vorm van arbitrage merk-
waardig snel tot een goede oplossing voor alle partijen geleid. Slechts in een kleine
minderheid van de gevallen die zich voordoen, blijken de geschillen van financiële
aard te zijn, vrijwel steeds zijn het kwesties van ethiek, „savoir faire" en „savoir
vivrc".

Onder de omstandigheden die de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor haar
leden — en dat zijn dus vrijwel alle Nederlandse dierenartsen — geschapen heeft, is
deze procedure zo goedkoop, dat het niet goedkoper kan, het kost namelijk niets.
De functie van lid van de Ereraad is bij uitstek een totaal onafhankelijke vertrouwens-
functie en wordt op generlei wijze bezoldigd. Hebben zij voor enig onderdeel van hun
werkzaamheden juridisch advies nodig, dan kunnen zij zich wenden tot de juridische
adviseur van de Maatschappij.

Deze vorm van arbitrage, welke, het zij herhaald, zich misschien alleen de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde heeft kunnen veroorloven, heeft inderdaad tot op
heden „soepel" gewerkt, de paar uitzondering, hierboven genoemd, daargelaten. De
leden van de Ereraad, meestal wat oudere en ervaren dierenartsen, zijn uiteraard
thuis op het terrein waar de voetangels en klemmen liggen! Waar de rechter onver-
mijdelijk deskundigen dient in te schakelen, is hier een gezelschap van collegae bijeen,
dat zonder foimaliteiten, vrijwel geruisloos, meestal in één bespreking de gerezen
moeilijkheden oplost cn de wagen van de intercollegiale samenwerking weer in het
goede spoor zet. Bij geen van hen is ooit de gedachte opgekomen dat zij hiermede
een „motie van wantrouwen tegen de wetgever en de rechter" uitbrachten! Natuurlijk,
„on ne peut pas contentcr tout le monde ct sa grandmère", en er is wel eens een
beslissing gevallen, die aanvankelijk één der partijen niet te best smaakte, maar daar
staat tegenover, dat er ook oplossingen waren, waarmede de partijen tot op de huidige
dag deze vorm van „arbitrage" dankbaar gedenken.

Dit is de eerste en enige keer dat dit vermeld zij, want publikatie in welke vorm ook
is er helemaal niet bij. Indien in enkele gevallen „linge sale" aanwezig was, dan is
het „lavcr" diep opgeborgen in de notulen van de Ereraad.

Blijft ter bespreking „of het resultaat beter is". Dat is moeilijk te zeggen, want bij
mijn weten is nog nooit een civiele procedure gevoerd naar aanleiding van een assis-
tenten- of partner-contract. Het kost de Maatschappij in feite al heel veel moeite
haar leden te overtuigen van de noodzakelijkheid van het sluiten van een schriftelijk
contract; nog maar al tc vaak volstaan zij met een „gentleman\'s agreement" ten aan-
zien van deze materie.

Maar — in het algemeen gesproken — ben ik van mening dat de Nederlandse dieren-
arts tevreden is met het resultaat van de behandeling van geschillen, op de wijze
zoals de Maatschappij voor Diergeneeskunde deze voor hem geschapen heeft.

Van 17 tot 19 april vond in Bad Nauheim (Hessen) onder voorzitterschap van Prof.
Lerche (Berlijn) het derde Congres der Deutschen Veterinärmedizinischen Gesell-
schaft plaats. Op deze bijeenkomst, welke om de twee jaar georganiseerd wordt,
komen hoofdzakelijk veterinair-technische onderwerpen ter sprake.

In zijn openingswoord belichtte Prof. Lerche in grote lijnen de taak van de
dierenartsen bij de dierziektenbestrijding. Dc diagnostiek en behandeling van ziekten
bij het individuele dier treedt steeds meer en meer op de achtergrond om plaats te
maken voor de georganiseerde dierziektenbestrijding in ruimer verband. Het accent
dient thans, economisch bezien, hoofdzakelijk gelegd te worden op de bestrijding van
chronische infecdeziekten, de verschillende opfokziekten, afwijkingen in verband
met de voeding en huisvesting en tenslotte de zg. zoönosen. Als doel dient hierbij voor-
op gesteld te worden: de oplossing van het voedselprobleem, het verschaffen van vol-
doende voedsel, speciaal dierlijk eiwit, voor de mens. Om dit doel zoveel mogelijk
te verwezenlijken is een nauwe samenwerking tussen de dierenartsen en de georgani-
seerde landbouw noodzakelijk.

Bundesminister L ü b k e alsmede Ministerialrat Dr. S t ö r i k o, gaven een overzicht
van de ontwikkeling van de georganiseerde dierziektenbestrijding en de bereikte resul-
taten. Toen in 1954 de 6.c.-bestrijding onder het rundvee in de Duitse Bonds-
republiek in georganiseerd verband ter hand werd genomen, bleek 10% van de be-
drijven t.b.c.-vrij te zijn. Thans is ongeveer 80% van de bedrijven t.b.c.-vrij. Grote
bedra.gen zijn zowel door de Bondsrepubliek, alsook door de afzonderlijke deelstaten
en diverse landbouworganisaties aan de uitvoering van het t.b.c.-saneringsplan ge-
spendeerd.

Een onderzoek t.a.v. de frequentie van bovine t.b.c. bij de mens gedurende 1955—
1957 wees uit, dat 13% van alle t.b.c. gevallen bij de mens van bovine oorsprong
was. In Osnabrück, waar in 1955 reeds een zeer intensieve t.b.c.-bestrijding onder
het rundvee plaats had — 78% van de bedrijven was hier in 1955 reeds t.b.c.-vrij —
bedreog het percentage bovine t.b.c. slechts 2,7% van alle, in dat jaar aldaar bij de
mens waargenomen, t.b.c.-gevallen. Duidelijk blijkt hieruit het verband tussen dc
t.b.c.-bestrijding bij dc mens en het rundvee.

Wat de huidige stand van zaken t.a.v. Brucellose betreft, werd opgemerkt, dat thans
± 3% van de bedrijven in West-Duitsland is besmet met abortus-Bang. Vooral in
de grensstreken met Nederland en Denemarken valt een uitbreiding van deze ziekte
waar te nemen. De bestrijding van Brucella melitensis, welke in sommige streken van
Duitsland is geconstateerd bij schapen, vereist uiteraard andere bestrijdingsmaat-
regelen dan de runder-Brucellose (o.a. afslachting van de reactie-dieren) wegens het
.grotere gevaar van deze ziekte voor de mens („Schäferkrankheit").
Sinds 1956 wordt praktisch alle rundvee in West-Duitsland geënt tegen Mond- en
Klauwzeer, waarbij thans gebruik gemaakt wordt van het z.g. concentraat-vaccin van
Püll (± 15 maanden immuniteit; dosis bij rundvee 5 cc; bij schapen en geiten
2/. cc).

Veel is er, aldus S t ö r i k o, de laatste 50 jaren, sinds de invoering van de wet op
dc bestrijding van besmettelijke veeziekten (Viehseuchenbekämpfungs-Gesctz van
26 juni 1909) bereikt op het gebied van de bestrijding van diverse dierziekten; veel
bleef er echter op dit terrein nog onopgelost. De pre%\'entieve rabies-vaccinaüe bij
honden heeft o.a. niet tot het gewenste doel geleid, omdat de talrijke in het wild le-
vende smetstofdragers letterlijk en figuurlijk buiten schot blijven.
Na deze inleidende woorden kwamen meer veterinair-technische problemen ter .sprake
o.a. de klinisch-diagnostische onderzoekingsmethoden van ziekten van de lever, pan-
creas en het maagdarmkanaal. Aangezien aan de produktie van onze diverse land-

bouw-huisdicren en derhalve aan hun voeding steeds hogere eisen gesteld zullen wor-
den, zal het aantal afwijkingen van de inwendige organen (z.g. künstliche Civilisia-
tions-Krankheiten) eveneens toenemen, aldus Prof. Dr. Dehne r (Gieszen).
Zijn betoog kan in het kort als volgt worden samengevat: Stoornissen in de functie
van bovengenoemde organen speciaal van de lever en pancreas, komen frequenter
voor, dan vermoed wordt; de lever speelt bij de verschillende diersoorten niet dezelfde
rol; hiermede dient bij het onderzoek rekening gehouden te worden; de diagnostische
onderzoekingsmethoden dienen nog verbeterd te worden; verder fundamenteel onder-
zoek t.a.v. de fysiologie van de normale leverfunctie is noodzakelijk.
Dr. E i c k m e i e r (Gieszen) behandelde de laparoscopie en liet een aantal zeer dui-
delijke lichtbeelden zien van lever-, pancreas- en eierstokafwijkingen, bij het levende
dier (hond) met behulp van het z.g. endoscopie- en endophotografie-apparaat. Door
de Firma Sass-Wolf (Berlijn) werd het betreffende apparaat gedemonstreerd.
Prof. Dr. Schulz (Leipzig) besprak de verschillende leverfunctieproeven bij het
rund en speciaal de techniek van de leverbiopsie, welke volgens spreker een grote rol
kan spelen bij de bepaling van de leverfunctie en de diagnostiek van leverafwijkingen,
zonder nadelige gevolgen voor het betreffende dier. Ongeveer 4 dagen na het nemen
van de biopsie is de leverwonde per primam genezen en is herhaling van de biopsie
bij hetzelfde dier mogelijk. Betreffende de nieuwere laboratoriummethoden van onder-
zoek als hulpmiddel bij de klinische diagnostiek van verschillende ziekten en afwij-
kingen werd o.a. gewezen op de toepassing van electrophorese van het bloedserum
en de z.g. sternaalpunctie voor onderzoek van het beenmerg. De betreffende techniek
dient echter nog aanzienlijk verbeterd te worden, alvorens deze methoden praktische
toepassing zullen vinden.

Dr. Nie page (Berlijn) behandelde de verschuivingen, welke kunnen optreden in
het bloedbeeld bij ziekten als distomatose (leucopenie) en mastitis.
Dr. H i e p e (Leipzig) besprak de betekenis en de techniek van het onderzoek van
de liquor eerebralts in verband met de diagnostiek van zenuwstoornissen bij het schaap
en het paard, (o.a. de ziekte van Borna). Van 534 liquorpuncties bij het schaap
werd o.a. bepaald: Dc intracraniale druk; de hoeveelheid liquor; het aantal en de
soort cellen (de celdifferentiatie) in het punctaat; het eiwit gehalte en het bacterio-
logisch onderzoek van het punctaat. Ook hier kwam weer naar voren, dat eerst syste-
matisch een groot aantal waarnemingen dient verricht te worden alvorens met enige
zekerheid kan worden aangegeven, wat bij elk diersoort in dit opzicht nog als
fysiologisch normaal dient beschouwd te worden.

Dr. Gürtler (Leipzig) gaf een uiteenzetting van de diagnostische waarde van de
bepaling van het gehalte van enkele fermenten in het bloedserum, o.a. van het alca-
lische fosfatase voor de diagnostiek van leverafwijkingen en van de z.g. transaminasen
voor het onderkennen van afwijkende processen in de spieren o.a. (spierdistrofie bij
kinderen; acute hartedood bij varkens; paralytische niyoglobinurie bij paarden). Ook
hier dient allereerst weer exact bepaald te worden welke waarden als fysiologisch nor-
maal beschouwd dienen tc worden wegens de ruime fysiologische variatiebreedte van
het gehalte van deze fermenten in het bloedserum.

Prof. Dr. Ullrich (München) behandelde de diagnostiek van dermatomycosen.
Bij het onderzoek van huidafschrapsels van verdachte dieren treft men vaker geen
schimmels of sporen aan, ofschoon deze toch de oorzaak kunnen zijn van de betref-
fende huidafwijking. Ook de thans gebruikelijke therapeutica werken vaak onbevre-
digend. De diagnostiek dient volgens Prof. Ulrich verbeterd te worden door gebruik
tc maken van de fluorescentielamp bij het onderzoek van haren en door het kweken
van de schimmel op specifieke voedingsbodems met behulp van z.g. dekglascultures,
eventueel aangevuld met proefexcisies van stukjes aangetaste huid.
Dr. Z e 1 1 e r (Berlijn), beschreef enkele hartafwijkingen bij het paard en de techniek
van de electrocardiografie (het E.G.G.) bij het paard in verband met dampigheid. De
interpretatie van het E.G.G. is bij het paard zeer moeilijk; de anatomische verhou-
dingen aan het hart bij dit dier zijn anders dan bij de mens.

De laatste dag van het Congres was speciaal gewijd aan de ziekten van kleine huis-

dieren en pluimveeziekten. (De inleidingen over ziekten van kleine huisdieren werden
niet bijgewoond.)

Prof. Dr. Fritzsche (Koblenz) hield een inleiding betreffende de economische
betekenis van de pluimveehouderij in de Bondsrepubliek. De consumptie van eieren
en slachtpluimvce neemt nog steeds toe terwijl er een teruggang valt te constateren
in het verbruik van runder-, varkens- en schapevlees. Het jaarlijkse verbruik van
pluimveevlees per hoofd van de bevolking steeg van 1950 tot 1958 van 1,2 kg tot
2,4 kg per hoofd. In 1952—1953 bedroeg de import van slachtpluimvce 13% van
de totale consumptie aan gevogelte in West-Duitsland; dit percentage is geleidelijk
aan in de loop van de laatste jaren gestegen tot 37%.

In 1958 werd in de West-Duitse Bondsrepubliek in totaal 150.000 ton slachtpluimvce
geconsumeerd. De totale eigen, nationale produktie van slachtpluimvce bedraagt
thans rond 90.000 ton. In 1958 werd 64.000 ton geslacht gevogelte geïmporteerd.
Het totale jaarlijkse eierverbruik bedroeg in 1951 —1952 in de Bondsrepubliek: 6,7
miljard eieren; in 1953—1954: 8,2 miljard; in 1958: 10,3 miljard (rond 6,8 miljard
eigen produktie; 4,3 miljard eieren werden vanuit het buitenland geïmporteerd).
Naast de voeding, de verzorging en huisvesting speelt de bestrijding van de diverse
ziekten bij pluimvee een voorname rol. Intensief onderzoek, in teamverband uitge-
voerd, is op dit terrein noodzakelijk. Wil men de gemiddelde produktie bij pluimvee
hoger opvoeren, dan zal, zoals reeds bij het rundvee gebleken is, aan bepaalde voor-
waarden voldaan dienen te worden.

Het Amerikaanse voorbeeld dient hierbij als richtlijn genomen te worden, aldus
Fritzsche: een gemiddelde produktie van 250 eieren per kip per jaar (de hui-
dige gemiddelde produktie bedraagt rond 140 eieren per kip per jaar) ; verbetering
van het voederrendement: niet meer dan gemiddeld 4% uitval tijdens de opfok-
periode tot 8 weken; niet meer dan gemiddeld 6% verlies bij volwassen kippen tijdens
het eerste legjaar; rationalisatie van de bedrijfsvoering zo dat 1 man een 6.000-tal
kippen kan verzorgen; foktechnische maatregelen (o.a. stamkruisingen).
Verder vermeldde Fritzsche de resultaten van Amerikaanse proefnemingen
(Maine Broiler test) waarbij het gelukt is het gemiddeld voederverbruik bij mest-
kuikens vanaf 1953 tot 1957 met Yï kg te verminderen en de mestduur van 12 weken
tot 8 weken terug te brengen met behoud van hetzelfde slachtgewicht.
De buitenlandse concurrentie op de binnenlandse slachtpluimveemarkt is echter voor
de Duitse producenten zeer scherp, mede ook als gevolg van de geringe invoer-
belcmmeringen voor slachtpluimvce.

Vanuit Amerika worden thans reeds enkele grote filiaalbedrijven in Duitsland ge-
sticht. Om de fokkerij in de West-Duitse Bondsrepubliek in snel tempo om te buigen
in de richting van een hogere gemiddelde produktie zullen vanuit het buitenland,
speciaal uit Amerika en Nedreland, broedeieren van legrassen worden geïmporteerd,
welke zullen worden afgeleverd aan cen 60-tal Duitse fokbedrijven (voorbeeld-
bedrijven). Deze zullen de kern vormen van waaruit een snelle verbetering van de
pluimvecstapel zal worden nagestreefd. In het kader van het z.g. „Grüne Plan" is
reeds besloten Y2 miljoen D.M. voor dit doel ter beschikking te stellen. Ook aan de
reclame zal de nodige aandacht worden besteed.

Wat de pluimveeziektenbestrijding betreft merkte Fritzsche op dat pseudo-
vogelpest op kleine gebieden in de Duitse Bondsrepubliek reeds inheems is geworden.
De virulentie van de smetstof wisselt. De ziekte komt frequenter voor dan gediagnos-
tiseerd wordt. Direct virusonderzoek is voor het stellen van de diagnose noodzakelijk.
Het stampingout-systeem met schadeloosstelling van de eigenaar heeft niet voldaan.
Niet zo zeer ééndags-kuikens en broedeieren, doch vooral het diepvries vlees en de
consumptie-eieren zijn de smetstofbronnen van pseudo-vogelpest vanuit het buiten-
land. Deugdelijke entstoffen zijn voor een efficiënte bestrijding absoluut noodzakelijk.
Prof. Fritzsche gaf tenslotte een aantal maatregelen aan, welke genomen dienen
te worden om te komen tot een efficiënte pluimveeziekten-bestrijding o.a. controle op
geïmporteerde eieren en slachtpluimvce t.a.v. smetstoffen; het vervaardigen van deug-
delijke vaccins, tijdige, maatregelen van de regering t.a.v. de pluimveeziekten-

bestrijding; goed geoutilleerde instituten voor onderzoek; deskundige voorlichting
voor de dierenartsen en studenten op gebied van pluimveeziekten; een aparte leer-
stoel voor pluimveeziekten; tenslotte de opleiding van Fachtierärzte für Geflügcl-
krankbeiten.

Bij de discussie werd door enkelen o.a. gewezen op het gevaar van smetstofversprei-
ding, verbonden aan het gebruik van levende vaccins. (Bij de bestrijding van pseudo-
vogelpest wordt in West-Duitsland gebruik gemaakt van alluminiumadsorbaat-vaccin
— stam Hitchener — geïnactiveerd met 4%-ige formaline. Ref.)
Prof. Janssen (Utrecht) als vertegenwoordiger van het Internationaal Veterinair
Congres, verwees in deze naar een resolutie, aangenomen op het pluimvee Congres te
Stockholm, waarin geadviseerd werd gebruik te maken van weliswaar afgezwakte,
maar levende entstoffen, aangezien deze een hechtere immuniteit veroorzaken dan
dode vaccins.

Dr. Siegmann (Celle), gaf een overzicht van zijn onderzoekingen betreffende de
verdeling en de frequentie van de verschillende doodsoorzaken bij pluimvee aan de
hand van statistische gegevens van de Bundes-forschungs Anstalt für Kleintierzucht
und Krankheiten te Celle. Het doel van dit onderzoek is tevens na te gaan welke
invloed de voeding, verzorging en huisvesting spelen t.a.v. de uitval bij pluimvee.
De resultaten van zijn 2-jarig onderzoek, waarbij de gegevens werden ingedeeld vol-
gens kuikens en kippen en volgens Bauernhühner (kippenhouderij als nevenbedrijf)
en F\'armhühner (gespecialiseerde pluimveebedrijven) kunnen als volgt in het kort
worden samengevat: bij kuikens vormde coccidiosc de voornaamste oorzaak van uitval
en wel 29% bij farmkuikens en 15% bij boerenkuikens. Als 2e sterftcoorzaak volgde
hierop: Salmonellose.

Bij de onderzochte kippen (3746 stuks) vormden afwijkingen aan de legorganen in
gemiddeld 19,4% van alle gevallen de doodsoorzaak. Deze afwijkingen nemen met
dc leeftijd toe en treden frequenter op bij farmdieren (nl. 22%) dan bij bocren-
kippen (16%). Daarop volgen in belangrijkheid de spijsverteringsstoornissen (ge-
middeld 11%); de endo-parasieten (meer bij boerenkippen dan bij farmkippen) en
leucose (een zeer hoog percentage bij oudere dieren op de gewone boerenpluimvee-
bcdrijven, minder bij farmkippen).

Op een 10-tal bedrijven werd door Dr. Siegmann de uitval nagegaan bij kippen
tot dc leeftijd van 1 jaar; dit onderozek betrof een 4840-tal dieren. De sterfte tot de
leeftijd van 1 jaar varieerde van 9,4% tot 68,8%, met een gemiddeld uitvalspercen-
tage van 34,6%.

Prof. Dr. Gylstorff (München), behandelde de leucosebestrijding; o.a. de over-
gang van de smetstof via het ei — de stamgevoclighcid — de isolatie-maatregelen ter
voorkoming van overbrengen van de smetstof (minstens 40 meter afstand tussen de
koppels is noodzakelijk) en de foktechnische bestrijdingsmaatregelen.
Dr. W O e r n 1 e (Stuttgart), besprak dc klinische verschijnselen van inf. bronchitis bij
kippen, de diff. diagnostiek (o.a. C.R.D. en milde gevallen van pseudo-vogelpest),
het aantonen van het virus door kweek op bebroede kippeneieren, het serologisch
bloedonderozck en de diffusie-prccipatiemethodc.

Dr. Zorn (München) gaf aan de hand van enkele lichtbeelden een indruk van de
morfologie van de epitheel-lichaampjes bij de kip en van de invloed hiervan op de
calciumstofwiseling. Oostrogenchormonen (folliculine) oefenen een direkte invloed
OJ) dc functie van de epitheel-lichaampjes uit cn spelen bij gevolg eveneens een rol
bij de mobilisatie van kalk uit de botten; dit in tegenstelling met de mening hier-
omtrent van S t u r k i e.

Dr. W. Becker (Oldenburg) gaf een overzicht van het voorkomen van de ver-
schillende soorten paratyfus (561 gevallen) gedurende 1955 tot 1958 bij zijn onder-
zockingsmateriaal en de procentuele indeling van de verschillende typen Salmonellae.
Naast besmettingen via het brocd-ci spelen voornamelijk besmette voedermiddclen een
rol als smetstof-bron.

Dr. Gerriets (Berlijn) beschreef enkele modellen van automatische drinkbakken
o.a. met drukventiel-rcgulatie en met overloop-ventiel en de resultaten van cxperimen-

tele infectie-proeven bij het pluimvee met cultures van Salmonella pullorum en
N.C.D.-virus via stilstaand en stromend water. Bij besmetting van stromend water
traden in zijn proefnemingen de eerste ziekteverschijnselen pas later op (langere
incubatie-tijd) dan bij gebruik van stilstaand water, terwijl het verschil in sterfte
met opklimmende tijd steeds ongunstiger werd ten aanzien van stilstaand drinkwater.
Het congres was „grundlich" georganiseerd, de ontvangst zeer gastvrij. Verschillende
sprekers zagen zich echter, wegens de gestelde tijdslimiet en het drukke programma,
genoodzaakt hun voordracht in een dergelijk snel tempo af te werken, dat van het
concentradevermogen van de talrijke toehoorders, mede ook tengevolge van de minder
goede acoustiek in de congreszaal, het uiterste werd gevergd.

Ook voor de dekhengst moet prima ruwvoer de basis van het rantsoen vormen.
Buiten het dekseizoen kan men dan met weinig krachtvoer volstaan. Komen echter de
voorjaarskeuringen in het (verre) verschiet, dan wordt veelal de krachtvoergift aan-
zienlijk verhoogd, terwijl daardoor de ruwvoeropname terugloopt. Maar het doel;
„de keuringsconditie" wordt dan bereikt. Deze conditie wordt echter voor een in aktie
zijnde dekhengst niet gewenst en verkort de levensduur van de hengst (vervroegde
slijtage). Daarvoor wordt een minder vette toestand meer op zijn plaats geacht. Bij
vele hengstenhouders ziet men dat de krachtvoergift dan drastisch wordt verlaagd;
deze omschakeling is nadelig op temperament, deklust en ook zaadkwaliteit. Had
men meer vertrouwen gehad in het ruwvoerrantsoen dan was de onnodige extra ver-
hoging van de krachtvoergift achterwege gebleven, evenals de genoemde drastische
verlaging. Kort vóór het dekseizoen zou de krachtvoergift dan wat verhoogd kunnen
worden ten koste van enig ruwvoer. Op dat moment moet vooral aan de eiwitvoor-
ziening worden gedacht, niet alleen in hoeveelheid maar ook in kwaliteit. Gunstige
eiwitten komen voor in dierlijke produkten, een deel van het krachtvoer moet daaruit
dan ook zeker bestaan. Andere gunstige krachtvoermiddelen voor deze dieren zijn;
erwten en bonen (verhogen de geslachtsdrift) en tarwezemelen (verhogen de zaad-
kwaliteit) .

Verder zijn van groot belang; een juiste kalk/fosforverhouding, goede andere mine-
ralenverhouding en een voldoende voorziening met vitamines A, D en B. Of tarwe-
kiemolie (vit. E) wel zo hoog moet worden aangeslagen als wel eens gebeurt, is zeer
de vraag.

Het verstrekte hooi moet niet uitsluitend uit luzerne- of klavcrhooi bestaan. Minstens
de helft — maar liever meer — moet goed grashooi zijn, d.w.z. afkomstig van goed
grasland, tijdig gemaaid, goed gewonnen en niet te sterk gebroeid. Dergelijk hooi legt
een zeer goede basis voor de mineralenverhoudin.gen. Deze kan nog worden verbeterd
door dagelijks 5 kg vers gras of ander groenvoer tc geven, dan wel 1 kg kunstmatig
gedroogd groenvoer. (Terwille van de variatie bij veel luzernchooi, kunstmatig ge-
droogd gras, of naast grashooi kunstmatig gedroogde luzerne). Bovendien wordt de
karoteenvoorziening daardoor verbeterd.

Verder geven we nog wat wortelgewassen, als voederbieten of wortelen. Aardappelen
zijn te sterk vetvormend en geven wel aanleiding tot een huidaandoening, vooral als
zij rauw worden vervoederd. Uiteraard moeten alle hakvruchten vrij van grond-
bestanddelen worden verstrekt.

Daarbij komt dan nog het krachtvoer dat ofwel dierlijke produkten moet bevatten,
dan wel met deze moeten worden aangevuld.
Als een goed rantsoen kan worden genoemd:
10—12 kg prima hooi (minstens 6 kg grashooi)

6— 8 kg krachtvoer (half paardemeel, half haver) en als toeslag:
6 liter onder- of karnemelk öf
12 eieren öf
2 ons dier-, vis- of bloedmeel.
Ter voorziening in de vitamine B-behoefte wordt wel een B-preparaat aanbevolen,
dan wel ± 2 ons gedroogde gist.

In het algemeen voldoet het goed de dekhengsten in het seizoen dagelijks één of meer-
malen extra te gaan voederen.
Drinkwater moet steeds volop aanwezig zijn.

Een fout die veel wordt gemaakt is dat dekhengsten veel te weinig beweging krijgen
en ook overigens op minder juiste wijze worden gehouden. Hengsten moeten dagelijks
worden afgestapt en een deel van de dag in een ruim buitenhok verblijven: gunstig
voor spieren, hoefmechanisme, beenwerk en allerlei noodzakelijke levensprocessen in
het dier. Het oudere donkere hengstenhok met hoge muren of schotten is uit de tijd.
Een licht, ruim hok met zo mogelijk uitzicht op andere dieren is eveneens zeer nood-
zakelijk voor het kostbare dier waarvan men lang gebruik hoopt te maken. Indien
de omstandigheden dit toelaten is gedeeltelijke weidegang op een niet te geil grasland-
perceel (géén kunstweide) aan te bevelen.

Na het dekscizoen moet de hengst worden gevoederd als een werkpaard dat hchte
arbeid verricht. Laat men de hengst ook landwerk verrichten — wat sterk valt aan.
te bevelen — dan moet vanzelfsprekend iets meer worden verstrekt. In dat geval gaat
het niet in de eerste plaats om eiwit, maar vooral om de zetmeelwaarde (bieten,
wortelen, e.d.). Zo mogelijk geve men ook dan weidegang.

In verband met de belangrijke export van broedeieren en ééndagskuikens is het
pullorum-onderzoek ook dit jaar weer verplicht gesteld voor de jonge dieren (hennen
en hanen) van alle fok- en vermeerderingsbedrijven. De overjarige dieren, welke vorig
jaar reeds zijn onderzocht, behoeven dus thans niet opnieuw te worden gedaan.
Het bestuur van de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee (hierna te noemen
Gezondheidsdienst) heeft op grond van de in het verleden opgedane ervaringen de
regeling van het pullorum-onderzoek in enkele opzichten gewijzigd.
Met ingang van 15 augustus 1959 zal n.1. het pullorum-onderzoek slechts mogen wor-
den verricht door of onder verantwoordelijkheid van dierenartsen, wier onderzoek door
de Gezondheidsdienst schriftelijk is erkend. Deze erkenning wordt slechts afgegeven
na ontvangst van een door de dierenarts ingezonden, ondertekende aanvraag tot er-
kenning.

De Gezondheidsdienst kan onder bepaalde omstandigheden, nadat zij het bestuur van
de betreffende afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft gehoord,
overgaan tot het intrekken van de erkenning en het opleggen van een boete (max.
ƒ 1.000,—). Beroep tegen deze maatregel (en) is mogelijk bij een Commissie van
Beroep, ingesteld door het Productschap voor Pluimvee en Eieren en de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Voorts zijn door het bestuur van de Gezondheidsdienst, in volledige overeenstemming
met het voornoemde Productschap en de Mij. voor Diergeneeskunde, vastgesteld:

1. een formulier voor het aanvragen door de dierenarts tot erkenning van het door
hem verrichte pullorum-onderzoek;

3. een reglement op de erkenning door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee van
het door de dierenartsen te verrichten bloedonderzoek bij pluimvee ten behoeve
van de georganiseerde Salmonella pullorumbestrijding;

4. een reglement voor de Commissie van Beroep inzake geschillen tussen de Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee en Dierenartsen;

5. voorschriften voor de uitvoering van het pullorum-onderzoek.
Aan alle hiervoor in aanmerking komende praktiserende dierenartsen zijn de betref-
fende bescheiden inmiddels toegezonden. Mocht men onverhoopt deze nog niet heb-
ben ontvangen, dan kunnen deze bij de Gezondheidsdienst worden aangevraagd.
Volledigheidshalve wil ik dc onder punt 5 genoemde voorschriften, (voorzien van een
nadere toelichting) hier nog even vermelden:

1. Onderzocht moeten worden alle jonge dieren (hennen en hanen) der fok- en
vermeerderingsbedrijven, bij voorkeur binnen de volgende termijnen.

dieren geboren in nov. en dec. 1959: vóór 15 augustus a.s.
dieren geboren tussen 1 jan. en 1 mrt. 1959: vóór 15 oktober a.s.
dieren geboren tussen 1 mrt. en 5 mei 1959: vóór 1 december a.s.

2. Dc eiproduktie der hennen dient ten tijde van het onderzoek tenminste 50%
te bedragen. De pluimveehouder moet daarom de onder op het uitslagformulier
vermelde verklaring ook ondertekenen.

Dc minimale produktie dient 50% te bedragen, aangezien bij niet leggende dieren
dc reaktie vaak verzwakt is. Een lager produkticpercentage maakt het onderzoek
dus onvoldoende betrouwbaar.

Indien meerdere groepen van uiteenlopende leeftijd aanwezig zijn, verdient het
aanbeveling deze afzonderlijk te onderzoeken en daarmee niet te wachten tot
de laatste groep voldoende in produktie is. De vroeger geboren dieren geven dan
namelijk niet zelden alweer een daling te zien! Dc produktie is gemakkelijk te
kontroleren aan de hand van de in ieder hok aanwezige produktielijsten.

3. De juiste datum, plaats en tijd van het onderzoek behoort tenminste 4 dagen te-
voren te worden opgegeven aan de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee,
Amersfoortsestraat 49 te Soest (tel. 03403—617), welke met het toezicht op
het onderzoek is belast.

Deze opgave kan door dc pluimveehouder geschieden — aan wie hiervoor een
speciale berichtkaart is toegezonden — of door dc dierenarts. Men make dus zijn
afspraken zo tijdig mogelijk!

„Om aan de wens van vele fokkers tegemoet te komen zal tegelijk met het pul-
lorum onderzoek een keuring der dieren op de fokbedrijven door de Inspekteurs
van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren plaats vinden. Daarvoor moeten
de dieren n.1. toch worden opgevangen, waarbij er zorg voor zal worden ge-
dragen, dat dit geen enkel nadeel voor de uitvoering van het pullorum-onder-
zoek betekent, doch integendeel een vlot verloop van dc werkzaamheden kan be-
vorderen. Dit geldt uitsluitend voor de fokbedrijven, daar op dc vermeerderings-
bedrijven geen keuring meer door de Inspekteurs nodig is".

4. Het onderzoek dient voor de dierenarts — welke hiervoor een erkenning van de
Gezondheidsdienst heeft ontvangen of door zijn assistent — te worden uitge-
voerd volgens de snelle bloeddruppelagglutinatie, met behulp van een snij-pen
(vaccinostyle) en een doelmatig ingericht kastje, met een behoorlijk verliebte en
verwarmde glasplaat.

Goede agglutinatickastjes worden in de handel gebracht door de firma Brocades
te Amsterdam (naar een model van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee) en de
firma Lode tc Groningen.

De beste gelijkmatige verlichting en verwarming wordt verkregen door middel
van een 40 Watt\'s buislamp (z.g.n. etalagelamp) van 30 cm lang (voor een
kastje van ± 40 cm lang en 20 cm breed; voor kleinere kastjes zijn ook kortere
lampen te krijgen).

Peervormige gloeilampen hebben het nadeel, dat zij plaatselijk boven de lamp
veel teveel en langs dc randen der glasplaat te weinig warmte geven (zodat de
plaat zelfs kan springen).

plaat geeft vertraging in het optreden van eventuele reakties, terwijl een te war-
me plaat tc snel stollen en indrogen der druppels tengevolge heeft met het risico
van optredende, storende schijnreaktics.

Spiritusbranders, waxinelichtjes e.d. hebben eveneens het nadeel, dat zij plaat-
selijk te veel en naar dc randen te weinig warmte geven. Bovendien is hierbij
dc verlichting van dc glasplaat ten enen male onvoldoende, terwijl het gebruik
ervan ook om andere redenen niet is toegestaan.

Vrijwel overal is tegenwoordig elektriciteit in de hokken aanwezig, zodat men
dc eigenaar tevoren kan instrueren ervoor tc zorgen, dat men stroom heeft. In
geval van nood is voor verwarming gebruik tc maken van een paar rechthoekige
liters blikjes met warm water en voor verlichting van een battcrijlamp.
V\'oorts zorgc men voor een stevig goed geïsoleerd snoer van tenminste 5 meter
lengte, terwijl het tevens aanbeveling verdient steeds een driewegstekkcr en een
z.g. plugfitting bij zich tc hebben, welke in een lampenfitting kan worden ge-
draaid. (N.B. dc elektriciteitsvoorziening van kippenhokken is soms slechts pro-
visorisch aangelegd en niet altijd even goed geïsoleerd. Men late dus de eigenaar
zelf voor de stroomvoorziening zorgen!).

Het gebruikelijk schommclkastje, dat in zijn geheel moet worden geschommeld,
heeft het nadeel, dat het wat wankel is en minder stevig staat. Men kan dit
ondervangen door een stevige, opklapbare steun eronder aan tc brengen, zodat
het kastje vast wordt gezet zolang men bezig is een tien- of twintigtal druppels
neer tc legen. Voor het aflezen hiervan klapt men dc steun opzij en schommelt
het kastje. Ook kan men dc boogvormige schommclstcunen aan de onderzijde
vlak afzagen, zodat het kastje niet meer schommelt, doch dan jnoet men de glas-
plaat regelmatig opnemenen en schommelen. Alleen voor degenen, die hiervan
het juiste gebruik weten tc maken, is deze methode geschikt, doch wie de plaat
tc weinig schommelt zal het risiko lopen eventuele reakties over het hoofd tc zien.
\\\'oor een goed gebruik dient dc glasplaat aan de rechterzijde (of rechts en links)
1 ä 2 cm buiten het kastje uit tc steken, zodat men hem gemakkelijk op kan
nemen. Deze methode heeft voorts het voordeel, dat de plaat op de meest ge-
schikte afstand van dc ogen is te brengen en juist zoveel kan worden geschom-
meld als voor een goede beoordeling van de druppels wenselijk is.
Een witte melkglas- of opaline-glasplaat üormt de beste ondergrond en voor-
komt dat men recht in de lamp kijkt. Deze behoort ± 0,5 cm onder dc boven-
rand in het kastje tc liggen, zodat hij niet kan verschuiven. Daar bovenop legt
men een gewone heldere doorzichtige glasplaat, welke dus links en rechts iets
buiten het kastje uitsteekt, doch op zijn plaats wordt gehouden doordat de vóór-
en achterwand van het kastje enkele mm hoger zijn dan de zijwanden en de
breedte der glasplaat zodanig is, dat deze daar precies binnen valt. (De glasplaat
is dus 2 ä 3 cm langer, doch ± 1 cm smaller dan het kastje).
Van groot belang is, dat men de glasplaat tevoren iets invet, door er met een
schone doek een klein beetje vaseline op aan te brengen en deze daarna goed uit
te wrijven. De vaselinclaag moet een zo dun ,waas" vormen, dat men haar alleen
bij schuin opvallend licht en een donkere ondergrond kan waarnemen. Wordt de
])laat te vet gemaakt, dan blijven dc drupples t.g.v. de oppervlakte spanning tc
1)<)1 en te dik. Zc zijn dan slecht uit tc strijken, t.g.v. hiervan kunnen eventuele
reakties niet voldoende worden beoordeeld. Men moet de druppels dus uit kun-
nen strijken tot de onder punt 7 genoemde grootte.

Voor het onderzoek mag uitsluitend door de Veeartsenijkundige Dienst goedge-
keurd trivalent S. pullorum-antigeen worden gebruikt.

Dc herkomst (fabrikaat) en het partijnununcr van het gebruikte antigcen dienen
op het uitslagformulier te worden vermeld. Het antigcen moet koel en donker
worden bewaard, niet ovcrgcschonken of verontreinigd en zo snel mogelijk wor-
den opgebruikt (binnen dc op het flesje vermelde houdbaarheidsdatum).
Voor het gebruik dient het flesje krachtig te worden gcschuld en de druppclaar
enige malen lecggcdrukt om een homogene suspensie te krijgen.

Oj) de voorverwarmde en verlichte glasplaat laat men één druppel antigcen vrij
uit de rechtop gehouden druppelaar vallen (dus zonder dc glasplaat met de
druppclaar aan te raken).

Bij vlot aangeven der dieren kunnen ook meerdere druppels worden neergelegd,
teneinde meerdere dieren arhtcr elkaar te onderzoeken, waarna men b.v. een
hele rij tegelijk gaat schommelen en aflezen.

Dit mogen cr echter nooit meer dan een 10- ä 20-tal zijn, daar de eerste druppels
anders tc lang stil blijven liggen en indrogen of stollen.

7. Met dc vaccinostyle wordt door een prik in een der kampunten juist zoveel bloed
afgenomen, dat dc platte, driehoekige punt der snij-pen daarmee geheel bol be-
dekt is. Deze hoeveelheid moet /a tot V-\'i van de antigcendruppel bedragen om
de juiste mengvcrhouding te verkrijgen.

Bij het nemen van tc kleine of te grote hoeveelheden bloed en/of antigcen, of een
onjuiste verhouding tussen beiden, bestaat de kans, dat eventuele reakties niet
voldoende duidelijk tot uiting komen.

Te kleine druppels drogen bovendien te snel in, terwijl te grote druppels eerder
stolling veroorzaken.

Een positieve reaktie is gekenmerkt door het binnen 1 minuut optreden van
spoedig grover wordende paarsblauwe vlokjes. Deze liggen dicht aaneen gesloten,
regelmatig verdeeld over de hele druppel, terwijl dc tussenliggende vloeistof
helder wordt en lichter van kleur.

Reakties welke tussen 1 en 2 minuten optreden zijn verdacht, terwijl nog latere
reakties als negatief zijn te beschouwen.

Soms ontstaan rode vlokjes door het uitvlokken van rode bloedcellen, hetgeen
met een pullorum-rcaktie niets te maken heeft. Deze zijn dus van geen betekenis.
Door stolling en indrogen kunen onregelmatige vlokken of slierten worden ge-
vormd, evenals bij sterke verontreiniging door stofdeeltjes. Stolt de druppel vóór
men de plaat heeft geschommeld en de reaktie beoordeelt, dan dient men een
nieuwe druppel van dezelfde kip te nemen.

(Veel stof wordt veroorzaakt door onvoldoende hulp bij het opvangen en aan-
geven, niet goed vasthouden der dieren en verkeerde opstelling \\an dc tafel en
het kastje).

Aspecifieke reakties zijn meestal fijner van korrcling en ontstaan wat trager dan
echte positieve reakties, doch een definitief onderscheid is niet altijd zonder meer
te maken. In geval van twijfel sture men enkele dieren op voor onderzoek, of —
indien het er meer dan 4 of 5 zijn ..... geve men het door aan de Gezondheids-
dienst, opdat de dieren gezamenlijk ter plaatse opnieuw worden gekontrolcerd.

8. Dc uitslag van het onderzoek dient op de hiervoor bestemde formulieren tc wor-
<len vermeld, welke direkt na afloop van het onderzoek — volledig ingevuld cn
ondertekend — in tweevoud moeten worden opgezonden aan dc Stichting Ge-
zondheidsdienst voor Pluimvee, Amcrsfoortsestraat 49 te Soesterhcrg. De dieren-
arts ontvangt hiervoor boekjes met formulieren, waarbij het karbonpapicr im-cr-
derc doorslagen zijn tc maken. Het verdient aanbeveling zelf een derde exem-
plaar van iedere uitslag als afschrift voor eigen administratie tc bewaren I

Later dan een maand na het onderzoek ontvangen uitslagen kunnen niet meer
worden erkend en maken dus een nieuw onderzoek noodzakelijk.

9. Positief en/of dubieus reagerende dieren moeten levend worden opgezonden voor
verder onderzoek (bij verzending per spoor adresseren: Gezondheidsdienst voor
Pluimvee, Station Restante, Soestduinen), waarna de slachtwaarde aan de eige-
naar zal worden vergoed.

vastgehouden, nadat dc nummers der vleugel- of kuikenmerken zijn genoteerd
en de dieren op duidelijk wijze zijn gemerkt door het afknippen der halsveren.
Men kan dan volstaan met opsturen van enkele dieren met dc duidelijkste reak-
ties, of met waarschuwen der Gezondheidsdienst voor Pluimvee opdat dc afge-
zonderde exemplaren gezamenlijk ter plaatse worden nagezien.

10. Als assistenten mogen behalve dierenartsen uitsluitend studenten worden ge-
bruikt, welke het eerste gedeelte van het doktoraalexamen in de diergenees-
kunde met goed gevolg hebben afgelegd en in het bezit zijn van een vergunning
voor het verrichten van pullorum-onderzoek, afgegeven door de Direkteur van
de Veeartsenijkundige Dienst.

Bovendien is een regeling in ontwerp, volgens welke studenten eerst een korte
praktijkopleiding krijgen bij de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Voor assis-
tentic-aanvragen is het dus nodig, dat men zich tijdig tevoren wendt tot het se-
cretariaat der Maatschappij voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht,
tel, 030—11413,

De dierenarts, voor wie wordt waargenomen of geassisteerd blijft volledig ver-
antwoordelijk voor het werk van eventuele waarnemers of assistenten,

In 24 proeven, in Californië genomen, waarbij 94 varkens betrokken waren, werd
gevonden dat er een significante correlatie was tussen temperatuur en groei. De ge-
wichtstoename was maximaal voor ± 150 kg varkens bij een temperatuur van 16° O.
en voor dieren van omstreeks 45 kg bij een temperatuur van 22° C.

Bij het spannen van de koeien tijdens het melken kan een touw, een ketting of een
riem worden gebruikt; een spanriem is momenteel wel het meest geëigende middel.
Nog beter is het de koeien, zo mogelijk, niet te spannen,

In de rij van spanmiddclen is nu de spanbeugel bijgekomen. Deze beugel heeft onge-
veer de vorm van een hoefijzer, waarbij aan de uiteinden een houten klos is bevestigd.
Aan beide kanten van de koe wordt een klos in de flank vlak voor het kniegewricht
geplaatst. De beugel is zo te stellen, dat de klossen op hun plaats blijven zitten. Van
pijnigen van de koe is hierbij geen sprake.

Op dc procfbocrderij „Wielzicht" tc Rijperkerk heeft men een spanbeu.gcl beproefd
cn met goed resultaat. Een paar koeien waren hier in verband met gevoelige spenen
moeilijk tc melken. Ondanks het .gebruik van een spanriem wisten deze dieren dermate
tc schoppen, dat de tepelhouders van de melkmachine herhaaldelijk afvielen, terwijl
ze ook bij het namclkcn lasti.g waren. Bij het gebruik van de spanbeugel staan deze
koeien stil.

Hoogstens wordt een poot iets gelicht, maar het schoppen wordt doordat het knie-
gewricht dan tegen dc klos drukt, volkomen belemmerd. Men zal dc spanbeugel
echter moeten blijven beschouwen als een tijdelijk hulpmiddel. Koeien die van nature
bij het melken steeds boosaardig zijn, zal men uiteraard niet moeten aanhouden, ook
al heeft men een spanbeugel.

Het bleek dat het in bepaalde gevallen, bijvoorbeeld bij koeien met zere spenen, toch
zeer gemakkelijk is een spanbeu,gel bij de hand te hebben. De prijs bedraagt een kleine
ƒ 60,—. Ook op de procfbocrderij „Bosma Zathe" te Selmien gebruikt men bij ge-
legenheid een spanbeugel, tot nu toe speciaal bij pas afgekalfde dieren; men deed de-
zelfde ei-varing op.

Zoals in de vorige aflevering van het tijdschrift reeds vermeld staat werd Dr. H. S.
Frenkel te Amsterdam benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje Nassau.
Het is de redactie een behoefte Dr. Frenkel met deze eervolle onderscheiding van
harte geluk te wensen.

Op de laatst gehouden zitting van het Office International des Epizootics (mei 1959)
werd door de heer J. M. van den Born, Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
een rapport uitgebracht onder de titel „Soins ä apporter aux animaux vivants dans
les transports ä Tintérieur des pays et dans les transports internationaux".
De conclusies hiervan zijn:

1. Het binnenlands vervoer van dieren moet onderworpen zijn aan wettelijke voor-
schriften. Het behoort tot de taak van de dierenarts hierbij door zijn gezag, door
de functie die hij uitoefent en door zijn daadwerkelijk toezicht ervoor te waken
dat dieren niet onnodig lijden door transport.

2. Het internationaal vervoer van dieren moet beheerst worden door enkele minimum-
eisen, te stellen door de regeringen van alle landen die lid zijn van de Organisatie
der Verenigde Naties.

Een commissie van deskundigen moet de minimale eisen bepalen waaraan allerlei
vervoermiddelen en allerlei dieren moeten voldoen bij transport.
In die commissie moeten verschillende dierenartsen zitting hebben, en in de voor-
schriften moet voldoende ruimte gelaten worden voor zorg voor de dieren onder-
weg, voor ventilatie en voor maatregelen ter voorkoming van verwondingen door
trappen of door uitsteeksels.

3. Bij de controle op de naleving van de regelingen met betrekking tot internatio-
naal vervoer van dieren nemen de veterinaire diensten een sleutelpositie in. Zij
spelen ook een voorname rol bij pogingen om vervoer van slachtdieren te ver-
vangen door vervoer van vlees.

4. Zolang de internationale eisen nog niet algemeen zijn aanvaard, moeten regionale
voorschriften het internationaal vervoer van dieren in goede banen leiden (bi-
laterale en multilaterale overeenkomsten). Hier kan de rol van de veterinaire
diensten zeer groot zijn.

5. De veterinaire diensten, vertegenwoordigd in het Office International des Epi-
zootics, gaan akkoord met bovengenoemde vier punten en pogen de bedoelde
ideeën in hun respectievelijke landen te verwezenlijken.

6. Dc veterinaire diensten zullen zoveel mogelijk de thans uitgevoerde toezicht en
controle op het internationaal vervoer van dieren verscherpen. Iedere geconsta-
teerde onregelmatigheid zal ter kennis gebracht worden van de betrokken vete-
rinaire diensten, die de aldus ontdekte onregelmatigheden zoveel mogelijk pogen
te corrigeren.

Bij het vervoer van jonge hennen moeten volgens hernieuwde beschikking van de
Directeur van dc Veeartsenijkundige Dienst dd. 3 juni 1959 de navolgende voor-
waarden in acht worden genomen:

a. het vervoer moet plaats hebben in kisten, welke goed gereinigd en schoon zijn
en voor geen ander doel zijn bestemd en worden gebruikt dan voor het vervoer
van jonge hennen;

b. op de kisten, waarin het vervoer plaats heeft, moeten met onuitwisbare letters
zijn vermeld:

1. naam en adres van de handelaar, door wie of in wiens opdracht het vervoer
plaats heeft;

2. de aanduiding „jonge hennen" in letters van ten minste 5 cm hoogte op de
twee kopstukken.

Voor het onderzoek van pluimvee op Salmonella pullorum zijn de volgende trivalente
antigenen voor toepassing geschikt verklaard:

Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam, partij nummer 93A,
vervaldatum 1 januari 1960, en partij nummer 94, vervaldatum 1 december 1960.

~ C .O

3 K «
•g.Hc^

W T3

■ c
; & -g	V V >
	V

1 ; 1 i
n, v> «O i 1 3 -«li	11
: W ^ «.> [

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND JUNI 1959.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

Onderstaande collegae hopen hun 50-jarig dierenartsjubileum te vieren op 5 aug. a.s.
Prof. Dr. J. A. Beijers, Leidseweg 103, Utrecht.
Dr. Th. J. van Capelle, Julianalaan 12, Hilversum.
Dr. J. M. J. E. Duysens, Honigmanstraat 41, Heerlen.
Dr. B. Eggink, Rijksstraatweg J 396, Twello.
Dr. G. J. Fros, Gerard Doustraat 29, Utrecht.
G. Hupkes, Gouwe 21, Gouda.

G. P. F. Munnik, Prins Bernhardlaan 83, Voorburg.
Prof. W. H. Schultze, Haydnlaan 52, Bilthoven.

Siebenga, Mej. I., van Amsterdam naar Utrecht, A. R. Falckstraat 7, tel. 030—21785
(privé), 11944 (bur.), gr. 212866, ass. R.U. (F.d.D., afd. khnick v. kl. huisd).

Zuijdam, Dr. D. M., van Rotterdam naar Den Haag, Koningin Marialaan 50. (202)
Gevestigd:

Bruckwilder, W. J., te Ravenstein, Landpoortstraat A-154a, tel. 08867—460, gr.

Hofstra, Dr. S. T., te Breukelen, is, te rekenen m.i.v. 1 juli 1959 in zijn functie van
plaatsvervangend inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst en Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, aangewezen als standplaats
de gemeente Deventer. (164)

Feberwee, A., te Arnhem, te rekenen m.i.v. 1 juli 1959, op zijn verzoek, als plaats-
vervangend inspecteur in tijdelijke dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (155)
Wolf, J. A. de, te Assen, te rekenen m.i.v. 1 september 1959, in verband met het
bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, als Rijkskeurmeester in bijzondere
dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (201)

Weekenstroo, Dr. H. J., te \'s-Gravenhage, is benoemd tot Officier in de Orde
Leopold H van België. (199)

De eerste alinea van pag. 791 van de vorige aflevering van het tijdschrift dient ten
rechte te luiden:

Dit entschcma, dat in overleg met de directeur van de Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee is samengesteld, wordt door de Gezondheidscommissie voor Dieren van het
Landbouwschap en dc provinciale gezondheidsdiensten voor dieren aan de bedrijfs-
pluimveehouders aanbevolen.

Volledige voorlichting en assistentie bij
vestiging, praktijkovername of associatie;

\'t Is binnenkort al weer twee jaar geleden, dat het voorlichdngsbureau ons
met elkaar in kontakt bracht en ik geloof wel namens ons beiden te spreken
als ik vaststel, dat dat eerste kontakt bijzonder aangename konsekwenties
heeft gehad. Ik had eerlijk gezegd verwacht, dat mijn inkomen behoorlijk
zou dalen, maar omdat de praktijk nog zo sterk gegroeid is, valt dat erg mee,
terwijl ik meer vrije tijd heb dan vroeger\'. „Zwart op wit bevestigd nog
wel - heel fraai! Die mensen van \'t voorlichtingsbureau moeten toch wel
veel ervaring hebben op dit gebied als je ziet met welk een pijnlijke
nauwkeurigheid al onze rechten en plichten tot in details omschreven staan
in dat associatie-kontrakt."

„Laten we ze er dankbaar voor zijn! Als dat niet gebeurd was, wie weet
zaten we dan nu als een paar kemphanen tegen over elkaar. Tussen twee
haakjes hoe gaat het met de financiering van je huis?"
„Uitstekend! Ik wist niet, dat er nog geld te krijgen was op zulke
gunstige voorwaarden!"

„Als je over een paar jaar ook de andere helft van de praktijk overneemt
- en alle andere keren in de toekomst dat je een beroep op ze doet -
zul je ondervinden, dat de deskundigen van het voorlichtingsbureau je
belangen behartigen op een manier, die je zelf niet verbeteren kunt."

Willem Lammers werd geboren als boerenzoon op 23
februari 1897 op „Groot Hengeveld" te Aalten. Na in
Winterswijk de ll.B.S. gevolgd te hebben, ging hij naar
Utrecht, waar hij op 19 juni 1924 zijn diploma als
dierenarts behaalde. Hierna kwam hij naar Winterswijk
als assistent van Dr. Tervoert. Toen deze enkele jaren
later directeur werd van het gemeente-slachthuis, heeft
Lammers zijn praktijk voortgezet.
Op 13 november 1929 trouwde hij met ]o Hijink, uit
welk huwelijk twee dochters en een zoon geboren wer-
den. Sinds 1942 had ik het voorrecht Willem Lammers
en zijn gezin te kennen. Ik noem dit een voorrecht,
daar ik hem als practicus zeer heb leren waarderen.
Zijn gevoel voor collegialiteit was zeer sterk ont-
wikkeld.

Zijn beroep en zijn gezin waren zijn leven.
Het gezin was voor hem de oase in de drukke praktijk,
waarin mij altijd de gelukkige en prettige sfeer ge-
troffen heeft. Hij was een zeer goed practicus, die ons
jongeren in persoonlijk contact en op vergaderingen
graag waardevolle wenken gaf. Daar hij met hart en ziel
plattelandspracticus was en van zijn beroep intens ge-
noot, kon hij op vaak kostelijke wijze zijn ervaringen
mededelen.

In 1932 werd hij aangesteld als leraar aan de Rijks-
landbouwwinterschool te Winterswijk, terwijl hij in dat
jaar tevens de secties te verrichten kreeg aan het des-
tructiebedrijf. Op 1 oktober 1950 werd hij benoemd tot
directeur van het gemeente-slachthuis en hoopte zich
nu meer aan zijn gezin te kunnen wijden.
Dit mocht helaas niet van lange duur zijn, daar enkele
jaren later zijn vrouw ernstig ziek werd en op 20 juli
1955 overleed. Dit is een dermate grote slag voor hem
geweest, dat hij het eigenlijk nooit goed te boven heeft
kunnen komen.

Na een zeer moeilijke tijd te hebben doorgemaakt over-
leed Willem Lammers op 26 april 1959. Wat het ver-
lies, zo kort na elkaar, van moeder en vader voor de
kinderen betekent, kunnen wij slechts bevroeden.

Onze veterinaire wereld verliest in hem een zeer ge-
zien en gewaardeerd collega, een man met een ruwe
bolster, maar een eerlijk, betrouwbaar en goed innerlijk.

Op 29 juni is te Oosterwolde collega Postma overleden.
Mijltje Postma is op 28 juni 1883 geboren te Tzum-
marum. Daar hij heel jong wees was, heeft hij zijn
jeugd doorgebracht in het Burger Weeshuis te Leeu-
warden, waar hij ook de lagere school en de H.B.S.
doorlopen heeft. In 1907 is hij, na zijn studie aan de
toenmalige Veeartsenijschool te Utrecht beëindigd te
hebben, als jong dierenarts een praktijk begonnen in
Oosterwolde. Hier leerde hij zijn a.s. vrouw kennen
en in 1909 is hij getrouwd met Mej. G. Tiesinga.
Uit dit huwelijk zijn 5 dochters geboren.
De praktijk besloeg langzamerhand de hele gemeente
Ooststellingwerf en alles moest eerst op de fiets en later
op de motor gebeuren. Een heel zwaar leven heeft col-
lega Postma de eerste jaren gehad. Toen hij later als
nevenfunctie Hoofd van de Vleeskeuringsdienst werd,
heeft hij zich een auto aangeschaft. Het praktijk-doen
ging toen vanzelfsprekend heel wat gemakkelijker, maar
iemand, die niet met de plaatselijke toestanden op de
hoogte is, de wegen waren toen nog veelal erbarmelijk
slecht, kan zich niet voorstellen hoeveel werk door col-
lega Postma verzet is en al dit werk werd steeds gedaan
met een opgewekt humeur. In 1950 trok hij zich uit de
praktijk, die hij overdeed aan collega v. d. Werff, terug.
Tot voor kort genoot Postma nog volop van zijn rust
en verdeelde zijn tijd tussen z\'n prachtige tuin, zijn
boeken en zijn muziek. Hij was een uitstekend cellist
en pianist.

Een paar weken geleden kreeg hij maagklachten en ook
een opname in het Ziekenhuis heeft niet meer kunnen
verhelpen dat dit eens zo krachtige lichaam in een paar
weken tijds veranderde tot een schim van wat het eens
geweest was en de strijd opgaf. Tot het laatst toe was
hij helder van geest en was bereid afscheid te nemen
van dit leven.

Met collega Postma is een prachtmens heengegaan.
Nooit zou hij snoeven op successen, maar veeleer ver-
telde hij de flaters, die hij begaan had. Altijd be-
scheiden.

Ook buiten zijn drukke praktijk om heeft hij nog veel
bestuursfuncties bekleed, waarvan ik o.a. wil noemen:
jarenlang voorzitter van het Groene Kruis en mede-
oprichter van de Landelijke Ruitervereniging te Oos-
terwolde, van welke vereniging hij nog steeds erelid
was. Overal werd zijn helder oordeel gewaardeerd.
Dat zijn werk ook buiten Oosterwolde gewaardeerd
werd moge blijken uit het feit, dat hij in 1950 door
H.M. de Koningin tot Ridder in de Orde van Oranje
Nassau werd benoemd.

Bij de uitvaart en aan de open groeve werd het woord
gevoerd door Ds. Labrie en Ds. Cadee, die hem beiden
als een groot filosoof kenschetsten.
Mevrouw Postma en kinderen, ik hoop, dat het U tot
troost mag worden, dat Uw man en vader gespaard is
gebleven voor veel pijn.

Bij de toeneming van het aantal Salmotiella-\'miecties bij mens en dier in ons
land en in het buitenland gedurende de laatste jaren valt het op dat de
vroeger zo gevreesde typen met een septichaemisch beeld, S. typhi en S. para-
typhi B hierbij een meer ondergeschikte rol gaan spelen en de laatste jaren
een betrekkelijk lage morbiditeit gaan vertonen in tegenstelling tot de groep
„andere Salmonellosen".

Ontleend aan Verslagen en mededelingen betreffende Volksgezondheid en de rubriek
„Tabellen besmettelijke ziekten Ned. Tijdschr. Geneesk.".

Vermoedelijk liggen de aantallen gevallen, welke in deze tabel onder „an-
dere Salomnellosen" worden genoemd, aanmerkelijk hoger daar deze typen
bij de mens in het algemeen een gastro-enteritisch beeld geven dat vaak een
zodanig goedaardig verloo]) heeft dat öf het voor de medicus geen indicatie
\\ormt tot het instellen van een bacteriologisch onderzoek, óf dat het voor
de patiënt geen aanleiding is om de medicus in consult te roepen. Een twee-
tal toevallige bevindingen van deze Salmonella-iypen (heidelberg en schwar-
zengrund) bij keuring van personen ten behoeve \\an de G.G. en G.l). in
Dordrecht op mijn laboratorium geven steun aan dit vermoeden, en aan
de veronderstelling, dat vele symptoomloze infecties voorkomen. Verschil-
lende oorzaken liggen aan dit gewijzigde ty[)enspectrum ten grondslag.
Febris typhoida wordt veroorzaakt door een Salmonella-type, dat bijna uit-
sluitend bij de mens voorkomt en waarbij de infectie ontstaat, hetzij door
menselijk contact (bacteiiën-uitscheiders) hetzij door sterk besmet water
(besmet spoelwater en zwemmen). De contactmogelijkheid wordt door het
opsporen van bacteriëndragers en het uitvoeren van cholecystectomie bij
deze jjatiënten steeds meer verminderd, zodat alleen de „waterborne" in-
fectie-modus overblijft, het toegenomen internationaal verkeer verder buiten
beschouwing gelaten.

Hoewel ook bij de paratyfus B-infecties deze twee genoemde infectiemodi van
betekenis zijn (de S. paralyphi /J-uitscheider schijnt minder infectieus te
zijn van die van tyfus bacteriën) moet hier nog als derde mogelijkheid de

animale besmettingsbron worden genoemd. Het is namelijk vast komen te
staan dat de organen, in het bijzonder de mesenteriale lymfklieren, van
\\ arkens. Salmonella, waaronder S. paratyphi B, kunnen bevatten. Men moet
dus bij humane infecties door dit type rekening houden met intravitaal be-
smette slachtprodukten (kiemhoudende organen), welke op hun beurt post-
mortaal via besmet gereedschap het vlees kunnen infecteren.
Daarnaast kunnen allerlei levensmiddelen (vlees, vis, melk) besmet worden
waarbij de mens de besmettingsbron is zoals het geval in 1954 was in Kat-
wijk en Noordwijk (250 gevallen). In de laatste jaren is er in Engeland en
Duitsland ook geconstateerd dat geïmporteerd Chinees eipoeder deze bac-
teriën kunnen bevatten, vermoedelijk als gevolg van een hiunane besmetting
gedurende het bereidings- of verpakkingsproces. Merkwaardig is dat S.
typhi bacteriën via levensmiddelen minder humane infecties veroorzaken
dan Paratyfus B bacteriën. Vermoedelijk speelt de unipathogeniteit van
S. typhi voor de mens hierbij een rol en kan dit type in dierlijk materiaal,
met uitzondering van melk en vis, minder goed tot ontwikkeling komen. Dit
zal de reden zijn, dat de frequentie van het jaarlijks aantal voorkomende
S. paratyphi B infecties een meer grillig verloop heeft dan die van S. typhi,
welke zoals uit de tabel blijkt een iets dalende tendens vertoont.
Zoals reeds is o]5gemerkt ge\\en de cijfers omtrent „andere Salmonellosen"
een heel ander beeld te zien; hier is sprake van een sterke uitbreiding \\ an
het aantal gevallen terwijl ook in ons land jaarlijks voor het eerst bij de mens
nieuwe typen worden gedetermineerd. Zo bedroeg het aantal typen in 1953
t/m 1956 respectievelijk 20, 31, 37 en 39 bij de mens in Nederland.
Ook in Dordrecht, waar op het laboratorium van het abattoir onder mijn
leiding het Salmonella-ondm.ocV ten behoeve van de medici, G.G. en G.D.
en ziekenhuizen geschiedt, kunnen wij het zelfde beeld constateren. Ook hier
cen tendens tot vermindering van het aantal tyfus- en paratyfus B-infectics,
alhoewel in deze door rivieren omgeven stad, waar zomers mensen in de
rivier zwemmen, de infectie-mogelijkheid met deze typen blijft bestaan. Aan
de andere kant ziet men een sterke uitbreiding van het aantal infecties door
andere Salmonella-typen, speciaal het laatste jaar. Onderstaande tabel geeft
hierx\'an een beeld.

Bij de groep „andere Salmonellosen" werden in 1950 2 typen, in 1954
5 typen en in 1958 10 verschillende typen door het Nationaal Salmonella
Centrum (Dr. A. C\' 1 a r e n b u rg) gedetermineerd. Ook in andere landen
kuimen wij dit verloop waarnemen, overal in Europa werden in cle na-oor-
logse jaren typen waargenomen, die daarvoor alleen in de literatuur bekend
waren en steeds meer worden nieuwe typen gevonden. Momenteel zijn er
zelfs ±: 600 bekend.

Bovendien valt het op dat in de recente tijd massale Salmonella-explosies
door voedselbesrnetting minder voorkomen, doch dat het aantal gezins-
infecties en sporadische gevallen sterk toeneemt.

ingevoerd nl. „general outbreaks"\', „family outbreaks" en „.sporadic cases",
waarbij in de tabellen van de betreffende rubriek het type per geval wordt
weergege\\\'en. Een op analoge wijze \\erwerken van de gegevens in ons land
zou het inzicht in de epidemiologie der Salmonellosen kunnen verdiepen.
Talrijke oorzaken zijn voor die hoge morbiditeit van die groep „andere
Salmonellosen" aan te wijzen; voor ons als veterinairen is het van belang
te weten welke rol dieren en hun produkten hierbij hebben gespeeld.
In ons land hebben Clarenburg, Huisman en Kampelmacher
hierover belangwekkende onderzoekingen gedaan, doch ook in Engeland,
Amerika en Duitsland is, zoals we nog nader zullen zien, epidemiologisch
werk verricht. Bekend is dat in de eerste plaats ratten en muizen, doch ook
verder duiven en \\ liegen een besmettingsbron kunnen vormen bij het infec-
teren \\ an mens en dier doordat deze het voedsel of drinkwater kunnen be-
smetten. Daarnaast S]3elen contactinfecties bij mens en dier een rol. Zo komt
„the cross-infection" in de Engelse ziekenhuizen nog vaak voor. (28 geval-
len in 1957). Doch daarnaast is het bij de betrokken instanties (medici en
veterinairen) langzamerhand een communis opinio geworden dat de ge-
wijzigde \\ eevocder-methode in de na-oorlogse jaren, waarbij een deel van
het voedergraan (meel) door dierlijke produkten is vervangen, de hoofd-
oorzaak van het meerdere voorkomen van Salmonella-mificüas bij dier en
mens is. Het toevoegen van buitenlands dier-, bloed-, beenderen-, vis-
meel en eipoeder aan het \\ oedsel heeft het aantal Salmonella-\'mi&ctms sterk
doen toenemen, nu blijkt dat deze produkten in de meeste gevallen sterk
besmet zijn met Salmonella-Vi&men.

Speciaal pluimvee en \\arkens, die uitsluitend gevoederd worden met dit
kiernhoudend materiaal, blijken het grootste Salmonella-rescrx-oir te vormen.
Ook het hondemeel, waarin deze produkten vaak verwerkt zijn, \\-ormen in
Amerika (ook hier? ) een direkte bron \\ an besmetting voor de hond en in-
direkt voor de mens. Door deze voedermethode worden bij het pluimvee
en de ci]jrodukten allerlei exotische Salmo?iella-typen gevonden, terwijl bij
\\arkens (bij honden in Amerikain de mesenteriaal-lymfklieren en faeces
\\\'elerlei typen voorkomen. Onderzoekingen hebben bovendien uitgewezen
dat bij runderen, waarbij door andere voedingsgewoonten een permanente
infectie niet optreedt, in de mesenteriaallymfklieren belangrijk minder Sal-
monella-kiemen worden geconstateerd. Het feit, dat indertijd Huisman
(1950) in de faeces van \\arkens slechts zelden Salmonella kon aantonen
terwijl dit tegenwoordig herhaaldelijk geschiedt wijst er ook op dat inplaats
van ratten en muizen het geïmporteerde veevoeder, dat een meer perma-
nente bron van besmetting \\ ormt dan ratten en muizen, de oorzaak is.
Deze toenemciide besmetting van mens en dier heeft in het buitenland sterk
de aandacht getrokken. Zo wijdt het toonaangevende medische tijdschrift
„The Lancet" hieraan in haar nummer van 17 augustus 1957 blz. 329 een
hoofdartikel, waarbij de ernst van deze kwestie naar voren wordt gebracht.

Zo schrijft dc hoofdredacteur o.a.: „Dr. Walker\'s discovery that members of the genus
Salmonella are commonly contained in these materials (bone meal, bone flour, meat
meal, hoof and horn, eggproducts) may, therefore not be entirely surprising, though
it is certainly alarming. Some arc added to vegetable feeding stuffs for animals, some
are applied to the land as fertilisers".

We zien hier dat deze geïmporteerde besmette produkten van dierlijke her-
komst zowel als voedingsmiddel voor mens en dier als ook als meststof een

potentieel gevaar voor mens en dier opleveren. Niet alleen Salmonella-\'m-
feeties doch ook miltvuur gevallen bij de mens zijn aan het gebruik van deze
stoffen toe te schrijven, zoals uit Engelse publikaties blijkt. Alvorens eerst
te kunnen nagaan welke maatregelen getroffen moeten worden om dat ge-
vaar te bestrijden, dienen we enkele onderzoekingen, die in het buitenland
zijn verricht aan een nadere beschouwing te onderwerpen.

In 1947 publiceerde The Medical Research C o u n c i 1 een rap-
port (no. 260) over „The bacteriology of Spray-dried egg with particular
reference to food poisoning". De conclusies van dit rapport waren dat het
geïmporteerde gedroogd eipoeder afkomstig uit Amerika, Canada en Argen-
tinië sterk besmet (van de 7584 monsters waren 9,99r positief) was met
Salmonella-ha.ctenën en dat dit eipoeder voor een groot deel verantwoor-
delijk was voor de sterke toeneming van het aantal Salmonella-iniecties ge-
diu\'ende de jaren 1943 en 1944. Vele typen werden bij die voedselvergifti-
gingen gevonden, die ook in het eipoeder voorkwamen. Vóór de import van
dit produkt in Engeland waren deze typen volkomen onbekend. Genoemd
kunnen worden in dit verband de typen: Oranienburg, montevideo, nielea-
gridis, anatum, tenessee en bareilly, welke bij het pluimvee in U.S.A. tot de
normaal \\oorkomende pathogene kiemen behoren.

Tevens bleek in 1944 bij een onderzoek van de mesenteriale lymfklieren van
slachtvarkens dat hierin ook deze typen voorkwamen. Het ligt voor de hand,
in verband met de veevoederschaarste in het oorlogvoerende Engeland, dat
afgekeuide of bedorven hoeveelheden eipoeder in het voederrantsoen der
varkens zijn verwerkt en zo de besmetting tot stand hebben gebracht.
Uit dit eipoeder werden bij dit onderzoek 33 typen geïsoleerd, doch de over-
tuiging heerst dat, wanneer er meer monsters en grotere hoeveelheden der
monsters waren onderzocht en de juiste methode en techniek zou zijn ge-
\\olgd, het aantal positieve gevallen veel groter zou zijn geweest.
Daarna verscheen er in 1958 een rapport van The Public Health
Laboratory Service over „The contamination of egg products with
Salmonella with particular reference to Salm. paratyphi B".
Bij dit uitgebreide onderzoek, dat in 1955 en 1956 plaats vond, werden
± 20.000 monsters van vloeibare, gedroogde en be\\\'roren eiprodukten, af-
komstig uit allerlei landen o.a. ook Nederland en Engeland zelf, onderzocht.
Enkele merkwaardige feiten kwamen daarbij aan het licht. Zo werd S. pul-
lorum niet gevonden in gedroogde eiprodukten afkomstig uit Australië,
China en Nieuw-Zeeland en Engeland doch wel in het bevroren produkt
(frozen egg, albumen, yolk). Van het bevroren heelei bleek van de Aus-
tralische, Chinese, Nieuw-Zeelandse en Engelse monsters, exclusief S. pul-
lorum, 5%, 10%, 16 en 29% besmet te zijn.

De S. paratyphi ß-infectie van het Chinese eiprodukt was vermoedelijk het
gevolg van besmetting in China met humane excreta van bacillenuitschei-
ders. S. thompson (China) en S. typhi murium (Engeland) waren de meest
voorkomende typen na S. pullorum (Australië).

Wat het geïmporteerde produkt uit ons land betrof, gaf het onderzoek de
volgende resultaten;

Hieruit zien wij dus dat onze kippeneiprodukten besmet kunnen zijn met
Salmonella-hactenén in tegenstelling met de uit Polen ingevoerde eiproduk-
ten, die allen vrij werden bevonden van deze besmetting als gevolg van een
efficiënte pasteurisatie.

Het is bekend dat in onze pluimveestapel, speciaal onder jonge kuikens
sterfte optreedt door S. bareilly-inkcties en het vinden \\an deze bacteriën
in tc exporteren kippeneiprodukten valt dan ook niet te verwonderen. Ook
Clarenburg (1954) vond dat van de hier bereide kippeneiprodukten
6% besmet was, waarbij herhaaldelijk het type S. bareilly werd aangetoond.
In de periode van 1952 t/m 1956 werd door hem 51 maal dit type in het
te exporteren produkt gevonden. Bekend is dat dit type ook ernstige in-
fecties met lokale complicaties bij de mens kan veroorzaken en zich in de
loop der jaren zo bij de mens heeft aangepast, dat zowel infecties van dier
op mens als van mens op mens kunnen \\ oorkomen.

In de periode 1946 t/m 1956 werden 1009 gevallen bij de mens in ons land
geconstateerd.

Van de hier te lande bereide eendeneiprodukten vond Clarenburg
(1954) 41% positief, voornamelijk S. typlii murium en S. enteritidis doch
ook andere typen werden door hem in de kippen en eendeneiprodukten ge-
vonden. Voor meer uitvoerige beschouwingen kan worden verwezen naar
Clarenburg (1956), Hemmes (1952) en Clarenburg, H e m-
m e s en W a g e n V O O r t (1952).

In een publikatie over voedselvergiftigingen in Engeland en Wales wordt er
op gewezen dat besmette kippeëieren op zich zelf alleen infecties kunnen
veroorzaken wanneer ze in geklutste toestand worden gegeven aan zieke
zwakke of ondervoede men.sen. Het traditioneel gebruikte geklutste eitje
(zonder brandewijn) is dus bij ziek zijn uit den boze. Wat betreft het gebruik
van de verschillende soorten eiprodukten in de bakkerij ligt de hoofdbron
van besmetting in het feit, dat bij de verwerking van deze produkten de
tafels, gereedschappen en machines besmet worden en wanneer de omstan-
digheden voor de ontwikkeling gunstig zijn, zullen deze bacteriën zich in
bepaalde voedingsmiddelen vermeerderen.

In dit land hebben J. B i s c h o f f (1957) en O. H. A 1 b e r t (1957) onder-
zoekingen verricht over het voorkomen van Salmonella-bacteriën in ei-
produkten van buitenlandse herkomst. De aanleiding tot dit onderzoek was

het bericht van een Duits consulaat in Engeland dat een grote partij Chinees
eipoeder, die wegens Salmonella-kiemhoudendhód in Engeland was afge-
keurd, naar Hamburg onderweg was. Inmiddels is in Duitsland de „Verord-
nung zum Schutze gegen Infektionen durch Erreger der Salmonella-giuppe
in Eiprodukten" van kracht geworden en kan ons land mogelijk als import-
land dienen voor deze besmette i^artijen. Verschillende steekproeven zijn
toen genomen bij de import van deze produkten. Het geïmporteerde eipoeder
kwam uit China (80%), Polen, Denemarken, Joegoslavië, Ethiopië, Ery-
threa, Nederland, U.S.A. en Italië. Geen Salmonella-kiemen werden in de
monsters van deze partijen, afkomstig uit Denemarken, Ethiopië, Eiythrea
en U.S.A. gevonden; de zendingen uit China Joegoslavië en Nederland
waren het sterkst besmet.

B i s c h O f f is van mening dat deze steek]3roefsgewijze monsterneming geen
100% zekerheid over het al of niet \\oorkomen van Salmonella-hdLCteïiën
in de van deze monsters afkomstige partijen biedt. Albert vond dezelfde
resultaten als in Engeland. Het viel hem op dat deze bacteriën zeer resistent
zijn tegen koude-invloeden, zo bleven ze maandenlang levensvatbaar bij het
bewaren van de verpakkingen bij - 18° tot —20° C. en zelfs 4 uur bij
-196° C. was niet voldoende ze te doden. Er werden door hem 21 \\er-
schillende typen gevonden; in het materiaal, afkomstig uit 13 landen.
Uit Polen en U.S.A. kwamen alleen gepasteuriseerde produkten; 0,07%
\\an de Poolse en 16,09% van de Amerikaanse monsters waren positief;
waarbij op te merken was dat bij de beide Poolse monsters sprake was van
een secundaire infectie van de reeds gepastein-iseerde waren door bacillen-
tlragers (pakkers?). Ook de positieve bevindingen uit de Amerikaanse pro-
dukten waren afkomstig uit één partij; de andere [jartijen waren alle Sal-
monella-vrij.

Bij dc Joegoslavische en Nederlandse eiprodukten bleken de monsters in
respectievehjk 6,26 en 5,37% besmet te zijn.

Denemarken, EthiojMë, Frankrijk, Argentinië, Japan, Noorwegen, Erythrea
leverden in die periode Salrnonella-viije waren. Van de uit Nederland in-
gevoerde partijen bevroren heelei (kip) waren 9 (5,37%) besmet; alle 9
typen behoorden tot het type bareilly: uit 15 partijen vloeibaar eidooier, af-
komstig uit ons land konden geen Salmonella-kiemen worden aangetoond,
mogelijk als gevolg van een toegevoegd conserveringsmiddel (benzoezuur
natrium). Ook hier valt dus uit te concluderen dat onze eiprodukten ge-
ïnfecteerd zijn met Salmonella-hdiCieriën en dat indien we onze sterke export-
positie willen handhaven hierin op zeer koite tijd verandering moet worden
gebracht.

Behalve in de eiprodukten komen bij de vogels (kippen, kalkoenen, eenden)
zelf infecties voor die tot sterfte onder de pluimveestapel aanleiding kunnen
geven en ook het consumeren van gevogelte kan bacteriële voedselvergifti-
ging veroorzaken. In de U.S.A. toonde Dauer (1958) aan dat „poultry
meat" (kalkoen) een belangrijke oorzaak van Salmonella-iniecUes bij de
mens is.

Vermeld dient nog te worden dat bij per luchtweg naar Oostenrijk ge-
ïmporteerde Nederlandse eendagskuiken S. bareilly door G r a u sg r ü b e r
(1954) werd aangetoond.

Het is duidelijk dat de sterke verbreiding van Salmonella-iniectie.s onder
het pluimvee tot gevolg kan hebben dat ook de pluimveeslachterijen, hetzij

rechtstreeks, hetzij via het afvalwater, een besmettingsbron voor mens en
dier kunnen vormen. Galton e.a. (1955) hebben pluimveeslachterijen
onderzocht en isoleerden van de tafels en materiaal verschillende Salrno-
nella-typen.

Speciaal voedermiddelen van buitenlandse herkomst kunnen nu deze in-
fectie-modus veroorzaken daar blijkt dat bij het pluimveevoer vismeel,
beenderenmeel of bloedmeel wordt bijgemengd. Zo werd o.a. door Becker
(1957) uit legmeel S. irifantis geïsoleerd. Een doeltreffende bestrijding is
dan ook alleen mogelijk als de infectiebron, in casu het besmette voer, wordt
weggenomen. Dan is een causale bestrijding mogelijk in samenhang met de
nodige hygiënische en symptomatische maatregelen zoals het opruimen der
besmette dieren (ovaria en faeces). Want willen wij onze exportpositie hand-
haven, dan dient onze pluimveestapel Salmonella-vrij te zijn te meer nu
allerlei landen maatregelen nemen tegen de invoer van met Salmonella-
besmette eiprodukten.

Verschillende onderzoekers in Engeland, Duitsland en Nederland hebben
reeds positieve bevindingen gemeld bij het bacteriologisch onderzoek van
vismeel, diermeel, bloedmeel, beenderenmeel, vleesmeel, o.a. op Salmonella-
bacteriën. Adam (1957) heeft in Hamburg bij de import van vismeel ge-
vonden, dat 15,8% van de 130 monsters positief was; ook walvismeel bleek
positief te zijn. Het vismeel wordt secundair geïnfecteerd bij het aan de
lucht drogen, hetzij door humane hetzij door animale (vogels, reptielen)
kiemdragers.

Alleen herpasteurisatie in het Importland en het vervoer in stofdicht mate-
riaal kunnen afgdoende waarborgen geven. Dit luchtdrogings-proces in het
exportland stelt nog vele produkten bloot aan secundaire Salmonella-miec-
ties; dit bleek o.a. bij een partij ingevoerd kokosnootmeel. A d a m is zich de
ernst van de toestand terdege bewust wanneer hij zegt:

„In Anbetracht dessen, dass die epidemiologische Bedeutung dieser Tierfuttermittel
für die Verbreitung der Salmonellen noch von verschiedenen Seiten bagatellisiert
wird, möchten wir noch einmal darauf hinweisen, dass in absehbarer Zeit unsere
Schlachtviehbestände verseucht sein könnten."

Ook Becker (1957) vond in geïmporteerd vismeel S. orion en S. hinza.
In ons land vonden C I a r e n b u r g en K a m p e I rn a c h e r in 1955 en
1956 19 Salmonella-typen in dier- en vismeel en Mossel e.a. (1958)
kweekten uit 10 van de zeventien monsters vismeel Salmonella-hactenén;
behalve het vinden van Salrnonella-hacteriën namen deze laatste onderzoe-
kers ook het totale kiemtal (o.a. faecale verontreiniging) als maatstaf bij de
beoordeling van dit produkt in aanmerking. Ook Rasch (1956) kon uit
vismeel en beenderenmeel (buitenlands en binnenlands) Salmonella-typen
isoleren; in deze publikatie worden ook de onderzoekingen van B i s c h o f f
en R O h d e genoemd, die bij de 270 monsters van geïmporteerde partijen
vismeel 15% positief bevonden en hierin 22, meest exotische, typen vonden.
Daar vismeel en beenderenmeel als voedermiddel bij de varkens en het
pluimvee zeer gevraagd zijn, is het niet te verwonderen dat ook bij het bac-
teriologisch vleesonderzoek steeds meer infecties met deze exotische typen
worden \\ astgesteld. Rasch (1956) vond in zijn instituut in 1952 nog geen

enkel geval, echter zowel in 1953 en in 1954 reeds 4, in 1955 15 en in 1956
tot mei reeds 16 dergelijke typen.

Walker (1957) heeft daarover in Engeland onderzoekingen verricht en
kwam tot dezelfde conclusies. Hij wijst speciaal op de lijmfabrieken, die uit
geïmporteerde beenderen lijm maken en meststoffen en op de fabrieken die
hoeven, klauwen en bloed verwerken.

Van de 123 monsters organische meststoffen, gekocht hoofdzakelijk bij
detaillisten, bleken 50 (40%) besmet te zijn met Salmonella; 70% van de
beenderenmeel- en 15% van de bloedmeelmonsters waren positief. Ook milt-
vuur-bacteriën werden uit dit beenderenmeel geïsoleerd. J a m i e s o n en
Green (1955) vermelden 6 gevallen bij de mens van anthrax als gevolg
van het gebruik van kunstmeststoffen. Zelf kreeg ik van een collega ter
onderzoek een monster bloedmeel, afkomstig van een Nederlandse verstui-
vingsinrichting; hoewel met de normale ophopingsmedia (seleniet en tetra-
thionaat volgens Kauffmann) geen positieve bevindingen waren te
verkrijgen bleek het kweken in saponinebouillon en het van hieruit enten
op de brilliantgroenphenolrood- en bismuthsulfietagar-platen een rijke groei
van S. bareilly op te leveren. Al weer een bewijs dat de kweekmethoden nog
vele onvolkomenheden bezitten waarop onlangs Silliker en Taylor
(1958) de aandacht hebben gevestigd. In dit verband moet ook bij het
onderzoek van Groszklaus, Lerche en Linke (1958) de vraag wor-
den gesteld of andere onderzoekmethoden geen positief resultaat zouden
hebben opgeleverd. Een intensievere controle van de bloedverstuivingsindus-
trieën is dus gewenst, terwijl aan het te leveren bloed strengere eisen dienen
te worden gesteld.

Het is dus duidelijk dat via het veevoeder het vee kan worden besmet, wat
op zijn beurt hetzij direct of indirect aanleiding kan geven tot infecties bij
de mens.

Hoewel in de U.S.A. het pluimvee, speciaal het vlees van kalkoenen, een be-
langrijke oorzaak is van voedselvergiftigingen (Salmonella-miecües) bij de
mens, wordt in Engeland het varken in dit opzicht als „la béte noire" be-
schouwd. Waarschijnlijk spelen de consumptiegewoonten hierbij ook een rol;
Engeland is het land van de „processed and made up meat dishes", pro-
dukten waarin de bacteriën gemakkelijk tot ontwikkeling kunnen komen,
terwijl daarnaast ook de „pork pies" zeer gewild zijn.

Over het voorkomen van Salmonella bij gezonde varkens en runderen zijn
vele onderzoekingen gedaan. Huisman (1950) vond in ons land dat bij
4% der normale slachtvarkens in de mesenteriale lymfklieren deze micro-
organismen voorkwamen. In Engeland kwam Scott tot hogere cijfers en
ook Bövre (1959) vond in Noorwegen 10,3% van deze varkens op deze
wijze besmet.

Hoewel Huisman in de faeces slechts sporadisch Salmonella-ha.ctcnén
kon aantonen, vonden Schaal en Schätz (1956) in de faeces van 27
varkens 9 maal (24%) deze bacteriën en door verschillende onderzoekers
werd aangetoond dat de varkens reeds geïnfecteerd waren op de boerderij.
Button (1957) is dan ook van mening dat varkens en pluimvee het ani-
male hoofdreservoir vormen voor deze organismen, waar bij de varkens de
mesenteriale lymfklieren de predilectie plaatsen vormen.

Bij runderen is dit meer het geval rnet het leversysteem zoals onderzoekingen
van Bövre (19591 en Kampelmacher (1957) hebben uitgewezen;
hoewel in de vleeskeuring jaarlijks in verhouding meer runderen (kalveren)
dan \\ arkens wegens salmonellosis worden afgekeurd als gevolg van intra-
\\ itale klinische infecties, vormen de varkens met hun latente subklinische be-
smetting in wezen een groter gevaar voor de \\-olksgezondheid; vandaar heden
ten dage niet meer het optreden van massale explosies doch meer het voor-
komen van gezinsinfecties en/of van één of meer personen uit een gezin.
Hoe deze latente infecties, aanwezig bij enkele varkens van de op de "abat-
toirs aangevoerde koppels, de besmetting kunnen verspreiden hebben de
onderzoekingen \\ an G a 1 t o n, S m i t h, M c.E 1 r a t h en H a r d y (1954)
in Amerika en \\an M c. D o n a g h en Smith (1958) in Engeland ge-
leerd.

Galton en medewerkers (1954) vonden op de slachthuizen dat het mas-
saal bijeenbrengen van varkens in kleine hokken een uitnemende gelegen-
heid was tot \\erbreiding van de infecties onder de aanwezige varkens. Zo
waren \\an de 189 faecesmonsters 148 (78%) positief en van het drink-
water van deze hokken van de 16 monsters 12 (75%).
Ook Mc. Don a gh en Smith (1958) vonden van 171 varkens onmid-
dellijk na aankomst op het abattoir te Bradford 2,9% van de rectale uit-
strijken positief, terwijl bacteriologisch onderzoek van 371 \\arkens na 1 tot
7 dagen verblijf in de hokken 13,5% positief resultaat gaf waarvan 36%
Salmonella typhi murium en 64% Salmonella derby.

Het blijkt dus dat de dieren in de meestal overvolle hokken in hevige mate
zijn blootgesteld aan 5a/mowe//a-infecties. Deze „build up" infectie komt
vooral voor als z^ te lang op stal blijven. In kleine slachtplaatsen waar zo
nu en dan geslacht wordt, werd een laag percentage positieve gevallen
geconstateerd volgens Galton e.a. (1954). Deze onderzoekers onder-
zochten ook het broeiwater doch dit leverde een negatief resultaat op.
Echter de ontharingsmachine bleek door faecale besmetting (relaxatie van
de anus) weer een grote besmettingsbron te zijn. Van de 254 culturen ble-
ken 104 (41%) positief te zijn; in een klein abattoir slechts 20%. Werd de
ontharingsmachine permanent besproeid met heet water dan was slechts
4% \\an de culturen positief. Nauwgezet reinigen op gezette tijden van de
ontharingsmachine deed het aantal positieve bevindingen sterk dalen. Mis-
■schicn zou het afflamberen met de propaangasbrander van de rollen en
schrappers, zoals o]) mijn abattoir geschiedt, en het daarna desinfecteren
een afdoend middel hiertegen zijn. Ook bleek het zwoerd der varkens na
het passeren der machine vaak positief; daarvóór was het buiten-oppervlak
negatief.

Bij het openen \\an de buikwand en het uithalen van maag,darmen en
scheilvet trad een toenemende besmetting van het buiten-oppervlak op en
zelfs een dag na de koeling vonden Galton en zijn medewerkers dat er
nog een zeker percentage positief bleef. Door het uithalen van de darmen
bestaat dus kans op bezoedeling \\-an het varkensoppervlak en de organen,
terwijl ook door de handen en het mes andere varkens kunnen worden be-
smet. Deze zgn. bezoedelings infectie („Schmier-lnfektion") kan soms een
grote onn ang aannemen. Door M c. D o n a g h en S m i t h (1958) werden

monsters genomen van lever, milt en mesenteriale lymfklieren onmiddellijk
na het iiitnemen der ingewanden zonder dat ze met water, zoals gebruikelijk,
waren afgespoeld. Van de totaal onderzochte weefsels bleek 25% besmet te
zijn. Ook waren bij het onderzoek van Galton e.a. de gereedschappen en
tafels in de uitsnijruimten en verwerkingslokalen sterk positief, variërend
van 25 tot 43%. Uit het hier verwerkte vlees waren deze micro-organismen
eveneens gemakkelijk te kweken. Galton en zijn medewerkers (1954)
hadden trouwens ook bij een ander onderzoek van verse varkensworst en
rookworst hoge percentages positieve bevindingen. De conclusies van deze
auteurs luiden dat van de varkens, die geslacht zijn een groot percentage
Salmonella-h3iCtenën in de digestie-tractus (rectum, coecum) herbergt en
dat er allerlei factoren zijn waardoor de bacteriën over de niet-besmette
x\'arkens worden verspreid. Zo begunstigt het transport en het massaal bijeen-
brengen (de Duitsers spreken van „Massierimg") der dieren in de stallen
de verspreiding, zodat vele dieren gedurende het incubatie stadium van
subklinische of klinische salmonellose worden geslacht. Ieder besmet dier
vormt een mogelijke bron voor het verspreiden van Salmonella op het abat-
toir. Vele foei zijn er in de abattoirs aanwezig waar deze micro-organismen
zich kimnen vermenigvuldigen. Het slachthuis is dan ook een potentiële
bron van Salmonella-infecties voor de betrokken bevolking, die vlees hier-
van betrekt. Aldus GaltonenMc. Donagh (1954, resp. 1958).
Speciaal de zgn. „family outbreaks" en „sporadic cases" zijn hier aan toe
te schrijven. Mc. Donagh en Smith (1958) geven hiervan enkele
duidelijke voorbeelden waarbij het epidemiologisch verband tussen de hu-
mane infecties en het gekweekte Salmonella-type op het abattoir was vast te
stellen o.a. met een S. bovis-morbificans-inïectie en bij een S. typhi murium-
infectie waarbij bij de phaagtypering overeenstemming werd gevonden.
Galton en zijn medewerkers gaven over de hygiëne van het slachten nog
enkele behartigingswaardige opmerkingen, die in dit verband het vermel-
den waard zijn. „The knowledge that potential pathogens are commonly
present in edible meats in the open market is disquieting. Furthermore, the
evidence that this is predominantly an indication of fecal pollution is dis-
turbing. It is scarcely reasonable that so little plublic health attention is
given to the cleanliness and bacterial qualities of edible meats."
Zo nemen M c. D o n a g h en Smith (1958) aan dat het hoge percen-
tage Salmonella-infecties op het abattoir in 1954 geleid heeft tot de grote
stijging van het aantal humane gevallen in Bradford. Een derde van de
S. typhi murium-infecties was toe te schrijven aan de consumptie van be-
smette varkenspasteitjes. Vooral het epidemiologisch onderzoek bij kleine
gezinsinfecties gaf waardevolle inlichtingen over het verband tussen het
abattoir, met name de aldaar geslachte varkens, en de patiënten. Voor het
aanslaan van de infectie schijnen ook de pathogeniteit en de tolerantie tegen-
over verhitting een rol te spelen, welke zowel bij bepaalde typen als bij de
afzonderlijke stammen van een zelfde type kunnen verschillen.

De toeneming van het aantal „andere salmonellosen" zou aan deze ont-
wikkeling toe te schrijven zijn, vermoedelijk door het geven van besmet
voer aan deze dieren waardoor in de laatste jaren een „build up" infectie
in de stallen op de boerderij en op slachthuizen is ontstaan, die nu op haar
beurt bij de aangevoerde varkens tot een verspreiding onder deze dieren aan-
leiding geeft. Berucht is in dit verband de massale S. typhi murium-epidemie

in Zweden in 1953 waar een slachthuis als infectie-bron werd vermoed van
een epidemie met 8845 gevallen waaronder 105 sterfgevallen.

Hoe staat het nu in ons land met deze besmetting van varkens?
Collega vS n e 11 i n g (Eindhoven) kweekte herhaaldelijk verschillende Sal-
monella-typen uit het darmslijm (persoonlijke mededeling) tei-wijl op mijn
abattoir door college Koppen, adjunct-directeur, enkele malen uit het
varkensdarmslijm >S\'. typhi murium en S. schwarzengrund werd gekweekt.
De vraag kan gesteld worden of de vele gevallen van S. typhi murium-
infecties bij de Dordtse bevolking, (123x) in 1958, hiermede in verband
staan. Ook een gezinsinfectie waarbij twee typen, namelijk S. typhi murium
en S. bovis morbificans, werden geïsoleerd geeft te denken.
Een analoog geval is de Salmonella-exp\\osie in Wijhe en Olst, waar meer-
dere typen werden geïsoleerd. Ook schijnen er aanwijzingen te zijn dat in
de in plastic verpakte worstjes, die een hoge vochtigheidsgraad blijven be-
Iiouden en in bepaalde detailzaken vaak niet bij lage temperatuur worden
bewaard, deze bacteriën een betere ontwikkelingsmogelijkheid hebben dan
bij de traditionele verpakking en zo eerder tot gezinsinfecties aanleiding kun-
nen geven. Een uitgbreid onderzoek dient dit nader te bestuderen. Vermoed
wordt dat in Dordrecht hier twee gevallen aan zijn toe te schrijven, echter
waren helaas van de worstjes geen restjes overgebleven om nader te onder-
zoeken.

Het type S. schwarzengrund dat dit jaar in Dordrecht gekweekt werd uit
het darmslijm werd kort te voren aangetroffen bij een persoon, wiens faeces
om redenen van een medische keuring op mijn laboratorium onderzocht
moesten worden. Op analoge wijze werd een symptoomloze S. heidelberg-
drager ontdekt. Hieruit blijkt dat ook het aantal Salmonella-dragers bij de
mens groter is dan vermoed wordt en dat waarschijnlijk eveneens in ons iand
het varken „la béte noire" is bij het optreden van de vele gezinsinfecties en
\\ an de sporadische gevallen. Het ligt voor de hand dat aangezien de faeces,
de mesenteriaalklieren en het darmslijm (eigen waarneming: S. typhi mu-
rium, S. schwarzengrund) van de varkens meestal Salmonella-ha,cter\\ën be-
vatten, deze ook in de darmen aanwezig zullen zijn. Seidelen Herrler
(1958) hebben hierover onderzoekingen verricht en vonden dat zowel de
darmen van de geïnfecteerde als de darmen van Salmonella-vr\\]c dieren,
door gezamenlijke bewerking met de besmette, deze micro-organismen be-
vatten. Ook in gezouten darmen waren deze bacteriën na weken nog aan tc
tonen; het zgn. droogzouten biedt geen waarborg dat deze kiemen binnen
24 weken gedood worden. Dat daarnaast het andere slachtvee, met name
runderen (kalveren), een besmettingsbron vormt is bekend. Met uitzonde-
ring van de kalveren hebben wij hier echter in het algemeen meer met in-
fecties via de weide (besmet stromend water) of via het ter plaatse be-
smette voedsel (ratten, muizen, pluimvee e.a.) te doen in plaats van infectie
met van elders aangevoerd besmet voeder.

De intravitale klinische gevallen worden bij het bacteriologisch vleesonder-
zoek meestal onderkend zodat massale humane vleesvergiftigingen tot de
uitzonderingen behoren. Anders is het gesteld met de subklinische en symp-
toomloze infecties (o.a. bacillen-dragers) met name bij het rund. Nog steeds
blijkt in ons land dit dier een ernstige bron van besmetting voor S. dublin
te zijn, waarbij behalve gastro-enteritis ook abortus kan optreden. Nu
Kampelmacher (1957) waargenomen heeft dat ook normale slacht-

runderen Salmonella-kiemen in het zgn. leversysteem kunnen bevatten, is
een infectiewijze met o.a. S. dublin via besmette levensmiddelen (vlees,
melk) niet uit te sluiten. Inderdaad werd door het Nationale Salmonella
Centrum dit type, gekweekt van uit de mens afkomstig materiaal, in 1946
t/m 1956 283 maal gedetermineerd. Speciaal komt dat type in locale pro-
cessen voor; zo kweekte ik het type uit het pleurapunctaat van een slagers-
dochter, die wegens een aanrijding in een ziekenhuis verpleegd werd. Daar-
naast is het percentage S. dublin kweken uit het bloed relatief hoog en komt
\\aak voor bij mensen, die reeds voor een andere ziekte worden behandeld
en waarbij de reeds in de digestietractus aanwezige potentieel pathogene
bacteriën door het verminderde weerstandsvermogen van de patiënt door
binnendringen in de bloedbaan tot ontwikkeling kunnen komen.
Hemmes (1954) heeft een aantal gevallen \\-an dit type bij de mens be-
schreven. Bij het paard is bij de vleeskeuring S. typhi murium het meest
voorkomende type, vermoedelijk mede als gevolg \\-an de voederwijze, daar
dit dier vaak graast in een weide grenzend aan de boerderij (eenden, kip-
pen, knaagdieren) of op stal wordt gehouden, waar het geïnfecteerd wordt
via door ratten en muizen besmet voer. Onderstaande tabel, ontleend aan
de Verslagen en Mededelingen betreffende de volksgezondheid 1957, blz.
1291, geeft de voonraamste gevonden typen bij slachtdieren over de jaren
1946 t/m 1956 weer, waarbij tevens het door het Rijks-Instituut voor de
Volksgezondheid gedetermineerde aantal stammen van deze typen, bij hu-
mane infecties vermeld wordt.

Nu uit het bovenstaande blijkt, dat in de slachterijen (slachtvee, pluimvee)
en destructiebedrijven Salmonella-bacteriën te vinden zijn, ligt het voor de
hand dat ook het afvalwater van deze inrichtingen deze micro-organismen
zullen bevatten. Schaal (1959) geeft hierover uitvoerige onderzoekingen,
gedaan op de veemarkt en het abattoir tc Duisburg en vond hierbij het
afvalwater der diverse afdelingen zeer hoog besmet, het hoogste de darm-
wasserij (90%), een resultaat dat de veterinair-hygiënisten tot diep na-
denken stemt. In totaal werdeti 1 7 verschillende typen geïsoleerd, waarbij
de dierspecifieke typen, S. typhi murium en S. dublin in verhouding tot de
meer exotische typen (montevideo, newport e.a.) ojjmerkclijk in de minder-
heid waren. Zelfs op 3 km afstand van het abattoir waren deze kiemen nog
in het rioolwater aan te tonen. Dit is volgens Schaal van grote betekenis
voor de epidemiologie van de Salmonellose daar ook besmetting van het
ontvangende rivierwater ontstaat, hetgeen weer besmetting van mens en
dier ten gevolge kan hebben. Om dc infccticketen dier-afvalwater-water-
mens-dier te kunnen doorbreken dient dan ook het afvalwater voor het ver-
laten van de genoemde inrichtingen kiemvrij te worden gemaakt. Ook de
collegae Snelting en Fransen (Eindhoven) die hierover in ons land
baanbrekend werk (persoonlijke mededeling) hebben verricht kwamen tot
gelijkluidende resutlaten als S c h a a 1. De zwevende eiwitsubstanties in het
water vormen een ideale voedingsbodem voor deze bacteriën. We kunnen
het dan ook niet eens zijn met Bethcke (1959) dat het abattoir een

secundaire rol speelt bij de humane besmetting en dat de eiprodukten de
voornaamste oorzaak zijn van de salmonellosis.

In 1956 werden door de bacteriologen Hemmes (Haarlem 1, K a p s e n-
bergen Schaap (Amsterdam) (vide de Verslagen en Mededelingen be-
treffende de Volksgezondheid, 1957) 829 Salmonella-sta.mmm uit het riool-
water (water uit de riolen, gezuiverd afvalwater en grachtwater) geïsoleerd.
De determinering van deze stammen geschiedde door het Nationale Salmo-
nella Centrum, waarbij de meest gevonden typen waren S. paratyphi
(180x), S. typhi murium (184x) en S. bareilly (172x) afkomstig van hu-
mane en animale besmettingsbronnen. Welke rol de abattoirs in Haarlem
en Amsterdam hierbij hebben gespeeld is niet bekend.

Natuurlijk vormen de humane bacillen-dragers een bron van besmetting
doch als we bedenken dat hieraan ook meestal een animale besmettingsbron
ten grondslag ligt dan is hiei-van alleen vermindering te verwachten
als de bestrijding, waarbij de preventieve maatregelen op de voorgrond
dienen te staan, bij de dieren op grote schaal wordt uitgevoerd. Wanneer
we na die uiteenzettingen komen tot de epidemiologie van deze infecties,
clan kan worden gezegd dat de salmonellosis primair een veterinair en se-
cundair een medisch probleem is geworden daar uiteindelijk bij de groep
„andere Salmonellosen" de infectie bij de dieren — met name phiimvee en
varkens — door besmette voedermiddelen permanent wordt onderhouden.
Seidel en Plaschke (1956) zijn dan ook van mening „dasz die Sal-
monellose unter den Schweinebeständen Besorgnis erregenden Umfang an-
nimmt."

Welke maatregelen dienen nu in ons land getroffen te worden om deze
voortschrijdende besmetting van mens en dier met Salmonella-hacteïién te
kunnen beperken en zo mogelijk in de toekomst hieraan een einde te kun-
nen maken. Wij zijn er van overtuigd, dat dit een zeer moeilijk probleem is
(dat was de turbeculosebestrijding onder het rundvee toch ook), doch wil
onze veredelingsindustrie, gericht op het produceren van vlees, slachtpluim-
vee en eieren haar concurrentiepositie in het buitenland en haar afzet in het
binnenland kunnen handhaven, dan dienen op korte termijn wij, als vete-
rinairen, dit vraagstuk in het brandpunt der belangstelling te plaatsen en
met concrete voorstellen dienaangaande te komen. Dit is een veterinair-
hygiënisch probleem van eminent belang voor alle lagen der bevolking.
Vele landen (o.a. Denemarken en Duitsland) hebben reeds wettelijke maat-
regelen getroffen, waarbij de invoer van besmette buitenlandse [Produkten
\\an dierlijke herkomst kan worden verboden en het ligt voor de hand dat
landen, waar die invoer nog vrij is, overstroomd zullen worden met deze
elders geweerde voedermiddelen.

Het hoofddoel van de te nemen maatregelen moet er op gericht zijn de
in eigen land verkregen en uit het buitenland geïmporteerde produkten, be-
stemd voor mens en dier, te vrijwaren voor Salmonella-hesm&ttmg.
Tevens dient in de eerste jaren de volle aandacht te worden besteed aan
het ontstaan van postmortale infecties als gevolg van bezoedeling van mens
en dier met besmet materiaal, (excreta van zgn. uitscheiders, hetzij mens of
dier; besmet water; besmette dierlijke produkten)
Dit is te bereiken o.a. door:

kundigen (inspecties van de volksgezondiieid, bacteriologen) om door
uitwisseling van gedachten en gegevens tot meer efficiënte bestrijdings-
wijzen en onderzoekmethoden te komen. Bv. door het opstellen van
gelijkluidende wettelijke bepalingen bij de daarvoor in aanmerking ko-
mende importartikelen en bij de overname van de „dragers"; het toe-
passen van uniforme pasteurisatie-, sterilisatie- en onderzoekmethoden,

b. het inschakelen van de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren bij
het routineonderzoek van de im- en exportprodukten, zodat voor de an-
dere onderzoekingsinstituten (Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd.
Rotterdam, het Laboratorium voor Zoönosen, het Centraal Instituut
\\oor Voedingsonderzoek, T.N.O.) meer tijd beschikbaar komt voor
researchwerk dienaangaande.

Het betrekken van de Gezondheidsdiensten bij het onderzoek leidt er
te\\ens toe, dat ook de veehoudersorganisaties meer op directe wijze met
dit vraagstuk worden gconfronteerd, zodat deze organisaties, zo mogelijk
in cooperatief \\erband, het bouwen van inrichtingen, bestemd voor
pasteurisatie- en sterilisatiedoeleinden van de daarvoor in aanmerking
komende produkten, kunnen bevorderen. Uit hygiënische overwegingen
zou als plaats van \\ estiging de voorkeur aan de invoer- en uitvoercentra
(havens en grensstations) gegeven moeten worden,

c. de samenwerking tussen de medische en veterinaire inspecties uit te
breiden, wat mogelijk zou worden door een meer op epidemiologie ge-
richte verwerking der aangegeven ge\\\'allen,

cl. de Nederlandse dierenartsen, werkzaam in de vleeskeuringsdiensten en
in de pluimveesector, te overtuigen dat bij de oplossing van dit probleem
zij hierbij een belangrijke taak te vervullen krijgen. Dit kan o.a. ge-
schieden door in ons tijdschrift in de rubriek „Mededelingen van de
Veeartsenijkundige Dienst" ook cijfers betreffende de aangegeven ge-
vallen van humane en animale Sahionella-infecties te vermelden en on-
der de rubriek „Referaten" meer aandacht te besteden aan het voor-
komen van deze ziekte,
e. het meer dan tot dusver inschakelen van de Gezondheidsdiensten bij het
adviseren van de veehouders over de te nemen hygiënische maatregelen
bij het bestrijden \\ an de salmonellose. (o.a. ratten- en muizenbestrijding,
het desinfecteren der stallen),
f. het bevorderen van een meer hygiënische vleeswinning.

De hygiëne oji de abattoirs, slachterijen, vleesbereidings- en verwerkings-
inrichtingen dient te worden verbeterd, zodat postmortale infecties, hetzij
door verontreiniging tijdens het slachtproces, hetzij door bezoedeling via
humane „dragers", zoveel mogelijk vermeden kunnen worden.
Het moet beaamd worden, zoals Galton e.a. ook al naar voren hebben
gebracht, dat de hygiëne in het slachtbedrijf lang niet die vooruitgang heeft
getoond als die in de andere levensmiddelenbedrijven. De kern van dit pro-
bleem is onkunde en onverschilligheid der loonslachters, grossiers, slagers
en van het personeel in dienst van deze categorieën van werkers.
Ook het keurmeesterscorps en de opzichters, werkzaam in de vleeskeurings-
diensten, bezitten een onvolkomen hygiënisch inzicht en zijn te weinig met
deze ontwikkeling op de hoogte gesteld. Hierin dient verbetering gebracht
te worden, daar anders een efficiënte reiniging en desinfectie van de daar-

voor in aanmerking komende voorwerpen en gebouwen door het onge-
schoolde personeel moeilijk te verwezenlijken is.

We verwachten dat daarnaast periodieke regionale bijeenkomsten van de
hoofden der vleeskeuringsdiensten onder leiding \\an de betrokken districts-
inspecteur, waar allerlei hygiënische en keuringstechnische vraagstukken
behandeld kunnen worden en die daarna in de inspecteursvergaderingen
critisch kunnen worden bekeken, uiteindelijk tot betere praktische resultaten
zullen leiden. We denken hierbij o.a. aan de mogelijkheid tot opleiding van
bedrijfshygiënisten, tot het instellen van verplichte wasgelegenheden voor
het reinigen der aanwezige bedrijfskleding, het nemen van bacteriologische
steekproeven. Zo ook de vraag of het tegenwoordig, nu de tuberculose der
slachtdieren zo goed als verdwenen is, bij het binnenlandse vee nog wel ver-
antwoord is de mesenteriale lymfklieren der varkens in te snijden en of niet
beter kan worden volstaan met het bekijken der klieren. Dan wordt de be-
zoedeling van het mes met Salmonella-h&ctenén, die immers in genoemde
klieren der varkens zo dikwijls waargenomen worden, vermeden.
Andere vragen: wat te doen met de scheilrand met klieren, een produkt van
zeer geringe waarde, goedkeuren, steriliseren of afkeuren?
Dienen de zgn. varkenskransen (dikke darmen) nog voor varkensvoeder
aangewend te worden, nu gebleken is dat de coeci Salmonella kunnen be-
vatten?

De abattoirdirecties dienen het inrichten \\an centrale bcdwelmings- en
\\erbloedingsruimten voor het slachtvee te bevorderen zodat faecale veront-
reiniging in de hallen zoveel mogelijk wordt voorkomen.
Huisman (1950) heeft in zijn dissertatie een aantal maatregelen opge-
somd, die humane infecties trachten te verhinderen. Seidel en Herrler
(1958) stellen voor de varken.sdarmen met bactericide middelen o.a. orga-
nische zuren te behandelen. Het zou gewenst zijn dat in dit opzicht uitge-
breide proeven worden genomen.

Vargas (1957) geeft aan welke maatregelen op de slachterijen en vee-
markten genomen dienen te worden ter bestrijding van Salmonella-miaciKS
bij de mens. Het betreft hier dan speciaal die infecties, die via secundair
besmet vlees of via het afvalwater e.d. tot stand komen.

1. Het zoveel mogelijk vermijden van het massaal bijeenbrengen (Mas-
sierung) van de varkens op de veemarkten en slachtplaatsen.

2. Doorlopende reiniging en ontsmetting van de stallen, slachthallen, darm-
wasserijen, darmverwerkingsinrichtingen, gereedschappen, machines en
tafels.

3. Doorlopende bacteriologische controle van het gehele bedrijf, van het
gereedschap en de voedermiddelen.

4. Desinfectie van het afvalwater voor het verlaten van het abattoir en
doorlopende bacteriologische controle van het afvalwater.

5. Verplichte periodieke medische keuring van de op het bedrijf werk-
zame personen op pathogene kiemen teneinde humane postmortale in-
fecties van het vlees te kunnen voorkomen.

Dietze (1957) heeft, om tot een doeltreffende reiniging en desinfectie
te komen, met verschillende middelen onderzoekingen verricht. Hij kwam
hierbij tot de conclusie, dat na grondige reiniging een 4% oplossing van
„Rohchloramin" gedurende 5 ä 10 min. de Salmonella-hzctenen doodde.
De aard en de hoedanigheid van het te desinfecteren materiaal had daarbij

grote invloed op het resultaat. Hij adviseert dan ook houten bestanddelen
van tafel en gereedschap benevens de haken zoveel mogelijk te ven.-angen
door kunststof of lichtmetaal (alminium, roestvrij staal).
We zouden hierbij nog willen opmerken dat nu gebleken is dat de darm-
wasserij, de darmslijmerij en de darmzouterij belangrijke Salmonella-resev-
voirs zijn, het gewenst zou zijn dat aan deze inrichtingen, die tot dusver in
het algemeen stiefmoederlijk zijn behandeld, zodanige eisen worden gesteld
dat een doeltreffende reiniging en ontsmetting mogelijk wordt.
Tenslotte is nog te vermelden het boekje van Dräger (1958), waarin
allerlei verordeningen worden opgesomd, die in Oost-Duitsland op het ter-
rein ten aanzien van de winning, bewaring, behandeling en verwerking van
\\lees en eiprodukten zijn uitgevaardigd.

We stellen ons voor dat in de toekomst de periodieke bacteriologische be-
drijfscontrole een centrale plaats gaat innemen bij de vleeskeuring en dat
dus naast het opsporen van intravitale Salmonella-initctms bij het slachtvee
door de hoofden van dienst ook meer aandacht wordt besteed aan de hy-
giënische toestand van het bedrijf in bacteriologische zin. De vleeskeurings-
hygiënist dient op basis van deze onderzoekingen de vleeswarenfabrikant of
de grossier zijn adviezen te verstrekken. Het in eigen dienst uitvoeren van
deze onderzoekingen, waarvoor een goed ingericht laboratorium in elke
keuringskring noodzakelijk is, met eventuele bacteriologische herscholing,
verdient de voorkeur omdat dan ieder hoofd van dienst op basis van zijn
eigen onderzoekingen zich een indruk kan vormen van de bacteriologische
gesteldheid van zijn bedrijf. Bovendien zal deze activiteit de lust in zijn
werk verhogen en de belangrijkheid van dit onderzoek zal hij meer gaan
beseffen.

.Schrijver wijst op een sterke toeneming in ons land en in het buitenland van het
aantal Salmonella-infecties bij mens en dier met uitzondering van de meer unipatho-
gene humane typen S. typhi en S. paratyphi B, die in West-Europa een tegengesteld
beeld vertonen.

Steeds worden nieuwe typen geïdentificeerd en ook blijkt vooral het aantal gezins-
infecties en sporadische gevallen sterk te stijgen.

Nagegaan wordt welke oorzaken voor deze hoge morbiditeit zijn aan te wijzen; be-
halve de reeds lang bekende oorzaken (knaagdieren, duiven, eenden en vliegen o.a.)
wordt speciaal dc aandacht gevestigd op de gewijzigde vecvoedermethoden in dc
na-oorlogse jaren, waarbij een deel van het voedergraan wordt vervan,gen door dier-
lijke produkten (dier-, beenderen-, bloed-, vismeel, eiprodukten), veelal van buiten-
landse herkomst, welke vaak besmet zijn met Salmonella-kiemen. Daar deze gewij-
zigde voedermethode in hoofdzaak betrekking heeft op het pluimvee en de varkens
is dit één der hoofdoorzaken, dat het pluimvee en de varkens momenteel het grootste
Salmonella-reservoir vormen.

Ook in het buitenland heeft deze toenemende besmeting bij mens en dier sterk dc aan-
dacht getrokken. Speciaal geïmporteerde dierlijke vecvocderprodukten staan in een
kade reuk en zo zijn o.a. in Denemarken en Duitsland reeds wettelijke maatregelen
.getroffen om deze besmettin.gsbron te elimineren. Herhaaldelijk werden in onze na-
buurlanden uit de uit ons land afkomstige eiprodukten Salmonella-hacteriën gekweekt.
Wil ons land zijn vooraanstaande plaats op de exportmarkt behouden, dan dienen
onverwijld ingrijpende maatregelen te worden genomen, die erop gericht dienen te
zijn de in ons land verkregen dierlijke produkten en de uit het buitenland geïmpor-
teerde produkten, bestemd voor mens en dier, te vrijwaren voor Salmonella-hesmet-

ting. Dit is cen vctcrinair-hygiënisch probleem van de eerste orde, hetwelk van emi-
nent belang is zowel voor producent (veehouder) als consument.
Schrijver gecft tcvens enkele richdijnen aan, die tot het gestclde doel kunnen bij-
dragen.

.Atttention is drawn to the marked increase in the incidence of infections due to
Salmonella in man and animals both in the Netherlands and in other countries, with
the exception of the more unipathogenic human types S. typhi murium and S. para-
typhi B, the incidence of infections caused by these types in Western Europe presen-
ting the reverse picture.

Other types are constantly being identified and the incidence of family infections and
sporadic cases shows a particularly marked increase. The causes of this high morbi-
dity rate are studied. In addition to known sources of infection (inter al., rodents,
pigeons, ducks and flies), special attention is drawn to the altered methods of cattle-
fccding in the post-war period, animal products (animal-, bone-, blood- and fish-
meal, egg products), frequently from other countries and often infected with Sal-
monella, having been substituded for a part of the feeding-corn.

.\\s this altered method of feeding has been mainly adopted in the case of poultry
and pi,gs, this is one of the principal reasons why poultry and pigs are the chief
reservoir of Salmonella to-day. This increasing incidence of infections in man and
animals has also attracted considerable attention in other countries. Especially im-
ported catde-food products are in ill repute and in countries such as Denmark and
Germany legal measures have been adopted to eliminate this source of infection.
In neighbouring countries. Salmonella was frequently isolated from egg-products
imported from the Netherlands. If Holland is to retain its leading position in the
export-market, no time should be lost in adopting radical measures directed towards
safeguarding animal products obtained in the Netherlands as well as products im-
ported from other countries, which are intended for man and animals, from infection
with Salmonella.

This is a veterinary health problem of the first order, of vital importance both to
producers (owners of live-stock) and consuments. Some lines of action which may
contribute towards achieving the desired aim are indicated.

L\'autcur attire l\'attention sur l\'augmentation du nombre d\'infections du type Salmo-
nella de l\'homme et de l\'animal, aussi bien dans notre pays (Pays-Bas) que dans
l\'étranger; avec l\'cxception des types humaines unipathogènes. Salmonella typhi et
Salmonella paratyphi B, qui reflètent une situation contraire.

Toujours on continue à identifier de nouveaux types et i! semble aussi que le nombre
d\'infections dans la famille ainsi que les cas .sporadiqucs augmentent. On a réfléchi
lesquelles seront les causes pour cette maladivité; outre sur les causes connues déjà
depuis longtemps (les rongeurs, les pigeons, les canards, les mouches, etc.) on attire
tout spécialement l\'attention sur les méthodes pour donner de la provende d\'une autre
composition pendant l\'après-guerre; maintenant une partie de grains dc la fourrage
a été remplacée par des produits animaux en forme de farines (p.c. les farines d\'os,
- de sang, - de poisson), bien des fois originaires dc l\'étranger, et souvent infecté\'
de germes du type Salmonella.

Comme ce méthode de préparer de la provende changé se rapporte en principe à la
volaille et aux porcs cela sera une des causes principales que la volaille ainsi que
les porcs sont le réservoir le plus grand de Salmonella. Dans l\'étranger aussi cette
infection agrandie de l\'homme et de l\'animal a attiré l\'attention d\'une manière vive.
Tout spécialement les produits de la fourrage d\'une composition animale qu\'on a im-
portés ont une mauvaise réputation et c\'est pourquoi on a pris des mesures légales
pour éliminer cette source d\'infection e.a. au Danemark et à l\'Allemagne.
Dans les pays voisins on a cultivé plus d\'une fois des bactéries du type Salmonella,

se servant des produits d\'oeufs originaires des Pays Bas. Si on aime maintenir la
place dominante de notre pays sur le marché d\'exportation il faut prendre des me-
sures énergiques immédiatement pour préserver les produits animaux néerlandais
que les produits importés de l\'étranger et destinés pour la consommation de l\'homme
et de l\'animal contre l\'infection du caractère Salmonella. C\'est une problème vété-
rinaire hygiénique du premier ordre et de la dernière importance à la fois pour le pro-
ducteur (le nourrisscu r) et le consommateur. L\'auteur indique aussi quelqes direc-
tives contribuant au but désiré.

Der \'Verfasser weist auf die Zunahme der 5a/mon«//a-Infektionen beim Mensch und
Tier in den Niederlanden und im Ausland, und auf die Abnahme der unipathogenen
Typen S. typhi murium und S. paratyphi B in West Europa.

Immer wieder werden neue Typen identifiziert und auch die Zahl der Familienr
Infektionen und der sporadischen Falle nimmt stark zu.

Die Frage wird aufgeworfen welche Ursachen für diese hohe Morbiditätszahl anzu-
weisen sind. Auszer den seit langem bekannten Ursachen (Knagetiere, Tauben, En-
ten, Fliege, usw.) wird vor allem auf die geänderten \'Viehfuttermethoden hingewiesen,
wobei nach dem Kriege das Futtermehl durch tierische Produkte (Tier-, Knochen-,
Blut- und Fischmehl, Eiprodukte) ersetzt wurde. Diese Produkte kommen aus dem
.Ausland und enthalten oft Salmonellen.

Da diese geänderten Futtermethoden hautpsächlich in der Geflügel- und Schweine-
haltung zum .Ausdruck kommen, ist es erklärlich dass hautpsächlich diese Tierarten
die grossen Salmonella-KeseTvoWe bilden. Auch im Ausland wird stets auf die Zu-
nahme der Salmonella-ïnhktion beim Mensch und Tier gewiesen. Für diese Zunahme
sind vor allem importierte \'Viehfutterprodukte verantwortlich und so haben u.a. Däne-
mark und Deutschland bereits gesetzliche Massnahmen getroffen um diese Infektions-
quellen auszuschalten.

Wiederholt wird in unseren Nachbarländern aus niederländischen Eiprodukten Sal-
monellen gezüchtet. Wenn wir unseren bedeutenden Platz auf dem Exportmarkt be-
halten wollen, dann sind unverzüglich weitgehende Massnahmen zu treffen, um unsere
Produkte und die aus dem Ausland eingeführten Produkte für Mensch und Tier vor
Salmonella-Ir\\{eVt\\oncn zu schützen. Dieses veterinar-hygienische Problem ist für den
Produzent CViehzuchter) und für den Konsument von grösster Wichtigkeit.
Der Verfasser gibt einige Richtlinien an, um das gestellte Ziel zu erreichen.

Adam, W. : Uber die Herstellung und Pasteurisirung von Fischmehl in Hinblick auf
dessen Gehalt an Salmonella Bakterien. Berl. Münch, tierärztl. fVschr., 70, 49,
(1957).

.Albert, O. H.: L^ntersuchungen über das Vorkommen von Salmonella Bakterien
in Eiprodukten ausländischer Herkunft. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 70, 165,
(1957).

Becker, W.: Salmonellosen bei Hausgeflügel. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 70,
49, (1957).

B e t h c k e, H. J.; Ueber die Zunahme der Salmonella-Funde in der bakteriolo-
gischen Fleischuntersuchung. Schlacht- und Viehhof Ztg., 59, 11, (1959).
B i s c h o f f, J.: Untersuchungen ausländischer Eiprodukte. Berl. Münch, tierärztl.

Wschr., 70, III, (1957).
B ö V r e, K. : Latent Salmonella Infection in slaughter animals. Excerpta Med., 12,

121, (1959), Section 4.
Button, A.: Salmonellosis in Animals. Bucks, 48, 50, (1957).

Ciarenburg, A., Hemme s, G. D. en Wagenvoort, W. : On the occurence
of S. bareilly in man and animais and the mode of the salmonellosis caused by this
species. Antonie van Leeuwenhoek J. Microbiology, 18, 171, (1952).

Clarenburg, A.: The Hygiene of Eggs and Egg-products. Proc. 1st Symp.
I.A.V.F.H., Utrecht, 175, (1956).

Clarenburg, .4.: Verslagen en Mededelingen betreffende de Volksgezondheid,
912, (1955); 1291 (1957).

Dauer, C.: Summary of Disease Outbreaks. Publ. Hlth. Rep. Wash., 73, (8),
(1958).

D r ä g e r, H.: Enstehung und Verhütung von Lebensmittelvergiftungen durch Sal-
monellabakterien. Fischer Verlag, Jena, 1958.

Dietze, G.: Die Wirkung einiger Desinfektionsmittel gegen Salmonellen. Mh. Vet-
Med., 13, 576, (1957).

Gal ton, M. M., L o w e r y, W. D. and Hardy, A.: Salmonellosis in Pork and
Smoked pork sausage, ƒ. inf. Dis., 95, 232, (1954).

G a 1 t o n, M. M., S m i t h, W. V., H u n t e r, B., M c.E 1 r a t h and H a r d y, A. B.:
Salmonella in swine, cattle and the environment of abattoirs. J. inf. Dis., 95, 236.
(1954).

Galton, M. M., Don M a k e 1, C., e.a.: Salmonellosis in Poultry and Poultry-pro-
cessing Plants in Florida. Amer. J. vet. Res., 16, 132, (1955).

G r a u s g r ü b e r, W.: Uebcr cine Salmonella bareilly Infektion bei Hühnern. Tier-
ärztl. Monatschr., 441, (1954).

Groszklaus, Lerche und Linke: Salmonellenversuche mit künstlich infi-
zierten Blut und Blutprodukte. D.S.V.Z., 58, 367, (1958).

H e d e 1 i n, K.: Kurzer Bericht über die S. typhi murium Epidemie in Schweden.
Proc. 1st Symp., I.A.V.F.H., Utrecht, 96, (1956).

Hemmes, G. D.: Salmonellose, verwekt door S. bareilly. Geneesk. Gids, 30, (1952).

Hemmes, G. D. Salmonellose, veroorzaakt door S. dublin onder de bevolking van
Nederland. Geneesk. Gids, 32, (1954).

Huisman, W.: Over het voorkomen van tot het geslacht „Salmonella" behorende
micro-organismen bij gezonde varkens. Diss. Utrecht, 1950.

Jamieson, W. M. and Green, D. M.: Anthrax and bone-meal fertilizers. Lan-
cet, 268, 560, (1955).

Kampelmacher, E. H.: Uebcr das Vorkommen und Isolierung von Salmonellen
bei normalen Schlachtrindern in den Niederlanden. Zbl. VetMed., 4, 198, (1957).

M c.D o n a g h, V. P. and Smith, H. G.: The significance of the abattoir in salmo-
nella infection in Bradford. /. Hyg. Carnb., 56, (2), (1958).

Medical Research Council, Various authors: The Bacteriology of
Spray-dried Egg with particular reference to Foodpoisoning. London, 1947.

Mossel, D. .A. A., E y g e 1 a a r, G. en H e n s e 1, H.: Betrachtungen über die

Durchführung der hygienisch-bakteriologischen Beurteilung von Fischmehl. Arch.
Lebensmittelhyg., 9, 3, (1958).

Public Health Laboratory Service: The Contamination of Egg-pro-
ducts with Salmonellae, with particular Reference to S. paratyphi B. Monthly Bull.
Min Health and the Public Health Lab. Service, 17, 36, (1958).

Rasch, K.: Feinere Untersuchungsmethoden auf Salmonellen und Anaerobier bei
der bakteriologischen Fleischuntersuchung. Proc. 1st Symp. L.A.V.F.H., Utrccht,
73, (1956).

Schaal, E. und Schutz, G.: Uebcr ein gehäuftes Vorkommen von S. orion im
Kot gesunder Schlachtschwcine. Arch. Lebensmittelhyg., 7, 244, (1956).

Schaal, E.: Schlachthof abwässcr und ihre hygienische Bedeutung. Berl. Münch,
tierärztl. Wschr., 72, 66, (1959).

Seidel, G. und P 1 a s c h k e, W.: Mitteilung über ein gehäuftes Auftreten von S.
braenderup bei Schweinen. Arch. Lebensmittelhyg., 7, (21), (22), (1956).

Seidel, G. und H e r r 1 e r, H.: Ucber das Vorkommen von Salmonella Kiemen
in gesalzenen Schwcinedarmen als Beitrag zur Frage des Einflusses von Kochsalz
auf diese Keime. Mh. VetMed., 13, 497, (1958).

Silliker, J. H. and Taylor, W .S.: Isolation of Salmonellae from Food-
samples. Applied Microbiology, 6, (4), (1958).

Salmonellen. Mh. VetMed., 12, 381, (1957).
Verslagen en Mededelingen betreffende de Volksgezondheid, 1282, (1957).
W a 1 k e r, J. H. C.: Organic Fertilizers as a source of Salmonella-infection. Lancet,
270, 283, (1957).

Cursussen voor hoefsmederij worden gegeven aan de Cornell University, het Califor-
nia Institute of Technology en de Michigan State University. De cursus duurt 12
weken. Goede smeden kunnen met beslaan van renpaarden tot $ 10.000 per jaar
verdienen. De reiskosten verminderen het netto somj aanmerkelijk, zodat het gemid-
delde inkomen $ 6.000 is. De renbaansmeden zijn georganiseerd in de „Journeymen
Horse .shoers Union", waarvoor bij toelating nog een examen vereist is.

De door mastitis verooizaakte verliezen worden in Amerika op ± 4% van de totale
melkproduktie geschat, hetgeen overeenkomt met cen waarde van rond 200 miljoen
dollar. Wegens mastitis moeten verder ± 3% van alle koeien vervangen worden,
terwijl nog eens 3% sterven aan uieraandoeningen. Dc totale door mastitis veroor-
zaakte verliezen worden op 245 miljoen dollar geschat.

In Noord-Holland streeft men naar een grote kostenbesparing door toepassing van
coördinatie bij het kalverschetsen. Per jaar worden in genoemd gebied ongeveer
33.000 kalveren geschetst, uiteindelijk dikwijls dezelfde dieren doch voor verschil-
lende instanties, met name:

3. opname in de na-zomer of in de herfst door het schetsen van de Gezondheidsdienst
voor Dieren;

5. opname in het monsterboekje t.b.v. de melkcontrole van de rundveefokvereniging.
Ter bereiking van de beoogde kostenbesparing is een systeem ontworpen waarbij de
dieren éénmaal worden geschetst door de controleur van de fokvcreniging op cen
speciale (master) schets. Hiervan worden met behulp van cen door de Gezond-
heidsdienst voor Dieren in Noord-Holland aangeschafte machine een zevental af-
drukken gemaakt en wel:

2 voor de Gezondheidsdienst voor Dieren;
1 voor de Provinciale Melkcontrole Dienst;
1 voor de K.I.-vereniging;
1 voor de veehouder zelf;
1 voor het archief van de fokvcreniging;
1 voor het monsterboekje.

Het kaartje voor de K.I. wordt na ongeveer een half jaar aan de eigenaar van de
pink toegezonden en kan bij de inseminatie worden gebruikt.

Door de Gezondheidienst voor Dieren dienen alleen nog de dieren te worden ge-
schetst van de veehouders, die niet bij een erkende rundvecfok- en controlevereniging
zijn aangesloten.

Survey of identified parasites of domestic and free-living ani-
mals and fecal examinations in the years 1948-1958 inclusive.

Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases of
the State University at Utrecht, the Netherlands. Director:
Prof. Dr. D. Swierstra.

This survey of identified parasites of domestic, laboratory and free-living
animals endemic in the Netherlands is to be considered as the continuation
of the „Bijdragen tot een naamlijst van de in Nederland voorkomende para-
sieten der huisdieren" (List of parasites of domestic animals in the Nether-
lands) started by I h 1 e (1916) in this Journal and as an addition to more
recent papers on parasites from the Institute of Veterinary Parasitology and
Parasitic Diseases (formerly department of the Institute of Parasitic and
Infectious Diseases).

The investigations, however, now include the laboratory and free-living
animals as well.

Irregularly supplements will be published in order to make the list of para-
sites of domestic animals as complete as possible and to add new findings
to the lists of laboratory and free-living animals.

Inasmuch as the abundance of parasite species and the period of eleven
years could indicate a reliable reflection of the parasite fauna of the do-
mestic animals it is emphasized that some groups of parasites are represen-
ted very well, as these parasites were searched for especially (a.o. strongylids
of horses and trichostrongylids of ruminants), but that on the other hand
some groups are represented badly as many difficult identifications are not
yet completed (a.o. tapeworms of birds).

Besides search for parasites of domestic animals it is the task of the
Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases to study the
parasites of laboratory and free-living animals. Such investigations are of
scientific and practical importance: domestic animals may sometimes be-
come infected with parasites of free-living animals (a.o. some trichostrongy-
lids of deer). From these animals too only the completely identified para-
sites are listed.

The results of fecal examinations of domestic animals for each year are tabu-
lated below. Differences in method of examination (smear method, centri-
fuge method etc.) have not been taken into account. The data again are
not meant to suggest abundance of certain parasites in certain years. In
many cases several fecal examinations of the same patient took place
before and after treatment especially on behalf of the Institute of Veterinary
Practice and the Clinic for Internal Diseases of the Veterinary Faculty at

Utrecht, as cooperation with these two institutes increased considerably
since 1956.

The results obtained in 1948 were not available for publication. Results of
fecal examinations of other than domestic animals have been briefly sum-
marized.

In most cases a generic diagnosis is given, but in ruminants the eggs of the
Trichostrongylus-type have been taken together into one group, although
they come from worms belonging to a number of different genera, because a
more precise identification is beyond the scope of routine examinations. The
same can be remarked of the „Strongyle" eggs from horse and pig.
The number of feces samples investigated for the presence of lungworm
larvae has been mentioned separately.

We gratefully acknowledge the kind help of Miss Th. Clay (London), who iden-
dfied several of the collected bird-lice, of Dr. W. J. Kabos (Amsterdam), who
assisted in identifying larvae of Calliphora and Protocalliphora, and of Dr. G. A. d e
Vri es of the Centraalbureau voor Schimnielcultures (Baarn) for the identifications
of the isolated fungi from mammals and birds.

Abbreviations: N, Nematoda; Ac, Acanthocephala; P, Pentastomida; An, Annelida;
T, Trematoda; C, Cestoda; A, Acarina; I, Insecta; F, Fungi.

HORSE — Equus caballus
Strongyloides westeri N
Oxyuris equi N
Parascaris equorum N
Strongylus equinus N
S. edentatus N
S. vulgaris N

Craterostomum acuticaudatum N
Triodontophorus serratus N
T. brevicauda N
Cyathostomum coronatum N
Cylicocercus catinatus N
C. goldi N

Cylicocyclus elongatus N
C. elongatus var. kotlani N
C. insigne N
C. leptostomus N
C. nassatus N

Cylicodontophorus bicoronatus N
C. euproctus N
C. mettami N
C. ultrajectinus N
Cylicostephanus asymmetricus N
C. calicatus N
C. longibursatus N
C. minutus N
C. poculatus N

Poteriostomum imparidentatum N
Gyalocephalus capitatus N
Trichostrongylus axei N
Setaria equina N

Fasciola hepatica T
Anoplocephala perfoliata C
Ixodes ricinus A
Psoroptes equi A
Chorioptes equi A
Castrophilus intestinalis larva I
Hypoderma bovis larva I

(imported from Ireland)
Damalinia equi I
Mucor pusillus F
Absidia lichtheimi F
A. ramosa F
Aspergillus furnigatus F

CATTLE — Bos taurus
Ascaris lumbricoides N
Chabertia ovina N
Bunostomum phlebotomum N
Oesophagostomum radiatum N
Haemonchus placet N
Trichostrongylus axei N
T. longispicularis N
Ostertagia ostertagi N
O. leptospicularis N *
Grosspiculagia lasensis N *
G. lyrata N

Cooperia oncophora N
C. punctata N
C. surnabada N
Nematodirus helvetianus N
Dictyocaulus viviparus N

Fasciola hepatica T
Moniezia expansa C
M. benedeni C
Cysticercus inermis C
Sarcoptes scabiei A
Chorioptes bovis A
Demodex bovis A
Hypoderma bovis larva I
H. lineatum larva I

(imported from Ireland)
Lyperosia irritans I
Haematopinus eurysternus I
Solenopotes capillatus I
Damalinia bovis I
Hippobosca equina I

Sporotrichum carougeaui F
SHEEP — Ovis aries
Chabertia ovina N
Bunostomum trigonocephalum N
Oesophagostomum venulosum N
Haemonchus contortus N
Trichostrongylus axei N
T. colubriformis N
T. longispicularis N
T. vitrinus N
Ostertagia circumcincta N
O. leptospicularis N *
O. trifurcata N
Teladorsagia davtiani N
Grosspiculagia lasensis N *
Cooperia curticei N
Nematodirus filicollis N
N. spathiger N
Dictyocaulus filaria N
Muellerius capillaris N
Trichuris ovis N
Fasciola hepatica T
Dicrocoelium lanceolatum T
Moniezia expansa C
Cysticercus tenuicollis C
Coenurus cerebralis C
Psoroptes ovis A
Oestrus ovis larva I
Damalinia ovis I
Melophagus ovinus 1

GOAT — Capra hircus
Chabertia ovina N
Oesophagostomum venulosum N
Haemonchus contortus N
Trichostrongylus axei N
T. capricola N

T. colubriformis N
T. vitrinus N
Ostertagia circumcincta N
Teladorsagia davtiani N
Cooperia curticei N
Nematodirus filicollis N
N. spathiger N
Fasciola hepatica T
Moniezia expansa C
Linognathus stenopsis I

PIG —Sus scrofa domestica
Ascaris lumbricoides N
Oesophagostomum dentatum N
Hyostrongylus rubidus N
Metastrongylus elongatus N
Trichuris suis N

Cysticercus cellulosae C (import)
C. tenuicollis C
Sarcoptes scabiei A
Haematopinus suis I
Absidia ramosa F
Ceotrichum candidum F

DOG —Canis familiaris
Toxocara canis N
Ancylostoma caninum N
Uncinaria stenocephala N
Dirofilaria immitis N
Armillifer armillatus nymphe P
Opisthorchis felineus T
Pseudamphistomum truncatum T
Taenia pisiformis C
Echinococcus granulosus C
Dipylidium caninum C
Ixodes ricinus A
Sarcoptes scabiei A
Otodectes cynotis A
Demodex canis A
Linognathus setosus I
Trichodectes canis I
Ctenocephalides canis I
C. felis I

CAT — Felis ocreata domestica
Toxocara cati N
Aelurostrongylus abstrusus N
Opisthorchis felineus T
Taenia taeniaeformis C
Dipylidium caninum C
Notoedres cati A
Otodectes cynotis A

Trichostrongylus retortaeformis N
Psoroptes cuniculi A
Cheyletiella parasitivorax A
Listrophorus gibbus A
Haemodipsus ventriculosus I
Ctenocephalides canis I
Circinella umbellata var. asperior F
Saccharomycopsis guttulata F

GUINEA-PIG — Cavia porcella
Paraspidodera uncinata N
Gyropus ovalis I
Gliricola porcelli I

MOUSE — Mus musculus
Aspiculuris tetraptera N
Syphacia obvelata N
Cysticercus fasciolaris C
Hymenolepis diminuta C
H. nana C

H. nana cysticercoid C
Myocoptes musculinus A
Myobia musculi A
Polyplax serrata I
Nosopsyllus fasciatus I
Trichophyton asteroides F

Echinoparyphium paraulum T
E. recurvatum T
Hypoderaeum conoideum T
Cotylurus cornutus T
Aporina delafondi C
Argas reflexus A
Knemidokoptes columbae A
Megninia columbae A
Falculifer rostratus A
Pterophagus strictus A
Syringophilus bipectinatus A
Campanulotes compar I
Columbicola columbae I
Aspergillus fumigatus F

PHEAS.ANT — Phasianus colchicus
Heterakis gallinarum N
H. isolonche N
Syngamus trachea N
Cuclotogaster heterographus I
Menacanthus stramineus I
Menopon gallinae I

PEACOCK - Pavo cristatus
Ascaridia galli N
Syngamus trachea N
Trichostrongylus tenuis N
Capillaria phasianina N *
Goniocotes parviceps I
Goniodes pavonis I
Amyrsidia phaeostoma I
Menacanthus stramineus I

GOOSE — Anser anser
Heterakis dispar N
Ascaridia galli N
Amidostomum anseris N
Trichostrongylus tenuis N
Menacanthus stramineus I
Menopon gallinae I

DUCK — Anas platyrhyncha
Echinuria uncinata N
Tetrameres fissispina N
Filicotlis anatis Ac
Polymorphus minutus Ac
Echinoparyphium paraulum T
Hypoderaeum conoideum T
Hymenolepis coronula C
H. gracilis C
Fimbriaria fasciolaris C

Phocoena phocoena
Pseudalius inflexus N
Halocercus inflexocaudatus N
Stenurus minor N
Torynurus bicostatus N
Campula oblonga T

Oesophagostomum venulosum N
Haemonchus contortus N
Trichostrongylus axei N
T. colubriformis N *
Ostertagia leptospicularis N
O. mossi N

Grosspiculagia lasensis N
Spiculopteragia spiculoptera N
S. asymmetrica N
Rinadia mathevossiani N
Apteragia quadrispiculata N
Cooperia pectinata N *
Hypoderma diana larva I
Pharyngomyia picta larva I

Trichostrongylus retortaeformis N
T. axei N
T. capricola N
T. longispicularis N *
Ostertagia ostertagi N
O. leptospicularis N
O. circumcincta N
Grosspiculagia lasensis N
G. lyrata N

Spiculopteragia spiculoptera N
S. asymmetrica N
Rinadia mathevossiani N
Apteragia quadrispiculata N
Nematodirus filicollis N
Fasciola hepatica T
Hypoderma diana larva I
Cephenomyia stimulator larva I
Lipoptena cervi I

Trichostrongylus axei N
T. vitrinus N *
T. colubriformis N *
Ostertagia ostertagi N
O. leptospicularis N
O. mossi N
O. circumcincta N
O. trifurcata N
Teladorsagia davtiani N
Grosspiculagia lasensis N
Spiculopteragia spiculoptera N
S. asymmetrica N
Rinadia mathevossiani N
Apteragia quadrispiculata N

Terranova decipiens N
Contracaecum osculatum N
Otostrongylus circumlitus N
Parafilaroides gymnurus N
Skrjabinaria spirocauda N
Cryptocotyle lingua T
Echinophthirius horridus I

Trichostrongylus retortaeformis N
Graphidium strigosum N
Fasciola hepatica T
Cittotaenia pectinata C
Ixodes ricinus A
Haemodipsus lyriocephalus I
Saccharomycopsis guttulata F

Erinaceus europaeus
Capillaria erinacei N
Brachylaemus erinacei T
Notoedres cati A

Echinuria uncinata N
Typhlocoelum cyrnbiurn T
Cotylurus cornutus T
Nematoparataenia southwelli C

MOUSE — Mus musculus
Aspiculuris tetraptera, Hymenolepsis sp.
R.AT -- Rattus sp.
Oxyuris sp., Acanthocephala sp.
ROE-DEER — Capreolus capreolus

Trichostrongylus, Nematodirus, Strongyloides, Trichuris, Capillaria, larvae of
Dictyocaulus

FALLOW-DEER - - Dama dama
Trichostrongylus, Strongylus, Strongyloides
FOX — Vulpes vulpes
Toxocara, Uncinaria, Capillaria
SE.AL — Phoca vitulina

Er wordt een overzicht gegeven van de in de jaren 1948 t/m 1958 gedetermineerde
parasieten van huisdieren, proefdieren en in Nederland in het wild levende dieren.
Doordat naar sommige parasieten extra gezocht is en andere moeilijkheden opleveren
bij de determinatie kan de opsomming geen getrouwe weerspiegeling zijn van de
Nederlandse parasietenfauna.

Voorts wordt het routineonderzoek van faeces in tabelvorm weergegeven. Opvallend
is het geringe aantal negatieve monsters, zelfs als men er rekening mee houdt, dat de
monsters afkomstig zijn van dieren, verdacht van parasitaire infecties.

Parasites collected and identified from domestic, laboratory and free-living animals
in the Netherlands are tabulated.

Additional tables are given to show the results of fecal examinations.
RÉSUMÉ.

On donne des enumerations de parasites déterminés, qui sont collectionnés des ani-
maux domestiques, du laboratoire et sauvages dans les Pays Bas, ainsi que des ré-
sultats des examens de matières fécales.

Determinierte Parasiten gesammelt von Haus- und Versuchstieren und Wild in den
Niederländen sind tabelliert, ebenso wie die Ergebnisse der Kotuntersuchungen.

Omtrent de export van R.D.M.-fokmateriaal kan worden opgemerkt, dat geruime tijd
geleden deze uitvoer vooral was gericht op enkele Oost-Europese landen, nl. Letland,
Estland en Rusland. Sedert 1945 werd een aantal van betekenis naar Griekenland ge-
ëxporteerd. Volgens een overzicht over de uitkomsten van de veehouderij in Dene-
marken over 1958, dat is opgenomen in het „Ugeskrift for Landmaend" van 9 januari
1959, bedroeg in 1958 de uitvoer van fokvee omstreeks 17.000 stuks. Hiervan behoor-
de het overwegende gedeelte tot het R.D.M. Het grootste aantal was bestemd voor
Oost- en West-Duitsland, alsmede voor Joegoslavië. Verder waren nog verschillende
andere Europese landen, alsmede Zuid-West-Afrika en Peru afnemers van R.D.M.-
fokvee.

Uit een van de kringgemeenten, aangesloten bij de Vleeskeuringskring Til-
burg, werd mij juist voor de Pinksterdagen telefonisch medegedeeld, dat de
omzet van slager X zeer sterk was teruggelopen, omdat in de betreffende ge-
meente onder de bevolking het praatje ging dat het vlees van de betreffende
slager oorzaak zou zijn van diarree. Deze mededeling was, vanzelfsprekend,
voor mij aanleiding dit bericht te verifiëren. Na telefonisch contact met de
praktizcrende artsen ter plaatse, was het mij duidelijk dat inderdaad de diag-
nose acute gastro-enteritis meer gesteld werd dan normaal en dat voor één
patiënt met heftige diarree ziekenhuisopname noodzakelijk geweest was. Van
een explosie van ziektegevallen was echter geen sprake, en als oorzaak werd
door de artsen zeker niet aan de consumptie van vlees gedacht. De gevallen
\\an diarree waren nl. niet beperkt tot het jsraktijkgebied van bedoelde art-
sen, noch tot de klantenkring van slager X, doch kwamen, al sinds geruime
tijd, verspreid over geheel Noord-Brabant voor.

Niettemin waren deze gegevens voor mij aanleiding nog dezelfde dag een
bezoek aan slager X te brengen, bij welk bezoek ik vernam dat ook de slager
en zijn knecht, ruim veertien dagen daarvoor, zonder ernstig ziek te zijn
geweest, toch ongeveer vier dagen aan een gastro-enteritis geleden hadden.
Bij inspectie van de bedrijfslokaliteit werd alles in orde bevonden, de kwa-
liteit van het aanwezige vlees en de vleeswaar was goed, terwijl de reinheid
van de lokaliteiten boven het gemiddelde lag. Voor bacteriologisch onder-
zoek werd medegenomen een monster vers gehakt en een monster preskop,
terwijl tevens wat afkrabsel van het hakblok uit de winkel werd verzameld.
Dc drie monsters werden alle afzonderlijk geënt op agar bouillon en een
Kauffmann plaat, tewijl daarnaast tetrathionaat-bouillon als ophopings-
medium gebruikt werd, van waaruit de volgende dag een S.S. bodem werd
geïnoculeerd.

De directe enting op de Kauffmann platen bleef negatief; de enting via de
ophopingsmethode op de S.S.-jilaat was positief, doch uitsluitend van het
materiaal, afkomstig van het hakblok (dauwdru]3pelvormige kleine door-
schijnende koloniën). Deze kleine koloniën werden teruggcënt op agar en
bouillon waarbij na 18 uiu\' gramnegatieve, zwak beweeglijke staafjes groei-
den, die positief agglutineerden rnet het door het Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid verstrekte agglutinerend polyvalent Salmonella O-serum.
Voor een bedrijfslaboratoriurn voldoende gegevens orn de diagnose „Salmo-
nella" te stellen, welke diagnose door de collegae Dr. A. Clarenburg
en Dr. E. H. K a m p e 1 m a c h e r van het R.I.V. werd bevestigd, terwijl de
identificatie luidde: „Salmonella typhi murium".

De sectie van een in de slachtplaats \\ an slager X gevangen muis was vol-
komen negatief, terwijl een bacteriologisch onderzoek van milt, lever en
darminhoud van de muis, ook na tetrathionaat-bouillon passage negatief
bleef.

Prof. van Veen, directeur van het bacteriologi.sch laboratorium van het
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 16, 1959 901

ziekenhuis te Tilburg deelde mij mede dat ook hij de laatste weken regel-
matig uit hem toegezonden faecesmonsters van patiënten lijdende aan
gastro-enteritis Salmonella typhi murium had gekweekt. De bevinding van
het geïnfecteerde hakblok was voor mij aanleiding de keurmeesters opdracht
te geven bij de 220 slagers uit geheel de keuringskring, inclusief de centrum-
gemeente, afkrabsel te verzamelen van de hakblokken, De afkrabsels worden
ook met de ophopingsmethode bacteriologisch onderzocht. Dit onderzoek is
nu nog gaande.

Al de bedrijfslokaliteiten van slager X, inclusief haken en hakblok, ma-
chines enz. werden onder ambtelijk toezicht met een zeer warme soda-oplos-
sing schoongemaakt en daarna met een Halamidoplossing gedesinfecteerd,
terwijl enkele metalen onderdelen van de machines die zich, in verband
met de reuk van het desinfectans minder goed leende voor chemische des-
infectie, met een benzinebrander werden geflambeerd.
Ook de overige drie slagerijen in hetzelfde dorp, waar het bacteriologisch
onderzoek negatief verlopen was, werden op dezelfde wijze ontsmet. Het
was immers helemaal niet uitgesloten dat mijn onderzoek wel negatief ver-
lopen was, doch dat andere onderdelen van de lokaliteiten wel geïnfecteerd
waren, terwijl ik tevens door deze wijze van handelen voorkwam dat de om-
zet van de dorpsslager Z (vox populi) inplaats van tot 50%, tot nul zou
worden gereduceerd.

Tot welke gedachten kunnen bovenstaande gegevens aanleiding geven?
De acute gastro-enteritis veroorzaakt door Salmonella typhi murium kwam
verspreid over een grote provincie (geheel het land?) voor, zonder bepaalde
duidelijke explosies. De mogelijkheid dat zwak, intra vitam geïnfecteerd
vlees (bacillendragers onder het vee? — invloed van een antibioticumthe-
rapie?) hiervan de oorzaak is, is niet uitgesloten, doch kan naar mijn me-
ning niet uitsluitend de causale factor zijn. Als het intra vitam geïnfecteerde
vlees de oorzaak zou zijn, zou er geen duidelijk verschil tussen winter en
zomer curve van de Salmonella-infecties zijn.

Niettemin heb ik de laatste drie conclusies uit het proefschrift van W. Huis-
man: „Over het voorkomen van tot het geslacht Salmonella behorende
micro-organismen bij gezonde varkens" nog eens met veel aandacht gelezen.
In het kader van deze mededeling lijkt het mij dienstig deze drie conclusies
in zijn geheel over te nemen.

Vleeswaren kunnen aanleiding zijn tot vleesvergiftiging, wanneer er onge-
kookte levers, delen \\an darmscheilen en darmen in verwerkt worden, die
afkomstig zijn van met Salmonella latent besmette varkens.

Bij het zogenaamde „slijmen" van varkensdarmen bestaat de mogelijkheid,
dat handen en kleding van degene die deze bewerking verricht, geïnfecteerd
worden met Salmonellae van een mogelijk aanwezig latente darminfectie.

Maatregelen die genomen dienen te worden om de in conclusie 15 en 16
aangehaalde bezwaren te voorkomen:

c. Varkensdarmen mogen alleen als omhulsel worden gebruikt voor worst-
soorten, die voldoende hoog worden verhit.

d. Varkensdarmen mogen niet worden gebruikt als „vulling" bij worst-
bereiding.

e. Het onderwijzend personeel der Slagersvakschool moet de leerlingen
onderichten omtrent het gevaar dat ontstaat, wanneer varkenslever, dar-
men en schellen ongekookt worden gebruikt.

f. Hij, wiens bezigheid na het slachten van een varken bestaat in het zoge-
naamde „darmslijmen", mag niet behulpzaam zijn bij de bereiding van
vleeswaren.

Daar de slager X een zelfslachtende dorpsslager is, heb ik aan de, in de
conclusie genoteerde mogelijkheden, de volle aandacht geschonken, doch
de wijze waarop hij zijn vleeswaren bereidde, en de daarbij bereikte tem-
praturen gaven mij geen aanleiding de oorzaak in zijn manier van werken
te zoeken. Dat niettemin een hakblok met Salmonella-hdLCtevïën bij een zelf-
slachtende slager via handen, kleding of gereedschap geïnfecteerd kan wor-
den is vanzelfsprekend.

Mijn gedachten gaan echter in een geheel andere richting. Bij vogels, vooral
duiven en eenden, komen regelmatig micro-organismen uit de Salmonella-
groep voor. Volgens Lerche blijven deze kiemen in droge faeces maan-
denlang levensvatbaar, dit in tegenstelhng met de levensduur van ongeveer
een week in een vochtig milieu. De maanden april en mei 1959 waren zeer
droog, terwijl in mei zeer veel warme dagen voorkwamen, met vrij sterke
droge wind. De door de vogels geproduceerde faeces hadden gelegenheid om
sterk te drogen en werden door de wind met de stofwolken verspreid. Het
aantal (post)duiven in Noord-Brabant is zeer groot en als wij daarbij be-
denken dat paratyfus de meest gevreesde ziekte bij duiven is, en wij be-
denken daarbij tevens dat deze ziekte bij duiven altijd veroorzaakt wordt
door Salmonella typhi murium (Dr. J. G. C. van Vloten, 1957) dan
lijkt mij de gedachtengang nog niet zo gewaagd, om bij het in droge zomer-
maanden endemisch voorkomen van acute gastro-enteritis bij de mens, die
veroorzaakt wordt door Salmonella typhi murium, vooral ook aan duiven-
paratyfus als veroorzaker te denken.

Wordt iemand door de droge, verwaaide faeces geïnfecteerd en is zo\'n per-
soon werkzaam als slager, kok of huisvrouw, dan kan de endemie plaatselijk
een kleine opeenhoping van gevallen geven.

En verder ware nog te denken aan het feit dat in de voorjaarsmaanden de
meeste eendeëieren geproduceerd en ook geconsumeerd worden. Het rham-
nose negatief zijn van de gevonden Salmonella typhi murium stam zou een
indicatie zijn om meer aan eenden dan aan duiven te denken, doch op een
bedrijfslaboratorium van een slachthuis wordt als regel, zoals ook in dit ge-
val, de fermentatie der typen niet nader bepaald.

In een volgende publikatie zal worden medegedeeld hoe het bacteriologisch
onderzoek van afkrabsels van hakblokken verlopen is, dat verzameld werd
bij:

de directe omgeving van de slagerij bacteriologisch te onderzoeken. De
medewerking van medische zijde voor het onderzoek van faeces van de slager
en zijn personeel, in die gevallen waarbij mijn onderzoek positief is verlopen,
zou de oplossing van het probleem stellig kunnen bespoedigen.
Indien zou blijken dat het aantal „positieve hakblokken" bij zelfslachtende
dorpsslagers significant groter is dan bij de stadsslagers, dan meen ik gerech-
tigd te zijn de oorzaak te zoeken bij de bacillendragers onder het slachtvee.
Mochten de positieve hakblokken vooral gevonden worden in de directe
omgeving van besmette duivenhokken, waar, bij Salmonella-hevindingen
altijd de S. typhi murium aanwezig is, zou dat een aanwijzing zijn om zeer
zeker ook aan duiven-salmonellosis te denken. Zodra de gevonden feiten niet
in overeenstemming zouden zijn met mijn „duivenhypothese", zal ik mijn
inzichten wijzigen.

Het lijkt mij niet overdreven te beweren, dat de huishoudelijke reinheid in
slagerijen, slachthuizen en restaurants regelmatig ondersteund moet worden
door een chemische en/of termische desinfectie van al het daarvoor in aan-
merking komende materieel.

Ik ben er mij volkomen van bewust dat bovenstaande veronderstellingen een
wetenschappelijk bewijs vragen, doch ik heb mij beperkt tot een praktijk-
mededeling en daaraan een niet al te gewaagde hypothese gekoppeld.

In de omgeving van Barcelona is een enorm bedrijf in opbouw waar straks elke drie
weken 200.000 kuikens kunnen uitkomen en 150.000 (Amerikaanse) kippen zullen
worden gehouden. Het bedrijf zal voorts o.a. omvatten: een voederfabriek, een mest-
bedrijf, een slachterij, een restaurant en een bibliotheek. Sportvelden worden aangelegd
en een regelmatige busdienst zal het vervoer van de te verwachten 3000 dagelijkse
bezoekers opvangen. Het is een privé-onderneming van J. R. Parcerisas.

Veterinarian to secretary: „No, incontinent does not mean the cat is in Europe."

Van 1013 onderzochte, gestorven leghennen van verschillende leeftijden bleek ge-
middeld ± 90% met endoparasieten te zijn besmet. Op de leeftijd van 6 maanden
waren de meest voorkomende soorten parasieten (coccidia, nematoden en cestoden)
in maximale hoeveelheden aanwezig, hetgeen met het toenemen der leeftijd niet ver-
minderde.

In twee praktijkgevallen bleek een behandeling van chronische ademhalingsziekte met
dihydrostreptomycinepoeder en furazolidonepocder een gunstige invloed te hebben;
cr stierven minder dieren, het percentage achterblijvers was kleiner en de groei
nam toe.

Kamermans, M. J.: Het melkerspanaritium, Ned. T. Geneesk., 102, 976, (1958).
Dit wordt veroorzaakt door het binnendringen van haartjes van de uier van de koe
in de huid, onder de nagelriem of onder de nagel. Het is een chronische ontsteking,
die een subcutaan abcesje vormt of een osteomyelitis wordt via een periostitis (pana-
ritium ossale). Dit is op de röntgenfoto\'s aantoonbaar met cyste-achtige holten in
het bot.

Het proces kan zich over jaren uitstrekken en geneest alleen door excochleatie van al
het zieke weefsel en alle haartjes.

N i 1 é h n, P. O. en M a a n s s o n, I.: The Occurrence of Streptococci in the Intes-
tine of healthy Horses. Nord. VetMed., 10, 699, (1958).

De schrijvers hebben in totaal 235 faecesmonsters van 212 gezonde paarden onder-
zocht en hebben in 142 van de monsters Streptococcen geïsoleerd. Bij precipitatie was
het mogelijk vast te stellen, dat deze stammen van Lancefield\'s gr. C waren. Bio-
chemisch waren 140 stammen lactose-positief en 2 lactose-negatief. Alle waren dex-
trose- en sorbit-positief en trehalose-negatief.

De stammen kwamen in eigenschappen overeen met Streptococcus pyogenes animalis.
Het is bekend, dat deze micro-organismen in de voorste luchtwegen op de slijm-
vliezen vegeteren. Deze onderzoekingen hebben bewezen, dat zij ook in de darmen
aanwezig zijn, hetgeen mede verklaart, dat deze micro-organismen zeer dikwijls in-
fectie bij het paard veroorzaken.

Meyer, H. en Schmidt: Der Einfluss von Thyroxin auf den Magnesium und
Kalzium-stoffwcchsel beim Kalb. Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 602, (1958).

Bij balansproeven bij kalveren bleek, dat onder invloed van thyroxine de Ca-rctentie
in geringe mate verminderd was, terwijl de uitscheiding van Ca in de urine sterk werd
vermeerderd.

Ten aanzien van Mg werd de retentie, bij een extra toediening van thyroxine, veel
sterker verminderd, terwijl de Mg-uitscheiding in de urine eveneens zeer sterk werd
vermeerderd. Het Mg-gehalte in het bloed daalde daarbij in sterke mate. Bij gelijk-
tijdige toediening van MgO had de daling van Mg in het bloed niet plaats.
Koude en thyroxine hebben dezelfde werking op de Mg-stofwisseling.
Bij koud weer zal derhalve tengevolge van een verhoogde schildklierfunctie een ge-
ringe Mg-resorptie en een verhoogde Mg-uitscheiding in de urine plaats hebben.
Indien onvoldoende Mg uit de beenderen kan worden gemobiliseerd en geen extra
groot Mg aanbod aanwezig is, zal met name in het voorjaar de kans op het optreden
van kopziekte in het weiland vergroot zijn.

G o r i s e k, J.: Prilog poznavanju vrijednosti Sulkowitschcve metodc za dokazivanje
kolicine kalcija u kri i mokraci. Contribution to the knowlegde of the value of Sulko-
witsch\'s test for the determination of the calcium in blood and urine. Vet. Arhiv., 28,
305, (1958).

Bij een onderzoek van runderen, waaraan suikerbietblad en oxaalzuur werd ver-
strekt, werden de kwantitatieve Ca-bepalingen van serum en urine vergeleken met de
resultaten, verkregen met de reactie van Sulkowitsch.

Met behulp van deze reactie wordt een indruk verkregen over dc Ca-uitscheiding
in de urine. Volgens de auteur is de reactie van Sulkowitsch onbetrouwbaar, onder
meer omdat de reactie bij een hoog Ca-gehalte van de urine soms negatief was, en
bij gelijk laag Ca-gehalte de ene keer positief en een andere keer negatief uitviel.
Ten onrechte is de auteur van mening, dat bij een uitgesproken hypocalcaemie, de
reactie van Sulkowitsch negatief behoort te zijn. Door de toediening van oxaalzuur
wordt de calciumuitscheiding bevorderd en dientengevolge daalt het bloed-Ca-gehalte.

Seidel, G. und H e r r 1 e r, H.: Uber das Vorkommen von Salmonellakeimen in
Gesalzenen Schweinedärmen. Mh. VetMed., 13, 497, (1958).

Salmonellae komen veel vaker voor in de darmtractus en de mesenteriale lymfklieren
van varkens, dan men vroeger dacht. Onder klinisch gezonde dieren komen vrij veel
Salmonella-dragers en uitscheiders voor (getallen van 3—7% worden in de literatuur
genoemd).

Schrs. onderzochten 300 willekeurige monsters dunne en dikke darm van normale
slachtdieren. Deze werden als gebruikelijk gezouten en na 2 dagen kon men geen
Salmonellae hierin aantonen.

Echter kon men deze bacteriën na 24 weken wel kweken uit de dikke darm van be-
smette varkens, welke darmen bewaard werden in 18.7—24.2% zoutoplossing bij
4—7° C.

De zoutgevoeligheid van verschillende Salmonella-typen bleek nogal te variëren. In
kunstmatig geïnfecteerde darmen, die bewaard werden als zojuist beschreven, konden
na 17 weken nog sommige Salmonellae-typen gekweekt worden. De meeste Salmo-
nellae zullen wel gedood worden na een paar weken, aldus schr., maar het is duidelijk
dat de gebruikelijke methoden van zouten niet voldoende zijn om alle Salmonellae
voldoende snel te elimineren.

Hansen, K.: Afkomsprovcr med tyre (XIII). 309. beretn. fra forsegslab., pp. 272,
Udg. Stat. Husdyrbrugsudvalg, Kobenhavn, 1959.

Het dertiende verslag in successie betreffende het nakomelingenonderzoek in Dene-
marken heeft betrekking op een analyse van 102 dochtergrocpen, welke over 33 centra
waren verspreid in het jaar 1957—1958.

In het vorige onderzoek (1956—1957) waren 94 dochtergrocpen opgenomen, welke
eveneens over 33 centra waren verspreid.

Het onderzoek strekte zich als voorheen uit over het Rode Deense Melkvee, de Deense
Zwartbonten, de Jerseys en de Shorthoms.

In de afgelopen 13 jaren werden van het Rode Deense Melkvee 477 groepen (73,5%)
onderzocht, van de Deense Zwartbonten 98 groepen (15,1%), van de Jerseys 69

groepen (10,6%) en van de Shorthorns 5 groepen (0,8%), d.i. totaal 649 groepen.
Uit de vermelde gegeven.s blijkt in vergelijking met die van 1956—1957, een sterke
toename van de melkproduktie van de gehele populatie.

Dit vindt zijn oorzaak in het feit, dat speeiaal de Rode en Zwartbonte Denen een be-
langrijke verhoging demonstreerden.

Hoe het ook zij, een gemiddelde produktie van meer dan 5000 kg melk (op 4% vet
gecorrigeerd) van ruim 1800 vaarzen gedurende 304 dagen is een uitstekend resultaat
te noemen.

Een vergelijking van de resultaten verkregen met de Rode en de Zwartbonte Denen
leert, dat hoewel de plas van de Rode Denen iets achter blijft bij die van de Zwart-
bonte Denen, de Rode Denen door hun hoger vetpercentage uiteindelijk toch betere
resultaten laten zien.

groepen vaarzen melk % boter botervet op 4% gecorr.
Rood 67 1206 4862 4,48 245 218 5211

Ter illustratie diene, dat de hoogst producerende vaars van het Rode Deense Melkvee
in 303 dagen 7476 kg melk met 4,77% vet, 402 kg boter en 357 kg botervet leverde,
terwijl de hoogst producerende vaars van het Zwartbonte Deense Vee in 327 dagen
7859 kg melk met 4,32% vet, 381 kg boter en 340 kg botervet produceerde.
Ten aanzien van de voortplantingspotentie kan worden vermeld, dat 95,7% van de
vaarzen uiteindelijk drachtig werd (93,7% in 1956—1957).

Na de eerste inseminatie werden slechts 750 dieren drachtig, d.i. 40,9% (41 5% in
1956—1957).

Het efficiëntiegetal voor de Rode Denen bedroeg 2,3, het drachtigheidspercentage
95,6%, terwijl dit voor de Zwartbonte Denen resp. 2,0 en 94,1% bedroeg.
In dit verband wordt in het verslag opgemerkt, dat van 43 dochtergroepen, waarin
alle vaarzen drachtig werden, 21 groepen meer dan 225 kg botervet leverden.
Wanneer men bovenstaande gegevens t.a.v. de produktie en de vruchtbaarheid nader
beschouwt, rijst de aloude vraag of met het toenemen van de produktie, een vermin-
dering van de voortplantingspotentie gepaard zou kunnen gaan.
Over het al of niet bestaan van een correlatie tussen de genoemde grootheden kon aan
de hand van het vermelde materiaal geen indruk worden verkregen.
Wat de gezondheidstoestand van de vaarzen betreft, blijkt uit de publikatie, dat 130
vaarzen, d.i. 6,6% (tegen 7,1% in 1956—1957), werden opgeruimd tijdens het
onderzoek.

Van deze 130 dieren — verdeeld over 63 dochtergroepen — werden 56 vaarzen opge-
ruimd t.g.v. uieraandoeningen en 34 vaarzen t.g.v. tc zware resp. te vroege partus.
Van 39 dochtergroepen viel geen enkel individu uit tijdens het onderzoek.

Ten aanzien van de voeding van de groepen wordt vermeld, dat de vaarzen voor de
partus een rantsoen kregen, bestaande uit wortelen, bietekoppen en krachtvoeder, in
totaal overeenkomende met 7 V.E. en 564 g v.w.e.
De wintervoedering was gebaseerd op de normen:
voor onderhoud 4 V.E. en 250 g v.w.e.

Het rantsoen bestond uit twee soorten krachtvocder, Zweedse bieten, silage of biete-
koppen en hooi.

Uit de gegevens blijkt, dat er meer dan twintig verschillende rantsoenen werden ver-
strekt. Een en ander in afhankelijkheid van de melkproduktie.

Een dier met een produkde van 6,5—7,5 kg melk (corr.) ontving in totaal per dag
7,3 V.E., 823 g v.w.e., 57 g Ca en 35 g P (Ca/P = 1,63).

Een dier met een produktie van 28,5—29,5 kg melk (corr.) ontving 16,0 V.E., 2152
g v.w.e., 122 g Ca en 125 g P (Ca/P = 0,98).

De Ca/P-verhouding van de beide krachtvoedermengsels bedroeg resp. 0,69 en 0,74.
De éclatante resultaten van de experimenten, die S. L. H i g n e 11 en P. G. H i g-
nett (1951, 1952, 1956) verrichtten over de invloed van de Ca- en P-consumptie
op het drachtigheidspercentage van vaarzen indachtig, menen wij ons te moeten af-
vragen — gezien de samenstelling van bovenvermelde rantsoenen — of de voedering
op de Deense centra wel doelmatig is.

Volledigheidshalve zij in dit verband vermeld, dat alle vaarzen gedurende het winter-
seizoen 1957—1958 gemiddeld 42 kg groeiden, tegen 44 kg in het winterseizoen
1956—1957. Voor het Rode Deense Vee bedroeg de gewichtstoename 45 kg, voor
het Zwartbonte Deense Vee 50 kg.

Het winterseizoen duurde voor alle groepen totaal 200 dagen, hetgeen overeenkomt
met ^js gedeelte van de proefperiode.

De gemiddelde produktie van alle groepen bedroeg 1,47 kg melk (corr.) per totaal
V.E., tegen 1,42 kg in 1956—1957. Voor de Rode en Zwartbonte Denen bedroeg dit
resp. 1,48 en 1,44.

Wat de leeftijd van de stieren bij het begin van het onderzoek betreft, zij vermeld,
dat ongeveer ^/a gedeelte jonger was dan 5 jaar.

Voorts werd een onderzoek ingesteld naar de invloed van de leeftijd en het lichaams-
gewicht op de produktie van 707 geteste Rode Deense vaarzen.

Ten aanzien van de invloed van de leeftijd op de produktie blijkt uit de gegevens,
dat de opbrengst met 1,5 kg boter in 250 dagen toeneemt, als de vaarzen op de
kalfdatum één maand ouder zouden zijn geweest.

Aangezien in deze slechts een geringe variade bestaat, concludeert de auteur dat de
geteste Rode Deense vaarzen op een juiste leeftijd afkalfden.

Ten aanzien van de invloed van het lichaamsgewicht op de produktie blijkt, dat naar-
mate het lichaamsgewicht ho.ger is, een sterkere stijging van de boterproduktie per
10 kg gewichtstoename het gevolg is.

Wat de Zwartbonte Denen betreft, kan nog worden vermeld, dat uit de verstrekte
gegevens blijkt, dat van de 18 geteste zwartbonte stieren 9 dieren een Nederlandse
vader hebben, en 2 een Nederlandse grootvader.

Een zeer uitvoerige lijst van publikaties, die tot dusverre zijn verschenen, vergezelt
dit verslag, dat een schat van waardevolle gegevens bevat en ter bestudering door
belanghebbenden warm kan worden aanbevolen.

BACTERIËNFLORA IN SPERMA EN PREPUTIUM BIJ BEREN.
K o p p a n g, N. en F i 1 s e t h, O.: The bacterial flora of semen and prepuce in
boars. Nord. VetMed., 10, 603, (1958).

De bacteriënflora van het sperma en het preputium bij beren is nog niet nauwkeurig
onderzocht. Vroegere publikaties vermelden dc isolatie van verschillende mirco-
cocci. Gram-negatieve bacillen en Escherichia I en II uit berensperma en in het
preputium van Deense beren zijn L. Streptococcen aangetoond.

Schr. onderzochten 10 beren van het beren-K.I.-station van de Noorse Veterinaire
Ho,geschool. Bij 9 dezer dieren vonden zij merendeels Pseudomonas soorten en verder
hemolytische Streptococcen, enterococcen, micrococcen, Gaffky E. coli en verschil-
lende Proteus soorten en een bepaalde coryne bacterie.

Het diverticulum pracputiale blijkt het hoofdreservoir te zijn van de bacteriën, die
met het sperma worden vermengd.

VERSLAG VAN EEN STUDIEREIS NAAR ENGELAND EN SCHOTLAND
OVER ENKELE ASPECTEN VAN DE GEZONDHEIDSTOESTAND VAN VEE
IN VERBAND MET DE VOEDING (16 TOT 26 SEPTEMBER 1958).

D e y s, W. B., G r o o t, Th. d c en K c m p, A.
I.B.S., Verslagen nr. 12, 1958, 52 pag.

Met financiële steun van de zijde van de Landbouworganisatie T.N.O. en het Land-
bouwkundig Bureau der Nederlandse Stikstofineststoffen-Industrie en met — ten aan-
zien van het reisprogramma — organisatorische steun van dc Landbouwattaché te
Londen, Dr. Tj. Bakker, werd genoemde reis gemaakt met het doel met Engelse onder-
zoekers van gedachten te wisselen over de volgende onderwerpen:

1. de stofwisseling van de macro-elementen, vooral wat betreft magnesium en cal-
cium, in verband met het voorkomen van hypomagnesaemie en kopziekte bij run-
deren ;

3. beweidingsproeven in verband met de vetweiderij en met het optreden van kop-
ziekte;

4. de stofwisseling van sporenelementen, in het bijzonder van koper, in verband met
kopergebrek bij runderen.

Uit het uitvoerige en interessante verslag blijkt, dat de problemen t.a.v. hypomagne-
saemie, kopziekte en kopergebrek bij runderen in Engeland evenmin als in Nederland
zijn opgelost.

In verband met het feit, dat de „kopziektetijd" weldra zal aanbreken, hebben wij ge-
meend enige notities uit het verslag op deze plaats te moeten vermelden. Voor de
overige onderwerpen zij men naar het oorspronkelijk verslag verwezen (ref.).
Beweidingsproeven, die in de jaren 1952 tot en met 1956 o.l.v. Rook (National
Institute for Research in Dairying, Shinfield) zijn uitgevoerd, leerden dat bij alle
dieren na de overgang van stal naar weide een daling van de serummagnesium-
gehalten optreedt. De mate van deze daling bleek afhankelijk te zijn van de botanische
samenstelling van het grasbestand en de aard van de bemesting met stikstof, kalium
en magnesium.

.Als grens voor een normaal-subnormaal magnesiumgehalte van het bloedserum wordt
in Shinfield aangehouden 1.8—2.0 mg Mg per 100 cc bloedserum. Klinische ver-
schijnselen van kopziekte werden pas waargenomen, wanneer het magnesiumgehalte
van het bloedserum beneden 0,8 mg% was gedaald.

gehalte van het bloedserum van het rund juist voor de overgang van stal naar weide,

mobiliseren, hetgeen speciaal geldt voor uitgegroeide dieren, waarbij de ossificatie tot

Deze redenering zou een verklaring kunnen zijn voor het feit, dat i.h.a. vaarzen min-
der gevoelig zijn voor kopziekte dan koeien, omdat vaarzen gemakkelijker magnesium
uit het skelet zouden kunnen putten.

Rook deelde voorts mede, dal uit beweidingsproeven was gebleken, dat de kans op
het optreden van hypomagnesaemie wordt vergroot door;

T.a.v. de feitelijke oorzaken van het optreden van hypomagnesaemie is men in Shin-
field van mening, dat de hoeveelheid opgenomen magnesium uit het gras een belang-
rijke rol zou spelen, doch dat verder de factoren, die de beschikbaarheid van het
magnesium uit het voedsel beïnvloeden, in dit verband de aandacht vragen.
Men verstaat onder de beschikbare hoeveelheid magnesium: het door het dier opge-
nomen magnesium, dat niet wordt uitgescheiden in de faeces (en derhalve beschik-
baar is voor uitscheiding in de melk en voor retentie in het lichaam). De uitge-
scheiden hoeveelheid magnesium in de urine wordt beschouwd als een overschot.
De beschikbaarheid van het magnesium zou — aldus Rook — in ongunstige zin
worden beïnvloed door een bemesting van het grasland met zwavelzure ammoniak of
kalkammonsalpetcr. Dit zou verband houden met het feit, dat het gras van deze
percelen een aanzienlijk grotere NH.i-ontwikkeling in de pens veroorzaakte, dan het
gras van onbemeste of met K\'2S04 bemeste percelen.

Voorlopige experimenten leerden, dat een grotere NHj-ontwikkeling in de pens een
factor is, die de beschikbaarheid van het toegediende magnesium ongunstig beïnvloedt.
Ook kalium zou een nadelige invloed uitoefenen op de beschikbaarheid van magne-
sium.

In verband met de bestudering van de feitelijke oorzaken van het optreden van
hypomagnesaemie en kopziekte achtte Rook de volgende punten van belang:

1. de hoeveelheid magnesium, die met het voeder wordt toegediend en de beschik-
baarheid hiervan voor het dier;

2. de nadelige beïnvloeding van de beschikbaarheid van magnesium door kalium en
NH4;

Blaxter (Hannah Dairy Research Institute near Ayr) bleek vrij kritisch te staan
tegenover de resultaten en opvattingen van de onderzoekers in Shinfield, wat de
Mg-balansproeven en de beïnvloeding van de beschikbaarheid van magnesium door
kalium en NH4 bij melkkoeien betreft.

In de eerste plaats trekt Blaxter de juistheid van de Mg-bcpaling in mest, urine
en ruwvocders in twijfel i.v.m. cen mogelijke silicaatvorming bij de verassing. Voorts
kan — aldus Blaxter — mangaan bij een gravimetrische bepaling van magnesium
als fosfaat, storend werken.

In de tweede plaats leek het Blaxter merkwaardig, dat men in Shinfield ook bij
dieren met een ernstige hypomagnesaemie nog een positieve Mg-balans vond. Ook
Bartlett (vroeger te Shinfield) kon dit verschijnsel niet nader verklaren.
In de derde plaats was Blaxter van mening, dat het begrip beschikbaarheid, zoals
dat in Shinfield wordt .gedefinieerd, niets te maken behoeft te hebben met de moge-
lijkheid van resorptie van het magnesium.

Wat het voorkomen van kopziekte in Engeland betreft, werd medegedeeld, dat het
aantal gevallen waarschijnlijk groter is dan men veronderstelt. Dit zou vooral een
gevolg zijn van het feit, dat niet alleen vele boeren, doch ook vele dierenartsen de
verschijnselen van dc ziekte nog niet of onvoldoende kennen.

De auteurs, die eveneens het Rowctt Research Institute, Bucksburn, Aberdeenshire
bezochten, vermelden dat aan dit instituut momenteel vijf onderzeokers met een zeer
goede outillage direct of zijdelings zijn betrokken bij de onderzoekingen over het
probleem van de kopziekte.

Voorts werd een bezoek gebracht aan het Grassland Research Institute te Hurley; aan

het King\'s College te New Castle, aan het Macanlay Institute for Soil Research tc

De auteurs besluiten dit interessante en veelzijdige verslag met de uitspraak, dat naar

hun overtuiging in vergelijking met het buitenland, in Nederland de biochemische

Een uitvoerige literatuurlijst completeert het ter bestudering zeer aanbevelenswaardige

Beiheft Schweiz. Zeitschr. Psychol. 37, Bern. Hans Huber 1959, 82 pag. Zw. fr. 12,—.

Dat een grondige kennis van het gedrag van dieren in het algemeen en van onze huis-
dieren in het bijzonder zowel voor de dierenarts als voor de veeteeltkundige van groot
belang kan zijn, is door tal van recente onderzoekingen duidelijk gebleken. Het valt
dan ook zeer zeker te betreuren dat de dierpsychologie, of hoe men de studie van het
gedrag der dieren ook verder noemen wil, nog steeds niet in Utrecht of Wageningen
gedoceerd wordt. En het valt eveneens te betreuren dat het aantal boeken, dat de
betrokkenen op dit gebied zou kunnen voorlichten nog zo bijzonder gering is. Behalve
het boekje van BiercnsdeHaan over de psychologie van de hond en het bock
van M O y r a Williams over het gedrag van het paard is eigenlijk nog niets ver-
schenen dat de dierenarts op eenvoudige wijze bekend kan maken met dc gedragingen
en achtergronden van onze huisdieren. Helaas zal ook het werkje van Zweig niet in
staat zijn om deze leemte aan te vullen. Niet omdat het zich niet met huisdieren bezig
houdt, want Zweig baseert zijn beschouwingen zelfs voornamelijk op het .gedrag van
dc hond. Ook niet omdat deze beschouwingen niet waardevol zijn, want dat zijn ze
zeker wel. Zij stimuleren de ter zake kundige ongetwijfeld tot verder nadenken en
verdere studie en zijn als zodanig uit zuiver wetenschappelijk oogpunt gezien zeer zeker
de moeite waard. Het boekje is voor de gewone dierenarts en veeteeltkundige daarom
echter niet bruikbaar, omdat het veel te diep gaat, omdat het ons zonder inleiding
ineens midden in het probleem van de achtergronden van het gedrag van dieren
plaatst en omdat het een grote mate van kennis van de psycho-analysc en haar ter-
minologie eist, wil men de uiteenzettingen van de schrijver kunnen begrijpen.
De korte definitie „für den praktischen Gebrauch" van het „Ich" luidt volgens de
auteur (p. 37): „ein auf Grund von Erbanlagen ontogenetisch sich differenzierendes,
maximale Autonomie bei optimales Ökonomie anstrebendes, vermittels einer Objekt-
bindungsstruktur sich nach innen und aussen abgrenzendes, der LustjU\'nlustregulation
unterworfenes, sensomotorisch-mnemischcs Integrationssystem wechselnder Bewust-
seinsgrade mit der Gesamtfunktion der individuellen sinnvollen Gestaltung und Er-
haltung seines Trägers". Dat dat allemaal de basis vormt van eenvoudige handelingen
als het zich krabben of het poot oplichten van Uw hond, had U waarschijnlijk niet
gedacht. Het zal U echter duidelijk maken dat dit geen geschrift is dat iemand nu eens
even op eenvoudige wijze een inzicht in het gedrag der dieren geeft.
Behalve aan hen die in de psychologie van de mens zeer goed thuis zijn, is het dan
ook niet aan te bevelen. Om U althans een indruk omtrent de betekenis van de titel
te geven meen ik dan ook te mogen volstaan met te vermelden dat onder het „Ich"
zo iets als de bewuste persoonlijkheid in de mens cn onder het „über-ich" iets als het
geweten wordt verstaan. Met name over dit laatste en dc koppeling van het geweten
aan bepaalde soicale relaties zegt de schrijver overigens dingen, die een nadere over-
denking en een ander onderzoek alleszins waard zijn.

Een twee-jaarlijks onderzoek naar de invloed van de temperatuur op het voortplan-
tingsvermogen van kalkoenhanen.

Een groep werd gehouden bij wisselende buitentemperaturen, een andere groep in
een hok met constante temperaturen van 55—60° F. In het laatste geval vond geen
vermindering van de spermaconcentratie plaats in de herfst. Bij de buitengroep werd
spermavorming gedurende de 2e winter tijdelijk gestaakt. Van beide groepen was
dc concentratie in het voorjaar het grootst.

Naar aanleiding van het artikel in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
aflevering 10, deel 84, 15 mei 1959, over: „Cysticercosis en Vleeskeuring 11",
door K. H O f s t r a, zij het mij vergund de volgende opmerkingen te maken.
Op bladz. 540, 12e regel, staat dat: „In de U.S.A. volgens de vigerende be-
palingen naast de insnijdingen die wij verrichten eveneens het spierige deel
van het middenrif met inbegrip van cie pilaren in schijven gesneden worden
en nauwkeurig bezichtigd."

Het mij verstrekte reglement „Regulations Governing the Meat Inspection
of the U.S.A.", geeft aan dat alleen de kauwspieren en hartspier worden
bekeken, betast en ingesneden. Bij het vinden van 1 dode cyst worden boven-
dien tong, oesophagus, diafragma pilaren, (gespleten) borstspieren betast
en (of) ingesneden en verder blootliggende „spieroppervlakte" bekeken. On-
nodige mutilatie moet worden \\oorkomen. Worden 2 gestoven cysten ge-
vonden dan volgt invriezen.

Ten opzichte \\an de Nederlandse beslissing is dit meer wetenschappelijk
verantwoord aangezien nu en dan naast afgestorven nog levende cysten
(o.a. door mij) zijn gevonden hoewel slechts een klein deel van de spier-
massa kan worden onderzocht. Bovendien spelen bij het opsporen van cys-
ten geoefendheid (en interesse!) van de Vleeskeuringsambtenaar een niet
te onderschatten rol vooral waneer de beschikbare observatietijd niet lang is,
tengevolge van „lopende band" produktie.

Zeker is dat meerdere malen cysten (vooral jonge blaa.sjes) over het hoofd
gezien of niet worden blootgelegd of aangesneden. Een strengere beoordeling
van dode cysten zal m.i. daarom hoogstens enige vermindering van het
aantal besmette personen geven maar niet kunnen voeren tot een oplossing
van het cysticercosis probleem.

Wanneer het niet mogelijk blijkt het publiek te weerhouden van het nuttigen
vr.n min of meer rauw (en dus mogelijk besmet) rundvlees dan zou evenals
bij de bestrijding van longwormen (en runderhorzels?) door middel van
orale of percutane geneesmiddel-toediening kunnen worden gezoclit naar
verantwoord aangezien nu en dan naast afgestorven nog levende cysten
een doeltreffend geneesmiddel d.w.z. naar een chemische stof welke de cys-
ten doet afsterven of resorberen. S. Loman

Koe h. Jochie en Kolb menen door onderzoek van 2 generaties afstammelingen
van een met snuffelziekte behepte beer de conclusie tc mogen trekken dat dr over-
erving berust op 1 dominant gen met wisselende penetrantie. Dit laatste zou dan
blijken uit de grote verscheidenheid der symptomen.

Uit een onderzoek van rioolslik dat op verschillende wijzen was behandeld is ge-
bleken, dat geactiveerd slik, waarin een vitamine B12 bevattend protozoon voorkomt,
vrij veel vitamine B12 bevat cn mogelijk, o.a. in kuikenvoeder kan worden gebruikt.

Ter gelegenheid van het feit dat in Engeland en Wales 10.000.000 kalveren door K.I.
werden geboren gaf de Milk Marketing Boad een goed uitgegeven gedenkboek uit,
waarin naast mooie foto\'s, ook belangrijke gegevens zijn vermeld.
In de eerste plaats betreffende de selectie.
Gebleken is bij de M.M.B., dat de oude opvattingen;

b. dat dochters onder zeer gunstige omstandigheden gehouden moeten worden om te
kunnen laten zien wat hun vader presteert, geen steek houden.

Het bleek nl. dat de erfelijke aanleg voor melkproduktie openbaar wordt bij elke
voedings- en verzorgingsniveau.

.\\ls voorbeelden worden 3 stieren genomen waarvan vele dochters onder zeer verschil-
lende omstandigheden gehouden werden, d.w.z. voorkwamen in kudden met gemid-
deld een hoge, een middelmatige en een lage melkopbrengst.
De prestaties van deze 3 stieren waren als volgt.

Stier I verhoogde de opbrengst van zijn vaarzen vergeleken met die van vaarzen in
dezelfde kudden van andere stieren met 680 L.
Stier II verhoogde noch verlaagde de produktie.

Stier Hl verlaagde de produktie van zijn vaarzen in vergelijking met die van vaarzen
van andere stieren in dezelfde kudden met 390 L.

Gesplitst naar kudden met hoge, middelmatige en lage opbrengsten waren deze cijfers
als volgt;

De conclusie die men aan deze cijfers verbindt is dat men door progeny-testing waar-
bij vergeleken wordt met „contempories" (leeftijdsgenoten) een systeem heeft dat
niet alleen aan het licht brengt dieren met een erfelijke aanleg voor hoge produktie,
maar tevens dieren die het goed doen onder alle mogelijke verschillende omstandig-
heden. Terecht merkt de schrijver op dat het voor elke boer lang niet het voordeligst
is om te voeren op een zo hoog moglijke opbrengst.

Llit de cijfers die verder gegeven worden blijkt verder hoe gevaarlijk het is cen stier
te „testen" op een klein aantal dochters bijv. 5—10. 5—10 dochters van een slechte
stier kunnen nl. in verband met de variabiliteit gemakkelijk beter zijn dan de 5—10
van een beste stier. Verder blijkt uit een diagram omtrent de prestaties van 1025
zwart-bonte stieren dat het aantal stieren dat de produktie verlaagt praktisch even
groot is als dat wat de produktie verhoogt. Constant concentreren op goede stieren
kan dan ook alleen tot verbetering leiden.

Verder wordt t.a.z. van de overerving van het vetgehalte opgemerkt dat aangezien
dit veel minder door uitwendige omstandigheden wordt beïnvloed dan de melkhoeveel-
heid, men voor de fokwaardebepaling hiervan zeer goed de moeder-dochter verge-
lijking kan gebruiken.

Wat de vruchtbaarheid betreft werden grote verschillen tussen kudden gevonden.
Hierbij spelen voeding, hormonen, pathologische afwijkingen en het al of niet juist
observeren van de bronst een rol.

Verder zijn er stieren met een hoog bevruchtingspercentage na le inseminatie (75-78)
en ook dieren met een laag percentage (55-60).

De grote massa der stieren ligt hier tussen in. Het is verder gebleken, dat geen stier
m een grote koeienpopulatie een zeer hoog bevruchtingspercentage na 1 inseminatie,
bijv. van 90%, kan bereiken.

Dc reden hiervoor is de vrocgdood, d.w.z. de sterfte in de baarmoeder gedurende dc
eerste weken na bevruchting. Veel onderzoek wordt op dit gebied gedaan en moet
nog gedaan worden.

Dit symposium is op 20 en 21 maart 1959 te Berlijn gehouden, in het „Institut für
Vergleichende Pathologie" en in de „Berliner Zoo". Het symposium is bezocht door
omstreeks 68 belangstellenden; hierbij zijn inbegrepen een Poolse delegatie van 4
personen en drie Nederlandse dierenartsen.

De aanwezigen zijn, hetzij direct hetzij indirect betrokken bij de veterinaire pro-
blemen, die zich in dierentuinen voordoen.

Prof. Dobberstein, directeur van het „Institut für Vergleichende Pathologie" te
Berlijn, heet alle aanwezigen hartelijk welkom en schetst vervolgens de taken en het
doel van dit soort congressen. Het initiatief tot dit symposium is genomen in cen
kleine kring en sluit aan op de reeds lang bestaande wens de ervaringen van dieren-
artsen welke in dierentuinen werkzaam zijn te bundelen en uit te wisselen. Een be-
langwekkend initiatief is door Prof. Dobberstein ontvouwd in zijn voorstel,
praktijkwaarnemingen die door collegae in dierentuinen gedaan worden, kort te om-
schrijven en op daartoe bestemde formulieren aan zijn Insdtuut tc zenden. Ook toe-
zending van orgaandelen en van publikaties wordt zeer op prijs gesteld. Op deze wijze
hoopt Prof. Dobberstein tc komen tot een centrum waar een groot aantal ge-
gevens ter beschikking van de practici zullen kunnen worden gesteld. Het recht van
publikatie blijft bij dc inzenders. Indien er voldoende medewerking wordt verkregen,
kan dit centrum cen waardevolle bron van inlichtingen voor een snelle oriëntering
van practici over bepaalde onderwerpen worden.

De twee volgende sprekers, Dr. J a k s z t i e n en Dr. I p p e n gaan dieper in op dc
praktische zijden van dit probleem. Dr. J a k s z t i e n bespreekt dc „Registrtierkartc"
die er tcvens toe dienen kan ook niet gepubliceerde gegevens te verzamelen. Dr.
I p p e n behandelt de wijze waarop materialen ter onderzoek moeten worden ver-
zonden. .Naast het in formaline gefixeerde materiaal wordt ook materiaal ingesloten in
paraffine, verzameld (kan zéér lang bewaard worden: opbergruimte minimaal).
In de discussies treden vragen omtrent de mogelijkheid van het al of niet verder
doorgeven van in dierentuinen opgedane kennis. Een der sprekers verwacht dat de
directies van enkele dierentuinen bezwaar kunnen maken. Anderen, onder wie Prof.
Schmidt Hoensdorf zien wat dat betreft een zeer sterke verbetering. Ook op
andere plaatsen zijn reeds archieven aangelegd van locale ervaringen. Dc moeilijkheiil
is hierbij veelal dat het buitengewone eisen aan de practicus stelt, zijn gedachten kort
en helder, direct na afloop van een visite te formuleren.

Hey der deelt vervolgens zijn ervaringen over de behandeling van sarcoptesschurft
bij dromedaris en kameel, door middel van systcmische preparaten, mee. In dit geval
is gebruik gemaakt van Immetyl en Neguvon.

De eerste ervaringen met Immetyl zijn ongunstig, doch dc voor dit experiment ge-
bruikte dromedaris bleek nog verschillende andere aandoeningen te hebben (echino-
coccusblazen en chronische stuwingscirrose), waardoor het niet geschikt was als
proefdier.

Bij het tweede proefdier, een kameel, geeft men om dc 5 dagen drie maal Immetyl
in water in cen dosis van 75 mg per kg lichaamsgewicht. Eén maand na de laatste
behandeling ziet men wel verbetering doch geen genezing. Eieren en larven blijven
in de korsten leven.

Nadat de therapie per os gecombineerd is met het penselen van de huid met Immetyl,
ziet men snel verbetering.

Dc algemene conclusies ten aanzien van de systemische middelen zijn op grond van
deze ervaringen voorzichtig te stellen. Toediening alleen per os is onvoldoende daar
de huidveranderingen zo sterk kunnen zijn dat het denkbaar is dat door gestoorde
doorbloeding de therapeutica in te lage concentraties ter plaatse beschikbaar zijn.
Des middags worden lezingen gehouden door Frau Dr. von Düring en Dr.
Klöppel over de belangrijkste ziekten van katachtigen.

Frau Dr. von Düring geeft een verslag, verlucht met foto\'s, van een amoeben-
infectie bij jachtluipaarden. Bij deze infectie treedt darmontsteking en locale lever-
necrose op. .Aureomycinetherapie heeft bij één dier succes doch dit exemplaar wordt
na 2 maanden weer ziek met verschijnselen met een leverziekte (Icterus). Het betreft
jonge, pas geïmporteerde dieren die hun amoeben-infectie vermoedelijk reeds in de
natuur hebben opgelopen. Mogelijk is door abnormale voeding de ziekte verergerd.
Misschien ook was hier volgens Spr. het virus van de infectieuze lanyngo-tracheïtis als
complicatie aanwezig.

Ook wordt door haar nog melding gemaakt van een afwijking bij twee, met de fles
groot gebrachte, leeuwen. De gebruikelijke ascariden en ancylostomen infecties zijn
goed overwonnen. Plotseling treden zonder aanwijsbare oorzaak (geen trauma) ver-
lammingen op. In drie weken wordt de algemene toestand veel slechter. Toediening
van vitaminen en ook röntgenbcsraling heeft geen effect. Tenslotte zijn de dieren af-
gemaakt. Bij sectie komt de sterke kromming der botten eerst recht tot uiting. Het
blijkt dat in de cortex een zeer onvoldoende beenvorming is opgetreden. De verbin-
ding van de kraakbeenuiteinden der botten is zéér gering. Niettemin is hier geen
sprake van rachitis (geen onregelmatige rand van onverkalkte kraakbeen tongen).
Een oplosing van dit besproken probleem was niet gevonden. Gedacht wordt aan de
mogelijkheid van een voortdurende prikkel veroorzaakt door het lopen op een gladde
ondergrond. Misschien kan de kunstmatige voeding ook een rol spelen. Deze kan, af-
gezien van een ondoelmatige samenstelling, ook aanleiding zijn tot een voortdurende
onrust veroorzaakt door het ingrijpen van de mens.

Tenslotte wordt de infectieuze larynchotracheltis besproken. Deze ziekte vormt nog
steeds een belangrijk probleem. Verzwakkende momenten worden een voorwaarde
genoemd voor uitbraken van dit altijd aanwezige virus. Dan pas kan het virus ook
infectieus worden voor de naburige katachtigen en wasberen.
Het belang van entingen wordt nogmaals onderstreept.

De discussie beperkt zich voornamelijk tot de kattenziektc-enting. Collega Peters
acht het wenselijk katachtigen 3x te enten, de eerste keer op een leeftijd van ± 2/2
maand, de laatste keer als zij /a jaar oud zijn. Met het vaccin van de R.S.I. heeft
men in Breslau weinig succes. Mo.gelijk zijn er stamvarianten.

Dr. Klöppel vermeldt enkele ziekten van katachtigen, waaronder de tuberculose
nog steeds een voorname plaats inneemt. Bij katachtigen kunnen intracutane tubercu-
linaties uitgevoerd worden. Een toename der huiddiktc van 50% wordt als positief
beschouwd. De bij andere dieren voorkomende miswijzingen kunnen ook bij kat-
achtigen optreden.

Therapeutisch werd Para-Amino-Salicylzuur en Iso-Nicotinyl Hydrazide geprobeerd.
PAS heeft het nadeel dat de dieren het niet smakelijk vinden.

INH daarentegen wordt goed opgenomen. .\\ls begin-dosis werd om een indruk van
de invloed op het dier te krijgen, 5 mgr per kg lichaamsgewicht gebruikt. Later ver-
hoogd tot 8 en 10 mgr/kg.

I.NH moet minstens 6 maanden lang gegeven worden (dit kan nog te kort zijn). De
prognose blijft ongunstig doordat meestal vergevorderde gevallen aangeboden worden.
Dr. Heymann bespreekt eveneens zijn ervaringen met de toepassing van INH.
Belangrijk blijft het verwijderen van lijders aan open tuberculose in een groep dieren.
INH geeft binnen 2 uur een hoge bloedspiegel die in 24 uur sterk daalt.
INH dringt ook wel door in verkaasde processen.

Soms wordt INH gecombineerd met Streptomycine. Een dosis van 50 mgr INH/kg
wordt goed verdragen. Toegediende vitaminen hebben geen invloed op INH (moge-
lijk wel vit. B6).

Tijdens de discussies komt naar voren dat enkele dierenartsen graag de waarschijn-
lijkheidsdiagosc tuberculose stellen om een goede reden te hebben INH te verstrekken.
De dieren krij.gen namelijk een veel betere eetlust.

Prof. Ruthe bespreekt vervol.gens enkele aspecten van de hoef- en klauwverzorging
bij dierentuindieren.

Imiteren van de natuurlijke omstandigheden is geen garantie voor het uitblijven van
klauwgebreken, voornamelijk omdat het dier weinig loopt. Niettemin kan men door
een juist gekozen ondergrond de moeilijkheden aanzienlijk beperken.
.\\ls algemene richtlijn voor dc tc kiezen bodem kan gelden dat dieren met een steile
hoornwand een harde bodem nodig hebben. Bij een steile hoornwand ziet men in het
algemeen een zeer vaste hoornstructuur, waardoor langzame afslijting. De zuilvormige
hoefjes van dergelijke dieren krullen bij te geringe slijtage vaak naar binnen om.
Ook de verzorging van hoeven van zebra\'s, kamelen en runderen werd ter sprake ge-
bracht met enkele klinische gevallen.

De avond van de eerste symposiumdag is het gehele gezelschap ontvangen in de
„Deutsche Akademie der Wissenschaften".

De narcose bij grote dieren wordt behandeld door Prof. Becker.
Bij beren zijn door Spr. dc vol.gende ervaringen opgedaan;

Chloralhydraat per os geeft slechte resultaten (of wel géén narcose, of wel dodelijke
afloop). Morfine daarentegen geeft soms goede resultaten. Ook is getracht voor de
beren een gasccl tot aethercel om te bouwen. Nadat de narcose is ingetreden trekt men
dc kop uit de cel. De aethernarcose kan dan onder controle voortgezet worden. Deze
apparatuur geeft redelijke resultaten.

Bij kamelen geeft chloralhydraat i.V., aangevuld met locale anaesthesie een bevre-
digende narcose.

Tijgers geven een goede spierverslapping te zien bij intramusculaire injectie van
Luminal-Na.

Leeuwen zijn goed te narcotiseren met 30-40 mg Thiogenal i.m. Spr. verkiest echter
de intraveneuze injectie in de Vena saphene waarbij langzaam wordt geïnjiceerd tot
de halsspieren gaan verslappen.

Om wilde dieren met minder gevaar te kunnen injiceren is een „narcose speer" ge-
construeerd. Dit apparaat is ± 60 cm. lang. De zuiger wordt door een gespannen veer
omlaag gedrukt. Het volume van de injectie is tc variëren van 5 tot 20 cc.
Een volwassen olifant is genarcotiseerd met 3,5 gram morfine i.m., waarna chloral-
hydraat als aanvulende narcose via de oorvene wordt toegediend.
Ten aanzien van de tranquillizers adviseert de inleider uiterste voorzichtigheid.

Na deze voordracht wordt een bezoek gebracht aan de vrijwel gereed zijnde nieuwe
kliniek voor dieren van het „Tierpark Friedrichsfelde". Dit is een groot opgezet ge-
bouw waarin niet alleen de kliniek is ondergebracht doch ook de keuken voor de
gehele tuin, de eigen slachtplaats, de sectieruimte en een ambtswoning. Dc genoemde
delen van dit gebouw staan onderling niet in directe verbinding.

De kliniek bestaat uit een grote operatie- en bchandelingskamer, een ruime rönt.gen-
kamer met aangrenzende donkere kamer en de stalruimte. In dc stalruimte zijn ruime
getraliede kooien en enkele verplaatsbare kleine kooien aanwezig. Tevens is er een
dwangkooi, waarvan de voorwand verplaatsbaar is, zodat onhandelbare dieren tussen
de voor- en achterwand klem gezet kunnen worden. (Gewenst zou zijn de kooi tevens
van boven naar beneden en in de breedte te kunnen verkleinen; hetgeen hier niet
het geval is.)

De slachtplaats heeft een voorkoelruimte, een koelruimte en een gelegenheid om in-
gevroren en ook levende vis te bewaren.

Bovendien is er een ruimte waar pasgeboren dieren ondergebracht kunnen worden.
De verzorging van deze dieren geschiedt door dc „Chef de cuisine".
De preventieve bestrijding van enkele parasitaire aandoeningen in dierentuinen
wordt besproken door Prof. Schmidt Hoensdorf,

Dc voor- en nadelen van het houden der dieren op fraaie doch overbevolkte weiden
worden gememoreerd. Op parasitologische gronden zijn bepaalde combinaties van
diersoorten mogelijk (paarden en runderen zullen elkaar niet over en weer met darm-
parasieten besmetten).

Spoelwormbestrijding bij equiden met piperazine is een succes. Niettemin treedt veelal
na ± 3 maanden weer besmetting op. Herhaling van therapie is dan noodzakelijk.
Ideaal is indien de practicus bij de parasietenbestrijding kan steunen op regelmatig
in.gesteld faecesonderzoek.

De wenselijkheid van het preventief behandelen van dieren in het land of de plaats
van herkomst wordt in de discussie door verschillende sprekers uitgesproken.
Amoebendysenterie bij slangen is het onderwerp van een voordracht gehouden door
Dr. I p p e n.

Een overzicht van de klinische symptomen (algemene vermagering, soms dikte van
het achterlijf ter plaatse van ontsteking, persen zonder dat ontlasting afkomt) en
sectiebevindingen werd gegeven. Het geheel verlucht met fraaie kleurendia\'s. Thera-
peutisch is Emethine 1:100.000 zonder enig resultaat aangewend. Algemeen hygië-
nische maatregelen zijn van groot belang bij de preventie. Collega Smits vermeldt in
de discussie de gunstige crvarin.gen, opgedaan in Artis met dc toediening van chloro-
quine.

Met Dr. K 1 ö s, directeur van de Zoologische Garten, wordt het in aanbouw zijnde
apenhuis bezichtigd. De kooien zijn airconditioned. De dieren zullen in de toekomst
bij 17° C. worden gehouden. De mensapen komen achter glas.

Daar vooral orang-oetans graag baden, wordt hiervan een speciale attractie gemaakt.
Er is een afzonderlijke badkamer gebouwd met aan de zijde van het publiek een glas-
wand. Op dezelfde wijze is ook de keuken in het apenhuis thans voor het publiek
zichtbaar gemaakt. Dit laatste is vooral ook uit didactisch oo.gpunt .gedaan om het
voederen der dieren wat af te remmen.

Dat grote gebouwen met slecht geïsoleerde hokken uit veterinair oogpunt belangrijke
nadelen kunnen hebben, bleek bij het antilopenhuis. Hier is een uitbraak van tuber-
culose slechts door rigoureus afmaken der dieren overwonnen. Dr. K 1 ö s geeft thans
de voorkeur aan verschillende kleine, geïsoleerd liggende gebouwtjes.

In de nabespreking is nogmaals gebleken dat dit symposium in de bestaande be-
hoeften heeft voorzien. Men is algemeen van mening dat ook in de toekomst derge-
lijke bijeenkomsten georganiseerd moeten worden. Voorlopig elk jaar. Als eerst-
volgende programmapunten worden aan de orde gesteld:

De ziekten van apen en dc voeding van gezonde en zieke dieren. De voeding speciaal
met het oog op gebruik van pellets.

Gezegd kan worden dat dit congres met zijn goede organisatie en de voortreffelijke
verzorging van de deelnemers, vooral ook dank zij de gastvrijheid van de directeur
der beide Berlijnse dierentuinen cen succes is geweest.

Een afzonderlijk woord van dank geldt Prof. Dobberstein, de voorzitter van het
symposium. Deze heeft door zijn persoonlijkheid tevens cen bijzonder prettige sfeer
weten te scheppen.

Bij in het wild levende paarden is er evenwicht tussen de aangroei en de afslijting
van de hoeven.

Bij onze werkpaarden wordt dit evenwicht benaderd, wanneer ze op zachte bodem
worden gebruikt. Zodra er arbeid op verharde bodem wordt verricht, is de afslijting
zo groot, dat er hoefbeslag moet worden anagebracht. Momenteel zijn de omstandig-
heden in de landbouw zodanig, dat het percentage paarden, dat zonder hoefbeslag
kan worden gebruikt, is toegenomen. Dit is een gelukkig verschijnsel, omdat het in

sommige plattelandsgemeenten moeilijkheden oplevert de paarden deskundig te laten
beslaan. Het gevolg is ook, dat de paardengebruikers het oog dienen te richten op
paarden met goede hoeven.

Evenals de beslagen hoef, vraagt de onbeslagen hoef een deskundige verzorging. Een
vakman moet regelmatig de vi\'and besnijden, omdat de afslijting veelal onregelmatig
plaats vindt. Als men het besnijden achterwege laat, komt het veel voor, dat delen
van de hoornwand afbrokkelen en de wand inscheurt, waardoor kreupelheid kan
ontstaan. Ter voorkoming van het inscheuren zal de wand dus tijdig moeten worden
bijgerond. Stalrust heeft een ongunstige invloed op de hoorngroei en een regelmatige
afslijting.

Soms mag men ook van abnormale hoornvorming spreken en dit is meestal het gevolg
van een onevenwichtige voeding bijv. door gebrek aan eiwit, fosfor, sporenelementen,
vitamine A (caroteen) e.d. Na een lange stalperiode verkeren de hoeven vaak in een
zeer slechte conditie. Ter voorkoming van hoefkreupelheden is het dan ook gewenst
de voeding te verbeteren en de paarden te laten bekappen alvorens de voorjaars-
werkzaamheden beginnen.

Ter verkrijging van goede beenstanden en voeten moet de aandacht in de eerste plaats
op een doelmatige voeding worden gericht, waarbij de fokkers ook veel aandacht aan
erfelijke factoren t.a.v. de kwaliteit van de hoeven van hun fokprodukten moeten
schenken. Hengsten, waarvan de hoeven van veel nakomelingen niet aan redelijke
eisen voldoen, dienen uitgesloten te worden van de fokkerij. Indien de selectie ter
verbetering van de kwaliteit der hoeven doelbewust wordt doorgevoerd, zal hieraan
een grote waarde moeten worden toegekend. De stamboeken zien hun selectieve
arbeid beloond door een verbetering van de hoeven van hun paardenstapel.

Het landbouwproefstation in Changehun (China) zou, naar verluidt, erin geslaagd
zijn een kippenras te fokken dat 4 eieren per dag kan leggen. Door zeer goede voeding
en sterke belichting zou het merendeel der kippen reeds 2-3 eieren per dag leggen.

Regelmatige verstrekking van pyrimethamine al of niet in combinatie met sulfa-
guanidine ter bestrijding van blindedarmcoccidiosis remde de groei, gaf slechte
bevcdcring en veroorzaakte anaemie.

Toevoeging van folinezuur werkte gunstig, maar verlaagde het therapeutisch effect.
Penicilline werkte gunstig en verhoogde de genezende werking.

De gans begint thans in Canada als vleesleverancier zijn plaats in te nemen naast
ander pluimvee. Een nadeel is dat de leg niet groot is, zodat de aanschaffingskosten
van kuikens hoog zijn. Ganzen groeien echter bijzonder snel en zijn weinig vatbaar
voor ziekten. De Pelgrimgans is blijkens de eerste onderzoekingen veelbelovend.

Voor het onderzoek van hennen op Salmonella pullorum is goedgekeurd het trivalent
S. pullorum antigeen partijnummer 51702, vervaardigd door N.V. Philips Roxane
te Olst, tot 1 november 1959, en het trivalent S. pullorum antigeen serie 63, ver-
vaardigd door het Laboratorium „Nobilis" te Boxmeer tot 23 juli 1960.

Wanneer men nagaat, voor hoeveel geld in het afgelopen jaar (1958) is geëxporteerd
aan boter, kaas, volle en magere condens en poeder en verduurzaamde melk en room,
dan komt men tot een totaal bedrag van 736 miljoen gulden, waartegenover dan nog
een invoer staat van 20 miljoen, zodat de netto-uitvoer tenslotte heeft bedragen
716 miljoen gulden. Daar komt dan nog bij eenzelfde rekening voor rund- en kalfsvlees
en voor levend rundvee, nl. 44 miljoen.

De totale netto-exportwaarde van onze rundveestapel heeft dus bedragen 760 miljoen
gulden. Stel daar nu eens tegenover die van de pluimveestapel, nl. 521 miljoen, dan
blijkt, dat dc kippen 68% of twee-derde van de uitvoerwaarde der koeien hebben
gehaald!

Aardig is ook, om de afzonderlijke produkten eens nader te bezien:
uitgevoerde boter 132 miljoen gulden

Boter en kaas tezamen leggen het dus ver af tegen de eieren, iets wat velen in het
land van boter en kaas zich nauwelijks kunnen voorstellen!

Interessant is ook om de eieren eens te zetten tc.genovcr het uitvoeroverschot van
verse groenten, bloemen en bloembollen:

uitgevoerde bloemen en potplanten 48 miljoen gulden
uitgevoerde bloembollen 196 miljoen gulden

Ook hier weer hetzelfde beeld: de eieren winnen het ver en ver van de verse groenten
en ook van bloemen, planten en bollen samen! Sterker nog; de totale aanvoer op de
Nederlandse veilingen van groenten en fruit heeft in 1957 bedragen 530 miljoen
gulden, dat is zo goed als evenveel als aan pluimveeprodukten werd uitgevoerd!
Tenslotte dan nog een vergelijking met de varkens:

De uitvoerwaarde van het pluimvee is dus drie en een half maal zo groot als die van
de varkensstapel. En alleen al de eieren (375 miljoen) leveren vier maal zoveel op
als dc bacon en zes maal zoveel als varkensvlees en spek.

Men moet alleen niet denken, dat dit altijd zo is geweest, want vijf jaar tevoren in
1952, bedroeg de exportwaarde van onze pluimveeprodukten nog slechts de helft, nl.
273 miljoen gulden, maar sedertdien hebben de produkten van kip en kuiken menig
produkt van rundvee en varken ver achter zich gelaten!

Het is goed, om deze cijfers eens onder ogen te krijgen, want men ziet eruit, hoe
belangrijk de kip („die achteruitkrabt", zei men vóór de eerste oorlog) is geworden
voor onze nationale economie. Zij verdient dan ook aller aandacht, óók van de over-
heid.

C.V.I.-actualiteiten, febr. 1959, 3.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 16, 1959 919

Aan de vorige aflevering is het programma voor de Algemene Vergadering, die op
vrijdag 9 en zaterdag 10 oktober a.s. in Utrecht zal worden gehouden, als losse bijlage
toegevoegd.

Deze jaarlijkse massale reünie van de Nederlandse dierenartsen, die de laatste jaren
steeds in omvang is toegenomen, vindt dit jaar plaats op vrijdag 9 en zaterdag 10
oktober a.s. Destijds gingen enkele stemmen op voor een vervroegde bijeenkomst, maar
in verband met het feit, dat na de zomervakantie alle afdelingen moeten vergaderen
voor de behandeling van de beschrijvingsbrief is vervroeging van de data moeilijk
uitvoerbaar; bovendien worden de vastgestelde dagen mede bepaald door de sprekers,
die zich beschikbaar stellen. Dit jaar is het echter gelukt de Algemene Vergadering
op een vroegere datum vast te stellen.

In verband met het vrij uitgebreide programma, dat bovendien verschillende ver-
kiezingen omvat, begint de vergadering ook dit jaar des voormiddags en wordt na dc
lunchpauze voortgezet.

Over de wijze waarop dit jaar de vrijdagavond, die altijd een feestelijk karakter heeft,
zal worden ingekleed, volgen nog nadere mededelingen.

Mocht bij verzending het programma abusievelijk niet zijn ingesloten, dan kan alsnog
een exemplaar worden aangevraagd bij het bureau.

Voor het museum mochten wij de navolgende aanwinsten ontvangen:
\\\'an dierenarts C. J. Hoek, Provinciale weg 6, Kortgene:

4 boeken, t.w.: „Over het rundvee en zijne verschillende soorten, rassen en ver-
edeling" door G. J. Hengeveld, Haarlem, 1858:

„Die Beurteilungslehre des Rindes" door Dr. G. Pusch, Berlin, 1896;
„Gezondheidsleer van Het Vee" door A. van Leeuwen, Leeuwarden, 1907;
„De Varkensziekten in Nederland" door J. Poels, Den Haag, 1905.
\\\'ia dierenarts K. H. Hermans uit Mill van het Krui.s-heren-Klooster te St. Aagatha
(Cuyck): Geschiedenis der Vee-artscnijkundc en beschrijving van \'s Rijks Vee-
artsenijschool te Utrecht.
Van dierenarts J. Spruyt, Parklaan 8 te Meppcl:
•Apparaat voor schedespoeling.
Klauwentang.
Vingermesje.

\\\'an Drs. H. van .-Vken Jr., van Hogendorpstraat 12, Den Haag:
Percussie-hamer en hoornen Plessimeter.
Trocart met huls en dop.
Tweedelig vlijm.
Opvouwbaar lancet.

Vaginaalspiegel voor kleine huisdieren van staaldraad.
Scarificator met nikkelen handvat (merk Hauptner).

Prikkel-instrument met houten heft en dop voor het behandelen van het „Hangen
van het Rooster" bij veulens.

Neus-compressor voor verwondingen en bloedingen in de mondholte bij paarden.
920 Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, ajl. 16, 1959

Gedurende het verslagjaar werd door de Algemene Vergadering in de vacature
M. den Hartog, die de Maatschappij helaas door de dood ontviel, collega B. L, Thien,
practicus in St. Odenrode, gekozen. Herkozen werden de collegae A. W. Groenwoud
en A. J. Hibma, zodat aan het einde van het verslagjaar de Ereraad als volgt was
samengesteld:

Een groot deel van de administratieve werkzaamheden werd door de secretaris van
de Maatschappij verricht. Hij woonde alle vergadering bij.
In het verslagjaar werden zeven zittingen gehouden en wel op:
14 januari met als voornaamste agendapunt:

behandeling van een klacht van cen collega tegen een andere collega, die in de plaats
van vestiging van de klagende collega, in welks omgeving de tweede collega eveneens
een deel van zijn praktijk uitoefende zich eveneens wilde vestigen en daartoe woon-
gelegenheid wilde doen bouwen. Gezien de lokale omstandigheden bepaalde de Ere-
raad zich in zijn uitspraak tot het sterk ontraden van deze vestiging;
24 juni, 1 juli en 8 juli met als voornaamste programmapunt van deze drie zittingen
de behandeling van de ontwerp-code, die door de door de Ereraad ingestelde Code-
commissie was aangeboden. Na enige wijzigingen en correcties, waarmee de Code-
commissie zich akkoord verklaarde, werd de definitieve tekst van de nieuwe Code aan
het Hoofdbestuur aan het einde van het verslagjaar aangeboden.
In de zitting van 24 juni werd het jaarverslag over 1957 samengesteld.
2 september met als voornaamste programmapunten:

1. behandeling van een klacht van een collega tegen een andere collega, betreffende
het overnemen van behandelde patiënten van een buurtcollega.

Daar de aangeklaagde collega zijn fouten inzag en beterschap beloofde, werd
volstaan met een berisping, terwijl dc voorzitter tezamen met cen ter plaatse
bekend collega zal trachten de intercollegiale verhoudingen blijvend te verbeteren.

2. hernieuwde behandeling van de kwestie, die in de zitting van 14 januari werd
behandeld. De bedoelde vestiging was tegen het advies van de Ererraad in, toch
geschied. In zijn uitspraak werden de beide collegae een aantal gedragsregels
opgelegd, daar de lokale omstandigheden in dit geval geen straffere maatregelen
rechtvaardigden;

1. behandeling van een klacht van een collega tegen de collega, waarmede hij is ge-
associeerd, welke collega naar zijn inzicht, zich oncollegiaal zou gedragen. Na een
zeer uitgebreid hoor en wederhoor wordt de verdere behandeling van deze uiter-
mate moeilijke kwestie opgedragen aan een commissie, bestaande uit voorzitter,
secretaris en een lid;

2. hernieuwde behandeling van een reeds eerder behandelde associatiekwestie. On-
danks de bemiddelingspogingen van de Ereraad was de situade wederom een
associatie onwaardig geworden.

De Ereraad maakte van zijn recht gebruik de behandeling van de moeilijkheden
opnieuw ter hand te nemen en schreef in zijn uitspraak de beide geassocieerde
collegae een aantal gedragsregels voor, die zij reeds ter zitting plechtig beloofden
te zullen nakomen.

behandeling van cen klacht van het Hoofdbestuur tegen een collega, die zonder de
betreffende dieren onderzocht te hebben en zonder ze geinjiceerd te hebben t.b.c.- en
mond- en klauwzccrvcrklaringen van enige pinken afgaf.

De Officier van Justitie had het betreffende proces-verbaal ter verdere behandeling
aan het Hoofdbestuur gezonden.

Gezien de zeer ernstige overtredingen, welke het aanzien van de diergeneeskundige

stand in hoge mate schaden en in aanmerking genomen de herhaalde waarschuwingen,

die de dierenartsen o.m. door de Ereraad en het Hoofdbestuur hebben bereikt werd

Naast de klachten, die in de diverse zittingen van de Ereraad werden behandeld,
konden, zoals gebruikelijk is geworden, door kleine commissies, meestal bestaande
uit voorzitter, secretaris en een geëigend lid van de Ereraad, diverse kwesties worden
afgehandeld.

Gelukkig is het nog altijd zo, dat de Ereraad cr veelal in slaagt de partijen tot elkaar
te brengen en ook in het verslagjaar was dit bij diverse kwesties zo.
Echter wederom moest in het verslagjaar cen zeer ernstige straf worden opgelegd
wegens het afgeven van valse verklaringen!

Laten de leden, die zich, onder welke omstandigheden dan ook, schuldig maken aan
het afgeven van onjuiste verklaringen bedenken dat vrijwel niets het aanzien van onze
stand meer schaadt dan deze laakbare handelingen.

Is het teveel gevraagd, als verwacht wordt, dat men zich altijd en overal hiervan
dient te onthouden?

Het ledental bestond bij de aanvang van het jaar uit 120 gewone en 40 buiten-
gewone leden en was aan het einde van het jaar gegroeid tot 136 gewone en 44
buitengewone leden.

Door dc dood ontviel de groep de leden M. den Hartog (\'s-Hertogenbosch) cn J.
Frickers (Zaandam) en het buitengewone lid P. dc Boer (Bergen N.-H.).
De collegae Dr. C. de Graaf (Utrecht), J. Grocncwold (Bolsward), J. Stapel (Oost-
huizen), D. Hendrikse (Gorinchem), P. W. M. v. Maanen (Raalte) en Dr. W. C.
van Rosmalen (Rotterdam) herdachten hun 40-jarig jubileum als dierenarts, terwijl
het buitengewone lid G. B. ten Haken (Woerden) en het bestuurslid W. H. Eenink
(Assen) hun 25-jarig dierenarts-jubileum vierden.

Een koninklijke onderscheiding viel ten deel aan onze leden D. Hendrikse (O.O.N.)

De eerste vergadering, die plaats vond op 25 januari te Utrecht werd bezocht door
82 gewone leden, 13 buitengewone leden en 6 gasten.

In de ochtendbijeenkomst hield inspecteur A. v. Keulen (Wassenaar) cen lezing over
„De invloed van radio-activiteit op de dieren en op de voedingsmiddelen van dier-
lijke oorsprong".

In de middagbijcenkomst werd door dc wnd. hoofd-inspecteur van de Volksgezondheid
Dr. J. M. van Vloten een verhandeling gehouden over de „gewijzigde" vleeskeurings-
wet en de „van kracht wordende" destructiewet.

Voorts werden door coli. Snelting (Eindhoven) enkele metalen messcheden gedemon-
streerd en werd besloten de „nieuwe" stempels gezamelijk met de leden van slacht-
huisdirecteuren aan tc schaffen.

De tweede vergadering, die plaats vond op 12 april werd eveneens tc Utrecht ge-
houden. Er waren 76 leden, 15 buitengewone leden en 3 gasten aanwezig.
Door de voorzitter werd in de ochtendbijeenkomst een uiteenzetting gegeven over het
onderwerp „de opleiding tot keuringsdierenarts".

Naar aanleiding hiervan werd een resolutie aangenomen, dat de groep zich zal wen-
den tot het hoofdbestuur van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde, met het ver-
zoek om in overleg met de daarvoor in aanmerking komende instanties een com-
missie in het leven te roepen, die het onderwerp „de opleiding tot keuringsdierenarts"
in studie zal nemen en die daarna zal komen met voorstellen wat er in deze gedaan
dient te worden.

In de middagbijcenkomst werd de leden gelegenheid gegeven aan Dr. J. M. van
Vloten (\'s-Gravenhage) vragen te stellen over de „nieuwe" wettelijke bepalingen
(Vleeskeuringswet en Destructicwet).

Op deze vergadering werden het jaarverslag en het financieel verslag 1957 uitge-
bracht en werden coli. Ecnink en ondergetekende herbenoemd tot bestuursleden.
De derde vergadering werd op 7 juni tc Meppel gehouden. Zij werd bijgewoond
door 43 leden, 11 buitengewone leden en 1 gast.

De hoofdschotel van deze vergadering was de demonstratie van laboratorium- en
keuringsbenodigdheden door de fa. Boom te Meppel.

Deze bijeenkomst had een feestelijk karakter, gezien dc dames van verschillende
collegae tijdens de vergadering een excursie hielden naar Staphorst.
Na de lunch, aangeboden door de fa. Boom, werd met dc dames een gezamelijk be-
zoek gebracht aan Giethoorn.

De vierde vergadering op 13 september vond weer plaats in Utrccht. Aanwezig waren
59 leden, 7 buitengewone leden en 3 gasten.

\'s Morgens verzorgde Prof. ten Thije een demonstratie van pathologisch-anatomisch
materiaal, terwijl dc middag voornamelijk werd gewijd aan de bespreking van diverse
onderwerpen op het gebied van de vleeskeuring in de ruimste zin des woords.
Op dc vijfde bijeenkomst, die op 25 september, eveneens te Utrecht plaats vond, werd
door een pensioendeskundige een inleiding gehouden over het Eindrapport van de
Staatscommissie voor Pensioenwetgeving (commissie van Poelje).
De wnd. hoofdinspecteur van de Volksgezondheid was aanwezig op alle vergade-
ringen en voorzitter en/of secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde woon-
den 3 vergaderingen bij.
Bestuur.

Op verzoek van de hoofdinspecteur van de Volksgezondheid kwamen het bestuur
van de groep, een afvaardiging van de vereniging van slachthuisdirectcuren, de wnd.
hoofdinspecteur van de Volksgezondheid Dr. J. M. van Vloten en de inspecteur van
de Volksgezondheid K. Hofstra op 28 januari te .\\mersfoort bijeen ter bespreking van
het ontwcrp-keuringsregulatief.

In een bijeenkomst op 6 maart behandelde het bestuur de huishoudelijke zaken.
Voorts besprak het bestuur het door de hoofdinspecteur aan dc groep om advies
toegezonden gewijzigde „ontwerp cisenbesluit" en bracht het hieromtrent advies uit
aan de hoofdinspecteur.

Verder wijdden voorzitter en secretaris van de groep op uitnodiging van de ver-
eniging vna slachthuisdirccteuren tweemaal een bespreking met een deputatie van
de vereniging van slachthuisdirecteuren aan het ontwerp destructicverordening, om
dienaangaande een aantal suggesties aan dc Minister van Sociale Zaken en Volks-
gezondheid te doen.

Bovendien hadden voorzitter en secretaris van de groep een onderhoud met dc voor-
zitter van de vereniging van slachthuisdirecteuren ter bespreking van de onderlinge
verhouding van de beide verenigingen.

Verder kwamen voorzitter en secretaris enkele malen bijeen om de lopende zaken
tc behandelen.

Behoudens dat dc groep blijken van belangstelling en medeleven gaf bij het wel en
wee van haar leden, was zij o.a. vertegenwoordigd bij het afscheid als directeur van
collega Hoogland (Barneveld) en collega Krouwel (Apeldoorn).
Voorts was de groep vertegenwoordigd bij dc viering van het 50-jarig bestaan van
het abattoir te Alkmaar en bij de ingebruikneming van het gedeeltelijk vernieuwde
slachthuis te Bergen op Zoom.

De groep was verder vertegenwoordigd op de bijeenkomsten op 14 juni en 2 oktober,
respectievelijk belegd door de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst en door
dc directie van de Veeartsenijkundige Dienst en het Landbouwschap, waarop de ver-
schijnselen van atrofische rhinitis bij varkens (Dr. Terpstra, Dr. Swahn) en de be-
strijding van deze ziekte in Zweden (Dr. Swahn) werden behandeld.
Nabeschouwing.

Samenvattend meen ik te mogen concluderen, dat het jaar 1958 voor de groep een
goed jaar is geweest, al moet daarnaast geconstateerd worden, dat cr enige gevoelige
bressen in onze gelederen werden geslagen.

Evenals voorgaande jaren was ook dit jaar gekenmerkt door een uitstekende ver-
houding tot de veterinaire hoofdinspectie van dc volksgezondheid en een goede ver-
standhouding met de vereniging van slachthuisdirccteuren.

Rest mij dit verslag te mogen besluiten met de groep toe te wensen, dat haar arbeid
in de toekomst vruchtdragend mag blijven tot heil van de Volksgezondheid en tot
meerdere glorie van de diergeneeskundige stand.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Mej. F. Gelderman, Bosstraat 15, Soest.
P. dc Jong, Koolwijkseweg 33, Stolwijk.
P. C. J. M. V. d. Kar, Poortstraat 79, Utrecht.
H. F. Smit, Abrikozenstraat 208, Den Haag.
U. Sybesma, Fok 13, Heerenveen.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Bussink, J. W., te Winterswijk, tel. en functie gewijzigd in resp. 05430—2385 (privé),
2612 (bur.) en h.k. dir. ab. (149)

Eil, H.; 1959; Rijswijk (Z.H.), Julianastraat 57; tel. 070—181736: wnd. D. (154)
Linden, A. P. van der, van Steggerda (Fr.) naar \'s-Gravenhagc, Oranjelaan 32, tel.
070—988580 (bur.), K.D. - bet. ab. \'s-Hage. (173)

Wester, P., van Schagen naar Anna Paulowna, Raadhuisstraat 18, „Huize Vrccden-
hoff\', R.D. \' (200)

Zuijdam, Dr. D. M., te \'s-Gravenha.ge, tel. aangesloten onder 070—855023 (privé).

lersel, W. H. M. van, te St. Oedenrode, Lindendijk 8, tel. 650, geass. met J. M.

Eenhoorn, C., te Vries (Dr.), te rekenen m.i.v. 1 september 1959, tot Rijkskeurmecster
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Assen. (154)
Thien, B. L., te St. Oedenrode, tot Keuringsdierenarts-hoofd van dienst en Directeur
van het Openbaar Slachthuis en het veernarktbedrijf te \'s-Hertogenbosch. (192)

Mag ik door deze algemene dankzegging mijn grote erkentelijkheid tot
uiting brengen jegens de zeer vele oud-leerlingen en verdere collega\'s, die
mij door hartelijke brieven, bloemen, telegrammen of anderszins van hun
vriendschap of waardering deden blijken?

Helaas is het mij moeilijk hun allen meer persoonlijk te antivoorden wegens
een plotseling opgekomen ziekte van mijn vrouw, dadelijk na mijn jubileum.
Later hoop ik zulks alsnog te doen.

Bij; hartzwakte; kolieken met acute hartzwakte; pneumonieën; lumbago;
infectieziekten; complicaties na calcium-infusies; afmattende transporten;
collaps; uitputting na diarree.

tevens HOOFD van de KEURINGSDIENST van slachtdieren
en vlees in de KRING HEERLEN.

Deze kring omvat de gemeenten Heerlen, Schaesberg,
Nieuwenhagen, Ubach over Worms, Eygeishoven, Voerendaal

Salaris in minimum ƒ1.179,50 en in maximum ƒ1.427,50 per
maand (excl. 5,6% comp. A.O.W, en comp, huurverhoging)
in 8 eenjaarlijkse verhogingen.

Autotoelage, ambtswoning en ziektekostenregeling; Verplaat-
singskostenbesluit van toepassing.

Uitvoerige, aan de Raad gerichte sollicitaties, vergezeld van
een recente pasfoto, binnen 3 weken na het verschijnen van
dit blad in te zenden aan de Burgemeester.

Oriënterend onderzoek naar het voorkomen van
steilheid in de spronggewrichten bij Nederlandse
runderen.

Preliminary investigations about the presence of
„straight hocks" in Dutch cattle

Zoötechnisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht;
Directeur: Prof. Dr. P. Hoekstra.

In de laatste jaren is men niet onverdeeld tevreden over de kwaliteit van
dc benen en de gang van Nederlandse rundeien. Men vindt hierover
opmerkingen in de verslagen van keuringen en andere geschriften. Zo
b,v. in het verslag van de geregistreerde rundveefokkerij in Noord-Holland
over het jaar 1956 waar x\'crmcld wordt:

..Hoewel zulks verder zeker niet alleen \\oor Noord Holland geldt, mag
hier de opmerking niet ontbreken, dat het beenwerk niet zelden wat in
kracht tc kort schoot".

Verder kon berekend worden dat van de in de jaren 1951 t/m 1956
om gezondheidsredenen opgeruimde Nederlandse K.I. stieren van 5 jaar
en jonger 12 % om beengebreken werd afgevoerd fH o e k s t r a, 1958).
Eén van dc onderdelen die nog wel eens oorzaak is van „bemerkingen"
op dc benen is het s])ronggewricht en wel met name de steile stand in het
spronggewricht. Dit hangt o.a. hiermee samen, dat men in binnen- en
buitenland in het algemeen van mening is dat een steile stand in de
sjjrong predisponeert voor ,,spastische ])arese". Geheel zeker is dit echter
nog niet. omdat er naast dieren waarbij de spastische parese zich uit een
steile stand ontwikkelt, ook dieren zijn waarbij de spastische parese
\\oorafgegaan wordt door een normale stand.

Voorzichtigheidshalve zal men er o.i, echter wel vanuit moeten gaan dat
een steile stand en spastische parese op enigerlei wijze verband met elkaar
houden,

F o r ni s t o n en Jon es n956) leggen dit \\erband ook en men is in
I\'.ngeland zelfs van mening dat het voorkomen van .spastische parese in
..Great Rritain" het gex\'olg is van de import in 1950 van fokdieren uit
Nederland, waarbij toen. wat de achterbenen betreft, de voorkeur ge-
geven werd aan dieren met cen betrekkelijk rechte sprong boven dieren
met een typische koeiehak.

Voor stieren verklaart men deze \\oorkeur dikwijls zo, dat bij dieren met
een te scherpe hoek in het spronggewricht de ballen van de klauwen,
vooral bij het opspringen, een te grote last te dragen zouden hebben.
Hierdoor zouden de klauwen pijnlijk worden en zou de lust tot dekken
\\ertninderen. Ten aanzien van dit vraagstuk lopen de meningen van
\\ crschillendc exterieuristen echter uiteen. Zo krijgt men uit de afbeel-
dingen gegeven door J. Schmidt en anderen ("1953), dc indruk,
dat de Duitse exterieuristen gauwer geneigd zijn een sprong „steil" te

noemen dan in Nederland gebruikelijk is. Zij noemen daar nl. „normaal",
wat wij reeds „sabelbenig" zouden noemen.

Hoe dit ook zij, tegen uitgesproken steilheid in de sprong zal in verband
met een mogelijke predispositie voor spastische parcse en een minder
soepele gang moeten worden gewaakt. En dit wel in het bijzonder, omdat
bekend is dat de stand in het spronggewiicht mede door erfelijke factoren
wordt bepaald. Verschillende ,,steil staande" stieren zijn bekend waar\\an
dc nakomelingen ook een steile stand of een stokkerige gang vertonen.
Jaffe f1957) beschouwt de steile stand in dc sprong als een erfelijk
gebrek dat door één factor bepaald wordt. De iets steile stand zou dan
de intermediaire vorm voorstellen tussen de zeer steile stand, es\'entueel
spastische parest; en dc normale stand.

De vraag is nu: wat is een steile stand in de sprong, ook wel Elso-hak
genoemd, naar een in 1903 in Oost-Friesland geboren premiestier die een
zeer steile stand sterk heeft verbreid.

Volgens Duerst (1931) is Pusch van jnening dat bij een normale
stand in de sprong een hoek tussen 135° en 150° behoort. Dit betreft
dus de bij het levende dier niet direct zichtbare hoek die gexoiind wordt
door de Tibia en de Metatarsus. Men meet deze hoek door met een
instrument de loop der assen van Tibia en Metatarsus te schatten.
Aangezien het meten van deze hoek moeilijkheden oplevert, werd door
ons een andere norm gebruikt en wel de „hoek" die ge\\ormd wordt door
de achterkant \\an achillespees en de op het pijpheen gelegen pezen.
Deze ..hoek" is altijd iets groter dan de echte hoek in de sprong, zodat
onze cijfers en die door D u e r s t genoemd niet onderling verge-
lijkbaar zijn. De bepaling \\an onze „hoek" is \\oor de praktijk echter
wel bruikbaar, omdat het oordeel bij de exterieurkevning over de hoek-
grootte in het spronggewricht in belangrijke mate door de dooi\' ons
gemeten ,,hoek" wordt bepaald en ook verder bleek, dat een op het oog
vastgesteld oordeel omtrent de hoekgrootte goed overeenkwam met de
door ons gemeten waarden.

De verkregen cijfers hebben echter slechts relatieve waarde, omdat bij
een onderzoek met 3 personen bleek, dat bij meting van een he]jaalde
hoek tussen de verschillende personen verschillen tot ± 5° voorkomen.
Bij meting door eenzelfde persoon kan van een bepaald dier de hoek
echter met een nauwkeurigheid van dz 3° genieten worden.
Het doel \\\'an dit oriënterend onderzoek is dan ook alleen oni enig
inzicht te verkrijgen in de variatie van de grootte der spronggewrichts-
lioeken bij Nederlandse nnideren. Hiertoe werd de meting door één
onzer (Schalk) verricht. Dieren met spastische ])arese werden niet
bij dit onderzoek betrokken.

In totaal werden 86 zwartbonte en 50 roodbonte stieren gemeten en wel
\\an de K.I. stations te Beers, Bunnik, Meppel, Oerle en het C\'entrum
voor K.I. onderzoek tc Utrecht. Behalve de stieren van laatstgenoemde
instelling hebben al deze dieren de zeef der stamboekkeuring moeten
passeren, zodat extreme kleine en grote hoeken bij dit materiaal niet
verwacht kunnen worden.

Wat de vrouwelijke dieren betreft werden 256 dieren gemeten nl. 162
zwartbonten en 94 roodbonten. De zwartbonte runderen waren afkomstig

van proefboerdcrijen te De Bilt, Zeist, Hoogland, Hoorn, Utrecht en
Wageningen en de roodbonte van proefboerderijen te Wageningen en
Utrecht en boerderijen in Brabant.

15ij het vrouwelijk materiaal zijn ook niet-stamboek-dieren ingeschakeld.
Hierbij kunnen dus ook extreme waarden verwacht worden, hoewel niet
\\crgeten moet worden, dat de stamboekkeuring zulk een stempel op de
.Nederlandse veehouderij heeft gezet, dat ook niet-stamboekleden zich
door stamboeknormen laten leiden.

Het instrument ( foto 1) bestaat uit 2 houten benen, scharnierend met
elkaar verbonden, \\ oorzien van een uitsparing \\ oor de calcaneus. Het
lange been wordt aan de achterzijde van de metatarsus gelegd, het korte
been langs de Achillespees (foto 2). Het geheel moet zoveel mogelijk op
het midden van pijp en pees geplaatst worden en men dient er zorg
\\oor tc dragen dat het instrument goed achter om de hak gefixeerd
wordt. De aldus gevormde hoek leest men af met een gradenboog. Om
een juiste indruk van de stand te krijgen, moet het dier „vierkant"
staan. Dan is het evenwel nóg mogelijk, dat het lichaam van het dier
l)oven de 4 vaste punten van plaats verandert, nl. door meer naar voren
of naar achteren te hellen. Door deze lichaamsverplaatsing verandert
uiteraard ook de hoek in de gewrichten.

Om de fout zo klein mogelijk te doen zijn, moet hetzelfde dier dus meer-
dere keren gemeten worden.

3 maal gemeten, waardoor een gemiddelde van 6 metingen per dier ver-
kregen werd.

Ook werden nog proefmctingen verricht om na te gaan of het nog verschil
uitmaakt of de persoon die meet links of rechts van het dier gaat staan.
Hierover werden 48 metingen gedaan, d.w.z. 24 maal werden linker- cn
rechterachterbeen gemeten terwijl dc persoon links van het dier stond en
ook 24 maal terwijl de persoon rechts van het dier stond.
Uit de analyse van de verkregen gegevens bleek dat er een klein verschil
bestond tussen de nietingen „van rechts" en „van links". Dit verschil
w^as echter niet significant (P > 0,05). Daarna is dus niet meer genoteerd
of van links of van rechts gemeten werd.

De verzamelde gegevens werden samengebracht in de volgende tabellen:
A. de „hoek" grootte van 162 zwartbonte koeien.

a. dat het verschil tussen dc gemiddelde hoekgrootten van mannelijke
en vrouwelijke dieren significant was (P < 0.0.5); in dit materiaal
staan stieren dus steiler dan koeien.

b. dat het verschil tussen de gemiddelde hoekgrootten van roodbonten en
zwartbonten significant was (P < 0.05); volgens dit materiaal staan
M.R.IJ. dieren dus steiler dan zwartbonten.

Er bestaan dus systematische verschillen tussen de leeftijdsgroepen die bij
onderlinge vergelijking ook aangetoond konden worden voor de verschil-
len tussen de groepen 0-1 j. en 1-2 j. en die tussen 1-2 j. en 2-3 j.
fP < 0.05). Volgens dit materiaal neemt in de jeugdperiode met het
ouder worden de steilheid in de sprong toe.

Dit is in overeenstemming met bevindingen van En gel er (1935) die
ook vond dat gedurende de jeugdperiode met het ouder worden de hoeken
in het spronggewricht groter worden.

Hij vermeldt de volgende gegevens zonder opgave echter welke methode
gebruikt werd en hoeveel dieren werden onderzocht:

Hoe de ontwikkeling van de hoekgrootte is op oudere leeftijd werd door
hem niet onderzocht. Uit ons materiaal krijgt men de indruk dat de toe-
name in hoekgrootte na de 3-5 jarige leeftijd in elk geval per jaar niet
groot zal zijn. Op deze leeftijd is echter reeds sterk geselecteerd (zie
grafiek). In dit materiaal schommelde de „hoek"grootte, gemeten aan
de achterzijde van de sprong, tussen 135° bij een zwartbont kalf en 165°
bij een zwartbonte koe. In \'t algemeen kregen wij de indruk dat men,
d.w.z. boeren en veebeoordelaars, „hoeken" boven de 157° steil en boven
de 160° te steil noemt.

Verder werd de indruk gewekt dat een aan de achterzijde van het sprong-
gewricht gemeten „hoek" van 140° en minder door insiders sabelbenig
genoemd wordt. „Hoeken" van minder dan 140° werden echter slechts bij
2 dieren aangetroffen, nl. bij een zwartbont kalf en bij een zwartbonte;
schot. Het normale traject in Nederland is dus van 140°—157°.
Wanneer men de aan de achterzijde van het spronggewricht gemeten
„hoekgrootten" van 140°—157° normaal noemt werd in ons materiaal het
volgende gevonden.

Een „normale hoek" (140°—157°) kwam voor:
bij zwartbonte koeien in 82 % der gevallen
bij roodbonte koeien in 73 % der gevallen
bij zwartbonte stieren in 76 % der gevallen
bij roodbonte stieren in 60 % der gevallen.

In alle groepen vertoonden verder 6—8 % der dieren een „hoek" groter
dan 160°.

Tenslotte worden bij deze de verschillende instanties, bedrijfsleiders en
veeverzorgers bedankt voor de verleende hulp en de Heer Schoenmakeis
van het Zoötechnisch Instituut voor de verwerking der gegevens.

In verband met een mogelijke samenhang tussen „steile stand" in het spronggewricht
en spastische parese en het in het algemeen ongewenst zijn van een steile stand werd
in een oriënterend onderzoek bij 374 runderen de hoek aan de achterzijde van het
spronggewricht gemeten. Hierbij waren 162 zwartbonte koeien, 68 zwartbonte stieren,
94 M.R.IJ. koeien en 50 M.R.IJ. stieren betrokken.
De gemiddelde „hoek"groottc bij deze groepen was als volgt:
van 162 zwartbonte koeien 152.8°

Bij verwerking der gegevens bleken de M.R.IJ. runderen significant steiler te staan
dan de F.H. dieren en stieren steiler dan koeien. Ook bleek voor de jeugdperiode
de hoekgrootte met het ouder worden toe te nemen.

In connection with a possible relation between „strai.ght hocks" and spasuc paresis
and because straight hocks are in general undesirable, in a provisional investigadon
the angle at the backside of the hocks of 374 heads of catde was measured. These
374 animals consisted of 162 Fricsian-Dutch cows, 68 Friesian-Dutch bulls, 94 Meuse-
Rhine-IJssel (red and white) cows and .50 M.R.IJ. bulls.
The average angle was:

Furtheron it was shown that the Red and White M.R.IJ. animals had significantly
straighter hocks than black and white animals and also that bulls had straighter hocks
thans cows. It became evident also that in the period of youth the hocks become
straighter with age.

En rapport avec une relation possible entre des jarrets droits et la parese spastique
et parce que des jarrets droits en général ne sont pas désirables, dans une investiga-
tion provisoire l\'angle au côté derrière des jarrets de 374 bovins était mesuré. Ces

374 animaux étaient: 162 vaches pie-noires, 68 taureaux pie-noires, 94 vaches pie-
rouges (M.R.IJ.) et 50 taureaux pie-rouges (M.R.IJ.).
L\'angle moyen était:

En outre il fût montré que les animaux pie-rouges avaient des jarrets significative-
ment plus droits que les animaux pie-noires et aussi que les taureaux avaient des
jarrets plus droits que les vaches. Du reste il se trouvait que dans la jeunesse l\'angle
du jarret devient plus grand avec l\'âge.

Infolge eine mögliche Zusammenhang zv^ischen einen steilen Sprunggelenk und die
spastische Parese und weil einen steilen Sprunggelenk im allgemeinen nicht gewünscht
ist, wurde in eine vorläufige Untersuchung bei 374 Rinder die Winkelung an die
Hintenseite des Sprunggelenkes gemessen.

Diese 374 Rinder waren: 162 schwarzbunte Kühe, 68 schwarzbunte Bullen. 94 rot-
bunte Kühe und 50 rotbunte Bullen.
Die Grösze der Winkelung war im Durchschnitt:

Es zeigte sich aus dass die rotbunten Tiere steilere Sprunggelenke als die schwarz-
bunten hatten und auch dass die Bullen mehr gerade Sprunggelenke hatten als die
Kühe. Ausserdem zeigte sich dass in der Jugend die Winkelung wächst mit dem
Alter.

Duerst, J. U.: Grundlagen der Rinderzucht; Berlin, 702, (1931).
Engeler, W.: Untersuchungen über die Entwiekelung des Schweizerischen Braun-
vieh von der Geburt bis zum Abschluss des Wachtstums. Landwirtschaftliches Jahr-
buch der Schweiz, 954, (1935).
F o r m s t o n, G. and J o n e s, E. W.: A spastic form of lameness in Friesian Cattle.

The Vet. Record, 68, 624, (1956).
Hoekstra, Prof. Dr. P.: De levensduur van het Nederlandse rund. De Keurstam-
boeker, 27-2-1958.

Jaarverslag 1956 van de geregistreerde rundveefokkeriji n Noord-Holland.
J af f e. P.: The control of harmful genes in farm animals. The Agricult. Review (vol.
Ill), 23, (1957).

S c h m i d t, J., P a t o v, C. v. und K 1 i e s c h, J.: Züchtung, Ernährung und Hal-
tung der landwirtschaftlichen Flaustiere. Besonderer Teil; Paul Parey, 62, (1953).

Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijksuniversiteit te
Utrecht. Directeur: Prof. Dr. Jac. Jansen.

Kliniek van de Gezondheidsdienst voor Postduiven, Hoofd:
Dr. J. C. C. van Vloten.

.Alvorens het een en ander mede te delen omtrent de behandeling van
duiven, welke lijdende zijn aan ornithosis, is het gewenst enkele bijzonder-
heden te vermelden aangaande de aard van het oorzakelijke virus en de
\\erspreiding van deze smetstof in ons land. Voor een beschrijving van het
ziektebeeld wil ik U gaarne \\erwijzen naar mijn publikatie over ornithosis
hij duiven in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1954. In dit artikel
wordt deze ziekte uitxoerig besproken, (van Vloten, 1954)
Ornithosis bij duiven is een besmettelijke aandoening, welke gemeenlijk de
gehele koppel aantast en zich lang niet altijd op duidelijk zichtbare wijze
openbaart.

Het ooizakelijke virus kan worden aangetroffen in de longen, milt, nieren,
eierstok en lever en wordt via de urinewegen en het neusslijmvlies uitge-
scheiden. Ook een uitscheiding via de ogen wordt zeer wel mogelijk geacht.
Faeces, neusslijm en oog\\ocht kunnen dus de smetstof bevatten. Het virus
is bestand tegen indrogen en kan in gedroogde toestand maandenlang in-
fectieus blijven. De infectie wordt in den regel veroorzaakt door het in-
ademen of door opname met het voedsel van x irushoudend stof. Daarnaast
speelt de infectie door direct contact een grote rol. Het spreekt vanzelf dat
de ziekte op deze wijze een zeer besmettelijk karakter krijgt.
Onder de postduiven wordt de infectie verbreid door de gezamenlijke, soms
enige dagen lange reizen, die zij vele malen \'s jaars maken naar België,
Frankiijk en Engeland, Zij worden hiertoe verzonden in zeer wijdmazige
manden, waarbij ruimschoots gelegenheid bestaat voor algemene versprei-
ding der opgedroogde besmettelijke faeces. De besmettingskans wordt nog
vergroot, doordat een belangrijk percentage gevormd wordt door eerste-
jaars vogels, meegezonden uit een oogpimt van selectie, die enerzijds het
vatbaarst zijn voor infectie, anderzijds, indien zij besmet zijn, het meeste
virus uit.scheiden, Ondei- dc sierduiven, die waarschijnlijk in mindere mate
geïnfecteerd zijn, wordt de besmetting verbreid door de gewoonte der lief-
hebbers om op grote schaal vogels onderling te ruilen of te verkopen. Ook
de herhaalde tentoonstellingen bieden gelegenheid voor besmettelijk con-
tact, Ornithosis onder duiven komt dan ook algemeen voor. De smetstof
is in ons land zeer verbreid.

Door de Gezondheidsdienst voor Postduiven werden in 1950 316 gevallen
van ornithosis door bloedonderzoek (complementbindingsreactie) vastge-
steld. Dat is 6.9% van het totaal aantal ter behandeling aangeboden
duiven. In 1951 bedroeg dit aantal 375 (6.3%), in 1952 509 (11,9%), in
1953 306 (11,2%), in 1954 432 (16.4%), in de periode van 1 januari tot

en met 31 oktober 1955 255 (10.7%), in de periode van 1 november 1955
tot en met 31 oktober 1956 570 i 19%), in de periode van 1 november 1956
tot en met 31 oktober 1957 690 (18.9%) en in de periode van 1 november
1957 tot en met 31 oktober 1958 616 (17.8%).

Het bijzondere karakter der verbreiding onder de vogels wordt grotendeels
bepaald door de iteiging van het virus zich aan het gasthecrlichaam aan
te passen en daarin met of zonder \\oorafgaande klinische symptomen een
latente infectie te veroorzaken. Zulke \\ogels kunnen jarenlang virus-
dragers blijven en gedurende die tijd het virus intermitterend uitscheiden.
Regel schijnt echter te zijn dat na een infectie dc weerstand der vogels zo
toeneemt, dat na drie tot zes maanden geen viius meer uitgescheiden
wordt. Zolang het virus latent aanwezig is verliest het niets van zijn viru-
lentie voor andeie vogels of voor laboratoriumdieren.
M c y e r ondenscheidt in cen groep geïnfecteerde vogels:

Wanneer men het bovenstaande grondig overdenkt, dan komt men tot dc
conclusie, dat een criterium \\ oor besmettelijkheid ontbreekt. Nooit mag men
de diagno.sc ornitho.sis bij de mens onwaarschijnlijk achten, omdat de vogels
waarmee de patiënt in — zelfs verwijderd — contact is geweest klinisch ge-
zond zijn. Van geen enkele levende postduif is met zekerheid uit tc maken
of hij niet be.smettelijk is. Uit prachtige gezonde vogels is bij sectie zonder
moeite het virus geïsoleerd. De smetstof is in ons land zeer verbreid en het
wedstrijdvliegen werkt de verbreiding in de hand.

Ornithosis bij duiven is een vrij goedaardige ziekte, waarvan reutelen en
natte ogen de meest typische verschijnselen zijn. Vaak zijn de symptomen
echter uiterst vaag. De infectie kan na enkele maanden vanzelf overwonnen
worden. Sterfgevallen komen praktisch niet voor. Men zou dus de dieren
kuimen laten uitzieken, doch gezien het vorenstaande is zulks niet gewenst.
Virusdragers kunnen jarenlang het virus intermitterend uitscheiden en
daar jonge eerstejaars vogels zeer vatbaar zijn voor infectie, blijft de be-
smetting op het hok. Door het geregeld kweken van jonge duiven, wat al
in het zeer vroege voorjaar begint en soms tot in de nazomer voortduurt
(late jongen), wordt dus de infectie onderhouden. En zo kan het gebcnuen
dat een duivenhouder. zonder behandeling van zijn vogels, ornithosis
jarenlang o]j zijn hok houdt.

In 1954 kwam de strcptomycinctherapie en werd als eerste preparaat
dihydrostreptomycinesulfaat gebruikt. Ingespoten werd 50 mgr. subcutaan.
De verkregen residtaten waren in het algemeen gunstig, cle vogels her-
stelden vlot en vooral dc oogaandoeningen waren vaak opvallend snel ge-
nezen. Doch wc zagen nu en dan ook shockverschijnselen en het is zelfs
enkele malen voorgekomen, dat een duif direct na de inspuiting dood in dc
hand bleef. Er werd dan ook geen duif meer door ons ingespoten zonder
de rigenaar van te voren te hebben ingelicht over het gevaar van shock.
Vrijwel steeds raadden we de liefhebbers hun vogels in geval van ornithosis
met dihydrostreptomycinesulfaat door een dierenarts te laten inspuiten.
De toe te passen dosering werd dan tcvens vermeld, doch tegelijkertijd
werd aangegeven, dat duiven zeer gevoelig zijn voor dit preparaat, ge-

makkelijk een shock krijgen en het niet is uitgesloten, dat een enkele vogel
na dc injectie dood blijft. Meermalen werd ons daarna medegedeeld dat de
dieren snel genezen waren. Doch ook enkele malen werd bericht ont-
vangen, dat de vogels na de behandeling als dood uit de mand werden ge-
haald, urenlang buiten bewustzijn waren geweest, doch daarna toch snel
herstelden en de zo bekende ornithosis-verschijnselen niet meer werden ge-
zien. Nu en dan werd ook gemeld dat enkele dieren na de injectie waren
gestorven.

Samenvattend kunnen we dus zeggen, dat dihydrostreptomycinesulfaat wel
goede resultaten geeft, doch door de zeer onaangename nevenverschijnselen,
welke kunnen optreden, verre van ideaal is. We vermelden dit alles met
opzet, omdat we weten dat door dierenartsen nu en dan nog wel eens
dihvdrostreptomycinesulfaat wordt gebruikt. Telefoontjes worden dan ont-
vangen dat de behandelde duiven als dood op de grond lagen.
In i9.\')5 werd op advies van de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek te
Delft overgegaan tot de behandeling met metastrept. Dit preparaat, dat
door hen wordt bereid, is een combinatie van 50% streptomycinesulfaat en
50% dihydrostreptomycinesulfaat. Het heeft dezelfde gunstige werking
als dihydrostreptomycinesulfaat, doch werkt veel minder toxisch. Shock-
verschijnselen zijn praktisch uitgesloten, hoewel rnet de mogelijkheid daar-
van altijd rekening moet worden gehouden. Met de oplossing van 1 gram
in 10 cc fysiologische keukenzoutoplossing wordt 0.5 cc is 50 mgr sub-
cutaan ingespoten. De injectie kan zo nodig na drie dagen worden her-
haald. De inspuiting mag nimmer intramuskulair geschieden. Intramusku-
laire toediening geeft shockverschijnselen.

We hebben in de loop der jaren \\\'ele duiven rnet metastrept behandeld.
Vaak waren de resultaten opvallend goed, nu en dan werden ook minder
gunstige uitkomsten verkregen. Toch moet de toediening van metastrept
met warmte worden aanbevolen!

Aangeraden wordt duiven, welke lijdende zijn aan ornithosis, te behandelen met
metastrept. Dit preparaat, dat door de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek te Delft
wordt bereid, is een combinatie van 50% streptomycinesulfaat en 50% dihydro-
streptomycinesulfaat. Met de oplossing van 1 gram in 10 cc fysiologische keukenzout-
oplossing wordt 0.5 cc is 50 mgr subcutaan ingespoten. De injectie kan zo nodig na
drie dagen worden herhaald.

De infectie kan na enkele maanden ook vanzelf overwonnen worden. Men zou dus
de dieren kunnen laten uitzieken. In verband met dc aard van het oorzakelijke virus
en de sterke verspreiding van deze smetstof in ons land is dit niet gewenst.

Pigeons affected with ornithosis should be treated with metastrept. This drug, which
is manufactured by the „Nederlandsche Gist- cn Sipritiisfabriek" in Delft, consists of
50 per rent of strrptomycinsulphate and 50 per cent of dihydrostreptomycinsulphate.
When 1 gram is dissolved in 10 ml of physiological saline solution, 0.5 ml (= 50 mgr)
is injected subcutaneously. If necessary, another injection may be made three days
later.

The infection may also disappear spontaneously within a few months. Accordingly,
the disease might be allowed to run its course. This is not advisable, however, in view
of the nature of the causative organism and the fact that this virus is widely distri-
buted in the Netherlands.

On est recommandé de traiter des pigeons qui souffrent d\'ornithosis avec de „meta-
strept". Ce produit, fabriqué par „Koninklijke Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek"
à Delft (Hollande) est une combinaison dc 50% de sulfate de streptomycine et 50%
de sulfate de dihydrostreptomycinc. On injecte souscutanément 0.5 ml d\'une solution
d\'un gramme de „metastrept" dans 10 ml d\'une solution physilogique de sel. Si né-
cessaire on peut administrer encore une dose après trois jours.

L\'infection peut être vaincue aussi sans avoir fait usage d\'un remède. Alors on laisse
la maladie suivre son cours. En rapport avec la nature du virus causal ainsi que sa
grande dissémination dans la Hollande cela n\'est pas à désirer.

Es wird angreaten Tauben, die an Ornithosis leiden mit Metastrept zu behandelen.
Dieses Präparat, das von der holländischen Gist- und Spiritusfabrik zu Delft in den
Handel gebracht wird, besteht aus einer Kombination von 50% Streptomyzinsulfat
und 50% Diyhodrostreptomyzinsulfat. Ein Gramm in 10 cc physiologischer Koch-
salzlösung aufgelöst, ergibt 0.5 cc = 50 mgr. der subkutan eingespritzt wird. Die
Injektion kann nötigenfalls nach drie Tagen wiederholt werden.

Die Infektion kann auch nach einigen Monaten ohne besondere Behandlung genesen.
Man könnte also den natürlichen Genesungsprozesz bei den Tieren abwarten. Dies ist
jedoch, mit Hinsicht auf die Art des ursächlichen Virus und die weite Verbreitung
dieses Ansteckungsstoffes in den Niederlanden nicht erwünscht.

V loten, Dr. J. G. C. van: Ornithosis bij duiven. Tijdschr. Diergeneesk., 79 695,
(1954).

In het overzicht van de werkzaamheden van het Deense forsigslaboratorium over
1957-\'58, dat onlangs werd gepubliceerd, wordt er de aandacht op gevesUgd, dat in
de laatste jaren door de afnemers van bacon steeds veelvuldiger klachten worden geuit
over een onvoldoende vlezigheid van dit produkt. Dit geldt in het bijzonder voor het
slachtprodukt van varkens met dun rugspek, die op grond van de gangbare methode
van klassificeren als volvlezig worden gewaardeerd, doch waarvan bij het doorsnijden
van de zijden blijkt, dat zich hierin te grote hoeveelheden vet bevinden.
Het tekortkomen in volvlezigheid uit zich overigens in een onvoldoende ontwikkeling
van de rugspieren en/of een misvorming er van, die zich kenbaar maakt door cen meer
of minder sterke insnoering, tengevolge waarvan zij op de doorsnede niervormig
worden.

Op grond hiervan werd vanaf november 1957 door dc Deense slachterijen de zg.
„Slight of lean" maat ingevoerd, die met behulp van cen .itilet genomen wordt op
8 cm onder de bovenkant van de zijden, bij de aanhechting van de achterste rib.
Deze maat, die derhalve de spekdikte op de genoemde plaats aangeeft, mag bij var-
kens, die in klasse I en II zijn ondergebracht, hoogstens resp. 3,4 en 4 cm bedragen.
\\\'an de varkens, die niet aan deze eis kunnen voldoen, komt het bacon niet voor
export in aanmerking.

Deze tekortkoming is reeds lange tijd bekend cn dat er thans bijzondere aandacht
aan wordt geschonken, kan worden toegeschreven aan de steeds lioger wordende
eisen, welke aan de vlezigheid van het slachtprodukt worden gesteld en aan de om-
■standighcid, dat zij bij varkens met dun rugspek sterker opvalt dan bij vettere dieren.
\\\'erder wordt nog nagegaan of men hier te maken heeft met een afwijking die op
een erfelijke grondslag berust dan wel veroorzaakt wordt door een onjuiste voeding.

De Tetralogie van Fallot, met atresie van de
arteria pulmonalis, bij het hart van een Shetland
pony

l\'he tetralogy of Fallot, with atresia oj the pulmonary
trunk in the heart oj a Shetland Pony

Veterinair Pathologisch Instituut der Rijksuniversiteit te
Utrecht. Directeur: Prof. J. H. ten Thije.

De Tetralogie van Fallot is een aangeboren misvorming van het hart, die
in de medische pathologie veelvuldig is beschreven en reeds lang bekend
is. Bij de mens veroorzaakt deze misvorming ziekteverschijnselen, die met
cyanose gepaard gaan. Door langs operatieve weg verandering te brengen
in het verloop van enkele vaten van de grote circulatie, zijn deze ver-
schijnselen te corrigeren en is het mogelijk de patient volledig te genezen.
De Tetralogie van Fallot is de naam van een aantal afwijkingen, die
steeds gelijktijdig en in dezelfde combinatie voorkomen. Men vindt hierbij
dan een hypertrofie van de rechter ventrikel (1), een verplaatsing van
de aorta naar rechts (2), een ventriculair septum defect (3) en een
stenose of atresie van een gedeelte van de art. pulmonalis (4).

Het vóórkomen van deze combinatie van afwijkingen bij dieren is na-
genoeg niet bekend. Een reden om een beschrijving te geven van deze
misvorming, zoals die werd aangetroffen bij een Shetland Pony.
Uit de ananmese bleek, dat het dier op 1-jarige leeftijd lijdende is geweest
aan een pneumonie en sindsdien steeds kortademig was. Het dier had
weinig weerstand, vertoonde een slappe gang. Hierdoor raakte de pony
\\erwond.

Het dier werd in slechte toestand aangeboden aan de Kliniek voor Heel-
kunde der grote Huisdieren (dir. P r o f. D r. S. R. N u m a n s) en stierf
tijdens het onderzoek. De doodsoorzaak was een acute hemorrhagische
enteritis van de dikke darm.

Bij de sectie van dit cachectische dier, werden, behalve dit congenitaal
hartgebrek, ook uitgebreide, verkregen, fistelkanalen gevonden in de
lenden- en dijspieren aan de rechterzijde van het lichaam en werden zeer
veel trichonema\'s aangetroffen in het coecum en het colon.
Na het openen van de borstholte van dit vermagerde cadaver, vielen
direct sterk ontwikkelde bloedvaten op, die zich bevonden onder de pleura
visceralis, de pleuro costalis en in het mediastinum. De longen waren
zeer goed samengevallen en het pericard was sterk uitgezet. Hierin bevond
zich een groot hart.

Dit hart was, vergeleken bij de goed samengevallen longen, te groot. Hierbij
was vooral de rechterkamer veranderd. De wand van deze kamer was
sterk in dikte toegenomen en deze dikte kwam overeen met de dikte van
de linker kamer. Het lumen was veel groter dan normaal. Er bestond een
dilatatie van het lumen en een hypertrofie van de rechter kamerwand (1).

De aorta, die drie semi-lunaire kleppen bezat, ontsprong niet alleen uit de
linker kamer, maar de aorta stond voor het grootste gedeelte boven de
rechter kamer. Vanuit linker- en rechter kamer kon het bloed gemakkelijk
de aorta binnen stromen. Door deze dextropositie was er dus een zgn.
„rijdende aorta" aanwezig (2).

In het bovenste deel van het ventriculaire septum, bevond zich een ronde
opening van ongeveer 1 cm doorsnede.

Hierdoor stond het lumen van de linker kamer in verbinding met dat van
de rechter kamer. Er was dus een voorst-septum defect aanwezig. (3).
Een deel der arteria pulmonalis was afwezig. Er bestond geen verbinding
tussen de rechter kamer en de plaats waar de arteria pulmonalis zich
splitst en verdwijnt in de longkwabben. Macroscopisch waren geen resten
te vinden van dit deel van de arteria pulmonalis en van de daarbij be-
horende semi-lunair kleppen. Er bestond een atresie (agenesie?) van de
arteria pulmonalis (4).

Op grond van deze veranderingen, n.1. de hypertrofie van de rechter kamer-
wand, de verplaatsing van de aorta naar rechts, het defect in het septum
tussen de beide ventrikels en de atresie van de arteria pulmonalis, werd dc
diagnose ,.Tetralogie van Fallot" gesteld.

Het samengaan van deze vier afwijkingen, die een éénheid vormen ondei-
eigen naamgeving (naar Fallot 1850-1911) heeft tot gevolg, de vorming
van cen andere circulatie en soms van een collaterale circulatie.
Hierdoor is het toch mogelijk op voldoende wijze het bloed van de grote
circulatie in de kleine te brengen, waardoor de levensvatbaarheid van hel
dier blijft bestaan.

Doordat een deel der arteria pulmonalis niet beschikbaar is voor het ver-
voer van bloed, kan dit niet langs normale weg de longcirculatie bereiken,
maar dit gaat nu via de aorta en de open gebleven ductus arteriosus
Botalli. Het bloed is dus gemengd van karakter.

In deze ductus arteriosus bevond zich een stenose over een afstand van
enkele millimeters en ongeveer vijf millimeter voor de plaats waar de
ductus uitmondde in het aanwezige deel van de arteria pulmonalis. De
stenose bestond uit een verharde ring, waarvan de diameter in het gefixeer-
de preparaat 3-4 mm bedroeg. Via deze ductus arteriosus kwam nu een
deel van het bloed van het hart in de kleine circulatie.

BESCHRIJVING VAN DE COLLATERALE CIRCULATIE.
In dit hart-long preparaat bevonden zich onder de pleura visceralis, in
het bovenste gedeelte van het pericard, in het bovenste- en onderste
mediast, langs de trachea en de oesophagus, onder het dorsale en ventralc
gedeelte van de pleura costalis, kronkelend verlopende, sterk verdikte
arteriën, die mede een verbinding vormden tussen de grote en kleine
circulatie.

Door middel van opspuiten en prepareren van deze collateralen werd
nagegaan welke arteriën bijdroegen tot de betere verbinding van de grote-
en kleine circulatie.

Voor het opspuiten van deze collateralen werd de hulp ingeroepen van
de Heer G. H. F r e d e r i k, hoofd van dc afdeling Röntgenologie van
de Kliniek voor Fleelkunde der grote huisdieren. Hiervoor is veel dank
verschuldigd.

Bij dit opspuiten werd onder druk, barium-pap in de aorta gebracht en
iiierniede werd doorgegaan tot het gehele arteriëlc gebied van de borst-
holte was gevuld. Op deze wijze was het gemakkelijker dc sterk ontwikkelde
collateralen te prepareren en na te gaan, langs welke wegen nog ge-
mengd bloed in de longen werd gebracht.

Het bleek, dat de volgende arteriën hieraan meewerkten; ae. coronaria,
takjes van de arteriën, die het bovenste deel van het pericard voorzien,
ae. mammaria interna, ae. intercostales, art. bronchialis, ac. phrenicae en
de art. oesophagea.

De aanwezigheid van deze collaterale circulatie is voor de levensvatbaar-
heid niet altijd nodig. Indien via de ductus arteriosus en de arteria
pulmonalis voldoende bloed kan passeren om de kleine circulatie te voor-
zien, is er geen reden voor het ontstaan van deze circulatie.
In dit preparaat werd niet nagegaan, hoe deze collateralen verder ver-
liepen in het longweefsel. Een microscopische bestudering van dit verloop
had niet plaats.

Bij de Tetralogie van Fallot treft men in de meeste gevallen een stenose
aan van de arteria pulmonalis, terwijl men in een minder aantal een atresie
vindt. In dit preparaat werden macroscopisch geen resten aangetroffen
van het eerste deel van de arteria pulmonalis, terwijl ook de semilunair
kleppen afwezig waren. Of we hier dus, in plaats van atresie, mogen
spreken van agenesie van de arteria pulmonalis, is niet uit te maken,
omdat het betreffende gebied niet microscopisch is onderzocht. Hierdoor
zou het mogelijk zijn geweest nog resten van de arterie of kleppen aan
te treffen.

Omdat in de aorta drie .semilunair kleppen werden aangetroffen, mag
aangenomen worden, dat de oorspronkelijke truncus communis is gedeeld
en dat de verdere ontwikkeling van dc arteria pulmonalis niet heeft plaats
gehad. In dit geval zouden we van een agenesie mogen spreken.

Eeiv beschrijving werd gegeven van een congenitaal hartgebrek van een Shetland Pony.
De aangetroffen afwijkingen vorniden een typische combinatie, die overeen kwam
met de Tetralogie van Fallot.

Een deel van de arteria pulmonalis was niet zichtbaar cn de bijbehorende semilunair
kleppen waren afwezig.

A description is given of a congenital heartdefect in a Shetland Pony. The deviations
formed a typical combination, which resembled the Tetralogy of Fallot.
A part of the pulmonary trunk was invisible and the semilunar valves, belonging to it,
were absent.

L\'auteur donne une description d\'un défaut du coeur chez un Shetland pony. Les
déviations visibles formaient un combinaison caractéristique, qui ressemble à la tetra-
logie de Fallot.

Une partie de l\'artère pulmonaire était invisible et les valvules sigmoïdcs annexes
étaient absentes.

Der Verfasser gibt eine Beschreibung von einem Herzfehler bei einem Shetland Pony.
Die gefundenen Abweichunge formten eine typische Kombination, welche der Tetra-
logie (Fallot) ähnlich war.

Ein Teil der Art pulmonalis war unsichtbar und die hierher gehörenden Semilunär-
klappen waren abwesend.

Proefschrift, Leiden (1952).
Deelman, H. T.: Leerboek der Pathologische Anatomie, deel 1 (1956).
H a m i 1 t O n, W. J., B O y d, J. D., M O s s m a n, H. W.: Human Embryology (1947).
Taussig, Helen, B.: Congenital malformations of the heart (1947).

In Württemberg-Baden is in 1957 een onderzoek ingesteld naar de redenen waarom
op de op produktie gecontroleerde bedrijven de verschillende dieren werden opge-
ruimd; het betrof hier 31.547 koeien of 20,85 %van het totaal op deze bedrijven aan-
wezige aantal melkkoeien. Het resultaat was:

Op verzoek van de betrokken Rijksveeteeltconsulent, werd door een leraar aan een
Middelbare Landbouwschool in Noord-Brabant een onderzoek ingesteld naar cle be-
vruchtingsrcsultaten met natuurlijke dekking bij varkens. Daarbij werd door navraag
op dc bedrijven vastgesteld, dat in de varkensfokvereniging na dc eerste dekking van
910 zeugen, 81,2% gebigd hadden. Ten aanzien van dc toomgrootte kunnen de vol-
gende cijfers worden gegeven:

In het verslag over 1955 van de Veterinair Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid, belast met het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringswet,
wordt gewezen op de toenemende mate waarin de Cysticercus inermis, het
larvestadium van de bij de mens voorkomende Taenia saginata, niet alleen
in Nederland, maar in geheel West-Europa, bij runderen wordt waarge-
nomen.

In verband hiermede werd de mening uitgesproken, dat het onderbreken
\\ an de ontwikkelingscyclus van de parasiet alleen door de vleuskeuring niet
wordt bereikt, aangezien te veel blaaswormen bij het routineonderzoek niet
kunnen worden opgespoord. Bij dit onderzoek, dat zich om economische
redenen moet beperken tot de z.g. predilectieplaatsen wordt geen inzicht
verkregen in de verbreiding van de blaaswormen in de skeletspieren, zodat
hieromtrent weinig exacte gegevens bekend zijn.

Door de omstandigheid, dat na het verrichten van sectie op de in het Rijks
Instituut \\oor de Volksgezondheid \\oor de bereiding van koepokstof ge-
bruikte kalveren, deze dieren worden ontbeend en het vlees van alle vet-
delen en fascies wordt ontdaan, waren wij in de gelegenheid een onderzoek
in te stellen naar de aanwezigheid van blaaswormen, zowel in de „pre-
dilectieplaatsen", als in de skeletspieren.

In de periode van 1 oktober 1957 tot 15 februari 1959 werden op deze wijze
1 15 van 7—18 maanden oude, uit verschillende delen van ons land af-
komstige, kalveren onderzocht.

Bi j 64 van deze kalveren (= 55,6%) werden één of meer blaaswormen aan-
getroffen; bij 7 dieren (= 6,0%) moesten één of enkele van de gevonden
cysticerci als levend worden beschouwd. Een gedetailleerd overzicht van
het aantal parasieten en de vindplaats wordt in onderstaande tabel gegeven.

De in deze tabel vermelde levende blaasvvormen werden in 2 gevallen alleen
in de kauwspieren, in 2 gevallen in kauwspieren (of hartspier) en skelet-
spieren en in 3 gevallen uitsluitend in de skeletspieren aangetroffen. Bij
een als bij de vleeskeuring gebruikelijk onderzoek zouden laatstgenoemde
3 gevallen aan de aandacht zijn ontsnapt en de bewuste kalveren onvoor-
waardelijk voor consumptie zijn goedgekeurd.

Volgens de verslagen over de jaren 1946 tot en met 1956 van genoemde
Hoofdins]3ecteur werden bij 0,31—0,56% van de geslachte kalveren levende
- en bij 0,50—1,20% dode blaaswormen aangetroffen, welke cijfers uiter-
aard alleen betrekking hebben op het vinden van blaaswormen in dc
predilectieplaatsen.

Als ook wij alleen de predilectieplaatsen zouden hebben onderzocht, zouden
wij bij 4 kalveren (— 3,4%) levende, en bij 19 kalveren (= 16,5%) dode
blaaswormen hebben gevonden. Hoewel onze aantallen te klein zijn voor
een vergelijking, is het niet duidelijk, waaraan het grote verschil tussen
de officiële cijfers en de onze moet worden toegeschreven.
De aanwezigheid bij 41 kalveren (= 35,6%) van blaaswormen alleen in de
skeletspieren wijst op de betrekkelijk geringe waarde, die bij de vlees-
keuring aan de predilectieplaatsen moet worden toegekend.
Daar de herkomst van alle onderzochte kalveren bekend was, kon worden
vastgesteld, dat alle 64 positieve gevallen afkomstig waren van hetzelfde
aantal, in vrijwel alle provincies van ons land gelegen, bedrijven, en, dat de
frequentie in de verschillende provincies vrijwel even hoog was.
Als de gevonden blaaswormen inderdaad uitsluitend het larvestadium van
Taenia saginata zijn, moet worden aangenomen, dat de lintwormziekte bij
de mens in ons land zeer verspreid voorkomt.

Bij 64 van 115 onderzochte kalveren werden blaaswormen gevonden (bij 7 kalveren
levende exemplaren: bij 41 kalveren werden de cysticerci uitsluitend in de skelet-
spieren aangetroffen.

In 64 of 115 calves, which have been examined, cysticercae have been found (in 7
c:ilves living, viable ones) ; in 4 1 calves they have been found exclusively in the ske-
letal muscles.

Chez 64 de 115 veaux, qui étaient examinés, des Cysticercus ont été trouvés (chez 7
veaux ils étaient viables); chez 41 veaux ilt ont été trouvé exclusivement dans les
muscles de squelette.

Bei 64 von 115 Kälbern, die untersucht worden sind, wurden Cysticercen angetroffen
(bei 7 Kälbern lebensfähige Exemplare) ; bei 41 Kälbern wurden die Cysticercen
ausschliesziich in den Skelctmuskeln gefunden.

LITERATUUR
Verslagen en Mededelingen Volksgezonheid 1957; jan./febr. 44.
Verslagen en Mededelingen Volksgezondheid 1948—1958.

der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht. Wnd. Direc-
teur: Prof. A. van der .Schaaf.

Pseudotuberculose is een zeer verspreid voorkomende infectieziekte, ver-
oorzaakt door het microörganisme Pa.Ueurella pseudotuberculosis. Vooral
knaagdieren, maar ook andere zoogdieren, evenals verschillende vogelsoor-
ten, kunnen het slachtoffer worden van deze infectieziekte. Pseudotubercu-
lose is reeds eerder bij hertachtigen beschreven en wel bij reeën.
In 1933 vermeldde Lerche twee gevallen van pseudotuberculose bij
wilde reeën. Weinrauch (1933) beschreef eveneens een geval bij een
dood gevonden ree, terwijl ook Hulphers en Lilleengen (1945)
deze ziekte constateerden. Uit een overzicht van Dobberstein (1936)
over doodsoorzaken bij dieren in dierentuinen blijkt, dat infecties met
P. pseudotuberculosis ook bij herten in gevangenschap een belangrijke rol
kunnen spelen.

Hier beschrijven wij i)seuclotuberculose bij een damhert (Dama dama L.),
afkomstig uit een dierentuin. Het betreft een gestorven vrouwelijk damhert
van een half jaar oud, dat volgens de anamne.se behandeld was met
phenothiazine en sulfamezathine tegen diarree.

Bij sectie werden geen afwijkingen aan milt, hart, longen en nieren waar-
genomen. In de lever werden daarentegen tientallen speldeknopgrote witte
haardjes aangetroffen. De darm bleek op enkele plaatsen over korte afstand
haemorrhagisch ontstoken te zijn, terwijl de mesenteriale lymfklieren ge-
zwollen waren. Faecesonderzock op parasieten, en Salmonellae verliep
negatief. Bij histologisch onderzoek van de lever werden miliaire en sub-
miïiaire acute ontstekingshaardjes gevonden, waarin meer of minder duide-
lijk verval van de levercellen, ophoping van kerndetritus, polymorfkernige
leucocyten en bacteriën. Lerche (1933) beschreef een hiermee overeen-
stemmend histologisch beeld van leverafwijkingen bij een ree.
Uit lever, hartebloed, milt en nier werd geënt op de gebruikelijke vaste en
\\ loeibare voedingsbodems. Na 48 uur bebroeden bij 37°C. waren uit lever,
milt en nier fijne, heldere kolonies gegroeid op serumagar en bloedagar-
|)laten. Deze kolonies bleken een reincultuur van Gramnegatieve vrij korte
staafjes te zijn.

Dit microörganisme, dat vlokkig groeide in alle vloeibare voedingsbodems,
gaf binnen 24 uur geen hemolyse op de bloedagarplaat. Uit glucose werd
zimr maar geen gas gevormd. Sucrose noch lactose werden aangetast.
Ureum werd wel omgezet. Indolvorming trad niet op en de reactie van
lakmoesmelk bleef onveranderd. Gelatine werd niet vervloeid.
Een cavia werd met /a cc. van een 48 uur oude bouilloncultuur intra-
peritoneaal ingespoten en een tweede subcutaan. De intraperitoneaal be-
smette cavia stierf na 5 dagen en vertoonde bij sectie zwelling en degene-
ratie van de parenchymateuze organen, peritonitis en haardjes in de milt.
De subcutaan besmette cavia stierf 11 dagen na de infectie en vertoonde
bij sectie een reactie op de entplaats, haardjes in de lever en in de gezwollen
rnilt.

Uit de haardjes in de organen van de beide cavia\'s werd hetzelfde micro-
organisme weer gekweekt. De culturele eigenschappen, de pathogeniteit
\\oor de cavia en de daarbij ontstane afwijkingen zijn karakteristiek voor
Pasteurella pseudotuberculosis.

Bij een verrichte gevoeligheidsbepaling bleek deze P. pseudotuberculo.ns-
stam in vitro het meest gevoelig voor chlooramphenicol en Oxytetracycline,
minder gevoelig voor streptomycine en ongevoelig voor penicilline en sulfa-
preparaten.

Voor een eventueel in te stellen therapie zou het dus aangewezen zijn
de dieren met een van de 2 eerstgenoemde antibiotica te behandelen.

Voor het verrichten van het histologisch onderzoek van de lever zijn wij
collega S. V a n d e n A k k e r \\ an het Pathologisch Instituut zeer erkentelijk.

Beschreven wordt een gegeneraliseerde infectie met Pasteurella pseudotuberculosis bij
een damhert uit een dierentuin.

A case of a generalised infection with Pasteurella pseudotuberculosis in a fallow deer
that died in a zoo, is described.

Un cas d\'une infection généralisée de Pasteurella pseudotuberculosis chez un daim,
mort dans un jardin zoologique, est décrit.

Beschrieben wird ein Fall einer generalisierten Infektion mit Pasteurella pseudotuber-
culosis bei einem in einem Zoologischen Garten gestorbenen Damhirsch.

Lerche: Ueber einige Wildkrankheiten und ihre nahrungsmittcl-polizeiliche Be-
urteilung. Tierärztl. Rundschau, ,39, 127, (1933).
We in rauch, : Pseudotuberkulose beim Reh. Dtsch. tierärztl. Wschr., 41, 470,
(1933).

Ilulphers, G., L i 1 1 e e n g c n, K.: Pseudotuberkulos hos radjur. Meddelanden

fran Kunzl. Veterinärhögkolan Stockholm, 19, 38, (1945).
Dobberstein, J.: Ueber die häufigsten Todesursachen der in zoologischen Gär-
ten gehaltenen Tiere. Mediz. Klinik, 32, 311, (1936).

42.4% der stieien van dc melk- en vleesmelkrassen jonger dan 4 jaar
29 % der stieren van dc melk- en vleesmelkrassen 4—7 jaar
16.2% der stieren van de melk- en vleesmelkrassen 8—10 jaar
12.4% ouder dan 10 jaar

30% van alle inseminaties werd verricht met zaad van stieren die bewezen hadden
produktieverhogend te werken. Door gebruik van diepvrieszaad hoopt men dit aantal
op te voeren tot 60%.

Bij het nakomelingenonderzoek wordt thans ook aandacht besteed aan de vlees-
produktie.

Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijksuniversiteit te
Utrecht, Directeur: Prof. Dr. Jac. Jansen.

In 1955 werd een geval van stomatitis medegedeeld, voorkomende bij jonge
runderen, gepaard gaande met algemeen ziek zijn. (zie Tijdschr. Dier-
geneesk., 80, 853, (1955)). Op het einde van de medeling werd gezegd:
„Met mondepitheel van de spontane gevallen konden twee proefkalveren
geïnfecteerd worden. Van deze twee proefkalveren werden opnieuw twee
proefkalveren besmet; beiden reageerden typisch positief. Een 3de kalver-
passage werd verkregen met het gefiltreerde materiaal van de 2de passage.
Het laat zich dus aanzien, dat wij te maken hebben met een contagieus
agens, wellicht van virusachtige natuur".

Hierna werd door ons het onderzoek voortgezet, waarvan we thans een
overzicht laten volgen.

Van dc spontaan ziek geworden jonge rimderen, afkomstig uit Heino, twee
kalveren en een pink, werd het afwijkende mondepitheel verzameld en fijn
gewreven in 50% gebufferde glycerine.

werden hiermede op 4 juli 1955 besmet, door piqûres en kleine scarificaties
aan te brengen in het slijmvlies van de onderzijcle van de tong en van het
tandvlees onder de snijtanden.

De pink werd op 5 juli gedood, de lever was afwijkend, vooral wat betreft
het galgangenstelsel; de kalveren 805 en 806 kregen twee maal fijngemaakt
levermateriaal van de pink per os toegediend. Na enige dagen ontstond
een stomatitis, gekenmerkt door duidelijk aangetast worden van de mu-
cosa, zonder dat de algemene gezondheidstoestand duidelijk waarneembaar
gestoord werd (kalf 806 dronk enige dagen te weinig). Op 18 juli 1955
werd het afwijkende epitheel van deze twee kalveren met een scherpe lepel
afgenomen en gebruikt om de kalveren 808 en 809 te infecteren.

deze op 18 juli 1955 op overeenkomstige manier geïnfecteerde proefdieren
reageerden op dezelfde wijze als de kalveren van de le passage; er ontstond
geen duidelijk algemeen ziek zijn. (kalf 809 had op de zesde dag na de
infectie een middagtemperatuur van 40° C.)

de kalveren 812 en 816 werden op 29 juli 1955 in dc mucosa van de onder-
zijde van de tong besmet met materiaal van de 2e passage, nadat dit was
fijngewreven en tenslotte gefiltreerd door een bacteriefilter. Gebruikt werd
een membraanfilter „Göttingen", doorlaatbaarheidsmaat: „mittel".
Het fikraat werd bacteriologisch onderzocht, het bleek bacterie\\Tij te zijn.

Met hetzelfde materiaal van de 2e passage, doch ongefiltreerd, was, even-
eens op 29 juli, kalf 815 besmet in de tongmucosa en in de rughuid. Het
dier reageerde typisch positief aan de tong, maar de entplaats van de huid
bleef geheel negatief. De gezondheidstoestand van dit dier bleef normaal
(wel waren op 5 augustus 1955 de faeces iets te bleek).

deze dieren, welke op 9 augustus 1955 besmet werden met materiaal van
de 3e passage, reageerden in de mond op geheel overeenkomstige wijze.

werd 20 augustus 1955 in de tongmucosa besmet, het reageerde positief;
evenals het enige dagen later besmette kalf 820.

Op 20 augustus 1955 werd een volwassen rund besmet door intrave-
neus materiaal van de 4e passage toe te dienen; dit dier heeft geen ziekte-
verschijnselen te zien gegeven.

werd op 19 september 1955 besmet met materiaal van no. 820.
Kalf 822 (7e passage)

Ook alle daarna nog gebruikte proefkalveren gaven een duidelijke entre-
acde te zien.

Samenvattend kan hierover gezegd worden, dat de volgende verschijnselen
waar te nemen kunnen zijn. Gedurende de eerste drie à vier dagen be-
merkt men vrijwel nog niets, daarna ontwikkelt zich een reactie op de ent-
plaats; er ontstaan vrijwel ronde entreacties om elke piqûre, die aanvan-
kelijk rood van kleur zijn, doch vrij spoedig bleker van kleur worden; deze
aangetaste mucosagedeelten hebben aanvankelijk een asj)ect, dat enigszins
aan j)roliferatie van het epitheel doet denken; de plekken worden ongeveer
gulden-groot, zijn iets veiheven en krijgen een grijzige, fletsgelige klem,
waarna epitheelverval optreedt; er wordt dan een oppervlakkige, iets on-
elfen, ulcus zichtbaar; een dergelijke plek is aanvankelijk onuingd door
een zoompje iets gezwollen, te hyperemi.sche mucosa; de ondergrond van
het geheel heeft een enigszins blauwrode tint; nadat het epitheel ter plaatse
verloren is gegaan, ontstaat vrij snel nieuw epitheel. Tijdens dit proces kan
de gehele mondmucosa een enigszins onrustig aspect hebben nl. enigermate
roodgevlekt (o.a. ook wat betreft de muco.sa van het gehemelte en de mond-
hoeken ) ; behalve op de ent]jlaats zelf, doen zich ook enigermate e[)itheel-
veranderingen voor aan de tongpunt, aan dc tandeloze rand en aan de
mucosa van het tandvlees; de randen rondom de tandhalzen zijn veelal te
rood. Soms is de mondopening (lippen) bedekt met schuimig speeksel.
Het zich ontwikkelen en weer genezen der entreacties duurt ongeveer 14
à 20 dagen. Materiaal voor overenting werd meestal genomen tussen de
7de en 14de dag.

Uit het bovenstaande blijkt, dat het virus zich gemakkelijk op kalveren
laat overbrengen als men in de mucosa van de tong infecteert. Gedurende
de verrichte passages werd geen virulentie-verandering waargenomen.

Op 3 juU 1957 werd een kalf van 6 maanden oud in de mueosa van dc tong
besmet met gevriesdroogd materiaal \\an 11 september 1955. Dit materiaal
was gedurende ongeveer 21 maanden bewaard bij —20° C. Het kalf had
na 5 dagen een beginnend positieve reactie. Op 12 juni 1957 was de reactie
uitgesproken typisch van asjject; cen op deze dag verrichte overenting op
kalf 858 sloeg aan.

Tijdens een belangrijk deel der infectieproeven werd het mucosa-materiaal
van positief reagerende kalveren behandeld met penicilline en strepto-
ury< ine. Het bleek, dat de inwerking en aanwezigheid van deze antibiotica
het aanslaan en het verloop der infectie totaal niet beïnvloedden.
Het kunnen bewaren gedurende lange tijd bij —20° C. en het niet be-
ïnvloed worden door antibiotica, zijn een nadere bevestiging van de virus-
natuur der smetstof, welke reeds bleek uit het feit, dat de smetsof filtreer-
baar is; immers met bactcrievrij filtraat werd de ziekte opgewekt.

De proefkalveren 805 en 806, die op 4 juli 1955 met het oorspronkelijke
materiaal waren besmet en beide typisch positief hadden gereageerd,
werden op 27 juni 1957 dus 23 maanden later, opnieuw geïnfecteerd met
positief materiaal, genomen van proefkalf 858; deze tweede besmetting
sloeg niet aan, daarentegen reageerde het met hetzelfde materiaal geïnfec-
teerde controlekalf overtuigend positief.

Toch gelukte het ons niet imrnuunstoffen in het bloedserum van dieren, die
een positieve reactie hadden doorgemaakt, aan te tonen. Kalf 860 (één
week oud) kreeg op 18 juli 1957 intraveneus toegediend 200 cc serum
afkomstig van de kalveren 805 en 806 en bovendien nog 100 cc serum
subcutaan. Drie en een half uur later werd bij kalf 860 de tongmucosa-
hesnietting verricht. Dit kalf reageeide even snel en even typisch jiositief
als het controlekalf (wel besmet, geen serum vooraf).

Ook gelukte het niet een neutralisatie in vitro te verkrijgen door het serum
(van kalf 805 en 806) en het virus te mengen; met dit mengsel, dat 1 uur
bij kamertemperatuur had gestaan, werd kalf 861 besmet in de tong-
nmcosa, controlekalf 862 werd besmet met alleen virus. Zowel kalf 861
als 862 reageerden even snel en even typisch positief.

\'Twee schapen werden in de tonginucosa besmet; zij hebben niet gereageerd.
Geit:

Zes biggen van 14 dagen oud werden in de tongmucosa besmet; reacties
werden niet waargenomen.

Twee schrammen werden in de tongmucosa besmet en bovendien nog in
het rostellum, de rughuid en de tussenklauwspleten; er ontstond echter
geen enkele reactie.
Cavia:

de twee in de voetzooltjes geënte caviae reageerden in het geheel niet.
Twee caviae, welke in de voetzoolhuid werden ingespoten met materiaal
van de tweede kalverpassage en ook besmet werden in de bovenlip, rea-
geerden evenmin.
Muis:

Enige malen werden muizen cutaan en subcutaan besmet, nimmer werd
een positieve reactie waargenomen.

De proeven verricht bij muizen, waarbij intracerebrale infectie werd toe-
gepast, verliepen onduidelijk; zij zullen herhaald dienen te worden.
Kip:

Een kip werd op de schenkel ontvederd, waarna de veerfollikels besmet
werden met materiaal van de le kalverpassage; er ontstond geen reactie.
Kippenembryonen:

Er werden eieren gebruikt, welke vooraf 9 dagen bebroed waren; in totaal
werden 20 eieren besmet op de chorio-allantois-vliezen; nogmaals 20 eieren
werden besmet in de allantoisholte. Alle eieren bleven normaal in leven.
Bij al deze proeven werden steeds controle-kalveren met hetzelfde mate-
riaal besmet. Deze kalveren reageerden zonder uitzondering positief.

Merkwaardig was, dat wel reacties opgewekt konden worden bij konijnen.
De proefkonijnen werden op de rug onthaard en daarna door middel van
intracutane besmetting met ziektcmateriaal van een kalf geïnfecteerd. Na
2 dagen begon zich ter plaatse een zwelling te ontwikkelen, die 4 dagen
na de besmetting zijn hoogtepunt bereikte; daarna verdween de zwelling
langzaam. De zwellingen waren ongeveer zo groot als een kwartje of een
gulden, duidelijk verheven, rood of rood-blauw en daarna gelig van kleur.
Twee konijnen werden besmet met materiaal van de 4e kalveipassage;
drie met materiaal van de 6e kalverpassage, drie rnet materiaal van de 5e
kalverpassage en daarna nog vijf (o.a. met bewaard materiaal van de derde
kalverpassage). Deze dertien konijnen gaven de hierboven vermelde reactie
te zien.

Twee konijnen waren tevens op de cornea besmet, doch aan de ogen wer-
den geen veranderingen waargenomen.

Twee konijnen werden intracerebraal besmet en eveneens twee intrave-
neus; deze vier konijnen bleven normaal.

Het bleek dus dat van de toegepaste be.smettingsmethoden alleen de intra-
cutane resultaten opleverde. Getracht werd op konijnen huidpassages te
verkrijgen.

Van een konijn, dat op 20 augustus 1955 besmet was met kalvermucosa,
werd op 1 september 1955 het positief reagerende huid- en subcutis-
gedeelte geëxtirpeerd en tot een suspensie verwerkt; hieiTnede werden
in de rughuid twee konijnen besmet.

Van een konijn, dat op 6 september 1955 geënt geworden was met mate-
riaal afkomstig van een kalf, werd op 10 september 1955 het reagerende
huid- en subcutisgedeelte geëxtirpeerd. Met een suspensie van dit mate-
riaal werden drie konijnen in de huid besmet.

Van een konijn dat 12 september 1955 besmet was geworden met virus-
houdend materiaal van de 5e kalverpassage en op 14 september 1955 een
duidelijk beginnende reactie te zien gaf, werd de reagerende huid en

a. alle konijnen positief reageerden op een cutane besmetting met kalver-
mucosamateriaal.

leek het ons nuttig na te gaan of de reactie misschien toch nog geweten
zou moeten worden aan het inbrengen van vreemdsoortig celmateriaal, nl.
kalvermucosa. in plaats van aan het inbrengen van een virus.

Om dit na te gaan werden de volgende proeven genomen:
Vier konijnen werden een dag te voren kaalgeschoren (rug en romp-
wanden); er werden twee suspensies gemaakt, nl. één van vers ziektemate-
riaal genomen \\an een kalf, dat op 23 februari 1959 besmet was met
gevriesdroogd materiaal van 3 juli 1957 (dus bijna 20 maanden oud); dit
kalf had op 28 februari 1959 een duidelijke reactie, het materiaal werd
daarom op die dag genomen. De andere suspensie werd gemaakt van tong-
mucosa van normale kalveren.

De 4 proefkonijnen kregen op 28 februari 1959 in de rechter-rughuid het
ziektemateriaal toegediend en in de linker-rughuid cle suspen.sie van nor-
maal tongslijmvlies. Het resultaat was, dat op de linker lichaamshelften van
geen der vier konijnen enige reactie ontstond. Op de rechter lichaams-
helften van alle vier konijnen ontstond de typische reactie zoals die in
N\'orige proeven steeds was waargenomen.

Hiermede stond voor ons dus vast, dat de reacties van de konijnen door
het virus waren veroorzaakt.

Nogmaals werd een poging ondernomen een tweede konijnenpassage te
verkrijgen; om deze kansen zo groot mogelijk te doen zijn, werd een
reactieknobbel van 2 dagen, een van 3 dagen en een van 4 dagen oud
geëxtirpcerd. Met een hiervan bereide suspensie werden twee konijnen
intracutaan besmet; op één klein, niet overtuigend typisch bultje na, rea-
geerden deze konijnen negatief. Het gelukte niet van dit bultje een
konijnenpassage te verkrijgen.

Ook overbrenging van positief reagerende konijnen op de cavia (alhoewel
toch beide een knaagdier) gelukte niet. Reeds eerder hadden wij twee
caviae in het voetzooltje besmet met een susj)ensie bereid van een positieve
entplek van een konijn; dc caviae reageerden niet. Deze proef werd nu
nog eens herhaald nl. met de suspensie bereid van entrcacties bij het
konijn van 2, 3 en 4 dagen oud; geen der twee in het voetzooltje geënte
caviae kreeg een positieve reactie.

Het positieve reactieverloop der 4 konijnen was als volgt.
Op de tweede dag (reeds binnen 48 uur) werden ruim cent-grote ronde
zwellingen gezien, de kleur was tengevolge van de hyperemie roze-roofl,
\\an enkele reacticzwellingen was het centrum tevens iets gelig, de con-
touren der zwellingen waren niet scherp. Op de derde dag waren de zwel-
lingen van dezelfde grootte en vorm, doch scherper begrensd, vrijwel alle

zwellingen waren nu duidelijk gelig in het centrum. Op de vijfde dag waren
de zwellingen afgenomen; daarna werd de huid weer normaal.
Uit het bovenstaande is gebleken, dat een besmetting van kalf op konijn
altijd aanslaat, doch dat het niet gelukte konijnenpassages te verkrijgen.

Natuurlijk was het thans interessant na te gaan of een kalf te besmetten
zou zijn door materiaal te nemen van een positief reagerend konijn. De
volgende proeven werden verricht:

Op 21 november 1955 werd een kalf op de tong besmet met gevriesdroogd
virusmateriaal afkomstig van kalveren. De reactie van het tongslijmvlies
was op 28 november typisch en duidelijk; de met materiaal van dit kalf
besmette twee konijnen gaven op .30 november 1955 beide een duidelijke
huidreactie te zien; op 1 december 1955 werd een der konijnen gedood;
met het huidmateriaal werden twee konijnen besmet en een kalf. In de
dagen daarna werd geen reactie gezien bij deze konijnen en ook niet bij
het kalf (twee kleine laesies, wellicht alleen maar enttrauma, genazen en
verdwenen snel).

Op 5 maart 1959 werd een kalf in de tongmucosa geënt met het mengsel
van konijnenhuidmateriaal genomen op de 2e, 3e en 4e reactiedag; het
kalf heeft op deze be.smetting totaal niet gereageerd.

Het is dus, althans tot nu toe, niet gelukt een kalf te besmetten met reactic-
matei iaal van het konijn. Misschien is het zo, dat het virus in de lichaams-
cellen van het konijn wel tot vermeerdering komt, doch op zodanige wijze,
dat er onvolwaardige, althans anders geaarde virusdeeltjes ontstaan zijn,
die noch bij het konijn, noch bij het kalf kunnen aanslaan.

Op volkomen gelijke wijze ais de kalveren geïnfecteerd werden, werd ook
een paard in de mucosa aan de onderkant van de tong geïnfecteerd met
materiaal afkomstig van kalveren. De veranderingen, die enige dagen later
werden waargenomen, waren niet uitgesproken typisch van aspect; de
zwelling tei\' plaatse zou ook veroorzaakt geweest kunnen zijn tloor een
baeteriële verontreiniging. Dit e.xperiment zal dus te zijner tijd herhaald
dienen te worden.

Dat ook bij het paard een besmettelijke stomatitis kan voorkomen, bleek
ons na onderzoek van mucosa-materiaal afkomstig van twee veulens, welk
materiaal wij mochten ontvangen van de Kliniek voor Inwendige Ziekten
der (jrote Huisdieren (Prof. Dr. G. Wage naar). Deze twee veulens
waren lijdende aan stomatitis. Na behandeling van het mucosa-materiaal
mrt penicilline en streptomycine bleek dat een proefveulen in de tong te
infecteren was. Met bewaard, gevriesdroogd materiaal van dit proefveulen
gelukte het runn twee maanden later direct een tweede proefvelden in de
tong te besmetten. De smetstof is zeer vermoedelijk niet identiek aan het
virus der kalverstomatitis; het gelukte namelijk niet om kalveren en ko-
nijnen te infecteren, voorts waren de veranderingen op de entplaats anders,
namelijk blaarachtig van aspect.

Wij menen op grond van de verrichte proeven tot de conclusie te mogen
komen, dat de in 1955 uit runderen geïsoleerde smetstof een virus is, dat kli-
niscli gezien thuis hoort in de groej) van verwekkers der ,,nmcosal diseases".
Het was niet onze bedoeling een uitvoerig overzicht te geven van de reeds
zeer omvangrijke literatuur over deze ziekten, teneinde een vermoeden uit te

spreken, waarmede het door ons geïsoleerde virus eventueel identiek zou
kunnen zijn. Dit laatste is pas met zekerheid uit te maken door kruis-
iuimuniteitsproeven te verrichten. Wij zijn van mening dat het gewenst
zou zijn als op één centraal punt dc onderlinge verwantschap, dan wel ver-
schillen der „mucosal"-virussen bestudeerd zouden worden.
Wij merken nog op, dat geen der ]3roefdieren duidelijk klinisch ziek ge-
worden is, alhoewel dit bij de kalveren en ])inken, waarbij de ziekte spon-
taan was voorgekomen, wel het geval was. Een oorzaak hiervoor — wij
hebben o.a. gezocht naar een of ander houtconscrveringsmiddel en schade-
lijke stoffen welke in smeerolie kunnen \\oorkomen — werd niet gevonden.

Overeenkomst en verschil tussen hel spontane ziektebeeld en de experi-
menteel opgewekte gevallen.

Uit de reeds vroeger in onze eerste publikatie vermelde klinische symp-
tomen, o.a. te rode conjunctivae, speekselen door aantasting van mond-
slijmvlies vooral van de tongmucosa, foetor ex ore, stinkende faeces, aan-
tasting van het neusslijmv lies, hoesten, persen o]3 de urine en aantasting
van witte huidgedeelten, bleek, dat het hier een ziekte betrof, waarbij
vooral het epitheel werd aangetast.

Dit werd bevestigd door de secties verricht op twee pinken en drie kal-
\\cren (alle vijf spontane gevallen 1: van de drie secties, verricht in het
Pathologisch Instituut (wij zijn Prof. J. H. ten Thije en zijn mede-
werkers hiervoor zeer erkentelijk) en de twee secties verricht door ons
zelf, kan gezegd worden, dat zij onderling weliswaar niet volledig identiek
waren, doch vele punten van overeenkomst hadden.

In het algemeen kan hierover samenvattend opgemerkt worden, dat tot
het sectiebeeld van deze ziekte kunnen behoren:

duidelijke of zeer duidelijke \\ermagering; gemummificeerde, haarloos ge-
worden gedeelten van de witte huid; aantasting van het mondslijmvlies,
\\ooral \\-an de onderkant der tong en de tandeloze randen, eventueel ook
\\\'an de neusgaten; catarrale bronchojjneumonie; vergrote, bleke, icterische
lever met vergrote galblaas, verwijde galgangen, proliferatie (soms cystc-
achtig) \\ an galblaas- en galgangen-cpitheel; catarrh van de dunne darmen,
(^ok hieruit blijkt, dat op vele plaatsen in het lichaam het epitheel is aan-
getast. (Voorts was de milt gezwollen en waren de nieren te groot en te
bleek).

Bij de cx|jerimenteel opgewekte gevallen bleek duidelijk het epitheliotrope
karakter van het virus. De infectie in de tongmucosa sloeg bij kalveren
altijd aan, op de entplaats ontstonden epitheelafwijkingen geheel overeen-
komende met die der spontane gevallen; deze mucosa-afwijkingen be-
perkten zich niet alleen tot de aangebrachte piqûres of kleine scarificaties,
irrmiers verschillende andere mueosa gedeelten van de mondholte gaven
soms e\\eneens epitheelveranderingen te zien; bij enige kalveren werd het
laten lopen van speeksel waargenomen. Een enkele maal was tijdens of in
aansluiting op het zich ontwikkelen der reacties de lichaamstemperatuur
enigermate verhoogd, ook werden een enkele maal digestiestoornissen op-
gemerkt (dit laatste kan een op zichzelf staande aandoening zijn geweest).
Dit alles komt overeen met de spontane gevallen. Verschilpunten met de
sjjontane ziektegevallen zijn, dat alle proefkalveren in goede conditie
bleven en de huid onaangetast bleef.

Uit mondepitheel van jonge runderen, welke spontaan leden aan stomatitis en tevens
algemeen ziek waren, werd in 1955 een smetstof geïsoleerd, waarmede gemakkelijk
kalveren te infecteren waren, door ze in de mucosa van de onderkant van de tong
te besmetten. Na een korte publikatie hierover in 1955, werd het onderzoek voortgezet.
In totaal werden 25 kalveren besmet, welke alle typisch positief reageerden. Dc
smetstof passeert een membraanfilter en is ongevoelig voor penicilline en strepto-
mycine. Het virus werd gevriesdroogd in taptemelk; tijdens de bewaring bij ■—20° C.
blijft de virulentie minstens 21 maanden onveranderd. Ongeveer 3 dagen na de be-
smetting in de tongmucosa beginnen ronde, roze plekken te ontstaan van enigszins
proliferatief karakter, gevolgd door spoedig optredend epitheel-verval. De laesies zijn
het uitgebreidst op ongeveer de 11e dag. In de tongmucosa besmette dieren krijgen
soms ook laesies verspreid over de tong, op het tandvlees, aan het verhemelte, aan de
tandeloze bovenkaakrand en soms op de neusspiegel. Besmettin.g van kalf op kalf
gelukt regelmatig. Proeven bij schaap, geit, varken, cavia, muis, kip en kippen-
embryo verliepen negatief. Een infectieproef bij een paard, onduidelijk verlopen, zal
herhaald dienen te worden. Dat ook bij het paard een besmettelijke stomatitis kan
voorkomen, bleek ons na onderzoek van mucosa-materiaal afkomstig van twee veulens
lijdende aan stomatitis; een proefveulen was, na behandeling van het materiaal met
penicilline en streptomycine, te infecteren. Met materiaal van het proefveulen dat
gevriesdroogd bewaard was, kon opnieuw een proefveulen besmet worden. Deze smet-
stof, vermoedelijk een virus, zal nog nader onderzocht dienen te worden. Deze smet-
stof is zeer vermoedelijk niet identiek aan het virus der kalverstomatitis.
Konijnen (in totaal 28) reageerden zonder uitzondering op intracutane besmetting
met materiaal van kalveren, doch voortgezette besmetting via konijnen gelukte niet.
Ook gelukte het niet een kalf te infecteren met materiaal afkomstig van een positief
reagerend konijn. Genezen kalveren zijn later immuun, doch het gelukte niet immuun-
stoffen in het bloedserum aan te tonen.

De auteurs beschouwen het virus als één der ongetwijfeld meerdere „mucosal-disease"-
virusscn. Zij achten het inrichten van een internationaal centrum voor vergelijkende
onderzoekingen van deze groep van virussen van belang.

De ziekte geeft vermoedelijk geen grote economische verliezen, doch is belangrijk uit
een oogpunt van differentiaal diagnose, vooral ten opzichte van mond- en klauwzeer.

In 1955, a virus was isolated from the epithelium of the mouth of calves and heifers
who had suffered from stomatitis and whose health was generally affected. Infection
was easily transmitted in calves by inoculating the virus into the mucosa of the under-
surface of the tongue. After a brief paper on the subject, published in 1955, the
investigations were continued.

In total 25 calves have been infected; all of them showed a typical positive reaction.
The virus passes through a membrane filter and is penicillin- and streptomycin-
resistant.

The virus was frcezc-dried with skimmed milk; virulence remained unchanged for
at least 21 months during storage at —20° 0.

Round pink areas of a slightly proliferative character appear about 3 days after in-
oculation into the mucous membrane of the tongue, soon followed by decay of the
epithelium. The lesions are most extensive on the 11th day. After inoculation of the
virus into the mucosa of the tongue, secondary lesions may develop over the tongue,
the gums or the toothless maxillary margin and, in some cases, on the muzzle.
Transmission from one calf to another is always successful.

Experiments with a sheep, a goat, pigs, guinea pigs, mice, chickens and chick-
embryos had only negative results.

Experimental infection in the horse, the result of which was doubtful, will have to be
repeated. Horses may also suffer from stomatitis; with diseased mucosal epithelium

links boven: Pink II uit Heino; 23 aug. 1955 (levend).
rechts boven: Pink II uit Heino; 28 aug. 1955 (sectie).
links beneden: Kalf 809; 28 aug. 1955.
rechts beneden: Konijn 264; 3 maart 1959.

of two colts, positive results could be attained by infecting a foal, after having treated
the material with penicillin and streptomycin. With freczc-dried material from this
foal another colt could be infected. This micro-organism, probably also a virus, will
have to be studied in greater detail. It is probably not identical with the virus causing
stomatitis of calves.

A total number of 28 rabbits reacted without exception to intradermal inoculation
of material obtained from calves, but passages through rabbits failed, nor was it pos-
sible to infect a calf using material obtained from a rabbit showing a positive reaction.
Calves who have recovered are immune, but antibodies could not be demonstrated in
the serum of the blood.

The virus is believed to be one of the several mucosal-disease-viruscs. The establish-
ment of an international centre for comparative research on this group of viruses is
regarded as essential. The disease probably does not cause great economic losses,
however, the condition is of importance from the point of view of differential diag-
noses, especially with regard to foot-and-mouth disease.

En 1955 un agent contagieux fut isolé de l\'épithélium buccal des bovidés juveniles,
souffrant spontanément d\'une stomatite joint à un état morbide général. Avec cet
agent il était possible d\'infecter des veaux par inoculation de la muqueuse en dessous
de la langue. En publiant une note préliminaire en 1955 les recherches avaient été
poursuivies. Totalement 25 veaux furent inoculés. Tous réagissent positivement.
L\'agent traverse un filtre à membrane et est insusceptible de la pénicilline et
de la streptomycine. Le virus fut lyophilisé dans du lait écrémé. En conservant
à —20° C. la virulence ne s\'altère pas au moins pendant 21 mois. Environ
.3 jours après l\'inoculation dans la muqueuse linguale des taches rondes et roses se
forment avec un caractère un peu prolifératif, après quoi une déchéance épithéliale
suit bientôt. L\'étendue maximum des lésions se présente environ à l\'onzième jour.
Les animaux inoculés dans la muqueuse linguale obtiennent quelques fois des lésions
disséminées sur la langue, les gencives, le palais, le bord édenté de la mâchoir supé-
rieure et parfois sur la muffle. Transmission de veau réussit régulièrement.
Les tentatives chez le mouton, la chèvre, le porc, la cobaye, la souris, la poule et
l\'embryon du poussin étaient infructueuses. Une inoculation chez le cheval ne donnait
pas un résultat décisif. Cette expérience sera répétée. Il appert que le cheval peut
souffrir d\'une stomatite contagieuse. C\'était possible d\'infecter un poulain avec de
la matière de la muqueuse buccale provenante de deux poulains souffrants d\'une
stomatite. Cette matière subit un traitement préalable avec pénicilline et strepto-
mycine. Avec de la matière lyophilisée provenante de ce poulain infecté il était pos-
sible de transmettre cette stomatite à un autre poulain. Cet a.gent contagieux est
vraisemblablement un virus.

Il faut que cet agent soit examiné jjlus profondement. Probablement ce virus n\'est pas
identique au virus de la stomatite des veaux.

Des lapins (28 au total) réagissaient sans aucune exception à l\'inoculation intra-
cutanée avec dc la matière des veaux, mais transmission de lapin à lapin ne réussit
pas. Il n\'était pas possible d\'inoculer un veau avec de la matière provenante d\'un
lapin inoculé. Les veaux guéris sont immunes, mais il n\'était pas possible de dé-
montrer des anticorps dans le sérum sanguin.

Selon l\'opinion des auteurs ce virus est un membre du groupe des „mucosal disease
viruses". Ils regardent la formation d\'un centre international pour l\'étude comparée
de ces virus comme une affaire indispensable. Bienque la maladie cllc-mcmc ne cause
pas des pertes économiques considérables, cette maladie a une importance notable au
point de vue du diagnostic différentiel, notamment pour la fièvre aphteuse.

Im Jahrc 1955 wurdc vom Mundcpithel jungcr Rinder, die spontan an ciner Stoma-
titis litten und auch allgemein krank waren, cin Virus isolicrt, mit dem gesunde

Kälber an der Unterseite der Zungenmukosa sehr leicht infiziert werden konnten.
Nach einer kurzen Veröffentlichung dieser Befunde im Jahre 1955, wurde die Unter-
suchung fortgesetzt.

Insgesamt wurden 25 Kälber infiziert, die alle typisch positiv reagierten. Das Virus
passiert Membranfilter und ist Penizillin und Streptomyzin gegenüber unempfindlich.
Das Virus wurde in Magermilch lyophil getrocknet und bleibt bei —20° C. während
mindestens 21 Monate unverändert virulent.

Ungefähr 3 Tage nach Infektion der Zungennmkosa erscheinen rot-roza Flecken, die
einen proliferativen Charakter tragen, wonach schnell Epithelverfall eintritt. Die
Läsionen erreichen am Uten Tage ihren Höhepunkt. .An der Zungenmukosa infi-
zierte Tiere bekommen manchmal auch Läsionen, die sich über die Zunge, auf dem
Zahnfleisch, dem Gaumen, dem zahnlosen Oberkiefer und manchmal sogar am Nasen-
spiegel fortsetzen. Infektion von Kalb auf Kalb gelang regelmässig.
.Andere Versuche, mit einem Schaf, einer Ziege, Schweinen, Meerschweinchen,
Mäusen, Hühnern und Hühnerembryonen hatten nur negative Erfolge. Ein Infektions-
versuch bei einem Pferd, der undeutlich verlief, wird wiederholt werden müssen.
Dass auch beim Pferd eine ansteckende Stomatitis vorkommen kann, wurde uns nach
Untersuchung von Mukosamaterial von 2 Fohlen, die an einer Stomatitis litten, deut-
lich. Ein Versuchsfohlen konnte, nachdem das Material mit Penizillin und Strepto-
myzin behandelt worden war, infiziert werden. Mit lyophil getrocknetem Material
dieses Versuchsfohlens konnte ein zweites Versuchsfohlen infiziert werden. Dieser
.Ansteckungsstoff, vermutlich ein \\\'irus, wird noch eingehend zu untersuchen sein.
Wahrscheinlich ist cr nicht identisch mit dem \\\'irus der Kälberstomatitis.
Insgesamt 28 Kaninchen reagierten ohne .Ausnahme bei intrakutaner Infektion mit
Material von an Stomatitis leidenden Kälbern: eine fortgesetzte Infektion via Ka-
ninchen gelang jedoch nicht. Ebenso gelang es nicht ein Kalb mit Material eines
positiv reagierenden Kaninchens zu infizieren. Kälber, welche die Infektion über-
standen haben, sind später immun, doch Immunstoffe konnten im Blutserum solcher
Tiere nicht aufgewiesen werden.

Die .Autoren betrachten dieses Virus als eines der zweifelsohne vielen „mucosal-
disease" Virussen. Sie halten es für wichtig, dass ein internationales Zentrum ge-
gründet wird, das sich mit vergleichenden L\'ntersuchungen dieser \\\'irusgruppe be-
schäftigt.

Die Krankheit führt wahrscheinlich nicht zu grossen ökonomischen Verlusten, ist aber
in differential-diagnostischer Hinsicht, vor allem in Bezug auf die Maul- und
Klauenseuche, von Bedeutung.

.A Britisher in 1864, believing the odor of a retained placenta after an abortion was
primary cause of other cows in the herd also aborting, states he had been very succes-
ful in preventing the disease, viz.: „By the keeping of a he goat confined in a byre,
that smile is much counteracted by the disagreeable smell always attending an aged

4 groepen slachtkuikens, die vlak voor de slacht verschillende behandelingen onder-
gingen en wel of geen suiker kregen toegediend werden onderzocht op glycogeen-
gehalte, zuurgraad en malsheid van het vlees. Hierbij werd o.a. gevonden dat het vlees
met het hoogste glycogcengehalte van betekenis malser was dan het vlees met het
laagste glycogcengehalte.

Enkele gecontroleerde proeven betreffende de
toepassing van levend, avirulent hondeziekte-
virusvaccin onder praktijkomstandigheden

Some controlled experiments concerning the use of
live, avirulent canine distemper virus vaccine under
the conditions of practice.

De te beschrijven praktijkproeven werden door ons onafliankchik \\an
elkaar onder verschillende omstandigheden genomen. Het doel was echtci-
in alle gevallen hetzelfde; n.1. gezonde jonge honden te immuniseren tegen
hondezickte en ,,hard pad disease". Daar wij box endien de geënte dieren
op overeenkomstige wijze controleerden en allen vaccin van dezelfde firma
gebruikten, leek het ons een goede gedachte om onze proeven en de ver-
kregen resultaten in een gemeenschappelijke publicatie weer te geven.

■Ms asylarts van de Vereniging tegen het mishandelen van dieren te Haar-
lem werd ik reeds geruime tijd bezig gehouden met het probleem hoe de
Morbus infcctiosa canis juvenilis (hier verder kortheidshalve „Carré" te
noemen), die in het asyl regelmatig slachtoffers maakte, uit te roeien.
Dit asyl te Haarlem is gelegen in het centrum van de stad. ondergebracht
in een oud gebouw, en biedt plaats aan 40 honden in afzonderlijke hokken,
die goed gebouwd en gemakkelijk te reinigen zijn. Normaliter is hiervan
de helft bezet; slechts enkele weken van het jaar is het vol ml. in de
vacantiemaanden, waarin men de hond aan zijn lot overlaat of er afstand
\\an doet en in de eerste maand van het jaar als de belasting betaald moet
worden). De uitlopen, waar de honden driemaal daags uitgelaten worden,
zijn gemeenschappelijk. Quarantainegelegenlieid is niet aanwezig. Alle op-
genomen dieren zijn óf zwervers, óf dieren, die worden afgestaan ,,voor
een goed tehuis", omdat de eigenaar er niet verder voor wil of kan zorgen
(emigratie, verhuizing, ziekte enz.).

Het entree van het gebouw is tevens wachtkamer voor de patiënten der
polikliniek, die tweemaal per week gehouden wordt voor onvermogenden.
Alleen via deze wachtkamer — een ouderwetse donkere kamer met houten
vloer — is het asyl te bereiken. Is via deze wachtkamer, waardoor per dag
tientallen bezoekers hun weg naar het asyl vinden, besmetting van het asvl
reeds zeer waarschijnlijk — in het asyl, met name op de uitlaatplaatsen,
is onderlinge besmetting onvermijdelijk.

Indien wij bedenken dat onder de zwervers meermalen zieke dieren wor-
den aangetroffen en „Carré" onder de nieuw binnengekomenen schering

Gaarne danken wij dc N.V. Philips-Roxane, die voor alle proeven levend, aviru-
lent hondeziektevirusvaccin, afkomstig uit de normale produktie, ter beschikking
stelde.

en inslag is, dan behoeft het geen betoog dat in het asyl doorlopend Carré-
srnetstof aanwezig is en de gevolgen hiervan zich doorlopend manifesteren.
Alle desinfectiemaatregelen, die toegepast werden, bleven dan ook zonder
merkbaar resultaat en tot voor kort was geen andere oplossing mogelijk
dan de klinisch zieke dieren doden en afwachten wat er verder ging ge-
beuren.

Een experiment met voorbehoedende immunisatie door middel van Carré-
serum (Behring") moest gestaakt worden wegens de hoge kosten en dc
korte immuniteitsduur.

In overleg met het bestuur van de Vereniging werd besloten een proef te
nemen met profylactische immunisatie tegen Carré door middel van een
eikweek-virus-vaccin.

Contact werd opgenomen met de aan het laboratorium van de N.V. Philips
Roxane tc Weesp verbonden dierenartsen, door wier tussenkomst de be-
schikking verkregen werd over 200 doses virus-vaccin, welke naar behoefte
geleverd werden.

Eenmaal per week werden alle nieuw binnengekomen honden klinisch
onderzocht. Pols, temperatuur, ademhaling en faecesonderzoek op worm-
eieren. Indien nodig werd een wormkuur gegeven (Hetrazan tabletten).
Daarna volgde vaccinatie van alle dieren onder de V/2 jaar en enkele
oudere dieren, die in slechte conditie waren. Pups onder de 2 maanden
werden niet gevaccineerd. Alle dieren waren dus vóór zij gevaccineerd
werden reeds minimaal 1 dag en maximaal 6 dagen in de zwaar besmette
omgeving, — een factor, die stellig de resultaten van de vaccinatie on-
gunstig beïnvloedt.

10 dagen na de vaccinatie werden wederom de klinische gegevens opge-
nomen. Hetzelfde geschiedde 6 maanden na vaccinatie. Tussentijds werden
alle dieren regelmatig gecontroleerd door dc asyibehccrder, die elke af-
wijking (gebrek aan eetlust e.d.) terstond rapporteerde.
Teneinde zeker te zijn van de controle op de dieren, die na vaccinatie uit
het asyl ontslagen werden, moest de nieuwe eigenaar ƒ 5,— betalen, welk
bedrag hij in gedeelten terugontving, indien het dier ter controle werd
voorgebracht. Tevens werd aan de nieuwe eigenaar medegedeeld dat --
in geval van ziekte — dc behandeling gratis zou zijn.

Dit systeem werkte redelijk. Van de 200 gevaccineerde honden werden
slechts 14 aan de controle na 6 maanden onttrokken, in deze zin dat de
eigenaar te ver weg woonde. Zo mogelijk werden in die gevallen telefonische
of schriftelijke inlichtingen gevraagd. Houden wij ons echter strikt aan de
controleerbare feiten, dan werden dus 186 honden gevaccineerd en onder
controle gehouden. Van de 186 gevaccineerde honden waren cr
38 jonger dan 6 maanden (I)

de eerste maand van de vaccinatie. Bij deze groep waren dus dieren, die
vóór de vaccinatie reeds langer dan 6 dagen in besmette omgeving ver-
toefden. Terstond na deze maand daalde het aantal ziektegevallen.

Vermindering van het aantal klinische gevallen van ho7ideziekte na
vaccinatie in besmet milieu.

Interessant is het om na te gaan hoeveel dagen na de vaccinatie ziekte-
verschijnselen optraden:

Het grootste deel der ziektegevallen deed zich dus voor in het tijdsv erloop
van 6 tot 10 dagen na de vaccinatie.

Hierbij worden dc volgende afkortingen gebruikt:
Cl I voor het gastro-intestinale symptomencomplex;
Cl H voor het bronchiaal complex (incl. rhinitis, laryngitis);
C; Hl voor het nerveuze complex (chorca, epilepsie, paralysis).

De resultaten van deze proefvaccinatie zijn van dien aard dat aan het be-
stuui is voorgesteld de profylactische vaccinatie te continueren. Niet alleen
dal het aantal gevallen van Carré hierdoor kennelijk sterk vermindert,
doch — wat in dit asyl van groot belang geacht wordt — indien een sub-
klinisch of klinisch geval van Carré wordt binnengebracht, is het gevaar
\\an infectie der reeds gevaccineerde dieren praktisch nihil.
Volledig uitroeien der ziekte zal onder de huidige omstandigheden een
utopie blijven, doch de verkregen resultaten en vooral het feit dat geen
enkel geval van Carré is waargenomen na 14 dagen nä de vaccinatie stem-
men tot tevredenheid.

Tenslotte moge ik mijn dank betuigen aan de asylbehcerder, de heer A. Weiland,
voor zijn toegewijde hulp.

.Ms praktiserend dierenarts in Den Helder werd ik er mij de afgelopen
jaren steeds meer van bewust, dat het met de bestrijding van de hondeziekte
nog droevig gesteld is. Een voorbehoedende enting, tijdig toegediend, is
dc enig juiste wijze tot nu toe om deze ziekte tc weren. Maar voor mensen
met een kleine beurs was zo\'n enting, als het vaccin uit het buitenland
moest komen, veel te bezwaarlijk. Het gevolg was, dat alleen de beter ge-
situeerden in de stad hun dieren \\oorbehocdend lieten inspuiten, maar dat
de doorsnee bewoner van Den Helder, waar we verhoudingsgewijs de mees-
te honden aantreffen, er van verstoken bleef. Dit is een onbevredigende
situatie, die mij in het bijzonder aansprak toen er in Den Helder opvallend
\\ecl honden met het klinische beeld van „hard pad disease" werden aan-
geboden.

In 1957 werd contact opgenomen met de collegae, verbonden aan het La-
boratorium van de N.V. Philips-Roxane. Na een zeer prettig overleg kreeg
ik de beschikking over 50 doses virus-vaccin, met als doel deze gedurende
enige tijd te gebruiken en eens te kijken hoe de gevaccineerde honden zich
hielden met name ten aanzien van de „hard pad disease"-endemic.

Met de enting werd 14 juni 1957 een aanvang gemaakt en voortgezet tot
± mei 1958. Er werd uitsluitend op mijn spreekuren gevaccineerd. Men
betaalde ƒ 5,— en kreeg bij controle na 3 weken de helft en na een half
jaar het resterende terug. Dit liep heel goed.

18 Honden zijn op deze wijze geënt en gecontroleerd. De leeftijden x aricër-
den van 6 weken tot 2 jaar.

2 Hondjes zijn geënt op de jeugdige leeftijd van 6- --7 weken. Dit is ge-
daan, omdat bij beide eigenaren een hond aan „Hard-Pad" was ge-
storven. 0]5 de leeftijd van 4 maanden zijn beide dieren wederom ge-
vaccineerd. Er heeft zich geen enkel ziektesymptoom voorgedaan.
15. Eén hond van 7 maanden kreeg 3 weken na de enting cen purulente
conjunctivitis en wat etterige ncusuitvloeiing. Na behandeling genas
het dier snel.

De resultaten van deze vaccinatie zijn van dien aard, dat op ruimere
schaal met dc voorbehoedende enting een aanvang kan worden gemaakt.
De prijs behoeft thans geen onoverkomelijk bezwaar meer te zijn en cle
resultaten zijn zeer bevredigend.

In een grote stad als Amsterdam wordt de bestrijding van infectieziekten
ongetwijfeld belemmerd door het grote besmettingsgevaar. Dit spreekt nog
meer in poliklinieken in dichtbevolkte arbeiderswijken, waar in zekere zin
concentratie van smetstoffen bestaat.

De sinds enige jaren verkrijgbare avirulente vaccins tegen hondeziekte heb-
ben zich als een zeer goed wapen in de strijd tegen deze virusziekte leren
kennen. Helaas is de prijs van de meeste dezer vaccins voor vele eigenaars
\\an honden nog een beletsel om tot voorbehoedende enting over te gaan.
Tweemaal per week houd ik spreekuur in 3 poliklinieken in die gedeelten
\\ an Amsterdam waar juist de groep mensen komt die slechts een beperkt
bedrag aan de vaccinatie van hun hond kunnen besteden.
Daar ik in deze omgeving dus nog maar weinig gevaccineerd had tegen
hondeziekte wilde ik een beter overzicht krijgen door een gecontroleerde
proef met een vaccin waarvan de kostprijs zodanig is, dat velen die uit
financiële overwegingen hun hond in het verleden niet konden laten
vaccineren, dit thans zeer zeker wel kunnen.

De entingen werden in de periode van december 1956 tot oktober 1957
\\erricht. Tabel 7 geeft de dieren gesplitst in leeftijdsgroepen.

Dit waren honden \\ an allerlei slag. Indien op grond van leeftijd, anamnese
en klinisch onderzoek geconcludeerd kon worden dat het dier nog niet

immuun was tegen hondeziekte en ook qua gezondheidstoestand \\oor en-
ting in aanmerking kwam, werd de vaccinatie volgens voorschrift uitge-
\\oerd.

In het tweede deel van de proef — het betreft hier in totaal 50 van dc
100 honden — verrichtte ik de vaccinatie echter in afwijking van de ge-
bruiksaanwijzing intramusculair. Ik besloot hiertoe over te gaan nadat ik
kennis had genomen van de resultaten die R. V. J o h n s t o n en mede-
werkers verkregen na de vergelijkende proeven met verschillende toe-
dieningswijzen van rabiësvaccin. Deze onderzoekers concluderen n.1. dat
een intramusculaire enting langduriger immuniteit opwekt.
Ik nam deze methodiek voor het hondeziektevaccin over.
De eigenaars spoorde ik aan hun gevaccineerde dieren gedurende 3 weken
naar beste weten en kunnen van contact met smetstof te vrijwaren en in
verdachte gevallen te waarschuwen. Bovendien heb ik de gevaccineerde
honden met uitzondering \\an 1 dier waarvan geen gegevens konden woi-
den verkregen, ± 6 maanden na de enting gecontroleerd. De resultaten
zijn vermeld in tabel 8.

Daar de entingsperiode zich over enige maanden uitstrekte kon ik van 54
dieren nog meer recente inlichtingen verzamelen.

Sindsdien vaccineerde ik met vaccin van dezelfde firma en uitsluitend
intramusculair nog circa 600 honden in mijn eigen praktijk zonder proef-
opzet. Van deze honden ontving ik geen klachten met uitzondering van
1 dieren welke binnen 3 weken na de vaccinatie ziek werden met dodelijke
afloop.

Dit is voor mij aanleiding geworden om iedere eigenaar, wiens pup wordt
gevaccineerd, er op te wijzen dat pas 3 weken na de vaccinatie volledige
bescherming mag worden verwacht.

I )e resultatent tonen m.i. duidelijk aan dat óók in een grote stad de vacci-
natie met levend, avirulent liondeziekteviiusvaccin een uiterst doeltreffend
wapen is in de strijd tegen deze gevreesde infectieziekte.

Reports are submitted about the experienees obtained with live, avirulent canine dis-
temper vaccine (N.V. Philips-Roxanc) in 3 practices in different towns in the Nether-
lands. In controlled practical tests, partly carried out in a dogs\' hostel and in poli-
clinics, 348 dogs were vaccinated in all. With the exception of 1.5 animals, about
which no more data could be obtained 6 months after vaccination, all dogs were
controlled at least twice, viz. 2 to 3 weeks and 6 months after vaccination. Moreover,
of 54 animals data could be collected covering a period of 6 months up to over 2
years after vaccination.

Within 3 weeks after vaccination, so at a point of time when immunity cannot as yet
be relied on, distemper was observed clinically in 28 animals (8.0%); 15 of them
recovered. 22 Out of these 28 cases of disease were observed in the hostel, where the
animals had already spent some days in infected surroundings before they were vacci-
nated.

In three animals (0.9%) the chnical picture of distemper was observed at a later
stage; in two animals within 6 months and in one animal about 2 years after vacci-
nation. All three dogs recovered.

In the second part of the test, one of us administered the canine distemper vaccine
intramuscularly to 50 animals, thus following data from the literature about vacci-
nation against rabies; since then the same veterinarian vaccinated in his practice
about another 600 dogs intramuscularly and with good results.

The experience obtained in the controlled tests discribed, have strengthened our
opinion that timely vaccination of young healthy dogs with live avirulent canine dis-
temper vaccine, followed by a three weeks\' period of quarantine, constitutes a very
efficacious means to combat canine distemper and hard pad disease, also in big towns
and in dogs\' hostels where the risk of infection is much greater than elsewhere.

Se describen las experiencias adquiridas en 3 consultas procedentes de ciudades
distintas de los Paises-Bajos en relación con vacuna viva avirulenta (de Philips-
Roxane) contra el moquillo canino. En las eonsultas corrcspondientcs a un asilo y
l)oliclinicas, fucron vacunados en total 348 pcrros. Estos fueron controlados por lo
menos dos veces, es decir 2 a 3 semanas y 6 mescs rcspectivamente, después de la
vacunación, salvo en 15 casos, acerca de los cualcs, 6 mcscs despues de efectuada
aquella, no pudo obtenerse mas información. También se reunió información acerca
de 54 animales sobre un periodo de 6 meses basta mis de 2 anos de.spués de la vacu-
nación.

Dentro de las 3 semanas siguientes a la inoculación, es decir en cpoca en que la in-
munización no ha podido adquirirse todavia, se observó cHnicamente la aparición
del moquillo en 28 sujetos (8.0 %); 15 animales se restablecieron. De estos 28 casos
afectados, 22 procedlan de un asilo, los cuales ya estaban en el ambiente contaminado
desde algunos dïas antes de la vacunación.

En una fase mas adelantada, mas tarde, 3 animales (0.9%) manifestaron sintomas
clinicos de moquillo; 2 de ellos, dentro de los 6 meses y 1, a easi 2 anos, dc vacunados.
Estos 3 perros, en su totalidad, se restablecicron.

■A raiz de indicaciones procedentes de la existente documentación accrca dc la vacu-
nación antirrabica, uno de nosotros inoculó intramuscularmente en la 2a fase de la
experimentación, a 50 animales, contral el moquillo. Desde entonces, ha tenido la
oportunidad de vacunar en su pratica, a unos 600 perros, intramuscularmente con
buen exito.

La experiencia adquirida en las pruebas controladas descritas, realizadas a lo largo
de la practica, han contribuldo en corroborar muestro eritcrio dc que la vacunación
oportuna de los animales jóvenes sanos, con vacuna viva avirulente contra el moquillo
canino, seguida de 3 semanas de cuarentena, asegura, por regla general, una defensa
muy efectiva, tanto contra esta enfermedad, como contra la glosopcda, tambien en los
grandes centros metropolitanos y en los asilos, donde el peligro de contagion es tanto
mas latente.

Kleinrosenbeck wijst erop dat een wolopbrengst bij Angora\'s van meer dan
1000 gr in de eerste plaats afhankelijk moet zijn van de erfelijke aanleg van de
dieren. Door een matig gebruik van prestatievoeder kan dan nog een wat hogere
opbrengst worden verkregen. Teveel energierijk voeder leidt tot darmstoringen en
uitputting.

Het om de andere dag laten paren van Australorp-hennen met Australorp en Witte
Russische hanen had in vergelijking met de zuivere Australorp groep een geringere
embryonale sterfte en cen geringer aantal onbevruchte eieren ten gevolge. Ruim
50% van de kuikens waren zuiver Australorp. Deze groeiden sneller en legden eerder
dan de dieren uit de controlegroep.

M. B o w e n, Engeland, meent dat het kunstmatig opwekken van tweelinggeboorten
bij runderen gewenst is om de vlee.sproduktie te verhogen.

Het is thans zo dat van alle inseminaties 40% met zaad van stieren der vleesrassen
wordt uitgevoerd. Ook veel melkkoeien worden met dit zaad kunstmatig bevrucht.
Door het gebruik van serum van drachtige koeien kunnen nu nog meer voor de
mest geschikte kalveren worden verwekt.

In 18 departementen mogen Charolais stieren officieel ter dekking staan. Daarnaast
mogen ze voor kruisingsdoeleinden nog in 17 andere departementen gebruikt worden.
Vele melkveehouders in Frankrijk gaan op de zuivere teelt van de Charolais of op
kruisingen met Charolais over.

PASSAGEBELEMMERINGEN IN DE MAGEN VAN HET VOLWASSEN RUND.
W y n n J O n c s, E.: University of Pensylvania Bulletin no. 153 (1959).

In dit artikel beschrijft de auteur een aantal afwijkingen aan de magen, waarbij
passagebelemmeringen optreden of kunnen optreden. Naast de eigen waarnemingen
geeft de schrijver een uitgebreid literatuuroverzicht.
De belangrijkste aandoeningen zijn de volgende;

Gedurende de laatste 30 jaar zijn er 22 gevallen beschreven. De schrijver zag in zijn
kliniek in het laatste jaar 5 gevallen (In dezelfde tijd diagnostiseerde hij 47 gevallen
van traumatische gastritis, 19 van traumatische pericarditis, 12 van leucose, 2 van
Icbmaagdislocatie en 2 gevallen van pylorusstenose).

De leeftijd van de genoemde 5 dieren varieerde van 2 weken tot 8 jaar. In 2 gevallen
begonnen de verschijnselen plotseling, in één geval bestonden er al 4 weken indigestie-
verschijnselen en in een 3e geval was er verlies van conditie als anamnese. In 2 ge-
vallen werd koliek voor het ontstaan van de hernia waargenomen.
N\'crschillende gevallen werden kort na de partus waargenomen. Meestal was de net-
maag door de breukpoort heengedrongen, maar ook andere organen kunnen de borst-
holte binnendringen.

Wanneer de netmaag in de borstholte is doorgedrongen, ziet men een verminderde
eetlust en verminderde pensbeweging, de eetlust is soms geheel verdwenen. Het her-
kauwen is traag of zelfs afwezig, soms wordt braken waargenomen. Koliek wordt
tijdens het ziektebeeld niet meer gezien, soms is de paalproef wel positief; dit is het
gevolg van adhaesies in de breukpoort of van een tevens aanwezige (in 9 van de 22
gevallen) traumatische reticulitis. In 2 gevallen, waarin de slokdarmsleuf eveneens
in de breuk zat, werd hypermotiliteit van de pens waargenomen. Meestal bestaat er
enige tympanie.

Dikwijls raken de pens en de netrnaag uitgezet, niet alleen door de aanwezige tym-
panie, maar ook door vochtophoping in beide voormagen. Dit laatste komt omdat de
afvoer van vocht naar de boekmaag blijkbaar gestoord is.

De aanwezigheid van buikingewanden kan resulteren in afwijkingen bij ausculatic,
percussie en bemoeilijkte hartfunctie. Meestal zit de breuk in het rechter gedeelte
van het diafragma, terwijl dc buikorganen in de rechter pleuraholte zijn doorge-
drongen. Men hoort daar dus abnormale geruisen. Soms hoort men rechts het hart
minder goed, soms hoort men rechts onder de longen niet goed.

Vaak hoort men geen of weinig abnormale geluiden, omdat meestal de netmaag in dc
breuk zit. Deze functionneert dan meestal slecht.

Het is begrijpelijk, dat dc verschijnselen erg kunnen wisselen en dus ook zeer vaag
kunnen zijn.

Soms kan de netmaag zo ver in de pleuraholte naar voren dringen, dat het hart wat
opzij gedrukt kan worden. Men kan dan een veneuze stuwing krijgen, terwijl het hart
rechts slecht te horen is. In deze gevallen kan men spreken van een „pseudo-pericar-
ditis syndroom".

De therapie van de hernia diafragmatica zou alleen chirurgisch kunnen zijn. In de
regel is het niet verstandig aan dergelijke operaties te beginnen in verband met dc
aanwezige vergroeiingen.

Een lebmaagtorsie schijnt in de V.S. zeldzaam voor te komen, meer echter in Dene-
marken, waar de frequentie zou toenemen. (Ook wij zien meer gevallen dan 10 jaar
geleden, maar is de diagnostiek niet verbeterd? Ref.)

De afwijking zou het meest gezien worden 3—6 weken na de partus. De draaiing is
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 17, 1959 967

meestal naar links. Bij 38 genoteerde gevallen bestond er 33 maal een torsie van
180° naar links, 1 maal een torsie van 180° naar rechts, 4 torsies van 360° naar
links.

De getordeerde lebmaag is sterk gestuwd, soms met bloed gevuld en het omentuni
kan afscheuren. Volgens sommige auteurs zou het ziektebeeld in het begin gekarak-
teriseerd zijn door indigestie-symptomen, volgens anderen beginnen de verschijnselen
met koliek. Door de vochtophoping in de lebmaag kunnen dc dieren dorst hebben.
De faeces kunnen slap zijn, bedekt met slijm en soms donker van kleur, soms gemengd
met bloed (niet vermeld wordt de meestal aanwezige .gelige (a-cholische) faeces en
evenmin de snelle pols. Ref.)

De diagnose kan gesteld worden door het waarnemen van klotsende vloeistofgcluiden
bij stoten van de buikwand of door rectaal onderzoek. Bij rectaal onderzoek voelt
men vóór in de buik onder de rechter nier een grote ballon, die meestal wat gerimpeld
aanvoelt.

De schrijver heeft deze naam gekozen boven de andere .gebruikte namen, zoals ver-
stopping van de lebmaag of pylorus stenose, omdat men een te grote uitgezette leb-
maag kan hebben zonder dat er sprake is van een verstopping van de lebmaag of van
een pylorus-stenose. Meestal is de lebmaag overvuld met een vloeibare inhoud.
Bij het volwassen rund gaat een uitgezette lebmaag meestal samen met een trauma-
tische peritonitis. Schrijver zag op 68 gevallen van traumatische peritonitis 2 dieren
met een uitgezette en overvulde lebmaag. Incidenteel kunnen bij kalveren haarballen
dc oorzaak zijn van een afsluiting van de pylorus.

Men ziet dc afwijkln,g echter meestal bij volwassen koeien tegen het einde van dc
dracht, terwijl er tevens een traumatische peritonitis aanwezig is.
Wanneer men de ventrale tak van de n. vagus bij de cardia en de dorsale tak van de
n. vagus op de boekmaag doorsnijdt, krijgt men eveneens een atonie en een uitzetting
vna de lebmaag, die tenslotte fataal eindigt.

Bij de overvulde lebmaag is er stase van het voedsel in de lebmaag. De lebmaa.g kan
zo groot zijn, dat men, achter het dier staande, een uitzetting van de rechter onder-
buik kan zien. Soms is er een verhoogde spiertonus op die plaats in de buikwand, soms
zijn vloeistofgeluiden op de plaats van de lebmaag te beluisteren. Er is geen eetlust
en er zijn geen pensbewegingen. Soms is er wat tympanie, soms zijn er verschijnselen
van dehydratie, terwijl er shock-verschijnselen kunnen optreden. De pols is snel en
weck, de extremiteiten zijn koud, terwijl de temperatuur subnormaal kan worden.
Er komt weinig of .geen mest af. Soms kan cr bloed in de faeces zitten, als er tevens
maagzweren in de lebmaag zijn. Dc prognose is ongunstig.

Bij sectie vindt men een sterk uitgezette lebmaag, waarin soms wel 30—40 liter vloei-
stof is waar tc nemen. In de lebmaag zit een inhoud gelijk aan de pensinhoud.
De diagnose is moeilijk, vaak komt men niet verder dan een waarschijnlijkheids-
diagnose.

De therapie is ondankbaar. Veelal lukt het niet met laxeermiddelen dc lebmaag tc
ledigen. Men moet er in ieder .geval voor zor.gen, dat er geen dehydratie van het
dier optreedt. Enkele auteurs hebben in deze gevallen de lebmaag operatief geledigd.

In 1950 werd dc dislocatie voor het eerst in Engeland beschreven. Dc laatste jaren
wordt de afwijking steeds meer gediagnostiseerd. In het algemeen kan men wel
zeggen, dat een Icbmaagdislocatic veel meer voorkomt dan men in 1950 wel dacht.
Volgens de literatuur zou de aandoening alleen bij melkvee voorkomen en niet bij dc
vleesrassen. (Wij za.gen de aandoening ook eenmaal bij een stier. Ref.) Meestal treedt
de aandoening vlak voor of vlak na de partus op.

Dc verschijnselen zijn zelden acuut, ze zijn ook meestal niet pathogemonisch voor
deze aandoening.

Meestal ziet men een wisselende eetlust, gepaard gaande aan enige vermagering. Een

enkele maal wordt koliek gezien. Aan de pols en temperatuur heeft men voor de
diagnostiek niet veel. De faeces kunnen wisselend van consistentie zijn. Het ziekte-
verloop is meestal chronisch, Dc linkerflank en de linker buikhelft blijven meestal wat
te vol. Soms is het mogelijk de lebmaag in de linker flank te palperen. De afwijking
gaat meestal gepaard met een pensatonic of althans sterk vertraagde pensbewegingen,
•Andere verschijnselen, die bij het stellen van de diagnose kunnen helpen, zijn tym-
panie laag voorin de buik en soms vochtgcruisen. Ook hoort men bellende geluiden
bij het beluisteren links op de ribboog. Men moet soms vrij lang luisteren om de
geluiden te horen en ze zijn ook niet altijd tc horen.

Een enkele maal kan men bij rectaal onderzoek de diagnose stellen; men kan dan
lioven de pens uit de lebmaag als een met lucht gevulde ballon in de linker flank
voelen.

De diagnostiek is uiterst moeilijk en zal in vele gevallen pas bij laparotomie bevestigd
kunnen worden.

In landen waar leucose bij volwassen dieren veel voorkomt, dient men er rekening
mne te houden, dat de lebmaagwand heel vaak in het begin van de ziekte is aan-
getast. Dit is soms al het geval vóórdat de uitwendig voelbare klieren zijn aangetast.
Meestal zijn er dan echter al wel gezwollen mesenteriale en inwendige darmbeens-
klieren te voelen.

Het ziektebeeld begint vaag, met cen verlies aan eetlust en verminderde pens-
bewegingen. Op den duur raakt de uitmonding van de lebmaag soms afgesloten
door cen sterke zwelling van de wand. Daarnaast kunnen cr lebmaagzweren ontstaan,
die bloedingen veroorzaken.

S a n d e r i n k, J. F. H. en Oswald, F. T.: Scabies van de kat bij de mens.
Ned. T. Geneesk., 100, 3887, (19.56).

Beschrijving van scabies bij een gezin van vijf personen, overgebracht door een kat.
Uiterlijk en topografie vertonen weinig gelijkenis met de menselijke scabies. De kattc-
scabies veroorzaakt bij de mens een geheel andere huidafwijking als bij de kat.; bij
de kat is de epidermis bedekt met korsten, die bestaan uit een netwerk van draden,
van verhoornde epitheelcellen met in dit netwerk veel mijten in alle stadia van ont-
wikkeling, vrijwel zonder huidreactie; bij de mens urticarieel oedeem met peri-
vasculaire Infiltraten, waarin geen mijten worden gezien.

Dc mijten van de dierlijke scabies kunnen zich bij de mens niet handhaven, vandaar
de snelle genezing met een indifferente zalf na verwijdering van het dier.
(Zie ook het referaat in het Tijdschr. Diergeneesk., 15-l-\'55.)

B O c h, J.: Beitrag zur Wurmtherapie bei Schweinen mit Piperazine. Prakt. Tierarzt.,
6, (1959).

Sedert 1942 wordt vooral in de Verenigde Staten natrium fluoride (0,75—1%) met
goed gevolg als anthelminticum bij varkens gebruikt.

In Duitsland echter kon NaF door slechte opname en het uitbraken van het met
geneesmiddel vermengde voer en ook door de duidelijke gewichtsafname niet zo
voldoen.

Cadmium preparaten (cadmiumoxyde en anthranilaat) worden beter verdragen
maar zijn minder werkzaam en moeten gedurende drie dagen toegepast worden.

Phenothazine wordt ondanks de geringe werkzaamheid tegen ascariden op vele plaat-
sen gaarne gebruikt.

Als gemakkelijk toepasbaar, zowel tegen Ascaris en Strongylus soorten gelijktijdig
werkzaam en uitstekend verdraagzaam therapeuticum burgert piperazine zich meer
en meer in.

In vergelijkende proeven, werden piperazine citraat en adipaat in verschillende do-
seringen van 150—300 mg/kg (lichaamsgewicht) door het voer gemengd en bij 1100
met wormen besmette varkens onderzocht.

Bij individuele behandeling is tegenover ascariden 200 mg/kg tegenover Oesophagos-
tonurn 250 mg/kg piperazine-adipaat en citraat voldoende. Beide middelen zijn in hun
werkzaamheid ongeveer gelijk.

Bij groepsbehandeling zoals op grotere bedrijven meestal de regel zal zijn, zijn bij
spoelwormen 250 mg/kg, bij Oesophagostonuin 300 mg/kg piperazine beslist nood-
zakelijk.

H u y g e 1 e n, C., M o r t e 1 m a n s, J. en V e r c r u y s s e, J.: Infekties door Sal-
monella saintpaul, Salmonella Senegal, Salmonella vejle, Salmonella infantis. Salmo-
nella braenderup en Slmonella thompson als oorzaak van kuikensterfte. Vlaams dier-
geneesk. Tijdschr., 27, 201, (1958).

In de Belgische Kongo worden maandelijks duizenden ééndagkuikens per vliegtuig
ingevoerd uit andere Afrikaanse en Europese landen. Deze zijn afkomstig van ge-
controleerd pullorumvrije bedrijven zodat zelden of nooit pullorum wordt vastgesteld.
Daarentegen werden wel infekties geconstateerd met Salmonella saintpaul, S. Senegal
S. vejle, S. infantis, S. braenderup en S. thompson, waarbij honderden kuikens stier-
ven.

Therapeutisch werden furazon en aureomycine toegepast, het laatste gaf het beste
resultaat. Op grond van de literatuur geven de schrijvers enige theoretische be-
schouwingen over de preventie. Terecht noemen zij hierbij het broeden van niet met
mest bevuilde, koel en droog bewaarde eieren en het ontsmetten van de broedmachine
met inhoud met formalinedamp.

Wrdcr overwegen zij onderzoek van de kippen met cen polyvalent antigeen, dat com-
ponenten van de groepen B, C, D en E zou moeten bevatten. (Aangezien het meren-
deel van deze infekties veroorzaakt zal zijn door kippen die dc Salmonella\'s alleen in
de darm herbergden, zullen hiervoor in de praktijk geen goede resultaten te ver-
wachten zijn. Ref.). C. A. van Dorssen

Hessen, L.: Listeriose i kjöttkontrollen. Nord. VetMed., 10, 586, (1958).
Dc nieuwe vleeskeuringswet in Noorwegen schrijft algehele afkeuring voor bij het
aantreffen van listeriosis.

Daarom dient een methode ter identificatie der ziekte bij kleinvee gevonden te worden.
Deze is gevonden in de vorm van een bacteriologisch onderzoek van de medulla oblon-
gata, speciaal in het geval van in nood geslachte dieren met een encefalitis, mogelijk
gebaseerd op listeria-infectie.

Bij onderzoek van 8 in nood geslachte ooien volgens deze methode konden 3 gevallen
van listeriosis worden vastgesteld, terwijl gewoon bacteriologisch onderzoek negatief
verliep.

Schr. stelt voor het hersenonderzoek dan wel onderzoek van de medulla oblongata
verplichtend te stellen als routine-onderzoek bij de keuring van in nood geslacht
kleinvee. B. Seit

Voordrachten behandeld op een der B-cursussen van 2—6 sept. 1956 van het Neder-
lands Instituut van Landbouwkundige Ingenieurs en het Koninklijk Genootschap voor
Landbouwwetenschap.

(Uitgave Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, 1ste van den
Boschstraat 4. Den Haag, 112 pag. Prijs f 5,—.)

In dit boclcjc zijn dc voordrachten samengevat waarin de inleiders verschillende
gezichtspunten van dit onderwerp belichten.

Ir. F. d e B O e r, rijksconsulent voor de veevoeding te Wageningen, geeft een geschied-
kundig overzicht van de ontwikkeling van de voorlichting op veevoedingsgebied.
Dr. J. Th. L. B. R a m e a u van het bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewas-
onderzoek te Oosterbeek geeft een uiteenzetting over de voederwaardebcrekening van
ruwvoeders op de bedrijfslaboratoria. Hierin behandelt hij de bepaling van gehalte
aan voedernorm ruw eiwit — dat wil zeggen het gehalte aan eiwit, dat in voedings-
fysiologische zin zo goed mogelijk als gelijkwaardig beschouwd kan worden aan het
verteerbaar ruw eiwit der rantsoenen waarop de voedernormen gebaseerd zijn — en
van de zetmeclwaarde — dat wil zeggen de netto energie = het produktieve deel
van de energie, uit 1 kg voeder, uitgedrukt als percentage van de netto energie van
1 kg verteerbaar zetmeel —. De berekeningen door middel van regressicvergelijkingen,
constante verteringscoëfficiënten, vergelijking met soortgelijke voedermiddelen en de
vaststelling van de verteerbaarheid met de pepsinezoutzuurmethode worden door hem
uitvoerig besproken.

Ir. H. A. Overmars van het rijkslandbouwproefstation te Maastricht, geeft een
overzicht van de betekenis van het krachtvoederonderzoek voor verschillende groepen
van verbruikers cn van enkele aspecten van dit onderzoek, waarbij hij de enkelvoudige
voeders en de z.g. mengvoeders afzonderlijk behandelt.

Ir. J. Dammers van het Instituut voor Veevoedingsonderzoek tc Hoorn geeft
daarna een uiteenzetdng over dc verschillende theorieën ter verklaring van de groei-
bevorderende werking van antibiotica.

Ir. D. Kroeske van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord"
te Utrecht behandelt het probleem van de zachtheid van bacon. Hij gaat in op de
omstandigheden waaronder zacht spek voorkomt, de eigenschappen van het spek en
de faktoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van zacht spek.
Dr. W. Tj. Binnerts en Dr. G. W i e r t z, beiden van het Laboratorium voor
Fysiologie der Dieren te Wageningen bespreken de betekenis van jodium bij de vee-
voeding.

Dr. D. Talsma, dierenarts te Leeuwarden bespreekt het verschil tussen melkziekte
= paresis puerperalis en slepende melkziekte = acetonaernie. In beide gevallen is
sprake van een tekort, bij dc eerste ziekte van calcium, bij de tweede van glucose.
Drs. A. M. F r e n s van het Instituut voor Vecvocdingsonderzoek te Hoorn zet uiteen
wat we thans weten van de penswerking. Hij behandelt de bouw, ontwikkeling en
werking van de voormagen van het rund, waarbij ook de betekenis van de pensflora
naar voren wordt gebracht en besluit zijn verhandeling met een bespreking van de
praktsche gevolgtrekkingen voor de rundervoeding.

Ir. IJ. Tj. Bakker van de Stichting C.L.O.-controle te Hoogland gaat nader in op
de invloed van stikstofbemesting op de minerale samenstelling van het weidebestand.
Hij behandelt achtereenvolgens:

4. de minerale samenstelling van het weidegras op intensieve en extensieve bedrijven.
Tenslotte bespreekt Ir. S. I w e m a, lector in de leer van de veevoeding aan de

Landbouwhogeschool te Wageningen het vraagstuk van dc eiwitoverschotten in dc
weidetijd. Gras dat behoorlijk is bemest en vroeg wordt benut bevat meer eiwit dan
een koe met een normale melkproduktie nodig heeft. De auteur bespreekt wat er met
dit overschot aan — door het vee opgenomen — eiwitten gebeurt en komt tot de
conclusie dat (a) het regulerend vermogen van dc herkauwers t.a.v. de eiwitover-
schotten zeer waarschijnlijk sterk wordt onderschat; (b) nadelige verschijnselen, welke
voortvloeien uit andere faktoren, die vaak samengaan met een hoog eiwitgehalte dik-
wijls ten onrechte aan dit laatste worden toegeschreven en (c) de onmiskenbare ver-
kwisting van N-houdende stoffen in de weidetijd de wenselijkheid naar voren heeft
gebracht deze verliezen zo mogelijk te vermijden.

Hoewel deze belangrijke onderwerpen aan actualiteit nog niet veel verloren hebben,
is het toch jammer, dat de verschijning van dit boekje, dat op verschillende gebieden
een goede samenvatting geeft, zo lang op zich heeft laten wachten.

(Uitgegeven door de Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O.,
Drukkerij Ceres, Meppel, 180 pag.)

Zoals Ir. Van de Plasschein het voorwoord van dit boekje opmerkt, biedt dit
verslag geen gedetailleerd beeld van alle verrichte onderzoek, doch slechts een gemak-
kelijk leesbare oriëntatie.

Voor nadere bijzonderheden zal men dan ook dc jaarverslagen der afzonderlijke
instituten moeten raadplegen of rechtstreeks contact met de onderzoekers moeten
opnemen. De moeilijkheid is hierbij echtcr, dat in dit verslag geen enkele naam van
een onderzoeker, noch van enig nader adres, van welk instituut dan ook, is tc vinden.
Het zou m.i. dan ook aanbeveling verdienen als in deze leemte zou kunnen worden
voorzien bij een volgende uitgave. Weliswaar zou dat voor een aantal meer bekende
zoals „De Schothorst", „Hoorn", de Landbouwhogeschool etc. misschien min of meer
overbodig zijn, maar zeer velen zullen bijvoorbeeld niet weten hoe of waar ze de
„Ciommissie Drinkwatervoorziening van vee" of het „Laboratorium voor belichtings-
onderzoek in de tuinbouw" moeten benaderen. (De alfabetische lijst van mede-
werkende instellingen omvat bijna 4 bladzijden!)

Het is uiteraard in het kader van deze bespreking niet mogelijk een overzicht van
alle behandelde onderwerpen en zelfs niet van de voor dierenartsen interessante onder-
werpen te geven. Overigens moet men dit boekje niet ter hand nemen met de be-
doeling om op de hoogte te komen van dc resultaten van de in 1957 verrichte onder-
zoekingen, want deze treft men over het al.gemeen niet aan, of hoogstens summier even
aangeduid. Het is veel meer een overzicht van de vraagstukken die punt van onder-
zoek hebben uitgemaakt, en als zodanig is dit verslag zeker interessant en bovendien
overzichtelijk omdat het naar onderwerp is ingedeeld. Voor dierenartsen zijn het
natuurlijk vooral de hoofdstukken „Veeteelt en Veevoeding" en „Diergeneeskunde",
die de aandacht vragen. Deze omvatten tezamen ruim 40 bladzijden. Daarnaast dan
misschien nog enkele bladzijden uit „Bewaring en Verwerking van Land- en Tuin-
bouwproduktcn" in verband met het inkuilen en de hooiwinning en uit „Zuivel-
bereiding".

Bij het doorlezen van het verslag komt men onwillekeurig eni.gszins onder de indruk
van de veelheid van onderwerpen waar de onderzoekers zich mee bezig houden. Ik
wil slechts enkele voorbeelden noemen, zonder ook maar enigszins naar volledigheid
te streven. Zo heeft men studie gemaakt van de invloed van het opnemen van grote
hoeveelheden kuilvoer in het rantsoen van melkkoeien, het verstrekken van extra
koper aan mestvarkens en de betekenis van de verhouding tus.sen energicwaarde en
gehalte aan ruw eiwit in het rantsoen van slachtkuikens.

Op het gebied der k.i. hebben o.a. de agglutinatie der spennacrllen, het diepvriezen
van sperma en de inseminatie van varkens onderwerp van studie uitgemaakt. Verder

zou ik willen noemen de diagnostiek en behandeling van vibriofetus infectie bij
stieren, de aspecifieke reactie op bovine tuberculine, de agglutinatiereactie bij brucel-
lose, vereenvoudiging der kweckmethodc van mond- en klauwzeervirus, onderzoek 0]5
het gebied van slepende melkziekte, kopziekte enz.

Wat deze laatste ziekte betreft is niet alleen gevonden dat een zware bemesting met
kalium een ongunstige invloed heeft op het M-gehalte van het serum, maar dat ook
het gebruik van sukstof, speciaal als het K-gebruik hoog is, het gevaar vergroot.
Bovendien heeft men echter gevonden dat verhoging van het Na-gehalte van het gras
(door bemesting met chilisalpeter( geen bescherming geeft tegen de overmaat K zoals
wel is beweerd maar integendeel een ongunstige invloed heeft op het serum Mg-
gehalte.

Zoals ik hiervoor reeds opmerkte heeft deze opsomming slechts zeer onvolledig kun-
nen zijn. Hopelijk is zij echter voldoende geweest om aan te tonen, dat men op zeer
uiteenlopende terreinen bezig is niet alleen fundamenteel onderzoek te verrichten
maar vooral ook om voor de directe praktijk belangrijke problemen nader tot een
oplossing te brengen.

(117 afbeeldingen en 6 kleurenplaten; geb. D.M. 5.70; Gustav Fischer Verlag • Jena.)

Nog altijd is het paard een belangrijk dier op het platteland. Ondanks de achter-
uitgang in aantal blijft men er grote aandacht aan schenken. En dit niet alleen
door fokkers, maar ook door veeteeltkundigen en dierenartsen.

Steeds heeft men grote belangstelling gehad voor de belangrijkste elementen die
samen het signalement van een paard bepalen tw. de kleuren, de aftekeningen en
de leeftijdsbepaling. Deze drie onderwerpen worden door de auteur nu ook weer in
dit nieuwe boekje behandeld, alsmede de belangrijkste brandmerken van Duitsland.
De kleuren worden overzichtelijk behandeld en toegelicht met 6 goede, voor insiders
niet geheel nodige, kleurenplaten. De hoofdonderscheiding in zwart, vos, bruin,
schimmel, isabel en valk is nu eenmaal niet zo moeilijk. Vervolgens worden 23
aftekeningen op het voorhoofd, 3 op de neusrug en 20 soorten blessen beschreven
en afgebeeld, alsmede nog de nodige sneppen, witte lippen, melk- en kreeftmuilen en
combinaties. Over \'t algemeen komen de benamingen met de in Nederland ge-
bruikelijke overeen. Dit geldt ook voor de hierna behandelde aftekeningen aan de
benen. Jammer, dat in dit gedeelte op blz. 29 de nummers van de afbeeldingen
verwisseld zijn en een sok aangegeven staat als een witte bal.

Vervolgens wordt dan nog een overzicht gegeven van de belangrijkste brandmerken.
Het valt op dat deze hoofdzakelijk landsgewijs gegeven worden, dus bijv. Oost
Pruisen, Hannover, Mecklenburg en daarna pas per ras. Verder dat praktisch alle
brandmerken aan de linkerzijde van het paard te vinden zijn tw. of op de linkerdij
of op dc linker halsvlakte.

\'lenslotte wordt nog de leeftijdsschatting behandeld, maar zeer summier en zonder
afbeeldingen.

Opmerkelijk is hierbij dat de bodem van de kroonholte en het tandsterretje niet
genoemd worden.

Al met al een boekje dat iemand die met paarden van doen heeft wel eens met
succes kan gebruiken.

Dc artikelen in ons Tijdschrift inzake de arbitrageclausule in associatie- en praktijk-
overnemingscontracten nopen mij tot deze bijdrage.

De vraag arbitrage of rechtspraak komt herhaaldelijk voor en het doen van een
keuze tussen deze beide vormen wordt eerder ingegeven door gevoelsoverwegingen
dan door redelijk denken. Wanneer alleen het redelijke denken de doorslag zou
geven, dan zou arbitrage tot de hoge uitzonderingen behoren. Immers de waarborgen
waarmede ons recht en de rechtspraak omgeven zijn, zijn zo groot, dat zij nauwelijks
bij arbitrage beter tot hun recht zouden kunnen komen. Veeleer is het een kwestie
van angst om te moeten procederen, die de weegschaal naar de zijde van de
arbitrage doet doorslaan.

Is het nu zo, dat in de diergeneeskunde bij contracten altijd arbitrage moet worden
afgewezen? Dit zou ik niet willen beweren.

De Heer Knoppers breekt als goed jurist een lans voor de normale rechtspraak.
Hiermede ben ik het volledig eens. Bij ook maar enige twijfel over aan wie men bij
geschillen uitspraak zal vragen, valt alles uit in het voordeel van de rechter.
Maar aan de andere kant kan ik mij voorstellen, dat men bij zeer bijzondere zaken
zoals associatie en praktijkoverdracht nu eenmaal kunnen zijn, arbitrage prefereert.
In deze gevallen kan een behandeling en arbitrage door de diergeneeskundige
Ereraad nuttig zijn. De Heer Knoppers, sprekende van: — de arbitrage wordt
dc dierenartsen en de aanstaande dierenartsen met de paplepel ingegeven trapt
ongetwijfeld hiermede tcgen een zeer been. Overigens tot mijn genoegen.
Wat is het kenmerk van arbitrage? N.l. dat deze door beide partijen geheel vrij-
willig tot stand komt. Men kan nooit arbitreren als een der partijen het niet wil,
of in het contract deze clausule niet wenst op te nemen. Is deze clausule eenmaal
wel opgenomen, dan is het ook duidelijk dat men daarvan de consequenties moet
aanvaarden en dat men dan niet naar de rechter kan lopen. Er is echter tegen-
woordig ook nog een arbitrage, die eenzijdig wordt opgedrongen en hierop zou ik
speciaal willen wijzen.

Ter inleiding dit. Het economische leven waaraan wij allen zijn onderworpen, ken-
merkt zich na 1945 door het ontstaan van de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie.
De voorstanders hiervan beoogden naast het kweken van cen beter sociaal klimaat
ook sterke economische veranderingen, met als ideaal een totaal georganiseerd
bedrijfs- en beroepsleven. Een staat die aldus georganiseerd is is een corporatieve
staat. Men vergisse zich in deze niet! Een corporatieve staat is geen democratische
staat.

Dit is niet de plaats om over het verschil hiertussen uitvoerig uit te wijden. Het
belangrijkste facet is echter, dat in een democratische staat het recht primair is.
Uet wordt uitgeoefend door de onafhankelijke rechter, zonder aanzien des persoons.
Klasse-justitie kent het niet. De door dc volksvertegenwoordiging aanvaarde wetten
worden aan en door het recht getoetst. In de corporatieve staat zijn de corpora
(i.e. dus dc schappen) primair. Haar macht is absoluut. Haar verordeningen zijn
bindend voor dc verplicht aangesloten leden. Toetsing van de verordeningen aan
en door het recht vindt niet plaats. De rechter is t.a.v. deze verordeningen af-
hankelijk en dient uitsluitend om deze te sanctioneren. De strijd tussen democratische
staat en corporatieve staat vindt iedere dag plaats en men zij er derhalve op
verdacht, dat men gewild of ongewild hierin betrokken raakt. Men zal dan moeten
kiezen.

Deze corpora, de schappen dus, trachten hun macht steeds meer uit te breiden.
De onafhankelijke rechter staat hen daarbij lelijk in de weg. De bedrijfsgenoten,
die het schap vormen zijn verplicht zich hierbij aan te sluiten. Terug kunnen zij
niet, want als het schap eenmaal bij dc wet is ingesteld kan de rechter niet anders
dan de weigeraar beboeten enz. Heeft men eenmaal voor zijn lidmaatschap getekend,

dan kan het schap het wapen van de economische uitsluiting hanteren om haar
absolute macht te vestigen. Om althans de schijn van rechtspraak op te houden
neemt zij dan gaarne toevlucht tot arhitrage-ocmmissies, liefst nog bestaande uit
de bedrijfsgcnoten zelf, die op hun beurt weer geheel afhankelijk van het schap zijn.
De arbitrage komt dan niet vrijwillig tot stand en de uitspraak van een dergelijke
arbitrage-commissie is altijd ten gunste van het schap. Op deze wijze vestigt het
schap haar absolute macht. De dierenartsen zijn in de zeer bijzondere omstandigheid,
dat zij wel is waar geen schap vormen, maar de economische afhankelijkheid van
de dierenarts — vrije beroepsuitoefenaar in de grote huisdierenpraktijk — wordt
steeds meer bepaald door het werk dat zij voor het landbouwschap moeten ver-
richten.

Het is typerend voor de voorstanders van de corporatieve staat, dat zij geen indivi-
duele vrije ondernemers of beroepsuitoefenaren dulden.

De dwang, die zij op haar leden uitoefenen willen zij ook uitoefenen op degenen,
die noodgedwongen met haar moeten samenwerken.

Ook bij dtzc dwang kan zij de onafhankelijke rechter niet gebruiken en is eenmaal
de econonusche binding reeds zover gevorderd, dat het wapen van de economische
uitsluiting doeltreffend kan worden gebruikt, dan wordt om de schijn van recht op
te houden de arbitrage bij geschillen ten tonele gevoerd. Ik geloof, dat wij de Heer
Knoppers dankbaar mogen zijn, dat hij de kwestie van de arbitrage en deszelvers
met de paplepel ingieten, heeft aangesneden.

Ongetwijfeld zal men zich nu afvragen, nu een en ander reeds zover is voort-
geschreden, wat nu?

Degenen, die een contract met een schap moeten aangaan (ook dit is nog een open
vraag) zou ik altijd adviseren accepteer nooit de arbitrage clausule maar sta op
Uw bij Uw geboorte meegtkregen grondwettelijke recht. Mogelijk staat U wat
alleen, maar dan altijd als een rots en van het spel dat gespeeld moet worden zijn
de regels bekend.

Degenen, die moeten adiviseren over het tekenen van contracten welke de arbitrage-
clausule bevatten met schappen laden wel een zware verantwoordelijkheid op zich.
Zo zij zich met de arbitra.geclausule kunnen verenigen kiezen zij partij in een
politiek spel dat nog volop aan dc gang is. Immers zij helpen daarmede het schap
aan macht en laten daarmede het principe van dierenarts -— vrije beroepsuitoefenaar
varen.

Degenen, die menen er goed aan te doen om zitting te nemen in dergelijke arbi-
trage commissies dienen wel te bedenken, dat hier geen sprake is van intercollegiale
bemiddeling en rechtspraak. .Al moge de praktiserende dierenarts in conflict zijn met
de dicrenarts-schapambtenaar, dan is dit niet een geschil tussen twee dierenartsen,
maar een geschil lussen vrije beroepsuitoefenaar en corporatieve staat. Ook zij kiezen
IJartij, alleen al door een dergelijk conflict te behandelen. In plaats van het spel
naar de rechter te spelen, gaan zij zelve op diens stoel zitten. Dit is nu juist wat de
P.B.O. voorstanders zo graag willen, n.1. „rechtspraak" door bedrijfsgcnoten en dus
afhankelijk.

Tenslotte tot allen, die dit wat zwartgallig of militant vinden kan ik alleen maar
ze,ggen, een gewaarschuwd man telt voor twee.

De beschouwingen van collega De Maar raken in feite slechts zeer zijdelings de
oorspronkelijke opzet van mijn artikel over „Assistentschap en Associatie". Niettemin
kan ik mij over zijn reactie zeer wel verheugen. In de eerste plaats omdat hij zich
kan voorstellen dat bij dc zeer bijzondere zaken, zoals assistentschap, associatie en
praktijkoverdracht in dc diergeneeskundige samenleving nu eenmaal kunnen zijn,
een behandeling en arbitrage door de Ereraad van de Maatschappij voor Dier-

geneeskunde nuttig kan zijn, geschiedende dit alles op basis van vrijwilligheid, door
collegae die op deze terreinen thuis zijn en van alles en iedereen onafhankelijk zijn.
In dc tweede plaats omdat hij — ook naar mijn mening niet ten onrechte — dc
dierenartsen nog eens waarschuwt voor die andere vorm van arbitrage, waarbij deze
factoren, uit dc aard der zaak, min of meer ontbreken.

Indien drachdgheid mogelijk geacht wordt, wordt aangeraden het zaad over de mond

van de cervix te spreiden. Waren ze drachtig dan doet het geen kwaad en bij niet

Twee 10-jarigc tweelingbroers, waaravn de een een optimist en de ander ccn pessi-
mist, vroegen zich af wat zij op hun verjaardag zouden krijgen. De pessimist zei:
waarschijnlijk krijg ik niets, maar hij kreeg veel cn mooie cadcaux. De optimist ver-
wachtte veel, maar vond alleen een hoopje paardemest in zijn kamer. „Geweldig",
zei hij, „er moet dus hier ergens wel een ponie zijn."

In Israël zijn tempcratuurmetingen gedaan waarbij bleek dat de temperatuur van dc
huid van rug, buik en scrotum in de zomer 4—7° hoger was dan in de winter.
Dc rectale temperaturen waren in dc verschillende jaargetijden ongeveer gelijk.
Men neemt op grond van deze waarncmin.gen aan dat de verminderde vruchtbaarheid
van stieren gedurende warm weer veroorzaakt wordt door een rechtstreekse ver-
hitting van het scrotum en niet door een algehele verhoging van de lichaams-
temperatuur.

c. 8 4- 7 = 15 tepels, waarvan één boventallig tussen \'.it en 4c paar. Plus nog

2 tepels dichtbij dc anus.
ti, 7 12 tepels, waarvan dc 6e rechts weinig ontwikkeld. 6c paar ontbreekt.

Links, tussen het 4e en 5e paar een boventallige, ook tussen
de 3c en de 4e en de 5e en de 6e rechts.

Door onderzoek werd vastgesteld dat dc overblijfselen van het bekende racepaard
Carbine (1890—1914) op vele plaatsen voorkwamen. Eén hoef was in het bezit van
de Victoria race club en een ander was het ei.gendom van een Engelse hertog. Het
skelet van de romp bevindt zich in het Nationale Museum in Melbourne en het hoofd
in het oorlogsmuseum van Auckland (N.Z.). De huid dient tenslotte als bekleding
van de stoel van de president van de renclub van .Auckland.

rillRD WORLD CONGRESS ON FERTILITY AND STERILITY.
Onder de hoge bescherming van Z.K.H. de Prins der Nederlanden vond het derde
wereldcongres over fertiliteit en steriliteit van 7—13 jimi 1959 te Amsterdam plaats.
Het aantal deelnemers, die met elkaar een vijftigtal naties vertegenwoordigden, beliep
meer dan duizend.

Er stonden meer dan 250 voordrachten op het programma die in acht secties waren
ondergebracht.

Een dertigtal had betrekking op .Animal Reproduction. De meeste van deze voor-
drachten waren in de sectie Basic Research & Animal Reproduction (de appendix
van het congres) — voor zover de sprekers aanwezig waren — te beluisteren.
De overige voordrachten waren èn over vier andere secties èn over zeven dagen èn
over twee 10 minuten gaans van elkaar verwijderde zalen, derhalve niet zonder
enige moeite (sic) terug te vinden.

The number of ova ovulated and the proportion of embryonic mortality in the pig.
Besproken werd een correlatie tussen het oorspronkelijke aantal ovulaties en em-
bryonale sterfte, waarvoor bij de analyse werd uitggaan van de 2.\'iste dag post
coitum. Er zou afhankelijk van het sterftepercentage een lineair verband bestaan
met het aantal ovulaties. Naarmate het sterftepercentage toenam, werd evenwel
het verband onduidelijker. Aangenomen werd, dat de „extra sterfte" zou berusten
op een nog onbekende oorzaak, die grotere tomen verhoudingsgewijs niet meer
zou beïnvloeden dan kleinere tomen.

Studies on the most favourable period provoking oestrus and fertilization of sheep
outside the season.

Spreker toonde een correlatie aan tussen het gebruik van bepaalde hoeveelheden
P.M.S. (pregnant mare serum) bij schapen en de daglengte. Naarmate grotere
kwanta werden ingespoten en de dag langer was, des te hoger was het draehtig-
heidspereentage. Waren de schapen reeds geïnsemineerd dan had een tweede in-
jectie — onafhankelijk van de daglengte — steeds een verlaging van het draehtig-
heidspereentage tot gevolg.

3. M a q s O O d, M. (Lahore, Pakistan) :
Role of thyroid in animal reproduction.

De resultaten van cen serie proefnemingen met muizen, konijnen, schapen, varkens,
buffels en witte leghorns leerden, dat een applicatie van thyroxine in hoeveelheden
juist iets groter dan die, welke het betreffende dier zelf kan produceren, een gun-
stig effect op de voortplantingspotentie zou uitoefenen.

The influence of certain minerals and of vitamin D on reproductive efficiency
in cattle.

Reeds eerder werd door spreker aangetoond, dat de invloed van de calcium- en
fosforconsumptie op dc voortplantingspotentie van vaarzen in belangrijke mate
wordt beïnvloed door het mangaangehalte van het rantsoen.

Namelijk als de mangaanconsumptic laag is, kunnen alleen dan gunstige resultaten
worden verwacht als de CafP-verhouding adequaat is, doch indien dc mangaan-
consumptic hoog is, wordt de voortplantingspotentie van vaarzen, ook al is de
Ca/P-verhouding verantwoord, ongunstig beïnvloed. M.a.w. indien er een grote
mangaanconsumptic bestaat, dient men de Ca/P-verhouding nader tc bezien, wil
men bevredigende resultaten kunnen verwachten.

Voorts is aangetoond, dat indien de Ca, P of Mn-eonsumptie te laag is om rede-
lijke draehtigheidspereentages te behalen, dc groeisnelheid van de vaarzen de
voortplantingspotentie ongunstig kan beïnvloeden.

Verder werd een correlatie besproken, welke zou bestaan tussen de Ca0/P205-
verhouding in het rantsoen van de moeder en het gewicht van de schildklier van
pasgeboren stierkalveren. Het bleek, dat wanneer het P-gehalte over het Ca-
gehalte overheerste het gewicht van de schildklier hoger was dan in het omge-
keerde geval, terwijl het histologische beeld duidelijk op een hoge activiteit van
de schildklier wees.

Besloten werd met de opmerking, dat een groot deel van de onvruchtbaarheid bij
rundvee verband zou houden met cen enzymdysfunctie t.g.v. een deficiëntie of cen
overmaat van sporenelementen.

Spreker toetste verschillende methoden van testikelbiopsie, t.w. de open methode
volgens S y k e s et al. (1949) en de naaldmethode volgens Barker (1950).
Beide methoden gaan gepaard met degeneratieve veranderingen, haemotomen,
calcificatie en fibrosis in de testikels.

Speciaal met het oog op bepaalde vormen van steriliteit, die het gevolg zouden
zijn van structurele veranderingen in de chromosomen, heeft spreker de aspiratie-
biopsie beproefd, teneinde tot een diagnose te kunnen komen. .Aangezien het
spermabeeld ogenschijnlijk normaal is, is derhalve een cytologisch onderzoek van
het kiemepitheel gewenst.

Ofschoon het onderzoek nog niet is beëindigd, wordt deze methode doelmatig ge-
acht voor genoemd doel.

■Anaestesie is niet nodig. De ingreep kan bij het staande dier plaatsvinden. Bloe-
dingen treden niet op. Stoornissen in de spermiogenesis en laesies van het kiem-
epitheel komen niet voor.

6. M O r i c a r d, R., G o t h i e, S. en G u i 11 a u d, N. (Parijs, Frankrijk) :

U.ie of finfl electron-microscopical techniques in the study of mammalian
ovogenesis and fecundation.

Zeer indrukwekkend was de voordracht, die bij monde van eerstgenoemde werd
gebracht over de onderzoekmethoden, die heden ten dage ten dienste staan om
fundamenteel onderzoek te kunnen verrichten over de ovogenesis en de bevruch-
ting.

Door gebruik te maken van tracers in de vorm van Na2S\'®04, was het mogelijk
de concentratie van S®® in de cellen rondom de ova in de rijpe follikels te bepalen.
Door zilverimpregnatie kon dc passage van Golgi-lichaampjes door de zona pellu-
cida worden aangetoond.

Een studie van de tubasecreta maakte het mogelijk om de concentratie van S-\'""\'

Zeer instructieve en duidelijke foto\'s vergezelden deze uitmuntende voordracht.

7. Lam ni i n g, G. E. en B r o m m e, A. W. J. (Loughborough, Engeland) :
The influence of ovarian hormones on uterine infection.

De reeds vroeger opgezette proefnemingen over de fysiologische basis inzake dc
resistentie van de uterus van in oestrus verkerende runderen en konijnen tegen
uterine infecties leerden het volgende:

b. gedurende de oestrus kunnen bacteriën binnen semi-permeabele mmbrancn in
dc uterus groeien, terwijl gelijksoortige kiemen, die vrij in het lumen voor-
komen snel worden geëlimineerd. Het laatste zou niet zijn te verklaren uit een
locale antilichamenproduktie.

c. de verhoogde activiteit van macrofagen in de uterus zou volgens de onder-
zoekers Vfcfaarschijnlijk verantwoordelijk moeten worden geacht voor de ver-
hoogde antibacteriële activiteit.

The morphological characteristics and fertility capacity of spermatozoa.
Spreker gaf een overzicht van morfologische afwijkingen van de spermiën van dc
stier, de ram en de beer.

Besproken werd de betekenis van ieder der afwijkingen met betrekking tot de
voortplandngspotentie.

The effect of the presence of Pseudomonas aeruginosa in bull sperm on its ferti-
lizing capacity.

Op het K.I.-station waar sprekers werkzaam zijn, kon Pseudomonas aeruginosa,
met uitzondering van één sder, uit het sperma van alle andere stieren worden
geïsoleerd. Waarschijnlijk heeft P. aeruginosa geen invloed op de voortplandngs-
potentie van het sperma.

Het zou onjuist zijn om de betekenis van de aanwezigheid van P. aeruginosa in
sticrensperma te onderschatten, aangezien P. aeruginosa onder bepaalde omstan-
digheden pathogeen kan worden.

Om deze reden is men van mening de verspreiding van P. aeruginosa onder K.I.-
stieren te moeten voorkomen.

Behalve de voordrachten werd in de besproken sectie tweemaal een forum (Round
\'l\'able) georganiseerd, t.w.

1. A.I. as a cause of mass relationship and so affecting the fertility of animal popu-
lation.

2. The deep freeze storage of semen with respect to the cell and bacterial content
their relation to fertility.

Gedurende het congres werd een vecrdgtal films vertoond, die over het algemeen zeer
belangwekkend waren. Voorts werd ter gelegenheid van het congres een tentoon-
stelling georganiseerd over de vruchtbaarheid en onvruchtbaarheid bij mens en dier
in geschiedenis en kunst, in enige zalen van het Rijksmuseum.
Slotopmerking.

Het zou allerwege een gelukkige omstandigheid kunnen worden genoemd, wanneer bij
het volgende in 1962 te Rio de Janeiro tc houden congres naar een sterkere coördi-
natie tussen artsen, biologen en dierenartsen zou worden gestreefd dan thans in .\'\\m-
stcrdam werd gedemonstreerd.

Indien men in de kringen van de World FerUlity Council de wens koestert om tot
iM-ider voordeel humaangynaecologen tezamen tc brengen met veterinairgynaecologen,
(hm zal men niet moeten schromen dc sectie Animal Reproduction op te heffen en
de wijze, waarop de voordrachten voor het congres waren geprogrammeerd .grondig
te herzien.

Prof. Dr. B. B. Weinstein (U.S.A.) merkte dan ook in dit verband tijdens een
e.Ncellent betoog op, dat het verregaand gespecialiseerde onderzoek enerzijds veel
waardering verdiende, doch anderzijds niet van steriliteit was gespeend door het
volkomen op zichzelf staande karakter ervan.

„Wat weten wij nu eigenlijk na al deze voordrachten tc hebben aangehoord?" aldus
vroeg Prof. Weinstein zich af. „Over drie jaar zijn wij nog net zo ver". Volgens
Prof. Weinstein dient in het programma minder plaats te worden ingeruimd voor
casuïstische mededelingen en meer voor mededelingen over fundamenteel onderzoek.
Naar zijn mening zou het inschakelen van veterinairgynaecologen bij het fundamenteel
gerichte onderzoek van grote betekenis kunnen zijn. Zij immers — aldus Spr. —
beschikken over een schat van waardevolle gegevens en een rijke ervaring. Een hechte
samenwerking tussen medici en veterinairen bij de bestudering van de gemeenschap-
pelijke basisproblemen is daarom — aldus Prof. Weinstein — zeer noodzakelijk.

1. Journal of Fertility van de International Fertility Association, waarin de voor-
drachten in extenso zullen worden opgenomen.

2. Excerpta Medica. Een geste van de N.V. Organon heeft het mogelijk gemaakt
een speciaal nummer van E.M. te doen uitgeven en de deelnemers te doen aan-
bieden. Hierin staan de samenvattingen van het grootste gedeelte van de ge-
houden voordrachten. van Loen

Vooral in het oosten van ons land komt bij paarden in de weide meermalen een aan-
doening voor van de huid van de staart en de manenkam. Deze huidaandoening gaat
gepaard met jeuk, veel schuren en haaruitval. Aan de manen ziet men, behalve haar-
uitval, ook wel kluwens van kriskras door elkaar gestrengelde haren. De huid is eerst
met schilfers bedekt doch als gevolg van het schuren ontstaan wel verwondingen en
etterige ontstekingen. Waar de dieren in de weide geen bomen of palen vinden om
tegen te schuren, gaan ze veel wentelen. De jeuk kan zo erg zijn, dat de paarden
ongeschikt worden voor het werk.

De oorzaak is waarschijnlijk tc zoeken in de samenstelling van de weide en misschien
speelt overgevoeligheid voor bepaalde stoffen of ook voor zonnestralen daarbij een rol.
In de Scandinavische landen vond men bij aangetaste dieren met soortgelijke ziekte-
verschijnselen een gestoorde darmflora en een afwijkende pH in de darm.
Dc toename van bacteriën, die B-vitaminen gebruiken of afbreken, zou misschien
kunnen wijzen op een gebrek aan B-vitaminen, als oorzaak van de ziekteverschijnselen.
Men zag een daling van het aantal colibacteriën en meende door het toedienen van
een cultuur van colibacteriën goede resultaten te zien. Aan bijvoeding van kool-
hydraatrijke stoffen, bijv. melasse, wordt grote waarde gehecht. Men vermoedt daar,
dat een hoog gehalte aan eiwit in het voedsel dc ziekte nadelig kan beïnvloeden.
Onderzoekingen, die in het oosten van het land door „De Schothorst" in samen-
werking met andere instanties zijn verricht, wijzen er op, dat de ziekte hier niet
geheel overeenkomt met die welke men in Scandinavië ziet; o.a. wordt in de darm
een geheel andere pH gevonden. De onderzoekingen worden nog voortgezet.
De jeuk verdwijnt steeds op stal. Enkele dieren genezen ook in de weide, wanneer
paardenmeel (2 kg) plus 2 ons gedroogde gist of een vitamine B-preparaat per dag
wordt verstrekt. Bij andere geeft deze bijvoeding onvoldoende of geen resultaat. Ver-
strekken van bieten en/of keukenzout had geen resultaat. Het zal uit het voorgaande
duidelijk zijn, dat door het gebruik van zalven en strooipoeders de oorzaken van het
ziekteproces niet kunnen worden weggenomen. Wel kunnen soms de bijkomende ver-
schijnselen worden verzacht.

De secretaris van de „Newman Trust International Poultry Award" deelt mede dat
dc commissie voor het toekennen van de jaarlijkse Tom Newman prijs heeft besloten
dc prijs voor 1959 uit tc reiken aan Prof. F. W. H i 11, hoogleraar in de
pluimveeteelt aan de Cornell Universiteit in Ithaca, New York. Er waren candidaten
uit Sowjet Rusland, Canada en de Verenigde Staten.

De prijs werd enige jaren geleden ingesteld en werd tot nu toe zeven maal door
Amerikaanse en drie maal door Britse onderzoekers gewonnen.

De prijs bestaat uit een fraaie medaille en een bedrag van £ 50. Hij wordt uitgereikt
aan die onderzoeker, die volgens de Commissie in het voorafgaande jaar de belanp
rijkste bijdrage heeft geleverd in het belang van de pluimveehouderij. Professor Hill
kreeg de onderscheiding wegens zijn onderzoek in 1958 op het gebied van de
pluimveevoeding.

Het Hoofdbestuur stelde dc Ereraad een proces-verbaal, opgemaakt door dc
Gemcente-Politie te A., terzake van vermoedelijke overtreding van art. 225 van het
Wetboek van Strafrecht (plegen van valsheid in geschrifte), begaan door de
dierenarts B., lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, in handen.
De Heer Officier van Justitie tc C. verzocht het Hoofdbestuur de behandeling van
deze zaak op tc dragen aan het betreffende orgaan van de Maatschappij.
Bij de behandeling door de Ereraad, waarbij de betrokken collega, zowel schriftelijk
als mondeling gelegenheid kreeg zich te verdedigen, kwam vast tc staan, dat door
hem voor twee graskalveren twee t.b.c.-verklaringen, als bedoeld bij art .11 der
Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee, waren afegeven, waarop tevens
vermeld stond de datum van enting tegen mond- en klauwzeer, terwijl beide dieren,
die naar een veemarkt vervoerd waren, in het geheel niet waren onderzocht op
tuberculose en evenmin waren geënt tegen mond- en klauwzeer.
De bovengenoemde feiten werden door dierenarts B. erkend.

Gezien het handelen in strijd met de waardigheid van de diergeneeskundige stand
en met de belangen van de Maatschappij en haar leden, als voorzien in art. (>1
van het Huishoudelijk Reglement,

gezien het onwaardige en misdadige van het willens en wetens afgeven van onjuiste

gezien de vaststaande feiten, dat verklaringen zijn afgegeven van dieren, die in het
geheel niet zijn onderzocht en geënt,

legde de Ereraad, de grote ernst van de gepleegde feiten in aanmerking nemende, de
navolgende straf aan dierenarts B. op:

a. Een onvoorwaardelijke geldboete van éénduizend vijfhonderd gulden (j 1.500,—),

b. Een onvoorwaardelijke geldboete van drieduizend gulden (f3000,—), te betalen
wanneer de dierenarts B, gedurende de tijd, dat hij als dierenarts werkzaam
zal zijn andermaal één of meer handelingen verricht of nalatigheden pleegt strijdig
met de waardigheid van de diergeneeskundige stand of met de belangen van de
Maatschappij of haar leden en zulks bij uitspraak van de Ereraad zal zijn vast-
gelegd,

c. bekendmaking van deze uit.spraak in verkorte vorm cn zonder vermelding van
persoonsnamen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan het eerste voorlopige berichtje in de vorige aflevering kan nu
worden meegedeeld, dat dc feestelijke omlijsting van dc a.s. Algemene Vergadering
op vrijdagavond 9 oktober evenals verleden jaar zal worden gevormd door een
gezamsnlijk diner, gevolgd door een soirée.

\\\'cle ouderen zullen nog altijd prettige herinneringen hebben aan het traditionele
diner, dat vroeger bijna altijd volgde op de huishoudelijke vergadering.
De velen, die diner en soirée van het vorig jaar nog in de herinnering hebben
bewaard, zullen zonder twijfel dit jaar weer „meedoen".

Bij de voorbereidingen van deze avond wordt er rekening mee gehouden, dat dc
deelneming aan deze feestelijke avond nog groter zal zijn dan in 1958, temeer omdat
toen cen aantal collegae verstek moest laten gaan door het D.I.G.-lustrum.
In de volgende aflevering volgen de nodige zakelijke mededelingen over deze avond.
Deze voorlopige aankondiging dient om de leden en kandidaatleden met hun dames
nu reeds op tc wekken deze avond aan het diner en/of soirée deel te nemen.

Evenals verleden jaar zal ter gelegenheid van de aanstaande Algemene Vergadering
in de grote stand-zaal van het Jaarbeursgebouw cen uitgebreide expositie worden
opgezet van geneesmiddelen, instrumenten, boeken enz.

De deelnemers aan onze jaarlijkse grote dicrenartsenreunie hebben voldoende ge-
gelegenheid om deze expositie te bezoeken omdat zowel de vergaderingen als het
diner en de soirée in het Jaarbeursrestaurant plaats zulle» vinden.

Smit, H. F.; 1959; .Amersfoort, Jan v. d. Heijdestraat 14; tel. 03490—3705; gr.

Vogely, G. M., te Rotterdam, tel. privé gewijzigd in 010—117223, T. 23 (privé).

Volbcrs, H. J. VV., te Putten, naar Papiermakerstraat 12, aldaar, tel. 03418—939.

Gouda Quint, G. H. P. J., tc Renkum, tc rekenen m.i.v. I juli 1959, ter standplaats
Renkum, tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst.

Westentdorp, J. F., te IJzendijke, te rekenen m.i.v. 15 juli 1959, ter standplaats Oss,
tot rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst. (200)

Frankrijk door een ongeval om het leven gekomen. (152)
Tigelaar, .-V. H., te Utrecht, is op 16 augustus 1959 tijdens cen vakantiereis in

De aandachtige lezer zal ongetwijfeld reeds hebben opgemerkt dat in de nummering
der op pag. 809 gereproduceerde foto\'s van de 15e aflevering een onjuistheid is
begaan; de nummering van de foto\'s 3 en 4 is foutief geschikt, deze nummers
dienen te worden verwisseld.

die belast zal worden met de leiding van het laboratorium, tevens voor
K.I.-aangelegenheden en steriliteitsonderzoek

voornamelijk voor de gezondheidszorg van varkens.
Sollicitaties te richten aan de Directeur van de Dienst, Kazernestraat 6,

\'t Is binnenkort ai weer twee jaar geleden, dat het voorlichtingsbureau ons
met elkaar in kontakt bracht en ik geloof wel namens ons beiden te spreken
als ik vaststel, dat dat eerste kontakt bijzonder aangename konsekwenties
heeft gehad. Ik had eerlijk gezegd verwacht, dat mijn inkomen behoorlijk
zou dalen, maar omdat de praktijk nog zo sterk gegroeid is, valt dat erg mee,
terwijl ik meer vrije tijd heb dan vroeger\'. „Zwart op wit bevestigd nog
wel - heel fraai! Die mensen van \'t voorlichtingsbureau moeten toch wel
veel ervaring hebben op dit gebied als je ziet met welk een pijnlijke
nauwkeurigheid al onze rechten en plichten tot in details omschreven staan
in dat associatie-kontrakt."

„Laten we ze er dankbaar voor zijn! Als dat niet gebeurd was, wie weet
zaten we dan nu als een paar kemphanen tegen over elkaar. Tussen twee
haakjes hoe gaat bet met de financiering van je huis?"
„Uitstekend! Ik wist niet. dat er nog geld te krijgen was op zulke
gunstige voorwaarden!\'

Op 65-jarige leeftijd overleed op 15 mei j.l. onze col-
lega Dr. C. J. A. C. Bol.

Hij werd in 1893 in Roosendaal geboren, doorliep in
Utrecht de Lagere School en de H.B.S., alwaar hij
bleek een uitgesproken aanleg voor wiskunde te heb-
ben, waaraan het waarschijnlijk te danken was dat hij
als een zeer goed damspeler bekend stond. Naast een
enthousiast voetballer was Bol een natuurliefhebber en
van jongs af aan koesterde hij een liefde voor duiven.
Na zijn H.B.S.-jaren liet hij zich inschrijven aan de
toenmalige Rijksveeartsenijschool.

In 1914 als huzaar in militaire dienst opgeroepen kreeg
hij, dank zij de medewerking van Dr. H. ]. Weeken-
stroo studieverlof, hetgeen hem in staat stelde in 1917
het diploma van dierenarts te verwerven en als reserve-
paardenarts in het leger terug te komen. In 1939
maakte hij als kapitein-paardenarts de oorlogsdagen in
Dordrecht mee, waarna hij als dirigerend-paardenarts
in de rang van majoor het leger verliet.
Na gewerkt te hebben in de abattoirs te Utrecht onder
leiding van wijlen collega Hoefnagel en te Nijmegen
onder leiding van wijlen Dr. Quadekker, werd hij in
1921 assistent bij zijn toekomstige schoonvader, wijlen
collega van Heusden. Naast een drukke praktijk deed
hij tijdelijk dienst als keuringsveearts van Millingen,
Beuningen en Groesbeek en werd hij benoemd tot
keuringsveearts van Beek-Ubbergen, waar hij na de
dood van van Heusden Hoofd van Dienst werd.
Intussen promoveerde hij in 1926 op een proefschrift,
getiteld „Genetische analyse van kleuren, veerpatronen,
tinten en afteekeningen bij postduiven". Samen met Dr.
G. van Oordt deed hij onderzoekingen en publiceerde
hij over het oriënteringsvermogen van vogels, waar-
naast van zijn hand bovendien diverse artikelen over
duiveziekten verschenen.

Op duivengebied was hij internationaal bekend. Na in
1958 de keuringsdienst verlaten te hebben en zijn grote-
nuisdieren praktijk te hebben overgedaan aan collega
Pijnappel kreeg hij meer tijd voor wetenschappelijk
werk en publikaties in verschillende bladen. Als dieren-

arts met een zeer uitgebreide kennis van duiven, hun
ziekten en hun voeding, onderhield hij zeer nauw con-
tact met het buitenland en was hij op vrijwel alle
duiven-olympiades te vinden, o.a. te Lille, Keulen,
Kopenhagen, Amsterdam, Barcelona en Lissabon (fe-
bruari 1959). Voor deze, zijn laatste, olympiade,
schreef hij een verslag, getiteld „Les maladies conta-
gieuses du pigeon", dat als het beste verslag van alle
landen werd beschouwd. In het buitenland zag men in
Bol de ambassadeur van Nederland.
Hij was oprichter en voorzitter van de Nederlandse
Flying Club en voorziter van diverse andere clubs van
postduivenhouders. In 1948 trad hij toe tot het stich-
tingsbestuur van de Gezondheidsdienst voor Postduiven,
waarvan hij in 1951 voorzitter werd en dat tot zijn
dood bleef. In 1953 werd hem de „Médaille d\'Honneur
de la Fédération Colombophyle Internationale" uitge-
reikt.

Bol heeft talrijke vergaderingen bezocht, maar op
dierenartsenvergaderingen kwam hij zelden. Alleen van
de kringvergaderingen was hij een trouw bezoeker. Zijn
geestige opmerkingen zullen bij ons in dankbare her-
innering blijven.

Hij was een goed echtgenoot en vader, die zeer gemist
zal worden door zijn vrouw en zijn drie zoons. Op zijn
begrafenis waren vele collegae aanwezig, benevens een
groot aantal duivenhouders, waarvan diverse uit het
buitenland.
Kees, rust in vrede.

le Trichomoniasis
2e Pokken en difterie
3e Paratyfus
4e Ornithosis
5e Coccidiosis

Deze ziekte komt over de gehele wereld bij duiven voor en wordt ver-
oorzaakt door de Trichomonas hepatica ook wel genoemd Trichomonas
columbae.

De Trichomonas is een protozo, behorende tot de grote groep van de
Mastigophora.

Volgens Bos schommelt de lengte tussen 7 en 12 /x, de breedte tussen
3^ en 7 ya en de doorsnee varieert van 9,3 tot 4,9 jx.

De ziekte is het eerst beschreven door Rivolta (1878) en daarna door
RivoltaenDelprato (1880) in Italië als een kaasachtige leverziekte,
veroorzaakt door de Cercomonas hepatica. In 1889 beschreef Pfeiffer
een difterische mond- en keelziekte bij dui\\ en welke veroorzaakt zou worden
door de z.g. „Difterie/flagellaat". Daarna maakten vele onderzoekers mel-
ding van inwendige Trichomoniasis, o.a. Jowett (1907) in Zuid Afrika;
von Ratz (1913) in Hongarije; Waterman (1919) in Curasao
(Nederlands West Indië); van Heelsbergen (1925) in Nederland
en Oguma (1931) in Japan. Bos onderzocht van 1932 tot 1934 ver-
scheidene in Nederland waargenomen gevallen en nam hiermede verschil-
lende proeven. Tot dat tijdstip stond het eigenlijk nog niet vast, of de
Trichomonaden de primaire oorzaak van de ziekte waren of dat het z.g.
secundaire infecties waren.

Toen het Bos gelukte (in 1933) om de trichomonaden in reincultuur te
kweken, kon met zekerheid worden aangetoond, dat de trichomonaden de
primaire ziekteverwekkers waren.

1 Rapport, uitgebracht op het Congres van de Internationale Postduiven Olym-
piade, februari 1959, Lissabon.

In 1909 stelden Prowazek en Aragao voor het eerst vast, dat tricho-
monaden, bij gezonde duiven, in de mond- en keelholte voorkomen.
Oehlkers onderzocht in 19.37 788 gezonde duiven en vond bij 541
dieren trichomonaden in het slijm van mond- en keelholte. Ook andere
onderzoekers (o.a. Bos) stelden vast, dat de Trichomonas columbae bijna
op elke duivenkolonie, bij meerdere dieren voorkomt.

In verband met al deze onderzoekingen en de belangrijke verschillen die
vastgesteld zijn in de lichaamsafmetingen van de bij duiven voorkomende
trichomonaden, is het waarschijnlijk, dat er pathogene en niet pathogene
trichomonas stammen bij duiven voorkomen.

Zijn de omstandigheden daarvoor gunstig, dan kunnen de virulente tricho-
monas-stammen zeer ernstige ziekteverschijnselen bij de duiven veroor-
zaken.

De trichomoniasis kan zich op twee manieren openbaren:
le de uitwendige trichomoniasis en
2e de inwendige trichomoniasis.
De uitwendige trichomoniasis kunnen we dan weer onderverdelen in:

In Nederland komt de trichomoniasis het meest voor in de maanden maart
tot oktober (het kweekseizoen) en voornamelijk bij jonge dui\\-en, hoewel
ook vele oudere dieren aan de ziekte kunnen lijden.

„Het geel" is een aantasting van mond-keelholte en slokdarm, die men
soms kan waarnemen bij nestduiven van 8 dagen oud. Het ziekteproces is
dikwijls al ver gevorderd, voordat het wordt vastgesteld en zonder dat de
jonge dieren merkbaar in groei zijn achtergebleven. In tegenstelling met
difterie (waarover later meer) komt trichomoniasis vooral achter in de
mond- en keelholte voor en is de kleur van de necrotische ontstekingsmassa
helderder geel van kleur, dan dit bij difterie het geval is. Voor ongeveer
25 a 30 jaar en ook nog later, werden alle mond- en keelziekten bij
duiven, die gepaard gingen met gele necrotiserende woekeringen nog difterie
genoemd.

Wanneer een duif gaat lijden aan trichomoniasis, dan begint de ziekte
met zwelling en verdikking van de aangetaste plaats. Er treedt versterf
(necrose) op. Het begin is meestal een ontsteking achter in de mond-
keelholte. Dit proces kan zich dan uitbreiden; de gele necrotiserende
massa\'s worden groter, waardoor de voedsel passage belemmerd wordt en
de dieren gaan vermageren. Dikwijls wordt de luchtpijp (waarvan de
opening achter in de tong ligt) in liet proces betrokken en woekeren de
gele membranen in de luchtpijp, waardoor ademhalingsbezwaren optreden
en de duif tenslotte de verstikkingsdood sterft.

Soms, ook bij oudere dieren, kan de aandoening zich uitbreiden in de
richting van kaak en achterhoofd, waardoor van buiten verdikkingen zijn
waar te nemen en ook de kaak- en hoofdbeenderen aangetast kunnen
worden.

In andere gevallen zien we geen afwijkingen in mond- en keelholte, maar
zien we aan de hals tussen slokdarm en huid een verdikking optreden, die
langzamerhand groter wordt en tot duivenei groot kan worden.

Deze aandoening komt uitsluitend bij nestduiven voor. Rondom de navel
ontstaat dan een harde verdikking, die geleidelijk aan groter kan worden.
Soms komt de uitbreiding spontaan tot rust. De necrotiserende massa zit
na enige tijd a.h.w. los in het omgevende weefsel ingekapseld en is dan
gemakkelijk door de kleine opening naar buiten te drukken, waarna snel
genezing optreedt. Ook kan men deze z.g. „dode" trichomoniasis aan-
treffen bij oudere duiven die reeds aan de wedvluchten hebben deel-
genomen. Men kan die beschouwen als een litteken van de doorstane en
genezen trichomoniasis. Deze knobbels kan men gemakkelijk naar buiten
drukken.

Niet altijd verloopt deze naveltrichomoniasis zo gunstig. Dikwijls wordt
de ontstekingsknobbel groter en groeit a.h.w. in de borst- buikholte, alwaar
de trichomonaden een uitgebreide peritonitis kunnen veroorzaken, die
absoluut dodelijk is.

De inwendige trichomoniasis komt het meest voor bij reeds gespeende jonge
duiven. In het begin ziet men weinig aan deze dieren. Later beginnen ze
traag en lusteloos te worden, de eetlust wordt minder, de ontlasting wordt
dun, ze zitten stil en vermageren. Dan kan er plotseling een hevige diarree
optreden waarbij de afgang groenig-geel van kleur is, zelden bloederig.
Vervolgens begint ook de buik dikker te worden. In enkele dagen sterven
deze dieren dan aan volledige uitputting.

Bij de sectie vinden we in de borst-buikholte vele afwijkingen. Speciaal
de lever vertoont grote veranderingen. Deze bevat vele kleinere en grotere
(soms knikkergrote) gele necrotiserende haarden. (Bij paratyfus vindt men
in de lever vele kleine speldeknopgrote haardjes). Bovendien zien we een
uitgebreide serofibrineuze peritonitis (slijmerig vocht en gele vellen en
membranen op het buikvlies en om en tussen de darmen). Alle verdere
organen, gelegen in de borst-buikholte kunnen in meerdere of mindere mate
zijn aangedaan, zoals hart en longen, buik, speekselklier, nieren, milt, lucht-
zakken, enz. Ook het borstbeen en de borstspieren kunnen in het proces be-
trokken zijn. Zowel uit de membranen en de vochtophoping in de borst-
buikholte, alsook uit de inhoud van de darmen, heeft men de trichomo-
naden kunnen aantonen. En steeds weer is men verwonderd bij de sectie
van een aan inwendige trichomoniasis lijdende, gestorven of gedode duif,
hoe het mogelijk is, dat een duif rnet dergelijke afwijkingen nog heeft
kunnen leven.

Reeds B o s wees er op, dat de bestrijding van de trichomoniasis voorname-
lijk een voorbehoedende moet zijn, omdat de ziekte soms reeds lang in het
duivenlichaam woekert, vóór zij onderkend wordt waardoor een bestrijding
meestal doelloos is.

Wanneer we een beginnende mond- en keeltrichomoniasis hebben vast-
gesteld, dan kan men, na voorzichtige verwijdering van de oppervlakkige
membranen (liefst zonder bloeding te veroorzaken) de ziektehaard in-
penselen met een trypaflavin-oplossing in gedistilleerd water (1 : 100), bij
zeer jonge dieren (1 : 200). De oplossing mag niet ouder zijn dan een week

en moet in het donker bewaard worden, terwijl men niet direct uit het
flesje moet penselen, maar de benodigde hoeveelheid vloeistof te voren
in een kleiner flesje of glazen schaaltje moet overgieten.
Bos probeerde \\ele middelen, zoals tinctura jodii, oleum therebinthinae,
sulfas cupricus, siblimaat, citroensap, enz., maar bevond tenslotte het
trypaflavin als het meest werkzame middel. De laatste tijd wordt ook
enheptin aanbevolen, waarvan de genezende werking beter zou zijn als
\\ an trypoflavin. Mijn ervaringen met dit middel zijn nog te gering om hier
een mening over te dui-ven zeggen.

Er zijn vele onderzoekers, die aanraden desinfectie-middelen in het drink-
water te doen, zoals sublimaat (1 : 2000) of sulfas cupricus (1 :5000).
Men zou hierdoor de aanwezige trichomonaden in de mond-keelholte van
de ouder-dieren doden, waardoor de besmetting van de ouders op de
jongen voorkomen zou worden.

Om deze middelen, die voor het duivenlichaam nu niet bepaald onschadelijk
zijn, gedurende langere tijd toe te passen, lijkt mij echter niet ongevaarlijk.
Bovendien beweerde O e h 1 k e r s (1937) dat hem bij onderzoek gebleken
was, dat al deze middelen (sulfoliquid, sulfas cupricus, chinosol, perman-
ganas kalicus, sublimaat, enz.) voor de bestrijding van trichomoniasis
waardeloos waren.

Men moet dan de mest laten liggen en alleen broed- en zitplaatsen geregeld
reinigen.

De droge mest geeft enkele cm boven de grond een lichte ammoniak dam]5
af. Inclien de duiven dan voedsel van deze grond opnemen, ademen ze
deze ammoniakdampen in. Volgens mijn mening worden dan de in de
mond- en keelholte aanwezige trichomonaden hierdoor gedood. De laatste
6 jaar pas ik deze methode met succes op mijn eigen hok toe. Gedurende
die tijd heb ik geen geval van trichomoniasis waargenomen, hoewel ik daar
vroeger geregeld mee te kampen had. Wel wil ik er nog op wijzen, dat
men de drinkpot een eind van de bodem af moet plaatsen, daar deze door
de droge mest snel en gemakkelijk wordt verontreinigd.

Ten slotte nog iets over de behandeling van trichomoniasis knobbels aan
de hals.

Het kan voorkomen, dat de trichomonaden in de knobbel afsterven. De
knobbel voelt dan hard en korrelig aan en is soms door de slokdarm heen
gewoekerd. Men kan dan door op de knobbel, in de richting van dc slok-
darm, van buiten druk uit te oefenen, deze in de slokdarm drukken, waar-
na snel herstel optreedt en nooit een darm-trichomoniasis kan optreden.
Soms zit de knobbel tussen huid en slokdarm en voelt niet hard en knob-
belig, maar week en is ronder.

Operatief ingrijpen geeft dan nooit resultaat, omdat men door de uit-
lopende woekeringen in het omgevende weefsel, de tumor niet in zijn
geheel kan verwijderen. In dit geval kan men van buiten uit met een fijne
canule een trypaflavinoplossing (1 : 100) direct in de knobbel spuiten.
.Ms men dit enkele dagen doet zijn de trichomonaden gedood en wordt de
tumor droog en wordt afgekapseld door het lichaam. Dan kan men met een
scherp mesje ter plaatse in de huid een kleine opening maken en kan men
de knobbel in zijn geheel naar buiten drukken. De gemaakte wond en de
achtergeble\\en holte genezen dan zeer vlug.

\\Vat de inwendige trichomoniasis betreft, kan worden opgemerkt, dat de
diagnose zeer moeilijk is te maken, omdat de dieren reeds lang ziek zijn
vóór er verschijnselen optreden. Elke behandeling is dan vvaaideloos.
Kraneveld deelt mee, dat hij in Buitenzorg (Indonesië) uitstekende
resultaten kreeg met sulfanilamide suspensie 10%. Door injectie in de
submuceuse necrotische processen in de keelstreek (5/2 cc 10% suspensie),
herstelden vrijwel alle dieren. Ook door intramusculaire injectie (2 of 3
maal) om de 2 dagen waren de resultaten goed.

Druppelen op het keelslijmvlies gaf minder goede resultaten. De fibrineus
difterische keelprocessen moeten dan dagelijks bedruppeld worden met
/a cc \\ an de 10% suspensie, of ingepenseeld met een papje sulfanilamide
1 op 1 water.

Hij geeft aan, dat hiermee 80 tot 100% herstel optreedt. Door intramuscu-
laire injectie van cc 10% suspensie om de andere dag, zou 90 a 100%
herstel optreden, hoewel dit langer duurde. De Blieck en Keidel
werkten met sulphamerazine (5% suspensie), injecties van yi cc. Ze ge-
bruikten duiven, die intra-hepaticaal besmet waren. Ze kwamen tot de
conclusie, dat sulfanilamiden gunstig werken.

Ook wordt aanbex olen, vóór de kweektijd begint, de keelholte enkele malen
rnet sulfanilamide poeders te behandelen. Hierdoor zou het aantal smetstof-
dragers belangrijk verminderen.

Sinds 1954 wordt amino - nitro - thiazol (A.N.T. in Nederland in de
handel als Enheptin en Hepaton) aanbe\\olen. Gedurende 6 dagen in het
drinkwater toe te dienen in een concentratie van 0,125%. Niet langer: na
9 dagen is er geringe kans op toxische verschijnselen. G u i 1 h o n en
Fritzsche raden kropspoelingen aan.

Pokken en difterie worden veroorzaakt door éénzelfde virus, het z.g.
duivenpokkenvirus. De ziekte komt hoofdzakelijk voor in het najaar
(septernber-oktober) en wel voornamelijk bij de jonge duiven, die in het
voorjaar en de zomer geboren zijn.

De ziekte is reeds lang bekend, hoewel, vóór men de trichomoniasis onder-
kende, deze ziekten allen onder de naam ,,difterie" werden genoemd.
De difterie veroorzaakt bij de duif veranderingen van de mondslijmvliezen
(gele membranen); de pokken komen over de gehele huid verspreid voor,
n.1. aan de kop, hals, vleugels, lichaam en poten.

De difterie begint met een zwelling van het mondslijmvlies; zelden van de
keelholte. Spoedig ontwikkelt zich een vuil witgeel beslag, dat zo groot

kan worden, dat de duif dc snavel niet meer kan sluiten en de voedsel-
opname belemmerd wordt.

L a h a V e deelde mee, dat ook geringe kleine afwijkingen in de keelholte
{de z.g. witte punten) door het pokkenvirus zouden worden veroorzaakt.
Door de Blieck werd echter aangetoond, dat deze gele punten niets met
pokkenvirus te maken hadden. Het zouden verstopte afvoergangen zijn
van kliertjes, die verkalkt waren. Witte of gele punten zijn onbelangrijk.
De ontstekingshaarden voor in dc bek kunnen doorgroeien en de snavel
aantasten, die in ernstige gevallen kan doorgevreten worden en afvallen.
Dikwijls gaat het proces niet zo ver. Het komt voor, dat de groei van de
beslagen in de bek tot stilstand komt en de gele verdikking gemakkelijk te
verwijderen is of zelfs spontaan wordt afgestoten.

De pokken beginnen met een verdikking in de huid, meestal aan de kop
(oogranden) welke verdikking snel uitgroeit tot een z.g. pok welke door-
gaans van 1 tot enkele m.m. doorsnee heeft. Komen deze pokken niet te
uitgebreid voor, dan drogen ze op een gegeven ogenblik uit en vallen af.
De\'duif is dan haar hele leven onvatbaar voor pokken en difterie.
Het kan voorkomen, dat de duif alleen aan pokken lijdt, zonder dat de
mondslijmvliezen worden aangetast. Deze vorm van ziekte verloopt door-
gaans gunstig. Meermalen komt het voor dat duiven gelijktijdig lijden
aan pokken en aan difterie. Deze dieren krijgen dikwijls als secundaire
infectie trichomoniasis. Het is dan te begrijpen, dat de ziekte een ernstiger
\\erloop heeft en vaak dodelijk verloopt.

Doch ook pokken en difterie kunnen soms zeer kwaadaardig optreden;
oogranden en benen, de snavelranden en de kophuid zitten dan vol met
pokken; ook in de bek vinden we difterie zwellingen en membranen en de
duiven kunnen bij tientallen aan uitputting tc gronde gaan.

Volgens L a h a y e en Willems zou ook de draaihals (torticollis) door
het pokkenvirus worden veroorzaakt. Zij toonden dit virus aan in het
exsudaat uit de drie halfcirkelvormige kanalen van het middenoor.
K 1 e e en Gerardino - Lührs meenden dat bacillaire smetstoffen
de z.g. torticollis veroorzaakten. Van Vloten kon cultureel en bac-
terioscopisch \\aststcllen, dat vele, zoniet de meeste, gevallen van draaihals
veroorzaakt werden door paratyfus-bacillen.

Soms kan de ziekte zeer verbreid en ernstig optreden, zoals in 1952 in
Tilburg en Dordrecht het geval was, waar de pokken en difterie vele
slachtoffers onder de duiven gemaakt heeft.

Deze is hoofdzakelijk voorbehoedend. Er bestaan entstoffen, die absoluut
ongevaarlijk zijn, gemakkelijk en snel zijn toe te passen en een immuniteit
\\oor het leven geven. Wanneer men ieder jaar de jonge duiven, vóór het
vliegseizoen begint, inent, zijn deze dieren voor hun verdere leven onvat-
baar. Juist gedurende het vliegseizoen is de kans op besmetting het grootst
en komen de maanden, waarin de ziekte het veelvuldigst voorkomt.
Men neemt aan, dat muggen en andere insekten een belangrijke rol spelen

bij de overbrenging van de ziekte. Dus is ook een verdelgen van deze
insecten een belangrijk middel om de uitbreiding tegen te gaan.
Aangetaste duiven, lijdende aan difterie en/of pokken kan men beter niet
behandelen. Wil men toch iets doen, dan kan men de pokken, die op
ongevaarlijke plaatsen op de huid zitten inpenselen met tinctura jodii,
waardoor deze sneller opdrogen en afvallen. De aangetaste slijmvliezen
(dus de difterie) kan men penselen met trypaflavin (1 : 100), enkele keren
per dag.

Dit is niet zo zeer bedoeld als een directe bestrijding van het pokken/difterie
virus, alswel een voorkomen van secundaire infecties met Trichomonas
columbae.

Ieder die op zijn hok verliezen lijdt onder zijn duiven door difterie-pokken,
had dit kunnen voorkomen, door tijdige voorbehoedende enting.
Volgens Jansen zou men door enting met difterie-pokken vaccin, niet
alleen absoluut zeker gevrijwaard blijven van aan deze ziekte lijdende
duiven, maar bovendien de kans op ornithosis belangrijk verkleinen. Hij
beweert, dat de georganiseerde bonden deze enting verplichtend zouden
moeten voorschrijven, waardoor ieder jaar veel narigheid zou worden
voorkomen.

De paratyfus bij de duiven wordt het meest veroorzaakt door de Salmonella
typhi murium. Dit is een bacil, een klein staafje, met afgeronde uiteinden.
Het gehele lichaam is bedekt met lange dunne draden, waarmee de bacil
zich vrij snel kan voortbewegen. De paratyfus bacil behoort tot de grote
Salmonella-groci). Momenteel zijn ongeveer 200 soorten van deze groep
bekend. Behalve de Salmonella typhi murium hebben verschillende onder-
zoekers verscheidene andere soorten paratyfus bacillen bij duiven gevonden.
Paratyfus komt bij duiven zeer verspreid en het gehele jaar voor, hoewel
de later te bespreken knobbel-vleugelziekte, meestal in najaar en winter
voorkomt.

Onderzoekers uit België, Duitsland, Amerika en Nederland vonden de
paratyfus bacil als oorzaak van bepaalde ziekten bij duiven.

M O b 1 e r was één der eersten die de paratyfus-bacil als oorzaak van een
ziekte bij duiven vond. In 1924 beschreef R e i t s m a een paratyfus uitbraak
bij duiven in Nederland, waarbij vele sterfgevallen voorkwamen. M e d e r
en Lund in 1925, Beek, Meijer en Beaudette in 1926,
Lahaye en Willems in 1927 vonclen allen paratyfus-bacillen, als oor-
zaak van bepaalde duivenziekten.

Het is van belang te weten, dat de gehele groep van paratyfus-bacillen,
gevaarlijk is voor mens en dier. Er zijn diersoorten, die hun eigen soort of
type hebben, maar de mens kan zowel de dieren besmetten als omgekeerd
de dieren de mens of andere diersoorten. In het verloop van de ziekten
van mens en dier is veel overeenkomst. Het blijkt namelijk, dat het maag-
darmstelsel, de geslachtsorganen en de gewrichten voorkeurplaatsen zijn van
de paratyfus-bacil.

Voedselvergiftiging bij de mens, als gevolg van paratyfus besmetting komt
nog al eens voor. Door het eten van vlees, dat met paratyfus-bacillen is
besmet, of het eten van eieren, die onvoldoende gekookt zijn, afkomstig
van vogels, die aan paratyfusinfectie van de eierstok lijdende waren, kan

de mens besmet worden. Eendeëieren en ook duiveëieren kunnen de dragers
zijn van paratyfus-bacillen.

Clarenburg onderzocht, ongeveer 25 jaar geleden, de oorzaak van
een paratyfus infectie, welke onder soldaten voorkwam. Als oorzaak werden
met paratyfus-bacillen besmette duiveëieren gevonden, die de kok in de
pudding had verwerkt.

De besmetting geschiedt door de mond, dus door opname van met para-
tyfus-bacillen besmet voedsel. Via de magen komt de smetstof in het darm-
kanaal, waardoor het slijmvlies wordt aangetast en ontstoken geraakt.
Daardoor wordt de ontlasting dun, slijmig en soms bloederig. De ontlasting
bevat dan enorm veel paratyfus-bacillen, die dan speciaal een gevaar op-
leveren voor de andere duiven en ook voor de mens.

Het spreekt vanzelf, dat de patiënt ondertussen erg ziek is geworden.
De aangetaste duif zit met opgestoken veren in elkaar. Het kan nu ge-
beuren, dat de infectie zo hevig is en de virulentie van de paratyfus-
bacillen zo groot, dat de duif snel het onderspit delft. De paratyfusbacillen
j)asseren de darmwand en komen in de bloedbaan waardoor een paratyfeuse
septicaemie (bloedvergiftiging) ontstaat, die snel tot de dood leidt.
Bij zulk een snel verlopende, hevige paratyfus infectie kan het gebeuren,
dat een duif, die \'s morgens de eerste ziekteverschijnselen vertoont, reeds
dezelfde dag sterft.

In een ander geval kan het zijn, dat de duif de strijd wint. In het lichaam
worden snel tegenstoffen gevormd, die tegen de paratyfus-bacil gericht zijn,
waarmee de ziekteverschijnselen verdwijnen. Dit zijn wel de uitersten in
het verloop van de paratyfusbesmetting.

Soms is de besmetting niet zo he\\ig en ontstaat er een geringe darm-
aandoening, die zelfs geheel onopgemerkt kan verlopen. Toch kan dan wel
een gering aantal bacillen de darmwand doorboren en in de bloedbaan
terecht komen. Dan ontstaat geen septicaemie, maar de bloedstroom brengt
de bacillen naar die plaatsen, waar ze het liefst zijn, de z.g. predilectie-
plaatsen, n.l. naar de gewrichten en bij de duiven naar de eierstok en de
teeltballen, soms ook naar de hersenen (Van Vloten). Ondertussen kan
de darmaandoening volkomen hersteld zijn, maar dan kunnen, al naar
gelang de bacillen zich hebben vastgezet, afwijkingen optreden aan de
gewrichten, de hersenen, de eierstok en teeltballen.

De paratyfus van de eierstok is voor de duif zelf niet zo erg. Het dier kan
volkomen gezond lijken; erger is echter als de eieren uit die besmette
eierstok gelegd worden. Deze kunnen n.1. paratyfus-bacillen bevatten en
besmetten het zich in het ei ontwikkelde embryo, dat of reeds in het ei
afsterft of besmet met paratyfus-bacillen geboren wordt en dikwijls na
enkele dagen te gronde gaat. Bovendien zijn deze besmette eieren, indien
ze gegeten worden, een gevaar voor de mens.

De gewrichten kunnen eveneens worden aangetast; we krijgen dan, indien
het gewrichten van de vleugel betreft, de z.g. knobbelvleugelziekte. Meestal
is een der elleboogsgewrichten aangetast, welke ontsteking zeer pijnlijk is.

De duif laat de vleugel hangen en kan tenslotte niet meer vliegen. Het aan-
getaste gewricht gaat zwellen en er ontstaat een weke verdikking. In het
gewricht kan dan een reincultuur van paratyfus-bacillen aanwezig zijn. Ook
kunnen gewrichten van de benen worden aangedaan, waardoor het dier
kreupel loopt. De laatste afwijkingen komen minder voor als de vleugel-
gewrichtsontstekingen.

Het verloop van de vleugelziekte kan verschillend zijn. In enkele gevallen
\\ erdwijnt, na kortere of langere tijd, de weke knobbel van het aangetaste
gewricht en kan het dier weer volkomen genezen, weer normaal vliegen
en zelfs met succes aan prijskampen op grote afstanden deelnemen. In
andere gevallen wordt de knobbel dikker, de duif gaat vermageren. Na
geruime tijd overwint het lichaam de infectie, de knobbel wordt kleiner,
maar het gewricht heeft zo geleden, dat er een ankylose ontstaat. Een der-
gelijke duif kan niet of zeer moeilijk vliegen en is verder als vliegduif
waardeloos.

Van Vloten toonde aan dat bij duiven, lijdende aan evenwichts-
storingen, paratyfusbacillen in de hersenen kunnen voorkomen. De dieren
konden niet meer staan, wentelden over de rug en konden geen voedsel
meer tot zich nemen. Herstel van deze vorm van paratyfus is uitgesloten.
Ook vond Van Vloten dat de bekende draaihals-ziekte (Torticollis)
door paratyfus-bacillen kan worden veroorzaakt, die dan gezeten waren in
de drie half cirkelvormige kanalen van het middenoor. We zien dikwijls, dat
indien paratyfus van de \\\'leugel (dus de vleugelziekte) op een hok optreedt,
er maar één of enkele duiven aan lijden; hetzelfde is het geval bij paratyfus
van de hersenen en van de eierstok, terwijl darm-paratyfus ruïneus op een
dui\\enhok kan huishouden. Het is duidelijk, dat paratyfus-bacillen in ge-
wrichten, hersenen en eierstok gezeteld, daar als het ware opgesloten zitten
en het lichaam niet kunnen verlaten, terwijl bij darm-paratyfus de bacillen
in groot aantal, met de faeces, het besmette lichaam verlaten.

Paratyfus is met zekerheid \\ ast te stellen door bloedonderzoek (agglutinatie).
Hebben we te doen met knobbelvleugelziekte, dan kan men de bacil uit de
gewrichtsvloeistof kweken. Moeilijker is het de paratyfus-bacillen uit de
darminhoud te kweken, maar dit is toch eveneens mogelijk.
Bij aan paratyfus gestorven duiven, vinden we bij de sectie hoofdzakelijk
\\eranderingen in de longen, de lever, de nieren en de darmen. De lever
vertoont meestal o\\er zijn gehele oppervlakte speldeknop-grote haardjes,
geel \\an kleur. Deze haardjes kunnen ook in de longen voorkomen, maar
hier worden ze soms zo groot als een maiskorrel. De nieren cn de milt zijn
gezwollen en bloedrijk. De darmslijmhuid is bij acute (snel verlopende)
gevallen dikwijls alleen wat gezwollen, bij sub-acute en chronische gevallen
kunnen er darmzweren optreden, die klein zijn en dwars op de lengterichting
van de darm gelegen zijn.

Ook hier geldt weer, dat voorkomen beter is dan genezen. Daarom kan
men de duiven voorbehoedend enten. Er zijn vele goede paratyfusvaccins te
verkrijgen; daar er echter vele tyjjen of soorten \\ an paratyfus-bacillen be-
staan, die bij de duiven de ziekte kunnen verwekken, zijn de meeste vaccins
polivalent, d.w.z. gemaakt uit vele paratyfusstammen.

geschieden. Mijn ervaring is, dat een éénmahge injectie met /a cc van een
dergehjk vaccin, ingespoten onder de huid aan de bovenzijde van de hals,
een behoorlijke onvatbaarheid geeft van nagenoeg één jaar.
De behandeling \\an de zieke dieren is verschillend al naar gelang we te
doen hebben met een darm-paratyfus of een der andere vormen, waaronder
de paratyfus zich aan ons openbaart.

De darm-paratyfus kan soms zo acuut en snel verlopen, dat elke behandeling
faalt. Verloopt deze vorm van de ziekte echter sub-acuut of chronisch,
dan kan men de dieren, soms met goed residtaat, behandelen met sulfa-
preparaten, vooral sulfamezathine en sulfaguadinine. De zieke dieren dienen
streng geïsoleerd \\erpleegd te worden en men moet zelf voorzichtig zijn
niet door de besmette uitwerpselen te worden geïnfecteerd. Men kan nu
de vorming van de tegenstoffen door het lichaam stinmleren, door injectie
van de dubbele dosis vaccin, om de 5 dagen.

Nadat men nu de zieke en verdachte dieren geïsoleerd heeft, moet men de
gezonde (of schijnbaar nog niet zieke) exemplaren onmiddellijk inenten
met een polyvalent paratyfusvaccin. Kan men gestorven dieren snel op-
zenden naar een laboratorium dat vaccins fabriceert, dan laat men uit
deze dieren een autovaccin bereiden, waarmee men de gezonde dieren
opnieuw inent. Met dit autovaccin herhale men de enting na een half jaar.
Door aldus te handelen kan men met succes de jjaratyfus tot staan brengen.
De knobbel-vleugelziekte wordt ook behandeld met injecties van vaccin
(1 cc) om de 5 dagen. Vele gevallen van deze vorm van paratyfus kan
men op deze manier nog genezen.

De paratyfus van hersenen en middenoor is ongeneeslijk. Duiven die hebben
geleden aan paratyfus van de geslachtsorganen en schijnbaar weer gezond
zijn. kunnen onvruchtbaar worden. De duivin legt geen eieren of met moeite
slechts een ei. Doffers kunnen, na aantasting van de voortplantingsorganen,
onvruchtbaar worden.

Duiven, die geleden hebben aan darm-paratyfus, kimnen nog lang nadat
ze weer volkomen hersteld lijken, paratyfus-bacillen blijven uitscheiden met
de faeces en dus een bron van infectie blijven.

Indien men de gehele duivenkolonie heeh laten inenten, dan zullen zulke
dui\\en op het hok weinig kwaad meer kunnen doen. De uitwerpselen zijn
echter wel gevaarlijk voor de eigenaar of de verzorger en zeker zijn deze
duiven dc oorzaak van de besmetting van duiven van andere hokken in
de reismand gedurende het transport.

Wanneer men een ernstige darm-paratyfus onder zijn duiven heeft door-
gemaakt, dan kan men deze bacillendragers opsporen door een bacteriolo-
gisch onderzoek van de uitwerpselen, in een behoorlijk daarop ingesteld
laboratorium, te doen \\errichten.

Psittacosis en ornithosis zijn zeer nauw verwante ziekten, die bij vele
vogelsoorten voorkomen en bovendien gevaarlijk zijn voor de mens.

Psittacosis komt hoofdzakelijk voor bij papegaai-achtigen, en is, als een
voor de mens zeer gevaarlijke vogelziekte, reeds in 1874 door J u r g e n -
s e n beschreven. Toen stierven ongeveer 30% van de door de ziekte
aangetaste mensen. Men noemde deze ziekte toen papegaaienziekte.

In 1892 brak een epidemie op grote schaal uit in Parijs. Men kon nagaan,
dat de bronnen van infectie in de winkels van twee vogelhandelaren ge-
legen waren, die een groot aantal papagaaien geïmporteerd hadden, waar-
van gedurende de reis per schip, reeds vele dieren gestorven waren en de
rest in slechte conditie arriveerde. De handelaren deden daarna de zieke
dieren zo snel mogelijk van de hand en verspreidden hierdoor de ziekte
over geheel Parijs. 24 mensen stierven aan psittacosis (ruim 30%).
Vooral uit Zuid Amerika, maar ook uit andere tropische streken waar
papagaaien voorkomen, is de papagaaienziekte, door de geëxporteerde
dieren over de wereld verspreid. Niet alleen de mens, maar verschillende
andere vogelsoorten werden met dit psittacosis-virus besmet. Bij zeer veel
papagaai-achtigen en parkieten, werd het virus aangetoond, zowel bij papa-
gaaien in de natuur, alsook in fokkerijen in Australië, Afrika en Zuid
Amerika.

In 1931 werd het door Elkeles en Barras e.a. bij papagaaien aan-
getoond, in 1933 door M e y e r bij parkieten, later bij kanaries, meeuwen en
andere zeevogels, maar van betekenis was, dat het ook werd aangetoond bij
kippen, eenden en duiven. Coles, Pinkerton en Swank stelden
in 1940 vast, dat ook duiven met psittacosis-virus besmet waren. Vanaf 1940
werd dit virus door vele onderzoekers bij duiven gevonden, o.a. ook door
de Gezondheidsdienst voor Postduiven te Utrecht (1950). Dekking
isoleerde het virus in 1949 en 1950 uit zieke duiven, op verschillende
duivenhokken in Nederland. Bedson, Sturder en Scott vonden,
dat de Javaanse rijstvogel bijzonder gevoelig is voor het klassieke psittacosis-
virus en de duif een zekere weerstand hiertegen bezit.

Men neemt aan, dat het oorspronkelijke psittacosisvirus van de papagaaien,
zich na passage bij verschillende diersoorten heeft gewijzigd en heeft aan-
gepast aan die diersoort.

Meyer (1941) deelt mee, dat het virus, uit zieke diuven en kippen
geïsoleerd, in sommige opzichten verschillen vertoont met het papagaaien-
virus en hij stelt daarom voor bij duiven en kippen de ziekte omithosis te
noemen. Ook is gebleken, dat de mens, die met psittacosisvirus besmet
wordt, ernstiger ziek wordt en dat het sterftecijfer veel hoger ligt, dan
dit met een besmetting met het ornithosisvirus het geval is.
Davis stelde in 1947 vast, dat ook de gewone huismus gevoelig is voor
kunstmatige infectie met psittacosisvirus, hoewel hij na onderzoek van vele
mussen (ruirn 100 stuks) noch het virus kon aantonen, noch serologisch
een positieve reactie kreeg. Daar toch bleek, dat de mussen gevoelig waren
voor het virus, mag men zonder meer deze vogelsoort als verspreider
van de infectie niet uitsluiten.

Bij duiven, lijdende aan ornithosis is het virus aangetoond in dc longen,
milt, nieren, lever en eierstok. Zowel via de urinewegen als ook via het
neusslijmvlies zou de smetstof verspreid kunnen worden. Het virus is zeer
resistent, o.a. tegen indrogen en kan als zodanig maandenlang in leven
blijven. Het is dan ook te begrijpen, dat op duivenhokken, waar een
eerste vereiste voor het in goede conditie blijven van de dieren droogte
is, gemakkelijk de besmette faeces verpoedert en verstuift, en de infectie
door inademen of door opname van voedsel kan plaats vinden. Door
direct contact, vooral in de reismanden, kan de ziekte op een niet besmet

hok worden binnengebracht. Vooral jongere dieren worden het gemakke-
lijkst besmet, doch ook vele oudere dieren kunnen ernstig ziek worden.
Ornithosis is in Nederland zeer verspreid onder de duiven. Laat men een
kolonie besmette duiven aan zich zelf over, dan kan de ziekte na weken,
maanden en soms wel jaren, vanzelf tot stilstand komen. De kolonie is dan
zoals men dit dan noemt, doorgeziekt.

De diagnose kan klinisch worden vastgesteld in vele gevallen; door onder-
zoek van bloed kan men met de complementsbindingsreactie ornithosis
aantonen, waarbij echter moet worden opgemerkt, dat een positieve reactie
op ornithosis wijst, maar dat een negatieve reactie nog niet wil zeggen, dat
er geen ornithosis in het spel is. \\Ve kunnen dan ook onderscheid makeri
tiissen duiven, die duidelijke ziekteverschijnselen vertonen en duiven, waarbij
men geen of slechts geringe ziekteverschijnselen kan onderkennen. Op de
kliniek van de gezondheidsdienst voor postduiven in Nederland worden
\\ aak duiven ter onderzoek aangeboden, die ogenschijnlijk gezond zijn, maar
waarvan de eigenaar mededeelt, dat de duiven op de prijskampen geen
succes meer hebben, terwijl ze toch tevoren behoorlijk presteerden. De
duiven vliegen ook minder graag. Bij dergelijke duiven wordt vaak, bij
onderzoek van het bloed, ornithosis vastgesteld. Ook constateerde Van
Vloten, dat uit volkomen gezond lijkende duiven, die op concoursen
topprestaties leverden, het virus van ornithosis kon worden geïsoleerd.
Dit is natuurlijk een onaangename omstandigheid, omdat op deze manier
de smetstof verspreid kan worden, zonder dat dit kan worden opgemerkt.

De ornithosis, die men na onderzoek met grote zekerheid klinisch kan
\\aststellen, kan de volgende symptomen vertonen:

De meest typische verschijnselen zijn het reutelen, brommen of knorren
bij de ademhaling. Verder is een belangrijk verschijnsel natte of tranende
ogen. Deze laatste afwijking kan ook alleen voorkomen, zonder dat men
andere verschijnselen kan waarnemen. Soms blijven de dieren een goede
eetlust houden, maar het kan voorkomen, dat het reutelen zeer ernstig
wordt en de dieren behoorlijk ziek zijn. In enkele gevallen, speciaal bij zeer
oude duiven (8 en 12 jaar) heb ik sterfgevallen kunnen constateren.
Nu is het opmerkelijk, dat dikwijls de besmetting van andere duiven op een
hok maar langzaam voortschrijdt. Men heeft één of meerdere dieren, die
door natte ogen of reutelen ons doen vaststellen, dat de dieren aan ornithosis
lijden en pas enkele weken daama \\\'inden we een nieuwe patiënt, zodat het
lang (soms wel enkele jaren) kan duren, eer men kan zeggen, dat de
kolonie volledig is doorgeziekt. En intussen zijn er door de kweek nieuwe
dieren bijgekomen, die weer zeer bevattelijk voor de ziekte zijn, terwijl
enkele schijnbaar genezen duiven nog smetstofversprciders kunnen zijn. Zo
wordt het duidelijk, wat in sommige gevallen de oorzaak kan zijn, dat
enkele hokken maar steeds geringe prestaties leveren op de wedvluchten,
hoewel aan de huisvesting, de verzorging, de voeding en het aanwezige
duivenmateriaal niets ontbreekt.

We hebben reeds meegedeeld, dat ook de mens met ornithosis kan worden
besmet. De ziekteverschijnselen zijn soms van dien aard, dat in vele ge-
vallen de behandelende arts de diagnose griep stelt. De patienten hebben
hoge koorts (de temperatuur kan 40° bedragen) en voelen zich ernstig
ziek. Er kunnen verschijnselen zijn van een atypische pneumonie. Typisch
is het verspringen van pijn op verschillende delen van het lichaam (armen,

benen, hals, enz.). De temperatuur blijft schommelen tussen de 38 en 39°,
na gediuende enige tijd gedaald te zijn.

Daar de diagnose bij de mens, zonder bloedonderzoek, niet gemakkelijk is
te maken, zijn in het verleden vele gevallen over het hoofd gezien. Door
de onderzoekingen van Dekking in 1949 en 1950 is ook de medische
wetenschap meer aandacht aan ornithosis bij de mens gaan schenken. Na
dien tijd zijn in Nederland vele gevallen van ornithosis bij duivenhouders
of hun gezinsleden vastgesteld.

In 1 949 en 1950 had ik zelf vele omithosis-lijders onder mijn duiven. Daar
toen algemeen werd aangenomen, dat deze ziekte, zonder enige behande-
ling weer verdween, werd er weinig aandacht aan besteed. In mei 1951
werd mijn vrouw ziek. De arts, die in consult werd geroepen, maakte de
diagnose griep en de gewone behandeling werd ingesteld. De temperatuur
was de eerste week hoog (40°), later schommelde deze tussen 38 en 39°.
Er werden in de longen geen afwijkingen geconstateerd. Pijn op verschil-
lende plaatsen van het lichaam: eerst in de bovenarm, daarna in de benen.
Toen na ongeveer 4 weken geen verbetering in de toestand optrad, werd
geadviseerd tot opname in een ziekenhuis, alwaar een bekende internist
het onderzoek op zich nam. Er werd onderzocht op tuberculosis, paratyfus.
Bang infectie, enz., met negatief resultaat, tot ik zelf vroeg, ook op orni-
thosis te willen onderzoeken. En dit bleek positief. Een op ornithosis gerichte
behandeling (aureomycine) werd ingesteld, maar aangezien de patiente
overgevoelig bleek voor dit middel, moest de behandeling worden stopgezet.
Zes maanden, nadat de eerste ziekteverschijnselen waren geconstateerd,
kwam mijn vrouw weer thuis en het dimrcle zeker meer dan een jaar,
voordat alle leed geleden was.

Ook zelf heb ik in 1948 deze ziekte gehad, hoewel die toen ook als
„ernstige griep" bestempeld werd en nimmer onderkend is. Thans ben ik
overtuigd ook toen aan deze ziekte geleden te hebben. Enige tijd nadat
mijn \\Touw ziek geworden was, werd ook de hond ziek. Daar ondertussen
reeds de diagnose „ornithosis" was vastgesteld, en de hond ook spierpijnen
had, werd bloed van de hond ter onderzoek opgezonden en bleek ook deze
aan ornithosis te lijden.

Ojnallencl is, dat kinderen slechts zelden aan ornithosis lijden. Bijna al
het personeel dat werkzaam is aan de gezondheidsdienst voor postduiven
in Nederland heeft in meerdere of mindere mate aan ornithosis geleden.
Het blijkt, dat zowel de mens, alsook dieren, die aan ornithosis hebben
geleden, zeer lang, misschien wel voor goed, onvatbaar zijn voor deze
ziekte. Ook Dekking deelt mee, dat in laboratoria waar men met
[)sittacosis- of oinithosis virus werkt, vele onderzoekers met dit virus besmet
zijn.

Enkele jaren geleden ]3ubliceerde Schr. dezes een artikel over de ornithosis
in het Nederlandse Postduiven Orgaan. Dit artikel werd in verschillende
binnen- en buitenlandse bladen overgenomen. Opmerkelijk was de reactie.
Zowel uit Nederland, als ook uit België en Duitsland kreeg ik brieven om
nadere informaties. Ook schreven enkele artsen en patiënten. Door nader
onderzoek zijn toen verschillende gevallen van „slepende griep" als orni-
thosis onderkend en behandeld.

Dekking acht de psittacosis en ornithosis een gevaar \\oor de volks-
gezondheid. In zijn ]iroefschrift (1950) over ornithosis luidt een van zijn
stellingen:

„Het is wenselijk, dat aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam een af-
deling wordt toegevoegd voor het routine-onderzoek van vogels op psitta-
cosis en ornithosis."

Dekking laakt ook de houding van de postduivenliefhebber wat betreft
de bestrijding en het gevaar, dat er bestaat voor de besmetting van aan
ornithosis lijdende duiven voor de mens.

3e. dat zolang ornithosis op een duivenhok voorkomt, het een gevaar is
voor besmetting van de mens. Hoe sneller we dus de ornithosis kunnen
bestrijden, des te geringer kans er is op overbrenging op de mens.
Momenteel is nog geen \\ oorbehoedende behandeling met vaccin tegen
ornithosis bekend.

Wel is bekend, dat zieke duiven, die behandeld worden met penicilline en
in sterkere mate met streptomycine, kunnen genezen. Streptomycine geeft
echter vaak shockverschijnselen, zelfs met dodelijke afloop. Minder giftig is
dan ook de dihydrostreptomycine, die door de Nederlandse Gist- en
Spiritusfabrieken te Delft wordt gefabriceerd als Metastrept oplossing, be-
vattende 0.5 gram streptomycine-base en 0.5 gram dihydrostreptomycine-
base als sulfaat, opgelost in 4 cc aqua destillata.

Van deze oplossing geeft men maximaal 0,2 cc (is dus 50 mgr strepto-
mycine-derivaten). De „shock"-verschijnselen zijn belangrijk minder, dan
bij toediening van gewone streptomycine het geval is, hoewel ze toch nog
\\oorkomen. Misschien is 0,1 cc metastrept reeds voldoende om de ziekte
snel te doen verdwijnen. De hoeveelheid metastrept wordt sub-cutaan aan
de bovenzijde van de hals ingespoten.

Behandeld worden alleen klinisch zieke dieren, dus dui\\ en, die natte ogen
hebben of reutelen. Ze worden gedurende de behandeling rustig geïsoleerd
gehouden. Na 3 dagen kan men opnieuw een injectie toedienen, indien
de ziekteverschijnselen nog niet verdwenen zijn.

Meestal verdwijnen de symptomen reeds na enkele dagen en kan men de
duiven weer bij de andere duiven brengen. In de laatste jaren heb ik
honderden duiven behandeld en de ornithosis meestal binnen een week op
de hokken tot stilstand gebracht. Het reutelen verminderde snel en de
tranende ogen droogden op.

Er zijn schrijvers, die gevallen publiceren, waar bijv. 20 duiven met strepto-
mycine werden behandeld en er 12 van sneuvelden. Volgens mij zijn deze
duiven behandeld met een te hoge dosis streptomycine. Zelf heb ik op
honderden behandelde duiven één dode gehad. Dit betrof een 12 jarige
ernstig zieke doffer, die enkele uren na de injectie stierf.
Bovendien vind ik het niet erg, als van bijv. 500 behandelde duiven er eens
een sterft. Door behandeling met metastrept verkort men het besmettings-
gevaar voor de mens, en dit is toch zeker zeer belangrijk. Het is mij op-
gevallen, dat alle schrijvers die adviseren tot laten „doorzieken" bij omi-

thosis, nimmer vermelden, dat ook de mens aan ornithosis kan lijden. Aan-
gezien mij is gebleken, dat door snelle injectie met streptomycinederivaten,
de ziekte spoedig tot staan komt en ook de uitbreiding niet verder gaat,
meen ik dat het ornithosisvirus door de streptomycine in het duivenlichaam
volkomen wordt vernietigd. Zo ver mij bekend, zijn proeven in deze
richting nog niet verricht.

De aandoening van de oogbindvliezen, die aanleiding zijn tot tranende
ogen, kan weken en weken duren, eer deze spontaan is genezen. Heel
vaak geeft dit dan een blijvende verkleuring van het oog. Door behandeling
met metastrept is deze aandoening meestal zo snel genezen, dat de oor-
spronkelijke oogkleur behouden blijft.

Deze ziekte wordt veroorzaakt door bepaalde parasieten, de coccidiën, die
behoren tot de grote groep van de protozoën. Ze dringen in de cellen van
het slijmvlies van de darm en zijn dus intracellulaire parasieten.
Coccidiën zijn bij de mens en bij zeer veel dieren bekend. Sommige soorten
zijn volkomen gastheerspecifiek.
In Nederland zijn bij duiven gevonden:

1. de Eimeria labbeana (pfeifferi). De vorm is elliptisch of rond, lichtgeel-
bruin van kleur, afmetingen 13 tot 24 fi, bij 13 tot 22 /i.

2. de Eimeria columbarum door N i e s c h u 1 z gevonden. Gelijkt op de
vorige, maar is groter (17 tot 24, bij 16 tot 22 /x).

De bij de duif voorkomende coccidiën behoren tot de familie Eimeridae,
onderorde Eimeridea, Orde Coccidia.

Wanneer de coccidiën in de cel van het darmslijmvlies zijn binnengedron-
gen, vernietigen zij deze. Indien slechts weinig coccidiën aanwezig zijn,
heeft dit geen of geringe betekenis. De beschadigde cel wordt door een
nieuw gevormde cel vervangen. Zijn er echter veel coccidiën, dan wordt
de darmbeschadiging ernstiger en grote stukken van het darmslijmvlies
worden in het proces betrokken. Er ontstaat een dikwijls uitgebreide darm-
ontsteking met doorgaans een ernstige diarree. De ontwikkeling van de
coccidiën is nogal ingewikkeld en kan zowel geslachtelijk als ongeslachtelijk
plaatshebben.

De ongesporuleerde oöcyste wordt met de faeces uitgescheiden. Pas enige
dagen later vindt de sporulatie plaats. De kern van de oöcyste deelt zich
in vier en door omhullen met protoplasma ontstaan de sporocysten. De
sporocyste deelt zich weer in twee: sporozoieten. Dit is de z.g. sporogonie.
Voor deze ontwikkeling zijn temperatuur en vochtigheid van belang.
De geslachtelijke voortplanting (garnetogonie) vindt in de darm van de
duif plaats. De oöcyste vormt dan weer sporozoieten. Deze dringen in de
epiteelcel en groeien uit tot schizont. Hieruit ontstaan de merozoieten.
Deze dringen weer in de epiteelcellen. Na enige tijd wordt een deel der
merozoieten tot vrouwelijke individuen (macrogametocyten), een ander
deel wordt tot mannelijke individuen (microgametocyten), die kleiner zijn.
Eén microgametocyt dringt in de macrogametocyt. De wand van de laatste
gaat zich verdikken en de zygoot of oöcyste is ontstaan. Deze oöcyste wordt
niet groter en kan weer met de faeces naar buiten komen.
Daar deze gehele ontwikkeling ten koste van de darmslijmvliescellen gaat,
is de vernieling hiervan bij massale infectie aanzienlijk. De klinische diag-

nose kan worden gemaakt, door het vinden \\an de parasieten (oöcysten)
in de ontlasting.

Daar echter vele duiven smetstofdragers zijn, is het vinden van enkele
parasieten niet bepalend voor de diagnose coccidiosis.
Coccidiosis komt vooral bij jonge duiven voor. De andere duiven, die
smetstofdragers zijn, zijn als infectiebron, vooral voor jonge duiven, een
gevaar. De duiven, die aan coccidiosis lijden zijn lusteloos, zitten in elkaar
met opgestoken veren, vertonen erge diarree en vermageren snel.
Daar de uitgescheiden oöcysten pas na enkele dagen gesporuleerd worden,
is een eerste eis bij de bestrijding, dat de mest geregeld en tijdig verwijderd
wordt. Ook bij de besproken „droge mestmethode", waar dus de vochtig-
heid voor de ontwikkeling van de oöcyste te gering is, en mede door de
ammoniakuitscheiding, gaan de oöcysten te gronde.

De gezondheidsdienst voor Postduiven te Utrecht geeft de volgende me-
thode aan:

le dag: \'s avonds licht purgeren (een paar theelepels Engels zout per liter
drinkwater),

1. Uiterste reinheid op het hok; enkele keren daags de mest verwijderen.
Voeren in voerbakken.

2. Goed gemakkelijk verteerbaar voer ge\\en, bv. tarwe, kleine mais, ge-
roosterd brood en gist in het drinkwater.

Natuurlijk moet men de zieke en verdachte dieren afzonderen. Ontsmetten
\\an de vloer, vooral met ammoniak (1 op 10) en wel speciaal de naden
en de spleten wordt aanbevolen. Geen zand op de vloer. Eventuele natte
plekken op de vloer met ongebluste kalk drogen.

Als deze manier van bestrijding te veel moeilijkheden oplevert, kan men
ook met succes de ziekte bestrijden door in het drinkwater sulfamezathine te
verstrekken (2 eedepels van de 16% (rose) oplossing, of 1 eetlepel van de
33% (kleurloze ojDlossing) op 1 liter water gedurende 4 a 5 dagen).
We deelden reeds mee, dat het vinden van enkele oöcysten in de uit-
werpselen niet doorslaggevend is voor het stellen van de diagnose coccidiosis.
Indien echter in het gezichtsveld van een microscopisch preparaat deze
coccidiën in groot aantal worden gevonden, kan de diagnose coccidiosis
met zekerheid worden gesteld.

Diarree bij duiven kan dus, zoals wij hebben gezien, door verschillende
oorzaken ontstaan en dikwijls is de juiste diagnose pas na uitvoerig onder-
zoek vast te stellen.

Het is natuurlijk van belang een juist inzicht te hebben van de oorzaak
van de geconstateerde diarree, omdat de bestrijding dikwijls, al naar
gelang deze oorzaak, verschillend is. Wel hebben we een waardevolle hulp
aan het verloop van de ziekte en uit de aard en hoedanigheid van de
uitgescheiden mest.

Duiven, lijdende aan diarree, tengevolge van paratyfus, gaan vaak snel
te gronde. Lijden de dieren aan coccidiosis, dan \\ erloopt het ziekteproces
vaak meer chronisch en stewen de dieren meestal pas na langere tijd aan
volslagen uitputting. Natuurlijk kan diarree ook optreden bij een gewone,
niet infectieuse darmaandoening. Dit is dan na nauwkeurig onderzoek van
de faeces wel vast te stellen. Darmstoornissen door opname van vergiften
(planten, zaden, enz.) kunnen ook ernstige diarree veroorzaken.
In verband met onze kennis van de oorzaak van de coccidiosis, paratyfus
en andere ziekten en van de goede bestrijdingsmiddelen, waarover wij thans
beschikken, behoeven deze ziekten voor de duivenliefhebber geen ramp
meer te betekenen.

Een juiste diagnose, door een deskundige gesteld, is echter \\oor de ratio-
nele bestrijding een dringende eis.

Schr. geeft een verhandehng over oorzaak, verschijnselen, pathologie en therapie van
trichomoniasis, pokken en difterie, paratyfus, ornithosis en coccidiosis bij duiven.

The author gives a survey about the cause, symptoms, pathology and therapy of
trichomoniasis, pox and diphtcria, paratyphus, ornithosis and coccidiosis in pigeons.

L\'auteur donne un aperçu de la cause, des symptômes, de la pathologie ct du traite-
ment de la trichomoniase, de la variole ct diphtérie, du paratyphus, de l\'ornithose et
du coccidiose des pigeons.

Der Verfasser gibt eine Uebcrsicht der Ursache, den Symptomen, der Pathologie
und der Behandlung von Trichomoniasis, Pocken und Diphtérie, Paratyphus, Orni-
thosis und Coccidiosis der Tauben.

LITER.\\TUUR
Bos, Dr. A.: Trichomoniasis bij duiven. Proefschrift, 1941.
Dekking, Dr. F.: Psittacosis en Ornithosis in Nederland. Proefschrift, 1950.
Heelsbergen, Dr. T. van: Handbuch der Geflügclkrankheiten und der Ge-
flügelzucht, 1929.
Hoeden, Dr. J. van der: Dc Zoönosen, 1946.
Schaaf, Prof. A. v a n d c r: Dictaat van de college\'s in 1958.

Vloten, Dr. J. G. C. van: Jaarverslagen van de Gezondheidsdienst voor Post-
duiven 1954, 1955, 1956, 1957, 1958.

Kliniek voor Inwendige Ziekten, Faculteit der Diergenees-
kunde, Rijksuniversiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. G.
Wagenaar.

Tot voor korte tijd golden als meest voorkomende vormen van chronische
koliek bij het paard de embolisch thrombotische koliek, zandkoliek, worm-
koliek, darmsteenkoliek, verstoppingskoliek veroorzaakt door chronische
organische veranderingen, zoals nieuwvormingen, oude hemiae, vergroei-
ingen, stenose en verwijding van maag of darmen. Het is algemeen
bekend, dat invaginaties van de dunne darm meestal na 10—18 uur tot
de dood voeren. Rij deze invaginaties treden in de eerste plaats ernstige
circulatiestoornissen op en in de tweede plaats intoxicaties t.g.v. de afsluiting
van de darm.

Bij de dikke darm ligt dit alles enigszins anders. Een bijzondere plaats neemt
de eenvoudige coecuminvaginatie (invaginatio coecalis) in. Hierbij is meest-
al de passage door de darm nog mogelijk, vandaar dat in een dergelijk
geval het ziekteverloop subchronisch kan zijn. Een genezing door middel
van afstoten is meerdere malen beschreven. ^Vanneer echter het coecum
verder door het ostium coecocolicum schuift, waarbij dus een invaginatio
coecocoliea ontstaat, dan ontstaat meestal een totale darmafsluiting met
acute dodelijke afloop.

Darminvaginaties bij het paard komen niet vaak voor. Ten T h ij e
heeft in 1937 de resultaten van 106 secties van koliekpaarden beschreven,
waarbij in 4 gevallen sprake was van een invaginatie, n.1. 2 in het jejunum,
eenmaal in het ileimi en eenmaal was het ileum met een deel van het
jejunum in het coecum geschoven.

T e n T h ij e maakte mondeling melding van een toevallige sectiebevinding
van een anatomiepaard, waarbij een coecuminvaginatie werd vastgesteld.
Dobberstein en Dinter (1941) beschreven 555 secties van aan
koliek gestorven paarden. Hierbij werd 9 maal een invaginatie als oorzaak
van de koliek gevonden. In 3 gevallen was dat een invaginatie van het
jejunum, 1 maal van het duodenum, tweemaal van het ileum, terwijl in
3 gevallen een invaginatie van de dikke darm aanwezig bleek te zijn, en
wel steeds een instulping van het gehele of gedeeltelijke coecum in het
ventrale colon.

Dietrich Wirth heeft het aantal koliekgevallen tussen 1920 en 1940
aan de kliniek te Hannover verzameld. Dit waren er in totaal 5097, waar-
van slechts 1 x een invaginatie als oorzaak van de koliek werd vastgesteld.
Reinhardt beschreef in 1912 de sectiebevindingen bij 125 aan koliek
gestorven paarden. Hier\\\'an bleken er 4 een invaginatie te hebben gehad,
n.1. 1 in het duodenum, 2 in het jejunum en 1 van het ileum in het coecum.
David Wirth gaf in 1941 een statistiek van 5071 gevallen van koliek
aan de Wcense kliniek voor inwendige ziekten. Het aantal invaginaties
hierbij was slechts 0.08%, d.w.z. 4 stuks.

Holtgräve heeft in 1950 in zijn dissertatie 2230 koliekgevallen be-
schreven, welke in de jaren 1939-1949 aan de Hogeschool in Hannover

waren onderzocht. In geen enkel geval was hier een invaginatie gevonden.
Volgens Hutyra en Marek heeft men in het Duitse leger in de jaren
1892-1912 bij 98249 koliekpaarden 119 x een invaginatie gevonden, dit is
0.12%. In dezelfde periode werden aan de Berlijnse en Dresdener Hoge-
school dezelfde cijfers gevonden. Aan de kliniek te Boedapest werd in
0.33% van de gevallen een invaginatie geconstateerd.

In de literatuur vindt men echter zelden gevallen van genezing van deze
invaginatiekolieken beschreven. Waarschijnlijk zijn ook verschillende ge-
vallen van spontane genezing door de eigenaars niet opgemerkt.
Volgens de literatuur komen invaginaties het meest voor bij hond en rund.
Een spontane genezing kan optreden wanneer het dier maar lang genoeg
in leven blijft. Het afgestoten gedeelte wordt dan vaak in de faeces aan-
getroffen. Na de spontane genezing vindt men vaak een breed gordelachtig
invaginatie litteken, wat aanleiding geeft tot een stenose in de darm.
Volgens J O e s t zou het afstoten van het necrotisch geworden darmge-
deelte tussen 12 en 14 dagen na het ontstaan van de invaginatie plaats
vinden.

Rackow (1897) beschrijft een geval, waarbij 22 dagen na het begin
van de koliek het grootste deel van het coecum werd afgestoten. Het
betrof een 9-jarige ruin, welke hevige koliek had gehad. Vijf dagen lang
bleef de koliek bestaan. Vanaf de 6e dag vertoonde het dier geen pijn-
symptomen meer en waren de faeces weer normaal van kleur. Het dier
at toen weer wat haver en hooi en maakte een volkomen gezonde indruk.
Op de 9e dag traden weer koliekverschijnselen op, die na 12 uur weer
verdwenen. Tweeëntwintig dagen na de eerste kolieksymptomen werd het
dier iets onrustig, perste op de faeces en ontlastte na korte tijd een
volumineuze zakvormige massa, welke bij nader onderzoek uit een groot
gedeelte van het coecum bleek te bestaan. Vanaf dat moment is het dier
verder gezond gebleven, waaruit de conclusie werd getrokken, dat aan
het coecum van het paard geen grote fysiologische betekenis behoeft te
worden toegeschreven.

Baumgärtner (1933) heeft 2 gevallen gezien van spontane genezing.
In beide gevallen bleek het afgestoten en met de faeces meegekomen darm-
gedeelte afkomstig te zijn van de dikke darm. Het 2e geval betrof een
paard, dat 6 jaar lang telkens koliek kreeg. De laatste maal duurde deze
koliek 6 weken. Zes dagen hierna kwam met de faeces een stuk dikke
darm mee. Bij de vaak herhaalde rectale e.xploratie was nooit iets abnor-
maals vastgesteld.

Danninvaginaties ontstaan in het algemeen in zeer korte tijd. Als echter
bewezen kan worden, dat de invaginatie direct op een chronische, tot
invaginatie predisponerende, verandering is terug te voeren, b.v. ten ge-
volge van grotere of kleinere in het darmlumen groeiende nieuwvormingen
of ringvormige litteken stenose. dan kan de invaginatie uit een oogpunt
\\ an gerechtelijke diergeneeskunde tot de chronische koliekvormen gerekend
worden. De antedatering in een dergelijk geval moet gericht zijn op de
ouderdom van de genoemde nieuwvorming of litteken stenose.
Daarnaast kan bij het paard ook de invaginatio coecalis en de invaginatio
coccocolica in de chronische vorm optreden, waarbij de naar elkaar toe-
gekeerde serosae van de ingeschoven darmgedeelten vast met elkaar door
bindweefselnieuwvorming \\ ergroeid zijn.

Als dit het geval is, kan de ouderdom van de invaginatie op minstens
10—14 dagen gesteld worden en door middel van histologisch onderzoek
soms wel 4 tot 6 weken te antedateren zijn. Deze gevallen zullen wel
zelden voorkomen, maar men dient er bij koopkwesties toch rekening
mee te houden.

Het aantal beschreven gevallen van invaginatio coecocolica is niet groot.
Het eerste geval is beschreven door M. B o u 1 e y in 1826, waarbij de
diagnose pas bij de sectie gesteld werd. Men ziet bij deze secties soms
een grote hoeveelheid stuwingstranssudaat in de buikholte, soms een buiten-
gewoon sterke haemorrhagische doordrenking van het ingeschoven darm-
deel ,zodat de darmwand meerdere cm dik wordt. Dit laatste is het gevolg
van veneuze stuwing, doordat het omvattende darmdeel vooral in het begin-
stadium een sterke druk uitoefent op het geïnvagineerde darmdeel, waardoor
de venen worden dichtgedrukt en de arteriën gedeeltelijk hun functie
kunnen blijven verrichten. Een enkele maal ziet men een ruptuur van het
ingeschoven coecum.

De dia.gnose van een invaginatio coecocolica is tijdens het leven buitenge-
woon moeilijk te stellen. Men kan soms rectaal in de buurt van de kop
van het coecum of iets verder craniaalwaarts een ruim dubbele vuistgrote
knobbelige massa voelen, terwijl bij palpatie hiervan het paard pijnuitingen
kan vertonen. De overige verschijnselen lijken op de klinische symptomen
van een coecumobstipatie, waarbij echter heel spoedig een beschadiging van
de bloedsomloop opvalt en diarree zonder voorafgaande behandeling met
laxantia kan optreden. Van een verstopping in het coecum is niets te
voelen. Soms voelt men wel een obstipatie van het ileum, n.1. in het
laatste gedeelte waar dit in het coecum uitmondt.

Wat betreft het ontstaan van een invaginatie kan behalve de reeds hier-
boven aangehaalde predisponerende factoren genoemd worden het ge-
bruik van drastische middelen, zoals arecoline, eserine en andere drastica.
Dit zijn middelen, welke de parasympaticus of de gladde mu.sculatuur
direct aangrijpen. Hierdoor krijgen we vaak een versterking in de koliek-
pijnen, waardoor het toch al zieke dier onnodig nog meer gepijnigd wordt.
We zien ook nog al eens invaginaties optreden bij veulens, die gespeend
worden. De dieren hebben dan vaak een leeg darmkanaal. Door de nervo-
siteit t.g.v. het wachten op de moeder krijgt een dergelijk veulen vaak een
verhoogde darmperistaltiek, hetgeen nog al eens aanleiding geeft tot op-
treden van een invaginatie.

De invaginatie komt tot stand doordat zich een bepaald darmstuk in het
anaalwaarts gelegen volgende darmdeel inschuift. Dit zou mogelijk ge-
maakt worden doordat vóór een verslapt darmgedeelte een spastische in-
snoering of gedurende langere tijd spastisch gecontraheerd clarmgedeelte
o])treedt, welk deel door de vooruitgestuwde darminhoud als het ware omvat
wordt en hiermede in het volgende wijdere verslapte darmgedeelte wordt
geschoven.

Bij kolieken, waarbij slechts vermoed wordt, dat een liggingsverandering in
het spel kan zijn, is het gebruik van krampstillende middelen, zoals noval-
gin, narcalgin of paverin verre te verkiezen boven het gebruik van de
gevaarlijke drastica.

■Aanleiding tot het schrijven van dit artikel is een patiënt geweest, waarvan
hier de gehele ziektegeschiedenis volgt.

Op 2 december \'s avonds had het dier volgens de eigenaar lichte koliekverschijnselen
vertoond. De volgende dag is de dierenarts geroepen, welke een lusteloos dier aan-
trof. Ondasting was niet .gezien, de temperatuur was normaal, ademhaling en poLs-
frequentie iets te hoog. Bij rectaal onderzoek werden alleen onverteerde faeces
gevonden, verder geen afwijkin.gen. Het dier werd toen 10 cc excolinc en 20 cc
novalgin in.gespoten. De daarop volgende dag werd \'s morgens weer 20 cc novalgin
ingespoten en \'s avonds nogmaals 10 cc excolinc. De ademhaling en polsfrequentie
waren hoger geworden.

Op 5 december waren \'s morgens dc ademhaling en polsfrcquentic nog hoger. Toen
werden 2 ampullen hexeton ingespoten, 10 cc cxcoline, terwijl \'s middags 20 gram
istizin gegeven werd. Bij auscultatie waren weinig of geen borborygmi te horen.
Er was .geen defaccatie geweest.

Op 6 december werd deze patient ter onderzoek en eventuele behandeling aan
de Interne Kliniek aangeboden.

Status praesens: Een ± 12-jarige gekruiste bruine warmbloed ruin in redelijke
voedingstoestand. Aan de linker schenkel, boven het rechter oog, dorsaal aan de
kogels van de voorbenen, aan de rechter tarsus lateraal en caudaal schaafwonden,
vermoedelijk t.g.v. de koliekaanvallen.

Het dier is vrij rustig en uitgesproken koliekverschijnselen worden niet waar.genomen.
Polsfrequentie 96, ademhaling 36, temperatuur 39,7.
De slijmvliezen zijn normaal van kleur, misschien iets te bleek.
De lymfklieren vertonen geen afwijkingen.

Respiratie app.: Vrij oppervlakkige frequente ademhaling, type costo-abdominaal,
geen stridor nasalis, geen foctor ex nasi, geen neusuitvloeiing.

Bij auscultatie van de longen zijn geen afwijkingen te horen. Bij percussie van de
longen zijn de grenzen moeilijk vast te stellen. Larynx en trachea zijn niet gevoelig
bij druk. Geen spontaan hoesten gehoord.

Circulatie app.: krachtige, regelmatige, frequente pols. Geen oedemen en verhoogde
tensic op de jugulair venen te constateren. Bij auscultatie van het hart zijn geen
afwijkingen te horen.

Digestie app.: Paard vertoont een geringe foetor ex ore. Mondslijmvlies is iets
vuilblcek.

Bij palpatie van de buik links en rechts een duidelijke „defence musculaire" vast te
stellen, borbory.gmi zijn hoorbaar. Bij rectale exploratie in het rectum slijmachtige
faeces met een uitgesproken vieze stank. Dc milt is links duidelijk op de normale
plaats voelbaar en niet .gezwollen. Onder in de buik, iets rechts van de mediaanlijn
een hard aanvoelende onre.gelmatige manshoofdgrote knobbel tc voelen, even daar-
voor een worstachtigc, stevig aanvoelende dikte tc voelen. Vlak bij de harde
onregelmatige knobbel is duidelijk fibrine te voelen en kan het niet nader te
definiëren weefsel van elkaar worden losgetrokken.

Het volledige bloedonderzoek had het volgende resultaat.
Hb gehalte 13,6 g%, celvolume 3,4. Aantal witte bloedcellen 7400, diffe-
rentiatie witte bloedbeeld: 6% lymphocyten, 2% monocyten, 92% poly-
morfkernige leucocyten (6% jeugdvormen, .58% staafkernigen en 28%
segmentkernigen). Dus een sterke linksverschuiving in het witte bloedbeeld
zonder hyperleucocytose.

Het bilirubinegehalte in het serum was verhoogd, n.1. 35 mg/liter en wel
indirecte bilirubine. Het ureiungehalte van het bloed was 55 mg%, dus
hoog normaal, bloedsuiker 106 mg%, cholesterol 113 mg%. Totaal eiwit
in het serum 7,4%, onder te verdelen in 24,5% albumine, (veel te laag,
normale waarde ± 40%), 20,8% « globuline (iets te hoog, normale waarde
±: 16%), 40,1% ß globuline (sterk verhoogd, normale waarde ± 21%)
en 14,6% y globidine (iets verlaagd). Het calciumgehalte was 10,4 mg%,

Behalve de uitgesproken linksverschuiving in het v^\'itte bloedbeeld, wat
verklaarbaar was uit de gevonden ontstekingsprocessen bij rectale exploratie,
gaf het bloedonderzoek weinig significante afwijkingen te zien.
De waarschijnlijkheidsdiagnose bij deze patient luidde: peritonitis, ver-
moedelijk t.g.v. een niet nader vast te stellen liggingsverandering.
In verband met de bevindingen bij het rectale onderzoek en de algemene
toestand van de patient, werd de prognose infaust gesteld en was een
lajjarotomie niet geïndiceerd, zodat tot slachting werd overgegaan.

hyperemisch, het omentum was heftig rood.
Dunne darm: heftige vlekkige roodheid van de serosa, weinig slijmige
inhoud. Op één plaats ter grootte van een handpalm fibrine op één
kant van het scheil, dit deel zal \\erkleefd geweest zijn (en hoogst
waarschijnlijk bij de rectale exploratie los gemaakt) met de omgeving
van het ostium ileocoecale.
Het ileum was leeg, sterk gecontraheerd en dit is waarschijnlijk bij de

rectale exploratie als een worst\\-ormige dikte gevoeld.
Coecum: De punt was niet vrij aanwezig, maar ingestulpt in het coecum,
waarbij de instidping door niet te verklaren oorzaak uitgerekend de
uitgang naar het rechter \\entrale colon heeft gevonden en hier verder

is ingeschoven. Dit ingestulpte coecum was zeer sterk oedemateus t.g.v.
de afknelling (zie foto).

Het shjmvlies van het coecum was sterk gestuwd en vertoonde hier en
daar wat oppervlakkig verval. Een gedeelte van de kop van het coecum
was nog niet omgeklapt. De dikte van de wand van het ingestulpte
coecum bedroeg meerdere cm met sterk gestuwde bloedvaten.
Ter hoogte van de beide ostia en in de diepte van de invaginatiehals was

een acute locale peritonitis aanwezig.
In de maagvormige verwijding van het colon waren nog wat faeces aan-
wezig.

Ten slotte nog een enkele opmerking wat betreft een eventuele operatie.
Wil men enig gunstig resultaat van een operatie verwachten, dan zullen
de intoxicatieverschijnselen toch niet van ernstige aard dienen te zijn. Dit
kan men vaststellen aan de frequentie en de kwaliteit van de pols. Is de
polsfrequentie meer dan het dubbele van de normale waarde en is deze
pols zwak, dan is er heel weinig kans meer op succes. In verband hiermede
heeft men weinig of geen gelegenheid het ziekteverloop nog even af te
wachten of nog eens een nauwkeurig onderzoek in te stellen.
Wil men resultaten boeken bij de behandeling van liggingsveranderingen
bij het paard in het algemeen, dan zal men een vroegtijdige klinische
diagnose met zekerheid moeten kunnen stellen, n.1. nog vóór er een
peritonitis is ontstaan. Ook de meest ervaren internist kan slechts in
bijzondere gevallen met zekerheid de diagnose zo vroegtijdig stellen.

Beschreven wordt een vrij zeldzaam voorkomende koliek-oorzaak bij het paard, n.1.
een invaginatio coecocoliea.

In dc ziektegeschiedenis is een zo volledig mogelijk bloedonderzoek opgenomen,
terwijl ook een samenvatting van de meeste in de literatuur vermelde gevallen van
dcez koliek-oorzaak wordt gegeven.

The subject of the article —• invaginatio coecocoliea — is a rare cause of colic in
horses.

The history of the disease includes a blood test of the most comprehensive nature
possible and also a summary of the majority of cases of the disease mentioned in
the literature.

On décrit une cause assez rare pour la formation de la colique, savoir un „Inva-
ginatio Coecocoliea".

Dans l\'histoire de la maladie on a publié les résultats d\'un analyse du sang la plus
détaillée que possible; on a publié aussi un résumé de la plupart des cas de cette
colique publiés dans la littérature proffessionnelle.

On a complété cet article par une liste ample de la littérature touchante.
ZUSAMMENFASSUNG.

In der vorliegenden Veröffentlichung wird eine ziemlich selten auftretende Kolik-
ursache beim Pferd, nämlich die invaginatio coecocoliea, beschrieben.

In (it-r Krankengeschichte ist die vollständige Blutuntersuchung aufgenommen. Eine
Zusammenfassung betreffs der meisten in der Literatur bekannten Kolikfällc dieser
Art ist ebenfalls zu finden.

Barrier, M.; Invagination du coecum dans la première portion du gras colon.
Bull. Mémoires Soc. centr. Méd. vét., XXXIX, 81, (1885).

B a u m g ä r t n e r. H.: Zwei Fälle von Spontanheilung der Darminvagination beim
Pferde. Tierärtzl. Rundschau, 39, 762, (1933).

B o u 1 e y. M.: Etranglements internes par torsion et invagination du coecum dans
le colon observés sur deu.x cheveaux. J. Méd. vét. et comparée, 3, 195, (1826).

G o 1 i n. M.; Invagination du coecum dans le colon. Rec. Méd. vét., 27, 511, (1850).

D o b b e r s t e i n, J. : Der Sektionsbefund in der gerichtlichen Tierheilkunde. I. Die
chronische Kolik des Pferdes. Berl. Münch. Tierärztl. Wschr., 509, (1938).

Dobberstein, J. en D i n t e r, W.: Beiträge der Sektionsstatistik der Kolik des
Pferdes. Arch. wiss. u. prakt. Tierheilk., 256, (1941).

G r a t z 1, E.: Entstehung und Behandlung der Koliken des Pferdes. Dtsch. tierärztl.
Wschr.. 50, 141, (1942).

H o c h s t c i n, K. : Selbstheilung einer Darminvagination beim Pferd. Wschr. Thier-

Holtgräve, P. : Statistische Untersuchungen an der Kolikerkrankungen der Med.
forensischen Klinik der Tierärztliche Hochschule Hannover in den Jahren 1939-—
1949. Diss. Hannover, 1950.

M a k s i c, D.: Einfache Blinddanninvagination beim Pferde (invaginatio coecalis)
als chronische Kolik. Berl. Münch. Tierärztl. Wschr., 120, (1949).

M a k s i c, D.: Ein Fall von Blinddarminvagination mit Prolapsus am grossen Kolon
mit subchronischen Verlauf bei einem Pferd. Tierärztl. Umschau, 3, 287, (1948).

Müller, L. F.: ."^us der Praxis der Kolikdiagnostik und -Therapie. Mh. VetMed.,
7, 496, (1952).

Perkuhn: Ein interessanter Fall von Invagination des Leerdarmes beim Pferd.
Z. Veterinärk., XXI, 185, (1909).

P i 1 w a t. F.: Die pathologische .\\natomie der Kolik des Pferdes. Arch. Tierheilk.,
suppl XXXVI, 436, (1910).

Priouzeau, M.: Invagination du grêle dans le coecum du cheval. Rec. Méd. vét.,
126, 306, (1949).

R a c k O w, D. : Geheilte Invagination des Blinddarmes beim Pferde. Arch. Thierheilk.,
XXIII, 336, (1897).

Reinhardt, H. M.: Sektionsergebnisse bei 125 Pferden die in Bern an Kolik
zugrunde gingen. Diss. Bern, 1912.

R c i n u s, B. : Ein Fall von chronischer Blinddarminvagination und Hämatombildung
am Bhnddarmkopf beim Pferde. Berl. tierärztl. Wschr., XXXXVHI, 708, (1932).

T e X i e r, M. E.: Un cas bizarre d\'invagination intestinale. Rec. Méd. vét., 87, 231,
(1910).

\'V h ij e, J. H. ten: De ervaringen uit 106 secties op cadavers van paarden, die aan
koliek gestorven zijn. Tijdschr. Diergeneesk., 62, 520, 531, 580, 596, (1937).

W e 1 t e, A.: Literarische Uebersicht über die Forschungen auf dem Gebiet der Kolik-
erkrankungen der Pferde in den letzten 20 Jahren. Diss. Hannover, 1949.

W i r t h, D.: Ueber die Grundlagen der heutigen Diagnose und Therapie der Kolik-
erkrankungen des Pferdes. Schweiz. Arch. Tierheilk., 98, 267, (1956).

Wirth, D.: Zur Stati.stik der Koliken des Pferdes. Berl. Münch, tierärztl. Wschr.,
589. (1941).

door W. MISDORP, D. S. NOORDIJK en G. K. ROEK
Abattoir te Amsterdam. Directeur: Dr. C. Postma.

Bij de keuring na het slachten werd door één onzer bij een graskalf waaraan
bij de levende keuring geen bijzonderheden waren opgemerkt het volgende
geconstateerd:

1. het hart was aanzienlijk groter dan normaal bij een graskalf van de
grootte als het hierbetreffende dier;

2. de hartpunt was zeer stomp en werd voornamelijk gevormd door de
rechter ventrikel;

4. de aorta en art. pulmonalis kruisten elkaar niet zoals gewoonlijk, maar
liepen evenwijdig;

Foto 1 geeft van dit alles een duidelijk beeld: links ziet men een
normaal hart van een even groot graskalf. I5eicle harten zijn van de
rechterzijde gefotografeerd. Bezichtiging van het hart aan de linker-
zijde toonde na enige insnijdingen in de rechter ventrikel (foto 2) dat:

6. er een zeer sterke dextropositie van de aorta bestond, zodanig dat ze
nog vóór de art. pulmonalis uit de rechter \\entrikel ontsprong;

7. aorta en art. ]3ulmonalis een eindweegs een deel van dc wand gemeen
hadden. Zc liepen dus vlak naast elkaar;

de aorta zeer wijd was eti een dikke wand had; de art. pulmonalis
daarentegen was onderontwikkeld;

de rechter kamerwand sterk hypertrofisch was, de wand was bijna
tweemaal zo dik als normaal, de linker kamei-wand was iets verdikt;

De 2e foto toont de rechter harthelft; de pijl geeft de plaats van het
septum aan.

Het middelste deel van de rechter helft van het hart (foto 2) werd weg-
geknipt, het resultaat is op de derde foto te zien.

Vervolgens werd de aortawand doorgeknipt, waardoor de aanvoervveg uit
de vena cava in het rechter atrium te zien kwam (foto 4).

Foto 5, genomen vanuit de linker ventrikel, toont het defect in het septum.
Tot onze spijt was het ons niet mogelijk het verdere verloop van het vaat-
stelsel te volgen, daar zoals bij de keuring gebruikelijk is, de vaten dicht
bij het hart afgesneden waren.

Vooral het verloop van de arteriae bronchiales leek ons van belang.
Rest nog te vennelden dat het foramen ovale gesloten was.
We hebben gepoogd de bovenbe-schreven aandoening onder te brengen in
een bestaand schema van congenitale hartafwijkingen (Deelman lOSö"!.
Daarbij bleek, dat het beeld bij ons geval bepaald wordt door 2 factoren,
die beide primair de grote vaten betreffen:

1. de uitgesproken dextropositie (rechtsligging) van de aorta met als
aanpassing van het hart daaroj) het defect in het ventrikelseptum en de
hypertrofie van de rechter \\ entrikel.

Deze eerste factor komt overeen met een e.xtreme \\orm (zie positie
aorta) \\ an de eenvoudige of partiële transpositie.

2. De 2e factor is de innige verbinding van aorta en art. pulmonalis. Dit
beeld doet denken aan de primitieve vaatstam, de truncus arteriosus com-
munis. Deze wordt bij een ongestoorde embryologische ontwikkeling door
een septum verdeeld in de beide grote arteriën, die later uit elkaar groeien.
Dit septum is bij het door ons waargenomen geval over een afstand van
ongeveer 10 cm blijven bestaan, waardoor de beide grote vaten bij elkaar
gebleven zijn.

Een soortgelijke aandoening bestaande uit dezelfde componenten plaatsten
D O n z e 1 o t en d\'A 11 a i n e s in hun schema onder de titel „partiële
transpositie met fusie van aorta en art. pulmonalis".

Ze menen echter dat het hier slechts een theoretisch geval betreft. Deze
schrijvers wijzen ook op de mogelijkheid van hypervascularisatie van de
longen in een dergelijk geval.

Lesbre en Forgeot (1904) beschrijven bij een kalf een afwijking
overeenkomende met het eerste deel van ons geval.

De fusie van aorta en art. pulmonalis in de vorm als door ons gezien,
is nergens elders beschreven geworden (behalve in het theoretische geval
\\ an D O n z e 1 O t en d\'A Haines).

Wel wordt door enkele auteurs het bestaan van een truncus arteriosus
persistens gemeld. Daarbij is de truncus het grote gemeenschappelijke
arteriële vat dat niet door een septum verdeeld is.

Tenslotte menen we te mogen concluderen, dat de door ons in dit artikel
beschreven hartafwijking een zeer zeldzame is, waarbij het tegelijk opv allend
is, dat deze \\Tij ingewikkelde stoornis voor het dier geen waarneembare,
ongunstige gevolgen heeft gehad.

Beschreven wordt een zeldzame congenitale hartafwijking bij een graskalf. De af-
wijking bestaat uit 2 componenten:

1. een partiële transpositie van de grote arteriën, waarbij de aorta vóór en rechts
van de art. pulmonalis uit de rechter ventrikel ontsprint, terwij! er een vrij
groot defect bestaat van het ventrikelseptum en een sterke hypertrofie van de
rechter ventrikel,

2. tevens bestaat een fusie van aorta en art. pulmonalis over een afstand van onge-
veer 10 cm.

Slechts eenmaal werd in de literatuur een dergelijk geval vermeld als een theoretisch
geval.

Het graskalf toonde vóór de slachting geen afwijkingen; na de dood werd er naast
de hartaandoening slechts hypervascularisatie van de longen gezien.

description is given of a rare congenital heart deviation in a grass-fed calf.
The deviation consists out of 2 components:

1. a partial transposition of the big arteries, in which the aorta rises in front of
and to the right of the pulmonary trunk straight out of the right ventricula,
while there exists a rather big defect of the ventricular septum and a severe
hypertrophy of the right ventricula,

2. at the same time there exists a fusion of the aorta and the pulmonary trunk over
a distance of about 10 cm.

Only once a similar case has been mentioned in the literature as theoretically
possible.

Before slaughter the calf did not show any deviations; after death only a hyper-
vascularisation of the lungs was observed next to the heartdeviation.

On décrit un cas rare d\'un défaut de coeur chez un veau.
La déviation se compose de deux éléments:

1. une transposition partielle des grandes artères; l\'aorta .sortait au devant et à
droite de l\'artère pulmonaire pendant qu\'il existe un défaut assez grand du sep-
tum ventriculeux et une hypertrophie sévère de la ventricule droite,

2. en même temps il existe une fusion de l\'aorte et de l\'artère pulmonaire le long
d\'une distance d\'à peu près 10 cm.

Seulement une fois dans la littérature un tel cas a été mentionné comme un cas
théorique.

Le- veau ne montra aucune déviation pendant la vie; après l\'abatage une hyper-
vascularisation des poumons fut constatée a côté du défaut de coeur.

Die Autoren beschreiben einen selten vorkommenden congenitalen FIcrzfehler bei
einem Kalb. Dieser Fehler bestand aus 2 Komponenten:

1. eine partielle Transposition der grossen .Arterien, wobei die Aorta vor und rechts
von der Art. pulmonalis aus dem rechten Ventrikel entsprang, wobei ein
ziemlich grosser Defekt des Ventrikclseptums und eine starke Hypertrophie des
rechten Ventrikels hervortraten,

2. eine Fusion der Aorta und der Art. pulmonalis über einen Abstand von ungefähr
10 cm.

Nur einmal wurde in der Literatuur ein solcher Fall als theoretische Möglichkeit
beschrieben.

Vor dem Schlachten konnte am Tier nichts besonderes gesehen werden. Bei
Sektion wurde neben dem beschriebenen Herzfehler nur eine HyperVaskularisation
der Lungen festgestellt.

.\\ n d r é, J. : .Anomalie congénitale du coeur chez une vach adulte. Rec. Méd. vét.
CXXXII, 177, (1956).

Brandt, A.: Missbildung des Herzens eines neugeborenen Fohlen. Rev. Tierh. u.
Tierz., VTI, 65, 83, (1884).

Brunninger, M. G.: Kongenitale Kammcrscheidewanddefekte mit konsekutiver
Pulmonaliserwciterung. Arch wiss. prakt. Tierheilk., 31, 39, (1905).

Cl oc te, J. H. L. and S t e ij n, H. P.: .-Vn abnormal bovine Heart. Onderstepoort
]. vet. Sei., 14, 481, (1940).

D o n z e 1 o t et d\'A 1 1 a i n e s: Traité de Cardiopathies congénitales, 849, 1954.

Dolowy, W. C., Lopez-Belio, M., Julian O. C. and Grove, W. J.:
Congenital malformations of the Heart and great Ve.sscls in Dogs, a Report of
three Cases. J. Amer. vet. med. Ass., 130, 521. (1957).

Durand ct Du bost: in H. de Balzac: Traité des Cardiopathies congénitales,
596, 1954.

E e c k h o u t, van den: .\\nomalies du coeur et des gros vaisseaux chez un
bouvillon. Ann. Méd. vét., 54, 422, (1905).

G e n y, .K. C.: Contribution à l\'étude des Anomalies cardiaques. Thèse Lyon, 1926.

G i o v a n o 1 i. G.: Kasuistischer Beitrag zur Pathologie des Herzens (Sammel-
rcfcrat). Schweiz. Arch. Tierheilk., LXXII, 112, (1930).

G o s s, L. VV.: A congenital malformed Heart in the dog. ƒ. Amer. vet. med. Ass.,
81, 546, (1932).

H u y n e n, E.: Anomalies congénitales du coeur. Ann. Méd. vét., 57, 391, (1908).

Johne: Congenitalcr Defect in der Scheidewand der Herzkanunern, Endocarditis
papilaris s. verruco-a der Semilunarklappen der Lungenartcrien. Ber. Vet. wesens
Königreich Sachsen, 26, 77, (1881).

Lesbre et Forgcot: Etude anatomique de deux veaux achondroplascs, suivie
de considérations générales sur l\'achondroplasie. J. Méd. vét. et de Zootechnie,
VIH, 1, (1904).

Lesbre et Forgcot: Anomalies multiples chez un veau. Rev. gén. Méd. vét.,
\\T, 198, (1905).

L i 1 1 c c n g e n, K.: Hjärtmissbildningar hos djuren. Skand. VetTid, XXIV, 493,
(1934).

M e y e r O w i t z, B. : An Anomaly in Doghearts. Amer. J. vet. Res., III, 368, (1942).
Nieberle und Gohrs: Lchrbuch der speziellen Pathologischen Anatomie, 2,
1954.

R u 1 o t, M.: Un cas d\'anomalie congénitale du coeur. Ann. Méd vét., 55, 628.
(1906).

S h e a t h c r, L. : Congenital Defect in the interventricular Septum of the Heart of a

Heifer, ƒ. comp. Path., XXIV, 132, (1911).
Sonnenbrodt: Scptumdefekt mit Persistenz des Foramen ovale am Herzen

eines Kalbes. Berl. tierärztl. H\'schr., 45, (1906).
Taussig, H.: Congenital Malformations of the Heart. New York, 1947.
Vossenaer, Th.: Tetralogie van Fallot. Diss. Utrecht, 1955.
Weh enkel: Hypertrophie cardiaque; perforation de la closion interventriculaire;
manifestations pendant la vie du malade. Ann. Méd. vét., 27, 126, (1878).

Uit het jaarverslag van het Produktschap voor Vee en Vlees blijkt dat in 1958 ruim
2300 fokvarkens zijn geëxporteerd, welk aantal aanzienlijk groter is in vergelijking
met enige voorgaande jaren. Ook voor 1959 zijn de vooruitzichten gunstig.
We zijn van mening dat de export van fokvarkens een stimulerende invloed uitoefent
op de stamboekfokkerij en we hopen dan ook dat deze export in de komende jaren
cen rol van betekenis zal blijven spelen.

Tot nu toe werd oestrus opgewekt door dagelijkse injecties van progesteron te be-
ginnen met de 10—15e dag van de cyclus tot de 22c. 4—6 dagen daarna was het
dier in oestrus.

In Amerika is gevonden dat 7 dagelijkse injecties met Oxytocine (110 internationale
eenheden subcutaan), te beginnen op de dag der tochtigheid, 9 of 10 dagen daarna
weer tochtigheid doen ontstaan.

Door progesteron en oxytoxine te combineren kan men op elk gewenst moment oestrus
opwekken. De proeven worden voortgezet.

Mod. Vet. Pract., l-2-\'59, 33.
Wat is het meest verbreide rundveeras ter wereld?

Volgens schattingen in de Verenigde Staten stelt men dat het zwartbonte ras het
meest voorkomt. Daarop volgt de Simmenthaler (het vlekvee), terwijl de Jersey op
de derde plaats komt.

Ter gelegenheid van de 50e vergadering van de Am. Society of .Animal Production
in Chicago werden 258 voordrachten gehouden.
Het belangrijkste hieruit is het volgende:

a. Men verwacht in de toekomst veel van het verstrekken van voer in de vorm van
pillen.

c. Men verwacht dat de varkens K.I. spoedig in de praktijk toegepast zal worden.

d. Veel wordt ook verwacht van het kunstmatig opwekken van bronst bij varkens
en koeien.

Some cases of „Mad Itch" in practice
door R. V. BRUCKWILDER, dierenarts, Gemert.

Sinds in 1902 door Aujeszky de pseudo-lyssa beschreven is als een zelf-
standige ziekte naast de hondsdolheid is deze ziekte regelmatig een onder-
werp van studie geweest.

Uit de literatuur weten we, dat de ziekte van Aujeszky is waargenomen
in vele landen; in Hongarije, Roemenië, Siberië, Denemarken, Frankrijk,
Duitsland, Nederland, Brazilië, U.S.A. (Arkansas), en België.
Telkens worden er sporadische gevallen vermeld, maar de ziekte blijft, zoals
Shope (1931) opmerkt: „so rare as to constitute a veterinary curiosity".
Nu ik echter in nauwelijks 3 jaar vijf keer de diagnose „ziekte van Aujeszky"
heb moeten stellen, leek het mij goed deze ge\\-allen eens te beschrijven en
te vergelijken met de gegevens in de literatuur.

Het ligt niet in mijn bedoeling hier de eigenschappen van het virus te
beschrijven; deze zijn in ieder handboek te vinden o.a. H u t y r a, M a r e k
and M a n n i n g e r (1946), terwijl ook Lourens (193.5) een uitvoerig
overzicht gaf.

Bc.gin januari 19.56 werd ik \'s avonds in consuh geroepen bij een ± 2y2 jarige
vaars, die last had van jeuk rond de staartwortel. Het dier was onrustig en
schuurde voortdurend met de staart over dc zitbeensknobbels.
De eigenaar had dit in de loop van de dag .gezien en had zelf geprobeerd de
jeuk te verminderen door te snieren met azijn, olie en talk. Omdat door dit alles
tezamen de huid geirriteerd kon zijn, vroeg ik B. er niets meer op te smeren en
beloofde de volgende dag terug te komen.

Drie dagen, nadat dc vaars gcsucconibccrd was, werd ik geroepen bij een pink
op een ander deel van de stal, volkomen afgesloten van het deel, waarop de
vaars stond.

Dit dier likte zich voortdurend de linkerschouder, dc ademhaling was iets fre-
cjuenter dan normaal, dc temperatuur was normaal, het dier kon niet staan,
de achterband was verlamd. Regelmatig trok een krampachti.gc contractie door
het dier, waarbij een ogenblik het gehele lichaam in kramp was.
De volgende dag werd het dier in nood geslacht.

Op 16 juli 1958 werd ik geroepen bij een pink in de wei. Behalve het zieke dier
liepen er nog drie andere. Het zieke dier kon niet staan, het moest ondersteund
worden, bij beweging zwijmelde het als een koe met kalfziekte.
Op de rug stonden krassen van het prikkeldraad, het was niet bekend, of dit
kwam door schuren of door vallen tegen de draad. Het dier likte zich niet, het
vertoonde geen jeuk tijdens het consult maar wel een regelmatig optredende
kramp, zoals de tweede patiënt van B. Dc pols en de temperatuur waren
normaal.

Tesamen deden deze verschijnselen het vermoeden van Ziekte van Aujeszky
opkomen, de eigenaar werd geadviseerd het dier onmiddellijk te laten slachten.
Het ruggemerg werd opgestuurd naar het Instituut voor Infectieziekten, van
welk Instituut later bericht werd ontvangen, dat dierproeven de diagnose hadden
bevestigd.

Op 4 januari 1959 werd ik in consult geroepen bij een ± 1 jaar oude pink
van dezelfde eigenaar als van de eerste twee gevallen.
Het dier bevond zich op dezelfde stal als patiënt 2.

Na 3 jaar dus weer een geval op dit bedrijf, bij een dier dat geboren werd
lang na de eerste gevallen.

Deze pink vertoonde de symptomen van ziekte van Aujeszky in optima forma:
ze was onrustig en afwisselend werd de rechterschouder gelikt of met de staart
over de zitbeensknobbels gewreven.

Deze jeukverschijnselen werden telkens onderbroken door de hierboven al meer
vermelde kramp.

Het dier stond nog goed, pols en ademhaling waren iets verhoogd, de temperatuur
was normaal.

Het dier werd geslacht en door onderzoek van het opgezonden ruggemerg werd
de diagnose bevestigd.

Op 9 januari 1959 belde C.S. mij voor een koe, waarvan hij meende, dat ze kop-
ziekte had. Dc koe maakte voortdurend krampachtige smakkende kauwbewegingen,
er stond wat schuim op dc bek. De pols was normaal. Het dier likte geregeld de
rechterschouder.

Een in de bek gestoken koekje werd vlot opgegeten, zodat kiesgebreken, corpora
aliena e.d. en — op grond van verder onderzoek, waarbij geen afwijkingen
gevonden werden — kopziekte uitgesloten konden worden.

Daarom werd gedacht aan acute likzucht, hoewel daar geen oorzaken voor te
vinden waren: er werd geen bictenblad gevoerd en de dieren kregen mineralen
extra.

Enkele uren later was het dier rustig, de krampen in de kaken waren ver-
dwenen en \'s avonds at het dier normaal en gaf de normale hoeveelheid melk.
De volgende morgen was alles weer mis; het dier lag en kon niet op. Het sloeg
met de achterbenen naar het stro. Zo nu en dan likte het de rechterschouder weer.
Pols en ademhaling waren volkomen normaal, de ogen stonden rustig. Besloten
werd het niet langer te riskeren; het dier werd geslacht. Hoewel de dierproeven
hier negatief waren, blijft dit geval naar mijn mening toch zeer verdacht, reden
waarom ik het hier vermeld heb.

liet valt OJ), dat deze gevallen alle betrekking hebben op jonge runderen.
Hoe de infectie tot stand kwam, is een raadsel,immers de dieren op stal
stonden midden in de rij, terwijl de patiënt, eigendom van v. d. L., met
drie andere dieren in de wei liep.

Bij de andere dieren op de bedrijven is niets waargenomen. Deze gevallen
zijn dus wel zeer verschillend van die, welke Burggraaf (1932) be-
schrijft, waarbij de ziekte begon bij de varkens en daarna de runderen en
andere dieren aantastte. Hier is bij de varkens geen enkele afwijking waar-
genomen, noch zoals die beschreven werden door Burggraaf (1932),
of Terpstra (1958), noch verschijnselen van sterfte in utero, waarge-
nomen door Gordon en Luke (1955). De mogelijkheid van infectie
vanuit het varkenshok acht ik daarom gering.

Vaccinatie of behandeling met serum wordt in de literatuur bijna niet
vermeld, tenminste niet voor runderen.

In de Oosterse landen zijn proeven genomen met vaccinatie van biggen en
\\ arkens, waarbij gewerkt wordt met virulente hersensuspensies, geabsorbeerd
aan aluminiumhydroxide.

Ook Kognok en Miss Greczy (19571 namen proeven waarbij van
de gevaccineerde biggen slechts 2—3^0 succombeerde tegen 30% van de
controlegroep.

Voor behandeling van varkens dus voldoende mogelijkheden, voor runderen
niets; Burggraaf (1932) vermeldt de behandeling van enkele dieren
met reconvalescentenserum; het resultaat van de behandeling was zeer
matig.

Van W a s s e n h O V e (1955), die het eerste geval van ziekte van Aujcsz-
ky in België heeft vastgesteld, schrijft, dat het niet zeer moeilijk is, de
ziekte te onderkennen, wanneer de practicus zich houdt aan het bijzonder
typerend symptoom: jeukte.

Ik ben dat niet eens met hem; de pink van v. d. L. vertoonde geen jeuk,
toen ik er bij kwam. Tussen de krampaanvallen probeerde het nog wat
gras te plukken. Later vertelde de eigenaar mij, dat het dier in het begin
van de ziekte zich wel gelikt had.
Waardoor dit likken opgehouden was, weet ik niet.

Burggraaf (1932) wijst er op, dat hij bij jongere dieren een ander
type zag dan bij oudere, namelijk bij jongere meer kramp, bij oudere meer
jeuk.

Mijn ervaring is, dat beide typen kunnen voorkomen bij jonge dieren,
gescheiden of gemengd.

Volgens mij moet een jsracticus ook denken aan Ziekte van Ausjeszky bij
een patiënt, die verlamming van de achterhand vertoont zonder bekende
oorzaak (breuk b.v.).

Hetgeen Dekker (1957) opmerkt in zijn beschrijving van een patiënt,
dat deze niet naar de buik doch naar achter trapt, heb ik enkele malen
waargenomen. De krampen, die bij deze ziekte kunnen optreden, zijn zeer
karakteristiek; een ogenblik is het gehele lichaam in contractie en een
dier, dat staat, schijnt enkele centimeters groter te worden. Het is van
belang, dat de ziekte door de practicus wordt onderkend, want na het
slachten kan er weinig of niets te zien zijn.

Met het oog op mogelijke verspreiding van smetstof dient volgens het
keuringsregulatief een dergelijk dier gesteriliseerd te worden. Dan zal het
echter nodig zijn, dat de practicus van zijn bevindingen melding maakt
aan zijn collega de keuringsambtenaar. De ziekte valt niet onder de Veewet,
maar het lijkt mij goed, dat de practicus melding maakt van door hem
geconstateerde gevallen. Het zal nodig zijn alle gegevens te verzamelen om

van ratten heeft en in het speeksel van ratten is nog nooit virus aangetoond.
Bij de pink van v. d. L. komen insecten in aanmerking of passage door de
huid, mogelijk geworden door laesies aan scherpe takken e.d. Men vraagt
zich dan weer af waarom maar één dier in de verre omtrek werd aangetast,
want van insecten wordt aangenomen, dat ze de ziekte alleen overbrengen,
als ze vlak te voren een ziek dier hebben gebeten.

Sommige onderzoekers (R e m 1 i n g e r en B a i 1 1 y, 19.38 ) zien de ziekte
eerst optreden bij de hond en daarna overgaan op de andere dieren. Ook
daarvan is hier geen sprake, integendeel: B. heeft een klein Keesje, dat
hem overal vergezelt, dat geregeld op stal komt en dus volop gelegenheid
had geïnfecteerd te worden. Dit hondje, de lieveling \\an de boerin, heeft
echter geen ogenblik iets gemankeerd.

Is het dus vrijwel onmogelijk de wijze van infectie aan te geven, een ander
raadsel is, waar het virus gebleven is in de 3 jaar, liggend tussen het tweede
en derde geval bij B. Immers, wanneer het een toeval genoemd mag worden,
wanneer een bedrijf deze infectie krijgt, dan is de kans, dat deze infectie
in 3 jaar tijd tweemaal op hetzelfde bedrijf terecht komt, wel uiterst klein.
Een veel meer voor de hand liggende conclusie is. dat het virus op het
bedrijf is gebleven, hier op de een of andere wijze heeft overleefd.
Daar bij de andere dieren geen enkele afwijking is waargenomen — iets wat
we toch wel mochten verwachten, wanneer deze als reservoir gediend zouden
hebben mogen we dan wel aannemen, dat het virus op een of ander
\\oorwerp (roskam?) is gebleven.

Dit is niet meer dan een veronderstelling, maar ze zou wijzen op een veel
langere overlevingstermijn dan gevonden werd door S o 1 o m k i n en
Tutuschin (1956).

Zij kwamen bij hun proeven over de tijd, die het virus bleef leven op hooi,
stro, zakken, hout, aardappelen en graan tot de volgende termijnen:
\'s winters (gemiddelde temp. — 8° C) 35 tot 46 dagen
\'s zomers (gemiddelde temp. 25° C) 10 tot 30 dagen
in de herfst (gemiddelde temp. 14—18° Cl) 5 tot 30 dagen.
Het virus moet zolang ergens gebleven zijn, want — zoals ik al opmerkte —
de derde patiënt moest nog geboren worden, loen de tweede succombeerde.

Een therapie is, met uitzondering van het laatste geval, door mij niet in-
gesteld, het eerste geval verliep dermate snel, dat ik in de andere geen
risico durfde nemen en direct liet slachten. Er is trouwens weinig te vinden
over geneesmiddelen.

Aureomycine is geprobeerd door C h r i s t o d o u 1 o u en 1\' a r 1 a t z i s
(1953). Het bleek werkzaam te zijn, wanneer het gelijktijdig met het virus
geïnoculeerd werd op kippeneieren of wanneer een konijn, subcutaan be-
smet met virus, gelijktijdig intraveneus aureomycine toegediend kreeg. Werd
aureomycine gegeven op het ogenblik, waarop de ziekte manifest werd, dan
werd alleen de duur van de ziekte verlengd, de mortaliteit bleef 100%.
■A e 11 i n i (1957) komt bij [jroeven tot de conclusie, dat tetracycline
onwerkzaam is tegen het virus van Aujeszky in vitro en in vivo.
Ik vond niet aangegeven, of deze proeven gedaan waren met oxy- of met
chloorletracycline, dat wil zeggen met aureomycine of met terramycine.
Behandeling van runderen in Arkansas (1956) met 2.000.000 E. penicilline
had geen enkel succes, het remde de ontwikkeling \\an nieuwe gevallen niet,
noch had het enig effect bij de zieke.

liierdoor misschien een tipje te kimnen oplichten van de geheimzinnige
sluier die over deze ziekte ligt.

De conclusie van de 9e zitting van het Office international des Epizoöties
was: „rOffice constate la nécessite de recueillir de nouvelles observations
sur la maladie et de poursiù\\ re son étude exjjerimentale."
Ieder, die met deze ziekte te doen krijgt, zal met mij hopen, dat deze
studie snel een medicament oplevert.

\'l\'he author gives a descrpition of 5 cases of .»^ujeszky\'s disease on 3 farms, occurring
in the stable as well as on pasture. The way of infection could not be determined;
in one case itch has not been observed. On none of the farms any deviations in the
other animals have been seen.

.\\non: .\'^ujeszky\'s disease in Cattle. ]. Amer. vet. med. Ass., 128, 602, (1956).

.\'V V e 1 1 i n i : La tetraciclina nella pscudorabbia (M. di .Aujeszky) sperimentale del
coniglio. Zooprofilassi 12, 155, (1957); ref. Vet Bull. 27, 319, no. 2985, (1957).

Burggraaf en Lourens: Infectieuse Bulbairparalyse. Tijdschr. Diergeneesk.
59, 981, (1932).

Christodoulou en Tarlatzis: Action de l\'auréomycine sur le virus de la
pscudoragc. Bull. Acad. vet. Fr., 26, 417, (1953).

Gordon en Luke: .^n outbreak of Aujeszky\'s disease in Swine with heavy
mortality in piglets, illness in sows and death in utero. Vet. Rec., 67, 591, (1955).

llutyra, Marek en Manninger: Special Pathology and Therapeutics of the
Diseases of Domestic .\'\\nimals. 5th Ed., Vol. I, 313, 1946.

Jansen en Dekker: Klinisch onduidelijk geval van Morbus .\\ujcszkyi bij een
rund. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 544, (1957).

Kognok en Miss Greczi: Serum against Aujeszky\'s disease in sucking pigs.
Act. vet. Acad. Sci hung., 7 423, (1957).

Popovici, Taga en Berbinschi: Vaccinaria contre bolii lui .4ujeszky la
porci. a. Anu. Inst. Pat. Igien. anim. Bucaresti, 5, 123, (1955); ref. Vet. Bull., 26,
267, no. 1609, (1956). b. Anu. Inst. Pat. Igien. anim. Bucaresti, 6, 75 (1956);
ref. Vet. Bull., 27, 72, no. 450, (1957).

R c m 1 i n g c r en B a i 11 y: Contribution ä l\'étude du virus de la maladie d\'Aujeszki.
C.R. Soc. Biol. Paris. 117, 409, (1934).

S o 1 o m k i n en T u t u s c h i n: Viability of the virus of Aujeszky\'s disease in fodder
and on products of animal origin. Veterinariya, Moskow, 33, 49, (1956); ref.
Vet. Bull., 26, 569, no. 3448, (1956).

So lom kin: Review of the use of aluminium hydroxide formol vaccine against
Aujeszky\'s disease. (Veterinariya, Moscow, 32, 11, (1955); ref. Vet. Bull., 26,
327, no. 1950, (1956).

\'1\'erpstra: De ziekte van .Aujeszky bij varkens. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 431,
(1958).

^\'an Wassenhove: Pseudolyssa in België. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 80,
35, (1955).

(Ervaringen met Asuntol, een nieuw tekenbestrijdingsmiddel)
Experiences with Asuntol, a new drug in Tick-control.

Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der
Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht, wnd. directeur:
Prof. A. van der Schaaf.

De bestrijding van ectoparasieten is in de Republiek Panama, evenals
elders in de tropen, een essentieel onderdeel van de verzorging van de
\\eestapel. Zo wordt ook bij het rundvee van het bedrijf Hacienda La
Estrella — 5000 runderen, waarvan 1200 melkkoeien — de bestrijding
ernstig ter hand genomen. Vooral teken en larven van Dermatobia hominis
(L.) („Torsaio") nemen onder deze ectoparasieten een belangrijke plaats in.
De teken zijn gedurende het gehele jaar, maar speciaal in de droge tijd
(januari tot mei), in grote aantallen aanwezig. Zoals onderzoek leerde,
bleken 860 van verschillende runderen verzamelde teken, alle tot het soort
Boophilus microplus (Canestrini) te behoren. Deze teek maakt de gehele
ontwikkeling op één gastheer door. Van het geslacht Boophilus wordt uit
diverse landen het ontstaan van resistentie tegen acariciden vermeld.
(Brown, 1951).

Ook op andere dieren, die veelvuldig in de weiden worden aangetroffen,
zijn teken te vinden, zoals Amblyomma speciaal op hagedissen en
Hyalornma speciaal op herten.

Voor de bestrijding van de ectoparasieten beschikt de Hacienda over een
pomp ,die de inhoud van een tank van 600 liter met een druk van
21 kg/cm2 kan verstuiven cn over een „dip", geschikt om de runderen
geheel onder te dompelen. De kalveren en het melkvee worden uitsluitend
bespoten, voor het slachtvee daarentegen wordt de „dip" gebruikt.
In de loop der jaren werd met verschillende middelen gewerkt, namelijk
met arsenicumverbindingen, DDT, Methoxychloor, Rotbaan, Lindaan en
Toxapheen.

Het arsenicumpreparaat (Cooper\'s dipl met een concentratie van 0.25%
natriumarseniet, is een van de oudste middelen en wordt nog steeds bij ons
slachtvee gebruikt. Een ^geregelde controle van de dip-vloeistof is nood-
zakelijk, daar anders door verdamping van het water gevaar van een
arsenicum-vergiftiging ontstaat. 0\\er het algemeen zijn de resultaten wat
de tekenbestrijding betreft goed te noemen, hoewel aan het gebruik ook
nadelen zijn verbonden. Na het dippen van melkvee treedt gedurende
3-4 dagen een sterke daling van de melkproduktie op (8-10%). Een
„spray" met arsenicum daarentegen is, gezien cle mogelijkheid van een
arsenicum-vergiftiging, niet verantwoord. Een ernstig bezwaar tegen het
gebruik van arsenicum is bovendien gelegen in het feit, dat de lar\\-en van
Derrnatoba hominis niet worden gedood.

Het optreden van resistentie van Boophilus soorten t.o.v. arsenicum, zoals
dit beschreven is in Zuid-Afrika (W h i t n a 11 and Bradford, 1947)
en Australië, hebben wij op ons bedrijf niet waargenomen.

DDT (p,p\'-Dichlorodiphenyltrichlorocthaan) werd gedurende korte tijd
gebruikt. Aangezien DDT voornamelijk actief is tegen de tekenlarven werd
dit middel in een concentratie van 0,5% gebruikt in combinatie met
Lindaan (0,025%—0,03%). Het korte residueel effect van Lindaan wordt
gecompenseerd door de lange nawerking van de DDT (5—8 dagen). Het
gebruik \\ an de combinatie Lindaan-DDT moest reeds na een jaar worden
gestaakt, aangezien de larven van Dermatohia hominis weer veelvuldig
optraden, ook indien een hogere concentratie van DDT werd gebruikt. Of
dit verschijnsel te wijten was aan resistentie van de stal- en huisvliegen ■—
die als transporteurs van de eieren van Dermatohia hominis dienen — of
van de Dermatohia zelf is niet nagegaan.

Laake (1949") vond bij een onderzoek over de bestrijding van ecto-
parasieten in Zuid-Amerika, dat de combinatie van Lindaan en DDT toe-
gepast als „spray", geen effect had op het voorkomen van Dermatohia
hominis bij het rund.

.Methoxychloor, chemisch nauw verwant aan DDT, wordt als weinig
toxisch beschouwd. Vergeleken met DDT wordt Methoxychloor in mindere
mate opgeslagen in het dierlijke vet en in geringere hoeveelheid intgeschei-
den in de melk. Methoxychloor werd door ons toegepast als een 0,5%
.,spray". Bij deze concentratie kan een dag na het bestuiven 0,5 mg per kg
in de melk worden aangetoond, maar dit wordt beschouwd als ongevaarlijk
\\oor menselijke consumptie. Dit middel werd na 10 maanden, gezien de
verminderde gevoeligheid van de lar\\\'en van Dermatohia hominis (of van
de stal- en huisvliegen), verlaten.

Rothaan is eveneens verwant aan DDT, wat betreft chemische samen-
stelling, giftigheid, uitscheiding en depotvorming in dierlijk vet. Om de-
dezelfde reden als onder DDT vermeld wordt thans ook dit middel niet
meer gebruikt. Dat na het gebruik \\an DDT de chemisch nauw verwante
stoffen Metoxychloor en Rothaan werden toegepast, was een noodzaak,
gezien het feit, dat \\oor de andere bestrijdingsmiddelen op dat ogenblik
door het Ministerie van Landbouw nog geen toestemming kon worden
\\erlcend.

Benza hexachloride: het gamma isomcer van B.H.C. vormt het actieve
bestanddeel van Lindaan, een produkt dat 99% of meer van dit gamma
isomeer bevat. Lindaan werd door ons als .,spray" gebruikt in een con-
centratie van 0,03%, in combinatie met DDT. Zoals vermeld, doodt het
Lindaan alle tekenstadia, doch is het residueel effect gering (3-4 dagen).
Onder DDT werd reeds beschreven, dat na 1 jaar toepassing van DDT en
Lindaan deze combinatie niet meer voldeed t.o.v. de laiven van Derma-
tohia hominis.

Toxapheen: Gebruikt werd het Flit 222 (Esso), later het Coopertox
(Cooper). Aanvankelijk waren de resultaten met Toxapheen t.o.v. de
teken en de lar\\en van Dermatohia hominis goed te noemen. Voor jonge
dieren werd ec i susjjensie van 0,5% gebruikt, voor volwassen dieren 0,6%.
Het residueel effect bedroeg 10—14 dagen. Na twee jaar gebruik van

Toxapheen moest echter teneinde toch een afdoende bestrijding der teken
te waarborgen aan het Toxapheen Cooper\'s arsenicum dipvloeistof 0,06%
worden toegevoegd.

Vergiftigingen met Toxapheen traden zo nu en dan op. Zo werd ik op
een nabijgelegen bedrijf geroepen, waar een 30-tal Zebu\'s met Toxapheen
2% bestoven waren. Deze dieren vertoonden ner\\\'euze verschijnselen,
exitatie, spiertrillingen, speekselvloed, frequent urineren en bemoeilijkte
ademhaling. Door de dieren onmiddellijk door een rivier te drijven, zodat
de sprayvloeistof werd afgespoeld, werden ernstige ge\\-olgen voorkomen.
Een enkele maal werden op ons bedrijf bij vergissing kalveren bestoven met
een concentratie, zoals gebruikelijk voor volwassen runderen. Enkele sterf-
gevallen met typische vergiftigingsverschijnselen kwamen hierbij voor.

In juli 1957 werd een door de firma Bayer Farbenfabriken Leverkusen,
in de handel gebracht preparaat, Asuntol, ter beschikking gesteld. Dit is
een onoplosbaar wit-grijsachtig poeder waarvan het actieve bestanddeel
wordt gevormd door een ester van chlorocumarinthiofosforzuur.
Het Asimtol wordt door ons nu gedurende meer dan twee jaar om de
3 weken gebruikt als dip van 0,15% of als „spray"vIoeistof van 0,25%,
waarbij het resultaat t.o.v. de teken buitengewoon bevredigend is te
noemen. Dit blijkt uit de volgende waarnemingen:

1. Door de dieren regelmatig om de drie weken te behandelen, kunnen
de dieren praktisch tekenvrij worden gehouden.

3. Hoewel door de fabrikant wordt aangeraden kalveren jonger dan een
maand niet te bestuiven, behandelen wij kalveren van een week oud,
zonder enig nadelig gevolg. Dit betekent, dat de kalveren na de eerste
week beschermd kunnen worden tegen tekeninfecties.

4. De melkproduktie daalt na het dippen niet noemenswaard, evenmin na
het „sprayen".

5. O]) de regelmatig met Asuntol bespoten dieren zijn na verloop van
enkele weken vrijwel geen lan-en van Dermatobia hominis meer aan-
wezig.

De heer P. H. Bool (Instituut voor Trojiische en Protozoaire Ziekten) ben
ik tot dank verplicht voor zijn steun, verleend bij het schrijven van dit
artikel.

.\\ftcr a survey of the action of some chemicals, applied in the control of ticks
{Boophilus microplus) and larvae of Dermatobia hominis (L) on a big cattle farm
in the Republic of Panama, the author mentions the favourable results by using
.■\\suntol (Bayer).

L a a k e, E. W.: I.ivestock parasite control investigations and demonstrations in

Brasil. J. of economic Entomology, 42, 276, (1949).
W h i t n a 11, A. B. M. and Bradford, B.: An arsenic-resistant tick and its
control with „gammexane" dips. Bull. ent. Res., 38, 353, (1947).

D r äg c r, H.; Kann die Beurteilung des mit Salmoncllabakterien infizierten Fleisches
geändert werden? Mh. VetMed., 13, 560, (1958).

In dc Wcstduitse-Bondsrepublick gaan stemmen op om de voorschriften, inzake de
beoordeling van het vlees van slachtdieren welke salmonellose-lijder of -drager waren,
te veranderen. Thans geldt de bepaling dat het vlees van slachtdieren, waarbij uit-
sluitend Salmonella-hactcuèn in het levcrcomplcx aangetoond kunnen worden, „be-
dingt tauglich" (d.w.z. verkocht moet worden op de vrijbank, nadat het gesteriliseerd
is) beoordeeld moet worden, indien geen andere afwijkingen aan het spierweefsel ge-
constateerd worden. Is dit laatste wel het geval, dan moet afgekeurd worden. Door
dc toename van dc positieve bevindingen ontstaan grotere economische verliezen,
terwijl daarnaast door uitvoerig onderzoek is vastgesteld dat sterilisatie het produkt
volkomen gevaarloos maakt.

Er zijn richtingen die de genoemde wijze van voorwaardelijke goedkeuring willen
uitstrekken tot alle gevallen waarbij Salnionella-hactcriën in de organen, mits niet in
het vlees of de vleeslymfklicren voorkomen. De meest progressieve richting wil zelfs
deze laatstbedoelde gevallen tot voorwaardelijke goedkeuring toelaten, gezien de gc-
vaarlooshcid van goed gesteriliseerd vlees.

D r ä g c r is het hiermee in het geheel niet eens. Hij wijst erop dat zelden Salmonella
infecties bij mensen ontstaan door consumptie van intravitaal besmet vlees. De post-
mortale infectie van kiemvrij (t.a.v. Salmonellae) vlees die hiervan de oorzaak is,
wijt hij aan bezoedeling door besmet vlees of organen, gereedschappen, handen, kle-
ding en vervoermiddelen. Deze bezoedeling ontstaat o.m. door het vervoer en uitbenen
voor de sterilisatie, waardoor localitciten, wanden, tafels e.d. grondig besmet en moei-
lijk te ontsmetten zijn. Op vele plaatsen is er bovendien geen goede sterilisatie in-
richting, terwijl de vraag naar gesteriliseerd vrijbankvlees zeer sterk gedaald is door de
hoge levensstandaard. Zou het publiek bovendien weten dat het vlees besmet was ge-
weest met z.g. vleesvcrgiftigers, dan zou het dc vrijbank nog minder bezoeken. De
economische voordelen — het ging in 1956 in dc D.B.R. om ongeveer 3000 slacht-
dieren die Salmonella-poüüd bicken bij het onderzoek — zijn bovendien zowel in
absolutie als in relatieve zin zeer gering. Bij die 3000 slachtdieren waren ± 1000
kleine slachtdieren, voorts 83 paarden, waarvan het gesteriliseerde vlees blijkbaar
onverkoopbaar is, 320 dieren met uitsluitend Salmonellae in het levercomplex —
welke dus voorwaardelijk goedgekeurd wetrden — terwijl van de overige grote slacht-
dieren naar schatting nog 207o wegens andere afwijkingen zouden moeten afge-
keurd worden, zodat het om rond 1000 tc steriliseren runderen zou gaan. Schr. wil
het bij het oude houden.

Koster, M. und S i c 1 a f f, H.: Gedanken über die Verhütung von Salmonellosen.
Mh. VetMed., 13, 564, (1958).

Dc schrijvers stellen als hoofdoorzaak van dc toename van Salmonellose infecties ge-
durende de laatste 10 jaar de invoer van besmet veevoeder. Deze infectiebron achten
zij thans afgesloten, doordat alle geimportcerde voedermiddelen bacteriologisch onder-
zocht worden. Rest nog het uitroeien van dc Salmonellosen in het eigen land, waarbij
men te maken heeft met een vicicuse cirkel die deze ziekte in stand houdt. Vanuit
slachthuizen en door dragers en uitscheiders worden afvalwaterinrichtingen en weiden
besmet. In beendcrmeelfabrickcn worden door onvoldoende scheiding van rein en
onrein dc uitgaande partijen geïnfecteerd. Een sluitende bestrijding moet opgezet

worden en als zodanig bevelen zij aan: sterilisatie van al het afgevoerde van slachte-
rijen; uiterste hygiëne in voedermiddelenbedrijven; opsporen en onderzoeken van her-
komst boerderijen; het merken en behandelen -— met antibiotica — van lijders en
dragers en in ieder geval het in kennis stellen van keurings-dierenartsen door of
vanwege de practicus indien besmette of van salmonellose verdachte lijders of dragers
naar de slachthuizen worden verwezen, omdat daar de laatste barrrière ligt, welke
de mens voor salmonellose moet vrijwaren.

G r i m b e r g e n, A. H. M.: Salmonellae in vis- en diermeel. Voeding, 6, 234, (1959).
De schrijver, werkzaam bij „Stichting C.L.O.-Controle, De Schothorst, Hoogland",
onderzocht 67 buitenlandse en inlandse vis- en diermeelen, waarbij het hoge percen-
tage besmette vismelen van Nederlandse fabrieken opviel. Hij verklaart dit door het
feit dat het eigenlijke Nederlandse vismeel versneden wordt met sterk besmette buiten-
landse partijen om zodoende tot het gewenste gehalte aan ruw eiwit te komen. Spe-
ciaal één van de vier onderzochte fabrieken bleek veel besmet meel te leveren.
Bij het onderzoek werd o.a. gebruik gemaakt van de seleniet-brilliantgroen aankweek-
vloeistof van Osborne en Stokes van waaruit geënt werd op de „Brilliant green
agar" (Difco) waaraan is toegevoegd 0,1% sulfapyridine.

Kallings, L. O., L a u r e 11, A. B. and Z e 11 e r b e r g, B.: An outbreak due to
Salmonella typhi murium in veal with special reference to phage and fermentation
typing. Acta path, microbial. Scand., 4, 347, (1959).

Na de beruchte epidemie in Zweden in 1953 waarbij 8845 ziekte- met 105 sterf-
gevallen werden waargenomen, heerste bij de jaarwisseling 1956—1957 aldaar op-
nieuw een Salmonella-e.^\'\\dtunt, welke 494 patiënten en 2 sterfgevallen met zich
voerde. In tegenstelling met de eerste epidemie wezen hier geen sporen naar een be-
paald slachthuis. De ziekte brak vrijwel overal tegelijk uit in bijna geheel zuid- en
midden-Zweden, zodat aan cen infectie door cen grote, snel gedistribueerde partij
levensmiddelen werd gedacht.

Na onderzoek kwam aan het licht, dat met het oog op de meer-consumptie tijdens
Kerstmis en de jaarwisseling cen partij van ruim lOÜO ton uitgebeend rundvlees uit
Nieuw-Zeeland was geïmporteerd. Bij het routine-onderzoek bij de import (van de
50.000 colli waren er 250 bacteriologisch onderzocht) van de partij werden geen
Salmonellae gekweekt. Epidemiologisch kon echter geen andere oorzaak worden op-
gespoord en nu werd het overschot van de partij in onderzoek genomen, waarbij in
monsters uit 1000 colli thans in 19% der gevallen typhi murium en in 8 colli
(0.8%) S. bovis rnorbificans werden aangetoond. In een der colli waren beide typen
aanwezig. Van de patiënten waren er 9 met S. bovis rnorbificans en twee met beide
typen geïnfecteerd. De overige hadden zich uitsluitend met typhi murium gc-
infecteerd. Het restant der partij geïmporteerd vlees werd vernietigd, de invoer van
uitgebeend vlees stop gezet en voor overig in te voeren vlees werd voorgeschreven,
dat het aantal monsters voor controle verdubbeld moest worden.
Door de toegepaste fermentatie- en phaag-typering kon spoedig worden vastgesteld,
dat de epidemie niet door een scandinavisch type veroorzaakt werd, terwijl op deze
wijze ook snel de beide voorkomende Salmonella-typen konden worden opgespoord.
Nadere gegevens uit Nieuw-Zeeland brachten aan het licht dat genoemde 2 typen
daar herhaaldelijk bij mensen werden gevonden. Uit een in Engeland geïmporteerde
partij uitgebeend Nicuw-Zcelands vlees werd hetzelfde phaagtype geïsoleerd.
Het dikwijls door de exporterende firma\'s aangevoerde gegeven, dat dc partij in het
import-land zou zijn besmet, kon mede door het fermentatie- en phaag-type onder-
zoek, bij voorbaat van de hand worden gewezen.

Working Party of the Pubhc Health Laboratory Service: Salmonella-oiganisms in
animal feeding stuffs and fertilizers. Monthly Bull. Min. of Hlth. and Publ. Hlth.
Lab, Service, 18, 26, (1959).

Naar aanleiding van de bevindingen in Scandinavië en Duitsland heeft in Engeland
dc „Public Health Laboratory Service" een onderzoek ingesteld naar het voorkomen
van Salmonellae in beenderenmeel, gedroogd bloed, dier- en vismeel. Het medische
argument hiervoor was het feit, dat deze produkten vaak ingrediënten zijn van be-
paalde mengvoeders voor het vee en van kunstmeststoffen, waardoor zij cen poten-
tiële besmettingsbron, hetzij direct of indirect, voor mens en dier kunnen vormen.
Een twaalftal laboratoria verrichtte dit onderzoek. De te onderzoeken monsters werden
in hoofdzaak verkregen uit de bijprodukten van Engelse industrieën, die dierlijke ohën
verwerkten en lijm of gelatine produceerden. Ook dc kunstmestindustrie (hoef- en
hoornprodukten, benevens beenderenschroot) evenals het geïmporteerde beenderen-,
dier- en vismeel werden in dit onderzoek betrokken. Het vismeel werd hoofdzakelijk
uit Angola geïmporteerd.

Het onderzoek geschiedde door 10 tot 20 gram van het te onderzoeken produkt te
brengen in een Ringerse oplossing van ;4 sterkte totdat een 20% suspensie werd ver-
kregen. Na schudden werd een gelijke hoeveelheid Selenietoplossing (of een andere
ophopingsvloeistof) van dubbele sterkte toegevoegd en na 1 tot 4 dagen bij 37° werd
overgeënt op selectiefmedia (o.a. desoxycholaatcitraatagar en bismuthsulfietagar). Op
deze wijze werden 1262 monsters onderzocht.

De beenderenprodukten waren het veelvuldigst met Salmonellae besmet (48%), dan
volgen de hoef- en hoornprodukten met 34,6%, vleesprodukten 16,6% en vismateriaal
14,4%. Bij het uit Angola afkomsUge vismeel was 73%, bij de uit India en Argentinië
geïmporteerde beenderenprodukten waren respectievelijk 100% en 81% Salmonella-
positief. Ook pluimvee en varkensvoeder bleek besmet te zijn. Daarnaast onderzochten
de rapporteurs in 17 gevallen het stof afkomstig uit de genoemde fabrieken en uit
gebruikte, schoongemaakte zakken. Uit deze stofmonsters werden 14 maal deze patho-
gene kiemen gekweekt. Van epidemiologisch standpunt zijn de organische kunstmest-
stoffen niet zo gevaarlijk, voor zover ze worden gemengd met chemicaliën met een
lage Ph daar deze bacteriën cen zuur milieu slecht kunnen verdragen. In tuinen,
boomgaarden en tuinderijen evenwel worden beenderen-, hoef- en hoornprodukten
zonder toevoeging van chemicaliën gebruikt en kunnen dus cen besmettingsbron vor-
men. Het grootste gevaar dreigt voor de mensen die er mee omgaan zoals het perso-
neel van handelaren en degenen, die deze stoffen op het land brengen.
De aanwezigheid van Salmonellae in veevoeder is waarschijnlijk een ernstiger zaak
en het is moeilijk de betekenis daarvan exact te beoordelen. Hoewel de bacteriën
vaak in een relatief klein aantal in verontreinigd materiaal aanwezig zijn kan bij gun-
stige omstandigheden vermeerdering optreden. Salmonella-uithraken komen meer
voor bij jonge dieren dan bij volwassen vee, misschien mede een gevolg van het feit,
dat de mengvcK-ders voor het opgroeiend vee meer dierlijke eiwitten bevatten.
In totaal werden 88 Salmonella-typen, waaronder 6 nieuwe geïndentificeerd. Het
veelvuldigst werd S. senftenberg gevonden, waarbij wordt opgemerkt, dat deze Sal-
monella ongewoon is als verwekker van een animale salmonellose. Salmonella thomp-
son, die dikwijls bij het pluimvee werd gevonden, werd slechts éénmaal geïsoleerd.
Salmonella cholera suis, een belangrijke oorzaak van Salmonella-inlcctie bij het var-
ken, werd in geen der monsters aangetroffen.

Echter is weinig bekend over het voorkomen van dc gevonden typen bij gezonde
dieren en mensen.

Tenslotte wordt nog medegedeeld, dat van de 103 onderzochte beenderenmccl-mon-
sters, waarin tevens naar Anthrax werd gezocht, 5 positief waren.

Rasch, K.: Die Bekämpfung der Rindersalmonellose im Blickpunkt der Lcbcns-
mittelhygiene. Berl. Münch. Tierärztl. Wschr., 8, 161, (1957).

Sehr, onderzocht 325 klinisch gezonde geslachte uitscheiders; 10 bleken geen echte
bacillendragers te zijn. Van de overgebleven 315 runderen vi\'as het leversysteem de
enige vindplaats der Salmonella-bactcnén (64%). \\\'an 130 koeien werd 75 maal
(56%) deze pathogene bacterie in de genitaaltractus gevonden. Wanneer de even-
wichtstoestand tussen gastheer en deze micro-organismen door één of andere omstan-
digheid (bv. ander voer) verbroken wordt kunnen de bacteriën bij een goed func-
tionnerend afweermechanisme zich behalve in de genoemde foei ook op andere plaat-
sen een tijdlang localiseren.

In 47 gevallen waren de bacteriën behalve in het levercomplex ook in de milt en
de nieren en in 20 gevallen in de lymfklieren der organen en bij 28 dieren in dc vlees-
lymfklieren aantoonbaar. Bij vier „Dauerausscheider" werd een septisch beeld aange-
troffen en werden de S. dublin-hactcri\'én uit het vlees gekweekt.

Daar slechts een relatief klein partikeltje vlees voor het onderzoek gebruikt wordt
is de conclusie gerechtvaardigd dat tijdens de slachting het vlees in belangrijke mate
reeds besmet is geweest, aldus de schrijver. Bij deze autogene re-infectie bestaat dus
de potentiële mogelijkheid tot het optreden van een massale vleesvergiftiging indien
de uitwendige omstandigheden de ontwikkeling der bacteriën bevorderen. Andere
auteurs konden in het stromende bloed van uitscheiders de bacteriën aantonen en dit
rechtvaardigt de opvatting, dat bij deze dieren zo nu en dan autogene re-infecties
kunnen optreden. (Dit is bij de mens ook het geval, Ref.)

In 90% der gevallen (315) waren geen of slechts banale pathologisch-anatomische
afwijkingen te vinden; bij dc resterende 10% waren de bevindingen zeer vaag (lichte
miltzwelling, verdikte galblaaswand). Bij de vier septische gevallen was er één met
een zgn. gurnmimilt. Ook in het uierweefsel en in de uierlymfklieren konden dc bac-
teriën worden aangetoond. Uit deze onderzoekingen blijkt dat deze dieren zowel door
contact als door middel van vlees en melk een gevaar kunnen opleveren voor de
volksgezondheid. Bergsma

D u m e s t c, M., C a r d e 1, R.: Contamination des poissons par les corps radio-actifs.
Etude experimentale sur le métabolismc au Ca insoluble. Buil. Acad. Vét. Fr., 33,
371, (1958).

Uit publikaties van Japanse onderzoekers blijkt dat het zeewater zéér geringe hoeveel-
heden radio-actief materiaal bevat. Plankton bevat naar verhouding veel meer. Het
is gebleken dat het plankton na kernexplosies zeer verschillende radio-activiteit kan
vertonen, daar zeer spoedig na de explosie door zeestromingen e.d. het plankton over
grote afstanden wordt verplaatst. \\\'ooral de rondtrekkende vissen kunnen veel radio-
actief materiaal opnemen en daarna op zeer verwijderde plaatsen gevangen worden.
In verband met de gevaren voor de mens, aan de consumptie van deze vis verbonden,
is het van groot belang een eenvoudige en snelle meetmethode te vinden en bovendien
tc weten hoe de verdeling van het radio-actieve materiaal door het lichaam van dc
vis geschiedt.

In het kader van een groter onderzoek, door Sehr, opgezet, beschrijven zij in deze
voorlopige mededeling een proef met Carassius auratus. Zij lieten deze vissen 24 uren
verblijven in een aquarium, dat zij gevuld hadden met water dat een bekend hoog
percentage radio-actief calciumcarbonaat bevatte.

Na 24 uur werden de vissen geseceerd. Gemiddeld bleken de ingewanden 360 maal
zoveel radio-actief materiaal te bevatten als het bassinwater per gewichtseenheid,
kicwen en vinnen één tot tweemaal zoveel, skelet ongeveer een halfmaal, spieren,
schubben en huid slechts een achtste of minder. van Logtestijn

LEHRBUCH DER ALLGEMEINEN CHIRURGIE FÜR TIERÄRZTE.
Prof. Dr. W a 1 t h c r B o 1 z.

(Derde verbeterde druk, Uitgever Ferdinand Enke, Stuttgart 1959, Prijs: 69,- D.M.)
Na verloop van acht jaren heeft het standaardwerk over de algemene heelkunde in
dc Duits-sprekende landen een nieuwe, voortreffelijk verzorgde, bewerking ondergaan.
De auteur heeft niet kunnen verhinderen dat de omvang van het leerboek vergroot
is tot meer dan 500 bladzijden met 341 afbeeldingen. Deze uitbreiding moet gezocht
worden op het gebied van de bloedtransfusie en blocdvcrvangingsmiddelen, der trans-
plantatie, der operatieve fractuurbehandeling en in de bespreking van de postopera-
tieve reacties van het lichaam (shock enz.).

De indeling van het boek is zeer systematisch en zeer gedifferentieerd opgezet, zodat
het naslaan ook van het kleinste onderwerp niet moeilijk valt.

De grootste hoofdstukken handelen over de symptomatologie van de wond, het
genezingsverloop en de wondbehandeling, voorts de verschillende infectiemogelijkheden
en de ontstekingsverschijnsclen van alle weefsels. Ook wordt veel aandacht geschonken
aan de bedekte laesies (fracturen, rupturen enz.). In de volgende hoofdstukken wor-
den de thermische en electrische verwondingen, de hcrniae, de atrofieën, de necrose
en het gangracn, de hypertrofie en hyperplasie, de stcnosen, de contractuur en anky-
lose, de dilatatie en het oedeem behandeld. Tenslotte worden de tumoren en cysten
uitvoerig vermeld. Dc instructieve afbeeldingen verhelderen de tekst nog eens en
hebben meer dan in vroegere uitgaven betrekking op rund en hond terwijl ook hier
het paard min of meer op dc achtergrond raakt.

Hoewel dc inhoud van het bock gebaseerd is op de hedendaagse veterinaire kennis
missen wij enkele belangrijke vooruitgangen (b.v. bij de herniabehandeling en bij dc
narcose), die de indruk achterlaten dat het schrijven van een der,gelijk groot werk
niet meer door één man mogelijk is. Spijtig is het feit dat de verwerkte literatuur
slechts aan.gegeven wordt door de naam van de desbetreffende auteur en het jaartal
zonder de plaats van de publikatie tc vermelden.

Een ieder die zich bezig houdt of bezig .gaat houden met heelkundi.gc problemen kan
veel wijsheid putten uit dit werk dat wij daarom ook gaarne onder Uw aandacht
brengen.

Dit is een omvangrijk boekwerk van 559 bladz., waarin uitvoerig wordt weergegeven
op hoeveel verschillende gebieden het Landbouwschap met zijn diverse commissies is
werkzaam geweest.

Voor de dicrenart.sen is het meest van belang het verslag van de Gezondheids-
commissie voor Dieren. Ten behoeve van de dierziektenbestrijding werd per rund een
heffing geheven van ƒ 1,—. \\\'an deze gelden werd f 2.400.000,— beschikbaar .gesteld
voor dc Gezondheidsdiensten en wel een basisbedrag van ƒ 70.000,— per Gezond-
heidsdienst, verder per veebeslag ƒ 2,— en de rest verdeeld per stuks rundvee, wat
neerkwam op 0,46 per koe.

Uitvoerig worden besproken: de tuberculosebestrijding, de abortusbestrijding, dc stand
van het mond- en klauwzeer (o.a. dc uitbraak bij Kampen) en de enting, de runder-
horzelbcstrijding, enz.

Wat de varkensziekten betreft wordt een regelmatig persoonlijk bezoek van een des-
kundige van de .gezondheidsdienst bij de stamboekfokkers wenselijk geacht, zoals dat in
Duitsland geschiedt, waarbij de gezondheidsdienst het zieke en gestorven materiaal
onderzoekt, „uiteraard in samenwerking met de praktizerende dierenarts\'\'.
Verder wordt aandacht besteed aan de uitbreiding van dc pluimvccziektcbcstrijding
en aan de w\'z;- waarop de daartoe benodigde gelden zouden kunnen worden ver-

kregen (heffing per kip, dan wel per broedei). Ook bij het verslag over de pluimvee-
teelt wordt aan deze zaak aandacht besteed.

Voor een onderzoek over resistentie ten aanzien van leucose werd een subsidie van
ƒ 15.000,— ter beschikking gesteld.

Nog moge aandacht besteed worden aan een passage in het verslag over de veehouderij
betreffende de nieuwe Wet op de uitoefening van dc Diergeneeskunst en wel naar
aanleiding van het verbod van castreren van vrouwelijke varkens door castreurs:
„Met name in het westen van het land ondervindt de mesterij van varkens (uit-
sluitend van het ras Groot-Yorkshire) tot zwaardere gewichten (slagersvarkens, gros-
siersvarkens) moeilijkheden van dit verbod. Nog afgezien van het feit, dat door deze
wetsbepaling een vrij groot aantal castreurs cen overwegend deel van hun werk abrupt
wordt ontnomen, waarvoor zij sedert 1941 van de overheid wel een vergunning had-
den verkregen, leidt de huidige situatie tot allerlei moeilijkheden. De bezetting met
dierenartsen juist in het westen van het land is nog zodanig, dat deze volop bezet
zijn met de georganiseerde ziektenbcstrijding (t.b.c.- en abortusbestrijding, mond- en
klauwzeerenting). Daarnaast mag niet verwacht worden, dat de dierenartsen zich tot
dit castreren aangetrokken voelen (wat vrijwel steeds is overgelaten aan de castreurs),
terwijl ook de door de minister noodzakelijk geachte verdoving, ingeval de dierenarts
een vrouwelijke big zou castreren, deze operatie bepaald bemoeilijkt.
De hoofdafdeling Veehouderij was dan ook van oordeel dat alsnog een nadere voor-
ziening op dit terrein nodig is, omdat de nieuw ingevoerde bepaling met name voor
het westen des lands tot grote moeilijkheden aanleiding gaf.

In ieder geval zou er een overgangsregeling moeten komen, waarbij aan de bestaande
castreurs ook de gelegenheid gegeven zou worden om vrouwelijke biggen te castreren.
De hoofdafdeling was van mening dat, indien te gelcgenertijd door verdere proef-
nemingen op grote schaal zou zijn aangetoond dat het castreren uit bedrijfs-econo-
mische overwegingen niet gewenst is of dat ook op andere wijze het gewenste resultaat
kan worden bereikt, andermaal moet worden bezien of dan het castreren van vrouwe-
lijke biggen door castreurs kan worden verboden.

Het bestuur heeft zich op 20 februari verenigd met het standpunt van de hoofd-
afdeling om ter zake de nodige stappen bij de overheid te doen."

In dit boekwerk zijn de samenvattingen opgenomen van alle artikelen die door staf-
leden van de „School of .\\griculture" in Cambridge in het jaar 1 oktober 1957—
1 oktober 1958 gepubliceerd werden.

Verder wordt een overzichtsartikel gepubliceerd omtrent het onderzoek op het gebied
van pluimveegenetica in Cambridge.

Correspondentie omtrent dit jaarrapport moet gericht worden aan: the Librarian,
School of Agriculture, University of Cambridge, England.

Op de wintervergadering van de British Society of Animal Production van 26-2-\'59
is levendig gediscussieerd over de vraag of het aantal lammeren per moederschaap
door hormooninspuitingen kunstmatig verhoogd dient te worden. Dc tegenwoordige
lammeren — veelal afkomstig van tweeling- of eenling-geboorten — zijn veelal te vet
en men verwacht nu dat meerlinggeboorten magerder produkten zullen opleveren.
Het ideaal blijft echter tot nu toe 2 gespeende lammeren per moederschap. Dit is
echter alleen te bereiken wanneer drielingen geboren worden.

Er is cen aantal ziekten, die de adcmhaling.sorganen van pluimvee kunnen aantasten.
Daaronder zijn een 6-tal virusziekten en tenminste cen gelijk aantal andere infectie-
ziekten met daarenboven nog een aantal ziekten tengevolge van verkeerde voeding en
verzorging (management).

In de laatste jaren is de zaak nog gecompliceerd door het optreden van deze ziekten
in milde of atypische vormen met daarnaast het toenemen van de z.g. „chronic respi-
ratory disease" (C.R.D.), waarvan de oorzaak en de aard nog niet helemaal bekend is.
Bovendien kan het klinische beeld van cen aantal ademhalingsziekten worden ver-
anderd of versluierd door vaccinatie en het toedienen van geneesmiddelen.
\\\'aak worden deze ziekten met elkaar verward; ze zijn inderdaad zeer moeilijk uit el-
kaar te houden.

Het is zeker niet gemakkelijk om door klinische waarneming op het bedrijf alléén tot
een definitieve diagnose te komen, maar het is ook niet gemakkelijk om op grond van
alleen een laboratorium-onderzoek van één of twee dode dieren tot een definitieve
uitspraak te komen.

Dc pluimveehouders en de praktizcrende dierenartsen hebben een belangrijke taak bij
het tot stand komen van cen snelle diagnose en het snel treffen van maatregelen tcgen
ademhalingsziekten. Zoals Chu dit uitdrukt: pluimveehouders en dierenartsen zijn
dc belangrijkste getuigen in de „detective story of respiratory diseases".
Het succes en het resultaat van een laboratoriumonderzoek wordt hoofdzakelijk be-
paald door het tijdig inzenden van zorgvuldig en goedgekozen ziek materiaal.

1 \\\'crslag van een door Dr. D. M. Zuydam gehouden causerie voor de groep
pluimvecwcicnschappen van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op 17
maart 1959.

Dc oorzakelijke agentia van de ziekten van groep 11 zijn goed bekend en hun isolatie
en identificatie bieden weinig moeilijkheden.

De oorzakelijke agentia van de eerste 5 virusziekten van groep III kunnen worden
gekweekt in bebroede kippeneieren. De identificatie van deze virussen berust op be-
paalde laboratoriumreacties.

Bij de ziekten in groep IV dacht men aanvankelijk, dat dit geheel verschillende ziekten
waren, die elk door een typisch eigen agens zouden worden veroorzaakt.
Er zijn thans echtcr veel onderzoekers, die er toe overhellen, dat deze 3 ziekten wor-
den veroorzaakt door P.P.L.O.\'s en dat het hier gaat om één enkele ziekte, die zich
op verschillende manieren kan voordoen.

Bij het optreden van dc genoemde ademhalingsziekten kunnen de symptomen uiteen-
lopen van het zo nu en dan licht niezen van slechts enkele dieren tot ernstig gapen,
rochelen en gieren, waarbij bijna alle dieren zijn aangetast.

Dc ernst van de symptomen wordt niet alleen bepaald door de desbetreffende adem-
halingsziekte, maar ook door

Over het algemeen kan worden gezegd, dat bij een ziekte-uitbraak met symptomen
van de kant van de diepere ademhalingswegen — gapen en rochelen — het eerst ge-
dacht kan worden aan pseudovogelpest, infectieuze bronchitis, infectieuze laryngo-
tracheïtis en aspergillosis. De verschijnselen zijn over het algemeen het ernstigst bij
infectieuze laryngotracheïtis.

.^an dc andere kant zijn symptomen van de zijde van de voorste luchtwegen - - neus-
uitvloeiing, gezwollen sinus — eerder kenmerken van coryza en C.R.D.
Tranenvloed en conjunctivitis kunnen bij vrijwel alle ademhalingsziekten na verloop
van tijd worden gevonden en deze verschijnselen kunnen heel ernstig zijn bij infec-
tieuze laryngotracheïtis, pokken, C.R.D., vitamine A-gebrek en NHs gasirritatic.
Het is belangrijker op de eerste ziektesymptomen te letten dan veel waarde tc hechten
aan de symptomen die wijzen op complicaties van de oorspronkelijke ziekte. De eerste
verschijnselen van coryza kunnen b.v. gemakkelijk aan de aandacht ontsnappen.
Door te drukken op de neusgaten van dc snavel kan echtcr vaak een neusexsudaat
tc voorschijn komen. Hetzelfde geldt voor de infecties van de diepere luchtwegen, die
soms alleen kunnen worden ontdekt gedurende dc nacht als dc dieren op stok zitten
en het buiten stil is en de dieren rustig zijn.

Ook het beluisteren van jonge kuikens door deze aan het oor te houden kan leiden
tot het onderkennen van „noise".

Bij het optreden van ademhalingsziekten, die zowel dc voorste als de diepere lucht-
wegen aantasten, is het nuttig na tc gaan of dc ziekte bij de neusgaten begint of uit
de diepere luchtwegen of uit beiden.

Bij infectieuze laryngotracheïtis en infectieuze bronchitis begint de zicktc gewoonlijk
diep. In het ziekteverloop kunnen later ook coryza-achtige verschijnselen ontstaan, die
soms op secundaire infectie berusten.

Aan de andere kant zijn coryzaverschijnsclen gewoonlijk te constateren bij het begin
van het optreden van C.R.D.

Het ontdekken vna dc eerste klinische ademhalingsstoornissen vormt dc voorwaarde
tot:

Het zou hier overweging verdienen door een ruime mate van voorlichting de pluim-
veehouders tc wijzen op de ademhalingsstoornissen die zij kunnen waarnemen. Zij
kunnen dan snel deskundige hulp i.c. de praktizerende dierenarts roepen, voordat dc

ziekte zich volledig verspreid heeft en secundaire infecties het ziektebeeld hebben
vertroebeld.

Bij ademhalingsziekten bij pluimvee is het ziektebeeld van de koppel als geheel veel
belangrijker dan de symptomen en dc afwijkingen van één enkel dier uit de koppel.
Het is in de praktijk ongelukkigerwijs echter vaak zo, dat de pluimveehouder en de
selecteur juist een dier met heel veel afwijkingen uitzoeken om op te sturen voor
onderzoek. „Je kunt er dan veel aan zien" denken zij bij de inzending en ook speelt
bij sommigen de zuinigheid ook een grote rol („kip zou toch doodgegaan zijn").
Bij ademhalingsziekten worden vaak dieren ingezonden met neusgaten en ogen en
sinus gevuld met stinkende kazige massa\'s, die het gevolg zijn van secundaire in-
fecties. M.a.w. de z.g. „echte" ziekte gevallen, die worden ingezonden voor onder-
zoek zijn juist uitzonderlijke gevallen, die het stellen van een goede diagnose uit-
sluiten. Men komt dan in het laboratorium of tot geen of tot een foutieve diagnose.
Het opsturen van levend ziek materiaal verdient altijd de voorkeur boven dood mate-
riaal. Een vragenlijst kan nuttig zijn.

Infectieuze bronchitis, Haemophylus coryza, pscudovogelpest en infectieuze laryngo-
tracheïtis hebben een korte incubatietijd (2—8 dagen) en een vrij korte ziekteduur
(1—2—3 weken), terwijl C.R.D. een langere incubatietijd heeft (5—21 dagen) en
een lang ziekteverloop, dat zich over verscheidene maanden kan uitstrekken.
Deze cijfers hebben betrekking op de ziekten zonder secundaire infectics, „puur" dus.
Wanneer die optreden — en dat gebeurt nog al eens — dan zien we uit den aard der
zaak een vel langer ziekte-verloop.

zijn ook belangrijk voor de beoordeling van het klinische beeld en de diagnose.
Pscudovogelpest en infectieuze bronchitis zijn in sterker mate contagieus dan de
andere ademhalingsziekten en dikwijls verspreiden ze zich vrij snel door het bedrijf.
Omdat ook bij het houden van pluimvee in gescheiden hokken of gescheiden afde-
lingen in een hok deze beide ziekten zich snel verspreiden, zullen alle dieren worden
aangetast.

Wanneer nu geen nieuwe dieren — gevoelige kuikens b.v. — worden aangevoerd,
dan verdwijnt de ziekte binnen binnen 4—6 weken.

Infectieuze coryza en C.R.D. verspreiden zich gewoonlijk langzaam, behalve wanneer
er sprake is van overbevolking op het bedrijf of het houden van veel dieren in een
grote ruimte of in de mestbatterijen.

Deze twee ziekten kunnen echter tot één hok beperkt blijven en niet worden verspreid
over het gehele bedrijf als cr maar voldoende voorzorgen worden genomen.
Een bijzondere moeilijkheid daarbij is, dat de zieke dieren gedurende lange tijd smet-
stofdragers kunnen blijven en dat de chronische coryza en dc C.R.D. enzoötisch (op
het bedrijf dus) blijven optreden, tenzij het bedrijf wordt ontvolkt of strenge isolatie
van de zgn. „herstelde" dieren kan worden toegepast.

De verspreiding van infectieuze laryngotracheïtis lijkt meer op die van C.R.D. dan
op die van Newcastle disease en infectieuze bronchitis. De infectie verspreidt zich vrij
snel in hetzelfde hok door direct contact. Het duurt echter wel even voordat cr in-
fectie van het ene hok naar het ander hok plaats vindt.

Bij herstel van infectieuze laryngotracheïtis blijven cr ook smetstofdragers over, die
voor lange tijd het virus blijven uitscheiden. Telkens wanneer dan kuikens op het
bedrijf worden aangevoerd treedt weer infectieuze laryngotracheïtis op.

infectieuze bronchitis en pscudovogelpest gewoonlijk optreden als een epizoötie die
weer verdwijnt en chronic respiratory disease en Nelson coryza als een enzoötie,
die vaste voet krijgt op het bedrijf.

Bij leggende kippen zien we bij de verschillende ademhalingsziekten een bepaalde in-
vloed op de ciproduktie.

Soms is zelfs de val in eiproduktie het enige klinische symptoom bij volwassen hennen.
In het algemeen is een plotselinge scherpe produktiedaling eerder te wijten aan
pseudovogelpest en/of infectieuze bronchitis dan aan chronic respiratory disease.
C.R.D. heeft een langzamer en meer slepend nadelige invloed op dc eiproduktie.
Infectieuze laryngotracheïtis heeft minder directe invloed op dc ciproduktie dan
pseudovogelpest en infectieuze bronchitis.

Dc redenen hiervoor zijn, dat bij pseudovogelpest en infectieuze bronchitis de oor-
zakelijke virussen een directe invloed hebben op het ovarium. Bij chronic respiratory
disease is dit blijkbaar niet het geval en is het eiproduktieverlies te herleiden tot alge-
mene zwakte en verlies aan eetlust tengevolge van de lange zickteduur. Bovendien is
de scherpe daling bij de eiproduktie bij pseudovogelpest en infectieuze bronchitis ook
nog te wijten aan de omstandigheid dat vrijwel alle dieren tegelijk ziek zijn, terwijl
dit bij chronic respiratory disease en infectieuze tracheitis niet het geval is.
Bij pseudovogelpest en infectieuze bronchitis zien we misvormde en miskleurige eieren
met waterig eiwit.

Na pseudovogelpest wordt de eiproduktie na enkele weken hervat, de dieren zijn dan
trouwe legsters van zeer goede kwaliteit eieren.

Na infectieuze bronchitis wordt de eiproduktie niet of eerst na lange tijd hervat. De
eieren zijn vaak blijvend van inferieure kwaliteit.

De groei van jonge dieren wordt door ademhalingsziekten sterk ongunstig beïnvloed.
Chronic respiratory disease geeft een grotere groeiremming dan de meer acute adem-
halingsziekten. Alleen wanneer pseudovogelpest en infectieuze bronchitis worden ge-
volgd door secundaire infecties dan treedt ook dan sterke groeiremming op. Groei-
remming wordt veel waargenomen op mestbatterijen; men spreekt dan wel van
„kuikenmoeheid". Dit berust dan vaak op C.R.D.

Evenals de mate van de klinische symptomen na infectie is ook het sterftecijfer sterk
afhankelijk van:

De leeftijd van dc dieren speelt ook een belangrijke rol voor de interpretatie van dc
klinische symptomen. Als voorbeeld infectieuze bronchitis:

Bij zeer jonge kuikens duidelijke ademhalingsbezwaren (noise) en soms aanzienlijke
sterfte.

Vcxjr typische en specifieke symptomen van alle ademhalingsziekten zij verwezen naar
dc handboeken en de bijzondere desbetreffende wetenschappelijke publikaties.

kunnen we dus de ademhalingsziekten ruwweg onderscheiden in twee hoofdgroepen.
De eerste groep omvat de ziekten, die de diepere luchtwegen aantasten zonder neus-
uitvloeiïngen of sinusitis. Tot deze groep behoren:

De tweede groep omvat de ziekten, die de voorste luchtwegen aantasten met neus-
uitvloeiïng en soms sinusitis.
Tot deze groep behoren:

2. C.R.D., langzame verspreiding, behalve in batterijen en overbevolkte ruimten,
enzoötisch;

Samenvattend kan worden opgemerkt, dat een zorgvuldige analyse van de klinische
bevindingen en het bezien van de cpizoötische of enzootische verschijnselen bij adem-
halingsziekten tezamen met secticbevindingen het leeuwendeel kunnen vormen voor
het stellen van de diagnose. Men kan op grond hiervan op het bedrijf reeds terstond
maatregelen treffen hangende de uitslag van het laboratoriumonderzoek.

Voor de praktizcrende dierenarts en de pluimveehouder wint het laboratoriumonder-
zoek aanzienlijk aan waarde, indien dit onderzoek snel tot een resultaat leidt.
Wanneer het bij ontvangst van het ziektemateriaal in het laboratorium niet mogelijk
is onmiddellijk een diagnose te stellen, dan is het gewenst de inzender per kerende
post hiervan op de hoogte te stellen. Eventueel kan worden aangegeven hoelang het
laboratoriumonderzoek ongeveer zal duren.

Het direct berichten van ontvangst van het ziektematcriaal aan de inzender door het
onderzoekingsinstituut, kan in belangrijke mate bijdragen tot begrip voor eikaars
moeilijkheden.

Het is helaas zo, dat bij het laboratoriumonderzoek van ademhahngsziekten bij pluim-
vee veel tijd nodig is om tot een definitieve diagnose te geraken.

Over het laboratoriumonderzoek zelve t.a.v. verschillende pluimveeziekten worden
hier met uitzondering van C.R.D. geen bijzonderheden vermeld. Zij slechts gestipu-
leerd, dat door een volledige anamnese een belangrijke bijdrage kan worden geleverd
voor het bepalen van de richting van het laboratoriumonderzoek.

In 1958 hebben 11 Amerikaanse onderzoekers een symposium gehouden over C.R.D.
Eenstemmigheid over de oorzaak of oorzaken van deze ziekte heersten daar niet.
Volgens Chu zijn er twee soorten PPLO\'s die bij pluimvee kunnen worden ge-
isoleerd. De ene soort is niet pathogeen en de andere soort zou de oorzaak zijn van
de chronsche ademhalingsziekte (al dan niet samen met andere agentia of pre-
dispositie!).

Het simpel isoleren van PPLO\'s op geschikte voedingsmedia zegt dus niets.
Dc verschillen tussen pathogene en niet pathogene berusten op o.a. morfologische
karaktereigenschappen van de PPLO\'s; verschil in groeisnelheid en verschil in
kolonievorm op Edwards PPLO-agar, haemagglutinatie en serologische eigen-
schappen.

c. door intranasale, intra-tracheale en intrasinusale infectie bij proefdieren met
trachea exsudaat. Goede proefdieren zijn dan kalkoenkuikens.

Behalve de PPLO\'s zouden één of meer virussen en ook Escherichia coli een rol
kunnen spelen bij het optreden van chronic respiratory discase (Frankrijk).

Er zijn twee hoofdwegen bij het voorkómen van ademhahngsziekten.
De eerste is het vernietigen van de smetstof op het bedrijf of in een bepaald gebied
of in een gehele land de z.g. „stamping-out" procedure.
De tweede is de enting.

Tot nu toe is de stamping-out procedure voor zover deze is toegepast bij pseudo-
vogelpest niet met succes bekroond, bij infectieuze bronchitis niet eens geprobeerd.
In Nederland heeft men dan ook de tweede manier gekozen, n.1. die van de enting,
waarbij zowel pseudovogelpest als infectieuze bronchitis worden bestreden.
Na uitvoerig overleg is men gekomen tot het volgende entschema:
1ste enting op een leeftijd van 3 weken gecombineerde entstof tegen infectieuze bron-
chitis en pseudovogelpest door het drinkwater.
2de enting op de leeftijd van circa 3 maanden met entstof tegen pseudovogelpest af-
zonderlijk door het drinkwater.
3de enting op de leeftijd van circa 3/2 maand met entstof tegen infectieuze bron-
chitis afzonderlijk door het drinkwater.
4de enting op de leeftijd van circa 4 maanden tegen pokken en difterie op de huid
van het dijbeen.

Vervolgens elke 3 maanden enten met entstof tegen pseudovogelpest door het drink-
water.

Dit entschcma geldt voor het enten in gezond en niet bedreigd milieu. Indien andere
en betere entstoffen in Nederland beschikbaar komen dient het entschema tc worden
gewijzigd.

Een eventuele vaccinatie tegen infectieuze laryngotracheïtis moet worden toegepast
met een virulent virus, dat in de cloaca wordt gewreven. Ook hier is reeds een milde
vaccinstam ontwikkeld in Australië (Pulsford en Chanterlarin en Top-
ham).

2. Voor dc produktie worden bebroede kippeneieren gebruikt. Deze eieren kunnen
agentia bevatten van:

3. Er zijn bovendien sterke aanwijzingen, dat actieve entstoffen van tijd tot tijd
infecties manifest doen worden. In de praktijk zien we nogal eens dat C.R.D. volgt
op een vaccinatie tegen pseudovogelpest of infectieuze bronchitis.

Graag wil ik hier memoreren, dat door de jaren heen het duivepokkenvirus gekweekt
op dc duivenhuid (methode de Blieck) veilig en effectief is gebleken.
Bij adcmhalingEziekten worden veel antibiotica toegepast; ook sulfapreparaten ziet
men veelvuldig toegediend.

Haemophylus coryza kan goed behandeld worden met sulfapreparaten en strepto-
mycine. C.R.D. wordt met wisselend succes behandeld met streptomycine, terra-
mycinc en aureomycine. Naar het schijnt worden de resultaten van deze behandelingen
hoe langer hoe minder. In Nederland ziet men nogal eens dat door tc lage dosering
antibiotica-resistentie ontstaat van het oorzakelijk agens.

.■\\ntibiotica kunnen goed werken mits in grote doses gedurende korte tijd toegediend.
Het is bovendien belangrijk om na de behandeling dc dieren tc controleren en de
niet herstelde uit de koppel tc verwijderen of geïsoleerd nogmaals tc behandelen.
Doet men dit niet, dan ziet men vaak rccidief.

Op grote bedrijven is het uit economisch oogpunt raadzaam om een (dure) anti-
biotica therapie eerst op een klein aantal zieke dieren tc proberen en eerst bij positief
resultaat de gehele koppel te behandelen.

Tenslotte wil ik graag nog eens drie zaken onderstrepen, die bij de bestrijding van
ademhalingsziekten van het pluimvee m.i. van overwegende betekenis zijn:
Ten eerste: is het bij alle gevallen van ademhalingsziekten van primair belang fou-
ten in de verzorging, huisvesting en voeding uit te sluiten. Men be-
denke dat voor een normale ademhaling luchtverversing in de hokken,
goede vochtigheidsgraad en goede temperatuur bijzonder belangrijke
zaken zijn. Fouten hier gemaakt vormen een predispositie voor het adem-
halingsziektecomplex.

Ten tweede: is het goede samenspel tussen pluimveehouders, praktizerende dieren-
artsen en de laboratoriumonderzockers voor cen goede ziektebestrijding
onontbeerlijk.

Men probere voor elkanders moeilijkheden een open oog te hebben op
basis van wederzijds vertrouwen. Men late bij gemaakte fouten over-
matige kritiek achterwege.
Ten derde: Ongetwijfeld zullen de ademhalingsziekten met de verdere ontwik-
keling van de pluimveehouderij in betekenis toenemen. Het zal nodig
zijn in Nederland nog veel meer onderzoek zowel op de bedrijven als
in de laboratoria te verrichten, wil men aan deze ernstige bedreiging van
dc pluimveestapel het hoofd kunnen bieden.
Bij het samenstellen van deze causerie is hoofdzakelijk gebruik gemaakt van literatuur-
gegevens van Chu, Blaxland, Jungherr, van Roekei e.a.

georgani.sccrd door het Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden
en de Medisch-biologische sectie van de Vereniging voor Statistiek.

Het ligt wederom in de bedoeling een cursus tc organiseren, welke bestemd is voor
artsen en andere werkers op medisch-biologisch en aanverwant gebied, die zich op
dc hoogte willen stellen van de moderne statistische technieken voor het beschrijven
en analyseren van waarnemingsuitkomsten. Statistische kennis en/of ervaring is voor
het volgen van deze cursus geen vereiste, terwijl de wiskunde zich beperkt tot
enkele onderwerpen uit de algebra.

De te behandelen stof zal worden ontleend aan de „Inleiding tot de Medische
Statistiek" (I en II) van H. de Jonge en betreft de volgende onderwerpen:

a. Proefopzet en statistiek — De gang van zaken bij de opzet van een onderzoek
en de rol, welke de statistiek daarbij kan spelen.

b. fundamentele begrippen en technieken — Populaties en steekproeven, aselect
steekproeftrckken en aselecteren, frequentieverdelingen, grafieken. Gemiddelden
en spreidingsmaten. Beginselen der kansrekening, kansverdelingen. Gang van
zaken bij het toetsen van hypothesen en het geven van schattingen.

c. Verdelingsvrije methoden — Technieken betreffende percentages. Toetsen ge-
baseerd op de ^2.verdeling. Methoden gebaseerd op rangnummers (rangteken-
toets, toets van Friedman, toets van Wilcoxon, toets van Kruskal en Wallis,
rangcorrelatiemethoden). Toetsen te,gen verloop (trend).

d. Klassieke methoden — Toetsings- en schattingsmethoden betreffende gemiddelden
en varianties (toetsen van Student, F-toets, beginselen der varianticanalyse).
Lineaire regressie en correlatie.

Betrouwbaarheid van waarnemingsuitkomsten. Biologische standaardisatie.
De cursus zal eind september 1959 aanvan.gen, half juli 1960 eindigen en bestaan uit
circa 28 le.ssen van 2 uur, die tweemaal per drie weken worden gegeven. Het is
gewenst, dat men na elke les enkele uren besteedt aan het bestuderen van het
behandelde en/of het maken van opgaven.

Dc cursus vindt plaats te Leiden (gebouw Nederlands Instituut voor Pracventieve
Geneeskunde) en bij voldoende belangstelling ook in andere plaatsen (bijvoorbeeld
Utrecht, Eindhoven of Amsterdam). In overleg met de deelnemers zal te zijner tijd

de meest geschikte tijd worden vastgesteld (\'s middags van 14.30 — 16.30 of
\'s avonds van 19.30 — 21.30).

Het cursusgeld kan pas definitief worden vastgesteld, wanneer het totaal aantal
deelnemers bekend is, maar zal waarschijnlijk ƒ 150,— niet overschrijden (inclusief
de te gebruiken leerboeken). In bijzondere gevallen — ter beoordeling van de
organiserende instanties — kan hiervan worden afgeweken.

Afdeling Statistiek van het Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde,
telefoon 01710-30542, toestel 237, Wassenaarseweg 56, Leiden,

waar men zich ook — desgewenst voorlopig — als deelnemer kan opgeven. Na
deze opgave wordt een formulier toegezonden, waarop wensen betreffende plaats
en tijd en eventuele verdere bijzonderheden kunnen worden vermeld.

TWEEDE SYMPOSIUM VAN DE INTERNATION.\\L ASSOCIATION OF
VETERIN.\\RY FOOD HYGIENISTS (I.A.V.F.H.), Bazel, 15—21 mei 1960.

reference to international acceptance.
2a. Experiences with preservation of foods of animal origin by use of ionizing radia-
tion.

2b. Disposition of meat from animals exposed to ionizing radiation or that may con-
tain radioactive material.

3. Bacteriological examination and disposition of canned meat and fish products,
(both sterile and perishable type products are considered)

7a. Milksterilisation through ultra high temperature flash heating (Upcrisation).
7b. Milk hygiene in tropical and subtropical countries.

Behalve de hoofdonderwerpen kunnen korte mededelingen worden behandeld welke
in verband hiemede staan of andere terreinen van de veterinaire voedingsmiddelen-
hygiëne bestrijken. Dc uiterste termijn van opgave dezer mededelingen is 15 december
1959; zij dienen cen maximum lengte van 600 woorden te hebben en moeten ge-
schreven zijn in één der officiële talen (Engels, Frans of Duits).

Alle lezingen cn discussies zullen wederkerig in dc 3 officiële talen worden vertaald.
Uitnodigingen, voorlopige programma\'s, inschrijvingsformulieren en nadere infor-
maties zijn te verkrijgen bij: het Secretariaat van de I.A.V.F.II., Sterrenbos 1,
Utrecht.

Het trivalent pullorum antigeen serie 64, gefabriceerd door de fa. Nobilis te Box-
meer, voldoet aan de gestelde eisen en is tot 11-8-1960 voor toepassing geschikt
verklaard.

Bureau.-UTRECHT RUBENSLAAN 123 — TEL. 030—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

In aansluiting aan dc eerste summiere aankondigingen van de feestelijke avond in het
kader van de a.s. Algemene Vergadering volgen nu enige nadere bijzonderheden.
In de laatste aflevering is reeds medegedeeld, dat dit jaar aan de gebruikelijk reünie
van leden en kandidaat-leden met hun dames een gezamenlijk diner zal voorafgaan.
L\'it de reacties op deze voorlopige mededeling is nu al gebleken, dat een groot aantal
leden en ook kandidaat-leden met hun dames aan het diner zullen deelnemen.
Gemakshalve wordt hieronder nu in een aantal punten het „programma" van de
vrijdagavond weergegeven.

1. Dc huishoudelijke vergadering, die 11.00 uur v.m. wordt geopend en tijdens de
lunch wordt onderbroken, kan reeds ongeveer 5.00 uur n.m. zijn afgelopen.

3. Het borreluur in het Jaarbeurs Restaurant zal ook dit jaar weer velen bij elkaar
brengen. De muziek wordt verzorgd door het ensemble Louis van Dijk.

4. Het diner, dat tegen 8.00 uur begint, wordt gehouden in de grote dinerzaal.
.\\ls de ruimte het toelaat zal behalve een „hoofdtafel" een aantal kleinere tafels
worden opgesteld, zodat men onderlinge kleine groepjes kan vormen, waarmee ge-
zamenlijk kan worden getafeld.

5. Het menu: een voorgerecht, soep, twee hoofdschotels en een dessert kost in-
clusief bediening ƒ 12,— per persoon. Wijnen worden aan tafel besteld en verrekend.

6. Men kan aan het diner deelnemen door vóór 1 oktober zoveel maal ƒ 12,— te
storten, als men plaatsen wil hebben, op gironummer 1412 ten name van De Twentsche
Bank N.V. te Utrecht, met vermelding: Feestelijkheden Algemene Vergadering Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Dierenartsen mogen behalve hun vrouw ook andere huisgenoten introduceren.
Dc dinerkaarten worden tijdig toegezonden.

Het menu en de prijs zijn in ampel overleg met de directie van het Jaarbeurs Res-
taurant vastgesteld, waarbij enerzijds rekening is gehouden met de eisen, die aan
een goed verzorgd, smakelijk menu mogen worden gesteld, maar anderzijds ook met
de gemiddelde financiële draagkracht van dc te verwachten deelnemers.

7. Na het diner wordt vóór en in dc expositiezaal even gepauzeerd, terwijl de diner-
zaal gereed wordt gemaakt voor het avondfeest, waarvoor de dincrzaal, dc serre en
zonodig ook de tearoom beschikbaar komen, zodat men zich eventueel wat terug-
trekken kan uit de eigenlijke feestzaal, waar de muziek is opgesteld, in een rustiger
omgeving.

Voor zover niet aan het diner kan worden deelgenomen, is men omstreeks half elf
welkom op de soiree.

8. Het diner mag in verband met de aanwezigheid van enige gasten een enigszins
officieel karakter dragen, het is de bedoeling, dat het avondfeest in een gezellige,
ongedwongen sfeer zal worden gevierd. Om praktische redenen zal ook ditmaal geen
avondkleding worden gedragen.

9. Laat ieder nog even punt 6 doornemen, met zijn huisgenoten overleggen en zijn
girobiljet invullen.

Als men zich tijdig opgeeft kan het diner goed worden voorbereid en uitstekend
worden verzorgd.

Reeds eerder heeft een oproep in dit tijdschrift (aflevering 15 maart 1959) gestaan
voor een dierenarts, om als assistent-deskundige te worden uitgezonden (ter opleiding
in de ziektenbestrijding) naar de Libanon, in F.O.-verband. Tot dusverre is hier-
voor nog geen gegadigde gevonden.

Thans heeft ons de mededeling bereikt, — van het Departement van Buitenlandse
Zaken —, dat voor een ge.gadigde ook de mogelijkheid bestaat om op deze wijze
vrijstelling te verkrijgen van de militaire verplichtingen, ook wanneer hij zich reeds
in militaire dienst mocht bevinden.

Er zijn in de Libanon deskundigen werkzaam op verschillend gebied. Dc mo,gelijkheid
bestaat, om na gebleken geschiktheid te worden bevorderd tot deskundige en even-
tueel naar andere landen in F.A.O.-verband te worden uitgezonden.
Gegadigden kunnen zich ter verkrijging van nadere inlichtingen wenden tot het secre-
tariaat van de Faculteit der Diergeneeskunde.

Op 22 en 23 september a.s. zullen 2 leden van de Nicuw-Zeelandse ambassade in
Londen naar Nederland komen voor een bespreking met gegadigden voor een functie
als „Club"-dierenarts in Nieuw-Zeeland.

Zij die deze functie ambiëren kunnen zich alsno.g voor een onderhoud opgeven bij
het Bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Gelderman, F.; 1959; Soest, Bosstraat 15; tel. 02955-2269; gr. 265524; voorl. wnd.

Kar, P. J. C. M. (en dus niet P. C. J. M.) van de; 1959; Prinsenbeek, Valdijk 29;

Klarenbeek, S. R., van Katwijk aan Zee naar Oegstgeest, Prinses Marijkelaan 2,
tel. 070-512521 (bur.). \' (169)

Westendorp, J. F., van IJzendijke naar Oss, Molenstraat 81, tel. 04120-2114 (privé),
2651 en 2751 (bur.), adj. dir. ab. (200)

Pette, Prof. Dr. J. W., te Bennekom, tot buitengewoon Hoogleraar in de melkhygiëne
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, faculteit der diergeneeskunde.

George Washington op een wit paard is bekend. Hoe werden zijn paarden zo wit? Dc
avond voordat ze bereden moesten worden werden ze besmeerd met een witte pasta
en bekleed met doeken. In de morgen werd de pasta uitgewreven en maakte men
de hoeven zwart. Tenslotte volgde dan nog het uitwassen van de mond en het schoon-
maken der tanden.

In Duitsland werd vastgesteld dat de doorsnede van dc grote rugspier, doorgesneden
tussen de 13e en I4e rib, samen met de romplengte, de spekdikte en de gevuldheid
der hammen cen goede maatstaf is voor de selectie op vleesaanzet. Met ingang van
1959 is de planimetrische doorsneemeting dan ook voor alle selectiemesterijen in
Duitsland verplicht gesteld.

Bij een onderzoek werd vastgesteld dat acute tympanie bij runderen, welke veroorzaakt
wordt door gistingsprocessen met veel schuimvorming, opgeheven kan worden door
injectie in de pens van 20—30 ml. aethyl- en buthylalcohol in gelijke delen.

De inspuiting van chlorpromazine hydrochloride intramusculair of intraveneus ver-
gemakkelijkt het onderzoek van de penis van de stier. Voldoende relaxatie wordt ver-
kregen wanneer 0.1 tot 0.5 mg intramusculair of 0.1 mg per pound lichaams-
gewicht intraveneus ingespoten wordt. Een kleinere dosering (0.1 mg per pond)
intramusculair werkt rustgevend, maar erectie en ejaculatie is mogelijk.
± 0.1 mg schijnt cen gemiddeld goede dosis te zijn bij electroejaculatie.

Brieven onder no. 45/59 te richten aan de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Brieven onder no. 46/59 te richten aan het Bureau van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Het vraagstuk der Salmonellose bij onze dieren mag zich reeds vrij lang in
een grote belangstelling verheugen. Deze intere.sse heeft verschillende aan-
grijpingspunten. De \\oornaamste zijn wel de economische betekenis van
de ziekte bij het dier en de betekenis van de betreffende ziektekiemen voor
de volksgezondheid. De laatste jaren is door een vergroting \\\'an de thera-
peutische mogelijkheden bij de ziekte en het vraagstLik der antibiotica in
de \\oedermicldelen, waarbij de Salmonellose veelal in de di.scussie wordt
betiokken, de belangstelling nog vergroot.

Over de Salmonellose bestaat dan ook een dermate overvloedige literatuur,
dat het \\ rijwel onmogelijk is zelfs een onderdeel van het vraagstuk volledig
weer tc geven of door te werken. In het onderstaande, waar bij enkele
facetten van de Salmonellose bij het rund wordt stilgestaan, is dan ook
slechts in bepei\'kte mate gebruik gemaakt van de literatuur. Dit uiteraard
op het gevaar af dat het gegevene vele gebreken zal vertonen.

Hij de Salmonellose \\an het rund heeft men in ons land te doen met de
ziekte bij het kalf en bij het volwassen rund.

in beide gevallen is de oorzaak vrijwel steeds Salmonella dublin. Gedurende
de laatste 5 jaar zijn oj) het laboratorium van de Gezondheidsdienst in
Friesland 480 maal Salmonella-stammen gekweekt uit materiaal van run-
deren (w.o. kalveren). Slechts 14 maal betrof het geen S. dublin en wel 5
maal S. typhi murium en 9 maal andere typen. De gegevens, mij door
K a m p e 1 m a c h e r verstrekt van gevallen uit geheel Nederland afkom-
stig, geven overeenkomstige cijfers. In Noord-Duitsland en in Denemarken
vindt men ook slechts in enkele procenten der gevallen andere typen dan
S. dublin. Daarmede x-ergeleken is het meikwaardig, dat in Beieren S.
dublin slechts weinig in het spel is en .S\'. typhi murium met S. enteriditis
de hoofdmoot uitmaakt. (D a i g e 1 e r en Kotter, 1956 )

Wat de ziekteverschijnselen bij het kalf betreft treden, naast de acute septi-
caemische, het meest op de \\oorgrond die van enteritis en pneumonie.
Overigens zijn gewrichtsontstekingen geen zeldzaamheid, terwijl verder re-
kening moet worden gehouden met de mogelijkheid van ontstekingsproces-
sen in het centrale zenuwstel.sel, gezichtsorganen, wervels, etc.
Het verloop in een kalverkojjjjcl is vaak zo, dat één der oudste dieren eerst
ziek wordt en vervolgens de andere op steeds jonger leeftijd. Het sterfte-
Ijcrccntage kan zonder behandeling hoog zijn. Op meerdere bedrij\\en
treedt de ziekte bij de kalveren telken jare weer op.

De laatste jaren wordt meer dan voorheen de kalvermesterij als bedrijf
uitgeoefend. In de bedrijven waar voor dit doel de jonge kalveren worden
aangekocht is het optreden van kakersalmonellose geen zeldzaamheid. In-

tegendeel vormt deze ziekte voor deze bedrij\\en, met hun grote kansen
de smetstof binnen te halen, een bedreiging en is er daardoor ook sprake
van dat de salmonellose bij het jonge slachtkalf is toegenomen.

Bij het volwassen rund treedt de ziekte meestal plotseling op met hoge
koorts in het begin en heftige diarree, waarbij de faeces \\eelal gemengd is
met slijm, membranen en of bloed. In dergelijke gevallen neemt de ziekte
vaak snel een fataal verloop. In andere gevallen zijn de verschijnselen van
enteritis minder heftig en kan ook spontaan herstel optreden.
Daarnaast is bij het volwassen rund de vorm bekend, dat abortus optreedt;
veelal wordt het kalfje 2 ^4 maanden te vroeg geboren. Deze abortus kan
soms optreden in het verloop van de enteritis-vorm, meestal echter zonder
gelijktijdige andere verschijnselen, welke op salmonellose wijzen.
Het verloop bij het volwassen rund is meestal zodanig, dat in een koppel
de ziekte tot een enkel dier beperkt blijft. Dat andere dieren in aansluiting
op een patiënt ziek worden, wordt dus weinig gezien. Dit in tegenstelling
met het verloop bij het kalf. Een ander verschil is, dat de ziekte bij het kalf
uiteraard in de voorjaarsmaanden en in het begin van de zomer optreedt,
terwijl men bij het volwassen rund de enteritis-vorm daarentegen \\rijwel

uitsluitend ziet in de weideperiode met een duidelijke top in oktober (zie
curve op pag. 1048). Dc abortus-vorm treedt daarentegen in de winter-
maanden op (in Friesland wordt in ongeveer 1% der te vroeg geboren
foeti Salmonella gevonden).

Daarnaast is er nog een ander verschil tussen de salmonellose bij het kalf
en bij het oudere rund. Wanneer de dieren van de ziekte kliniscli herstellen,
dan blijkt bij faecesonderzoek vrijwel steeds, dat het volwassen dier de
kiemen bij zich dragen blijft, het kalf daarentegen slechts zelden. Ook mag
\\erder als bekend verondersteld worden, dat bij het volwas.sen rund smet-
stofdragers voorkomen, die klinisch nooit ziekteverschijnselen hebben ver-
toond.

De diagnose is bij een patiënt alleen met behulp van laboratoriiun-methoden
vast te stellen. Daartoe leent zich het faecesonderzoek het best (eventueel
onderzoek foetus). Het bloedonderzoek op antistoffen heeft voor de diag-
nostiek bij patiënten zeer weinig betekenis, hoewel deze na verloop van tijd
bij kalveren veelal wel aantoonbaar zijn.

Wat het faecesonderzoek betreft, zij in het kort vermeld, dat hierbij, naast
het direct enten op een selectieve voedingsbodem, steeds gebruik gemaakt
dient te worden van een ophojjingsmedium, van waaruit na verschillende
tijden weer oj3 het selectieve mediimi wordt geënt. Bij ons zijn daarvoor in
gebruik het ophopingsrnedium volgens Müller-Kauf mann (tetra
thionaat-bouillon ) en de brilliantgroen-phenolrood-agarplaat \\ olgens
Kaufmann. Wanneer de gevonden bacteriestam een positieve agglu-
tinatie geeft met een polyvalent Salmonella-O-sevum, wordt de cidtuur ter
verdere typebepaling naar het Salmonella-cemnim te Utrecht ge/onden
(C 1 a r e n b u r g-K a m p e 1 m a c h e r). Afgezien van de bepaling \\-an
het type kan op de boven beschreven wijze veelal binnen 24 uur de diagnose
salmonellose gesteld worden.

Vanzelfsprekend zal in geval van kalversterfte een snelle diagnostiek ge-
diend zijn met het \\errichten van sectie met bacteriologisch onderzoek \\an
milt, lever en nieren. Aan de hand alleen van de sectie, waarbij men in ge-
vallen van salmonellose, naast veranderingen van darmen en/of longen, nog
al eens miltzwelling kan waarnemen, is de diagnose niet te stellen. Is oji-
zending ter onderzoek van een geheel cadaver niet of moeilijk uitvoerbaar,
dan is het van groot belang, na een sectie bovengenoemde organen voor
bacteriologisch onderzoek te (laten) onderzoeken.

Bij de salmonellose van het rund beslaat dus een verschil tussen de ziekte
bij het kalf en die bij het volwassen rund. In de Duitse literatuur spreekt
men bij het kalf van een stalziekte en bij het rund van een weideziekte
(L ü t j e, 1953). Veelal gaat men daarbij ook zo ver, dat aan de uitschei-
ders bij het volwassen rund praktisch geen directe rol toebedeeld wordt bij
het ontstaan van de ziekte bij het kalf. (Lütje, 1953; Rasch, 1957;
Piening, 1954). Omgekeerd zou de ziekte bij de kalveren af en toe wel
eens aanleiding tot het ontstaan van uitscheiders bij het volwa.ssen rund
geven.

Uit tal van onderzoekingen van de laatste jaren is gebleken, dat men aller-
lei Salmonella-typen kan aantreffen in de buitenwereld. Vooral het kwe-

ken van deze kiemen uit afvalwater (waarin allerlei voedingsstoffen) levert
weinig moeilijkheden. Clarenburg ( 1959), K a m p e 1 m a c h e r
(1959) ). Echter ook in het water van kanalen of riviertjes vrij ver van de
af\\\'alwaterbron verwijderd, kan veelal Salmonella (w.o. ook S. dublin) ge-
kweekt worden. (Lütje, 1955; R a s c h, 1957; P i e n i n g, 1954). Op-
zettelijk met S. dublin besmet gras bleek maanden later als hooi nog besmet.
(Piening, 1954). Het gelukte dezelfde onderzoeker uit hooi, afkomstig
van land dat af en toe onder water loopt, S. dublin te kweken. Dit hooi werd
gevoerd op een boerderij waar regelmatig kalversahnonellose voorkwam.
Het blijkt derhalve, dat vele bacteriën \\ an het Salmonella-type in de buiten-
wereld zeer lange tijd kunnen leven niet alleen, maar zich in gunstige om-
standigheden ook in grote getale kunnen vermeerderen. Dit laatste blijkt
\\ooral het ge\\al te zijn bij water waarin zich voedingsstoffen \\an eiwit-
achtige aard bevinden. Piening ( 1954) komt met vele anderen clan ook
tot de conclusie, dat afvalwater van een \\ erdere verspreiding van de salmo-
nellose bij het rund de oorzaak kan zijn. In Sleeswijk-Holstein worden de
bedrijven, waar salmonellose geconstateerd wordt, vaak gevonden langs de
loop of in de nabijheid \\ an beken en rivieren.

Het moet verder ook voor mogelijk gehouden worden, dat vogels, zoals
meeuwen, als dragers en uitscheiders \\an bacteriën van het Salmonella-
type er toe bijdragen, dat wateren en landerijen besmet worden of blijven
met deze kiemen. (L ü t j e, 1955-b).

Uit het feit dat de bacteriën uit de Salmonella-groep, met inbegrip van
S. dublin, zich gemakkelijk in de buitenwereld kunnen handhaven en zelfs
\\ermeerderen, volgt, dat een besmetting van het rund veelvuldig kan voor-
komen. Als we aannemen, dat bij het ge\\oelige kalf een besmetting vrij
\\eelvuldig tot een klinisch ziek-worden aanleiding zal ge\\en, behoeft het
niet te verwonderen, dat oj) een bedrijf waar zieke kalveren geweest zijn,
een volgend jaar opnieuw de ziekte ojHreedt, ook zonder dat op dit bedrijf
onder de volwassen runderen smetstof-uitscheiders zijn. In hoeverre daarbij
dan de initiale besmetting komt via besmet hooi of andere besmette ingre-
diënten zal moeilijk vast te stellen zijn. Dat in een koppel kalveren de ziekte
veelal het eerst optreedt bij enkele weken oude kalveren, zou er op kunnen
wijzen, dat dan de besmetting waarschijnlijk niet door de melk tot stand is
gekomen; inuners dan zou men het eerst de ziekte verwachten bij één der
jongste kaheren. Ook de curve aangevende de maanden, waarin bij het
ingezc)nden materiaal salmonellose bij het kalf wordt geconstateerd, wijst
op een ziek worden \\ anaf enige weken tot enkele maanden na de geboorte.
In zo\\erre pleiten onze waarnemingen dus niet tegen de opvatting, dat de
salmonellose bij het kalf veelal niet het gevolg is van een directe besmetting
door smetstof dragers bij het volwassen nmd.

Dat de klinische gevallen van salmonellose bij het volwassen rund veelal
later niet gevolgd worden door ziekte bij de kaheren op hetzelfde bedrijf
en ook het omgekeerde niet zo \\eelvulclig wordt waargenomen, zou een
steun kunnen zijn \\oor deze o]5vatting, al moet hierbij direct worden aan-
getekend, dat het voorkomen van sabnonellose bij het \\olwassen rund en
bij het kalf op hetzelfde bedrijf overigens ook geen uitzondering is.
Het optreden van salmonellose bij het \\oor de ziekte gevoelige kalf is wel
te verklaren door de \\ele mogelijkheden dat bacteriën in de omgeving in
\\oldoende mate aanwezig zijn voor het tot stand doen komen van een infec-
tie. Bij het v olwassen rund — dat uiteraard aan niet minder besmettingsmo-

gelijkheden uit de omgeving blootstaat -- ligt de situatie anders. Men ziet
in verhouding tot de besmettingskansen zeer weinig zieke dieren en de ziekte
blijft vrijwel beperkt tot een enkel dier \\an het bedrijf. Dit zou misschien
tc verklaren zijn door aan te nemen, dat \\oor het optreden van een ziekte,
naast een sterke besmetting, nodig is een door bepaalde omstandigheden
minder weerstand-biedend dier. Het optreden van de ziekte in de weide-
periode is met de eerste voorwaarde (sterke be.smetting) wel te verbinden
en de waarneming dat het vooral de herfstmaand oktober is, welke de
meeste gevallen geeft, zou dan meer het ge\\ olg moeten zijn van de \\ ermin-
derde weerstand van het dier.

Er zijn echter ook waainemingen welke voor een iets andere pathogenese
jjleiten. Het zieke rund dat geneest, blijft in het algemeen smetstofdrager;
cen enkele maal ziet men daarna bij een dergelijk „genezen" dier een reci-
dief. Het rund dat aborteert door S. dublin blijkt bij een nader onderzoek
\\Tijwel steeds een smetstofdrager te zijn. Bij een desbetreffend onderzoek
\\an geslachte ,.Dauerausscheider" bleek meer dan de helft der dieren de
kiemen ook in de uterus te hebben (Rasch, 1957). Hierdoor is de op-
\\atting ontstaan, dat het klinisch zieke dier — hetzij met enteritis, hetzij
met uterus-infectie — \\ ooraf reeds smetstofdrager was; het is ziek geworden
doordat het op een bepaald moment geen weerstand heeft kunnen bieden
aan een van de uitzaaiingen \\anuit de bestaande haard (lever-galblaas-sys-
teem, eventueel mesenteriale lymfklieren). Deze opvatting komt er dus op
neer, dat de besmettingen uit de omge\\ing aanleiding kunnen geven tot
temporaire en permanente smetstof-uitscheiders bij het \\olwassen rund en
dat van deze laatste dan enkele later klinisch ziek kunnen worden. Dit zou-
den dan dus toevallig zichtbaar geworden gevallen zijn van besmettingen bij
het rund, welke als regel \\oor het dier zonder enig nadeel verlopen.

Het hier volgende heeft alleen betrekking op S. dublin. En wel omdat dit
de veroorzaker is van salmonellose bij hel rund, maar ook omdat andere
dieren de dragers en \\erspreiders kunnen zijn van andere typen zoals S.
typhi murium.

Een bestrijding van de salmonellose bij het rund met het oogmerk de ziekte
te verbannen, lijkt met het oog op de c])idemiologische achtergronden van
deze ziekte een zeer moeilijke opgave.

De vraag welke hierbij direct gesteld kan worden is of dit doel te bereiken
valt door een systematische opruiming van de smetstofdragers bij het vol-
wassen rund.

In Denemarken meent Müller (1957 ) gunstige gevolgen te zien van een
dergelijke opruiming. Het betreft daar een ervaring van slechts enkele
jaren waarbij men enige teruggang ziet \\ an de salmonellose, welke overigens
in Denemarken niet veel blijkt voor te komen. In dit opzicht zijn daaren-
tegen de ervaringen verkregen in Duitsland met een jarenlange slachting
van „Daueraus.scheider" en dieren met blijvende bloedtiter niet hoop-
gevend. Piening (1954) komt voor Sleeswijk-Holstein tot de conclusie,
dat dc slachting van „Dauerausscheider" geen enkele daling van salmo-
nellose, gevonden bij de vleeskeuring, tot gevolg heeft gehad en dat het
aantal waargenomen gevallen van salmonellose bij het kalf intussen is

toegfnomen. Ditzelfde bevestigt ook Lütje (1955), hoewel hij meent dc
slachting ^•an „Dauerausscheider" te moeten behouden.
Deze Duitse he\\indingen behoeven geen grote verwondering te wekken,
als men uitgaat \\ an de veronderstelling, dat de uitscheiders bij het volwassen
rund epidemiologisch er alleen toe bijdragen de besmetting van de om-
geving te heljjcn onderhouden. Als het voortbestaan en de vermeerdering
der kiemen in de buitenwereld ook buiten het lichaam van het rund om
kan gaan, zal een uitschakeling van de uitscheiders op zijn gunstigst tot
een \\\'ermindering der gevallen, maar niet tot uitroeiing der ziekte aan-
leiding geven.

Overigens zitten aan een systematische opruiming der uitscheiders, afge-
zien van de organisatori.sche kant, nog verschillende voetangels en klemmen.
Het begint al met de vraag: Wat is een uitscheider? Aan bloedonderzoek
heeft men \\ oor het vaststellen \\ an uitscheiders zeer weinig. P i e n i n g
(1954) vermeldt, dat 90% van de dieren, die alleen op grond van bloed-
onderzoek werden geslacht, geen uitscheider bleek te zijn. Verder zijn er
temporaire en permanente uitscheiders, zodat pas op grond van herhaalde
faeces-onderzoekingen de diagnose „permanente uitscheider\' gesteld kan
worden. Het zal verder moeilijk zijn alle runderen in een dergelijk onder-
zoek te betrekken, zodat het uitzoeken der uitscheiders vrij willekeurig zal
blijven en geen systematische opruiming bereikt wordt. Met het oog hierop
alleen al lijken wettelijke maatregelen, welke tot verplichte slachting leiden,
ongewenst. Het bestrijden \\ an deze ziekte op vrijwillige basis zou waarschijn-
lijk eerder in o\\-erweging te nemen zijn, alleen al omdat het hierbij aan zal
moeten komen op de medewerking der veehouders. Maar zolang ook het
nuttig effect van een \\ rijwillig systeem voor de bestrijding der salmonellose
bij het rund, waarbij men misschien ook zou kunnen betrekken een certifi-
caten-systeem voor gezonde bedrijven, nog twijfelachtig is, lijkt het ver-
standig hiertoe niet over te gaan. Men dient er zich eerst van te verge-
wissen wat te bereiken is en daarnaast na te gaan wat nodig is om zich ook
van andere kanten veilig te stellen.

In verband met het bovenstaande lijkt het noodzakelijk meer systematisch
na te gaan in hoeverre op bedrijven, waar salmonellose bij het kalf voor-
komt. permanente uitscheiders worden aangetroffen en of op deze bedrijven
door eliminering van deze uitscheiders en het treffen van preventieve maat-
regelen de salmonellose is te bedwingen. Deze preventieve maatregelen
moeten er dan op gericht zijn te voorkomen, dat het jonge kalf vanuit zijn
omgeving (hok en stal) besmet wordt. In verband met een mogelijk later
op te bouwen vrijwillige bestrijding zijn de gezondheidsdiensten de aange-
wezen instanties voor een dergelijk onderzoek.

Overigens rsal men voorlopig zijn kracht moeten zoeken in preventieve
maatregelen, zo nodig aangevuld met therapeutische, op de bedrijven waar
men met kakersalmonellose te doen heeft. Goed te desinfecteren kalver-
hokken of -stallen zijn hierbij even noodzakelijk als mogelijkheden tot iso-
latie van zieke dieren. In kalvermesterijen is daarenboven cjuarantaine van
nieuw aangevoerde kalveren gewenst.

Therapeutisch is thans heel wat meer bereikbaar dan vroeger, toen sulfa-
l^reparaten, antibiotica en preparaten als furoxone hun intrede nog niet
hadden gedaan. Het toepassen van antibiotica (zoals chlooramphenicol)

samen met hygiënische en diëtistische maatregelen, kan de sterfte aan sal-
monellose bij het kalf sterk beperken. Bij het jonge kalf kan het antibioti-
cimi zowel per os ais parenteraal worden toegediend. Preventief heeft het
geven van een antibioticinn in het voer echter geen nut, misschien verhoogt
het zelfs het gevaar voor het optreden van voor antibiotica ongevoelige
stammen.

In de Duitse literatuur wordt gewezen op het succes der preventieve en-
tingen, mits men tijdig ent. Het enten van schijnbaar gezonde dieren in aan-
getaste koppels geeft het gevaar van anafylactische reacties.
Wat de thcrajjie bij Salmonella-enteritis bij het volwa.ssen rimd betreft, is
er nog niet veel gewijzigd sinds de introductie der chlooramphenicol-therapie
door van der Schaaf (1953). Zoals bekend, blijft het klinisch genezen
dier veelal drager en het is tot nog toe niet gelukt door toediening van
antibiotica of therapeutica een Salmonella-dr&gcr daarvan te genezen.

Zowel de salmonellose bij het kalf als bij het volwassen rund wordt in Nederland
vrijwel uitsluitend veroorzaakt door S. dublin. Er zijn geen aanwijzingen dat de
ziekte op de fokbedrijven toeneemt.

Er bestaat waarschijnlijk lang niet altijd een directe samenhang tussen de salmo-
nellose van het kalf en die van het volwassen rund.

De omstandigheid dat de kiemen zich gedurende lange tijd in de buitenwereld
kunnen handhaven en zich daar zelfs kunnen vermeerderen speelt bij het tot stand
komen van besmettingen bij het kalf en het rund stellig een grote rol.
Besmettingen geven bij het kalf spoediger aanleiding tot ziekte dan bij het volwassen
rund. Bij deze laatste vinden de besmettingen in de weideperiode plaats. Zonder dat
de gezondheid zichtbaar gestoord wordt, kan daardoor bij enkele volwassen dieren
een localisatie in het lever-galblaas systeem tot stand komen. Vanuit deze locale
haard kan waarschijnlijk bij verminderde weerstand door uitzaaiing een enteritis of
een infectie van de uterus optreden.

Het is noodzakelijk na tc gaan of in ons land een eliminering van de permanente
uitscheiders bij het volwassen rund wel in belangrijke mate tot de bestrijding der
salmonellose bij het kalf en het volwassen rund kan bijdragen. Eerst daarna kan
eventueel een bestrijding der salmonellose bij het rund op vrijwillige basis worden
opgezet.

De bestrijding van kalversalmonellose zal voorlopig hoofdzakelijk gericht moeten zijn
op preventieve, hygiënische en therapeutische maatregelen ten aanzien van de groep
kalveren zelf. Vooral voor kalvermesterijen zijn preventieve en hygiënische maat-
regelen van groot belang.

Salmonella-\'mieclion among calves and grown cattle in the Netherlands is almost
entirely caused by 5. dublin.

There are signs that the disease is increasing on breeding farms.
It is probable that in many cases there is no direct connection between the Salmo-
nf//(7-infection among calvcs and that found in adult animals. The fact of the bacilli
being able to exist for long periods as saphrophytes outside the body — and even
to multiply — certainly plays a major role in the origin of infection in calves and
adult animals. This leads to earlier sickness among calvcs than older animals, who
become infected during the period in which they are out in the pasture. In some cows,
a local infection can occur in the liver-gall bladder system without the accompaniment
of any external signs of a disturbed health. In cases of decreased resistance, this local
source can probably cause a spread of infection leading to enteritis or infection of
the uterus.

It is necessary to investigate whether the chmination of the permanent spreaders
among grown cattle in this country could make a significant contribution to the fight
against Salmonella-inUction in calves and cows. Only when this has been done the
fight against salmonellosis posibly can be organized on a voluntary basis.
The combatting of Salmonella-in(ecùor\\ among calves must, for the time being, be
primarily based upon preventive, hygienic ond therapeutic measures applied to the
animals concerned.

The first two for these are of particular importance on calf-fattening farms.
RÉSUMÉ.

Dans les Pays-Bas les salmonelloses du veau et de la vache adulte toutes les deux
sont causées presque uniquement par la S. dublin.

Il y a des indications que le nombre des cas dc cette maladie s\'accroît dans les
fermes d\'élevage.

Probablement il n\'y a pas toujours un rapport direct entre la salmonellose du veau
et celle de la vache adulte.

Les germes sont capable de se maintenir longtemps dans le milieu extérieur et même
d\'y pulluler. Certainement ce fait joue un grand rôle pour l\'établissement des infec-
tions chez le veau et la vache.

Chez le veau la contamination donne lieu à la maladie plus aisément que chez la
vache. Chez celle-ci les infections ont lieu à la période de pâturage. Sans une per-
turbation visible de la santé li peut se former un processus local dans le foie et la
vésicule biliaire de quelques animaux adultes. Sortante de ce foyer une dissémination
peut avoir lieu quand la résistance est diminuée, causant une entérite ou une infec-
tion utérine.

Il est nécessaire d\'étudier si dans les Pays-Bas une élimination des animaux excré-
tants perpétuellement soit une mesure effective dans la lutte contre la salmonellose
bovine. Dans ces circonstances il est possible d\'organiser éventuellement une lutte
contre la salmonellose, fondée sur coopération volontaire.

Provisoirement la lutte contre la salmonellose se doit être dirigée vers des mesures
prophylactiques, hygiéniques et thérapeutiques. Surtout pour l\'élevage des veaux
les mesures sanitaires sont d\'une importance prépondérante.

Sowohl die Salmonellose beim Kalb, als auch beim erwachsenen Rind, wird in den
Niederlanden fast ausschliesslich durch S. dublin verursacht. Es bestehen Hinweise
dass die Krankheit in Zuchtbetrieben zunimmt.

Ein direkter Zusammenhang zwischen der Salmonellose des Kalbes und des erwach-
senen Rindes besteht wahrscheinlich in den meisten Fällen nicht.
Die Tatsache, dass die Keime im Stande sind längere Zeit in der .\'\\u.senswelt im
Leben zu bleiben und sich sogar zu vermehren, spielt bei der Entstehung der Infek-
tion von Kalb und Rind sicher eine grosse Rolle. Das Kalb infiziert sich schneller als
das erwachsene Rind, bei dem die Infektion während der Weideperiode auftritt.
Ohne sichtbare Gesundheitsstörung kann es hierbei bei einzelnen erwachsenen Tieren
zu einer Lokalisation im Lcber-Gallensystem kommen. Von diesen lokalen Herden
aus, kommt es dann, wahrscheinlich bei herabgesetztem Wiederstandsvermögen, zu
einer Enteritis oder einer Uterusinfektion.

Es wäre zu untersuchen, ob eine Elimination der permanenten erwachsenen Rinder-
Ausscheidcr in den Niederlanden einen wichtigen Beitrag zur Bekämpfung der Sal-
monellosen beim Kalb und beim erwachsenen Rind liefert. Erst dann kann eine Bc-
kämpfun.g der Salmonellose beim Rind auf freiwilliger Basis organisiert werden.
Bei Bekämpfung der Kälbersalmonellose muss vorläufig hauptsachlich auf preven-
tiven, hygienischen und therapeutischen Massnahmen bei der jeweiligen Herde be-
ruhen.

Vor allem in Kälbermastbetrieben sind preventive und hygienische Massnahmen von
grösster Bedeutung.

Bisch off, II.: Die in den Jahren 1950—1953 in der Veterinär-Untersuchungs-
anstallt Hamburg festgestellten Salmonellen. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 66,
406, (1953).

C 1 a r e n b u r g, A. en K a m p e 1 m a c h c r, E. II.: Salmonella-typeringen in 1957.
Verslagen en Med. betr. dc Volks.gczondheid, no. 2, 361, (1959).

Clarenburg, .A. en Kampelmacher, E. H.: Salmonella-cuhuren uit mens
en dier, rioolwater, dier- en vismeel en eiproducten, geïsoleerd in Nederland, 1946
— 1957. Verslagen en Med. betr. de Volksgezondheid, no. 2, 369, (1959).

Clarenburg, A. en K a m p e 1 m a c h e r, E. H.: Onderzoek van eet- en drink-
water in verband met waargenomen ziekteverschijnselen bij de mens in 1957. Ver-
slagen en Med. betr. de Volksgezondheid, no. 2, 380, (1959).

Clarenburg, A., Kampelmachcr, E. H., K e u le n, van en N o o y,
E. de: Epidemiologische bevindin.gen bij een vleesvcrgiftiging veroorzaakt door
Salmonella typhi murium. Ned. Tijdschr. Geneesk., 102, 2095, (1958).

D a i g e 1 e r, A. und Kotter, L.: Ueber das Vorkommen von Salmonellen in Bayern
während der Jahre 1946 bis 1954. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 69, 281, (1956).

Grashuis, J.: Die Bedenklichkcit der Anwendung von .Arzneimitteln insbesondere
der Antibiotika, in der Tierernährung. Wien, tierärztl. Mschr., 45, 605, (1958).

Henning, M. W.: Calf paratyphoid I. A general discussion of the disease in re-
lation to animals and man. Onderstepoort J. vet. Res., 26, 3, (1953 a). Ref. Vet.
Bull.,2\'i, 167, (1954).

Henning, M. W.: Calf paratyphoid H. Artificial Immunisation. Ibid. 26, 25,
(1953 bJ\'.Ref. Vet. Bull., 24, 167, (1954).

Henning, M. W\'.: Calf paratyphoid III. The transmision of antibodies to newly
born calves. Ibid., 26, 45. (1953 c). Ref. Vet. Bull., 24, 167, (1954).

Kampelmachcr, E. H.: Uebcr das Vorkommen und Isolierung von Salmo-
nellen bei normalen Schlachtrindern in den Niederlanden. Zbl. VetMed., 4, 198,
(1957).

K a u k e r, E.: Beobachtungen über die Salmonellenausscheidung in einem Rinder-
bestand.\'D/sc/i. tierärztl. Wschr., 65, 659, (1958).

K n i e w a 1 1 n e r, K.: Ueber das Vorkommen von Sahnonellen in Oesterreich.
Wien, tierärztl. Mschr.. 45, 710, (1958).

Lütje, F.: Beobachtungen bei der Salmonellose der Boviden in Niedersachsen I.
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 66, 293, (1953 a).

Lütje, F.: Beobachungen bei der Salmonellose der Boviden in Nicdersachsen II.
Berl. \'Münch, tierärztl. Wschr., 66, 305, (1953 b).

Lütje, F.: Ergänzung meiner .Arbeit „Beobachtungen bei der Salmonellose der
Boviden in Niedersachsen" in Richtung der Affinität der Salmonella dublin-Kie\\
zu den Geburtswegen des Rindes unter Sichtung des Schrifttums. Berl. Münch,
tierärztl. Wschr., 67, 7, (1954).

Lütje, F.: Neuere Gesichtspunkte auf dem Gebiet der Salmonellose des Kalbes und
des Rindes, sowie im Bezug auf die Bakterienausscheidung und das vegetative
Dasein der Salmonellen in der Umwelt. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 68, 39,
(1955 a).

Lütje, F.: Zusammenstellung des jüngeren Schrifttums über die Freilandbiologie
der Salmonellen, die Salmonellose der Möwenvögel und ihre Beziehungen zum
.\\bwasscr und zum Menschen. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 68, 249, (1955 b).

M ü 1 1 e r, J.: Om salmonellainfektioner hos kvaeg. Medlemsbl. danske Dyrlaegeforen,
39, 489, (1956). Ref. Vet. Bull., 2S, 117, (1958).

Müller, J.: Le problèmc des salmonelloses au Danemark. Bull. Off. int. Epiz., 48,
323, (1957).

Nielsen, F. W.: Les infections ä Salmonella dans les troupeaux des bovins du
Danemark. Bull. Off. int. Epiz., 42, 746, (1954).

Pierling, C.: Beitrag zur Klärung der Aetiologie des sogenannten Kälberpara-
typhus. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 67, 277, (1954).

Rasch, K.: Die Bekämpfung der Rindersalmonellose im Blickpunkt der Lebens-
mittelhygiene. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 70, 161, (1957).

Schaaf, A. van der: Behandeling van Salmonellose bij het volwassen rund met
chlooramphenicol. Tijdschr. Diergeneesk., 78, 721, (1953).

Een mestproef in Hongarije vergeleek de mestresultaten van 15 maand oude stieren
met die van op deze leeftijd gecastreerde ossen. De dieren werden tot 21 maanden
gemest. De gewichtstoename bij de stieren bedroeg 1262 gr. en bij de ossen 1010 gr.
Het voederverbruik was resp. 7 en 8.6 vocdereenhcden.

Ook vroeger castreren (op 3 maanden) gaf dergelijke resultaten zoals bleek bij een
mestproef in Italië. De stieren groeiden 1072 gr. en de gecastreerde kalveren 875 gr.

In Canada is uit de kruisingen tussen Deense landvarkens, Chester-White en Berkshire
varkens een nieuw baconras, het Lacombcvarken gefokt. Het mag niet uitgevoerd
worden voordat voldoende Lacombcvarkens beschikbaar zijn.

Het schaap met de hoogste produktie gaf 1214 kg melk met 6.10% en 74 kg vet in
1958. De gemiddelde produktie van 297 stamboekdicren bedroeg 497 kg melk met
een vetpercentage van 6.55. Het schaap met het hoogste vetpercentage had een
produktie van 410 kg en 10.98% vet.

Voor het eerst werd een vaderloze haan opgefokt welke vruchtbaar is gebleken.
Volgens Dr. M. \\V. Olsen is Parthenogenese in ieder geval gedeeltelijk een erfelijke
eigenschap, terwijl het optreden ervan bij vatbare stammen van kalkoenen en kippen
van betekenis kan worden en worden gestimuleerd door een bepaald vaccin tegen
pokken.

De kalkoenhaan die bij de kunstmatige inseminatie van jonge kalkoenhennen wordt
gebruikt, is dc enige van 20 in 1958 parthenogenetisch ontwikkelde hanen met leven-
de spermatozoïden. De jonge kuikens groeien (tot nu toe) normaal op.

Ofschoon K.I. bij kippen in vergelijking met de natuurlijke paring in het algemeen
geen verbetering geeft in de bevruchtingsresultaten, heeft in Engeland de K.I. bij
kippen met uitgesproken mesteigenschappen vaste voet gekregen. Door selectie op
zware breedborstigc dieren daalde het bevruchtingspercentage bij natuurlijke paring
tot 40%. Door K.I. wordt dit percentage verbeterd.

Enige ervaringen met experimentele Salmonella-
infecties bij met kunstmelk gevoerde kalveren en
behandeling daarvan met furazolidone, (handels-
naam Furoxone),

Some experiences with experimental Salmonella
infections in calves fed with medicated milk substitutes
and their treatment with furazolidone (Furoxone).

Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijksuniversiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. A. van der Schaaf.

Salmonellosis bij kalveren is een infectieziekte, die jaarlijks aanzienlijke
schade aan de veehouderij berokkent. Vooral de laatste jaren is deze in
ons land toegenomen tengevolge \\an de uitbreiding der kalvermesterij.
Na de sulfa-therapie is het nu vooral het antibioticum chloramphenicol,
dat, indien verantwoord toegepast, een belangrijke therapeutische waarde
heeft.

Het gebruik van antibiotica-bevattende kunstmelk voor de kalvermesterij
zou het bezwaar hebben, dat er chemotherapeutica- en antibiotica-resistente
bacteriën kunnen ontstaan, vooral zou dit de coli- en de Sahnonella-
bacteriën gelden. (Grashuis, 1957).

Tot nu toe is door ons slechts éénmaal een Salmonella-cuXiuw uit een kalf
geïsoleerd, die volledige resistentie bezat t.o.v. sulfadiazine, streptomycine,
aureomycine, terramycine en chloramphenicol. Het bleek een S. typhi
murium te zijn. Dit kalf was afkomstig uit een rnestbedrijf, waar in principe
een kunstmelk zonder antibioticum gevoerd werd, maar tijdens ziekte-
\\erschijnselen werden antibiotica gebruikt, waarschijnlijk gedurende lan-
gere tijd in sub-therapeutische doses.

Van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Vee te Leeuwarden werd een
S. dublin-cuhuur ontvangen, eveneens uit een kalf geï.soleerd, afkomstig
van een mestbedrijf. Deze cultuur bezat ook een volledige sulfa- en anti-
biotica-resistentie (Van der S c h a a f, 1957).

Overigens vonden wij in enkele gevallen slechts éénzijdige resistentie bij
de geïsoleerde S. dublin en S. tyfihi mwrium-culturen. Deze resistentie be-
trof dan aiu\'eomycine, terramycine, streptomycine en/of Sulfonamiden.

De uitgebreide literatuurgegevens over de succesvolle toepassing van lura-
zolidone bij spontane en kunstmatige salmonellosis bij verschillende dier-
soorten waren reden om genoemd chemotherapeuticum bij experimentele
kalver-salmonellosis te beproeven, over dit laatste was n.1. zeer weinig
bekend (Henning, 1954). De infecties zouden zowel met een resistente
als een gevoelige Salmonella-cultuur moeten geschieden.

De moeilijkheden, die zich met de uitbreiding der kahermesterij en de
toename van salmonellosis hierbij voordeden, waren aanleiding om d.m.v.
experimentele Salmonella-inï&ctKi na te gaan of het gebruik van antibiotica-
bevattende kunstmelk een belangrijke oorzaak zou kunnen zijn \\oor het
ontstaan van resistente bacteriën. Tevens of experimentele infecties ant-
woord zouden kunnen geven op de vraag in hoeverre het met de kunstmelk
verstrekte antibioticum (wat neerkomt op aureomycine of terramycine)
preventief zou kunnen werken t.o.v. salmonellosis. Eveneens zou het van
groot belang zijn te weten of het antibioticum in de kunstmelk aanleiding
kon geven tot het chronisch worden van een Salmonella-inieclie, met het
daaraan eventueel \\erbonden gevaar van niet onderkend te worden na
slachting. Verder zou het behandelen van betrekkelijk lichte kunstmatige
Salmoriella-\'mfecües met sub-therapeutische doses misschien ook een moge-
lijkheid zijn voor het ontstaan van resistente kiemen.

De door D o d d en Stillman (1944) ontdekte antibacteriële eigen-
schappen van de nitrofuraanverbindingen heeft geleid tot het samenstellen
en testen van een groot aantal nieuwe chemische verbindingen met de
algemene formule:

Het werkingsmechanisme van de nitrofuraanverbindingen is geheel anders
dan dat van de meeste antibacteriële stoffen; er vindt n.1. een blokkade
plaats van de acetylering van het co-enzym A; (het acetyl-co-enzym A
neemt een belangrijke plaats in de Krebs-cyclus of citroenzuurcyclus in,
zodat door de nitrofuraanverbindingen de koolhydraatstofwisseling onder-
broken wordt).

Uit proeven in vitro en vivo bleek de grote gevoeligheid van vele pathogene
— zelfs t.o.v. andbiotica en chemotherapeutica resistente — microörganis-
men. De twee belangrijkste verbindingen, die op veterinair gebied reeds met
\\eel succes toegepast worden, zijn:

Rij vogels zijn deze verbindingen weinig toxisch, bij niet-herkauwende
dieren nog minder dan bij vogels, terwijl daarentegen bij herkauwende
dieren over-dosering ten zeerste vermeden moet worden.
■Sinds de publikatie van Harwood en Stünz (1949) is bekend, dat
nitrofurazone een sterke werking heeft op Eimeria tenella. Door D e o m
e.a. (1954 a, 1954 b, 1956) en t a r 1 a t z i s e.a. (1955) werd vastgesteld,
dat ook de zoogdieren-coccidiosis (varken, konijn, schaap, geit, rund) gun-
stig reageerde op toediening van nitrofurazone. Guthrie (1952) toonde
zelfs de succesvolle werking aan bij varkens, die kunstmatig besmet waren
met S. cholerae suis. Volgens Kakavas (1954) bleek nitrofurazone in
vitro beter effect te hebben op staphylococcen dan penicilline, aureomycine,
terramycine en sulfanylamide. Voor Streptococcen bleek penicilline even

goed te zijn als nitrofurazone, gevolgd door terramyeine, aureomycine en
sulfanilamide.

Furazolidone is een geel, moeilijk in water oplo.sbaar kristallijn poeder,
dat een groter bacteriostatisch effect heeft dan nitrofurazone. Het werd
onderzocht door Yurchenco e.a. (1953), die de antimicrobiotische
eigenschappen beschreven en het zowel in vitro als in vivo bijzonder werk-
zaam vonden t.o.v. Gram-negatieve bacteriën. Vermeldenswaardig is, dat
deze onderzoekers de grootte van de initiaal doses veel belangrijker vonden
dan de totale hoeveelheid. Zij achtten het wenselijk om bij de aanvang
der behandeling een groot percentage van de microörganismen te doden
orn zodoende een maximum effect te kunnen bereiken.

Rogers e.a. (1956) hebben uitvoerige gegevens verzameld over fura-
zolidone, waarvan die over de toxiciteit voor verschillende dieren een
belangrijke plaats inneemt. Proeven bij ratten en honden wezen uit, dat de
mannelijke dieren bij chronische intoxicaties afwijkingen aan de testes
kregen, zich uitende in aspermatogenese; verder over\\\'loeclig speekselen,
spastische paralyse der strekkers. Voor de mens is een dagelijkse dosis
van 7,5 mg./kg per dag, gedurende 14-21 dagen ongevaarlijk.
Langdurige fin-azolidone-toediening door het voer in niet toxische concen-
traties gaf aanleiding tot gewichtsverlies. IJit werd eveneens door Smith
(1955 b) bij kuikens waargenomen.

Op veterinair gebied is van furazolidone veelvuldig gebruik gemaakt bij
spontane en experimentele Salrnonella-iniecties bij kippen en kalkoenen.

Grumbles e.a. (1954) en Har wood e.a. (1954) zagen geen sterfte
optreden na kunstmatige S. gallinarum-\'miecüef, bij kalkoenen en kippen
na toediening van zowel 0,0055% als 0,011% furazolidone door het voer,
dit in tegenstelling met de controlegroep en de met 0,033% sulfaquinoxaline
behandelde groep, 3 en 5 dagen post infectionem, waar resp. 85 en 75
en 100% sterfte optrad. Bovendien nam het aantal dragers door de be-
handeling met furazolidone sterk af.

Smith (1954 a, 1954 b) beschreef een experimentele S. gallinarum-
infectie bij 9 weken oude kuikens: van de 90 behandelde dieren stier\\\'en er
2; van de overlevenden behield 1 dier een positieve agglutinatie en bleef
met de faeces uitscheider. Hiei tegenover stond een sterftepercentage van
70 in de controlegroep, terwijl de hier overlevenden een ])ositieve agglutina-
tie hielden en met de faeces uitscheider bleven. Een vergelijkend onderzoek
tussen furazolidone, chloramphenicol en sulfamerazine viel ten gimste van
de furazolidone uit, voornamelijk omdat, tengevolge van de zeer waar-
.schijnlijke bactericide werking tegenover de bacteriostatische van de anti-
biotica en de sulfonamiden, nagenoeg geen uitscheiders na een behandeling
overbleven. Cosgrove (1954) \\erkreeg soortgelijke resultaten.
In een uitvoerige publikatie van Smith (1955 b) werden diverse anti-
biotica en chemotherapeutica zowel in vitro als in vivo getest t.o.v. S.
gallinarum. Hierbij kwam de superieure werking van furazolidone tot
uiting. Tevens werd het effect van furazolidone-toediening nagegaan op de
agglutininenvorming en het blijven bestaan van uitscheiders na behande-
ling, alsmede de behandeling van chronische dragers. Volledige genezing
van de dragers met behulp van furazolidone bleek echter niet mogelijk.
Ongeveer dezelfde resultaten werden verkregen door Harbourne e.a.
(1955) en Gordon e.a. (1955).

Smith (1955 c) behandelde experimentele .S\'. typhi muriuni-miecüe bij
kalkoenen en kippen met 0,04% furazolidone door het voer gedurende
10 dagen; dit gaf goede resultaten.

Wilson (1955 en 1956), Lucas (1956), Harbourne (1956),
Henderson e.a. (1958) hebben eveneens de waarde van furazolidone-
behandeling bij spontane, zowel als experimentele S. pullorum-, S. gallina-
rum- en S. typhi murium-\'mfccties, bij kippen, eenden en kalkoenen vast-
gesteld. Ook werd de invloed nagegaan bij chronische dragers; het bleek,
dat het aantal dragers door behandeling met 0,04% furazolidone in het
\\oer sterk afnam (± 70%). Opvallend was de zeer sterke afname van
het aantal besmette eieren. Er werd echter geen significante verlaging der
agglutinatietiters vastgesteld.

Door Hobson (1956) werden muizen intraperitoneaal besmet met S.
typhi murium, wat na 20 dagen een mortaliteit van 100% gaf. Hij maakte
verschil in toediening der hoeveelheid furazolidone per os en het tijdstip
waarop de behandeling begonnen werd. Eén dag post infectionem met
100 mg furazolidone per kg lichaamsgewicht gaf een genezingspercentage
van 84%. Hiertegenover stond de 20%, wanneer pas 5 dagen post infec-
tionem furazolidone werd toegediend. Bij lagere doseringen (25 mg/kg)
hield de sterfte wel op, doch de dieren bleven drager. Toxische verschijn-
selen zag hij optreden bij 300-500/mg/kg/dag.

Er wordt in de literatuur zeer weinig melding gemaakt van experimentele
Salmonella-iniecües bij kalveren. Henning (1952) toonde de gunstige
werking van chloromycetine aan bij kalveren, oraal besmet met een S.
dublin-cuhuuv. Uitvoerige proeven met kalveren werden genomen eveneens
door Henning (1953 a, b, c) om inzichten te verkrijgen over de aan-
wezigheid van antilichamen bij kalveren, dit door middel van vaccinaties
bij drachtige runderen en kalveren en door toediening van antilichamen
peroraal en parenteraal. De invloed van kunstmatige infecties, op de zo
verkregen actieve en passieve immuniteit, door middel van orale toediening
van S. dublin-cultuur in de melk, toonde aan, dat kalveren, afkomstig van
runderen, die in de laatste 2-3 maanden van de drachtigheid waren ge-
vaccineerd, 2 of 3 maal, voldoende immuniteit bezaten om zich tegen
natuurlijke infecties te beschermen.

Later onderzoekingen van Henning (1954) geven een vergelijking in
behandeling bij experimenteel geïnfecteerde kalveren met S. dublin tussen
furazolidone, chloromycetine en phtalylsulfathiazole. In het laatste geval
bleven dragers over; de furazolidone-behandeling gaf goede resultaten
met 2 X 0,5 gram per dag per os gedurende 7 dagen; daarentegen gaf
2x2 gram/\'dag na 2 dagen reeds intoxicaties. Deze bestonden uit over-
gevoeligheid, abnormale reflexen, spierrillingen, hoog opheffen der benen.
Na het staken der behandeling trad vrijwel algeheel herstel in.
Dickson (1954) behandelde een uitbraak van een resistente S. dublin
onder kalveren met succes met neomycine, dat wegens zeer slechte resorptie
in het darmlumen bij orale toediening praktisch niet toxisch was. Het is
echter voor toepassing in de grote huisdierenpraktijk te duur.
In het algemeen hebben de nitrofuraanverbindingen weinig of geen effect
op fysiologische processen. Verder is er in de verbindingen onderling nogal
verschil in resorptie in het maag-darmkanaal. Furadantin b.v., speciaal
gebmikt in de humane praktijk bij bacteriële urogene aandoeningen, wordt
volledig en snel gcresorbeerd en geeft betrekkelijk hoge bloedspiegels en

cen eveneens hoge concentratie in de urine. Daarentegen worden de slecht
resorbeerbare stoffen ook snel in de weefsels vernietigd. Overigens zijn de
nitrofuraanverbindingen betrekkelijk a-toxisch. (Rogers, 1956).

1. Bestudering van het effect van de furazolidone-
therapie bij k a 1 e r e n met experimentele salmo-
nellosis.

2- B e a 1 i n g van de werking van w ij d s p e c t r u m anti-
biotica in z. g. kunstmelk op het v e r 1 o o ji a n
experimentele salmonellosis bij kalveren.

Hoewel Henning (1953") aangaf om kunstmatige infecties te veroorzaken
door drie achtereenvolgende dagen melk met S. dublin-cuhimr te geven,
bleek ons reeds bij de aanxang van de proeven, dat een éénmalige toe-
diening van besmette melk, die meestal enkele uren in de broedstoof
had gestaan, meer clan voldoende was om ziekteverschijnselen te geven.
De kimstmatige infecties zijn derhalve met vee! kleinere hoeveelheden
Salmonellae gebeurd dan door Henning zijn toegepast.

Van belang waren de gegevens, die verkregen werden met proeven in vitro
over de vermeerderings-snelheid van een normaal gevoelige S. dubli/i-stam
(stam „Floor") en van een resistente S. dublin-stain (stam „Smit") in
verschillende media. Het bleek n.1., dat stam „Smit" zich in kunstmelk
met aureomycine (verder genoemd kunstmelk A) in 4 uur tijds ± 350 x
\\ermcnigvuldigde, in tegenstelling tot stam „Floor", die dit ±: 5 x deed.
Volgens de proeven in vitro werd stam „Floor" door 10 ganuna aureo-
mycine per cc voedingsbodem volledig geremd; in de kunstmelk, waarin
80 gram per ton, overeenkomende rnet 12 gamma per cc vloeibare melk
\\oorkwam, vond desondanks toch nog een geringe vermeerdering plaats.
Een \\ crklaring voor dit feit hebben we niet kunnen vinden.
Gebruikten we kunstmelk A zonder aureomycine als vermeerderingsmedium,
dan vonden we \\oor stam „Smit" en stam „Floor" dezelfde cijfers n.1.
zb 350 maal.

Voor kunstmelk B (een zetmeelvrijc kunstmelk met hoger gehalte aan
dierlijk vet, extra nicotinezuuramide doch vrij van antibioticum) en
kunstmelk C (zetmeelhoudende kimstmelk met normaal \\\'etgehalte doch
ook zonder antibioticum) werd dezelfde vermeerdering van zowel de stam-
„Smit" als de stam „Floor" gevonden n.1. ± 40 maal.

In gepasteuriseerde koemelk bleken in de 4 uur de beide Salmonella-
stammen zich ook op gelijke wijze te vermeerderen n.1. ±; 135 maal.
De opmerkelijke sterke vermeerdering in kunstmelk A van de resistente
Salmonella-,en van de gevoelige stam in dezelfde kunstmelk zonder
antibioticum kon niet worden verklaard.

Wel bleek ter bereiking van het iso-electrisch punt der caseine voor kunst-
melk A slechts 3,6 cc 1 N.HCL per 100 cc melk nodig te zijn, voor kunst-
melk B 4,8 cc, voor C 4,0 cc; voor normale verse koemelk bleek dit
3,6 cc te zijn.

De overeenkomst van kunstmelk A met normale melk bleek verder nog
uit de grootte van de easeïnevlokken, die bij beide veel groter waren dan
bij de kunstmelksoorten B en C.

Bij onze vergelijkende proe\\en werd om deze fysische en chemische ver-
schillen bij de verschillende soorten kunstmelk uit te schakelen voornamelijk
gebruik gemaakt van kunstmelk A en een door de firma Wessanen ter
beschikking gestelde kunstmelk van dezelfde samenstelling, doch zonder
antibioticum.

Het in de proeven beschreven onderzoek van de faecesmonsters der kalveren
geschiedde door ongeveer 1 gram faeces te enten in Müller-Kauffmann
buizen; hieruit werd dan na 6-8 uiu\' overgeënt op Kauffmannplaten, die
minimaal 20 uur bij 37°C. bleven staan.

Voor het cultureel bloedonderzoek werd gebruik gemaakt van saponine-
bouillon (Jaartsveld, 1958). Ter plaatse van de vena jugularis werden
op de halsvlakte de haren verwijderd, daarna werd de huid goed gewassen
met Halamid-oplo.ssing en na 1 a 2 minuten lege artis vena-punctie verricht.
De op deze wijze verkregen bloedculturen werden gedurende 24 mir in de
broedkamer bij 37°C geplaatst, waarna ze overgeënt werden op Kauffmann-
platen.

Wat de gevoeligheidsbepalingen betrof, een globale indruk werd verkregen
met behulp van de Difco-disks op 10% bloedagarplaten. Voor exacter ge-
gevens werd gebruik gemaakt van een reeks 10% .serumagarplaten, die con-
centraties van de diverse antibiotica en chemotherapeutica bevatten van
0,5, 1, 2, 5, 10, 15, 20, 25, 50, 75, 100 en 250 gamma per cc voedings-
bodem.

In sommige proeven werd een emmer melk of kunstmelk, na geënt te zijn
met een bepaalde hoeveelheid, meestal 20 uur oude serumbouilloncultuur,
in de broedkamer bij 37°C geplaatst; 4 uur later werden, uitgaande van
1 cc goed gemengde melk, verdunningen aangelegd, te weten 10"i, 10"2,
10"3, 10"4 en lO\'ï\'. Uit deze verdtmningen werd 0,1 cc op Kauffmann-
platen uitgespateld, zodat 20 uur later het aantal kolonies per verdunning
geteld kon worden om hiermee het totale aantal Salmonellae per emmer
te berekenen. De besmetting der kalveren \\ond steeds om ongeveer 4 uur
"s middags plaats.

De in vitro uitgevoerde bepalingen van vele S. duhlin- en S. typhi murium-
stammen, wat betrof hun gevoeligheid voor Furoxone, gaven cen bijna vol-
ledige groeiremming te zien in de concentraties \\an 2 gamma per cc voe-
dingsbodem.. Tot nu toe werd geen enkele resistentie aangetoond, iets wat
Mann (1958) bij onderzoek van 200 Salmonella-cu\\\\.\\mr\\ ook niet kon.
Voor chloramphenicol werden cijfers gevonden van 2-5 gamma per cc,
zodat volgens deze in vitro gegevens Furoxone inderdaad een nog beter
middel tegen salmonellosis zou zijn dan chloramphenicol. Bovendien heeft
het in tegenstelling tot de sulfa\'s en antibiotica een bactericide werking.
Na ampele overwegingen werd besloten om de experimentele Salmonella-
infecties bij kalveren te gaan behandelen met Furoxone in een dosering
van 30 mg per kg lichaamsgewicht per dag, in twee keer met melk of
kunstmelk toegediend. De kalveren, gebruikt voov de diverse experimenten,

werden aangekocht op de leeftijd van 5-7 dagen en enige dagen in
quarantaine gehouden, ahorens eventueel werd overgegaan op voeding
met kunstmelk.

Een eerste oriënteringsproef werd gedaan met een groep van 4 kalveren, 3 ä 4 weken
oud, die besmet werd met een 5. dublin-stam. welke in vitro ongevoelig was voor
penicilline, sulfadiazine, matig gevoelig voor aureomycine en goed gevoelig voor
chloramphcnicol, terramyeine, dihydrostreptomycine en Furoxone. Per liter werd
4 cc van een 24 uur oude scrumbouilloncultuur toegevoegd om daarna 2 uur in de
broedkamer bij 37° C te blijven staan. Na het aanleggen van verdunningen uit
de melk kon via telplaten worden vastgesteld, dat ieder kalf besmet was geworden
met 23 x 10-\' Salmonella-hactcnén. Binnen 48 uur na infectie waren de kalveren
klinisch ziek met hoge temperatuur, diarree en een enigszins verminderde eetlust.
Twee dieren kregen 60 uur post infectionem Furoxone per os toegediend en wel 2 x
daags 0,5 gram, Faecesonderzoek bleef bij deze dieren daarna nog 2 dagen positief
in tegenstelling tot de controledieren, die 5 dagen langer positief bleven. Klinisch
trad cr vrij snel verbetering op na de Furoxone-toedicning; binnen 24 uur daalde
de temperatuur en kregen de faeces reeds een normalere consistentie; dc eetlust
kwam zeer snel terug. Behandeling met Furoxone werd 8 dagen achtereen voort-
gezet ; 2 dagen nadien steeg bij 1 dier de temperatuur boven de 40° C, reden
waarom nogmaals 3 dagen Furoxone (2 x daags \'/i gram) werd gegeven. Deze
laatste hoeveelheid bleek echter aanleiding te geven tot intoxicatievcrschijnselen,
wat tot uiting kwam 2 dagen na beëindiging der Furoxone-toedicning. Het andere
Furoxone-kalf verkreeg na de 8 dagen Furoxone-toedicning reeds de intoxicatie-
symptomen. Deze dieren bleken n.l, zeer exciteerbaar tc zijn, hadden spierrillingen
en vielen soms om,

Eén der controle-dieren kreeg het chronische beeld der infectie en stierf 22 dagen
post infectionem; na sectie was bacteriologisch onderzoek uit gal, milt, nier, lever en
darm positief t.o,v, Salmonellae.

Na slachting 27 da.gen post infectionem van het andere controlckalf en de 2 met
Furoxone behandelde dieren konden, ondanks uitgebreid bacteriologisch onderzoek,
geen Salmonella-hacu-viën. meer worden aangetoond. Serologisch onderzoek, daags
vóór de slachting, gaf een H-titer van het controle-kalf van 1:160 t,o,v. S. dublin,
de 2 Furoxone-kalvcren waren resp. 1:40 en negatief.

Voor een volgende proef werden 6 kalveren aangekocht, ongeveer 3 weken oud, Dc
infectie vond eveneens via de melk plaats met dezelfde S. dublin-stam als gebruikt
werd in proef I, Totaal aantal Salmonella-kiemen per kalf toegediend bedroeg in dit
experiment 24 x 10", Ziekteverschijnselen traden sneller op dan in het eerste geval.
Bovendien konden via .Anreicherung in dc Müller-Kauffmann reeds na 30 uur
Salmonella-kiemen in de faeces worden aangetoond. Ook in de na 30 uur post in-
fecdonem afgenomen bloedcultuur werden bij 4 dieren Salmonella-bacteriën ge-
vonden, De controledieren hadden meerdere dagen ho.ge temperatuur. Twee van de
controle-dieren stierven resp, 5 en 8 dagen post infectionem. Bij sectie werden sep-
tische veranderingen gevonden; bacteriologisch onderzoek van gal, lever, milt, nier
viel bij beide dieren positief t,o,v, S. dublin uit. Het in leven gebleven controle-kalf
herstelde zeer langzaam en werd 35 dagen post infectionem geslacht. Het bacte-
riologisch onderzoek verliep volledig negatief, zelfs na Anreicherung uit diverse
organen. Dc H-a,gglutinatie-titcr was daags vóór de slachitng 1:320 t.o.v, .S, dublin.
In dc Furoxone-grocp werd 36 uur post infccüonem met behandeling begonnen en
wel met 2 x daags yi gram Furoxone, gedurende 4 dagen. Binnen 24 uur daalde de
temperatuur zeer snel, tevens was het faecesonderzoek in die tijd negatief geworden
t.o.v. Salmonellae.

Twee dieren in deze groep kregen ren recidief, zich uitende in koorts en iets bloe-
derige diarree en wel resp. 4 en 7 dagen na het beëindigen der Furoxone-brhandr-
ling. Zowel in bloed als farces kon S. dublin worden aangetoond. Opnieuw werd
een 4-daagse Furoxone-kuur, 2 x daags \'/t gram, toegepast.

Negen dagen later kreeg één dezer dieren opnieuw een recidief, waarbij alleen via
een bloedcultuur S. dublin kon worden aangetoond. Na 10 dagen werd dit dier,
evenals de andere overgebleven dieren (1 controle- en 2 Furoxone-kalveren) ge-
slacht; uitvoerig bacteriologisch onderzoek van alle organen was volledig negatief.
Serologisch onderzoek daags vóór de slachting, dus 37 dagen post infectionem gaf
voor de 3 Furoxone-kalveren een negatieve uitslag; het controle-kalf had een H-
aggluUnatie-titer t.o.v. S. dublin van 1:320.

De tijdens dit experiment geïsoleerde 5. dublin-stammen uit controle- en Furoxone-
kalveren hadden dezelfde gevoeligheid t.o.v. sulfadiazine, Furoxone en penicilline,
streptomycine, aureomycine, terramycine en chloramphenicol als de S. dublin-stam,
waarmede alle kalveren oorspronkelijk werden geïnfecteerd,

Een groep van 6 kalveren, ongeveer 4 weken oud, werd geïnfecteerd met melk,
waarin een cultuur van een .S. dublin-stam gemengd was, die in vitro resistent was
tegen sulfadiazine, aureomycine, terramycine, chloramphenicol en streptomycine,
maar volledig gevoelig voor Furoxone. Deze stam „Smit" (van der Schaaf,
1957) bleek voor kleine proefdieren iets minder virulent te zijn dan de normaal ge-
voelige S. dublin-stam. De totale besmetting voor ieder kalf bestond uit 2,3 x 10"
kiemen.

Binnen 48 uur reageerden de dieren met temperaturen tussen 40 en 41° C, overigens
waren ze klinisch niet erg ziek. Zowel in de controle- als in de Furoxone-grocp daalde
dc temperatuur binnen 48 uur tot het normale niveau. Alle dieren bleven verder
goed gezond en 14 dagen post infectionem werden ze geslacht. Minutieus bacterio-
logisch onderzoek van alle organen leverde een volkomen negatief resultaat op.
Serologisch onderzoek is bij deze kalveren niet verricht. Deze proef wijst erop ,dat
de resistente stam „Smit" ook minder virulent is voor kalveren.

Aangezien de waarde van het toegediende Furoxone in de vorige proef niet bepaald
kon worden, werd met 8 kalveren een nieuwe proef ingezet. Deze keer werden 2
groepen van 4 kalveren gevormd, waarbij de ene groep een kunstmelk met aureo-
mycine (kunstmelk A) kreeg en de andere gewone koemelk. Op de reeds enkele
malen beschreven methode werden de dieren geïnfecteerd en wel met 27 x 10"
S. dublin („Smit")-bacteriën, dus het tienvoudige van de hoeveelheid waarmee in
proef III infectie veroorzaakt werd.

Na 24 uur leek bij alle kalveren dc infectie goed aangeslagen. Dc temperatuur va-
rieerde tussen 40.8 cn 41.4° C. De dieren waren lusteloos, dronken traag en hadden
diarree. Zowel van dc melk- als van de kunstmelk A-groep werden 2 dieren behan-
deld met Furoxone, te weten 2 x daags \'/i gram, gedurende 4 dagen, terwijl van
iedere groep dus 2 controlc-dicren onbehandeld bleven.

Ilet resultaat van de behandeling was wel overtuigend, immers 24 uur na de eerste
toegediende dosis waren alle 4 dieren klinisch nagenoeg hersteld; ze dronken bijna
het normale rantsoen, de diarree was zeer verminderd en de temperatuur daalde.
Dit alles was in sterke tegenstelling tot de 4 controlc-dieren, die nog erg ziek waren.
Dc 2 melk-controlc-kalveren stierven resp. 2 en 4 dagen post infectionem, de 2 kunst-
melk A-controlcs resp. 5 en 6 dagen post infectionem. Bij sectie bleek een heftige
enteritis te bestaan. Ilct cultureel onderzoek van alle 4 controlc-dicren uit alle or-
ganen was positief t.o.v, S. dublin. De gecontroleerde resistentie kwam volledig over-
een met de oorspronkelijke ingebrachte cultuur „Smit".

gaven sneller tc herstellen dan de mclkkalvcren. Voor zover hier van een vooroordeel
of suggestie sprake mocht zijn, een vaststaand feit was in ieder geval dat de tempe-
ratuur van de mclk-kalvcren gemiddeld cen 0,5° C hoger lag gedurende de eerste
10 dagen na het beëindigen der Furoxonc-tocdiening.

De faeces hadden spoedig hun normale consistentie verkregen en ondanks vrij
regelmatig uitgebreid en nauwkeurig onderzoek konden hierin nooit Salmonellae
worden aangetoond.

In de Kliniek voor Heelkunde werd 23 dagen post infectionem bij de 4 overgebleven
dieren galblaaspunctic verricht. Opmerkelijk, misschien toevallig, was het feit dat
de galblazen der mclkkalvcren nagenoeg leeg waren in vergelijking met dc goed
gevulde der kunstmelk A-kalveren! Ook het cultureel onderzoek van deze 4 gal-
monsters verliep volledig negatief.

Ongeveer 7 weken post infectionem zijn de dieren geslacht ; ondanks zeer minutieus
cultureel onderzoek konden geen Salmonellae meer geïsoleerd worden.
Postmortaal onderzoek der darminhoud leverde enkele opmerkelijke gegevens. In de
eerste plaats viel op, dat het E. co/ï-gehaltc van het duodenum en het coecinn bij
de kunstmelk A-kalveren, die in deze proef evenals de mclkkalvcren enig hooi
kregen, ongeveer 100 x zo groot was als bij de mclkkalvcren. Daarentegen was
het gehalte aan melkzuurbacteriën (streptococcen en lactobacillen) ongeveer
100 X zo klein bij dc kunstmelk A-kalveren. Een tweede bijzonderheid was het
feit, dat de E. co/i-flora van de kunstmelk A-kalvcren volledig resistent bleek tr
zijn tcgen sulfadiazine, aureomycine, streptomycine en chloramphenicol. Voor Furo-
xone was de normale gevoeligheid behouden.

Oorspronkelijk, dus voor de infectie, was gebleken, dat er voor de uit dc faeces gc-
isoleerde E. coli in vitro in beide groepen kalveren een goede gevoeligheid bestond
voor aureomycine, terramycine en chloramphenicol en een matige gevoeligheid voor
streptomycine en sulfadiazine.

Drie groepen van 4 kalveren werden in dc z.g. kalver-mest-boxen geplaatst, om te
trachten zoveel mogelijk praktijkomstandigheden te benaderen. De dieren werden
gevoerd met resp. melk, kunstmelk A en kunstmelk A zonder aureomycine. Het per-
centage aureomycine in de droge kunstmelk was 80 p.p.m. (dus 80 gram per ton,
dus 12 gamma per cc melk).

De infectie vond plaats toen de kalveren ± 4 weken oud waren. Per kalf werden
1800 X 10" S. dublin-hactcriën (stam „Smit") via de melk gegeven, dus aanzienlijk
meer als in voorgaande proeven. Zoals bij iedere proef werd ook nu weer, vóór het
infecteren der melk, de betreffende S. dublin (stam „Smit")-cultuur gecontroleerd.
Dit hield in het aanleggen van cen korte bonte rij. Gram-kleuring, nagaan der be-
weeglijkheid en agglutinaties met polyvalent serum en mono-spccifieke sera; boven-
dien de gevoelighcidsbepalingen in vitro t.o.v. de chemotherapeutica en antibiotica.
Binnen 24 uur reageerden alle 12 dieren zeer sterk op de experimentele infectie:
hoge temperatuur (40.8—41.5° C) en diarree, de dieren waren erg lusteloos maar
dronken nog goed. Een der mclkkalvcren gaf echter geen symptomen; behalve dan
ook van dit dier waren alle andere aangelegde bloedculturen positief; hetzelfde gold
voor het faecesonderzoek.

In iedere groep werden 3 dieren behandeld met Furoxone, afhankelijk van de ge-
wichten, met resp. 2 x 500 mg en 2 x 750 mg per dag gedurende 4 dagen.
Ongeveer 18 uur na de toediening der Furoxone begon de temperatuur reeds te
dalen, hoewel de dieren zich klinisch nog erg ziek toonden. De op dit tijdstip aan-
gelegde bloedculturen waren, uitgezonderd van de 3 controle-dieren, alle negatief
t.o.v. Salmonellae; daarentegen was het faecesonderzoek van alle 12 dieren positief
t.o.v. Salmonellae. Toen de dieren 3 x Furoxone toegediend hadden gekregen, dus
± 42 uur na de eerste toediening, vertoonden ze klinisch reeds een opmerkelijke
verbetering. Ze dronken goed, waren veel minder slap en hadden bijna normale tcm-

peratuur; alleen bestond er nog een sterke diarree. Zowel bloed- als faeces-onderzoek
was bij de Furoxone-kalveren negatief.

Het controle-kalf in de kunstmelk A zonder aureomycine-groep is 2/2 dag post in-
fectioncm gestorven; bij de sectie werden septische veranderingen gevonden met een
heftige enteritis. Cultureel onderzoek uit alle organen was positief t.o.v. S. dublin;
eveneens bestond dezelfde resistentie en gevoeligheid t.o.v. sulfa-, antibiotica en Furo-
xone als voor stam „Smit".

De controle-dieren in de melk- en kunstmelk .\\-groepen stierven resp. 4/2 dag en
5/2 dag post infectionem; bloed- en facccs-ondcrzoek waren bij deze 2 dieren tot
aan de dood toe positief t.o.v. S. dublin. De secties gaven hetzelfde beeld als bij
het eerste gestorven controle-kalf.

De kunstmelk .^-kalveren leken sneller te genezen dan de overige dieren, iets wat
vooral tot uiting kwam in de eerder opgehouden diarree en de algehele habitus der
dieren.

Interessant was het feit, dat resp. 10, 11 en 12 dagen na het beëindigen der Furo-
xone-therapie, alle 3 kunstmelk A zonder aureomycine-kalvcren een recidiverende
Salmonella-\'miectie kregen. Bij twee der dieren kon door middel van een bloed-
cultuur S. dublin worden aangetoond.

Zeer opmerkelijk was de bevinding, dat één dezer culturen volledig gevoelig bleek
te zijn (geworden?) voor chloramphenicol (door 5 gamma per cc in vitro volledig
geremd!), de andere had dezelfde resistentie als de oorspronkelijke ingebrachte stam
„Smit". Reeds direct na de sterke temperatuursstijging werd Furoxone toegediend en
wel 3 dagen achtereen, 2 x daags 750 mg. Wederom reageerden de dieren goed op
deze behandeling. Echter kreeg één kalf 3 dagen hierna opnieuw een recidief, zodat
Furoxone voor de 3e keer werd aangewend. Nu traden 24 uur later intoxicatie-
verschijnselen op, zodat de Furoxone-toediening gestaakt werd. Zowel uit bloed als
faeces werd S. dublin geïsoleerd. Wegens de zeer slechte toestand van het dier werd
als laatste mogelijkheid besloten Framycetine te gebruiken. Dit antibioticum had in
vitro zeer gunstige perspectieven gegeven, zelfs t.o.v. de stam „Smit".
Ondanks 4 dagen orale en parenterale behandeling met Framycetine succombeerde
het dier. Het directe culturele onderzoek verliep positief t.o.v. Salmonellae uit lever
en milt; via „.Anreicherung" werden ook uit dc longen Salmonellae geïsoleerd, doch
de gal leverde steeds een negatief resultaat op. Helaas waren door een misverstand
darmen en mesenteriale lymfklieren weggegooid. De na sectie geïsoleerde S. dublin
kwam in gevoeligheid voor sulfa, antibiotica en Furoxone volledig overeen met de
bevindingen, reeds vermeld bij de uit het bloed geïsoleerde stam, n.1. een volledige
gevoeligheid voor chloramphenicol.

.Mie herstelde dieren deden het gedurende dc verdere mest-periode uitstekend, hoewel
een zekere voorkeur uitging naar de kunstmelk .A-kalveren. Ze werden 7 weken post
infectionem geslacht, maar ondanks zeer uitgebreid bacteriologisch onderzoek kon-
den geen Salmonellae worden aangetoond.

Aangezien kunstmelk A zonder aureomycine geen normaal handelsproduct was,
moest een andere soort kunstmelk gekozen worden, waarin geen antibioticum ver-
werkt was. Dit werd de reeds genoemde kunstmelk B.

Er werden 3 groepen van 4 kalveren van ± 5 weken oud genomen, die resp. met
melk, kunstmelk en kunstmelk B gevoerd werden. De moeilijkheden, die optreden
bij de overschakeling van melk op kunstmelk zijn inherent hieraan maar niet ver-
ontrustend. Door dieetregeling en geleidelijke toename van de hoeveelheid kunst-
melk zijn die moeilijkheden snel genoeg opgelost. Helaas was dit bij ons niet het
geval met de kunstmelk B. Ondanks vele pogingen moest tenslotte overgeschakeld
worden op kunstmelk A zonder aureomycine.

Voor ieder kalf werd een emmer met 1 liter kunstmelk A zonder aureomycine klaar-
gemaakt, waarin 6 cc van cen 20 uur oude serumbouilloncultuur van S. dublin
(stam „Smit") werd geënt. Vervolgens werden de emmers met melk ruim 4 uur

in de broedkamer bij 37° C geplaatst; alvorens de kalveren deze besmette melk te
laten drinken moesten verdunningen worden aangelegd om via telplaten tot een
aantal Salmonellae te komen van 3000 x 10", als totale infectiedosis.
Evenals in de vorige proef toonden de kunstmelk A -kalveren zich daags na de be-
smetting nagenoeg niet ziek: ze hadden iets verhoogde temperatuur en een begin-
nende diarree; de andere twee groepen daarente.gen waren klinisch rccds ziek.
In dc loop der dag verslechterde de toestand bij alle dieren en 24 uur post infec-
tionem werd met behandeling begonnen, nadat eerst bloedculturen aangelegd werden
en faeces-onderzoek verricht. .Alle 12 dieren waren in de faeces posiitef t.o.v. Sal-
monellae; alle 4 kunstmelk A zonder aureomycine-kalveren hadden een positieve
bloedkwcek; slechts 2 mclkkalvcren hadden dit en maar 1 kunstmelk A-kalf.
Uit zuinigheidsoverwegingen werd besloten om geen controle-dieren tc nemen. De
voorgaande proeven en de op dat moment heersende toestand waren o.i. overtuigend
voor letale afloop, wanneer geen behandeling ingesteld werd.

2 X daags 750 mg gedurende 4/2 dag, terwijl dc overblijvende dieren in iedere groep
500 mg Framycetine per os kregen, d.w.z. een dosering van 10 mg per kg lich. gew.
De 3 Framycctine-kalveren reageerden niet gunstig op de behandeling, werden kli-
nisch erger ziek, terwijl de temperatuur bleef stijgen; eveneens bleef er een zware
diarree bestaan, dit allemaal in verloop van 48 uur na de eerste toediening.

De Furoxone-kalvcren in alle 3 groepen daarentegen reageerden gunstig wat het
klinische aspect betreft, bovendien verminderde de diarree. Van alle dieren was het
faecesonderzoek 24 uur na de ingestelde behandeling toch nog positief t.o.v. Salmo-
nellae; de aangelegde bloedculturen waren alleen van de 3 Framycetine-kalveren
positief t.o.v. Salmonellae.

48 uur na dc Furoxone-toedicning waren alle 9 kalveren klinisch zeer veel verbeterd,
dronken prima en hadden nog een geringe diarree. Hiermede vergeleken waren de

3 Framycetine-kalveren er slecht aan toe. Getracht werd om met behulp van Furo-
xone alsnog herstel tc krijgen, wat inderdaad na 3 da.gen bij 2 dieren volkomen
gelukte; het andere dier succombcerde echter. Bij sectie werd een heftige enteritis
gevonden; cultureel onderzoek was positief t.o.v. Salmonellae uit darm, mesenteriale
lymfklieren en lever.

Ongeveer 7 weken post infectionem zijn alle kalveren geslacht; het bacteriologisch
onderzoek van alle organen verliep volledig negatief. Wat betrof de gewichtstoename,
bleek deze .geen significante verschillen bij dc 3 groepen te vertonen. De voeding
der kunstmelkkalveren had alleen aanzienlijk minder gekost. Toevoeging van het
antibioticum had alleen bewerkstelligd, dat de dieren meer resistentie vertoonden
tegen de infectie van de resistente S. dublin-stam „Smit". De sterk verminderde
groei kort na dc besmetting hebben de kalveren, die kunstmelk zonder antibio-
ticum kregen, naderhand weer in.gehaald.

Nadat er enkele malen uit binnengekomen materiaal, afkomstig van kalveren, een
S. typhi murium was geïsoleerd, werd besloten om het effect van experimentele in-
fecties met deze bacterie bij kalveren na te gaan. Daar deze Salmonella-stammen
afkomstig waren van kalveren, gevoerd met kunstmelk zonder antibioticum (rccds
eerder aangeduid als kunstmelk C) kregen de proefdieren deze kunstmelk te drinken;
bijzondere digestiestoornisen werden bij gebruik van deze kunstmelk niet waarge-
nomen.

Voor ieder kalf werd een emmer met 1 liter hiervan klaargemaakt, waarin 0,15 cc
van een 20 uur oude scrumbouilloncultuur van S. typhi murium geënt werd. Deze
Salmonella was zeer goed gevoelig voor chloramphcnicol en Furoxone, goed ge-
voelig voor streptomycine en matig gevoelig voor aureomycine en terramyeine.
Nadat de geënte emmers ruim 4 uur in dc broedkamer bij 37° C hadden gestaan
werden via verdunningen telplaten aangelegd. Iedere emmer bleek toen ongeveer

35 X 10" S. typhi murjum-kiemen te bevatten, die \'s middags om 4 uur door de kal-
veren met de melk opgenomen werden. Zeer verontrustend waren de volgende mor-
.gen de verschijnselen, ondanks de niet alarmerende temperatuur van resp. 39.9,
38.8, 40.4 en 40.1° C. Bovendien hadden de dieren nog goed gedronken. Klinisch
waren ze echter duidelijk ziek, lagen er apatisch bij en hadden een hevige pseudo-
membraneuze en zelfs haemorrhagische enteritis.

De aangelegde bloedculturen en het faecesonderzoek waren posiüef t.o.v. typhi-
murium bij 3 der 4 dieren. Om 12 uur \'s middags, d.w.z. 20 uur post infectionem,
kregen de dieren 600 mg Furoxone per os, om 5 uur \'s middags nogmaals; toen werd
ook nog matig de melk opgedronken, terwijl de diarree in hevigheid toenam,
\'s Avonds d.w.z. resp. 30, 31 en 32 uur post infectionem succombeerden 3 dieren.
Sectie gaf een zeer heftige haemorrhagische enteritis te zien, cultureel onderzoek uit
alle organen was positief t.o.v. S. typhi murium, die dezelfde gevoeligheid bezat t.o.v.
sulfa, antibiotica en Furoxone als de cultuur, waarmede besmetting had plaats ge-
vonden.

Zeer vreemd was het feit, dat één der kalveren niet reageerde op een toch wel zeer
letale dosis van de cultuur. Verband werd hier gezocht in cen vrij langdurige toe-
diening van een sub-therapeutische dosis Furoxone vóór de besmetting plaats vond;
dit dier had n.1. reeds enige tijd diarree en ondanks dieetregeling trad weinig ver-
betering op. Mi.sschien zou een enigszins cummulatieve (?) werking van het Furo-
xone preventief gewerkt kunnen hebben. Dat alle Salmonella-kiemen hiermee toch
niet geëhmineerd werden blijkt wel uit het feit, dat 27 dagen post infectionem een
plotselinge temperatuurverhoging en diarree optrad. Uit de faeces werd S. typhi-
murium geïsoleerd, die dezelfde gevoeligheid bleek tc bezitten als waarmee de in-
fectie tot stand was gebracht; 10 dagen post infectionem had ook zo\'n aanval plaats
gevonden, echter zonder dat Salmonellae gekweekt konden worden. Furoxone werd
4 dagen lang toegediend. Hierna is nog één keer een paar dagen sterk verhoogde
temperatuur waargenomen, zonder dat Salmonellae gevonden werden.
Uiteindelijk is het dier geslacht, maar zeer minutieus cultureel onderzoek leverde wat
betreft het isoleren van S. typhi murium geen resultaat op.

Als gevolg van dit S. typhi murium-expcriment moest gezien worden het spontaan
optreden van een S. typhi murmm-uitbraak bij 8 van de 10 kalveren, die behoorden
tot een para-t.b.c.-proef. Dit geschiedde ongeveer 14 dagen na het infecteren van
de groep, beschreven in proef VH. Deze dieren waren gezamenlijk in één verblijf
ondergebracht, stonden vast, doch hadden wel contact met elkaar en werden oor-
spronkelijk gevoerd met kunstmelk B. Bij alle dieren werd alleen in de faeces 5.
typhi murium aangetoond, die volledig identiek bleek te zijn met de cultuur, ge-
bruikt voor de originele S. typhi murium-infectie. De aangelegde bloedculturen waren
alle negatief ondanks de hoge temperatuur; dit in sterke tegenstelling met de met
S. dublin geïnfecteerde kalveren, ook wanneer deze spontaan geïnfecteerd waren.
Vanzelfsprekend was hier sprake geweest van cen smetstofoverbrenging. Er is na-
tuurlijk niet vastgesteld of hier iemand van het lagere of het hogere personeel voor
verantwoordleijk gesteld kon worden. Dit wijst erop, dat men zeer stipt moet zijn
bij het treffen van hygiënische maatregelen. Vóór de stal bevond zich geen mat
gedrenkt in Halamid-oplossing, wat bij de isolatiestallen wel het geval was en dc
dieren hadden onderling contact mcl elkaar, ook wat betreft dc faeces.
Gelukkig bracht ook Furoxone hier uitkomst en na cen 3-daagse behandeling was
volledig herstel bij alle dieren op.getreden. Recidieven zijn niet meer voorgekomen.
Tot nu toe is dit de enige keer geweest, dat door de experimentele Salmonella-
infecties spontane verspreiding der ziekte heeft plaats gevonden op het terrein.

Vanzelfsprekend was het verloop in proef VII niet representatief te noemen voor
praktijkomstandigheden. Getracht zou moeten worden bij met melk gevoerde kal-
veren een veel lichtere infectie tot stand te brengen, iets wat zeer waarschijnlijk
zou gelukken wanneer de emmers, waaraan 0,15 cc cultuur was toegevoegd, niet

enkele uren in de broedkamer geplaatst werden maar direct aan de kalveren voor-
gezet.

Deze methode leverde een bcsmettingsdosis op van 0,1 x 10" S. typhi murium-kiemcn,
dus een 350 x kleinere hoeveelheid als in proef VU. Deze S. typhi murmm-cultuur was
geïsoleerd uit een met kunstmelk C gevoerd kalf, die mogelijk in verband met een
ingestelde langdurige behandeling met terramycine resistent was tegen aureomycine
en terramycine, maar verder gevoelig bleek voor streptomycine, chloramphenicol en
Furoxone. Een 24 uur post infectionem waren de dieren volkomen normaal, d.w.z.
klinisch b.v. wat betreft temperatuur en faeces. Echter 40 uur post infectionem be-
gon bij alle dieren de temperatuur te stijgen, de faeces bleven normaal. Zowel bloed-
en faecesonderzock verliepen negatief t.o.v. Salmonellae. In verloop van de volgende
24 uur bleef de temperatuur stijgen tot 41° en 41.8° C. Ook nu werden geen Sal-
monellae uit bloed en faeces geïsoleerd. Wel trad er bij alle 4 dieren een lichte
diarree op met iets bloed en wat Pseudomembranen. Het drinken bleef volkomen
normaal, al leken de dieren iets trager.

De „behandeling" bestond uit 2 x daags 50 mg chloramphenicol per os. Deze lage
dosis werd gebruikt om te trachten resistente mutanten op te wekken. Dankzij of
ondanks de chloramphenicol waren de dieren daags na de behandeling in alle op-
zichten vrijwel normaal; sindsdien groeiden ze uitstekend en zijn momenteel nog
steeds in leven. 17 dagen post infectionem werd serologisch onderzoek verricht t.o.v.
5. dublin en S. typhi murium. Alle agglutinaties t.o.v. S. dublin waren negatief, ter-
wijl t.o.v. S. typhi murium O-titers gevonden werden van resp. 1:320, 1:20, 1:1280
en 1:320. Daarentegen waren de H-titers over het algemeen lager n.1. 1:80, 1 :40,
1 :40 en 1 :80. Hieruit blijkt, dat de pathogeniteit van S. typhi murium bij met melk
gevoerde kalveren in het algemeen niet groot is. Nagegaan wordt nog hoe dit is bij
met kunstmelk gevoerde dieren.

Experimentele infecties met Salmonellae zijn zeer waardevol met betrek-
king tot onderzoekingen over de behandeling en voorkoming van salmonel-
losis bij kalveren.

Bij doseringen boven 10 miljard kiemen verlopen de infecties met S. dublin
en met S. typhi murium bij kalveren op de leeftijd van 4-6 weken acuut
en hebben bij normale dieren een mortaliteit boven 50%.
Bij infecties, die veroorzaakt worden door ± \'/]()o genoemde hoe-

veelheid kiemen, verloopt de ziekte minder stormachtig.
Een antibiotica-resistente stam van dublin gaf hij kalveren gevoerd met
melk of een kunstmelk met 1 2 gamma aureomycine per cc geen dodeli jk ver-
lopende of blijvende infectie. Bij zeer hoge infectiedoses trad echter wel
sterfte op.

Orale toediening van furazolidone (Furoxone) kon de ziekte couperen,
zolang de dieren nog niet zeer ernstig ziek waren. Hierbij bleek een dag-
dosis van 30 mg/kg gedurende 4 dagen toegediend bij kalveren gevoerd
met melk of kunstmelk met 12 gamma\'cc een volledige genezing te weeg
te brengen. Intoxicaties werden bij deze dosering nooit waargenomen.
Dezelfde kunstmelk zonder antibioticum maakte de kalveren meer gevoelig
voor de betreffende Salmonella-stam, zodat de infectie na een ogenschijn-
lijke genezing meestal recidiveerde.

Hetzelfde was het geval wanneer bij infecties met lagere hoeveelheden van
de normale antibiotica-gevoelige Salmonella dublin bij met melk gevoerde
kalveren de dagdosis van Furoxone teruggebracht werd tot 15 mg/kg
gedurende 4 dagen.

dan chloramphenicol had bij S. dublm-mlccües bij kalveren in een dosis
van 10 mg/kg oraal toegediend geen enkel effect op het verloop van de
ziekte.

Chloramphenicol daarentegen bleek bij orale en parenterale toediening
een uitstekend geneesmiddel, terwijl de kans op resistentie-ontwikkeling bij
rationele toepassing praktisch nihil is. De kans op resistentie-ontwikkeling
tegen furazolidone is echter vermoedlijk nog minder. Bij zeer ernstige
ziektetoestanden, veroorzaakt door E. coli of S. dublin valt te overwegen
de beide therapeutica gecombineerd toe te passen, Furoxone n.1. per os
en chloramphenicol parenteraal.

De S. typhi murzum-infecties bij kalveren kunnen in Nederland spontaan
optreden. Bij met melk gevoerde gezonde kalveren verlopen deze infecties
goedaardiger dan infecties met S. dublin. Na zware experimentele besmet-
tingen, die in de natuur vermoedelijk niet voorkomen, verloopt de infectie
daarentegen zeer snel dodelijk.

Er zijn aanwijzingen verkregen, die aangeven, dat digestiestoornissen de
kalveren meer gevoelig maken voor infecties met S. typhi murium. Bij toe-
passing van \\ oeding met kunstmelk zal men zoveel mogelijk deze stoornissen
moeten vermijden. Een verstrekking \\\'an wijd-spectrum antibiotica in de
hoeveelheid van 10—15 mg per liter kunstmelk en vitamines, speciaal die
van de B-groep, oefenen hierbij een gunstige invloed uit. Resistentie-
ontwikkeling bij de Salmonellae treedt bij de genoemde dosering en toe-
passing van hygiënische maatregelen veel minder snel op dan die bij
E. coli onder dezelfde omstandigheden. De vorming van chloramphenicol-
resistente E. co/i-stammen bij toediening van aureomycine-houdende kunst-
melk werd waargenomen, nooit echter t.o.v. Salmonella dublin. Een chlor-
amphenicol-resistente S. typhi muriurn-stam werd geïsoleerd uit een kadaver
van een spontaan gestorven kalf, dat gevoerd was met van oorsprong
antibioticum-vrije kunstmelk. Ter bestrijding van de infecties werd op het
mestersbedrijf terramycine en chloramphenicol in therapeutische en ver-
moedelijk sub-therapeutische hoe\\\'eelheden per os en parenteraal toegediend.
De toepassing van voeding van kunstmelk met tetracyclines in de dosering
van maximaal 80 gram per ton droog voer kan infecties met S. dublin en
S. typhi murium niet voorkomen, doch bieden de mogelijkheid om deze
infecties met gimstiger effect te bestrijden.

De vermeerdering van de resistentie tegen de infectie bij de rnestkalveren
ligt gezien de uitslag \\an de infectieproeven met een antibiotica-resistente
5. dublin in het vlak van een algemene weerstandsverhoging en dient niet
gezocht te worden in een directe bacteriostatische beïnvloeding van de ziekte-
kiemen door het antibioticum.

Voor de diagnostiek bleek de bloedcultuur bij S. dublin-\'miecüe bij dieren
met acute ziekteverschijnselen een belangrijk hulpmiddel te zijn. De sero-
logische diagnostiek door middel \\an de agglutinatie bleek zeer bruikbaar
te zijn om bij chronisch zieke en pas genezen dieren achteraf de infectie
nog te kunnen vaststellen.

Bij gezonde kalveren, die niet in contact waren geweest met S. dublin en
S. typhi murium verliepen de reacties met een H-O-antigeen en een H-
antigeen steeds negatief.

Na afloop \\an de infectieproeven bij met kunstmelk gevoerde kaheren
werd ook stelselmatig de samenstelling van de duodenum- en coecum-flora
nagegaan. Hierbij bleek, dat de toediening van de aureomycine tengevolge

had gehad, dat de lactobacillen- en coli-flora resistent waren geworden
tegen aureomycine. Onder invloed van de aureomycine bleek de ontwikke-
ling van de coli-achtigen te worden geremd, die van de lactobacillen
weinig of niet, zodat de samenstelling der bacterieflora bij uitsluitend met
kunstmelk gevoerde kalveren (zonder hooi) totaliter slechts weinig afweek
\\an die bij kalveren, welke met volle melk waren gevoed. De proeven
hieromtrent worden nog voortgezet.

Experimentele acute salom.nellose kon bij jonge kalveren zeer gemakkelijk worden
opgewekt door dc dieren met het vloeibare voedsel (melk of kunstmelk) minstens
10" kiemen van dublin in één keer toe te dienen. Dit is aanzienlijk minder, dan
door Henning voor diens proeven werd gebruikt.

Voor de snelle diagnostiek van acute salmonellosis door S. dublin bleek de bloedkwcek
de aangewezen methode, voor opsporen van chronische en genezen infecties was de
aantoning van agglutininen door middel van agglutinatie waardevol.
S. typhi murium bleek bij kalveren na spontane en experimentele infecties minder
aanleiding tot bactcriacmie te .geven dan S. dublin, de aandoening verliep ook goed-
aardiger.

Furazolidone (Furoxone) bleek in de hoeveelheid van 30 mg,/kg per dag gedurende
4 dagen oraal toegediend, dc acute infectie tc kunnen genezen. Recidieven traden wel
eens op, deze kwamen veelvuldiger voor indien als voedsel kunstmelk zonder anti-
bioticum werd verstrekt.

De concentrade van 12 gamma aureomycine per cc kunstmelk (= 80 gram per 1000
kg poeder) bleek niet in staat om de vermeerdering van toegevoegde antibiotica-
gevoelige Salmonellae geheel tc onderdrukken en evenmin de infectie hiermede bij
kalveren tc voorkomen.

Resistentie-ontwikkeling bij Salmonellae tegen aureomycine werd wel waargenomen,
doch betrekkelijk zelden. De E. coli-üora daarentegen werd, zoals S m i t h en C r a b b
reeds aantoonden, zeer gemakkelijk resistent. Kruisresisententie t.o.v. andere tetra-
cyclinen bleek bij Salmonellae wel op te treden.

De verhoo.gde weerstand te,gen salmonellosis ten gevolge van de toevoeging van anti-
biotica aan de kunstmelk bleek van niet specifieke aard tc zijn, want deze trad ook op
tegen infecties met een antibioticum-resistente S. dublin.

Experimental acute salmonellosis can be simply induced in young calves by feeding
them milk or medicated milk-substitutes containing at least 10" germs of S. dublin
in one dose. This quantity is considerably less than that employed by Henning
for his tests.

For a rapid diagnosis of acute infection causcd by S. dublin, the blood culture showed
itself to be the most suitable; in case of chronic and healed infections, the test for
a.gglutinins by means of a.gglutination proved valuable.

In calves infectcd spontaneously or experimentally, S. typhi murium appeared less
prone to cause bacteriaemia than S. dublin; the resulting infection was also more
benign.

Furazolidone (Furoxone), administered orally during 4 days in quantities of 30
mg/kg daily proved capable of curing acutc infection.

There were instances of relapse which occurred more frequently in animals fed with
non-medicated milk.

The concentration of 12 gamma aurcomycin per cc medicated milk (80 grammes
per 1000 kg of powder) proved incapable of completely preventing an increase of
added Salmonella-hactcria of types sensitive to antibiotics and of preventing these
to infect calves.

The development of resistance to aureomycine in Salmonellae was observed, however

this occurred relatively seldom. On the other hand, E. co/i-flora became easily re-
sistant (as Smith and Crabb have already described). Cross-resistance to other
tetracyclines in Salmonellae was observed.

Increased resistance to salmonellosis resulung from the medication of artificial milk
appeared to be of a non-specific nature as this resistance proved to be also valuable
against infections by antibiotic-resistant S. dublin.

Il était très facile de provoquer une salmonellose aigiie et expérimentale aux veaux
jeuns en les administrant en une fois au moins de 10® de germes du type dublin
avec de la nourriture liquide (du lait ou du lait artificiel). Cela est considérable-
ment beaucoup moins que Henning avait usé dans ses épreuves.
Le culture de sang se trouva la méthode meilleur pour la diagnose de la salmonel-
lose aigiie causée par S. dublin, pour la recherche des infections chroniques et des
infections guéries la désignation des agglutinines au moyen de l\'agglutinatif était
de grande valeur.

Les infecdons spontanées et expérimentales aux veaux avec S. typhi murium parais-
saient donner moins de raisons à la formation des bactériaemies que les infections avec
S. dublin; l\'affection s\'écoulait aussi assez bénignement.

Furazohdone (Furoxone) administré oralement pendant 4 jours dans des quandtés
de 30 mg/kg par jour se trouva être capable de guérir l\'affection aigiie. Parfois des
rechutes se passaient, celles-ci se rencontraient plus fréquemment si on administrait
du lait artificiel sans y ajouter une antibiotique.

La concentration de 12 gamma d\'aurcomycine par cc de lait artificiel (c.a.d. 80 gram-
mes par 1000 kg de poudre) se trouva incapable de supprimer, complètement, l\'aug-
mentation de Salmonellae sensibles aux antibiotiques y ajoutés, et aussi de prévenir
une infection par ce germe aux veaux.

La formation de la résistance des Salmonellae contre l\'auréomycine fut constatée;
seulement cela se produisit assez rarement. Smith et Crabb ont déjà démontré
que la flore d\'£. coli devenait résistante facilement. La contre-résistance à l\'égard
des autres tétracychnes se trouva présente avec Salmonellae.

La résistance exagérée contre la salmonellose par suite d\'une addition d\'antibiotique
au lait artificiel se trouva être d\'une nature non-spécifique parcequ\'elle se manifesta
aussi contre des infections par S. dublin qui était résistante contre une antibiotique.

Experimentlle akute Salmonellose konnte bei jungen Kälbern sehr leicht hervor-
gerufen werden. Die Tiere wurden zu diesem Zwecke mit flüssiger Nahrung (Milch
oder Kunstmilch), die mindestens 10" S. dublin-Kcime enthielt, infiziert. Dies ist
ansehnlich weniger, als Henning bei seinen Experimenten verwendete.
Für die schnelle Diagnose der akuten S. dublin-ln{c\\ition erwies sich die Züchtung
aus Blut als beste Methode. Beim Nachweis von chronischen und abgeheilten Infek-
tionen erwies sich das Vorhandensein von Agglutininen mittels Röhrchenagglutination
als wertvoll.

S. typhi murium-Infektion führten bei Kälbern sowohl in spontanen als experimen-
tellen Fällen seltener zu einer Bakteriämie, als S. dublin-Infcktionen und verliefen
auch milder.

Mit Furazolidone (Furoxone) in einer Dosierung von 30 mg/kg per Tag während
4 Tage oral verabreicht, konnte die akute Infektion geheilt werden.
Rückfälle kamen vor und zwar meistens dann, wenn die Tiere Kunstmilch ohne
Antibiotikum erhielten.

Eine Konzentration von 12 Gamma Aureomyzine per cc flüssiger Kunstmilch (80 gr
per 1000 kg Puder) konnte die Vermehrung von zugefügten Antibiotika-empfind-
lichen Salmonellen nicht ganz unterdrücken und auch eine Infektion bei Kälbern
nicht verhüten.

Resistenzentwicklung von Salmonellen gegenüber Aureomyzine wurde ziemlich selten

festgestellt. Die E. co/i-Flora dagegen wurde in Uebereinstimmung mit den Resul-
taten von Smith und C r a b b sehr leicht resistent. Kreuzresistenz gegenüber an-
deren Tetracyclinen kam bei Salmonellen vor.

Der erhöhte Wiederstand gegenüber einer Salmonellen-Infekuon durch Hinzufügen
eines Antibiotikums an Kunstmilch erwies sich als nicht-spezifisch, da dieser auch bei
einer Infektion mit einem Antibiotikum-resistenten S. duè/in-Stamm zum Ausdruck
kam.

B r c n n a n, F. M. en L a s k e y, H. H. : Chlortetracycline for Salmonella-inlect\\on%

in calves. ]. Amer. vet. med. Ass., 124, 384, (1954).
Ciarenburg, A.: Bacteriologische en serologische onderzoekingen i.v.m. para-

typhus bij het kalf. Tijdschr. Diergeneesk., 60, 1092, (1933).
C 1 a r e n b u r g, .A. en Vink, H. : Diagnostiek van salmonellose bij het levende

en geslachte dier. Tijdschr. Diergeneesk., Ti, 98, (1948).
C O s g r O V e, S.: Clinical investigation of furazolidone in the treatment of fowl

typhoid. Vet. Med., 49, 393, (1954).
De om, J. en M o r t e 1 m a n s, J.: Essai Thérapeutique de la Coccidiose du Porc

par la Nitrofurazone. Ann. Méd. vét., 98, 82, (1954 a).
D e o m, J. en M o r t e 1 m a n s, J.: Thérapeutique comparée de la Coccidiose In-
testinale du lapin domestique. Bull. agr. Congo Belg., 45, 431, (1954 b).
D e o m, J. en M o r t e 1 m a n s, J. : Observations sur la Coccidiose du mouton et

de la chèvre au Congo Belge. Ann. Soc. Belge Méd. Trop., 36, 47, (1956).
Dickson, R. S.: Neomycine sulfate in S. dublin-Mccüon of calves. Vet. Med.,
49, 421, (1954).

D O d d, M. C. en S t i 11 m a n n, W. B.: The in vitro bacteriostatic action of some

simple furan derivatives. J. Pharmacol., 82, 11, (1944).
Geurden, L. M. G.; Salmonellose bij kalveren. Vlaams dierg. Tijdschr., 23, 188,
1954).

G o r d o n, R. F. en T u c k e r, J.: The treatment of chronic carriers of S. pullorum

with furazolidone. Vet. Ree., 67, 116, (1955).
Grashuis, J. : Bezwaren tegen het gebruik van antibiotica in mengvoeders.

Tijdschr. Diergeneesk., 82, 775, (1957).
Grumbles, L. C. en Wills, F. en B o r n e y, W. A. : Furazolidone in the treat-
ment of fowl typhoid in turkeys. /. Amer. vet. med. Ass., 124, 217, (1954).
Guthrie, J. E.: Nitrofurazone as a therapeutic agent in S. cholerae-suis-entcriti%

of young pigs. Vet. Med., 47, 307, (1952).
Harbourne, J. F. en Sellers, K. C. : Observations on the value of furazolidone
in the treatment of field outbreaks of fowl typhoid (S. gallinarum-inkctions) in
the domestic fowl. Vet. Ree., 67, 799, (1955).
Harbourne, J. F.: The treatment of chronic carriers of S. gallinarum with fura-
zolidone. Vet. Ree., 68, 839, (1956).
Harwood, P. D. en Stünz, D. I.: Nitrofurazone in the medication of Avian

Coccidiosis. J. Parasit., 35, 175, (1949).
Harwood, P. D. en Stünz, D. I.: The treatment of fowl typhoid with fura-
zolidone. Xth World\'s Poultr. Congr. Edinburgh 1954, 222, (1954).
Henderson, W., W a 1 k c y, F. L. en Morehouse, G. L. ; Furazolidone
treatment of experimental pullorum disease in adult chickens. Am. ]. vet. Res.,
19, 196, (1958).

H e n n i n g, M. W. : A preliminary report on the therapeutic value of chloromyce-
tinc for the treatment of calf partyphoid. /. S. Afr. vet. med. Ass., 23, 86,
(1952).

relation to animals and man. Onderstepoort J. vet. Res., 26, 3, (1953-a).
Henning, M. W.: Calf Paratyphoid. II. Artificial immunization. Onderstepoort
]. vet. Res., 26, 25, (1953-b).

Henning, M. W.: Calf Paratyphoid. HI. The transmission of antibodies to newly
born calves. Onderstepoort ]. vet. Res., 26, 45, (1953-c).

Henning, M. W.: On the chemotherapy of calf-paratyphoid. ]. S. Afr. vet. med.
Ass., 25, 1, (1954-a).

Henning, M. W.: Immunization against para-typhoid. ]. S. Afr. vet. med. Ass.,
25, 61, (1954-b).

H o b s o n, D.: The chemotherapy of experimental mouse typhoid with furazolidone.
Brit. J. exp. Path., 37, 20, (1956).

Jaartsveld, F. H. J.: Diagnostiek van vlekziekte bij het varken met behulp van
cen bloedkweek. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 791, (1958).

Kakavas, J. C.: Chemotherapy of bovine mastitis with Furacin and penicilline
mixture. J. Amer. vet. med. Ass., 119, 203, (1951).

Lucas, F. R.: Use of furazolidone in a field outbreak of salmonellosis in mallard
ducks. J. Amer. vet. med. Ass., 129, 529, (1956).

Mann, Ph. H.; Sensitivity testing of 200 strains of Salmonella to furazolidone.
Poult. Sei., 37, (6), 1958).

Rogers, G. S., B e 11 o f f, G. B., P a u 1, M. F., Y u r c h c n k o, J. A. en
Gever, G.: Furazolidone, a new antimicrobial nutrofurazon. Antibiot. and
Chemother., 6, 231, (1956).

Schaaf, A. van der: Ontstaan van resistente bacteriën door toediening van
antibioticum per os. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 739, (1957).

T a r 1 a t z i s, C., Panetsos, A. en Dragonas, P.: Furacin in the treatment
of ovine and caprine coccidiosis. ƒ. Amer. vet. med. Ass., 126, 391, (1955).

Williams Smith, H.: The use of furazolidone in the treatment of experimental
fowl typhoid. Vet. Ree., 66, 215, (1954 a).

Williams Smith, H.: The treatment of pullorum-infecUon in thicks with
furazolidone, sulfamerazinc and chloramphenicol. Vet. Ree., 66, 493, (1954 b).

Williams Smith, H.: The chemotherapy of experimental fowl typhoid in fowls.
]. comp. Path., 65, 55, (1955 b).

Williams Smith, H.: The treatment of experimental typhi murium-infection
in turkey poults and chicks. Vet. Ree., 67, 749, (1955 c).

Williams Smith, H. and C r a b b, W. E.: Sensitivity to chemotherapcutic
agents of further series of strains of Bact. coli from cases of white scours: The re-
lationship between sensitivity-tests and response to treatment. Vet .Ree., 68, 274,
(1956-a).

Wilson, J. E.: The use of furazolidone in the treatment of infections of day-old
chicks with pullorum, S. gallinarum, S. typhi mirium and S. thompson. Vet.
Ree., 67, 849, (1955).

Wilson, J. E.: The treatment of carriers of pullorum and S. gallinarum with
furazolidone. Vet. Ree., 68, 748, (1956).

Y u r c h e n c o, J. A., Y u r c h e n c o, M. C. en P r c p o 1 i, C. R.: Antimicrobial
properties of furoxone. Antibiot. and Chemother., 3, 1035, (1953).

Rijksinstituut voor de Volksgezondheid. Laboratorium voor
Zoönosen en Pathologische Anatomie; Nationaal Salmonella
Centrum. Utrecht.

Gelijktijdig met het in de laatste jaren wel zeer sterk toegenomen belang
van de ziekte Salmonellosis wordt de laboratoriumtechniek, gericht op het
kweken, onderkennen en typeren van de de ziekte veroorzakende kiem, steeds
weer verbeterd of in nieuwe richtingen ontwikkeld. Het doel van deze voor-
dracht is voornamelijk erop gericht U een indruk te geven omtrent deze
diagnostische methodes ,zonder hierbij in al te specialistische beschou-
wingen te vervallen. Met een intensieve bestrijding van Salmotiella-\'mfecties
is in de toekomst een decentralisatie van het diagnostische laboratoriumwerk
te verwachten - - hierbij moet vooral aan slachthuislaboratoria en labora-
toria van vleeskeuringsdiensten worden gedacht — hetgeen een degelijke
bestudering der problemen op het gebied van Salmonella-kweek en onder-
kenning met zich mede zal brengen.

Het genus Salmonella behoort tot de familie enterobacteriaceae. Deze
grote groep van Gram-negatieve darmbacteriën wordt verdeeld in de onder-
families Salmonelleae, Escherichieae, Shigelleae en Proteae, die op hun
beurt weer in een aantal genera worden onderverdeeld. Tabel 1 (pag. 10761
geeft een overzicht van deze genera en hun biochemische eigenschappen.
Uit deze tabel is reeds voor een groot deel de definitie van het genus Sal-
monella samen te stellen. Deze luidt: „Een groep van Gram-negatieve,
aerobe, niet-sporenvormendc, bewegelijke, staafvorm.ige bacteriën. Zij ver-
gisten adonitol, lactose en sucrose niet, vervloeien gelatine niet, produceren
geen indol, zetten ureum niet om, en vormen geen acetylmethylcarbinol.
Zij vergisten glucose, meestal met, maar soms zonder gasvorming. Zij kun-
nen door een antigeen-structuur verder serologisch worden onderverdeeld,
.\'Mie bekende typen zijn voor mens en (of) dier pathogeen"\'.
Op de biochemische regels bestaan uitzonderingen, maar deze komen zo spo-
radisch voor, dat zij bij het praktische laboratoriimiwerk geen rol spelen.
Vat men deze gegevens in termen van een zogenaamde „korte bonte rij"
samen, dan kan men zeggen, dat iedere bewegelijke. Gram-negatieve kiem,
die lactose niet vergist, geen indol, maar wel H^S vormt en ureum niet
omzet, potentieel verdacht is als Salmonella.

b) de indirecte methode, waarbij dit materiaal eerst in een vloeibaar op-
hopingsmedium wordt bebroed,

X = laat en onregelmatig positief of negatief
( ) = zwak en langzaam
--1- = langzame gelatinevervloeiïng

Bij de directe methode werden in het begin voedingsbodems zoals Endo-
agar, Conrad i-D r i g a 1 s k i medium en eosine-methyleenblauwagar ge-
bruikt. Deze media werden samengesteld met het doel de Gram-positieve
flora te onderdrukken en middels een indicator de lactose snel verg\'stende
bacteriën van dc lactose-negatieve te onderscheiden. Later werden meer
complexe voedingsbodems ontwikkeld, voornamelijk om de selectiviteit voor
de pathogene kiemen te verhogen. Hierbij behoren de desoxycholaat-citraat-
agar volgens L e i f s o n, de SS-agar, de bismuth-sulfiet-agar volgens W i 1-
s O n en B 1 a i r en tenslotte de brillantgroen-fenolrood-agar, bij ons bekend
als cle „K a u f f m a n n-plaat". Dank zij het vermogen, om de groei van
coliforme bacteriën te onderdrukken en het uitzwermen van Proteus te
remmen, zijn de.ze laatstgenoemde media op het ogenblik de meest ge-
bniikte bij de isolatie van Salmonella. Het niet vergisten van lactose en de
vorming van H2S zijn nog steeds de voornaamste kenmerken bij het onder-
scheiden der verdachte kolonies op deze voedingsbodems. De keuze uit één
der genoemde media hangt af van het gestelde doel, namelijk of men
slechts naar Salmonella zoekt of ook naar Shigella en van de aard van het
materiaal. Is dit van de mens afkomstig, dan zal men met het voorkomen
van S. typhi rekening dienen te houden, een kiem, die op brillantgroen-
fenolrood-agar sterk geremd wordt, maar op bismuth-sulfiet-agar tot volle
ontwikkeling komt. Voor het materiaal, waarmede de veterinair-bacterio-
loog haast uitsluitend te maken heeft is de brillantgroen-fenolrood-agar de
meest geschikte voedingsbodem, een mening, die door jarenlange verge-
lijkende onderzoekingen op ons laboratorium naar \\ oren is gekomen en die
door Ed war ds en E win g (1955), G a 11 o n (1954), Lang (1959) en
Schönberg (1937) wordt bevestigd. Hierbij moet wel worden opge-
merkt, dat het merk „brillantgroen" een belangrijke rol speelt. Ons is ge-
bleken, dat brillantgroen van de firma Grübler, zoals oorspronkelijk aan-
gegeven door Kauffmann veel betere resultaten geeft, dan andere
merken. Misschien is hierdoor de minder gunstige erxaring, die sommige
onderzoekers met dit medium menen te hebben, te verklaren. Overigens is
het „herkennen" op iedere gekozen plaat een zaak van oefening en cr-
\\\'aring.

In het algemeen moet op één aspect nog bijzondere nadruk worden gelegd,
namelijk het uitstrijken op grote op]}ervlakten. Helaas wordt hiertegen ter-
wille van zuinigheid nogal veel gezondigd. Het isoleren van Salmonella op
.schuingestolde buizen wan een selectief medium is een bacteriologische
kunstfout, die vroeg of laat tot ernstige vergissingen aanleiding kan geven.
Eén monster dient minstens op één gehele plaat te worden uitgestreken.
Het gebruik van grote platen (doorsnede 14 cm) is hierbij aan te bevelen.

De reeds in 1923 door Müller beschreven tetrathionaat-bouillon, die erop
berust, dat Salmonella-kïemen tetrathionaat tot thiosulfaat reduceren en dit
als energiebron gebruiken, een vermogen, dat coli-achtige en dysenterie-
kiemen missen, is tot heden waarschijnlijk de meest gebruikte ophojiings-
vloeistof voor de Salmonella-kweek. Dit medium werd in 1930 door
Kauffmann onder toevoeging van brillantgroen en steriele rundergal
gemodificeerd. Hiermede werd een krachtige remming van de begeleidings-

flora en zomede een grotere selectiviteit bereikt. Bij sterk kiemhoudend ma-
teriaal (b.v. faeces) is dit laatste een gebiedende eis, terwijl bij het onderzoek
van kiemarm materiaal (b.v. verse levensmiddelen) met de oorspronkelijke
ophopingsvloeistof volgens Muller kan worden volstaan. Dit laatste wordt
door L a n g (1959) betwijfeld, die de remmende werking van tetrathionaat
in het algemeen niet voldoende hoog acht. Wij hebben dit bij het onderzoek
van een groot aantal monsters, die in de afgelopen jaren, zowel in de op-
hopingsvloeistof van Müller, als in die van Mülle r-K a u f f rn a n n
ter isolatie van Salmonella werden gekweekt, niet kunnen bevestigen.
Een in de laatste jaren sterk op de voorgrond tredende ophopingsvloeistof is
de seleniet-bouillon volgens L e i f s o n, verder gemodificeerd tot seleniet-
F voor faeces-onderzoek en seleniet-M voor melk-onderzoek. In deze \\oe-
dingsbodem groeien ook Shigellae en S. typhi, die in aanwezigheid van
brillantgroen zwak of in het geheel niet tot ontwikkeling komen. Aangezien
deze ophopingsvloeistof door Amerikaanse onderzoekers ook sterk voor het
onderzoek van Salmonella in levensmiddelen (voornamelijk eiprodukten)
wordt aanbevolen, hebben wij deze reeds enkele jaren lang naast de op-
hopingsvloeistoffen volgens Müller en Mülle r-K a u f f m a n n ge-
bruikt. Samen met Kauffmann (1954) en Wundt (1954) komen
wij tot de overtuiging, dat, — over een groot aantal monsters gezien — de
seleniet-bouillon geen betere resultaten geeft dan de tetrathionaatvloei-
stoffen.

Dat deze ophopingsbodem in de humane bacteriologie, dank zij de genoemde
eigenschappen, wel van groot belang is, staat zeker vast. Ó\\erigens werd
ook de tetrathionaat-bouillon in latere jaren verder gemodificeerd, voor-
namelijk door toevoeging van remmende kleurstoffen, zoals malachiet-
groen, metachroomgeel en kristalviolet, maar deze modificaties hebben niet
algemeen ingang gevonden.

In recente jaren heeft men door bijvoeging van verschillende antibiotica
geprobeerd de selectiviteit van een bepaalde ophopingsvloeistof ten behoeve
van Salmonella-onderzoek te bevorderen, maar ofschoon er b.v. met strep-
tomycine-bijvoeging aan tetrathionaatbouillon goede resultaten bereikt wer-
den, dient men verder onderzoek af te wachten, alvorens deze bodems te
gaan invoeren (Lang, 1959).

Twee belangrijke problemen moeten hierbij nog nader worden belicht, n.1.
de bebroedingstijd der ophopingsvloeistoffen en de hoe\\\'eelheid te onder-
zoeken materiaal in verhouding tot de hoeveelheid \\an het medium. Beide
grootten wisselen van laboratorium tot laboratorium, en het is moeilijk
hier\\\'oor vaste en algemeen geldende cijfers o]) te geven.
Wij strijken bij het routinewerk na 16—18 uur en nog eens na 72 uur uit,
maar de wisselende resultaten wijzen erop, hoe moeilijk deze materie is.
Meestal worden bij positieve monsters Salmonella-kiemen, zowel na de
eerste, als na de tweede uitstrijk gekweekt, maar het komt herhaaldelijk
voor, dat dit slechts bij de tweede uitstrijk het geval is. Helaas is bij deze
tweede uitstrijk vaak een te sterke overgroeiïng van de begeleidingsflora
waar te nemen. Aan de andere kant is het aan te bevelen opgehoopt mate-
riaal, waarin veel Salmonella-kiemen worden verwacht, reeds na 6—8 uur
uit te strijken. Hieruit blijkt wel, dat ieder der genoemde uitstrijken zijn
specifieke waarde heeft.

(dus b.\\\'. 5 gram gal ojj 50 gram tetrathionaatbouillon) de meest gebruike-
lijke, maar ook hier zal men sterk met het materiaal rekening moeten
houden.

Bij sterk verontreinigd materiaal (b.v. faeces) en bij kiemarrn materiaal
(b.v. eiprodukten) zullen de genoemde hoeveelheden respectievelijk minder
of meer moeten zijn.

Deze vraagstukken zijn de afgelopen jaren door een onderzoekersgroep
onder leiding van S i 1 1 i k e r in de Verenigde .Staten uitvoerig onderzocht.
I )eze onderzoekers kwamen tot de conclusie, dat bij een grote overmaat
\\ an coli-achtige kiemen in een Salmonella-arm v oedingsmiddel de op-
hopingsvloeistoffen seleniet-F en tetrathionaat-bouillon wel hun selectieve
taak t.o.v. Salmonella vervullen. Zeer interessant zijn hun resultaten van
onderzoekingen betreffende het oplossen van voedingsmiddelen, voorname-
lijk eiprodukten, in water, waarna door middel van centrifugeren het sedi-
ment aan de ophopingsvloeistof wordt toegevoegd. De positieve isolatie van
Salmonella-kiemen zou met deze methode veel vaker mogelijk zijn, clan met
het toevoegen van niet in water ogeloste voedingsmiddelen aan een op-
hopingsvloeistof. .S i 1 1 i k e r c.s. beschouwen overigens de combinatie cys-
teine s?leniet-F en brillantgroen-fenolrood-agar als optimaal.
Directe uitstrijk zonder ophoping op de genoemde selectief-platen geeft
slechts bij aanwezigheid van zeer grote hoeveelheden Salmonella-kiemen
een positief residtaat.

De ervaring op ons laboratorium heeft geleerd, dat voor het materiaal,
waarmede wij voornamelijk te doen hebben, de combinatie ophopings-
vloeistof volgens Müller of Mülle r-K a u f f m a n n en de brillant-
groen-fenolrood-agarplaat als selectief]3laat de beste resultaten geeft, waar-
bij men zich bewust moet zijn, dat de ideale voedingsbodem, die slechts de
groei van Salmonella bevordert bij onderdrukking van alle overige kiemen
nog niet is ontwikkeld. Het onderzoek op dit gebied staat nog steeds in het
nnddel]ji\\nt van de belangstelling en het is niet uitgesloten, dat in de toe-
komst meer effectieve isolatiebodems voor Salmonella zullen worden ont-
dekt. Zolang men nog niet hierover beschikt, is het zeer belangrijk bij het
aflezen der ])laten over veel ervaring te beschikken om een directe onder-
scheiding van verdachte en niet-verdachte kolonies te maken. Zo moet b.v.
bij de brillantgroen-fenolrood-agarplaat worden opgemerkt, dat lang niet
alle rood-omzettende kolonies ook maar verdacht van Salmonella behoeven
te zijn (dit is b.v. bij Proteus vulgaris en Ps. aeruginosa het geval), terwijl
men aan de andere kant herhaaldelijk positieve jilaten ziet, waarop Salmo-
nella-kiemen (nog) geen kleuromslag hebben veroorzaakt.

Een verdere bevestiging of men wel of niet met Salmonella te doen heeft,
kan in een korte bonte rij worden gevonden. Men heeft hierbij door ver-
schillende combinaties van suikers, een H2S-bron en zelfs een ureasebron,
getracht, een enkel medium te ontwikkelen, waaraan alle resultaten van een
korte bonte rij zouden zijn af te lezen. Dit is bij de T.S.I. (triple - sugar -
iron)-agar het geval, waarbij de suikers lactose, glucose en sucrose in een
bepaalde verhouding zijn toegevoegd, samen met een Fe-verbinding, waarbij
door vorming van H2S ijzersulfide en zomede een zwarte verkleuring van
de bodem van de agar ontstaat.

Ik\'langrijk is hierbij, dat men, zoals overigens bij iedere biochemische test,
van een enkele kolonie uitgaat. Aanstippen van het centrum van een ver-

dachte kolonie, met een rechtuitgetrokken naald, zonder de selectiefplaat
te ral-en, is de beste methode, aangezien een Gram-positieve geremde
begeleidingsflora met het blote oog niet te zien is. Deze kan, indien
eveneens op de T.S.I.-agar geënt, volledig tot ontwikkeling komen en een
foutief beeld ge\\en. Het toevoegen van de ureasebron maakt het aflezen
van de T.S.I.-agar ons inziens veel gecompliceerder. Wil men geen T.S.I.-
agar gebruiken of een verdere differentiatie uitvoeren, dan kan men de
reeds eerder genoemde korte bonte rij gebruiken, bestaande uit glucose met
Durhambuisje, lactose, sulfiet-agar, pepton-NaCl en ureumagar.
In de laatste jaren zijn enkele media ontwikkeld, die een belangrijke bij-
drage tot de biochemische differentiatie der enterobacteriaceae hebben
geleverd. Hierbij is in de eerste plaats te noemen het KCN-medium, waarin
Salmonella, Arizona en E. coli niet en de bacteriën der overige genera wel
groeien; fenylalanine, een medium voor het aantonen van de omzetting van
fenylalanine tot fenylpyrodruivenzuur en het medium malonaat. Fenylala-
nine wordt door de bacteriën der onderfamilies Proteae wel en door de overi-
ge genera niet omgezet, terwijl malonaat een onderscheid tussen de zeer
verwante genera Salmonella en Arizona mogelijk maakt.
Ook het speurwerk betreffende de differentiatie van de verschillende genera
door biochemische onderzoekingen brengt nog steeds nieuwe methodes naar
voren, waardoor het onderscheid tussen de verschillende darmbacteriën
steeds nauwkeuriger wordt.

In tabel 2 (pag. 1081) wordt over de isolatie van Salmonella samenvattend
een schematisch overzicht gegeven.

Bij de definitie van het genus Salmonella werd reeds op de serologische
onderverdeling door middel van de antigeenstructuur gewezen. Deze struc-
tuur, bekend als het K a u f f m a n n-W h i t e-schema, wordt uitgedrukt
door de O-of lichaamsantigenen en de H- of flagellen-antigenen van de
bacterie. Tot nu toe kent men 52 verschillende O-antigenen (de laatst-
ontdekte O-groep 52 behoort tot het nieuwe type S. utrecht) en een aantal
H-antigenen, die óf in de specifieke óf in de aspecifieke fase voorkomen.
Bezit een type slechts één fase, dan spreekt men van een monofasisch type,
zoals b.v. S. dublin (9,12 : gp,-) in het andere geval van een bifasisch type,
zoals b.v. S. typhi murium (1, 4, 5, 12 : i : 1, 2). De O-antigenen werden
tot voor kort in romeinse cijfers aangegeven, maar in dc laatste jaren ge-
beurt dit met arabische cijfers; de H-antigenen worden of door een kleine
letter van het alfabet, of door arabische cijfers aangegeven. Tot nu toe zijn
ongeveer 600 verschillende typen bekend, maar theoretisch zijn veel meer
combinaties mogelijk. Of deze alle in de natuur voorkomen, zal de toekomst
moeten leren.

Bij de serologische reacties onderscheidt men de snelagglutinatie op een
objectglas, waarbij een druppel verdund serum met levende of gedode cul-
tuur wordt gemengd en de buisjesagglutinatie, waarbij het serum in één
of meerdere verdunningen samen met het antigeen in een waterbad bij
50° C, voor H-antigenen 1 ä 2 uur en voor O-antigenen 12—18 uur, ver-
blijft.

Voor de serologische diagnose is in de eerste plaats het polyvalent-O-serum
van belang. Tot voor enkele jaren werd dit uit de eerste 8 O-groepen bereid,

; of (en)
selcniet-bouillon
uitstrijken op:
brillantgroen-fenolrood-agar
of (en)

waartoe nog steeds 98% der hier te lande gevonden typen behoren, maar
in de laatste jaren werd het, mede in verband met het herhaaldelijk op-
treden v;m nieiiwe exotische typen noodzakelijk, een polyvalent serum te
vervaardigen, dat alle bekende O-groepen omvat. Aangezien de O-anti-
genen der verschillende genera behorende tot de familie der entero-
bacteriaeceae met elkaar verwant en vaak zelfs synoniem zijn, komt een
dergelijk „breed" polyvalent seriuii de specificiteit niet ten goede.
f)it is de tol, die men aan de zekerheid, alle typen te kunnen herkennen,
moet betalen. Om de agglutinabiliteit nog meer te verhogen, wordt in de
laatste jaren het polyvalente serum van de gehele bacterie, dus zowel de
O-als de li-antigenen bereid en men spreekt dan van een omnivaient serum.
De praktische betekenis van dit alles is, dat een polyvalent Salnionella-
serurn beslist geen aanspraak kan maken specifiek te zijn. Bij een negatieve
reactie kan men zo goed als zeker zijn geen Salmonella voor zich te hebben,
de positieve reactie daarentegen geeft slechts een aanwijzing, die nog door
verder serologisch onderzoek moet worden bevestigd. Dit kan geschieden
door gebruik van de O-grocpen serum B, C, I) en E, die resp. de antigenen
1,4,5,12; 6,7; 6,8; 9,12 en 3,10,15,19 bevatten. Met deze antigenen kunnen
98% der Salmonella-stammen, waarmede de vetcrinair-bacterioloog in ons
land te maken krijgt, nader worden gedetermineerd. Hoever men met het
serologisch onderzoek i.e. de H-antigeenbepaling wil gaan, hangt van de
beschikbare tijd en de ervaring en de interesse van de onderzoeker af. Wèl

is internationaal aanvaard, dat de uiteindelijke typering aan een erkend
Saltnonella-cenWum, dat voor dit onderxoek is ingericht, dient te geschieden.
Afgezien van de epidemiologische en ej^izootische waarde, die met een cen-
trale typering wordt verkregen, is het researchwerk en zomede de \\erderc
ontwikkeling betreffende Salmonella in dergelijke centra geheel \\\'an het in-
zenden \\an culturen afhankelijk, lot voor enkele jaren kon men nog de
vraag opwerpen, of de diagnose van Salmonella biochemiscli of serologisch
gesteld dient te worden. In \\erband met de bekende uitzonderingen in bio-
chemisch gedrag en de sterke antigcenxei-wantschappen tussen de genera,
— een onderzoek, dat ik gedurende mijn verblijf in de Verenigde Staten in
de gelegenheid was uit te voeren - - is deze vraag vandaag zonder meer te
beantwoorden. De diagnose Salmonella kan slechts door biochemisch èn
serologisch onderzoek samen worden gemaakt. Slechts bij toe]Jassing van
beide methodes kan men tot juiste resultaten komen, een eerste vereiste voor
ieder \\erder epidemiologisch en epizoötisch onderzoek.

Er wordt cen overzicht gegeven betreffende de biochemische en serologische diagnose
van Salmonella ten behoeve van laboratoria van Vleeskeuringsdiensten, slachthuizen,
Gezondheidsdiensten en dergelijke.

A survey is given about the biochemical and serological diagnoses of Salmonella for
the sake of laboratories of meat inspection services, slaughterhouses, .Animal Health
services etc.

.Aperçu des méthodes de diagnose biochimiques et sérologiques des salmonelles, destiné
aux laboratoires des services, d\'inspection des animaux de boucheries, des abattoirs,
des services vétérinaires sanitaires, etc.

Es wird eine Ubersicht betreffs der biochemischen und serologischen Salmonellen-
diagnose gegeben, so weit diese in Laboratorien und Fleischbeschaudiensten, Schlacht-
höfen, Tiergesundheitsämtern und dgl. benötigt wird.

Edwards, F. R., E w i n g, W. IL: Identification of Enterobacteriaeceae. Bur-
gers Publishing Comp. Minneapolis, (1955).
G a 1 t o n, M. M., L o w e r y, \\V. D. and Hard y, A. : Salmonellosis in fresh and

smoked pork sausage. /. inf. Dis., 95, 232, (1954).
Galton, M. M., Smith, W. V., M c E 1 r a t h, H. B. and Hardy, A. B.:
Salmonella in swine, cattle and the environment of abattoirs. /. inf. Dis., 95,
236, (1954).

Lang, K. : Die Sclektivzüchtung der Salmonellen in der bakteriologischen Fleisch-

und Lebensmitteluntersuchung. Zbl. VetMed., VI, 465. (1959).
S c h ö n b e r g. F., \\V i i d i k, R. : Zum Wert des Brillantgrünphenolrotagars für
die bakteriologischen Fleischuntersuchung. Berl. tierärztl. It\'sehr., 310, (1937).
S i 1 1 i k e r, J. II., Taylor, W. S. : Isolation of Salmonellae from Food Samples.

J. appl. Microbiol., 6, 228, (1958).
Taylor, W. I., S i 11 i k e r, 1. II., Andrews, II. P.: Isolation of Salmonellae

from Food Samples. ]. appl. Microbiol., 6, 189, (1958).
W u n d t, W. : Zur Frage der Beurteilung einiger Züchtungsmethoden für Salmo-
nellen. Zbl. f. Bakt., /., Orig., 160, 494, (1954).

Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke orosprong, Rijks-
universiteit Utrecht. Directeur: Prof. Dr. J. H. J. van Gils.

Dit onderwerp om\\at in zijn totaliteit zoxele aspecten, dat het ondoenlijk
zou zijn deze, in een enkele inleiding, alle tot hun recht te laten komen.
Ik heb mij dan ook beperkt tot een tweetal facetten, waarvan ik meen
dat zij in dit tijdsbestek bijzondere aandacht verdienen. Als eerste daarvan
zal ik behandelen de wettelijke voorschriften die op directe wijze in
betrekking staan met de beoordeling van slachtdieren en vlees, waarmee
het begrip salmonellosis in verband is te brengen. Het tweede punt van
bespreking zal zijn de plaats en de betekenis van het slachthuis, in
verband gezien met de bestrijding van salmonellosis bij mens en dier.

Meer in concreto bedoel ik hiermee de voorschriften volgens welke de
beoordeling van het geslachte dier moet plaats vinden, indien het post-
mortem onderzoek tot Salmonella-pof,\'nie\\-c re.sidtaten heeft geleid. Ook zal
aandacht worden geschonken aan die slachtdieren waarvan bij het leven
reeds bekend is geworden, dat zij in het organisme Salmonella-kïemen
herbergen.

Een bespreking van de wettelijke voorschriften is daarom van betekenis
le achten, omdat de ])raktijk ons aanwijzingen geeft, dat het aantal slacht-
dieren waaruit Sabnonella-kk\'men ,,kunnen\'" worden gekweekt, zich in
stijgende lijn bevindt, terwijl daarnaast de huidige voorschriften met
betrekking tot de beoordeling, althans mijns inziens, niet voldoen en ik
op deze wijze hieroj) de aandacht meen te mogen vestigen.
Ik wil voorbijgaan aan het gegeven dat in artikel 31, lid 4 van de
Ministeriële Beschikking van 11 maart 19.\')7, bekend onder de titel van
Onderzoekingsregulatief, voorgeschreven is hoe o.m. het bacteriologisch
onderzoek moet geschieden. Ik wil alleen aanstippen dat naar aanleiding
van een recent hier te lande verricht - - maar nog niet gepubliceerd —
onderzoek, is gebleken, dat de voorgeschreven methodiek voor het op-
sporen van Sabnonellae in organen nog niet volmaakt is.
Komende tot de voorschriften, waarin salmonellosis met name is genoemd,
merken we op dat dit het geval is in de artikelen 1 en 2.5 van de
Ministeriële Beschikking van 5 fe\'bruari 1958, beter bekend onder de
titel .,Keiuingsregulatief", en dat in beide artikelen deze ziekte een uit-
zonderingsjjositie inneemt. Immers in artikel 1 staat van sahnonellosis en
een reeks andere ziekten vermeld: ,,.Afkeuring vindt plaats in gevallen
van: ])aratyphus-salmonellosis, enz." Deze uitzonderingspositie is tweeledig.
-Mlercerst maakt salmonellosis een uitzondering op de overige ziekten in
artikel 1 genoemd, omdat eerstgenoemde vaak zonder of met geringe
klinische verschijnselen verloopt en in ieder geval bij volwassen dieren
zeiden doodsoorzaak is, terwijl de overige aandoeningen, zij het meer of
minder snel, vrijwel steeds dodelijk verlopen. In de tweede plaats is deze

uitzonderingspositie gelegen in het stellen van de diagnose. Zelden zal bij
een der overige onder artikel 1 genoemde ziekten de diagnose door
bacteriologiseh-eultureel onderzoek gesteld behoeven te worden; bij enkele
misschien met behulp \\an bacterioscopisch onderzoek. Ten aanzien van
salmonellosis zal het steeds nodig zijn bacteriologisch onderzoek te doen
om tot een dia,gnose te komen en om tot al of niet kiemhoudendheid te
kunnen besluiten.

Bij de interpretatie van de resultaten van het bacteriologisch onderzoek,
zoals dit in artikel 25 van het Keuringsregulatief is omschreven, is eveneens
voor salmonellosis een uitzondering gemaakt, welke deze ten dele deelt
met vlekziekte. Immers in dit artikel wordt in tegenstelling met de be-
vindingen bij alle andere ziekten gesteld, dat onder positief bacteriologisch
onderzoek ook worden verstaan die gevallen, waarin het gelukt uitsluiten \'.
Salmonella-Viemen te isoleren uit de nier, en/\'of de lever en/of de gp\'!.
Het is duidelijk dat men met deze uitzonderlijke uitbreiding van de inter-
pretatie van de resultaten van het bacteriologisch onderzoek beoogt, l:et
vlees van Salvionella-dxa.ge.rs uit de consumptie te weren. Op zichzel? is
hierop niets tcgen, omdat de ervaring heeft geleerd dat het bacteriologisch
routine-onderzoek te kort schiet om elke in het slachtdier voorkomende
kiem aan te tonen. Bo\\cndien is door onderzoek bewezen, dat in het
spierweefsel van dragers, zij het uitermate sporadisch, Salmonella-k\\emer\\
kunnen voorkomen. Er zijn omstandigheden te vrezen, waaronder deze
kiemen tot grote vermeerdering kunnen komen, zodat met recht gepoogd
is, dit potentiële gevaar voor de consument te weren.

Er zijn echter een tweetal bedenkingen tegen het door de wetgever in-
genomen en door hem in de uitvoeringsbesluiten der Vleeskeuringswet
vastgelegde standpimt aan te voeren.

De eerste geldt de wel zeer willekeurige scheiding in de gevallen, waarin
onderzoek op salmonellosis moet geschieden. Indien elke drager een
potentieel gevaar voor de consument en daarmee voor de volksgezondheid
betekent, waarom is dan uitsliutend het onderzoek hiernaar beperkt tot de
gevallen bedoeld in artikel 31, lid 1 van het Onder/oekingsregulatief?
Hierin toch wordt gesteld dat het bacteriologisch onderzoek plaats dient
te vinden in alle gevallen, waarin:

b. op grond \\ an vóór en\'of nä het slachten waargenomen afwijkingen het
kiemvrij zijn van vlees in twijfel moet worden getrokken,

c. het bedoelde onderzoek bij of krachtens een wet is voorgeschreven.
We mogen stellen, dat, indien deze voorschriften juist worden nageleefd,
alle ge\\\'allen van ziekten bij slachtdieren door Sairnonella-\'kieraen worden
opgespoord en tevens dat op deze wijze, zij het toevallig, een aantal dragers
als zodanig zullen worden onderkend. Met andere woorden gezegd hebben
we, door het bacteriologisch onderzoek in de voorgeschreven gevallen te
verrichten, de mogelijkheid om de gevallen met een uitgesproken bacteriae-
mie door Salmonellae uit de consumptie te weren en tevens een zeer klein
percentage der dragers, die, ik herhaal, ,,toevallig" worden opgespoord
omdat, om welke reden dan ook, bacteriologisch onderzoek was voorge-
schreven. Deze dragers nu moeten volgens genoemde voorschriften over
één kam geschoi\'cn worden met de eerstgenoemde echte Salmonellose-ziekte-

gevallen en moeten geheel worden afgekeurd. Alle andere dragers passeren
de keuring ongehinderd en worden goedgekeurd. Inzake het aantal dragers
hebben de auteurs Huisman (1950) en Kampelmacher (1957)
ons gegevens verschaft, welke representatief zijn te achten voor ons land
en waaruit we kunnen concluderen dat er dagelijks vele dragers ongehin-
derd de keuring passeren en worden goedgekeurd.

De tweede bedenking welke ik wil aanx\'oeren, geldt de verplichting tot
afkeuring voor dat deel der dragers, dat opgespoord wordt. Afgezien van
de discriminatie welke hier wordt toegepast ten aanzien van de „toevallig"
opgespoorde dragers, meen ik te mogen stellen, dat „een gevaar kennen"
onder gegeven omstandigheden kan betekenen „het gevaar bezweren".
Uitgaande van het standpunt dat een slachtdier als drager kan worden
aangewezen, en hierbij het onderzoek van vlees en milt negatief is uitgeval-
len, mogen we aannemen, dat indien er Salmonella-\'kiemcn in het vlees
aanwezig zullen zijn, deze zeer gering in aantal zullen zijn. Ons is eveneens
bekend dat de Salmonella-Vitmen weinig thermoresistent en de toxinen
thermolabiel zijn. Ligt hier, in plaats van tot afkeuring te verplichten, niet
veel meer voor de hand vlees van Salmonella-drngers te doen steriliseren?
Nogmaals kan op een nieuw potentieel gevaar gewezen worden, omdat
na sterilisatie herinfectie kan volgen. Dit klemt nog te meer, daar in de
inrichting, waar de sterilisatie zal plaats vinden, de kans op aanwezigheid
van Salmonella-W\\emen vrij groot is te achten. Er is ons bovendien een
geval bekend waarbij vlees, na sterilisatie om andere redenen, geïnfecteerd
is geworden met Salmonella-kiemen en aanleiding is geweest tot voedsel-
vergiftiging. Waar thans de mogelijkheid aanwezig is om ook voorwaardelijk
goedgekeurd vlees in blikken te steriliseren — art. 54, sub b van het
Vleeskeuringsbesluit — zou een bruikbaarrnaking van dit vlees langs deze
weg, door uitsluiting van de kans tot herinfectie, zeer wel mogelijk en
volkomen ongevaarlijk zijn. Wij varen dan zelfs op veiliger kompas dan
in de landen waar, indien uitsluitend Salmonellae worden gevonden in het
lever-complex, „open" sterilisatie wordt voorgeschreven (Dräger, 1958).
Met het volgen van de hier voorgestelde beoordeling van de slachtdieren
welke „toevallig" als dragers worden opgespoord is in ieder geval de dis-
criminatie ten aanzien van de dragers welke niet worden opgespoord
belangrijk minder groot geworden.

Of voorschriften dienen te worden gegeven, om door onderzoek te pogen
alle dragers op te sporen en het vlees hiervan door sterilisatie na inblikken
geschikt te maken voor consumptie wil ik gaarne ter discussie stellen.
De uitvoering van een dergelijk voorschrift zal in de praktijk niet eenvoudig
zijn, nog afgezien van de schade welke zulks aan eigenaren of verzekering
zou veroorzaken. Toch ben ik van mening dat onze gedachten in deze
richting moeten gaan en in het bijzonder denk ik hierbij aan de mogelijk-
heid dat de salmonellosis eens op het progrmma van de georganiseerde
dierziekten bestrijding zal geplaatst worden. Zeker is dat het tijdstip hiertoe
thans nog niet is aangebroken. Niet alleen staan er nog andere dierziekten
op het programma, maar ook onze grenzen zijn nog niet voldoende afge-
schermd, om herinfectie van onze veestapel te kunnen uitsluiten. Zal het
echter eenmaal tot de mogelijkheden behoren om tot uitroeiing van
salmonellosis bij de dieren te kunnen overgaan, dan zal, indien thera-
peutische en hygiënische maatregelen niet tot dit doel kunnen voeren,
alleen de weg door middel van afslachting der lijders en dragers open staan.

Een keuringsbeslissing als werd voorgesteld, zal het dan mogelijk maken
om, zonder dat meer schade geleden wordt dan \\-olstrekt nodig is, het
vlees van deze dieren voor de consumptie te redden. Rij de thans van
kracht zijnde voorschriften zou goedkeuring en ook voorwaardelijke goed-
keuring \\an het vlees van deze dieren niet mogelijk zijn, zodat directe
verwijzing van de dragers naar de destructor als meest efficiënte afvoerweg
zou overblijven.

Nog een facet in de kwestie af\\oer \\an Salrnoriella-Widers en -dragers naar
liet slachthuis wil ik onder de ogen zien. Het is bekend dat toepassing van
antibiotica bij lijders, met name bij jonge dieren, effect kan sorteren in die
zin, dat deze klinisch kunnen herstellen, hoewel deze dieren lange tijd
drager kunnen blijven. Echter herstellen niet alle dieren, vooral niet als
de collega-practicus te laat werd geconsulteerd. Het aantonen \\-an
Salmonella-kiemen bij slachtdieren, welke hoge doses antibiotica hebben
gehad, ondervindt meermalen moeilijkheden, doordat de groei der kiemen
belangrijk vertraagd is. Bij een aanzienlijk langer dan voorgeschre\\en
kweektijd blijkt het bacteriologisch onderzoek dan vaak toch nog positief
uit te vallen. Hier hebben we te doen met gevallen van bacteriaemie door
Salmonella-kiemen, met alle gevaren van dien \\oor de consument, maar
waarbij het bacteriologisch onderzoek te kort schiet. Het lijkt mij een
gewetenszaak voor de practicus om bij verwijzing tot slachting, hiervan
mededeling te doen aan zijn collega keuringsdierenarts, opdat deze met
dit gegeven bij zijn onderzoek rekening kan houden, zodat hij op deze
wijze de consument, in casu de medemens van zowel de practicus als de
vleeshygiënist, kan beschermen. Ook bij afvoer \\an aan de practicus
bekende of verdachte dragers zou eenzelfde gedragslijn wenselijk zijn. Het
ware te overwegen of dergelijke potentieel ge\\\'aarlijke dieren door de
practicus van een uiteraard onuitwisbaar merkteken zouden kunnen worden
voorzien, als attentie-sein \\\'oor de keuringsdierenarts.

Hoewel niet met name genoemd, heeft ook artikel 7 van het Keurings-
regulatief betrekking op salmonellosis. In dit artikel is bepaald dat afkeuring
moet ]jlaats vinden indien grondige verwijdering van de — door Salmonella-
kiemen — bezoedelde gedeelten niet mogelijk is. Dit geldt zowel voor
organen als voor de geslachte dieren. Onderzoekingen o.a. door
M c 1) O n a g h en S m i t h (1958) brachten aan het licht dat deze op])er-
vlakte besmetting een factor is, waarmede ernstig rekening moet worden
gehouden. Zij vonden in het slachthuis te Hradford in 18% \\an de door
hen onderzochte organen de opper\\lakte besmet met Salmonella-kiemen.
Na sterilisatie van de oppervlakte van dezelfde organen bleek dat „slechts"
in 4% van deze organen deze kiemen ook uit het orgaanweefsel waren te
kweken. Ofschoon hierover op dit moment nog geen publikaties in ons
land zijn verschenen, is wel zo\\eel bekend, dat we moeten aannemen dat
ook hier, zij het plaatselijk verschillend, meer of minder ernstige opper-
\\ lakte- infecties voorkomen.

Omtrent het doen \\an onderzoek naar deze soort „bezoedeling" bestaan
geen voorschriften. De ei-varing leert dat dit pas gedaan wordt als hiertoe
indicaties bestaan. De enige indicatie hiertoe is een Salmonella-epideime in
een bepaald gebied, dus feitelijk als het al te laat is.

Maar gesteld dat de keuringsambtenaar preventief te werk zou gaan en
een aantal geslaclite dieren zou o])sporen, welke met Salmonella-kiemen

aan de oppervlakte zijn besmet en gesteld dat dit aantal groot zou zijn?
Dan zou toepassing van artikel 7 grote moeilijkheden geven, want waaruit
bestaat grondige verwijdering van de „bezoedelde" delen? Het verwijderen
der oppervlakkige laag — zwoerd en vliezen — is onmogelijk zonder her-
infectie der nieuwe oppervlakte. Flamberen der oppervlakte geeft geen
garantie dat hierdoor een steriele laag zou ontstaan, omdat afgezien van
de in de haarzakjes voorkomende kiemen, ook de sterk beweeglijke bacillen
zich vaak reeds te diep in het weefsel hebben verplaatst, om op deze
wijze gedood te kunnen worden. Een nog sterkere verhitting der oppervlakte
zou gelijk staan met roosteren of aanbraden van het gehele slachtdier
en/of organen. Volgens het voorschrift in artikel 7 zal moeten worden
afgekeurd, indien een der andere methoden niet doeltreffend of onuitvoer-
baar is. De tussenweg der sterilisatie is thans niet eens mogelijk.
Ik wil de bespreking \\an dit aspect besluiten met erop te wijzen dat de
beoordeling van salmonellosis, zoals deze thans is \\oorgeschreven, aange-
past zal moeten worden aan de nieuwere inzichten. Hierbij zal rekening
moeten worden gehouden met de uitvoerbaarheid van deze voorschriften.
Met name zal de preventie tegen besmetting van onze slachtvee-stapel een
van de zwaartepunten in de bestrijding van salmonellosis van mens en
dier moeten zijn.

II. De plaats van het slachthuis in de bestrijding van salmonellosis van
mens en dier.

.\\lle \\oorzieningen, die vele slachthuizen tot hygiëne-]5aleizen maakten,
ten spijt, stellen deze, overigens \\oortreffelijke, inrichtingen ons heden
ten aanzien van de sahnonellosis voor grote en ernstige ])roblemen.
Reeds enkele jaren geleden \\erschenen eerst uit Zweden en daarna uit
Engeland verontrustende publikaties over Sabnoiiella-epkk-mieën, waarbij
gebleken- was dat de slachthuizen re.sp. te Alvesta en te Bradford als
haarden der besmetting hadden gefungeerd (Mc. Donagh et al., 1958;
Lundbeck et al., 1955; Kämpe, 1956). Het is in dit verband mis-
schien goed om hier O]) te merken, dal ook geïmporteerd gekoeld of be-
vroren vlees aanleiding kan zijn tot Sahfioneüa-cpklcmïeën, waarbij de
e]3idemiologie naar een bc[)aald slachthuis kan wijzen. Is de jsartij groter
en \\-indt de distributie \\-ia meer slachlhtiizen plaats, dan komt de buiten-
landse herkomst vaak snel aan het licht, zoals ook in Zweden is gebleken
(Kallings et al., 1959).

In ons land intussen schenen zich tot op heden geen grote moeilijkheden
voor te doen. Behoudens enige bij de mens optredende Salmo?iella-cpk\\e-
niii-n van geringe omvang, welke waren terug tc \\oeren tot een bepaald
slachtdier welke een vleesvergiftiging, ofwel op een menselijke drager, die
\\ocdselvergiftigingen door deze bacillen veroorzaakt hadden, was er geen
s]jrake van een Salmonella-probleem. Dit jaar echter lijkt het beeld ge-
wijzigd te zijn en dit moet reden zijn, ons op dit probleem nader te be-
zinnen.

Een nadere ontleding van de oorzaken verschaft ons niet zo heel veel licht
in deze zaak. Immers, zou men de nieuwe toestand in ons land afhankelijk
willen stellen van een toename van het aantal met Salmonella besmette
slachtdieren, dan zou zulks vooralsnog bewezen moeten worden. Het uit-
zonderlijk warme weer zou invloed gehad kunnen hebben. Het is de vraag

hoeveel warmer het was dan in andere jaren en in aansluiting hierop kan
de vraag gesteld worden of dit verschil verantwoordelijk kan zijn om het
grote aantal Salmonella-ep\\dem\\ën te verklaren. Hebben we met andere,
meer virulente typen te doen dan voorheen en zo ja, vanwaar kwamen deze?
Ook hieromtrent is in ons land, op dit moment althans, nog nauwelijks
gepubliceerd, ofschoon de buitenlandse literatuur ons aanwijzingen ver-
schaft, dat ook wij door importen van veevoedermiddelen nieuwe typen
binnen onze grenzen hebben gekregen. Ook op andere wijze is het voor-
komen van enkele nieuwe, hier nog niet eerder geïsoleerde Salmonella-
typen, te verklaren, maar een strikt bewijs was niet steeds te leveren.
Hoe staat het tenslotte met de rol van het slachthuis als mogelijke oorzaak
in de verspreiding van salmonellosis? Hierbij is het goed ons te realiseren dat
er de laatste decennia aan onze slachthuizen een grote structurele wijziging
van de werkzaamheden heeft plaatsgevonden. Voor en rond de eeuw-
wisseling vooral opgericht op motieven van hinder in de grotere bevolkings-
centra, later tevens om economische redenen — efficiency bij de keuring en
inkomsten voor de gemeente —, werden de redenen tot oprichting meer en
meer van zuiver hygiënische aard, hetgeen op bouw en inrichting van de
latere slachthuizen een grote invloed had. Nog steeds gelden deze regelen tot
bevordering der hygiëne, maar er is veel veranderd in de werkwijze in die
inrichtingen. Algemeen vindt men er specialisatie en mechanisatie inge-
voerd en is het aantal slachters sterk verminderd. De particuliere slager met
zijn helpers zijn als slachters vrijwel overal verdwenen. De grossiers en een
relatief kleine groep loonslachters namen deze plaatsen over. Met een zekere
reser\\e gesproken, gaat thans elk slachtdier door dc in de slachtlijn aange-
brachte machine en door de relatief weinige handen welke nog aan de
slachtlijn zijn ingeschakeld. Het is goed hier op te merken, dat een derge-
lijke situatie, hygiënisch gezien, groter gevaren met zich kan brengen, door-
dat één besmettingsbron, ergens op deze slachtlijn, tot besmetting van alle
langsgevoerde geslachte dieren kan leiden. Hoewel dit in mindere mate geldt
voor cle uit de huid geslachte dieren, waar tot op heden de mechanisatie niet
zo sterk is doorgevoerd, mag niet uit het oog verloren worden dat ook hier
een besmettingsbron, een mens, of een stuk gereedschap, na een éérste be-
smetting, cle micro-organismen op volgende slachtdieren kan overbrengen.
In de varkensslachthal is het infectie-risico door de ingeschakelde machines
en de kleinere slachtploegen nog aanzienlijk groter, hetgeen door herhaald
onderzoek is bevestigd. Ik behoef hier maar weer te wijzen op de in Alvesta
cn Bradford in dc slachthuizen aangetroffen toestand, waar Salmonella-
kiemen gekweekt konden worden uit de stallen en hallen, van ontharings-
machines en gereedschajjjjen, uit hangruimten en koelhuizen, en niet te ver-
geten \\\'an de opijcrviakte van een groot percentage van de geslachte dieren
en organen.

Nemen we de feitelijke situatie in ons land in ogenschouw, dan hebben we
alle reden om aan te nemen dat in meerdere slachthuizen een zelfde gevaar-
lijke situatie bestaat. Uit hier en daar verrichte steekproeven is dit overigens
bewezen. De in dit jaar uitgebroken Salmonella-epidemiën bij de mens kun-
nen evenvele bewijzen hier\\oor zijn, terwijl ze tevens de ernst van de toe-
stand illustreren.

Om hiertegen maatregelen te kunnen beramen, is een analy.se van de nadere
besmettingsmogelijkheden in het slachthuis noodzakelijk, waarbij we uit-
gaan \\ an de toestand zoals we deze thans menen te kennen. Als daar aan-

leiding toe is zal in deze bespreking ook aan maatregelen tot bestrijding van
het besmettingsgevaar aandacht worden geschonken.

Vrijwel dagelijks worden er Salmonella-dragers aan onze slachthuizen aan-
gevoerd. Hiervan is niet alleen bekend dat het lever complex — maag en
darmen, lever en galblaas en mesenteriale lymfklieren — kiemhoudend kan
zijn, maar ook dat het verblijf in de door faeces besmette stallen besmetting
\\\'an de huid veroorzaakt kan hebben. De grote beweeglijkheid der Salmo-
nella-hac\\\\\\er\\ is als een voorname oorzaak van de verplaatsing \\ an de bacil
naar de diepere huidlagen aan te wijzen, zodat we haarzakjes, talg- en
zweetklieren geïnfecteerd mogen achten, hetgeen door onderzoek is bewezen.
Terloops zij hier gewezen op het feit dat door een meer langdurig verblijf in
de stallen van het slachthuis risico\'s voor besmetting van intestinum en de
huid van niet besmette varkens bestaan. Een zo kort mogelijk verblijf in de
stallen is daarom preventief steeds van betekenis te achten. Dat een des-
infectie van de stal na elk gebruik evenzeer waarde heeft, behoeft geen be-
toog.

Van de uit de huid geslachte dieren is uit de literatuur niet op te maken
in welke mate hier van opppervlakte-infecties sprake is. Over op de huid
\\ oorkomende kiemen is meer bekend en we weten hiervan dat Salmonellae
regelmatig kunnen worden aangetoond (Sens, 1958). Bij dragers is zulks
ook niet verwonderlijk, gezien de besmetting van de stalbodem, die zij zelf
veroorzaken. De noodzakelijke consekwentie van een besmette huid is een
besmette vlecsojjpervlakte na het uitslachten der huid. De eerste splitsneclen
die in de huid gemaakt worden zijn de eerste inoculaties van de oppervlakte.
De handen van de slachter, zijn mes en de d.a.v. „oppervlaktereiniging"
zorgen voor de verdere verspreiding der kiemen. Elke volgend slachtdier dat
door dezelfde slachter bewerkt zal worden loopt een goede kans besmet te
worden via kleding, handen en gereedschap.

In de varkensslachthal is de besmettings-procedure intensiever. De tot diep
in de huid doorgedrongen Salmonella-kiemen schijnen hij een normaal
slachtproces op geen enkele wijze met zekerheid gedood te kunnen worden.
Het verblijf in de broeikuip doet alleen aan de ojipervlakte vertoevende
kiemen schade. Uit het broeiwater waren tot op heden bij de hier gebriükte
temperaturen geen Salmonella-kiemen te kweken. Wel blijkt de daarachter
opgestelde ontharingsmachine Salmonella-posiüef te kunnen zijn. Door het
ontharingsproces cn het nascheren komt een nieuwe oppervlakte vrij, welke,
zij het minder als de oude laag, kiemhoudend blijkt te zijn. De nogal
intensieve bewerking in dc machine geeft vermoedelijk aanleiding tot het
naar buiten komen van de faeces, welke de machinedelen besmetten. Een
aanwijzing tot dit gebeuren is het feit dat in machines waar de varkens
steeds in één richting worden ingevoerd, de helft waar de achterhand
bewerkt wordt zwaarder geïnfecteerd, soms uitsluitend Salmonella-positief
bleek te zijn. Het nasproeien en het nascheren zijn beide handelingen die
we met oppervlakte entingen mogen vergelijken, terwijl het schroeien, zelfs
indien dit in een schroeioven wordt gedaan, niet voldoende is voor een
totale huid-sterilisatie. Het eventereren geeft nieuwe mogelijkheden van be-
smetting vanuit de anus, zowel voor de oppervlakte van het slachtdier als
van die van de organen. Met name het lossnijden van anus en rectum
met zijn besmettingskansen voor de handen van de slachter, die
onmiddellijk na verwijdering van het maag-darm convoluut de lever

terzijde treilt om met iietzelfde mes, dat zojuist voor eventeratie werd ge-
bruikt, het middenrif en d.a.v. het mediastinuin en de borstwand te doorsnij-
den, moet als een potentieel gevaarlijke handeling gezien worden. Vanaf de
geïnfecteerde plaatsen zal het gebruik van de sproeier de rest van de
be.smetting kunnen verzorgen. De „finishing touch" is voorbehouden aan
de keuringsambtenaar, die zijn handen onmogelijk steriel kan houden en
zijn, misschien regelmatig gesteriliseerde, mes, telkenmale opnieuw zal be-
smetten aan geïnfecteerde mesenteriale lymfklieren, om het daarna als
ent-instrument te doen fungeren. Indien hij niet „gewoon" is na insnijding
\\an ieder slachtdier zijn handen en zijn mes te steriliseren, dan gaat het
entproces door op de \\olgende dieren. Dat tijdens verdere behandeling
nog besmettingsmomenten zijn aan te wijzen behoeft geen betoog. E\\enmin
behoeven we ons illusies te maken dat aan het vervoer naar en de be-
werking door de slager geen risico\'s zijn verbonden. Het hakblok van de
slager is gebleken een gemakkelijk te besmetten plaats en een gevaarlijk
distributieinstrument te zijn.

Gaan we dit weinig o])wekkende beeld na, dan moeten we erkennen, dat
we met de beste hygiënische maatregelen zelfs in modelslachthuizen ninnner
zekerheid zullen hebben volkomen Salmonella-\\r\\] vlees te \\erkrijgen, indien
er zich bij de slachtdieren dragers bevinden. Geen enkele maatregel zal
hiertoe afdoende zijn en de door de wetgever gegeven algemene voor-
schriften zullen nimmer toereikend zijn. De door zijn organen verstrekte
richtlijnen zijn dit evenmin, gezien de aard en het wezen van de smetstof
en de niet te wijzigen slachtmethodiek. Het uit de huid slachten van
\\arkens zou tot op zekere hoogte een nuttig effect kunnen sorteren, maar,
afgezien van de vraag of de methode ooit ingang zal vinden, is ook een
dergelijke slachtmethode nooit als volkomen risico-vrij ten aanzien van
besmetting aan te merken. De door de inspectie verstrekte richtlijnen
\\cstigen de indruk dat het iirobleem der Salmonella-hvsmeitrng als een
kansspel wordt beschouwd. Met elke geadviseerde maatregel moet de
keuringsdierenarts de risico\'s verkleinen. Het is telkens echter de vraag of
hij zijn doel zal bereiken. De wetgever zal moeten erkennen dat bij een
\\olmaakte nale\\ing der voorschriften en richtlijnen het x\'oorkomen van
Salrnonella-e\\n([cmK\'én in gegeven omstandigheden tot de mogelijkheden
zal blijven behoren. Dit houdt echter in, dat de verantwoordelijkheid voor
de keuringsdierenarts slechts o]) deze voorwaarde te dragen is.
L\'iteraard zijn de aanbevolen maatregelen, zoals de dagelijkse ontsmetting
\\-an stal, hal, machines en gereedschap])en van wezenlijke betekenis, maar
niet afdoende. Ten aanzien \\\'an het koelen acht ik dwingende \\oorschrif-
ten noodzakelijk. Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat de aan
de slachtliuizen toegepaste .snelle en diepe koeling* jarenlang voor de
keuringsdierenarts een uitermate waardevolle bondgenoot is geweest, waar-
aan het te danken was, dat ons land zolang gevrijwaard is gebleven \\an
het salmonellosis-probleem. Een betere naleving van het \\-oorschrift tot
onmiddellijke en ononderbroken afslachting na verbloeding der slachtdieren
zal het effect \\an de hier voorgestelde verplichting de geslachte dieren
onmiddellijk na de keuring snel te koelen sterk bevorderen. Het is immers
in gegeven omstandigheden onmogelijk al het \\lees Salmonella-\\n] te
winnen. Na de evenwichts-toestand van deze micro-organismen in en op
het le%ende dier, zijn vooral die momenten te \\ rezen, waarin de \\ermeer-

dcring op logaritmische wijze plaats vindt. Bij het nog slachtwarmc dier,
dat mede door zijn vochtige oppervlakte als een ideale voedingsbodem is
aan te merken, is ongekoelde bewaring als een zeer gevaarlijk moment te
beschouwen, hetwelk zo kort mogelijk moet duren. Een .snel toegepaste
koeling is daarom zo efficient, omdat de voornamelijk aan de opjjervlakte
verblijvende Salmonella-V-Kvntn door de lage temijcratuur vrijwel direct
en volledig in hun ontwikkeling worden gestoord.

Als tweede grote gevaarvolle moment is de \\leesbewcrking bij de slager
aan te wijzen. Hier zijn het vooral de in winkel en werkplaats verblijvende
\\oorwerpen w^elke zich slecht laten desinfecteren, zoals werkbanken, hak-
blokken en messenstandaards, die de besmetting kimnen overbrengen. Her-
haaldelijk zijn \\anuit slagerijen kleinere of grotere epidemieën ontstaan,
waarbij de genoemde gebruiks\\oorwerpen besmet werden bevonden. De
wijze van besmetting, \\aak gezocht in de activiteit van knaagdieren en
insecten, ligt, nu we meer weten over besmette vleesoppervlakten, voldoende
\\ oor de hand. Ook en \\ ooral in de slagersbedrijven zal dagelijkse desinfectie
van alles wat met \\lees in aanraking komt regel moeten worden. De
waarneming dat slagers en him gezinsleden niet zelden Salrnonella-\\\'\\]d.eri
waren en dragers werden, ligt, mede door wat bekend werd over besmetting
der vlcesoppervlakte, geheel in de lijn der verwachtingen. Regelmatige
desinfectie van handen en kleding in het slagersbedrijf is even noodzakelijk
als in het slachthuis.

De titel van dit deel van mijn inleiding duidde erop, dat de bestrijding
\\an de salmonellosis bij dieren met het probleem annex is. Op de gevaren
van een meer langdurig verblijf van slachtdieren in besmette slachthuis-
stallen heb ik reeds gewezen. Er is beslist geen behoefte om het leger
der dragers, dat de slachtlijn zal moeten passeren, te vergroten. De handels-
gewoonten in ons land bc\\orderen dit risico gelukkig niet al te zeer. Wel
is het aan vele slachthuizen gewoonte om slachtafvallen, die niet voor de
menselijke consumptie gebruikt worden, te verzamelen en voor dierlijk
voedsel te bestemmen. Uit ervaring weten we hoe gevaarlijk deze gewoonte
tijdens een varkenspest-ejiizootie \\oor de varkensstapel van de afnemer
van dit materiaal is. Dat dezelfde gexaren ten aanzien van salmonellosis
aanwezig zijn, is als zeker aan te nemen, hoewel de gevolgen hiervan
minder spectaculair zullen verlopen. Het betreffende bedrijf zal steeds
dragers blijven le\\eren en via de afvallen, welke deels van eigen bedrijf
komen, de besmetting in stand houden. Het \\erhitten der afvallen \\\'óór de
verstrekking, indien dit op het mestbedrijf geschiedt, zal geen voldoende
\\ rijwaring tegen infectie geven. De cyclus is alleen te onderbreken indien
de afvallen na voldoende verhitting aan het slachthiüs door geïnteresseer-
den worden afgehaald. Deze lieden zullen geen toegang mogen hebben tot
de o\\erige bedrijfsruimten, teneinde ook indirecte besmetting van het
materiaal te voorkomen. Radicaler nog zou zijn ook deze afvallen ter
destructie te verwijzen.

Ook voor andere dieren, zoals honden, katten, jjelsdieren, alsook de in
dierentuinen gehouden \\ leesetcrs, brengt de huidige situatie zijn bijzondere
gevaren mee, waarbij niet onbelangrijk is dat het vaak om zeer kostbare
dieren gaat. Waar voor menselijke consumptiedoeleinden cen behoorlijke
\\erhitting van vlees het gevaar van besmetting kan opheffen, is een deel
van de genoemde dieren in hun \\ oeding aangewezen op rauw vlees, hetgeen

Nog mag ik wijzen op de verspreidingsmogelijkheid van Salmonella-Wemfin
via het spoelwater uit de slachthuizen naar open water. Steeds zal dit
spoelwater als geïnfecteerd beschouwd moeten worden. Het zijn vooral de
vaste eiwitrijke deeltjes, die als nutrient voor de bacillen zijn te beschouwen,
zodat ook met kiemvermeerdering in het water rekening gehouden moet
worden. Dit is ook herhaaldelijk door onderzoek bevestigd (Drager,
1958). De plassen, kanalen, beken en rivieren, waarin dit spoelwater uit-
eindelijk geloosd wordt, bieden zowel gevaren voor de mens als voor het
dier. Met name voor de slachtdieren, die dit open water als drinkwater
zullen benutten, kan dit een constante besmettingsbron vormen. Voor de
in en rond dit water levende knaagdierstand zal het bovendien tot gevolg
kunnen hebben, dat hieronder een besmettingsreservoir gaat ontstaan, mis-
schien reeds is ontstaan. Een grondige desinfectie van het afvalwater door
ontsmettingsmiddelen, verhitting of bestraling schijnt om praktische en
economische redenen onuitvoerbaar. Toch zou er al veel gewonnen zijn
als de vaste deeltjes afgefiltreerd zouden worden en op het slachthuis
dagelijkse desinfectie van stallen, hallen, toestellen en gereedschappen zou
plaats vinden. Hierdoor zouden in ieder geval de desinfectantia, die in
het afvalwater terecht komen, langdurig kunnen inwerken op de schadelijke
flora. Het is zeker dat de lange duur van inwerken een gelukkige com-
pensatie vormt tegen de geringe concentratie van het desinfectans in de
totale hoeveelheid afvalwater, die de slachthuizen leveren.
Ik meen deze inleiding te mogen besluiten met erop te wijzen, dat de
veterinair-hygiënici in het algemeen, maar zij die aan de slachthuizen
verbonden zijn in het bijzonder, steeds een grote verantwoordelijkheid te
dragen hebben gehad. De veelvuldig optredende 5\'a/moneWa-epidemieën,
waarmede wij dit jaar werden geconfronteerd, hebben hen deze nog
zwaarder doen voelen.

Ik wil eindigen met de wens uit te spreken dat deze verantwoordelijkheid
nimmer onverantwoordelijk zwaar zal worden.

De wettelijke voorschriften, betrekking hebbende op vlees van slachtdieren, waarbij
het bacteriologisch onderzoek positief uitvalt, worden aan een critische beschouwing
onderworpen.

Bedenkingen worden aangevoerd tegen dc scheiding der gevallen, waarbij onderzoek
op salmonellose moet worden verricht en tegen dc verplichting tot afkeuring van
het vlees van slachtdieren, welke salmonella-drager bleken te zijn geweest. Sterilisatie
in blik werd voor deze gevallen aanbevolen.

In het tweede deel der inleiding wordt dc betekenis van het slachthuis als poten-
tiële ia/mone//a-bcsmettingsbron nagegaan. Verplichting tot koeling direct na de
slachting wordt het beste pracventivum geacht.

Ook aan het besmettingsgevaar van voor dierlijk voedsel bestemde afval en van
afvalwater van de slachthuizen wordt gewezen.

Governmental regulations covering carcase meat in which bacteriological tests pro-
duce positive results are subjected to a critical examination.

Objections arc raised against teh separation of cases in which tests for Salmonella-
infection must be carried out, and against those regulations requiring the condem-
ning of the meat of animals which appeared to have been Salmonella-carriers.

The second part of the introduction deals with the significance of abattoirs as po-
tential sources of Salmonella-\'mfcction.

Compulsory refrigeration immediately after slaughter is considered to offer the best
way of prevention. Attention is also drawn to the danger of infecdon existing in waste
matter destined for animal feed and in waste water discharged from slaughterhouses.

On subjugue à une contemplation consciencieuse les mesures législatives se rappor-
tant à la viande des animaux dc boucherie de laquelle les recherches bactériologiques
ont été positives.

On invoque des réflexions contre la séparation des cas où li faut faire des recherches
sur Salmonellose et contre l\'obligation à reconnaître impropre à la consommation la
viande des animaux qui ont été porteurs de Salmonella. Dans ces cas on recom-
mande la stérilisation en conserve.

Dans la deuxième partie de l\'introduction on s\'est rendu compte de l\'importance de
l\'abattoir en tant que source potentielle d\'infection du type Salmonella. L\'obligation
au refroidissement de la viande immédiatement après l\'abatage est considérée comme
la prévention la meilleure.

On attire l\'attention aussi sur le danger d\'infecter les restes destinés à être convertis
en fourrage ainsi que sur l\'infection des eaux des abattoirs.

Die gesetzlichen Vorschriften in Bezug auf Fleisch von Schlachttieren, das sich bei
der bakteriologischen Fleischuntersuchung als Salmonella-positil erwiesen hat, wer-
den einer kritischen Betrachtung unterzogen.

Es werden Beschwerden gegen die Abgrenzung von Fällen, wobei eine Salmonella-
Untersuchung verpflichtet ist, erhoben, als auch gegen das Gesetz der Untauglich-
keitserklärung von Fleisch von Schlachttieren, die sich als Salmonella-Ausscheidcr
erwiesen haben. Sterilisation in Dosen wird in diesen Fällen anbefohlen.
Im zweitem Teil der Veröfentlichung wird auf die Rolle des Schlachthofes als po-
tentielle .Ja/TOonei/a-Infektionsquelle näher eingegangen. Verpflichtete Kühlung so-
fort nach dem Schlachten wird als beste Vorbeugungsmassnahme empfohlen.
Auf die Gefahr von Salmonella-inVizWrten Abfallfuttermittel für Tiere und .Abfall-
wasser aus Schlachthöfen wird mit Nachdruck gewiesen.

D r ä g e r, Fl. : Kann die Beurteilung des mit Salmonella infizierten Fleisches ge-
ändert werden? Mh. VetMed., 13, 560, (1958).
D r ä g e r, H. : Entstehung und Verhütung von Lebensmittelvergiftigungen durch

Salmonellabakterien. VEB Gustav Fischer Verlag, Jena (1958).
Huisman, W.: Over het voorkomen van tot het geslacht „Salmonella" behorende

micro-organismen bij gezondc varkens. Dissertatie Utrecht, (1950).
K a 11 i n g s, L. O., L a u r c 1 1, A. B. and Z c t t e n b e r g, B. : An outbreak duc to
salmonella typhi murium in veal, with special reference to phage and fermen-
tation typing. Acta path, microbial, scand., 4, 347, (1959).
K a m p e 1 m a c h e r, E. H. : über Vorkommen und Isolierung von Salmonellen bei

normalen Schlachtrindern in den Niederlanden. Zbl. VetMed., 2, 198, (1957).
Kämpe, A.: Salmonella and the bacteriological control of meat. Proc. 1st Symp.

I.A.V.F.H., Utrecht, 83, (1956).
L u n d b e c k, H., P 1 a z i k o w s k i, U. and S i 1 v e r s t o I p c, L. : The Swedish

Salmonella outbreak of 1953. J. appl. Bact., 18, 535, (1955).
Mc D o n a g h, V. P. and Smith, II. G.: The significance of the abattoir in Sal-
monella infection in Bradford. J. Hyg., Camb., 56, 271, (1958).
Sens, H.: Besteht eine dringende Notwendigkeit Kälben im Fell zu belassen? Arch.
Lebensmittelhyg., 9, 213, (1958).

Rijks Instituut voor de Volksgezondheid. Laboratorium voor
Zoönosen en Pathologisch Anatomie; Nationaal Salmonellose
Centrum. Utrecht.

De belangstelling voor het Salmonella-probleem is de laatste jaren inter-
nationaal sterk op de voorgrond getreden als gevolg van het steeds toe-
nemende aantal infecties bij mens en dier. Deze toeneming heeft over het
algemeen geen betrekking op de autochtoon hierbij voorkomende salmo-
?ieWa-typen (bijv. .S". typhi en S. paratyphi B bij de mens en S. dublin bij
het rund ) doch voor tal van andere, waarvan vele, tot dusver zelden of niet
werden waargenomen. In ons land bijv. steeg het aantal Salmonella-typen
bij de mens regelmatig van 10 in 1949 tot 55 in 1958. In totaal werden
hierbij in deze periode 80 serologisch verschillende typen vastgesteld.
Voor Salmonellosen bij dieren bestaat geen ver]3lichte aangifte, zodat nauw-
keurige gegevens omtrent de frequentie en oorzakelijk type ontbreken. Toch
kan uit literatuurgegevens en eigen waarnemingen rnet zekerheid worden
geconcludeerd, dat ook bij dieren het aantal Salmonella-mk\'Cties alsmede
het aantal Salmonella-typen steeds toeneemt. Dit geldt niet alleen voor onze
slachtdieren, doch vooral ook voor pluimvee.

Er zijn op het ogenblik reeds meer dan 600 serologisch verschillende Sal-
monella-typen bekend en steeds weer worden nieuwe aan de bestaande lijst
toegevoegd. In \\erband met dit relatief grote aantal wordt vaak de vraag
gesteld of al deze min of meer e.xotische typen ziekteverschijnselen kunnen
\\eroorzaken, met andere woorden of een onderscheid moet worden ge-
maakt tussen jjathogene en niet-pathogene tyjjen.

Ilet antwoord hierop rtioet volgens de vrijwel algemeen heersende op\\at-
ting bevestigend luiden, ofschoon de mate \\an ])athogeniteit bij de \\er-
schillende typen uiteenloopt. Ei\' zijn Salmonella-typen, die zodanig aan het
menselijke respectievelijk liet dierlijke lichaam zijn aangepast, dat opname
van een klein aantal bacteriën geen ziekteverschijnselen bij het dier respec-
tievelijk hij de mens veroorzaakt. Indien echter de groeivoorwaarden in hel
besmette voedsel gunstig zijn, waarbij vooral ook aan de tenqx-ratuur der
bewaring moet worden gedacht, kunnen gemakkelijk infecties o])treden.

*) Tijdens het schrijven van dit artikel verscheen in ons tijdschrift een publikatie
van Bergsma (1959), waarin onder meer een gedocumenteerd overzicht van
het door mij te behandelen onderwerp wordt gegeven. In verband hiermede zal
ik mij tot een nadere bespreking van enkele actuele onderwerpen beperken. Voor
zover niet nader aangegeven, wordt voor de literatuur naar genoemd\'- publikatie
verwezen.

Als voorbeeld noem ik hier een voedselvergiftiging bij 20 militairen na het
gebruik van pudding, die als \\oornaamste bestanddeel duiveëieren bevatte
(C larenburgen Dornickx, 1932). De duiven, waarvan deze eieren
afkomstig waren, bleken aan salmonellose te lijden. Zowel in de pudding
als bij de patiënten als in de eieren der besmette duiven werd S. typhi mu-
rium aangetoond. Hoewel salmonellose bij duiven frequent voorkomt en
bijna uitsluitend door genoemd type wordt veroorzaakt, werd door dit
onderzoek voor het eerst bewezen, dat Salmonella-hacteriën van duiven
schadelijk kunnen zijn voor de mens. Daarna is, voorzover mij bekend,
geen enkele mededeling over een dergelijk verband verschenen. De voor-
waarden voor het ontstaan ener voedselvergiftiging waren in ons geval dan
ook zeer gunstig; de pudding was bij de bereiding slechts in geringe mate
\\-ei-warmd en daarna zonder bijzondere afkoeling overnacht bewaard.
In het algemeen kan worden gezegd, dat voor het ontstaan ener voedsel-
vergiftiging een groot aantal Salmonella-hacteriën nodig is. Herhaaldelijk
blijkt namelijk, dat het besmette, vers bereide voedsel geen klachten ver-
oorzaakt, doch wel nadat dit enige uren bij een temperatuur is bewaard,
waarbij vermeerdering der bacteriën mogelijk is. Dit was ook het geval bij
de genoemde duiveëierenpudding. Direct na de bereiding had de kok hier-
van zonder nadelige gevolgen gegeten; alle personen echter, die de vol-
gende dag ervan aten, werden ernstig ziek.

In overeenstemming hiermede toonden McCullough en Eisele
(1951 a, b, c en d) door onderzoekingen bij vrijwilligers met verschillende
Salmonella-typen aan, dat honderdduizenden tot miljoenen bacteriën nodig
zijn om ziekteverschijnselen te veroorzaken.

De incubatietijd bij een voedselinfectie is mede afhankelijk van het aantal
kiemen in het besmette voedsel. Gemiddeld bedraagt deze ± 12 luir, doch
kan naar gelang van de bacterieclichtheid langer of korter zijn. Een uit-
zonderlijk korte incubatietijd zagen wij in 1957 bij een meisje dat 2 uur
na het eten van besmette hoofdkaas zó ernstig ziek werd, dat het colla-
beerde (Clarenburg en Kampelmachcr, 1959). Deze hoofd-
kaas bevatte 300 miljoen kiemen per g, waarvan ± 20% uit S. typhi mu-
rium bestond. Twee dagen tevoren was door een gezin van 6 personen \\an
de hoofdkaas gegeten, waarbij de ziekteverschijnselen eerst na 12 uur
optraden.

Naast de gunstige groeivoorwaarden voor de bacteriën is het weerstands-
vermogen van de mens van grote in\\ loed op het al dan niet aanslaan ener
Salmonella-infectie. Herhaaldelijk kan men waarnemen, dat personen, die
aan een of andere ziekte lijden of door een operatie zijn verzwakt, gevoe-
liger zijn voor een Salmonella-infectie. Hetzelfde geldt voor zeer jonge en
zeer oude individuen. Het valt niet te verwonderen, dat ook bij dieren het
weerstandsvermogen van invloed is op het ontstaan ener infectie. Het is
algemeen bekend, dat bij slachtdieren in aansluiting op niet-specifieke aan-
doeningen, salmonellosen optreden. Vermeldenswaard in dit verband is een
uitgebreide, alhier onderzochte voedselinfectie door gebruik van vlees, af-
komstig van een paard, dat als gevolg van een ongeval een been gebroken
had en eerst 16 um- daarna was geslacht.

Bij de verspreiding der salmonellosen, met name van die, welke door exo-
tische typen worden veroorzaakt, spelen eiprodukten en dierlijke voeder-
middelen, zoals dier- en vismeel, een belangrijke rol.

Bij het pluim\\ ee komen in verschillende landen in uitgebreide mate Salmo-
nellosen voor. In de V.S. beschouwt men het pluimvee zelfs als het belang-
rijkste reservoir van talrijke Salmonella-typen. Als gevolg hiervan kunnen
de eieren uitwendig op de schaal door bezoedeling met faeces worden be-
smet, terwijl ook langs germinatieve weg een besmetting van de dooier mo-
gelijk is. Door verblijf in een vochtige, warme omgeving kunnen de Sal-
monella-h&ctmën tevens vanaf de schaal naar het inwendige van het ei
doordringen. Het is dan ook niet te verwonderen, dat in eiprodukten, indien
deze bij de bereiding niet doelmatig worden verhit of geconserveerd. Sal-
monella-kiemen kunnen voorkomen. Dergelijke eiprodukten vormen, zoals
de er\\\'aring in het buitenland heeft geleerd, een gevaar \\oor de volks-
gezondheid, niet alleen door het veroorzaken van voedselvergiftigingen,
doch ook door het verspreiden van Salmonella-typen, die tot dusver in het
importerende land niet voorkwamen (recent literatuuroverzicht B u 1 1 i n g,
1959). Een voorbeeld hiervan is de salmonellosis veroorzaakt door Salmo-
nella bareilly, welke omstreeks 1950 sporadisch bij de mens en het kuiken
werd waargenomen en daarna een sterke uitbreiding heeft gevonden zowel
bij mens als dier.

Vanaf 1952 worden in het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid regel-
matig monsters eiprodukten van uit te voeren doch ook van in te voeren
partijen op Salmonella onderzocht. Deze partijen hebben zowel betrekking
op kippe- als eendeëieren. In tabel 1 (pag. 1099) wordt een overzicht ge-
geven van de resultaten dezer onderzoekingen in 1958. Hieruit blijkt, dat
van de 702 kippeëiprodukten 18 (1,1%) en van de 106 partijen eende-
eiprodukten 15 (14,2%) met Salmonella waren besmet. Opvallend is het
relatief grote aantal positieve bevindingen in vloeibaar eigeel. De ver-
klaring hiervoor is, dat ten tijde van de aflevering van dit produkt het
natriumbenzoaat en het keukenzout, waarmede de conservering plaats-
vindt, niet lang genoeg hebben ingewerkt.

In tabel 2 (i)ag. 1100) zijn de resultaten samengevat van de onderzoe-
kingen van eiprodukten gedurende de laatste 7 jaar, terwijl in tabel 3
(pag. 1100) de geïsoleerde Salmonella-typen, alsmede het aantal der ge-
vonden stammen in volgorde van het Kauffmann-White-Schema (1953)
zijn opgenomen. Vergeleken met de voorafgaande jaren is de besmetting
der kippeëiprodukten sterk teruggelopen, hetgeen moet worden toege-
schreven aan cen ingevoerde bedrijfscontrole. In tabel 3 zien wij dat .S".
bareilly relatief vaak voorkomt. Dit moet in verband worden gebracht met
de sterke verbreiding dezer infectie bij ons pluimvee.

Zo juist is een publikatie verschenen van Emmenegger (1959), die
bij het onderzoek van 353 monsters ei[)rodukten, die in Zwitserland waren
geïmporteerd, 42 (11,9%) met Salmonella besmet vond.
Ter beveiliging van dc volksgezondheid worden in verschillende landen
monsters der te importeren eiprodukten bacteriologisch onderzocht en bij
positieve bevinding niet voor invoer toegelaten. Een dergelijk repressief
toezicht geeft echter, in verband met de spaarzame en onrgelmatige be-
smetting, geen afdoende beveiliging, aangezien een negatieve bevinding
geen zekerheid biedt omtrent de afwezigheid van Salmonella. Hiervoor is
nodig een hygiënische bedrijfscontrole. De bereiding der eiprodukten dient,
evenals zulks in ons land voor eendeëiprodukten geldt, aan een vergtmning

te worden gebonden, waarbij voor elke apparatuur en voor elk produkt af-
zonderlijk de wijze van pasteurisatie moet worden voorgeschreven (Clä-
re n b u r g, 1956). In een onlangs verschenen rapport van de Wereld
Gezondheidsorganisatie (1959) worden gegevens verstrekt over
de pasteurisatie van eiprodukten.

Onderzoekingen in Denemarken, Duitsland en Engeland hebben geleerd,
dat in geïmporteerd dier- en vismeel vaak pathogene kiemen, met name
Salmonellae, worden aangetroffen. Van Deense zijde werd hierop reeds
vroegtijdig de aandacht gevestigd (Muller, 1952; W o 1 d i k e N i e Is e n,
1952 en 1954), Laatstgenoemde deelde in 1954 mede, dat in de jaren
1949—1954 uit geïmporteerde buitenlandse produkten 23 verschillende
Salmonella-typen werden geïsoleerd, waar\\\'an 15 voordien niet in Dene-
marken waren aangetroffen. Hij vreesde, dat een deel der veestapel hier-
door was besmet en het gevaar van ^a/moneWa-epidemieën door het gebruik
van vlees was toegenomen. Hij schrijft: „C\'est comme une bombe ä retar-
dement qui a été introduite dans le pays". Op grond van deze bevindingen
werd in Denemarken in 1954 hersterilisiatie van alle in te voeren partijen
vlees-, beender- en bloedmeel wettelijk verplicht gesteld.
Het bovenstaande was voor de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
aanleiding in het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid een onderzoek te
laten verrichten over het voorkomen van Salmonella in hier te lande ge-
importeerd buitenlands diermeel. Bij dit onderzoek werd vastgesteld, dat
van de 228 onderzochte partijen er 23 (10%) met Salmonella waren be-
smet. Er werden 13 verschillende typen gevonden, terwijl uit verschillende
partijen meer dan één Salmonella-type werd geïsoleerd. De Salmonella-
bacteriën kwamen onregelmatig verspreid en in gering aantal in het dier-
meel voor. Het aantonen dezer kiemen gelukte namelijk uitsluitend na ge-
bruik maken van een ophopingsmethode, terwijl van een groot aantal
monsters (7—in uit eenzelfde partij herhaaldelijk slechts 1 ä 2 monsters
besmet werden bevonden. Men kan dan ook veilig aannemen, dat het per-
centage besmette partijen groter is dan uit cle resultaten van ons onderhoek
zou kimnen worden afgeleid.

De bereiding van het diermeel in ons land is krachtens de voorschriften
van de Destructiewet aan een scheqie controle onderworpen. Teneinde de
mogelijkheid van herinfectie na te gaan werden 281 monsters uit opgeslagen
partijen diermeel op Salmonella onderzocht. Hierbij werd uit 2 monsters
van één partij S. enteritidis var. danysz gekweekt. Deze besmetting stond in
verband met het gebruik van het, thans verboden, rattenverdelgingsmiddel
„ratin". Deze bevinding wijst erop, dat aan de opslag van dierlijke voeder-
middelen aandacht moet worden geschonken.

Eveneens op verzoek van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
werden in ons laboratorium 41 partijen, uit verschillende landen geïmpor-
teerd, vismeel op Salmonella onderzocht. Van de 300 monsters hadden er

Onder diermeel worden hier verstaan: diermeel, in engere zin, vleesbeendermeel,
vleesmeel, beendermeel, bloedmeel, enz., derhalve de voedermiddelen, die door
het R ij k s 1 a n d b O u w p r O e f s t a t i O n te Maastricht (1957) „dierlijke pro-
dukten, afkomstig van landzoogdieren" worden genoemd.

125, behorende tot 14 partijen, betrekking op vismeel uit Portugees An-
gola. Van deze partijen bleken er 3 met in totaal 10 verschillende Salmo-
nella-typen besmet te zijn.

B^ onderzoekingen, welke de laatste 2 jaar werden \\ erricht, kon in vismeel
uit diverse andere landen een groot aantal Salmo7iella-typen worden ge-
kweekt. In totaal werden door ons tot dusver 58 verschillende Salmonella-
typen in dier- en vismeel aangetoond.

De aanwezigheid van Salmonella in de dierlijke voedermiddelen levert een
rechtstreeks besmettingsgevaar op voor de vee- en pluimveestapel, die hier-
mede worden gevoederd. De aanwezigheid van verschillende Salmonella-
typen in de mesenteriale lymfklieren van 3 ä 4% der gezonde slachtvarkens
(Clarenburg, Vink en Huisman, 1949 en Huisman, 1950)
moet naar alle waarschijnlijkheid aan een dergelijke besmetting worden
toegeschreven.

De besmette dieren kunnen, zonder ziekteverschijnselen te vertonen, de op-
genomen Salmonellae gedurende kortere of langere tijd uitscheiden en
aldus tot besmetting \\an andere dieren en de mens aanleiding geven. In
overeenstemming hiermede is, dat de door ons uit dier- en vismeel ge-
isoleerde Salmonella-typen, op enkele uitzonderingen na, herhaaldelijk bij
de mens als ziekteoorzaak worden aangetroffen en ook bij verschillende dier-
soorten, met name bij varkens, runderen en pluimvee, infecties worden
vastgesteld.

De latent besmette slachtdieren, met name de varkens, leveren een gevaar
op voor het ontstaan van vleesvergiftigingen, aangezien bij de keuring van
deze dieren geen afwijkingen worden gevonden en derhalve geen bacte-
riologisch onderzoek wordt ingesteld. Herhaaldelijk werden als oorzaak
Salmonella-typen gevonden, die voordien niet of zelden bij de mens voor-
kwamen, doch wel in dierlijke voedermiddelen waren aangetroffen.
Zoals uit onderzoekingen van Amerikaanse zijde blijkt, worden bij het
slachtproces de huid, doch ook de inwendige organen en de musculatuur
van het varken vaak door de faeces en darminhoud besmet. Als gevolg
hiervan worden in de vleeswaren in een belangrijk percentage Salmonellae
gevonden. (Galton cn medewerkers, 1954)

In verband met een verhoogd aantal Salmo7iella-ïnfecties bij de mens wor-
den ook in ons laboratorium onderzoekingen hierover verricht. Op grond
\\an de tot dusver bereikte lesultaten kan reeds worden aangenomen, dat
herhaaldelijk besmette \\arkens op het slachthuis worden aangevoerd en
daar tijdens het opstallen en later bij het passeren der krabrnachines aan-
leiding geven tot \\erspreiding van Salmonella-kiemen bij tot dusver on-
besmette varkens. Dit kan later aanleiding ge\\en tot een besmetting \\an
vlees en vleeswaren.

Het gevaar voor het pluimvee is vooral gelegen in het optreden van in-
fectieziekten en in een besmetting der eieren. Ook kunnen voedselvergif-
ingen bij de mens optreden met zeldzame Salmonella-typen door het voe-
deren van besmet meel aan pluimvee (Hirsch en S a p i r o-H i r s c h,
1958).

Als oorzaken van de besmetting der dierlijke voederrniddelen komen achter-
eenvolgens in aanmerking: onvoldoende verwarming bij de bereiding, geen
of onvoldoende scheiding van het reine en onreine gedeelte in de fabrieken
en de opslag, zomede het transport (ratten!).

lijke voedermiddelen te bestrijden, zijn maatregelen bij de import nood-
zakelijk. In Denemarken is sinds 1954 hersterilisatie voorgeschreven, in de
W.-Duitse Bondsrepubliek vindt sedert 1958 vóór de invoer een onderzoek
op Salmonella plaats. Aangezien de Salmonellae slechts spaarzaam en on-
regelmatig verspreid voorkomen, moet aan hersterilisatie de \\oorkeur wor-
den gegeven.
SAMENVATTING.

Een overzicht wordt gegeven van de betekenis der Salmonella-hcsmetting van ei-
produkten en dier- en vismeel voor de gezondheid van mens en dier. Enkele op-
merkingen worden gemaakt over de pathogeniteit der Salmonellae.

A survey is given about the role of Salmonella contaminated egg products, meat-,
bone- and fishmeal for human and veterinary public health. Some remarks are made
on the pathogenicity of Salmonella.

-Aperçu du rôle des produits dérivant d\'oeufs, des farines dc viande ct de poisson,
contaminés de salmonelles, pour la santé humaine et animale. Une note sur le pou-
voir pathogène des salmonelles.

Es wird eine Ubersicht gegeben über die Bedeutung von mit Salmonella infizierten
Eiprodukten und Tierkörper- und Fischmehlen für die Volks- und Tiergesundheit.
Enige Bemerkungen werden gemacht über die Pathogenität von Salmonellen.

Tijdschr. Diergeneesk., 84, 872, (1959).
Bulling, E. : Lebensmittelvergiftungen durch Eiprodukte, Geflügel und Hühner-
eier. Arch. Lebensmittelhyg., 10, 179, (1959).
C 1 a r e n b u r g, A. : Salmonellae in buitenlands diermeel. Berichten uit het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid, 78, (1955) en 75, (1956).
Clarenburg, A. en Dornickx, Ch. G. J. : Voedselvergiftiging bij de mens in

verband met duivenparatyphose. Ned. Tijdschr. Geneesk., 76, 1579, (1932).
C 1 a r e n b u r g, A. en K a m p e 1 m a c h e r, E. H, : Onderzoek van eet- en drink-
waren in verband met waargenomen ziekteverschijnselen bij de mens in 1957.
Vcrsl. en Meded. betreffende de Volksgezondheid, no. 2, 1959.
Clarenburg, A.: The hygiene of eggs and egg products. Proc. 1st Symp.

I.A.V.F.H., Utrecht, 175, (1956).
Clarenburg, A., Vink, H. H. en Huisman, W.; Salmonella-bacteriën in
de mesenteriale lymfklieren van gezonde varkens. Tijdschr. Diergeneesk., 74,
127, (1949).

E m m e n e g g e r, T. : Zum Nachweis von Salmonellen in Eiprodukten und anderen

Lebensmitteln. Mitt. Lebensm. unters, u. Hyg., 50, 145, (1959).
G a 1 t o n, M. M., L o w e r y, \\V. D. and Hard y, A. V. : Salmonella in fresh and

smoked pork sausage, ƒ. Inf. Dis., 95, 232, (1954).
Galton, M. M., Smit h, W. V., M c E 1 r a t h, H. B. and Hardy, A. B. :
Salmonella in swine, cattle and the environment of abattoirs, ƒ. Inf. Dis., 95, 236,
(1954).

Hirsch, W. and S a p i r o-H i r s c h, R. : The role of certain animal feeding stuffs
especially bone meal in the epidemiology of salmonellosis. Refuah Veterinarith,
54, 58, (1958).

micro-organismen bij gezonde varkens. Diss. Utrecht, 1950.
M c C u 11 o u g h, N. B. and E i s e 1 e, C. W. : Experimental human salmonellosis.

I. Pathogenicity of S. meleagridis and S. anatum obtained from spray-dried whole
egg. ƒ. infect. Dis., 88, 278, (1951-a).

M c C u 1 1 o u g h, N. B. and E i s e 1 e, C. W. : Experimental human salmonellosis

II. Immnuity studies following experimental illness with meleagridis and S.
anatum. J. Immunol., 66, 595, (1951-b).

M c C u 1 1 o u g h, N. B. and E i s e 1 e, C. \\V. : Experimental human salmonellosis

III. Pathogenicity of strains of S. newport, S. derby and S. bareilly obtained from
spray-dried whole egg. ƒ. Infect. Dis., 89, 209, (1951-c).

M c C u 11 o u g h, N. B. and E i s e I e, C. W. : Experimental human salmonellosis

IV. Pathogenicity of strains of S. pullorum obtained from spray-dried whole gg.
ƒ. Infect. Dis., 89, 259, (1951-d).

particular reference to food poisoning. Special Report Series nr. 260, 1947.
M Ü 1 1 e r, J. : Bacteriological examination of imported meat- and bone meal and the

like. Nord. VetMed., 4, 291, (1952).
Rijkslandbouwproefstation te Maastricht: Lijst van veevoeders, 1957.
W O 1 d i k e Nielsen, F. : L\'importation de la farine de viande, d\'os et de sang,
et le danger de l\'introduction des maladies cpizootiqucs parmi les animaux domes-
tiques. Office International des Epizootics. Rapport à la XXe Session (1952;
R. no. 255).

W o 1 d i k e N i e 1 s e n, F. : Les infections à Salmonella dans les troupeaux de bovins
du Danemark. Office International des Epizootics. Rapport à la XXIIe Session
1954. Bull. Off. int. Epiz., 42, 746, (1954).
Wld. Hlth. Org. techn. Rep. Ser. : 169, 8, 65, (1959).

Het is algemeen bekend dat salmonellosis bij de mens tweeërlei ziektebeeld
kan geven, n.1. een septecaemische vorm (tyfeuse vorm) cn een gastro-
intestinale vorm.

In grote trekken kan men stellen dat de t y f e u s e v o r m in ons land ver-
oorzaakt wordt door twee Salmonella-typen, n.1. Salmonella typhi en Sal-
monella paratyphi B.

Beide typen zijn Salmonella-soorten die bij de mens thuis horen, al zijn in-
cidentele vondsten van S. typhi gedaan bij enkele diersoorten en zijn er
betreffende S. paratyphi B, b.v. in ons land, kleinere uitbraken van deze
ziekte onder de mens vastgesteld, waarvan de bron latente infecties bij
varken en rund bleken te zijn (Hemmes, 1951).

De gastro intestinale vorm wordt veroorzaakt door Salmonella-
hacterièn die tot alle andere bekende typen, anders dan de twee genoemde,
kunnen behoren. In dit artikel zullen alle typen Salmonella-hacterièn, be-
halve typhi en S. paratyphi B samengevat worden onder de naam ,,an-
dere Salmonellen".

Alle bekende typen moeten potentieel als gevaarlijk
V O O r d e m e n s w O r d e n b e s c h O u w d, al heeft men voor het reeds
lang bekende type S. pullorum lange tijd gemeend dat dit apathogeen
was voor de mens.

Echter hebben publikaties o.a. van Mitchell (1946) en G e r n e z-
Rieux (1949) duidelijk bewezen hoe gevaarlijk ook dit type voor de mens
kan zijn.

M c C u 1 1 O u g h en E i s e 1 e (1951) hebben met menselijke vrijwilligers
proeven gedaan niet alleen om eveneens de pathogeniteit van S. pullorum
te bewijzen, maar tevens om de ziekte veroorzaakt door verschillende andere
typen experimenteel te bestuderen.

Alle oraal verstrekte stammen (S. pullorum, -meleagridis, -anatum, -bareilly,
-derby en -newport) veroorzaakten ziekte indien voldoende hoeveelheid bac-
teriën met het voedsel werden gegeven. Het infectie veroorzakend aantal
varieerde van 125.000 tot verscheidene biljoenen (S. pullorum) met een
wijde spreiding van dit getal van stam tot stam, ook van hetzelfde type.
De incubatietijd onder deze experimentele omstandigheden bedroeg van
4 uur tot 7 dagen, normaal tussen 7 en 72 luu\'. Klinisch werden verschil-
lende ziektegraden van lichte tot de ernstige, uitputtende enteritis waarge-
nomen. Diverse gevallen van symptomenvrije dragers kwamen voor; de
bacterie-uitscheiding hield soms meerdere weken aan. Met de bestudeerde
typen werd na de opgewekte ziekte niet regelmatig een stijging van serum-
agglutininen vastgesteld en bovendien was de titer meestal laag. Bij re-
infectie bleek de immuniteit, zoal aanwezig, laag te zijn: het ziekteverloop

was milder. Tot 9 maanden na de eerste ziekte kon bij de voor deze proeven
gebruikte typen S. meleagridu en S. anatum een verhoogde weerstand wor-
den waargenomen. Vastgesteld is dat gefiltreerde culturen en door \\\'er-
hitting gedode culturen van S. typhi murium en S. enteritidis, aan mense-
lijke vrijwilligers verstrekt, geen ziekte opwekten. Alleen levende bacteriën
blijken ziekteverwekkend vermogen te bezitten.

De gastro-intestinale vorm van sahnonellosis onder natuurlijke omstandig-
heden bij de mens optredend, kenmerkt zich in tegenstelling tot de tyfeuze
\\ orm door een korte incubatietijd van gemiddeld 12 uur. Er is in Neder-
land een nauwkeurige waarneming bekend, waarin bij een S. typhi murium
explosie, veroorzaakt door een geïnfecteerd gezinsslachtingsvarkcn, een in-
cubatie van 2 uur bij een persoon werd vastgesteld. De ziekte treedt plotse-
ling op. I3e patiënten vertonen buikpijn, braken en diarree. Veelal treedt
tem])eratuursverhoging van korte duur op. Het gehele ziekteverloop duurt
gewoonlijk slechts enkele dagen. Echter kan de gastro-enteritis ook over-
gaan in een septicaemie: de salmonella-bdLCtenén invaderen het lichaam
zoals dit van de andere Salmonellen in diverse gevallen bij diver.se dier-
soorten bekend is. Verschillende organen kunnen aldus bij de mens worden
aangetast, zoals de longen, hart. hersenen, gewrichten, enz.
Van de meer bekende typen die deze beelden kunnen ge\\en zijn in de lite-
ratuiu" o,a, S. dublin, S. typhi murium en S. bareilly vermeld. Als sterfte-
]3ercentage wordt bij de mens opgegeven 1 ä 2%, voornamelijk veroorzaakt
door het grote vochtverlies, dat kan optreden en door de tyfeuze vormen
niet hun complicaties.

In Nederland is het sterftepercentage laag dank zij de uitstekende medische
verzorging. Voor jonge kinderen en voor bejaarden is de ziekte het gevaar-
lijkst gebleken. Veelal geldt ook voor jonge dieren dat ze het gevoeligst zijn
vooi\' infectie en dat het percentage sterfgevallen het hoogst is.
De diagnose van andere salmonellosen kan ook bij de mens slechts bacte-
riologisch door secreta-onderzoek geschieden. Het kweken \\an de oorzake-
lijke bacteriën uit bloed en urine faalt behalve in een aantal gevallen,
waarin de tyfeuze \\orm, is opgetreden. Immunologische reacties zijn slechts
zeei\' ten dele van jjraktische waarde gebleken.

Evenals bij de dieren is hel voorkomen van b a c t e r i ë nd r a g e r s-
uitscheiders bij de mens bekend. Ook hier is het niet noodzakelijk,
dat de betrokkene de ziekte klinisch heeft gehad. De duur van de uit-
,scheiding van Salmonella-haclvrwn varieert sterk. Bij Salmonellen is ze
in de regel vrij kort en \\arieert van enige dagen tot enige maanden.
Bij S. typhus en S. paratyphus B. kan ze zeer lang zijn. Echter ook bij
de andere Salmonellen komen gevallen voor dat personen jarenlang
Salrnonella-hactv.ncn uitscheiden (b,v, S. bareilly). Dat deze bacillen-
uitscheiders evenals bij de dieren, naast de zieke individuen, hij de ver-
spreiding \\\'an sahnonellosis een probleem vormen door de te \\erwachten
primaire en secundaire infecties is zonder meer duidelijk, In het volgende
wordt nog nader bij de discussie hierop teruggekomen.

De belangrijkste bron \\an gegevens over het voorkomen van salmo-
nellosis bij de mens zijn voor Nederland de jaarverslagen van de Genees-
kundig Hoofdinspecteur \\ an de Volksgezondheid,

Ziektenwet moeten alle ter keimis gekomen salmonellosis-gevallen worden
gerapporteerd.

Het navolgende staatje vermeldt de aldus gerapporteerde gegevens van de
laatste jaren:

Opvallend is de sterke toename van de andere Salmonellosen van de laatste
jaren, speciaal van 1958 en 1959.

De Wereld Gezondheidsorganisatie, de West-Europese Unie en Nationale
Gezondheidsautoriteiten verzamelen in vele landen de gegevens van het
voorkomen van Salmonellosen bij de mens.

Voor zover deze enigszins, qua indeling, vergelijkbaar zijn volgt hieronder
van enkele onzer nabuiu landen een overzicht:

De vermelde getallen van Engeland geven het totale aantal .,general out-
breaks", „family outbreaks" en „sporadic cases" aan. Hct totaal aantal
ziektegevallen van andere Salmonellen is dus belangrijk hoger.
Algemeen wordt het standpunt gehuldigd dat de werkelijke frequentie van
het optreden van andere Salmonellosen bij de mens vele malen hoger
is dan de gerapporteerde.
Zulks in verband met:

le. de diagno.sestelling, die slechts door bacteriologisch onderzoek van se-
creta in het laboratoriiun kan geschieden, hetgeen in een deel der gevallen.

doordat door allerlei omstandigheden geen materiaal door de behandelend
medicus wordt ingestuurd, niet geschiedt,

2e. het goedaardig verloop der ziekte, die veelal slechts enkele dagen duurt,
zodat somtijds in het geheel geen doktershulp wordt ingeroepen.
Velen zijn dan ook van mening dat de werkelijke frequentie van het aantal
gevallen van Salmonellosen bij de mens lOx zo hoog is als de ter kennis
gebrachte.

De betekenis van deze, in het algemeen goedaardige,
ziekte voor ons land is samen te vatten in de volgende punten:

1. de benadeling van de gezondheid van de individuele mens in waar-
schijnlijk enige tienduizenden gevallen per jaar,

2. de ontwrichting die door ziekteverzuim, vooral wegens het explosieve
karakter van de zg. voedselvergiftigingen, in gezin en bedrijf kan ont-
staan gepaard aan de materiële schade die dit met zich medebrengt,

3. de noodzakelijkheid om besmette personen te weren uit een werkkring
waarbij verspreiding onder mens en dier te verwachten is (levens-
middelen producerende bedrijxen enz.).

In welke mate nu tasten de verschillende typen „andere Salmonellosen" de
mens aan?

Hierover zijn voor Engeland en ons land enige recente cijfers bekend. In
andere landen zijn de onderlinge \\erhoudingen van het voorkomen van
deze typen misschien meer of minder \\erschillend afhankelijk van hel
langere tijd inheems zijn \\ an bejiaalde typen of de afwezigheid ervan.

Voorkomen van enige Salmonella-typen in Nederland, bij de mens
geconstateerd. (1956-^1958).

England and Wales, Food poisoning 1949—1957
Number of incidents due to some types of Salmonella.

From: Monthly Bulletin Ministry of Health and Public Health Laboratory Service, 17, 252, (1958).

Bij nadere beschouwing van deze cijfers valt het hoge percentage S. typhi
muriuin infecties bij de mens in Engeland en Nederland op. Bovendien valt
O]) te merken dat 5". dublin en S. bareilly in tegenstelling tot Nederland in
Engeland bij de mens geen rol spelen.

Bij het vergelijken \\an de cijfers van het laatste staatje ontleend aan ver-
strekte gegevens van de Geneeskundige Hoofdinspecteur en het staatje van
aangegeven gevallen valt een discongruentie op die te wijten is aan niet
getypeerde gevallen (vooral in 1958) en aan opname \\an zgn. contact-
gevallen die bij b.\\-. een gezinsinfectie positief bevonden werden en ge-
typeerd zijn maar niet ziek zijn geworden, zodat ze niet zijn aangegeven
(vooral in 1957).

Verreweg de belangrijkste infectiebron is het door de andere Salmonellen
besmet voedsel dat door de mens wordt genuttigd. Er is een grote \\er-
scheidenheid in \\ oedselsoorten die deze bacteriën kunnen overbrengen. Als
de voornaamste zijn te noemen: \\lees en vleeswaren, ei en eiprodukten,
melk en melkprodukten en voedingsmiddelen waarin de laatste twee groepen
zijn verwerkt o.a. als consumptie-ijs en bakkerij-produkten. Ook vis en vis-
]3rodukten en incidenteel plantaardige voedingsmiddelen als groenten, gist,
enz. kunnen, indien ze besmet zijn, aanleiding geven tot infecties bij de mens.
Het oorzakelijk voedsel kan op diverse wijzen besmet zijn.

Dit besmette dier kan besmette melk, vlees en eieren leveren en deze kun-
nen de daarvan afgeleide produkten eveneens besmetten indien bij de be-
reiding niet voldoende voorzorgen zijn genomen. Over de wijze waarop de
dieren besmet kunnen worden, waarbij ook weer cle \\ocding een zeer be-
langrijke rol speelt, wordt elders nader ingegaan.

2. Sec u n d a i r, doordat het menselijk voedsel, op zichzelf bestaande
uit Salmonella-\\\'n)e produkten, tijdens verwerking, opslag, transport of be-
reiding wordt besmet. Dit kan op verschillende wijzen geschieden. Besmette
dieren kunnen een rol spelen waarbij in de eerste plaats is te denken aan
de knaagdieren. Bekend is dat Salmonella-mkcües bij deze dieren veelal
zonder symptomen verlopen en tot resultaat kunnen hebben dat langdurig
door faeces en (of) urine de bacteriën worden verspreid. Van de aange-
troffen types bij knaagdieren is de S. typhi rnuriurn verreweg het frequenst
vastgesteld. Naast knaagdieren staat het onomstotelijk vast dat insecten
en wel ondermeer vliegen voedingsmiddelen bv. door mechanische over-
brenging kimnen infecteren.

Ook geïnfecteerde huisdieren als hond en kat kunnen een rol si)elen bij deze
secundaire infectie van levensmiddelen al is hierover betrekkelijk weinig
exacts bekend. Bekend is in ieder geval wel dat hond en kat dragers-ver-
spreiders van andere Salmonellen, waarbij S. typhi muriurn op de voorgrond
:reedt, kunnen zijn. Als men bedenkt dat de kat een ijverig jager op rat
en muis is en beide dieren veelal resten van het menselijk \\oedsel eten dan
zijn deze waarnemingen gemakkelijk te verklaren (Büxton, 1957).

Ook vogels kunnen secundair voedingsmiddelen besmetten waarbij hoofd-
zakelijk aan duiven moet worden gedacht. Dit vanwege de grote versprei-
ding dezer dieren onder de mensen en vanwege het feit dat het bij de mens
veelvuldigst vastgestelde type n.1. S. typhi murium ook bij duiven veel-
vuldig voorkomt en aanleiding geeft tot verspreiding via ingedroogde
faeces enz. Recent wees Ooms (1959) op het gevaar van de (post)duiven
voor de verspreiding van S. typhi murium.

Ook de mens kan als verspreider van andere Salmonellen secundair voedings-
middelen infecteren, zowel bij de verwerking tijdens het produktieproces
als bij de bereiding in de keuken moet hieraan gedacht worden. Talloze
waarnemingen zijn hieromtrent gepubliceerd. Besmet oppervlakte-water kan
tenslotte eveneens tot secundaire besmetting van voedingsmiddelen aanlei-
ding geven. Dit kan zowel door aangetaste dieren als mensen besmet zijn
geworden.

Een tweede wijze van infectie van de mens met andere Salmonellen is
contact met geïnfecteerde dieren of mensen. Vanwege het feit dat veelal
een groot aantal bacteriën nodig is om de infectie bij de mens tot stand
te brengen leidt dit contact aanzienlijk minder tot het optreden der ziekte
dan door het nuttigen van geïnfecteerde voedingsmiddelen die in vele ge-
vallen goede voedingsmedia voor Salmonellae zijn en waarin derhalve ge-
makkelijk een grote vermeerdering van deze bacteriën op kan treden.
Alhoewel er zeker verschillende infecties van mens op mens voorkomen
(S. bareilly b.v.) is in het algemeen te stellen dat contact-infecties met an-
dere Salmonellen bij de mens geen aanleiding geven tot ziekte-gevallen bij
andere mensen. Wel komen waarschijnlijk herhaaldelijk contact-infecties
voor die géén aanleiding geven tot het optreden van ziekteverschijnselen
maar die tot gevolg hebben dat de met een gering aantal bacteriën be-
smette mensen tijdelijk bacteriën verspreiden via de secreta.
Contact-infecties van de mens, door dieren veroorzaakt, zijn bekend bij S.
bareilly van de jonge kuikens. Speciaal kinderen die met deze geïnfecteerde
diertjes in nauw contact kwamen zijn veelvuldig ziek geworden (Clären-
b u r g, H e m m e s en W a g e n v o o r t, 1952).

Ook geïnfecteerde duiven, honden, katten en andere besmette huisdieren
waarmee de mens nauw samenleeft, kunnen oorzaak van contact-infecties
\\ an de mens zijn. Ook hier is evenals bij contact-infecties van mens op mens
\\oor een deel te verwachten, dat de besmette mens niet ziek wordt maar in
xerschillende gevallen tijdelijk via secreta de Salmonella-hactent-n ver-
spreidt.

Om de betekenis van andere salmonellosen, veroorzaakt door voedselinfec-
ties, te illustreren volgen hieronder enkele gegevens:

1. In 1953 brak in Zweden een grote 5. typhi murium infectie onder de men.s uit
die aanleiding gaf tot bijna 9000 bacteriologisch vastgestelde ziektegevallen en tot
minstens 90 sterfgevallen.

Uitgebreid onderzoek bracht aan het licht dat in het slachthuis tc Alvstcd ge-
produceerd vlees de oorzaak was, welk vlees over grote gebieden van Zweden was
verspreid geworden en in het gehele verspreidingsgebied salmonellosis t.g.v. S.
typhi murium, fermentatie type 8, bij de mens tot gevolg had .gehad. Het onder-

zoek heeft niet met zekerheid kunnen uitmaken of het vlees primair, dan wel
secundair door menselijke bacillendragers, besmet was. Er zijn sterke aanwij-
zingen dat slachtdieren (rund) primair besmet zijn geweest en door „food-
handling" in het abattoir oorzaak van uitgebreide besmetting zijn geweest, mede
door de uitzonderlijke hoge buitentemperatuur die juist optrad.

2. Eveneens in 1953 trad in Noord-Duitsland, hoofdzakelijk in Sleeswijk-Holstein,
Hamburg en Neder-Saksen een uitgebreide voedselvergiftiging op veroorzaakt
door S. bareilly-bacteiièn die de (Camembert) kaa.sproduktie van een zuivel-
fabriek hadden besmet.

Bacteriologisch werden ± 6000 ziektegevallen vastgesteld terwijl enige tientallen
sterfgevallen optraden. Na uitgebreid onderzoek moest worden aangenomen dat
een menselijke bacillen-drager de melk secundair had besmet, alhoewel de moge-
lijkheid van infectie door uit besmette kalveren bereid lebferment niet geheel is
uit te sluiten.

3. Door het nuttigen van uit besmet varkensvlees bereide worst werden in VV.-Duits-
land in 1955 ± 1500 mensen ziek. Het oorzakelijke type S. blockley was tevoren
nimmer bij de mens in VV.-Duitsland aangetroffen. Korte tijd tevoren was dit
type voor het eerst uit geïmporteerd vismeel geïsoleerd. Het betrof een primaire
besmetting van het vlees, waarbij zich het verband tussen besmet geïmporteerd
vismeel, verwerkt in varkensvoer, opdringt. (K a m p c 1 m a c h c r, mededelingen
R.I.V. \'59, no. 2)

Met het zeer in het kort weergeven van deze drie massale \\oedselvergifti-
gingen in naburige landen moge volstaan worden. Zowel primair als secun-
dair besmette \\ oedingsmiddelen blijken aanleiding te kimnen geven tot zeer
uitgebreide explosies onder de mens.

Ook in Nederland komen voedselvergiftigingen door andere salmonellen
veroorzaakt, behalve als gezinsinfectie en als individuele gevallen, als meer
of minder omvangrijke explosies regelmatig voor.

1. Van 1955—1959 kwamen diverse uitbraken van voedselvergiftigingen veroor-
zaakt door S. typhi murium-bactcnén voor. Een viertal werd hieruit gekozen,
waarbij respectievelijk 120, 17, 22 en ± 300 personen ziek werden. Na uitgebreid
epidemiologisch onderzoek kon in hi t eerste geval geen zekerheid omtrent de
bron der infectie worden verkregen. Het was niet onwaarschijnlijk dat cen nor-
maal rund, dat zich direct voorafgaande aan dc slachting uitzonderlijk had ver-
moeid, latent geïnfecteerd is geweest met S. lyphi murium-bacteriën en dat door
plotselinge invasie van deze bacteriën in het gehele lichaam ernstige infectie van
het slachtdier is ontstaan.

In het tweede en in het derde geval was de gezinsslachting van cen latent ge-
infecteerd varken de oorzaak van de besmetting, waarbij zich in het tweede geval
dc bijzonderheid voordeed dat muizen, gevangen in de omgeving van het varkens-
hok, besmet bleken met S. typhi marium-bacteriën (Clarenburg, Kam-
pei m a c h e r, van Keulen, de N o o ij, 1958).

Ten aanzien van gezinsslachtingen wees v a n m c r o n g e n er in zijn voordracht
op de C.L.O.-dagen 1958 op, dat vooral bij de bereiding van hoofdkaas onvol-
doende verhitting optreedt om eventueel aanwezige kiemen te doden.
Het vierde geval werd veroorzaakt door een secundaire besmetting van een
menselijke drager-verspreider der bacteriën, welke korte tijd voor de uitbraak
in de betrokken slagerij in betrekking was gekomen.

2. In 1953 werden een 80-tal mensen, voornamelijk kinderen, ziek na het eten van
leverworst. Het oorzakelijke type bleek 5". enteritidis var. danysz te zijn, welk

type veelvuldig gebruikt werd bij de bestrijding van ratten. Bij een in de om-
geving van de slagerij gevangen rat werd hetzelfde type geïsoleerd.
Door geïnfecteerde ratten teweeggebrachte secundaire besmetting van slacht-
produkten, gebruikt bij de bereiding van de leverworst, ligt voor de hand.

3. In 1950 werden 23 mensen ziek na hct nuttigen van slachtprodukten van een
huisslachtingvarken dat bij nader onderzoek besmet bleek te zijn met S. para-
typhi B, phaagtype 1 (faeces en beenmerg). Het varken was enige dagen tevoren
in lichte mate ziek geweest (alleen temperatuurverhoging en slechte eetlust; geen
diarree; Hemmes, 1951).

4. In 1957 werden meerdere tientallen personen door infectie met S. paratyphi B-
bacteriën ziek in een stad in het Westen van ons land. Het epidemiologisch onder-
zoek leidde naar 2 slagerijen van één eigenaar. Een zoon en een dochter van deze,
die ieder in één der slagerijen werkte, bleken uitscheiders van S. paratyphi B,
waardoor het door hen bewerkte vlees secundair werd besmet.

5. In 1959 werden enige honderden personen ziek door het nuttigen van besmette,
fabriekmatig geproduceerde, preskop die bij de bereiding onvoldoende verhit was
geweest.

Twee typen Salmonella-hacteriën werden uit de patiënten zowel als uit de pres-
kop geïsoleerd, n.1. S. bredeney en 5. newport.

Het zeer uitgebreid epidemiologisch onderzoek heeft niet tot gevolg gehad dat
de juiste oorzaak van de besmetting van dc preskop bekend is geworden.
Primaire besmetting van het gebruikte varkensvlees zowel als secundaire be-
smetting door arbeiders bij het bereidingsproces behoren tot de mogelijkheden.

6. In 1956 werden 80 personen ziek door 5\'. abortus bovis. In de door allen ge-
nuttigde melk (het betrof een legerplaats), die voor vla-bereiding was gebruikt,
werd hetzelfde Salmonella-type geïsoleerd.

Nasporingen, hoe de melk besmet is geworden, faalden, daar de herkomst van
dc melk niet meer was na te gaan. Het is waarschijnlijk dat een rund besmet
met dit in Nederland vrij zeldzame type, dat bovendien weinig bij andere dier-
soorten wordt aangetroffen, primair de melk heeft besmet.

7. Tussen 1 juni 1949 en 1 augustus 1954 waren Salmonella (iuWin-bactcriën acht-
maal oorzaak van explosies van gastro-enteritis bij de mens in meerdere gezinnen.
Viermaal was leverworst, éénmaal rookvlees, éénmaal gehakt en tweemaal worst
hiervan de oorzaak. Het is aannemelijk dat in alle gevallen de geïnfecteerde
slachtprodukten primair besmet waren.

Het aantal slachtoffers varieerde van 11 tot enige honderden. Allen herstelden.
Enkele pcr.sonen scheidden na twee maanden nog bacteriën met de faeces uit.
Melk met S. dublin-hactcri\'én besmet was oorzaak dat in 1955 enige tientallen
mensen ziek werden. Alhoewel hct niet is komen vast tc staan, moet aangenomen
worden, dat een geïnfecteerd rund dc melk, hetzij primair, hetzij secundair, heeft
besmet.

Bij de V O e d s e 1 b e s m e t t i n g e n is het niet mogehjk het aandeel van
het dier door primair besmette dierprodukten en door voedingsmiddelen,
secundair besmet door aangetaste dieren, bij het optreden van de andeie
Salmonellosen en salmonellosis t.g.v. S. paratyphi B bij de mens precies
aan te geven. Zeker is dat ook secundaire besmetting \\an voedsel door ge-
infecteerde mensen een belangrijke rol speelt.

Als dierlijke bronnen komen niet alleen de slachtdieren in aanmei\'king maar
moet ook, in verband met de grote rol die .S". typhi muriuiyi-hacteiiën bij
de andere Salmonellosen \\an de mens spelen, gedacht worden aan knaag-
dieren, dui\\en en eenden.

Bij de slachtdieren moet het varken, vanwege het veelvuldig voorkomen
\\an S. typhi muriur/i-bcsmettingcn en door het optreden van contact-
infecties onderling o]) de markt, tijdens transport enz., als het belangrijkste
in dit verband worden aangemerkt.

Bij salmonellosis t.g.v. S. bareilly \\an de mens is de contactinfectie met het
besmette pluimvee als een belangrijke factor te beschouwen.
Zowel bij de dieren als bij de mens is het optreden van drager s-v e r-
s p r e i d e r s, hetzij al dan niet na ziekteverschijnselen, een emstige om-
standigheid, waarvan de betekenis niet voldoende is te overzien. Belangrijk
hierbij is, dat na doeltreffende behandeling van ernstig zieke dieren door
middel van antibiotica, zoals thans vooral bij het rund wordt toegejjast.
dragers-verspreiders ontstaan.

Over de d u u r van de verspreiding van de bacteriën zijn vele onderzoe-
kingen gedaan.

Incidenteel komen bij de slachtdieren bij infectie met diverse typen Salmo-
w<?//a-bacteriën tijden van uitscheiding tot enige jaren voor. Gewoonlijk is
de bacterie-verspreiding echter slechts enkele dagen tot meerdere weken.
Bij \\erschillende diersoorten moet rekening met de mogelijkhid worden ge-
houden, dat een niet nader de definiëren percentage van geïnfecteerde
dieren voor een groot deel van hun leven bacillen verspreiden (eend, duif,
knaagdieren, reptielen).

Bij de mens worden in Nederland de uitscheiders \\ an Salmonella-hactenën,
indien de uitscheiding langer dan zes maanden duurt, als „permanente"
dragers op een lijst ten behoe\\ e van gezondheidsinstanties geplaatst. Er zijn
gevallen van uitscheiding van andere Salmonellen van meer dan 10 jaar
bekend (S. bareilly).

De voor de mens belangrijke S. typhi muriurn-\'vniecùe geeft veelal slechts
enkele dagen tot enkele weken na de ziekte aanleiding tot \\ erspreiding der
bacteriën. Zowel bij de mens als bij de dieien kan de uitscheiding van bac-
teriën zeer onregelmatig zijn.

Omtrent de frequentie \\an het optreden van dragers-\\eis]jreiders
onder de diersoorten en bij de mens zijn diverse vrij recente gegevens be-
hend. Bij de hond b.v. vond men in Amerika bij plaatselijke onderzoekingen
over grote aantallen in 1951 1952 van 1.2% tot 15% positief. Honden in
kerxnelverband gehouden vertonen het hoogste jiercentagc (lit. opgave
Buxton, 1957). In Engeland bleek dit percentage gemiddeld 1% (\'-19).
Bij katten vond men van O tot 1.4%. Van de rat mogen twee onderzoeken
genoemd worden, n.1. Mackerras en M acker ras (1949), die te
Brisbane, Australië, 1.5% dragers vonden en van Hu an Y i n g-L i en
Davis (1952), die te Baltimore, U.S.A., 4.2% positief vonden. Bij de rat
wordt vrijwel uitsluitend S. typhi muriurn aangetroffen; bij kat en hond
diverse typen, waarbij S. typhi muriurn een belangrijke rol speelt.
Bij de slachtdieren zijn, zoals bekend, in Nederland uitgebreide onderzoe-
kingen gedaan. Huisman (1950) vond 4% der mesenteriale lymfklieren
bij normale slachtvarkens positief, zodat moet aangenomen worden, dat
enkele procenten van gezonde slachtvarkens dragers-verspreiders zijn van
Salmonella-hacteriën (\\\'ooral 6". typhi murium, verder S. paratyphi B, S.
bareilly, etc.). Kam pel m acher (1957) vond bij systematisch onder-

zoek van 1600 normale slachtrunderen 9 dieren dragers-uitscheiders van
Salmonella-hactmën, n.1. viermaal werd S. dublin geïsoleerd en vijfmaal
.9. bareilly, welke laatste waarnemingen mede aanwijzing zijn, dat dit type
in toenemende mate in de dierenwereld van ons land bezig is zich te ver-
spreiden.

Buitenlandse onderzoekingen bij normale varkens en runderen geven som-
tijds lagere, somtijds echter aanzienlijk hogere percentages van geïsoleerde
andere Salmonellen aan.

Eende- en kippeëieren zijn herhaaldelijk op aanwezigheid van Salrnonella-
bacteriën systematisch onderzocht. Bij kippeëieren werden lage [jercentages
gevonden tot 0.04, vrijwel uitsluitend S. gallinarum en S. pullorum werden
\\astgesteld. Bij eendeëieren worden zeer verschillende percentages opge-
geven. Bij een onderzoek van ruim 13.000 eendeëieren in Engeland werd
0.1.5% positief bevonden (Anon, 1954); vooral S. typhi murium, naast
andere typen als S. enteritidis, S. pullorum, werden geïsoleerd.
Ook bij de mens zijn meerdere onderzoekingen gedaan. Felsen, Weil
en W O 1 a r s k y (19501 vonden bij 2.000 „normale" mensen in New York
0.25% Salmonella-xntszhexders. Armstrong en Allison (1955) iso-
leerden lx S. typhi murium uit 200 menselijke galblazen.
Bij de beoordeling van de betekenis van al deze waarnemingen moet er
\\\'an uitgegaan worden, dat een Salmonella-mitcUe slechts dan tot ziekte
bij de mens aanleiding geeft, indien een groot aantal bacteriën hetzij met
het voedingsmiddel, hetzij door contact het lichaam binnendringen. De
klinisch niet zieke drager-verspreider van Salmonella-hactcriën zal relatief
kleine hoeveelheden bacteriën verspreiden, zodat contact-infectie waar-
schijnlijk zelden zal aanslaan. Intensief contact met zieke dieren en met zieke
mensen, die veel grotere hoeveelheden bacillen verspreiden, vergroot uiter-
aard de kans van aanslaan der infectie belangrijk. In dit verband moet met
een meer of mindere gebondenheid van sommige typen van andere Salmo-
nellen aan een diersoort, en met een dientengevolge somtijds verminderde
pathogeniteit voor andere soorten levende wezens, rekening worden gehou-
den. Ernstiger is de betekenis van de drager-verspreider bij besmetting van
levensmiddelen, die zelf goede voedingsbodem voor deze bacteriën zijn.
Komt daarbij dan ondoelmatige bewaring, opwarming en, \\ooral ook, hoge
buitentemperatuur dan is het voor de hand liggend dat deze initiaal met
weinig bacteriën besmette levensmiddelen aanleiding tot soms zelfs massale
ziektegevallen bij de mens ge\\en.

Het is bekend dat vlees, melk en eieren goede voedingsmedia voor Salmo-
npWa-bacteriën zijn. Ook de daarvan afgeleide produkten kunnen, afhanke-
lijk \\an hun samenstelling en hittebehandeling tijdens de bereiding, even-
eens in bepaalde omstandigheden goede voedingsbodems zijn.

Bij de b e s t r ij ding van salmonellosis als zoönose wordt hier slechts in
het kort op de causale bestrijding en de preventie ingegaan.
\\Vat betreft de c a u s a 1 e b e s t r ij ding dient men er van uit te gaan dat
bij infecties bij de mens met andere Salmonellen het zwaartepunt ligt bij
het oorzakelijke zieke of latent besmette dier. Voor de Zoönosen geldt in
het algemeen, dat zonder besmette dieren geen besmette mensen voor-
komen.

Hier echter bestaat het ge\\ aar dat bij meer algemeen optreden van infectie
van bepaalde typen van de andere Salmonellen een of meer \\ an deze typen

zich zelfstandig bij de mens, met inschakeling van secundaire \\ocdsel-
besmettingen als vermeerderingsbronnen, kunnen gaan handhaven, zich
dus als het ware aanpassen aan de mens. Voor S. typhi murium bestaat dit
gevaar inderdaad, gezien de grote frequentie, waarin dit type bij de mens
wordt aangetroffen, alhoewel contact-infecties van mens op mens zeldzaam
schijnen te zijn.

In verband met de sleutelpositie die een goede bestrijding van de andere
Salmonellosen bij de dieren voor de bestrijding van deze bij de mens in-
neemt, mogen enkele opmerkingen over de bestrijding bij de dieren \\ olgen.
Het is geenszins de bedoeling hier volledig te zijn:

1. Een zo goed mogelijke informatie omtrent het vóórkomen is een der
eerste voorwaarden voor een doelmatige bestrijding.

2. Dieren, die de smetstof verspreiden, dienen, indien mogelijk en uit-
\\oerbaar, onder controle geïsoleerd te worden zolang de smetstofver-
spreiding optreedt. Bij langdurige smetstofverspreiding dienen ze zo
enig.szins mogelijk te worden geëlimineerd.

3. Voor verschillende diersoorten zijn serologische methoden voor de diag-
nostiek van meer om mindere waarde (5\'. pullorum - kip). Vaccinatie
van de huisdieren is tot nu toe van weinig waarde gebleken. Op beide
terreinen is uitgebreid onderzoek voor ons land van groot belang.

4. Daar het laboratorium-onderzoek van secreta een betrouwbare moge-
lijkheid voor het stellen van de diagnose is, is een juiste laboratoriimi-
techniek bij salmonellosis uitermate belangrijk. Er dient voortdurende
\\oorlichting en leiding hieromtrent te zijn, teneinde te bereiken, dat in
alle betrokken laboratoria in ons land deze techniek steeds „up to date"
is.

5. Systematische bestrijding van salmonellosis bij dieren, welke in verband
met zijn uitgebreide verspreiding in de dierenwereld zo vele en moei-
lijke problemen opwerpt, dient mede in verband met de \\-olksgezond-
heid niet afhankelijk gesteld te worden van de oplossing van alle
of praktisch alle zich voordoende problemen. Realiseerbare, deugdelijk
gebleken maatregelen voor onderdelen \\an de bestrijding dienen bij in
aanmerking komende diersoorten toegepast te worden.

Aangaande d c preventie a n andere Salmonellosen bij de
mens is de produktie van \\ocdingsmiddelen van dierlijke oorsprong, in \\er-
band met de overheersende rol, die \\oedselbesmettingen spelen, van groot
belang. Ook alles wat zich afspeelt met deze voedingsmiddelen \\anaf de
producent tot aan de consument toe en tenslotte, de wijze van bewaren,
bereiden, enz. bij dc consument zelf, zijn bij de preventie van de besmetting
\\ an uitermate grote betekenis.

Bij deze levensmicldelenproduktie en de daarop volgende „food-handling"
zijn, gegeven dc mogelijkheden tot primaire en secundaire besmetting door
latent en manifest aangetaste dieren en mensen, de na\\olgendc ])unten
essentieel;

a. de hygiëne bij produktie, verwerking, transport, opslag en bereiding, ten-
einde zowel primaire als secundaire besmetting te voorkomen;

b. de toepassing, waar mogelijk, tijdens produktie, verwerking en bereiding
van afdoende verhitting;

gehele duur, vanaf het moment volgende op de produktie, tót aan de
bereiding door de huisvrouw (dus ook in de huishouding) teneinde
ongewenste groei van bacteriën in het algemeen en van eventueel aan-
wezige andere Salmonellen en overige pathogene smetstoffen tegen tc
gaan.

Al het mogelijke zal moeten gedaan worden om het comple.x van hande-
lingen en maatregelen voortvloeiende uit deze drie punten zo effectief, als
bereikbaar is, \\oor de profylaxis van salmonellosis te doen zijn. Het karakter
\\an een groot deel van de levensmiddelen-produktie, vooral van de hier in
het geding zijnde \\oedingsmiddelen, wijzigt zich snel in de richting \\an
kleinbedrijf in middel- en grootbedrijf met alle gevaren \\oor steeds grotere
v erspreiding bij eventueel optredende infectie.

Tenslotte zal, indien uitbraken van andere Salmonellosen bij de mens op-
treden, samenwerking en samenspel bij het noodzakelijk epidemiologisch
onderzoek en bij de te nemen maatregelen van medische en veterinaire in-
stanties niet alleen gewenst, maar ook geboden zijn.

Het is zonder meer duidelijk dat arts en dierenarts een gemeenschajjpelijke
taak hebben om Salmonellosis als Zoönose allereerst een halt toe te roepen
maar bovendien terug te dringen tot het bereikbare minimum.

Na in het kort een overzicht tc hebben gegeven over het voorkomen en de betekenis
van Salmonellosen bij de mens in Nederland bespreekt schrijver de rol, die de Salmo-
nellosen van de dieren, hetzij als latente of manifeste infectie optredend, hierbij spelen.
Gewezen wordt op de overwegende betekenis van de besmetting door de voedings-
middelen van dierlijke oorsprong, hetzij primair, hetzij secundair geïnfecteerd. Bij
dc secundaire besmetting moet behalve aan de slachtdieren en het pluimvee gedacht
worden aan knaagdieren, duiven, reptielen, vliegen en zeker ook aan de mens zelf.
Salmonella typhi murium-bacteriën blijken in Engeland en Nederland voor een zeer
groot percentage de oorzaak van de ziekte bij de mens te zijn, waarbij de vrees wordt
uitgesproken dat dit type zich zal gaan aanpassen aan de mens en zich zelfstandig
zou kunnen gaan handhaven bij de mens.

Ook contact-infecties van zieke dieren en zieke mensen verdienen aandacht (S. ba-
reilly).

Op de frequentie van het optreden van dragers-verspreiders van Salmonella-hactcnën
(andere dan typhi en S. paratyphi B) onder dc dieren en de betekenis ervan voor
de mens wordt nader ingegaan.

Bij de bestrijding van salmonellosis als zoönose wordt gewezen op de sleutelpositie

b. de toepassing, waar mogelijk, in de levensmiddelenproduktie en -verwerking van
afdoende hittc-behandcling;

c. de koeling tijdens het gehele proces van de „food-handling" (ook m de huis-
houding).

üe bestrijding van salmonellosis als zoönose is een gemeenschappelijke taak voor
arts en dierenarts en de medische en veterinaire instanties.

Following a brief survey of the incidence and significance of salmonellosis in human
beings in the Netherlands, the writer goes on to describe the role played by animal-
borne salmonellosis, whether in the form of latent or manifest infection.
■Attention is drawn to the considerable significance of infection through the medium

of foodstuffs of animal origin whether primarily or secondarily infected. In the case
of secondary infection, in addition to animals destined for slaughter and poultry,
account must be taken of rodents, pigeons, reptiles, flies and, certainly, human beings
themselves.

S. typhi murium bacteria would appear to account for a very high percentage of
the cause of human disease in Britain and the Netherlands. Fears have been ex-
pressed that this type will prove capable of adapting itself to human beings and could
exist independently in the human body.

Contact infection from sick animals and human beings is also worthy of consideration
(S. bareilly).

The frequence of appearance of carriers-spreaders of Salmonella-hactciia (other than
S. typhi and paratyphi) among animals and their significance to man is also
discussed.

In the control of salmonellosis as a zoonosis, attention is drawn to the key position
occupied by the control of the disease in animals.

b. the application of adequate heat treatment, where possible, in the manufacture
and processing of foodstuffs,

c. cooling during the entire process of „food handling" (including that in the do-
mestic kitchen).

The task of combatting salmonellosis as a zoonosis is one common to doctors, vete-
rinary surgeons and medical and veterinary organisations.

Après avoir donné un aperçu de la présence et de l\'importance des salmonelloses
chez l\'homme au Pays-Bas l\'auteur discute le rôle des animaux porteurs d\'une infec-
tion latente ou manifeste pour la salmonellose humaine.

L\'auteur relève l\'importance prépondérante dc la contamination par des denrées
d\'origine animale, contaminées primairement ou secundairement. Quant à la conta-
mination secundaire on doit sans parler des animaux de boucherie et de la volaille de
basse-cour apeller l\'attention sur les rongeurs, les pigeons, les reptiles, les mouches et
aussi l\'homme lui-même.

Il se trouve qu\'en .Angleterre et aux Pays-Bas un pourcentage très grand des salmo-
nelloses humaines est causé par la typhi murium. Il est à craindre que cette type
s\'adaptera à l\'homme et pourra se maintenir dans l\'homme.

Aussi l\'infection par contact avec des animaux ou des hommes souffrants de salmo-
nellose doit être considérée (S. bareilly).

La fréquence de la présence des animaux porteurs qui disséminent des bacilles typho-
paratyphiques (autres types que la S. typhi ou S. paratyphi B) et l\'importance pour
l\'homme est discutée.

L\'auteur signale que chez la lutte contre la salmonello.se comme zoonose c\'est la
lutte contre la salmonellose chez les animaux qui occupe une position-clef.
Chez la prophylaxie trois points sont relevés:

b. application d\'un chauffage adéquat dans la production et le traitement des
denrées,

c. refroidissement pendant toutes les phases de la „food handling" (aussi dans le
ménage domestique).

La lutte contre la salmonellose comme zoonose est une tâche commune pour le prac-
ticien, médecin ou vétérinaire, et les services officiels médicaux et vétérinaires.

Nach einer kurzen Uebersicht betreffs des Vorkommes und der Bedeutung der Sal-
monellose beim Menschen in den Niederlanden, bespricht \'Verfasser die Rolle der la-
tenten oder manifesten Salmonellen-Infektionen beim Tiere.

Hierbei wird auf die überwiegende Bedeutung der primären oder sekundären tie-
rischen Ursprungs gewiesen. Bei der sekundären Infektion muss ausser an Schlacht-
tieren und Geflügel auch an Knagetieren, Tauben, Reptilen, Fliegen und sicher an
dem Mensch selbst gedacht werden,

S. typhi murium-Baktenen sind in England und den Niederlanden in einem hohen
Prozentsatz als Krankheitsursache beim Menschen anzuweisen. Die Befürchtung be-
steht, dass dieser Typ sich an den Mensch anpasst und sich dann selbstständig beim
Menschen aufrecht erhält,

.Auch Kontakt-Infektionen mit kranken Tieren oder Menschen verdienen besondere
,\'\\ufmerksamkeit (S. bareilly).

Die Frequenz der Salmonellen-.Ausscheider (andere als S. typhi und S. paratyphi B)
unter den Tieren und ihre Bedeutung für den Menschen wird näher besprochen.
Bei der Bekämpfung der Salmonellose als Zoonose wird auf die Schlüsselstellung ge-
wiesen, die hier die Bekämpfung beim Tier einnimmt.
Bei der Vorbeugung werden 3 essendelle Punkte hervorgehoben:

b, .Anwendung von genügender Hitze-Behandlung, wo möglich, bei der Lebensmittel-
produktion- und Verarbeitung,

Die Bekämpfung der Salmonellose als Zoonose ist die gemeinsame .Aufgabe von
.Aerzten und Tierärzten und den human-medizinischen und vcterinär-medizinischen
Instanzen.

B c r g s m a, C.: Veterinaire problemen bij de epidemiologie der Salmonellosen.
Tijdschr. Diergeneesk., 84, 872, (1959).

Berichten uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, 1955, 1956, 1957,
1958 en 1959,

B O n i t z, K,: S. bareilly Epidemie durch Lebensmittelvergiftung in Norddeutscher
Raum, Dtsch. Med. Wschr., 78, 1412, (1953).

Buxton, A,: Public Health aspects of Salmonellosis in Animals, Vet. Ree., 69,
105, (1957).

Clarenburg, A,: Baeteriële voedsclvergiftingen, Tijdschr. Diergeneesk., 78,
707, (1953).

Clarenburg, A,: The Hygiene of Eggs and Egg-products, Proc, 1st Symp,
I.A.V,F,H,, Utrccht, 175, (1956).

C 1 a r e n b u r g. A,, H e m m e s, G. D. en W a g e n v o o r t, W.: On the occurrence
of S. bareilly in man and animals and the mode of transmission of the Salmonellose
causcd by this species. Antonie v. Leeuwenhoek. J. Microbiol., 18, 171, (1952).

Clarenburg, A,, Kampelmachcr, E, H,, Keulen, A, van en N o o ij,
E, dc: Epidemiologische bevindingen bij een vleesvcrgiftiging veroorzaakt door
S. typhi murium. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1217, (1958).

Dräger, H,: Entstehung und Verhütung von Lebensmittelvergiftungen durch Sal-
mone//fl-bakterien. Jena, 1958,

G a 1 t o n, M. G., Smit h, \\V. V,, M c E 1 r a t h, B, and H a r d y, A, B,: Salmo-
nella in Swine, Cattle and the environment of abattoirs, /, inf. Dis., 95, 236.
(1954).

Hemmes, G, D,: Paratyphus overgebracht door hoofdkaas en rauwe worst,
Tijdschr. Diergeneesk., 75, 860, (1950).

Hemmes, G, D,: Besmetting met S. paratyphi B, uitgaande van cen varken,
Tijdschr. Diergeneesk., 76, 258, (1951).

Hemmes, G, D,: Salmonellose veroorzaakt door .S, dublin onder de bevolking van
Nederland, Geneesk. Gids, 32, (1954).

11 e r d c r s c h i e, ü. cn M i n k c n h o f, J. E.: Tyfus en Paratyfus. Aanwinsten,
Serie 2, IX, 1953. Acute infectieziekten.

Huisman, W.: Over het voorkomen van tot het geslacht Salmonella behorende
micro-organismen bij gezonde varkens. Diss. Utrecht, 1950.

L u n d b e c k, H., P 1 a z i k o w s k i, U. and S i 1 v e r s t o 1 p e, L.: The Swedish
Salmonella-outhrcak of 1953. ƒ. appl. Bact., 3, 535, (1955).

Ooms, J. J.: Salmonella typhi murium infectie en Vox Populi. Tijdschr. Dier-
geneesk., 84, 905, (1959).

R u y s, Gh.: Leerboek der microbiologie en immunologie. 2e druk, 1953.
Seeligcr, H. P.: Salmonellosen in Deutschland 1953—1956. Arch. Hyg. u. Bakt.,
140, 499, (1956).

(1956). Zbl. Bakt. I. Ref., 169, 303, (1958).
Seeligcr, H. P.: Jahresbericht über die Salmonellosen in Deutschland (1957).

Zbl. Bakt. I. Orig., 174, 327, (1959).
Steele, J. H.: Veterinary Public Health. Advances vet. Sei., I, 329, (1953).
Verslagen van de Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid 1950
tot en met 1957.

De door Prof. Lemke tc Kiel ontwikkelde methode waarbij door centrifugeren de
melk kicmarm gemaakt wordt, wordt in België reeds toegepast. De bacteriën die
zwaarder zijn dan melk worden door het centrifugeren voor 99% van de melk ge-
scheiden, die dan toch nog gepasteuriseerd moet worden. De melkbcstanddelen worden
door het centrifugeren niet veranderd.

Kunstmatig kon mastitis opgewekt worden bij koeien en geiten door het in dc uier
brengen van stammen van Crytococcus meoforrnans die geïsoleerd waren uit men.sen
en koeien met mastitis. De incubatieperiode was 7—16 dagen. Enkele andere schim-
mels gaven slechts cen tijdelijke mastitis, maar de organismen bicven in dc uier leven.
Nog anderen gaven in het geheel geen veranderingen en konden ook niet in de uier
blijven leven.

De Eng. Milk Marketing Board is in Montgomeryshire cen praktijkproef begonnen
met het kunstmatig produceren van tweelingen.

Dr. Edwards merkt naar aanleiding hiervan op dat het misschien cen historische
gebeurtenis was cn van grote betekenis kon zijn voor de houder van vleesrunderen;
2 kalveren zijn nl. beter dan 1.

Jacob, A.: La Médccinc vétérinaire dans Tart antique grec et latin. Dissertatie
Alfort, 1958.

Achter dc titel van deze interessante dissertatie schuilt een overzicht \\an de be-
oefening der diergeneeskunde in het oude Griekenland en het Romeinse rijk tot
529 p.Chr.n. De schrijver heeft zich namelijk niet beperkt tot de uitingen van de
kunst, waaronder hij ook de literaire rekent, maar schenkt ook aandacht aan dc
wetenschappelijke schrijvers. Aangezien de nadruk gelegd wordt op de kennis en
de kundigheden van onze vroege voorgangers zijn filotofische beschouwingen achter-
wege gebleven. Daarentegen is het zeer te waarderen, dat korte vermeldingen
worden gemaakt van de verschillende culturele en politieke situaties.
.■\\lle geciteerde Griekse en Latijnse schrijvers worden in het Frans aangehaald. Aan
de ene kant is het jammer de originele teksten niet bij de hand tc hebben, maar
anderzijds komt deze manier de leesbaarheid zeer ten goede.

■Achtereenvolgens behandelt dc schrijver de diergeneeskunde in hct oude Grieken-
land, der Etrusken, van hct oude Rome en van het Romeinse keizerrijk, met ge-
bruikmaking van alle bronnen, waaruit iets omtrent dc diergeneeskunde tc ontdekken
is: de literatuur, de beeldhouwkunst, de numismatiek en de bronzen voorwerpen.
Tot slot geeft de schrijver uitvoerige conclusies, waaruit ik de volgende licht. De
diergeneeskunde is ontstaan in de oudheid door de samensmelting van de kennis der
herders met die der medici, waarbij de kennis van de artsen werd toegepast bij de
huisdieren. De voornaamste vakken, die bestudeerd werden zijn, in volgorde van
belangrijkheid, bijzondere ziektekunde, chirurgie, zootechniek, therapie, voedingsleer,
anatomie en fysiologie. De voorwerpen, waarop het diergeneeskundig beroep of dier-
verzorging tot uiting komt beperken zich tot een achttal sclupturcn, zes munten en
een fraai bronzen saliblad met een voorstelling van hoefverzorging bij een paard op
het handvat. Dc diergeneeskunde bloeide in de oudheid vooral in .Athene en Byzan-
tium; Rome speelde slechts een rol van secundaire betekenis.

Het is ondoenlijk alle bijzonderheden hier weer te geven, maar ik wil niet nalaten
enkele zeer sprekende voorbeelden aan te halen, waaruit blijkt, dat reeds toen zeer
„moderne" geleerden dc genees- en de diergeneeskunde dienden. Zo schrijft V a r r o
(116—27 a.Chr.n.) : „Er zijn misschien in moerassige plaatsen voor het oog on-
zichtbare kleine diertjes, die verantwoordelijk zijn voor ernstige ziekten, doordat zij
hct lichaam binnendringen door de mond of de neus" en Galienus (131—205
p.Chr.n.) bedreef reeds de experimentele fysiologie: hij nam namelijk de larynx-
verlamming waar na rcscctie van de nervus recurrens. Dat reeds vroeg de dierenarts
om zijn verdiensten gewaardeerd werd blijkt uit een inscriptie uit Laniia (3c E
a.Chr.n.): „De dierenarts Metrodoros werd benoemd tot ereburger van zijn
kiesdistrict. Hij werd zeer gewaardeerd voor zijn kundigheden en zijn voorkomend-
heid".

Driest, G. W. v. en K a m p e 1 m a c h e r, Dr. E. H.: Een zuigeling met menin-
gitis veroorzaakt door Listeria monocytogenes type H. Ned. T. Geneesk., 102, 1206,
(1958).

Beschrijving van een zuigeling van drie maanden, die na een ziekte van negen dagen
overleed onder verschijnselen van meningitis. Uit lumbaalvocht en naveletter werd
Listeria monocytogenes type 11 Vlaardingen gekweekt.
Type II is nog nooit bij dieren vastgesteld.

Dc besmettingswcg is nog onzeker: zieke dieren?, vlees?, onvoldoende verhitte melk?

Kranendonk, O.: Listeriosis bij moeder en kind. Ned. T. Geneesk., 102, 1202,
a 958).

Een zuigeling overleed op de vijfde levensdag onder meningitisachtige verschijnselen.
In ht lumbaalvocht werden alleen erythrocyten gevonden. De kweek leverde Listeria
monocytogenes type IV b op.

De moeder was enkele weken vóór de bevalling .gedurende écn avond wat „grieperig"
geweest. Verder verliepen zwangerschap, bevalling en kraambed volkomen normaal.
Tot drie weken na de bevalling waren Listeria\'s in de lochia aantoonbaar, identiek
met de stam, gekweekt uit het lumbaalvocht van het kind.

Twee maanden vóór de bevalling was de hond van het gezin afgemaakt wegens
koorts en nekstijfheid. Een dierenarts was niet geraadpleegd.

Listeria bij volwassenen wordt waar.genomen bij monocucleosis infectiosa (klier-
koorts), meningitis en abortus door metritis, bij zuigelingen met encephalitis en
meningitis.

Het beschreven geval is een voorbeeld van een latente besmetting van de moeder.
De grampositieve bacteriën worden gevonden in het bloed, abortusmateriaal, placenta,
lochia cn in het lumbaalvocht en het meconium van dc pasgeborene.
Vele diersoorten kunnen door Listeria besmet worden. J.H.S.

DE IN\\ LOED VAN KUNSTMEST-BEMESTING VAN GRASLAND OP HET
ONTSTAAN VAN HYPOM.AGNESAEMIE EN KOPZIEKTE BIJ MELKKOEIEN.
Kemp, Influence of fertiliser treatment of grassland on the incidence of hypo-
magnesaemia and hypomagnesaemie tetany (grass tetany) in milking cows. Nether-
lands J. agric. Sci., 6, 281, (1958).

Kemp geeft een beschrijving van proeven genomen op permanent grasland, op vrij
laag gelegen zandgrond. Voor de aanvang was de bcmestingstoestand van de grond
normaal. De proeven hebben betrekking op de factor kunstmest-bemesting t.a.v. de
kans op het optreden van kopziekte.

(Het aanduiden van kopziekte met de naam „hypomagnesic tetany" is minder geluk-
kig, daar in het algemeen bij autointoxicaties een laag M.g-gehalte van het bloed een
te verwachten symptoom is. Ref.)

In 1956 werd de proef .genomen op ± 6 ha. grasland, verdeeld in 21 percelen.
Deze werden verdeeld in 3 groepen van 21 percelen, te weten:

de groep NpK (± I \'/j ha.) bemest met 230 kg N; 30 kg P2O.5 en 450 kg K2O per ha.
de groep NPk (± 1 ha.) bemest met 230 kg N; 260 kg PaO.-j en 50 kg KaO per ha.
de groep Npk (± 3 ha.) bemest met 230 kg N: 30 kg PïOö en 50 kg K2O per ha.
In 1957 werd de proef voortgezet op ruim 7,5 ha. grasland. Dit werd verdeeld in:
negen percelen nk bemest met 20 kg N; 30 P-jO.ï en 20 kg K2O per ha.

ne.gen percelen nK bemest met 20 kg N; 30 P2O.-, en 200—300 kg K2O per ha.
negen percelen NK bemest met 210 kg N; 30 P2O5 en 200—300 kg K2O per ha.
In de aanduiding NpK, nk, NK enz., geeft een hoofdletter een zware bemesting aan,
een kleine letter een normale bemesting. (In 1957 werd geen zware bemesting met
P toegepast.) In beide jaren werden 16 melkgevende koeien in de proef betrokken.
In beide jaren was er in het begin van de zomer cn begin herfst een te kort aan gras
op de proefpercelen en werden alle dieren gedurende een paar weken naar eenzelfde
weiland buiten het proefveld gebracht. Voorzover er op dat tijdstip bij de dieren lage
Mg-waarden in het bloed aanwezig waren, herstelden deze buiten het proefveld tot
op normaal niveau.

Voor het verlaten van de stal was het gemiddelde Mg-gehalte in het bloedserum bij
alle dieren ± 2,5 mg %. Op NpK percelen daalde dit tot iets lager dan de halve
waarde; op NPk percelen was de daling minder, terwijl de daling bij dc dieren op de
Npk percelen slechts zeer gering was. Eind mei was het Mg-gehaltc in het bloedserum
in alle groepen weer normaal.

Nadat dc dieren toen ze na een verblijf van eind juni tot begin juli buiten het
proefveld weer in de proefpercelen terugkeerden, daalde het Mg-gehaltc in het bloed
bij de NpK groep snel tot ± 1,4 mg%, bij de NPk groep tot ± 1,8 mg%. Bij dc
Npk groep bleef het ± 2,1 mg%. De dalingen verminderden weer geleidelijk op het
eind van juli en begin augustus en verdwenen geheel toen de dieren half augustus
weer buiten het proefveld werden gebracht. Toen de dieren in september weer op de
proefvelden terugkwamen, ontstond er bij de NpK groep een sterke en langdurige
daling van het Mg. Bij dc NPk groep kwam deze daling gemiddeld later. Toen de
dieren op stal kwamen herstelde de Mg-status snel.

In 1957 verbleven de dieren (4 groepen van 4 dieren) niet gedurende het gehele
weide-seizoen op dezelfde proefpercelen, doch werden in mei met kort interval en daar-
na met lang interval naar op andere wijze bemeste percelen uit.gcwisseld. Dc dieren
kwamen op 23 april op de proefpercelen.

In alle vier de groepen werd eind april—begin mei een daling van dc Mg-status in
het bloed waargenomen. Bij de groep op nk percelen was deze gering. Dc daling was
zeer sterk op dc percelen met sterke N- en K-bcmesting en op percelen met cen sterke
K-bemesting. Bij alleen sterke N-bemesting was deze daling minder. Bij de dieren
die na cen dag of tien werden overgebracht van een perceel met sterke N- en K-
bemesting of uitsluitend sterke K-bemesting, naar een perceel waarop deze bemesting
niet had plaatsgevonden werd de Mg-status onmiddellijk beter. Dit was ook het geval
indien de dieren werden overgebracht naar een perceel met alleen sterke N-brmesting.
Op 1 mei kregen 4 en op 9 mei 2 dieren kopziekte-verschijnsclen. De Mg-status was
bij vele dieren zeer slecht. Van 9 tot en met 16 mei kregen de dieren MgO-koekjes.
Op 16 mei was de Mg-status bij de dieren op alle percelen weer normaal.
Bij de dieren die in juni op percelen met een sterke N- en K-bemesting verbleven
was de Mg-status in het bloed sterk verlaagd. Dit was op percelen met uitsluitend
sterke K-bemesting of uitsluitend sterke N-bemesting in mindere mate het geval.
Ook in de herfst werden bij dc koeien verblijvende op percelen met een sterke N- en
K-bcmesting weer zeer lage Mg-waarden in het bloed aangetroffen. In de herfst was
dit op percelen met uitsluitend een sterke K-bcmesting ook zeer duidelijk het geval.
Op percelen met alleen cen sterke N-bemesting was het Mg-gchalte in het bloed in
dc herfst vrij normaal.

Op 23 boerderijen waarop een geval van kopziekte werd aangetroffen, werden op de
daarop vol.gende dag van de aanwezige klinisch gezonde melkkoeien bloedmonsters
genomen. .Aldus werden 90 bloedmonsters verzameld. In deze bloedmonsters was het
Mg-gehalte in het bloedserum in 1 geval groter dan 2 mg%, in 38 gevallen tussen
1,1 en 2 mg% en in 51 gevallen lager dan 1,1 mg%.

Hieruit wordt de conclusie getrokken, dat indien cen geval van kopziekte voorkomt
de koppelgenoten voor het merendeel ook een lage of zeer lage Mg-status in het
bloed hebben. Niette.genstaande dat, zijn deze dieren „klinisch normaal".

Snoeck, G.: Puerperale stoornissen bij de zeug (Autoreferaat dissertatie 1958).
Vlaams diergeneesk. Tijdschr., 28, 54, (1959).

De ziekte komt in ± 2% va de gevallen na de partus voor. De zeugen worden binnen
48 uur na de partus ziek. De dieren zijn depressief, eten niet, blijven liggen en tonen
verder koorts, etterige vaginale uitvloeiing, obstipatie en agalactie.

Hrt gehele uier of enkele mammae zijn gezwollen, pijnlijk en warm. De circulatie is
gestoord, cyanotische plekken worden waargenomen aan de uier, keelstreek, oren en
ledematen. De periferie voelt koud aan.

Bij bacteriologisch onderzoek van het schedeslijm wordt de eerste dagen E. coli aan-
getroffen, Het punctaat uit uterus en uier was op de 6e en 14c dag na de partus
negatief. Bij slachting werden bij verschillende zeugen in het uierwccfscl afgekapscldc
abcessen aangetroffen.

Zonder behandeling verbeterde de toestand van de zeugen na 3 tot 6 dagen en bleek
de uterus (laparotomie) na 6 dagen vrij van etter.

Bij behandelde dieren verbeterde de algemene toestand snel, was de ontsteking der
mammae minder erg en ontstonden geen abcessen in de uier.

De zeugen werden behandeld met 2 x 30 I.E. oxytocine en 2 x 10" E. penicilline
procaine 4- 2 g streptomycine subcutaan. Was de pols hoog en waren cr cyanotische
vlekken dan werd tevens een antihistaminicum (250 mg phenergan - specia) inge-
spote,n. P Tacken

PR.\\KTIJKPROEVEN MET EEN GECOMBINEERD VACCIN.
S c e i t 1 i n, M. en S u t e r, P.: Praktische Versuche mit CYV.\'VC, einem neuen
kombinierten Impfstoff gegen Hepatitis Contagiosa Canis und Hundestaupe. Sckw.
Arch. Tierheilk., 101, 226] (1959).

De ervaringen van de schrijvers met de op ei gekweekte vaccins tegen hondeziekte
gedurende de laatste zes jaren zijn zeer gunstig, en zij zijn dan ook van mening, dat
de doorbraken van deze enting foutief als hondeziekte worden beschouwd. De H.C.C.
speelt hierin een grote rol, verder Icptospirose en toxoplasmose. Zij namen nogal
eens waar, dat 8—10 dagen na het optreden van koorts, cornea-troebelingen op-
treden en dat gelijktijdig de complement-bindings-reactic tegenover H.C.C. positief
werd.

De mogelijkheid van doorbraken van de hondeziekte-enting bij sterke predispositie
(anemie, vermagering enz.) wordt niet geheel uitgesloten geacht. Het aantal dieren
met positieve complement-bindin.gs-rcactie tegenover H.C.C. is veel groter dan het
waargenomen aantal klinisch zieke dieren, hetgeen verklaard kan worden uit dc
weinig typische symptomen, die vaak optreden, en uit het milde verloop.
Dc kans op het in aanraking komen met het virus is zeer groot o.m. door de lang-
durige uitscheiding ervan (9 maanden) in de urine. In kennels kan dit telkens weer
aanleiding geven tot uitbraken, vooral onder de pups, wanneer de teven geen infectie
hebben doorgemaakt en de pups dus met de colostrum geen antilichamen opnemen.
Toch moet men met de mogelijkheid van een sterke verbreiding van de ziekte reke-
ning houden.

Het hepatitisvirus kan als apathogeen virus, dat door de geënte dieren niet meer wordt
uitgescheiden, gekweekt worden op varkensnieren.

Met een dergelijke vaccin konden antilichamen worden opgewekt (pos. compl.
bindingsreactie). Schrijvers entten 60 honden op cen leeftijd van 2 maanden tot
2 jaar. Voor de enting kwamen alleen in aanmerking gezonde dieren (temperatuur,
tonsillen en conjunctivea werden gecontroleerd). Bij een deel werd eerst cen com-
plementbinding in het bloed verricht, deze moest bij honden ouder dan \'/j jaar
negatief zijn.

Dc dieren werden gecontroleerd op het positief-worden van de complement-bindings-
reactic; vier weken na de enting waren alle positief.

Bij enkele dieren werd een reactie gezien bestaande uit: koorts, gebrek aan eetlust,
conjunctivitis, tonsillitis en diarree.

Hondeziekte- hepatitisserum werd bij deze dieren ingespoten naast achromycin (30
mg/kg per dag). De serumtoediening stoort de vorming van antistofffen niet.
Dieren, die voor de enting een positieve complement-binding hadden, gaven geen
entreactie. Teunissen

Op het moment dat deze aflevering ter perse ging, kon uit het aantal opgaven voor
de feestavond op vrijdag 9 oktober a.s., ter gelegenheid van de Algemene Vergade-
ring, al worden geconcludeerd, dat een gezamenlijk diner, gevolgd door een soiree,
waarover in de aflevering van 15 september j.l. uitvoerige mededelingen zijn gedaan\'
ook dit jaar bij jong en oud weer in de smaak valt.

Ter voorkoming van teleurstelling wordt nadrukkelijk meegedeeld, dat opgaven
voor hct diner, die na de verschijning van deze aflevering binnen komen, zullen
worden aangenomen, voor zover er dan nog tafclplaatsen beschikbaar zijn. Dc
opgaven zullen in volgorde van ontvangst worden behandeld.

Vorig jaar hebben zich op de dag van het diner nog enige deelnemers aangemeld,
voor wie op het laatste ogenblik plaatsen zijn ingeruimd, wat nogal storend is.
Dit alles kan worden voorkomen, als men zich tijdig opgeeft door zoveel maal
f 12,— te storten, als men plaatsen wil hebben, op gironummer 1412 ten name
van De Twentsche Bank N.V.te Utrecht, met vermelding: Feestelijkheden Algemene
Vergadering Maatschappij voor Diergeneeskunde.

3. Van hct Zoötechnisch Instituut, Biltstraat 172, Utrecht, door bemiddeling van
dierenarts G. J. \\V. van der Meij:

een rieten paardenhoofdstel met leidsel, gebruikt op Soemba;
een paarden-gasmasker uit 1940.

Tijdens dc Algemene Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op 9
en 10 oktober a.s. is het museum geopend van 14—17 uur; mochten groepjes buiten
deze tijd het museum willen bezoeken, dan dient dit vooraf te worden gemeld aan
de Diergeneeskundige afdeling van het Universiteits-muscum, Biltstraat 172, Utrecht,
Tel. 030—11994 of aan het bureau van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat R. J. Th. M. van Hout
aangenomen als kandidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Frederiks, FI. J. J., tc Amsterdam, tijd. corr. adres Ministère de I\'.Agriculture Labo-
ratoire Bactériologique pour la Fièvre .Aphteuse, Fanarioton 6, Athènes (Grèce).

Hartman, H. J., van Edc naar Calgary, .Alberta, Canada, c/o Holy Cro.5s Hospital.

Reinders, R. D., te Dokkum, tel. gewijzigd in 05190—2843 (privé), 2526 (praktijk).

Reus, A. J. de, te Purmerend, tel. no. bij geen gehoor (b.g.g.) gewijzigd in 3874.

Vries, G. de; 1959; Enschede, Wilhelminastraat 111; tel. 05420—11769; gr. 989053;
P., gr. en kl. huisd. (vrije vestiging). (197)

Donderdag 15 oktober 1959 te 16.15 uur hoopt collega J. van den Hoek, Utrecht,
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren tot doctor in de diergeneeskunde
op het proefschrift: „Cyclic changes in the bovine endometrium".

Jaarsalaris (exclusief vakantietoelage en huurcompensatie): mini-
mum ƒ 1 1.637,24, maximum ƒ 14.709,24; 7 jaarlijkse verhogingen.

Sollicitaties te richten aan Burgemeester en Wethouders van
Nijmegen, binnen 14 dagen na het verschijnen van dit blad.

*) In de advertentie in T.v.D. dd. 15 Septem-
ber j.l. werd abusievelijk vermeld:
,,Furoxone-oplosbaar (5,5
dit nnoet zijn:

is het van vitaal belang,dat U zich laat
adviseren door de deskundigen van
het voorlichtingsbureau voor Artsen.
Waarom? Omdat U deze stap maar
cén keer doet in Uw leven, terwijl het
voorlichtingsbureau in de loop der jaren
voor meer dan 6()()() van Uw collegae
de linancieringen. praktijkoverdrach-
ten. verzekeringen enz. heeft geregeld
en dus beschikt over een onschatbare
ervaring waar U alleen maar nut en
voordeel van kunt hebben. Het is een
hele verantwoordelijkheid,die U op U
neemt, wanneer U Uw handtekening
zet onder kontrakten, die U verplichten

tot grote betalingen. Laat de deskundi-
gen van het voorlichtingsbureau voor
U berekenen hoe U in Uw omstandig-
heden volledig verantwoord een
praktijk kunt overnemen of U vestigen.
Zij wijzen U de weg naar de grootst
mogelijke zekerheid, een zekerheid die
zo noodzakelijk is voor een zaak, waar
het levensgeluk van U en de Uwen
van afhangt.

Een oriënterende bespreking met een
van onze deskundigen - hetzij bij U of bij
ons - is kosteloos en vrijblijvend, maar
kan voor U reeds veel waarde hebben.

Prof. Dr, G. Wagenaar bijz. adv.
Prof. Dr. H. M. J. Scheffer bijz. adv.
J. Muller-W. A, M, Boog tech,adv.
W, J, J. Boot - T. Bronswijk tech. adv.
J. C. E. V. Herwerden tech. adv.

Ontstellend was het plotselinge bericht van zijn dood.
Onze gedachten gingen uit naar zijn vader, zus en
twee broers, bij wie het horen van het gebeurde een
zeer grote ontroering teweeggebracht moet hebben.
Doch ook wij, zijn vrienden, stonden als versteend bij
het horen dat een treinongeluk een einde had gemaakt
aan zijn veelbelovende leven.

Cerrit werd op 26 oktober 1929 te Vasse (O.) ge-
boren. Aldaar bezocht hij de lagere school. Vervolgens
doorliep hij in Oldenzaal de Mulo en daarna de
1 I.B.S. waarvan hij in 1950 het eindexamen met goed
gevolg aflegde. Zijn plannen stonden vast: Diergenees-
kunde studeren. Dit moest hij echter uitstellen, omdat
hij van november 1950 tot december 1952 zijn dienst-
plicht had te vervullen. Januari 1953 begon hij in
Utrecht aan de zolang verbeide studie.
Als zoon van een oud Twents boerengeslacht droeg hij
hiervan ook de karaktertrekken: idealisme, eerlijkheid,
hard werken en een rotsvast geloof. Zijn buitengewoon
geheugen en scherp verstand maakten het hem tnoge-
lijk alle e.xamens vlot en op tijd af te leggen en zelfs zó
dat hij voor 3 examens „met genoegen" slaagde. Naast
zijn studie nam hij zeer actief deel aan het studenten-
leven. Iedere gelegenheid greep hij aan om zijn per-
soonlijk inzicht te verruimen. Door zijn spontaniteit
en grote hulpvaardigheid telde hij in Utrecht vele
vrienden. Op 5 december 1958 legde hij het dieren-
artsexamen af.

Na enige weken te hebben vervangen, begon hij op
19 januari 1959 een vast assistentschap in Amersfoort
bij A. M. Wellensiek en E. H. den Breeje.
In korte tijd veroverde hij door zijn wijze van werken
en omgangsvormen met de veehouders een eigen plaats
en algemeen ontmoette hij in deze vijf maanden de
waardering die hem toekwam. Zijn sterk lichaam

stelde hem in staat veel en zwaar werk op een opge-
wekte wijze te verzetten; een typische figuur voor een
plattelandspraktijk. Een zeer goed medewerker was hij
dan ook en daarnaast een prettig mens, die zo nodig
zei waar het op stond, en, aan de andere kant, op per-
soonlijk gebied, stug was, gesloten en niet gauw de
binnenzijde van zijn hart toonde.

Op 15 juni werd hij in zijn geboorte-dorp begraven.
Vele Utrechtse vrienden, familie en dorpsgenoten
woonden de plechtige H. Mis bij, welke aan de ter
aarde bestelling voorafging.

Een knap dierenarts en een goed vriend is van ons
heengegaan. De herinnering aan zijn persoonlijkheid
blijft bij ons voortleven.

Gerrit, het is voor ons, die achterblijven een grote
troost te weten, hoe je was en hoe je hebt geleefd, op
welke wetenschap de overtuiging berust, dat je ook
in het eeuwige leven gelukkig zult zijn.

K. H. KREMER, Montfort (L.).
E. H. DEN BREEJE, Amersfoort.
II. A. V. C. KESSEL, Amersfoort.

Met de immuno-genetiea is cen nieuw terrein \\an onderzoek geopend,
dat verscheidene boeiende aspecten biedt in wetenschappelijk opzicht en
dat eveneens waardevolle mogelijkheden geeft voor directe praktische
toejjassing.

Door 1) r. M. R. Ir win en zijn medewerkers in Wisconsin, U..S.A., is
een belangrijke bijdrage geleverd tot de verbreding \\an de inzichten in
dit nieuwe veld van onderzoek, In het programma van de immuno-
genetische studies in Wisconsin is aan D r, L, C, Ferguson en D r,
C, S t O r m O n t opdracht verleend een bloedgrocpenonclerzoek bij run-
deren op te zetten.

Hoofdzakelijk gedurende de tweede wereldoorlog zijn I r w i n en zijn
medewerkeis er in geslaagd om 10 verschillende, onafhankelijk van elkaar
overervende blocdgroepsystemen vast te stellen. Plet onderzoek naar de
overerving \\ an de bloedgroepen heeft aangetoond, dat dit onderzoek
belangwekkende mogelijkheden biedt \\oor de controle \\an de registratie
\\an de afstamming \\ an lunderen.

Deze mogelijkheid van directe piaktische toepassing heeft er in belangrijke
mate toe bijgedragen, dat het blocdgroepenonderzoek bij runderen in
Amerika en nadien ook in de meeste West-Europese landen algemene
bekendheid is gaan verwerven.

Nadat verschillende Nederlandse veeteeltkundigen, waaronder wijlen
Prof. D r, G. M, van der Plank en P r o f, I r, W, d e J o n g
tijdens studiereizen in Amerika van de mogelijkheden met de bloedgroepen
bij runderen hadden kennis genomen, is in 19.53 ook in Nederland met
de o[jzet van dit onderzoek begonnen.

De schrijv(M\' heeft het genoegen gehad naar Amerika te worden uitgezon-
den om kennis van dit onderzoek te nemen en orn de hierbij gebruikte
technieken te leren. Na deze studiereis is in 1954 cen werkprogramma
opgezet met als doel na te gaan óf en zo ja op welke wijze dit Amerikaanse
onderzoek \\oor dc Nederlandse omstandigheden bruikbaar gemaakt kon
worden.

De residtaten \\an een oriënterend onderzoek, dat in de jjeriode van 1954
tot 1956 is uitgevoerd hebben cr toe geleid, dat in 1957 door het Neder-
landsche Rund\\ee Stamboek, het Friesch Rundvee Stamboek en de Fede-
ratie \\an Honden \\oor K,I, bij Rundvee een „Stichting Bloedgroepen
Ondeizoek" is opgericht.

Deze stichting stelt zich in de eerste plaats tot doel om onderzoeken ten
bchoexe van de praktijk te verrichten. De resultaten \\ an de praktijkonder-
zoeken die in de eerste twee jaren van het bestaan van de stichting zijn
\\erricht zijn gepubliceerd in een verslag, dat in de „Keurstamboeker"
\\an 12 februari 1959 is opgenomen,

Mede dank zij liet feit, dat de drie bij de stichting aangesloten organi-
saties en de Nationale Raad \\oor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O.
een subsidie beschikbaar stellen is het mogelijk, dat naast de directe
werkzaamheden voor de praktijk ook wetenschappelijk onderzoek wordt
verricht.

Door het toenemende belang \\an dit voor Nederland nog nieuwe onder-
zoek was de behoefte gegroeid aan een publikatie, waarin de belangrijkste
gegevens over de bloedgroepen bij runderen zijn beschreven. Deze is ver-
schenen in de vorm van een academisch proefschrift getiteld „Bloodgroup
Studies in Dutch Cattle Breeds".

Omdat de Nederlandse dierenartsen in toenemende mate met dit onder-
zoek te maken krijgen is besloten om de belangrijkste gege\\ens in een
wat meer uitgebreide vorm dan in een aiUoreferaat gebruikelijk is te
vermelden.

Literatuuroverzicht van het bloedgroepenonderzock bij de mens en bij
verschillende diersoorten.

Door Landois (1875) werd reeds waargenomen dat een agglutinatie
van rode bloedcellen kan optreden als bloed van dieren van verschillende
soort wordt samengevoegd.

Bord et (1898l heeft aangetoond dat diersoort-specifieke hemolysinen
\\erkregen kunnen worden door bloed van dieren van één soort in te
spuiten bij dieren van een andere soort.

Landsteiner (1900) toonde daarna aan, dat het bloed van enkele
\\ an zijn medewerkers in staat was de rode bloedcellen van anderen te doen
agglutineren. Bij nader onderzoek bleek dat bij de mens drie bloedgroepen
onderscheiden konden worden nl. A, B en O. Al spoedig bleek, dat met
deze bloedgroepen het fatale verloop van de bloedtransfusies die \\oorhcen
waren verricht kon worden verklaard.

De^ze eerste fundamentele ontdekking van Landsteiner heeft er toe
geleid, dat zich sindsdien een groot aantal onderzoekers is gaan bezig
houden met het bloedgroepenonderzock bij de mens en bij verschillende
diersoorten.

Als één van de voornaamste ontwikkelingen bij hct bloedgroepenonderzock
bij de mens kan de ontdekking van het Rhesus systeem worden genoemd.
Dit Rh. systeem speelt een belangrijke rol bij de incomiiatibiliteit van
huwelijkspartners als gevolg waar\\an in sommige gevallen geen vruchten
tot ontwikkeling kunnen komen of in andere gevallen icterische ver-
schijnselen gaan optreden bij de vruchten of de pasgeboren babies. De
laatste jaren worden de resultaten \\ an het bloedgroepenonderzock bij de
mens ook zeer intensief benut voor studies op genetisch en antro]jologisch
gebied.

Nadat was gebleken welke mogelijkheden het onderzoek van dc bloed-
groepen bij de mens bood is het onderzoek hiervan bij verschillende
diersoorten ook sterk in de belangstelling gestegen.

Toen zich bij de aanvang \\an de immunogenetischc studies een groot
aantal moeilijkheden presenteerden hebben 1 r w i n en zijn medewerkers
( 1932, 1939) in het „Genetics Institute of the University of Wisconsin,
U.S.A." een belangrijke bijdrage tot de verbetering van de inzichten kun-
nen leveren, door een blocdgrocpenonderzoek bij duiven. Met deze duiven
was het mogelijk allerlei paringen en ook kruisingen tussen verschillende

rassen naar de willekeur van de onderzoekers uit te voeren, terwijl alle
in het studieproject opgenomen dieren volledig-naar de wensen van de
onderzoekers behandeld konden worden. Uit dit bloedgroepenonderzoek
bij duiven is o.a. gebleken, dat hiermee de mate van verwantschap tussen
bepaalde duivenrassen met een redelijke betrouwbaarheid kon worden
vastgesteld.

Aan het bloedgroepenonderzoek bij kippen is in de U.S.A., vooral na de
tweede wereldoorlog veel aandacht besteed. Bril es c.s. (1950, 1952,
1957) hebben het Ijestaan van tenminste drie verschillende bloedgroep-
systemen vastgelegd. Uit uitvoerige onderzoekingen is gebleken, dat in
inteeltstammen van kippen, die dieren, die heterozygoot waren voor be-
paalde bloedgroep-allelen, zowel wat betreft de produktie van de hoeveel-
heid eieren als ook voor leefbaarheid (livability), geprefereerd werden
boven hun volle zusters, die homozygoot waren voor deze allclen.
Aan het bloedgroepenonderzoek bij paarden wordt de laatste jaren vooral
in Frankrijk veel aandacht besteed. Door gebruik te maken van normale
bloedsera van paarden, ezels en muildieren is Podliachouk (1956)
erin geslaagd 9 verschillende bloedgroepen bij het paard aan te tonen.
Van deze bloedgroepen wordt in Frankrijk reeds gebruik gemaakt om dc
registratie van de afstamming van bepaalde veulens te controleren. Hoofd-
zakelijk tengevolge van onvoldoende ervaringen met de mogelijkheden
van dit onderzoek is het percentage van de gevallen dat niet kan worden
opgelost nog hoog.

In Engeland is door Coombs c.s. (1948) aangetoond, dat paringen van
bepaalde hengsten en merries kunnen leiden tot de geboorte van veulens
die, hoewel volkomen gezond geboren, na 24 tot 48 uur verschijnselen
van sufheid en geelzucht gaan vertonen. Als deze veulens niet zo spoedig
mogelijk door een andere merrie gezoogd werden stierven zij tengevolge
van hemolytische icterus. In deze gevallen werden in de biest van de
merrie antilichamen gevonden, die ook in vitro in staat waren de rode
bloedcellen van het veulen en van dc vader van dit veulen af tc breken.
Ook bij varkens zijn, o.a. door Szyrnanowski c.s. (1936) verschijn-
selen waargenomen, die er op wijzen dat ook bij deze diersoort sprake is
van icterus neonatorum t.g.v. incompatibilitcit van de bloedgroepen van
een zeug en de hiermee gepaarde beer. Door Andresen (1957) zijn
in Denemarken tenminste 7 onafhankelijk overervendc bloedgroepen
aangetoond.

De eerste gegevens over bloedgroepen bij runderen zijn gepubliceerd door
O 11 e n b e r g en F r i e d m a n n (1911). Door deze auteurs en hun
opvolgers is in Duitsland getracht om een bloedgroepenonderzoek bij
runderen te ontwikkelen, dat evenals het bloedgroepenonderzoek bij de
mens was gebaseerd op het gebruik van normaal in het runderserum
voorkomende iso-agglutininen. Ondanks een geduchte arbeid, waarbij
zich vooral Schermer (1953) onderscheiden heeft is het niet gelukt
om op de basis van deze principes cen betrouwbare en doeltreffende
methode op te bouwen.

T o d d en White (1910) hadden 50 jaar geleden reeds vastgesteld, dat
bij de bereiding van runderpestsera antisera verkregen konden worden,
die na toevoeging van cavia-complement in staat waren de rode bloed-
cellen van bepaalde runderen, waaronder die van de donors, te doen
hemolyseren.

Gebaseerd op hun algemene inzichten in de immuno-genetica en op de
door T o d d en White gepubliceerde gegevens hebben Ferguson
(1941), Storrnont c.s. (1945) en Ir win (1956) een methode voor
bloedgroepenonderzoek bij het rund ontwikkeld, waarbij gebruik wordt
gemaakt van iso-immuun-hemolysinen. Deze methode is omslachtiger dan
die met agglutininen en ze vereist meer en intensiever gebruik van proef-
dieren, maar het is toch gebleken, dat hiermee tenslotte een onderzoek
kon worden ontwikkeld, dat voor de praktijk goed bruikbaar is.
Direct na de tweede wereldoorlog heeft dit onderzoek in de U.S.A. een
grote vlucht genomen. De belangstelling is ook overgegaan op dc West-
Europese Veeteelt- en Diergeneeskundigen met als gevolg dat sedert 1953
in vrijwel alle West-Europese landen laboratoria voor dit onderzoek zijn
ingericht.

In de oude literatuur over het bloedgroepenonderzoek bij runderen
wordt, hoofdzakelijk door Duitse auteurs, melding gemaakt van een
methode waarbij gebruik wordt gemaakt van normaal in het runderserum
\\oorkomende agglutininen. Bij hun onderzoekingen zijn Ottenberg
en Friedmann (1911), Rang (1931), Schermer en Otte
(1953), Tolle (1953) en Forschmann (1955) op ernstige moeilijk-
heden in deze methode gestuit, die ondanks 40 jaren van geduchte arbeid
niet naar bevrediging konden worden opgelost. Bij onze pogingen om deze
betrekkelijk eenvoudige en weinig kostbare methode te volgen bleek, dat
de te lage concentratie van de agglutininen en de labiliteit van het com-
plement in de rundersera er oorzaak van waren, dat veel agglutinatie-
reacties niet met voldoende betrouwbaarheid konden worden herhaald.
In 1953 is daarom dan ook besloten om over te gaan op de meer ge-
compliceerde en in uitvoering veel kostbaarder hemolytische methode.
Het feit dat sinds 1953 in Duitsland reeds twee laboratoria zijn ingericht
waarin uitsluitend met deze hemolytische methode wordt gewerkt, heeft
ons gesterkt in de overtuiging, dat hiermee een juiste keuze is gedaan.
Bij de hemolytische methode kunnen drie onderdelen worden onder-
sclieiden n.1. een immunologisch-, een serologiscli- en een genetisch ge-
deelte. Hoewel de scheiding van deze drie, sterk in elkaar grijix-nde,
onderdelen enigszins kunstmatig is zullen de drie onderwerpen hier, ter-
wille van een duidelijk overzicht, gescheiden behandeld worden.

Iso-immunisaties bij runderen met als doel het o[)wekken van antilichamen
voor antigene substanties van de rode bloedcellen zijn in de U.S.A. uit-
gevoerd door Ferguson (1941), Ferguson, Stormont en
Ir win (1942), Stormont en Cumley (1943) en Stormont
(1950). Gedurende de tweede wereldoorlog zijn deze onderzoekers erin
geslaagd om 40 serologisch verschillende antigeenstructuren van de rode
bloedcellen van het rund aan te tonen.

Bij de immunisaties werd 3 tot 5 maal, telkens met een interval van één
week, 50 cc citraatbloed intraveneus aan de receptoren toegediend. Bij

de uitvoering van deze procedure bij runderen van de afdeling Veeteelt
van de I.andbouwhogeschool in Wageningen bleek, dat vrijwel alle recep-
toren na de derde of vierde injectie \\erschijnselen van anafylactische
.shock gingen vertonen. Bij ccn deel \\ an deze patiënten bleek dat, ondanks
deze uitwendig waarneembare verschijnselen \\an reactiviteit tussen anti-
geen en antilichamen in het runderorganisrne, geen hemolysinen in de
sera konden worden aangetoond. In de veronderstelling dat bij deze
injecties met „vol bloed" antilichamen tegen serumbestanddelen waren
opgewekt is besloten het donor bloed voor de transfusie te wassen met
een fysiologische zoutoplossing waardoor tenslotte erytrocyten, bevrijd
van de serumbestanddelen, geïnjiceerd konden worden. De ervaringen met
deze methode hebben geleerd, dat hierdoor de immunisaties in de regel
verder konden worden doorgevoerd zonder dat ernstige shockverschijnsclen
gingen optreden. In veel ge\\allen kan hierdoor een hogere concentratie
\\ an de verlangde hemolysinen worden verkregen.

In de regel kunnen de shockvcrschijnselen vrijwel direct na de injectie
met bloed worden waargenomen. In de volgorde waarin ze optreden
kunnen de \\olgende verschijnselen worden vastgesteld: depressie - kuchen
- frecjuente, vaak pompende, ademhaling - urineren en defaeceren -
speeksel- en tranenvloed. De laatste verschijnselen treden alleen in ern-
stige ge\\allen ojj. Als de \\\'erschijnselen lang aanhouden kunnen \\ aak ook
spierrillingen worden waaigenomen. In vrijwel alle gevallen werd een
stijging van de polsfrequentie geconstateerd, terwijl in enkele ge\\allen
temperaturen tot 40°C werden vastgesteld.

De behandeling is zeer wel in staal de diergeneeskundige trots te strelen,
omdat één intiamusculaire injectie met 5 cc adrenaline 1: 1000 in vrijwel
alle gevallen in staat is om de verschijnselen met dezelfde spoed tc doen
\\erdwijnen als waarmee ze zijn opgekomen. Hoewel een grote variatie
in de ernst \\an de shockverschijnsclen is waargenomen is bij de meer dan
300 immunisaties die tot nu toe zijn \\erricht niet één rund bezweken.

Zoals reeds is \\\'enneld, waren de Amerikaanse deskundigen in 1945 al in
staat oni 40 serologisch verschillende antigeenstmcturen aan de runder-
erytrocylen aan le tonen.

Dit aantal is sindsdien uitgebreid tot 50. Deze anligeenstructuren, die
bloedgroepfactoren worden genoemd, worden aangegeven met de letters

is men doorgegaan met letters waaraan een accentteken was toegevoegd,
dus A\'. B\' etc. Dit houdt in, dal er in het geheel geen verhand behoeft
te bestaan tussen A en A\' etc.

Hij de uit\\oering van de immunisaties is gebleken, dat voor sommige
factoren zonder moeite antilichamen kunnen worden opgewekt. Wordt
hijvoorbeeld bloed van een rund met de factor A ingespoten bij een rund
dat deze factor niet heeft, dan bestaat er zeker 50% kans dat het lichaam
\\an de receptor anti-A gaat \\ ormen. Daarentegen bestaan er ook factoren,
waarvoor de antilichamen niet dan met \\\'eel moeite en geluk kunnen
worden verkregen. In Wageningen moesten 53 immunisaties worden ver-
richt \\oordat een serum werd bereid, dat voldoende specifiek reageerde

met bloed van runderen met de factor L. Uit de uitwisseling van gegevens
met collegae uit de Scandinavische landen is gebleken, dat de moeilijkheden
bij de bereiding van antiscra in sterke mate afhankelijk zijn van de
vcerassen waarmee wordt gewerkt. Een uitwisseling van sera tussen ver-
schillende laboratoria kan daardoor uitermate goede diensten bewijzen.
De moeilijkheden bij de bereiding van specifieke antilichamen liggen niet
in de eerste plaats bij de antigeniciteit van de bloedgroepfactor van de
donor, maar vooral in de sensibihteit van de receptor. In het lichaam van
de receptor kunnen structuren voorkomen die serologisch nauw verwant
zijn met de antigenen waarvoor antilichamen opgewekt moeten worden.
In het serologische gedeelte zal op de onderlinge verwantschap van deze
antigeenstructuren nader worden ingegaan.

Aangezien bij een rund meestal een aantal van minstens 10 bloedgroep-
factoren voorkomt en de verscheidenheid van factoren bij verschillende
runderen betrekkelijk groot is, kan in de regel niet een zodanige combi-
natie van donor en receptor worden gekozen, dat alleen die factor waar-
voor antihchamen bereid moeten worden wel bij de donor en niet bij de
receptor voorkomt. Braend (1957) is van mening, dat een dergelijke
keuze ook niet gewenst is, omdat de produktie van antilichamen sterk
wordt gestimuleerd door verschillende antigene factoren gelijktijdig te
injiceren. Onze ervaringen hebben deze mening vaak bevestigd. Het
bezwaar dat vaak polyvalente antisera worden verkregen als verschillende
antigenen gelijktijdig worden toegediend blijkt ruimschoots op te wegen
tegen de moeilijkheden die rijzen als nauwkeurig gekozen donor-receptor
combinaties worden gebruikt.

Hoewel bepaalde, algemeen geldende regels kunnen worden gevolgd, heb-
ben de ervaringen reeds voldoende geleerd dat de uitspraak van W. C.
Hoyd (1947) met betrekking tot de produktie van antilichamen voor
bloedgroepfactoren bij de mens dat „Bloodtyping is more an art than a
science" zeker ook voor het bloedgroepenonderzoek bij runderen geldt.

Specifieke hemolytische reacties met rundererytrocyten kunnen in vitro
worden opgewekt als de erytrocyten worden samengebracht met speciaal
daartoe bereide iso-immuimsera. Voor deze hemolytische reacties is een
combinatie nodig van nmdererytrocyten, specifieke hemolysinen en een
derde factor, die door Büchner alexine is genoemd en die thans alge-
meen bekend staat onder de naam complement.

B O r d e t (1900) constateerde dat specifieke hemolytische reacties in vitro
alleen dan konden worden verkregen als naast het antigeen en de ermee
corresponderende antilichanien een derde factor, die hij complement
noemde, aanwezig was.

I5ij zijn bestudering van normale agglutininen in rundersera stelde L i 111 e
(1929) vast, dat de reactiviteit van zijn sera bij het gebruik .snel terugliep.
De reactiviteit kon echter worden teruggekregen door vers normaal runder-
serum, dat zelf geen agglutininen bevatte, aan zijn antisera toe te voegen.
Toen T O d d en W h i t e (1910) iso-immuunsera voor runderpest samen-
brachten met rundererytrocyten bleek dat geen hemolytische reacties
optraden. Nadat vers cavia serum was toegevoegd bleek echter, dat zich

in de immuunsera hemolysinen bevonden die specifiek reageerden met de
rode bloedcellen van sommige runderen.

Door Ferguson, Stormont en Irwin (1942) werd vastgesteld dat
caviasera hemolysinen kunnen bevatten voor runder erytrocytcn. Zij
hebben vastgesteld dat vers konijnenserum de beste bron voor complement
voor hun hemolytische reactie was.

De vijf jaren dat in Wageningen een bloedgroepenonderzock wordt ver-
richt hebben geleerd, dat het gebruik van betrouwbaar complement een
eerste voorwaarde is bij het onderzoek met hemolytische immuunsera. Een
grondige kennis van de wijze waarop het konijnenserum moet worden ge-
wonnen en behandeld is hierbij noodzakelijk.

De te onderzoeken bloedmonsters worden opgevangen in buisjes met een
inhoud van 10 cc, die 2 cc van een isotonische citras natricusoplossing
bevatten. Voor het gebruik worden de bloedmonsters 2 ä 3 maal met een
zoutoplossing gewassen, waarna een 3% suspensie van erytrocytcn in
fysiologisch NaCl wordt bereid.

In de regel worden gelijktijdig 60 bloedmonsters onderzocht met 40 ver-
schillende reagentia. In elk buisje worden 2 druppels van het antiserum
samengevoegd met 1 druppel bloed. De antihchamen uit het serum kunnen
zich dan binden aan de rode bloedcellen.

Deze binding kan zichtbaar worden gemaakt, door als bloed en antiserum
15 minuten met elkaar in contact zijn geweest aan elk der buisjes één
druppel konijnenserum toe te voegen. De rode bloedcellen gaan hemoly-
seren als een binding is opgetreden. De contrasten tussen positieve en
negatieve reacties zijn bij de hemolytische methode in de regel zeer uit-
gesproken. Bij het gebruik van complexe antisera en ook bij het onderzoek
van bloed dat afkomstig is van niet ééneiige tweelingen kunnen echter
onvolledige reacties optreden. De reacties worden alleen met het blote
oog gewaardeerd. Een volledige reactie wordt aangegeven met een „4",
het volledig afwezig zijn met een „ . . ". Onvolledige reacties worden aan-
gegeven met „sp", „1", „2", „3" en „3 " naar de aard van de sterkte.

De bereiding van antisera, die specifiek reageren met slechts één bloed-
groepfactor is één van de meest gecompliceerde maar tegelijkertijd ook
één van de meest boeiende onderdelen van het bloedgroepenonderzock.
Aangezien deze bereiding van zuivere en volledig betrouwbare reagentia
het uitgangspunt van het onderzoek vormt, dient hieraan ook veel aan-
dacht te worden besteed.

Zoals reeds is opgemerkt, geven de meeste iso-immuunsera reacties met
meer dan één bloedgroepfactor. Teneinde hieruit zuivere reagentia te
bereiden worden verzadigingsmethoden toegepast, die in de immuno-
genetica absorbties worden genoemd.

Deze absorbties zijn er op gericht, die antilichamen, die niet in het anti-
serum gewenst zijn te elimineren met behulp van rode bloedcellen waaraan
zich bloedgroepfactoren bevinden, die met deze ongewenste antilichamen
corresponderen. De standaard procedure voor deze absorbties is door
Ferguson (1941) aangegeven. Zij komt hierop neer, dat gelijke hoe-
veelheden van het antiserum en van de voor de absorbtie te gebruiken

rode bloedcellen worden gemengd. Nadat de antilichamen en de antigenen
60 minuten bij kamertemperatuur op elkaar hebben ingewerkt worden
serum en rode bloedcellen door middel van centrifugatie gescheiden. Het
serum wordt met een pipet overgeheveld in een nieuwe, even grote
hoeveelheid van dezelfde erytrocyten. Opnieuw na 60 minuten bij kamer-
temperatuur worden serum en cellen gescheiden terwijl hierna het af-
gepipetteerde serum als testvloeistof wordt gebruikt. De praktijk heeft
geleerd dat op deze standaard procedure verschillende variaties mogelijk
en voor de bereiding van bepaalde reagentia ook noodzakelijk zijn. Als
belangrijkste variabelen kunnen worden genoemd: de mate van verdunning
van het antiserum met fysiologisch NaCl vóór en na de absorbtie --de
verhouding tussen de hoeveelheid antiserum en de hoeveelheid erytrocyten
- het aantal keren dat de absorbtie wordt herhaald en de temperatuur
waarbij de absorbtie wordt verricht.

Vóór en na de absorbtie worden de sera bewaard in diepvriescontainers
bij een temperatuur van —20°C.

Wanneer zich in het serum slechts antilichamen bevinden voor serolo-
gisch niet verwante bloedgroepfactoren als b.v. A, V en Z dan zal, wanneer
bloed met de factoren A en V en zonder Z bij dit serum wordt gevoegd
in de regel zonder moeite een anti-Z reagens worden verkregen. Op
dezelfde wijze kunnen uit dit serum reagentia voor A en V worden
bereid.

.Stormont (1945, 1950) heeft echter aangetoond dat verscheidene
bloedgroepfactoren moeilijk kunnen worden gescheiden. Bij zijn onderzoek
bleek o.a. dat de factor T kan worden onderverdeeld in twee subtypen
Tl en T2 waarbij T^ bestaat uit het antigeen-T2 plus nog een ander
antigeen. Dit toegevoegd antigeen is nooit aangetoond in afwezigheid van
T^. Wanneer een T-negatief rund wordt geïmmuniseerd met bloed dat
de factor T^ bezit, dan kan deze receptor een antiserum leveren, dat met
het bloed van alle T-positieve dieren reageert. Wordt een dergelijk serum
geabsorbeerd met bloed met de factor T2, dan is het mogelijk dat er
antilichamen overblijven die wel met Tj- en niet met T^-positieve erytro-
cyten reageren.

In de regel kunnen de reagentia voor de subtypen Tj en T2 eenvoudig van
elkaar worden gescheiden.

Bij de bloedgroepfactor X, waarbij de subtypen Xj, Xo en X3 mogelijk
zijn, zijn de moeilijkheden bij de bereiding van specifieke subtypen-
reagentia reeds moeiijker, omdat aan de antigeenstructuren van de factor
X andere, serologisch ermee verwante factoren gebonden kunnen zijn. Bij
deze en andere nog moeilijker te bereiden reagentia is het van elementair
belang, dat rekening wordt gehouden met de aanwezigheid van serologisch
verwante factoren bij de donor, de receptor en bij de erytrocyten die voor
de absorbties worden gebruikt. Als serologisch met X verwante antigenen
worden ingespoten dan kan de receptor een antiserum geven waaruit niet
dan na veel inspanning en geluk een reagens worden verkregen dat alleen
met X-positief bloed reageert. Als runderen, die niet met de standaard
reagentia voor de factor X reageren verschillende factoren bezitten die
verwant zijn met X dan zullen injecties met X-positief bloed in dergelijke
dieren in de regel zonder resultaat blijven.

Is tenslotte een antiserum bereid dat zuivere antilichamen voor de factor
X bevat, dan kan de reactiviteit van een dergelijk serum worden verzwakt

of zelfs geheel worden geëlimineerd door absorbties met erytrocyten die
niet de factor X zelf maar wel verschillende ermee verwante antigeen-
structuren bezitten.

Bij de behandeling van de subtypen van de factor T is uiteengezet dat Tj
een antigeen e.xtra heeft waarvan de aanwezigheid afhankelijk is van het
antigeen T^. Dit voorbeeld kan als het eenvoudigst mogelijke worden
beschouwd. Storm ont (1945) heeft verder aangetoond dat er ook een
factor (subtype) bestaat, die alleen voorkomt als er twee andere factoren,
B en G aanwezig zijn.

Eigen ervaringen hebben aangetoond dat bepaalde factoren niet slechts
één maar verschillende extra factoren kunnen bezitten. Aan de factor X3
kan één antigeen zijn toegevoegd waardoor het internationaal erkende
subtype X2 wordt gevormd. Bij het onderzoek van runderen uit Oost-
Vlaanderen is gebleken, dat er ook een andere serologisch duidelijk van
X2 te onderscheiden factor van X3 kan zijn toegevoegd. Dit subtype is
Xb genoemd.

Bij het verdergaande serologisch onderzoek is gebleken, dat er verschillen-
de groepen van serologisch verwante bloedgroepfactoren bij het rund
bestaan, waarvan de antigene activiteiten elkaar gedeeltelijk overlappen.
Deze „cross-reactivity" van de antigeenstmcturen en de daarmee corres-
ponderende antilichamen komt overeen met die welke o.a. door Wiener
(1952, 1957) bij verschillende bloedgroepsystemen bij de mens is gesugge-
reerd. De serologisch verwante bloedgroepfactoren kunnen in de meeste
gevallen ook op genetische gronden in één systeem worden ondergebracht.
Bij de behandeling van het genetisch gedeelte zal hierop nader worden
teruggekomen.

De bestudering van de serologische en genetische aspecten die aan de
bloedgroep J van het rund zijn verbonden heeft verscheidene onderzoekers
sterk geboeid. De antilichamen voor deze bloedgroep komen bij ongeveer
5% van de Nederlandse runderen in voldoende hoge concentratie voor.
Stormont (1949) en Stone (1956) hebben aangetoond, dat de con-
centratie van het anti-J varieert met de seizoenen van het jaar.
Ycas (1949) heeft gevonden dat er een nauwe serologische verwantschaj)
bestaat tussen de bloedgroepen A bij de mens, R bij het schaap en J bij
het rund.

De J-substantie kan o.a. worden aangetoond aan de rode bloedcellen, in
het bloedserum, in het colostrum en in het speeksel van J-positieve run-
deren. Volgens Stone en Ir win (1954) is de J-substantie volledig
ontwikkeld aan de rode bloedcellen in de derde levensweek van het kalf.
In ons onderzoek zijn de testresultaten van 900 kalveren in de leeftijd van
1 tot 6 maanden vergeleken met de resultaten van de onderzoeken van
de ouders van deze kalveren. Uitgezonderd voor J waren de frequenties
van de bloedgroepfactoren bij de kalveren niet significant verschillend
van de frequenties bij de ouderdieren. Voor de groep J bleek, dat 27%
van de vaders en 32.5% van de moeders met anti-J hadden gereageerd
en slechts 17% van de kalveren. Bij het merendeel van de vaders was
bovendien het onderzoek verricht op een leeftijd van minder dan 18
maanden.

Rij runderen met anti-J in het bloedserum kan in het colostrum in veel
gevallen een hoge concentratie van antilichamen voor de J-substantie
worden aangetroffen. Evenals van de immuun-hemolysinen daalt ook
hiervan de concentratie echter snel. In de regel is dc reactiviteit van het
colostrum binnen 3 x 24 uur niet meer aantoonbaar.

Reeds bij het begin van het onderzoek naar de overerving van de bloed-
groepen bij het rund is gebleken, dat een bloedgroepfactor alleen dan bij
cen kalf voorkomt als deze ook bij één of beide ouders aanwezig is. In
tabel 1 is een voorbeeld gegeven van de berekeningen, die door I r w i n
en zijn medewerkers zijn verricht met betrekking tot de overerving van
bloedgroepfactoren.

Overgenomen uit een rapport van Dr. M. R. Irwin voor het 7th International
Congres of Animal Husbandry.

Dergelijke berekening zijn ook voor de andere bloedgroepfactoren uit-
gevoerd. Op grond van deze gegevens is men er aanvankelijk van uit-
gegaan, dat alle bloedgroepfactoren onafhankelijk van elkaar worden
overgeërfd en dat het aanwezig zijn van een factor volledig dominant is
over het afwezig zijn.

Tijdens de ontwikkeling van het onderzoek heeft Storm ont (1945)
evenwel vastgesteld dat van een stier, die de factoren B, G en K bezat
de nakomelingen öf alle drie deze factoren van hun vader kregen óf geen
van drieën. Bij nader onderzoek bleek, dat er met B, G en K ook nog
andere factoren als één complex van de ouders op de nakomelingen konden
overgaan.

De overerving van dergelijke complexen van factoren moge aan de hand
van een voorbeeld uit dc Nederlandse rundvecfokkerij worden verduide-
lijkt. Van dc stier Anna\'s Adema 30587 F.R.S. Pref. B werden 120 zonen
onderzocht. Bij het onderzoek van de stier was gebleken, dat hij o.a. de
factoren B, G, K, O^, Yo, A\' en K\' bezat. Onder de nakomelingen
bevonden er zich 70, die de factoren B, G, K, O3, Yo en A\' van de vader
hadden gekregen, terwijl de overige 50 de factor K\' hadden geërfd.
Hieruit kan worden afgeleid, dat BGKO3Y0A\' een complex is dat als één
geheel wordt overgeërfd. Een dergelijk complex van factoren wordt een
bloedgroep genoemd. De bloedgroep BGKO3Y2A\' is een groep van het zgn.
B-groepensvsteem. Na uitgebreid genetisch en serologisch onderzoek is
gebleken, dat de factoren 15, G, I, K, O, P, Q, T, Y, A\', D\', E\', 1\', J\' en
K\' allen tot het B-groepensysteem behoren en dat er een groot aantal
combinaties van deze factoren bestaat. In de U.S.A., waar de genetische
variabiliteit van het rundvee nog groot is, zijn reeds meer dan 100 ver-
schillende bloedgroepen van het B-groepensysteem vastgesteld. Als gevolg

van de in Nederland gevolgde fokkerijmethoden is dit aantal in ons land
veel kleiner. Vooral bij de zgn. „wilde" koeien in Nederland kunnen even-
wel nog zeer merkwaardige, ook nog niet in het buitenland vastgestelde,
groepen worden gevonden.

In tabel 2 is een voorbeeld gegeven van de wijze waarop men in de U.S.A.
is begonnen met het vaststellen van de bloedgroepen van het B-groepen-
complex.

The separation of antigenic factors of the B system into contrasting antigenic
complexes in the offspring of selected sires.

Overgenomen uit een rapport van Dr. M. R. Irwin voor het 7th International
Congress of Animal Husbandry.

Uit tabel 2 blijkt reeds, dat elk rund twee, maar nooit meer dan twee
B-groepen kan hebben. Een voorbeeld van een Nederlandse stier met
twee B-groepen is Steffen 40610 S met BOYiA\'E\'3 en BOA\'E\'gl\'. De
•schrijfwijze voor dit beeld is BOViA\'E\'a/BOA\'E\'ar. Van deze stier is
bekend, dat hij de groep BOYiA\'E\'3 van zijn vader Noannan 37089 S
heeft gekregen en BOA\'E\'^I\' van zijn moeder Aafke 208 144564 F.R.S.
Zoals Steffen praktisch evenveel vrouwelijke als mannelijke nakomelingen
heeft vei-wekt, zo zijn er ook evenveel nakomelingen die BOY^A\'E\'a heb-
ben gekregen als nakomelingen met BOA\'E\'.-^I\'. Dit wil zeggen, dat alle
nakomelingen van Steffen öf de ene of de andere groep van hun vader
hebben gekregen.

Het is verder ook mogelijk, dat een stier maar één B-groep heeft. Dit is
b.v. het ge\\al met de stier Doel 12033 S. De B-groe]3en van deze stier wor-
den geschre\\ en als GY^E\'i\'—, waarbij .,—het afwezig zijn van een
tweede groep betekent. De nakomelingen van Doel krijgen of GYgE\'i óf
geen B-groep van hun vader.

Bij een telling van de B-groepen bij de Nederlandse K.I. stieren is ge-
bleken, dat 17% van de zwartbonten en 38% van de roodbonten geen
enkele B-groep hebben. In die gevallen wordt het B-systeem als „—/—"
geschreven.

Over de immunogenetischc grondslagen van het B-groepencomplex bij het
rund bestaan meningsverschillen, die parallel lopen met die over de
grondslagen van o.a. het Rhesus systeem bij de mens. Voor de bloedgroe-

pen bij de mens is W i e n e r (1955, 1957) van mening, dat één bloedgroep
correspondeert met één gen op het chromosomenstelsel en dat het bestaan
van een serie groepen in éénzelfde genetisch systeem moet worden toe-
geschreven aan mutaties in dit gen, waardoor een serie van allelomorfe
vormen ontstaat. De nauwe serologische verwantschap van die bloedgroep-
factoren, die tot één bloedgroepensysteem behoren pleit voor het oordeel
van de seroloog Wiener. Ook bij het onderzoek bij runderen zijn
evenwel ontdekkingen gedaan die pleiten voor de opvatting van de sta-
tisticus F i s h e r en zijn volgelingen volgens wie elke bloedgroepfactor
zou corresponderen met een afzonderlijk gen, waarbij wordt aangenomen,
dat de genen voor de verschillende factoren nauw zijn gekoppeld.
Voor het C-groepensysteem geldt, zij het dan in wat minder samengestelde
vorm het zelfde als voor het B-systeem. De factoren C, E, R, W, X en L\'
behoren tot het C-systeem. De C-groepen, waarvan er ongeveer 25 zijn
xastgesteld, zijn uit één of meer van deze 6 factoren samengesteld. Ze
worden geheel onafhankelijk van de B-groepen overgeërfd. Dit moge blij-
ken uit een vergelijking van de B- en C-groepen van de reeds eerder
genoemde Anna\'s Adema 30587 F.R.S. Pref. B en drie van zijn zonen.

De andere bloedgroepsystemen zijn minder samengesteld. In de systemen
aangeduid met A, J, L, M, Z en H\' is slechts één bloedgroepfactor bekend.
Voor deze systemen bestaan er dientengevolge maar drie mogelijk-
heden nl.:

1. De tot het systeem behorende bloedgroepfactor ontbreekt. In dit geval
wordt voor dit systeem „—/—" geschreven.

2. Het rund heeft de factor van dit systeem éénmaal en is er dus hetero-
zygoot voor. Dit wordt geschreven als b.v. „A/—".

3. Het rund heeft de factor tweemaal en is er dus homozygoot voor. In
dit geval wordt dus b.v. geschreven ,.A/A". In dit laatste geval heeft het
rund A zowel van de vader als van de moeder gekregen. Alle nakomelingen
van een dergelijk dier krijgen A.

In het SU-systeem zijn de factoren S en U bekend. U komt bij het
Nederlandse vee echter vrijwel niet meer voor.

Het FA^\'-systeem omvat de factoren F en V. Het merkwaardige van dit
systeem is, dat er bij elk dier twee factoren van voorkomen. De runderen
hebben dus F/F, F/V of V/V.

De erfelijkheidsleer bij landbouwhuisdieren heeft, mede dank zij het feit
dat een groot aantal eigenschappen van de dieren geheel of gedeeltelijk
van genetische invloeden afhankelijk is, vooral in de laatste decennia veel
belangstelling getrokken.

landbouwhuisdieren is aangenomen, dat bepaalde eigenschappen zoals de
haarkleur en de hoornontwikkeling volgens de grondregels van de erfelijk-
heidsleer werden overgebracht van de ouders op de nakomelingen. Rij
verdergaand onderzoek is aan het licht gekomen, dat o.a. de kleurover-
erving van meer dan één gen afhankelijk is en dat zelfs hierbij de grond-
regels alleen niet voldoende zijn om het verschijnsel te verklaren. Binnen
bepaalde populaties, zoals de Nederlandse rundveebeslagen, is het evenwel
mogelijk vaststaande regels voor de overerving van de kleur op te stellen.
Vanaf het begin heeft er veel belangstelling bestaan voor de vraag omtrent
het al dan niet erfelijk bepaald zijn van factoren die van economische
betekenis zijn zoals de hoeveelheid geproduceerde melk en het vet- en
eiwitgehalte in die melk. Zij, die een hoge waarde hebben toegekend aan
de erfbaarheid (heritability) van deze eigenschappen hebben zich ook
ernstig bezig gehouden met de vraag op welke genen deze overerving
berust en op welke wijze het aanwezig zijn \\an deze genen kan worden
vastgesteld.

Bij de bestudering van dit onderwerp is gebleken, dat het te onderzoeken
materiaal uitermate gecompliceerd is. De door Shimy (1956) en
Politiek (1957) beschreven methoden voor de berekening van de
heritability van verschillende eigenschappen maken de lezer reeds duide-
lijk, dat een groot aantal vragen schuil gaat achter de uiteindehjk
gevonden „h^ waarden". De nauwe samenwerking tussen de erfelijke
aanleg en het milieu maakt het uitermate moeilijk om bij de runderen die
onder normale, en dus sterk variabele, bedrijfsomstandigheden worden
gehouden, de genetische constellatie met betrekking tot hun produktiever-
mogen met enige mate van nauwkeurigheid te testen.
Tengevolge van het ontbreken van duidelijke gegevens omtrent het be-
staan en de overerving van factoren die op de produktie van invloed zijn
is het voor de veeteeltkundigen nog niet mogelijk om directe richtlijnen
voor de praktische veefokkerij te geven die op wetenschappelijk onderzoek
zijn gebaseerd. Hoewel de belangstelling en de mogelijkheden voor het
wetenschappelijk onderzoek in de veeteelt met de toepas.sing van de K.I.
sterk zijn toegenomen moet toch worden vastgesteld, dat de rundvee-
fokkerij nog hoofdzakelijk wordt gebaseerd op de selectie van uitwendig
waarneembare eigenschappen van de runderen en van hun voorgeslachten.
Deze op empirische grondslagen opgebouwde fokkerij heeft geleid tot het
wereldberoemd worden van de Nederlandse runderen en tot cen hoog
economisch rendement voor de Nederlandse rundveehouders. De hoeveel-
heid melk en het vetgehalte in de melk van de Nederlandse runderen zijn
in dc periode van 1910 tot 1957 respectievelijk gestegen van 2862 kg en
.3,00% vet tot 4135 kg en 3,76% vet. Hierbij moet echter wel terdege
bedacht worden, dat deze stijgingen bereikt zijn over meer dan 10 generaties
van runderen en dat de verbetering van milieufactoren van zeer grote
betekenis is geweest.

Vooral in de laatste decennia is duidelijk gebleken, dat de verbetering
van de inzichten in de erfelijkheidsleer heeft geleid tot een sterke verbetering
in de kwaliteit en de kwantiteit \\ an de produkten van de landbouwplanten-
teelt.

Door verschillende vooraanstaande deskundigen als Go wen (1924),
von Patow (1925, 1930) en Turner (1927) is voldoende duidelijk
aangetoond dat dergelijke ingrijpende vorderingen bij de teelt van land-

bouwhuisdieren niet mogen worden \\erwacht. De vraag kan echter worden
gesteld of het, gezien de perspectieven, die de thans gevolgde methoden
\\oor produktieverbetering bieclen, niet juist is om althans te trachten de
inzichten in de genetica der landbouwhuisdieren zoveel mogelijk te ver-
beteren. Op grond van deze overwegingen is een begin gemaakt met de
bestudering van de verspreiding \\an de bloedgroepen bij de Nederlandse
runderen.

Zoals reeds is vermeld zijn er 10 in erfelijk opzicht onafhankelijke bloed-
grocpsystemen bekend. De bloedgroepen zijn zuiver erfelijk bepaald, ze
zijn volledig aanwezig of afwezig en het aanwezig zijn wordt niet door
tnilieufactoren beïnvloed. De bestudering van het voorkomen en de ver-
spreiding van deze bloedgroepen in de Nederlandse runderen en de
eventuele verschuiving in de frequenties van deze bloedgroepen kunnen
leiden tot een verbreding van de inzichten in de gebeurtenissen van het
erfelijk patroon der runderen.

Als bepaalde bloedgroepen in een rundveeslag steeds meer gaan voor-
komen, terwijl andere met de gevolgde fokrichting gaan verdwijnen dan
kan deze verschuiving in de frequenties van de bloedgroepen een basis
\\ ormen om na te gaan of er verband bestaat tussen de met het bloedgroepen-
onderzoek vastgelegde erfelijke substanties en bepaalde eigenschappen die
\\oor de rundveefokkerij van waarde zijn.

Bij ons onderzoek is in de eerste plaats getracht een indruk te verkrijgen
omtrent de frequenties van de bloedgroepen bij de Nederlandse runderen.
Voor deze bepaling zijn de frequenties van de bloedgroepen van de in 1957
gebuiikte K.I.-stieren berekend. Hoewel de erfelijke samenstelling van de
K.I.-stieren nog geen volledig zuivere afspiegeling vormt van die van
de Nederlandse rundveestapel mag toch gezegd worden, dat de erfelijke
eigenschap])en van de K.I.-stieren in 1957, in 1962 over meer dan 50%
\\an de Nederlandse runderen zijn verdeeld.

Aan de hand van de residtaten van het onderzoek van 884 F.H.- en 371
M.R.Y. stieren is een berekening gemaakt van de frequenties van de
niet samengestelde bloedgroepsystemen A, F/V, J, L, M, S en Z. Onder de
frequerUie van een bloedgroep in een veeslag wordt verstaan het percentage
\\ an de gevallen waarin de aanleg van een bloedgroep aanwezig is.
Zoals reeds eerder is meegedeeld, bestaan er voor de niet samengestelde
bloedgroepsystemen drie moglijkhden, n.1.:

Rij een dier dat A\'A is kan worden gezegd, dat de frequentie 1,00 is
(100%), bij een dier met A/- is dit 0,50 (50%) en bij een dier met -/-
0,00 (0%). Wanneer we in tabel 3 (pag. 1142) zien, dat cle frequentie
\\\'oor de bloedgroep A bij de Friese K.I.-stieren is berekend als 0,32, dan
betekent dit, dat bij de 221 stieren waarbij dus 2 x 221 = 442 kansen
op A bestonden de aanleg in feite 32/100 x 442 = 141 maal aanwezig was.
Voor de berekeningen van genen-frequenties in menselijke populaties wordt
in het algemeen gebruik gemaakt van de Wet van Hardy en Weinberg, die
in formule wordt uitgedrukt als:

q2 A\'A: 2 q (1 — q) A/a : (1 — q)2 a/a,
waarbij A en a de alternatieve genen zijn en q de frequentie weergeeft.

Deze formule kan worden gebruikt als een genetisch evenwicht in de te
bestuderen populatie bestaat.

Stormont (1952), Neimann Sorensen (1956) en Ren del
(1956) hebben aangenomen, dat dit evenwicht ook in de door hen onder-
zochte runderpopulaties bestond. Het ligt buiten het bestek van dit artikel
orn op de onjuistheden van deze stelling en op de gevolgde berekenings-
methoden in te gaan. De hier volgende resultaten tonen evenwel aan, dat
van een genetisch evenwicht in de Nederlandse runderpopulaties geen
sprake is. Het aannemen van dit evenwicht zou bovendien inhouden dat
het werk dat door de Nederlandse rundveefokkers wordt verricht geen
effect zou hebben op het wijzigen van de genetische constellatie van de
Nederlandse rundveestapel. Hoewel er dus bezwaren aan deze methode
zijn verbonden is het gebleken, dat de variatiebreedte, die om de uit-
eindelijk gevonden resultaten moet worden aangenomen, niet wordt over-
schreden door de fouten die bij het gebruik van deze methoden worden
gemaakt.

In tabel 3 zijn de resultaten weergegeven van de berekeningen van
de genen-frequenties van een aantal bloedgroepen die tot de niet
samengestelde bloedgroepsystemen behoren.

Uit de gegevens van tabel 3 blijkt, dat er voor enkele bloedgroepen duide-
lijke verschillen zijn tussen het M.R.Y.- en het F.H. veeslag. De bloed-
groepen J en Z komen b.v. meer dan tweemaal zoveel voor bij de rood-
bonten dan bij de zwartbonten.

Ook binnen de veeslagen blijken er nog duidelijke verschillen te bestaan.
Dit is o.a. het geval met de bloedgroep V in het F.H. veeslag. Om dit
verschil duidelijker te laten uitkomen is in tabel 4 (pag. 1143) een onder-
scheid gemaakt tussen drie groepen Noord-Hollandse K.I.-stieren. De
groep aangeduid met „N.H. origine" omvat de stieren die zelf, en waarvan
ook de beide ouders in Noord-Holland zijn geboren, de stieren met „Fr.
origine" zijn in Friesland geboren, terwijl die dieren die niet in een van
deze groepen ondergebracht konden worden, zijn bestempeld met „overige
origine". De stieren van deze laatste groep voerden uiteindelijk vrijwel
alleen Fries bloed.

Verdeling van de bloedgroepen F en V bi] de in 1957 in Noord-Holland
gestationeerde K.I .-stieren.

Wanneer we er rekening mee houden, dat de stieren met N.H. origine
ook nog vrij veel invloed vanuit Friesland hebben onden-onden zal duide-
lijk zijn, dat de bloedgroep V in Noord-Holland in vroeger tijden een zeer
hoge frequentie heeft gehad en dat deze door de gevolgde fokrichting sterk
is teruggedrongen.

Voor de berekeningen van deze frequenties zijn dezelfde stieren gebruikt
als voor de niet samengestelde bloedgroepsystemen. Doordat er tot dit
systeem een groot aantal groepen behoren zijn de berekeningen van de
frequenties meer gecompliceerd. Tenslotte is het toch mogelijk gebleken
deze frecjuenties met een redelijke nauwkeurigheid te benaderen. De resul-
taten van deze berekeningen zijn weergegeven in onderstaande figuur.

Uit deze figuur blijkt, dat verscheidene B-groepen wel bij de zwartbonten
en niet bij de roodbonten voorkomen en omgekeerd. De B-groepen die
in de figuur zijn opgesomd vanaf PI\' tot Y2A\' komen bij de beide vee-
slagen voor.

Bij het nagaan van de herkomst van deze groepen zijn verschillende inte-
ressante gegevens aan het licht gekomen. Zoals uit de figuur blijkt komt
de groep BGKO3Y2A\' in bijna 12% van de gevallen bij de F.H. stieren

voor. Bij het nagaan van de herkomst van deze groep bleek, dat hij 160 x
van de stier Anna\'s Adema 30587 pref. B afkomstig was en 40 x van de
bekende koe Willemke 39 nr. 144650 F.R.S., terwijl slechts bij 13 van de
213 stieren deze groep een andere herkomst moest hebben. Hieruit blijkt
dus, dat deze groep, die naar alle waarschijnlijkheid tot voor 15 jaar
vrijwel niet is voorgekomen nu een enorme verspreiding in het zwartbonte
veeslag gaat krijgen. Een vergelijking van de resultaten van het blocd-
groepenonderzoek in andere landen heeft geleerd, dat in die landen, die
de laatste jaren geen of vrijwel geen runderen uit Nederland hebben
geïmporteerd, de groep BGKO3Y2A\' vrijwel niet voorkomt.
Hoewel dit ook uit andere bronnen reeds bekend was, wordt ook met dit
voorbeeld duidelijk gedemonstreerd hoe met de thans toegepaste fokkerij-
methode bepaalde erfelijke eigenschappen, die jarenlang op de achtergrond
zijn geweest in korte tijd een buitengewoon sterke verspreiding kunnen
krijgen.

Bij een verdere vergelijking met de resultaten in het buitenland is ge-
bleken, dat de groep GYoE\'i in elk land waar oorspronkelijk uit Nederland
afkomstig zwartbont vee wordt gehouden in een vrij hoge frequentie voor-
komt. Merkwaardig is ,dat deze groep bij andere rundveerassen in het
buitenland niet of vrijwel niet voorkomt. Bij het nagaan van de herkomst
\\an deze groep in het Nederlandse M.R.Y, vee bleek, dat GY2E\'i was
terug te voeren tot twee stieren nl. Prins 5815 S en Seike I\'s Sjoerd 6172.
In de roodbonten in Overijssel en Gelderland is deze groep slechts eenmaal
aangetoond.

Aan deze gegevens kunnen nog verscheidene belangwekkende feiten worden
toegevoegd. Ook zonder dat is echter duidelijk, dat door dit onderzoek
naar de frequenties van de bloedgroepen een interessant licht kan worden
geworpen op de gebeurtenissen in het erfelijk patroon van een rundvee-
staijel. Het is, gezien de resultaten van dit eerste oriënterende onderzoek
niet onwaarschijnlijk, dat deze gegevens, die tot nu vrijwel alleen theore-
tische waarde hebben op den duui ook voor de praktische rund veefokkerij
\\ an betekenis kunnen worden.

Een onderzoek naar de mogelijke samenhang tussen de bloedgroepen en
het produktievermogen bij runderen.

De mogelijkheden van een samenhang tussen het produktievermogen en
andere, uitwendig waarneembare kenmerken hebben reeds lang de belang-
stelling gehad van hen, die runderen houden voor de produktie van melk.
Reeds meer clan 100 jaar geleden heeft Guénon (1845) gemeend een
]x)sitieve samenhang te kunnen aantonen tussen vorm en grootte van de
melkspiegel enerzijds en de produktiviteit van de runderen anderzijds. De
belangstelling voor de resultaten van dit onderzoek is gebleken zeer groot
te zijn en de door deze Fransman naar voren gebrachte stelling is aan-
vankelijk dan ook vrijwel algemeen geaccepteerd. Nadat latere, meer ge-
detailleerde ondei-zoeken hadden aangetoond, dat de gevestigde mening op
onjuiste gronden berustte, is gebleken dat de veehouders en -fokkers dit
houvast, dat hen eenmaal was geboden niet gaarne loslieten en dat er zelfs
nu nog resten van dit geloof bestaan.

Sinds 1850 hebben nog verscheidene andere onderzoekers zich bezig ge-
houden rnet de mogelijkheden van een samenhang tussen produktiviteit
en andere eigenschappen.

Bos ma c.s. (1949) hebben aangetoond, dat de runderen waarvan de
nielktekens bij de exterieur beoordeling hoog gewaardeerd worden in het
algemeen ook de beste melkproducenten zijn. Door De Jong (1947)
wordt verder aangenomen, dat er een samenhang bestaat tussen het type
der runderen en hun produktievermogen.

De Nederlandse fokkers, die bepaalde typen selecteren en met deze dieren
ook hoge produkties bereiken, zijn helaas niet in staat om nauwkeurige
gegevens te verschaffen omtrent die eigen.schappen, die in hun ogen een
goede produktie waarborgen.

Hoewel het niet de bedoeling is te beweren dat er geen verband tussen
type en produktiviteit bestaat, moet in het algemeen toch worden gesteld
dat de onderzoekingen naar mogelijke correlaties tot nu toe weinig be-
moedigend zijn geweest. Het is dan ook zeer begrijpelijk, dat er een zeker
scepticisme blijkt te bestaan als er nieuwe mogelijkheden \\\'oor correlaties
worden aangekondigd.

Ondanks deze historie blijven er voldoende argumenten over om, zonder
te hoog gespannen verwachtingen, te kunnen beginnen met een breed
opgezet oriënterend onderzoek.

Door Von Patow (1925, 1930) en later ook door anderen, is aan-
getoond, dat de hoeveelheid geproduceerde melk en het vetgehalte van die
melk afhankelijk zijn van een reeks van erfelijke factoren. De kansen op
koppelingen liggen daardoor gunstig. Als we aannemen, dat er 5 erfelijke
factoren zijn die het vetgehalte gunstig kunnen beïnvloeden, dan bestaan
er ook 5 kansen op correlaties. Anderzijds zal een koppeling tussen 1 van
deze 5 factoren en een bloedgroep moeilijk aantoonbaar zijn. Als we in dit
voorbeeld aannemen, dat de bloedgroep Z gekoppeld is aan een factor,
die het vetgehalte gimstig beïnvloedt, dan wil dit niet zeggen, dat alle
dieren met Z een hoog vetgehalte zullen hebben, en omgekeerd. Een dier,
dat wel de bloedgroep Z en dus ook de daaraan gekoppelde eigenschap
\\\'oor het vetgehalte bezit kan wel alle 4 de andere vetverhogende eigen-
schappen missen en omgekeerd kan een dier alle 4 deze eigenschappen
bezitten en juist de aan de groep Z gekoppelde niet. We kunnen daarom
in dit voorbeeld de bloedgroep Z alleen zien als een gunstige aanwijzing,
omdat we weten, dat als het dier Z heeft in ieder geval déze verhogende
factor aanwezig is. Bij een grote groep, onderling goed vergelijkbare dieren
van hetzelfde \\-eeslag en van ongeveer dezelfde herkomst zullen dan de
Z-positieve dieren gemiddeld wel een hoger vetgehalte hebben dan de
Z-negatieve.

Wanneer we nagaan, op welke wijze een samenhang tussen bloedgroepen
en produktievermogen kan bestaan dan blijken er tenminste twee moge-
lijkheden te zijn nl.:

1. Dat de bloedgroep en de produktieverhogende factor nauw gekoppeld
zijn en dus vrijwel altijd samen van de ouders op de nakomelingen
overgaan.

2. Dat éénzelfde erfelijke factor gelijktijdig verantwoordelijk is voor het
\\ oorkomen van een bepaalde bloedgroep en voor een verhoging van de
produktie.

Bij dit laatste punt kan dan nog worden opgemerkt, dat de bloedgroepen,
die waarschijnlijk een bepaalde functie in het lichaam hebben zeer wel
een invloed op de stofwisseling kunnen uitoefenen, die de produktie gunstig
of ongunstig beïn\\ loedt,

Bij de bepaling van de keuze van het onderdeel van de melkproduktie,
dat zich het best voor ons onderzoek leent hebben we ons gebaseerd op
de gegevens van Shimy (1956) en Politiek (1957), die aantonen,
dat de hoeveelheid geproduceerde melk in sterke mate afhankelijk is van
milieufactoren als voeding en \\erpleging, terwijl dit met het vet- en
eiwitgehalte in veel mindere mate het geval is. De gegevens omtrent het
\\et- en eiwitgehalte zijn daardoor meer betrouwbare informaitebronnen
omtrent de erfelijke aanleg van het rund en lenen zich derhahe ook
beter voor een onderzoek naar erfelijk bepaalde correlaties.
Omdat bij de bewerking \\\'an het proefschrift nog maar weinig definitieve
gegevens omtrent het eiwitgehalte bekend waren is in dit eerste onderzoek
alleen nagegaan op welke wijze een onderzoek naar eventuele correlaties
tussen één van de bekende bloedgroepen en het vetgehalte het best kan
worden opgezet. Bij een nadere bestudering van deze vraag leek de meest
gewenste opzet, dat van een stier, die heterozygoot was voor een aantal
bloedgroepen een zo groot mogelijk aantal dochters en haar moeders
onderzocht werden. Met een dergelijk onderzoek is begonnen door 40
dochters van de stier Oldambster Gijsbrecht 35371 S. en de moeders van
deze dochters te onderzoeken. Deze stier bleek o.a. heterozygoot te zijn
voor A (A/-), hetgeen wil zeggen dat 50% van de dochters van deze
stier wel de groep A van de vader krijgt en 50% niet. Bij het onderzoek
bleek, dat 17 van de dochters met de bloedgroep A een moeder hadden die
deze groep ook bezat, zodat deze dochters de groep A zowel van de moeder
als van de vader gekregen konden hebben. Doordat deze 17 dochters dus
uitgeschakeld moesten worden bleven er slechts 7 over die A zeker van de
vader hadden gekregen tegen 16 die A niet van de vader hadden ge-
kregen. Voor de andere groepen golden soortgelijke, en in de meeste
gevallen zelfs nog ongunstiger resultaten. De uiteindelijk bereikte resultaten
berustten op dermate kleine aantallen dieren, dat geen steekhoudende
conclusies getrokken konden worden. Gebleken is dan ook dat een dergelijk
onderzoek alleen zinvol is als grote aantallen moeder-dochterparen onder-
zocht kunnen worden. Hieraan zijn echter veel moeiten en kosten verbon-
den en daarom is voorlopig een eenvoudiger oplossing gezocht.
Hiervoor zijn de moeder-dochter vergelijkingen van 120 K.I.-stieren ge-
kozen. Deze moeder-dochter vergelijkingen waren samengesteld uit groepen
die in grootte varieerden van 20 tot 767 paren. In totaal werden 11548
j)aren in het onderzoek betrokken. Het gemiddelde vetgehalte van alle
bij dit onderzoek betrokken moeders was 3.89% en dat van de dochters
3.94%. De gemiddelde verschillen tussen de dochtergroepen en de moeder-
groepen varieerden van — 0.26 tot 0.40 terwijl het gemiddelde verschil
-I- 0.049 bedroeg. In tabel 5 (pag. 1147) zijn de gemiddelde verhogingen
veroorzaakt door stieren, die de bloedgroepen A, V en Z wèl bezaten
\\ergeleken met de gemiddelde verhogingen teweeg gebracht door stieren,
die deze groepen misten. Daarnaast is nog een verdere indeling gemaakt
in moeder-dochtergroepen die behoorden bij verschillende combinaties van
bloedgroepen. We zien dus b.v. dat van de 120 stieren, die met hun
nakomelingen in dit onderzoek betrokken waren, 30 de bloedgroep Z
bezaten (Z-pos.), terwijl 90 deze groep misten (Z-neg.). Van de 30
Z-positieve stieren lag het vetgehalte van de dochters 0.092% hoger dan dat
\\ an de moeders, terwijl van de 90 Z-negatieve stieren de dochters maar
0.033% met de moeders verschilden. Verder zien we o.a. dat van de

Onderverdeling van 120 moeder-dochter groepen, afhankelijk van het al dan niet
aanwezig zijn van de bloedgroepen A, V en Z bij de vaders van de dochtergroepen.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
OOOO oooo poop ppoo pp pp
\'cd \'o o\'czi b> o a \'a \'o\'o\'o cd b p b b b b b b

22 stieren met Z en zonder V de dochters cen verhoging vertonen van
0.12%, terwijl omgekeerd de 21 stieren zonder Z en met V bij hun
dochters slechts een verschil in vetgehalte t.o.v. de moeders gaven van
slechts 0.02%.

Bij een nauwkeurige bestudering van tabel 5 blijkt, dat die stieren,
die de bloedgroepen A en Z bezitten in het algemeen het \\etgehalte sterker
verhogen dan de stieren die deze groepen missen, terwijl met V juist het
omgekeerde het geval is. Wanneer we er verder rekening mee houden, dat
er nog verschillende andere erfelijke factoren bestaan die deze vetverhoging
kunnen beïnvloeden, dan kan wel geconstateerd worden, dat deze eerste
gegevens hoopgevend zijn. Gezien de betrekkelijk kleine verschillen en
vooral het zeer ruwe materiaal lijkt het niet gerechtvaardigd om op de
op deze wijze verkregen gegevens vérgaande conclusies te baseren.
De conclusie dat het ten volle verantwoord is om op meer uitgebreide
schaal en met meer gedetailleerde gegevens verder te werken is echter zeker
gewettigd.

.\'\\ls inleiding tot een beschrijving van de bloedgroepen bij de Nederlandse runderen
is cen overzicht gegeven van de belangrijkste feiten bij de bloedgroepen bij mensen,
kippen, duiven, paarden en varkens.

In het blocdgroepenonderzoek bij de mens en ook bij verschillende diersoorten worden
.goede resultaten verkre.gen met behulp van normaal in de bloedsera voorkomende
iso-agglutininen. Voor het blocdgroepenonderzoek bij runderen is evenwel gebleken,
dat dc voorkeur moet worden gegeven aan het gebruik van iso-immuun-hemolysincn.
Eén van de meest gecompliceerde, maar tevens één van de meest fascinerende
aspecten van deze hemolytische methode is dc bereiding van zuivere reagentia uit
de in de regel polyvalente iso-immuun-sera.

Dc Amerikaanse genedci, die dit onderzoek hebben ontwikkeld hebben een zodanig
aantal reagentia bereid, dat 40 verschillende antigcenstructuren, die aan de opper-
vlakte van de rode bloedcellen kunnen voorkomen, kunnen worden aangetoond. Deze
antigene structuren, die bloedgroepfactoren worden genoemd, worden evenals bij
de mens aangeduid met de letters van het alfabet in de volgorde waarin ze zijn
vastgesteld.

Na verloop van tijd is .gebleken, dat een aantal van deze blocdgrocpfactoren sero-
logisch en ook genetisch met elkaar verwant is. Die factoren, die serologisch met
elkaar verwant zijn kunnen in de regel ook gezamenlijk in één complex van de
ouders op de nakomelingen over,gaan. Een dergelijk factorencomplex dat uit 2 tot
10 verschillende factoren kan bestaan en dat als één geheel wordt overgeërfd wordt
een bloedgroep genoemd.

Het is .gebleken, dat een groot aantal van dergelijke bloedgroepen met één en dezelfde
locus op het chromosomenstclscl kan corresponderen. De .genen, waarmee deze bloed-
groepen, die tot éénzelfde systeem behoren corresponderen, worden beschouwd als
allclomorfc vormen, die door mutaties uit elkaar zijn ontstaan,

•Als uitgangspunt voor verdere genetische studies zijn berekeningen gemaakt van de
frequenties van de bloedgroepen bij de Nederlandse runderen. Aangezien cr geen
sprake is van cen genetisch evenwicht in de Nederlandse rundvecpopulaties kan
aan de gevonden frequenties slechts cen zeer betrekkelijke waarde worden toegekend.
Niettemin kon door deze berekeningen een interessant beeld worden verkregen om-
trent de genetische verschillen en overeenkomsten tussen het zwartbonte en roodbonte
vceslag in Nederland.

Mede met behulp van de reeds verzamelde gegevens kan op den duur wellicht ook
worden nagegaan of en zo ja in welke richting de frequenties van dc bloedgroepen
verschuiven.

Terislotte is cen oriëntcrend ondcrzock vcrricht naar een mogelijke sainenhang tussen
de bloedgroepen en andere voor de rundveetecit intéressante eigenschappen. De
beste kansen voor dit ondcrzock naar mogelijke correlaties bleken te liggen bij het
vetgchalte in de geproduceerde melk der runderen en de bloedgroepen van deze
dieren.

Van 120 K.I.-sticren, waarvan de produktiewaarde voor wat bctreft het vetgchalte
in de melk vrij nauwkeurig kon worden vastgelegd, werden deze gegevens verge-
leken met het al of nict voorkomen van de bloedgroepen A, V en Z bij deze dieren.

As an introduction to the bloodgroup studies in cattle a short literature review has
been given of the developments of the studies on bloodgroups in men and in various
species of animals. In the bloodgroup studies in most species of animals sufficient
results can be obtained with the use of agglutinins which occur normally in the
bloodscra of these animals. For the bloodgroup studies in cattle, however, the use
of iso-immune hemolysins is preferable.

One of the most complicated but also of the most fascinating aspects of this hemo-
lytic method is the production of purified reagents. The American geneticists who
have developed these studies have been able to produce as many reagents as are
necessary to detect 40 different antigenic structures, which can occur at the surface
of the red blood cells in cattle.

S t o r m o n t and others demonstrated that some of these antigenic structures are
serologically and also genetically related with one another. In several cases these
serologically related structures were found to be inherited as complexes. These
complexes of antigenic structures are called bloodgroups. It has been pointed out
that a great number of such bloodgroups corresponds with one and the same locus
on the chromosomes. The genes corresponding with those bloodgroups which belong
to one system are considered as alleles of each other.

As a basis for further genetical investigations calculations have been made in order
to obtain some rough ideas about the frequencies of the genes controlling the blood-
groups. As there is no genetic equilibrium in the Dutch cattle populations the cal-
culated frequencies are not completely correct. With these calculations it is possible,
however, to give some ideas about the genetical differences in the cattle breeds and
furthermore the obtained results can very probably be used in the future in order
to investigate whether genetical shifts occur or not.

A preliminary study has been performed of possible connections between bloodgroups
and the production capacity of cattle. The most important part of this study has
been the search for the best methods. The investigations have shown that the per-
centage of fat in the milk offers the best chances of finding any connections with
bloodgroups.

Of 120 A.I.-bulls of which the production value could be fairly accurately measured
on the basis of "dam-daughter comparisons", this production value has been com-
pared with the presence or absence of the bloodgroups A, V and Z.

A titre d\'introduction de la description des groupes sanguins des bovidés néerlandais,
un aperçu des faits principaux concernant les groupes sanguins des hommes, poules,
pigeons, chevaux et porcs est donné.

Dans l\'étude des groupes sanguins de l\'homme ct aussi de différentes sortes d\'animaux
on obtient de bons résultats à l\'aide d\'iso-agglutinines que l\'on trouve dans le sérum
sanguin normal. Cependant pour la recherche des groupes sanguins des bovidés
l\'emploi d\'iso-immuno-hémolysines s\'est révélé préférable. Un des aspects les plus
compliqué, mais aussi un des plus fascinants, de cette méthode hémolytique, est
la préparation de réactifs purs provenant d\'iso-irnmune-sera qui sont en général
polyvalents.

Les généticiens américains qui ont ciévéloppé cette technique, ont prepare un certain
nombre de réactifs de sorte que 40 différentes structures d\'antigènes, qui se trouvent
à la surface des globules rouges, peuvent être démontrées. Ces structures d\'antigènes,
qu\'on appelle les facteurs des groupes sanguins sont, comme chez l\'homme, désignées,
dans l\'ordre de leur découverte, par les lettres de l\'alphabet.

Après un certain temps on a constaté qu\'il y avait un rapport sérologique et aussi
génétique entre un certain nombre de ces facteurs des groupes sanguins. Ces facteurs,
qui sont liés scrologiquement peuvent en général se transmettre conmie un ensemble
des parents à leurs descendants. Une telle complexe de facteurs, qui peut être com-
posée dc 2 à 10 différents facteurs et qui est héréditaire comme une unité est nom-
mée un groupe sanguin. Il apparut qu\'un grand nombre de ces groupes sanguins
peut correspondre au même locus au système chromosomique. Les gênes avec les-
quels ces groupes sanguins, qui appartiennent au même système, correspondent, sont
considérés comme des formes allélomorphe qui, par des mutations, se sont formés
les un des autres.

Comme point dc départ pour des études génétiques plus développées, on a calculé
les fréquences des groupes sanguins des races bovines des Pays-Bas. Puisqu\'il n\'y a pas
d\'équilibre génétique dans les populations bovines néerlandaises, on ne peut attribuer
qu\'une valeur relative à la fréquence trouvée. Néanmoins par ces calculs on peut
obtenir une image interessante concernant les différences et les analogies génétiques
entre les races pie noires et pic rouges aux Pays-Bas; a l\'aide des données ainsi ob-
tenues on pourra probablement a la longue constater si, et dans quelle direction,
les fréquences des groupes sanguins se déplacent.

Enfin, à titre d\'orientation, une recherche fut effectuée sur la relation éventuelle des
groupes et d\'autres qualités intéressantes pour l\'élevage bovin. Les meilleures chances
existent pour trouver des corrélations entre la teneur en matière grasse du lait produit
et les groupes sanguins de ces mêmes vaches.

On a comparé la capacité de production de matière grasse dans le lait de 120
taureaux d\'I.A., avec la présence ou non des groupes sanguins A, V et Z chez ces
animaux.

Als Einleitung zur Beschreibung von Blutgruppen bei holländischen Kühen wird eine
Uebersicht betreffs der wichtigsten Ergebnisse bei der Blutgruppenforschung von
Mensch, Taube, Fluhn, Pferd und Schwein gegeben.

Bei der Blutgruppenuntersuchung von Menschen und auch von verschiedenen Tier-
arten erziehlt man mit Hilfe von normal in den Blutseren vorkommenden Iso-Agglu-
tininen gute Resultate. Bei der Blutgruppenuntcrsuchung von Rindern jedoch hat
sich erwiesen, dass die Verwendung von Iso-immun-Haemolysinen den Vorzug ver-
dient. Einer der kompliziertesten, aber gerade dadurch meist fascinierenden Aspekte
dieser haemolytischen Methode ist die Bereitung von Faktoren-Seren aus den in der
Regel polyvalenten Iso-immun-Scren.

Die amerikanischen Genetiker, die diese Untersuchungen entwickelt haben, bereiteten
eine Anzahl Seren, womit sich 40 verschiedene Faktoren, die an der Oberfläche der
roten Blutkörperchen vorkommen, unterscheiden Hessen. Diese Faktoren deutet nuin,
wie beim Menschen, mit Buchstaben des Alphabets in der Reihenfolge ihrer Ent-
deckung an.

Im weiteren Verlauf der Forschung wurde deutlich, dass eine Anzahl dieser Blut-
gruppenfaktoren serologisch und auch genetisch miteinander verwandt sind. Fak-
toren die miteinander verwandt sind, können gemeinsam in einem Komplex von den
Eltern auf die Nachkommen übergehen. Ein solcher Faktorenkomplex, der aus 2 bis
10 verschiedenen Faktoren bestehen kann und als solcher übergeerbt wird, heisst
„Blutgruppe".

Es hat sich erwiesen, dass eine grosse Anzahl solcher Blutgruppen mit ein und dem-
selben Platz auf den Chromosomen übereinkommt. Die Genen, mit denen diese Blut-
gruppen, die zum selben System gehören, übereinkommen, werden als allelomorphe

Formen, die durch Mutationen aus sich selbst entstanden sind, betrachtet.
Die weiteren genetischen Forschungen haben Frequenzberechnungen der Blutgruppen
bei holländischen Kühen als Ausgangspunkt. Da bei der holländischen Rindvieh-
population sicher nicht von einem genedschen Gleichgewicht gesprochen werden
kann, ist den gefundenen Frequenzwerden nur ein beschränkter Wert zuzuerkennen.
Doch ist es durch diese Berechnungen möglich ein interessantes Bild betreffs der
genetische Unterschiede und Uebereinkünfte zwischen der schwarzbunten und rot-
bunten Vichrasse in den Niederlanden zu erhalten. Mit Hilfe der bereits vorhandenen
Resultate kann vielleicht in Zukunft untersucht werden, ob und so ja in welcher
Richtung die Blutgruppenfrequenzen sich verschieben.

Schliesslich wurde auch eine orienderende Untersuchung betreffs möglicher Zu-
sammenhänge zwischen Blutgruppen und anderer für die Rindviehzucht interessanten
Eigenschaften ausgeführt. Die besten Möglichkeiten bei dieser Korrclaüonsunter-
suchung liegen auf dem Gebiete des Fettgehaltes der produzierten Milch und den
Blutgruppen der betreffenden Tiere.

Bei 120 k.B.-Stieren, bei denen der Produktionswert betreffs des Fettgehaltes der
Milch ziemlich genau festgestellt werden konnte, wurden die Resultate mit dem wohl
oder nicht vorkonunenden Besitz der Blutgruppen .-X, V und Z verglichen.

.Andre sen, E.: Investigations on bloodgroups in pigs. Nord. VetMed., 9, 274,
(1957).

Bordct, J.: Sur l\'agglutination et la dissolution des globules rouges par le scrum

d\'animaux injectcs de sang défibriné. Ann. Inst. Pasteur, 12, 688, (1898).
Bosma, K. and L c i g n e s Bakhoven, H. G. A. :The relation between the
confirmations as a whole, the special dairy characteristics and the milk resp. the
milk-fat production. Rapport du Vc Congr. Int. de Zoot., 241, (1949).
Boyd, W. C.: Fundamentals of Immunology. 2nd cd. Intersci. publ. Inc. N.Y.,
1947.

effecting cellular antigens in the chicken. Genetics, 35, 633, (1950).
C o o m b s, R. R. A., C r o w h u r s t, R. C., Day, F. T., H card, D. G.,
Hinde, I. T., Hoogstraten, J. and Parry, H. B.: Haemolytic disease of

newborn foals due to iso-immunisation of pregnancy. ]. Hyg., 4C, 403, (1948).
Ferguson, L. C.: Heritable antigens in the erythrocytes of cattle. ]. Immunol.,
40, 213, (1941).

in the erythrocytes of cattle. ]. Immunol., 44, 147, (1942).
Fo r s c h n e r, E.: Ueber die Gewinnung wirksamer Testscren für die Blutgruppen-
bestimmung beim Rind. Z. Tierzucht, u. Zücht. biol., 64, 163, (1955).
Go wen, J. W.: Milk Sccrction. The study of physiology and inheritance of milk
yield and butterfat percentage in dairy cattle. W\'illiams and Wilkins, Baltimore,
1924.

Guénon, F.: Verhandeling over melkkoeien, (vert, uit Frans), Bogacrt, Brugge,
1845.

Irwin, M, R,: Dissimilarities between antigenic properties of red blood cells of
dove hybrids and parents, Proc. Soc. exp. Biol. Med., 29, 850, (1932).

Congr, Animal Husb,, Section 2, 7, (1956),
J o n g, W, d c: Dc beoordeling van bet exterieur van ons melkvee, Maandbl. Landb.

Voorl. Dienst, 4, 459, (1947).
Landois, L,: Beitrage zur Transfusion des Blutes, F, C, W, Vogel, Leipzig, 1875,
Landsteiner, K,: Zur Kenntnis der antifermentativen, lytischen und aggluti-
nierenden Wirkungen des Blutserums, Zbl. Bakt. I., 27, 357, (1900).

L i 111 c, R. B. : Iso-agglutinins in the blood of cattle. /. Immunol., 17, 377, (1929).

Neimann Sorensen, A.: Blood Groups in Cattle. Diss. Copenhagen, A/S
Carl Mortensen - Kobcnhavn, 1958.

Ottenberg, R. and F r i e d m a n n, S. S. : The occurence of group agglutination
in the lower animals. ]. exp. Med., 13, 531, (1911).

P a t o w, C. von: Studien über die Vererbung der Milchcrgicbigkeit an Hand von
fünfzehnjährigen Probemilchaufzeichnungen. Z. Tierzucht u. Zücht. biol., 4, 253,
(1925).

— . — . :Wcitere Studien über die Vererbung der Milchleistung beim Rinde. Z.
Tierzucht u. Zücht. biol., 17, 3, (1930).

Podliachouk, L.; Les .Antigènes de Groupes sanguins des Equidcs et leur trans-
mission héréditaire. Thèses de l\'université de Paris Serie A 3012 fNo. d\'ordre
3884), 1956.

Politick, R. D.: De invloed van erfelijkheid en milieu op de samenstelling van
de melk bij Friese koeien en de praktische mogelijkhcid van sclcctie op eiwitgehalte.
Diss. Wageningen, 1957.

Rang, F.: Untersuchungen über die Isohämagglutination im Blute des Schwcincs
und Rind mit eingeengten Seren. Diss. Göttingen, 1931.

Rendel, J.: Blood grouping and its utilization in animal breeding. Proc. 7th Int.
Congr. Animal Husb., Section 2, 113, (1956).

Schermer, S. und O 11 e, E. : Die Blutgruppen des Rindes. Z. Immunl\'orsch.,
110, 296, (1953).

S h i m y, S. A. F. El: The heritability of milk and fatpercentage in the Friesian
cattle in the province of P\'riesland. Diss. Wageningen, 1956.

Stone, W. H,: The J substance of cattle. HI Seasonal variation of the naturally
occurring isoantibodies for the J substance. ]. Immunol., 77, 369, (1956).

Stone, W. H. and Irwin, M. R. : The J substance of cattle. Developmental and
immunogenetic studies, ƒ. Immunol., Ti, 397, (1954).

Stormont, C.: Acquisition of the J substance by the bovine erythrocytes. Proc.
Nat. Acad. Sei., 35, 232, (1949).

■— . — . :Additional gene-controlled antigenic factors in the bovine erythrocytes.
Genetics, 35, 76, (1950).

— . — . :The FV and Z systems of bovine blood groups. Genetics, 37, 39, (1952).

■—• . — . :Linked genes, pseudo alleles and bloodgroups. The Amer. Naturalist, 89,

Stormont, C. and C u m 1 e y, R. W. : Cellular antigens in cattle blood. ]. Ilered.
34, 34, (1943).

Stormont, C., Irwin, M. R. and Owen, R. D.: A probable allelic series of
genes, effecting cellular antigens in cattle. (Abstract). Genetics, 30, 25, (1945).

Szymanowski, Z. und F r c n d z e 1, J.: Ucbcr Imnmnoisoantikörpcr im
Schwcineserum. Z. ImmunForsch., 88, 397, (1936).

Todd, C. H. and White, R. G.: On the hemolytic immune isolysins of the ox
and their relation to the question of individuality and blood relationship. ]. Hyg.,
10, 185, (1910).

Tolle, A.: Titererhöhung und Konservierung der Isohämantikörper zu Blut-
gruppenuntersuchungen beim Rind. Diss. Hannover, 1953.

Turner, C. W.: The mode of inheritance of yearly butterfat production, and an
analysis of the progeny performance of Yersey sires and dams. Missouri Agric. Exp.
Sta. Bull., 112, (1927).

Wiener, A. S.: The mosaic structure of red blood cell agglutinogens. Bact. Rev.,
16, 69, (1952).

— . — . :Nature of blood reactions with spécial reference to terminology. Papers in
dedication of P.H. Andrcsen\'s sixtieth birthday. Munksgaard - Copenhagen, 190,
1957.

Yeas, M. : Studies of the development of a normal antibody and of cellular antigens
in the blood of sheep. /. Immunol., 73, 407, (1949).

Over een pseudo-vogelpesf-uitbraak in hef
gebied van Oostvoorne en Rockanje en de ge-
troffen besfrijdingsmaafregelen ¹)

door r. VAN SCIIAÏK, Adjunct-inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst voor Zuidelijk Zuid-Holland.

Op 11 november 1958 werd een onderzoek ingesteld op het pluimveebedrijf
van G.H. te Rockanje (zie kaartje op pag. 1156, no. 1), op de grens van
dc gemeente Oostvoorne, naar aanleiding van een bericht van het Centraal
Dicrgeneeskimdig Instituut, afd. Rotterdam, alwaar op 10 november twee
kippen van dit bedrijf ter onderzoek werden aangeboden.
Dit onderzoek leverde een positieve sectie t.a.v. pseudo-vogelpest op; het
virologisch onderzoek t.o.v. pseudo-vogelpest verliep negatief.

Bij het op 11 november 1958 ingestelde onderzoek op het bedrijf bleken de
kippen en hanen in 3 van de 7 hokken ziek te zijn. De klinische verschijn-
selen waren: stil, minder eten, niezen, snikken e.a. abnormale geluiden,
weinig typische inademingsbezwaren, de faeces waren wat groen van kleur,
maar niet dun.

Het bleek dat op dit bedrijf op 6 oktober 1958 16 hanen waren aangekocht
uit een geheel andere streek en dat, volgens mededeling van de eigenaar,
deze hanen van het begin van de aanvoer op het bedrijf af, niet goed in
orde waren geweest: het was begonnen met niezen en de eigenaar dacht,
dat ze aan „snot" (coryza infectiosa) leden.

Op 17 oktober werden deze hanen in twee hokken bij de hennen geplaatst.
± 1 november begonnen deze hennen ziek tc worden en op 10 november
werden er twee naar het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotter-
dam gebracht (zie boven).

De 230 hennen in deze twee hokken, genummerd 5 en 6 (Rhode Island
Reds, geboren 1 maart 1958) hadden omstreeks 17 oktober een dagproduktie
van 120 eieren. Op 11 november bleek deze gedaald tot 1 ei.
De 90 hennen en de hanen in hok no. 7 (R.I.R., geb. 24 januari 1958)
waren pas ziek geworden. Omstreeks 7 november was de dagproduktie
nog 40 eieren en nu, op 11 november, nog 22 eieren.

Dc heimen en de hanen in de vier overige hokken maakten op 11 november
nog een gezonde indruk en op diezelfde dag werd nog pseudo-vogelpest-
drinkwatervaccin van het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotter-
dam, aan deze dieren verstrekt. De eiproduktie in deze vier hokken was
nog op peil, begin november was de dagproduktie als volgt:

1 Mededeling van de Veeartsenijkundige Dienst. (Directeur J. M. v. d. Born).
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, aft. 20, 1959 1153

De enting werd op dit bedrijf geen succes; de op het oog nog gezonde
dieren bleken in het incubatie-stadium te hebben verkeerd (welke moge-
lijkheid uiteraard wel overwogen was), want cén of twee dagen na de
enting traden reeds de eerste ziekteverschijnselen op. De symptomen waren
misschien wat ernstiger dan in de drie eerst aangetaste hokken. Op 17 no-
\\ember waren de ziekteverschijnselen: stil, minder eten, veel niezen, snippen,
ook bemoeilijkte inademing, abnormale geluiden, groene, ook wel eens
dimne faeces, geen verlammingsverschijnselen, welke laatste echter na
verloop van enige dagen wel bij enkele dieren zijn opgetreden, evenals
hersenverschijnselen: z.g. „draaihalzen". De eiproduktie was in deze hok-
ken, genummerd 1, 2, 3 en 4 gedaald tot resp. 21, 13, 9 en 1 eieren.

Het verloop van de eiproduktie in alle 7 hokken is aangegeven op bij-
gaande tabel.

Behalve daling van de eiproduktie is een begeleidend verschijnsel het in
meerdere of mindere mate optreden van rui. Typisch is dat de eiproduktie
praktisch tot O daalt. In het algemeen zijn, wanneer dc eiproduktiedaling
het diepste punt heeft bereikt, de ergste ziekteverschijnselen al weer voorbij.
Zo zien we op 17 november dat in de hokken 5 en 6 de gezondheidstoestand
al weer goed is en dat het aantal eieren van O tot 10 is opgelopen. En op
1 december maken de kippen uit deze twee hokken een gezonde indruk,

hoewel er verscheidene ruien. Ongeveer een maand nadat ze ziek werden
maakten ze weer een volkomen gezonde indruk, hetgeen ook het geval
was met de hennen en hanen uit de andere hokken; hoewel hier in het
reconvalescentie-stadium nog „snot" (Coryza infectiosa) optrad. De aan
deze aandoening lijdende dieren zijn door de eigenaar met streptomycine
ingespoten. Het weer op peil komen van de eiproduktie duurde echter
meestal wat langer dan een maand nadat ze ziek werden (zie tabel).
Tenslotte ziet men de eiprodukte op een belangrijk hoger peil komen dan
vóór het uitbreken van de ziekte het geval was; men lette vooral op de
hoge produktie van de overjarige hennen in hok 4.

Er zijn slechts weinige dieren gestorven. Drie weken nadat de dieren in
alle hokken weer een gezonde indruk maakten, verkeerden de dieren in
prima conditie en werden de getroffen wettelijke maatregelen „ingetrok-
ken".

Na „insluiting" van het bedrijf van G.H. te R. hebben nog 22 eigenaren
\\an pluimveebedrijven aangifte van het voorkomen van pseudo-vogelpest
gedaan (op het kaartje op pag. 1156 genummerd 2 t/m 23, in volgorde van
aangifteV Deze bedrijven waren alle gelegen in de omgeving van het bedrijf
van G.H. (op het kaartje aangeduid door no. 1) en telden te samen bijna
9000 dieren. In de gemeenten Oostvoorne, Rockanje en Nieuw-Helvoet is
de kippenhouderij zeer uitgebreid. In totaal worden hier, in deze tijd van
het jaar, ± 125.Ó00 kippen gehouden.

Op genoemde 22 bedrijven had de ziekte een soortgelijk verloop als op
het bedrijf van G.H. Het duurde veelal minder dan een maand na het
begin van de ziekte, voordat de dieren weer een gezonde indruk maakten.
Rui trad vrijwel algemeen op, maar in vele gevallen was deze bij het
vrijgeven van het bedrijf reeds weer opgehouden. De leg herstelde zich
ook zeer behoorlijk; dikwijls was de dagproduktie hoger dan vóór de ziekte-
uitbraak.

Op twee bedrijven, waar de kippen in één der hokken ziek werden, is het
door snelle toepassing van drinkwatervaccin-enting (van het C\'entraal Dier-
geneeskundig Institiuit, afd. Rotterdam) gelukt vrijwel alle andere hokken
vrij te houden.

Op het ene bedrijf, met ± 2.000 kijjpen, werden de kippen uit één ander
hok een week na de enting nog in lichte graad ziek; alle overige dieren
bleven gezond. Ook 80 fokhaantjes van 3 weken oud, geënt 10 dagen
voor de ziekteuitbraak, bleven gezond. Op het andere bedrijf, met 4 hokken
kippen, bleven de kippen in de drie overige hokken gezond.
O]) twee bedrijven, waar reeds zieke dieren waren, gelukte het niet door
enting de dieren in de andere hokken gezond te houden, hoewel op één
bedrijf in één hok het ziekteverloop zeer licht was.

Op drie bedrijven trad de ziekte een halve tot een hele week na de enting
op bij de dieren in alle hokken; het verloop was vrij licht en bij optreden
van de ziekte een week na de enting daalde de eiproduktie wel zeer
duidelijk, maar toch niet tot 0. Op 1 dezer drie bedrijven bleven 120
fokhaantjes van 6 weken oud, die tegelijk met de kippen waren geënt,
echter gezond.

Op twee bedrijven trad de ziekte na de enting slechts in één van de
hokken op; in het ene geval reeds enkele dagen na de enting; in het andere
geval 10 dagen na de enting. Het verloop was hier echter zeer licht; de
leg verminderde duidelijk, maar daalde niet tot 0.

Op één bedrijf trad sterfte ten gevolge van pseudo-vogelpest op bij 150
kuikens, die op een leeftijd van 14 dagen waren geënt; 5 dagen na de
enting trad de ziekte op; deze kuikens werden afgemaakt. Een koppel
kippen op dit bedrijf, dat een week vroeger was geënt, is gezond gebleven.
Behalve deze kuikens is nergens tot afmaken overgegaan.

Zodra de ziekte nog maar enige neiging tot uitbreiding vertoonde, is
uitgebreide propapanda gemaakt voor prc\\entieve toepassing van pseudo-
vogelpestdrinkwatervaccin door huis aan huis bezoek van één van de
opzichters van de Veeartsenijkundige Dienst. Ook werd een vergadering
belegd door de plaatselijke vereniging van pluimveehouders, alwaar door
dc Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst de toestand uiteengezet

Vóór dat de ziekte in deze streek optrad, verkeerde de pluimveestapel er
in een goede tot zeer goede conditie.

Tijdens de afgelopen zomer (1958) heeft op verschillende bedrijven infec-
tieuze bronchitis geheerst. Ten gevolge hiervan moesten betrekkelijk veel
dieren worden uitgeselecteerd en was de eiproduktie hier wat minder
dan normaal het geval was.

Op zeer vele bedrijven is de enting toegepast. Steeds werd gebruik ge-
maakt van het drinkwatervaccin van het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, afd. Rotterdam. In totaal werden 75 a 80% van het aantal kippen
in de gemeenten Oostvoorne, Rockanje en Nieuw-Helvoet op deze wijze
behandeld.

Over de wijze, waarop de dieren op de enting hebben gereageerd, dient
het volgende:

De algemene reactie was zeer licht; in het algemeen trad even een lichte
vermindering van de eetlust op en de conditie van de dieren bleef goed.
Wel trad er vermindering van de eiproduktie op. Daar hierover klachten
waren bij de pluimveehouders, werden 3 tot 5 weken na de enting 40
willekeurige bedrijven bezocht. Bij deze controle bleek dat in alle gevallen
de eiproduktie zich van de 8ste of 9de dag na de enting af in dalende
lijn bewoog. Dit teruglopen van de produktie duurde 8 tot 12 dagen, dus
tot ± 3 weken na de enting; daarna was weer een geringe stijging
merkbaar. Bovendien viel in verschillende gevallen een deel der dieren in
de rui (nekrui). Het is niet opgevallen, dat leeftijd of ras of kruising van
invloed waren op de aard der reactie.

Wellicht is vermeldenswaard dat enkele koppels Hy-lines veel heftiger
op het toedienen van de entstof reageerden, waardoor ze enige dagen een
zeer trage indruk maakten. Ongeveer 14 dagen na de enting waren deze
dieren er echter weer volkomen boven op, ook wat de eiproduktie betreft.
De vermindering van de eiproduktie trad zowel op op bedrijven in de
omgeving, waar pseudo-vogelpest heerste, als op bedrijven vele kilometers
van deze ziektehaard vandaan.

In onderstaand staatje treft men de eiproduktievermindering aan, uit-
gedrukt in procenten van het aantal eieren, dat vóór de toepassing van
de enting werd geproduceerd. Er zijn hier met elkaar vergeleken de
gemiddelde dagproduktie van de laatste 5 dagen vóór toepassing van de
entstof en de gemiddelde dagproduktie \\an de 5 opeenvolgende dagen na
de enting, waarin de produktie het laagst was. Neemt men hier in plaats van
5, telkens 10 dagen, dan komt men tot hetzelfde percentage produktiedaling,
dus gemiddeld 25%. Neemt men telkens 15 dagen, dan is het percentage
produktiedaling gemiddeld 2254%.

Deze produktiedaling en het optreden van rui zijn mogelijk wel bevorderd
door het ongunstige jaargetijde (de maand december) waarin de enting
werd toegepast, dus in de wintermaand met de kortste dagen en waarin
de produktie toch al wat dalende is.

Ook moet in aanmerking worden genomen, dat bij geen van deze kippen
ooit eerder een enting met pseudo-vogelpestdrinkwatervaccin was toegepast.

In ieder geval moet tot besluit gezegd worden, dat de enting als methode
van bestrijding van de epizoötie, in dit geval dus de toepassing als nood-
enting, als volkomen geslaagd is aan te merken.

Het laatste geval van pseudo-vogelpest werd aangegeven op 18 december
1958 en op 30 januari 1959 konden ook hier de getroffen wettelijke maat-
regelen worden opgeheven.

Er wordt een overzicht gegeven van het verloop en de gevolgen van een uitbraak
van pseudo-vogelpest in Oostvoorne en Rockanje. Naast de toepassing van wettelijke
maatregelen werd een succesvolle behandeling met pseudo-vogelpcst-drinkwatervaccin
ingesteld.

A survey is given about the course and consequences of an outbreak of Newcastle
disease in two villages in the province of Zuid Holland. Besides the putting into
practice of legal measures a successful administration of drinking water vaccin has
been carried out.

On donne un aperçu du course et des conséquences d\'une épizootie dc pseudo-peste
aviaire dans deux villages dans la province de la Hollande meridional. A côté de
l\'application des mesures législatives l\'administration d\'un vaccin à ajouter à l\'eau
de boisson a été exécutée avec succes.

Es wird eine Uebersicht gegeben von einer Epizoötie von Atypische Geflügelpest in
zwei Dörfer in der Provinz Süd-Holland. Neben Anwendung gesetzlicher Massregeln
wurde eine erfolgreiche Therapie mit Trinkwasservaccin eingestellt.

In begin augustus 1959 werden de bedrijven, waar de ziekte geheerst had,
nog eens bezocht. Alle eigenaars deelden mede, dat ze zeer tevreden waren
over de leg en de algemene conditie van de kippen, die de ziekte hadden
doorgemaakt. De leg was overal goed en van vele koppels zeer goed ge-
weest, terwijl de uitval gering en zeker niet meer was geweest, dan in
jaren, waarin geen pseudo-vogelpest was opgetreden.

Observations on the carrier state of cattle
exposed to foot-and-mouth disease virus.

by Dr. J. G. VAN BEKKUM, Dr. H. S. FRENKEL, H. H. J.
FREDERIKS and Dr. S. FRENKEL.
Centraal Diergeneeskundig Insiituut, Afd. Amsterdam.

Field observations have long ago demonstrated that animals, which have
recovered from foot-and-mouth disease, may act as a source of infection
over a period of months (Ramon, 1956). However some difference of
opinion has existed, as to whether virus is actually being produced or is
only carried mechanically.

As recently as 1958 Röhr er and Pyl stated that virus excretion had
not been proven, although Waldmann, Trautwein and P y 1 had
succeeded in isolating virus from blood and urine of cattle several months
after the animals had recovered from the infection.

At the XVlth Veterinary Congress held in Madrid in 1959, Schang
gave as his opinion, that virus carriers are of no importance in the
Argentine. According to Fogedby a comparable situation exists in
Scandinavia. The available evidence at most seems to warrant the con-
clusion, that only a small proportion of recovered individuals may excrete
the agent (Olitsky c.s., 1928).

In 1955 D ij k s t r a, basing his opinion on an epizoötiologic study of the
disease in the Dutch province of Friesland, reached the conclusion, that
in cattle either virus e.xcretion is not continuous, or the amount of virus
liberated is so small, that susceptible animals only rarely become infected.
According to this author infectivity is only sporadically maintained for
more than 6 months after recovery.

The experimental evidence that may be cited in support of either of
these views has been scarce so far.

Under laboratory conditions susceptible animals exposed to cattle that
had passed through the infection remained unaffected (Olitsky c.s.,
1928). A number of authors have described the isolation of virus from
the feet of such animals (see O 1 i t s k y, 1928, Brandt, 1928) and using
concentration methods W a 1 d m a n n c.s. were able to demonstrate the
infectivity of sera of 4 out of 48 oxen up till 33 days after infection.
In some urine samples from animals that had been used for the production
of hyperimmune serum these workers found virus after as much as 8
months. Saliva however had lost its infectivity by the 13th day (W a 1 d-
mann and Rep pin, 1935). Since these data were published, little
further evidence has been brought forward.

Recent work done in our institute has supplied some more information
on this subject.

In a preliminary experiment pooled samples of urine, of faeces and of
saliva collected from cattle used in laboratory experiments were tested
in susceptible oxen. Virus could be isolated over a period of several months
from saliva, but circumstances prohibited the continuation of these investi-
gations on the necessary scale. No indication of the proportion of positive
animals involved had been obtained.

In tests carried out subsequently saliva samples from a number of cattle
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84. afl. 20, 1959 1159

were tested separately in several litters of unweaned mice. The original
observation could be confirmed.

Saliva samples were collected, mostly at weekly intervals, by means of a
beaker of the type developed by Grae and T a 11 g r e n. (Wester,
1935). A sterile piece of equipment was used for each sample. Care was
taken to prevent cross contamination between samples collected conse-
cutively.

The fluid was poured into sterile wide-mouthed screw-capped jars imme-
diately. To each volume of saliva thus obtained an equal quantity of
1/15 M phosphate buffer solution of pH 7.5, containing 1000 I.U. of
penicilhn, 200 micrograms of streptomycin, 200 micrograms of aureornycin
and 50 micrograms of polymyxin were added. The material was kept at
room temperature for at least 30 minutes before being injected intra-
peritoneally into infant mice in quantities of 0.1 ml. As a rule 2 litters
of 8 mice each were used per sample. The animals were kept under
observation during one week. All mice showing signs of disease, as well
as all those found dead more than 24 hours after the injection were tested
by complement-fixation against sera of the A, O and C types, as well
as by subinoculation into another litter.

Using this technique virus could be isolated over a period of more than
5 months from some cattle that had recovered from an experimental
infection with the type A strain used for vaccine production in this
laboratory. The cattle used in these experiments were brought together
2 to 4 weeks after infection. The animals were thoroughly washed and
they were desinfected twice with a warm 5% sodium carbonate solution
before being moved into clean holding units. A purely mechanical carrying
of the virus therefore seems unlikely. Further observations have sustained
this opinion.

10 out of 13 cattle yielded a saliva sample containing type A virus at
least once during the period of observation. No other virus strain was ever
found. There was a very marked difference in the frequency with which
positive specimens were obtained from different animals.
From some cattle virus was recovered on almost every occasion whereas
from some other animals virus could be isolated only rarely. In these
cases a number of negative specimens might be found over a period of
weeks, before positive results were obtained once again.
The quantity of virus found was always small. A wide variation in the
mortality caused by the injection of samples collected on different days
was observed, but only very rarely did all the mice injected die of foot-
and-mouth disease. In no instance did susceptible control cattle become
infected when they were exposed by contact with the animals excreting the
virus. Details of this experiment are shown in the figure (page 1161).
Subsequent experiments carried out on a larger scale established the
following additional facts.

Infective saliva samples have been collected from numerous vaccinated
cattle exposed in outbreaks caused by virus strains of the O and C types.
Occasionally animals which had not shown any clinical signs of the disease
were found to harbour virus in the saliva. Generally the proportion of
cattle carrying the virus decreased with time, most of them becoming
negative within 4 to 5 months. In some cases there was also a drop in
the quantity of virus liberated by individual animals, although sporadically

a number of positive samples was collected from a cow that had not
yielded virus on several previous occasions.

In some instances, in which the survival of all injected mice seemed to
indicate the disappearance of the agent, the presence of virus could still
be demonstrated lay the injection of large quantities of buffered saliva
intradermolingually and intramuscularly into susceptible cattle. An infec-
tion did not develop when a number of such animals were exposed by
oral route only.

Completely negative results were obtained also when susceptible or vacci-
nated cattle were introduced into herds known to contain animals carrying
the virus. Pigs kept on the same premises with carriers neither developed
the disease. We have so far not succeeded in isolating foot-and-mouth
disease virus from animals thus exposed in spite of the fact that numerous
attempts in this direction were made. Serological evidence of an infection
has only been found in one calf, out of a group of 30, born 4 months after
foot-and-mouth disease caused by a virus strain of the C type had been
diagnosed in the herd. No symptoms of the disease were observed in this
animal.

Types of virus different from the one being investigated in a particular
series of experiments were never isolated from the mice, nor has virus
ever been found in herds where clinical signs of foot-and-mouth disease
had not been observed or in stock that had been subjected to vaccination
only.

Our results offer an explanation for some of the observations cited above.
The low incidence of spread seen both in the laboratory and on the farm
seem well in accordance with the views expressed by other investigators
working imder field conditions. In general the percentage of recovered
animals carrying the virus appears to be higher than one would expect
from the epizootiological data. The low rate of infectivity actually ob-
served may well be due to the small quantity of the virus found in the
saliva, as well as to the fact, that most of the infective material formed
will be inactivated in the digestive tract.

Our data imply that a single negative result does not of necessity indicate
that infective material is not being excreted. Divergent results were foimd
in testing samples collected as little as five minutes apart. This may well
be due to the inadequacy of our technique, although some of the evidence
in hand suggests, that variation of the virus content of saliva collected
from one individual animal at different times may occur.
As yet we are ignorant of the site of formation of the infective material.
The cells lining the oral cavity appear to be the most likely places of
production. However only a few experiments have been carried out with
the aim of elucidating this question and these have only yielded negative
results.

A rather large proportion of cattle, which have recovered from foot-and-mouth dis-
ease, may still harbour the causative agent in the saliva during a period of several
months. The virus may be demonstrated in material collected from the oesophagus
by inoculation into unweaned mice or susceptible catde. After contact with clinical

cases vaccinated animals may develop a similar carrier state without having shown
symptoms of the disease.

It is our experience that susceptible oxen kept in contact with such carriers remained
unaffected, even if the oral cavity was swabbed with infective saliva. No cases of
foot-and-mouthdisease occurred in vaccinated or unvaccinated cattle or in unvacci-
nated pigs, if such animals were introduced into a herd known to contain carriers
or if they were kept on the same premises with such animals.

Our findings seem to warrant the conclusion that in catde carrying foot-and-mouth
disease virus a continual formation of small quantities of infective material is taking
place. Purely mechanical carrying seems highly improbable.

Bij een betrekkelijk hoog percentage van de van mond- en klauwzeer herstelde run-
deren kan het virus nog enige maanden in het speeksel worden aangetoond door
injectie van dit materiaal in ongespeende muizen of gevoelige runderen.
Gevaccineerde runderen kunnen eveneens virusdrager worden door contact met
klinisch zieke dieren, zonder dat hierbij symptomen van de infectie behoeven op tc
treden.

Wij slaagden er niet in mond- en klauwzeer op te wekken bij gevoelige Ierse ossen
door deze in contact te brengen met virusdragers en dit gelukte evenmin door deze
dieren de mondholte in te wrijven met het infectieuze speeksel. Ook onder praktijk-
omstandigheden werd geen verspreiding van de infectie waargenomen wanneer
gevaccineerde of ongevaccineerde kalveren of runderen werden toegevoegd aan een
besmet veebeslag, waarin geen zieke dieren meer aanwezig waren. Bij de op dergelijke
bedrijven gehouden niet-geënte varkens werd evenmin mond- en klauwzeer vast-
gesteld.

Deze waarnemingen maken aannemelijk dat mond- en klauwzeervirusdragers geruime
tijd kunnen voortgaan kleine hoeveelheden smetstof te produceren. Mogelijk vindt
dit plaats in epitheelcellen van de mondholte. Het is zeer onwaarschijnlijk dat hier
vermelde waarnemingen zouden kunnen worden verklaard zonder voortgezette virus-
vermeerdering.

Une assez grande proportion des bovidés réconvalescents de la fièvre aphteuse peut
pendant quelques mois héberger le virus dans la salive. Sa présence se révèle après
inoculation dc ce matériel, recueilli de l\'ésophage, dans des bovidés susceptibles ou
dans des souriceaux. Après contact avec des animaux malades ,des bovins vaccinés
peuvent aussi devenir des porteurs de virus sans avoir montré des symptômes de la
maladie. Dans nos expériences des boeufs susceptibles, qui cohabitaient avec des
porteurs de virus aphteux, n\'ont jamais développé la maladie: même pas après le
badigeonncment de la cavité buccale avec dc la salive virulente provenant des porteurs.
Dans des fermes sous observations des vaches et veaux vaccinés ou non-vaccinés et
des porcs non-vaccinés ont été introduits, bien qu\'il y avait encore des porteurs de
virus. Ces animaux n\'ont jamais développé la fièvre aphteuse. Nos données indiquent
qu\'une production de Wrus en quantités minimes peut persister pendant plusieurs
mois après un contact infectant. Ce virus est probablement formé dans les cellules
épithéliales de la cavité orale. Il est hautement improbable que sa persistance est un
phénomène purement méchanique.

EXPERIMENTELLE BEOBACHTUNGEN ÜBER DURCHGESEUCHTE UND
SCHUTZGEIMPFTE RINDER ALS TRÄGER DES MAUL- UND KLAUEN-
SEUCHE VIRUS.

Ein verhältnismäszig groszcr Teil der von Maul- und Klauenseuche genesenen Rinder
zeigte während einer Periode von einigen Monaten noch den Erreger im Speichel.
Das Virus kann nachgewiesen werden durch Impfung von diesem Material in sau-
.genden Mäusen oder in empfindlichen Rindern. Nach Kontakt mit klinischen Fällen
können auch vakzinierte Tiere sich zum Träger entwickeln ohne die Symptome der
Krankheit gezeigt zu haben.

In unseren Experimenten blieben empfindliche Ochsen, welche in Kontakt mit sol-
chen Trägern gehalten wurden, unangesteckt, sogar wenn die Maulhöhle mit infi-
ziertem Speichel eingerieben wurde.

Keine Fälle von Maul- und Klauenseuche traten auf in vakzinierten oder nicht-
vakzinierten Rindern oder in nicht-schutzgeimpften Schweinen, wenn solche Tiere
nach dem verschwinden der Symptome in einer infizierter Herde introduziert wurden
oder wenn sie auf demselben Betrieb gehalten wurden wie die virustragenden Rindern.
Diese Resultate weisen auf das Vorhandensein kontinuierlicher Produktion kleiner
Virusmen.gen, welche wahrscheinlich stattfindet in den Zellen der Umkleidung der
Maulhöhle. Eine lediglich mechanische Übertragung wird sehr unwahrscheinlich
geachtet.

Brandt, A.: Beiträge zur Frage des Vorkommens von Virusträgern bei der Maul-
und Klauenseuche. I. Experimentelle Untersuchun.gen über die Infektiosität der
Klauen der von Maul- und Klauenseuche genesenen Tiere. Z. Inf. d. Haustiere, 33,
306, (1928).

D ij k s tra, J. M.: De mond- en klauwzccrepizoötieen in Friesland. Thesis, Utrecht,
(1955).

G r a e and T a 1 1 g r e n. According to W e s t e r, J.: Orgaanziekten bij de .grote

huisdieren, Utrecht, (1935).
Olitsky, P. K., T r a u m, J., S c h o e n i n g, H. W.: Rep. Foot-and-mouth disease

comm. of the LJ.S. Department of Agriculture; Washington, (1928).
R a m o n, G.; Porteurs et Vecteurs de germes microbiens; Bull. O.I.E., 45, 8, (1956).
Röhr er, H., Pyl, G.: Das Maul- und Klauenseuche-Virus; Handb. d. Virus-
forschung, herausgeg. v. C. H a 11 a u e r u. K. F. Meyer, Vierter Band, p. 379,
Wien, (1958).

XVIth Vet. Congress, vol. 2, p. 437, Madrid, (1959).
Wald mann, O., R e p p i n, K.: Experimentelle Untersuchungen zur aktiven
Immunisierung gegen Maul- und Klauenseuche. Z. Inf. d. Haustiere, 47, 283,
(1935).

Wald mann, O., T r a u t w e i n, K., Pyl, G.: Die Persistenz des Maul- und
Klauenseuche-Virus im Körper durchgeseuchtcr Tiere und seine Ausscheidung.
Zbl. f. Bakt. usw. I Orig., 121, 19, (1931).

Kliniek voor Kleine Huisdieren. Faculteit der Diergenees-
kunde, Rijksuniversiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr.
G. H. B. Teunissen.

Toen ik 2 jaar geleden voor het forum van deze groep de eer had een
inleiding te houden over het neurologisch onderzoek bij de hond, is door
sommigen van U het verlangen geuit ook iets te mogen horen over de
neurologie zelf d.w.z. over neurologische afwijkingen van de hond.
Het terrein is groot en veel is nog onontgonnen gebied bij onze huisdieren.
De opdracht was wat men noemt „a big order". Moeilijk was het een
begin te maken, een eerste keuze te doen. Maar ergens moest worden
begonnen. De keuze viel op een patienten-groep die min of meer als een
caput selectum besijroken zou kunnen worden: Een groep van 21 honden
alle lijdende aan intracraniële tumor.

De keuze werd vergemakkelijkt door het feit dat er, zeker met mede-
werking van enkelen onder U, nog al wat materiaal binnen kwam. Verder
doordat in deze groep de klinische waarschijnlijkheidsdiagnose door een
]3athologisch anatomisch onderzoek kon worden bevestigd; en tenslotte
doordat er in deze groep een zekere gelijkvormigheid te bespeuren viel.

Tot beter inzicht van de symptomatologie van de lijder aan intracraniële
tumor, is het misschien goed ons te herinneren dat de storende invloed
van een intracraniëel ruimte-vergend jjroces zich op 2 wijzen zal kunnen
uiten.

Er zijn in de le plaats storingen van meer algemeen cerebraal karakter, die
voortkomen uit het feit dat het proces ruimte inneemt, terwijl de zachte
massa van hersenen en hersenvliezen goed passend is opgesloten in de
stevige doos die schedel heet. Alleen de liquor heeft een zekere ontsnap-
pingsmogelijkheid maar dat is dan ook nog in beperkte mate. Een ruimte
vorderend proces in de schedel zal de inwendige druk kunnen verhogen
en deze werkt dan op de hele hersenmassa. De passage van de liquor kan
hierdoor belemmerd worden. De circulatie van het bloed zal gehinderd
kunnen worden. Zo kan er oedeem ontstaan, er kunnen bloedingen op-
treden. Door de verhoogde druk kan de liquorpassage zodanig worden
belemmerd dat er hydrops van de ventrikels optreedt.

De symptomen van verhoogde intracraniële druk zijn dus van meer alge-
mene aard. Daarnaast kunnen meer specifieke symptomen optreden, lokale
effecten dus. Deze ontstaan doordat de tumor dat deel van de hersenen

1 Naar een inleiding gehouden voor de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier
op zaterdag 4 juli 1959 in de Kliniek voor Kleine Huisdieren.

aantast of door lokale druk in zijn functie belemmert waarin de tumor
groeit. Is zo\'n deel nu een z.g. klinisch „stil" gebied dan is dat voor de
lokalisatie van het proces geen steun. Maar is het een klinisch actief
gebied dan zal de typische uitval van functies ons van grote waarde zijn
bij de plaatsbepaling van het proces. Dan ontstaan de z.g. „haard ver-
schijnselen". Zijn deze duidelijk dan krijgt de neuroloog zijn lokalisatie
als het ware op een presenteerblaadje.

Algemene symptomen van verhoogde intracraniële druk zijn bij de mens:
b.v. hoofdpijn, braken, stuwingspapil en papiloedeem. Deze zijn zeldzaam bij
de hond. Maar de hond heeft toch ook zijn algemene tekens. Zoals zal
blijken in deze groep kunnen wij daartoe rekenen: dat wat beschreven
zal worden als cerebrale status, verder depressieve toestanden zonder meer
en epileptiforme crises.

Als voornaam teken in de kliniek zou ik willen noemen en zelfs voorop
stellen een veranderde houding van de kop in de ruimte. De hoofd- en
halshouding dus. Overigens kan bij cle liquor-punctie, die bij de hond
steeds suboccipitaal gedaan wordt, de verhoogde intracraniële druk blijken
door een hoge liquor druk en door een hoge uitslag van de proef van
Queckenstedt.

Mac Grath noemt de gevoeligheid van de kop; dit moet blijken bij
palpatie en percussie. Wij hebben dit wel een enkele maal vastgesteld
maar zeker niet als vaak voorkomend of kenmerkend symptoom.
Of onze dieren aan hoofdpijn lijden is moeilijk na te gaan. Ik denk dat
er zeker bij zullen zijn, maar kan dat alleen veronderstellen. De veran-
derde hoofd- en halshouding is er misschien wel het teken van! Papil-
oedeem of een volledige stuwingspapil komt een enkele maal zeker voor,
maar het is een uitzondering.

Ofschoon de verschijnselen meestal heel langzaam duidelijk worden, ko-
men op deze regel toch ook uitzonderingen voor. Vooral plotseling op-
tredende bloedingen van de tumor, in de tumor en in de omgeving van
de tumor kunnen daar de oorzaak van zijn. Als bloedingen optreden kan
de intracraniële druk plotseling sterk oplopen.

Een bespreking van al deze patienten stuk voor stuk, van af de voor-
geschiedenis met alle details tot aan het eind, zou zeker voordelen bieden.
Men zou in elk geval afzonderlijk een zeker inzicht krijgen en bepaalde
details zouden belangwekkend zijn. De nadelen zouden echter bij deze
methode op dit ogenblik overwegen n.1. tijdrovendheid en onoverzichtelijk-
heid. Dc opsomming der vele details zou veel tijd vergen, maar men zou
er ook in verloren kunnen raken. Men zou als het ware door de vele
bomen het bos niet meer zien.

Ik verzoek U dus goed te vinden dat wij dc groep als geheel bekijken.
Dat wij vooral het gemeenschappelijke bij deze patiënten opsporen, om
aldus dit toe te kunnen passen in het kader van onze klinische werk-
zaamheden.

Als clinicus immers vragen wij ons af: Wat is nu eigenlijk bij honden die
lijden aan een hersentumor de symptomatologie? Hoe is het verloop? Wat
zijn zo de leeftijden? Speelt het geslacht een rol? Telt het ras ook nog
mee? Wat zijn voorname tekens?

Voor deze groep van 21 honden hopen wij op een reeks van deze vragen
een antwoord te kunnen geven. Of deze groep bepalend is voor het

geheel, zal de tijd ons leren. Wij hebben alle bijzonderheden zoveel
mogelijk gerangschikt en aan de hand daarvan willen we nu de gehele
groep tegelijk beschouwen. Het spreekt vanzelf dat ik vooropstel dat deze
studie slechts verricht heeft kunnen worden door de waardevolle en zeer
gewaardeerde medewerking van Collega S. v. d. A k k e r van het Instituut
voor Veterinaire Pathologie en door de mogelijkheden die mij hier in
deze kliniek geboden worden.

Door samenwerking van de Kliniek voor Kleine Huisdieren met het
Instituut voor Veterinaire Pathologie kan de laatste jaren een reeks van
patienten met neurologische afwijkingen meer uitvoerig worden onder-
zocht. Dit onderzoek betreft zowel het pathologisch-anatomische gedeelte
als de klinische observatie. Bij het pathologisch-anatomisch onderzoek valt
uiteraard in deze groep het zwaartepunt op het histopathologisch onder-
zoek van het centrale zenuwstelsel.

Bij het klinisch onderzoek wordt zoveel mogelijk aandacht besteed aan
de neurologische afwijkingen. De reeks van afwijkingen die wordt gevon-
den blijkt variërend en belangwekkend te zijn zowel voor de patholoog-
anatoom als voor de clinicus. Een kort verslag van de groep die we nu
zullen bespreken, is ook als z.g. short communication ingediend bij het
16e Internationale Diergeneeskundige Congres dat dit jaar in Madrid ge-
houden werd.

Het Materiaal werd gevormd door een patienten-groep van 21 honden,
dieren die aan de Kliniek voor Kleine Huisdieren ter onderzoek of be-
handeling werden aangeboden voornamelijk in de jaren 1955 tot 1958;
één hond is van vóór die tijd.

De Leeftijd varieerde van 7 maanden tot 13 jaar. 20 dieren waren ouder
dan 5 jaar. 1 hond was 7 maanden oud. De gemiddelde leeftijd is 8.5 jaar.
Het zijn dus over het algemeen oudere dieren zoals men ook zou ver-
wachten.

Het Geslacht. De indeling naar het geslacht bracht een verassing. Er
waren 14 reuen en 7 teven. De verhouding cf : 9 was dus 2:1.

Het Ras. Bij de indeling naar de rassen volgde de 2e verrassing. Bij de
groep waren 8 boxers, 7 andere rassen, elk met 1 of 2 vertegenwoordigd en
4 bastaarden; zodat de boxer aan de spits staat met bijna 40%; de overige
rassen tezamen een iets groter contingent vormen en de bastaarden bijna
20% uitmaken.

De Observatieduur was gemiddeld 12 dagen. Deze varieerde in een bepaald
geval van enkele uren tot 39 dagen als andere uiterste. Van .sommige
patienten werd de klinische observatie onderbroken door een verbetering
in de algemene toestand waarop de patient tijdelijk naar de eigenaar
terugging.

Het Verloop was meestal chronisch. Maar enkele gevallen verliepen sub-
acuut of acuut. Bij de meeste dieren bestonden de klachten al enige weken
tot maanden.

De Anamnese was zeer wisselend. De klachten van de eigenaar hadden
betrekking op gedragsveranderingen, veranderingen in gang en stand, pijn-
lijkheid, slikbezwaren, onvermogen de bek te openen, desoriëntatie, amau-
rosis, surditas, epileptiforme crises, verlamming.

De klachten in de anamnese genoemd, strekten zich uit over perioden,
wisselend van 1 dag tot 1/2 jaar. Doorgaans bestonden de klachten meer-
dere weken.

Voor een juiste interpretatie van afwijkingen, gevonden bij neurologisch
onderzoek, is het noodzakelijk dat een volledig klinisch onderzoek altijd
voorafgaat.

De lichaamstemperatuur was van al deze dieren vrijwel steeds normaal.
Bij één dier steeg de temperatuur tot 40.5°C vlak voor de dood.
Afwijkingen van de verschillende orgaan-systemen voorzover niet verband
houdende met het neurologisch lijden, werden ofwel niet gevonden of
waren van dien aard dat ze buiten beschouwing kunnen blijven in dit
verband.

Een aantal honden had albuminurie, hetgeen, gezien in verband met de
leeftijden, niet zo verwonderlijk is. In de faeces werden geen afwijkingen
gevonden.

4 honden hadden minder dan 5500.000 erythrocyten per mm^.
7 dieren hadden minder dan 6000 witte bloedcellen per mm^.

voor een hond kan men daaronder verstaan een afwijking van de
normale psyche die zich uit in triestheid, gedeprimeerdheid, sopor,
verminderde ontvankelijkheid voor zintuigprikkels, verminderd
contact met de omgeving; ofwel onrust, opwinding, geprikkeldheid,
agressieve neigingen; dit soms in combinatie met een inadaequate
neiging tot lopen of voortbewegen (ofwel loopdrang met dringen
in een hoek, leunen tegen meubilair ofwel een star blijven staan
zonder een pas te doen maar ook zonder te gaan liggen).
Hierbij kan zich nog voegen het in abnormale mate voortbrengen
van geluiden: huilen, janken, loeien, of brullen.
Behalve de 15 honden met een duidelijke cerebrale status, waren er nog

2 dieren gedroegen zich volkomen normaal,
4 honden hadden epileptiforme aanvallen.

Bij de groep met cerebrale status, waren er 2 die him huis niet meer
konden terugv\'inden (desoriëntatie), 4 honden hadden een loopdrang, 2
honden hadden het verschijnsel van „rimmobilité".

De gangen en standen, (gait and posture)
Actieve motoliteit:
11 honden hielden de kop laag,
5 honden hielden de kop scheef,

4 honden hadden caroussel-bewegingen,
1 hond had een quadriplegie,
15 honden liepen atactisch en hadden onvoldoende of geen correctie-
reflexen,

Er werd uiteraard steeds naar haardverschijnselen gezocht. Bij 9 dieren
werden ze aangetroffen en wel als volgt:

1 dier had diëncephale verschijnselen bestaande uit \\etzucht, agressieve
crises (sham-rage) en een afwijkend slaap-waak ritme,

2 dieren hadden cerebellair syndroom (zie boven) en een ander dier cere-
bellaire verschijnselen gemengd met nog andere.

Van 17 honden kon de liquor onderzocht worden.
Van deze 17 liquores waren er 13 afwijkend.
Van deze 13 hadden er 11 een verhoogd celgehalte,

9 liquores hadden een verhoogd totaal eiwit,
in 4 gevallen stond de liquor onder hoge druk,
in 3 andere gevallen was een hoge uitslag van de Proef van

Queckenstedt,
in 1 geval was er geen ])ositieve liquor-druk.
De kolloid-curven waren in 10 gevallen van de 13 afwijkend. De goudsol-
curve gaf meestal de doorslag.

Steeds werden röntgenfoto\'s gemaakt van de schedel in 2 richtingen. In
deze groep werden aan de röntgenfoto\'s geen afwijkingen waargenomen
die verband hielden met de aanwezigheid van een gezwel.

HET PATHOLOGISCH-ANATOMISCH ONDERRZOEK.
(verricht door collega S. van den Akker)

Hieronder volgt een overzicht van de gevonden tumoren naar hun aard en
naar hun lokalisatie:

Zoals men ziet waren er 22 tumoren bij 21 honden. Er was dan ook één
dier bij met een glioom van de temporaal kwab -(- een adenoom van de
hypofyse.

Behalve de gevonden tumoren, werd in een aantal gevallen tevens een
hydrops van de ventrikels gevonden. Bij de Boxers was dit vrijwel regel.
Bij het boxer-ras (en bij andere brachycefalen?) blijkt deze toestand regel-
matig te worden aangetroffen; ook wanneer er in het geheel geen klachten
zijn.

In de 9 gevallen waarbij haardverschijnselen werden vastgesteld, kwamen
deze overeen met de lokalisatie van de tumor zoals deze bij de sectic bleek.
In de overige gevallen kon op grond van de algemene cerebrale stoornissen,
gecombineerd met overige gegevens (als bijv. anamnese, verlooj), liquor
onderzoek), de klinische waarschijnlijkheidsdiagnose worden gesteld ojj een
intracranieel ruimte vergend proces.

Tot slot geef ik U in aansluiting op het besprokene nog enkele voorbeelden:
De oudere hond die langzaam aan stiller wordt, een veranderde hoofd-hals
houding krijgt (zonder dat daarvoor in het gewone klinische onderzoek een
\\erklarmg wordt gevonden, trauma, ontsteking) en een, aanvankelijk vaak
nog geringe, ataxie vertoont die door de blinddoek proef verergert, is zonder
meer, verdacht van intracraniële tumor.

De oudere hond ook, die epileptiforme aanvallen krijgt welke slechts tijde-
lijk of in het geheel niet door medicamenten onderdrukt kunnen worden,
is eveneens verdacht van intracraniële tumor.

Van één van de honden uit de besproken groep, een 13 jaar oude bouvier,
lijdende aan een tumor van het cerebellurn, ziet U hier een tweetal
afbeeldingen. De afwijkende hoofd-hals-houding is reeds aan het onge-
blinddoekte dier te zien. De verslechtering van de lichaamshouding door
de blinddoek proef is goed waar te nemen. Het dier had een syndroom
van cerebellaire uitval: insufficientie, hypermetrie, compensatie en statische
ataxie.

13-jarige bouvier met scheve kop naar links en een cerebellair syndroom.
De abductie van de voorbenen (compensatie) is op de foto te zien.

De tot op heden gebruikte diagnostische hulpmiddelen kunnen zeker nog
aangevuld worden.

menteel stadium. Gaarne zouden wi j de beschikking krijgen over de appara-
tuur benodigd voor het maken van een electro-encefalogram, wij verwach-
ten daarvan speciaal voor de diagnostiek en de lokalisatie van de hersen-
tumor verbetering.

Wij achten naast de klinische methoden van onderzoek de licjuor-diagnostiek
een belangrijk hulpmiddel.

Om zuiver anatomische redenen is het bij sommige zwaar gebouwde boxers
niet steeds mogelijk liquor te verkrijgen.

Met een enkele uitzondering zijn het oudere dieren, wier ziekte subacuut tot chronisch
verloopt.

Op de voorgrond treden psychische veranderingen en veranderingen van gangen en
standen. Depressie komt meer voor dan opwinding, en ataxie wordt meer gezien dan
parese.

Een voornaam klinisch teken blijkt de houding van hoofd en hals te zijn. Bij deze
groep van 21 dieren hadden er 16 een afwijkende houding van de kop. In 9 gevallen
was er sprake van haardverschijnselen.
Van 17 onderzochte liquores waren er 1,3 afwijkend.

De voornaamste afwijkingen waren daarvan pleycytose, verhoogd totaal eiwit-gehalte,
veranderingen in de kolloid curven en hoger liquor druk vóór of na de proef van
Queckenstedt.

De boxers vormen een opvallend hoog percentage. Hct aantal reuen is 2 maal zo
hoog als dat der teven.

Het is de wens van dc auteur de diagnostische mogelijkheden uit te breiden met me-
thoden van contrast-enccfalografie en electro-enccfalografic. Het onderzoek wordt
voortgezet.

An investigation was carried out on 21 dogs suffering from intracranial tumours.
With one exception, these were older animals whose diseases varied from subacute
to chronic.

Depression was more prevalent than excitement and there was more evidence of
ataxia than of paresis.

One of the main clinical symptoms is the manner in which the head and neck are
held. In the ease of the 21 dogs, 16 adopted an abnormal bearing of the head. In
9 cases a specific deviation was seen, caused by located pathological processes. Of
the 17 liquores investigated, 13 were abnormal; the main abnormalities were plcyo-
cytosis, increased total albumen content, changes in the colloid curves and high
liquore pressure before or after the Queckenstedt test.

The Boxer breed accounted for a remarkably high percentage and the number of
dogs affected was double that of bitches.

The author sets out to widen the diagnostic possibilities by methods of contrast-ence-
phalography and electro-encephalography. The investigation is being continued.

Vingt et un chiens souffrant des tumeurs intracranielles sont étudies. Sauf quelques
exceptions les patients sont des chiens âgés. La maladie progresse subaigüement ou
chroniquement.

Les changements psychiques et les altérations des allures et dc la posture constituent
les symptômes les plus saillants.

La dépression est plus fréquente que l\'excitation et l\'ataxie s\'observe plus souvent
que la parésie.

Un symptôme important est l\'attitude de la tête et du cou. Parmi les vingt et un
patients seize montrent une attitude anormale de la tête. Dans neuf cas il s\'agit des
symptômes localisés. Parmi dix-sept liqueurs céphalorachidiennes treize sont anor-
males. Les anomalies les plus importantes sont: pleyocytose, taux protéique élevé,
altération des réactions colloïdales, et pression élevée avant ou après le test scion
Queckenstedt.

Quant aux races des chiens atteints les chiens de la race dite „Boxer" occupent un
pourcentage très grande, et le nombre des chiens est deux fois si grand que celui des
chiennes.

L\'auteur se propose de faire des investigations pour augmenter les possibilités diag-
nostiques. Les recherches se continueront.

Es wurden 21 Hunde, die an einem intrakranialen Tumor litten, untersucht. Ab-
gesehen von einigen Ausnahmen, betraf es hierbei ältere Tiere, deren Krankheits-
verlauf subakut bis chronisch war.

Psychische Veränderungen und Abnormalitäten in Gang und Stand traten auf den
Vorgrund. Depression übcrherrscht Exitation, Ataxie kommt öfter vor als Parese.
Die Haltung von Kopf und Hals ist ein wichtiges klinisches Symptom. Bei den ge-
nannten 21 Tieren hatten 16 eine abweichende Kopfhaltung. In 9 Fällen schien ein
Gehirnzentrumm beschädigt zu sein.

Von 17 untersuchten Liquores erwiesen sich 13 als pathologisch verändert. Die
hautpsächliche Veränderungen waren Pleyocytose, Erhöhung des totalen Eiweiss-
gehaltes, Veränderungen in den Kolloidkurven und hoher Liquordruck vor und nach
dem Versuch von Queckenstcdt.

Boxers formen einen auffallend hohen Prozentsatz, die Zahl der männlichen Tieren
ist doppelt so hoch, als die der weiblichen.

Der Autor beabsicht die diagnostischen Möglichkeiten mit den Untersuchungs-
methoden der Kontrast-Encephalographic und der Elektro-Encephalographie aus-
zubreiten. Die Untersuchungen werden fortgesetzt.

Brouwers, J. en T s i r o y a n n i s, E.: A propos d\'un cas d\'adcnome hypo-
physaire à cellules, chromophobes chez le chien. Ann. Md. Vét., 101, 197, (1957).

Clair, L. E. St. en S a f a n i c, A. H.: Intercranial Nerve Root Tumors. J. Amer,
vet. med. Ass., 131, (1957).

F r a n k h a u s e r, R. und Wyler, R. : Chromophobes Adenom der Hypophosc
bei einem Hund. Schweiz. Arch. Tierheilk., 96, (1954).

F r a u c h i g c r, E. und F a n k h a u s e r, R. : Die Nervenkrankheiten unserer
Hunde. 1948.

U e b e r r e i t e r, O. : Beitrag zur Diagnostik und Therapie der chirurgischen Krank-
heiten des Gehirn.s und seiner Häute. II. Schweiz. Arch. Tierheilk., 99, 51, (1957).

V e r V e r, M. A. J. : Ilct neurologisch onderzoek van de hond. Tijdschr. Diergeneesk.,
82, 445, (1957).

door A. L. A. VAN REES en W. SIJBESMA, Openbaar Slacht-
huis, Utrecht. Directeur: Dr. P. J. van Endt.

Op 16 juni 1959 werden als toevallige bevinding bij het uitbenen, in een
koppel van 8 varkens, necrose-achtige processen ontdekt in de hammen.
Na door de eigenaar gewaarschuwd te zijn, konden we het volgende beeld
aan een nader onderzoek onderwerpen. Tussen de spieren, kennelijk in
het verloop van de lymfebanen, waren in trossen, speldeknop- tot gerste-
korrel-grote afgekapselde abscesjes zichtbaar. De inhoud bestond uit een
grijsgroene tot grijsgele, kazige tot kruimelige massa, welke gemakkelijk
uit de kapsel te drukken was. Ook kwamen kalkincrustaties voor. Knobbe-
lig bindweefsel was hier en daar te zien, op doorsnede leek een en ander
reeds georganiseerd. Enkele hammen waren slechts licht aangedaan, al
werden de enkele abscesjes, meer diffuus verspreid, tot aan de staart toe,
aangetroffen. De In. popliteus gaf een enkele maal necrose plekjes te zien.
Het merkwaardige was dat de aandoening slechts uni-Iateraal voorkwam.
Differentiaal diagnostisch werd gedacht aan tuberculose en actinomycose.
Uitstrijkjes van de kazige inhoud bleken na kleuring volgens G r a m en
Ziehl-Neelsen geen micro organismen te bevatten. Een H.E. ijs-
coupe gaf een beeld van duidelijk afgekapselde abscesjes, met centraal
necrose en leucocyten ophoping, terwijl macrophagen rondom het cen-
trum in grote getale aanwezig waren. Wees het beeld niet op tuberculose,
actinomycose was nog niet geheel uit te sluiten.

Collega S. V. d. Akker van het Veterinair Pathologisch Instituut, was
zo vriendelijk het materiaal ook aan een onderzoek te onderwerpen. Hij
opperde de mening dat een necrose tengevolge van de een of andere
injectie zeker niet ondenkbaar was. Een paraffinecoupe gekleurd volgens
v. G i e s O n en gekleurd met Haemaluin-eosine deed de diagnose actino-
mycose vervallen, wegens het ontbreken van de radiaire kolfjesstructuur.
Eenzelfde coupe gekleurd volgens Ziehl-Neelsen, bleek negatief.
Collega J. I\'. Frik van het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie
spaarde geen moeite om door middel van cultures en dierjiroeven de
oorzaak te achterhalen. Evenwel zonder positief resultaat. (Beide collegae
zijn we zeer erkentelijk voor hun hulp.)

Op 22 juni j.l. werden bij de keuring van een normaal, geslacht varken
beiderzijds gezwollen, inwendige darmbeensklieren aangetroffen. De rech-
ter klier had ook enkele necrotische haardjes; de popliteus, aan beide
zijden gelicht, was macroscopisch volkomen normaal.

Naast de bilaterale gonitis, was er in de rechter ham eenzelfde complex
van kleine abscesjes aanwezig als boven beschreven. Op het Pathologisch
Instituut was men zo vriendelijk er een foto van te maken.
Dc collegae v. d. Akker en Frik kwamen tot dezelfde conclusies als
in het vorige geval.

Op 22 juli j.1. riep keurmeester L. Verburgh één onzer, bij een pas ge-
slacht varken. Ook hier weer de kleine necrose haardjes met geelgroene
kleur, zowel in de rechter In. inguinales profundus als in de In. inguinales
superficiales. De linker uierklier was vergroot door een knikkervormig
abscesje met groene pus. Subcutaan bevond zich rechts op de binnen-
vlakte van de ham een dergelijk abscesje.

Na uitbenen bleken er geen processen intcrmu.sculair aanwezig te zijn,
maar wel was 3,5 van het subcutane weefsel veranderd in knobbelige
abscesjes die uitstraalden naar de rechter uierklier. Op doorsnede was
hetzelfde beeld zichtbaar als bij de vorige gevallen. Hier had het proces
zich beperkt tot de oppervlakte, links waren er na uitbenen geen af-
wijkingen te zien.

Gezien het unilaterale voorkomen, de niet-specifieke microscojjische bouw
en het ontbreken van micro-organismen is men geneigd te denken aan
cen agens, dat op kunstmatige wijze plaatselijk is aangebracht. Tengevolge
daarvan bestaat de mogelijkheid, dat er een necrotiserende lymfangitis
ontstaat.

De eerste koppel was afkomstig uit IJsselstein, het tweede geval kwam
uit Jutphaas, terwijl het laatste varken uit Weert werd aangevoerd. De
verspreiding is dus nogal groot, geografisch gezien.

De varkens behoorden tot dc dieren in de gewichtsklasse van 80-100 kg.
Men kan zich voorstellen dat ze als big intra-musculair geënt zijn. Na
verloop van tijd blijven zodoende alleen de processen in de lymfbanen

Hoe moet de uitspraak luiden volgens de Vleeskeuringsvvet, en wel in het
bijzonder het Keuringsregulatief, wanneer men dergelijke bevindingen
doet?

In artikel 15, 2e lid, is sprake van plaatselijke actinomycose, botryomycose
of gezwelvorming. Goedkeuring kan volgen als de aangetaste gedeelten
met de bijbehorende lymfklieren worden afgekeurd.

Artikel 23, 5e lid, spreekt van afkeuring indien het orgaan of deel zieke-
lijke afwijkingen vertoont.

Bovengenoemde processen kunnen enigszins op de zelfde lijn worden ge-
steld met actinomycose etc. In enkele gevallen kunnen de hammen dan
nog goedgekeurd worden na verwijdering van de aangetaste gedeelten.
Nemen we het regulatief letterlijk, dan zal volgens artikel 23, 5e lid, in
ieder geval afkeuring moeten volgen van de afwijkende hammen.

.\\ lymphangitis with necrosis in pigs is described. The deviations in the hams were
located unilaterally and might have been caused by an earlier intranmscular injection.
According to the regulations the hams should be condemned.

Aan de opwekking der Redactie om enigermate bizondere en daardoor
mogelijk interessante gevallen uit de praktijk kort te beschrijven meen ik
met onderstaande mededeling te voldoen, die mede als stimulans moge
dienen voor de jongere collega\'s in het hizonder. Met een variant op de
Genestet zou gezegd kunnen worden:

Bij het verrichten van de levende keuring op het abattoir te Amsterdam
werd mij een als eenling in een grote veewagen aangevoerde zeug aan-
geboden. Het dier, waarvan volgens de aanvoerende chauffeur die het
regelrecht van een boerderij had opgehaald, de biggen kort geleden waren
weggenomen, was slingerend als een dronken man de loopplank opgeduwd.
Het lag rustig op een zij en maakte in geen enkel opzicht een zieke indruk;
de temperatuur was normaal (39.5°C.). Bij het lossen, waarbij het meer
gedragen werd dan dat het liep, vertoonde het verlammingsverschijnselen
aan alle ledematen en evenwichtsstoornis; en het viel in het steekhok neer
zodra het losgelaten werd, zonder echter enige ademnood te vertonen.
Bij de borststeek na de electrische bedwelming trad een normale hoeveelheid
normaal gekleurd bloed met de normale kracht uit.

Na de slachting werden evenmin algemene ziekteverschijnselen aangetroffen
en bleek de oorzaak der locomotiestoornissen een necrotizerende ontstekings-
haard in het lichaam van de eerste halswervel te zijn, die een grauwgrocne
kleur had en het wervellichaam vrijwel geheel in beslag nam, en die
gepaard ging met een bindweefselreactie om de wervel heen blijkens de
melkwitte, verdikte en vochtig gezwollen bindweefsellaag.
Kennelijk had dus deze ostitis en periostitis het aangrenzende verlengde
merg en ruggemerg door druk of op andere wijze in zijn functie gestoord en
de locomotiestoornissen veroorzaakt.

Bij het uitsnijden van het varken werden geen verdere haarden gevonden
en kwam de verrassing; in de necrotizerende wervel bleek het uiteinde van
een afgebroken injectienaald te zitten! Waarschijnlijk had het dier zich
dus bij een subcutane injectie achter het oor verzet en was daardoor de
naald in mediane richting afgeweken, in de wervel gestuit en daarbij
afgebroken. In hoeverre de in de praktijk wel nimmer aanwezige steriliteit
van de naald een rol heeft gespeeld, of dat ook de blote aard van het
ingespoten materiaal de necrose kan hebben veroorzaakt laat ik aan ter
zake kundige collega\'s over te beoordelen.

De schade beperkte zich, als slachtdier gezien, tot enkele kilogrammen af-
gekeurd bot en het uitsnijden van de beide halve varkens. De schade
tengevolge van het noodgedwongen opruimen van de fokzeug hangt natuur-
lijk af van de waarde als fokdicr.

,\\uthor describes a case of inflammation of the 1st cervical vertebra in a pig, ob-
served in meat-inspection.

Lcukose schijnt toe tc nemen en wel in het bijzonder bij runderen, kippen en de mens.
De jaarlijkse verliezen aan bovine lcukose worden in Zweden op ± ƒ 3.0ÜÜ.Ü00 ge-
schat en aan kippenleukose in Amerika op ± ƒ 230.000.000. De lcukose van dieren
is niet identiek met die van de mens, maar wel verwant.

Uit het Be jaarverslag van de Milk Marketing Board blijkt o.m. dat de gemiddelde
produktie der gecontroleerde koeien, wier lijsten in 1947 werden afgesloten, 3168 kg
met 3.79% vet bedroeg, terwijl deze opbrengst in 1957 was gestegen tot 3952 kg met
3.85%, inderdaad dus cen zeer belangrijke vooruitgang, die des te sprekender is, als
men bedenkt, dat het aantal gecontroleerde dieren steeg van ruim 440.00 tot iets
meer dan 800.000.

(In hetzelfde tijdsverloop was de produktiestijging in Nederland van 3628 kg met
3.52% tot 4241 kg met 3.8%. Het aantal gecontroleerde dieren nam toe van 218186
tot 663356. Ref.)\'

Langs cen autoweg in Nieuw Mexico, het runderland bij uitnemendheid, vindt men
het volgende waarschuwingsbord: Drive carefully. The life you save may be your
steak tomorrow.

V e r 1 i n cl e, Prof. Dr. J., Versteeg, J. en B e e u w k e s, Dr. II.: Mogelijkheid
van een besmetting van de mens door varkens lijdende aan een Coxsaekie-virus-
pneumonie. Ned. T. Geneesk., 102, 1445, (1958).

Achttien kinderen, verdeeld over zes gezinnen veerden ongeveer gelijktijdig ziek met
koorts en een wat rode keel, enige weken na cen varkensfokdag. De kinderen genazen
alle spontaan. Enige biggen bleken bij sectie een pneumonie te hebben.
Bacteriologisch en virologisch onderzoek van keeluitstrijken en faeces van dc kinderen
en van de longen en faeces van de biggen viel negatief uit.

Suspensie van de pneumonische varkenslongen gaf na twee passages bij zuigeling-
muizen cen viruspneumonie en lichte skeletspierdegeneratie, na de derde passage een
sterke skeletspierdegeneratie. Het histologische beeld hiervan bleek kenmerkend voor
Coxsackie-A. Bij neutralisering met specifieke immuunsera bleek dit type-A5 te zijn.
Het serum van de kinderen toonde een hoge neutralisatic-indcx en een zwak positieve
complementbindingsreactie.

GEVOELIGHEID VAN STAFYLOKOKKEN VOOR ANTIBIOTICA.
K O O y, Dr. P.: Voor antibiotica ongevoelige stafylokokken in een ziekenhuis. Ned.
T. Geneesk., 100, 2524, (1956).

Schr. onderzocht in 1954 en 1955 honderden stammen staphylococcus pyogencs af-
komstig van ziekenhuispatiënten op hun gevoeligheid voor antibiotica en vond een
duidelijke toename van de resistentie voor één of meer antibiotica, namelijk 58% in
1954 en 67% in 1955, 87% op de geneeskundige afdelingen, 59% op de heel- en
verloskundige afdelingen. De resistentiepatronen van de stafylokokken, afkomstig uit
ontstekingen van patiënten kwamen ook voor bij de in dc neus en op de huid van
verpleegsters aangetroffen stannnen.

VIRUSUITSCHEIDING NA EXPERIMENTELE RABIESVIRUS-INFECTIE.
Bi n d r i c h, H. en Schmidt, U.: Beitrag zur Virusausschcidung bei gesunden
und immunen Hunden nach experimenteller Infektion mit den Tollwutvirus. Arch.
exp. VetMed., 12, 202, (1958).

Van 26 klinisch gezonde honden en van 24 gedeeltelijk met Flury-vaccin cn voor
cen ander deel met Heinpstvaccin geïmmuniseerde honden werden na infectie met
resp. straatvirus, virus-fixe-strain „Pitman Moore" en met chloroform gereinigd Flury-
virus, het speeksel en dc urine dagenlang onderzocht.

In alle gevallen kon met behulp van enting van muizen cn caviae rabies-virus worden
aangetoond, zowel door het vinden van Ncgri-lichaampjes als door een positieve
K.B.R., en wel in dc 2e—14c dag in het speeksel en van de 2e—16e dag in de urine.
Bij deze proeven bleek tevens, dat de vaccinatie met het levende Flury-vaccin bij
honden een veel betere immuniteit geeft dan het phcnol-aether-vaccin van Hempst.
De enkele doorbraken van immuniteit na vaccinatie met Flury-vaccin traden enkel
op als de dieren ten tijde der vaccinade jonger dan 6 maanden geweest waren.
Op grond van het feit, dat zij het virus in de urine konden aantonen, zijn schrijvers
de mening toegedaan, dat in cen bepaald stadium na de infectie het virus in het
bloed circuleert. (Eerder werd dit door anderen reeds met behulp der ei-endng aan-
getoond.)

Deze proeven, zeggen schrijvers, ondersteunen ten volle het Duitse standpunt, dat pre-
ventieve enting van honden ongewenst is met het oog op infecUc-gevaar voor mensen
door post-vaccinaal besmette honden.

The Control of Virusentcritis: Ontario Vet. College, The Blaek Fox Magazine &
Modern Mink Breeder, June 1959.

De oorzaak van deze ziekte is een filtreerbaar virus, verwant aan dat van de I\'an-
leukopenie bij de kat. De besmetting vindt plaats door de mond. Men vindt virus-
concentraties in de lever, milt, ingewanden; het wordt met de faeces uitgescheiden.
Het virus is zeer resistent.

Overbrenging op cen farm vindt plaats door bezoekers; door voedseltruks; vliegen;
vogels; ratten en katten. Ook kan men door aankoop van fokdieren, de besmetting
op zijn bedrijf halen.

De incubatietijd is 4 tot 9 dagen. De faeces zijn grijsgeel; slijmig; ook bloedstolsels
vindt men er in; meestal is de ontlasting dun; er bevinden zich zeer specifieke stolsels
in de mest, afkomstig van de darmwand.

Bij de sectie vindt men cen enteritis, dunne inhoud, veel gas, stinkende massa,
stolsels.

Met antibiotica kan men dc secundaire infecties bestrijden.
Profylactisch zijn er twee, zeer goede entstoffen, ter beschikking:
het Mink-Virus-Enteritis-vaccin, in 1951 aan het Ontario Vet. College voor het
eerst bereid, uit zieke nertsen. Een gedood virus-vaccin. Dosis 2 cc subcutaan;
het Commerciële Kattenziekte-vaccin. Dosis: 2 cc subcutaan.

Immuniteit treedt op na 10—14 dagen. Tijdstip van enting: begin juli de pups en
januari-fcbruari de fokdieren.

FI O O r e n s, J.: Het bloedbeeld bij pasgeboren en binnen opgefokte biggen. Vlaams

Na o.m. literatuurgegevens betreffende biggensterfte te hebben vermeld, wordt mede-
deling gedaan over een onderzoek t.a.v. het bloedbeeld bij biggen geboren uit normale
zeugen.

Direct na de geboorte was het haemoglobinc-gchaltc gemiddeld 12,56 g% en het
aantal erythrocyten 5.722.000 per mm". Het aantal erythroblasten was 2,37% van
het aantal witte bloedcellen. De kleurcoëfficiënt, uitgedrukt in micro-microgrannnen
{= 10-\'2 g) was derhalve 22.

Gedurende de eerste twee weken zien we zowel het haemoglobinegehalte als het aantal
erythrocyten sterk dalen, respectievelijk tot ±7/2 g% en tot ± 4,5 miljoen. (Ook
het anatal leucocyten daalt terwijl het aantal lymfocyten toeneemt.) Flet aantal ery-
throblasten neemt gelijktijdig toe tot 10 a 12%. Daarna nemen het haemoglobine-
gehalte en het aantal erythrocyten weer toe zodat de anemie op een leeftijd van
ongeveer 4 weken weer verdwenen is.

Opvallend is dat gelijktijdig met de toename van het haemoglobine-gchaltc cn het
aantal erythrocyten, het aantal erythroblasten weer afneemt.

De kleurcoëfficiënt neemt vanaf de geboorte (± 22) af en blijft daarna steeds veel
lager (± 15). Bij de geboorte waren 12\'\'/ou van de erythrocyten, reticulocyten.
Het aantal reticulocyten varieert gedurende de eerste 6 weken tussen dc 10"/oo en
20"/oo en daalt tot ± 8"/oü in de 8c levensweek.

Bij kunstvoeding zien we ongeveer hetzelfde beeld. Bij plotseling, op een leeftijd van
2 a 3 weken, gespeende biggen liep het aantal witte bloedcellen in dc 5e week zeer
acuut sterk op; het haemoglobine-gehalte en het aantal erythrocyten zijn dan zeer
laag. Er bestaat dan een verhoogde kans op het optreden van diarree.

DE INVLOED VAN HET \\ OEDSEL OP DE pH VAN DE PENSINHOUD.
B e g h e 11 i, V., B o r g h i, G. en Matscher, R.: Influenza degli alimenti azo-
tati sul pH del contenuto ruminale. Arch. Vet. Ital., 9, 97, (1958).
In cen serie interessante proeven bij een schaap met pensfistel gingen de auteurs de
veranderingen van de pH na onder invloed van verschillende soorten voedsel. Zij
maten om de 2 ä 5 minuten de pH van de pensinhoud. Het artikel is voorzien van
zeven zeer instructieve grafieken, waarvoor naar het originele artikel verwezen wordt.

B O u c k a e r t, J., O y a e r t, W. en S i c r e n s, R.: Het zogenaamde „strek" bij het
rund. Vlaamsch dierg. Tijdschr., 27, 173, (1958).

In cen niet fraaie foto\'s verlucht artikel worden de verschijnselen van „strek", bij
ons „krampigheid" genoemd, beschreven. De verschijnselen mogen voldoende bekend
zijn.

Uit het literatuuroverzicht blijkt dat Sutter in 1934 cen uitvoerige studie ervan
maakte (waar gepubliceerd? Ref.) en de aandacht vestigde op de skeletstoornissen.
Frauchiger en Hoff mann (in het boek „Nervenkrankheiten des Rindes",
1941) vonden bij histologisch onderzoek van het centraal zenuwstelsel geen afwij-
kingen en denken aan minerale deficiënties. Wijssmann wijst op het dikwijls
voorkomen van zoolletsels, maar weet niet of deze primair of secundair zijn. (Daarom
dient bij elk krampig rund na neerleggen nauwkeurig onderzoek der ondervoeten
te geschieden. \\\'indt men generlei afwijking, dan pas mag men tot cen aandoening
van centraal of perifeer zenuwstelsel concluderen, die men als „echte krampigheid"
kan betitelen. Wester beschrijft in zijn boek een geval waarbij hij een neuritis
van de perifere zenuwen, oedeem en cclinfiltratic in het endoneurium van de N. ischia-
dicus en de Plexus brachialis vond, alsmede verdikking en atrofie van de ascylin-
dcrs. Ref.)

Saunders vond in 2 gevallen geen enkele afwijking van perifeer of centraal
zenuwstelsel. Bohler verrichtte zeer nauwkeurig sectie op 10 krampige koeien en
vond 4 maal een uitgesproken Spondylitis en in 6 gevallen een letsel van de sacro-
lumbale discus intervertebralis.

Bouckaert zelf deed nog geen secties maar wijst er wel op, dat men altijd een
duidelijke pijnlijkheid op een bepaalde wervel waarneemt; bij het bekloppen ervan
wordt meestl kreunen gehoord en wordt een kramp opgewekt.

Over de therapie wordt het volgende medegedeeld. Naast het toedienen van Vita-
mine D, klauwbehandeling en het geven van een ruime stal is door Roberts
fCornell Vet., 1953) het tolserone of mephenesine aanbevolen. Schr. zijn over deze
symptomatische therapie zeer tevreden: toediening van 10 tot 15 gr per dag gedurende
5 dagen, eventuele herhaling na 10 dagen. Zelden is een derde kuur nodig. De kramp-
aanvallen verdwenen al gauw, in vele .gevallen reeds gedurende meerdere maanden.

Schönherr, W.: Untersuchungen über den Keim- und Staubgehalte der Luft in
Massivbaustallen und beim Weidemelken. Milchwissenschaft, 14, 50, (1959).
Het moderne melken met melkmachines heeft problemen opgeworpen over veront-
reiniging van melk — die practiseh steriel het uier verlaten heeft — omdat er in de
centrale melkleiding van de machine stal- of atmosferische lucht wordt aangezogen,

die door stof- en kiemgchalte gemakkelijk de melk kan verontreinigen en besmetten.
Door gebruik te maken van bepaalde apparaten heeft Sehr, getracht in deze gevallen
inzicht over de mogelijke gevolgen te verkrijgen. Daarbij gebruikte hij voor de be-
paling het droogzoutfilter volgens O c s t e r 1 c en voor het stofgehalte de zogenaamde
Conimeter volgens Z e i s z, welke beide apparaten hij in zijn artikel nauwkeurig
bcschrijft.

Het uitvoerige onderzoek werd verricht over een drietal stallen (2 van hout, 1 van
steen, telkens 25 proeven) en bij melken in de weide (a. bij droog weer, temp. 26° C.,
vochtigheidsgraad 50% en b. bij regenweer 15° en 82% vochtigheidsgraad) op ver-
schillende tijdstippen, zoals tijdens en na het melken, bij het voederen van de koeien,
bij het uitmesten van de stal, een en ander met al of niet gesloten deuren, enz.
De resultaten van de onderzoekingen werden in tabellen gerangschikt, waaruit ge-
concludeerd kon worden, dat het kiem- en ook het stofgehalte van de lucht zowel in
de stallen als in de weide, wat de bacteriologische gesteldheid betreft, oorzaak kunnen
zijn van een belangrijke kwaliteitsvermindering van de melk. Hoe groot deze vermin-
dring is, hangt af van de soort van de gevonden micro-organismen. Daarover is Sehr,
nog met een onderzoek bezig.

Dam, A.: Forbränding som ködkontrolmässigt problem.A^ord, VetMed., 10, 703,
(1958).

Op de Veterinaire Rijks Serum Inrichting te Kopenhagen is gedurende de laatste
5 jaren bacteriologisch keuringsonderzoek uitgevoerd van spieren- en orgaanmonsters
van 29 dieren, die allemaal een eerste graad verbranding hebben gehad.
Bij 23 van deze dieren werd een sterke infectie van één of meer monsters gevonden,
als regel een gemengde infectie met coccen, gramnegatieve en grampositieve staven,
in één geval infectie met Erysipelothrix rhusiopathiae en in een ander zuivere cultuur
van Bacillus subtilis.

Bij drie dieren waren de monsters steriel, maar de pH was zo sterk verhoogd, dat
totale afkeuring noodzakelijk was.

Het resultaat was, dat alleen drie van de ontvangen monsters steriel waren en met
een normale pH, zodat alleen deze voor consumptie goedgekeurd konden worden,

CHIRURGISCHE THERAPIE BIJ DE TR.\\UM.\\TISCHE COXO-FEMORALE
LUXATIE BIJ DE HOND.

Pezzoli, G, en G n u d i, M.: La terapia cruenta della lussazione co.xo-fcmorale
traumatica nel cane. Atti Soc. ital. Sei. vet., XII, (1958).

Vanaf 1953 tot 1958 werden in de kliniek van sehr. 20 gevallen van traumatische
dorso- craniale hcup-luxatie bij dc hond geopereerd.

Bij 14 gevallen werd na bloedige repositie de retentie methode volgens Garbutt
(1948) toegepast, door middel van een transarticulaire schroef.

Zes gevallen werden behandeld volgens dc methode aangegeven door Pezzoli
(1954).

1. De beide retentie methoden, zowel volgens Garbutt als volgens Pezzoli
geven een goede oplossing van het retentieproblecm.

2. Grote honden moeten bij voorkeur behandeld worden volgens de methode
Garbutt. Deze techniek geeft beter succes omdat het gewricht steviger verankerd
wordt.

De methode Pezzoli geeft steeds een lichte bewegingsmogelijkheid in voor achter-
waartse richting, ook als elke mogelijkheid van dislocatie uitgesloten is.

Bij grote of zeer levendige honden kan dit loslaten of breken van de schroef ten-
gevolge hebben, en zo dc genezing nadelig beïnvloeden.
.\\lle 6 behandelde gevallen leverden goed resultaat op.

3. De beweging van het .gewricht is dus veel vroc.ger mogelijk als de retentie van
de femurkop volgens de methode P e z z o 1 i plaats vindt.

Het begin van de belasting en beweging treedt op dc derde dag na de operatie. Op
dc 12e dag na de operatic wanneer de schroeven verwijderd worden, is de mobili-
satie weer bevredigend, terwijl op de 18e tot 20e dag na de operatie het dier dc
extremiteit weer geheel normaal belast.

Door vroegtijdige bewegingsmo,gelijkheid blijft de spieromvang normaal; hetgeen bij
de gevallen behandeld volgens G a r b u t t niet altijd het geval is door de lange in-
activiteit van het gewricht, waardoor men cen weinig spieratrofie krijgt.
Hier treedt de mobilisatie kort na de extractie van de schroef (10 tot 12 dagen) op
en keert geleidelijk tot normaal terug op 20 tot 25 dagen.

4. De techniek van de schroef volgens G a r b u 11 moet nog meer onderzocht wor-
den, vooral bij kleinere honden.

Hierbij is het mogelijk dat het collum geperforeerd wordt. Ook een kleine afwijking
van de boor, die de beentunnel voor de schroef moet aanbren.gen, kan deze tunnel
geheel buiten de femurkop doen uitkomen. De dikte van de schroef moet dus goed
aan,gepast zijn aan de dikte van het collum; de kans op breken is gerin.g bij deze
kleine dieren. De methode P e z z o 1 i is technisch eenvoudig te verrichten vooral
omdat geen boor met dc daaraan verbonden afwijkingsmogelijkheden, van node is.

5. De aanwezigheid van de schroef bij de methode G a r b u t t is oorzaak van arti-
culair trauma met substande verlies in het gewricht. Bovendien levert de schroef
gevaar op voor lokale ontsteking, die het .gewricht door middel van de bottunnel .ge-
makkelijk kan bereiken; een nauwkeuri.ge controle van het dier in de periode waarin
de schroef aanwezig is, wordt vereist.

Op te,genwcrpingen van C a 1 i s t i, die bij de methode G a r b u t t wijst op nadelen
als het breken van de schroef, infecties, resorbtie van het caput femoris en sterke
functie vermindering van het gewricht, antwoordt P e z z o 1 i deze nadelen nooit
ondervonden te hebben. Vooral bij zwaardere honden geeft schr. de voorkeur aan de
methode G a r b u t t, werkend met schoocven van roestvrij staal, type N.S.-22 S.

W i t h, T. K., Clausen, H, en H o j g a a r d-O 1 s e n, N, J,: Underso.gelser over
kongeit porfyri hos svin. 310. beretning fra forsogslaboratorict Kobenhavn 1959,
Deens met Eng, samenvatting 40 pag, ± 40 Ut, opgaven.

Aangeboren porphyrie schijnt bij varkens betrekkelijk weinig voor te komen, is althans
nog maar zelden in de literatuur beschreven. Sinds 1951 komt men het in Dene-
marken tegen, aanvankelijk alleen bij afstammelingen van 1 beer, naderhand ook bij
andere niet tot deze familie behorende Deense landvarkens. In hoeverre dit nieuwe
mutaties zijn, is moeilijk uit te maken. Omdat het namelijk niet altijd gemakkelijk
geconstateerd wordt bij oudere dieren kan het de keurmeesters die de geslachte
varkens beoordelen gemakkelijk ontgaan. Het is dus niet uitgesloten dat deze afwijking
al lang bestaat en dat het gebrek oorspronkelijk dus toch van 1 dier afkomstig is,
Dc porphyrie openbaart zich bij jonge biggen het duidelijkst door een donkere ver-
kleuring van de tanden en kiezen, die een abnormaal hoog gehalte aan porphyrinen
bevatten, (Meer dan 25 en tot meer dan 200 microgram per gram melktand,)
De Schrs, veronderstellen dat het een dominant gebrek is, veroorzaakt door een gen,
P, zodat de normale varkens dus de formule p,p, hebben en de afwijkende Pp of PP,
De PP-vorm is echter nog nooit gevonden, weshalve verondersteld wordt dat deze wel
eens letaal zou kunnen zijn, Eén kruisingsproef met twee hetcrozygote ouders wijst

ook wel in die riehting. Overigens schijnt het gebrek, niettegenstaande Schrs. het do-
minant noemen, toch latent voor tc kunnen komen, zodat uit twee klinisch normale
ouders soms afwijkende biggen geboren worden.

In verband met de verwantschap van onze landvarkens met het Deense, kan het van
belang zijn er op te letten of dit gebrek ook in Nederland voorkomt. Men kan dit
het eenvoudigst doen door na te gaan of hier ook biggen worden geboren mtt cei\\
bruine verkleuring van het gebit.

Freeman, A. E.: Curved limbs — a lethal in dairy cattle. J. Hered., 49, 229,
(1958).

Bij inteelt op de beste koe van de Iowa State College Guernsey Herd ontstonden bin-
nen vier jaar vier kalveren met afwijkingen aan ledematen en borstkas. Twee ervan
werden dood geboren, één stierf tijdens de geboorte, terwijl de vierde enkele uren
leefde.

De draagtijd der kalveren week niet noemenswaard van de normale draagtijd af.
Dc afwijkingen aan de ledematen verschilden van de tot dusver beschrevene. De voor-
ste ledematen waren sterk bokbenig, de koten abnormaal lang, de achterbenen sterk
sabelbenig en dc achterknieën waren niet te strekken. De ribkraakbeenderen waren
S-vormig inplaats van semicirculair terwijl het borstbeen dorso-convex inplaats van
dorso-concaaf was.

De afwijkingen aan de beenderen gingen gepaard met afwijkingen aan spieren en
(\\ezen.

-Afstaniming en anatomische bevindingen in détail worden vermeld en foto\'s van
twee afwijkende kalveren zijn toegevoegd.

H e y m a n s, F. J.: De behandeling van mestkuikens met oestrogene stoffen.
Landbouwk. Tijdschr., 167, (1959).

In dit literatuuroverzicht wordt, na de castratie in het algemeen, dc werking van
oestrogene stoffen bij kuikens besproken.

De auteur komt naar aanleiding hiervan tot de volgende conclusies:
1. Voor de behandeling van kuikens met oestrogene stoffen wordt aan subcutane toe-
toepassing van stilboestrol- en hexoestroltabletten met 15 mg werkzame stof, de
voorkeur gegeven.

Orale toepassing van diethylstilboestrol is beslist minder effectief en duurder.

3. De combinatie stilboestrol-thiouracil per os geeft gunstige groeiresultaten en een
bevredigende kwaliteitsverbetering.

5. FIcxoestrol bleek de groei meer tc bevorderen en gaf een mindere afzetting van
buikvet dan stilboestrol.

L i n d a h 1, P. E.: Separation of buil spermatozoa currying X- and Y-chromosomes
by counter-streaming centrifugation. Acta Agric. Scand., 8, 226, (1958).

Daar bij het rund het X-chromosoom veel groter is dan het Y-chromosoom zou het
mogelijk zijn dat de spermatozoïden met een X-chromosoom iets groter waren en (of)
cen iets groter soortelijk gewicht hadden dan die met een Y-chromosoom. Verder
neemt het s.g. met de natuurlijke rijping iets toe, zodat men zich voor kan stellen dat
„rijpe" zaadcellen met een X-chromosoom het gemakkelijkst uit te centrifugeren zijn.
L i n d a h 1 heeft dit nagegaan met behulp van een z.g. tcgenstroomcentrifuge, zoals
hij die beschreven heeft in Biochim. et Biophys. Acta, 21, 411, (1956). Volgens deze
theorie zouden dus dc zaadcellen met een Y-chromosoom, in cen vroeg rijpingsstadium
het lichtst moeten zijn. Daarom zijn 2 series inseminaties verricht, 1 met „zwaar" zaad
en 1 met „licht" zaad. De resultaten van dit minutieuze en voor de fokkerij uiterst
interessante onderzoek kunnen in de volgende tabel worden samengevat:

Hoewel uit deze gegevens blijkt dat het probleem nog niet opgelost is (o.a. de drach-
tigheidspercentages!) wekken de cijfers toch bepaalde verwachtingen. Overi.gens lijkt
het mij niet uitgesloten dat hier nog andere factoren doorheen hebben kunnen spelen
zoals het moment der inseminatie tijdens de tochtigheid en dc bewaartijd van het
zaad, hetgeen ook van betekenis zou kunnen zijn met het oog op de geslachts-
verhouding.

High, J. W., Kincaid, C. M. en Smith, H. J. (Tennessee, 1958): Doddler
cattle. An inherited congenital nervous disorder in Hereford cattle". ]. Hered., 49,
250, (1958).

Inteelt met Herefords had tot gevolg, dat kalveren geboren werden die direct na dc
geboorte ernstige afwijkingen van de kant van het centrale zenuwstelsel vertoonden,
namelijk clonische krampen over het gehele lichaam (de extremiteiten inbegrepen),
nystagmus, complete incoördinatie en bemoeilijkte ademhaling.

De dieren konden nict staan, ook niet met hulp. Bij stimulatie verergerden dc kram-
pen.

Bij histo-pathologisch onderzoek werd gevonden: stuwing in de vaten van het zachte
hersenvlies en kalkafzetting in de neuronen, in de wand der kleine vaten in de hersen-
stam en van de kleine hersenen.

De afwijking wordt voorlopig toegeschreven aan cen autosomaal, monofaktorieël, re-
cessief overervend gen.

Ref. moge opmerken, dat men moeilijk van „doddler" (to doddle: waggelen) kan
spreken ten aanzien van dieren, die zelfs nict met hulp kunnen staan.

Een literatuuroverzicht over dit onderwerp en onder bovenstaande titel, samengesteld
door het Centrum voor Landbouwpublicaties en Landbouwdocumentatie te Wage-
ningen (1959).

Dit overzicht behandelt als afspiegeling van de bestaande literatuur, voornamelijk de
invloed van de temperatuur. Afzonderlijk worden behandeld: de invloed van de tem-
peratuur vóór het spenen en na het spenen; de invloed van lage en hoge temperaturen
na het spenen; de meest wenselijke temperatuur na het spenen; de invloed van de
temperatuur in verband met de voeding na het spenen.

Voorts worden de invloed van de ligplaats, het vochtgehalte van de lucht, de lucht-
verversing en luchtbeweging en een verblijf in dc buitenlucht besproken.
De onderzoekingen betreffen de invloed van deze factoren op het voederverbruik, de
groei, lichaamstemperatuur en andere fysiologische functies van het varken.
In dit literatuuronderzoek zijn de invloed van het stalklimaat op ziekten bij varkens
en op de kwaliteit van mestvarkens niet opgenomen. Het hele overzicht telt 32 blz.,
waarvan 6 blz. literatuuropgave.

Het moet dan ook beschouwd worden als een literatuuroverzicht en niet als literatuur-
studie.

Uit de summiere weergave der onderzoekingen blijkt reeds duidelijk, dat vele onder-
zoekingen niet wetenschappelijk betrouwbaar zijn. Meerdere malen zijn de gevonden
gegevens gebaseerd op proeven met slechts enkele dieren.

Het is dan ook niet te verwonderen dat de gevonden waarden nogal uiteen lopen.
Dit wordt bovendien nog in de hand gewerkt doordat de onderzoekingen in al!e delen
van de wereld en met verschillende varkensrassen zijn verricht. Het overzicht bevat
slechts twee Nederlandse literatuuropgaven.

Voor Nederlandse omstandigheden en de Nederlandse varkensrassen zijn de gegevens
dan ook slechts als oriënterend te beschouwen, maar zijn als zodanig een aansporing
tot onderzoek.

Slechts enkele, direct voor de praktijk van belang zijnde gegevens volgen hieronder.
Bij verschillende onderzoekingen bleek dat het warmteregulerend mechanisme bij pas-
geboren biggen zeer onvoldoende ontwikkeld is. Vanaf de 9e dag post partum werd
de aanwezigheid van dit regulerend mechanisme beter merkbaar en pas op de 20e dag
was het praktisch normaal. In deze eerste weken waren de biggen zowel in te koude
als te warme omgeving niet in staat hun lichaamstemperatuur constant te houden.
Hoewel bij dieren van dezelfde leeftijd dc zwaardere beter in staat waren de normale
lichaamstemperatuur te handhaven dan de lichtere, was toch de leeftijd een meer
bepalend factor voor dit vermogen dan het gewicht. De meest gewenste temperatuur
in biggenhokken zou ongeveer 24° C = 75° F zijn. De eerste twee uur na hct zogen
kunnen de biggen het beste weerstand bieden aan lagere temperaturen.
Wat de meest gewenste temperaturen na het spenen betreft, zou een maximale gc-
wichtstoename met het minste voer, voor varkens van 35 tot 775 kg bij 24° C =
75° F en voor zwaardere varkens bij ongeveer 16° C = 60° F bereikt worden.
Het belang van een goed geïsoleerde ligplaats is reeds algemeen bekend.
Bij 35° C = 95° F is het varken niet in staat te verblijven bij een relatieve vochtig-
heidsgraad van de lucht van 65%.

Stijgt dc temperatuur tot 40,5° C = 105° F dan zou verblijf bij welke vochtigheids-
graad ook, onmogelijk zijn.

Bij een temperatuur van 10°—15° C = 50°—59° F zou de relatieve vochtigheid
van de lucht maximaal 90—80% mogen zijn.

Hokken met uitloop zouden minder biggensterfte geven en in zomer en winter ook
betere groei en gezondheid tot gevolg hebben.

(Begründet von A. O. Stoss, dritte völlig neu gestaltete Auflage, Ferdinand Enke

Vele collegae zullen ongetwijfeld goede herinneringen hebben aan dc oorspronkelijke
uitgave: Tierärztliche Geburtskunde und Gynäkologie", geschreven door A. O.
Stoss, waarvan de laatste druk verscheen in 1944.

De nieuwe uitgave telt ongeveer 100 bladzijden minder dan de voorlaatste en om-
vat de hoofdstukken:

I. Voraussetzungen für die Gravidität,
II. Normale Gravidität,
HL Pathologie der Gravidität.

I. Die normale Geburt,
II. Voraussetzungen für die Geburtshilfe,
III. Pathologie der Geburt.

De hoofdstukken „Die Erkrankungen der Milchdrüse während des Puerperiums" en
„.Abrisz der Gynäkologie" zijn komen tc vervallen, hct.geen, gezien de grote ont-
wikkeling van deze specialistische materie te begrijpen is. Deze beperkingen hebben
echter geen uitbreiding van het hoofdstuk over de Verloskunde ten gevolge gehad.
Dc verschillende onderwerpen zijn door de schrijvers in een zeer zakelijke schrijftrant
duidelijk en „up to date" behandeld.

Persoonlijk vind ik het jammer, dat de beschrijving van de methodiek van de sub-
cutane embryotomie eveneens niet meer opgenomen is. .Alhoewel deze methode van
embryotomie vrijwel niet meer wordt toegepast, is het toch juist om het principe
van deze werkwijze te kennen. Bij sterk emphysemateuze vruchten en bij bepaalde
schapenverlossingen kan men hiermede zijn voordeel doen. Helaas werden van de ge-
noemde geneesmiddelen geen doseringen aangegeven. Praktisch is dc hteratuuropgave
van de voornaamste publikaties op verloskundig gebied.
Enkele opmerkingen wil ik mij nog veroorloven:

blz.43: 3.: Wassersucht der Eihäute. Waarom geeft men niet aan op welke wijze
men vruchtwater kan laten aflopen (eivliesstcck of punctie via de rechter flank) ?
blz. 67: 4.: Falsche Wehen. Onvermeld moge niet blijven dc opvatting over het be-
grip valse weeën, die wel enigszins afwijkt van datgene wat wij de studenten hierom-
trent leren: „Mit fortschreitender Gravidität scheint für gewöhnlich auch die Bereit-
schaft der Gebärmutter für Kontraktionen zuzunehmen. .An.gefangen von schwachen,
kaum erkennbaren weheartigen Bewegungen kann die Gebärmutter muskulatur zu
starker Kontrakdon kommen, wobei sich oft auch die Bauchprcsse mit einschaltet,
ohne dasz aber Geburtsvorbereitungen erkennbar sind".

blz. 167-168: Dc dwarsligging zien wij vrijwel uitsluitend bij het paard. Het is dan
ook verwonderlijk dat men in deze nieuwe druk nog steeds een afbeelding van een
dwarsligging (buik naar bckkeningang, vier benen in de geboorteweg) bij het rund
gehandhaafd heeft. Amputatie van het hoofd zoals aangegeven wordt, is o.i. in dit

geval zelden nodig; men kan volstaan met het wegnemen van de beide voorbenen
(minstens tot en met de ellebogen).

blz. 183: Bij het vaststellen van een torsio uteri wordt gewezen op het belang van
het rectale onderzoek. Helaas blijft een nadere beschrijving achterwege.
blz. 187: Onvoldoende wordt erop gewezen, dat men bij het paard nogal eens ge-
confronteerd wordt met een torsio uteri, ontstaan vóór het tijdstip van de partus
en dat men de cervix manueel kan oprekken.

blz. 194-205: De beschreven methode van embryotomie getuigt van een goede be-
heersing van de techniek, doch is m.i. niet de eenvoudigste werkwijze.

Ondanks bovengenoemde opmerkingen biedt dit boek zowel voor de student als voor
de practicus meer dan voldoende om het aanschaffen van dit werk te rechtvaardigen.

(Uitgave van de Provinciale commissie voor de veefokkerij in Friesland: f 2,50.)
Het is een goede gewoonte elk jaar deze gids het licht te doen zien. Hij bevat n.1.
veel gegevens omtrent de in Friesland gebruikte K.I.-stieren, zoals afstammings-
gegevens en voor zover bekend resultaten van het nakomelingenonderzoek.
Hierbij worden ook gegevens over eventuele erfelijke gebreken vermeld. De formu-
lering is dan meestal in deze geest: „Het is ons bekend, dat deze stier enkele kalveren
met een gladde tong heeft verwekt". Ik vraag me af of zulk een formulering er niet
toe bijdraagt dat bepaalde veehouders blijven geloven dat een stier die slechts enkele
van deze kalveren verwekt, niet zo gevaarlijk is, maar dat men op moet passen voor
stieren die veel van deze afwijkende dieren „geven". Deze opvatting leeft n.1. in vee-
houderskringen. Het is m.i. dan ook gewenst dat een zodanige formulering gevonden
wordt dat elke veehouder duidelijk wordt dat zulk een stier met een dergelijk gebrek
is behept en, bij een enkelvoudige recessieve overerving, dus zaadcellen produrert,
die in 50% van de gevallen dragers zijn van dit afwijkende gen. Ook al worden er
dus weinig afwijkende kalveren geboren, toch is zulk een stier gevaarlijk omdat hij
de aanleg voor dit gebrek in de veestapel verbreidt. Er moet m.i. dan ook wel heel
wat tegenover staan — zoveel dat het in de praktijk niet veel gevonden zal worden

- om zulk een dier toch op een K.I.-station te willen blijven gebruiken.
Dat men in Friesland op dit gebied ook nog niet „vrij" is bleek uit cen vluchtige
telling. Van 116 in deze gids opgenomen stieren met gegevens over het exterieur
van de nakomelingen, verwekten 4 otterkalveren, 13 een gladde tong, 3 roodbonte
kalveren, 1 buldogkalveren, 1 een te korte achillespees, terwijl tenslotte nog 1 dier
vermoedelijk èn gladde tong èn otterkalveren verwekt. Dit is totaal, de verwekkers
van roodbonte kalveren meegerekend, 23 dieren of wel ruim 20%.

Op 11 december 1958 bezocht ik hct "College-Station" in Bryan.
Dit "College-Station" is een groot dorp met 10.000 studenten, waarbij alle studie-
richtingen zijn vertegenwoordigd. De studenten zijn er intern en dragen een apart,
aan het "College" verbonden, uniform. Er zijn grote luxueuze gebouwen, grote slaap-
zalen, cafetaria\'s, kerken, sporthallen en sportvelden.
In de Veterinaire afdeling werkt Dr. R. O. Berry als hoofd.

Hij is tevens de centrale figuur op het gebied van de K.I.; heeft vele medewerkers
en het toezicht over de twee zeer grote K.I.-stations, n.1. 1 voor runderen en 1 voor
varkens. De stieren lopen in de zomer en in de winter in buitenhokken, evenals de
beren. .Aan het K.I.-station voor varkens is tevens een grote varkensfokkerij verbonden.
In deze streek van Texas heeft men praktisch alleen te maken met slachtvee, waar-
voor de K.I. niet van zo grote praktische waarde is als voor melkvee. Het research-
werk daarentegen speelt een belangrijke rol.

De volgende runderrassen komen in deze streek voor: Brahman (Zebu), Aberdeen-
.Angus, St. Gertrudis, Shorthorn, Hereford, Charolais, Holstein-Friesian, enkele
Yersey en kruisin.gen. In verband met de rassen wordt het sperma bewaard in per
ras gekleurde buizen. Het zaadvangen geschiedt als bij ons, men laat de stier op een
koe springen. Van het springen op een andere stier of een poney had men nog nooit
gehoord.

De maximaal op dit station gebezigde verdunning was 1:20. Het sperma wordt 3
tot 4 dagen bewaard. Door dit station worden per jaar ongeveer 200 stuks "beef
cattle" rectaal geïnsemineerd met behulp van een plastic pipet en gebruikmaking
van lan.ge handschoenen. Het bcvruchtingspercentage na eerste inseminatie bedroeg
ongeveer 60%, het totaal drachtigheidspercentage was 85% tot 90%.
Dr. Berry gebruikt voornamelijk de melkverdunncr, waarbij penicilline en strepto-
mycine gevoegd wordt.

12 gr melkpoeder wordt gemengd met 100 cc aq. bidestillata. Hieraan wordt 1000
E. penicilline en 1 mg streptomycine toegevoegd per cc verdunningsvloeistof. Op deze
v/ijze bereid kan dc verdunningsvloeistof een weck in voorraad worden gehouden.

Hiervoor wordt gehomogeniseerde gepasteuriseerde of gepasteuriseerde afgeroomde
melk gebruikt, die gedurende 10 minuten op 92° C verhit moet worden. Dr. Bcrry
acht het belangrijk deze verhitting te doen plaatsvinden vóórdat de afgeroomde melk
wordt gepasteuriseerd. Na afkoeling tot op lichaamstemperatuur wordt hieraan 1000
E. penicilline en 1 mg streptomycine per cc vcrdunningsvloeistof toegevoegd.

Ter bereiding van deze vcrdunningsvloeistof mengt men de dooiers van 3 verse
eieren met 50 cc 3% natriumcitraat, waarna men vervolgens 1000 E. penicilline en
1 mg streptomycine per cc verdunningsvloeistof toevoegt. Daarna voegt men hct zaad
hieraan toe, waarmede men een verdunning kan bereiken van 1:100, maar meestal
verdunt men tot 1:10 of 1:20.

Men gebruikt hiervoor de onder 3 genoemde verdunningsvloeistof, past een zaad-
verdunning van 1:10 toe en koelt af tot 4° C. Vervolgens voegt men hieraan een
gelijk volume 15% glyceroloplossing toe — bestaande uit 15 cc glycerol en 85 cc
3% natriumcitraat — en wel in 5 gedeelten, ieder met een tussenruimte van 30
minuten. Deze glyceroloplossing dient ook vóóraf tot 4° C te zijn afgekoeld.
Het gehele mengsel laat men 6 tot 12 uren op 4° C staan, vult het af in 1 cc am-

pullen die men afsluit. Deze ampullen koelt men met een snelheid van 1° C per
minuut af tot —20° C, waarna een plotselinge afkoeling tot —79° C volgt; op deze
temperatuur kan men de verdunner bewaren. Vóór het gebruik wordt het zaad ge-
activeerd door de ampullen gedurende enkele minuten in ijswatcr te plaatsen.

Bij rammensperma bezigt men dezelfde verdunningsvloeistoffen als bij stierensperma.
Men verdunt het sperma 1:10 en insemineert 0.5 cc; de beweeglijkheid ervan is
volgens Dr. Berry gelijk aan die van stierensperma.

Het ingevroren sperma kan op de boven aangegeven wijze gedurende 20—25 dagen
worden gebruikt. Bij het insemineren gebruikt men cen kleinere collector dan bij
stieren, die echter van hetzelfde model is.

Deze verdunner bereidt men door menging van gelijke delen eidooier en 5% glucose-
oplossing waaraan men 400 E. penicilline en 1 mg streptomycine per cc verdunnings-
vloeistof toevoegt. De graad van verdunning van het zaad is 1:4, het kan bij be-
waring in de koelkast gedurende 5 dagen worden gebruikt.

Deze verdunningsvloeistof wordt bereid door 5 mg melkpoeder op te lossen in 100 cc
5% glucose-oplossing. Volgens Dr. Bcrry is dit de beste verdunner, ze blijft 3 dagen
goed. Ook hier past men een zaadverdunning van 1:4 toe en voegt men 400 E. peni-
cilline cn 1 mg streptomycine per cc verdunner toe. Per inseminatie bezigt men
10—20 cc. Bij gebruik van deze verdunner kan men niet invriezen.

Dc meest gunstige resultaten verkreeg men met het gebruik van cen verdunning van
één deel sperma op twee delen eidooier, waaraan 300 mg sulfonilamide per cc ver-
dunningsvloeistof was toegevoegd. De levensvatbaarheid van het sperma, bewaard
in cen koelkast, bedroeg maximaal 5 dagen, men gebruikt er 20 cc per in.scminatie
van.

Voor het zaadvangen gebruikte men een kunstzeug van zeer ruw hard leer, waarin
een kunstvagina is nagebootst waaraan een rubberbuis met collector is bevestigd.
Volgens Dr. Bcrry voldeed deze apparatuur uitstekend.

Voor inseminatie werd een rubber ballon gebruikt waaraan een stevige rubberslang
en een korte plastic pipet waren verbonden.

Het Los Banos Breeding Center College deed een publikatie het licht
zien over een nieuwe vcrdunningsvloeistof voor berenspenna:
1 deel eidooier op 3 delen 4% dextrose, toegevoegd aan gelijke delen zaad.
Van hetzelfde instituut is een publikatie afkomstig over het op electrische wijze
zaadvangen, waarvan men op het College Station in Bryan nog geen ervaring had.
Een beschrijving van de onderzoekingen hierop en over de behandeling van beren-
sperma, eveneens in deze publikatie vervat, moge volgen:
Onderzoek over de ejaculatie van de beer door electrostimulatie.

Het gebruikte apparaat, cen electrostimulator die hoofdzakelijk bedoeld was ten ge-
bruike bij schapen, bestaat uit cen vibrator-eenheid, een bipolaire rectale elcctrode
(± 45 cm lang) met een terminale pool en drie ringelectroden (doorsnede ± 5 cm).
Dc vibrator-eenheid is verbonden met de primaire winding van een centraal ge-
wonden transformator die een stroom van 6 V van een celbatteerij brengt op 50 V.
Stelt men het toestel in gebruik dan wordt de rectale pool ongeveer 40 cm diep in
het rectum van de beer aangebracht en de stroom gesloten tussen de terminale pool
en de ringelectrode. Dc stroom wordt geleidelijk opgevoerd van O tot 30 V en wordt
achtereenvolgens gedurende 5 tot 10 seconden gesloten, met intervallen van eveneens
5 tot 10 seconden.

van een goede beweeglijkheid en het had een normale morfologie. Het gemiddelde
volume der ejaculaties bedroeg 99,9 ml en het bevatte cen zeer kleine hoeveelheid
geleiachdg vocht (.gemiddeld 5 ml per ejaculaat). Dc spermadichtheid was hoog
(gemiddeld 493791000 per ml), het ejaculaat werd niet geloosd in fracties zoals bij
naturlijke ejaculatie of bij de kunstvagina-methode, het zaad coaguleerde niet.
Ofschoon geen systematisch onderzoek werd verricht omtrent het zenuwmechanisme
dat bij ejaculatie betrokken is, schijnt dit overeen tc komen met hetgeen G u n n bij
schapen heeft gevonden. Ejaculatie zonder erectie wordt verkregen door prikkeling
van de zenuwen in de lumbairstreek, terwijl prikkeling van de zenuwen in de sacraal-
streck ejaculatie met erectie veroorzaken. Bij de laatstgenoemde methode echter neemt
men gedurende dc laatste stimulades nadelige invloeden waar in de vorm van pijn,
paralyse van dc achterhand en verminderde eetlust.

De meest geschikte techniek bleek derhalve die der prikkeling van de lumbaire streek
te zijn.

Afkoeling tot 4° C van berensperma in verschillende concentraties van glycerine-
eidooierverdunners.

Deze proeven bevestigden volledig de door Roy (1955) verkregen uitkomst dat
glycerine-eidooierverdunner betere resultaten geeft dan de natriumcitraat-eidooier-
verdunner daar de beweeglijkheid der sprematozoiden bij afkoeling tot 4° C beter
bewaard blijft.

Sperma, dat in de verhouding van 1:1 met 4% eidooier was verdund, was in staat
een betere beweeglijkheid te behouden na maximaal 5 dagen; ongeveer 50% van de
spermatozoïden vertoonde gedurende drie dagen een vooruitgaande beweging.
Een nog betere methode schijnt voor beren.sperma te zijn om het te centrifugeren,
daarna de spermacellen weer in suspensie te brengen met 1/20 van hun oorspronke-
lijke volume met 4% glycerine-eidooier en daarna een gelijk volume aan glyccrine-
eidooier daaraan toe te voegen, waarna het geheel gedurende 10 uren op 4° C wordt
afgekoeld.

Samenvattend kan men zeggen, dat het gebruik van 4% glycerine-eidooier en een
gelijke hoeveelheid daaraan toegevoegd gedeelte bestaande uit 15% glycerol en toe-
gevoegd in 4 fracties van resp. 10%, 20%, 30% en 40% met tussenpozen van 10
minuten, het behoud van de eigen bewe.ging der spermatozoïden gedurende 4 dagen
ten gevolge had. Er trad een kleine vermindering in beweeglijkheid op, beoordeeld
over 50% van de spermatozoïden die cen vooruitgaande beweging hadden.

I[et invriezen van berensperma in glycerine-eidooier en glycerol verdunners.
1. De resultaten worden vermeld van de proeven over het invriezen van berensperma
bij gebruik van:

glyccrine-eidooier-glycerol verdunner (10 proeven),
glyccrine-eidooicr-glyccrol-arabinosc verdunner (15 proeven).
Hiervoor werden 15, door middel van electrische prikkeling verkregen, ejaculaten
gebruikt. Het routine-onderzoek van het zaad werd verricht vóórdat ieder ejacu-
laat in 27 gelijke delen werd verdeeld. Deze 27 gelijke delen waren nodig om de
volgende proeven te doen:

a. het testen van drie concentraties van glycerine oplossingen n.1. oplossingen
van 2%, 4% en 6%;

b. het vergelijken van drie verhoudingen glycerine-eidooier verdunner, n.1. een
verhouding van 1:2, 1:1 en 2:1;

De monsters werden gecentrifugeerd en het zaadplasma verwijderd. De gesuspen-
deerde spermaccllen werden verdund met cen hoeveelheid glycerine-eidooier gelijk
aan 20% van het originele volume van het zaad. Het geheel werd afgekoeld
tot 5° C en dan werd cen .gelijk volume .glycerol oplossing toegevoegd in 4 delen
over een periode van 2 uren. \'s Nachts had er cen gelijke verdeling plaats en de
volgende ochtend werd het ingevroren. (1 graad per minuut van —15° C tot
—79° C)

2. Waarnemingen werden verricht aangaande het percentage van de zich voor-
waarts bewegende spermatozoïden na toevoeging van het eerste deel (glycerine-
eidooier) en het geglycereerde deel (glycerol) op verschillende tijdstippen, n.1.
direct na invriczing en 1 week, 4 weken, 8 weken en 12 weken na invriczing.

3. De beste resultaten werden waargenomen bij gebruik van een verdunner, die
4% glycerine-eidooier bevatte (en waarin de verhouding van glycerine\'.eidooier
= 1:1 was) en 25% glycerol.

Na gedurende 12 weken op —79° C te zijn ingevroren en daarna te zijn geacti-
veerd, werden 43,7% en 44,4% zich voorwaarts bewegende spermatozoïden waar-
genomen in de resp. 80% en 90% individueel bewe.gendc groepen.

4. Toevoeging van glycerine-eidooier was gunstig voor monsters sperma met zeer
matige individuele beweging.

5. Bij gebruikmaking van de verdunner, die bestond uit één deel glycerine op 2 delen
eidooier, onverschillig welke concentratie men gebruikte (2%, 4% of 6%) bleek
na toevoeging van glycerol, dat hoe lager het percentage glycerol aanwezig in de
vcrdunningsvloeistof, des tc hoger het percentage bewegende spermatozoïden was.

6. Na invriezing waren de resultaten echter volkomen in tegenstelling met het
bovenstaande:

Monsters, bevattend als verdunner cén deel glycerine op twee delen eidooier,
gaven na ontdooiing van —79° C geen enkele bewegende spermatozoïd te zien,
terwijl de monsters met verdunner glycerine-eidooier in dc verhouding 1:1 en
2:1 de beste resultaten gaven.

In alle gevallen gaven de vcrdunningsvloeistoffen, 25% glycerol bevattend, de
beste resultaten.

7. Na toevoeging van 2% arabinose aan de verdunner bestaande uit 2 delen 4%
glycerine oplossing en I deel eidooier cn 25% glycerol, zag men na de vermen-
gingsperiode geen enkele bewegende spermatozoïd.

De toenemende belangstelling voor wetenschappelijk kankeronderzoek op verschil-
lende .gebieden heeft de gedachte doen opkomen om ook in Nederland een vereniging
voor oncolo.gie op tc richten. Het voornaamste doel van deze vereniging zal zijn het
organiseren van wetenschappelijke vergaderingen, waar onderzoekers van allerlei
richting hun werk op oncologisch .gebied ter discussie kunnen stellen.
Op grond van deze overweging werd opgericht op 3 september 1959 de „Nederlndse
Vereniging voor Oncologie".

Er is een voorlopig bestuur gevormd, dat als volgt is samengesteld:
N\'oorzitter: Prof. Dr. O. Mühlbock, vooriztter stafraad Antoni van Leeuwenhoek-
Huis, .Amsterdam;

K. Breur, directeur Radiotherapeutisch Instituut, Rotterdam;
Dr. P. Emmelot, biochemicus Antoni van Leeuwenhoek-Huis, Asmterdam;
J. H. Pannekoek, geneesheer-directeur St. Geertruiden Gasthuis, Deventer;
Prof. Dr. Th. G. van Rijssel, directeur Pathologisch Laboratorium, Leiden.
Secretaris-penningmeester: L. Meinsma, directeur Centrale Kankerre.gistratie, Am-
sterdam.

Het secretariaat is gevestigd: de Lairessestraat 33, Amsterdam. Telefoonnr. 735575.
Het lidmaatschap zal worden opengesteld voor alle academici, die belangstelling
voor oncologische problemen hebben. Als contributie wordt voorgesteld f 10,— per
jaar (voor studenten ƒ 5,—). Hierin is inbegrepen het abonnement op het „Jaarboek
voor Kankeronderzoek en Kankerbestrijding".

De eerste ledenvergadering zal worden gehouden op 7 november 1959 tijdens de
.Al.gemene Kankerdag te Deventer. Op deze vergadering zal het definitieve bestuur
worden gekozen en zullen dc statuten worden vastgesteld. Een ontv/erp voor deze
statuten zal toegezonden worden aan degenen, die zich schriftelijk als lid aanmelden
bij het secretariaat, onder vermelding van naam, functie, adres en woonplaats.

Op het ministerie van buitenlandse zaken heeft dinsdagmiddag, 1 september 1959
de ondertekening plaatsgehad van een veterinair verdrag tussen Italië en Nederland.
Het verdrag, dat voor ons land met zijn belangrijke vee-export naar Italië van grote
betekenis is, werd aan Italiaanse zijde ondertekend door de Italiaanse ambassadeur
in Nederland, Z.E. de Markies Raymondo Giustiniani en de veterinair inspecteur-
generaal van het Italiaanse ministerie van volksgezondheid, Dr. Aldo Ademollo en aan
Nederlandse kant door de staatssecretaris van buitenlandse zaken, Z.E. Dr. H. R.
van Houten.

De Nederlandse Veeartsenijkundige Dienst van het ministerie van landbouw en
visserij was bij de ondertekening vertegenwoordigd door de directeur, de heer J. M.
van den Born en de adjunct-directeur de heer W. Wagenvoort, welke heren bij de
voorbereiding van de totstandkoming van het verdrag sterk betrokken zijn geweest.
Waar Nederland in feite dc meest belanghebbende partner is, omdat het handels-
verkeer op het terrein, dat door het verdrag wordt bestreken, voornamelijk één-
richtingsverkeer (naar Italië) is, stemt het tot verheugenis, dat van de Italianen de
toezegging verkregen is, dat — voorzover overeenstemming bestaat -- het handels-
verkeer reeds in principe op deze basis kan worden uitgevoerd. Ter wering van be-
•smcttelijke veeziekten gelden in Italië in het algemeen namelijk strenge eisen o.m.
ten aanzien van de import van dieren en dierlijke produkten. Ter verlichting van
deze zware bepalingen is voor de import uit landen met cen goedwerkende veterinaire
verzorging in de mogelijkheid van uitzonderingsbepalingen voorzien. Door middel van
het thans tussen Italië en Nederland gesloten veterinair verdrag, dat van wederkerige
strekking is, zijn gunstige voorwaarden voor de zo belangrijke Nederlandse import
in Italië verkregen. Het verdrag, dat nog aan de goedkeuring van het parlement zal
worden onderworpen, regelt wederzijds veterinair het handelsverkeer in vee, pluim-
vee, vlees en vleeswaren, vis en visconserven, waarbij ook belangwekkend is het feit,
dat voor het eerst aan Nederlandse zijde vis en visconserven in een wettelijk vast te
leggen veterinaire regeling zijn opgenomen.

Het verdrag geeft de beide verdragsluitende partijen het recht het verkeer uitsluitend
langs bepaalde invoerplaatsen te leiden teneinde een veterinair onderzoek mogelijk
te maken en bevat artikelen met algemene bepalingen met betrekking tot de inhoud,
geldigheid en afgifte van veterinaire certificaten. Nadere bepalingen zijn gesteld met
betrekking tot de inhoud van de certificaten, voorzover zij voor bepaalde diersoorten
worden afgegeven. Tcvens is het recht vastgelegd bepaalde vaccinaties te eisen.
\\\'oor de in- en uitvoer van vlees, vleeswaren en vetten enz. in de beide landen, welke
materie in Nederland bij de Vleeskeuringswet en de Veewet is geregeld, is een com-
promis gevonden dat voor beide partijen aanvaardbaar is. Andere artikelen geven
nadere bepalingen voor geslacht pluimvee, de vrije invoer van zuivelprodukten cn
consumptie-eieren. Dc invoer van eiprodukten zal op technisch niveau worden ge-
regeld. De invoer van vis en visprodukten kan zonder gezondheidscertificaat ge-
schieden.

Voorts is het recht vastgelegd voor het ontvangende land om — zolang in het her-
komstland zich een situatie voordoet die gevaar oplevert voor het importerende land
— de import te beperken of te verbieden. Vervolgens wordt bepaald, dat de binnen-
landse bepalingen voor toegelaten levende dieren tot een minimum beperkt moeten
blijven. De strekking van deze bepalingen is in overeenstemming met de geest van
het E.E.G.-verdrag.

Tenslotte bevatten de slotbepalingen de nadere uitwerking op technisch niveau, de
oplossing van mogelijk nog rijzende problemen en geschilpunten, die bij dc uitvoering

van het verdrag kunnen worden ondervonden, alsmede de aanpassing aan toekom-
stige ontwikkelingen.

Het verdrag treedt in werking een maand na de ratificatie in beide landen.
ENTSTOF TEGEN POKKEN EN DIFTERIE.

Naar aanleiding van een bespreking met de producenten van de entstof tegen pokken
en difterie en met het oog op een juiste toepassing van het Koninklijk Besluit inzake
entstof tegen pokken en difterie, zal met ingang van 1 januari 1960 de entstof slechts
dan van cen goedkcuringszcgel worden voorzien, indien — naast de reeds gestelde
eisen — ook de hoeveelheid oplosmiddel en het entstofborsteltje aan bepaalde eisen
voldoen.

Het trivalent pullorum antigeen, serie 65, vervaardigd door het Laboratorium Nobilis
tc Boxmeer, voldoet aan de te stellen eisen en is mitsdien voor toepassing geschikt
verklaard tot 7 september 1960.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE M.A.AND JULI 1959.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Hieronder volgen de besluiten no. 22, 23, 24 en 25 van de Paritaire Tarieven-
commissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergeneeskunde, resp.
betreffende de tarieven voor de tuberculose, brucellose en mond- en klauwzeer-
bestrijding en het administratief bijhouden van de mutaties en voor de afgifte van
verklaringen.

Tevens worden hieronder de werkzaamheden vermeld, die te verrichten zijn bij de
georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang en de enting tegen mond-
en klauwzeer.

Daar zowel het Landbouwschap als de Maatschappij voor Diergeneeskunde zich met
deze besluiten accoord hebben verklaard, zijn zij ter kennis gebracht van de Provin-
ciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en dc provinciale afdelingen van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De Taricvencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:
Tarieven voor de tuberculosebestrijding.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen voor
de periode van 1 mei 1959 tot en met 30 april 1960:

(dit betreft de enkelvoudige tuberculinatic waaraan de rundveebeslagen perio-
diek moeten worden onderworpen).

Per rundveebeslag ƒ 4,— vermeerderd met ƒ 0,80 per aanwezig rund.
Is de inspuiting met tuberculine verricht door een assistent, die nog niet in het
bezit is van het diploma voor dierenarts, dan houdt de gezondheidsdienst vcxjr
dieren voor elk rund, dat door de assistent is ingespoten, ƒ 0,10 in.
Deze inhoudingen worden landelijk samengevoegd tot één bedrag, waarvan de
helft ter beschikking komt van de dierenartsen. Iedere dierenarts ontvangt hier-
uit een bedrag dat gebaseerd is op het aantal runderen, dat door hemzelf is
ingespoten. De andere helft komt ter beschikking van de gezondheidsdiensten
voor controledoeleinden.

B. Voor de V-Z tuberculinatic in aansluiting op de onder A genoemde tuberculinatic:
per rundveebeslag, waarin V-Z tuberculinatic is toegepast, ƒ 4,— vermeerderd
met ƒ 0,80 per door middel van de V-Z tuberculinatic onderzocht rund.

C. Voor de tuberculinatic van een rundveebeslag buiten de onder A bedoelde:
(bijvoorbeeld bij een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het ver-
wijderen van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd).

hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie
in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde een hoger tarief dan het onder a genoemde te bepalen.

(tuberculinade van een individueel rund in verband met de garantiebcpalingen
van een met een desbetreffende verklaring gekocht rund).

\\\'oor het tuberculincren van één rund in een rundveebeslag ƒ 6,—, welk bedrag
wordt vermeerderd met ƒ 1,— voor elk volgend rund, dat in dat rundveebeslag
tegelijkertijd wordt getubcrculinecrd.

ƒ 0,20 per aanwezig rund op het tijdstip van de jaarlijkse tuberculinatie of, in-
dien het beslag in het betrokken jaar niet wordt getubcrculinecrd, per aanwezig
rund op het tijdstip van de registratie van het beslag. (Hieronder is niet be-
grepen het schetsen van de runderen.)

le. Voor wat wordt verstaan onder tuberculinatie en gewone administratie wordt
verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaamheden te verrichten bij de georga-
niseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang en de enting tegen mond- en
klauwzeer", onder I A en B.
2e. Bij geen der onder A, B, G en D vastgestelde tarieven komen de kosten van de

tuberculinatie ten laste van de dierenarts.
3e. Aangezien de dierenarts 4% omzetbelasting verschuldigd is, zal de gezondheids-
dienst voor dieren
100

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (Brucellose, abortus
Bang).

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van dc georganiseerde bestrijding van hct besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus
Bang) bedragen voor de periode van 1 mei 1959 tot en met 30 april 1960:

voor het bloed afnemen (bij onderzoek ten behoeve van de sanering van be-
drijven) :

De maximale beloning kan gelden voor provincies met een laag stalgemiddelde
en als de rundvcebeslagen ten behoeve van de enting vaker dan éénmaal per jaar
moeten worden bezocht.

Het tarief tussen de genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen dc
gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Dicrgenccskimdc
worden vastgesteld.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden ten behoeve van de georgani-
seerde bestrijding van abortus Bang wordt verwezen naar de bijlage getiteld:
„Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose,

abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder II A en B.
\\\'oor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van dc
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan is om-
schreven in de bijlage onder II A en B, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd
wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de af-
deling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Taricvencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:
Tarieven voor de enting tegen mond- en klauwzeer.

De tarieven voor de beloning van de dierenarts voor de werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde enting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee in 1960
gedurende de bij ministeriële beschikking vastgestelde entingsperiode bedragen:
-A. ƒ 1,95 per rund, dat met de volledige voor een volwassen rund voorgeschreven
hoeveelheid entstof (stam O, en C) is geënt.

B. ƒ 1,60 per rund, dat met cen geringere hoeveelheid entstof is geënt dan de onder
A genoemde.

le. Voor wat wordt verstaan onder dc werkzaamheden bij de georganiseerde enting
tegen mond- en klauwzeer wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaam-
heden te verrichten bij dc georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus
Bang en de enting tegen mond- cn klauwzeer", onder IlIa en b.
2e. Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof
j 20,—, exclusief cmzctbelasting, per liter bedraagt.

C. Voor de administratie, v/elke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan hetgeen is
weergegeven in cle bijlage onder III b, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd
wordt hiervoor per provincie in overleg tus.sen de gezondheidsdienst en de af-
deling van de Maatschappij v;or Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

Dc Taricvencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft hrt volgende besluit genomen:

\'Tarieven voor ket administratief bijhouden van de mutaties en voor de afgifte van
verklaringen.

Dc tarieven voor dc beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden, die ver-
band houden met het afgeven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde
l)C3trijdin3 van tubcrculo.ïc, abortus Bang en mond- en klauwzeer bedragen in de
periode v.-;n 1 mei 1959 tot en met 30 april 1960:
.4. voor het administratief bijhouden van mutaties:

f 0,15 per aanwezig rund bij de jaarlijkse tuberculinatic resp. registratie van het
rundveebeslag.

I 1,— per afgegeven verklaring, inclusief het aanbren.gcn van abortusstempcls.

\\\'oor wat v.\'crdt verstaan onder de werkzaamheden voor het bijhouden van mu-
taties en het afgcvr.i V2n verklaringen wordt verwezen naar de bijlage getiteld:
„Werkzaamheden tc verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose,
abortus Bang cn de enting tegen mond- en klauwzeer", onder IV A en B.

Toelichting op de besluiten nos. 22, 23, 24 en 25 van de Tarievencommis.sie
van het Landbouwschap!de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Naar het oordeel van de Tarieveneommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij
voor Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van dierziekten" worden
gesproken als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

e. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de ter zake gegeven voorschriften, dc

gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip dat hem schikt.
De Tarieveneommissie herinnert cr aan, dat indertijd is vast,gesteld, dat over dc
centraal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg dient plaats te vinden tussen
de betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het centraal vastgestelde tarief,
zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft verkregen van
het Landbouwschap en de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Dc Tarieveneommissie is van mening dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het in sub a gesteld, dc afrekening nog op andere wijze geschiedt
dan door dc gezondheidsdienst.

Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuber-
culose, abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer.

Ten aanzien van dc werkzaamheden bij dc gcor.ganiseerde bestrijding van tuber-
culose wordt verstaan onder:
Tuberculinatie:

b, het invullen en opzenden van de berichtkaart van tuberculinatie aan dc ge-
zondheidsdienst;

d, het noteren van de min- en plustekens op de tuberculinatiestaat, alsmede de
maat en de aard van de eventuele zwelling, de data van tuberculinatie cn
controle, door wie deze zijn verricht, het aantal getubcrculinecrdc runderen
cn het plaatsen van de handtekening,

■Ms de tuberculincstaat door cen ander dan de dierenarts is klaargemaakt
valt onder dc tuberculinatie ook het op deze staat aanbrengen van de mu-
taties, welke in het rundveebeslag hebben plaatsgehad tussen het tijdstip van
klaarmaken van de tuberculinatiestaat en het tijdstip van tubcrculineren;

e, het opzenden van dc tuberculinatiestaat aan de gezondheidsdienst en het af-
geven van een duplicaat aan dc veehouder.

het volgens de voorschriften van de gezondheidsdienst zodanig gereedmaken van
dc tuberculinatiestaat, dat de dierenarts na de tuberculinatie kan volstaan met
dc invulling daarop van hetgeen hierboven onder punt d. is vermeld.

Ten aanzien van dc werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van abortus
Bang wordt verstaan onder:
het bloed afnemen:

c. het zodanig invullen van de bijbehorende bloedlijst, dat er uit blijkt, welke
runderen het bctreft;

d. het opzenden van dc bloedbuisjes met bijbehorende bloedlijst aan de gezond-
heidsdienst.

b. het opgeven aan dc gezondheidsdienst van het aantal geënte runderen met
hun schets- en/of oornummers, dc geboortedata of maand van geboorte en
de datum van enting.

Onder de werkzaamheden, tc verrichten bij de georganiseerde enting tegen mond-
en klauwzeer, worden dc volgende handelingen verstaan:

b. het aan de gezondheidsdienst resp. aan cen door dc gezondheidsdienst aangewezen

4c. het aantal niet geënte runderen met vermelding van dc schets- en/of oor-
nummers van deze runderen, ingeval niet alle tot cen beslag behorende
rundren (boven 4 maanden) zijn geënt.

IV. Hel administraliej bijhouden van de mutatie.^ en de afgifte van ver-
klaringen.

Ten aanzien van de werkzaamheden voor het bijhouden van dc mutaties en het af-
geven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde bestrijding van tuber-
culose, abortus Bang en mond- en klauwzeer wordt verstaan onder:

b. het op de desbetreffende staat vermelden of op andere wijze in de admini-
stratie vastleggen van het schetsnummer en/of oornummer, de soort van de
verklaring ten aanzien van tuberculose en/of abortus Bang, alsntcde de datum
van tuberculinatie eventueel de datum van bloedafname en de datum van
enting tegen mond- en klauwzeer van het betrokken toegevoegde rund;

c. het eenmaal per weck aan de gezondheidsdienst opzenden van dc ingeleverde
verklaringen na invulling van de data van inlevering en het plaatsen van de
handtekening;

d. het noteren of zodanig in dc administratie opbergen van berichten van de
gezondheidsdienst betrekking hebbende op de status van een rund of een
beslag, dat daaruit steeds valt te concluderen of cen gcvraa.gdc verklaring
verantwoord kan worden afgegeven.

a. het in ontvan.gst nemen van cen door dc veehouder getekend aanvraag-
formulier;

b. het in dc administratie nagaan of dc gevraagde verklaring kan worden af-
gegeven ;

c. het invullen van alle voor afvoer vereiste gegevens op dc verklaring cn de bij-
passende schets;

d. het noteren van dc afvoer van het betreffende rund op de tubcrculinatie-
staat van het beslag.

Dr. M. J. Mol, Noordbolwerk 15, Middelburg, hoopt op 24 oktober a.s. zijn 25-jarig
dicrenartsjubilcum te vieren.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskunde kandidaat H. Wijma aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Daalen, E. .A. van, van Utrecht naar Mantgum, no. 40, tel. 05104—256, ass. bij
A. A. Kleinjan. \' (150)

Postema, Dr. J. L., te Purmerend, tel. nader gewijzigd in 02990—3682 (privé)
3391 (lab.). (182)\'

Klaassen, J., te Heinken.szand, benoemd tot hoofd van de keuringsdienst van slacht-
dieren en vlees tc Breukelen, is m.i.v. 15 oktober 1959 tevens benoemd tot Rijks-
keurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats
Breukelen. (169)

Schuurmans, R., te Sneek, te rekenen m.i.v. 1 september 1959 tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Sneek. (188)

Schoon, Dr. J. G., te Heerlen, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1959, op zijn verzoek, als
Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij dc Veeartsenijkundige Dienst. (187)

In aflevering 19 van het tijdschrift komt op pagina 1053 en 1054 een storende druk-
fout voor in de vertalingen van de samenvatting van het artikel van de hand van
collega Sjollema, getiteld „Salmonellose bij het rund".

The sentence "There are signs that the disease is increasing on breeding farms"
should be: "There are no signs that the disease is increasing on breeding farms".

La phrase „II y a des indications que le nombre des cas de cette maladie s\'accroît
dans les fermes d\'élevage" doit être: „II n\'y a pas des indications que le nombre des
cas de cette maladie s\'accroît dans les fermes d\'élevage".

Der Satz „Es bestehen Hinweise dass die Krankheit in Zuchtbetrieben zunimmt" soll

sein: „Es bestehen keine Hinweise dass die Krankheit in Zuchtbetrieben zunimmt".

aan welke vereisten
een volwaardig ijzerpreparaat
voor de veterinaire practijk
moet voldoen,

• economisch in gebruik, want 2 cc = 100 mg
elementair ijzer geeft bij jonge biggen een
depót van ±18 — 21 dagen.

Op 27 augustus, \'s middags, vond onder grote belang-
stelling op de Centrale Begraafplaats der Oorlogs-
gravenstichting te Loenen op de Veluwe, de herbegra-
fenis plaats van wijlen collega Dr. Geert Geertsema,
die in leven praktiserend dierenarts en Hoofd van de
Vleeskeuringsdienst te Borger was.
Hij stierf bij een bombardement van het passagiers-
schip Capacona op 29 april 1945, welk schip gevan-
genen uit het concentratiekamp Neue Gamme eva-
cueerde voor de optrekkende geallieerde legers.
De begrafenisplechtigheid, die nog vier andere ver-
zetsslachtoffers betrof, werd op stijlvolle wijze in deze
rustige zonovergoten omgeving verzorgd door de
Oorlogsgravenstichting. Aanwezig waren de naaste
verwanten en vrienden, terwijl de Maatschappij voor
Diergeneeskunde vertegenwoordigd werd voor het
Hoofdbestuur door collega A. ]. van Doorn en voor
de afdeling Groningen-Drenthe door de collegae T.
H. Hoenderken en P. van Loo, beide vroegere buurt-
collegae van de overledene. Behalve dezen werden
vertegenwoordigers van „Het Nederlandse Trekpaard",
waarvan Dr. Geertsema bij zijn leven Hoofdbestuurs-
lid was, cn van de Stichting 1940\\1945 opgemerkt.
In de geheel gevulde aula werden de belangstellenden
ontvangen door de Raad van Bestuur, waarbij een
uiteenzetting gegeven werd van het werk van de
Oorlogsgravenstichting. De rouwdienst werd geleid
door Ds. Th. van den Brug uit Apeldoorn. Bij de vijf
geopende groeven, met bloemen omzoomd, werden de
verdere toespraken gehouden. Voor de Maatschappij
voor Diergeneeskunde sprak collega T. H. Hoenderken,
die als oud-buurtcollega nauwkeurig en beknopt de
verdiensten van Geert Geerstema voor de maatschappij,
de diergeneeskundige wetenschap en als geneesheer
schetste. Na de daarop volgende toespraken bedankte
de zoon van de overledene de aanwezigen voor hun
blijken van medeleven.
Opdat zij met ere mogen rusten.

Gezien de belangrijkheid van de pluimveehouderij in Nederland en het
aanzien die deze in Europa geniet door de reeds bereikte resultaten, toont
de praktizerende dierenarts een toenemende belangstelling voor deze tak
van bedrijf.

Tijdens de groei van dit bedrijf tot de huidige omvang is van diergenees-
kundige zijde, afgezien van de bemoeienissen met zuiver ziektekundige
problemen, geen gelijke tred gehouden met de grote activiteitsontplooiing
van landbouwkundige zijde op dit gebied. Dit neemt niet weg, dat voor
de dierenarts toch de mogelijkheid is blijven bestaan voor het innemen
van een leidende positie in de verdere uitbouw. De kans bestaat zelfs deze
positie in korte tijd te realiseren, indien aan enkele voorwaarden wordt
voldaan.

1. Een reeks artikelen omtrent de verschillende facetten van de pluim-
veeteelt dient speciaal voor dierenartsen te worden gepubliceerd.

2. De voorlichting aan de practicus daarin dient beknopt, overzichtelijk
en vooral concreet tc zijn, met zoveel mogelijk vermijding van acade-
mische strijdvragen.

3. Deskundigen op verschillend gebied zouden, zonder dat hun publikaties
wetenschappelijke volledigheid behoeven te pretenderen, tezamen een
duidelijk overzicht kunnen leveren dat, na afsluiting van een reeks
artikelen, aan de belangstellenden wordt toegezonden.

4. De publikaties dienen gericht te zijn op het geven van kennis, welke
de toepas.sing van geneeskundige maatregelen oj) brede basis stelt en
die hct geven van deskundige adviezen op elk ander terrein moet
mogelijk maken.

In Nederland houdt de pluimveeteelt zich vooral bezig met de ki]), terwijl
de houderij van eenden, kalkoenen en ganzen vooralsnog minder om\\ ang-
rijk is. De hierna behandelde zaken zullen dan ook de kippekuikens be-
treffen.

Naast fokkerij en ziektebestrijding wordt op het gebied van voeding en
verzorging de grootste activiteit ontplooid door de mengvoederleveranciers.
Hun verkoopapparaat, met vele voorlichters, bemoeit zich met vrijwel alk-
facetten van het pluimveeproduktieproces. Aangaande de verwijdering van
oneconomisch groeiende en producerende dieren door selectie kan gezegd
worden dat deze repressieve ingreep aan vele factoren raakt. Daardoor is
het verklaarbaar dat de selecteur, die in de dagelijkse gang van zaken
het meest met de kippenhouder in aanraking komt, zich langzamerhand
de spil gaat voelen waar alles om draait. Bovendien ontmoet hij in zijn
werk niet vaak deskundigen die öf grotere kennis en kunde tentoon-

spreiden óf meer invloed bij dc eigenaar bezitten. Hij kan dus metterdaad
de pluimveehouder, zonder veel concurrentie te ontmoeten, doen geloven
in zijn meesterschap op alle wapens.

Een nog vaak gehoorde mening is, dat de practicus weinig belangstelling
toont, weinig tijd beschikbaar stelt of weinig kennis biedt omtrent de
jjluimveehouderij in het algemeen en de kuikenopfok in het bijzonder.
])eze mening wordt begrijpelijkerwijze, wellicht met enige voorbedachte
rade, meestal door de selecteur-kippedokter-mengvoedervoorlichter niet
bestreden. Dat deze mensen, waaronder vele kundige harde werkers schui-
len, een grote invloed bezaten en nog bezitten is reeds vermeld. Dat
soms deze mensen echter in de mening verkeren dat uitsluitend zij in
staat zouden zijn om fokker, vermeerderaar of houder te beraden over fok,
\\oeding, behuizing, hygiëne en ziektebestrijding, stemt tot nadenken.
Het gevaar bestaat dat een ieder, die gegevens zoveel mogelijk bondig en
konkreet wenst te formuleren om de toepassing daarvan te stimuleren, veel
kritiek zal ontmoeten. Het is nu eenmaal zo, dat wijdlopige algemeen-
heden minder kans tot kritiek geven, zij prikkelen echter ook minder tot
aktiviteit. In het hieronder volgende overzicht zal dus veeleer getracht
worden te spreken over x meters, y graden of z grammen, dan over bv.
\\oldoende lang, niet te koud, iets te zwaar en dergelijke. Vergissingen
zullen niet verdoezeld kunnen worden in het pogen om de zaken scherp
te omlijnen. Een schuchtere poging zij nu op deze wijze gewaagd om
enige belangwekkende zaken in dc opkweek van kijipekuikens te belichten.

Hoewel de practicus hiermede slechts zijdelings of niet te maken krijgt
(afgezien van ziekteoverdracht) zij erop gewezen dat, door het vele goede
werk dat op het gebied van broedmachines is verricht, de Nederlandse
kuikenbroeder meestal in staat blijkt het kuiken rendabel en goed ter
wereld te brengen, mits de ingelegde eieren een vereiste kwaliteit bezitten.
Met name dient hier dc wetenscha]3pelijke bijdrage genoemd te worden
\\ an de veterinaire fysiologie o.l.v. P r o f. D r. C. R o m ij n.

Vanaf het moment dat dc uitkomst der eieren een feit is, kunnen de
volgende ])imten het resultaat van de kuikenopkweek beïnvloeden:

Ad 1. Als de kuikens uit de broedmachine komen dan moeten ze droog
geworden zijn in de uitkomstruimte achter of onder cle broedruimte. Tot
de tijd van dit uithalen bevonden de ktiikens zich in een meestal goed
gebalanceerde klimaatruimte. De temperatuur van 38°C tijdens het broe-
den mag tot de kuikens droog zijn niet lager dan 35°C komen. Dat het
nog voorkomt, dat de kuikens nat uit de uitkomstruimte worden gehaald
ter verdere behandeling en verzending laat zien dat de invloed van koude
(zie verder) funest kan zijn door slechte isolatie van het donskleed. Vroege
\\crzending in de winter van nog natte kuikens is een grove kunstfout

van de broeder, niettegenstaande alle drukte. Er moet wel zo snel mogelijk
verzonden worden, echter niet eerder dan nadat de kuikens geheel droog
zijn. Als de diertjes in de sorteerruimte komen ondergaan zij meestal een
grote daling van temperatuur. Aangezien de temperatuur voor ééndags-
kuikens onder de kunstmoeder (zie verder) 32,5°C dient te zijn, volgt
noodzakelijkerwijze dat deze temperatuur minimaal in de sorteerruimte
vereist is. Om verschillende redenen wordt hieraan vrijwel nimmer vol-
daan. Het lokaal waarin broedmachines staan kan niet tegelijk de ideale
toestand van vochtigheid, temperatuur en ventilatie bezitten als broed-
ruimte, sorteerruimte en opslagruimte van te verzenden kuikendozen in
zomer en winter. Uit hoofde van onkosten en de onaangename arbeids-
temperatuur is het enige alternatief dat de verblijfsduur van de kuikens
bij de broeder zo kort mogelijk dient te zijn. Ten gerieve van de mens
luidt voor de kuikens meestal de conclusie:

a. Kuikens afkomstig van fokkers worden gesext om hanen en hennen
aan vermeerderaars te leveren voor gebruikskruisingen. Op het oog
ondeugdelijk materiaal moet meteen worden verwijderd, waarna in-
dozen volgt.

b. Kuikens afkomstig van vermeerderaars ondergaan dezelfde bewerking.
De uitgesexte haantjes (kruisingsprodukten) worden vaak goedkoop
voor de mesterij bestemd. De laatsten zijn echter in wezen geen echte
mesttypen zodat veel teleurstellingen volgen; de paar dubbeltjes lagere
prijs per kuiken wordt meestal tijdens het mesten verloren door trage
groei met slecht voederrendement. De hennetjes gaan naar de kippen-
houder voor de leg, waar de kruising ook voor bedoeld was.

kuikenmesters gaan na selectie en indozen.
Rij genoemde drie zaken komt het nogal eens voor dat kuikens worden
verknepen. Bovendien bevinden zich bij de gesexte dieren 2 tot 4%
kuikens van foutief geslacht, wat bij een toegift van 2%, tot 2% extra
verlies kan betekenen voor vermeerderaar en legkiphouder.
Conclusie:

Te verwachten uitval: Door niet 100% selectie van moribunde
dieren 0,5 - 1,5% sterfte. Een overmaat van 2% dieren is bij aflevering
gebruikelijk, zodat de kuikendozen 51 dieren moeten inhouden.

Ad 3. Als de kuikens ingedoosd zijn, worden de dozen tot het tijdstip
van vervoer opgestapeld bewaard. Omvangrijke stapels, die in de sex- en
sorteerruimte blijven, leveren gevaar op voor de kuikens. Afgezien van de
mogelijkheden van isolatie en ventilatie in zomer en winter van de lokali-
teiten, is de enige consequentie het effect op verschillende plaatsen in de
dozen te meten met maximum-minimum thermometers. Temperaturen
boven de 35° binnen een stapel, vooral bij grote stapels en onvoldoende
ventilatie, zijn geen uitzondering. Indien binnen in een grote stapel de
ventilatie te wensen overlaat, stijgt de relatieve vochtigheid en de tempe-

ratuur. Beide maken de warmte afgifte van het kuiken illusoir, zodat bij
een relatieve vochtigheid van meer dan 80% en een temperatuur van
35° of hoger de kuikens hun lichaamstemperatuur niet kunnen handhaven.
Bij oplopen van de lichaamstemperatuur volgt onherroepelijk een warmte-
shock die bij langere duur tot blijvend nadeel kan voeren. Dit effect
wordt algemeen als verbroeiing aangeduid. Bij grote relatieve vochtigheid
zal de kans op verbroeiing (slechte verdamping en dus weinig warmte-
afgifte van het kuiken) groter zijn bij dezelfde temperatuur, of beter: in
kortere tijd zal er een warmteshock kunnen optreden. Hevige verbroeiing
kan letaal verlopen. Lichte verbroeiing kan reeds aanleiding geven tot
degeneratie van de parenchymatcuze organen en dus lange tijd een grote
zwakte en geringe resistentie veroorzaken. De enige objectieve maat ter
regeling van de combinatie: stapelomvang — luchttemperatuur in opslag-
ruimte — ventilatie van opslagruimte is het te meten temperatuursverval
in de dozenstapel. Deze dient de temperatuurgrenzen van 30° en 35° niet
te overschrijden bij een relatieve vochtigheid van 60-70%.
Conclusie:

Door beïnvloeding van de laatste 4 factoren kan in de kuikendozen de
resultante van genoemde factoren zijn:

b. Goed. Temperatuur schommelend binnen deze grenzen en relatieve
vochtigheid schommelend tussen 60-70%.

Vooral indien het vervoer langer dan een halve dag duurt moet de
bekende controle met maximum-minimum thermometers het oordeel vel-
len. Een onderzoek, van welke zijde dan ook, omtrent het temperatuurs-
verloop bij kuikens vanaf de broedmachine tot onder de kunstmoeder,
zou een beter inzicht geven over de tot nu toe gebezigde methoden.
Zogenaamde ervaring of gevoel van chauffeurs blijkt vaak een onbetrouw-
bare maatstaf. Breedsprakige wijsheden zijn niet gewenst. Slechts meten,
tellen en wegen, gevolgd door objectieve interpretatie, zijn beslissend.
Vooropgesteld zij hier, dat bij deze beschouwing wordt uitgegaan van het
gegeven kuikenmateriaal: dieren van onbetwistbare kwaliteit wat betreft
de broedeieren. De oorzaken om tot een goed broedei te geraken vallen
buiten het bestek van dit artikel. Aangenomen wordt dus dat het kuiken
lege artis is uitgebroed en dat de legkip een optimale conditie bezat
waardoor het kuiken zoveel mogelijk van voorraden via het ei werd
voorzien.

De transportkwestie kan dus aanleiding geven tot de conclusie:
Stress-moment IV door verbroeiing of verkleu-
ming tijdens transport.

Beide fouten komen nogal eens voor. Extreme voorbeelden treft men
soms in het buitenland aan. Waar in Frankrijk in de zomer temperaturen
kunnen heersen van 30 — 35° C, komt het maar al te vaak voor dat
chauffeurs opdracht krijgen om \'s nachts te rijden (juist gezien) óf om
\\óór de aflevering de kuikens om te pakken en de doden te begraven. Dit
is eveneens juist gezien, maar wel funest eenzijdig. Wat er van de rest
terechtkomt zal uiteraard verre van fraai zijn.

Dat er van dergelijke drama\'s binnen onze grenzen weinig te bespeuren
zal zijn door gunstiger klimaat en kortere afstanden, wil niet zeggen dat
de vervoerstechniek hier principieel beter is. Hoewel op kleinere schaal,
toch vindt men ook in ons land te vaak kuikens die een tik te pakken
hebben voordat zij onder de kunstmoeder geplaatst zijn. Over de trans-
porten per spoor naar het buitenland geldt in principe hetzelfde; door de
grote afstanden is een goede controle absolute noodzaak om catastrofes
te voorkomen.

Indien grote afnemers zouden eisen dat enkele gemerkte en verzegelde
maximum-minimum thermometers in de leveringen moesten worden toege-
past, zou dit verhelderend maar tevens preventief kunnen werken.

Zagen wij dat de ontvangen kuikens, ondanks prima uitgangsmateriaal,
scherpe voorsortering en goede behandeling, tot hiertoe een normaal te
verwachten uitvalspercentage van minstens 0,5% in zich bergen, het
verdere verloop zal de factoren tonen die mede beslissen of de opkweek
na 3 maanden naar wens is geschied.

De volgende factoren kunnen worden nagegaan voordat de kuikens onder
de warmtebron voorlopig aan hun lot worden overgelaten. Factoren, die
mede een oordeel helpen vormen over de te verwachten resultaten:

1. Bepaling van het gemiddelde kuikengewicht en de aanwezige strooiing
om dat gemiddelde, de mate van uniformiteit dus.

2. Controle van het geleverde aantal met verwijdering en omruiling \\ an
op het oog afwijkende kuikens.

3. Controle van het vereiste temperatuursverval rondom de warmtebron,
die 48 uur vóór de ontvangst in werking moest zijn.

4. Controle of de overige inrichting juist is. Tochtring, voederbakjes,
drinkbakjes en bodembedekking.

Hoewel de kwaliteit van de kuikens, ook bij lege artis broeden, zeer kan
schommelen afhankelijk van de houding, voeding, gezondheid en leg-
periode van jonge hennen of oudere kij)pen, kunnen bij aangenomen ge-
lijke kwaliteit de volgende oi)merkingen van dienst zijn.
Kuikens van jonge henne-eieren dienen minstens gemiddeld 36 gram te
wegen, terwijl bij individuele weging van een monster dieren, b.v. 100
(2 kuikendozen), de strooiing kan worden bepaald. Dit laatste geeft \\\'er-
gelijkingsmateriaal om een oordeel te vormen over de gewichtssortering
die voor het inleggen in de broedmachine verricht is. Aangezien voor
broedeieren wel een minimaal gewicht van 55 gram is vastgesteld, maar
geen maximale strooiing per broedmachine-inleg, kan de kuikenkoper in
ons land zelden op uniform gewichtsmateriaal rekenen. Uniforme kuiken-
koppels, zoals die in Engeland en de U.S.A. reeds vaak worden aan-
getroffen, ziet men (beter gezegd weegt men), zeer tot schade van een
rendabele kweek, in ons land zelden.

Te overwegen is een afspraak met de kuikenbroeder, waarbij deze zorgt
voor gewichtssortering der broedeieren met b.v. een maximale amplitude
van 1 gram per inleg. Deze kwestie is vooral voor de piepkuikenmester van
belang, aangezien hij erop moet staan dat, bij gelijke kwaliteit kuikens,
die met een hoog begingewicht en grote uniformiteit de voorkeur ver-
dienen. Kuikens van oude niet geheel uitgelegde hennen kunnen, mits
kwaliteit bezittend, een voorsprong in groei verschaffen die voor de mester
van belang is. Dergelijke kuikens hebben een begingewicht van minstens
40 gram gemiddeld. Een spreiding van 2 gram als maximum, waarborgt
een goede start. Het komt echter in de praktijk voor, dat eieren van
55 tot 65 gram dooreen ingelegd worden. Een en ander brengt een
ongewenst grote variabiliteit met zich mede.

Een onderzoek over het verband tussen de variatiekromme van de ge-
wichten der ingelegde eieren, respectievelijk geleverde kuikens, en de
variatie in de gewichten van de bijbehorende kuikens op 3 maanden lijkt
verantwoord als men bedenkt dat, vooral voor de piepkuikenmester, de
financiële resultaten hiermee gediend zijn. Kopers van rijpe mestkuikens
zijn geneigd voor uniforme koppels meer te betalen, terwijl de mester het
hok ineens leeg heeft voor een volgende koppel. Teveel hokken moeten
voor een aantal minimumvarianten-achterblijvers gedurende 1 of 2 weken
onrendabel worden gebruikt om deze dieren alsnog op het gewenste ge-
wicht te brengen.

Voor een fokker of vermeerderaar behoeven, wat gemiddeld kuikenbegin-
gewicht en variatie betreft, misschien niet zulke hoge eisen gesteld te
worden, hoewel bepaalde grenzen voor de praktijk zeer nodig lijken. De
koper van de eendagskuikens is degene die, op instigatie van b.v. zijn
dierenarts, hiertoe de stoot kan geven.

Dat uniform beginmateriaal tengevolge van genetische variabiliteit toch
na 3 maanden verscheidenheid vertoont, niet alleen wat gewicht betreft,
is vanzelfsprekend. Het wil echter niet zeggen dat andere snel beïnvloed-
bare factoren, die de fenotypische variatie tegengaan, daarom maar ver-
onachtzaamd moeten worden. Slechts bij een juiste constante milieu-
vorming heeft men het recht om een oordeel over de variaties ten gevolge
van erfelijke aanleg uit te spreken.

Vaak luidt de conclusie dus: Onnodige variabiliteit der
eendagskuikens door onvoldoende sortering van
broedeieren benadeelt de uniformiteit t ij d e n s de
opkweek.

De koper van de eendagskuikens dient dus alle volle dozen te wegen, de
dozen bij de kunstmoeder leeg te tellen en de lege dozen terug te wegen
om het gemiddeld kuikengewicht vast te stellen. Een individuele weging
van een willekeurig genomen monster van minstens 10% van het aantal
geleverde kuikens is nodig om een indruk van de variatie te krijgen. Dat
statistici een nauwkeuriger methode vereisen, afhankelijk van de bestaande
aantallen en variaties van het monster, om een juiste wiskundige inter-
pretatie te verkrijgen voor een officieel wetenschappelijk onderzoek, zij
toegegeven. Voor de practicus echter lijkt het voldoende om te kunnen
wijzen op feiten, die door bv. niet-dierenartsen nog kunnen worden gedaan
vooraleer zij zich met ziekten inlaten. Zo lijkt het bv. de moeite waard

om wat meer te weten over wat men in ons land zoal onder de kunst-
moeder stopt en hoe men dit doet.

Tijdens het ledigen van de dozen bij de warmtebron, controleert men het
aantal (2% extra!) en verwijdert men op het oog ondeugdelijke kuikens.
Tot ondeugdelijke kuikens kunnen de volgende met het oog waarneem-
bare afwijkingen worden gerekend:

De ondeugdelijke dieren moeten tegen goede worden omgeruild. Bij een
goede voorselectie van de broeder zal het aantal een half procent niet
mogen overschrijden. De praktijk wijst uit, dat vanaf dit tijdstip normaal
een sterfte van 0,5 — 1,5% binnen de eerste 10 dagen te verwachten is,
ondanks een juiste zootechniek. Pas op 3 maanden mag de uitval tot
2% zijn opgelopen.

De kunstmoeder dient tenminste 24 uur, echter liefst 48 uur, het hok
voorgewarmd en gedroogd te hebben. Een relatieve vochtigheid van 70%
dient op de plaats van hoogste meting het maximum te zijn. Het tempe-
ratuursverloop rondom de warmtebron is de beste maatstaf om te be-
oordelen of de kuikens op de juiste manier worden opgevangen. De
luchttemperatuur, gemeten loodrecht onder de buitenrand van de kunst-
moederkap of de buitenste stralingslamp op 5 cm van de grond, dient
32,5°C te zijn. De meting moet met afscherming van straling geschieden.
Voor het kuiken zal deze temperatuur mèt straling dus buiten de lood-
rechte projectie van de stralingselementen liggen en ook buiten de kap.
Het is een gebiedende eis dat de dieren niet te dicht bij de warmtebron
komen, niet te dicht wil zeggen buiten de aangegeven grens van 32,5°
luchttemperatuur. Dit is echter lang niet alles zoals de meesten menen;
integendeel.

Doordat er vele typen van verwarming bestaan, met daarnaast even
zovele variaties in aantal kuikens per kunstmoeder, dient een algemene
stelregel gevonden te worden waarmee men een bepaalde situatie op zijn
juistheid kan toetsen. De volgende getallen hebben in de praktijk be-
vredigende resultaten afgeworpen. Het te meten temperatuursverval, ge-
meten 5 cm boven de grond met afscherming tegen straling (dus lucht-
temperatuur), dient bij plaatsing van 500 kuikens om een kunstmoeder
maximaal 1°C per radiale strekkende meter te zijn. Op de eerste dag dient
daarbij de reeds genoemde binnenste grens van 32,5°C als isothermcirkel
aanwezig te zijn. De volgende isothermcirkel van 29,5°C moet dus 3 m

daarbuiten liggen. Dit verval van 1°C per meter mag nu voor een geringer
aantal dieren groter zijn. Voor de rekenaars zal het duidelijk zijn dat
deze waarde bij bv. 250 dieren (de helft van de oppervlakte nodig heb-
bend) ca. 1,3°C per meter mag zijn. Hoe groter het aantal kuikens hoe
kleiner het temperatuursverval per meter moet zijn bij gelijkblijvend grond-
vlak per kuiken.

Men spreekt in de praktijk graag over goede isolatie van een hok of over
niet teveel kuikens rond de kunstmoeder etc.; hoe men echter kan bepalen
hoe goed en hoeveel, wordt meestal afgedaan met een „Dat hangt van de
omstandigheden af". Een kniesoor is hij die dan nog verder vraagt. Met
bovenstaande gegevens echter, hoewel wetenschappelijk voor sterke ver-
betering vatbaar, kan men alweer met behulp van 2 maximum-minimum
thermometers meten of gedurende de dag en de nacht een juist tempe-
ratuursverval bestond en of de temperatuursschommeling binnen later te
noemen grenzen bleef. Het doel van deze temperatuurseisen is, dat de
kuikens voldoende oppervlak krijgen als ruimte om te lopen, te eten, te
drinken en te rusten. Voldoende ruimte is ook nodig om eet- en drink-
bakjes te plaatsen in het opper\\-lak van juiste temperatuur. Over de gang
van zaken betreffende de noodzakelijke milieuomstandigheden tijdens de
verdere kweek, zal verderop nog nader worden ingegaan.
Voorlopig kan wat betreft de kunstmoeder de conclusie zijn: Een
foutieve situatie aangaande temperatuursverval,
aantal kuikens en aanloopt ij d van de kunstmoeder
op de eerste dag geeft verzwakking of kans op
sterfte door directe of indirecte verbroeiing der
kuikens.

Wat betreft de controle van de overige inrichting, die voor het opvangen
van de eendagskuikens van direct belang is, diene het volgende.
Om grondtocht te vermijden, plaatst men een kartonnen rand van ca.
40 cm hoogte om de kuikens. Bij een juist temperatuursverval geldt de
regel, dat de ring goed staat als de buitenste rustende kuikens er niet tegen-
aan gaan liggen. Zo ja, dat bestaat er kans op directe oververhitting der
kuikens, doordat ze niet weg kunnen van plaatsen van te grote warmte.
Dit geldt vooral bij jonge kuikens, omdat de eerste week het grootste
verschil bestaat tussen buiten- en binnentemperatuur, het vereiste verval
is daarbij dus moeilijker te handhaven. Het oppervlak van euforie ver-
schuift naar gelang de temperatuur schommelt. Als het centrifugaal be-
weegt gaan de kuikens mee naar buiten tegen de tochtring aan, hopen zich
op en kunnen verbroeien. Vandaar dat verderop over temperatuurs-
variaties en hun grenzen zal worden gesproken. Aan de kuikenhouder
advisere men dus: „Blijf met de tochtring los van de buitenste rustende
kuikens als overdag de zon schijnt".

Conclusie: nauwe plaatsing van een tochtring geeft
bij oplopende temperatuur directe verbroeiings-
kans tegen de ring aan.

In principe geldt ook het tegenovergestelde, hoewel dit niets met de
ring als zodanig te maken heeft, n.1. bij daling van temperatuur kruipen
de dieren bij de kachel opeen en kunnen indirect verbroeien door te
vluchten voor de koude. Het verschil is, dat bij het laatste geval niet de

kachel, maar de kuikens zelf de onderliggenden belemmeren in hun
warmteafgifte, terwijl de bovensten het nog goed vinden of zelfs te
koud hebben. Het verbroeien of verkleumen vindt plaats boven 35°C en
beneden 30°C, althans in de eerste dagen. Later daalt de bovenste grens
iets, terwijl de onderste grens sterk daalt. Over het optimale verloop van
deze euforiegrenzen bij toename van de leeftijd leze men verder.
Regelmatig verspreid tussen de tochtring en de warmtebron komen de
voederbakjes en de vele drinkbakjes te staan. De lengte van de voederbak
dient per kuiken 2,5 cm te zijn; deze lengte moet voor een optimale
voederopname toenemen tot minimaal 8 cm per kuiken op 3 maanden.
Uitgebreide proeven in de U.S.A. hebben bewezen, dat vooral bij piep-
kuikens waar een zo snel en voordelig mogelijke groei nodig is, genoemde
getallen zeker geen overbodige luxe zijn. De bijbehorende lengte van de
automatische drinkbakjes moet, indien zij centraal in het hok geplaatst
zijn, een vijfde van die van de voederbaklengte zijn. Drinkgelegenheid
langs de wanden vermindert de wateropname, maar is vaak eenvoudiger
te plaatsen.

De opgegeven lengten gelden indien de kuikens aan 1 zijde bij de eet- of
drinkgelegenheid kunnen komen. Alle ronde bakjes en alle rechte, die langs
de wand zijn aangebracht vallen hieronder. Kunnen de dieren beiderzijds
eten en drinken, dan is de halve lengte vanzelfsprekend voldoende. Aan-
gezien in ons land meestal sprake is van niet-automatische voederbakken,
dus van 2 of 3 maal voeren per dag, kan men zeggen dat deze vorm
min of meer het type van „restricted feeding" vertoont. De kweker bepaalt
dus het quantum voer per dag, indien hij de bakjes leeg laat eten alvorens
weer te voeren. De bovenstaande maten nu gelden voor deze vorm van
beperkt voederen. In twijfelgevallen doet men verstandig alsof beperkt
gevoederd wordt. Bij het z.g. onbeperkte voeren (het kuiken bepaalt nu
de hoeveelheid opgenomen voer per dag) mag de voederbaklengte 2/3 van
de genoemde lengte bedragen. Deze ad libitum methode geschiedt rnet
verschillende vormen van automatische voederbakken, waarvan het voor-
raadgedeelte zo nu en dan weer wordt bijgevuld. Bij ad libitum voedering
met kruimels of korrels zou de lengte nog minder kunnen zijn; men
experimentere echter liever niet naar de kortste riching, aangezien in
de praktijk in de meeste gevallen de lengte nodig vergroot moet worden.
Met uitzondering van de eerste tijd, als cle tochtring er nog is, moeten
de drenkmethoden automatisch zijn. In de gevallen dat dit niet zo is, is
toch ad libitum drenken onverbiddelijke noodzaak. De lengte moet dus
steeds 1/5 van voederbaklengte beperkte voeding bedragen, dit is ca 1/3
van voederbaklengte onbeperkte voeding.

Drinkbakjes die met de hand gevuld moeten worden zijn feitelijk uit den
boze omdat:

Water dat de gewenste temperatuur van 12—15°C niet bezit wordt
minder opgenomen, terwijl koud water nadelig is voor de lichaamsfuncties.
In de praktijk wordt vaak zeer slordig met de deskundige voorziening van
dit zo belangrijke levensvocht omgesprongen, zo zelfs dat ongelukken
kunnen voorkomen.

mogelijk gehouden worden. De jinste methode is die, waarbij de hoogte
verstelbaar is. Door de gootjes los van de bodem te plaatsen op verstelbare
steunen of verstelbaar op te hangen, hetgeen evenzeer voor de voeder-
bakken geldt, kan men vanaf 2 weken het vervuilen grotendeels voor-
komen. De hoogte regelt men naar de grootte van de kuikens (borst-
hoogte).

Stromend leidingwater is ideaal, mits men zorgt dat in de winter het
vA-ater via een overloopbak de juiste temperatuur krijgt. Het voordeel van
directe instroming in de zomer pleit eveneens voor stromend leidingwater.
Als de kuikens onder de kunstmoeder zijn geplaatst, valt bij goede waar-
neming op dat vele kuikens direct de weg naar de drinkbakjes vinden
om, alvorens te gaan rusten of eten, hun dorst te lessen. Een gedeelte is
echter niet zo vlug. Uit de aanname dat het reservevoedsel in 24 uur nog
niet is verbruikt, terwijl wel vochtgebrek aanwezig kan zijn, blijkt de nood-
zaak van het laten drinken van dieren, die dit niet direct spontaan doen
uit zwakte of anderszins. Men deelt hiertoe de ruimte binnen de tochtring
in tweeën. De kuikens worden in de ene helft uitgeteld. De kweker of
een hulpje neemt alle kuikens die direct gedronken hebben eruit en plaatst
ze in de andere helft. Kuikens die niet spontaan drinken worden geholpen
totdat alles gedronken heeft. Zodra ze water proeven drinken ze graag
genoeg, zodat deze maatregel alleszins verstandig schijnt. Indien nu de
kuikens ook wat gegeten hebben, moet na 2 uur het grootste gedeelte in
plukjes verspreid liggen te rusten. Daarbij mag alleen zacht gepiep gehoord
worden en geen luid getjilp. Veel hoort men nog, dat de kuikens toch
in zo\'n mooie ring om de kunstmoeder liggen, echter het luide tjilpen blijft
maar doorgaan. Zoals we boven reeds zagen is hier reeds zonder thermo-
meter te zeggen, dat het oppervlak van euforie te klein is. Ringvorming
is op zichzelf al fout, maar als ringvorming \'s avonds optreedt, dan kan,
bij slechte isolatie en snelle afkoeling \'s nachts, verbroeiing en sterfte de
morgenoogst vormen. Wie zal dit echter kunnen verifiëren zonder con-
trole met maximum-minimum thermometers? Geweeklaag door kuikens,
die niet direct drinken kunnen, treedt zo nu en dan ook op.
•M met al kan voor dé eerste dag ten aanzien van de watervoorziening
de conclusie luiden:

Indien voor het v r ij 1 a t e n der kuikens bij de kunst-
moeder niet alles onder controle heeft gedronken
bestaat kans op dorst. Deze stress geeft aanleiding
tot snellere verbroeiing indien de voorwaarden
daartoe aanwezig zijn.

De drenking levert echter gevaar op als hel drinkwater, vooral in de
winter, door te late plaatsing van de bakjes nog ijskoud is; het drinken
kan daardoor een koudeshock veroorzaken.

De voederbakjes uil de handel variëren ten zeerste. Men onderscheidt
meestal 2 typen, die voor de eerste weken en die voor daarna. De typen
die het meest voorkomen zijn niet steeds de beste. Voor de eerste 2 weken
zijn eierleggers (zg. trays) afdoend goed en goedkoo]3. Deze trays worden
met de ruwe zijde boven .gelegd en, met uitzondering van de buitenste
gaatjes, gevuld met meel of korrels. Voor voeding ad libitum, zoals bij
]jiepkuikens, dienen ze vol gehouden te worden. Per 50 kuikens moet 1 tray
worden geplaatst. Indien men vult zoals beschreven, is morsen minimaal.

Na twee weken gebruik worden ze uit hygiënische overwegingen vernietigd.
Na 1 week voeding op deze wijze worden gewone voederbakken, die bhjvend
zijn, erbij gezet totdat na ca. 2 weken alle trays weggenomen kunnen wor-
den. De toepassing is in Engeland, door de goede ervaringen, reeds alge-
meen geworden. Hier te lande begint men ermede. De voordelen zijn:

Vanzelfsprekend zijn, voor mensen die wat meer willen investeren, goede
kuikenvoederbakjes verkrijgbaar of te vervaardigen. Dezelfde eisen als
voor de grotere, na 2 weken te gebruiken, bakjes moeten daarbij worden
gesteld. Zie hierover verder.

Conclusie: een juiste keuze van voederbakken vermijdt
voederverspilling en bevordert de hygiëne, ook
gedurende de eerste dagen.

De bodembedekking die op de permanente vloer wordt aangebracht, dient
reeds aanwezig te zijn gedurende de tweedaagse voorverwarming. Als de
kuikens erop komen is daardoor een juiste temperatuur en droogte ver-
kregen. De eerste 2 weken mag turfmolm worden gebruikt, omdat door
stoken en door weinig uitwerpselen het vochtig worden nog niet kan op-
treden. Later is dit strooisel slechts onder bepaalde, nader te omschrijven,
gunstige voorwaarden als kuikenstrooisel toepasbaar. Meestal zijn hout-
spaanders en schaafsel (z.g. houtmot) het beste. Zie hierover echter later.
Op het mengsel van turfmolm en houtschaafsel staan dus de voorlopers
van de eigenlijke, ter arbeidsbesparing liefst automatische, eet- en drink-
bakjes. Ter bevordering van de hygiëne (vermindering van het oro-faecale
contact) en om de sporulatie van oöcysten tegen te gaan, advisere men
de plaatsing van de bakjes op papieren zakken. Vuil en nat geworden
papier regelmatig verwisselen tegen schoon en droog. Indien men het
karton of papier niet regelmatig verwisselt bestaat de kans dat de kuikens
het natte papier gaan aanpikken, waardoor het effect illusoir wordt. Men
kan dan evengoed de drinkbakjes op een paar droge bakstenen, die in het
strooisel gedrukt worden, plaatsen. Het beste is plaatsing op dubbeltjesgaas,
waaronder het strooisel is weggehaald. Het gaas spant men op een latten
raam. Later zien we hoe op andere wijze de permanente eet- en drink-
gelegenheden op hygiënisch en economisch verantwoorde wijze kunnen
worden aangebracht.

Aangaande de permanente bodem onder het strooisel zal eveneens onder
hokinrichting het een en ander vermeld worden. Bij een juiste bodem is
een laag van 5 cm strooisel binnen de tochtring voldoende.
Conclusie: toepassing van hygiënische principes bij
eten en drinken vormen samen met reeds genoemde
zoötechnisch juiste maatregelen een krachtig mid-
del ter handhaving van de weerstand der kuikens.

Bij dit gedeelte zal vnl. nader ingegaan worden op de mogelijkheid om
het effect dat op de kuikens wordt uitgeoefend, door samenspel van ver-
warming, isolatie, ventilatie enz., nader te beoordelen. Dat de gang van

zaken, vooral wat betreft de milieiivorniing, de eeiste tijd zeer belangrijk
is, moge blijken uit het feit dat menig kuikenkoppel voorgoed kan worden
bedorven bij mislukken van de zo te noemen 1 O-daagse start.
Wij zagen reeds, dat een juist temperatuursverval van de meeste impor-
tantie geacht moet worden om een basis voor succes te leggen. Het
beoogde verval kan beïnvloed worden door:

Een juist verband in getalswaarden tussen deze grootheden lijkt vrijwel
onmogelijk te bepalen of vergt tenminste een groot wetenschappelijk
onderzoek. Tot nu toe kan men de gewenste resultante, nl. het juiste opper-
vlak van euforie om de kunstmoeder, trachten te bereiken door genoemde
factoren empirisch te kiezen en te wijzigen. De enige grootheden, die voor
eenvoudige meting toegankelijk zijn, vormen de relatieve vochtigheid en
de temperatuur. Vooral het temperatuursverval is de maatstaf die het
beste beeld biedt omtrent de vermoedelijke gang van zaken in de eerste
10 dagen na de ontvangst van de kuikens.

Aangezien het aantal kuikens meestal, aan het de meeste kwekers bekende
getal van maximaal 10 per m^ grondvlak, is aangepast, kan men dus van
een gegeven aantal dieren per kunstmoeder uitgaan. Hoe het zij, een vast
verband tussen grondvlak van het hok, kuikenaantal en temperatuursverval
is aan te geven en dus op haar juistheid controleerbaar. Is het aantal
kuikens in het gehele hok per m2 grondvlak juist, dan kan men per kunst-
moeder het verval op haar juistheid toetsen ten aanzien van het getal
dieren wat per warmtebron voorkomt. Dit verband nu is voor de eerste
dag reeds opgegeven n.1. per radiale strekkende meter een verval van
1°C voor 500 dieren rond een kunstmoeder, resp. 1,3°C voor 250
kuikens. Een geringer verval is toe te juichen, een groter verval verkleint
het oppervlak van euforie en dwingt de kuikens in een ring om de
warmtebron.

Vooral in de winter en het vroege voorjaar is een handhaving van een
juist verval overdag zowel als \'s nachts lastiger door de grote uitwendige
temperatuursschommelingen. Het is geen wonder dat vooral in deze
kuikenopfokperiode verbroeiing schering en inslag is. Deze verbroeiing,
meest indirect en \'s nachts, vormt een grote bron van sterfte in de eerste
10 dagen of levert een zodanige verzwakking, dat de koppel onregelmatig
groeit en vaak ten offer valt aan meer of minder hevige coccidiose en
aandoeningen van de respiratie-organen.

Plaatsing van 4 maximum-minimum thermometers op een onderlinge af-
stand van b.v. 2 meter op radialen die loodrecht op elkaar staan, waarbij
de binnenste thermometers onder de rand van de kap of onder de buiten-
ste grens van de lampengroep komen, is de enige weg om het tempera-

tuursverloop objectief na te gaan. Plaatsing op bakstenen met een plankje
tegen stralingswarmte levert het luchttemperatuursverschil op ca. 5 cm
hoogte. Bij 500 kuikens mag het verschil dus maximaal 2°G zijn en bij
250 dieren 2,6°C, gemeten over 2 meter.

Een overzicht van de gewenste luchttemperatuur op de binnenste meet-
plaats stelt ons van week tot week in staat over deze kwestie een oordeel
te vormen:

Bij piepkuikens dient de temperatuur hierna tot aan het slachten circa
20°C te blijven. Fokkuikens worden verder gehard totdat na 2 of 3 maan-
den een uitloop naar buiten, althans bij goed weer, toegepast kan worden.
Na 6 weken is het verenpak daartoe voldoende ontwikkeld. Het regelen
van de kunstmoeder dient dus in afhankelijkheid van de genoemde tempe-
raturen te geschieden. De maximale temperatuursafwijkingen toegestaan
t.o.v. genoemde getallen zijn daarbij naar boven of beneden:
Eerste week 0,5 graden Celsius. Het temperatuursverval

Voor mestkuikens blijft het verder hetzelfde tot 3 maanden. Voor fok-
kuikens tot 2 maanden, waarna verdere acclimatisering aan de buiten-
temperatuur volgt.

Indien de kuikens om de kunstmoeder tot rust zijn gekomen, kijkt men
waar en hoe zij gaan liggen. Als het oppervlak van euforie groot genoeg
is vormt zich geen ring. Deze constatering is voor de kuikenkweker zonder
thermometer het enige houvast voor een goed temperatuursverval. De
kuikens moeten zich in plukjes verspreiden. Of dit \'s nachts ook zo zal
zijn weet hij niet. Wel echter de man, die maximum-minimum thermo-
meters heeft geplaatst en deze iedere 24 uur beziet en de staafjes weer op
de kwikniveau\'s brengt. De meeste ongelukken gebeuren \'s nachts. Anam-
nese van de toestand overdag zegt dus weinig. Plotseling invallende vorst
heeft menigeen de volgende morgen verrast met vele doden door indirecte
verbroeiing. En wat komt er van de overgeblevenen terecht? Een grote
bevattelijkheid voor coccidiose en ademhalingsziekten is onverbiddelijk
het gevolg.

Het tegenovergestelde is eveneens mogelijk. Indien de lengte-as van het
hok Oost-West is geplaatst en de ramen op de Zuidkant zijn aangebracht,
kan directe zoninval het hok in een broeikas veranderen. In 2 uur tijds kan
de temperatuur om de warmtebron met 10°C oplopen. Directe verbroeiing
door een plotselinge zonnige dag levert sterfte overdag terwijl \'s ochtends
alles nog in orde was. Zolang de kunstmoeder aan is moeten schermkleppen
voor de ruiten directe zoninval uitsluiten.

De gevaren van indirecte verbroeiing zijn in de
eerste tien dagen het grootst. Bijna alle onverklaar-
bare sterfte in die tijd is hieraan te w ij ten.

Dat door het kleiner wordende verschil tussen binnen- en buitentempera-
tuur na 10 dagen veel minder kans op klimaatstress bestaat neemt niet
weg, dat ook later een goede temperatuursregeling nodig is. Sterfte is
tenslotte de ergste vorm van een nadelige reactie op het milieu.
Omdat het zo\'n belangrijke bijdrage levert tot de te grote en terecht
beruchte tiendaagse kuikensterfte in ons land, zij nog eens herhaald,
waardoor verbroeiing bij de kunstmoeder kan optreden:

1. Te groot temperatuursverval om de warmtebron veroorzaakt indirecte
verbroeiing in een ring. Fout door meting vindbaar.

2. Te dichte plaatsing van de tochtring om de warmtebron veroorzaakt
directe verbroeiing tegen de ring aan. Fout meetbaar en zichtbaar.

3. Te hoge temperatuur door directe zoninval veroorzaakt directe ver-
broeiing. Fout meetbaar.

Differentieel diagnostisch kan in ons land — meestal tengevolge van een
voorafgaand temperatuursdrama! — een grotere sterfte optreden door
een vroege uitbraak van coccidiose. Ook andere acute infectiezieken kun-
nen een enkele maal het beeld verwarren, echter zij hier voldoende om te
wijzen op minder bekende niet infectieuze oorzaken (infectieziekten zijn
elders uitvoeriger te vinden), die ook een rol kunnen spelen. Ascites met
subcutaan oedeem bij grotere sterfte kan wijzen op een zoutintoxicatie,
doordat het mengvoeder een zoutgehalte boven 1 % bezit. Ilet komt echter
zelden voor. Sterfte met dolle kuikenziektesymptomen komt in dit vroege
stadium voor tengevolge van ranzig voer. Een peroxydegetalbepaling kan
een snelle indicatie geven op dit punt. Getallen boven de 2 zijn verdacht
en boven de 5 fataal. De oorzaak kan liggen in ranzigheid van een van de
mengvoedercomponenten of in het bijvoeren van oude levertraan. Ranzige
mengvoedercomponenten blijken meestal sesamschilfers, oud vismeel, dier-
meel of vleesbeendermeel. Een geringe ranzigheid van 1 component is al
voldoende om, gekataliseerd door minerale supplementen, een ketenreactie
op te roepen met het gevolg dat via peroxyden in de dierlijke vetfractie
het vitamine E-complex grotendeels verloren gaat. Opslag van voer in
de warmte verhaast het proces.

Indirecte verbroeiing is dus het gevolg van opeenkruipen. De temperatuur
loopt onderin snel op tot boven de 40 graden en de onderste kuikens kun-
nen de warmtedood sterven in hun eigen lichaamstemperatuur.
Directe verbroeiing kan zonder opeenkruipen het gevolg zijn van lucht-
temperaturen boven 35 graden. Tegen de tochtring kan opeenkruipen de
zaak echter wezenlijk verergeren, dit als de warmte gericht op de dieren
toekomt.

Lagere temperaturen dan de opgegeven waarden komen ook voor. Uit-
gaan van de warmtebron door overmacht (uitval lichtnet of olietoevoer
etc.) kan bederf van het kuikenmateriaal leveren door hevige afkoeling.
Tegelijk kan indirecte of paradoxale verbroeiing van de onderste dieren
optreden. Naast overmacht kan sprake zijn van een grove nalatigheid
(oliepeilcontróle vergeten, vervuihng branders etc.). De kweker zal dit
niet licht bekennen. De schuld ligt dan ook meestal aan de kuikens of
het voer; andere mogelijkheden komen zelden naar voren.
De relatieve vochtigheid baart in de eerste tijd geen zorgen indien men
de stand van een regelmatig geregenereerde haarhygrometer op ca. 60%
handhaaft. Uitdrogen van kuikens komt in ons vochtige klimaat zelden

voor. Bij een lange droge zonnige periode is enige bevochtiging van een
boven de kuikens opgehangen zak een eenvoudig en doeltreffend middel.
Bestaat de eerste week slechts kans op te grote droogte, de laatste weken
daarentegen leveren een voortdurende strijd op tegen overtollig vocht.
Naast maximum-minimum thermometers dient dus een objectieve con-
trole van de relatieve vochtigheid aanwezig te zijn. In zeer grote hokken
is plaatsing van een thermo- en hygrostatische regulering van verwarming
en ventilatie geen overbodige luxe. Over het verloop van de maatregelen
tegen te grote vochtigheid leze men later.

De beruchte, zogenoemde, tiendaagse kuikensterfte is de hoofdoorzaak van
het overschrijden van het normale te verwachten uitvalspercentage van
2%. Vaak bedraagt dit dan ook 5 à 10% op 3 maanden. Op het proef-
bedrijf in Putten bedroeg, volgens een opgave in 1958, het sterftepercentage
op 2 maanden gemiddeld 5%. Hoeveel is dit bij een gewone houder? Het
ware te wensen, dat van voorlichtingszijde hierover eens een gedegen
statistiek zou worden gepubliceerd.

Aangezien men niet ver mis zal zijn als men in Nederland de kuikensterfte
op 3 maanden op ca. 6% schat, kan men veronderstellen dat, afgezien
van blindedarmcoccidiose (primair?), een groot deel van de kuikens een
te grote tiendaagse sterfte ondergaat door ondeskundige verwarming. Het
blijkt echter mogelijk, zowel in het buitenland als in ons land, dat met een
juiste behuizing, verzorging, hygiëne en profylaxe vrijwel geen coccidiose
en ademhalingsziekten behoeven op te treden, terwijl de sterfte op 3 maan-
den beneden gemiddeld 2% ligt. Indien dit overal verwezenlijkt zou kun-
nen worden, geeft dit per jaar aan de kwekers een besparing van 4%
kuikens. Vergeten is daarbij de schade door nawerking van zwakte in de
overlevenden. Rekent men per kuiken een verlies van ca. ƒ 1,— (voer,
onkosten en winstderving), dan betekent dit op 50 miljoen kuikens per
jaar een verlies van tenminste ƒ 2.000.000,—.

Als men bovendien bij de kweek tot produktiedieren de naweeën zoals
chronische coccidiose, groeistoornissen en produktiestoornissen, veel wor-
men en hoog voederverbruik in ogenschouw neemt, dan lijkt het alleszins
de moeite waard dat practici de kuikenkwekers in de gewenste richting
trachten te stuwen. Alle goede kippendokters ten spijt is men hiermede
nauwelijks begonnen, afgezien dus van breedsprakige algemeenheden.
Een verhoging van de aflevering van kwahteitskuikens (genetisch gezien),
prima uitgebalanceerd mengvoeder met daarbij krachtige preventieve
maatregelen tegen ziektedoorbraken ondanks alle goede zorgen, kunnen
het rendement nog vergroten. Een juiste voeding valt binnen de direct te
verwezenlijken mogelijkheden. Goede behuizing, verzorging en hygiëne
zijn binnen redelijke tijd te verbeteren. Fok van hoogwaardige dieren zal
wel het langst duren.

Aangaande de verplaatsing van de tochtring om de kuikens boude men
zich dus aan het gedrag van de kuikens. De buitenste rustende kuikens
mogen er niet tegen kruipen. Na 2 weken is de tochtring meestal over-
bodig geworden door het gunstige temperatuursverval.

Als de kuikens de beschikking over het hele grondvlak hebben gekregen,
dienen de voeder- en drinkbakken regelmatig verspreid te hangen of te

staan. Slechts onder de allerbeste omstandigheden van behuizing en hy-
giëne kan het aantal dieren per m2 grondvlak boven de 10 worden opge-
voerd. Proeven in de U.S.A. met tienduizenden kuikens hebben aange-
toond, dat t.a.v. piepkuikens het soms economische voordelen biedt om
ten koste van enig groeirendement een groter aantal dieren op te kweken.
In alle gevallen waar echter maar ook het geringste gevaar bestaat, dat de
hokken en de gezondheid iets te wensen over laten, wordt dit afgeraden.
In ons land zal men blij zijn indien men 10 per m^ rendabel kan laten op-
groeien. Reeds dit getal vereist nader te noemen voorzorgsmaatregelen.
Voor piepkuikens luidt het devies: eten, drinken en rusten. Voor fok-
kuikens komt daarbij beweging en harding in de buitenlucht na 2 maan-
den. Fokkuikens krijgen dus gelegenheid tot uitloop om het hok. Als de
uitloop op grasland geschiedt, dient het voer anders gebalanceerd te zijn
dan voor kuikens die op kale grond lopen of in het geheel geen uitloop
bezitten. Meestal houdt de mengvoederleverancier rekening met het feit,
dat de opgroei van de jonge hennen met ruim groenvoer geschiedt, zodat
het zg. overgangsvoer past bij hennetjes van 3 tot 5 maanden die vol-
doende groenvoer opnemen. Tegenwoordig worden, en dit kan zeer goed,
bij gebrek aan ruimte ook veel kuikens binnen tot leghen verder opge-
kweekt. Bij het laatste systeem hoort nu een volledig voeder (all-mash) in
meel- of korrelvorm, waarmee alle behoeften worden gedekt. Ook kan dit
volledige meel gesplitst worden in een eiwit-rijker meel (ochtendvoer met
ca. 20% R.E.) naast gemengd graan (hard voer met ca. 10% R.E.). De
hoofdzaak is dat men rekening houdt met de nauwe eiwit-energie ver-
houding in jong gras als de dieren er veel van opnemen.
Vóór de leeftijd van 3 maanden spelen deze kwesties echter een onderge-
schikte rol. Bij mestkuikens heeft men er in het geheel niets mee te maken.
Een kuikenmester, die zijn dieren buiten laat lopen heeft nog een voor-
lichting van de allereerste beginselen te goed. Men vindt ze gelukkig niet
veel meer.

Bij een optimale opkweek van kuikens mag tot 3 maanden geen grotere
sterfte optreden dan gemiddeld 2%. Is de sterfte hoger dan kan, indien
geen aanwijsbare fouten in de opkweek zijn te vinden, de oorzaak gezocht
worden in:

a. Slechte broedeieren. Door fouten in voeding en houding van of door
ziekten in foktomen kunnen weinig levenskrachtige kuikens aanleiding
geven tot abnormale sterfte. De bewaring en behandeling van de broed-
eieren kan eveneens ondoelmatig geweest zijn. Aangezien deze oorzaak
moeilijk te bewijzen is, kan slechts per exclusionem hiertoe worden be-
sloten.

b. Fouten in het broedproces. Eveneens moeilijk te bewijzen; gelukkig
komen zij bij de moderne en automatisch werkende apparatuur steeds
minder voor.

d. Primaire nutritionele fouten. Hierbij moet gelet worden op de rant-
soensamenstelling zowel als op de voederwijze.

Meestal kan een primaire ziekte worden aangteoond. Omtrent de voeding
wordt van de dierenarts meer dan algemene kennis vereist. Na overleg met
een collega-specialist is echter ook hier tegenwoordig uitsluitsel mogelijk.
Zelden zal het rantsoen zo slecht zijn samengesteld dat het aanleiding kan
geven tot primaire deficiënties. Tekorten dus, die duidelijk zichtbaar of

aantoonbaar zijn en zelfs de dood tengevolge kunnen hebben.
Meestal moeten zg. deficiëntiesymptomen verklaard worden door functie-
stoornissen van het darmkanaal ondanks voldoende inhoud aan essentiële
nutriënten van het voedsel. Meestal zijn de voeders zo samengesteld dat
slechts een ongeluk aanleiding zou kunnen geven tot rampen. Dit mede
door de uitgebreide controles in ons land op mengvoedergebied.
Als men ervaart met hoeveel zorg de meeste bonafide mengvoederleveran-
ciers hun rantsoenen .samenstellen of laten samenstellen om een juiste ba-
lans te krijgen, aangepast aan de betreffende kuikenleeftijd, is een voe-
clingsfout meestal te wijten aan:

Het is bovendien praktisch ondoenlijk uit te maken wat er voor deficiën-
tie is, als daarvan een vermoeden bestaat. De symptomen in boeken be-
schreven, worden opgeroepen door bewuste onthouding van 1 essentieel
nutriënt. Reeds deze verschijnselen geven moeite bij de differentieel diag-
nose. In de praktijk, met vele mengsels van beelden, kan men hoogstens
besluiten tot een algemene ondervoeding als men weet hoe de normale
groei zou zijn verlopen en hoeveel voeder daartoe normaal zou zijn ver-
bruikt. Later zal nog nader op de voeding worden ingegaan, opdat het
stellen van een uitspraak over een foutieve voeding niet ondoordacht zal
geschieden.

Nu zal een systematische opsomming worden gegeven van de noodzakelijke
hokinrichdng, verzorging, hygiëne en voeding, die ertoe moeten bijdragen
om de kweek tot een succes te maken.

Na het gebruik van niet automatische drinkbakjes gedurende de eerste 2
tot 3 weken ,de omgekeerde emmertjes, dienen de kuikens gewend te wor-
den aan wateropname uit automatische drinkbakken. Hiertoe worden de
niet automatische geleidelijk verplaatst in de richting van de automatische
drinkgootjes. De reeds genoemde verhouding tussen drinklengte en eet-
lengte blijve gehandhaafd, waarbij de eetbaklengte worde opgevoerd zoals
reeds werd vermeld.

Automatisch werkende drinkgootjes kunnen op 2 manieren hun water-
toevoer verkrijgen. Via ventielwcrking kan het niveau gehandhaafd wor-
den, terwijl stromend water eveneens de voortdurende voorziening kan
waarborgen. In elk geval dienen de gootjes in hoogte verstelbaar te zijn.
Instelling op borsthoogte gaat morsen en vervuiling tegen. Zonder
stromend water dient vaak gereinigd te worden, vooral bij meelvoer.
.Stromend water is in de winter kouder dan 10° C, zodat instroming slechts
indirect via een overloopbak of via een lange plasticbuis (voorverwarming
in het hok) moet geschieden. In de zomer is stromend water ideaal, ter-
wijl andere systemen nogal eens water van boven 15° C te meten geven.
Tegen dit laatste is echter weinig te doen zonder verspilling.
Uit proeven in de U.S.A. bleek, dat plaatsing van drinkgelegenheid cen-
traal in het hok de wateropname significant verhoogde t.o.v. watervoor-
ziening langs de wanden. Dc grootste afstand voor piepkuikens tussen
drinkbak en voederbak waarbij geen daling van de voederopname of

wateropname optrad bleek 3 meter zijn. De grootste afstand tussen even-
wijdig lopende drinkgoten moet dus 6 meter bedragen voor een optimale
voorziening bij snel groeiende kuikens. Voor afscherming van het strooisel,
dat nat kan worden door morswater, dient vanzelfsprekend gezorgd te
worden. Een vlonder van gaas is daartoe meestal afdoende, mits de voch-
tige strook voldoende wordt overspannen en het gaas 10 cm boven het
strooisel blijft.

Indien tot toediening van geneesmiddelen of entstoffen via het drink-
water wordt overgegaan moet de automatische vulinrichting worden af-
gesloten om een dosering niet illusoir te doen zijn. Op dit punt worden in
de praktijk nog wel eens kardinale fouten door de kweker gemaakt. Bo-
vendien mag bij afwezigheid van leidingwater slechts regenwater, mits zin-
delijk opgevangen, worden gebezigd ter verdunning. Storende reacties
met de therapeutica of profylactica komen met sterk ijzerhoudend, mine-
raalhoudend of verontreinigd pomp- en putwater nog maar al te vaak voor.
Moderne plasticbakjes zijn zeer geschikt voor dit doel. Niet reactief, kook-
baar en met scherpe chemicaliën desinfecteerbaar en, isolerend als zij zijn,
vormen ze een breukvrij en bestendig prakdsch materiaal van licht ge-
wicht.

Nadat de eiertray\'s of permanente babykuikenbakjes na 2 weken zijn ver-
vangen door grotere voederbakken, worden ze verbrand, respectievelijk ge-
reinigd en ontsmet.

Als opvolgers van de babykuikenbakjes kunnen we voorlopig 2 typen onder-
scheiden, die beide kunnen voldoen, nl. halfautomatische of beter voor-
raadkokervoerbakken en klassieke rechte voerbakken.

1. Reiniging en ontsmetting dient zo goed mogelijk te zijn. Hiertoe
is nodig een hard glad oppervlak. Plastic is ideaal, gegalvaniseerd
blik is goed (wel roestgevaar op den duur), gladde hardhouten
bakken kunnen ook goed zijn, ruwe houten bakken deugen niet.

2. Het wandelen (en daardoor sterk bevuilen van het voer) door de
bak moet vermeden worden. Daartoe dient een rol boven het voer
aanwezig te zijn waar de dieren niet onderdoor kunnen. Dwarse
boogjes over het voer voldoen eveneens.

3. Het morsen van voer, bij slechte bakken tot 30%, moet zoveel mo-
gelijk tegengegaan worden. De beste methode is hct ophangen van
de bakken. De hoogte van de bakrand dient mee te gaan met de
hoogtegroei van de kuikens. De derde week staan de bakjes dus voor
het laatst op de grond, daarna worden ze iedere week ca. 1,5 cm
opgetrokken. Het wiebelen gaat zitten op de bak tegen, evenzo
werken de zaken onder punt 2 genoemd. De beste vorm is die van
een halve cilinder met naar binnen gebogen antimorsranden. De
doódskistenvorm van de houten bakjes moet eveneens andmors-
randen bezitten. De vulling mag de helft niet overschrijden. Op-
hangen aan verstelbare touwtjes is eenvoudig, zodat iedere kuiken-
kweker dit gemakkelijke voerbesparingsmiddel kan toepassen.

Daartoe dient het genoemde onder twee, met bovendien een breed-
te die zo groot is dat op de rol zittende kuikens hun faeces net
buiten de rand van de bakopening deponeren. De breedte bepale
men bij kuikens van 4 weken.

5. Zowel voer in meel- als in korrel- of kruimelvorm kan in rechte
bakken toegediend worden. Korrelvorm geeft echter nog minder
morsgevaar. Het vullen kan het gemakkelijkst met een kolenkit
geschieden.

1. Een goede toevoer van het voedsel is verzekerd indien de bakken
van plastic of glad metaal zijn en slechts korrels of kruimels wor-
den gebruikt. Meelvoer blijft hangen en geeft geen arbeidsbe-
sparing doordat steeds controle nodig is op vulling van de eetrand
en het recht hangen van de bakken.

2. Ook hier geldt, dat ophangen van de bakken het feest efficient is
t.a.v. voerbevuiling en morsen. Na 1 week worden de bakken bij
de babybakjes gezet, waarbij ze in het strooisel gedrukt worden op-
dat de kuikens erbij kunnen. Na 2 weken staan ze los op het
strooisel en na 3 weken hangt men ze verstelbaar op. Hoogte-
instelling als boven genoemd.

3. Uit vele proeven en ervaringen blijkt dat de eetlengte, door de
radiale stand van de dieren om de bak, 2/3 mag bedragen van de
lengte nodig bij rechte. Meestal bedraagt de omtrek van kuiken-
kokerbakken 1 meter.

4. Bij ad libitum voeren, zoals bij piepkuikens, komen de grote voor-
delen t.a.v. arbeidsbesparing duidelijk aan het licht. De eerste weken
behoeft slechts tweemaal per week en later hoogstens eenmaal per
dag gevuld te worden.

Voor alle typen bakken geldt dat ze precies gelijkmatig in het hok moeten
worden opgehangen, mooi in rijtjes enz. De watergootjes moeten sym-
metrisch daarbij worden aangepast.

Aangepast aan de, na 6 tot 8 weken, enigszins andere voedermethode van
fokkuikens, kan men bij „restricted feeding" volstaan met rechte voeder-
bakken. Indien de kuikens bestemd zijn voor leghennen die niet op
batterijen worden gehouden (wat meestal het geval is), dan zal het
voeder I van O—7 weken meestal all-mash zijn, terwijl daarna wordt
omgeschakeld op meel (.50%) naast gemengd gebroken graan (50%).
Het meel met ca. 22% R.E. en het gemengd gebroken graan of zg. kuiken-
zaad met ca. 10% R.E. dienen om het digestïeapparaat te wennen (met
behulp van maalsteentjes) aan het systeem van meelochtendvoer naast
heel gemengd .graan, dat later aan de volwassen leghennen wordt ver-
strekt. Het laatste systeem biedt nl. het voordeel dat men de eiwit-energie-
verhouding soepel aan het legpercentage kan aanpassen en daardoor de
voordeligste voederbenutting kan bereiken.

Voor batterijhennen is deze gemengde voedering technisch lastig, terwijl
het scharrelen, het deeplitterprobleem en het in beweging houden niet
ter sprake komt. Daardoor kunnen kuikens, die hiertoe bestemd worden,
steeds met volledig meel of korrel worden opgekweekt tot leggen, zelfs
zonder ooit uitloop te krijgen. Het nadeel van een volledig legmeel (all-

mash) bestaat in het verspillen van duur eiwit in de tijd dat er een lage
produktie bestaat. Het euvel is echter niet erg groot.

Enkele mengvoederleveranciers beginnen reeds de eerste week met bij-
voeren van kuikenzaad. Daartegen is aan te voeren dat de voeding van
fok- zowel als piepkuikens in de eerste weken het nauwkeurigst dient te
geschieden, het doseren van een evenwichtig voeder dient geen illusie te
worden. Met de praktische ervaring dat afwegen van meel naast zaad
zelden gebeurt, kan men aannemen dat veelal teveel zaad (gebroken ge-
mengd graan) wordt gevoerd omdat het zo goedkoop is en het zo graag
gegeten wordt. Tekort aan eiwit en andere zaken levert echter een slechte
groei. Een all-mash met een homogene malingstructuur voor meel of in
kruimelvorrn is te verkiezen.

Voor piepkuikens is in de gehele mestperiodc een all-mash vereist. Dit
volledige voer kan in meel-, kruimel- of korrelvorm worden verstrekt.

Aangaande de permanente bodem in een kuikenhok kan het volgende
opgemerkt worden:

1. Vereist is een vloer, die eenvoudig en grondig gereinigd of ontsmet kan
worden.

\'1. Vereist is dat de vloer aansluit aan de zijkanten, die tot ca. 30 cm
boven het maaivlak bovenstaande eigenschappen eveneens moeten
bezitten.

De enige juiste oplossing voor deze eisen is een glad afgecemen teerde vloer
van beton, waarin een laag dik asfaltpapier, of beter ruberoid, is opge-
nomen en die aangebracht is op een 30 cm dikke laag grof zand, grint
of steenslag. Vochtoptrek uit de ondergrond is hierbij uitgesloten. Ook
kan holle steen worden afgedekt met ruberoid en daarover glad worden
afgecementeerd. Alle andere vormen van permanente onderlagen voldoen
niet of slecht, zowel arbeidseconomisch gezien als hygiënisch en wel op
langere termijn bezien.

Een dergelijke vloer brengt met zich mee dat de kuikens voldoende over
maagkiezel dienen te beschikken. Scherp zand en later wat grovere maag-
kiezel moeten bij iedere vorm van voedering worden verstrekt.
Boven een dergelijke vloer kan, bij een juiste keuze en toepassing van
strooisel, een goede ventilatie het vocht uit de uitwerpselen en de adem-
haling, tot 3 maanden, redelijk afvoeren. Over ventilatie en isolatie leze
men verder.

Het strooisel nu dient, om aan het kuiken de beste kansen te bieden, aan
het volgende te voldoen:

1. De isolatie te verzorgen naar beneden, ondersteund door de perma-
nente vloer.

2. De mogelijkheid te bieden aan de ventilatie om het vocht af te voeren.
Hoe minder het vocht wordt vastgehouden als hygroscopisch en capil-
lair water, des te makkelijker kan verdamping optreden.

3. De losheid en luchtigheid dient zo lang mogelijk gehandhaafd te blij-
ven. Het materiaal moet dus veerkrachtig en grof van structuur zijn.
Ook hierdoor wordt dus verdamping bevorderd, terwijl tegelijk stuiven
wordt vermeden.

4. De kuikens mogen zo min mogelijk van het, steeds enigszins besmette,
strooisel eten. Grof, en de piklust niet prikkelend materiaal, is te
verkiezen.

De oplossing die men zoekt ligt na de tweede week in houtschaafsel of
-krullen. De eerste tijd kan men heel goed turfmolm gebruiken, omdat
nog geen probleem van grote vochtigheid en strooiselvraat optreedt. Na
2 weken zijn kaf, stro, plaggen, turfmolm niet geschikt om het beste te
bereiken, om bovengenoemde redenen. Kaf heeft bovendien vaak krop-
ontstekingen (dikke hangkroppen) tot gevolg. Het vreten van slecht ver-
teerbaar en geïnfecteerd, maar wel opneembaar, materiaal gaat voeder-
omzet en gezondheid tegen.

Houtschaafsel is niet duur, staat vocht af, plakt niet, stuift niet en
wordt, indien geen zaagsel is bijgemengd, vrijwel niet gegeten. Daar droog
strooisel isolerend werkt en de sporulatie van coccidiën tegengaat, is het
verkrijgen daarvan een nastrevenswaardig doel. Deze vorm van kuiken-
strooisel is dus, het zij met nadruk gesteld, principieel anders dan de
„deep-Iitter"-methode, hoewel de principes van deze laatste methode de
meeste kippenhouders eveneens verre van helder voor de geest staan.
Het strooisel dient na iedere kuikenkweek vernietigd te worden. Zowel
voor fok- als voor mestkuikens geldt dus de hygiënische regel, dat opkweek
steeds op nieuw strooisel en in een grondig met creoline en loog gereinigd
hok moet geschieden.

Aangezien in de eerste 2 weken door het stoken en de geringe vocht-
produktie de relatieve vochtigheid op 50 tot 60% ligt bij een tendens
naar flinke luchtcirculatie, kan dus zonder bezwaar nog turfmolm worden
gebruikt. Alle factoren gaan bij het groter worden der kuikens echter de
vochtafvoer tegenwerken. De relatieve vochtigheid gaat bij 80% de ver-
damping tegen, de lagere temperatuur bemoeilijkt de circulatie eveneens
en, indien nu het strooisel lastig vocht afstaat, is het resultaat een plak-
kerige vieze geschiedenis, waarop de kuikens hun coccidiosebestaan moeten
voortslepen, vaak geplaagd door ademhalingsziekten. Een beeld dat maar
al te vaak is waar te nemen en waarbij de grondslag gelegd wordt voor
hennen die moeten produceren onder invloed van chronische coccidiose,
vol met wormen, geplaagd door snot of erger en lijdend aan een min of
meer duidelijke secundaire ondervoeding. Deze koppels verschaffen wel-
iswaar aan de selecteur een grote bron van arbeid, echter van economisch
producerende dieren is het geheel ver verwijderd. Vaak blijkt het op
terreinen met slechte trek nog nodig om de verdamping met ventilatoren
kunstmatig te bevorderen.

Bij de kuikenkweek is het dus zaak om met een verstandige keuze van
materiaal en vorm het hoogste rendement op goedkope en toch afdoende
wijze te verkrijgen.

Wat betreft oud strooisel kan men zeggen dat, indien gebruikt onder
kuikens, hiermee slechts fouten gemaakt worden, hoewel het wellicht,
en dan nog met veel arbeid, goed kan. De goede kanten wegen bij de
kuikenopkweek echter niet tegen de bezwaren op, omdat:

1. men in ons land zonder enorme arbeidskosten zelden een goede „deep-
litter" weet te verwezenlijken,

2. het afdoden van pathogenen, door het zg. op een hoop laten broeien,
voordat de kuikens erop gaan, erg tegen valt,

3. de kuikens zeer onvoldoende krabben, zodat de kweker de litter regel-
matig moet omzetten. De kosten zijn op deze wijze veel te hoog,

4. een aparte aanleg nodig is, met de nodige onkosten, om een goede
diepstrooisel te vervaardigen,

5. blijkens de praktijk men het niet ingewikkeld moet maken als het een-
voudig kan. De kuikenkweek is al ingewikkeld genoeg voor de nor-
male houder. Alle voorzieningen dienen zo gekozen te zijn, dat de fok-
ker zoveel mogelijk tijd aan zijn fokkerij kan besteden en dat de mester
zoveel mogelijk kuikens per man kan verzorgen. Manuren dienen ge-
bruikt te worden voor dingen die niet vanzelf of automatisch kunnen
gaan.

Bij volwassen hennen kan wel een „deep-litter" worden aanbevolen, mits
weer aan bepaalde eisen wordt voldaan. Deze eisen te gaan bespreken,
zou in dit bestek te ver voeren. Een feit is dat een goede „deep-litter", die
geen arbeid van betekenis vergt, in ons land nog tot de uitzonderingen
behoort.

Indien de bodem goed is, rest nog te vermelden dat menig houder het
plaatsen van rustbeunen aanprijst. Alhoewel het bij piepkuikens zonder
kan, dient het voor fokkuikens te worden toegepast als aanloop tot het
aannemen van de rustgewoonte op zitstokken. De rustlatten moeten voor
kuikens niet verder dan 5 cm uiteen zijn geplaatst en niet dikker zijn dan
3 cm. Wijde spleten mogen alleen worden toegepast als er gaas onder ge-
spannen is tegen het doorvallen der kuikens.

Het lattenraam dient bij de grond te beginnen om dan in een hoek van
30° op te lopen om gespring en gevlieg te vermijden. Elke 3 maanden
moet grondig worden schoongemaakt tegen luis. Plaatsing in delen van
1 meter breed met een tussenruimte van 30 cm dient om opeenkruipen
tegen te gaan. De zijkanten moeten gesloten zijn om faeces en kuikens
gescheiden te houden. Zodanig functioneert het geheel als een voorloper
van de eigenlijke kippenmestbak. Het voordeel bestaat voornamelijk in
een wat verminderen van het oro-faecale contact. De beunen kunnen
uiteraard geplaatst worden als de kuikens na ca. 3 weken de beschikking
krijgen over het gehele grondvlak.

De wanden van het kuikenhok dienen geïsoleerd te zijn. Evenzo zagen wij
onder permanente ondergrond plus strooisel dat de ondergrond niet al-
leen vochtafsluitend doch ook isolerend werd gelegd. Indien nu ook de

zoldering isolerend is aangebracht, kunnen wij zeggen dat het kuikenhok
bestaat uit een lang gerekte rechthoekige doos met warmte-isolerende
grensvlakken.

Aansluitend op de stenen of betonnen funderingskraag, vastzittend aan de
permanente ondergrond, die waterdicht is, worden ter hoogte van ca.
twee meter de isolerende zijwanden geplaatst. Indien beschikt kan wor-
den over niet te duur hout kan de investering wat lager gehouden worden
door aan de stutpalen van het dak aan de buitenzijde een winddichte laag
planken te spijkeren met openingen voor ramen en ventilatie (zie daar-
over later). Op dezelfde wijze wordt aan de binnenkant van de stutpalen
met eternietplaten of hardboard een luchtdichte laag aangebracht door-
dat de naden op de stutpalen vallen. Het gevolg is dat een afgesloten
stilstaande en dus sterk isolerende luchtlaag tussen buitenwand en binnen-
platen aanwezig is. De aangebrachte openingen in de zijwand dienen zo
vervaardigd te zijn dat deze luchtlaag afgesloten blijft, aangezien ven-
tilatie in deze luchtlaag de isolatie sterk vermindert.

De zoldering kan vervaardigd worden van hout, isolerende platen (bouw-
plaat, e.d.) of rietmatten met daarin ventilatie-openingen. Daarboven
komt een zadeldak van eternietplaat of dakpannen. De vendlade wordt
verkregen door de luchtlaag tussen het zadeldak en het geïsoleerde pla-
fond (de zg. tussenzolder). De aangebrachte ruiten dienen eveneens dubbel
te zijn met een isolerende luchtlaag. Zij dienen afgeschermd te kunnen
worden tegen directe zoninval. Bij fokkuikens moet het ruitoppervlak ca.
15% van het bodemoppcrvlak bedragen, terwijl glas of plastic gebruikt
kan worden. Bij piepkuikens kan het ruit-oppervlak de helft van dat bij
fokkuikens bedragen om voldoende licht toe te laten bij het daglicht-
systeem (zie daarover later). De kuikens moeten zoveel licht hebben dat
zij voldoende actief zijn om te eten. De lengte-as van het hok dient zo mo-
gelijk Noord-Zuid gekozen te worden zowel voor fok- als voor piepkuikens
om reeds genoemde redenen. Men vermijdt daarmee directe lichtinval
midden op de dag en kans op plotselinge verbroeiing. Daarbij komt nog
dat fokkuikens na 2 maanden tijdens de uitloop voldoende direct zonlicht
ontvangen.

De genoemde tussenzolder dient circa 2 meter boven het grondvlak te
hangen indien circa 10 kuikens per rn^ grondvlak worden gehouden. De
driehoekige afsluiungsfronten tussen het zadeldak en de tussenzolder aan
voor- en achterzijde zijn voorzien van grote ventilatieopeningen. Deze
openingen zijn permanent voorzien van gaas (tegen vogels) en moeten
regelbaar in grootte zijn door middel van ventilatiekleppen.
Het dak. Bij aanwezigheid van een tussenzolder behoeft geen bijzondere iso-
lerende laag te worden aangebracht. De buitenzijde dient in de zomer
liefst lichtweerkaatsend te zijn, dus glanzend en licht van kleur. In de
Angel.saksische landen bezigt men daartoe waterdichte dekplaten, die aan
de buitenzijde met aluminium folie zijn voorzien. Alhoewel een v.\'arme pe-
riode in ons land kan optreden is daartoe hier geen grote noodzaak
aanwezig te achten. Zonder tussenzolder dient wel een isolerende laag on-
der de pannen of onder de eterniet-platen te worden aangebracht. Aller-
lei materiaal is daartoe in de handel. Het zou te ver voeren hierop verder

in te gaan. Een goede rietlaag met aan de binnenkant hardboard voldoet
evenwel. Een goede kruisventilatie (zie onder) is bij dit systeem echter
niet te bereiken doordat men alleen gaten in de zijwanden heeft. Lucht-
kokers zijn nodig, om niet te zeggen ventilatoren.

Voor een doelmatige ventilatie zonder ventilatoren dient het systeem van
de zgn. kruisventilatie toegepast te worden, waarbij in de zijwanden
tegenover elkaar onder de tussenzolder een aantal regelbare ventilatie-
openingen worden aangebracht in de geïsoleerde buitenwand, terwijl in
de tussenzolder eveneens een aantal ventilatieopeningen gemaakt worden,
die regelbaar zijn en corresponderen met de trekgaten in de fronten
tussen dak en zolder. Indien een drukverval (versterkt door temperatuurs-
verval binnen en buiten het hok) op de zijwanden heerst, ventileert men
via de zijwandgaten en indien een drukverval aan de voor- en achterkant
heerst, ventileert men het beste via de frontopeningen en de tussen-
zoldergaten. Meestal is een gemengde ventilatie gaande doordat de wind
verschillende drukver\\\'allen tegelijk veroorzaakt. De gang van zaken is
als volgt: trek via de frontopeningen levert verse lucht via de tussen-
zoldergaten en zuigt tegelijkertijd uit het hok ook via deze gaten. Overi-
gens kan ook lucht ontwijken door de zijgaten. Trek via de zijgaten levert
verse lucht aan de ene zijde die door de warme lucht heen zich met de
hoklucht vermengt, terwijl aan de andere zijde verbruikte lucht door de
zijwanden het hok verlaat. Alle koude lucht valt bij dit systeem door de
warme lucht op de kuikens, zodat geen koude tocht ontstaat.
Regeling door schuifkleppen moet empirisch bewerkstelligen dat een
compromis wordt bereikt tussen luchtverversing en hokverwarming zodat
een geschikte temperatuur en relatieve vochtigheid bereikt wordt; zie
hierover te voren. De ventilatie-openingen in de zijwanden dienen per
100 kuikens aan iedere kant circa 0,3 m2 te bedragen. Schuifkleppen kun-
nen de luchttoe- en afvoer regelen. Eveneens per 100 kuikens dienen de
ventilatiegaten in de tussenzolder ca. 0,5 m2 te zijn met regelklep. De
frontopeningen mogen groter zijn mits regelbaar. De kruisventilatie, zoals
beschreven, werkt dus in twee étages met behulp van een tussenzolder
in loodrecht op elkaar staande trekrichtingen. Indien voldoende trek of
wind bestaat is men in staat met deze ventilatie de relatieve vochtigheid
voldoende laag en het strooisel voldoende droog te houden tot 3 maanden.
Indien echter windstilte heerst en indien, zoals in de zomer, het tempe-
ratuursverval binnen en buiten afwezig is, kan onvoldoende circulatie
optreden. Dan kan, bij een overigens voldoende circulatie-mogelijkheid,
bij kuikens na 6 weken te vochtig strooisel optreden doordat:

De enige methode om deze extra belasting (afgezien van vergrote COo-
en NHs-produktie) op te vangen is het plaatsen van een kunstmatig
werkend ventilatie-systeem met behulp van ventilatoren. In de zomer
kan men bij een gelijke binnen- en buitentemperatuur het eerst nog
proberen door openzetten van de deuren.

De mestkuikenhouder die 10 tot 15 dieren per m2 wenst te houden tot
ca. 10 weken, zal echter voor een goed droog strooisel in de laatste weken

tot air-conditioning moeten overgaan. Daartoe kunnen twee systemen
worden toegepast:

De ventilatoren worden aangebracht in afgesloten buizen die hun openin-
gen binnen en buiten het hok hebben zodanig dat de ventilator dus werkt
als een versnelling van luchtaanvoer of luchtafvoer. Een nadeel van de
luchtafvoer is de snellere corrosie van de metalen ventilatordelen door
vocht en ammoniak. Welk systeem men kiest doet er niet toe, indien
slechts enkele grondregels in acht gehouden worden.

de warme lucht naar omlaag geschieden.
Ad b. Uitzuigen en uitblazen van hoklucht moet van onder uit naar
boven geschieden.

Bij beide systemen maakt men dus gebruik van de natuurlijke neiging tot
dalen resp. stijgen van koude en warme lucht, terwijl men ingeblazen
lucht voorverwarmt en uitgezogen lucht neemt van de laagste tempera-
tuur, de grootste vochtigheid en het meest bezwangerd met CO2 en NH3;
de laag afzuigen dus die boven het strooisel aanwezig is. Men krijgt hier-
bij dus een goede menging terwijl deze menging bovendien kunstmatig
bevorderd wordt door het inblazen of uitzuigen op vele plaatsen tegelijk
te doen plaats vinden. Al deze plaatsen zijn met de buitenlucht door een
gesloten buizen-systeem verbonden, waarbij in de enkele afvoer- of aan-
zuigbuis de ventilator is opgesteld. De inblaasgaten of uitzuiggaten die
het verst van de ventilator verwijderd zijn, dienen vanzelf het grootst te
zijn om een gelijkmatige luchtverversing in het hele hok te waarborgen.
Per 500 kuikens is een ventilator van ca. 30 cm doorsnede voldoende
indien reeds een goede kruisventilatie bestaat. Als maat voor voldoende
luchtverversing wordt aangegeven 4 m^ verse lucht per minuut per 100 kg
kuikens.

De ventilatie heeft tot doel de relatieve vochtigheid in het hok zo laag
mogelijk te houden, vooral na ca. 6 weken indien weinig of niet meer
gestookt wordt. Hygrometrisch gezien is het zaak om bij zonsopgang niet
meer dan 80% relatieve vochtigheid te bereiken en bij zonsondergang niet
meer dan 60% relatieve vochtigheid. Een voldoende uitdroging van het
strooisel kan dan plaats vinden. Indien de kunstmoeder nog brandt kun-
nen deze waarden gemakkelijker gehandhaafd worden en zelfs wat lager
gehouden worden.

Indien men geen hygrometer aantreft kan men zich overtuigen van een
goede vochtafvoer door op de volgende zaken te letten:

a. het strooisel mag niet plakken en bij zonsopgang mag geen condensatie
op de binnenste laag vensterglas aanwezig zijn,

b. in het hok mag bij binnenkomst geen scherpe ammoniaklucht hangen
(bij het strooisel ruiken).

Sommige kwekers trachten via luchtkokers, die ca. 30 cm. boven de grond
beginnen en boven de nok van het dak uitmonden, een ventilatorwerking
te imiteren. Dit lukt alleen indien voldoende trek bestaat:

b. door voldoende hoger zijn van de temperatuur van de laagste lucht-
lagen ten opzichte van de buiten-temperatuur;

Met ventilatiekokers blijft een goede kruisventilatie echter vereist. Venti-
latiekokers moeten altijd worden toegepast indien geen tussenzolder aan-
wezig is en de kuikens dus alleen een geïsoleerd zadeldak boven zich
hebben. Eén koker per 250 kuikens is nodig, terwijl inblazen van lucht
bij meer dan 10 kuikens per m2 grondvlak vaak gewenst is.
Een methode die bij grote kuikenhokken speciaal voor de piepkuiken-
mesterij tegenwoordig nog wel eens wordt toegepast, is het inblazen van
voorverwarmde lucht. Uiteraard dient die aan de onderzijde ingeblazen
te worden, terwijl de afgewerkte lucht aan de bovenzijde het hok verlaat.
Deze voorverwarmde lucht zorgt zowel voor voldoende luchtverversing
als voor een soort centrale verwarming. In de winter kan men hiermee
een soort basis-temperatuur in het hele hok bereiken, waarbij dus het
temperatuursverval gemakkelijker in de hand kan worden gehouden zoals
dit rondom de kunstmoeders in de eerste weken ontstaat. In de zomer is
de verwarming van de ingeblazen lucht in veel mindere mate of geheel
niet nodig. Bij deze methode geldt eveneens dat de ingeblazen lucht ge-
lijkmatig over het grondvlak wordt verspreid om tocht uit te sluiten.

Zoals wij reeds zagen is, wat betreft het tempcratuursverloop, een strakke
regeling noodzakelijk. Daarbij dient zorg gedragen te worden dat niet al-
leen de verwaiTningselementen goed functioneren, maar dat het tempcra-
tuursverloop zowel bij dag als liij nacht gecontroleerd kan worden. Het
zgn. kijken naar kuikens als aanwijzer van een goed tcrnperatuursverloop
wordt meestal beperkt tot de voedertijden, zodat fouten te laat worden
ontdekt. Dit ontdekken is meestal het waarnemen van plotselinge sterfte,
zo niet dan wreekt de fout zich in de vorm van mindere weerstand, waarbij
ziekte en mindere groei de onaangename gevolgen zijn. De eerste 5 weken
is er dus geen verschil bij de opkweek van fokkuikens en piepkuikens, ter-
wijl daarna de temperatuur voor fokkuikens geleidelijk daalt totdat uit-
loop en aanpassing aan de buiten-temperatuur mogelijk is. Bij piepkuikens
blijft de temperatuur na 5 weken op ca. 20° C gehandhaafd tot zij worden
geslacht.

Het belang van een strakke en uniforme temperatuur regulering geldt niet
alleen ten aanzien van het welbevinden van de kuikens, maar ook ten
aanzien van de efficiënte voedselomzetting. Indien een zo constant mogelijk
milieu aanwezig is kunnen kuikenvoeclers, wat betreft groei en voeder-
omzet, eveneens een constant effect waarborgen. Dc verhouding van de
energie-inhoud ten opzichte van het eiwitgehalte in het mengvoeder houdt
nl. rekening met de gemiddelde omstandigheden bij de kuikenkweek. Zijn
nu bij het ene hok de temperaturen veel te laag en dalen zij te snel, en
bij het andere ideaal, dan zullen, en dit geldt vooral bij de piepkuiken-
mesterij, in de winter de kuikens in de te koude hokken slechte resultaten
te zien geven. In de zomer merkt men dan ook in de praktijk in het alge-
meen, dat de resultaten beter zijn dan in de winter. Alhoewel men het
mengvoeder zou kunnen aanpassen bij deze verschillen, is het praktisch
ondoenlijk om voor ieder hok een apart mengseltje te maken, zodat er
naar gestreefd moet worden dat de kuikenkweek de uniformiteit moet
bieden, opdat het mengvoeder steeds het best tot haar recht komt.

eerste weken en gedurende de winter de gehele periode van een voldoende
warmte te voorzien kan het volgende opgemerkt worden.
Aangaande de kunstmoeder: alhoewel het te ver zou voeren om alle typen
kunstmoeders de revue te laten passeren, kan men toch vier soorten onder-
scheiden, t.w.:

De elektrische droogstralers (al of niet infra-rood) veroorzaken een lagere
reladeve vochtigheid bij de kuikens dan de andere typen, die berusten op
verbranding met water- en koolzuurgas-produktie. Bij controle met een
hygrometer kan er dus voor gezorgd worden dat de relatieve vochtigheid de
eerste 2 weken niet beneden de 60% daalt. Later is vocht genoeg voor-
handen.

Een relatieve vochtigheid lager dan 60% kan in de eerste weken de kui-
kens bederven door uitdroging van de opperhuid.

Een maat voor de groei is het gemiddeld kuikengewicht op 4 weken. Bij
fokkuikens (alleen hennen) op minder geconcentreerd voer dient dit
minstens 300 gram te zijn, terwijl dit voor piepkuikens met voer zonder
hoge concentratie minimaal 350 gram en bij voer met hoge concentratie
min. 400 gram moet zijn (gemiddeld gewicht van hanen en hennen).
Over voedselconcentraties: zie onder voeding.

Een uitspraak te doen over het al of niet adviseren van een bepaald type
kunstmoeder valt buiten dit bestek, vooral omdat met alle typen aan de
reeds genoemde algemene eisen dient te worden voldaan, met name het
te bereiken temperatuursverval, het verloop van de temperatuur en het
verloop van de relatieve vochtigheid in afhankelijkheid van ventilatie en
isolatie. Vanzelfsprekend zijn die kunstmoeders te prefereren die de
mogelijkheid bieden met behulp van een thermostaat de temperatuur op
een bepaalde isothermcirkel constant te houden.

Kunstmocders die licht uitstralen bieden een moeilijkheid ten aanzien van
het gedrag der kuikens. Indien de kuikens moeten rusten in het oppervlak
van euforie, dan zullen de kuikens zich niet regelmatig verspreiden maar
de neiging bezitten om een ring te vormen om de kunstmoeder, niet door-
dat het oppervlak van euforie niet groot genoeg zou zijn, maar ten gevolge
van de licht-attractie. De kunstmoeder heeft geen \\erlichtingstaak maar
uitsluitend een verwarmingstaak. De installatie van een bepaalde belich-
tingsmethode van de kuikens dient niet gestoord te worden door kunst-
moederlicht. Zie hierover verder. Hierbij zien wij af van de mogelijkheid
van het ontstaan van teen-afwijkingen bij infra-rode bestraling.
De ouderwetse kolenkachel is slechts bij uitzondering toe te passen, aan-
gezien de regeling afhankelijk is van de windtrek. Er is geen regelmadge
brandstoftoevoer; het gevolg is dus dat gevaar voor uitgaan of te grote
verhitting te grote risico\'s met zich mee brengt. Constante hitte-versprei-

ding is de minimum eis; optimaal is echter warmteverspreiding in afhan-
kelijkheid van de temperatuurschommelingen met behulp van een thermo-
staat. Dit laatste vindt men echter nog niet vaak.

Wat betreft de centrale verwarming. Bij zeer grote kwekerijen van fok-
kuikens en vooral bij die van piepkuikens, vindt men hokken die centraal
verwarmd zijn. Hierbij kunnen wij twee systemen onderscheiden:

Indien de volledige verwarming wordt verzorgd, dan dient het tempera-
tuurverloop in het gehele hok (zonder verval) te zijn zoals op de binnen-
ste meetcirkel om de kunstmoeder is aangegeven te beginnen met een
luchttemperatuur van 32,5° C. Bij dergelijke systemen is een voorziening
getroffen dat, rnet behulp van thermostaat en hygrostaat, de verwarming
en ventilatie automatisch de ingestelde temperatuur en relatieve vochtig-
heid handhaven gedurende de tijd die men wenst. Dit is een ideale me-
thode die meer en meer wordt toegepast in de Angelsaksische landen,
vooral bij piepkuikenmesterijen met hokken die 5.000, 10.000 en zelfs
20.000 kuikens kunnen herbergen. Tussenzolders zijn daar niet nodig. Het
hok bestaat uit een langgerekte volkomen geïsoleerde doos, waarbij de
ventilatie automatisch hygrostatisch wordt bediend en de verwarming
thermostatisch.

Een tussen-oplossing vormt de centrale verwarming die in de winter een
basis-temperatuur in het hok van tussen de 16 en 20° verzorgt en in de
zomer meestal uitgeschakeld blijft. Het voordeel is daarbij dat het tem-
peratuursverval zeer goed in de hand kan worden gehouden gedurende de
tijd, dat de kunstmoeders branden. Men is dus niet zo afhankelijk van de
grote temperatuursschommelingen van de buitenlucht en de isolatie van
het hok. Ook kleinere kuikenhokken kunnen van een dergelijk systeem
profiteren, alhoewel het aantal dieren en de grootte van het hok een be-
paalde minimumgrens moeten overschrijden (zegge ca. 1.000 kuikens)
om het een en ander rendabel te doen zijn. Centrale verwarming kan
plaats vinden door bodemverwarming met behulp van door stoom of water
verhitte buizen, of door inblazen van warme lucht zoals reeds genoemd.
Uit een en ander blijkt wel dat grote hokken economischer verwarmd kun-
nen worden dan kleine omdat bij een kwadratische vergroting van de
oppervlakte de inhoud met de derde macht stijgt, waardoor het warmte-
verlies per m3 bij grote hokken kleiner is dan bij kleine hokken. De iso-
latie van kleine hokken stelt dus de hoogste eisen. Als bovendien nog in
de kleine hokken uitsluitend met behulp van kunstmoeders het ideale
temperatuursverval bereikt moet worden in de winter, dan moet men dus
beginnen met als eis te stellen dat de wanden dubbel zijn en een isolerende
tussenzolder aanwezig is, waarbij dus voorop staat dat de investering per
m3 hok-inhoud relatief hoog zal liggen ten opzichte van grote hokken.
Hoe dit warmtetechnisch is te berekenen valt buiten dit bestek. In de
Angelsaksische landen is men op dit punt reeds een eind weg gevorderd
zodat het wel noodzakelijk schijnt, dat men hier te lande eens grondige
aandacht besteedt aan dit punt.

Aangaande de verlichting van kuikens volgt hieronder, ter gedachten-
bepaling, eerst een overzicht omtrent de verlichtingsmethoden per 24 uur:

6. als 2. met \'s nachts rood schemerlicht.
II. zonder daglicht, het zgn. absolute systeem.

Het normale daglicht systeem bestaat uit een daglengte van 12 uur, die
in de winter rnet daglicht plus bijverlichting wordt bereikt en in het voor-
jaar uitsluitend met daglicht. Daglichtnabootsing met gloeilampen of
TL-buizen; 1 grote TL-buis (40 Watt )per 200 kuikens minimaal, even-
tueel te vervangen door gloeilamp van ca. 75 Watt. Om de dieren \'s nachts
voldoende te kunnen laten zien en daardoor wateropname mogelijk te
maken zonder dat zij gaan eten, spelen of vechten, past men gedurende de
duisternis rood schemerlicht toe. Lichtsterkte maximaal 20 Watt per 100
kuikens op 2 meter hoogte met rood bolletje. De laatste methode is hier
nog zelden in toepassing. Te adviseren is zij echter wel, omdat het licht-
verbruik miniem is en gevaar voor opeenkruipen en dorst sterk wordt ver-
minderd. Bij kunstmoeders, die niet alleen warmte produceren maar ook
licht, is deze methode absoluut noodzakelijk om het vervelende effect van
de licht-attractie door de kunstmoeder te compenseren. Deze licht-attractie
van de kunstmoeder kan verbroeiing veroorzaken doordat de kuikens te
dicht bij de kunstmoeder op elkaar gaan kruipen. De kunstmoeder heeft
geen verlichtingstaak maar een verwarmingstaak. Na 1 of 2 maanden is
de nachtelijke schcmerverlichting onnodig geworden.
Voldoende daglicht verkrijgt men door het ruitoppervlak minstens 15%
van het grondvlak te laten beslaan.

De tot nu toe interessantste methode van verlichting is afkomstig uit Ala-
bama, de zg. stimulight-methode.

De stimulight-methode bestaat principieel uit een nabrxjtsing van de na-
tuurlijke legprikkel door „het lengen der dagen". Indachtig het feit, dat
vogels in de vrije natuur gaan leggen in het jaargetijde dat de daglengte
toeneemt, heeft men de volgende belichtingsmethode beproefd. De fok-
kuikens krijgen een daglicht-lengte van 6 uur totdat de eerste leg begint op

ca. 5 maanden. Daarna wordt de daglicht-lengte per week met 18 minuten
vergroot bij stijgende leg. Deze toename van het daglicht met 18 minuten
per week overschrijdt op een gegeven moment de tijd waarop het zon-
licht aanwezig is, zodat met wit kunstlicht wordt aangevuld. Tenslotte
bereikt men een lengte van 22—24 uur, dus vrijwel dag en nacht belich-
ting. Dit kunstmatig lengen der dagen houdt dus na de langste dag niet
op, maar blijft doorgaan. Hiermee heeft men, volgens proeven, weten te
bereiken dat de produktie der dieren tot 20% werd verhoogd in één leg-
jaar, zonder dat het voederverbruik significant steeg. Men moet natuurlijk
ten opzichte van Amerikaanse proeven onder Amerikaanse omstandig-
heden met enige reserve staan, maar tot nu toe heeft men met alle moge-
lijke constante en/of onderbroken licht-impulsen nog niet weten te be-
reiken dat de leg in absolute zin werd verhoogd. De stimulight-methode is
dus alleszins de moeite waard om te worden beproefd. Voor de kuikens is
dus het alternatief hierbij: verduistering zodat zij slechts 6 uur per dag
licht krijgen. Zodra zij een uitloop krijgen, betekent dit dat een volledig
verduisterd hok aanwezig moet zijn, waarbij de dieren na het begin van de
leg telkens iets langer worden buiten gelaten, terwijl later in het hok door
kunstlicht de daglengte wordt aangevuld volgens schema.

Men heeft in uitgebreide reeksen proeven, zowel in Engeland als in de
USA genomen, kunnen vinden dat een snellere groei kan worden ver-
kregen indien 3 systemen van verlichting worden toegepast, n.1. het con-
stant verlichten gedurende 24 uur of het onderbroken verlichten met een
maximale onderbreking van 4 uur. In Engeland legt men de intermissies
zeer kort, in de U.S.A. wat langer, zoals uit het bovenstaande overzicht
blijkt. De hier te lande meest toegepaste methode is die van een constante
licht-lengte van 16 uur met behulp van daglicht plus kunstlicht. Indien
men nu door toepassing van kruimelvoer of door andere oorzaken last
krijgt van kannibalisme, kan dit systeem worden veranderd in 16 uur
krachtig rood licht. Hiertoe bespant men de ruiten met rood cellophaan
of plastic of men verft ze rood en het kunstlicht maakt men eveneens rood.
In vele gevallen blijkt dat dit rode licht een kalmerend effect op de kui-
kens uitoefent, zodat met behandeling van de aangepikte kuikens met teer
of anderszins een matig kannibalisme kan worden opgeheven. Indien geen
rood licht wordt toegepast, dan is het enig alternatief voor een direct ef-
fect het wegnemen van 1/3 gedeelte van de bovensnavel, het zg. snavel-
branden. Een dergelijk systeem, met \'s nachts een rode schemerverlichting,
betekent een verbetering doordat de kuikens, zoals ook bij fokkuikens
genoemd, \'s nachts minder neiging hebben tot opeenkruipen (verbroei-
ingsgevaar) en door de voldoende zichtbaarheid hun dorst kunnen lessen
zonder dat vechten en eten plaats vinden.

Een volgende stap is dus de constante belichting gedurende dag en nacht,
waarbij als voordeel wordt aangevoerd dat in 2 a 3 maanden tijds de piep-
kuikens 100 gram zwaarder kunnen wegen met behoud van een zelfde
voederomzet. Bij aflevering op een bepaald gewicht, betekent dit: verkor-
ting van de mestperiode en dus hoger rendement. Dit hogere rendement
wordt op dezelfde wijze eveneens bereikt door toepassing van het absolute
systeem. Dit absolute systeem wordt hier te lande nog slechts incidenteel
toegepast, maar met de verbreiding van de kennis omtrent het mesten van

kuikens zal ook deze modernere methode in de toekomst wel meer toe-
passing vinden, vooral indien men het hogere rendement in de praktijk
waar kan maken. Een groot voordeel van de Engelse methode om bij
kruimel- en korrelvoer, met intermissies van 2 uur rood schemerlicht, een
half uur wit licht te geven is ook dat kannibalisme wordt uitgeschakeld.
Bij 1/2 uur eettijd hebben de kuikens hun kropjes vol. Tegen de tijd dat
zij willen gaan spelen en vechten, gaat het licht uit. De kuikens gewennen
hieraan zeer snel, zodat zij vaak reeds 5 minuten voordat het licht aan gaat
actief beginnen te worden en 5 minuten voordat het licht uit gaat weer
rusUg. Dit laatste hoeft echter niet het geval te zijn. Bij meelvoer duurt
het iets langer voordat de kroppen vol zijn, zodat men daar % uur wit
licht geeft in intervallen van 3 uur. De kosten van de belichting bij dit
systeem zijn zeer laag. In de U.S.A. geeft men 2 uur licht en 4 uur donker.
Daar blijft dus in beperkte mate het gevaar voor kannibalisme bestaan.
Men heeft wel eens opgemerkt, dat bij uitsluiting van ultra-violette stra-
ling een verhoogd gevaar voor rachitis zou kunnen ontstaan. Dit laatste
blijkt echter in de praktijk niet zo te zijn, omdat, door toepassing van
vitamine A en D3 preparaten, een voldoende toevoer van vitamine D3
gewaarborgd is. De verhouding tussen vitamine A en D3 bij een opti-
male dosis aan vitamine A moet, volgens literatuur-gegevens, 10 : 1 zijn
indien de A in een niet-mineraal-stabiele vorm wordt gegeven. Indien
zij wel in een mineraal-stabiele vorm wordt gegeven en dus 2 x zo bio-
logisch effectief werkt ten opzichte van de olie (door betere houdbaar-
heid en beschikbaarheid), dan zou de verhouding 5 : 1 voor A : D3
moeten zijn. Zij is echter bij de hier te lande gebruikelijke preparaten,
waarin de mineraal-stabiele vorm wordt toegepast, 3:1, zodat bij vol-
doende vitamine A dosis een ruime toevoer van D3 gewaarborgd is.
Of wellicht de ultra-violette lichtprikkel via de hypofyse de calcium-
en fosfor-huishouding in het lichaam, onafhankelijk van het vitamine
D, mede beïnvloedt, is hierbij niet ter sprake gekomen. In de praktijk
blijkt echter het een en ander zonder stoornissen te verlopen. Vanzelf-
sprekend moet de calcium en fosfor toediening in het voeder goed zijn wat
betreft hoeveelheid en verhouding.

Het een en ander overziende lijkt het alsof een gelijkmatige verdeling van
de eetperiode per 24 uur, veroorzaakt door een gelijkmatige verdeling van
de belichting, een economisch voordeel kan bieden. Men kan bovendien
door de gedoseerde lichtmethoden de methode van „restricted feeding"
toepassen, ook al is het voeder in automatische voederbakken constant aan-
wezig.

Het is wellicht interessant om hier de mogelijke oorzaken van verenpikken
en/of kannibalisme nog eens op te sommen in verband met de mogelijke
opsporing van mogelijkheden in het milieu. O.a. worden genoemd:

5. verveling doordat geen uitloop aanwezig is. Verveling kan ook op-
treden indien de dieren, zoals bij korrelvoer, snel verzadigd zijn en
niets meer te zoeken of te scharrelen hebben;

7. in de eerste weken een te droog en te stoffig hok, waardoor huid-
prikkeling schijnt te kunnen ontstaan;

8. mogelijk gebrek of een teveel aan bepaalde nutriënten. Dit betekent
dus de aanwezigheid van een niet goed uitgebalanceerd rantsoen;

9. coccidiose. De zwaksten zijn het mikpunt. Bloedige faeces aan de
anus prikkelen tot pikken;

Even zovele middeltjes als er ontstaansoorzaken zijn worden al of niet met
succes toegepast. De meeste middeltjes blijken in net zo veel gevallen niet
als wel te helpen. Tot nu toe kan men als probaat middel alleen het snavel-
branden toepassen, of, bij piepkuikens, het absolute belichtingssysteem vol-
gens de Engelse methode. Indien men het verenpikken kan doen op-
houden door wat zemelen door het hok te strooien e.d. heeft men wel het
pikken bestreden, maar tegelijkertijd de groei sterk geremd. De methoden
die op dit laatste zijn gericht vormen hier geen punt van discussie.

Een korte beschouwing omtrent de kuikenvoeding lijkt hier op zijn plaats,
omdat hierover vaak nog op niet kundige wijze wordt gediscussieerd. Zoals
iedereen bekend, bestaat een volledig voer voor kuikens uit eiwitten, vet-
ten, koolhydraten, mineralen, vitaminen, water, onbekende groeistoffen,
eventueel aangevuld met profylacdca. De grove analyse wordt uitgedrukt
in de bekende waarden volgens Weende, n.l. ruw eiwit, ruw vet, ruwe
celstof, as, vocht, overige koolhydraten. Een dergelijke analyse zegt ons
slechts weinig. Zij geeft alleen een ruwe indruk van het voer. Het gaat
om de biologische waarde, resp. de beschikbaarheid van de verschillende
voedingsstoffen voor het kuiken, waarbij dan gewaarborgd moet zijn dat
de verschillende componenten, aangepast aan de leeftijd van het kuiken
en het doel waartoe het kuiken gehouden wordt, in een juiste balans ver-
keren. Deze balans kan tegenwoordig met vrij grote zekerheid worden
verkregen omdat:

2. de fysiologische effecten van de voedermiddelen ook grotendeels be-
kend zijn;

Of nu het voedsel voor de kuikens in een massa van homogene structuur
(meel-, kruimel- of korrelvoer) als „all-mash" wordt toegepast of wel dat
een gedeelte als meel en een ander gedeelte als gebroken gemengd graan
wordt verorberd, doet in principe niets af aan het feit dat het gehele voer,
i.c. „all-mash" of meel plus gemengd gebroken graan (kuikenzaad), op
steeds een en dezelfde wijze moet zijn samengesteld, zowel voor fokkuikens
als voor mestkuikens. Met dien verstande echter dat voor mestkuikens,
binnen de mogelijkheid van een kostprijs, deze balans zo geconcentreerd
mogelijk aanwezig moet zijn, d.w.z. per kg mengvoeder zoveel mogelijk
van alle componenten, terwijl voor fokkuikens de concentratie zo gekozen
dient te worden, dat de dieren niet te vroeg aan de leg gaan. Dit te vroeg

aan de leg gaan door tc snelle groei kan n.1. een discrepantie teweeg bren-
gen tussen de lichamelijke wasdom en de genitale rijpheid. Terwijl de
genitale ontwikkeling grotendeels afhankelijk is van de lichtprikkels die de
hypofyse tot activiteit aanzetten, is de grootte van de hen een kwestie van
snelle groei. Jonge hennen die op 4 maanden aan de leg gaan, vertonen
vaak een produktie van teveel kleine en/of windeieren, terwijl stagnaties
na enkele maanden kunnen optreden door het vallen in de nekrui. M.a.w.
de balans van de ingrediënten dient voor fokkuikens en mestkuikens alleen
te verschillen wat betreft de concentratie per kg mengvoer waarin men ze
toepast. Bovendien wordt het mestkuiken meestal na 3 maanden of eerder
geslacht, zodat het aanspreken van reserves niet zo erg schijnt als bij fok-
kuikens. Bij het mesten van kuikens, waarbij men in de laatste weken de
zgn. blankheid en anemie bevordert, wordt dit doelbewust gedaan door
onthouding van hemopoëtische minerale elementen en gele planten-kleur-
stoffen waaronder xanthophyl.

In het algemeen voert men van O—6 weken het voeder nr. I en van
6—12 weken voeder nr. II. Het voeder nr. I dient een verhouding tussen
de produktieve energie in kcal per kg all mash : ruw eiwit percentage te
hebben van ca. 92 en het voeder van 6—12 weken van ca. 108. Daarbij is
gerekend met een verteerbaarheid van het eiwit van minstens 80% (ver-
teerbaarheid op kuikens bepaald!) en een ruwe celstof gehalte van ca.
4%. Aan de hoeveelheid produkdeve calorieën of m.a.w. aan de energie
concentratie per kg mengvoeder kan men alle benodigde componenten
toetsen wat betreft hun voorkomen. De nutritionist is immers in staat om,
gegeven een bepaalde verhoudingsreeks van behoeften, deze via het meng-
voeder te verzorgen indien hij de gehaltes van de voedermiddelen kent.
Zo is bij een gegeven hoeveelheid energie per kg kuikenvoeder het ge-
wenste niveau voor elk der overige componenten aan te brengen. Deze
mogelijkheid is echter een tijdrovende. De zgn. balancering van meng-
voeders stelt diegenen, die over de kennis daartoe beschikken, in staat om
binnen vrij nauwe grenzen het effect van een kuiken mengvoeder te voor-
spellen, vooral indien het kuikenmateriaal, waarmede wordt gewerkt, be-
kend is.

Voor piepkuikens zal, afhankelijk van de prijzen der voedermiddelen:
Het voer I 22—25% R.E. en per kg volledig voer 90—95 x zoveel Cal.
Produktieve Energie bevatten en het voer II van 6—9 weken 20—23%
R.E. met ca. 108—110 x zoveel Cal. Prod. Energie per kg.
Voor fokkuikens is het raadzaam van O—6 weken de concentratie niet
hoger te nemen dan 18—20% R.E. met 93 x zoveel Cal.\'kg all-mash aan
Prod. Energie. Voer H van 6—12 weken zal om de groei niet te snel te
laten gaan ca. 16% R.E. met 110 a 115 x zoveel Productieve Energie in
Cal./kg volledig voer moeten bezitten. Het overgangsvoer tot aan de leg
zal kunnen volstaan met 15% R.E. met 130 x zoveel Cal./kg zonder groen-
voer, terwijl bij groenvoer ad libitum de energie-eiwit verhouding nog
wijder moet zijn (ca. 150) om de nauwe verhouding van het gras (vooral
in het voorjaar) op te vangen.

Deze energie-eiwit verhoudingen of „Cal.-Protein ratios" (C/P ratios) zijn
normen, die vanwege de onderzoeker die het meeste daarover gewerkt heeft
wel in de wandeling „Combs-normen" worden genoemd. Dat de bepaling
van deze hoofdverhouding niets afdoet aan het feit dat daarna het eigen-

lijke werk van de balans begint, wil niet zeggen dat niet reeds fouten in
deze hoofdbalans aanwezig kunnen zijn. Deze hoofdbalans kan echter al-
leen juist liggen indien de onderdelen goede verhoudingen bezitten. Zo is
rekening gehouden met een juiste aminozurenbalans van het eiwit, met
een juiste balans van vitaminen en mineralen.

Een uitgebreide opsomming van alle nutriënten in de noodzakelijke ver-
houdingen zou hier te ver voeren. Indien er echter een vermoeden bestaat
dat het mengvoeder niet geheel aan de eisen zou voldoen, kan slechts een
volledige balans een juist beeld verschaffen. Maar al te vaak is, ook door
mensen met een grote ervaring, een uitspraak gedaan die, na analyse, niet
gehandhaafd kon worden. Voordat de doelmatigheid van een meng-
voeder, dat bestemd is voor gezonde dieren, wordt betwijfeld plege men
overleg met een voedingsspecialist-dierenarts. Van buiten af is het zeer
lastig te beoordelen of men te maken heeft met tekorten ofwel tevelen in
de balans van aminozuren, vitaminen, mineralen en sporenelementen en
wat dies meer zij. Dat een goede mengvoederbalans een van de meest be-
langrijke milieu-invloeden voor het kuiken is, wordt hierbij echter ten
stelhgste aangenomen.

Kuikens dienen de eerste dagen volledig mengvoeder bestemd voor kuikens
van O—6 weken te krijgen. Havermout, boekweitgrutjes, etc. zijn gran-
dioos fout, gevaarlijk en kunnen alles bederven. Deze oude-doos-praktijken
worden nog steeds toegepast tot schade van de kuikens. „All-mash" =
volledig voer, geeft bij goede balancering een juiste verhouding van alle
nodige componenten die het kuiken tot zich neemt. Havermout etc. geeft
reeds na enkele dagen zwaar eiwitgebrek naast overmaat aan energie.
Gevolg: onderontwikkeling van de parenchymateuze organen, mineralen-
en sporenelementen-tekorten, vitamine-deficiënties. Sterke ondervoeding
aan essentiële nutriënten! Dergelijke kuikens behoeven weinig meer te
verduren om ziek te worden of te sterven. Deze kuikens groeien vanzelf-
sprekend slecht.

Conclusie: Degene die kuikens gedurende de eerste week alleen of nage-
noeg alleen met havemiout, boekweitgrutten, kuikenzaad, etc.
voert en dan vaak nog volop, maakt een kunstfout van de eer-
ste orde. Volledig voer (all-mash) voor kuikens van O—6
weken is nodig naast water en wat fijn hard grit en anders
niets.

Piepkuikens worden op 6 weken van voer I op voer II overgeschakeld, en
meestal op 9 weken (licht gewicht van ca. V/i—1/2 kg) of zwaar op 11
weken (1,7—1,9 kg) afgeleverd.

Overschakeling van voer I op H gedurende minstens 3 dagen. Fokkuikens
mogen op 7 weken worden overgeschakeld. Op 3 maanden krijgen de fok-
kuikens overgangsvoer tot aan de leg. Sommigen voeren voer H met wat
extra gemengd graan door tot aan de leg. Dit laatste kan alleen indien
voer I en II zeer laag geconcentreerd zijn, anders gaan de hennen te
vroeg aan de leg. Het pleit echter niet voor het voedersysteem aangezien
de jongste groei wel wat erg traag gaat en meestal nutriëntenarme meng-
voederingrediënten ter verdunning van het voer worden aangewend (grint-
zemelen, havermoutafvalmeel, e.d. ruwvezel-rijke zaken).
Een goed gebalanceerd mengvoeder, bestemd voor gezonde kuikens die in

een juist milieu zijn terecht gekomen behoeft in principe geen coccidio-
staticum, geen medicinale kool en geen geheimmiddelen te bevatten. Anti-
biotica zijn uitsluitend bij piepkuikens toegestaan. Coccidiostatica zowel
bij piep- als fokkuikens. Zoals nu de praktijk ligt, n.1. het voorkomen van
veel kuikens die niet voor 100% gezond zijn, in nog veel kuikenhokken gelij-
kende op wrakhouten hutten, geplaatst op de kale grond, noopt vaak tot
toepassing van een krachtig coccidiostaticum om rampen daardoor tegen
te gaan. Bovendien zijn dergelijke koppels steeds kwakkelend en vallen
dus makkelijk in handen van mensen die er steeds „weer raad op weten".
Oplappen van kuikenkoppels is strijden voor een verloren zaak. De kosten
van deze strijd moet meestal de boer dragen zonder dat hij later zeker
is alles terug te verdienen.

Dat een goede basisopzet van de kuikenkweek een en ander vergt t.a.v.
investeringen leidt naar het economisch probleem van de zaak. Het is
echter hier niet de plaats om daarop nader in te gaan.

Een voor de practicus bestemd overzicht, omtrent de mogelijkheden bij de opkyifcek
van fok- en mestkuikens, wordt gegeven met het doel de profylaxe en de therapie een
bredere basis te geven.

De gegevens die systematisch zijn opgesomd beslaan de periode van de eerste levens-
maanden van het kuiken, te beginnen nadat de uitkomst in de broedmachine heeft
plaats gehad.

5. Het verloop tot 3 maanden met feiten over eetbakken, drinkbakken, permanente
ondergrond en strooisel, zitbeun, isolatie, ventilatie, verwarming, verlichting en
de voeding.

Door de grote economische betekenis van de kippenhouderij in Nederland lijkt het
nodig om de praktiserende dierenarts concrete overzichten te verschaffen waardoor
hij in staat is de pluimveehouderij van dienst te zijn in alle voorkomende problemen,
ook buiten het zuiver ziektekundige terrein. Een goede kippenhouderij begint bij
een juiste kuikenopkweek.

This is a survey intended for the practician, about the possibilities for the rearing
of breeding-chicks and broilers, which is written with the purpose of giving a wider
basis to the prophylaxis and the therapy.

The data which are enumerated systematically are covering the period of the first
months of living of the chick beginning after the hatching out of the egg in the
incubator.

5. The development up till 3 months with facts about feeders, waterers, permanent
underground and litter, sitting-slats, isolation, ventilation, heating, lighting and
feeding.

As a consequence of the big economic importance of the poultry-keeping in the
Netherlands, it seems to be necessary to provide the practising veterinarian with con-

Crete surveys, so that he will be able to be of service to the poultry-keeping industry
in all prevailing problems, also outside the merely pathological area. A good poultry-
keeping starts with a right rearing of the chicks.

Un sommaire à l\'usage du spécialiste au sujet des possibilités en matière de l\'élevage
de poulets reproducteurs ct poulets dc chair est donné dans le but de donner une
base plus large à la prophylaxie ct à la thérapie.

Les données qui ont été énumérées systématiquement comprennent la période des
premiers mois de la vie à partir après que la sortie dans l\'incubateur a eu lieu.
On a considéré successivement:

4. Quelques faits pour un développement favorable pendant les deux premières
semaines.

5. Le développement jusqu\'à trois mois avec des faits relatifs aux mangeoires, aux
auges, au sous-sol permanent ct à la litière, au perchoir, à l\'isolation, à la venti-
lation, au chauffage, à l\'éclairage et à l\'alimentation.

Par suite du grand intérêt économique de l\'élevage des poules aux Pays-Bas
il semble d\'être nécessaire de donner au vétérinaire pratiquant des sommaires con-
crets à l\'aide desquelles il sera en état de conseiller les élévateurs sur tous les pro-
blèmes qui pourront se produire, et non seulement sur ceux dans le domaine patho-
logique. Un bon élevage de poules commence déjà à l\'élevage du poulet.

Für den Praktiker wird eine Übersicht über die Möglichkeiten bei der Aufzucht von
Zucht- und Mastküken gegeben in der .Absicht der Prophylaxe und der Therapie
eine breitere Grundlage zo verschaffen.

Die Daten, die systematisch aufgestellt worden sind behandeln die Periode von den
ersten Lebensmonaten des Küken, beginnend mit dem Schlupf aus der Brutmaschine.
Betrachtet werden:

4. Einige Hinweise für einen günstigen Verlauf während der ersten zwei Wochen.

5. Der Verlauf bis zu drei Monaten mit Hinweisen über Futter- und Trinkanlagen,
permanenten Boden und Streu, Sitzgeiüst, Isolierung, Lüftung, Heizung, Beleuch-
tung und Fütterung.

Zufolge der grossen ökonomischen Bedeutung der Hühnerzucht in den Niederlanden
scheint es nötig dem praktizierenden Tierarzt eine konkrete Übersicht zu geben,
durch die er im Stande sein wird der Hühnerzucht in allen vorkommenden Problemen,
auch ausser dem rein-pathologischen Gebiete zu dienen.
Eine gute Hühnerhaltung fängt mit einer richtigen Kükenaufzucht an.

B r i o n, A. et al.: Encéphalomalacia de nutrition du poulet. Les Ind. de l\'Alimen-
tation Animale, 91, 21, (1958).

B r i o n. A., Fontaine, M.: Les maladies du poulet dc chair. Revue de l\'élevage,
13, 776, (1958).

B r o o k s, D. L. et al. : Analysis of the economic, technical and sampling measure-
ments in broiler floor space studies. Poult. Sci., 37, 1189, (1958).

Brower, Quincy, 111., U.S.A.: Poultry and Livestock equipment. Cat. no. 70,
1959.

Brüggemann, J., Zucker, H.: Die Fütterung, eine Aufgabe für den prak-
tischen Tierarzt. Tierärztl. Umschau, 13, 278, (1958).

Carpenter, L. E.: Unidentified factors in practical nutrition. Feedstuffs, 30,
87, (1958).

Carson, J. R., J u n n i 1 a, W. A., Bacon, B. F.: Sexual maturity and produc-
tivity in the chicken as affected by the quality of illumination during the growing
period. Poult. Sci., 37, 102, (1958).

C e n t u r y, B., H o r w i 11, M. K.: Some factors in production of encéphalomalacia
in the vitamin E deficient chick. Federation Proc., 17, 473, (1958).

Champion, L. R., Rood, K. G.: Fertility in the domestic fowl an influenced
intensity of egg production. Quarterly Bull., Michigan State University, 41, 467,
(1958).

Coles, R.: Further studies on fishmeal and the hatching rate of hen\'s eggs.
World\'s Poult. Sc. ]., 14, 61, (1958).

Combs, G. F.: Broiler nutrition. Proceedings, University of Maryland, Nutrition
Gonf. for Feed Manufacturers, 33, 1959.

Combs, G. F.: Studies with practical broiler rations. Proceedings, University of
Maryland. Nutrition Conf. for Feed Manufacturers, 18, 1958.

C o m b s, G. F., Q u i 11 i n, E. C., H e 1 b a c k a, N. V.: Studies on high efficiency
broiler rations. Feedstujfs 30, 18, (1958).

C o r n e 1 i s s e n, J. P.: De invloed van de voeding van de ouderdieren op de kwa-
liteit van de kuikens. De pluimveeteelt, 11, 3, (1958).

Cover, M. S.: The control of coccidiosis - Man or Medicine. Proceedings, Uni-
versity of Maryland. Nutrition Conf. for Feed Manufacturers, 8, 1959.

C r e e c h, B. G., Rahman, M. M., R e i d, B. L., C o u c h, J. R.: Exudative dia-
thesis in chicks. ]. Nutr., 64, 55, (1958).

C r e e k, R. D.: Studies with chicks and poults. Proceedings, University of Maryland.

Day, E. J., West, J. W., Hill, J. E.: Effects of supplementing broiler rations
containing varying calorie protein ratios with certain growth stimulants. Poult.
Sci., 37, 275, (1958).

E b e 11, H.: Organisatorische en technische rationaliseringsmethoden in de fokkerij
en bij de huisvesting van pluimvee. Inleiding W.P.S.A. afd. Nederland, 1958.

E s m a y, M. L.: Temperature and humidity control in poultry houses. Poult. Sei.,
37, 1201, (1958).

E y 1 e s, D. W., Cawlishaw, S. J.: The management and feeding of poultry kept
on grasland. World\'s Poult. Sci. J., 14, 340, (1958).

F a n g a u f, K. W.: Grundzüge der heutigen Stallbauweise. Dtsch. wirtsch. Ge-
flügelz., 10, 663, (1958).

Fayctteville, A.: Study fermentation factors in rations of breeding hens. Feed-
stuffs, 30, 41, (1958).

Fuller, H. L.: The value of granite and marble grit for growing chickens and
laying hens fed all-mash versus mash and grain diet. Poult. Sci., 37, 1136, (1958).

G o r d o n, R. F.: 10% Death means £ 10 more on feed. Poult. Farmer and Packer,
139, no. 3605, (1958).

G r a t t a n, D, A. P.: Observations on oocyst of deep litter relative to coccidiosis.
World\'s Poult. Sci. J., 14, 335, (1958).

H a y c, M.: De invloed van kunstkorrel, volledig meel en een meelgraan rantsoen op
de ontwikkeling van de spiermaag van het kuiken (résumé). Wetenschap voor de
Praktijk. Uitg. „De Schothorst", 23, 1958.

Henderson, D. C., Smith, A. M.: Importance of nutrient balance in growing
chick rations. Feedstuffs, 30, 36, (1958).

Hill, F. W., Anderson, D. L.: Comparison of metabolisable energy and pro-
ductive energy determinations with growing chicks. ]. Nutr., 64, 587, (1958).

Hoch reich, H. J., Douglas, C. R., K i d d, S. H., Harms, R. H.: The
effect of dietary protein and energy levels upon production of single comb white
leghorns hens. PouU. Sci., 37, 949, (1958).

Ingram, R., Gross, E. O.: High vitamin rations for deseased broilers. Feed-
stuffs, 30, 108, (1958).

Ki ng, D. F.: A new experiment in use of light for chickens. World\'s Poult. Sci. J.,
14, 297, (1958).

King, D. F.: Effect of light during the growing and laying period on egg pro-
duction. Feedstuffs, 30, 15, (1958).

King, D. F.: Stimulating brings up to five more dozen eggs per hen. Poult. Digest,
140, March 1958.

K r u c g e r, W. F.: Feeder spacing helps broiler chick gains. Feedstuffs, 30, 41,
(1958).

K u r n i c k, A. A., R e i d, B. L., Couch, J. R.; Trace elements in poultry nutri-
tion. World\'s Poult. Sci. ]., 14, 323, (1958).

Laksesvela, B.: Antibiotics compared with herringmeal in chicken feeding.
World\'s Poult. Sci. ]., 14, 174, (1958).

Limborgh, C. L. van: Piepkuikenindustrie, Vocderindustric en Dierenarts,
toekomstige controvcrse of samenwerking? Tijdschr. Diergeneesk., 83, 424, (1958).

Lorenz, F. W.: Effects of estrogens on domestic fowl and application in the poul-
try industry. World\'s Poult. Sci. ]., 14, 238, (1958).

M a c h 1 i n, L. J., G o r d o n, R. S. ct al.: The effect of antioxydants on vitamin E
deficiency symptoms and production of liver „peroxyde" in the chicken, ƒ. Nutr.,
67, 333, (1959).

McCluskey, W. H., Johnson, L, E.: Effect of water space upon chick per-
formance. Poult. Sci., 37, 729, (1958).

McCluskey, W. H., Johnson, L. E.: The influence of feeder space upon
chick growth. Poult. Sci., 37, 889, (1958).

M c H e n r y, S.: How much floor space for maximum returns ? Broiler Growing, 9,
no. 10, (1958).

M c H e n r y, S.: Through versus tube feeders. Broiler Growing, 10, no. 2, (1959).

M c H e n r y, S.: What\'s the best lighting schedule? Broiler Growing, 9, no. 12,

M e 1 j u k o V, A. N.: The illumination of hens by red luminescent lamps. World\'s
Poult. Sci. ]., 14, 82, (1958).

Middendorf, D. F., H e 1 b a c k a, N. V.: Laying hen nutrition. Proc. Univ.
Mar)land, Nutr. Conf. for Feed Manufacturers, 60, 1958.

Morrison, S. H.: Medicated Feeds - An opportunity and a challenge to both
feed manufacturers and veterinarians. Feedstuffs, 30, 70, (1958).

N i e 1 e b o c k, E. W.: An Wärmequellen für Küken denken! Geflügelhof, 21, no. 49,
(1958).

N o r r i s, L. C.: Recent advance in the mineral nutrition of poultry. Feedstuffs, 30,
79, (1958).

Oakes, Tipton, Indiana, U.S.A.: Poultry and hog equipment .Catalog no. 62,
1958.

Ober, J.: Das Raumklima in Hühnerställen. Dtsch. wirtsch. Geflügelt., 10, 711,
(1958).

Peter, V.: Das Wachstum der Körperpartien und der inneren Organe von Küken
und Hennen (WL) bei verschiedenen Fütterungsarten (referaat). Arch. Geflügelk.,
XXH, no. 6, (1958).

P e t e r, V.: Einfluss des Fütterungsbeginnes auf die Absorption des Dottersackes und
die Gewichtszunahme der Küken, (referaat). Arch. Geflügelk., XXII, no. 6,
(1958).

Peter, V.: Influence of time, when feeding is begun on absorption of yolk sac and
on weight increments of chickens. World\'s Poult. Sci. J., 14, 329, (1958).

Ringer, R. K.: These factors will affect hatchability and fertility. Poult. Digest,
135, march 1958.

Rosenberg, M. M., T a n a k a, T.: Effect of length of storage of mixed feed
on the growth rate of chicks. World\'s Poult. Sci. J., 14, 72, (1958).

Sanger, V. L. et al.: Alimentary toxaemia in chickens. /. Amer. vet. med. Ass.,
133, 172, (1958).

S c h a i b 1 e. Ph. J. et al.: Estrogenic compounds in chicken. Feedstufjs, 30, 86,
(1958).

Scott, M. L., Heuser, G. P.: The value of grit for chickens and turkeys.
World\'s Poult. Sci. ]., 14, 73, (1958).

S q u i b b, R. L. ct al.: Growth and blood constituens of mature N.H. fowl exposed
to a constant temperature of 99° F for 7 days. Poult. Sci., 38, 220, (1959).

Sherwood, D. H.: Factors affecting egg quality - A review. Poult. Sci., 37, 924,
(1958).

S t a f s e t h, H. J.: Advances in knowledge of poultry disease over the past fifty
years. Poult. Sci., 37, 41, (1958).

Stephenson, E. L., E o f f, H., Childress, L.: The effect of certain new
antibiotics and other microtially active substances upon growth of chicks. Poult.
Sci., 37, 1244, (1958).

Stratum, A. van: Nieuwe kuikenvoederbakken, die onze aandacht vragen.
Bedrijjspluimveehouder, 36, juni 1958.

T h O m a s, C. H., W i 1 1 e a m s O n, C. S.: All-night lights boost broiler growth rate.
Feedstujjs, 30, 73, (1958).

T u g e, H., S h i m a, I., K o g a, K.: Studies of the conditioned reflex in the lower
vertebrates. III. Motorfood conditioned reflex in domestic fowls. Biol. Abstr., 33,
no. 1519, (1959).

V O n d e 1 1, M., R i n g r o s e, R. C.: The effect of protein and fat levels and ca-
lorie to protein ratio upon performance of broilers. Poultr. Sci., 37, 147, (1958).

Watts, P. S., R a c, R.: Causes of mortality in chickens up to ten days old. Brit.
Vet. J., 114, (1958).

Wilson, W. O.: Light for egg production and growth. Poult. Sci., 37, 1253,
(1958).

Zanden, B. H. v. d.: Kostprijsverlagende factoren bij dc slachtkuikenfokkerij.
Wetenschap voor de praktijk. Uitg. „De Schothorst", 49, 1959.

Z u c k c r, H. et al.: Rclation.ship of variation to rate of growth. Poult. Sci., 37,
1395, (1958).

......: L\'importance de Téclairement dans l\'élevage du poulet dc chair. Revue de

Evenals in 1953 dc naam Stockholm in diergeneeskundige kringen een ver-
trouwde klank heeft gekregen in verband met het 15e Internationaal dier-
geneeskundig congres, roept nu de naam Madrid bijzonder goede her-
inneringen op bij degenen, die het 16e Internationaal diergeneeskundig con-
gres meemaakten, dat van 21 tot 27 mei 1959 in genoemde stad is gehouden.
Misschien zal de korte benaming van dit artikeltje bij sommige lezers de
verwachting wekken, dat hiermee een uitgewerkt rapport van het congres
wordt aangekondigd. Dit is echter niet het geval. In verband met de be-
perkte beschikbare ruimte zouden de voordrachten, rapporten en korte
mededelingen zó sterk moeten worden bekort, dat het niet veel meer dan
een aankondiging van de onderwerpen zou worden.

De bedoeling van deze bijdrage is echter geheel anders: het wordt een
plaatje — in dit geval in de vorm van een fotoreportage¹) — omlijst door
een praatje, waarmee hen die in Madrid zijn geweest enige aangename mo-
menten in herinnering worden gebracht, ter^vijl degenen, die het congres
niet bijwoonden zich uit deze mededelingen en beschouwingen enigermate
een beeld kunnen vormen van deze grote diergeneeskundige gebeurtenis.
Overigens bewerkt onze vaste redacteur de daarvoor in aanmerking ko-
mende onderwerpen voor de referatenrubriek van dit tijdschrift. Bovendien
kon ieder geïnteresseerde van te \\orcn intekenen op de volledige uitgave
van de congres-handelingen, van welke gelegenheid ook ditmaal van Neder-
landse zijde maar weinig gebruik is gemaakt.

In ons land is echter wel een grote belangstelling geweest voor het congres
zelf dat n.l. door een vijftigtal Nederlanders, dierenartsen, dames, buiten-
gewone leden en 2 diergeneeskundige studenten werd bijgewoond. Als uit-
zondering worden met name de laatsten, de heren Ambagtsheer en Ruiten-
berg vermeld, om hen tegelijk nog eens vriendelijk te bedanken voor de
prettige hulp, die zij gedurende de congresdagen als tolk of koerier hebben
verleend.

Onder de 52 deelnemende landen vormde dit relatief grote aantal uit ons
land een uitstekende representatie van Nederland.

Toen dit geschrift werd opgesteld was het totaal aantal deelnemers nog niet
exact bekend, maar bij informatie op het congresbureau bleek het meer dan
2700 te zijn, d.w.z. ruim twee keer zoveel als in Stockholm.
Dat Spanje dit in de ongekende korte periode van ongeveer één jaar zó
heeft voorbereid, heeft ons verrast. Hulde aan Prof. Pedro Carda Aparisi,
de populaire secretaris van het organiserend comité, die zijn gasten uit-
stekend heeft ontvangen en verzorgd, hierin bijgestaan door een aantal
medewerkers en zijn charmante vrouw, al was het alleen maar om een
Nederlandse collega, die tijdens het banket cen kleine blessure opliep, in
haar armen op te vangen. Deze eerste hulp, de consulten van Prof. Numans
en de behandeling van Mevrouw Pulles met Streptopen 100—100, hebben
tot een snelle genezing per primam geleid.

1 Dr. Zuydam, hartelijk dank voor de uitnemende verzorging hier\\\'an!
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 21, 1959 1243

kingen over de organisatie hebben, moeten vooral bedenken dat Spanje
de congresorganisatie vlot heeft aanvaard, nadat Argentinië — in Stock-
holm reeds aangewezen — zich terugtrok en enkele andere landen de uit-
nodiging moesten afwijzen, omdat men geen kans zag in zó korte tijd het
congres te organiseren.

Zonder op de bezwaren van dergelijke mammoutcongressen en op de
nieuwe organisatievorm verder in te gaan, vraagt men zich wel af, of het
nuttig effect van zulke congressen ook evenredig is met de hoge kosten, die
er aan worden besteed.

Over het algemeen zullen kleinere bijeenkomsten van specialistische groe-
pen voor de diergeneeskunde zelf van groter betekenis zijn.

Donderdagmorgen 21 mei werd het congres officieel geopend in de aula
van het kolossale gebouw van de juridische faculteit, gelegen in de uitge-
strekte Ciudad Universitaria, de na de burgeroorlog nieuw gebouwde uni-
versiteitswij k aan de periferie van de stad.

Dat deze opening met zoveel congresleden plaatsvond in de grote aula,
terwijl bovendien nog 4 gehoorzalen met 200—400 zitplaatsen en tal van
kleine ruimten beschikbaar waren, zegt wel iets omtrent de opzet van dit
ene faculteitsgebouw, dat temidden van de verschillende andere royale in-
stituten is gelegen. Overigens was het congres, dat slechts een gedeelte van
het gebouw in beslag nam, geen beletsel om het onderwijs normaal te laten
doorgaan en de studenten maakten temidden van de congressisten ook tij-
dens het congres nog gewoon gebruik van de bar, die meer weg had van
een groot en goed voorzien restaurant dan van een universiteitsmensa, zoals
o.a. Nederland die kent.

Nadat Prof. W. I. B. B e v e r i d g e, als voorzitter van de Permanente
commissie voor de Internationale diergeneeskundige congressen, de Spaanse
Directeur-Generaal van de Volksgezondheid en Prof. B r e s s o u, Dr.
H a g a n. Prof. Wagener en Prof. C a r d a de leden in het Frans, Engels,
Duits en Spaans hadden toegesproken, werd de eigenlijke openingsformule
uitgesproken door de Spaanse Minister van Landbouw.
In aansluiting op deze sobere plechtigheid had de opening plaats van de
zeer bezienswaardige tentoonstelling van wetenschappelijk en industrieel
materiaal, farmaceutische- en agrarische produkten, bibliografische- en foto-
grafische inzendingen met betrekking tot de diergeneeskundige wetenschap
en praktijk. Aan de opstelling van de verschillende stands was veel zorg be-
steed. Niet alleen bij dc opening, maar ook tijdens het congres bleek steeds
vrij veel belangstelling voor deze expositie te bestaan.
Hierna werd alle deelnemers met hun dames een „walking lunch" aange-
boden door het organiserend comité en de exposanten. De met velerlei
Spaanse spijzen en dranken voorziene buffetten stonden in de expositie-
hallen opgesteld. Tijdens deze geanimeerde lunch was er volop gelegenheid
tot onderlinge kennismaking en in één slag werden de Noorderlingen opge-
nomen in de typisch zuidelijke sfeer, die nog werd geaccentueerd door een
guitaarensemble van Madrileense diergeneeskundige studenten, dat zich al
concerterend en collecterend tussen de gasten bewoog. Deze collecte was
nogal spectaculair: de studenten, minstens zo mooi uitgedost als onze
Utrechtse pedellen, speelden in een boog om een baret, die op het laatst
werd vervangen door het vaandel, waarin de geldstukken werden geworpen.
Na de siësta leidden Prof. Dr. H. H i 11 (Duitsland) en Dr. A. H. W o 1 f f

(U.S.A.) het hoofdonderwerp „Kernenergie en de diergeneeskundige we-
tenschap" in. Op de laatste congresmiddag, vóór de slotzitting, werd het
tweede hoofdonderwerp: „IDe sociale betekenis van de diergeneeskundige
wetenschap en praktijk" ingeleid door Prof. Dr. Ch. B r e s s o u (Frankrijk)
enDr. W. A. Hagan (U.S.A.).

De simultaan vertaling heeft zowel bij de openings- en sluitingszitting als
bij de inleiding van de hoofdonderwerpen en de behandeling van de rap-
porten in de grote aula uitstekende diensten verricht.
Het aantal rapporten was beperkt tot 38, ingedeeld in de volgende 5 af-
delingen, die elk in enige onderafdelingen waren gesplitst:

d. industriële technologie van dierlijke produkten.
.\'3. Diergeneeskundig beroep.

Per onderafdeling werden twee rapporten behandeld. Voor elk rapport was
één uur beschikbaar, nl. één kwartier om het onderwerp in te leiden en drie
kwartier voor de discussie. De belangstelling voor deze zittingen was meestal
vrij groot. Op de inleidingen — die het kwartiertje nog al eens overschre-
den — volgden andere meningen, aanvullende opmerkingen etc., die op een
internationaal congres van zo groot belang zijn.

Het vlotte verloop dezer zittingen was mede te danken aan de goede simul-
taan vertaling, een onmisbaar communicatiemiddel op bijeenkomsten met
een auditorium, afkomstig uit 52 landen van de wereld.
Maar vooral is het van grote betekenis geweest dat de leden de rapporten
reeds een paar weken van te voren in hun bezit hadden. Dit is de organi-
satoren van de congressen die vóór Madrid zijn gehouden, nog nooit gelukt.
Hulde aan het organiserend comité van dit congres, dat een zo ongekend
korte voorbereidingstijd heeft gehad!

ingang van het congresgebouw — het front van dit gebouw — daaronder een over-
zicht van de plechtige openingszitting — Prof. Dr. Jac. Jansen, de algemeen secretaris,
tijdens het openingsceremonieel.

Dr. Bosgra en Ir. Zwiep tijdens hun voordracht — een 4-tal Nederlanders.
onder van links naar rechts:

een van de hoofdstraten in Madrid — een tweetal snapshots van deelnemers tijdens
een zitting van het congres.

overzichtje worden gememoreerd, dat 3 van de 38 rapporten door onze
landgenoten werden ingeleid, nl. door Dr. O. R o s g r a, Prof. A. M.
F r e n s en Prof. Dr. J. Jansen. De eerstgenoemde rapporteur sprak mede
namens Prof. Dr. I. d e B 1 i e c k, Dr. Th.\' J. d e M a n en Dr. N. Z w i e p.
Naast de hoofdonderwerpen en de rapporten vormden de korte mededelin-
gen op dit congres een belangrijk onderdeel van het programma.
Deze korte mededelingen, met maximaal 600 woorden in de Handelingen
opgenomen, werden overeenkomstig de 5 afdelingen tegelijkertijd op 5 ver-
schillende plaatsen behandeld en hadden betrekking op de 19 eerder ge-
noemde onderafdelingen. Zonder twijfel kan onderlinge discussie over een
zeer groot aantal korte mededelingen een belangrijke plaats op een inter-
nationaal congres innemen. Bij de bespreking van deze korte mededelingen
bleek het ontbreken van simultaan vertaling en tolken een vrij grote han-
dicap te zijn; ondanks de taalmoeilijkheden ontstonden echter vaak vrucht-
bare gesprekken tussen een klein aantal geïnteresseerden voor een bepaald
onderwerp.

Ter afsluiting van deze opmerkingen over het wetenschappelijk gedeelte
van het congres, moet nog worden genoemd de dagelijkse vertoning van
een aantal films op diergeneeskundig gebied of betreffende onderwerpen
die met de diergeneeskunde samenhangen.

Naast al deze wetenschappelijke bijeenkomsten hebben de tot nu toe er-
kende internationale specialistische verenigingen, het Intervet en de inter-
nationale organisatie van dames van dierenartsen een zakelijke vergadering
gehouden, met een min of meer maatschappelijk karakter.

In aansluiting op het eigenlijke congres waren een paar grote excursies ge-
organiseerd en hoewel aan deze excursies, die na het congres zijn gehouden,
nu misschien minder congresleden zullen hebben deelgenomen, is dit systeem
voor een goede gang van zaken van liet congres zelf beter, dan de organi-
satie van korte trips tijdens het congres, die alsdan samenvallen met de
sect ieve rgad eringen.

Overigens was tijdens de congresdagen toch nog wel voor de nodige ont-
spanning gezorgd, echter na afloop van de „werkdagen". Zo zijn er ge-
meenschappelijke tochtjes gemaak naar El Escorial, Avila en Segovia, waar-
bij een landelijk siterengevecht werd bijgewoond en een landgoed en enkele
rnerino-schapenfokkerijen werden bezocht,

Verder waren alle avonden „bezet", o.a. door recepties van de minister van
Landbouw, de minister van Volksgezondheid, de burgemeester van Madrid
en het bestuur van de grote landbouwtentoonstelling, tot welke tentoon-
stelling de congresleden doorlopend vrije toegang hadden.
De recepties begonen altijd om 9 uur \'s avonds, dus vóór de avondmaaltijd,
,\\ls men bedenkt dat de congresdagen van 9 uur \'s morgens tot 7 uur
\'s avonds duurden, dan blijkt wel, dat er lange dagen werden gemaakt.

De officiële delegaties woonden een academische zitting bij van de dier-
geneeskundige faculteit van de Universiteit van Madrid, waarbij de Uni-
versiteitsmedaille werd uitgereikt aan de verdienstelijke dierenartsen Prof,
Dr, W, I, B, B e V e r i d g e. Prof. Dr. C. B r e s s o u, Dr. W. A. H a g a n.
Prof. Dr. A. d e V u y s t. Prof. Dr. A. A 1 e x a n d e r. Prof. Dr. R. M a n-
n i n g e r en Prof. Dr. K. W a g e n e r.

Naar Nederlandse begrippen voldeed dit banket niet aan de verwachtingen,
die o.a. het prijzig menu hadden gewekt, maar ook in dit opzicht bedenke
men dat de wijze van een land, de eer van het land is.
Tot de ontspanning, die er naast alle inspanning was, moet ook het uit-
\\ oerig programma voor de dames worden gerekend. Van te \\-oren was hier-
over niets bekend gemaakt en het was daarom met recht verrassend, zoals
de dames werden ontvangen en bezig gehouden; behalve op de recepties en
het slotdiner o.a. op een thee-middag in Hotel Plaza, een artistieke voor-
stelling in het Teatro Maria Guerrero, bij een tocht door Madrid en een
bezoek aan het Prado museum.

Bij de slotzitting, die in de grote aula voor de laatste keer het zeer grote
aantal congressisten met hun dames officieel bijeen bracht, was voor Neder-
land een hoogtepunt de eervolle onderscheiding die Prof. Dr. L. S e e k 1 e s,
naast enkele anderen ten deel viel door zijn benoeming tot Associate Mem-
ber of the Royal College of Veterinary Surgeons.

Voor Nederland is dit een vrijwel onbekende instelling; daarom volgt hier
een korte uiteenzetting van dit oude historische instituut.

De Royal College of Veterinary Surgeons werd in 1844 bij Koninklijk Besluit op-
gericht. Het is het besturend lichaam van het diergeneeskundig beroep in Enge-
land en Noord-Ierland en heeft in verdrag met de Ierse Vrijstaat ook zekere ver-
plichtingen met betrekking tot het beroep in dat land. Het ontleent aanzienlijke
macht aan de parlementaire wetten sinds 1881. Het is ten opzichte van het parle-
ment verantwoordelijk voor de handhaving van het dierenartsenrcgister in het
Verenigd Koninkrijk.

Niemand mag praktiseren zonder ingeschreven te zijn als dierenarts in bedoeld
register en het College heeft de macht onbevoegd uitoefenen van de diergenees-
kunst te vervolgen.

Het bestuur van het College heeft de bevoegdheid alle universiteiten, die cen
diergeneeskundige faculteit hebben, in het Koninkrijk te bezoeken en te inspec-
teren en de regering te rapporteren over het peil van het onderwijs, de inrichting
en over de vraag of de xamens op cen voldoende hoog peil staan om dc afge-
studeerde dierenartsen op te nemen in het register.

Het College heeft door de Ereraad alle bevoegdheden van een rechtbank en houdt
rechtszittingen.

Wanneer een klacht tegen een dierenarts is ingediend wegens onbehoorlijk gedrag
uit ethisch oogpunt gezien ten opzichte van het beroep, kan zijn naam voor goed
of voor een bepaalde tijd uit het Register worden verwijderd.
In die tijd mag de betrokkene het dierenartsberoep niet uitoefenen.
Het College heeft de bevoegdheid hogere graden te verlenen, die verkregen
worden door het indienen van een dissertatie bij het College.
Het College ziet toe op alle wetsvoorstellen, die het diergeneeskundig beroep be-
treffen en het College wordt door de regeringsdepartcmcnten en andere instanties
.geraadpleegd aangaande voorgestelde wettelijke regelingen.

Het College zorgt voor de belangen van zijn leden overzee en is betrokken bij de
registratie van wetten in andere landen, voornamelijk in de British Common-
wealth.

Het College beheert de grcratste diergeneeskundige bibliotheek in het Verenigd
Koninkrijk en iedere dierenarts kan daaruit elk gewenst bock per post bestellen,
of kan zelf in de bilbliotheek werken.

Het bestuur van het College bestaat (wettelijk) uit 4 verte.genwoordigers van de
Kroon, waarvan 2 parlementslcden-niet-dierenartsen, tesamen met 2 vertegen-
woordigers van iedere Universiteit, die een diergeneeskundige faculteit heeft,
20 leden gekozen door de bcroepsgenoten en 5 vertegenwoordigers van de Ierse
Vrijstaat.

Daarna werden de gebruikelijke resoluties aangenomen, die hieronder wor-
den weerggeven. Venvacht mag worden, dat deze resoluties dezelfde grote
belangstelling zullen hebben bij de overheden en de verschillende dier-
geneeskundige en agrarische instanties van de deelnemende landen, als die
van 1953. Welke gevolgen dit zal hebben op de diergeneeskundige weten-
schap en praktijk zal in de toekomst moeten blijken.

Het resolutierapport, dat later zal worden samengesteld, werkt er aan mee,
dat de congresresoluties meer betekenis hebben gekregen dan vroeger, toen
deze uitspraken zelden enige uitwerking schenen te hebben.
Bij de sluiting werd weer het woord gevoerd door de landelijke vertegen-
woordigers in de 4 congrestalen. Nadat de zeer verdiende dank aan het or-
ganiserend comité voor de alleszins prettige ontvangst in het gastvrije .Spanje
was uitgesproken, sloot de Minister van Landbouw hel congres, waarbij o.a.
de nadruk werd gelegd op de grote en essentiële factor van de diergenees-
kunde voor de gezondheid van mens en dier.

Uit dit korte en vrij zakelijke verslag, waaraan nog velerlei aantekeningen
over het boeiende Spaanse land en volk en de bijzonder prettige groepsreis
per trein kunnen worden toegevoegd, mag worden geconcludeerd, dat het
16e Internationaal diergeneeskundig congres, vooral \\oor de bevordering
van het internationaal contact zeer zeker van betekenis is geweest.

„Met het oog op de steeds toenemende invloed van kernenergie en radio-
biologie op de diergeneeskunde en de volksgezondheid, beveelt het 16e
Internationaal diergeneeskundig congres autoriteiten en instellingen aan
passende maatregelen te nemen ten aanzien van het volgende:

a. Het ten behoeve van research, diagnostiek en therapie benutten van
radio-actieve isotopen;

b. de toepassing van ionisatiestraling bij het verduurzamen van levens-
middelen en de betekenis daarvan voor de consument;

c. de meting en berekening van besmetting veroorzaakt door radio-actieve
neerslag en ongelukken met atoominstallaties in het omliggende gebied
en de gevolgen van deze besmetting voor dieren en — via de dierlijke
voedselketen — voor de mens;

d. de opleiding van dierenartsen en diergeneeskundige studenten om hen
in staat te stellen deze aanbevelingen in de praktijk te brengen."

„Het 16e Internationaal diergeneeskundig congres vestigt de aandacht van
de nationale regeringen op het belang van verdere research met betrekking
tot de praktische toepassing van het bloedgroepenonderzoek en soortgelijke
methoden bij dieren. Dit in verband met de fokkerij en ziektebestrijding."

„De aandacht dient te worden gevestigd op de toeneming van ziekten bij
dieren als gevolg van industriespreiding en de daardoor veroorzaakte be-
smetting van de omgeving door giftige stoffen. De strijd tegen deze ziekten
dient met kracht ter hand te worden genomen. Daarvoor is het nodig, dat
zowel de maatregelen van de kant van de industrie, als de hygiënische maat-
regelen worden uitgebreid."

„Zich bewust van de voortdurende, dringende behoefte aan uitbreiding van
internationale maatstaven voor biologische produkten, stelt het 16e
Internationaal diergeneeskundig congres voor de commissie voor Biologische
Standaardisatie van de Wereldgezondheidsorganisatie (W.H.O.) aan te
moedigen om in samenwerking met het O.I.E. en de Voedsel- en Landbouw-
organisatie van de Verenigde Naties (F.A.O.) zo spoedig mogelijk te ko-
men tot de opstelling van internationale maatstaven voor aanvullende dier-
geneeskundige stoffen, die hun geschiktheid hebben bewezen. Van deze
stoffen verdienen directe aandacht:
Antitoxinen

„Aangezien het van groot belang wordt geacht, dat zij, die zich over de
hele wereld bezighouden met het onderzoek van mond- en klauwzeer de
gelegenheid hebben voor regelmatig contact, wordt aanbevolen om — in
overeenstemming met de bestaande afspraken tussen de F.A.O. en het O.I.E.
— alles in het werk te stellen om dit regelmatige contact mogelijk te maken
en de resultaten van de besprekingen te verspreiden."

„Het 16e Internationaal diergeneeskundig congres machtigt de Permanente
commissie de lijst van dierziekten te publiceren, zoals die in 1957 is op-
gesteld door haar subcommissie, aangevuld rnet een aantal wijzigingen van
ondergeschikt belang. Het besluit verder, dat het secretariaat moet trachten
vóór publikatie van de lijst daarvoor bestellingen binnen te krijgen. Intussen
dient evenwel het drukken van tenminste 2000 exemplaren te worden voor-
bereid."

„Zich bewust van de fundamentele bijdrage van de dierenartsen tot de
gezondheid van de mens door het voorkomen en bestrijden van zoönosen
en door hun studie van de vergelijkende geneeskunde ten aanzien van de
onderlinge verwantschap van ziekten bij mens en dier in het algemeen, be-
veelt het 16e Internationaal diergeneeskundig congres de nationale en inter-
nationale gezondheids- en diergeneeskundige autoriteiten het volgende aan;

1. Intensivering van de activiteiten inzake de bestrijding en waar mogelijk
de uitroeiing van de zoönosen;

2. uitbreiding van de researchpogingen om de onzekerheid weg te nemen
ten aanzien van nieuw optredende en met elkaar verwante besmettelijke
ziekten bij mens en dier;

3. nauwe samenwerking op het gebied van de studie van de vergelijkende
geneeskunde, voor zover deze betrekking heeft op de met elkaar samen-
hangende problemen van de gezondheid bij mens en dier."

,.Het 16e Internationaal diergeneeskundig congres besluit het jaar 1963 uit
le roepen tot Wereldgezondheidsjaar voor dieren, ter ondersteuning van
de campagne, die gevoerd wordt onder het motto: „Bevrijdt de wereld van
honger". In 1963 is het 100 jaar geleden, dat het eerste Internationaal dier-
geneeskundig congres plaats had. Het 16e congres doet nu een beroep op
alle aangesloten landen en op de diverse internationale instanties, zoals de
F.A.O., de W.H.O. en het O.I.E. om zich met nog meer energie toe te leg-
gen op de bestrijding en uitroeiing van dierziekten, die een bedreiging
vormen voor de gezondheid en het economische welzijn van de mens. De
bestrijding en uitroeiing van dierziekten is van wezenlijk belang ter ver-
krijging van een hogere levensstandaard. Daarom verdient dit probleem de
hoogst mogelijke prioriteit in de jaren, die aan het Wereldgezondheidsjaar
voor dieren voorafgaan."

Het 16e Internationaal diergeneeskundig congres beveelt de instellingen
voor diergeneeskundig onderwijs aan de opleiding ter hand te nemen,
en die verder uit te bouwen, van specialisten in het bijzonder op het gebied
van: diergeneeskundige volksgezondheid; het toezicht op en de technologie
van produkten van dierlijke oorsprong; zoötechniek en voeding.
Elk land zal voor deze specialistische opleiding de meest geschikte methode
kiezen (verplicht of facultatief; vóór of na afsluiting van de diergenees-
kundige studie) om zo te komen tot het grootst mogelijke aantal specia-
listen.

In een kort overzicht wordt een algemene indruk gegeven van het 16e Internationaal
diergeneeskundig congres te Madrid.

In a short survey a general impression is given about the 16th International veteri-
nary congress held in Madrid.

Dans un aperçu bref l\'auteur nous donne ses impressions du 16ième Congres vétéri-
naire international à Madrid.

In einer kurzen Uebersicht wird einen allgemenen Eindruck vom 16ten Internatio-
nalen Veterinär Kongreszes in Madrid gegeben.

En un breve resumen se dió una impresión general del 16 Congresso Veterinario
Internacional en Madrid.

door J. DE VRIES, directeur van de vleeskeuringsdienst „Wester-
kwartier" te Leek.

In de buitenlandse literatuur verschijnen de laatste tijd publikaties, waarin
een vleeshygienische betekenis gehecht wordt aan brucellosis. Het Neder-
landse keuringsregulatief bevat geen speciale voorschriften ten aanzien
van brucellosis.

In het volgende overzicht van in hoofdzaak recente literatuur wordt ge-
tracht een oordeel te vormen over de betekenis van de brucellosis Bang
voor de vleeskeuring.

Schaal (1956) verrichtte bij 1600 runderen, die op het slachthuis te
Duisburg werden aangevoerd, een bloedonderzoek. Bij 20% van deze
dieren werd een positieve agglutinatie gevonden. Op grond van onderzoe-
kingen van o.a. Sackmann (1953), waarbij werd aangetoond, dat
± 50% van de dieren met positieve bloed- of melkwei-agglutinatie
bacteriën met de melk uitscheiden, berekent Schaal, dat bij 10% van
de onderzochte 1600 dieren vleesdelen, die brucella-kiemen bevatten —
in eerste instantie de uier, voor zover geen macroscopische veranderingen
aanwezig zijn - - voor consumptie worden vrijgegeven.
In een tweede publikatie deelt Schaal (1958) de uitkomsten mee van
quantitatieve onderzoekingen over het voorkomen van Br. abortus in de
melk van 80 geïnfecteerde slachtdieren. Aan de uiers van deze dieren
waren geen macroscopische afwijkingen waar te nemen. Bij 36% van deze
dieren werd door middel van kweken Br. abortus in de melk aangetoond.
De uitscheiding met de melk en daarmee het aantal kiemen in het uier-
weefsel steeg met de hoogte van de melkweititer. Het aantal brucella-
kiemen per cc melk schommelde tussen enkele tot 10.000.
Leresche, DeprèsenValette (1957) verrichtten in het slachthuis
van Genève onderzoekingen naar het voorkomen van Br. abortus in het
vlees van runderen. Hun proefmateriaal is te verdelen in twee groepen. De
eerste groep bevatte 62 runderen, die alle Br. abortus met de melk uit-
scheidden; een deel van de dieren was drachtig, van de niet drachtige
dieren had bij het onderzoek de abortus in de laatste dracht minstens twee
maanden geleden plaats gehad. De tweede groep bestond uit 9 dieren,
waarbij de abortus nog geen 10 dagen geleden plaats vond en waarbij
op de cotyledonen Br. abortus werd aangetoond. Er werden vleesstukjes
onderzocht uit de M. stemomandibularis en M. sternomastoideus. Het
bacteriologisch onderzoek bij de dieren uit de eerste groep verliep geheel
negatief. Van de 9 dieren, die pas geaborteerd hadden, werd bij 3 Br.
abortus in het vlees aangetoond.

door middel van dierproeven lymfklieren van 54 slaehtrunderen op Br.
abortus. Onderzocht werden boeg- en uierlymfklier, Ln. popliteus en Ln.
ileaca. In 8 gevallen werd in de boeglymfklier en in de Ln. popliteus
Br. abortus aangetoond. In 7 van de 39 uierlymfklieren, die werden onder-
zocht, werden brucella-kiemen aangetroffen. Bij 3 runderen, waarvan de
boeglymfklier en Ln. popliteus brucella-kiemen bevatten, konden deze ook
in de darmbeenslymfklier worden aangetoond, twee van deze dieren waren
in drachtige toestand vlak voor het verwerpen geslacht. Er kon geen
samenhang tussen de hoogte der bloedserumtiter en de uitslag van het
bacteriologisch onderzoek worden vastgesteld. Het culturele onderzoek bleek
aanzienlijk meer positieve uitkomsten op te leveren dan de dierproef. Dit
zou kunnen wijzen op een gering aantal kiemen in het inoculum.
Lerche en Entel (1958) deden een onderzoek over het voorkomen van
Br. abortus in het lichaam van 51 gezonde runderen, die op grond van een
bloedserumtiter hoger dan 1 : 50 waren uitgezocht uit 1017 op verschillende
Berlijnse slachthuizen aangevoerde runderen. Ook na de slachting werden
bij deze dieren, behalve enkele tuberculeuze haarden, geen afwijkingen
gevonden. Bij 41 van deze 51 serologisch positieve dieren konden brucella-
kiemen uit één of meer organen worden geïsoleerd. Bij 28 dieren werden
brucellae in het lichaam aangetoond buiten de geslachtsorganen en de uier.
Bij 14 dieren werden brucella-kiemen aangetoond in de milt, bij 9 in de
darmbeenslymfklier, bij 5 in de boeglymfklier en bij 2 in de lever, bij
24 in de uier. Het kiemgehalte van de uier, lever en gedeeltelijk ook van
de milt bleek hoog te zijn, de beide onderzochte lymfklieren bevatten slechts
een gering aantal kiemen. Met behulp van de dierproef werd door deze
onderzoekers een aantal monsters vlees onderzocht. Op deze wijze werd
in 2 van 35 monsters borstmusculatuur, in 2 van 44 middenrifspeilers en
in 1 van 10 monsters lendenmusculatuur brucella-kiemen aangetoond.

Reeds eerder zijn buiten het terrein der vleeshygiene onderzoekingen ver-
richt over de verbreiding van Br. abortus in het dierlijk lichaam.
Manthei en Carter (1950) konden uit bloed van 73 dieren, die
tengevolge van een infectie met Br. abortus geaborteerd hadden, 27 maal
Br. abortus isoleren. Voorts konden deze onderzoekers bij 14 van 18 experi-
menteel geïnfecteerde vaarzen langer dan 5 maanden na de infectie deze
bacil in het bloed aantonen, bij 4 van deze dieren was de bloedkweek langer
dan een jaar positief. Deze onderzoekers merken op, dat het niet kweken
van brucella-kiemen niet geïnterpreteerd moet worden als afwezigheid
van de infectie. Eerder moet dit toegeschreven worden aan de methode
van onderzoek, zoals de grootte van het inoculum, frequentie van het onder-
zoek en het optreden van verontreinigers.

McCullough, Eisele en Byrne (1951) onderzochten lymfklieren,
tonsillen, lever, milt, baarmoeder en vruchtvliczen van 100 slaehtrunderen
met een positieve bloedagglutinatie t.o.v. Br. abortus. Bij 42 van deze dieren
werden uit één of meer plaatsen van het lichaam brucellae geïsoleerd, bij
29 dieren kon de kiem geïsoleerd worden uit andere plaatsen dan uterus en
supramammaire lymfklier. Deze auteurs vonden een verband tussen de
hoogte van de bloedserumtiter en de uitslag van het bacteriologisch onder-
zoek: 92% van de dieren met een positieve weefselkweek hadden vóór de
slachting titers van 1 : 640 en hoger.

zochten van 18 experimenteel geïnfecteerde runderen na de slachting or-
ganen en weefsel van 33 verschillende plaatsen van het lichaam op de
aanwezigheid van Br. abortus. Bij 9 van deze dieren verliep het onderzoek
positief, waarbij bij 8 runderen brucella-kiemen van plaatsen buiten ge-
slachtsorganen en uier werden geïsoleerd.

Tenslotte kan nog vermeld worden een onderzoek van Seelemann en
Meyer (1950) over de persistentie in het dierlijk organisme van kiemen,
die in verband met de preventieve enting zijn toegediend. Hun proef-
materiaal bestond uit 5 kalveren van ongeveer 5 maanden oud, die binnen
3 maanden na enting werden geslacht. Bij 2 van deze dieren, die resp.
44 en 42 dagen na de enting waren geslacht, konden brucella-kiemen in de
boeglymfklier worden aangetoond.

a) vooral bij dieren, die pas tengevolge van een infectie met Br. abortus
hebben geaborteerd, kunnen brucella-kiemen uit vele plaatsen van het
lichaam geïsoleerd worden,

b) ook bij een belangrijk percentage van runderen met „chronische bru-
cellosis" kunnen brucella-kiemen verspreid door het gehele lichaam
voorkomen.

De sterk wisselende resultaten, die de verschillende onderzoekers hebben
geboekt zijn eendeels terug te brengen op de toegepaste methodiek, zoals
de aard van de voedingsbodems, de duur der incubatie en hiermee samen-
hangend het optreden van verontreinigingen; anderdeels wijst dit op een
gering kiemgehalte van de onderzochte monsters.

Brucellosis is een typische beroepsziekte voor mensen, die met vee in
contact komen. Als belangrijkste infectiebronnen zijn geaborteerde vruchten
en secundinae te beschouwen. Door de verplichte pasteurisatie is melk
buiten de boerderij als infectiebron te verwaarlozen. De infectie kan door
contact en per os plaats vinden. De alimentaire infectie slaat niet zo
gemakkelijk aan; er zijn waarschijnlijk herhaalde malen grote doses kiemen
voor nodig. Proeven van Morales-Otero (1955) wijzen in deze rich-
ting; dezelfde onderzoeker toonde aan, dat de infectie via de gelaedeerde
huid zeer gemakkelijk tot stand komt.

Garrod (1937) toonde reeds aan, dat maagsap in 20 tot 40 minuten
een groot inoculum van Br. abortus doodt.

Aan Spink (1954) bleek bij een epidemiologisch onderzoek van 102
gevallen van brucellosis Bang bij mensen, dat % van de gevallen terug
te brengen waren op contact met dieren.

Oltramare en Deprès (1953) zijn van mening, dat slachters ge-
infecteerd worden via kleine huidlaesies. Het besmettingsgevaar wordt het
grootst geacht op het moment van slachten of direct daarna.
Sackmann (1953) vond bij zijn materiaal, dat de infectie voor de
helft tot stand kwam via melk of melkprodukten en \\\'oor de andere helft
door contact met levende of geslachte dieren.

Aan Jordan (1950) bleek, dat van de 2559 humane gevallen van
brucellosis, die in de jaren 1940 tot 1947 gediagnostiseerd werden door het
Iowa State Department of Health er 1858 personen contact hadden met
vee; hiei-van waren 36 dierenarts, 442 werkzaam op een vleesbedrijf, terwijl

de resterende 1480 personen bestonden uit veehouders en hun personeel.
Jordan berekende voor de verschillende groepen het risico van infectie
op basis van de grootte der groepen. Hij berekende een infectierisico per
100.000 individuen van 562 voor dierenartsen, van 276 voor personeel van
vleesbedrijven, van 59 voor veehouders en hun personeel en van 2 voor de
„no-contact" groep. Hieruit blijkt, dat de morbiditeit bij dierenartsen het
hoogst is. Bij slagers is het risico voor infectie 5 maal groter dan voor
veehouders en meer dan 100 maal groter dan voor de bevolking, die geen
contact heeft met de veestapel.

Samenvattend kan worden gezegd, dat gezien de groepen, waarin de morbi-
diteit het hoogst is ,de infectie waarschijnlijk het meest tot stand zal komen
via de gelaedeerde — of wellicht ook via de intacte — huid, terwijl daar-
naast infectie per os mogelijk is.

De Nederlandse statistiek van besmettelijke ziekten (Ruys, 1959) ver-
meldt in 1958 slechts 19 gevallen van brucellosis Bang; in 1957 was dit
aantal 32. Vergeleken bij andere landen is dit zeer laag. In Zwitserland
werden in 1951 166 gevallen gediagnostiseerd (Sackmann, 1953) en
Jordan (1950) geeft voor de U.S.A. voor 1947 een aantal gevallen op
van 4,7 per 100.000 inwoners en voor 1948 van 3,7 per 100.000 inwoners.
Het eveneens in deze landen voorkomen van Br. melitensis en Br. suis kan
dit grote verschil niet verklaren.

Indien er systematisch serologisch onderzoek wordt verricht, blijken, vooral
in bepaalde beroepen, bij een belangrijk percentage gezonde personen
agglutininen t.o.v. Br. abortus in het bloed aantoonbaar.
Damon, Scruggs en Parker (1950) verrichtten bloedonderzoek bij
personeel van slachthuizen, destructoren en boerderijen en bij dierenartsen.
Bij 27,4% van het destructorpersoneel werd een positieve bloedagglutinatie
gevonden; bij 12,9% van het slachthuispersoneel was dit het geval en bij
3,7% van de veehouders en hun personeel. Van 203 dierenartsen, die de
jaarlijkse bijeenkomst van de American Veterinary Medical Association
te Detroit in 1949 bezochten, hadden 25,6% een positieve bloedagglutinatie.
Beek (1933) vond bij 14,3% van de slagers in een groot vleeswarenbedrijf
in ons land agglutininen t.o.v. Br. abortus.

Brouwers, Dijkstra, van Noort, Stoel en Wartena (19541
vonden bij een serologisch onderzoek van alle 74 personeelsleden van de
Nederlandse Thermochemische Fabriek te Bergum bij 34 personen, d.i. bij
46%, positieve reacties. Slechts bij 8 van de besmette personen was de
infectie waarschijnlijk gepaard gegaan met ziekteverschijnselen. Als verge-
lijkingsmateriaal werd het personeel van een zuivelfabriek in dezelfde plaats
in het onderzoek betrokken. Van de 70 personeelsleden van dit bedrijf
bleken slechts 4, d.i. 5,7%, een positieve reactie te hebben.
S p i n k (1954) vond onder 1627 gezonde bloeddonors, meest afkomstig van
het platteland, bij 18,5% agglutininen t.o.v. Br. abortus. Uit een inge-
steld onderzoek in gezinnen, waarvan bij één der gezinsleden klinisch
brucellosis werd geconstateerd, concludeert deze auteur, dat een groot
aantal individuen geïnfecteerd raakt met Br. abortus, doch dat er slechts
weinigen manifeste verschijnselen van de ziekte gaan vertonen. In dit
onderzoek wordt een geval van brucellosis vermeld bij een meisje van
15 jaar, waarbij het bloedonderzoek zowel serologisch als cultureel positief

was, terwijl er geen klinische verschijnselen werden waargenomen. De in-
fectie met Br. abortus kan dus een uitgesproken commensalistisch karakter
dragen.

Verschillende auteurs (Evans, 1950; Tuba, 1957) zijn van mening, dat
er een aanmerkelijk verschil bestaat tussen het aantal gediagnostiseerde
gevallen en het in werkelijkheid voorkomende aantal. Dit laatste wordt
wel 10 tot 20 maal hoger gesteld, dan het aantal aangemelde gevallen.
In dit verband is illustratief een publikatie van de Engelse arts D a v i e s
(1957), die — nadat hij zelf een brucella-infectie had doorgemaakt — in
een jaar tijd in zijn plattelandspraktijk 11 maal brucellosis Bang diagnosti-
seerde.

Uit het vorenstaande is gebleken, dat runderen, die met Br. abortus zijn
geïnfecteerd, in organen, lymfklieren en musculatuur brucella-kiemen
(hoewel waarschijnlijk in gering aantal) kunnen herbergen. Bij voldoende
verhitting van deze delen voor de consumptie zal er voor de mens geen
infectiegevaar bestaan. Wel is er infectiegevaar voor de mens denkbaar,
indien geïnfecteerde delen verwerkt worden tot vleeswaar, waarvan de
bereiding niet met verwarming gepaard gaat. Dat hierbij het mede ver-
werken van vleeslymfklieren, zoals dat in de vleeswarenindustrie gebruike-
lijk is, het kiemgehalte aan brucella-kiemen zal verhogen lijdt geen twijfel.
Over de levensbatbaarheid van Br. abortus in rijpend vlees zijn weinig
gegevens bekend. Bij proeven van Zobell en Meyer (1932), die in
vitro werden genomen, bleek de optimale pH voor Br. abortus te liggen
tussen 6,6 en 7,4, terwijl beneden pH 5,8 en boven pH 8,7 geen groei bleek
op te treden. De in het vlees optredende pH-daling na de slachting en de
daarop volgende stijging zullen in het licht van deze gegevens de in het
vlees aanwezige brucellae niet beschadigen.

Lindenstruth (1952) kon in stukken vlees, die experimenteel met
Br. suis werden besmet en vervolgens bewaard werden bij 0°—4°C, even-
tueel gecombineerd met een behandeling met 25% keukenzoutoplossing, na
1 tot 2 maanden nog brucella-kiemen aantonen.

Voor de infectie per os van de mens zullen dus bepaalde soorten vlees-
waren verantwoordelijk kunnen zijn, hoewel de kans hierop slechts klein
zal zijn met het oog op het feit, dat voor het aanslaan van de infectie
per os een groot inoculum nodig is, terwijl in het vlees slechts spaarzaam
brucella-kiemen aanwezig zijn.

Uit de reeds besproken onderzoekingen van J o r d a n (1950) en S p i n k
(1954) is gebleken, dat meer betekenis toegekend moet worden aan de
infectie via de huid, welke mogelijkheid aanwezig is bij direct contact met
geïnfecteerde dieren. Slagers en ook keuringspersoneel lopen vooral langs
deze weg kans geïnfecteerd te raken. Volgens Rice (1947) zouden pas
geslachte, nog warme dieren, het grootste infectie gevaar opleveren.
Men kan zich met het oog op het geringe aantal gediagnostiseerde ge-
vallen van brucellosis Bang bij de mens terecht afvragen of de betekenis
als zoönose en daarmee de vleeshygienische betekenis van deze ziekte wel
zo groot is. Afgaande op de cijfers van de statistiek is deze betekenis zeer
gering. Neemt men echter de mening van verschillende onderzoekers in
aanmerking, dat slechts een gering deel der ziektegevallen wordt gediag-

nostiseerd, dan is men geneigd de ziekte een grotere betekenis als zoönose
toe te kennen.

Tevens dient men in dit verband rekening te houden met het feit, dat de
manifeste infectie bij de mens een ernstig lijden is dat moeilijk met genees-
middelen is te beïnvloeden, en voorts met de neiging tot chroniciteit van
de ziekte. (Spink, 1951; Tuba, 1957)

Verschillende auteurs stellen vieeshygiënische maatregelen voor.
Leresche, Des prés en Valette (1957) achten het wenselijk van
serologisch positieve dieren de uier af te keuren, terwijl ze voorts voor-
stellen om bij dieren, die pas geaborteerd hebben, een bacteriologisch vlees-
onderzoek in te stellen. Bij een positieve uitslag van dit onderzoek t.a.v.
Br. abortus zou het vlees slechts voorwaardelijk goedgekeurd kunnen wor-
den.

Schaal (1957) acht het niet nodig om bij ieder serologisch positief rea-
gerend rund maatregelen te nemen. Deze auteur wil het vlees van dieren in
een acuut stadium van de infectie, waarbij endometritis, retentio secun-
dinarum of gewrichtsontstekingen aanwezig zijn als „bedingt tauglich"
beoordelen. Deze auteur acht bij de runderbrucellose de uierinfectie het
belangrijkste; hij stelt dan ook voor om van serologisch positieve dieren de
uier af te keuren.

Lerche en Entel (1958) komen op grond van hun onderzoek tot de
volgende maatregelen voor serologisch positieve dieren:

a. voor het onthulden van het slachtdier de uier verwijderen om bezoede-
ling van vlees met uitvloeiende melk te voorkomen;

Deze onderzoekers achten hun resultaten van het vleesonderzoek op Br.
abortus onvoldoende om ook ten aanzien van vlees maatregelen te treffen.

Uit de hiervoor aangehaalde literatuurgegevens blijkt, dat bij slachting
van met Br. abortus geïnfecteerde, overigens gezonde, runderen kiem-
houdend vlees onvoorwaardelijk goedgekeurd in consumptie wordt ge-
bracht. Vooral in de uier kunnen de brucella-kiemen in grote aantallen
aanwezig zijn, doch ook in verschillende lymfklieren, in de milt en de
lever zijn zij veelvuldig aangetoond, de onderzoekingen van het spier-
weefsel hebben daarentegen slechts in een gering percentage positieve
uitkomsten opgeleverd.

Het bacteriologisch onderzoek op Br. abortus is voor de praktijk van de
vleeskeuring te langdurig, men mag n.1. pas na minstens 4 dagen in-
cuberen enig resultaat verwachten. Eventuele vieeshygiënische maat-
regelen t.a.v. runderen met brucellosis zouden dan ook alleen kunnen
steunen op de inmiddels wel van ieder rund bekende resultaten van het
onderzoek in het kader van de georganiseerde brucellosisbestrijding.

De vieeshygiënische maatregelen, die men zou willen nemen t.a.v. bru-
cellosis zijn in sterke mate afhankelijk van het standpunt, waarvan men
uitgaat.

strijd is met de algemeen gangbare vleeshygiënische principes om kiem-
houdend vlees zonder meer in consumptie te brengen. Dit standpunt zou
er toe leiden, dat mede tengevolge van het ontbreken van andere ge-
schikte diagnostische middelen, ieder serologisch positief reagerend rund
slechts zou kunnen worden goedgekeurd onder voorwaarde van sterili-
satie. In de tweede plaats kan men de mening zijn toegedaan, daarbij ge-
steund door de cijfers van de statistiek, dat de infectie bij de mens met
vlees of vleeswaar blijkbaar zelden tot stand komt en dat derhalve de
vleeshygiënische betekenis van brucellosis eigenlijk te verwaarlozen is.
Bij het innemen van dit standpunt lijkt iedere maatregel overbodig.
Tussen deze beide wel zeer tegengestelde standpunten kan men de ver-
schillende maatregelen plaatsen, die voorgesteld werden door de reeds
hiervoor aangehaalde auteurs (Leresche c.s., Schaal, Lerche
c.s.) ,zoals:

a. het verwijderen van de uier voor het onthulden om bezoedeling van
het vlees te voorkomen,

d. het steriliseren van vlees van runderen met een positieve bloed-
agglutinatie, die tijdens of vlak na een abortus ter keuring worden
aangeboden.

Afgezien van maatregelen t.a.v. de consument lijkt het op grond van de
vele positieve agglutinatiereacties bij slagers gewenst om bij slachting van
geïnfecteerde dieren te trachten zoveel mogelijk infectie te vermijden.

Er wordt een literatuuroverzicht gegeven over de vleeshygiënische betekenis van
brucellosis Bang.

A survey of literature is given on the meathygienic aspects of brucellosis Bang.
RÉSUMÉ.

On donne un sommairc concernant la literature sur les aspects de brucellosis Bang
dans I\'inspection des viandes.

Es wird eine Literaturübersicht gegeben über die fleischhygicnische .A.spekten der
Brucellosis Bang.

Brouwers, A., D ij k s t r a, J. M., N o o r t, H. R. van. Stoel, L. en W a r-
t e n a, B.: Brucellosis Bang als beroepsinfectie in Friesland. Tijdschr. Soc. Geneesk.,
32, 155, (1954).

Damon, S. R., Scruggs, J. H. and Parker, E. B.: Brucellosis as an occupa-
tional hazard. J. Amer. vet. med. Ass., 117, 39, (1950).

Davies, J. E.: Chronic Brucellosis in general practice. Brit. med. ]., 11, 1082,
(1957).

Evans, A. C.: in Brucellosis: A Symposion. .American .Association for the Ad-
vancement of Science, 1, Washington, 1950.

G a r r O d, L. P.: The susceptibihty of different bacteria to destruction in the
stomach, ƒ. Path. Bact., 45, 473, (1937).

Jordan, C. F.: in Brucellosis: A Symposion. American Association for the Ad-
vancement of Science, 98, Washington, 1950.

Lerche, M. und E n t e 1, H. J.: Ueber das Vorkommen lebender Brucella-ktime
in Fleisch, Blut und Organen serologisch positiv reagierender Rinder. Dtsch
Schlacht- und Viehhof Zeitung, 58, 4, (1958).

Leresche, E., D e s p r è s, P. et Valette, H.: Quelques aspects des brucel-
losis dans inspection des viandes. Schweiz. Arch. Tierheilk., 99, 440, (1957).

Lindenstruth, O.: Untersuchungen über die Tenazität von Brucella suis bei
der Kühlung und Einpökclung des Schvvreineflcisches. Der Lebensmitteltierarzt,
3, 37, (1952).

M a n t h e i, C. A. and Carter, R. W.: Persistance of Brucella abortus infection
in cattle. Amer. ]. vet Res., XI, 173, (1950).

McCullough, N. B., E i s e le, C. W. and Byrne, A. F.: Incidence and dis-
tribution of Brucella abortus in slaughtered Bang\'s reactor cattle. Publ. Health
Rep., 66, 341, (1951).

Meyn, A., Schliesser, Th. und Ehrle, A.: Uebcr das Vorkommen von
Brucellen in Fleischlymphknoten banginfizierter Rinder. Arch. Lebensm. hyg., 8,
193, (1957).

Morales-Otero: geciteerd naar: L ö f f 1 e r, W., Moroni, D. L. und Frei,
W.: Die Brucellose als Anthropo-zoönosc. Springer Verlag 1955.

Oltramare, M. et D e s p r è s. P.: Les brucellosis dans les métiers de la bou-
cherie. Praxis, 42, 678, (1953).

Ruys, A. Ch.: Tabellen besmettelijke ziekten. Ned. T. Geneesk., 103, 239, (1959).

Sackmann, W.: Die Bedeutung der chronischen Tierseuchen für die Milchwirt-
schaft. Prcisschrift, Zürich 1953.

Schaal, E.: Die Bruccllose-Verseuchung der Schlachtrinder am Schlachthof Duis-
burg und ihre Bedeutung vom Standpunkt der Fleischhygiene. Dtsch. tierärztl.
Wschr., 63, 500, 1956).

Schaal, E.: Fleischhygicnischc Betrachtungen zum Brucelloseproblem. Dtsch.
Schlacht- und Viehhof Ztg., 57, 258, (1957).

Schaal, E.: Quantitative Untersuchungen über den Brucellen-.gehalt der Milch
genusztauglich zu beurteilender Rindereuter. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 71,
290, (1958).

S e e 1 e m a n n, M. und Meyer, A.: Betrachtungen über das Abortus Bang Pro-
blem, insbesondere über Schutzimpfung und Chemotherapie. Milchwissenschaft,
5, 221, (1950).

Spink, W. W.: Family studies on brucellosis. Amer. }. Med. Sei., 227, 128,
(1954).

W a s h k o, F. V., Donham, C. R., H u t c h i n g s, L. M. and Heimlich, A.:
Recovery of Brucella from tissues of cattle exposed to Brucella abortus. ]. Amer.
vet. med. Ass., 120, 82, (1952).

T u b a, J.: Zur Prophylaxe des Morbus Bang. Intern. ]. prophyl. Mediz. und Sozial-
hyg., 1, 65. (1957).

Zobell, C. E. and Meyer, K. F.: Metabolismstudies on the Brucella-gioup.
J. infect. Dis., 51, 361, (1932).

Tvuo problems in meatinspection
door S. VAN DER BURG, hoofd keuringsdienst Harderwijk.
1. Vliegenbestrijding.

Vliegen kunnen in de slachtplaats en in de vleeswinkel veel last en schade
veroorzaken. Daar er een goede bestrijdingsinethode bestond — waarbij goe-
de resultaten werden gegarandeerd — werd (in 1957) geprobeerd een be-
strijding in georganiseerd verband tot stand te brengen.
Hoewel oorspronkelijk alleen aan de slagers te Harderwijk en Nunspeet,
het slachthuis te Harderwijk en de drie gemeentelijke noodslachtplaatsen
werd gedacht, werden later ook de slagers te Putten, Ermelo, Elspeet en
Vierhouten hierin betrokken.

Bij de voorbereidende besprekingen met de slagers kwam nog duidelijker
naar voren welk een grote hinder zij van de vliegen ondervonden, hoewel
zulks individueel verschillend was. Uiteindelijk zou de bestrijding door
middel van bespuiting bij 34 van de 36 slagerijen plaats vinden, waarbij als
inleiding het hoofd van de keuringsdienst zijn bemiddeling zou verlenen
tussen de firma die de bespuitingen zou uitvoeren en de slagers.
De verkregen resultaten echter liepen zeer uiteen.

Zo was men in het abattoir te Harderwijk tevreden, terwijl in de nood-
slachtwinkel het resultaat verrassend goed was.

In de noodslachtplaats te Nuntspeet was het resultaat, ondanks tweemaal
spuiten, zeer gering. Afgezien van het feit dat deze noodslachtplaats aan
de rand van het bos is gelegen en, zelfs met gesloten deuren, vele toegangs-
wegen voor de vliegen biedt, bleek na herhaalde bespuiting het dodelijk
effect hiervan niet aan de verwachtingen te voldoen.

Ook bij de noodslachtplaats te Putten, waar men overigens voor de be-
spuiting weinig last van vliegen had, waren de resultaten onbevredigend.
Bij de slagers liepen de bevindingen zeer uiteen, bij het merendeel echter
werden negatieve resultaten geboekt, hetgeen men overigens niet onder
stoelen of banken stak.

Een en ander moest — zelfs na herhaalde bespuiting — door de uitvoerende
firma worden bevestigd.

Daar in de keuringskring Utrecht bij een slager zeer goede resultaten waren
geconstateerd en de vliegenbestrijding op de boerderij zeer geslaagd te
noemen was, werd naar de oorzaak der bovenbeschreven slechte resultaten
een onderzoek ingesteld.

Deze bleek te liggen in de samenstelling van het bestrijdingsmiddel.
De z.g. residu-basis van het bestrijdingsmiddel bevatte hoofdzakelijk DDT.
Het bleek nu, dat men o.a. in Noordholland, Friesland en Groningen (ma-
lariabsetrijding en op de boerderijen) geen goede resultaten meer kon
boeken, omdat de vliegen (muggen) hiertegen resistent waren geworden.
De resultaten na een hernieuwde bestrijding in 1958, uitgevoerd met een
bestrijdingsmiddel van gewijzigde samenstelling in het slachthuis te Harder-
wijk waren bevredigend, in de noodslachtplaats te Nunspeet echter niet.

Zoals bekend is men allerwege bezig insecticiden samen te stellen met een
ander aangrijpingspunt op de insecten en indien men hierbij goede resul-
taten boekt dient overwogen te worden de vliegenbestrijding, speciaal bij
slachterijen en winkels, landelijk te organiseren. Het initiatief hiertoe kan
zowel \\an ambtelijke zijde als van de organisaties van de vleesverwerkende
bedrijven uitgaan.

Voor veterinair-hygiënisten dient aan de volstrekte eis van atoxiciteit voor
de mens dezer bestrijdingsmiddelen te worden voldaan.
Tot slot zij er nog op gewezen, dat vliegen een besmettingsbron kimnen
vormen bij het infecteren \\ an mens en dier met Salmonella. (Bergsma,
Tijdschr. Diergeneesk., 84, 874, (1959)).

In verband met de bouwplannen van een nieuw abattoir te Harderwijk
werd een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden van toepassing hierbij
van moderne plastic-produkten.

Dit werd in verband gebracht met mogelijk aan te brengen verbeteringen
in het vervoer van organen e.d. van de slachtplaats naar de slagerij, hetgeen
veelal in grove en lekkende tenen manden geschiedde. Ook de thuisbezorging
in moeilijk te reinigen en vocht doorlatende slagersmanden en de teilen in
kofferruimten van auto\'s kwamen hierbij in het geding.
Een fii-ma te Deventer vervaardigt bakken die o.a. bij de vleesverwerkende
industrie te Oss werden gebruikt en die goed voldeden. Het construeren
van een dergelijke bak ter bevestiging op een fiets of brommer echter leek
geen eenvoudige opgave.

Het zoeken naar een oplossing hiervoor is misschien de moeite waard indien
men bedenkt dat deze bakken op grond van hun isolerend vermogen de mo-
gelijkheid openen in warme zomerdagen te worden voorzien van („droog")
ijs, waardoor het handhaven van een lage temperatuur gedurende een vol-
doende aantal uren verzekerd is.

The author discusscs the problems of fly-control and transport of organs.
Overtollige spenen en vruchtbaarheid.

Verschillende veehouders zijn van mening dat melkkoeien die zes flink ontwikkelde
spenen hebben vruchtbaarder zijn en meer melk geven dan koeien met vier normale
spenen.

In Duitsland heeft men een onderzoek ingesteld bij KSOO zwartbonte koeien en van
dit aantal hadden 400 stuks overtollige spenen. Bijna de helft van deze 400 had één
overtollige speen, een belangrijk deel twee overtollige spenen en de rest had drie of
zelfs vier spenen te veel.

Bij onderzoek kon geen enkel verband gevonden worden tussen het aantal spenen en
dc vruchtbaarheid van de dieren. Wel viel het op dat bij koeien met overtollige spenen
vaker tweclinggeboorten voorkwamen dan bij koeien met een normaal aantal spenen.

De winterproduktic van leghennen werd met 20% verhoogd door van \'s avonds 10
tot \'s morgens 5 uur, om het uur cen flitsverlichting gedurende 10 seconden in wer-
king te stellen. De dieren aten meer doch niet langer. De jaarproduktie werd even-
wel niet verhoogd, daar de dieren gedurende dc zomermaanden minder lang in
produktie bleven. Uit de Pluimveepers, XIV, 7, 382, 1959

In de Veterinary Record van 24 augustus 1957 vinden we een redactioneel artikel
in verband met het vijf en zeventigjarig bestaan van de British Veterinary Association.
De redactie overziet in het kort de ontwikkeling der diergeneeskunde en wijst er
vervolgens op, dat al schijnt volgens sommigen de diergeneeskunde van een kunst een
wetenschap te worden, het noodzakelijk blijft dat ze een ethisch en moreel funda-
ment behoudt. Weshalve zij het nuttig oordeelde een artikel op te nemen over de
christelijke houding tegenover het dier. Al hechten velen weinig waarde aan het
christelijk dogma, naar het inzicht der readetie blijft de christelijke ethiek de hoek-
steen der beschaafde gemeenschap. En daarom ook van fundamenteel belang voor
de diergeneeskunde, die hoe wetenschapelijk zij ook moge worden, haar roeping om
het lijden in de dierenwereld te verzachten niet mag verliezen,

H. E. B y w a t e r, schrijver van het artikel „The Christian Atdtude to Animals",
wijst er eerst op, dat in het Oude Testament diverse aanwijzingen worden gevonden,
waaruit blijkt dat van de Joden goede zorg voor het dier werd gevraagd.
Christus leerde in aansluiting daarop, dat God de Vader zorgde voor de vogelen
des hemels, tot de mussen toe. En al ontbreken in zijn onderwijs directe geboden,
toch wordt dit onderwijs gedragen door de zorg voor en het mededogen met het dier.
Volgens de schrijver was er in de christelijke kerk der middeleeiiwen, onder invloed
van niet-christelijke filosofie, een belangrijke verandering opgetreden in de houding
tegenover het dier. De uit een christelijke levenshouding voortvloeiende plichten
tegenover het dier werden nauwelijk meer gezien.

.Alhoewel Christus zelf het dier gebruikte, bijv. de kudde zwijnen ter huisvesting van
de uitgeworpen duivelen, en zorgde voor een goede visvangst zijner discipelen, toch
is er geen twijfel aan dat het benemen van het leven, zonder voldoende reden, door
Hem wordt veroordeeld.

Daar de christenen niet altijd hun taak zagen tegenover de verdrukte mens, behoeft
het geen verwondering te baren, dat de taak tegenover hct dier ook niet altijd werd
.gezien.

Vervolgens wijst de schrijver erop, dat onze houding tegenover dieren repercussies
heeft in onze omgang met de mens. Zo werd de National Society for Prevention of
Cruelty to Children, geboren in de raadkamer van de Royal Society for the Pre-
vention of Cruelty to Animals. In Amerika zijn er verenigingen die beide combineren.
Vanuit de overweging dat het veroorzaken van onnodig leed onverenigbaar is met
de christelijke barmhartigheid, worden nog enkele gedachten gewijd aan de vivi-
sectie, gebruik in de sport en beperking van het aantal dieren.

Tenslotte volgt er nog een waarschuwing om het welzijn der dieren niet te plaatsen
boven dat der mensen, en hier een „rational balance of mind" te bewaren.
(Vermoedelijk is dit beknopte artikel geïnspireerd door het recente werk van H u m c:
The Status of Animals in the Christian Religon. Graag zou men er iets meer in hebben
willen lezen over de betekenis die het verschil tussen mens en dier voor onze houding
tegenover het dier heeft. Dat zou het vinden van een „rational balance" ten goede
gekomen zijn. Ref.)

S t O p p e 1 m a n, M. R. H. en D r i o n, E. F.: Complicaties na intracutane inenting
van pasgeborenen met BCG-vaccine; onderzoek drie en een half jaar na de inenting.
Ned. T. Geneesk., 100, 2584, (1956).

Schrijvers deden een onderzoek bij ruim 1600 kinderen, die drie en een half jaar
tevoren vtfaren ingeënt met BCG. De kinderen hadden twee injecties gehad van
0,1 ml, 0,05 ml of 0,03 ml vaccin.

Er werden veel complicaties gevonden in de vorm van lymfkliervcrweking, namelijk
in 26, 7 en 3% der drie groepen; de lymfadenitis was lang na de inenting ontstaan,
in sommige gevallen zelfs na ongeveer een jaar. Van dertien kinderen waren de
klieren nog niet genezen.

Uit de etter konden geen zuurvaste staafjes gekweekt worden. Bij vorige na-onder-
zoeken, drie en zestien maanden na de inenting, waren wel zuurvaste staafjes gekweekt.

Schaap, G. J. P., D a n i e 1 s-B o s m a n, M. S. M. en Koning, J. de: Sero-
logisch onderzoek op Brucellosis. Ned. T. Geneesk., 100, 2822, (1956).
Schrijvers hebben nagegaan, of men op grond van de uitslag van een serologisch
onderzoek kan uitmaken, of de brucellosis nog actief is, of slechts wijst op cen vroeger
doorgemaakte ziekte.

Zij vergeleken de resultaten met de agglutinatiereactie, de „blocking-test", de anti-
globulincreactie of „Coombs-test" en de complementbindingsreactie.
Bij slachthuispersoneel vonden zij in 28,4%, bij cen controlegroep in 1,7% één of
meer reacties positief; besmetting met Brucella abortus geeft slechts in een klein aantal
gevallen klinische verschijnselen.

Hun voorkeur gaat uit naar de agglutinatiereactie tezamen met de complement-
bindingsreactie. De agglutinatiercactie is positief in het acute en subacute stadium
van de ziekte, en wordt negatief na klinische genezing, een positieve complement-
bindingsreactie betekent, dat de onderzochte lijdt of heeft geleden aan brucellosis.

Thomszen, Chr.: Beitrag zur Frage der Möglichkeit von Vergiftungen bei Haus-
tieren durch Unkrautbekämpfungsmittel auf Wuchsstoffbasis. Arch. exp. VetMed.,
12, 216, (1958).

Bij proeven op muizen en ratten bleek de letale dosis van de onkruidbestrijdings-
middelen 2,4 dichloorfenoxyazijnzuur, methylchloorfcno.xyazijnzuur en 2,4,5 trichloor-
fenoxyazijnzuur vrij hoog te zijn.

De groeistoffen werden uit dierlijke organen met water geëxtraheerd en na filtreren
op jonge plantjes van Daucus carota (wilde peen) verstoven. Na 2 dagen vertoonden
de plantjes, die met groeistofhoudende orgaanextracten waren bestoven, duidelijke
groeiafwijkingen.

In het ingezonden materiaal van gestorven dieren werden geen groeistoffen, echter
wel contactinsecticiden aangetoond. Bij normaal gebruik zijn groeistoffen niet giftig
voor huisdieren.

P c r k, K.: Eine praktische Methode für die Pansensaftentnahme bei Schaf und Rind.
Schweiz. Arch. f. Tierhk., 100, 167, (1958).

Het verzamelen van pensinhoud bij de herkauwers kan van grote diagnostische bete-
kenis zijn voor bacteriologisch en biochemisch onderzoek, terwijl de practicus er be-

lang bij kan hebben de pH ervan te kennen. Meestal doet men dit volgens Schr.
door de aanleg van een pensfistel, hetgeen vele bezwaren heeft.

Schr. gebruikt een gummibuis (1 m lang, doorsnede 5 mm), aan het einde voorzien
van enkele openingen en aan het andere einde verbonden met een pyrex zuigfles en
een plastic fles. Na inbrengen van de gummislang met behulp van een mondspiegel
(plankje van 25x15x4 cm, centraal voorzien van cen gat van 1.5 cm doorsnede)
wordt door druk op de plastic fles een vacuum gezogen en pensinhoud opgezogen.
Voor grote herkauwers wordt het instrumentarium naar behoefte .gewijzigd.
(Aan de Interne Kliniek aan de Faculteit werd een spiraal-ijzeren sonde gebruikt
met een beker van 20 cc inhoud, die in gesloten toestand werd ingebracht en — in
de pens aangekomen — kon worden geopend. Met de door Schr. beschreven methode
zal men alleen het meer vloeibare gedeelte van de pensinhoud kunnen verkrijgen. Ref.)

T h o o n e n, J. en H o o r e n s, J.; Leucose bij het varken. Vlaams diergeneesk.
Tijdschr., 27, 229, (1958).

Leucose komt bij het varken weinig voor. De klinische verschijnselen zijn meestal
onduidelijk. Algemeen voorkomend zijn anorexie, vermagering, bleekheid van huid
en slijmvliezen, anemie, haemorragische diathese.

De lichaamstemperatuur is meestal ± 40° C. Het aantal erythrocyten en trombo-
cyten is verminderd. De verhouding witte-/rode bloedcellen, die bij een normaal var-
ken rond 1/300 k 1/400 bedraagt, is sterk vergroot. We hebben meestal (in 90%
van de gevallen) te maken met een z.g. lymfoïde leucose.

In Centraal Europa worden de laatste jaren meer gevallen van leucose bij het varken
vermeld dan vroeger.

Bij sectie blijken de lymfklieren vergroot, de consistentie verslapt, op snede vochtig
en spekkig. De milt kan normaal van grootte zijn doch kan ook zeer sterk diffuus of
knobbelig vergroot zijn. De knobbels kunnen op (aviaire-) tuberculose lijken. Ook
de lever en nieren kunnen zowel normaal zijn als diffuus of knobbelig vergroot.
Het beenmerg vertoont typische veranderingen. De blaas, maag, darmen en eierstokken
zijn meestal normaal.

Schr. beschrijven twee gevallen. In één geval waren hierbij de blaas, maag, darmen
en eierstokken wel aangetast.

L e d a a 1, S.: Om holdbarheten av hurtigkjölt slakt. Nord. VetMed., 10, 591, (1958).
Snelle koeling van slachtwarm vlees heeft na de oorlog vele oudere koelingsmethoden
verdrongen. De moderne koelinstallaties zijn meestal volgens een tunnelsysteem ge-
bouwd met temperaturen van 0° tot —8° C en een luchtsnelheid van 0.5—3 m/sec.
Schr. heeft proefondervindelijk bewezen dat varkensvlees, dat snel gekoeld was cen
lager kiemgetal per cm\'\' bezat dan langzaam gekoeld vlees. Orgaanonderzoek geeft bij
snel gekoeld vlees een betere kwaliteitsaanduiding als langzaam gekoeld vlees.
Snelgekoeld vlees kan bovendien zonder kunstmatige koeling een twinti.g-urig trein-
transport zonder bezwaren doorstaan.

Beek, G.: Die Bedeutung der Stufenkontrolle in milchhvgienischer Beziehung.
Milchwissenschaft, 14, 65, (1959).

Goed gewonnen melk, die door toegepaste ziektebestrijdingsmaatrcgelen uit hygiënisch
1266

oogpunt van uitstekende kwaliteit is, wordt op de weg naar de consument op talrijke
wijzen aan een infecUe blootgesteld. Als middelpunt van de zorg ter voorkoming
van deze besmettingen is er de zuivelfabriek. De aldaar uitgevoerde pasteurisatie
wordt door steeds betere techniek en automatisering voortdurend betrouwbaarder.
Om de kwaliteitsverbetering maximaal te doen zijn is het bovendien nodig om op
verschillende punten van de melkbehandelingsroute in de fabriek controleproeven
te doen.

Sehr, heeft in ongeveer 100 melkinrichtingen van deze maandelijkse of halfjaarlijkse
controles uitgevoerd, waarover hij in zijn artikel de resultaten en conclusies als volgt
bekend maakt: De eerste duidelijke besmetting met coh-bacillen na de pasteurisatie
werd weiswaar in vele gevallen in de bewaartank vastgesteld, maar de voornaamste
bron van nabesmetting is toch de fles (in mindere mate eventuele kartonverpakking).
Ook de koelers blijken voor een bacteriële besmetting van veel betekenis. Overigens
geeft de auteur nog wel een aantal andere mogelijkheden aan, waarbij zelfs tijdens
de behandeling een bacteriële besmetting mogelijk is. Dikwijls bleek het celgehalte
van voor consumptie bereide melk heel hoog te zijn. Als oorzaak daarvan geeft Sehr,
aan, dat de caseïne-aanslag in de reinigingscentrifuge al na 2tot 3 uur zó dik ge-
worden is, dat dit cellenmateriaal weer wordt meegesleurd. Voor de bepaling van
hct kiemgetal gebruikte Sehr, gewone buillonagar, waarmede vooral ook de caseolyten
aangetoond konden worden. Voor de kwaliteitsbeoordeling is naast de kennis van
het aantal ook die over de soort van de kiemen van betekenis. Eveneens dient steeds
het cclgehalte te worden bepaald. Concluderende zegt Sehr., dat de waarde van deze
„Stufenkontrolle" zeer groot is, omdat daardoor het personeel kan worden duidelijk
gemaakt, dat bijv. reiniging en desinfectie van bepaalde apparatupur of op een zeker
punt de melkbehandeling onvoldoende zijn geweest. Dit kan niet anders dan ten
voordele van de kwaliteit van de consumptiemelk zijn.

V e r g e, J., P a n t a 1 e o n, J., B r é V O t, G., C O 11 i g n O n, Mlle C.: Etude bacté-
riologique des viandes fraiches condiiionnécs sous pellicule cellulosique. Ree. Med.
Vet., 84, 467, (1958).

Gedurende vijf jaren wordt in Frankrijk de verkoop van voorverpakt vlees toegepast.
Genoemde onderzoekers hebben gedurende 18 maanden een onderzoek gedaan naar
de hygiënische voordelen van dit systeem, waarbij het geslachte dier op of in de
nabijheid van het abattoir in gekoelde ruimten door deskundig personeel wordt ver-
werkt tot voor verkoop geschikt vlees of gehakt, verpakt in cellofaan.
Zij geven een tamelijk uitgebreide beschrijving van hun methoden van onderzoek
op o.a. het totale aantal mesophiele en psychrophiele bacteriën, het aantal Coli en
Coli-achtige bacteriën, faecale streptococcen en sulfiet-reducerende Clostridien.
Uit hun onderzoek concluderen zij dat dit systeem naast economische ook vele hy-
giënische voordelen biedt. Dit laatste wordt ons duidelijk gemaakt door enkele tabellen.
Tenslotte geven zij een overzicht van de kiemgetallen, die volgens hen nog in goed
behandeld voorverpakt vlees zouden mogen worden aangetroffen.

in 1/20 gram dienen geen E. coli en faecale streptococcen voor te komen, evenmin

10® coli-achtigen 10® strict mesophiele en 10® mesophiele of facultatief psychro-
phiele.

Groen, Dr. J., F r e n k c 1, Dr. H. S. en O f f e r h a u s, L.: Een geval van diabetes
mellitus bij een hond. Ned. T. Geneesk., 100, 3153, (1956).

Beschrijving van een geval van idiohypofysaire diabetes bij een teef van elf jaar.
Verschnijselen: vraatzucht met sterke voorkeur voor vlees met vifeigering van melk en
hondebrood, dorst, polyurie, vermagering, exophthalmus, beiderzijds cataract, diarree
en acromegalie van het gehele lichaam, 3% glucose in de urine, bloedsuiker 450
mgr/ml.

De hond heeft in haar jeugd een vrij ernstige vorm van de ziekte van Carré door-
gemaakt.

Behandeling: 2x 100 E. insuline per dag, waarbij 0,3% glucose in de urine. De
insuline-hoeveelheid was dus veel groter dan bij dc door pancreas-extirpatie verwekte
diabetes.

Wegens toenemende spierzwakte is het dier afgemaakt.
Patholoog-anatomische bevindingen:

Pancreas: doorschijnende plekken zonder kwabjesstructuur, weinig eilandjes van
Langerhans, 54% a-cellen;

Hypofyse: normaal van vorm en grootte, veel eosiofielc en chromophobe cellen, geen
basofiele cellen.

Klinisch en patholoog-anatomisch vertoont dit geval dus veel gelijkenis met de dia-
betes verwekt door injectie met hypofyse-extract.

In de Amerikaanse stad Michigan blijkt de afzet van bevroren melk succes tc heb-
ben. De bevriezingstijd van de melk neemt 24 uur in beslag, waarna de papieren
flessen met de bevroren melk aan dc klanten worden afgeleverd. Voor het vervoer
worden daarbij normale geïsoleerde bestelwagens gebruikt waarin bij uitzonderlijk
warm weer droog ijs wordt gestort. .Als regel vindt de aflevering om de 2 of 4 weken
plaats, terwijl de afgeleverde hoeveelheden per klant variëren van 40 tot 150 quarts.
Vanzelfsprekend dient de afnemer in het bezit te zijn van een flinke huishoud-
koelkast om dc bestelde hoeveelheid daarin te kunnen opslaan.
Wat de consumpde van bevroren melk betreft blijkt dat het beste produkt wordt
verkregen na een nacht bewaren op kamertemperatuur. De melk is dan volkomen
ontdooid maar moet dan vóór gebruik nog wel even worden geschud. De afnemers
zijn tevreden over het produkt. De Keurstamboeker, 7, 17, 454, 1959

Evenals vele andere zuivellanden begint nu óók Australië zich bepaald ongerust te
maken over het zeer verbreide gebruik van antibiotica ter bestrijding van mastitis
onder het rundvee.

Hoe langer hoe meer tekenen wijzen er namelijk op, dat betrekkelijk grote hoeveel-
heden antibiotica en wel in het bijzonder penicilline vrij regelmatig in de door dc
veehouders afgeleverde melk worden aangetroffen die vooral bij de kaasmakerij grote
moeilijkheden veroorzaken.

Inmiddels is de regering van Zuid-Australië doende een wettelijk voorschrift uit te
werken op grond waar\\\'an straks de rechtstreekse verkoop van penicilline aan vee-
houders aan bepaalde beperkingen zal worden onderworpen.

Op grond van dit voorschrift zal tevens aan dc veterinaire wereld cen grotere
zeggenschap dan voorheen worden gegeven inzake dc toepassing van penicilline.
Men wil het hierbij niet laten maar trachten betere en snellere methoden voor het
aantonen van penicilline in melk te ontwikkelen.

(Uitgegeven door Dr. Gerhard Krüger, S. Hirzel Verlag Leipzig, 1959)
Aan de samenstelling van dit 404 bladzijden tellende werk hebben, naast de uitgever,
18 specialisten hun medewerking verleend. Het opslag-werk bestrijkt daardoor het
gehele terrein van de diergeneeskunde. Alleen de farmacologie is, m.i. terecht, niet
opgenomen. Hiervoor staan specifieke werken ter beschikking.

De parasitologie en de daarmede verband houdende termen en begrippen zijn wel
opgenomen. Ook ten aanzien van dit gebied zal men veelal bij voorkeur geneigd zijn
naar een boek te grijpen, dat speciaal hiervoor bestemd is. Voor een snelle oriën-
tering t.a.v. de parasieten zelf en vooral t.a.v. diverse termen blijkt de opname van
dit onderdeel toch wel een voordeel te zijn.

De verklaring en omschrijving van de steekwoorden, termen en begrippen worden
lexicografisch gegeven. Alleen indien hiermede volkomen kan worden volstaan, wordt
uitsluitend dc betekenis van het woord of het begrip vermeld. Het zijn juist de korte
duidelijke en zakelijke omschrijvingen van de betekenis en het essentiële, de inter-
pretatie en de wijze van uitvoering, b.v. de klinische methode enz., waarin de schrij-
vers op loffelijke en uitstekende wijze zijn geslaagd en die de gebruiskwaarde van
dit opslagwerk in zo sterke mate bepalen.

Vooral voor griekse en latijnsc woorden en termen doch ook van woorden van andere
oorsprong wordt vaak de ethymologische afleiding vermeld. Het is duidelijk, dat men
juist t.a.v. een lexicografisch werk de voorkeur zal geven, aan een werk dat in eigen
taal is geschreven, omdat ook behoefte bestaat aan het naslaan van begrippen termen
en woorden uit eigen taal.

Ik geloof echter, dat dit bezwaar voor de ncderlandse gebruiker bij dit in de duitse
taal geschreven boek van wenig betekenis is. Dit werk zal degene die het raadpleegt
niet gauw in de steek laten.

Kortom het is een zeer geslaagd werk, dat zowel aan de student als de dierenarts op
vele vragen snel een antwoord kan geven, zowel bij de studie, het lezen van vak-
literatuur als de uitoefening van het beroep. Met de uitgave van dit werk wordt in
een grote behoefte op dit terrein voorzien.

Een korte bespreking van de verschijnselen van batterijmocheid bij legkippen. De
juiste oorzaak is nog niet bekend, doch het wordt waarschijnlijk geacht dat de
voeding hierbij een rol speelt. De meeste dieren herstellen in 4—7 dagen wanneer
zij in het beginstadium van de gazen bodem worden overgebracht naar een gewoon
hok.

Gegevens over de invloed van verschillende hoeveelheden chloorpromazine en reser-
pine in het voer op de groei, variabiliteit van lichaamsgewicht, sterfte en uitwendig
gedrag van Witte Leghornkuikens, Nek Hampshirekuikens en bronskleurige breed-
borstkalkoenkuikens. Geringe hoeveelheden hadden een kleine doch duidelijke groei-
verbetcring ten gevolge. Grotere hoeveelheden werkten groeiremmend, zeer grote
hoeveelheden waren dodelijk.

Uit de Pluimvecpers, XIV, 7, 397, 1959
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 21, 1959 1269

INTERNATIONALE CATALOGUS VAN DIERGENEESKUNDIGE FILMS.
In mei 1959 is een lijst verschenen van diergeneeskundige films en films, die voor
dierenartsen van belang zijn.

Deze lijst bevat 735 titels en is samengesteld door het secretariaat van dc Perma-
nente Commissie voor Internationale Diergeneeskundige Congressen (thans bekend
als de Permanente Commissie van de Wereldmaatschappij voor Diergeneeskunde),
onder leiding van Prof. Dr. L. de Blieck, die in 1949 met dit werk is begonnen.
In de 39 aangesloten landen werden inlichtingen ingewonnen over de ter beschik-
king staande diergeneeskundige films en films, die geacht konden worden de belang-
stelling te hebben van dierenartsen. Contactpersonen in 24 landen hebben geholpen
bij de beoordeling van de films en bij het verzamelen van de gegevens, die naar hun
oordeel geschikt waren om in de filmcatalogus te worden vermeld. In de landen,
waar geen contactpersonen waren, hebben de commissieleden dit zelf gedaan.
In 1954 werd een filmcommissie in het leven geroepen; in mei 1956 verscheen een
voorlopige lijst van diergeneeskundige films.

De thans uitgegeven catalogus bevat zowel wetenschappelijke als populair-weten-
schappelijke films.

titel; opdrachtgever; het jaar waarin de film tot stand kwam; producer; de draaitijd;
geluids- of stomme film; kleur of zwart/wit; 35 of 16 mm; korte inhoud, rubriek/
waardering; taal (eventueel talen), eigenaar van dc rechten en het adres voor inlich-
tingen.

Het ligt in de bedoeling, om de 2 jaar cen aanvullingscatalogus uit te geven. De
catalogus is verkrijgbaar voor ƒ 5,—. Dit bedrag dient te worden overgeschreven
op rekening van de Permanente Commissie van de „World Vetcrinary Association"
bij de Nederlandse Handel Maatschappij N.V., tc Utrecht.

Na ontvangst van dit bedrag zal een exemplaaar van de catalogus worden toege-
zonden.

O.NDERZOEK N.A.AR HET VERB.AND TUSSEN INVOER VAN DIER- EN
VISMEEL EN SALMONELLOSE.

In verband met het gevaar voor mens en dier van directe dan wel indirecte be-
smetting met Salmonella-ha.ctcntn door geïmporteerd dier- en vismeel, heeft de
Minister van Landbouw en Visserij een wetenschappelijke commissie van advies in-
gesteld. De Minister beschikt reeds over cen ambtelijk rapport van de veterinair
hoofdinspecteur, directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, dat aanbeveelt her-
sterilisatie van ingevoerd dier- en vismeel verplicht te stellen. Ten aanzien van effec-
tieve maatregelen tot wering van het besmettingsgevaar, in het bijzonder met be-
trekking tot de noodzaak van cen ingrijpend wettelijk voorschrift tot hersterilisatic
van ingevoerd dier- en vismeel, bestaat echter geen algemeen aanvaarde wetenschap-
pelijke uitspraak. Minister Marijnen wenst dan ook een bredere oriëntatie.
Dc samenstelling van de commissie bestrijkt zowel de medische, dc veterinaire als
de chemische-bactcriologische aspecten van het probleem, dat culmineert in de vraag
aan de commissie of het ingevoerde dier- en vismeel als de hoofdbron van besmetting
van het dier met salmonellose moet worden beschouwd.

De commissie, die onder voorzitterschap staat van Prof. Dr. Ir. M. J. L. Dols, raads-
adviseur van het Ministerie van Landbouw en Visserij, is samengesteld uit de heren:
Prof. Dr. J. H. J. van Gils te Hilversum,
A. H. M. van Grimbergen te Amersfoort,
Dr. G. D. Hemmes te Utrecht,
Prof. Dr. H. W. Juhus te Utrecht,
Prof. A. van der Schaaf te Bilthoven,

J.AARVERSLAG VAN DE K.I.-VERENIGING TE OERLE.
Her verslag loopt van 1 november 1957 t.m. 31 oktober 1958.
Uit dit verslag zijn een aantal aardige cijfers tc vermelden:
Percentage doodgeboren kalveren van koeien 3.8%.
Percentage dood,geboren kalveren van vaarzen 13.2%.

Dit laatste getal wordt van jaar tot jaar kleiner, o.a. door een goede voorlichting be-
treffende de stierkeuze.

Het percentage verworpen kalveren was 3.1; ook dit cijfer is gedaald bij vorig jaar
en zelfs met 0.6%.

Resp. 0.4% en 3.8% zijn de percentages abnormale vruchten en tweelingen; 6.8%
van de runderen bleef aan de nageboorte staan, terwijl bij 1.1% embryotomie plaats
vond.

Er waren 18 stieren aanwezig, waarvan 2 met b4-, 2 met b— en dc overigen met
een b opgenomen zijn.

Bij een keuring op afstammelingen werd van een bepaalde stier een niet geselecteerd
monster getoond. Ter navolging!

Dc inseminaties vonden voor 40% plaats mt sperma van de oudste stieren. Ook dit
wijst op cen goede voorlichting en bewijst dat de wetenschap op een K.L-station een
gunstig klimaat vindt om de boeren direct ten dienste te zijn.

Over eventueel bestaande erfelijke gebreken bij de stieren wordt niet gerept; zowel
in ontkennende als bevestigende zin hadden we dit gaarne vermeld gezien.
35 runderen van leden (met een totaal van 26.902 koeien) werden na grondige se-
lectie aangewezen als stiermoeder. Mede op advies van de aankoopcommissie werd
door de eigenaren van deze runderen gekomen tot een keuze uit de hiervoor beschik-
bare stieren.

Het gedegen en helder gestelde jaarverslag 1958 doet ons met belangstelling uitzien
naar het komend jaar.

Hoewel de Shetlandpony over het algemeen kan bogen op cen stel benen, dat droog
is, en waaraan dus zelden gebreken als spat, hazehak enz. zijn waar te nemen, kan
toch niet worden ontkend, dat de beenstand bij deze dieren nogal eens een afwijkin.g
vertoont.

Bij dit ras komt nogal koehakkigheid voor, hetgeen wellicht moet worden toege-
schreven aan de bodemgesteldheid. Het streven moet cr dan ook voortdurend op
gericht zijn om ook bij dit ponyras een volkomen vierkante beenstand te verkrijgen.
Dat wil dus zeggen, dat men achter het dier staande graag ziet, dat een denkbeeldige
loodlijn, neergelaten uit de uitwendige zitbeensknobbcl, loopt door het midden van
de hak, de pijp, de kogel en de koot en in het midden van de hoef dc bodem bereikt.
Vóór de pony staande moet een denkbeeldige loodlijn, neergelaten uit het midden
van dc boeg, lopen door het midden van de onderarm, de voornkie, dc pijp, de kogel
en de koot en in het midden van de voorhoef de bodem bereiken. Bij deze stand zullen
de verschillende gewrichten der benen het meest regelmatig worden belast en zal
abnormale slijtage van de gewrichten tot een minimum beperkt blijven.
Zoals in de aanvang rccds gezegd, worden bij de Shetlandpony nogal eens afwijkende
beenstanden waargenomen en wel met name sterke koehakkigheid, X-benige stand in
de voorbenen (kalverknieën) en Franse stand, zowel vóór als achter. Dit laatste wil
zeggen, dat vanaf de kogel de ondervoet naar buiten is gericht.

In veel geringere mate wordt een toontrederstand waargenomen, wat wil zeggen, dat
vanaf de kogel de ondervoet naar binnen is gericht. Veel van deze afwijkingen moe-
ten worden toegeschreven aan een onevenwichtige voeding, alsmede onvoldoende ver-
zorging der veulens tijdens hun eerste levensjaar.

Algemeen geldt, dat de Shetlandpony een zeer sober paardje is. En inderdaad is dit
ook zo, zodra het dier volwassen is. Gedurende de jeugd echter, wanneer spieren en
beenderen zich nog ontwikkelen en vormen, zijn daarvoor verschillende bouwstoffen
nodig, welke in een bepaalde verhouding in het voedsel aanwezig moeten zijn. Men
denke hierbij aan verschillende mineralen en deze zijn vaak niet in de juiste ver-
houding in het weidegras aanwezig, dat de veulens gedwongen zijn tot zich te nemen
in de tijd, dat ze worden gespeend. Ook zal gedurende de winter voor een voldoende
vitaminevoorziening in het voer gezorgd moeten worden.

VERSLAG 1958 VAN DE PROVINCIALE COMMISSIE TER BEVORDERING
VAN DE RUNDVEEFOKKERRIJ IN NOORD-BRABANT.

Dit keurig uitgevoerde verslag versterkt ons een schat van gegevens over de rundvee-
stapel van Noord-Brabant.

Het grootste deel van het boekwerkje wordt in beslag genomen door de bespreking
der stieren van 4 jaar en ouder.

Van de Roodbonte blijken er 9 uit Limburg, 55 uit Noord-Brabant (waarvan 43 uit
het Land van Cuyk) en 4 uit de IJsselstreek te komen.

Bij de Zwartbonten ligt dit heel anders en wel: 21 uit Friesland, 6 uit de overige
provincies (waarvan 1 uit Noord-Brabant).

De bespreking per stier is zeer overzichtelijk uitgevoerd, al is het hier en daar wel

4337—3.60—312 voor het M.R.IJ.-veeslag en 4362—3.70—307 voor de zwartbonten.

DE BEGINOORZAAK VAN HET LI-EFFECT IN DE MORFOGENESE.
Aangezien het toedienen van lithium op zich ontwikkelende eicellen vérstrekkende
gevolgen op de ontwikkeling van de kiem heeft, werd in een proefschrift, waarop de
heer P. F. Eibers onlangs tot doctor in de wis- en natuurkunde aan de Rijksuniver-
siteit te Utrecht promoveerde, met behulp van de electronenmicroscoop dit probleem
nader geanalyseerd.

Na een uitvoerige analyse van de submicroscopische bouw van eicellen te geven ,komt
Dr. Eibers op grond van experimenten tot het resultaat dat de morfogenetische
effecten op de ontwikkeling in de zeer dunne buitenste cclmembraan moeten zetelen
en dat ook het aangrijpingspunt van ionen aan deze membraan gebonden moeten zijn.
Het onderzoek werd uitgevoerd in het „Centrum voor submicroscopisch onderzoek"
van de Rijksunviersiteit te Utrecht, waaraan de heer Eibers sedert de oprichting als
wetenschappelijk hoofdambtenaar verbonden is.

7e Wetenschappelijke Vergadering te houden op zaterdagmiddag 14 november 1959,
te Leiden, om twee uur \'s middags precies, in de Collegezaal van het Nederlands
Instituut voor Praeventieve Geneeskunde, Wassenaarseweg 56, Leiden.

1. \'s ochtends: o.m. behandeling van het voorstel tot uitgifte van een medische
Geografische Atlas.

De bijeenkomst zal worden gehouden in de kleine Cursuszaal van het Admini-
stratie Gebouw van het Akademisch Ziekenhuis te Leiden.

2. \'s middags zullen aan het einde van de huishoudelijke vergadering de volgende
voordrachten worden gehouden:

Als algemeen onderwerp van deze vergadering werd gekozen „De fysiologische
en klinische betekenis van de keukenzout huishouding bij mens, dier en plant".
De volgende sprekers hebben zich bereid verklaard enkele aspecten van dit veel
omvattende probleem toe te lichten.

Prof. Dr. L. Seekles; De keukenzout huishouding bij de dieren.
Dr. J. J. Lehr: De keukenzout huishouding bij de planten.
Prof. Dr. C. D. de Langen: De keukenzout huishouding bij de mens.
Introductie van niet-leden is toegestaan.

Dit congres zal onder auspiciën van de International Society of Bioclimatology and

Biometereology plaats vinden te Londen van 5 tot 10 september 1960 in het gebouw

1. High altitude bioclimatology: effect of high altitude climates on various physiolo-
gical processes of man, animals and plants; general metabolism and composition
of the blood of man and animals: acclimatization processes in man, animals and
plants; development and behaviour of insects; origin and development of infec-
tious diseases in man, animals and plants, etc.

2. Tropical bioclimatology: certain aspects of the influence of weather and climate
(both macro- and micro-) in tropical regions (both arid - and humid) on plants,
animals and man: racial differences in tolerance to heat and cold; acclimatization
to heat in plants, animals and man:in hot deserts, in cold deserts, in hot humid
regions; methods applied for construction of buildings to be used for animals and
man in tropical regions; type, development, quantity distribution and behaviour
of insects (mosquitoes, flies, locusts etc.) ; human stress in the tropics as a func-
tion of climatic stress; general metabolism and the physico-chemical state of the
blood; origin and development of infectious diseases in man, animals and plants,
etc.

3. Bioclimatic classifications: physiological (or ecological) classifications: based on
animals, man and plants (including phenological, pathological and climatic stress
a.spects) ; ecological climatographic classifications; pathological classifications
(based on plant, animal and human diseases).

4. Meteoro-pathological forecasting: observed statistical relationships between plant-,
animal-, and human diseases and weather; possible causes of these three types of
meteorotropism; experiments needed to understand these mechanisms; practical
a.spects of meteoro-pathological forecasts for plant, animal, and human diseases.

Nadere inlichtingen omtrent de organisatie, de deelname, de inschrijving, het vol-
ledige programma enz. van dit congres zijn te verkrijgen bij: Dr. S. W. Tromp,
Hofbrouckerlaan 54, Oegstgeest.

IVe INTERNATION.A.LE CONGRES „VOORTPLANTING BIJ DIEREN".
Het organiserend comité versterkt hierbij allen, die werkzaam zijn op het gebied
van de voortplanting bij dieren de eerste gegevens over het 4e Internationale Congres
„Voortplanting bij Dieren".
Plaats.

Het congres zal worden gehouden in Den Haag, de Regeringsstad van Nederland.
De meeste onderdelen van het programma zullen zich afspelen in Scheveningen, de
tot Den Haag behorende badplaats van internationale reputatie.

Tijdens het 3e Internationale Congres „Voortplanting bij Dieren", dat in 1956 tc
Cambrid.gc (En.geland) werd gehouden, is aan de vertegenwoordigers van Nederland
het verzoek gericht het volgende con.gres in 1960 in Nederland te or.ganiseren. Hoewel
Nederland zich in bc.ginsel gaarne bereid heeft verklaard aan het 4e congres gast-
vrijheid te verlenen is in overleg met het Internationaal Comité voor Dierlijke Voort-
planting en Kunstmatige Inseminatie besloten dit congres een jaar uit te stellen, ten-
einde de deelnemers in de gelegenheid te stellen aansluitend het 8c Internationale
Tierzucht Kongress (8th Congress of the International Husbandry Association) tc
bezoeken, dat 13 juni 1961 te Hamburg aanvangt. In verband met het bovenstaande
zijn de data van het 4e Internationaal Congres „Voortplanting bij Dieren" tc
\'s-Gravenhage vastgesteld van 5—9 juni 1961.
Programma.

Bij uitstek deskundi.gen uit de gehele wereld zullen worden uit.gcnodigd enige onder-
werpen, die in het brandpunt van de internationale belangstelling staan, tijdens de
plenaire zittingen te behandelen. Daarnaast zal in sectievergaderingen een belangrijk
aantal onderwerpen worden behandeld betreffende de fysiologie van de voortplanting,
de pathologie en de kunstmatige inseminatie. Was dc aandacht bij de vorige con-
.gressen vrijwel uitsluitend gericht op dc voortplanting bij zoogdieren, ditmaal zal ook
een plaats worden igneruimd voor de problemen, welke zich voordoen bij de voort-
planting van pluimvee.
Papers.

De op het con.gres uit te brengen pre-adviezen zullen de deelnemers zo mogelijk tijdig
vóór de aanvang van het Congres in gedrukte vorm worden toegezonden.
Congrestalen.

Officiële congrestalen zullen zijn Engels, Frans en Duits. Bij voldoende deelname
uit Spaans-sprekende landen zal ook het Spaans als officiële congrestaai worden
toegevoegd.

Tijdens de wcrkzittin.gen zal cen simultaanvertaalinstallatie aanwezig zijn, die het
de deelnemers mogelijk zal maken het gesproken woord tegelijkertijd in de congres-
taal van hun keuze te beluisteren.
Folder.

In het voorjaar van 1960 zal cen folder verschijnen, waarin nadere .gegevens betref-
fende het congres zullen zijn vervat.
Belangstellenden kunnen deze folder aanvragen bij het

Secretariaat van het 4e Internationaal Congres „Voortplanting bij Dieren",
Burgemeester De Monchyplein 14, Den Haag, Nederland.

Namens het Organiserend Comité:
Prof. Dr. Th. Stegenga, Voorzitter
Dr. L. Hoedemaker, Secretaris

Kuikens van zeven verschillende stammen en kruisingen werden voor dc helft op uit-
loop en voor dc helft zonder uitloop opgefokt. Elk van deze groepen ontving tijdens
de opfokperiode voor dc helft rantsoenen met een hoge energicwaarde en voor de
helft met een lage energicwaarde. Na de opfok kregen alle hetzelfde rantsoen. De leg
van de dieren met uitloop was iets, maar niet van betekenis hoger, de twee rant-
soenen leverden geen verschil in leg op. Verschil in eikwalitcit tussen de groepen
werd niet vastgesteld. Indien de verzorging goed is kunnen dieren vrijwel evengoed
zonder uidoop worden op.gefokt en maakt het niets uit of ze haver of mais in het
opfokrantsoen krijgen, mits vrij ter beschikking en de hennen daarna beperkte hoe-
veelheden voeder ontvangen en het calorie-verbruik niet verandert.

Evenals vorig jaar organiseert de Veeartsenijkundige Dienst op donderdag 12 no-
vember 1959 een voorlichtingsdag voor alle Nederlandse dierenartsen. De voor-
drachten zullen worden gehouden in de dinerzaal van het Jaarbeursrestaurant,
Vredenburg te Utrecht. Er is voor een speciale geluidsinstallatie gezorgd, waardoor
de inleidingen op alle plaatsen in de zaal gemakkelijk te volgen zullen zijn. Er is
naar gestreefd het programma zo samen te stellen, dat dierenartsen werkzaam op
verschillend gebied iets van hun gading kunnen aantreffen.
Het programma, dat om 10.000 uur begint luidt als volgt:

tcvens Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,
J. M. van den Born.
10.30 uur Het probleem varkenspest door Dr. L. Hoedemaker.

Zoals bekend, is op grond van artikel 4 van dc Wet op de Uitoefening van de Dier-
gcneeskunst de mo,gelijkheid geschapen om personen, die het eerste gedeelte van het
doctoraal examen in de diergeneeskunde met goed gevolg hebben ofgelcgd, toe te
laten tot het verrichten van de navolgende werkzaamheden:

b. het tuberculineren van runderen, met uitzondering van het beoordelen der reactie;

c. het onderzoek van hoenders op salmonella pullorum door middel van dc bloed-
druppelmethode;

d. het afnemen van bloed van runderen ten behoeve van het onderzoek op abortus
Bang.

Nadrukkelijk zij erop gewezen, dat deze werkzaamheden slechts mogen worden ver-
richt door studenten, die in het bezit zijn van een desbetreffende verklaring van de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.

Een zodanige verklaring wordt eerst verstrekt, nadat de praktizcrende dierenarts,
onder wiens leiding en verantwoordelijkheid bedoelde werkzaamheden dienen te
worden verricht, vanwege de Maatschappij voor Diergeneeskunde in het bezit is

gesteld van een verklaring, waaruit blijkt, dat hij behoefte heeft aan een assistent.
Voor wat betreft het onderzoek op salmonella pullorum, genoemde onder e, geldt
sedert kort nog een bijzondere voorwaarde voor de toelating. De betrokken studenten
moeten n.1. vooraf zijn onderricht inzake bedoeld onderzoek. Als instituut, waar dit
onderricht dient plaats tc vinden, is aangewezen de Gezondheidsdienst voor Pluimvee
te Soesterberg.

Er is een onderzoek naar nog niet eerder waargenomen ziekteverschijnselen bij
schapen, runderen en paarden op het eiland Texel met kracht ter hand genomen.
De verschijnselen zijn waarschlijnlijk toe te schrijven aan de abnormale voedings-
verhoudingen ten gevolge van de langdurige droogte.

Het ziektebeeld wordt gekarakteriseerd door gedeeltelijke verlamming en versuftheid,
afwisselend met opgewektheid.

Volgens voorlopige opgave is de ziekte op enkele tientallen bedrijven geconstateerd
met een aantal aantastingen, dat een klein percentage is van de op de bedrijven
aanwezige dieren. Sterfgevallen deden zich niet voor, behalve enkele ongelukken
ten gevolge van deze afwijking.

Bij het onderzoek werkt de Gezondheidsdienst voor Dieren samen met de Stichting
voor Veevoedingsonderzoek te Hoorn en de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht.
Ook verschijnselen elders hebben de aandacht van de onderzoekers.

DE INVOER EN DOORVOER VAN HONDEN EN KATTEN.
Maatregelen ter wering van hondsdolheid.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 2 oktober
1959 de in- of doorvoer van honden en katten slechts toegestaan onder de voorwaarde,
dat bij aankomst in Nederland wordt overgelegd een door een dierenarts opgemaakt
schriftelijk stuk, een verklaring van de dierenarts. Dit stuk dient te behelzen, dat de
dierenarts een volledige enting van het dier tegen hondsdolheid heeft verricht met
een vaccin, dat in het land van bereiding van staatswege is goedgekeurd, en wel
hetzij met een zenuwweefsclvaccin, hetzij met een op eieren gekweekt vaccin (Flury-
stam). Voorts, dat bedoelde enting heeft plaatsgehad, indien een zenuwweefsclvaccin
is aangewend, tenminste één maand, doch niet meer dan twaalf maanden vóór de aan-
komst van het dier in Nederland, en indien een op eieren gekweekt vaccin (Flury-
stam) is aangewend, tenminste 3 weken, doch niet meer dan 24 maanden vóór de
aankomst van het dier in Nederland.

Het stuk dient voorzien te zijn van de datum, waarop de enting is voltooid, een
aanduiding van het aangewende vaccin en de naam van de fabrikant daarvan en
een legalisatie door de officiële veeartsenijkundige dienst van het land, waar de enting
heeft plaatsgehad.

In afwijking van het voorgaande is de in- of doorvoer van honden en katten, welke
rechtstreeks uit het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland of
de republiek Ierland worden aangevoerd, ook toegestaan, indien uit de verklaring
van de dierenarts slechts blijkt, dat hij hct dier vecartsenijkundig heeft onderzocht
en daarbij vrij van hondsdolheid heeft bevonden, en dat dit onderzoek niet meer
dan 8 dagen vóór de aankomst van het dier in Nederland heeft plaatsgehad.
In bijzondere gevallen kan de directeur van de Nederlandse Veeartsenijkundige
Dienst van het in dc vorige artikelen bepaalde onder door hem te stellen voorwaarden
ontheffing verlenen.

Evenals voorgaande jaren zal ook nu in één van de volgende afleveringen van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde een verslag verschijnen van de discussie over het
Salmonellose-probleem.

Helaas moest de behandeling van een aantal vragen en opmerkingen achterwege
blijven.

Het is wel de bedoeling, dat alle schriftelijke vragen en opmerkingen in het verslag
worden opgenomen.

Achteraf is gebleken, dat niet alle vragen en opmerkingen bij de discussieleider zijn
ingeleverd.

Degenen die bepaalde vragen hadden willen stellen of opmerkingen hadden willen
maken, wordt verzocht deze direct na verschijning van deze aflevering bij het bureau
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in te zenden.

Het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde draagt de volgende
collegae voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:
Th. T. Adamse, van Loosstraat 25, Den Haag.
J. Bosma, Krimp 3, Joure.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten Mej. E. W. Versluys en
de heer H. Wijma aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Dijkstra, Mej. R.; 1959; Leeuwarden, Mr. P. J. Troelstraweg 39; tel. 05100—22330;

Kalkman, W. A. M., van Goes naar Renesse, Stoofweg 16; tel. 01116—310; P., ass.

Logtestijn, J. G. van, van Utrecht naar Bunnik, Burg. van de Weijcrstraat 3; tel.

Matthijsen, H. F., van Bilthoven naar Heino, Stationsweg 3; tel. 06729—249; gr.

Roy. J- J- \'e, van Zclhem naar Denekamp, Grootestraat 25; tel, 05413—291; P. ass.

Schijns, M, J, M, P,, van Roggel naar Heijthuizen, Hotel \'t Anker; tel, 04749—233;

Bartels, A, P, G,, te Roosendaal, Laan van Luxemburg 14, tel, 01650—5456 (voort-
zetting praktijk A, A, Dries). (142)
Grondhuis, P., te Rijsbergen (N.B.), Kerkakkerstraat 11a, tel. 01600—333 (voort-
zetdng praktijk A. P. G. Bartels). (158)
Noordenbos, .A. G., te Heinkenszand, Dorpsstraat 47, tel. 01106—290, gr. 260130
(voorzetting praktijk J. Klaassen). (179)

Brink, J. ten, te Heiloo, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1959, op zijn verzoek, als plaats-
vervangend Inspecteur in tijdelijke dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (148)
Janssen, J. G., te Weert, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 september 1959, als
plaatsvervangend Inspecteur in tijdelijke dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Jong, P. J. de, te Culemborg, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1959, op zijn verzoek, als
plaatsvervangend Inspecteur in tijdelijke dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Erelidmaatschap van de I.V.S.U. aangeboden aan Prof. Dr. Jac. Jansen.
De „International Veterinary Students Union" besloot op haar dit jaar in München
gehouden congres, het erelidmaatschap aan te bieden aan Prof. Dr. Jac. Jansen uit
erkentelijkheid voor zijn bemoeienissen ten behoeve van de I.V.S.U.

1650—1850 voor collectie en expositie.
Brieven onder no. 52/59 aan het adres van de Redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

ter verbetering en ter vervolmaking van ons jaarboekje, worden — in het
kader van de voorbereiding voor het samenstellen van het Diergeneeskundig
Jaarboekje 1960 — gaarne ingewacht bij het secretariaat van de redactie,
Bur. van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Door HET LABORATORIUM VOOR FYSIOLOGIE DER
DIEREN VAN DE LANDBOUWHOGESCHOOL wordt ge-
vraagd

hoofdzakelijk voor het endocrinologisch onderzoek en het stof-
wisselingsonderzoek. Gelegenheid voor promoveren. Aanvangs-
salaris naar ervaring en bekwaamheid.

Brieven onder no. 2172/7812 (in linkerbovenhoek env. en brief)
te richten aan genoemd Laboratorium, Haarweg 10, Wageningen.

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

VERKORT JAARVERSLAG VAN DE DIERGENEESKUNDIGE STUDENTEN
KRING, TEVENS DIERGENEESKUNDIGE FACULTEIT, OVER HET \\ ER-
ENIGINGSJAAR 1957—1958.

Dit verenigingsjaar van de Diergeneeskundige Studenten Kring, volgend op het jaar,
waarin het 5e Lustrum werd gevierd en daarom naar algemene opvatting een moei-
lijke, voor een „down" zeer gevoelige periode voor een vereniging, is voor mij des-
ondanks een genoegen voor U te mogen verslaan:

Ik moge U eerst enkele gebeurtenisen noemen, die wat meer opvallend zijn geweest,
waarmee U dan tevens een globaal-indruk krijgt, hoe het Bestuur getrarht hrrft
leiding te geven, zodanig dat daarmede het belang van de Veterinair Student ge-
diend was en dat vriendschap en collegialiteit tussen de leden van onze Kring moge-
lijkheid kregen tot ontplooiing:

Onze Faculteit stak ook dit jaar gunstig af bij de andere, voor wat betreft de wijze
waarop Studenten aan onze Faculteit deelnamen aan het leven in de Gezelligheids-
verenigingen.

Ook de zeven Hongaren, die de veterinaire studie hadden gekozen, ondervonden
geen moeilijkheden zich in de Utrechtse Studentengcmeenschap thuis te voelen, dank
zij de moeite van enkele leden van onze Kring, die het Patronaat over hen op zich
namen.

De krachtige argumentering van het standpunt van Faculteit en Studenten t.a.v. de
massale dierziekte-bestrijding tegenover het Bestuur van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, cn de discussies met de Maatschappij hebben geleid tot tevredenheid
van ieder, die zich in dc preventieve Diergeneeskunde actief, gedurende dc verlengde
periode (n.1. tot 15 februari), had bezig gehouden.

Dc resultaten van de „Werkgroep", die alom in deze Universitcitsgemeenschap be-
kendheid verwierven, hebben dit jaar bijgedragen tot de ingrijpende wijzigingen in
hct studieprogramma. Het zwaartepunt van de studie is wat meer naar voren komen
te liggen; om het .grroncentrrrrde examen-programma tc verlichten, is nu de moge-
lijkheid gegeven gespreid over een prriodr van twre maanden examen af te leggen;
eerste-jaars studenten zullen het komende studiejaar meer Candidaat-collcges kun-
nen volgen dan voorheen, zodat zij gedurende het eerste studiejaar meer veterinaire
leerstof onder ogen zullen krijgen.

Het jaarlijks contact met de Faculteit had plaats. Hct Bestuur en vertegenwoordigers
van de studenten werden door de Professoren met aandachtig oor gehoord. Nogmaals
werden oude, nog niet verwezenlijkte wensen naar voren gebracht. De Hoogleraren
gaven de verzekering tc zullen doen wat in hun vermogen ligt om aan uitvoerbare
verlangens tegemoet te komen.

Het internationale contact is uitgebreider geweest dan voorgaande jaren. De in-
middels traditioneel geworden, tweejaarlijkse uittocht naar het Vlaamse Gent was een
succes; ren vijfciaagse excursie naar Duitsland bracht dc deelnemers in contact met
Duitse collegae in Giessen; acht studenten aan onze Faculteit namen deel aan het 6e
congres van de International Veterinary Students Union, dat dit jaar georganiseerd

was in Zagreb (Joego-Slavië). Een kort verslag van deze contacten zal ik U verderop
geven.

Het contact met de Stamboeken verkeerde al lang in een stadium verder uitgewerkt
te kunnen worden. Dc wijze, waarop was echter moeilijk te vinden. In samenwerking
met het Zoötechnisch Instituut heeft het Bestuur van de D.S.K. nu een regeling ge-
troffen, die zeer vele studenten in staat stelt met een inspecteur van de verschillende
stamboeken „de boer op" te gaan, terwijl anderen de gelegenheid krijgen onder
bekwame leiding keuringen en fokvee-dagen te bezoeken.

Voor het eerst in de geschiedenis van de D.S.K. werd het contact met de Utrechtse
Paardesport Vereniging ook merkbaar voor de Veterinaire Student. Ook hierop zal
ik nog nader terug komen.

Op 10 december 1957 kwam het droeve bericht, dat Prof. Dr. F. C. Kraneveld was
overleden. Met eerbied wil ik deze Hoogleraar gedenken, die de D.S.K. steeds sym-
pathiek gezind was.

Na dit overzicht wil ik overgaan tot de wat meer gedetailleerde vermelding van de
feitjes, die zich rondom de grote lijn hebben voorgedaan:

Er zijn in het achter ons liggende Bestuursjaar twee huishoudelijke vergaderingen ge-
houden, te weten 20 november 1957 en 6 maart 1958. Aan de orde kwamen het
probleem van de studenten assistentie, bij de massale dierziektebestrijding; de con-
tributieverhoging met ƒ 1,50; de inning van de gelden van de Buitengewone Leden
van de D.S.K.; het honorarium voor assistentie, aangegaan via het bemiddelings-
bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde; het voorstel van het D.S.K.-
bestuur, gedaan aan de Faculteit met betrekking tot het aantal te volgen klinische
uren.

Op 27 november sprak Prof. Dr. H. A. Meyling over het onderwerp „Nieuwere
inzichten over de innervatie van dwarsgestreept spierweefsel". Tijdens de vergadering
werden de nieuwbenoemde Honorair-bcstuursleden te weten:
P. Wijnker
R. Y. de Jong
P. Y. V. d. Veen
H. de Vries

Mej. H. L. van .Amstel geïnstalleerd.
Er waren 57 personen op deze vergadering aanwezig.

De eerste-jaars lezing werd dit jaar op zeer gewaardeerde wijze wederom gehouden
door Prof. Dr. H. A. Meyling.

Op de Jaarvergadering van 12 november werden voor deze commissie geïnstalleerd:
P. Eenhoorn — praescs

Tijdens de huishoudelijke vergadering van 6 maart werd Mej. A. C. W. Oskam ver-
vangen door de heer L. M. Otto.

Er was een onderhoud van beide Besturen op 20 november en daarna 6 februari, bij
welke laatste bijeengomst ook de heer L e e n s t r a, secretaris van de Nederlandse
Vereniging van Mengvoederfabrikanten, aanwezig was.

De Candidaten-Commissie organiseerde 10 december een lezing. Prof. Dr. G. W a-
g e n a a r sprak over „De preventieve dierziektebestrijding". Deze lezing gold als
inleiding voor een discussie over de tuberculose- en mond- en klauwzeer-campagne.
Dr. W. A. d e H a a n, secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, was bij
deze lezing en discussie aanwezig.

Tenslotte organiseerde de CC met de Ned. Ver. van Mengvoederfabrikanten een
contactdag, op 25 april in het Jaarbeursrestaurant. Door middel van lezingen en
voordrachten konden de Veterinaire Studenten, die nü in grote getale waren op
komen dagen, kennis nemen van streven en moeilijkheden van de veevoeder-fabrikant.
De deelnemers kregen een diner aangeboden, waarna bezichtiging van U. Twijnstra\'s
veevoederfabriek in Maarssen een waardige afsluiting was van een goed bestede dag.
Na rijp beraad is het Bestuur van de D.S.K. er toe overgegaan een wijziging aan te
brengen in de constellatie van haar Candidaten Commissie. De Besturen van de
D.S.K. van de laatste jaren hebben allen geconstateerd, dat deze commissie niet
voldoende aan haar doel beantwoordt. Om wat nieuw leven in deze commissie te
krijgen zal het presidium van de commissie berusten bij een D.S.K.-bestuurslid.

J. C. Legel — lid
H. A. de Boer — lid q.q.
Het aantal museumbezoekers, dat deze commissie te verwerken kreeg noopt zeer zeker
niet tot het benoemen van een sub-commissie.

Met de Honorair-Bcstuursleden werden in totaal vijf vergaderingen gehouden. Deze
vergaderingen muntten uit door de animerende wijze, waarop zij verliepen. Tal van
goede en doordachte adviezen vielen het Bestuur ten deel.

Deze commissie werd tijdens de Jaarvergadering samengesteld uit de volgende per-
sonen :

Zij werden ter bespreking van de plannen voor het St. Juttemisfeest op de D.S.K.-
kamer ontboden op 21 februari en 18 april, daarna nogmaals met het college van
Studie-commissarissen op 21 april.

Groots en fantasierijk waren de plannen. De commissie heeft getoond voor een per-
fecte uitvoering van de plannen te kunnen zorgen. Het St. Juttemisfeest was een
D.S.K.-festijn met veel karakter in een sfeervolle, feërieke omgeving.

Vele malen werd dit college naar de Bestuurskamer geroepen. Verheugend was de
steeds goede opkomst en de medewerking die dit college heeft verleend, als het er
om ging de stem van het Bestuur bij de leden te laten doorklinken.
Ook behartigden zij de contacten tussen de Hoogleraren en hun Studenten door het
organiseren van thee\'s en lunches.

Het Bestuur vergaderde met het college o.a. op 3 december, waarbij Dr. W. A. de
Haan, secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, aanwezig was om de
werkwijze voor de tuberculose-bcstrijding duidelijk te maken.

Op 5 december kwam niemand minder dan de Goed-Heiligc Man uit Spanje, na
zijn rondgang langs de Instituten van onze Faculteit, het D.S.K.-bestuur met een
bezoek vereren.

Na de vele, niet meer te volgen, goed bedoelde woorden van de Sint, was het duide-
1282

lijk dat de kindervriend niet alleen rijkelijk weet te geven, maar vooral ook gul weet
te nemen. Hoe verwonderlijk vitaal Sint Nieolaas nog is moge blijken uit het feit,
dat Hij bij het heengaan de bovenste treden van de trap raakte, toen vele treden
oversloeg en nog net in handstand de onderste treden tot steunpunt wist te zoeken.
Op 12 december ontving de praeses zijn functiegenoot van de Utrechtse Biologen
Vereniging, de heer W. B o n g e r s, om het rapport van de „Werkgroep-Weekend"
te bespreken.

Op 26 februari zou de Almanak-redactie van de T.S.V. „John Tomes" de almanak
komen aanbieden. Helaas kon dit niet doorgaan, omdat het Bestuur die dag op
excursie naar Gent was. De almanak werd later per post toegestuurd.
Op 17 mei was het de heer R.uppert, directeur van de N.V. Veterinaire Handels-
maatschappij „Animed" te Bussum, die dc laatste afspraken kwam maken i.v.m. de
excursie naar Duitsland, waarvoor hij de bemiddeling op zich had genomen.
Het Bestuur van de V.R.V. „Solleysel" was 28 mei bij het D.S.K.-bestuur op
bezoek.

De deelnemers aan het congres van de International Veterinary Students Union
te Zagreb werden 17 ju.ni op de D.S.K.-kamer ontboden om de plannen te bespreken.
Op 12 september bracht het Bestuur van de T.S.V. „John Tomes" zijn tegen-
bezoek aan het D.S.K.-bestuur. Het was ook dit jaar weer een hoogtepunt in de
ontvangsten op de D.S.K.-kamer.

Rest mij nog te vertellen dat de candidaten van het nieuwe Bestuur gedurende de
maand oktober vele malen dc D.S.K.-kamer bezochten om de gang van zaken gade
te slaan.

Een bus met 46 deelnemers vertrok op 26 februari naar het Vlaamse land voor een
tweedaags bezoek aan de stad Gent.

De eerste dag stond een bezoek aan het stedelijk slachthuis op het programma en
\'s avonds was er de feestavond in „den Napoleon". De commilitonen en commilito-
neskes maakten een onvervalste Vlaamse corona mee, gehouden op een wijze zoals
alleen de Vlaming dat kan.

De volgende dag werd het gezelschap rondgeleid langs de Instituten van de Vete-
rinaire Faculteit, daarna volgde een sight-seeing van de stad Gent en tot slot een
bezoek aan de bierbrouwerij „Mcyresonne".

Op 29 maart volgde een excursie naar de Koninklijke Nederlandse Gi;t- en Spiritus
fabrieken N.V. en naar Galvé\'s Ohe- en Mengvoederfabrieken te Delft.
Na een rondleiding door het bedrijf werd dc 3.5 deelnemers een lunch aangeboden.
Als afsluiting van de dag volgde een visite aan Rotterdam waar de taveerne van
d\'Oranjeboom brouwerij cen verkwikkelijk „rustpunt" voor enkele uren bleek te zijn.
De zangborrel daar gehouden was er één van het goede soort.

Van 20 t.m. 24 mei vond de vijf-daagse excursie naar Duitsland plaats. 35 personen
tekenden voor deze trip naar het buientland in. Het programma was:

21 mei. Bijna iedereen stond „fit" klaar voor de reis naar de „Justus Liebig Hoch-
schule" te Giessen. De verschillende zeer modern ingerichte instituten van de vete-
rinaire Faculteit hadden ieders belangstelling en bewondering.

22 mei. Een bezoek aan de Leitz fabriek te Wetzlar. Vooral de fabricage van lenzen
en microscopen werd gedemonstreerd, terwijl ons een indruk gegeven werd van de
verscheidenheid microtomen, die door deze fabriek op de markt gebracht wordt.
Na de middag ging het gezelschap op zwerftocht door het fraaie stadje Wetzlar.
\'s Avonds was er een zangborrel door de Duitse collegae uit Giessen aangeboden.

23 mei. De Behringwerke te Marburg/Lahn stonden in het middelpunt van de be-
langstelling. Dit bedrijf boeide vooral door het vele levende materiaal, dat aange-
houden wordt voor de produktie van sera en vaccins.

24 mei. Deze dag was bestemd voor een rustige terugreis. En passant werd een
bezoeli gebracht aan de prachtige dierentuin van Dr. Grzimel<, waar ook het exclu-
sieve en unieke exotarium te zien is.

Op 27 dcccmbcr had de vice-praeses een onderhoud met de secretaris van het Fries
Rundvee Stamboek te Leeuwarden, ter bespreking van excursieplannen.
Op 18 maart ontmoette de vice-praeses de hoofdinspecteur van het Nederlandse
Rundvee Stamboek, Ir. Alderkamp, in het Jaarbeursrestaurant. De vice-praeses kreeg
een lijst van namen van alle inspecteurs, waarmee ook de mogelijkheid voor Stu-
denten geopend was, onder deskundige leiding, kennis tc nemen van de exterieur
eisen in dit stamboek.

In samenwerking met het Zoötechnisch Instituut werd dit jaar bijzondere propaganda
gemaakt voor het bezoeken van regionale keuringen en fokveedagen.
In mei waren praeses, ab-actis en vice-praeses te gast bij het Bestuur van de Utrechtse
Paardesport Vereniging, om te praten over de organisatie van een Studenten Draf-
sportdag.

Op zaterdag 5 juli volgde deze dag op de drafbaan Mereveld. Het was geen scherts
toen met vetgedrukte letters op de affiches vermeld stond „Studenten op de Sulky".
Verheugend was de belangstelling van de kant van de leden. Na het grote aantal
inschrijvingen voor training op de sulky, waren cr velen die teleurgesteld moesten
worden. Slechts twaalf personen konden een paard toegewezen krijgen voor training,
terwijl er acht in de eigenlijke course mee mochten rijden. Na ± zes weken oefening
brak de dag aan. Verbluffend was het te zien, hoe goed na zo\'n korte oefentijd dc
dravers in bedwang gehouden werden.

De Studenten course, waarin dc „Peerdenpietenprijs" verreden werd was voor Hoog-
leraren en Studenten, die een groot percentage van het publiek vormden, en niet in
het minst voor de Besturen van U.P.V. en D.S.K. een uniek schouwspel. Tot de
laatste halve ronde was de overwinning een open vraag, toen kwarn plotseling de
praeses van de D.S.K. met zijn „The Lady Bond" vanuit derde positie te voorschijn
en ging in een geweldige sprint naar de kop. Hij ging als eerste door het stek en
werd daarmee de kampioen Studenten-pikeur van Nederland.

Prof. Dr. Jac. Jansen, in zijn kwaliteit van Voorzitter van de Faculteit voor
Diergeneeskunde, deelde een prijs uit aan de ci.genaar van het winnende paard in de
„Professoren-course".

De praeses van dc D.S.K. overhandigde een prijs aan de eigenaar van het winnende
paard in de „course van de Diergeneeskundige Studenten Kring".
De Studenten Drafsportdag was dit jaar een experiment. Gezien het succes en het
enthousiasme van de L\'.P.V. en de D.S.K. zal deze gebeurtenis op Mereveld een
jaarlijks terugkerend evenement worden, dat met telkens meer allure gevierd zal
gaan worden.

Op 9 september woonden praeses, ab-actis en fiscus de keuringen van de Koninklijke
Vereniging „Het Nederlandse Trekpaard" bij tc "s-Hcrtogenbosch. Dc volgende dag
waren zij cr getuige van, welke exemplaren dc kanipioens-trekpaarden van Nederland
werden.

Op 16 oktober was het Bestuur vertegenwoordigd bij de Centrale Keuringen van het
V.L.N. tc Utrecht. Hun liefde voor hct paard trotseerde regen, wind en kou. De
praeses reikte de begeerde D.S.K.-wisselbeker dit jaar uit aan Mevrouw de Weduwe
E. Fikse uit Oldcbrock, die zich dc gelukkige eigenaresse mocht noemen van dc
beste 2-jarige hengst van het Gelderse type en aan de heren J. v a n B e c k uit CJen-
deren en H. Verkuil uit Zaltbommel, eigenaars van het beste paard in de klasse
2-jarige hengsten van het Groningse type. De heer B. S e 1 d c n r ij k uit Soestdijk en
de heer J. W. R e y r i n k uit Groenlo kregen ieder een herinneringsplaquette van-
wege het feit dat hun paard vorig jaar de beker had gewonnen.

Diverse keren was het Bestuur vertegenwoordigd, hetzij bij droeve gebeurtenissen,
zaols de crematie van Prof. Dr. F. C. K r a n e v e 1 d, hetzij bhjde evenementen als
verlovingen, huwelijken, huldigingen en recepties.

Op 22 maart woonde het Bestuur het concert bij ter gelegenheid van de 322e Uni-
vcrsitcits Dies, uitgevoerd door het Utrechts Studenten koor en orkest. De minne-
liederen van Adriaan Bonscl oogstten een geweldig applaus.

Op 28 maart was het voltallige Bestuur tegenwoordig bij de plechtige Senaatszitting
in de Domkerk t.g.v. de 322e Dies Natalis van de Rijks-Universiteit Utrecht. Prof.
Dr. L. Seekles sprak hier zijn rede uit over het onderwerp „Het zout der aarde".
Hierna hadden ook dc cre-promoties de volle aandacht van het Bestuur. In de late
avond was de pracses aanwezig bij de „Professoren kroegjool" in P.H.R.M. op het
Janskerkhof.

Daags daarna woonde het Bestuur de sectievergadering bij in het Instituut voor
Heelkunde. Dr. H. Huisman en de heer VV. J. Roepke spraken over „Pluim-
vee en pluimveciekten".

Bij de Rectoraas-overdracht op 15 september waren de pracses, ab-acties en vice-
ab-actis in de Aula aanwezig. Dc praesse heette Prof. Dr. L. Seekles weer welkom
op het Faculteitstcrrein.

Op 14 november woonde de ab-acties cen vergadering bij van de Patroonsraad.
Vergeleken bij de andere Faculteiten bleken de moeilijkheden in de D.S.K. niet groot.
Op 25 november werd het D.S.K.-bestuur door het C.V.V. wederom geïnstalleerd,
nü als Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Faculteit van de stichUng van
de Utrechtse Studenten Faculteiten.

Op 16 december woonde de pracses een vergadering bij van de Interfacultaire Raad.
Niet minder dan zes maal was de pracses aanwezig bij de praesidesvergadering. Deze
vergaderingen waren mede cen stimulans tot dc activiteiten, die op deze vellen staan
opgesomd.

Het voltallige Bestuur was 12 februari ter nadere kennismaking op bezcK-k bij het
Dagelijks Bestuur van de Stichting van de Utrechtse Studenten Faculteiten.
Op 9 mei was het D.S.K.-bestuur vertegenwoordigd bij cen vergadering over de
voorlichtingsweek in het Universiteitsgebouw.

Op 21 november recipieerde de U.S.V. „Prometheus". Pracses en vice-praeses
brachten gelukwensen over en woonden \'s avonds dc lezing bij van Prof. J. .A. L i n-
schoten over „Mens en Robot".

Op 22 november vierde ünitas Studiosorurn Rhenotrajectina haar 46e Diës Natalis.
Pracses en vice-praeses wensten de Senaat van deze vereniging geluk.
Het Bestuur in zijn meest uitgebreide voltalligheid begaf zich op 28 februari naar
Handorff te Laren om daar het Lustrum-Almanak-feest van dc T.S.V. „John Tomes"
mee te vieren.

Op 10 maart gingen pracses, fiscus en vicc-ab-actis b.g.v. dc 59c Diës Natalis van de
Utrechtse Vrouwelijke Studenten Vereeniging ter receptie om de gelukwensen over
tc brengen.

.Aan de lunch in de mensa-zaal b.g.v. 12e Diës van het Universiteitshuis zaten pracses
en vicc-ab-actis aan. \'s Avonds woonden pracses, ab-actis, fiscus en vice-ab-actis in
het gebouw van Kunsten en Wetenschappen een uitvoering van „Ivette" door
Charlotte Kohier bij, aangeboden door de conmiissie van Beheer van het
Universitcitshuis.

Op 28 maart werd het voltallig Bestuur ontvangen door Rector et Senatus Vetera-
norum van het Utrechts Studenten Corps b.g.v. dc 322 Diës Natalis. Tijdens deze

academische bijeenkomst in Esplanade hield Prof. Dr. J. H. T h i e 1 een geestige rede.
De senaat van Unitas Studiosorum Rhenotrajectina recipieerde na afloop hiervan.
Op 16 mei gingen praeses, ab-actis en vice-ab-actis, ondanks de zware regen, naar
de Kromme Nieuwe Gracht 54 om het Bestuur van het Collegium Studiosorum „Ve-
ritas" geluk te wensen met de 69e Diës Natalis. In avondlijk duister schreden zij
naar het Groot-auditorium, waar enkele Honorair-leden van Veritas werden ge-
installcerd, waarna Bernard Verhoeven sprak over „Wankelend Mensbeeld".
Eveneens vanwege de Diës Natahs toog het Bestuur naar het Janskerkhof om Rector
et Senatus Veteranorum van het Utrechts Studenten Corps geluk te wensen met de
110e Diës Annalis.

Op 14 oktober waren fiscus en vicp-ab-actis ter receptie van de Sociëtas Studiosorum
Reformatorum b.g.v. de 52e Diës Natalis van deze Vereniging. Zij brachten de geluk-
wensen namens de Diergeneeskundige Studenten Kring over.

21 november door fiscus en vice-ab-actis bij een lezing, georganiseerd door de Tand-
heelkundige Studenten Faculteit.

3 februari door fiscus en vice-ab-actis bij een lezing over „Verkeerstechnische pro-
blemen", georganiseerd door de Utr. Phil. Stud. Fac.

4 februari door praeses, fiscus en vice-ab-actis bij een leizng over „Pro en contra
van het vrije beroep", georganiseerd door de T.S.V. „John Tomes".

6 februari door ab-actis en vice-ab-actis bij een lezing over „Het Vulkaanlandschap
van Indonesië", georganiseerd door de V.U.G.S.

7 februari door praeses en vice-abactis bij een lezing over „Verantwoorde gezins-
vorming", uitgesproken door Dr. F. A. Nolle, georganiseerd door .Tetracholoi",
het medisch dispuut van U.S.R.

14 februari door fiscus en vice-ab-actis bij een lezing over „Gedragsonderzoek bij apen
i.v.m. de evolutie van de mens", uitgesproken door Dr. A. K o r t 1 a n d t ,georgani-
seerd door de Utr. Biol. Ver.

22 februari door ab-actis en vice-praeses bij een lezing over „De invloeden van het
ziek zijn op de karaktervorming van de mens" door Dr. H. Looi s, georganiseerd
door de Medische Studenten Faculteit.

22 april door praeses en vice-ab-actis bij een lezing over „Experimentele Poëzie" door
Hans Andreus, georganiseerd door de Litteraire Studenten Faculteit.
24 april door ab-actis en vice-praeses bij een lezing over „Financiële veiligheid bij
vrije vestiging", georganiseerd door de Tandheelk. Stud. Fac.

Plannen om samen met het Bestuur van de T.S.V. „John Tomes" op bezoek te gaan
bij de Huishoudelijke Commissie uan de U.V.S.V. werden werkelijkheid op 26 maart.
Hier ervoeren allen weer, hoe aangenaam het kan zijn samen uit één pan te eten.
Op 19 april was de praeses aanwezig bij de huldiging van de heer F. J. H o u t m a n,
die na jarenlang schouwburg-directeur tc zijn geweest, van dc oude dag ging ge-
nieten.

Op 6 oktober waren ab-actis en vice-ab-actis aanwezig bij een filmavond, gehouden
door de afdeling Utrecht van de Ncderlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren.
Op 13 oktober woonden vice-praeses en* fiscus de Openbare les bij van Dr. C. A.

5 a 1 e m i n k, die hiermede het ambt van Lector in de propaedeutische organische
scheikunde ana deze Universiteit, aanvaardde. Zij brachten de gelukwensen over.

Dee vice-praeses droeg een steentje bij op 2 januari, toen hij op de Volks-Hoge-
school „Eerbeek" een toespraak hield voor eind-examinandi van Middelbare scholen
over de voor-, maar ook de nadelen van de Diergeneeskundige Studie.
Op 2 april bezocht de praeses Dr. C. A. Sa 1 e m i n k om te praten over mogelijk-

heden van samenwcrkin« tussen Medische- cn Diergeneeskundige Faculteit ni.b.t.
het organiseren van excursies en voorlichtingsavonden over „Het studeren" voor
eerstc-jaars Studenten. Mogelijk zullen besproken plannen het komende jaar ten uit-
voer gebracht worden.

Op 21 april vergaderde de praeses met dc redactie van de Sol lustitiae. Overeen-
komstig het voorstel van de praeses werd een 3 mei-editie uitgegeven, gewijd aan het
Studenten-verzet in de tweede Wereldoorlog. Het artikel van de heer G. P u c h i n-
g e r hebt U in de Sol van 3 mei kunnen lezen.

Op 26 april was er in aanwezigheid van Prof. J. H. t c n T h ij e een discussie tussen
praeses, ab-actis en vice-praescs en Dr. Hoedemaker, hoofd van de Veterinaire
inspectie, over dc Studenten-assistentie.

Op 17 juni woonden de praeses en vice-praescs cen vergadering bij met Directeuren
van Provinciale Geondheidsdiensten voor dieren en de Friese Gezondheidsdienst voor
vee. Faculteit en Maatschappij voor Diergeneeskunde over Studenten-assistentie.

Ik heb U reeds eerder in dit verslag het contact met Gent in België en Giessen in
Duitsland genoemd. Ik ben u nog een verslag van het congres van de International
Veterinary Students Union schuldig.

.\\cht Studenten, waaronder twee Bestuursleden togen naar Joego-Slavië om in Zag-
reb het VIc Congres van de I.V.S.U. bij te wonen. Er waren 60 congressisten, ver-
tegenwoordigers uit 11 landen.

Het zeer goed uitgewerkte programma was uitgesmeerd over de periode van 16 t.m.
27 juli.

Tijdens de bijeenkomsten is opnieuw gesproken over de resolutie, die vorig jaar in
Edinburgh werd aan,genomen, handelende over de Internationale Studenten-
uitwisseling. Slechts de Hoogleraren van België en Nederland hadden bericht in prin-
cipe met de resolutie in te stemmen. Van de andere landen wordt nog op antwoord
gewacht.

Enkele Zuid-Amerikaanse landen hadden verzocht lid te mogen worden van de
I.V.S.U. Besloten werd hen voor te stellen een Zuid-Amerikaanse afdeling van de
Unie op te richten. Bij congressen kan dan over en weer vertegenwoordigd worden
door één gedelegeerde.

Ook werd nogmaals aangedrongen op medewerking bij het samenstellen van een
internationale zangbundel, waartoe Frankrijk dc opdracht tot uitvoering kreeg.
Het Honorary Membership van dc I.V.S.U. werd toegekend aan Prof. M I i n a c,
als waardering voor zijn hulp bij het organiseren van het Vle congres.
Behalve de gelegenheid om in internationaal verband van gedachten te wis.selen,
bood het programma ook ruimschoots de mogelijkheid om op indrin.gendc wijze ken-
nis te nemen van het land, het leven en werken van het vitale Joego-Slavischc volk,
alsmede van de organisatie van het Veterinaire bestel in het mooie, zeer warme en
nog arme Zuid-Slavië.

Op 16 september bracht een Oostenrijker, I g n a z R e i c h 1, 2c vicc-president van

de I.V.S.U. in het af.glcopen jaar, die studeert aan dc Veterinaire Faculteit van dc

Een festijn van deze aard, hier in Utrecht gehouden, was de onlangs gevierde
„Eerste-jaars zangborrel" op maandag 13 oktober in Hotel Smits. Het moet gezegd
worden, het was een zangborrel beter dan wc dc laatste tijd gewend waren.

de Tandheelkundige Studenten Vereniging „John Tonies" vond op 13 juni plaats op
het Hercules-terrein.

Het D.S.K.-elftal kwam enthousiast het veld op, geladen als het was door de „war-
ming up" van dc vorige avond op de D.S.K.-kamer. Deze traditioneel geworden
ontmoeting met „John Tomes" op het voetbalveld moest wel een overwinning wor-
den voor de sportlieden van de D.S.K. Trouwens, dat was niet alleen te zien aan
het verschil in clan van de beide ploegen, maar ook overduidelijk aan het verschil
in fysiologische doorsnee van de spiermassa\'s van de individuele D.S.K.- en Tomcs-
speler. Factoren voor cen werkelijke krachtmeting waren dus wel aanwezig.
Onder het laaiend enthousiasme van de supporters, kwam het D.S.K.-team tot een
prachtige prestatie.

Onze pracses wist als keeper enkele, zeker lijkende doelpunten door indrukwekkende
safes, waarbij hij zijn ganre lan,ge lijf nodig had, op de doellijn te keren. Slechts
eenmaal wist de tegenpartij te scoren, terwijl onze voorwaartsen de bal vier maal in
het net van „John Tomes" wisten te werken.

Ook dit jaar, de tweede in successie, zal dc wissclbcker in het bezit van de D.S.K.
zijn.

Het zij mij vergund, nu de laatste ogenblikken van het Bcstuurs- en Verenigingsjaar
1957—1958 zijn aangebroken, te mogen zeggen, dat vele leden de doelstelling van
onze vereniging hebben begrepen en daar naar optreden en handelen; meer leden
kennen die doelstelling niet of willen haar nict kennen en houden zich afzijdig.
Die leden vraag ik, het komende jaar, het aantredende Bestuur door hun activiteit
tc willen steunen, opdat hier nu en in de maatschappij later het Corps Veterinair
leve!

Een onderzoek van zes coccidiostatica toonde aan dat ze allemaal bescherming tegen
Eimeria tenella boden. In volgorde van een betere naar een minder beschermende
werking kwamen glycarbylamide (dat tevens grocibevorderende eigenschappen lijkt
tc bezitten), nicarbazine, nitrofurazone, bifuran, sulfachinoenaline en trithiadol.

Honing en bijegif verjongen volgens Russische onderzoekers de lichaamscellen en ver-
lengen daardoor het leven en de duur van de produktiviteit. Ganzen die honing in
het voer kregen en met bijegif werden geïnjiceerd, werden gemiddeld 20% zwaarder;
vier jaar oude kippen kregen dc eigenschappen van jonge hennen en kwamen volop
aan de leg. Overjarige legkippen produceerden 1 \'/j x meer eieren dan de controle-
dieren. Broedeieren van behandelde hennen bleken sterker en vruchtbaarder, de
daaruit verkregen kuikens kwamen al op een leeftijd van 14 tot 16 weken aan de leg.

Wanneer U bang bent dat Uw os ziek zal worden neem 3 zoutkorrels, 3 laurier-
bladen, 3 preien, 3 stukjes knoflook, 3 stukjes wierook, 3 witte bonen, 3 gloeiende
kolen en 3 pinten wijn. Meng dit in een mortier en geef het de os.
Degene die het geeft moet zelf vasten. Geef 1/3 van deze drank 3 achtereenvolgende
dagen, terwijl en de os en de ingevcr rechtop staan. Geef het uit een houten kom.
(het .getal 3 wijst op bijgeloof, terwijl het rechtop staan wijst op een zuivcrings-
ritueel). De Romeinen hadden cen apparaat om ossen rechtop tc plaatsen wanneer
ze medisch behandeld werden.

Enkele opmerkingen over hef verband tussen de
voeding en het serummagnesium-gehalfe

Some rernarks about the relation between feeding and
magnesiumcontent of the bloodserum

door Dr. TH. DE GROOT, dierenarts bij het Landbouwkundig
Bureau der Nederlandse Stikstofmeststoffenindustrie, ge-
detacheerd bij het Laboratorium voor Fysiologie der Dieren
van de Landbouwhogeschool te Wageningen. Directeur: Prof.
Dr. E. Brouwer.

Als men de inhoud van de drie laatste in dit tijdschrift verschenen artikelen
over „kopziekte" vergelijkt (Siebenga (1958), Kemp (1959) en
Reinders (1959) ), dan moet men wel tot de conclusie komen, dat de
aetiologie van deze stofwisselingsziekte nog lang niet in alle opzichten dui-
delijk is. Al valt er misschien wel enige overeenkomst in de gedachtengang
\\an deze schrijvers te bespeuren, alle drie leggen ze toch het accent duidelijk
verschillend.

Ook als men de buitenlandse literatuur bestudeert en de oudere Neder-
landse publikaties er nog eens op naleest, is het niet mogelijk om tot een
in alle opzichten bevredigende conclusie te komen over het ontstaan van
kopziekte. Een ieder die hierover wil schrijven, kan dat dan ook momenteel
nog niet anders doen dan veronderstellenderwijs.

0\\erigens is het verheugend voor de veehouder, dat zoveel inzicht in be-
paalde momenten van het wezen en het ontstaan van de kopziekte is ver-
kregen, dat hem kan worden aangeraden bepaalde maatregelen te nemen
die, zoals in de praktijk is gebleken, in belangrijke mate kunnen bijdragen
tot het voorkómen ervan. Het is niet mijn bedoeling momenteel uitvoerig
bij deze maatregelen stil te staan, maar meer om samenvattend uiteen te
zetten, hoe naar mijn mening op de meest voor de hand liggende wijze het
ontstaan van een groot deel der kopziektegevallen kan worden verklaard.
(Het is nog steeds niet zeker, dat we maar met één enkele ziekte te maken
hebben; ik zou de mogelijkheid, dat dezelfde naam voor verschillende ziek-
ten wordt gebruikt, niet zonder meer uit willen sluiten),
ik wil mij daarbij baseren, enerzijds oj) de tamelijk uitgebreide literatuur,
zonder daarvan een volledig overzicht te geven, anderzijds op de er\\\'anng,
die is opgedaan op een bedrijf, waar de samenstelling van het weidegras uit-
\\oerig werd onderzocht en dus in verband kan worden gebracht met de
gezondheidstoestand van de veestapel. Hoewel ik dus uit wil gaan van vast-
staande feiten is het mi.sschien nuttig om er de nadruk op te leggen, dat
de beschouwingen, die hieraan zullen worden vastgeknoopt een enigszins
hy])othetisch karakter dragen. Het moet natuurlijk de bedoeling zijn om
de verschillende veronderstellingen, die zullen worden gemaakt, door nader
onderzoek te toetsen.

Het staat vast, dat een van de belangrijkste symptomen van kopziekte een
verlaagd gehalte aan magnesium in het bloedserum is. Dit gehalte kan men
min of meer beschouwen als de resultante van de uitscheiding (vooral met

de urine) en de afscheiding (met de melk) enerzijds, die beide een verla-
gende invloed hebben en de resorpde uit de digestietractus, die dus ver-
hogend werkt, anderzijds. Daarnaast kan blijkens onderzoekingen van
Blaxter (1956) en Smith (1959) als hypomagnesaemie optreedt,
enig Mg uit het geraamte worden vrijgemaakt. Dit vindt echter, speciaal bij
volwassen dieren, zo langzaam plaats, dat het bij de betrekkelijk acuut op-
tredende kopziekte nauwelijks een belangrijke beschermende werking kan
hebben. In hoeverre ook nog Mg vanuit het bloed naar de darm wordt
uitgescheiden staat nog onvoldoende vast. Als dit al gebeurt (Field c.s.,
1958), dan is dat naar algemeen wordt aangenomen toch in betrekkelijk
geringe hoeveelheden. Zolang geen geschikt radioactief isotoop van het Mg
bekend is, zal het moeilijk zijn hierover nauwkeurig georiënteerd te ge-
raken.

Wel is gebleken dat, als het serum-Mg gehalte gaat dalen, de uitscheiding
met de urine direct sterk afneemt. Het gehalte in de melk daarentegen is
zeer constant, hoewel van dier tot dier enige variatie schijnt voor te kunnen
komen (Blaxter en Sharman, 1955).

Uit het bovenstaande volgt, dat het vooral de hoeveelheid geresorbeerd Mg
is, die in belangrijke mate bepalend is voor het gehalte in het bloedserum
en dit is afhankelijk van zowel de hoeveelheid Mg die met het voer is op-
genomen, als van de resorbeerbaarheid daarvan, twee factoren, die beide
sterk kunnen variëren.

Wat nu de hoeveelheid met het voer opgenomen Mg betreft, deze wordt be-
paald door het gehalte aan Mg in de droge stof en de hoeveelheid droge
stof, die de dieren opnemen. Op grond van theoretische overwegingen en
op grond van vergelijkingen met andere diersoorten en met de mens zou
men moeten concluderen, dat het voedsel van het rund altijd voldoende Mg
bevat om in zijn behoefte te voorzien.

Proefnemingen in Noorwegen en ook praktische waarnemingen hebben ech-
ter waarschijnlijk gemaakt dat het rund veel meer Mg nodig heeft dan
niet-herkauwers. Veel is hierover echter niet met zekerheid bekend (B r o u-
w e r, 1957; Frens, 1950), maar wel mag worden aangenomen, dat men
bij een hoog Mg gehalte van het voer minder kans heeft op het optreden
van hypomagnesaemie dan wanneer het gehalte laag is.
Hiermede in overeenstemming is de waarneming van Kemp (pers. med.)
dat noch op de bedrijven, die vallen onder de Buitenpraktijk van de Facul-
teit der Diergeneeskunde te Utrecht, noch op de proefweiden in Wageningen
ooit kopziekte optrad als het gehalte aan Mg in de droge stof van het gras
0.211% (0.35% MgOl of meer bedroeg.

Evenals het gehalte aan Mg in het voer de ene keer meer dan 100% hoger
kan liggen dan de andere (gehaltes lager dan 0.12 en hoger dan 0.24% Mg
in de droge stof van het gras treft men geregeld aan), kan ook de resorbeer-
baarheid sterk verschillen. Bij proeven, waarby de eventuele terugresorptie
naar de darm buiten beschouwing werd gelaten en men dus de hoeveelheid
geresorbeerd magnesium bepaalde door het verschil vast le stellen tussen
de hoeveelheid in het voer en in de mest, vond men dat soms minder dan
10% van het met het voer opgenomen Mg in het dier achterbleef, maar
dat dit ook meer dan 30% kon bedragen (Rook and Balch, 1958 en

V a n d e r n O r s t en Hendriks, 1958). Het is gebleken, dat magne-
sium uit hooi over het algemeen beter resorbeerbaar is dan magnesium uit
gras. Het is niet zeker, maar wel zeer waarschijnlijk, dat dit verschil een
gevolg is van het verschil in samenstelling tussen hooi en gras.
Het sjsreekt verder vanzelf dat, naarmate het geresorbeerde percentage lager
is, het voer meer Mg moet bevatten als men het optreden van hypomagne-
saemie wil voorkomen. In dit verband lijkt het resultaat van een door mij
genomen oriënterend proefje interessant. Daarbij bleek n.1. dat bij twee
nieuwmelkse koeien die met haar rantsoen (hooi, bieten en krachtvoer) in
totaal .35 gram Mg per dag opnamen en 266 gram K, het serum-Mg gehalte
nauwelijks enige neiging tot dalen vertoonde als de hoeveelheid K tot on-
geveer 580 gram werd verhoogd, terwijl bij een droogstaande koe, die
slechts 21 gram Mg en 210 gram K per dag met het voer opnam, het
serum-Mg gehalte geleidelijk daalde van 2.1 tot 1.5 mg% als 312.5 gram K
(800 gram KHCOg) per dag extra werd toegediend. De?:e daling kwam dus
tot stand, ondanks het feit, dat dit laatste dier met de melk geen Mg kwijt
raakte. Daarmee komen we dan meteen tot het volgende onderweip.

Voor een nauwkeurige bestudering van de factoren, die de Mg resorptie
beïnvloeden zou het gewenst zijn, dat bekend was in welk deel van de
digestietractus deze resorptie plaats vindt. Hoewel mij hierover geen onder-
zoekingen bekend zijn, meen ik uit een door Kemp (1959) beschreven
proef, die ik samen met hem heb genomen, te kunnen concluderen dat deze
lesorptie zo goed als zeker voor een deel reeds in de pens plaats heeft. Een
viertal hypomagnesaemische koeien vertoonden namelijk reeds drie uur na-
dat ze 40 gram MgO in de vorm van koekjes hadden gegeten een duidelijke
verhoging van het serum-Mg gehalte; hel lijkt niet waarschijnlijk, dat het
Mg in zo korte tijd in voldoende hoeveelheid in het darmkanaal terecht kan
zijn gekomen om deze verhoging te kunnen verklaren.

Öok het onderzoek van Dobsen (geref. door Deys c.s., 1958) \\\\\'ijst
sterk in de richting van de mogelijkheid van een Mg resorptie door de pens-
wand. Daarnaast zal ook resorptie in andere delen van de digestietractus
plaats vinden, maar in welke mate dit hel geval is en welk deel uit de pens
reeds in het bloed tereclit komt, is niet bekend. Dit maakt het trekken van
conclusies over de invloed van in het voer voorkomende en eventuele an-
dere factoren, die de Mg resori^tie afr(>mmen, moeilijk. Het lijkt echter niet
onwaarschijnlijk, dat men mag aannemen, dat in het algemeen gesproken
de eenwaardige ionen, die in cle digestietractus aanwezig zijn, de re.sorptie
van de tweewaardige bemoeilijken (Dobsen, geref. door Deys c.s.,
1958).

In dit verband lijkt het nuttig om te wijzen op het onderzoek \\an Van
Weerden (19.59) die vond dat bij het rund het gehalte aan opgelost
magnesium in de darminhoud steeds belangrijk hoger blijft dan de con-
centratie in het bloedserum; dit in tegenstelling tot het natrium. Overigens
speelt het Na -ion waarschijnlijk als remmende invloed op de Mg re-
sorptie in ons land geen grote rol, omdat het zelden in overmatige hoeveel-
heid in het gras voorkomt, vaak veeleer zelfs in het minimum zal zijn. Het
K -ion daarentegen is onder onze omstandigheden van grote betekenis,
terwijl het NH4^ -ion waarschijnlijk alleen in de voormagen een duide-
lijk remmende werking uit kan oefenen, omdat in de verder gelegen delen

van de digestietractus geen lioge NH4 -concentraties \\oorkoinen. Dit is
een gevolg van het feit, dat de overmaat ammoniak reeds in de voorrnagen
rechtstreeks naar het bloed verdwijnt, waarna het \\-ia de poortader in\'de
lever terecht komt, die het omzet, grotendeels in ureum.
Voorzover deze ureum niet met het speeksel weer naar de pens wordt terug-
gebracht, verlaat deze het lichaam via de nieren en gaat dus voor het dier
verloren. Pas als in de pens zeer veel NH3 wordt gevormd kan dit voor het
dier gevaarlijk worden, omdat dan de toestand kan ontstaan, dat de lever
het niet meer kan verwerken. Daardoor kan dan NH3 in het perifere bloed
terecht komen, wat aanleiding kan geven tot een gevaarlijke ammoniak-
vergiftiging, waaivan de verschijnselen klinisch sterk op die van kopziekte
gelijken. Dat dit laatste mogelijk is, heeft Rustige (1958) aangetoond,
die ammoniakvergiftiging o])wekte door een constante toediening van grote
hoeveelheden ureum. Het opvallende bij deze i^roeven van Rustige was,
dat, ondanks langdurige onfysiologisch hoge NH4 -concentraties in de
pensinhoud, het serum-Mg gehalte der dieren niet van betekenis daalde. Dit
is dus in lijnrechte tegenspraak met de resultaten van H e a d en Rook
(1955) en andere Shinfieldse onderzoekers (Bartlett c.s., 1957), die
door verhoging van de ammoniakconcentratie in de pens wel een duidelijke
\\erlaging van het serum-Mg gehalte kregen. Hoe dit verschil verklaard
moet worden is vooralsnog niet duidelijk, maar de mogelijkheid is niet uit-
gesloten dat het Mg-gehalte van het voer bij de proef van Rustige hoger
was dan bij het Engelse onderzoek.

Dat NH3 vergiftiging onder meer „fysiologische" omstandigheden echter
niet zo gauw optreedt en dat koeien dus in staat zijn grote hoe\\eelheden
eiwit te verwerken zonder dat van vergiftiging sprake is, blijkt uit proeven
van VVitt (geref. door I w e rn a, 1958), die aantoonde dat dieren, die
in een zwaar met stikstof bemeste weide lie])en een e.xtra gift krachtvoer met
40% eiwit niet alleen zonder bezwaar verdroegen, maar hier zelfs oj) rea-
geerden met cen kleine verhoging van de melkproduktie die even groot
was als die, welke door pulpbijvoedering werd verkregen. We zullen dit
moeten verklaren door aan te nemen, dat de bacterieflora in de ]iens er-
voor zorgt, dat de overmaat eiwit wordt afgebroken, waarbij de stikstof,
zoals hierboven reeds werd beschreven, als ureum met de urine het lichaam
verlaat. Dank zij deze bacteriewerking is het eiwitgehalte van het voedsel,
dat de lebmaag en vervolgens het darmkanaal bereikt betrekkelijk constant,
komt dit althans niet gemakkelijk boven een bepaalde maximumwaarde uit,
ook al is het gehalte in hel voer soms extreem hoog. Daardoor is het ook
niet waarschijnlijk, dat de NH4 -ionen in het achter de voormagen ge-
legen gedeelte van de digestietractus een sterk remmende invloed op de
Mg-resorptie uitoefenen, al komt ook daar, omdat er eiwitten worden af-
gebroken, wel enige NH4 voor (Van W eerden, 1959).
Als deze veronderstelling juist is, dan zou meteen ook cen verklaring ge-
geven kunnen worden voor het feit, dat een hoog K gehalte van het voer
meer nadelig is voor het serum-Mg gehalte dan een hoog eiwitgehalte, welk
laatste resulteert in cen hoge NH4 -concentratie in de pens. Dit laatste
is reeds herhaaldelijk bewezen en is ook door R e i n d e r s (1959) nog eens
duidelijk uiteen gezet, maar deze auteur hecht m.i. te veel waarde aan de
organische en te weinig aan de anorganische samenstelling van het rant-
soen in verband met het hypomagnesaemie vraagstuk. Dit blijkt ook duide-
lijk uit de door hemzelf gepubliceerde cijfers; immers de ureurngehaltes in

het bloed der koeien, die op de klaverrijke weide liepen waren hoger dan
die der op een klaverarme weide grazende dieren. Dit bewijst, dat het rant-
soen op de klaverrijke weiden eiwitrijker was dan op de klaverarme, althans
dat in de pens der koeien op de klaverrijke weiden de meeste ammoniak in
de pens vrij kwam. Men heeft nl. aangetoond (Lewisen McDonald,
1958), dat er een sterke positieve correlatie bestaat tussen de ammoniak-
concentratie in de pens en het ureumgehalte in het bloed.
En nu vindt Reinders (1959) ondanks een hogere ammoniakconcen-
tratie in de pens bij de dieren op de klaverrijke weide een duidelijk hoger
serum-Mg gehalte, wat hij tracht te verklaren door aan te nemen dat de
koeien op de klaverarme weide eerst wel een veel hogere NH4 -concen-
tratie in de pens gehad zullen hebben dan de dieren op de klaverrijke weide,
waardoor de NH3 produktie in de pens naderhand weer lager is geworden,
terwijl het veel meer voor de hand ligt dat de verschillen in serum-Mg ge-
halte een gevolg zijn van het verschil in mineralen-samenstelling van het
voer.

Om dit afdoende te bewijzen zou het nodig zijn, dat de mineralen-samen-
stelling van het weidebestand bekend was. Deze gegevens worden echter
niet door Reinders vermeld, maar het is voldoende bekend, dat klaver,
behalve dat het rijker is aan eiwit (wat klopt met de hogere ureumgehaltes
van het bloed) ook meer tweewaardige ionen bevat dan gras. Klaver is dus
ook rijker aan magnesium dan gras en het ligt m.i. voor de hand om hier
in de eerste plaats aan te denken als men wil verklaren waarom het serum-
Mg gehalte van de koeien op de klaverrijke weide hoger was dan dat van
de dieren op de klaverarme.

Dat een hoog ruweiwitgehalte van het gras geen vooi\'waarde is voor het
optreden van kopziekte blijkt ook uit proeven van Kemp (pers. meded.),
die zowel hypomagnesaemie als kopziekte opwekte, door koeien op gras
te laten lopen met 14% en met 19% ruweiwit in de droge stof. Op per-
celen waar de sterke hypomagnesaemie en de klinische kopziekte optraden
bevatte het gras echter ongeveer 1.0% K2O meer dan op de „gezonde"
percelen.

De grote betekenis van het K gehalte van het weidegras, speciaal ook in ver-
houding tot het Mg gehalte, komt duidelijk naar voren in een uitvoerige
proef, die genomen wordt op het Stikstofjjroefbedrijf van de heer J. H.
Spruit te Kamerik (U.). Ik zou hierop iets nader in willen gaan, omdat er
tevens uit blijkt, dat men door het nemen van bedrijfstechnische maat-
regelen en het toepassen van een bepaald bemestingsregime het gevaar voor
kopziekte kan onderdrukken ook al wordt een zeer grote hoeveelheid kunst-
meststikstof gebruikt (tot bijna 400 kg N per ha per jaar).
Op dit bedrijf deden zich steeds, vaak zowel in het voor- als in het najaar,
soms zelfs vrij grote aantallen, gevallen van kopziekte voor. Dat was voor
hct eerst niet meer het geval in de herfst van 1957. (Dat het in het voor-
jaar van 1957 nog wel het geval was, hoewel de mineralensarnenstelling van
het gras het niet meer zou doen verwachten, had een bijzondere reden,
waarop ik hieronder nader terug wil komen). Ook in 1958 en 1959 is het
bedrijf verder vrij van kopziekte gebleven.

Wat hier is gedaan, dat is in de eerste plaats, dat getracht is de hoge K-
getallen die vooral de 5 dicht bij de bedrijfsgebouwen gelegen percelen ver-
toonden, te verlagen. Als men weet, dat men het K-getal van de grond liefst

heeft tussen 15 en 20 dan was de toestand in 1953 nog weinig rooskleurig,
orndat dit van deze percelen varieerde van 27 tot 47. In 1957 waren deze,
door een radicale vermindering van de kalibemesting en het maaien van
de eerste snede gras reeds teruggebracht tot 18—31. Het spreekt vanzelf
dat deze percelen nooit meer gier hebben gehad omdat daarin veel K voor-
komt.

Dat deze maatregelen de mineralensamenstelling van het gras gunstig heb-
ben beïnvloed blijkt uit de in tabel I samengevatte cijfers, waarbij men niet
uit het oog moet verliezen, dat het hier gemiddelde cijfers betreft. De
samenstelling verandert nl. in de loop van het seizoen vrij sterk en mede
door de klimatologische omstandigheden het ene jaar sneller dan het andere.
Ik heb in deze tabel niet alleen de eerste hoge cijfers genomen, maar het
gemiddelde van alle grasmonsters die zijn genomen. Dat zijn voor de
voorjaarsperiode vanaf het begin van de weideperiode tot en met juni en
voor de herfstperiode van september totdat de dieren werden opgestald.
Hierdoor werd het gemiddelde in belangrijke mate genivelleerd, maar on-
danks dat ziet men, als men de voorjaars- en de najaarscijfers vergelijkt,
een geleidelijke daling van het K2O en een geringe stijging van het MgO
gehalte, waardoor de verhouding K : Mg uitgedrukt in milliaequivalenten
een duidelijke daling is gaan vertonen, hetgeen dus als gunstig moet worden
beschouwd.

Volledigheidshalve kan hierbij nog worden opgemerkt, dat het gemiddelde
gehalte aan voedernormruweiwit (vre) cle laatste jaren slechts weinig va-
riatie vertoonde; behalve in 1957, toen het door de slechte weersomstandig-
heden lager lag, schommelde dit steeds tu.ssen 18 en 19%.
Uiteraard is ook op het bedrijf van de heer .S]jruit getracht door bijvoedering
het kopziektegevaar te verminderen. In het voorjaar van 1955 werden mag-
nesiumkoekjes gegeven. Ondanks deze maatregel stierven echter 2 dieren
aan kopziekte en kwamen 2 twijfelgevallen voor, die veiligheidshalve wer-
den ingespoten. Daar de koekjes toen nog vrij slecht werden opgenomen
is het waarschijnlijk, dat dit dieren waren die ze weigerden. In de herfst
van datzelfde jaar werd de dieren een pekelbak ter beschikking gesteld en
kregen de dieren extra graanstro bijgevoerd, maar toch stierf in oktober
1 dier aan kopziekte en genas 1 dier na behandeling.

In het voorjaar van 1956 werd de dieren individueel 2 kg pulp en 75 gram
NaCl versterkt. Ondanks deze bijvoedering zijn 6 dieren ingespo.en, omdat
ze „kopziekteachtige verschijnselen" vertoonden. Van een aantal dieren

werden toen bloedmonsters genoinen, waarin het serum-Mg gehalte werd
bepaald. Dit bleek te variëren van 0.8—1.3 mg% op 13 mei en van 1.4—
1.8 rng% op 16 juni. In het najaar werd hetzelfde bijvoederingsregime ge-
\\olgd als in het voorjaar het geval was geweest, maar desalniettemin kregen
drie dieren duidelijk kopziekte terwijl een vierde veiligheidshalve werd be-
handeld. De serum-Mg gehaltes van deze 4 dieren bedroegen vlak voor de
injectie resp. 0.4, 0.5, 0.6 en 0.5 mg%. Ook de serum-Mg gehaltes van de
klinisch gezonde dieren waren in oktober 1956 laag (hoogste waarde 1.9
mg%) ondanks de bijvoedering.

In het voorjaar van 1957 werd weer begonnen met de individuele bij-
voedering van 2 kg droge pulp en 80--100 gram keukenzout per dier per
dag. Hoewel zich geen duidelijke klinische kopziektegevallen voordeden,
waren de serum-Mg gehaltes in de eerste week dat de dieren in de weide
liepen, laag tot zeer laag. (Van 7 onderzochte dieren gemiddeld 1.23 mg%,
variërend van 0.4 tot 1.6 mg%). Daar deze waarneming niet in overeen-
stemming was met wat was verwacht in verband met de grondanalyse-
cijfers, de genomen maatregelen met betrekking tot de bemesting en de
mineralensamenstelling van het gras van het vorige jaar (en naar nader-
hand bleek ook niet van 1957) werd op 9 mei de toediening van het keuken-
zout stopgezet.

Deze maatregel lag des temeer voor de hand omdat, zoals uit tabel I blijkt,
de natrium-gehaltes van het weidegras op dit bedrijf niet laag zijn en de
dieren dus door de extra bijvoedering 3—4 maal zoveel natrium kregen als
ze volgens de geldende normen nodig hadden.

Het gevolg was zeer frappant, want op 23 rnei waren de serum-Mg gehaltes
der onderzochte dieren gestegen tot gemiddeld 2.42 mg%, variërend van
1.3 tot 3.2 mg9f, met nog slechts 1 dier dat een gehalte had dat lager lag
dan 2.0 mg%! Hoewel, door het inmiddels verder voortschrijden van het
seizoen, de mineralensamenstelling van het gras in gunstige zin zal zijn ver-
.schoven en de dieren inmiddels ook weer enige malen waren verweid, het-
geen een enigszins verhogende invloed op het serum-Mg gehalte kan heb-
ben uitgeoefend, lijkt het mij, gezien de achteraf bepaalde gehaltes aan
mineralen in het gras gedurende de eerste 3 weken van mei, uiterst waar-
schijnlijk dat de bijvoedering van keukenzout op dit bedrijf een ongunstige
invloed heeft gehad en lijkt het er dus op, dat een overmaat Na een soort-
gelijke invloed op het serum-Mg gehalte uitoefent als een te veel aan K.
bedurende de herfst werd dan ook alleen 2 kg pulp verstrekt en deden zich
geen moeilijkheden meer voor. De serum-Mg gehaltes van 7 dieren lagen
op 6 achtereenvolgende data tussen 17 setpember en 25 oktober respec-
tievelijk gemiddeld op 2.2, 1.9, 2.6, 2.3, 2.5 en 2.4 mg%.
Ook in 1958 werd alleen pulp bijgevoerd en deden zich geen moeilijkheden
voor. In het voorjaar van 1959 evenmin, ondanks het feit dat de hoeveel-
heid pulp aanzienlijk werd verminderd, zowel door een kleinere hoeveelheid
te geven, als door dit gedurende veel kortere tijd te verstrekken. Uiteraard
zal getracht moeten worden zo ver te komen, dat ook de pulpbijvoedering
niet meer nodig is om de kopziekte te voorkomen.

Een en ander lieeft bij mij de mening doen postvatten, dat men met het
gebruik van keukenzout als voorbehoedmiddel tegen de kopziekte voor-
zichtig moet zijn. Deze mening wordt nog gesterkt door de ervaring van
Kemp (pers. meded.), die op twee met chilisalpeter bemeste proefperce-
len, waarvan het gras daardoor veel natrium was gaan bevatten, niet alleen

Sterke hypomagnesaemie, maar ook klinische kopziekte zag ontstaan, zonder
dat het kalium en het eiwitgehalte van het gras hoog waren.

Om het optreden van hypomagnesaemie (en kopziekte) te voorkomen is
het in de eerste plaats van belang, dat het rantsoen voldoende magnesium
bevat. Dit gehalte moet hoger zijn, naarmate het voer een hoger gehalte
aan kalium heeft: op gras met een Mg gehalte in de droge stof van 0.21%
of meer is nog nooit kopziekte geconstateerd (Kemp, pers. meded.). Ook
een hoog natriumgehalte van het rantsoen remt waarschijnlijk de magne-
siumresorptie uit het maagdarmkanaal.

Een hoog eiwitgehalte in het rantsoen kan aanleiding geven tot een sterke
ammoniakvorming in de pens. Blijkens de onderzoekingen van H e a d en
Rook (1955) kan dit onder bepaalde omstandigheden een ongunstige in-
vloed hebben op het serum-Mg gehalte. Dat dit echter niet altijd het geval
i.s, blijkt uit het onderzoek van Rustige (1958). Ook andere Britse onder-
zoekers (Corbett, 1957) twijfelen aan de algemeenheid van deze regel.
Hier zal alleen nader onderzoek uitsluitsel kunnen geven. Als men bevreesd
is voor de nadelige invloed van het in de pens aanwezige NH4 op de
magnesiumresorptie en het magnesiumgehalte van het rantsoen is voldoende
hoog, dan kan men met succes bijvoeren met gemakkelijk verteerbare Z.W.
(bietenpulp, aardappelvezels), is het magnesiumgehalte van het gras echter
laag, dan verdient verhoging van dit gehalte door bijvoedering met mag-
nesium (Mg koekjes) ongetwijfeld de voorkeur. Dit is eveneens het geval
als de K en (of) Na gehaltes van het voer hoog zijn. Niet alleen werden
daarmee in ons land zeer gunstige ervaringen opgedaan (Seck les en
Boogaerdt 1955, 1956) maar eveneens in het buitenland (Allcroft,
1954; Bartlett c.s., 1954).

Hierbij dient echter te worden opgemerkt, dat het beter en juister zou zijn,
als voor een zodanige samenstelling van het gras werd gezorgd, dat ook
zonder bijvoedering geen gevaar voor het optreden van kopziekte bestond.
Een dergelijke toestand is niet altijd even gemakkelijk te bereiken maar kan
worden nagestreefd door enerzijds te trachten te voorkomen dat het kaliurn-
gehalte van het gras te hoog wordt. Dit kan geschieden door de kalibemes-
ting zo nauwkeurig mogelijk af te stemmen op de kalitoestand van de grond
en het gebruik (weiden of maaien), dat men van het grasland wil maken.
Het strooien van kalizouten en het begieren van voor afweiden bestemd
land dient te worden nagelaten of althans met de grootste voorzichtigheid
te geschieden.

Anderzijds kan men proberen het magnesiumgehalte van het gras op te
voeren. Dit is inderdaad mogelijk door toejjassing van een zware Mg be-
mesting, zoals o.a. Parr en Allcroft (1957) en Smyth c.s. (1958)
hebben aangetoond. De moeilijkheid hierbij kan echter zijn dat, als gevolg
hiervan, het calciumgehalte van het gras gaat dalen. Als dit voldoende hoog
is behoeft dat geen direct bezwaar te zijn, maar bij vrij lage Ca gehaltes
(en daarbij dan vaak hoge F gehaltes) lijkt het niet denkbeeldig, dat dan
gevaar voor de beenvorming e.d. bij de dieren op kan treden, zodat dus,
voordat men tot een zware Mg bemesting overgaat men zich wel degelijk
eerst een zo volledig mogelijk beeld moet vormen van de mineralensarnen-
stelling van het gras om niet het gevaar te lopen dat men van de regen in
de drop komt.

In hoeverre men deze moeiHjkheden, die overigens lang niet overal zullen
optreden, zal kunnen omzeilen door een geregelde lichte Mg toediening aan
het grasland, maakt nog een onderwerp van onderzoek uit. De eerste erva-
ringen hieromtrent in Engeland lijken helaas niet gunstig, wat de invloed
op het serum-Mg gehalte betreft (H e a d, ger. Deys c.s., 1958), maar dat
ook op deze wijze het Mg gehalte van het gras verhoogd kan worden,
is toch wel gebleken (Van Bu rg, pers. meded.).

Dc aetiologie van kopziekte is nog onvolledig bekend, maar zeker is ,dat hypomagne-
saemie een der belangrijkste symptomen van deze stofwisselingsziekte is. Het serum-
Mg gehalte is de resultante van de se- en excretie enerzijds en de opname uit het
maagdarmkanaal anderzijds, omdat de hoeveelheid magnesium, die uit het geraamte
kan worden vrijgemaakt, zeker bij volwassen dieren, te langzaam plaats vindt om op
korte termijn van betekenis te kunnen zijn.

Dc hoeveelheid magnesium, die in de digestietractus wordt geresorbeerd is afhankelijk
zowel van de hoeveelheid, die met het voer wordt opgenomen als van de resorbeer-
baarheid daarvan, twee factoren die beide sterk kunnen variëren.
Wat de resorbeerbaarheid betreft, deze wordt blijkbaar in de eerste plaats sterk ver-
minderd als het voer cen hoog kaliumgehalte heeft. Er zijn aanwijzingen voor om aan
te nemen, dat een hoog natriumgchaltc een soortgelijke remmende werking op de re-
sorptie heeft als kalium. Ten aanzien van het NH4 -ion lopen de meningen uiteen.
Dc concentratie hiervan in de pens is vooral afhankelijk van het eiwitgehalte en
verder van de soort eiwit in het rantsoen. Enkele onderzoekers (Head en Rook,
195.*)) zagen een hoge concentratie van ammoniak in de pens gepaard gaan met een
verlaging van het serum-Mg gehalte, andere (Rustige, 1958) konden deze waar-
neming nict bevestigen. Het is mogelijk dat dit verschil in uitkomst samenhangt met
cen verschillend Mg gehalte van het voer. Een mogelijke verklaring voor het feit,
dat NH minder sterk remmend werkt op de Mg resorptie dan het K-|- zou ook
gelegen kunnen zijn in het feit, dat de overmaat ammoniak reeds in de pens naar de
bloedbaan verdwijnt en dus in het achter dc voormagen gelegen gedeelte van de
digestietractus geen invloed meer kan uitoefenen.

Aan de hand van een praktijkvoorbeeld wordt tenslotte aangegeven, hoe men door
het nemen van bemestings- en bedrijfstechnischc maatregelen maar met handhaving
van het produktieniveau het optreden van kopziekte kan onderdrukken.

The etiology of grass-tetany is not yet completely known. However it is certain that
hypomagnesaemia is one of the most important symptoms of this metabolic disease.
The amount of Mg in the scrum results on the one hand from secretion and excretion
and on the other from absorbtion from the intestinal tract, the release of magnesium
from the bones (particularly in the case of adult animals) being too slow.
The amount of magnesium rcsorbed in the digestive tract is dependent upon two
factors which can vary considerably:

In feed possessing a high potassium content, the resorptivity appears to be considerably
reduced. There are also signs that a high percentage of sodium in the feed has a
similar effect. Opinions vary widely in regard to the NH.|-|--ion. The concen-
tration of this ion in the rumen is primarily dependent upon the amount of protein
present and also the type of protein found in the feed. Some scientists (Head and
Rook, 1955) noted that a high concentration of ammonia in the rumen was accom-
panied by a reduction of Mg in the serum; others (Rustige, 1958) were un-
able to confirm this. It is po.5sible that the variation in observations was due to a

different Mg content in the feed. A possible explanation of the fact that NH.i
has a less retarding effect on Mg resorption than K-|- could also be found in the
fact that surplus ammonia already in the rumen passes into the bloodstream and thus
can exert no further effect within that part of the digestive tract which is located
behind the forestomachs.

In conclusion, a practical example is quoted to show how measures adopted in re-
gard to manuring and management can prevent the development of grass-tetany,
without loss of production of the grassland.

L\'étiologie de la tétanie de l\'herbage n\'est pas encore complètement connue, mais
il est bien sûr que la hypomagnésémie est un symptôme très important de cc trouble
du métabolisme.

Le taux sanguin du Mg est la résultante d\'une part de la sécrédon et excrétion et
d\'autre part de la résorption dans le canal gastrointestinal. Car la quantité de Mg
qui peut être libérée par le squelette, est petite et, en tous cas chez l\'animal adulte,
cette libération a lieu trop lentement pour être d\'importance immédiate.
La quantité de Mg, résorbée dans le canal digestif, est dépendante de la quantité qui
est présente dans les aliments, et de la résorbabilité du Mg, facteurs tous deux très
variables.

En premier lieu la résorbabilité est diminuée fortement par un taux élevé de K dans
les aliments. Il y a des indications qu\'un taux augmenté de Na a une action simi-
laire. Quant à l\'ammonium les opinions se divisent. La concentration d\'ammonium
dans le rumen est principalement dépendant de la concentration protéique et des
espèces des protéines. Quelques investigateurs (Head et Rook, 1955) observèrent
une concentration augmentée de l\'ammoniaque dans le rumen, accompagnée d\'une
diminution du taux sanguin du Mg. Des autres (Rus tige, 1958) ne furent pas
à même d\'affirmer cette observation. C\'est possible que cette différence est liée à une
teneur différente de Mg dans la nourriture.

Le fait que l\'ammonium agit moins prohibitif à la résorption du Mg que le K, est
peut-être explicable par le raisonnement suivant. Un excès ammonial s\'échappe déjà
dans le rumen dans la circulation du sang et ne peut pas exercer son influence dans
la portion du tube digestif en arrière des préestomacs.

Sur la base d\'un exemple, observé dans la pratique, l\'auteur démontre comment il est
possible de supprimer la présence de la tétanie de l\'herbage par des mesures dc fu-
mage et d\'aménagement tout en maintenant le niveau productif.

Die Aetiologie der Grastetanie ist noch ungenügend erforscht, aber sicher ist, dass
Hypomagnesaemie einer der wichtigsten Symptome dieser Stoffwechselkrankheit ist.
Der Mg-Gehalt des Serums setzt sich aus der Sc- und Exkretion einerseits und der
Aufnahme aus dem Magendarmtrakt anderseits zusammen, da die Magnesiummenge,
die aus dem Skelett freigemacht werden kann, sicher bei erwachsenen Tieren, viel zu
langsam zur Verfügung kommt, um in kurzer Zeit von Einfluss zu sein.
Die Magnesiummenge, die im Digestionstrakt resorbiert wird is sowohl von der
Menge die mit dem Futter aufgenommen wird, als auch von der Resorbierbarkeit
abhängig. Beide Faktoren können grossen Schwankungen unterliegen.
\'Was die Resorbierbarkeit betrifft, wird diese in erster Linie scheinbar dann stark
herabgesetzt, wenn das Futter einen hohen Kaliumgehalt besitzt. Beobachtungen
weisen darauf hin, dass ein hoher Natriumgchalt ebenfalls die Resorption abbremst.
In Hinsicht der NH4 -Ionen sind die Meinungen noch verschieden. Ihre Konzen-
tration im Pansen hängt sehr vom Eiweissgehalt und der Art des Eiweisses im
Futter ab. Einige Forscher (He ad und R o o k, 1955) stellten fest, dass eine hohe
Ammoniakkonzentration im Pansen zu einer Senkung des Mg-Gehaltes des Serums

führte, während andere (Rüstige, 1958) diese Beobachtung nicht bestätigen
konnten. Es ist möglich, dass dieser Unterschied der Resultate durch unterschied-
liche Mg-Mengen im Futter zu erklären ist. Die Tatsache, dass NH4-I- die Mg-
Rcsorption weniger bremst als K , Hesse sich auch dadurch erklären, dass der
Ammoniak-Überschuss bereits aus dem Pansen in die Blutbahn übergeht und so in
den hinter den Vormagen befindlichen Teilen des Di.gestionstraktes keinen Einfluss
mehr ausübt.

Mit einem Beispiel aus der Praxis wird schliesslich gezeigt, wie man mit Düngung
und betriebstechnischen Massnahmen bei Erhaltung des Produktionsniveaus dem
Entstehen der Grastetanic vorbeugen kann.

B a r 11 e t t, S., Brown, B. B., Foot, A. S., Rowland, S. J., A 1 1 c r o f t, R.
and P a r r, W. H.: The influence of fertiliser treatment of grassland on the inci-
dence of hypomagnesaemia in milking cows. Brit. vet. J., 110, .3, (1954).

B a r t 1 c t t, S., B r o w n, B. B., F o o t, A. S., H e a d M. J. Line, C., Rook,
J. .-X. F., Rowland, S. J. and Z u n d e 1, G.: Field investigations into hypo-
magnesaemia in dairy cattle, with particular reference to changes in the concentra-
tion of blood constituents during the early grazing period. ]. Agric. Sci., 49, 291,

B 1 a X t e r, K. L.: The magnesium content of bone in hypomagnesaemie disorders
of livestock. Ciba Foundation Symp. on Bonestructure and metabolism, 117,
(1956).

B 1 a X t e r, K. L. and Sharma n, G. M.: Hypomagnesaemie Tetany in beef
cattle. Vet. Rec., 67, 118, (1955).

Brouwer, E.: Dc mineralenbchoefte van bet rundvee. Studiedag veevoeding, U.
Twijnstra\'s Oliefabrieken. Wageningen, 38, (1957).

C u r b e t t, J. L.: Seasonal variations in the nutritive value of grassland herbage.
N.A.A.S. Quart. Rev., 37, 1, (1957).

D c ij s, W. B., Groot, Th. de en Kemp, A.: Verslag van een studiereis naar
En.geland en Schotland over enkele aspecten van dc gezondheidstoestand van vee
in verband met de voeding. Verslag nr. 12 van bet Inst. voor Biol, en Schcik.
Onderz. van Landbouwgewassen te Wageningen 1958.

F i c 1 d, A. C., M c C a 1 1 u m, J. W. and Butler, E. J.: Studies on magnesium in
ruminant nutrition. Balance experiments on sheep with herbage from fields asso-
ciated with lactation tetany and from control pastures. Brit. ]. Nutr. 12, 433,

F re n s, A. M.: Over dc kwantitatieve behoeften van rundvee aan mineralen. Land-
bouwk. Tijdschr., 62, 12, (1950).

Head, M. J. and Rook, J. .4. F.: Hypomagnesaemia in dairy cattle and its pos-
sible relationship to ruminal ammonia production. Nature, 176, 262, (1955).

Horst, C. J. G. van der and Hendriks, H. J.: Balance trials with milking
cows. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1162, (1958).

Iwema, S.: Nieuwe inzichten over de eiwit-zctmeelwaarde verhouding in bet
rundvcerantsoen. Stikstof, 19, 237, (1958).

Kemp, Landbouwkundige aspecten van het kopziektcvraagstuk. Tijdschr. Dier-
geneesk., 84, 469, (1959).

Lewis, D. and McDonald, I. W.: The inter-rclationships of individual pro-
teins and carbohydrates during fermentation in the rumen of the sheep. I. The
fermentation of casein in the presence of starch or other carbohydrate materials.
/. Agric. Sci., 51, 108, (1958).

P a r r, W. H. and A 1 1 c r o f t, R.; The application of magnesiumcompounds to pas-
ture for control of hypomagnesaemia in grazing cattle: A comparison between mag-
nesian limestone and calcined magnesite. Vet. Rec., 69, 1041, (1957).

Reinders, J. S.: Hypomagnesiaemie en voeding. Tijdschr. Diergeneesk., 84, 630,
(1959).

Rook, J. A. F. and B a I e h, C. C.: Magnesium metabolism in the dairy cow. H.
Metabolism during the spring grazing season. J. Agric. Sci., 51, 199, (1958).

Rustige, J.: Uber den Einfluss verschiedener Eiweissrationen auf den Reststick-
stoff-, Kalzium- und Magnesiumgehalt des Blutes beim Rind. Diss. Hannover,
1958.

Seekies, L. en Boogaerdt, J.: Uitkomsten van een voederproef met magne-
siumoxyde-houdende voederkoekjes, ter voorkoming van grastetanie. Tijdschr.
Diergeneesk., 80, 331, (1955).

Seekles, L. en Boogaerdt, J.: Uitkomsten van cen voortgezette voederproef
met magnesiumoxyde-houdende koekjes als voorbehoedmiddel tegen kopziekte.
Tijdschr. Diergeneesk., 81, 281, (1956).

S i e b e n g a, J.: De preventie van kopziekte. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 795, (1958).

Smith, R. H.: Calcium and magnesium metabolism in calves. 4. Bone composition
in magnesiumdeficiency and the control of plasma magnesium. Biochem. J., 71,
609, (1959).

Smyth, P. J., Conway, A. and Walsh, M. J.: The influence of different fer-
tiliser treatments on the hypomagnesaemia proneness of a ryegrass sward. Vet.
Rec., 10, 846, (1958).

Weerden, E. J. van: Over de osmotische waarde en de gehalten aan enige op-
geloste bestanddelen van de darminhoud en de mest bij het rund, in verband ge-
bracht met de resorptie der mineralen. Diss. Wageningen, 1959.

Melkmachines worden in Denemarken algemeen gebruikt; 80 tot 90% der koeien
worden machinaal gemolken. (In Nederland is dit thans vermoedelijk nog niet meer
dan 30%.) De bedrijven met 10 of meer koeien bezitten bijna alle een melkmachine,
die met 5—10 koeien voor meer dan de helft en zelfs bij een geringer aantal melk-
koeien komen melkmachines voor. Het totale aantal melkmachines steeg van 1939
tot 1956 van 3600 tot 128.561. (In Nederland in mei 1958 22.633 stuks bij ongeveer
eenzelfde aantal melkkoeien.)

Op het Pentagon, het Departement van Defensie in Amerika, is een film vertoond
van katten die bang waren voor muizen. Men had hen een gas laten inademen, dat
de lust tot vechten doet verdrijven.

Op de Landbouwtentoonstelling in Buenos Aires is een stier verkocht voor ƒ 500.000.

Een „groeibevorderend coccidiostaticum" dat sterfte bij met drie Eimeria-soorten
besmette kuikens voorkwam en een vrijwel normale groei tot stand bracht bestond uit
een mengsel van N\'acetyl N"^ (4-nitrophenyl) sulfanilamide, 3,5 dinitrobenzamide en
3-nitro-4-hydroxyphenylarsonzuur.

Bij niet-besmette slachtkuikens op batterijen werd de groei gedurende dc eerste vier
weken met 10% verbeterd en de voedcrbenutting met 6.4%. In praktijkproeven werd
ook een verbetering vastgesteld, maar deze was wel kleiner.

Suney of parasites of zoo-animals and animals not endemic
in the Netherlands, identified from 1948 to 1958 inclusive.

Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases of
the State University at Utrecht, the Netherlands. Director:
Prof. Dr. D. Swierstra.

Parasites from zoo-animals were examined in cooperation with P. Z w a r t,
D.V.M., from the Institute of Tropical and Protozoan Diseases of the State
University at Utrecht. Most of these animals came from the zoological
gardens "Artis" (Amsterdam) and "Blijdorp" (Rotterdam). Miss Th.
Clay (London) again assisted in identifying the feather lice.
The parasites foimd on Mammalia have been grouped according to their
hosts. In this way the relative specificity of the parasites is demonstrated;
those of apes are identical or related with those found in man. Parasites of
African monkeys differ from tho.se found in South American monkeys; in
the case of Subulura spp. the two hostgroups harbour different species of
one genus. The same holds for the other systematic groups of mammalian
hosts.

The parasites of birds and reptiles have been grouped systematically, as the
number of hosts was to small to suggest any specificity.
Asterisks indicate new host-parasite records.

Regarding the fecal examinations the presence of Muellerius-larvae in a
capti\\-e hyena is rather surprising. This was probably due to feeding with
lungs of sheep, as the hyenas had no access to feces of ruminants.
Identification of the species present by means of the eggs was impossible
in most cases.

Ascaris lumbricoides
Oesophagostomum blanchardi
Trichuris trichiura
Oesophagostomum bifurcum
O. stephanostomum
Trichuris trichiura
Enterobius vermicularis

Subulura distans
Physaloptera mordens
Cysticercus tenuicollis
Oesophagostomum bifurcum
Trichuris trichiura

Subulura jacchi
Filaroides cebi
Molineus torulosus
M. torulosus
Dipetalonema gracile
Prosthenorchis elegans
P. elegans

Toxascaris leonina
Ollulanus tricuspis
Toxascaris leonina
Toxocara cati
Toxocara canis
Capillaria entomelas

Ascaris vitulorum
Cysticercus tenuicollis
Trichostrongylus axei*
Cysticercus tenuicollis
Echinococcus granulosus larva
Melophagus ovinus
Chorioptes ovis
Trichostrongylus axei
T. colubriformis*
Haemonchus contortus*
Melophagus ovinus
Damalinia ovis

Bunostomum trigonocephalum
Damalinia caprae
Sarcoptes aucheniae
\'Trichostrongylus probolurus*
Cooperia oncophora
Okapistrongylus epuluensis

Graphidioides affinis
Cittotaenia pectinata
Sarcoptes scabiei
Trichuris myocastoris

Ascaridia hermaphrodita
Porrocaecum serpentulus
Deletrocephalus dimidiatus
Syngamus trachea
Trichostrongylus tenuis
Echinuria uncinata

Falcolipeurus secretarius
Lipeurus caponis
Struthiolipeurus nandu
Colpocephalum cucullare

Melopsittacus undulatus
Balearica pavonina
Rhea americana
Acryllium vulturinum
Branta leucopsis
Anscriformcs

Identified parasites and fecal examinations of zoo-animals are listed.
SAMENVATTING.

Gedetermineerde parasieten en het faecesonderzoek van dieren uit dierentuinen zijn
in tabelvorm weergegeven. Opmerkelijk is o.a. de overeenkomst in parasietenfauna
van de mensapen met die van de mens en het verschil in parasictenfauna van de
■Afrikaanse en Amerikaanse apen.

Het vinden van Muellerius-larven in hyenafaeces heeft vermoedelijk als oorzaak het
voeren met schapenlongen, daar dc hyena\'s niet in de gelegenheid waren herkauwer-
faeces te verorberen.

On donne des enumerations de parasites des animaux de jardins zoologiques, ainsi
que d\'examens des matières fécales.

Kalkoenkuikens kunnen zonder nadelige gevolgen worden geleewiekt als ze één dag
oud zijn, de snavel kan worden ingekort als ze twee weken oud zijn. Beide operaties
mogen nimmer gelijktijdig worden uitgevoerd, aldus J. S. W y n e en Dr. M. G.
McCartney.

In Bonn is juist een hotel geopend voor honden van diplomaten. Alle hokken zijn
centraal verwarmd.

Een dierenarts in Sydney heeft cen methode ontwikkeld waarbij beenbreuken bij
schapen snel herstellen. De breuk wordt omwonden, omgeven met een plastische stof
die onder de naam ethoxylinc-hars bekend is.

De meeste van de op deze wijze behandelde schapen konden reeds na enige uren
weer in de kudde gebracht worden. De breuk zelf geneest in 10—14 dagen. De hars-
massa is poreus en maakt het mogelijk dat nieuw been er in en er omheen groeien kan.

Sudden death of cows, directly follow-ng a vaccination
against foot-and-mouth disease

Instituut voor Veterinaire Virutogie van de Rijks-Universiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. Jac. Jansen.

Enige tijd geleden vernam ik, dat in de praktijk van een dierenarts /ich
twee gevallen hadden voorgedaan van plotseling sterven direct na dc in-
spuiting van het mond- en klauwzeer-vaccin. Daar deze dierenarts ver-
zekerd was tegen ongelukken met dieren in zijn praktijk, \\loeide hieruit
voort een aanspraak op uitkering van schadevergoeding, te betalen door
een bepaalde verzekeringsmaatsch.appij. De betrokken dierenarts gaf als
oorzaak van de dood der runderen op, dat de injecties bij deze runderen
abusievelijk in dc bloedbaan waren gegeven in plaats van, zoals voorge-
schreven is, subcutaan. Van de zijde \\an de verzekeringsmaatschappij was
men hier in eerste instantie niet van overtuigd, men dacht eerder aan
anafylaxie.

Mijns inziens behoefde aan anafylaxie niet te worden gedacht, daar de
entstof in hoofdzaak bestaat uit aluminium-hydroxyde en water, welke
stoffen bezwaarlijk anafylaxie zouden kunnen veroorzaken; bo\\endien was
een der runderen nog niet eerder ingespoten geweest.
Mijnerzijds werd direct gedacht aan dc mogelijkheid, dat dc entstof in-
derdaad in de bloedbaan terecht gekomen was. Een en ander leidde tot
contact met een dierenarts, die mededeelde, ook gehoord te hebben \\an
een soortgelijk ge\\al van plotselinge dood; hierbij was komen \\ast te staan,
dat de entstof in dc a. carotis terecht gekomen was.

Teneinde de practici te kunnen waarschuwen tegen dergelijke onjuist uit-
gevoerde injecties en teneinde meer inzicht over dergelijke gevallen van
plotseling sterven te verkiijgen, werd cen aantal expeiinienten verricht.

Een aantal konijnen werd op 14 april 1958 intraveneus inges])oten met
mond- en klauwzeer vaccin, zoals dit door de Buitenpraktijk van de Fa-
culteit bij runderen (subcutaan) wordt toegediend, m.a.w. het ingespoten
vaccin was bereid door vooraf de drie vaccins (O, A cn Cl te mengen.
De injectie werd verricht in een ooradei\'; er werd nauwgezet op gelet, dat
de injectie lege artis werd verricht, in het bijzonder werd het inspuiten
van luchtbelletjes vcorkomen.

De spuit werd vrij langzaam leeggedrukt om de traumatische factor van
het inbrengen van het vloeistofvolume uit te schakelen; de injectiedmu\'
was ongeveer 5 seconden per cc. De konijnen a. t.m. h. begonnen onge-
veer ,30 seconden na de injectie door te zakken op de benen, waardoor ze
op de buik gingen liggen met naar voren geschoven voorbenen, daarna
volgde onrust, versnelde ademhaling, ongecoördineerd lopen, omvallen,

heftig spartelen met alle benen, krampen (hoofd achterover gebogen),
soms even gillen, soms defaccatie, daarna snikkende ademhaling, geen
corneareflex meer, enkele seconden zeer oppervlakkige ademhaling en
tenslotte toonden zij geen levenstekenen meer.
Onderstaande tabel geeft een overzicht van deze proef:

Uit de tabel blijkt, dat 8 van de 15 konijnen (a. t.m. h.) na één injectie
met 5 a 3 cc mond- en klauwzeer-vaccin stierven na 2 t.m. 5 mimiten (al-
leen konijn 989 stierf pas na 15 minuten).

Zes konijnen doorstonden de injectie vrijwel symptoomloos, een zevende
konyn werd iets onrustig, doch herstelde. Drie van deze konijnen stierven
na een tweede injectie; de andere vier werden in leven gelaten.
Uit deze proef blijkt dus, dat als men konijnen 3 a 5 cc entstof intraveneus
toedient, de nieesten direct in aansluiting op de injectie sterven.

„Het eerste dier was cen koe van ongeveer 4 jaar; deze zakte na dc inspuiting van
de entstof ogenblikkelijk door de benen, viel op haar onigcbo,gen nek en had, in aan-
sluiting daarop, op kopziekte gelijkende verschijnselen. Deze koe was binnen 3 mi-
nuten dood.

Het tweede dier was ongeveer 1 jaar oud; het zakte direct na de injectie door de
benen, kreeg cen snelle ademhaling en zeer snelle pols en geraakte in een toestand van
hevige agitatie (spartelen met dc extremiteiten; op kopziekte gelijkende symptomen) ;
daarna werd het dier bewusteloos met een bijna stilstaande hartslag, daarna toonde
het wederom agitatie, opnieuw gevolgd door bewusteloosheid; dit herhaalde zich
viermaal, waarna het dier tenslotte, in totaal na 10 minuten, stierf. Bij de sectie van
het eerste dier werd niets, bij het wteede werden overal in de spieren puntbloedingen
gevonden". (Onderzoek van de hersenen werd niet vermeld.)

voorgeschreven dosis mond- en klauwzeer entstof (30 cc). Enige ogen-
blikken daarna begon het dier over zijn gehele lichaam tc rillen, hetwelk
ruim 5 minuten duurde; daarna werd het kalf weer rustig.
Prof. Dr. S. R. Numans was zo welwillend op ons verzoek proefkalf
no. 877 in te spuiten met 30 cc entstof in de arteria carotis. Kort na de
injectie werd het dier zeer geagiteerd, de ademhaling was frequent, waarna
een toestand van bewusteloosheid met vrijwel stilstand van de ademhaling
ontstond, hierop volgde agitatie, dit herhaalde zich nog tweemaal, waarna,
na in totaal ongeveer 6 minuten, de dood intrad.

Proefkalf 878 werd intraveneus ingespoten; na de injectie was het dier
enigermate geagiteerd en kreeg het versnelde ademhaling, doch deze
symptomen verdwenen vrij spoedig.

Een vijftal konijnen (908, 982, 957, 983 en 956) werd doorgezonden naar
het Instituut voor Pathologische Anatomie (Directeur: Prof. J. H. ten
T h ij e), rnet het verzoek in het bijzonder na te willen gaan of er micro-
scopisch iets waarneembaar zou kunnen zijn in de bloedvaten. Ter con-
trole was bij de eigenlijke 5 proefkonijnen nog een konijn (956) gevoegd,
dat met chloroform was gedood.

Van de zijde van het Pathologisch Instituut is, dank zij de medewerking
van de collegae L e C o u 1 t r e en v.d. Akker, hierover het volgende
mede te delen:

In tegenstelling met het controlekonijn, hadden alle proefkonijnen in
de longen sterk veiwijde capillairen, gevuld met een brokkelige massa;
om en in deze massa\'s bevonden zich soms erythrocyten. Op doorsnede
van bloedvaatjes bleek, dat zij geheel met deze massa gevuld waren.

Hierbij werden macroscopisch, zowel in de hersenen als onder de me-
ningen, vele bloedinkjes gezien ;in de zijventrikels bevonden zich bloed-
stolsels. Microscopisch werden overvulde bloedvaten en talloze bloe-
dinkjes in het hersenweefsel waargenomen; in de capillairen bevonden
zich massa\'s erythrocyten cn soms tevens, naar het scheen, stolseltjes.
Deze bevindingen passen m.i. zeer goed bij de waargenomen klinische ver-
schijnselen en eveneens bij de aanstonds te vermelden, in vitro verrichte,
jjroeven.

Dat bij het in de a. carotis ingespoten kalf de veranderingen in de hersenen
en bij de intraveneus ingespoten konijnen de afwijkingen in de longen
werden waargenomen, is begrijpelijk: de a. carotis voerde het vaccin di-
rect naar de hersenen, de oorvena voerde het vaccin via het hart naar de
longen.

Tijdens geheel andere proeven had Dr. H. Kunst opgemerkt, dat alu-
miniumhydroxyde een agglutinatie van kippenerythrocyten kan veroorza-
ken. Dit gaf aanleiding het mond- en klauwzeer-vaccin in vitro samen te
brengen met erythrocyten. Het onderzoek werd verricht met

a. Agglutinatie van kippenerythrocyten veroorzaakt door het mond- en
klauwzeer-vaccin.

In buisjes werd een y^ cc suspensie van kippenerythrocyten gebracht (de
dikte der suspensie was J/4%), hierbij werd gevoegd J/a cc verdund mond-
en klauwzeer-vaccin; de gebruikte verdunningen waren: 1:2; 1:4; enz. tot
en met 1:1048576. De reacties werden afgelezen na 1 uur en na 24 uur.
De laatste beoordeling gaf het scherpste inzicht. Het resultaat was, dat
bij een verdunning van 1 :1024 nog duidelijk hemagglutinatie onder in de
buis viel waar te nemen, met opheldering van de bovenstaande vloeistof.

Deze proef, op dezelfde wijze verricht als de vorige, gaf als agglutinatie-
grens 1:256 (1:512 was vrijwel negatief; 1:1024 volkomen negatief).

Een „pseudo-vaccin", gemaakt van aluminiumhydroxyde en formaline
overeenkomende met het echte vaccin, doch zonder het virus, veroorzaakte
evenals in de eerste proeven agglutinatie, zowel van kippen-, konijnen- als
rundereiythrocyten (de agglutinatiegrens in de proef met rundererythro-
cyten lag ongeveer bij 1 :2048).

Overeenkomstige proeven werden veiricht met alleen aluminiumhydroxyde-
verdunning (overeenkomende met de entstof) waarbij gevoegd runder-
erythrocyten. Er ontstond hemagglutinatie (bij 1:1024 nog iets agglutinatie,
bij 1 :2048 miniem, daarboven negatief).

Een proef met alleen verdunde formaline en rundererythrocyten verliep ne-
gatief (geen hemagglutinatie).

Uit deze reeks experimenten komt de indruk naar voren, dat een per abuis
in de bloedbaan toegediende dosis mond- en klauwzeer-entstof hemagglu-
tinatie teweeg brengt. Men kan zich indenken, dat samengeklonterde ery-
throcyten embolie kiumen veroorzaken, met als gevolg dodelijke symp-
tomen.

Teneinde na te gaan of het vaccin ook enige ongunstige invloed zou kun-
nen uitoefenen op het serum, werden overeenkomstige proeven genomen
met serum inplaats van met erythrocyten. Ook deze proeven werden in
drievoud verricht n.1. met kippen-, konijnen- en runderserum. In geen der
drie proefreeksen, zelfs niet bij de buisjes, die vaccin bevatten in een ver-
dunning 1:2, werden uitvlokkingen gezien.

Getracht werd in vitro na te gaan, welke invloed de entstof mogelijkerwijs
op de bloedstolling, dus op de fibrine van het bloed, zou kunnen hebben.
Er werden proefreeksen verricht met bloed van een kalf, een pink en van
drie volwassen nmderen. Deze proefdieren werd bloed afgenomen, hetwelk
opgevangen werd in smalle en brede buizen en in petrischalen. Tijdens het

vollopen van deze buitzen en schalen werd vaccin toegevoegd in een ver-
houding van 2 cc op 100 cc bloed. Op geheel overeenkomstige wijze werd
in andere buizen- en schalen-series een pseudovaccin toegevoegd bevattende
de normale hoeveelheid aluminiumhydroxyde 5% formaline 1/20%, of
alleen aluminiumhydroxyde, of alleen formaline.

Deze proeven gaven grillige uitkomsten, zodat hieruit geen overtiugende
indruk werd verkregen. Het bloed zonder toevoeging stolde meestal eerder
dan het bloed met een toevoeging. De aluminiumhydroxyde veroorzaakte
in de meeste proeven een vertraagde in plaats van een versnelde stolling.

Na de proeven in vitro werden opnieuw proeven genomen met konijnen,
die intraveneus ingespoten werden met mond- en klauwzeer-vaccin, pseudo-
vaccin (aluminiumhydroxyde formaline), alleen aluminiumhydroxyde,
alleen formaline, en fysiologische NaCl. De injectie werd lege artis en rus-
tig verricht (de toediening duurde 15 a 20 sec.).
Het resultaat was:

schijnselen gevolgd door coma. Na 7 minuten dood.
konijn b: 4 cc pseudovaccin; vrijwel direct onrust, he\\ige excitatie-ver-

schijnselen, coma. Na 4 minuten dood.
konijn c: 4 cc aluminiumhydroxyde; verloop = b. Na 3/2 minuut dood.
konijn d: 4 cc aluminiumhydroxyde; verlooj) = b. Na ruim 2 minuten
dood.

konijnen e, f en g: 4 cc formaline, geen reactie.
konijn h: 4 cc fysiol. NaCl, geen reactie.

Uit deze proef blijkt dus, dat het trauma 4 cc vloeistof in de bloedbaan,
geen invloed heeft gehad, dat 4 cc formaline (1/20%) geen waarneembare
klinische gevolgen heeft, doch dat de toegediende aluminiumhydroxyde
(konijnen c en d) dodelijk geweest is. Ongetwijfeld moet dus ook de dood
van de konijnen a en b toegeschreven worden aan de aluminiumhydroxyde.

Op grond van het voorafgaande meen ik te mogen zeggen, dat de acute
sterfgevallen van runderen, direct na de mond- en klauw:/.eer-enting, le
wijten zijn aan toediening van de entstof in de bloedbaan (hoogst waar-
schijnlijk in de a. carotis) ; door de aluminiumhydroxyde ontstaat samen-
klontering van de erythrocyten, dit veroorzaakt waarschijnlijk dergelijke
circulaliestoornissen en beschadigingen van de cajjillaire bloedvaten in het
hersenweefsel, dat de dood, wellicht vooral door blokkade van belangrijke
centra als het ademhalingscentrum, snel intreedt.

Gaarne neem ik aan, dat het bovenstaande onderzoek zal leiden lot een
foutloze enttechniek in de praktijk, n.1. het nauwkeurig subcutaan toedienen
van de entstof.

Twee dierenartsen zagen enige runderen direct na dc toediening van mond- en
klauwzeer-entstof apoplectisch sterven. Van één dezer runderen is vastgesteld kunnen
worden, dat het vaccin in de a. carotis was ingespoten in plaats van subcutaan. Een
proefkalf met de normale dosis in de a. carotis ingespoten, stierf op overeenkomstige
wijze; konijnen stierven na een intraveneuze inspuiting.

Uit in vitro genomen proeven bleek, dat de aluminiumhydroxyde hemagglutinatie kan

veroorzaken. Konijnen intraveneus ingespoten met aluminiumhydroxyde (5%) stier-
ven binnen enkele minuten.

De dierenartsen dienen dus te zorgen voor het lege artis toedienen der mond- en
klauwzeer-entstof.

Two veterinary surgeons saw some cows die immediately after the injection of foot-
and mouth-vaccine.

From one of these cattle it could be demonstrated that the vaccine was injected in
the carotid artery instead of subcutaneously.

An experimental calf injected with the normal dose in the carotid artery died in the
same way; rabbits died after an intravenous injection.

From experiments in vitro it appears, that the aluminium-hydroxide can cause
haemagglutination.

Rabbits intraveneously injected with aluminium-hydroxide (5%) die in a few mi-
nutes.

The veterinary surgeons have to take care that the correct manner of injection of
the vaccine should be followed.

Deux vétérinaires en vaccinant contre la fièvre aphteuse observèrent la mort apo-
plectique de quelques vaches. Chez un de ces animaux on a pu démontrer que le
vaccin fut injecté dans Tartère carotidienne au lieu de subcutanément.
Expérimentalement un veau, injecté dans l\'artère carotidienne avec le dosage nor-
male, succombait de la même manière; des lapins succombaient après une injection
intravéneuse.

Des lapins, injectés intravéneusement avec une solution d\'hydroxyde d\'alumine
(5%) succombaient après quelques minutes. Il faut que les vétérinaires administrent
le vaccin aphteux conformément aux prescriptions.

Zwei Tierärzte bemerkten, dass einige Kühe gleich nach Injektion des Impfstoffes
gegen Maul- und Klauenseuche apoplektisch starben. Bei einem dieser Tiere konnte
eindeutig festgestellt werden, dass der Impfstoff nicht subkutan, sondern in die Art.
carotis injiziert worden war. Ein Versuchskalb, dem eine normale Dosis MKS-Imp-
stoff in die Art. carotis injiziert wurde, starb in gleicher Weise; Kaninchen star\'oen
nach intravenöser Injektion.

In vitro ausgeführte Versuche erwiesen, dass Aluminiumhydroxyde Haemagglutination
verursachen kann. Kaninchen, denen .Aluminiumhydroxyde (5%) intravenös verab-
reicht wurde, starben innerhalb einiger Minuten.

Tierärzte wird darum empfohlen die MKS-Impfung mit grösster Sorgfalt auszu-
führen.

Kippen die aan batterijmoehcid lijden kunnen snel worden genezen door gedurende
korte tijd een bodempje van dik plastic of hout op de gazen bodem van de kooi te
leggen.

Volgens G. D. Q u i g 1 e y is batterijmoehcid een kwestie van huisvesting en niet van
voeding.

Trichomonas hepatica infecties bij twee zebra-
vinken en een oranjekaakje in een Nederlandse
volière

Trichomonas hepatica injection in two zebrafinches
and an orange cheecked waxbill in a Dutch aviary

Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit
der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht. Wnd. direc-
teur: Prof. A. van der Schaaf.

Op 23 juli 1959 werd aan de dierentuinafdeling van het Instituut voor
Tropische en Protozoaire Ziekten een zebravink ter sectie aangeboden.
Volgens de anamnese was 14 dagen tevoren van een dierenhandelaar een
vogeltje gekocht en aan de koppel toegevoegd. Dit diertje is reeds twee
dagen nadien gestorven. In de daarop volgende twee weken zijn een zestal
vogeltjes gestorven onder de volgende verschijnselen: zij zaten enkele dagen
met opgezette veren stil op hun stokje en hapten naar lucht. De ontlasting
was dun en geel van kleur.

De sectiebevindingen bij de zebravink waren de volgende:
De maag was leeg. In de darm waren wat gassen aanwezig, echter niet
zoveel dat de darm uitgezet was. Zo hier en daar waren zwart gekleurde,
waterdunne spijsresten te vinden.

De lever, milt, longen en nieren vertoonden geen afwijkingen.
In de bek werd op het slijmvhes van de wang een intensief gekleurd ne-
crotisch propje waargenomen dat aan de basis een doorsnede had van
ongeveer twee millimeter, het was onregelmatig van vorm en promineerde
2 millimeter boven het slijmvlies. Aan weerskanten van de tong lagen vlak
onder het slijmvlies een vijftal spoelvormige, gelige, necrotische haardjes.
Een natiefprepraat, dat gemaakt werd van de grote gele prop toonde grote
aantallen levendig bewegende trichomonaden. Op grond hiervan werd de
diagnose trichomoniasis gesteld.

Als therapeuticum werd 2-amino-5-nitrothiazol in de vorm van Enheptin
oplosbaar poeder (Brocades) voorgeschreven in een concentratie van 1,25
gram per liter drinkwater, dit gedurende zes dagen te geven.

Naar de eigenaar mededeelde, waren op dat moment nog twee van zijn
vogels, namelijk een oranjekaakje en een zebravink, ernstig ziek.
Op 26 juli werden deze beide exemplaren, nadat zij dus twee dagen hel
therapeuticum hadden kunnen opnemen, ter sectie aangeboden. Een ander
exemplaar dat korte tijd bol in de veren had gezeten, was weer vlug en
monter. Er waren geen zieken bijgekomen.

Het oranjekaakje vertoonde beginnende vermagering. In de bek waren
geen afwijkingen te zien. Het slijmvlies van de oesophagus was wat ver-
dikt en bedekt met een grauw troebel vocht, waarin enorme aantallen
trichomonaden te vinden waren.

Het tweede zebravinkje was sterk vermagerd. De hals leek uitwendig wat
verdikt. Het bleek dat bij dit diertje de slokdarm door een schijfvormige,

2 millimeter dikke necrotiserende ontsteking van ongeveer één centimeter
middellijn was aangetast. De necroseplek was opvallend geel van kleur,
de sneevlakte was tamelijk droog en iets korrelig. Ook hier waren in natief-
preparaten verscheidene levende trichomonaden te vinden. De darmen be-
vatten hoegenaamd geen spijsresten.

Bacteriologisch onderzoek verliep in alle drie de gevallen negatief, evenals
het onderzoek op darmparasieten.

Op 28 juli werd door dezelfde eigenaar een gestorven goudbuikje uit zijn
volière gebracht. Dit diertje had volgens de anamnese aanvallen gehad,
waarbij de kop heftig achterover getrokken werd en het dier soms flad-
derend en spartelend op de rug lag.

De sectie gaf slechts een zwarte, sereuze darminhoud te zien. Het bacte-
riologisch, protozoologisch en parasitologisch onderzoek verliep negatief.
Afwijkingen in de keel werden niet gevonden; trichomonaden lieten zich
niet aantonen.

Daar nog een tijgervinkje dezelfde verschijnselen vertoonde en vermoed
werd dat te veel Enheptin was opgenomen, werd geadviseerd dit dier zon-
der Enheptin warm te plaatsen. In de loop van een dag of twee is het op-
geknapt.

Aan het eind van de kuur hadden zich geen verdere ziektegevallen voor-
gedaan. Alle vogels maakten volgens de eigenaar een gezonde indruk.

Op 13 augustus werd nogmaals bericht ontvangen dat alle dieren in goede
gezondheid verkeerden. Wel was opgemerkt dat de tijgervink, die, nadat
hij van zijn krampaanvallen was genezen teruggeplaatst werd in de vo-
lière, een heftig gevecht met twee soortgenoten had geleverd waarop alle
drie de dieren krampaanvallen kregen welke na enkele dagen van isolatie
genazen.

In het optreden van deze aanvallen werd een aanleiding gevonden de
therapeutische dosis te verlagen tot één gram Enheptin per liter drink-
water.

Op grond van de morfologie der trichomonaden, welke in het bezit waren
\\ an twee korte en twee_ lange flagellen, terwijl de zweepdraad van de un-
dulerende membraan zich niet als een vrije sleepgesel voortzette, werden zij
identiek bevonden met de beschrijving welke R ivolta (1878) geeft van
Trichomonas hepatica (syn. 7V. gallinae) die de ver\\vekker is van tricho-
moniasis bij duiven.

Het was niet te achterhalen of de aangekochte vogel in contact is geweest
met duiven die met trichomonaden be.smet waren.

Van een infectie met Trichomonas hepatica bij twee zebravinken en een oranjekaakje
uit een volière waarin sterfte heerste, worden de symptomen en pathologisch-anato-
mische bevindingen beschreven.

Gunstige therapeutische resultaten werden bereikt met Enheptin (Brocades).
SUMMARY.

In a Dutch aviary where some birds have died, a Trichomonas hepatica infection
was diagnosed in two zebrafinches and an orange cheecked waxbill. The symptoms
and pathological-anatomical changes are described.

Promising therapeutic results were obtained with 2-amino-5-nitrothiazol (Enheptin)
in the drinkingwater.

Dans une volière quelques oiseaux moururent. Chez deux moineaux mandarins et
une astrild à joues oranges la cause du maladie était déterminée comme une infection
avec Trichomonas hepatica. Les symptômes et les changements anatomiques-patholo-
giques sont décrits.

Des favorables résultats thérapeutiques sont obtenues avec 2-amino-5-nitrothiazol
(Enheptin) dans l\'eau à boire.

Aus einem in einer Volière gehaltenen Vogelbcstand starben laufend einzelne Tiere.
Bei zwei Zebrafinken und einem Orangcbäckchen wurde als Ursache der Erkrankung
eine Trichomonas hepatica Infektion festgestellt. Ihre Symptome und pathologisch-
anatomischen Veränderungen werden beschrieben.

Gute therapeutische Erfolge konnten mit 2-amino-5-nitrothiazol (Enheptin) erzielt
werden.

Proeven gedurende 5 jaar in Cambridge hebben aangetoond dat men door het in-
spuiten van hormonen lammeren op elk tijdstip van het jaar geboren kan doen
worden.

Het bevruchtingspercentage was 96%. 2 injecties met een tussentijd van 4 dagen
zijn nodig.

H. L O p p n O V is tot de conclusie gekomen dat cr cen verband bestaat tussen de
vorm van de speen en dc melkbaarheid. Zo zouden zwaar te melken koeien over het
algemeen bezitten: korte, dikke spenen met een nauw en lang tepclkanaal. Verder
bordvormige, vlakke speenuitmondingen en trechtervormige cystcrnes. En tenslotte
zou bij zwaar te melken dieren het volume van het weefsel dat het tepelkanaal om-
geeft, gemiddeld 2 x zo veel zijn als dat bij gemakkelijk te melken dieren.

De eenvoudige puntenschaal voor de bekroning van koeien voorziet in 3 beoordclings-
komplcxen: type, uier en produktie en stelt ze alle drie gelijkwaardig naast elkaar met
hetzelfde mogelijke maximum aantal van 10 punten. Een ideale koe kan dus 30
punten behalen.

± 50% vermindering van gewichtsverlies werd verkregen door slachtossen voor hun
vervoer per truck (18 uur) intramusculair sparine in tc spuiten.

Volgens Dr. Erskinc Morse van Iowa State College zijn 2—4% van alle
varkens en runderen in de U.S. geinfecteerd met Icpto.spirosc. Het jaarlijks verlies
wordt op 100 miljoen dollar geschat.

T.N.O., afdeling Diergeneeskunde, pja Zoötechnisch Insti-
tuut, Biltstraat 172, Utrecht.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 83, afl. 13, 1958 werd een als
advertentie bedoeld inlegblad van de N.V. Animed Veterinaire Handel-
maatschappij te Bussum aangetroffen.

Hierin wordt de aandacht gevestigd op het bestaan van Yatren-Vaccin
(verder genoemd: Y.V.), als middel „tegen de steriliteit van het rund en
de merrie".

Het Y.V. wordt aangeprezen „ter behandeling van chronische endometri-
tiden in het kader \\ an de aspecifieke prikkel therapie".
In de folder worden gegevens vermeld, die afkomstig zijn van het K.I.-
centrum „Noord-Oost Gelderland" te Eibergen. Deze gegevens hebben
betrekking op met Y.V. behandelde runderen.

Een rund werd, indien macroscopisch geen afwijking door cle insemina-
tor werd geconstateerd, één of meerdere malen geïnsemineerd en daarna,
indien geen bevruchting volgde, met Y.V. behandeld.

In enkele gevallen, nl. als door de inseminator macroscopisch „de een
of andere afwijking" werd geconstateerd, werd niet eerst geïnsemineerd,
doch direct met Y.V. behandeld.

De behandeling bestond uit een subcutane injectie met 25 cc Y.V. Wanneer
n.a.v. deze injectie geen duidelijke algemene reactie volgde, werd na
14 dagen een tweede injectie met 30 cc Y.V. gegeven. Na deze injectie(s)
werd tijdens de eerstvolgende oestrus ojinieuw een inseminatie verricht. Bij
opbreken werd nog één maal een inseminatie verricht, omdat zou zijn
gebleken, dat meerdere inseminaties geen betekenis zouden hebben.
De beschreven behandelingswijze werd voorgeschreven door de collegae
W. J. N ij h O f en H. P. Piel, beiden te Eibergen.

Tenslotte wordt de Albrechtsen-methode vergeleken met de Y.V.-methode.
De laatstgenoemde methode zou verschillende voordelen hebben boven de
Albrechtsen-methode.

Naar aanleiding van he( bovenstaande zij het volgende opgemerkt.
Gezien de schade, die jaarlijks aan de Nederlandse veesta])el wordt toe-
gebracht door het optreden \\an voortplantingsstoornissen en die globaal
op 100 miljoen gulden kan worden geraamd, is het van betekenis alle
middelen, die ten dienste staan, aan te wenden om deze schade te doen
verminderen.

Hoewel er redenen zijn om aan te nemen, dat een aspecifieke prikkel
onder bepaalde omstandigheden een gunstige invloed kan uitoefenen op de
voortplantingspotentie van het rund, geeft de inhoud van deze folder
geen aanleiding om ook maar enige verwachting in dit oj^zicht te koesteren.
De vermelde gegevens wettigen nl. geen conclusies over de invloed, die aan
het Y.V. eventueel zou kunnen worden toegeschreven, omdat de gegevens
van de bij iedere proefneming noodzakelijke controlegroep ontbreken.
Of de Y.V.-methode boven de Albrechtsen-methode zou dienen te worden

geprefereerd — zoals wordt gesuggereerd — is verder aan de hand van
de vermelde gegevens niet te controleren.

Het zou om verschillende redenen zeker van belang zijn wanneer de
collegae Nijhof en Piel de volledige resultaten van het onder hun leiding
uitgevoerde onderzoek in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zouden
willen publiceren.

Ik vrees collega Van Loen te moeten teleurstellen, wanneer hij van mij
een uitvoerige beschrijving verwacht van wat hij noemt „het onder onze
leiding uitgevoerde onderzoek".

De gegevens door de K.I.-Vereniging N.ü. Gelderland aan de firma
Animed verstrekt, hebben nimmer de pretentie gehad wetenschappelijke
waarde te hebben, doch dienden uitsluitend om een indruk te geven van
het gebruik van een bepaald preparaat, in dit geval het „Yatren-Vaccin
tegen de steriliteit van het rund".

De conclusies in de folder zijn uiteraard voor rekening van de firma
Animed, al kan ik me niet aan de indruk onttrekken, dat het bevruchtings-
percentage na de Y.V.-methode boven dat van de Albrechtsen-methode
ligt, althans zeker niet lager.

Wetenschappelijk heeft deze bewering natuurlijk geen enkele waarde,
zoals terecht wordt opgemerkt.

Als practicus kunnen we ons echter niet de weelde veroorloven, de ons
aangeboden dieren als controledieren onbehandeld te laten. Evenmin
kunnen in de praktijk twee of meer behandelingen naast elkaar ingesteld
worden om uiteindelijk met een controlegroep de resultaten van een
behandeling te beoordelen.

Waar het om ging was na te gaan of met de Y.V.-methode een acceptabel
drachtigheidspercentage verkregen kon worden, kortom om van de ons
aangeboden dieren zoveel mogelijk drachtig te krijgen.
Terecht gaat de redactie van ons Tijdschrift gewoonlijk niet in op adver-
tentiefolders, daar deze meestal dezelfde waarde hebben als de „praktijk-
mededelingen", die we van de ons bezoekende verkopers ontvangen.
Helaas zoeken we in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde maar al te vaak
vergeefs naar de „wetenschappelijke mededelingen", die ons practici een
weg moeten wijzen in de veelheid van preparaten, die ons dagelijks worden
aangeboden. Gelukkig meen ik in het Tijdschrift in de nieuwe vorm een
tendens in de goede richting te bespeuren.

Wanneer we no. 1 Eerste jaargang van het „Diergeneeskundig Memoran-
dum" opslaan, lezen we daarin o.a.: „In het D.M. zullen mededelingen
worden opgenomen, welke voor de practizerende dierenarts van belang
zijn, terwijl in een referatenrubriek bizondere aandacht zal worden ge-
schonken aan de in binnen- en buitenlandse vakliteratuur voorkomende ge-
gevens. Uiteraard zullen in het D.M. ook veterinaire preparaten worden

randum lees als ook de andere uitgaven met dezelfde strekking zoals
„Aeseulaaps Maandberichten", „Veterinär Medizinische Nachrichten" e.d.,
al dwingen de ingesloten bestelkaarten wel tot kritisch lezen.
Geregeld worden we als praktizerend dierenarts benaderd met het verzoek
een bepaald preparaat eens te willen proberen of we krijgen ongevraagd
het preparaat toegezonden.

Hiermede wordt het proefterrein van de fabrikant verlegd naar de praktijk
van de dierenarts.

Zijn de resultaten gunstig, dan maakt dit preparaat opgang, in het andere
geval verdwijnt het spoedig en hoort men er niet meer van. Mijn vraag
is, mogen wij als praktizerend dierenarts de ons toevertrouwde patiënten
als proefdieren gaan gebruiken ?

In eerste instantie is mijn antwoord ontkennend, maar wanneer het pre-
paraten betreft, die volgens begeleidende gebruiksaanwijzing in een leemte
zullen voorzien, ga ik er toch anders over denken.

Daarom zou ik zo gaarne in het tijdschrift een rubriek opgenomen zien,
waarin de ervaringen met verschillende specialités wetenschappelijk onder-
zocht in de praktijk of laboratorium, medegedeeld worden, zodat de
practicus een steuntje in de rug zou hebben, wanneer hem weer „iets
nieuws" wordt aangeboden.

Dit wat betreft de gewoonte van de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskimde om niet in te gaan op advertentiefolders.

Met mijn antwoord aan collega Van Loen zou ik dus eigenlijk klaar
zijn, immers hij poneert terecht, dat men uit de bedoelde folder van de
firma Animed geen gewettigde conclusies mag trekken. Al heeft hij dus
formeel volkomen gelijk, dit sluit niet in, dat ik na het lezen van zijn
ingezonden mededeling direct ben opgehouden met de Y.V.-methode en
weer overgestapt ben op de conservatieve Albrechtsenmethode. Waarmede
ik niet wil beweren, dat we alles maar klakkeloos inspuiten met Y.V. en
geen andere wegen meer bewandelen.Ik hoop dit in het vervolg van dit
artikel diüdelijk te kunnen maken.

De Y.V.-methode is dus één van onze behandelingsmethoden, waarvan
volgens mijn indruk de resultaten zeker niet slechter zijn dan van de
Albrechtsen-rnethode. Of het bevruchtingspercentage hoger ligt zullen we
in het midden laten, doch ik vind deze methode bovendien veel eleganter,
\\eel minder pijnlijk voor het dier (geen persen en minder melkgift) en
veel minder tijdrovend.

Wanneer collega V a n L o e n meent, dat het van belang is, dat ik iets van
ons „onderzoek" publiceer, dan wil ik gaarne aan zijn verzoek gehoor
geven. Tevens kan ik nu de gegevens verstrekken van 184 dieren, die
door ons in de periode november 1957-1958 in het gebied van de K.L-
\\ereniging N.O. Gelderland met Y.V. zijn behandeld.
Graag wil ik de geschiedenis vermelden van het eerste rund, dat ik met
Y.V. behandelde. Het betrof een koe van de veehouder S. (busno. 272,
niet in de gegevens opgenomen). Kalfdatum 10/10 1955. Geïnsemineerd
11/1, 3/2 en 24/2 1956. Behandeld vlgs. Albrechtsen 14/3. Hernieuwde
inseminaties op 18/4 en 8/5. Daarna opnieuw behandeld vlgs. Albrechtsen.
Vervolgens 3 x natuurlijk gedekt. Daar de eigenaar nogal waarde hechtte
aan het drachtig worden van dit dier, werd teneinde raad, toen de natuur-
lijke dekking ook geen resultaat opleverde, naar „iets nieuws" gegrepen.

Op 1/11 werd een subcutane injectie van 25 cc Y.V. toegediend en op
20/11 werd wederom geïnsemineerd. Van deze inseminatie werd het dier
drachtig en op .318 1957 werd een levend kalf geboren.
Gesterkt door dit „succes" werden meerdere moeilijke gevallen met VV.
behandeld en deed deze methode intrede in onze praktijk.

Wanneer ik onze methodiek wil uiteenzetten en die gevallen wil aangeven,
waarin we Y.V. gebruiken, moeten we eerst nagaan met welke vormen
\\an steriliteit we als practicus te maken kunnen krijgen.
Ik zou deze in 3 groepen willen indelen:

a. afwijkend secretum: purulent, opalescerend, waterdun, zeer veel
sccretum, bloederig secretum, soms helder secretiun met een enkel
pusvlokje,

d. afwijkingen aan de ovaria, zoals corpus luteum persistens en ova-
riaalcysten,

e. anatomische afwijkingen, waarvan ik wil noemen de z.g. urovagina
waarbij t.g.v. een verslapping \\-an de vaginawand een hoeveelheid
urine voor de cervix een voortdurende prikkeling geeft. Verder de
,,luchtzuiger" (pneumovagina), waarbij t.g.v. een deformiteit van
de vulva een luchtprikkeling ontstaat van de vagina en cervix.

C. Stalsteriliteit, waarbij in het gehele beslag de runderen moeilijk drach-
tig le krijgen zijn.

Welke behandelingsmethoden staan ons ter beschikking en hoe moeten
we bovengenoemde gevallen gaan behandelen ?

Dit is de vraag, die we als practicus dagelijks moeten beantwoorden. Als
practicus moeten we snel een beslissing nemen. Naast de anamnese slaan
ons de klinische verschijnselen ter beschikking en veelal kunnen we geen
biopsie verrichten om voor nader onderzoek naar een laboratorium te
zenden. Daarom zal de keuze van de behandelingsmethode heus wel eens
verkeerd zijn.

Van de vele middelen, die ons ten dienste staan wil ik me slechts beperken
tot het Y.V.

Van het Y.V. wordt aangegeven: „Dat zijn werking berust op een aspeci-
fieke prikkeling. De prikkeltherapie dient ter activering van chronische
ontstekingen.

Ze is erop gericht op de plaats van ontsteking een hyperemie tc ver-
oorzaken, gepaard gaande met zwelling en verhoogde lemperatuur (haard-
reactie), waardoor het genezingsproces inzet.

W\'orden met de locale behandeling alleen de ontsteking en de ontstekings-
produkten aan de oppervlakkige mucosa bestreden, met de prikkellherai)ie
wordt de regeneratie van hel slijmvlies van het lichaam uit aangezet.
Endometriliden zijn vaak verborgen. Een purulente uilvloeiing ontbreekt
vaak. Ze zijn derlialve moeilijk vast te stellen en worden licht over het

hoofd gezien. Een injectie van 25 cc geeft binnen 24-48 uur dikwijls een
\\erhoogde afscheiding.

1. ter ondersteuning van de lokale behandeling van de endometritiden
aller aard, vooral bij chronische uteruscatarrh,

2. als zelfstandige behandelingsmethode, wanneer de ontstekingsprocessen
met een lokale behandeling niet te bereiken zijn, zoals chronische para-
en perimetritis, ontstekingen van de eileiders en ovaria.

\\\'an het Y.V. behoeft men geen resultaat te verwachten, indien de sterili-
teit berust op irreparabele veranderingen van de muscularis en mucosa
b.v. ten gevolge van tuberculose en sommige gevallen van pyometra.
Wanneer we nu nagaan welke gevallen voor de Y.V.-methode in aan-
merking komen, dan zijn dit in de eerste plaats de dieren uit groep B.
Ik kan me voorstellen, dat er uit wetenschappelijk oogpunt bezwaar bestaat
tegen cle redactie van de folder door de firma Animed, wanneer gesproken
worden van het constateren van „de een of andere afwijking" door de
inseminator. Ik kan hier alleen tegenin brengen, dat de inseminatoren van
de K.I.-vereniging N.O. Gelderland zich precies houden aan de voor-
schriften, zoals hun door de Gezondheidsdienst is geleerd en ze weten
dus, dat ze een rund niet mogen insemineren, wanneer ze „de een of
andere afwijking" zien.

Ik kan alleen maar blij zijn, dat ze hetgeen ze zien ook op dc inseminatie-
kaart vermelden en dat ik wel vertrouwen heb in hetgeen ze zien, komt
doordat ze in heel wat meer koeien gekeken hebben dan coli. v. Loen en
ik tesamen. Of ze hetgeen ze zien kunnen beoordelen is een andere vraag,
die niet aan de orde is, daar voor de beoordeling de dierenarts ingeschakeld
wordt, die dikwijls nog een nader onderzoek instelt.

Wanneer dus dc inseminator op de kaart vermeldt: „ontijdig terug" of
,,geweigerd, 3 x geïns.", dan weet ik, dat dit betekent: „volgens de voor-
schriften mag ik niet insemineren, hoewel ik geen afwijkingen kan con-
stateren." Deze gevallen worden zondei\' verder nader onderzoek met Y.V.
behandeld: de dieren met een onregelmatige cyclus met één injectie van
25 cc, de andere met 2 injecties resp. 25 en 30 cc met 14 dagen tussen-
ruimte. Dc eerst \\ olgende tochtigheid wordt het dier weer ter inseminatie
aangeboden.

De dieren uit groep A: b. en c. worden o]5 dezelfde manier behandeld, dus
ook met 2 injecties.

Onder de groep A. a. vallen de moeilijker gevallen. Hier combineren we
veelal de lokale behandelingsmethode met het Y.V. als ondersteunings-
therai)ie. Tegen ons gevoel in hebben wc een 34-tal runderen, die door dc
inseminator waren geweigerd op grond van afwijkend secretum (waarvan
enkele na een voorafgegane retentio) alleen behandeld met Y.V.
\\\'an deze dieren werden 28 drachtig. Van de 7 die niet drachtig werden,
werden er 5 maar 1 x geïnsemineerd en één 2 x en nadien niet meer aan-
geboden. Eén werd in het geheel niet meer aangeboden. Ondanks dit
resultaat heb ik toch een rustiger gevoel, wanneer in deze gevallen tevens
de lokale behandelingsmethode wordt toegepast.

Groepen A. d. en e.: In geval van ovariaalcysten geef ik meestal na het
doorknijpen ervan één injectie Y.V., daar ik me niet aan de indruk kan
onttrekken, dat de cysten ontstaan t.g.v. een chronische endometritis.

De „urovagina" en de „luchtzuiger" (pneumovagina) zijn in de regel
erg moeilijke gevallen om drachtig te krijgen. Meestal adviseer ik na
enkele lokale behandelingen, gecombineerd met Y.V. het dier natuurlijk
te laten dekken daar het sperma van de volle verse sprong meer kans
heeft de aanval van de toxinen te overleven dan het verdunde sperma.
De stalsteriliteit onder groep C moeten we geheel anders benaderen. Hier-
bij spelen heel andere factoren een rol, die m.i. buiten mijn beschouwing
over het Y.V. vallen.

Resultaten van de behandeling uitsluitend met Yatren Vaccin van dieren
behorende tot de K.I.-vereniging N.O. Gelderland.
Periode nov. 1957-nov. 1958.

Deze gegevens werden verzameld bij de jaarlijkse vaststelling van het
drachtigheidspercentage. De dieren zijn niet rectaal op drachtigheid on-
derzocht, zodat misschien een enkel voor drachtig staat genoteerd, terwijl
het niet drachtig is, doch het omgekeerde kan ook het geval zijn.

Van de gust gebleven dier (27) zijn er 16 niet voor de 2e keer geïnsemi-
neerd, doch om één of andere reden afgevoerd of gust gelaten.
Dit heeft het totale bevruchtingspercentage ongunstig beïnvloed, daar van
deze 16 dieren zeker een aantal na 2e inseminatie gehouden zou hebben
(zie de 36, die na 2e inseminatie opnamen).

Hoewel ik me ervan bewust ben, dat tegen deze gegevens bedenkingen
aangevoerd kunnen worden, meen ik toch te moeten conchideren, dat
het drachtigheidspercentage van de behandelde dieren van 85.3% accep-
tabel is. Daar het geen wetenschappelijk onderzoek is, is een vergelijking
met de Albrechtsenmethode niet gewettigd.
De jjracticus oordele zelf.

Ik dank collega Nijhof zeer voor dc moeite die hij genomen heeft om op
mijn „ingezonden" te reageren. Dank zij deze reactie beschikken we thans
over een praktijkmededeling waarmee vele practici winst kunnen doen.
\\\'oor mij blijft echter de vraag of men in zulk een geval toch niet een
controlegroep {Albrcchtsen) had kunnen instellen, waardoor het onder-
zoek tot e.xperiment zou zijn geworden.

R act tig, FI.: Provokation einer Infektion durch Schutzimpfung. I Mittchung.
Zbl. Bakt. I Orig., 774, 192, (1959).

Blijkens uitvoerige proeven aan het Robert Koch Institut in Berlijn, komt R a c 11 i g
tot het resultaat dat indien een niuizenpopulatie, die oraal met Salmonella typhi-
munum besmet is, gedurende de incubatietijd met een homologe entstof subcutaan
actief wordt geïmmuniseerd, de mortaliteits-curve sneller stijgt en een hogere eind-
waarde bereikt dan bij controledieren. Dit provocatie-effect blijkt ook uit verkorting
van de tijd tussen de infectie en het sterven.

Da provocatie-effect is, zowel bij muizenstammen van verschillende gevoeligheid, als
bij gebruik van bacterie-stammen met verschillende virulentie, waarneembaar.
Hoe later in de incubatietijd de enting plaats vindt, des te schadelijker is zij.
De schrijver nam deze proeven op grond van indrukken, verkregen bij enting bij de
mens, tijdens een tyfus-epidemie. Vooral bij enting in het einde van de incubatietijd,
was het verloop van de ziekte ernstiger en de letaliteit groter.

Het gaat hier dus niet alleen om een sneller manifest worden van gevallen, die zich
anders toch hadden voorgedaan, maar het verloop wordt wel degelijk ongunstig be-
ïnvloed. Het vermoeden wordt uitgesproken, dat de enting hier een hyperergie tot
stand brengt, aangezien bij de cyclische infectieziekten wordt aangenomen, dat de
incubatietijd overeen komt met de tijd nodig voor het ontstaan van een allergie.
Rae t tig wijst nog op de polyomychtis epidemie in Chicago in 1950, die hij in
verband brengt met de kort daarvoor, op grote schaal, toegepaste entingen volgens de
Salkmethode.

U 1 b r i c h, F. en W\' i e g n a n d, D.: Einflusz erhöhter Opsonocytophagenrcaktion
auf die Brucella-Antikörperbildung. Arch. exp. VetMed., 12, 29, (1958).

Schr. onderzochten de werking van entstoffen tegen Brucellose bij kalveren door mid-
del van de op.sonocytophagenreactie.

Gebruikt werden een dode entstof volgens F r a h m en L e m b k e, waarmee de kal-
veren in de derde tot vierde levensmaand werden gevaccineerd en de internationaal
bekende levende entstof van stam 19.

In cen vooronderzoek werd vastgesteld, dat een kalf uit een Brucellosevrije koppel
hetwelk subcutaan met BruceWa-antiscrum behandeld werd, het vermogen Brucclla\'s
te phagocytcren, ongeveer 4 weken behoudt.

Werden aan cen kalf echter de antilichanien met de colostrummelk verstrekt dan bleef
het phagocytcrend vermogen tot de zesde levensmaand aantoonbaar.
Er werd waargenomen dat 3 van 21 geënte kalveren, afkomstig uit met Brucella be-
smette bedrijven, welke tijdens de enting cen verhoogde phagocytose-index hadden,
weinig of in \'t geheel geen serologische reactie na de enting vertoonden, terwijl alle
andere kalveren zowel serologisch als met de opsonocytophagenreactie een duidelijke
werking van de entstof te zien gaven.

Schr. concluderen hieruit, dat de via het colostrum verkregen beschermende anti-
lichamen het entstofantigeen opvangen en het nict laten komen tot eigen vorming
van antilichamen.

Kalveren uit Brucellose-bedrijven moeten daarom niet, zoals door F r a h m en
L e m b k e v/ordt aanbevolen, reeds in de ouderdom van 2—4 maanden met de dode
entstof worden gevaccineerd.

ISOI.ATIE VAN EEN HAEMOLYTISCIIE COLI-B.ACTERIE BIJ OEDEEM-
ZIEKTE VAN HET VARKEN.

S t a m a t O V i c, S. cn M i h a j 1 o v i c, B.: Izolovanjc hcmoliticnog soja E, coli kod
edcmske bolcsti svinja. Vet. Clasn., 8, 15, (1954).

Beschrijving van cen geval van oedeemziekte bij het varken, 4 dagen na het spenen.
Van 4 zieke dieren stierven er 3 na 24—48 uur. Een haemolytische coli-bacterie werd
uit de darmtractus gekweekt. Muizen stierven na 24—48 uur na intraveneuze of
intraperitonale injectie met 0,4 ml van een 6 uur oude bouilloncultuur van deze stam.

Op grond van histologische onderzoekingen komt schrijver tot de conclusie, dat de
viruspneumonie der varkens in Yougoslavië verspreid voorkomt.

mogelijk, doch vereist vee! geduld daar het dier aan de onderzoeker moet wennen.

Onderzoek van ademhalingsorganen door auscultatie en percussie bij het vrijstaande

Bij percussie is een plessiemctcr onmisbaar. Met enige moeite gelukt het de long-

grenzen te bepalen. Grens ligt dorsaal in 15c intercostaalruimte, kruist op het midden

van de borstkas de 11c intercostaalruimte en raakt ter hoogte van de boeg aan de

Auscultatie van hart: bij naar voren geplaatste linker voorpoot, zijn twee hartetonen

Inspectie van neusholte met behulp van een humaan-medisch vaginaal-speculum
van plexiglas met kunstmatige lichtbron.

De mondholte is te inspecteren door de bek met gebalde vuist en opgerichte duim
open te houden.

Rectaal onderzoek is zeer goed uitvoerbaar. Veel glijmiddel gebruiken. Het rectvun-
slijmvlies vertoont honingraatvormige verhogingen, die door wisselende bloedvulling
van vorm kunnen veranderen. Na de hand enkele minuten rustig tc hebben laten
liggen, verslapt de rectumwand. Bereikt kunnen worden: de nieren, de ureter, de
urineblaas en de geslachtsorganen. Soms is het mogelijk de uterus en de Ovarien in
hun geheel af tc tasten.

Bloed afnemen is alleen mogelijk uit de venen aan de binnenzijde van het oor. Dit
veroorzaakt onrust van het dier, terwijl de procedure gecompliceerd wordt door een
buitengewoon korte stollingstijd (15 seconden) van het bloed.

De urine is helder, heeft weinig sediment, pH 7-8. Normaal geen eiwit, suiker,
aceton, of galkleurstoffen.

Schmid t-H o e n s d o r f. F., Schott, G.: Piperazinephosphat als Spulwurm-
mittel bei Zebras. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 71, 403, (1958).
Paardachtigen in dierentuinen zijn volgens de ervaringen van de auteurs voor een
belangrijk deel sterk besmet met ascariden.

Een sterfgeval onder de zebra\'s in dc Bcrlijnse dierentuin was dc aanleiding tot een
behandeling van alle paardachtigen.

Toegepast werd piperazincfosfaat. Dit piperazine derivaat is volkomen smaak- en
reukloos, wat zelfs bij dieren als zebra\'s die zo sterk op hun reuk afgaan, dc moge-
lijkheid gaf het medicament door het voer te mengen. Als dosering werd 100 mg
per kg lichaamsgewicht gekozen. Daar het preparaat weinig toxisch is, kan men
uitgaan van het geschatte lichaamsgewicht.

Een éénmalige dosis van piperazincfosfaat, op dc nuchtere maag gegeven, vermengd
met wat zemelen en grof gemalen graan is voldoende. Van 13 behandelde dieren
scheidden na drie maanden slechts 2 exemplaren weer eieren met dc faeces uit. Her-
nieuwde behandeling bevrijdt de dieren weer van ascariden. P. Zwart

DE INVLOED VAN RAAYGRAS-BEMESTING MET VERSCHILLENDE
KUNSTMESTSTOFFEN OP HET ONTSTAAN VAN HYPOM.\\GNESAEMIE.
S m y t h, P. J., C O n w a y, A. en W a 1 s h, M. J.: The influencc of different ferti-
liscr treatments on the hypomagnesaemia pronesess of a rye grass sward. Vet. Ree.,
70, 846, (1958).

Dc proef werd genomen op 6 verschillend bemeste percelen. Het gewas bestond uit
raaygras.

Uit de gewas-(raaygras) analyses bleek, dat het eiwitgehalte on.gcveer even sterk

4- Mg. Bij bemesting alleen met N of met N -J- Mg was dc K-verhoging in het gewas

Het Mg-gehalte in het gewas was zowel bij een N 4- Mg als bij cen N -)- K 4- Mg-
bcmesting sterk verhoogd. Bemesting met N of K alleen en gecombineerd hadden
weinig of geen invloed op het Mg-gehaltc van het gras.

Nadat de koeien gedurende cen week in het vroege voorjaar in het weiland waren,
toonden de dieren op de niet bemeste percelen, op de met K bemeste percelen en
op dc met N bemeste percelen, een daling van het Mg-gehalte in het bloedserum van
± 2,3 mg% naar ± 1,5 mg%.

Bij de dieren op het perceel, bemest met N 4- K was deze daling veel sterker en liep
de Mg-status van het bloed terug tot ± 0,5 rng%.

Twee van de drie dieren in dit perceel toonden klinische verschijnselen van kopziekte.
Op de percelen, bemest met N 4- Mg en met .N 4- K 4- Mg trad in het geheel geen
daling van de Mg-blocdspicgcl bij dc dieren op. P. Tacken

(World Survey of Reproduction and review of Feeding Experiments. Tech. Comm.
No. 20, Commonwealth Bureau of Animal Nutrition)

De schrijvers verzamelden literatuurgegevens over de produktiviteit van lamschapen.
Behalve, dat de raseigenschappen een invloed hebben op het aantal en de hoedanig-
heid van de geboren lammeren, zijn ook de omstandigheden van belang voor de uit-
komsten van deze fokkerij.

Als maatstaf, om dc grootte van deze produktiviteit uit te drukken, wordt gebruik
gemaakt van de volgende bevindingen: het sterfte-percentage van de drachtige ooien,
het aantal geboren lammeren per ooi, het geboortegewicht van de lammeren, de groei-
snelheid van de lammeren, de lammerensterfte tot de speenleeftijd en de uierontwik-
keling en de melkproduktie van de ooien.

Het is bekend, dat enkele kwalitatieve factoren hierop een directe invloed hebben,
zoals Co, Cu en P tekorten in de weiden, voorwaardelijke j2-deficiënties en een over-
maat van oestrogene stoffen in het groenvoer. Naast deze factoren zijn het vooral de
grootte van het rantsoen tijdens de dekperiode en de graviditcit die cen rol spelen
bij de produktiviteit van een koppel lamschapen.

Tijdens de dekperiode moet men zorgen, dat de ooien in gewicht toenemen. De ferti-
liteit wordt n.l. verhoogd, als men 3 weken, voordat de dekperiode aanvangt, tot 5
weken, nadat deze periode is begonnen, een zodanig rantsoen verstrekt, d.at de dieren
in conditie vooruit gaan. Dit kan men bereiken, door de schapen een krachtvocr-
rantsoen te verstrekken, of ze gedurende die periode op percelen te weiden, waarop
gras staat van een hoge voedingswaarde. Vooral dit laatste wordt aangeraden, omdat
hiermede het hoogste aantal te verwachten lammeren wordt bereikt, terwijl het eco-
nomisch gezien, de goedkoopste methode is.

Voor het drachtige dier zijn vooral de laatste 8 weken van de graviditcit van belang.
In deze periode hebben de dieren een rantsoen nodig, waarbij hun gewichtstocname
overeenkomt met de snelle groei van de uterus en de foeten. Hierdoor voorkomt men
het optreden van acetonaemie bij de drachtige schapen en verhoogt men de levens-
vatbaarheid en het geboortegewicht van de lammeren, terwijl door een betere
uierontwikkeling en een grotere melkgift, de groeisnelheid der lammeren wordt be-
vorderd.

De schrijvers geven verder vocdingsnormen, zoals die voor de drachtige ooien kunnen
worden aangewend.

GRUNDRISS DER PHYSIOLOGISCHEN CHEMIE FÜR VETERINARMEDI-
ZINER, HUMANMEDIZINER UND BIOLOGEN.

(Dritte Auflage rnit 18 Abbildungen irn Text, Veb Gustav Fischer Verlag, Jena
1959, 333 pp., 18x25 cm, geb. DM 23.80)

Het schrijven van een leerboek over fysiologische chemie ten dienste van hen voor
wie deze wetenschap niet hct hoofddoel van hun studie is, is een moeilijke en tot
op zekere hoogte ook cen ondankbare taak. Moeilijk, omdat de stof slechts in grote
lijnen kan worden behandeld, hetgeen het gevaar van te ver gaande schematisering
en zelfs van oppervlakkigheid niet denkbeeldig maakt. Ondankbaar, omdat de keuze
van de behandelde onderwerpen voor een groot deel zal afhangen van het persoon-
lijk inzicht van de schrijver(s) omtrent de belangrijkheid ervan voor de gebruikers

van het boc-k. Dc mogelijkheid van verschil van inzicht op dit punt onder de vak-
genoten ligt uiteraard voor de hand en daarmee is de weg tot kritiek geopend.
Met voldoening kan worden vastgesteld dat de onvermijdelijke schematisering die de
samenstellers hebben toegepast, volkomen verantwoord is en dat deze stellig niet heeft
geleid tot een te oppervlakkige behandehng van dc stof. Ook op de keuze der onder-
werpen is niet veel af te dingen. Hierbij dient aanstonds te worden opgemerkt, dat
zoveel mogelijk „vaststaande feiten" worden vermeld. Er is doelbewust afgezien van
de behandeling van de talrijke vraagstukken met cen min of meer hypothetische in-
slag. Over de juistheid van dit standpunt kan men van mening verschillen. Men kan
zich n.l. afvragen of het van didactisch standpunt uit gezien niet juist is de studenten
althans met enkele van de talrijke biochemische vraagstukken in aanraking te bren-
gen, waarover de inzichten nog niet gekristalliseerd zijn en die toch zo uitermate
belangrijk zijn voor de oefening van het biologisch en geneeskundig denkvermogen
van de studerende jeugd.

Vooral in een land als het onze, waar de student in de diergeneeskunde bij zijn studie
na het kandidaatcxamen nog terdege geconfronteerd wordt met biochemische vraag-
stukken der ziektekunde, komt het ref. gewenst voor reeds in de eerste ronde van
behandeling van de biochemische leerstof nu en dan te preludiëren over het thema
dat de „worsteling om de waarheid" niet zo eenvoudig is als onervarenen zich wel
eens voorstellen.

Doch afgezien van deze bespiegeling, kan worden vastgesteld dat het gebruik van dit
boek voor de Nederlandse student in de diergeneeskunde en voor de dierenarts die in
de grondslagen der fysiologische chemie belang stelt, kan worden aanbevolen. Voor
onze studenten geldt echter wel dat, mede in verband met de eisen die bij het kan-
didaatsexamen worden gesteld, het boek minder geschikt is als leerboek dan wel als
werk, waarin zij bij voorkomende gelegenheden eens wat kunnen naslaan.
Aan het eind van het bock volgen meer dan 500 vragen die men, als men de stof
grondig heeft doorgenomen, moet kunnen beantwoorden. Ter geruststelling van de
Nederlandse student in de diergeneeskunde en ter voorkóming van psychische trau-
mata stelt ref. er prijs op te verklaren dat hij niet voornemens is zijn leerlingen aan
zulk cen krachtproef te onderwerpen. Dc uitvoering van het werk is goed en de prijs
is niet te hoog.

In Israël werden speciale prijzen uitgereikt voor hoge produkties in het jaar 1957-\'58.
De kiboct.sj Nirim in de buurt van de Gazastrook kwam met 100 koeien op de eerste
plaats met 6700 kg melk en 3.24% vet.

In de kleinere bedrijven, dorpsgewijze samengevoegd, was de mashaev Kfar Yehczkiel
nummer 1 met een gemiddelde opbrengst van 6242 kg melk en een gemiddelde
bedrijfsgrootte van 4.4 koe.

Men heeft vastgesteld dat koeien als ze naar boven of naar beneden moeten liever
gebruik maken van trappen dan van een helling. Daarom worden vele van de nieuwe
doorloopmelkstallen in .\\merika voorzien van een trap inplaats van cen glooiing.
Trappen verdienen vooral de voorkeur boven cen helling, wanneer het geheel bloot
staat aan weersinvloeden (regen en sneeuw) of erge slijtage.

De diepte van de treden moet ongeveer 40 cm zijn, terwijl de hoogte van een tree
maximaal 15 cm mag bedragen. De treden moeten waterpas zijn.

Eén van mijn patiënten is lijdende aan mastitis. Deze ontsteking gaat van het ene
kwartier op het andere over en reageert slecht op penicilline en streptomycine.
Wat kan ik nu doen?

In de eerste plaats kwartier-monster (na desinfectie van het slotgat) nemen en zo
spoedige mogelijk verzenden naar de Gezondheidsdienst voor onderzoek op ontste-
kingsverschijnsclen en pathogene micro-organismen.

Wanneer C. pyogenes wordt uitgesloten en geen zere spenen, tepelverwondingen,
afwijkingen in het tepelkanaal of aan slotgat bestaan, zult U bij isolade van peni-
cilline gevoelige bacteriën als streptococcen en penicillincgevoelige stafylococcen re-
sultaat mogen verwachten van inframammaire injectie van 300.000 eenheden pro-
caïne-penicilline per kwartier.

In geval van streptococcen mastitis is cen éénmalige behandeling met deze penicilline,
waarvoor kan worden aanbevolen mylipen-ceratc-Glaxo „300" (in tubes) te ge-
bruiken, in de regel voldoende. Opgegeven wordt dat deze procaïnc penicilline ten-
minste gedurende één week in voldoende concentratie in dc uier aanwezig blijft.
Van belang is verder op te merken, dat na de injectie geen melktijd wordt overge-
slagen en dat bij levering van dc melk aan de zuivelfabriek, deze opmerkzaam dient
te worden gemaakt op dc bus, die dc penicilline houdende melk bevat.

Vol.gens het verslag van Ir, I, Sybesma van het jaarverslag van dc Bond van
K,I,-verenigingen in Denemarken over 1958 werden van dc 218 zwartbonte stieren
die voor de K,I. gebruikt werden 107, d,w,z, ± de helft in andere landen aange-
kocht, n,i, 80 in Friesland, 1 in Noord-Holland, 14 in Zweden en 12 in Oost-Fries-
land. (Leveren Nederland en W, Duitsland niets? Ref,)

Vol.gens het jaarverslag van de Bond van K.I,-verenigingen in Denemarken over 1958
liep het aantal geïnsemineerde koeien van het rode Deense veeslag, het Jersey en het
Shorthorn resp. terug met 3.7, 3.1 en 21.2%, terwijl dat van het zwartbonte vceslag
met 12.2% toenam.

Opvallend is, dat het percentage bedrijven, waarop meer dan één vceslag werd aan-
getroffen, in vergelijking met het voorafgaande jaar wederom hoger was. Vanaf
1951 t.m\'. 1958 nam dit toe van 5.6 tot 22%.

Het aantal geïnsemineerde koeien per stier was voor dc oudere stieren aanmerkelijk
groter dan voor de jongere, hetgeen uit de thans volgende gegevens blijkt.

Dc Keurstamboeker, 23-7-1959
]330 Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 22, 1959

Verslag van hel 12e congres van de International Scientific Film Association - ISFA,
gehouden in Moskou van 10 tot 20 september 1958.

Dit verslag is samengesteld op grond van gegevens, verstrekt door Dr. N. A. G r i t-
s e n y u k, van het Departement voor diergeneeskundig toezicht van het Russische
Ministerie van Landbouw en Prof. F. L u e a m, lid van de filmsectie van de Perma-
nente commissie van de Wereldmaatschappij voor Diergeneeskunde.
Het 12c ISF.A-congres werd bijgewoond door afgevaardigden van 32 landen en ver-
schillende internationale organisaties.

Er werden 20 lezingen gehouden en een aantal wetenschappelijke films vertoond
over sterrekunde, ruimtevaart, meteorologie en geneeskunde. De deelnemers aan het
congres bespraken problemen, die verband hielden met het gebruik van films op
middelbare scholen, universiteiten en cursussen voor beroepsopleiding.
Tijdens het internationale festival, dat van het congres deel uitmaakte, werden ere-
diploma\'s toegekend voor de beste films op populairwetenschappelijk gebied. Er
waren geen prijzen beschikbaar voor diergeneeskundige films, die grotendeels een
zuiver wetenschappelijk karakter hadden.

Het ligt voor de hand, dat het ondoenlijk was in de zes congresdagen alle films te
vertonen, die in het voorafgaande jaar in de deelnemende landen gereed waren
gekomen. Met het oog daarop hadden de landelijke afdelingen van de ISF.A vooraf
selectie toegepast.

Wat de diergeneeskundige films betreft was een keus gedaan in overleg met de
filmsectie van de Permanente commissie van de Wercldmaatschappij voor Dier-
geneeskunde.

De opbouw van de ISF.A is het afgelopen jaar enigszins gewijzigd. Het uitvoerend
lichaam bestaat thans uit slechts drie commissies: één voor research werkzaamheden,
één voor het onderwijs en écn voor populair-wetenschappelijke aangelegenheden.
Op dit congres werden alle diergeneeskundige films vertoond voor de onderwijs-
commissie.

De onderwijscommissie telt verschillende subcommissies, waarvan er een zich bezig
houdt met diergeneeskundige aangelegenheden.

Op de sluitingsbijeenkomst van het congres werd een nieuw ISF.A-bestuur gekozen.
Op het congres werden de volgende diergeneeskundige films vertoond:

3. Medikamentöses Niederlegen (Pferd): Intubationsnarkose (Pferd, Hund) - Oos-
tenrijk.

14. Etude de l\'effet de radiation sur des cellules d\'organes hématopoiétiques en
culture de tissu - Sovjet Unie.

Al deze films zijn van bijzonder goede kwaliteit. De aanwezige dierenartsen hebben
er met veel belangstelling naar gekeken.

Het grote aantal films maakte het onmogelijk ze alle volledig te vertonen. Het zal
Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 22, 1959 1331

daarom aanbeveling verdienen in het vervolg een tijdslimiet vast te stellen voor de
vertoning, afhankelijk van het aantal films. De belanghebbenden dienen hiervan
tijdig op de hoogte te worden gesteld, zodat er voldoende gelegenheid is om de
films voor het congres klaar te maken.

Dit alles heeft evenwel niet in het minst afbreuk gedaan aan de uitstekende resul-
taten van het congres, dat zowel technisch als in cinomatografisch opzicht zeer ge-
slaagd is te noemen. Dat is ook wel heel duidelijk gebleken uit het feit, dat de gala-
voorstellingen, waarop een aantal uitgelezen films werd gedraaid, door een zeer groot
aantal mensen werden bijgewoond.

R.4PPORT OVER DE KEURING OP AFSTAMMELINGEN VAN STIEREN IN
1958 V.ANWEGE DE VEEVERBETERINGSCOMMISSIE VOOR OVERIJSSEL.

In dit rapport zijn opgenomen de thans bekende gegevens over de fokprcstaties van
26 roodbonte en 62 zwartbonte K.I.-stieren in Overijssel en de Noordoostpolder.
Wat de herkomst der roodbonten betreft blijkt er niet één uit N.-Brabant of Limburg
afkomstig te zijn. Op dit terrein is de IJsselstreek dus volledig „self-supporting"; van
de zwartbonten komt driekwart uit Friesland en nauwelijks een kwart uit het eigen
district.

Bij de roodbonte sderen valt het op dat nooit gesproken wordt over het al dan niet
zwaar afkalveren, iets wat b.v. in het rapport van Noord-Brabant vrij regelmatig ge-
daan wordt.

Van 43 zwartbonte stieren is een verslag opgenomen van de exterieurvererving; het
is opvallend dat er hieronder 4 zijn, welke de factor roodbont vererven.
Het is jammer dat voorname punten van oude verslagen betreffende exterieurvererving
niet opnieuw zijn opgenomen en dat wat de produktievererving betreft ten dele wordt
verwezen naar publikaties in „De Stamboeker", „De Keurstambocker" en het „Jaar-
boek" van het N.R.S.

Zou het niet mogelijk zijn een centraal Nederlands rapport over deze materie samen te
stellen, met jaarlijkse of halfjaarlijkse aanvullingen?

Het twaalfde jaarverslag is het eerste jaarverslag van de K.I. in Nederland, hetwelk
niet door Dr. Stegenga geschreven is. Het is het werk van Ir. Th. Zwart, welke
na de benoeming van Dr. Th. Stegenga tot hoogleraar in de veeteeltwetenschappen
aan de Landbouwhogeschool te Wageningen, zijn werk waargenomen heeft. Dit werk
omvatte ook het samenstellen van dit twaalfde jaarverslag en eindigde met de be-
noeming van de heer A. R u t g e r s, als opvolger van Dr. Th. Stegenga.
In dit jaarverslag K.I. 1957 vinden wij dan ook allereerst vele waarderende woorden
aan het adres van Prof. Dr. Th. Stegenga voor al het werk door hem verricht bij
de opbouw van dc K.I. in Nederland. In veeteeltkringen is men ten zeerste overtuigd
van deze verdiensten van Prof. Dr. Th. Stegenga en wij behoeven daarom voor onze
lezers hierover niet te spreken.

Het verslag van de werkzaamheden van de centrale commissie van Toezicht op de
uitvoering van de K.I. in Nederland begint allereerst met de vermelding van de
mutaties in de samenstelling van de commissie. Met ingang van 1 oktober 1957, zo
lezen wij, is het bloedgroepenonderzock voor K.1.-stieren verplichtend gesteld. Dit is
alleszins toe te juichen, doch wij vragen ons af of het niet goed zou zijn om ook
hct afstammingsonderzoek d.m.v. bloedgroepenbcpaling van de nieuw aangekochte
stieren sterker tc stimuleren. Het is ons bekend dat vele K.I.-verenigingen dit reeds
doen. Uit hct oogpunt van het grote belang en verantwoording bij het kopen en ge-
bruiken van een K.I.-stier (met zijn groot aantal afstammelingen) zou dit echter
algemeen moeten gebeuren.

De reglementering van de K.I. bij varkens kwam in het laatste stadium. Wij hebben
hierover inmiddels wat meer vernomen en het reglement blijkt in grote lijnen het-

zelfde te zijn als het reglenient voor de K.I. bij rundvee. Dit is begrijpelijk daar de er-
varing geleerd heeft dat de reglementering van de runder-K.I. in ons land goed
gewerkt heeft. In verschillende provincies en ook door het I.V.O. „Schoonoord" wor-
den voor de K.I. bij varkens proeven genomen.

Men krijgt de indruk dat de ontwikkeling van de K.I. bij varkens momentcel toch niet
snel gaat.

Ook de registratie en identificatie stelt zeker haar problemen. Dat de varkensfokkerij
ook organisatorisch beslist moeilijker ligt dan de runderfokkerij zal hieraan o.i. niet
vreemd zijn.

Enigszins merkwaardig doet de vermelding aan dat over het gebruik van diepvries-
sperma en de eventuele gev olgen hiervan, de centrale commissie geen definitieve uit-
spraak geeft, omdat dit een fokkerij, c.q. een stamboekaangelegenheid zou zijn. Im-
mers de K.I. is hierbij direct betrokken en juist de centrale commissie is toch het
breder georiënteerde lichaam dat de K.I. in ons land richting geeft en adviseert.
Overigens zijn er vele standpunten in de commissie uitgesproken welke zeker ook
fokkerij-aangelegenheden zijn. Dit blijkt reeds uit het feit dat op het verzoek van de
Provinciale Commissie K.I. in Noord-Brabant de minimum-produktie-eisen, gesteld
voor K.I.-stieren, voor deze provincie voor één jaar niet van toepassing verklaard
werden.

Een weldenkend verenigingsbestuur zal alleen maar om bijzondere reden van deze
ontheffing gebruik maken. Over het verloop, maar vooral over het resultaat van
deze ontheffingsmogelijkheid, kan natuurlijk eerst over enige jaren iets nagegaan
worden.

Ook dc grensgeschillen tussen K.I.-verenigingen behoorden weer tot het menu van
de centrale commissie K.I. (zij het als een wat minder gewaardeerde gang).
Het is goed dat er cen uitwijkmogelijkheid geschapen is voor de eisen betreffende
de bevruchtingsresultaten, welke ana verenigingen gesteld worden alvorens sperma
te mogen exporteren.

Met het toenemen van het fokkerij-element in de K.I. t.o.v. de bestrijding van on-
vruchtbaarheid, kunnen in dit verband zeker wel eens moeilijkheden komen.
De ontwikkeling van de K.I. in 1957 is wat minder groot geweest dan in de afge-
lopen jaren.

Het aantal geïnsemineerde dieren groeide nl. met 30.000 stuks (in 1956 was dit
63.000) tot 991.032 stuks. Gesteld wordt dat een zekere top voorlopig bereikt zou
zijn. Ons inziens valt dit te betwijfelen doch de tijd zal het leren.
Door het opheffen van enkele kleinere verenigingen daalde het aantal verenigingen
gedurende 1957 met zes stuks tot 140 verenigingen.

De tendens naar grotere verenigingen blijft duren. Ons inziens zal dit zeer waar-
schijnlijk nog sterker worden. Men zou haast kunnen zeggen dat het traditie is ge-
worden in het K.I.-jaarverslag enkele opmerkingen te maken over de wenselijkheid
van cen grote of een kleine K.I.-vereniging. Toch lijkt ons dit niet gelukkig, daar
men dan steeds spreekt over een enkel facet van dit probleem. In feite zijn er vele
facetten, waarbij nog komt dat het ook in ons kleine land streeksgewijze verschillend
ligt.

Terecht wordt opgemerkt dat men door de jacht naar de beste bevruchting.sresul-
taten (en dit gebeurt nog) niet het huidige voornaamste doel van de K.I., nl. het
verbeteren van de veestapel, moet vergeten.

Gelukkig wordt steeds meer stierenkeuze toegepast. Dit blijkt ook uit het feit dat
het percentage van de dieren drachtig van stieren van 6 jaar en ouder is toegenomen
met ruim 4% tot 30,4%.

Al gaat het steeds vooruit, een intensief gebruik van de oude stieren is het toch in
feite nog niet.

In 1956 waren 1098 stieren gebruikt. Wij zien dus een vermindering. Het behoeft nog

geen werkelijke vermindering van het aantal stieren te betekenen, al zal men de gang

van zaken torh wel goed moeten volgen. Het gevolg is natuurlijk dat het gemiddelde
aantal dieren dat per stier geïnsemineerd werd, wederom steeg.

Vastgesteld wordt ook dat de uitwisseling van sperma vooruit gaat. Al gaat dit nog
maar langzaam, deze vooruitgang is voor de fokkerij van groot belang.
Door het gebruik van diepvriessperma wordt de uitwisseling in de dagelijkse praktijk
op grotere schaal veel eenvoudiger. Er wordt cen overzicht gegeven van het verbruik
van diepvriessperma in 1957. In de zes provincies, welke gedurende het gehele jaar
over een diepvriesinrichting (verenigingen of gezondheidsdiensten) beschikten, werden
slechts 5400 inseminaties met diepvriesspeima verricht, met redelijk succes.
De resultaten van de Brabantse proeven van dc K.I. bij varkens worden weer-
gegeven. Tesamen met de voorlopige gegevens uit Overijssel blijkt hieruit dat de
resultaten, zeker voor het begin, redelijk goed zijn. Het is jammer dat cr niets gezegd
wordt over de eventuele mogelijke samenwerking van de K.I. bij varkens en bij rund-
vee.

Een beschouwing over de samenwerkingsmogelijkheden — zij het alleen op tech-
nisch en daardoor economisch terrein — zou zeker haar nut gehad hbben.
De gang van zaken in de verschillende provincies blijkt nogal verschillend tc zijn.
Er was een provincie waar de provinciale commissie drie maal vergaderde, cr waren
enkele provincies waar geen vergadering gehouden werd.

De afstamming van K.I.-stieren is geanalyseerd en hierbij blijkt dat bij de F.H.-
stieren Adema 197 volkomen overheerst. Bij de M.R.IJ.-stieren spelen twee vader-
lijnen een grote rol (Sjoerd I en Castro-Brutus-Edmond-lijn). Er wordt hier van
bloedlijn gesproken, doch vader-lijn zou juister zijn.

Een lijst van de meest op de voorgrond tredende stamvaders van de K.I.-stieren maakt
deze analyse compleet.

Betreffende dc winterinseminaties wordt opgemerkt dat het percentage 37% is ge-
bleven, evenals in het jaar 1956.

Wij tekenen hierbij aan, dat het percentage winterinseminaties per provincie sterk
verschilt; zo heeft de provincie Zuid-Holland slechts ongeveer 21% winterinsemina-
ties, terwijl dit percentage in Noord-Brabant ongeveer 47% is. Met het vergelijken
van de resultaten moet men hiermede rekening houden.

Immers het bevruchtingspercentage na eerste inseminatie is in de winterperiode
(november t.m. april) 56,6, tegenover 64,3 voor de zomerperiode (mei t.m. oktober).
Dit is een verschil van 7,7%.

Dit verschil in vruchtbaarheid zal zeker door meerdere factoren bepaald worden.
Eén van deze factoren is mogelijk ook het verschil in licht, of beter gezegd het ver-
schil in lichtveranderingen.

Het is ons bekend dat er „lichtproeven" genomen worden bij koeien. Het zou goed
zijn dat dit eveneens gebeurde met stieren. Or) een van de grotere K I.-stations moet
dit toch relatief eenvoudig tc doen zijn, terwijl het voor dc praktijk van de K.1.
belangrijk kan zijn (diepvriezen etc.).

Het insemineren buiten verenigingsverband heeft nog geen grote vormen aange-
nomen (ruim 4500 dieren). Het blijkt dat het toch toeneemt. Het is daarom gelukkig
dat de beide stamboeken hiervoor de zogenaamde geleidebiljctten verplicht gesteld
hebben.

De export van sperma is groeiende doch dit gaat uitermate langzaam. In 12 zen-
dingen werden 1166 doses geëxporteerd.

Op voorstel van de Centrale Commissie K.I. is in 1958 besloten om de mininnnnprijs
bij export op ƒ 10,— per dosis te stellen. Het verschil in prijs van het sperma van
verschillende veeslagcn is hiermede gelukkig verdwenen. De circulaire van het
produktschap voor vee en vlees betreffende dc export van sperma is alleen belangrijk
voor de betrokkenen.

Uit het overzicht van de K.I .-resultaten in een tiental jaren in Nederland, Engeland
en West-Duitsland kan men zien dat het drachtigheidspercentage na 1 inseminatie
in deze 10 jaren geleidelijk gestegen is van 46,1 naar 61,5%. Tevens blijkt dat onze
resultaten gerust vergeleken mogen worden met die van Engeland en West-Duitsland.

Naar aanleiding hiervan kan men zieh overigens afvragen of ook wij niet over moeten
gaat tot het zogenaamde „non returns" systeem, in plaats van ons duurdere systeem,
waarbij bovendien in vele gevallen door de inseminatoren een eontrole op hen zelf
verricht wordt. Heeft men daarbij een goede identificatie en een goede boekhouding,
dan is alles te controleren.

Het aantal inseminatoren en het aantal door hen geïnsemineerde dieren wordt ovei
10 jaren weergegeven.

Het aantal geïnsemineerde dieren per inseminator is in deze jaren meer dan ver-
dubbeld.

Terecht wordt gesteld dat hier vele factoren een rol spelen. Wij menen dat de ver-
kregen routine eveneens cen zwaarwegende factor is.

Men kan moeilijk aan de indruk ontkomen dat er op dit gebied in diverse vereni-
gingen nog wel wat te besparen is.

De groei van het aantal geïnsemineerde dieren voor de afzonderlijke veeslagen is
nagegaan voor de Overijsselse en Gelderse verenigingen waar zowel F.H.-leden als
M.R.IJ.-leden aangesloten waren. Het bleek dat in deze verenigingen het aantal
F.H.-dieren in Overijssel met 3,18% en in Gelderland met 2,87% was verminderd,
terwijl voor de M.R.IJ.-dieren een stijging werd gezien van 5,76% re.spectievelijk
6,08%.

Waarschijnlijk is hier wel een aanwijzing dat er in deze gebieden een overgang is

Ook dit jaar zien wij een afnemen van het aantal K.I.-verenigingen, nl. van 146
naar 140.

Uit het zevende jaarverslag van de Federatie van Bonden van verenigingen voor K.I.
bij rundvee blijkt dat er in 1957 geen bestuurswijzigingen plaatsvonden. De belang-
rijkste zaken welke behandeld werden waren; aan- en verkoopvoorwaarden van K.I.-
stieren; de exportvoorwaarden voor sperma; dc nationale landbouwexpositic; het
arbitragereglement; het bloedgroepenonderzoek en het verzamelen en uitgeven van
alle voorschriften, regelingen en bepalingen betreffende de K.I.

Dit „K.I.-vademecum" is gebleken in de praktijk uitermate nuttig te zijn. De be-
middeling bij de instrumentenvoorziening, de financiële steun aan het T..N.O. en
de medewerking in de Stichting Bloedgroepenonderzok vond in dezelfde mate plaats
als in de voorafgaande jaren.

Uit een bespreking van de plastic pipetten (spermanetten) blijkt dat deze in de
praktijk goed voldoen. Toch blijft ons insziens de prijs nog cen bezwaar. De glazen
pipetten zijn nog steeds goedkoper in gebruik. Bij meer gebruik van plastic pipetten
moet (en kan) de prijs nog naar beneden.

Van de M.R.IJ.-stier Paul 11346 RPS. en de zwartbonte stier Butenmoark Mars
31453 RPS, welke beide Preferent 2e klasse zijn, siert cen goede foto dit jaarverslag,
terwijl het rapport van de Preferentverklaring opgenomen is. Dit is eveneens het
geval met de K.I.-bok Dirk Frits U 125, welke voor de geiten-K.I. in Utrecht ge-
bruikt is.

Zoals gebruikelijk zijn ook in dit verslag weer tabellen opgenomen betreffende leef-
tijd, gebruik en vruchtbaarheid van de K.I .-stieren in 1957, eveneens een tabel van
de in 1957 opgeruimde stieren en de reden waarom.

Vergeleken met de vorige jaarverslagen komen hier geen nieuwe gezichtspunten naar
voren.

Wij vragen ons echter wel af of uit deze nu reeds 10 jaar verzamelde gegevens niet
meer profijt getrokken kan worden. Met een betrekkelijk eenvoudig systeem (b.v.
priknaalden) moeten hier toch gegevens te verkrijgen zijn, betreffende de frecjuentie
van verschillende aandoeningen, de levensduur etc., naar de afkomst van de stieren.
De samenvatting, eveneens in Frans, Duits en Engles, verhoogt de waarde van dit
verslag.

De gebruikelijke overzichten en grafieken per provincie geven de mogelijkheid om
cen goed inzicht tc verkrijgen in de gang van zaken bij de K.I. in ons land.

De nauwkeurige adressenlijst maakt het jaarverslag tot een dikwijls geraadpleegd
boekje.

Het volgende jaarverslag zal onder het commando van de nieuwe kapitein op het
K.I.-schip (aldus Ir. Th. R ij s s e n b e e k), de heer A. Rutgers uitkomen.
Wij wensen de heer Rutgers succes met zijn werk. Wij wensen hem tevens toe dat hij
de traditie van een waardevol jaarverslag K.I. zal weten te handhaven.

JAARVERSLAG 1958 VAN DE PROVINCIALE REGELINGSCOMMISSIE
VOOR DE RUNDVEEFOKKERIJ IN DRENTHE.

Het uitvoerige jaarverslag geeft ons een duidelijk beeld van de runderstapel in deze
vooruitstrevende provincie.

Allereerst vinden we een uitvoerige bespreking van de stieren, welke op afstamme-
lingen gekeurd zijn.

Door deze uitvoerigheid is jammer genoeg de overzichtelijkheid wat in het gedrang
gekomen. Ook is het teleurstellend dat bij de oudere stieren wel de produktie-
vererving beschreven is, maar niet de voornaamste punten der exterieurvererving,
welk een voorgaand jaar beschreven werden, herhaald zijn.

Het blijkt dat van de stieren 43 afkomstig zijn uit Friesland en 6 uit de Noord-
Oostelijke provincies.

Volgens het aangehechte P.M.D.-verslag werd 80,3% van de koeien gecontroleerd.
De gemiddelde produktie van de gecontroleerde dieren was: 4302—3,89—310.

Naar aanleiding van de begin december 1958 op het eiland Texel onder auspiciën
van de Veeartsenijkundige Dienst gevoerde campagne ter bestrijding van het „rot-
kreupel" heeft de heer S. Brandsma, directeur van de Veterinair-Hygiënische
Dienst der Gemeente Texel voor de radio een nabeschouwing gehouden.
Zoals men weet betrof het hier een kosteloos uitgevoerde campagne die gedeeltelijk
moet worden beschouwd als proef, ter verkrijging van gegevens over de resultaten van
een bestrijdingsmethodiek waarmee o.a. in Australië goede resultaten zijn bereikt.
Hoewel momenteel op een klein aantal bedrijven de bestrijding nog aan de gang is,
kan aan de hand van gegevens van de bedrijven waar de ziekte is bestreden, worden
vastgesteld, dat de op Texel bereikte resultaten gunstig zijn.
De bij de bestrijding gevolgde methode bestaat uit de volgende onderdelen:
In een besmette koppel schapen worden alle dieren, dus zowel de zichtbaar zieke
(kreupele) als de ogenschijnlijk gezonde dieren, klauwtje voor klauwtje grondig ge-
ïnspecteerd en besneden daar waar zich los hoorn bevindt.

Dit losse hoorn, waaronder zich het zieke zeer bactcrierijke weefsel met ontstekings-
produkten bevindt, moet geheel worden weggesneden, omdat anders deze plaatsen,
waar de ziekte in het verborgene voortwoekert, niet met het geneesmiddel in aan-
raking kunnen komen. Het besnijden van de klauwtjes is een uiterst secuur en tijd-
rovend karwei, dat alleen goed kan worden uitgevoerd, als men over de nodige
handigheid, ervaring en geduld beschikt. Op Texel zijn voor dit doel indertijd drie
personen opgeleid, die in dit werk uiterst bekwaam zijn en bij de veehouders vol-
ledig vertrouwen genieten.

Na grondige verwijdering van losse en zieke hoorn, worden alle klauwtjes, dus ook
de niet aangetaste, met een geschikt geneesmiddel ingeborsteld. Bij de proef wordt
gebruik gemaakt van een uit Engeland afkomstig geneesmiddel, dat zeer goed vol-
doet. Meestal is na de eerste behandeling, steeds met tussenpozen van een week een
tweede en soms nog een derde behandeling nodig om alle dieren te genezen.
Reeds tussen de verschillende behandelingen in, maar speciaal nJi het zichtbaar herstel
van alle dieren, is van het allergrootste belang, dat alle dieren, aanvankelijk geduren-

de enkele weken tweemaal per week en daarna éénmaal per week een ontsmettend
voetbad krijgen.

Dit dient minstens enige maanden en op een specifiek schapenbedrijf liever nog
blijvend volgehouden te worden, omdat de bacteriën, die het rotkreupel veroorzaken
heel lang in het weiland kunnen blijven leven, waarop zieke dieren hebben gelopen.
Vooral als het land vochtig is, er veel jong gras groeit en daarbij de buitentempera-
tuur vrij hoog is, zijn er soms maanden voor nodig, eer men dergelijke percelen als
smetstofvrij kan beschouwen. Herbesmetting kan immers niet alleen uit besmet weiland
voorkomen, maar ook door oude schapen, die zelf geen verschijnselen van rotkreupel
hebben, maar de smetstof ervan op verborgen plaatsen (scheurtjes in het hoorn,
losse teenwanden e.d.) vaak lang, sommige onderzoekers spreken zelfs van jaren, met
zich blijven meedragen.

Belangrijk is het op de juiste wijze verdunde goede soort ontsmettingsmiddel, omdat
vaak blijkt, dat hiervoor ongeschikt vaak zelfs uiterst schadelijk en juist rotkreupel-
bevorderende middelen worden gebruikt. Tot deze soort middelen kan men b.v. re-
kenen de bij veel boeren nogal in aanzien zijnde produkten als carbolineum, afge-
werkte olie, petroleum, onverdunde creoline, of dit laatste in een veel te sterk wate-
rige oplossing.

Weliswaar heeft creoline bewezen, een zeer goed ontsmettingsmiddel te zijn, maar
men dient er een oplossing met water van te bereiden, die als ze voor schapen èn
voor lammeren moet worden gebruikt, niet meer dan 2—3% creoline mag bevatten,
hetgeen betekent dat men 1 1 creoline met ongeveer 40 1 (vier emmers) water moet
verdunnen. In een op deze wijze bereid bad moet men de dieren 3—5 minuten laten
staan.

Gelegenheden voor het uitvoeren van voetbaden kan men op verschillende manieren
maken. Een weinig kostbare oplossing b.v. is gemaakt uit één of twee losse houten of
ijzeren voergoten, die men met de ene zijde langs een heining plaats en aan de andere
zijde afsluit met één of meer landhekken (palen voor steun in de grond) en een nauwe
doorloop, waarin men gelijktijdig één of meer dieren kan baden. Men moet zich niet
laten ontmoedigen door de vele moeite die men de eerste paar keren heeft om de
dieren in en door de goot te drijven, want al heel spoedig raken ze er zo aan gewend,
dat ze er zelf zonder verzet ingaan. Om uitglijden op de gladde bodem te voorkomen
kan men er dwarslatjes in aanbrengen. Ook een laag turfmolm op de bodem van de
goot bewijst hierbij goede dienst.

Deze badgelegenheid heeft evenwel het nadeel dat men er slechts enkele dieren
gelijktijdig in kan ontsmetten, waar toch weer tegenover staat, dat de gelegenheid
gemakkelijk naar andere percelen kan worden verplaatst als de schapen er verspreid
lopen.

Liggen de percelen meer bijeen dan kan men met betrekkelijk weinig kosten (ƒ 50,-
^ ƒ 200,—) beter cen reeds jaren geleden op Texel door dierenarts N o o r d ij k aan-
bevolen, permanente, betonnen badgelegenheid maken. Bij een betonnen voetbad kan
dan cen afgescheiden deel met water worden gevuld, waarin men alvorens de dieren
in het ernaast gelegen ontsmettingsbad komen, het vuil tussen en aan de klauwtjes
kan laten losweken, zodat de ontsmcttingsvloeistof beter kan werken.
Vrij van rotkreupel.

Met de hier geschetste wijze van bestrijding zijn thans op Texel van de aanvankelijk
besmette bedrijven het merendeel rotkreupclvrij geworden. Op een klein aantal be-
drijven wordt de bestrijding nog voortgezet. Op enkele bedrijven waar na aanvan-
kelijk herstel de ziekte in niet ernstige graad terugkeerde, kon zonder uitzondering
als oorzaak hiervoor het niet vaak genoeg of in het geheel niet meer geven van
ontsmettende voetbaden worden aangewezen.

Het werkelijk van deze ziekte bevrijd raken is naast een goed uitgevoerde individuele
behandeling van alle dieren dan ook in hoofdzaak een kwestie van geduld en vol-
houden met de ontsmettingsmaatregelen. De ontsmetting dient op echte schapenfok-
bedrijven als deel van de normale bedrijfsvoering te worden beschouwd. De door

de Texelse schapenfokkcrs hoog gewaardeerde bestrijdingscampagne tegen het rot-
kreupel, maar stellig in niet mindere mate de grondige zorg en nazorg die zij aan
hun dieren hebben besteed bieden de koper van het beroemde Texelse schaap de best
mogelijke garantie voor een gezond fokprodukt.

Het onderzoek op het gebied van de huisvesting en de verzorging moest in 1958 be-
perkt blijven tot enkele punten van ondergeschikte betekenis. Zo werd o.a. de prak-
Usche bruikbaarheid nagegaan van gaskunstmoeders die met flcssengas worden ver-
warmd. De kunstmoeders waren in dit geval van het z.g. kapmodel, in tegenstelling
tot de met gas verwarmde stralers die verleden jaar elders hier en daar zijn ge-
probeerd. De opfok der kuikens verliep goed en dc brandstofkosten gingen het alge-
meen niveau van andere gebruikelijke warmtebronnen niet te boven. Overigens
kwam naar voren dat bepaalde onderdelen van het betrokken fabrikaat nog wel
voor enige verbetering in aanmerking kwamen. Dit gold met name voor de regeling
van de warmteproduktie, dc plaats der ventilaüegaten in de kap en de bedrijfs-
zekerheid uit het oogpunt van een continue gastoevoer in de brander.
Bij het onderzoek op het gebied van de voeding werden verschillende proeven ge-
nomen over de bruikbaarheid van geactiveerd (getoast) sojaschroot ter vervanging
van dierlijk eiwit. Dit leek vooral van belang omdat het eiwit in plantaardige eiwit-
rijke vocdermiddelen aanmerkelijk goedkoper is dan in vocdermiddelen van dier-
lijke oorsprong. Het activeren of toasten van soja wordt toegepast ter vernietiging
van de groeircmmende factor (andtrypsincfactor) die er in aanwezig kan zijn. Bij
de proeven kwam duidelijk naar voren dat deze behandeling het effect van soja-
schroot op dc groei van kuikens in sommige gevallen aanmerkelijk kan verbeteren.
Thans wordt nagegaan in hoeverre het sojaschroot van verschillende producenten,
zoals dit in Nederland aan de markt komt, kwaliteitsverschillen vertoont wat de be-
doelde groeiremming betreft. Ook is een proef lopende met legkippen, die in 1958
werd begonnen, om te onderzoeken of sojaschroot dat de groeircmmende werking
bij kuikens heeft, bij voortzetting van dc voedering tijdens dc verdere opfok en in
de legpcriode, de eicrpoduktie ongunstig beïnvloedt in vergelijking met geactiveerd
sojaschroot.

De tot dusverre genomen proeven gaven overigens een bevestiging van de verwachting,
dat cr in ons land bij de tegenwoordige prijsverhoudingen van betekenis op de voeder-
kosten bij dc kuikenopfok kan worden bezuinigd door meer sojaschroot en andere
eiwitrijke plantaardige vocdermiddelen te gebruiken en minder dierlijk eiwit. Maar
zoals wel tc verwachten was, kwam cr ook bij naar voren dat voor het verkrijgen
van dc snelst mogelijke groei en het gunstigste vocderrendement het aminozuren-
patroon van het totale vocdereiwit aan zekere eisen moet voldoen. Deze eisen staan
nog niet geheel vast. Tevens valt uit de proeven af te leiden, dat het bij de zojuist
bedoelde vervanging van voedermiddelen van dierlijke herkomst door plantaardige
zijn nut zal kunnen hebben om extra aandacht te besteden aan dc voorziening der
kuikens met vitamine B12, in het bijzonder als de opfok in batterijen plaatsvindt.
Op verzoek van het Produktschap voor Vis en Visproduktic werd getracht na te
gaan of het denatureren van garnalen, bestemd voor veevoeder, zonder bezwaar
zou kunnen geschieden met boterzuur. Deze stof zou dan in cen bepaalde concen-
tratie moeten worden toegevoegd aan de natte garnalen. Men verwachtte dat bij
het drogen daarvan het boterzuur vrijwel volledig zou vervluchtigen. Er werden
drie partijtjes aldus behandelde gedroogde garnalen ontvan.gen, waaraan per 100 kg
nat produkt resp. 0.6, 0.8 en 1 1 boterzuur was toegevoegd. Bij onderzoek in het
laboratorium werden in de monsters geen vrije vluchtige zuren aangetroffen, maar
wel de zouten (garnalen bevatten veel CaCOs). De zuurresten werden geïdentifi-
ceerd en bepaald door gefractioncerde stoomdestillatie, gevolgd door papierchroma-

tografisrhe scheiding. De behandelde garnalen bevatten 0,33 tot 0,38% gebonden
boterzuur en verder 1,2—1,3% azijnzuur. In onbehandelde gedroogde garnalen werd
geen boterzuur gevonden: wel 0,1% azijnzuur. De behandelde garnalen werden ge-
voederd aan legeenden in een hoeveelheid van 25 gr per dier per dag. Ze werden
vlot opgenomen. Bij smaakproeven konden geen verschillen van betekenis worden
vastgesteld tussen de eieren van de eenden waaraan de behandelde gedroogde gar-
nalen werden versterkt en eieren van eenden die haringmeel kregen. De eendeëieren
bleken echter een moeilijk object voor smaakproeven te zijn, waardoor dit resultaat
slechts een zeer globale waarde heeft.

Proeven met residuën van bictsuikermclasse, resp. een fermentatieprodukt van riet-
suikermelasse, als toevoegingen aan het voer van jonge kippekuikens leverden tot dus-
verre geen bevredigende resultaten op. Een specifieke werking werd niet waarge-
nomen.

Het onderzoek van de verteerbaarheid van voedermiddelen werd op beperkte schaal
voortgezet met een nieuwe proef over de vertering van dierlijk vet door kippe-
kuikens. Voor een technisch vet, afkomstig van een destructor en bestaande uit
rundertalk met wat reuzel, werd de verteringscoëfficient bepaald op 85,1%.
Ook met het onderzoek naar het gedrag van vitamine A bij verschillende wijzen van
toediening aan kuikens kon slechts in beperkte mate worden doorgegaan. Het is nog
steeds niet duidelijk waardoor de leveropslag bij het mengen van oplossingen van
vitamine A-acetaat door het voer, dadelijk voor de consumptie, geringer is dan bij
afzonderlijke toediening van dezelfde oplossingen via de bek of — zoals nu ook werd
gedaan — b.v. bij inspuiten in een borstspier.

Van 3 monsters levertraan en 12 monsters vitaminepreparaten werd het D:!-gehalte
in kuikenproeven bepaald. Eén monster levertraan en 4 monsters preparaat voldeden
niet aan de in dit opzicht gestelde garanties. Bij de afwijkende preparaten waren er
3 die voor toelating tot de mengvoeders waren aangemeld; één monster was van
een reeds toegelaten preparaat.

Voor het onderzoek naar de mogelijkheden om de kwaliteit van dc eischalen langs
voedingsfysiologische weg te beïnvloeden, werd voortgegaan met de proeven over
het effect van het gehalte aan mineraal fosforus in het rantsoen en over de invloed
van extra-toevoegingen van vitamine D:), mangaan en magnesium. Deze proeven
waren op het einde van het jaar voor een belangrijk deel nog lopende. Het valt nog
niet te zeggen of zij resultaten zullen opleveren die praktische betekenis hebben.
In het verband van dit onderzoek werden verder stappen gedaan voor de ontwikke-
ling van een betere apparatuur ter bepaling van de schaaldikte en de sterkte van de
eischaal, alsook voor het opzoeken van eieren met haarscheurtjes.
Een proef om na te gaan of een extra toevoeging van kopersulfaat aan het voer
van kippekuikens misschien cen overeenkomstige uitwerking op de groei kan hebben
als dit bij varkens het geval is, leverde geen overtuigend resultaat op. Toch lijkt
het wel de moeite waard het met een bepaalde dosis nog eens te proberen.
Het onderzoek over het verband tussen de samenstelling van het voer en de kleur
van de dooiers in kippeëieren kwam goed op .gang. Hierbij werd veel aandacht be-
steed aan een goede methodiek voor het vaststellen van de dooierkleur omdat vele
in de literatuur beschreven methoden onnauwkeurig of niet reproduceerbaar zijn,
dan wel andere bezwaren hebben. Het kleurend vermogen van enkele partijen luzerne-
mecl, gra.«meel en mais werd onderzocht en ook de invloed van uitloop in .goede
grasrennen. De hennen met uitloop produceerden de sterkst .gekleurde dooiers.
In 1957 was cen proef begonnen met 400 jonge hennen uit de kruising Patrijs Leg-
hornhennen met Witte Leghornhennen, die na de leeftijd van 14 weken verschillend
behandeld werden wat het gebruik van opfokvocr, overgan.gsvoer en ochtendvoer tot
aan het begin van de leg betrof. De dieren werden tot oktober 1958 op eierpoduktie
en voederverbruik gecontroleerd. Belangrijke verschillen heeft deze proef niet op-
.geleverd.

Een andere proef met hennen uit dezelfde kruising, die bij het begin 640 eendags-
kuikens omvatte en in het voorjaar van 1957 begon, betrof enerzijds cen vergelijking

van de meel/hardvoer methode met het uitsluitend verstrekken van volledig meel,
terwijl anderzijds het effect werd nagegaan van het persen van de gebruikte meel-
mengsels tot korrels. De verzamelde gegevens zijn nog niet volledig bewerkt, maar
over het geheel genomen kan toch wel worden gezegd dat in dit geval bij de opfok
tot 10 weken en in de legperiode gemiddeld de beste resultaten werden bereikt met
de volledig meel methode. Wel gaf het volledig meel, tot korrel geperst, tot 10 weken
praktisch dezelfde groei en was het voederrendement daarmede iets beter, doch er
trad meer pikkerij en kannibalisme bij op en ook meer sterfte. In de legperiode was
de betrokken groep in alle opzichten uitgesproken de slechtste. Het ligt in de bedoe-
ling in 1959 nog eens een overeenkomstige vergelijking te maken. Hierbij zal dan
tevens gelegenheid zijn om op het vraagstuk van de geringere spiermaagontwikkeling
der kuikens die het tot korrel geperste meel kregen, een verschijnsel waarvan in het
vorige verslag reeds melding werd gemaakt, nader in te gaan.

Ter afsluiting van het onderzoek dat in samenwerking met de proefbedrijven te Pur-
merend, Emmen en Horst werd ingesteld naar de hoeveelheden eiwit en energie,
die in het voeder van slachtkuikens van kippen nodig zijn, werden op het Instituut
nog enkele vergelijkende proeven gedaan. De uitkomsten hiervan geven een beves-
tiging van de eerder verkregen resultaten. Ook werd aandacht geschonken aan de
vraag, in hoeverre het verstrekken van een zeer eiwitrijk rantsoen in de allereerste
levensweken, hetgeen o.a. in de Verenigde Staten wel wordt toegepast, onder onze
omstandigheden van praktische waarde kan zijn. Over dit punt werd nog geen
uitsluitsel verkregen. De eerste ervaringen waren gunstig wat het effect op de groei
betreft.

De proeven over de voeding van jonge Pekingeenden voor de slacht hadden hoofd-
zakelijk betrekking op het voer voor de eerste drie weken. Een verhouding tussen
zetmeclwaarde en ruw eiwit van 3.7 in de gebruikte meclmengsels gaf in deze periode
dc beste groei. Dit gold zowel op het niveau van 16% re als op dat van 18%, maar
met 18% re hadden de kuikens op drie weken een beter gewicht. Uitgaande van het
laatste re-gehalte en de zo juist genoemde zw/re-vcrhouding, bleek het mogelijk de
procentuele gewichtsverhoudingen der grondstoffen in de mengsels enigermate te
variëren naar de geldende prijzen, meer speciaal naar die van de verschillende graan-
soorten, zonder de groeiresultaten merkbaar te beïnvloeden. De mogelijkheden tot
vervanging van haringmeel door plantaardige eiwitrijke produkten worden nagegaan
in samenwerking met het proefbedrijf tc Purmerend. De tot dusverre hierover ge-
nomen proeven hebben tegenstrijdige resultaten opgeleverd.

Voor het onderzoek naar dc gebruiksmogelijkheden van antibiotica en oestrogenen
bij de slachtkuikenteclt in Nederland onder auspiciën van de Voedingsraad werden
door de gesubsidiëcrde proefbedrijven en een viertal instituten (De Schothorst, Cen-
traal Veevoederinstituut, Laboratorium voor Physiologie der Dieren te Wageningen
en Het Spelderholt) gezamenlijk 16 opfokprocven uitgevoerd. Uit bijna alle proef-
grocpen werd van cen monster de slachtkwaliteit beoordeeld (kleur, bevleesdheid,
vetaanzet, beschadigingen) en hct slachtverlies bepaald. Een deel van de dieren werd
verder onderzocht op écn of meer van de volgende punten: de smaak van het toe-
bereide kuiken (Voorlichting.sbureau voor de Voeding), het gehalte aan vocht, vet
en eiwit van bepaalde spieren (Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek T.N.O.),
de histologie van bepaalde weefsels (Laboratorium voor kennis der menselijke voe-
dingsmiddelen van dierlijke oorsprong te Utrccht), de darmflora (Instituut voor
Veterinaire Bacteriologie te Utrecht) en hct achterblijven van oestrogene stoffen in
dc weefsels van met hormonen behandelde dieren (Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid). Voor Het Spelderholt bracht dit onderzoek verder de volgende werk-
zaamheden mede: de coördinatie van het onderzoek, het toezicht op hct verloop van
de opfokprocven, hct verlenen van assistentie bij het beoordelen van de slachtkwali-
teit, het bereiden van de proefvoeders, het uitbroeden van de kuikens en het berekenen
van voorlopige gegevens over de groei, het voederverbruik en de slachtkwaliteit ten-
einde de deelnemers regelmatig op de hoogte te houden van de stand der door hen
uitgevoerde proeven. Bovendien werden tot dusverre van 11 proeven de gewichts-

cijfers gecontroleerd en gerangschikt ten behoeve van de statistische bewerking door
de Afdeling Bewerking Waarnemingsuitkomsten T.N.O. Op het einde van het jaar
waren de opfokprocven nagenoeg afgelopen. Voor een aantal punten zal in 1959 nog
enig laboratoriumonderzoek nodig zijn. In dit jaar komen overigens nog de verdere
bewerking der verzamelde gegevens, de interpretatie van de resultaten en de samen-
stelling van het verslag aan de orde. Het verkregen materiaal is het eigendom van
de Voedingsraad, die dus ook de beslissing heeft over het tijdstip en dc wijze van
publikatie.

In het vorige verslag werd melding gemaakt van moeilijkheden die zich voordeden
bij de fokkerij van Witte Leghorns op het Instituut; moeilijkheden welke naar het
zich liet aanzien terug te voeren waren op de toepassing van weinig soepele fok-
methoden ten behoeve van het fokkerij- en erfelijkheidsonderzoek en op de zeer be-
perkte omvang van dc aanwezige stammen. Het lag toen in de bedoeling om te pro-
beren de moeilijkheden te boven te komen door enige beperking van de bij het
fokkerijonderzoek te maken vergelijkingen. Inmiddels is echter gebleken dat hiermede
niet zal kunnen worden volstaan. De fokkerij van Witte Leghorns op het Instituut
zal opnieuw moeten worden opgezet om een goede basis te kunnen vormen voor de
voorziening met gebruiksdieren. Hierdoor kunnen dan tevens meer en betere moge-
lijkheden ontstaan voor het fokkerij- en erfelijkheidsonderzoek. Ter verkrijging van
die basis zal o.a. van buitenaf betrokken materiaal moeten worden gebruikt, terwijl
verder in de naaste toekomst cen uitbreiding van de fokstapel zal dienen te worden
verkregen. Tegen het einde van 1958 werden voor een en ander de eerste voorlopige
stappen gedaan. Tegelijkertijd werd bij de fokkerij van Noordhollandse Blauwen in
beperkte mate op overeenkomstige wijze te werk gegaan. Deze dingen geschiedden
in afwachting van een beslissing over de plannen voor de toekomstige ontwikkeling
van de fokkerij en het daarmede verband houdende onderzoek op het Instituut in
hun geheel, waarbij o.a. punten als rassenkeuze, omvang der fokkerij, aard van het
onderzoek, enz. nog nader aan de orde zouden worden gesteld.
Het broederij-onderzoek in samenwerking met het Instituut voor Veeteeltkundig
Onderzoek „Schoonoord" werd voortgezet. .Aan de serie broedsels waarbij dc invloed
van de positie der eieren ten opzichte van de richting van het keren bij koppeling
aan bepaalde keerfrequenties werd nagegaan, werden nog enige herhalingen toege-
voegd. Na afsluiting van de proef werd berekend dat uit de 24 maal per etmaal in
liggende positie om hun lange as gekeerde eieren 7 a 8% meer kuikens waren ver-
kregen dan uit dc 3 maal daags om hun korte as gekeerde op de punt staande
eieren. Dit verschil is statistisch van betekenis.

Bij dezelfde proef werd getracht de eventuele invloed op de broeduitkomsten te be-
palen van het „zweten" der eieren kort na het inleggen in de machine. Van broedsel
tot broedsel kwam hierbij geen tendens in een bepaalde richting naar voren en ge-
middeld over alle broedsels was het verschil in uitkomst bij zweten en niet zweten
dan ook statistisch niet betrouwbaar. Dc indruk werd verkregen dat het effect op het
uitkomstperccntage zowel gunstig als ongunstig kan zijn, waarbij de atmosferische
omstandigheden vóór het inleggen een rol kunnen spelen, in het bijzonder wat de
temperatuur betreft. Er zijn n.l. aanwijzingen dat het zweten bij koud weer gunstig
werkte en bij hitte ongunstig. Hierbij moet worden op,gemerkt, dat het al dan niet
zweten in dit geval werd verkregen door de ingelegde eieren resp. bij ho.ge en lage
relatieve vochtigheid van de lucht in de broedmachine op temperatuur te doen
komen.

De relatieve vochtigheid in de broedmachine aan het einde van de broedpcriode had
m het afgelopen jaar ook de bijzondere aandacht. Het staat wel vast, dat het voor
het verkrijgen van een goede uitkomst van belang is dat dc relatieve vochtigheid dan
aanzienlijk wordt verhoogd. Ook zijn er echter aanwijzingen dat een te vroeg op-
voeren schadelijk kan zijn. Er werd daarom cen begin gemaakt met een proef om
nadere gc,gevens tc verkrijgen over de invloed op het uitkomen der kuikens van het
tijdstip van verhoging der relatieve vochtigheid.

eieren worden gekeerd, terwijl ook een aantal foto\'s van kiemschijven werden ge-
maakt ter bestudering van de eerste embryonale ontwikkelingsstadia tijdens het
broeden. Kiemschijven van onbevruchte niet bebroede eieren werden eveneens ge-
fotografeerd.

Teneinde te verifiëren dat cen meeropbrengst aan kuikens, verkregen door een betere
keermethode, niet wordt gevolgd door een grotere sterfte of verminderde gemiddelde
groei van de kuikens tijdens de opfok, werden van twee broedsels de uitval en het
gewicht tot 8\'/j week nauwkeurig gecontroleerd. Bij beide broedsels waren de eieren
in één machine 3 maal per etmaal op de punt staande om hun korte as gekeerd en
die in de andere: liggend, 24 maal per etmaal om hun lange as. De verschillen tussen
de uitkomstpercentagcs bedroegen respectievelijk 5% en 17% ten gunste van dc 24
maal per etmaal om hun lange as gekeerde eieren. Op 8/2 week was er praktisch
geen verschil in levend gewicht (gemiddeld slechts 8 gram ten gunste van de kuikens
uit dc 24 maal gekeerde eieren) en ook de sterfte was nagenoeg gelijk. Het is dus
wel duidelijk dat er geen sprake was van cen nawerking in de bovenbedoelde zin.
Bij het onderzoek over de kwaliteit van eieren werden zeer hoopgevende resultaten
bereikt bij de pogingen om een doelmatige methode tc vinden voor het onderkennen
van gewassen eieren. Het laat zich thans aanzien dat dit volgens een heel eenvoudig
principe mogelijk is. De nadere precisering van dc uitwerking was op het einde van
het jaar nog in behandeling.

Verder werd begonnen met cen onderzoek naar de mate waarin in de schalen haar-
scheurtjes ontstaan op de weg die de eieren vanuit het legnest via de handel naar
de consument afleggen en naar de praktijkomstandigheden die daarbij een rol spelen.
Dc tot du.sverre verkregen gegevens wijzen cr op dat er een groot aantal factoren
bij in het spel is, niet alleen op het bedrijf van de pluimveehouder maar stellig in
niet mindere mate nadat deze de eieren heeft afgeleverd. Het ligt in dc bedoeling,
dit onderzoek op diverse plaatsen en in verschillende seizoenen voort te zetten.
Tenslotte zij vermeld, dat dit verslag voor een ieder na storting van ƒ0,75 op
gironummer 914611 van het Instituut „Het Spelderholt" verkrijgbaar is.

DE BETEKENIS \\\'OOR ONZE V.ARKENSHOUDERIJ VAN DE SELECTIE-
MESTERIJ MET INDIVIDUELE VOEDERING TE LOCHEM.

Het .gebruik van dc selecticmestcrijen is de laatste jaren zo toegenomen dat uitbreiding
nodig was, aldus Prof. Ir. W. de Jon g, rector magnificus van de Landbouwhoge-
school in zijn kwaliteit van voorzitter van het Centraal Bureau voor de Varkensfokkerij
in Nederland, ter .gelegenheid van de officiële opening van dc selectiemesterij voor
Gelderland en Overijssel, onlangs te Lochcm. Men kwam voor dc keuze, de bsetaandc
selcticmesterijen uit te breiden, of het Deense voorbeeld te volgen, n.1. een grotere
centralisatie met het systeem van individuele voedering. Ter illustratie van de sterke
groei van het slectiemestcrijwezen noemde Prof. de Jong het volgende: In 1937,
toen de sclcctiemcsterijen op cen enkele na in gebruik waren, bedroeg het aantal
seicctiehokken 269. In 1959 was dit aantal gegroeid tot 423, cen toename dus van
ongeveer 75%. Het aantal onderzochte tomen bedroeg in 1937 voor het N.L.-ras
(Nederlands Landvarken) 423 en voor het G.Y.-ras (Groot Yorkshire) 103. In 1958
waren deez aantallen resp. 767 en 101.

Hieruit blijkt dat vooral het aantal onderzochte N.L.-tomen zeer sterk is toegenomen.
Deze aanwas komt voor cen groot gedeelte voor rekening van dc provincies Gelder-
land en Overijssel. In Gelderland werden nl. in 1937 92 N.L.-tomen onderzocht en
in 1958 148. In Overijssel waren deze aantallen resp. 85 cn 173.

Het is dus niet toevallig dat juist in deze provincies het initiatief werd genomen
voor een nieuwe, centrale, selectiemesterij naar Deens voorbeeld. Goed voorbeeld
immers, doet .goed volgen, speciaal wanneer de reeds behaalde res\\dtaten daartoe
aanleiding geven.

Over de resultaten welke tot nu toe in ons land met de selcctiemestcrijen zijn behaald,
kan men tevreden zijn, maar zij zijn op enkele punten nog voor verbetering vatbaar.
Goede resultaten werden in zeer korte tijd behaald t.a.v. de lengte, en de klassificatie

van de dikte, van het rugspek. De lengte van de varkens bedroeg in 1930 75,6 cm.
Vlak vóór de oorlog z.it deze maat al in dc buurt van de optimum-lengte die 81 a 82
cm bedraagt. Van 1946 tot 1958 bleef de lengte ook schommelen rond de 81 cm.
Het percenta.ge I-kla.«ers lag bij de N.L.-selectievarkens in 1931 op 52,2% en in
1939 op 76,8%. Na de oorlog bleek dit percentage aanmerkelijk ho.ger tc li.ggen, nl.
tussen de 93 a 95% in welke buurt het zich ook thans nog beweegt.

De praktijkvarkens welke op hetzelfde gewicht (90 kg) werden afgeleverd, gaven
hetzelfde verloop te zien als de selectievarkens doch zij bleven er wel een flink stuk
onder. In 1933, toen met de centrale leveringen de uitbetaling naar slachtkwaliteit
werd ingevoerd, bedroeg het percentage I-klassers bij de selectievarkens N.L. 62%),
bij de praktijk-baconvarkens 31,9%. In 1939 waren deze aantallen resp. 76,8 en 50,5,
in 1948 resp. 94% en 61,9% en in 1957 94,2 en 75,5%. Deze vooruitgang in de
praktijk van de varkenshouderij is te danken aan de fokkerij.

Ook de G.Y.-varkens gaven duidelijk een verbetering in slachtkwaliteit te zien, zij
het in iets minder snel tempo. Het percentage vlees bedroeg in 1935 45,5%,\'het
percenta.ge vet 46,9%. Geheel naar de smaak van het publiek is deze verhouding in
1958 resp. 56,7 en 34,6%.

De verbetering van de varkensstapel gaf echter niet op alle punten reden tot te-
vredenheid. Dit was voornamelijk het geval met enkele voor de boer zeer belangrijke
eigenschappen, nl. de groei en het voederverbruik van de varkens. Van 1931 t.m.
1938 bedroeg de gemiddelde dagelijkse groei 0.60 kg en het voederverbruik 3,29
voedcreenheden per kg groei.

In deze periode werd op de selectiemesterijen geen ondermelk verstrekt. Het is,
aldus Prof de Jong, van belang dit te vermelden, omdat alle eigenschappen van het
varken ook afhankelijk zijn van de wijze waarop ze worden gevoerd en verzorgd.
Dit .geldt dan wel speciaal voor deze beide factoren.

Na 1938 werd gebruik van ondermelk ingevoerd voor de gehele mestperiodc. In
1950 was de daggroei 0.67 kg en het voederverbruik 3.19. Toen na 1950 de onder-
melk in de B-periode weer weggelaten werd, waren de cijfers weer duidelijk minder
gunstig en in 1958 waren zij resp. 0.62 en 3.31. Vergeleken met 1931 is er dus geen
vooruitgang van betekenis geboekt.

Het uitblijven van duidelijke resultaten met betrekking tot deze punten is de voor-
naamste reden geweest, waarom men in dc nieuw te bouwen selecticmesterij ovcr-
gmg op het Deense systeem van individuele voedering. Elk varken kan nu afzonderlijk
op groei cn voederverbruik worden beoordeeld, en elk dier krijgt wat het toekomt.

Ook in Denemarken was de vooruitgang in groei en voederverbruik voorheen niet zo
groot. In 1939 luidden de cijfers voor deze beide onderdelen aldaar resp. 0.647 en
3.24. Deze waren in 1950 0.672 en 3.15. In 1951 begon men met de toepassing van
individuele voedering en onmiddellijk was een aanzienlijke verbetering van het
voederverbruik het gevolg. Men bedenke echter wel, dat dit natuurlijk nog geen
fokkerij-resultaat genc«-md mag worden, maar dat dit rechtstreeks te wijten was aan
de gewijzigde methode van voeren. Nadien was echter de vooruitgang in Denemarken
zeer duidelijk waarneembaar. In 1953 waren de groei- en voederverbruikcijfers resp.
0.665 en 3.06 en in 1957 0.681 en 2.97. Gedeeltelijk kunnen deze cijfers nog een
gevolg zijn van de wijziging in de voeding maar de foktechnische vooruitgang is
duidelijk ook aanwezig. Bij individuele voeding kan de behoefte per individu veel
beter worden vast.gesteld. De cijfers worden regelmatiger en de beoordeling van de
slachtkwaliteit is daardoor beter gefundeerd. „De brutalen", aldus Prof. de Jong,
„hebben de halve wereld, doch bij varkens hebben dc brutalen wel driekwart van de
wereld". Waar anders achterblijvers op kunnen treden, is dit nu niet het geval, zodat
een juister beoordeling mogelijk is. Het is wel goed dat dit systeem beter bevalt,
want het is ook duurder, al gaat men in Lochem twee keer daags voeren in plaats van

drie maal daags. De grote kosten van het nieuwe gebouw zijn overigens niet het ge-
volg van het feit dat men hier „een duur varkenspaleis" heeft gebouwd.

Zoals uit de hiervoor genoemde cijfers blijkt, is de kwaliteit van de baconvarkens uit
de praktijk met die van de selectievarkens mee omhoog gegaan. Dit geldt dan voor
de varkens die naar kwaliteit worden uitbetaald. Het is onbegrijpelijk, aldus Prof. de
Jong, dat er nog boeren zijn, die deze uitbetaling niet wensen. Het percentage A-
varkens bedroeg in 1939 42,8%. Na de oorlog was dit weer gedaald tot 31,8%. Pas
in 1956 was de achterstand weer ingehaald: 44,5%, dank zij de uitbetaling naar
kwaliteit.

Vanaf 5 mei 1958 worden ook de zwaardere varkens (tot 100 kg geslacht gewicht)
naar kwaliteit uitbetaald. Het is spreker onlangs ter ore gekomen dat het met deze
groep varkens niet naar wens gaat. Prof. dc Jong wil, ofschoon het in de provincie
Gelderland en Overijssel niet zoveel voorkomt, toch cen ernstige waarschuwing laten
horen. Als de boeren zó doorgaan, aldus Prof. de Jong, komt de uitbreiding van de
uitbetaling naar kwaliteit ernstig in gevaar.

Een tweede opmerking die spreker nog wenste te maken, betreft de betekenis van
de baconcxport. Onze selectiemesterijen zijn, voor het N.L.-varken gebaseerd op de
eisen welke men stelt aan baconvarkens. De baconcxport verliest echter terrein. Van
1957 tot 1959 is, volgens de cijfers van het Produktschap voor Vee en Vlees cen
teruggang te zien van meer dan de helft. Dit is niet enkel te wijten aan toevallige
omstandigheden van tijdelijke aard. De voorzitter van het Produktschap heeft deze
teruggang ook reeds gesignaleerd, zodat in de pers zelfs de vraag aan de orde werd
gesteld of we de baconcxport maar moeten laten schieten. Gelukkig heeft de export
van vleeswaren zich goed gehandhaafd en er bestaat cen grote overeenkomst tussen
de eisen welke men stelt aan baconvarkens en vleeswarenvarkens.

Er is dus, zo eindigde Prof. de Jong zijn betoog, nog alle reden om de varkens-
stamboeken van Gelderland en Overijssel te feliciteren met hun nieuwe selectie-
mesterij en hen van harte succes te wensen met hun streven naar verbetering van de
varkensstapel.

De Rijksveeteeltconsulent voor de Varkensfokkerij, Ir. Y. Kroes te Utrecht, schreef
over de gang van zaken op een selectiemesterij o.m. het volgende:
Van tomen die voor inzending naar een selectiemesterij in aanmerkring komen, wor-
den 2 borgen en 2 zeugjes onderzocht. De in te zenden biggen moeten afkomstig zijn
van ouderdieren met goede exterieureigenschappen.

Bij aankomst in de selectiemesterij komen de dieren in de zg. voorperiode tot ze met
zijn vieren een gewicht van 88 kg hebben bereikt. Hierna begint de eigenlijke proef-
periode die eindigt waneer de dieren het gewenste eindgewicht hebben bereikt (land-
varkens ± 90 kg. Groot Yorkshire ± 125 kg levend). Tijdens de proefperiode worden
de varkens regelmatig om de twee weken gewogen, terwijl eveneens de verbruikte
hoeveelheden meel genoteerd worden. Wanneer de varkens afgemcst zijn kan de ge-
middelde groei per dier per dag worden vastgesteld alsmede het voederverbruik per
kg groei. Het voederverbruik wordt uitgedrukt in vocdereenhcden. Een voedercenheid
kan gelijkgesteld worden met de voederwaarde van 1 kg gerst.

Zowel in de groei als in het voederverbruik kunnen zeer grote verschillende voor-
komen. Op een bepaalde selectiemesterij had in 1958 de best groeiende toom een
gemiddelde van 0.70 kg per dier per dag en de slechtst groeiende toom een gemid-
delde van 0.54 kg hetgeen een verschil in mestduur uitmaakt van ± 29 dagen bij
aflevering op een levend gewicht van 90 kg.

Ook t.a.v. het voederverbruik kunnen grote verschillen voorkomen. In 1958 bedroeg
het voederverbruik op een bepaalde selectiemesterij in het meest gunstige geval
2.94 V.E. per kg groei, terwijl op dezelfde mesterij ook een toom werd afgeleverd
waarvan het voederverbruik 3.80 V.E. per kg groei bedroeg. Bij een gemiddelde ge-
wichtstoename in de hoofdperiode van 68 kg is dit per dier een verschil in benodigd

voer van ± 58 V.E., hetgeen bij een gerstprijs van ƒ 29,— per 100 kg cen verschil
in voerkosten uitmaakt van ± ƒ 17,— per varken.

Aangezien de uitwendige omstandigheden op deze selectiemesterij voor alle tomen
dezelfde zijn mag aangenomen worden dat de geconstateerde verschillen mede het
gevolg zijn van verschil in erfelijke aanleg.

Nadat de varkens het eindgewicht bereikt hebben worden ze geslacht, waarna de
slachtkwaliteit wordt vastgesteld waarbij o.a. aandacht wordt besteed aan de spek-
dikte, de volvlezigheid en de hamvorm, welke eigenschappen ook mede door erfelijke
factoren worden beïnvloed. Ook t.a.v. de slachtkwaliteit kunnen giote verschillen
voorkomen. Bepaalde tomen die cen goede groei vertonen, naast een gunstig voeder-
verbruik en cen goede slachtkwaliteit worden geprimeerd hetgeen inhoudt dat aan
de moeder van de toom het prcdicaat sterzeug wordt verleend. De nakomelingen van
deze sterzeug en in het bijzonder de manlijke nakomelingen (premie-beren) worden
vooral voor fokdoeleinden aangehouden.

De voordelen van de individuele voeding zoals die te Lochem voor het eerst in ons
land wordt toegepast, vatte Ir. Kroes als volgt samen:

a. Het voedervrbruik van ieder afzonderlijk varken kan gecontroleerd worden, terwijl
men zich tot nu toe tevreden moest stellen met het toomgcmiddelde. Dit toom-
gemiddelde is onbevredigend aangezien door sterfte, ziekte of uitschakeling van
een dier het berekende vocderverbruik direct minder betrouwbaar wordt. Bij
individuele voeding kunnen zieke, uitgeschakelde en dode varkens gescheiden
worden van de toom zodat in de berekening slechts normale en gezonde varkens
betrokken worden.

b. Daar uit ervaring bekend is, dat niet alle 4 varkens uit een toom even snel eten
en de zwaardere varkens de lichtere dikwijls aan de trog verdringen is een on-
gelijkmatige ontwikkeling hiervan veelal het gevolg, hetgeen niet alleen groei en
vocderverbruik beïnvloedt doch ook van invloed kan zijn op de slachtkwaliteit.

c. Daar alle biggen uit een toom bij het begin van de proef niet even zwaar wegen,
beïnvloeden bij groepsvoedering sommige varkens het gemiddelde vocderverbruik
meer dan andere. Bij individuele voedering wordt dit voorkomen, daar ieder
varken afzodnerlijk in de proef komt wanneer het cen gewicht van 22 kg heeft
bereikt.

Individuele voedering betekent dus cen meer verfijnde methode van onderzoek vooral
op het terrein van het vocderverbruik. We hopen door middel van deze methode
vooral cen meest juiste selectie op vocderverbruik te kunnen toepa.ssen. Een goede
selectie op vocderverbruik moet van groot belang geacht worden, gezien het feit dat
volgens de gegevens van het L.E.I. de produktiekosten van varkensvlees voor ± 70%
uit vocderkosten bestaan.

Dit verslag opent met een inleiding welke begint met de algemene economische
wereldsituatie en eindigt met het daaruit voortvloeiend garantie-beleid voor de oogst
1957/1958 en 1958/1959. Hierop volgt een beschouwing over de interne organisatie
en het secretariaat, waarbij een uitvoerige opsomming van bestuursleden en functio-
narissen.

Uit een overzicht van de financiën zijn hier o.a. te noemen de heffing bestrijding
abortus Bang, de heffing melkproduktie-controle en de heffing pluimveeziekten.
Verder geeft het boekwerk een overzicht van werkzaamheden van algemene aard en
van bijzondere aard, teveel om alles hier te bespreken.

De rubriek dierziekte-bestrijding behandelt de gezondheidsdiensten, tuberculose,
abortus Bang, mond- en klauwzeer, rundcrhorzels, leverbot, uierontstekingen bij het
rund, „bodem- plant- dier", ziekten bij varkens, pluimveeziekten, paardenziekten,

ziekten bij schapen, kunstmatige inseminatie, studentenhulp en het vaststellen van
de tarieven in de georganiseerde dierziektebestrijding.

Op de pluimvee-ziektebestrijding wordt in de rubriek Pluimveehouderij nog terug-
gekomen. Het blijkt dat de heffing op de broedeieren, waaruit de werkzaamheden
van de provinciale gezondheidsdiensten op dit gebied werden gefinancierd, weliswaar
provinciegewijs sterk uiteen lopen, maar voor de provincie Gelderland alleen
ƒ 77.000,— bedragen.

Indien men dit boekwerk van 626 bladzijden, op zeer goed papier gedrukt, beziet
„in het licht der nationaal-economische aanwendingen" (om in stijl te blijven), vraagt
men zich tenslotte af hoeveel uren werk en daarmede hoeveel kosten aan het tot
stand komen ervan ten grondslag liggen, terwijl slechts zeer weinigen er toe zullen
komen het in zijn geheel te lezen.

Op een anders zo fraai, maar nu door droogte ontsierd terrein tc Almelo werd 18
september j.l. een nadonale rundveebcoordelingswedstrijd van de gezamenlijke land-
bouwjon.gerenorganisades gehouden. Daarnaast organiseerde dc Overijsselse Jongeren
Veeteelt Commissie tegelijkertijd provinciale wedstrijden voor de kalveropfokclubs.
Dit gebeuren gaf Ir. B. J. Hof, de rijksveetecltconsulent voor Overijssel en de
Noordoostpolder aanleiding tot het maken van enkele kanttekeningen.

Een systematische werkwijze is op velerlei gebied een van de belangrijkste pijlers voor
succes. Dit geldt zeker voor de veefokkerij. Wil men systeem brengen in dc vee-
fokkerij dan zal men zich in dc eerste plaats een ideaalbeeld van het te fokken dier
moeten vormen. Om zich dit ideaalbeeld te vormen is echtcr veel inspanning, toe-
wijding, studie en uitwisseling van gedachten nodig. Immers het ideaalbeeld moet
aan zoveel eisen voldoen.

Wat de rundveefokkerij betreft, moet dc ideale koe aan de produktic-cisen, zowel
t.a.v. de melkhoeveelheid als het vetgehalte, als het eiwit,gehalte voldoen. Daarnaast
zal ze een zodanig bouw moeten hebben dat ook een slager haar, nadat ze is gemest,
met welgevallen bekijkt, zowel wat de vleeshoeveelheid als vlccskwalitcit betreft.
Bovendien moet ze een zodanige bouw en constitutie hebben, dat dc kans groot is,
dat ze in goede gezondheid cen lang leven kan hebben, terwijl een goede mclkbaar-
heid, cen rustig karakter, cen zuinig voederverbruik en nog veel meer gunstige
eigenschappen dit ideaalbeeld moeten sieren.

Hoewel wij belangrijke hulpmiddelen hebben bij onze rundveefokkcrij, zoals b.v. dc
melkcontrole en de registratie, moet cen belangrijk deel van de gewenste eigen-
schappen opgebouwd worden door cen selectie op het exterieur van het dier. Een
exterieur dat aan vele eisen moet voldoen en dat bovendien cen harmonisch geheel
moet vormen. Zowaar cen zware opgave: cen opgaaf die tc zwaar is voor cen mens
alleen, en die alleen door ccn enthousiaste fokkcrsgemeenschap benaderd kan worden.

Deze fokkcrsgemeenschap nu zal, zoals men de kalveren op de bedrijven alle liefde en
toewijding schenkt teneinde de oudere fokdieren op waardige en zo mogelijk nog
betere wijze tc vervangen, ook haar ci.gen jcu.gd, dc toekomstige fokkers, alle aan-
dacht moeten geven. De jeugd zal het vak moeten leren, en liefde en toewijding
voor de dieren moeten krijgen. Immers de liefde voor het bedrijf is een van de beste
middelen om de goede boer in de landbouw te houden. De bocrenjeugd is dc steun
van de ouderen nodig en waard.

De jongeren zullen zelf hun gemeenschap moeten vormen. Een gemeenschap die aan-
dacht schenkt aan alle facetten van dc veefokkerij, en zeer speciaal aan enkele kern-
punten. Een gemeenschap waarin men van elkaar leert, en waarin men zich voor-
bereid op de mooie, maar moeilijke, vecfokkerstaak later.

Er gebeurt al veel voor en door de fokkersjeugd. Een van de hoogtepunten van deze
jongerenarbeid konden wc in Almelo meebeleven. De beste vecbeoordelaars — de
jongeren die dus het verst gevorderd zijn in het vormen van het ideaalbeeld — van
alle drie jongerenorganisaties uit het gehele land, kwamen elkaar bekampen in cen
hoogstaande wedstrijd.

Drie veeslagen waren vertegenwoordigd. Een dag waarbij niet alleen de plaats telt
die men in het eindklassement inneemt, maar waar men vooral van elkaar leert. De
een heeft het hier trouwens wel gemakkelijker dan de ander; het gaat bij de vee-
beoordeling ons inziens als bij muziek. Bijna iedereen kan een instrument behoorlijk
leren bespelen. Slechts een enkele kan grootmeester worden. Zelfs de grootmeester
in de dop heeft echter veel oefening en ervaring nodig om zijn meesterschap tc tonen.
Dezelfde dag was er in .Almelo nog een belangrijk gebeuren in het jongerenwerk in
de veefokkerij. Hier streden dc beste tweetallen leden van de kalveropfokclubs uit
Overijssel om de hoogste eer in een wedstrijd waarbij niet alleen gelet werd op het
exterieur van het kalf, maar vooral ook op het toilet, het voorbrengen en de pro-
duktie-afstamming. Dit gedeelte werd georganiseerd door de Jongeren Veeteelt
Commissie in Overijssel, die als overkoepelend orgaan van de drie jongerenorgani-
saties de kalveropfokclubs stimuleert en coördineert. Trouwens ook op ander gebied
tracht zij de boerenjeugd voor te bereiden op hun plaats in de fokkersgemeenschap.
Zo organiseert ze o.a. met groot succes veebeoordelingscursussen.
Veel kan er nog voor en door de jongeren in de veefokkerij gebeuren. De dag in
■Almelo bewees nog eens dat de jeugd enthousiasme en liefde kan opbrengen voor dit
vak. Een enthousiasme dat de boerenstand best kan gebruiken en dat vertrouwen voor
de toekomst geeft.

Naarmate de ontwikkeling op veeartsenijkundig gebied voortschrijdt, verscherpt het
buitenland de veterinaire eiren bij invoer van vee. Deze ontwikkeling vereist dezer-
zijds niet alleen effectieve maatregelen tot wering van besmettelijke veeziekten uit het
buitenland, maar ook een intensieve bestrijding van de in ons land voorkomende
ziekten; zulks ter handhaving van onze exportmogelijkheden en ter voorkoming van
een ongunstiger onderhandelingspositie t.o.v. met Nederland o.a. op het gebied van
de vcc-export concurrerende landen. Hierbij is het van grote betekenis te achten, dat
de samenwerking tussen de Veeartsenijkundige Dienst en de organen, die zich op
het gebied van dc dierziektenbestrijding bewegen, zo hecht mogelijk wordt.
Het is verheugend te kunnen vermelden, dat met de bestrijding van de abortus Bang
zeer goede vorderingen worden gemaakt. Zoals reeds werd medegedeeld in de me-
morie van toelichting op het ontwerp van Wet tot wijziging van hoofdstuk XI der
Rijksbegroting voor het dienstjaar 1959 (Stuk 5531), is inmiddels een slachtpremie-
besluit van het Landbouwschap in werking getreden, voor welke regeling van over-
heidswege een bedrag van ƒ 5 miljoen beschikbaar is gesteld. Een en ander zal de
sanering der bedrijven ongetwijfeld stimuleren.

De situatie met betrekking tot de rundcrtubcrculosc blijft onverminderd gunstig. Het
aantal runderen, dat alsnog positief op de tuberculinatic reageert is zeer .gering en
ligt ver beneden de internationaal aanvaarde grens, waarbj\' een land als t.b.c.-vrij
wordt beschouwd.

Gezien deze gunstige situatie is dezerzijds .goed.gekeurd, dat enkele gezondheidsdiensten
voor dieren tot tweejaarlijkse tuberculinatic van de rundveestapel in hun werkgebied
of deel daarvan overgaan.

Dank zij het hier te lande ingevoerde systeem van preventieve enting en afslachting
bleef ook dit jaar het aantal gevallen van mond- en klauwzeer zeer gering.

De bestrijding van de varkenspest wordt voortgezet. Het toenemend aantal gevallen
is aanleiding geworden om oriëntaties te verrichten, hoe op de meest effectieve wijze
deze ziekte op korte termijn zoveel mogelijk kan worden teruggedrongen. Ook het
totale complex van varkensziekten, die economisch van groot belang zijn, is in studie
genomen.

De atrofische rhinitis is door de genomen krachtige maatregelen sterk teruggedrongen.
Zowel in het noorden van Limburg, waar deze ziekte zich voornamelijk voordeed, als
elders in den lande worden evenwel nog steeds nieuwe gevallen aangetroffen. Het
verloop wordt nauwlettend gevolgd.

In het afgelopen jaar zijn in ons land veel gevallen van pseudo-vogelpest en infec-
tieuze bronchitis onder het pluimvee voorgekomen, hetgeen door het teruglopen van
de eierproduktie en sterfte grote schade veroorzaakte. Ter bestrijding van beide ziek-
ten worden goede entstoffen geproduceerd zowel door het instituut voor diergenees-
kundig onderzoek als door de particuliere industrie. Deze entstoffen-fabricage staat
onder permanent toezicht van de Veeartsenijkundige Dienst.

Het rotkreupel bij schapen kwam in sterk verbreide mate voor. Met rijksbijdragen
kon de ziekte op het eiland Texel worden bestreden en beperkt.

Dc hondsdolheid vormt nog steeds een bedreiging via onze oostgrens. .\\lle voorbe-
reidingen om handelend te kunnen optreden, wanneer dit noodzakelijk mocht blijken,
zijn getroffen.

Per I januari 1959 is de Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek in feite met
haar werkzaamheden begonnen en zijn de beide voormalige Rijksinstituten, n.1. de
Rijksseruminrichting te Rotterdam en het Staats Vecartsenijkundig Onderzoekings-
instituut te Amsterdam onder haar beheer gekomen. De voorbereiding van de bouw
van een nieuw instituut te De Bilt vindt gestadig voortgang.

In het kader van de Europese samenwerking zijn besprekingen geopend om tc komen
tot een uniform maken van de zeer uiteenlopende veterinaire eisen bij invoer van vee
en vlees etc., alsmede van de daarop betrekking hebbende certificaten. Gezien de
grote verschillen in de hiermede samenhangende kcurings- en onderzoekmethoden zal
nog veel overleg nodig zijn.

In de ontwikkeling van de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie op het gebied van de
landbouw, de visserij en de agrarische handel en industrie is sedert het aanbieden
van de Rijksbegroting voor het dienstjaar 1959 meer tekening gekomen. De produkt-
schappen hebben thans o.m. de liquidatie der voorlopig nog van kracht zijnde rege-
lingen, welke waren vastgesteld door krachtens het Organisatiebcsluit Voedselvoor-
ziening 1941 ingestelde organisaties, voltooid. Een uitzondering maken echter nog
de z.g. erkenningsreglementen, welke wachten op eventuele vervanging door ve-sti-
gingsbesluiten.

Voorts zag cen aantal produktschappen zijn autonoom verordenende bevoegdheid
afgerond met het onderwerp prijzen, zij hct niet algemeen, doch beperkt tot met name
genoemde onderdelen (Stb. 1958, 553-557), Anderzijds vcrkre.gen enige bedrijf-
schappen meer gelegenheid tot het daadwerkelijk uitoefenen van hun autonoom ver-
ordenende bevoegdheid, doordat sommige produktschappen bepaalde gebieden, welke
zij door hun verordeningen bezet hielden, na overleg met de bedrijfschappen prijs
gaven.

Het Landbouwschap en de produktschappen verlenen in ruime mate en in velerlei
vorm medewerking aan de uitvoering van de Landbouwwct. Bij de herziening of ver-
vanging van verscheidene andere wetten zal eveneens moeten worden overwogeni, in
hoeverre er ruimte kan worden geschapen voor optreden van produkt- en bedrijf-
schappen in autonomie of medebewind.

In sommige gevallen is het mogelijk gebleken, dat de centrale overheid geheel terug-
treedt en een, voorheen door een wettelijke regeling bestreken, terrein voor dc publiek-
rechtelijke bedrijfsorganisatie openstelt. Dit is bijvoorbeeld geschied door helt op
15 februari 1959 vervallen van het Paardenbesluit 1941, Hengstenhouderij, welke
materie thans in een verordening van het Landbouwschap is neergelegd. Voorts is

aan hetzelfde bedrijfschap verzocht zich te beraden op regeling van de materies,
welke in enige op de Bodemproduktiewet 1939 rustende beschikkingen zijn geregeld.

„Het overleg met het georganiseerde bedrijfsleven over een Dierziektenwet ter ver-
vanging van de Veewet kon in eerste aanleg worden afgesloten. Rekening houdende
met de uitkomst van dat overleg wordt thans een wetsontwerp voorbereid, waarover,
naar ondergetekende hoopt, nog in dc loop van het parlementaire jaar het advies
van de daarbij betrokken colleges en organisaties zal kunnen worden ingewonnen."

Koninklijk Instituut voor de Tropen, Mauritskade 63, Amsterdam, op v r ij d a g 20
en zaterdag 21 november 1959.

Symposium onder auspiciën van de Biologische Raad der Koninklijke Nederlandse
.\'\\cademie van Wetenschappen.

Voorbereid door de Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging, de Nederlandse
Dierkundige Vereniging en de Nederlandse Genetische Vereniging.
Op dit symposium, dat zal plaats vinden ter herdenking van het feit dat honderd jaar
geleden op 24 november 1859 Darwins Origin of species het licht zag, zal getracht
worden in acht samenhangende voordrachten een overzicht te geven van de moderne
inzichten en aspecten van het cvolutieprobleem in de biologie.

Prof. Dr. A. G. van Meisen (Nijmegen), Algemene inleiding.
Prof. Dr. M. J. Sirks (Groningen), De basis van de variabiliteit.
14.00 uur Voorzitter Prof. Dr. Chr. L. Rümke.

Prof. Dr. L. de Ruiter (Groningen), De evolutie bespied: metingen
van selectie in de natuur.

Prof. Dr. Ir. J. C. Dorst (Wageningen), Plantenveredeling en evolutie.
16.15 uur Films van Dr. H. B. D. Kettlcwell:
Evolution in progress.

Darwin and the insect adaptions of Brazil.
Zaterdag 21 november
10.00 uur Voorzitter Prof. Dr. H. Boschma.

Prof. Dr. I. M. van der Vlerk (Leiden), Palaeontologie en evolutie
(vooafgegaan door een film van Han van Gelder: Palaeontologie, schakel
rnet het verleden).

Dr. J. van derVecht (Leiden), Systematiek en evolutie.
14.00 uur Voorzitter Prof. Dr. H. J. Lam.

Dr. A. Quispel (Amsterdam), De oorsprong van het leven: verken-
ningen in het onbekende.

Logies voor studenten: Het bestuur van het Amsterdams Biologendispuut
CONGO heeft zich bereid verklaard pogingen in het werk te stellen ver van Am-
sterdam wonende studenten logies te verschaffen voor de nacht van 20—21 november.
Zij, die hiervan gebruik willen maken worden veraocht zich in verbinding te stellen
met dc ab-actis van CONGO, de heer W. P. J. Overmcer, Prinsengracht 1039,
Amsterdam-C.

collegezaal van het Zoötechnisch Instituut der Diergeneeskundige Faculteit, Bilt-
straat 172 te Utrccht.

11.00—11.30 Mej. J. M. van Brink (Utrecht), Waarnemingen aan menselijke
chromosomen.

12.00—12.30 N. J. H r i s h i (Groningen), Cytogenic studies on Papaver somniferum
and P. setigerum.

13.30—14.00 J. W e ij c r (Edmonton, Canada), .\\fwijkendc recombinatie en hun
mendelistische interpretatie.

14.30—15.00 F. B i a n c h i (Amsterdam), Genetisch-chemisch blocmkleuronderzoek.

15.00—15.30 W. Scharloo (Leiden), De invloed van selectie op de expressie
van de mutant ci D bij Drosophila melanogaster.

16.00—16.30 A. D. Tatcs (mede namens D. B o o t s m a, W. Scharloo en
F. H. S o b e 1 s. Utrecht), Dc inductie van crossing-over in het manlijk
geslacht van Drosophila door behandeling met formaline in het voe-
dingsmedium.

16.30—17.00 A. K u i t (Beekbergen), Een geslachts,gcbonden verdunningsfactor voor
veerkleur bij dc Witte Leghorns.

In Duitsland werd onderzocht welke schade wormen kunnen doen aan varkens in cen
selectiemesterij. Het bleek dat 80.7% van alle proefdieren gedurende dc proefperiode
wormeieren uitscheidden.

Middelmatig en zwaar besmette dieren moesten gemiddeld 5 dagen langer gemest
worden dan parasietvrije dieren. Het gewichtsverschil tussen parasietvrije en sterk
besmette dieren bedroeg gemiddeld 5 kg bij het bereiken van het cindgewicht.
Vermoedelijk zullen onder minder goede hygiënische omstandigheden de verschillen
nog veel groter zijn.

Besloten werd om bij hun intrede in de selectiemesterij alle dieren een wormkuur tc
geven. In dc toekomst zullen de fokkers er voor moeten zorgen dat hun in te zenden
dieren praktisch parasietvrij zijn.

Sedert dc 2c wereldoorlog zjn ongeveer 100.000 mustangs in Amerika gevangen en
geslacht voor hondcvoer. Geschat wordt dat er nog ± 20.000 over zijn.
Mrs. V e 1 m a B. Johnson, 47, „Wild Horse Annie", is hun kampioen geworden.
Met behulp van foto\'s heeft zij laten zien welke „onmen\'ielijke" methodes bij dc jacht
gebruikt werden. Met behulp van laa.g-vliegende vliegmachines worden de paarden
opgejaagd tot ze bijna niet meer kunnen. Dan nemen trucks de jacht over en van
hieruit worden ze gelasscerd. Aan de lasso is cen autoband bevestigd, die ze dus
voort moeten trekken. Wanneer de dieren tenslotte geheel uitgeput zijn worden ze
in trucks geladen en naar het slachthuis vervoerd.

„Wild Horse Annie" kreeg gedaan dat het ja.gen met vliegmachines verboden wordt
en ook verder „menselijk" zal worden opgetreden.

Met ingang van 29 september 1959 is de beschikking invoer levende entstoffen aan-
gevuld met cen verbod tot het importeren van entstof tegen pokken en difterie bij
pliumvee. Het is de laatste tijd herhaaldelijk voorgekomen dat ondeugdelijke ent-
stoffen in Nederland werden geïmporteerd en aan pluimveehouders werden afge-
leverd. Met het doel de pluimveestapel tegen deze inferieure entstoffen te beschermen,
kwam het importverbod tot stand. Van dit verbod wordt door de Directeur van dc
Veeartsenijkundige Dienst ontheffing verleend, indien de entstof bij onderzoek aan
eisen van onschadelijkheid en deugdelijkheid voldoet. De dierenartsen worden ver-
zocht bij het signaleren van buitenlandse entstof zulks aan de districtsinspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst te melden.

Het trivalent pullorum antigeen partijnummer 95 van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut te Rotterdam en het trivalent pullorum antigcen serie 67 van de Fa. Nobilis
te Boxmeer, voldoen aan de gestelde eisen. Beide partijen zijn door de Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot respectievelijk
1-12-1960 en 16-10-1960.

STA.AT VAN DE GEV.ALLEN V.AN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MA.AND AUGUSTUS 1959.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

Groningen

Drenthe

Friesland

Overijssel

Gelderland

Utrecht

Noordholland

Zuidholland

Zeeland

Noordbrabant

Limburg

Tot. V. h. Rijk

Veepest {pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Zaterdag 14 november j.1. heeft de heer A. M. Oostdijk zijn functie als boekhouder-
administrateur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde neergelegd.
Behalve de technische uitvoering van de veelzijdige burcauwerkzaamhden had de
heer Oostdijk vaak tot taak o.a. de dierenartsen en diergeneeskundige studenten van
advies te dienen betreffende allerlei vragen, die dagelijks bij het bureau binnenkomen.
Ook van deze plaats wordt hem hiervoor de dank gebracht, die hem toekomt.

Zijn plaats is met ingang van heden ingenomen door de onlangs benoemde secreta-
resse Mej. L Boonstra.

Het spreekt wel vanzelf, dat Mej. Boonstra, die van tevoren een ander soort werk-
kring heeft gehad, enige tijd nodig zal hebben om zich op de zelfde manier in alle
details in te werken.

Gaarne wordt daarom enige clementie gevraagd van de velen, die zich dagelijks,
hetzij persoonlijk of telefonisch met het Bureau in verbinding stellen.

Het Bureau voor Internationale Technische Hulp van het Ministerie van Buiten-
landse Zaken deelt mede, dat in het kader der technische hulpverlening van de
Verenigde Naties door de Republiek Guinee een aanvraag is ingediend tot beschik-
baarstelling van een deskundige op het gebied van de veeteelt voor de duur van
twaalf maanden.

Nadere inlichtingen bij de secretaresse van de Faculteit der Diergeneeskunde.
British Council Scholarships.

Applications are invited for Britisch Council Scholarships tenable at universities
and other educational institutions in the United Kingdam for the academic year
beginning in October 1960. Applications should normally have a minimum academic
status of Candidaat or equivalent professional qualifications. Preference is given to
applicants who are between 25 and 35 years of age.

Applications forms and full information may be obtained from the British Council,
Heerengracht 268, Amsterdam.

Forms will not be issued after November 21th and the closing date for application
is November 28th, 1959.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 19 september 1959 in hotel Smits,
Vredenburg, Utrecht.

In zijn openingswoord heet hij de aanwezigen hartelijk welkom, in het bijzonder de
ere-voorzitter coll. Dr. D. M. Hoogland, het erelid coll. M. Karsemeijer, tevens
voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de wnd. Hoofdinspecteur van

dc Volksgezondheid Dr. J. M. van Vloten, die de Hoofdinspecteur wegens ontsten-
tenis vervangt. Prof. Dr. J. H. J. van Gils, Dr. Clarenburg en diverse inspecteurs
en acij. inspecteurs van dc Volksgezondheid en last but not least coll. Dr. C. A.
Wijnand, de spreker van hedenmorgen.

De voorzitter geeft daarna het woord aan Dr. C. A. Wijnand, die een interessante
voordracht houdt over de waterbinding in spierweefsel en de betekenis hiervan voor
de keuringsuitspraak.

Bij acclamatie worden 3 nieuwe leden en 1 buitengewoon lid tot leden van de groep
benoemd.

Op enkele belangrijke bestuursmededelingen volgt een levendige discussie over in-
specties van horecabedrijven, kruidenierswinkels, automatieken, etc.
Hct blijkt, dat deze controles een belangrijk onderdeel van de dienstwerkzaamheden
uitmaken.

Na de lunch wordt de bespreking over de vlees- en vleeswareninspecties en winkel-
controles voortgezet en wordt besloten een cursus „vleeswarenkennis" te organiseren
voor de directeuren van vleeskeuringsdiensten en/of hun medewerkers.
In bespreking komt ook het stellen van eisen aan vleeswaren.

Door Dr. van Vloten wordt in dit verband nog eens met nadruk op gewezen, dat er
met betrekking tot deze materie al voorwaarden zijn gesteld en dat het verboden is
bepaalde delen (geslachtsorganen, navclzakken enz.) in vleeswaren te verwerken.
Bij de vrije mededelingen komen o.a. ter sprake het paratyfus-vraagstuk, het decla-
reren van kosten voor onderzoek aan het R.I.V., het vervoer van noodslachtingen,
voorwaarden te stellen bij het slachten van wrakke dieren, het organiseren van op-
haaldiensten voor destructiemateriaal met voorcentralisatie, de daaraan verbonden
kosten, rijkssubsidie en bijdragen van destructoren etc., het verwerken van uit het
buitenland afkomstig vis- en diermeel, vergiftigingen bij slachtdieren, meer in het
bijzonder met betrekking tot onderzoek en keuringsuitspraak.
Om 16.15 uur sluit de voorzitter de zeer geanimeerde vergadering.

De e.k. ledenvergadering van de groep zal gehouden worden op 23 januari 1960.
PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Mevr. P. H. B. Kampman-Seekles, Karei Doormanlaan 66, Utrecht.
C. P. Visser, Bruinclaan 106, Zwijndrecht.

Gier, C. de, te Broek in Waterland ,tel. aangesloten onder 02903—208 (b.g.g. 375) ;

Hoek, Dr. J. van den, te Utrecht, tel. 030—25886 (privé), 08370—3118 (bur.);

Jalvingh, Dr. H., te Ruinerwold, tel. gewijzigd in 05220—2767; gr. 897142; R.D.

Schuurmans, R., tc Sneek, tel. aangesloten onder 05150—3767 (privé), 2731 (bur.);

Smorenburg, A. A. Jr.; 1959; Woerden, Oostdam 2; tel. 03480—2669; D. (189)
Stonebrink, Dr. B., te Bussum, tel. gewijzigd in 02959—16703 (privé), 18341 (bur.) ;

Thien, B. L., te St. Oedenrode, tel. 650 (privé), 04100—8638 en 8353 (bur.). (192)
Visser, G. P.; 1959; Utrccht, Goornhertstraat 14 bis; tel. 030—35105; gr. 258559;

Eenhoorn, P.; 1959; Vries (Dr.), Groningerstraat 5; tel. 05921—216; gr. 995599;

Heirman, A. L. J. M., te Delft, Vlamingstraat 64, tel. 01730—20740 (b.g.g. 25543) ;

Gcelcn, A. J., tc Nijmegen, m.i.v. 1 januari 1960 tot hoofd van dc keuringsdienst
van slachtdieren en van vlees, tevens directeur van het abattoir te Weert. (156)
Gemert, W. van, te Weidum (Fr.), m.i.v. 1 januari 1960 tot hoofd van dc keurings-
dienst van slachtdieren en van vlees, tevens gemeente dierenarts tc Terschelling.

Janssen, J. G., te Weert, te rekenen m.i.v. 1 september 1959, als hoofd van de
keuringsdienst van slachtdieren en van vlees, tevens directeur van het abattoir te

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring, tevens Diergeneeskundige
Faculteit van de Stichting der Utrechtse Studenten Faculteiten, heeft zich voor het
studiejaar 1959—1960 als volgt geconstitueerd:

op 3 en 4 februari 1960 worden voor de negende maal de C.L.O.-studiedagen ge-
organiseerd. Deze zullen worden gehouden in de zalen van Tivol te Utrecht.
Dierenartsen, die op deze studiedagen een inleiding willen houden, worden uitgeno-
digd dit vóór 1 december a.s. te melden aan de Directeur van de Stichting C.L.O.-
controle, Dr. J. Grashuis, „De Schothorst", Hoogland.

De studiedagen hebben speciaal ten doel onderwerpen te behandelen, die betrekking
hebben op de voeding van het vee en aanverwante vraagstukken.
,\\ls zodanig zijn o.a. te noemen: relatie bodem-plant-dier; ziekte, fokkerij en huis-
vesting van onze landbouwhuisdieren; winning en verwerking van voedergewassen;
kwaliteit en kostprijs van melk, vlees en eieren.

Elke spreker krijgt slechts 15 minuten spreektijd en hieraan aansluitend 15 minuten
tijd voor discussie.

Inleidingen, die betrekking hebben op de pluimveehouderij worden uitsluitend de
eerste dag (3 februari) gehouden.

b) de bewaking van de gezondheid der gecontracteerde
mestkuikens in samenwerking met plaatselijke dieren-
artsen.

e) de oplossing van kvvaliteits- en andere problemen, welke
bij het slachten rijzen.

Brieven met uitvoerige inlichtingen, liefst vergezeld van foto,
worden gaarne ingewacht onder nr. 51/59 Bur. Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

tuben met aa 50.000 E resp. aa 100.000 E
PENICILLINE EN STREPTOMYCINE
NIEUW: tuben met PLASTIC canules

Tevens leverbaar: FLACONS a 100 ml suspensie (MULTI-dosis)
PENICILLINE NOVO vet. suspensie 25.000 E Penicilline per ml
STREPTO-PENICILLINE NOVO vet. suspensie

The Complement Fixation Test IC.F.T.I for
identification of vaccination titres in the
Brucellosis-Eradication-CampaignAI

In some provinces of the Netiierlands, calfhood vaccination with living
cultures of Strain 19 has been applied to almost all the young female
stock during the past 10 years.

a. the certain absence of any harmful effect and a hope that vaccination
would prevent a further spread of brucellosis in infected herds and its
transmission to nearby herds free from infection,

b. the difficulty facing the provincial Health Services for Animals of
carrying out a brucellosis-eradication-campaign concurrently with the
bovine tuberculosis-eradication-campaign of the years 1950-1955,

c. the propaganda made for the vaccination in general of children and
young animals and the favourable results achieved with compulsory
vaccination of cattle against foot- and mouth disease.

Times have changed, however. In Holland, tuberculosis has been era-
dicated and the ring test for can-milk has been generally accepted. This
test has made it possible to screen the herds every three months.
In 1958 the executives of the agrarian communities concerned, organized
in the „Landbouwschap", decided that brucellosis, too, must be eradicated.
This campaign however, is on a voluntary cooperative basis and not
compulsory as was the tuberculosis-eradication-campaign. Certificates are
issued for the purchase and sale of animals of brucellosis-free herds and a
statutory fine of 10 guilders per animal per year is imposed as long as
the herd remains without a certificate of freedom from Bang\'s disease
controlled by bloodtesting.

The difficulties arising from mass vaccination of young stock arc now
beginning to come to light, as many cows of three years of age and more
are giving dubious or even positive agglutination tests. As early as 1955,
the Institute of Veterinary Bacteriology has shown the diagnostic value
of the complement-fixation test for distinguishing between vaccination titres
and infection titres in experimentally infected heifers.
With an antigen of a mucoid strain, referred to as L, the C.F.T. always
decreased to zero within 6 months after vaccination, even in the case of
calves vaccinated at the age of one year.

Given as short communication at the XVItli International Veterinary Congress,
Madrid, 1959. This study has been made possible by financial support of the
Central National Council for Applied Scientific Research in the Netherlands
(T.N.O.).

After infection with virulent Brucellae, the C.F.T. became positive nearly
at the same time as the agglutination test and mostly remained positive
during a longer period than the latter.

The accompanying graphics show the relative titres over a period of 20
months in 4 of the total of 33 used animals.

dfte oP vaccination with 60milliards ^trmi oF 5trJ9 (<3£ the ^ge of 9 months)-
— datt of ins^mimtion

" daU of sntiFicia! conjunztivi! inFection with 7.5 millions viruitnt brt/ce/ke.
= date of abortion.
» datt of normal alvin^.

The veterinary bactieriologist H a n k e s in Friesland adapted the tube
test to a perspex plate method, which has been introduced by V a n der
Veen for the Wassermann-test in 1953. This made it possible to apply
the complement fixation test as routine in all provincial laboratories.
The illustrations below show the technic and a batch of positive, negative
and some dubious tests.

Nearly all the cows, belonging to the ambulatory clinic of D r. Hesse
have been tested in our laboratory during the period since the autumn
of 1957 by both the plate-and tube-agglutination methods as well as the
complement fixation test.

Correlation between the agglutination and the complement fixation tests
on blood samples of 7870 cows from 425 herds of the ambulatory clinic.

aggl. neg. aggl. 1:20 aggl. 1:50 aggl. 1:100 Total
C.F.T. neg. 46,01% 27,66% 18,43% 4,63% 96,09%

During the investigation it also became clear that in herds with a negative
ring test, the C.F.T. was nearly always negative too. In certain cases
a single reaction was obtained with the latter while the ring test of the
can-milk was negative. These single positive C.F.T.\'s always occurred in
old receding reactions (ceased reactors).

A single reactor was found in more than half of the 109 contaminated,
tested, herds. Only 11 herds displayed a severe infection.

Up to July 1958 the agglutination test was carried out with an antigen
of Strain L in a concentration of 0,04% cells. Since that date, Strain 99
of Weybridge in a concentration of 0,12% has been used for the prepa-
ration of the agglutinating antigen and also for the C.F.T. antigen. D r.
H i 1 1 of the State Institute in Rotterdam has standardized both antigens
and all cattle in Holland are now tested by the same method using these
standardized antigens. For making up of the survey, all titres are given
according to the old method.

The new antigen for the complement fixation test gives slightly higher
titres; these may also last for a longer period in vaccinated cattle.
With the old L-antigen there were no dubious reactions, however this
category has had to be introduced in tests made with the new antigen,
which thus possesses a disadvantage.

Using the old, thin agglutination antigen, it was possible to distinguish
between vaccination titres and agglutination titres by their characteristic
way of sedimentation. In the case of a vaccination titre, the bacilli sank
to the very bottom of the tubes whereas with an infection titre the aggluti-
nated bacilli adhered to the whole cupola of the tube as in a positive
O-agglutination test for salmonellosis.

With the new, thick antigen, whilst the difference in characteristics
between the agglutination in sera of infection and vaccination titres is
less clear, it is still of value for quick differentiation to examine not only
the clarification of the supernatent fluid but also the way of agglutination.

The photographs below show clearly the differences between the two types
of agglutination using the new antigen.

vimmarizing the results obtained, it can be said that about 10% of the
nfected animals have a low agglutination titre which is normally con-
iidered to be negative, and that agglutination titres of 1 : 50 and 1 : 100
)ccur quite frequently without infection being present in cattle which
lave been vaccinated at least one year earlier.

from the practical point of \\ iew, it is of value to know that the comple-
ment fixation test may be omitted in cattle giving a negative reaction to
I plate agglutination test and also that it pays to observe the type of

agglutination in the tube test. For this test, the tubes used must be of
good quality and handmade, they should be completely spherical at the
bottom. Machinemade tubes have the disadvantage that the bottoms are
too flat internally for the compact sedimentaion of the agglutinated bacilli
in sera in case of vaccination titres.

The author describes the differences in reactions of the C.F.T. and the agglutination
test in differentiating vaccination titres and infection titres, using various standardized
antigens. A short description of the methods, which have been used, is given.
By testing 7870 cows from 425 herds, 11 herds showed a severe infection while in
109 contaminated herds a single reactor has been found.

About 10% of the infectcd animals had a low agglutination titre which is normally
considered to be negative; agglutination titres of 1 : 50 and 1 : 100 (dubious and
positive, according to the old method) occur frequently without infection being pre-
sent in cattle which have been vaccinated at least one year earlier.
Practical data for carrying out the tests and reading the results arc given.

Pour la différenciation entre le titre de vaccination et le titre d\'infection chez
l\'examen sérologique pour la lutte contre la brucellose on emploie la réaction de la
fixation du complément et aussi la réaction d\'agglutination, en usant des antigènes
standardisées différentes.

En étudiant les réactions de 7870 vaches provenantes de 425 fermes on a constaté
11 fermes infectées gravement ct 109 fermes contenant seulement un animal positif.
Chez environ 10% des animaux infectés le titre d\'agglutination est si peu élevé que
normalement on juge cettes vaches comme négatives. Titres d\'agglutination dc 1 à 50
et 1 à 100, considérés selon la méthode ancienne comme douteux ou positifs, se pré-
sentent souvent chez les animaux vaccinés plus d\'un an auparavant sans être infectés.
Les auteurs donnent des instructions pratiques pour l\'exécution des recherches ct
pour l\'interprétation des résultats.

Die Verfasser beschreiben den Reaktionsunterschied der Komplementbindungs- und
.Agglutinationsreaktion bei der Anwendung verschiedener standarisierter Antigenen
zur Differenzierung des Vakzinations- bezw. Infektionstiters bei der Bekämpfung der
Brucellose bei Rindern.

Eine Untersuchung von 7870 Rindern von 425 Betrieben wies aus, dass 11 Betriebe
schwcr verseucht waren, während auf 119 verseuchten Betrieben nur vereinzelt ein
„Reaktor" ermittelt wurde.

Bei ungefähr 10% der verseuchten Tiere stellte man einen niedrigen .Agglutinations-
titer fest, den man normal für negativ hält, .\\ggludnationstiter von 1 : 50 und 1 ; 100,
die man nach der alten Methode mit zweifelhaft oder positiv bewertet, kommen oft
bei Tieren vor, die mindestens schon cin Jahr vorher vakziniert waren, ohne dass
eine Infektion vorhanden ist.

Die Verfasser geben zur Ausführung der Versuche und zum .Aufnehmen der Resultate
praktische Anweisungen.

Een beschrijving wordt gegeven van de verschillen in de reactie van de complement
bindings-rcactie en de agglutinatie-reactie bij gebruik van verschillende antigenen ter
differentiëring van vaccinatie- en infectie-titcrs bij de brucellose bestrijding bij run-
deren.

Bij cen onderzoek van 7870 runderen uit 425 bedrijven bleken 11 bedrijven zwaar
geïnfecteerd te zijn, terwijl bij 109 besmette bedrijven een enkele reactor werd ge-
vonden.

Ongeveer 10% van de geïnfecteerde dieren had een lage agglutinatic-titer die nor-
maal als negatief wordt beschouwd; agglutinatie-uters van 1 : 50 en 1 : 100, die
volgens de oude methode als dubieus en positief worden aangemerkt, komen vaak
voor bij dieren, die minstens een jaar tevoren werden gevaccineerd zonder dat er cen
infectie aanwezig is.

Schr. geven praktische aanwijzingen voor de uitvoering der proeven en het aflezen
van het resultaat ervan.

Hill, W. K. W.: Flet serologisch onderzoek ter vaststelling van brucellose in Neder-
land. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 689, (1958).
V e e n, J. v a n d e r: Een vereenvoudigde reactie van Wassermann in plastic platen.
Ned. Tijdschr. Geneesk., 97, 949, (1953).

Bij metingen in Amerika bleek er een positieve correlatie van 0.94 te bestaan tussen
de omvang van het scrotum en de grootte der testikels.

Tussen de grootte van het scrotum en het aantal geproduceerde spermiën werden
pos. correlaties vastgesteld van 0.43 en 0.32. Verder werd gevonden dat jonge stieren
in het eerste jaar 48.5 x 10" zaadcellen per gram tcstikelwcefsel leveren en 63.4 x 10®
in het 2e jaar. Bij oude stieren was dit aantal 46.7 x 10".

1. Van alle koeien op bedrijven met veel mastitis wordt een melkmonster genomen
en op abnormaliteit onderzocht met de katalaseproef.

2. Onderwijl wordt de stalhygiëne bestudeerd, de wijze van melken, de hygiëne van
het gereedschap en het vacuum van dc machine.

3. Is bekend welke koeien abnormale melk geven dan wordt dc volgorde van melken
zo geregeld dat deze dieren het laatst aan dc beurt komen.

4. Van de abnormale mclkmonsters wordt geënt om de eventuele bacteriële oorzaak
vast te stellen.

5. De wijze van behandeling wordt vastgesteld door na te gaan welke invloed be-
paalde antibiotica hebben op de uit de mclkmonsters gegroeide bacteriën.

6. De resistentie van de koeien wordt verhoogd door driemaal, lx per week, in
stijgende doses bacteriesuspensies in te spuiten.

7. Bij droogzetten worden alle uiers van koeien die gedurende de lactatie abnor-
male melk gegeven hebben geïnfuseerd. Hiervoor wordt het andbioticum genomen
dat het meest effectief bleek. Met dit systeem kan het voorkomen van mastitis
aanmerkelijk teruggebracht worden.

Klinik voor Heelkunde der grote huisdieren der Rijks-Uni-
versiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. S. R. Numans.

In juni 1958 werd aan de Kliniek een pony met veulen aangeboden, welke
pony bij vervoer naar de hengst van de vrachtauto was gevallen en daarbij
een open fractuur van de rechter metatarsus had opgelopen.
Er is getracht door middel van oesteosynthese, gipsverbanden en toediening
van antibiotica een genezing van de fractuur te verkrijgen. Dit is echter niet
gelukt. Het aspect van de wond werd voortdurend ongunstiger en na 14
dagen te zijn verpleegd bleken er zodanige circulatiestoornissen in de onder-
voet te zijn opgetreden dat er niets anders restte dan amputatie.
Een dergelijke ingreep leek verantwoord daar de pony nog een veulen
moest groot brengen en bovendien in staat was gebleken zich behoorlijk
op 3 benen te kunnen redden.

De amputatie werd onder grote epidurale anesthesie verricht in de Articu-
latio tarsometatarsicus onder Esrnarckse bloedledigheid. Zoveel mogelijk
huid en subcutis werden gespaard en na de amputatie over de stomp ge-
hecht. De amputatiestomp is per secundam, maar overigens vrij vlot ge-
nezen zonder complicaties.

In cle loop van de behandeling kwam de gedachte naar voren te trachten de
pony van een prothese te voorzien¹).

Vijf weken na de amputatie was de stomp zo goed als genezen en kon een
gipsafdruk worden genomen teneinde de prothese te kunnen vervaardigen.
Na vrij veel passen en meten en versteviging van de constructie was ein-
delijk de definitieve prothese gereed, die hierbij is afgebeeld.

I)e prothese bestond uit een ijzeren staaf met rubberdop waarop een stevige
lederen laars met vetersluiting was aangebracht. Het was verwonderlijk hoe
snel de pony zich aanpaste aan het dragen van de prothese. De prothese
werd zeer goed belast en redelijk goed naar voren gebracht bij de beweging.
Aanvankelijk werd de prothese om de dag aangebracht om de huid de ge-
legenheid te geven zich aan te passen en drukkingen te vermijden. Later
werd de prothese wat langer aangelaten en de tijden zonder prothese ver-
kort (±: 4 dagen aan en 1 dag af).

1 Gaarne betuigen wij hierbij onze dank voor de medewerking die wij hebben ver-
kregen van de N.V. Loth-Prothesen te Utrecht.

Helaas heeft de pony slechts ongeveer 4 maanden plezier gehad van de
prothese daar begin februari 1959 het dier is gestorven aan een heftig ver-
lopende tetanusinfectie. De oorzaak hiervan moet \\ermoedelijk gezocht
worden in een ruim een week te voren opgemerkt decubitusplekje op de
achter\\lakte van de schenkel.

Ondanks de fatale afloop kan de behandeling toch als succesvol worden
aangemerkt en moet het de moeite waard geacht worden, weliswaar onder
zeer bepaalde omstandigheden, een dergelijke therapie in te stellen.

Beschreven wordt een geval van een open fractuur van de metatarsus bij een pony.
Wegens ernstige circulatiestoornissen na Osteosynthese werd amputatie verricht in
de Articulatio tarsometatarsicus. Na genezing van de amputatiestomp werd een
prothese aangebracht.

A description is given of a compound fracture of the metatarsus of a pony. .After
osteosynthesis a severe disturbance in the circulation followed.

For this reason an amputation was done in the tarsometatarsal joint. After healing
of the stump an artificial limb was placed.

Une grave perturbation de la circulation après l\'ostéosynthèse obligea à l\'amputation
dans l\'articulation tarso-métatarsale. Après la guérison on appliqua une prothèse.

Es wird über einen Fall einer offenen Metatarsusfraktur bei einer Ponystute berichtet.
Wegen Auftretens ernsthafter Zirkulationsstörungen nach Osteosynthese wurde das
Bein in der Articulatio tarsometatarsicus amputiert und nach Heilung des Ampu-
tationsstumpfes das Tier mit einer Prothese versehen.

Het lijkt ons goed dat iedere veehouder eens na tracht te gaan tot welke groep hij

Binnen het kader van het sticrenproefstation Noord-West Duitsland werden 452
zwartbonte stieren door een mobiel team onderzocht op gezondheid, vruchtbaarheid,
libido, uitschachten enz. Het bleek dat voor de testikelmeting goede resultaten ver-
kregen werden met de volumebepaling (waterverdringing in een emmer) en dc
meting d.m.v. een bandmaat. Opmerkelijk waren de grote verschillen in grootte en
vorm der testikels en de zaadkwalitcit bij leeftijdsgenoten. Alle gegevens worden
vermeld op een z.g. stierenkaart.

Eerste indrukken bij de georganiseerde bestrij-
ding van varkens-ziekten in Noord-Brabant.

First impressions about an organised swine-health-
control in the province of North Brabant

Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant,
Directeur: Dr. D. H. ]. Brus.

Reeds enige jaren vormde de mogelijkheid van een georganiseerde be-
strijding van ziekten bij varkens een regelmatig terugkerend punt van
bespreking tussen de besturen \\ an het Noord-Brabants Varkensstamboek
en van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant.
Dat de economische verliezen bij varkens tengevolge van ziekten in de
ruimste zin een belangrijke rol spelen, moge blijken uit de volgende
cijfers.

Dit betekent dus dat 24.35% dood geboren werd of stierf vóór het be-
reiken van de speenleeftijd.

Er worden in Noord-Brabant jaarlijks ± 850.000 biggen geboren, waar-
van dus ±; 25% sterft vóór het bereiken van een lichaamsgewicht van
25 kg. Dit betekent, dat er ieder jaar ruim 200.000 biggen sterven. Er
blijven dan ± 650.000 biggen over en hiervan sterft naar schatting nog
8% vóór het bereiken van het slachtgewicht; dit zijn ongeveer 50.000
dieren. Schat men de gemiddelde waarde van een big op ƒ 10,— en van
een varken tusen 25 kg en slachtgewicht op ƒ 70,- dan komt rnen tot een
jaarlijks verlies, alleen tengevolge van sterfte, van ƒ 5.500.000,—.

Daarbij komt nog een aantal moeilijk te berekenen schadeposten, ver-
oorzaakt door groeivertraging en vermeerderd voederverbruik, voorname-
lijk tengevolge van meer chronisch verlopende ziekten, ondoelmatige voe-
ding, slechte huisvesting. Voorts spelen punten als prenatale sterfte van
biggen en het niet of moeilijk drachtig worden van zeugen eveneens hierbij
een rol.

Wat de prenatale sterfte betreft vonden Schoop en Schmitt (1958)
dat deze vrij ernstige vormen kan aannemen.

Zij onderzochten o.a. 10 dragende zeugen, geslacht in de 3e tot 4e maand
van de graviditeit en vonden in de ovaria 209 corpora lutea terwijl zich
in de uteri slechts 115 foeten bevonden. Dit betekent een prenatale sterfte
van 45%.

Uit het bovenstaande bhjkt wel, dat het zeer de moeite waard was de
mogehjkheid te onderzoeken voor een georganiseerde bestrijding van
varkensziekten.

De leden van het Noord-Brabants Varkensstamboek zijn georganiseerd
in een groot aantal fokverenigingen. Foktechnisch en organisatorisch ge-
zien heeft dit zeer grote voordelen. Het merendeel der beerhouderij en
is werkzaam in verenigingsverband. Een nadeel is dat deze beerhouderijen,
waar zeugen van verschillende bedrijven bij elkaar komen en vaak een of
meer dagen in eenzelfde hok verblijven, moeten beschouwd worden als
evenzovele plaatsen waar besmettelijke ziekten van dier op dier en dus
ook van bedrijf op bedrijf overgebracht kunnen worden. Dit was dan ook
een van de voornaamste redenen, waarom de Gezondheidsdienst in Noord-
Brabant in augustus 1956 is begonnen met proefnemingen op het gebied
van de kunstmatige inseminatie bij varkens (Willems, 1959).
In december 1957 bracht een delegatie van het bestuur van de Gezond-
heidsdienst een bezoek aan West-Duitsland om daar kennis te nemen
van het werk van enige Duitse Gezondheidsdiensten op het gebied van de
georganiseerde ziektebestrijding bij varkens. Vooral in Bonn, waar men
reeds een vijftal jaren ervaring heeft opgedaan, werd een indruk ver-
kregen over de mogelijkheden en moeilijkheden van dit werk. De resul-
taten die daar in enkele jaren bereikt werden waren zeer hoopvol en na
terugkeer werd al spoedig opnieuw contact opgenomen met het Noord-
Brabants Varkensstamboek.

Er werd een voorlopig plan opgesteld en in de Algemene vergadering van
het Noord-Brabants Varkensstamboek op 3 september 1958 werd besloten
om de georganiseerde ziektebestrijding ter hand tc nemen. Na een nadere
meer praktisch gerichte oriëntatie in Duitsland (zie verslag studiereis
Truijen en Zandstra, 1959), werd half november 1958 met het
regelmatig bezoeken der fokbedrijven begonnen. Het was uitgesloten om
al deze bedrijven ineens bij dit werk te betrekken. Het aantal leden van
het Noord-Brabants Varkensstamboek bedraagt n.1. ±: 13.000.
In overleg met het bestuur van het Varkensstamboek werd besloten om
voorlopig alleen die bedrijven in de gelegenheid te stellen zich aan te
sluiten, waar één of meerdere sterzeugen gehouden worden, de zoge-
naamde sterzeughouders. Dit zijn over het algemeen gesproken de belang-
rijkste fokkers; in ieder geval zijn dit de bedrijven waar alle toekomstige
dekberen, die in Noord-Brabant gefokt worden, van afkomstig zijn. Dit
waren bij deze eerste ronde 223 bedrijven.

Deze sterzeughouders werden door middel van een circulaire van boven-
genoemd stamboek betreffende de gang van zaken op de hoogte gebracht,
waarbij duidelijk gesteld werd, dat een en ander op volkomen vrijwillige
basis plaats vond en dat voorlopig een bijdrage in de kosten werd ge-
vraagd van ƒ 25,— per jaar per bedrijf. Bij het eerste bezoek aan deze
bedrijven werd steeds gevraagd of de betreffende varkensfokker zich
wenste aan te sluiten bij de georganiseerde ziektebestrijding. Slechts 5
van de 223 bedrijven weigerden dit.

Van de 218 aangesloten bedrijven is het grootste deel n.1. 188 : 86%)
gelegen in de oostelijke helft van de provincie (ten oosten van Tilburg).

worden. Indien bijzondere om.standigheden dit nodig maken (b.v. bij
bedrijven die verdacht zijn van of besmet zijn met viruspneumonie) wor-
den extra bezoeken gebraclu. Korte tijd te voren krijgen de eigenaar en
zijn dierenarts bericht van dag en uur waarop de dierenarts van de
Gezondheidsdienst tesamen met een vertegenwoordiger van het Varkens-
stamboek (de voorzitter, de hoofdinspecteur of de inspecteur van het be-
treffende rayon) het bedrijf zullen bezoeken. De praktizcrende dierenarts
krijgt tevens het verzoek om aanwezig te zijn.

Bij het bezoek wordt steeds het gehele bedrijf bekeken, waarbij dus op de
eerste plaats de varkens zelf, maar daarnaast ook de stallen, de hygiëne,
de varkensweide en de voeding betrokken worden. Nadat de rondgang
over het bedrijf gemaakt is, wordt alles nog eens grondig besproken,
waarbij de methoden tot bestrijding van voorkomende ziekten of tot
verbeteringen op gebied van huisvesting, voeding, hygiëne e.d. worden
aangegeven. Steeds wordt een faeces-mengmonster meegenomen voor
onderzoek op wormeieren. Bovendien wordt zo nodig ook ander materiaal
op het laboratorium onderzocht zoals b.v. huidafschraapsel, gestorven of
afgemaakte dieren, organen van gestorven dieren e.d.

Einige dagen later krijgen de eigenaar en zijn dierenarts een verslag thuis-
gestuurd, waarin onze bevindingen, de uitslag van het onderzochte mate-
riaal en de gegeven adviezen in het kort vermeld zijn. Onze werkzaam-
heden beperken zich dus uitsluitend tot het verrichten van onderzoek
en het geven van adviezen.

Elk bezoek vergt ongeveer 1 — Ij/j uur, afhankelijk \\an de grootte van
het bedrijf. Per dag werden 5 - 6 fokkers bezocht. Deze eerste ronde
duurde ongeveer 4 maanden, waarbij 3 dagen van de week aan deze
bedrijfsbezoeken besteed werden. De overige tijd werd in beslag genomen
door administratie, onderzoek van meegebracht materiaal, toezicht op
de selectie-mesterij e.d.

Bij de eerste ronde werd aandacht besteed aan de bedrijfssamenstelling,
huisvesting, varkensweide, \\oeding en ziekten.

Van de 218 bedrijven zijn 169 {11 .^\'/r ) zuiver fokbedrijf en 49 (22.5%)
fok- en mestbedrijf.

Op 21 bedrijven staan tevens één of meerdere dekberen, (in het totaal 45),
waarvan enkele uitsluitend voor eigen gebruik en de overige voor gebruik
in verenigingsverband (beerhouders).

De bedrijven waar naast de fokkerij tevens gemest wordt, hebben ge-
middeld 21 mestvarkens. Deze mestvarkens worden over het algemeen
zelf gefokt. Slechts een heel enkel bedrijf koopt biggen aan voor de mes-
terij. De zuivere fokbedrijven hebben meestal wel 1 of 2 mestvarkens
voor huisslachting.

In tabel I zijn vermeld het totaal aantal fokvarkens in diverse rubrieken
verdeeld en tevens de gemiddelde bedrijfssamenstelling.

Hierbij werd voornamelijk gelet op stalinhoud per varken, temperatuur,
ventilatie, isolatie, tocht etc.

goed: 113 bedrijven (52% )
matig: 95 bedrijven (43.5%)
slecht: 10 bedrijven ( 4.5%)

Op talrijke bedrijven werden aanwijzingen gegeven voor mogelijke ver-
betering van de meestal oude, koude en vaak tochtige stallen.
Op 18 bedrijven had de eigenaar reeds plannen voor verbouwing of
nieuwbouw. In deze gevallen gaven wij steeds het adres door van de
Voorlichtingsdienst op het gebied van stalbouw, ressorterende onder het
betreffende landbouwconsulentschap, waar men gratis advies kan krijgen
voor al deze aangelegenheden. Het is ons gebleken, dat de fokkers in
dezen over het algemeen snel op de gegeven adviezen reageerden. Diverse
nieuwe stallen zijn inmiddels in aanbouw en andere oude stallen zijn op
prima wijze vernieuwd.

Op 6 van de 218 bedrijven was geen weide voor de varkens beschikbaar.
In 2 gevallen was dit niet mogelijk doordat de bedrijven ingebouwd
lagen. Op de 4 andere bedrijven werd geadviseerd een perceel goed wei-
land voor de fokvarkens te bestemmen.

Zonder al te diep op de voeding in te gaan werd bij deze eerste rondgang
geïnformeerd welke de voederleverancier was en of er volgens de door

die leverancier aangegeven normen gevoerd werd. Hierbij zijn wij er
voorlopig van uitgegaan dat deze normen juist zijn.

Alleen bij grove fouten in het voederschema werd hierop gewezen. Onder-
staande indeling berust dus voornamelijk op de meelsoorten welke ge-
voerd werden en niet zozeer op de hoeveelheden,
goed: 99 (45.4%)
matig: 99 (45.4%)
slecht: 20 ( 9.2%)
d) ZIEKTEN:

Wat de ziekten betreft, beperkten wij ons in eerste instantie tot virus-
pneumonie, scabies en parasitaire maagdarmaandoeningen, terwijl tevens
getracht werd een indruk te verkrijgen over het optreden van andere
ziekten.

Volgens T e r p s t r a (1956) heeft onderzoek op het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, afdeling Rotterdam, uitgewezen dat het besmettelijke
hoesten in Nederland meestal berust op een infectie met het zogenaamde
Cambridge-virus. De incubatietijd van dit virus bedraagt volgens
Beveridge (1958) 1 tot 3 weken. Beveridge (1958) zegt tevens
dat aan het individuele levende dier de diagnose niet gesteld kan worden.
Een zekere diagnose kan volgens hem alleen gesteld worden na sectie,
gekoppeld aan klinische en epidemiologische waarnemingen.
Op grond van bovengenoemde en andere publikaties (W h i 111 e s t o n e,
1957; Tacken, 1958; Young, 1958) blijkt wel dat het zeer moeilijk
is de diagnose viruspneumonie te stellen.

Daarbij komt nog dat, gezien de hoge biggen-prijzen, de eigenaar er
meestal moeilijk toe te brengen is een big, tenzij deze moribund is, op
te offeren voor onderzoek.

In de meeste gevallen is onze diagnose dan ook een waarschijnlijkheids-
diagnose, die berust op koppelonderzoek. Hierbij is het niet de bedoeling
vast te stellen welke individuele dieren besmet zijn, maar of de ziekte
al of niet op het bedrijf voorkomt. Door het regelmatig bezoeken van de
bedrijven wordt de diagnose dan ook een aan zekerheid grenzende waar-
schijlnlijkheidsdiagnose. Dit herhaalde bezoek is vooral op kleinere be-
drijven van groot belang, daar men hier per bezoek slechts een of enkele
tomen biggen kan onderzoeken.
Wij gaan hierbij als volgt te werk.

In eerste instantie bekijken wij alle jonge varkens (biggen en loopvar-
kens) in rust-toestand om een indruk te krijgen van type en ritme der
ademhaling. Biggen ouder dan 2 weken en loopvarkens laten wij daarna
gedurende enige minuten flink door het hok rondjagen. Dan blijven
wij enige tijd wachten bij het hok, om de reactie der varkens te beoor-
delen.

Bij de echte viruspneumoniegevallen beginnen de meeste biggen in een
toom, nadat ze korte tijd stilgestaan hebben te hoesten, terwijl men te
voren vaak al de zogenaamde „flankenslag" gezien heeft; meestal hebben
deze biggen ook een droge, grijsgrauwe huid; de groei is slecht, terwijl de
eetlust normaal is. In zo\'n geval, vooral wanneer het een le of 2e worp
betreft, begint men ernstig aan viruspneumonie te denken.

Er zijn dan verschillende mogelijkheden om meer zekerheid te verkrijgen.
Wanneer de eigenaar erg openhartig is zal hij alles vertellen wat er de
laatste jaren op zijn bedrijf is voorgevallen. In deze gevallen is het meestal
niet moeilijk om een big voor onderzoek te krijgen, daar de eigenaar
blijkbaar de nadelen van de ziekte reeds ondervonden heeft en gaarne
bereid is alle medewerking te verlenen om er vanaf te komen.
Heel anders is de situatie wanneer de eigenaar niet wil erkennen dat hij
viruspneumonie op zijn bedrijf heeft.

13it kan verschillende redenen hebben, b.v. een soort angst dat de buren>
dit te weten komen of dat hij zijn naam als goed fokker zal verliezen.
Dit laatste zien we nog wel eens op grotere fokbedrijven. In deze gevallen
is de eigenaar niet geneigd erg openhartig te praten. Wij noteren dan
onze bevindingen, vragen de dekdata van de zeugen die voor de le of
2e maal moeten biggen en vertellen de eigenaar dat wij zullen terugkomen
wanneer de biggen van een paar jonge zeugen een leeftijd hebben van
3— 8 weken. Wanneer bij een volgend bezoek de verschijnselen van virus-
pneumonie weer duidelijk waarneembaar zijn, begint de fokker meestal een
andere houding aan te nemen, die getuigt van meer bereidheid om mee
te werken, waardoor een bestrijding gemakkelijker uitvoerbaar wordt.
Een andere mogelijkheid is nog om dieren die van een bepaald \\erdacht
bedrijf verkocht of als slachtvarken geleverd worden verder na te gaan.
Dit is echter niet eenvoudig.

De meeste van de bij onze dienst aangesloten bedrijven zijn zuiver fok-
bedrijf en biggen die van zo\'n bedrijf voor de mesterij verkocht worden
gaan reeds als big naar een mestbedrijf, waar ze meestal met dieren van
andere bedrijven in contact komen. De bevindingen bij slachting zeggen
dan niets omtrent het oorspronkelijke fokbedrijf. Het zou dus alleen van
belang zijn biggen die voor de fokkerij verkocht worden te vervolgen tot
op het bedrijf van de koper, maar dan moet men te voren ook op de
hoogte zijn van de gezondheidstoestand op het bedrijf van de koper. In
de praktijk hebben wij op deze manier inderdaad meer zekerheid omtrent
enkele sterk verdachte bedrijven kunnen verkrijgen. Dit zal oj) den dutu\',
wanneer ook de fokkers niet-sterzeughouders de gelegenheid krijgen zich
aan te sluiten, en wanneer de bedrijven meerdere malen bezocht zijn,
zeer zeker een goede aanvullende methode zijn om over be])aalde verdachte
bedrijven meer zekerheid te verkrijgen.

Wanneer wij nu overgaan tot het geven van cijfers over onze bevindingen
op dit gebied bij de eerste ronde langs 218 bedrijven, willen wij er dus
voor waarschuwen dat deze cijfers met de nodige voorzichtigheid bekeken
moeten worden.

Niet te beoordelen zijn bedrijven waar bij het le bezoek geen biggen (46), alleen
biggen jonger dan 2 weken (12) of geen biggen van cen le of 2e worp (5) aan-
wezig waren.

Van de 63 nog niet te beoordelen bedrijven werden er reeds voor de
tweede maal bezocht: 18,

Een verband tusen de bedrijfsgrootte en het al of niet vóórkomen van
\\ iruspneiunonie is uit onderstaande cijfers niet aantoonbaar. Het gevonden
verschil is nl. niet significant 2).

Ei is ook geen verband aan te tonen lussen de toestand der huisvesting
en het voorkomen van viruspneumonie, zoals uit onderstaand overzicht
moge blijken.

Het verschil tussen het voorkomen van virus-pneumonie op bedrijven
met een goede huisvesting en die met een matige of slechte luiisvesting
is namelijk niet significant 2).

\') Waarvan 6 x de diagnose d.m.v. een sectie bevestigd kon worden.
-) Significantie berekend volgens de methode.

Van een medicamenteuze behandeling is, volgens de meeste publikaties
op dit gebied, weinig resultaat te verwachten. Alleen de secundaire in-
fecties kan men bestrijden (W hittlestone, 1957; Terpstra, 1956;
Beveridge, 1958;Young, 1958).

Vaccinaties tegen de primaire virus-infectie zijn tot nu toe niet succesvol
gebleken. (Beveridge, 1958; Young, 1958).

De medicamenteuze bestrijding zal er dus op gericht moeten zijn om op
besmetten bedrijven sterfte te voorkomen door bestrijding van de secun-
daire infecties. In dit verband moet men dan ook de vaccinatie tegen
deze secundaire infecties zien, zoals die door vele practici nog wordt toe-
gepast.

ÏDe practicus handelt echter niet in het belang van de eigenaar, indien
hij nalaat gelijktijdig adviezen te geven omtrent het uitroeien van de ziekte
door middel van hygiënische maatregelen, zoals W a 1 d m a n n (1936) dit
aangeeft en zoals dit door Tacken (1958) reeds in Limburg in de
praktijk is toegepast. Dit systeem berust op het geïsoleerd laten biggen van
de zeugen, waarbij men vooral succes heeft met zeugen die reeds 2 of
meermalen gebigd hebben. Dit is dan ook het systeem waarmee wij trach-
ten de besmette bedrijven vrij te maken van deze ziekte.
Wanneer wij dus de diagno.se gesteld hebben op een bedrijf, trachten wij
in eerste instantie in eenvoudige bewoordingen de eigenaar uiteen te
zetten, wat de oorzaak der ziekte is, hoe de ziekte verspreid wordt, en op
welke wijze wij de ziekte willen bestrijden. Wij laten bovendien een
stencil op het bedrijf achter, waarop een en ander is uiteengezet en
beloven de eigenaar dat wij over enige tijd zullen terugkomen om met
hem een bestrijdingsplan op te maken, aangepast aan het bedrijf. Daar
wij gebonden zijn aan cen bepaald tijdschema, is het niet mogelijk direct
diep op de zaak in te gaan en een bestrijdingsplan op te stellen. Daarom
doen wij dit dus bij een volgend extra bezoek.

Zodoende krijgt de eigenaar enige tijd om alles rustig te laten bezinken
en te overdenken. Wanneer wij dan op het bedrijf terugkomen om een
plan op te maken, is de medewerking op vele bedrijven aanmerkelijk
beter, dan wanneer men probeert dit alles reeds bij het eerste bezoek te
doen.

Bij het opmaken van het bestrijdingsplan gaan wij allereerst na wanneer
de diverse dragende zeugen moeten biggen en voor de hoeveelste maal.
Vervolgens worden alle ruimten bekeken die als noodhok ingericht kim-
nen worden, om zeugen geïsoleerd te laten biggen. Tot slot adviseren wij
de eigenaar om tijdelijk het bedrijf iets in te krimpen door verkoop of
mesten van de jonge varkens. In de loop van de tijd worden deze be-
drijven dan frequenter bezocht, om te zien of alles naar wens verloopt en
of de eigenaar alles goed begrepen heeft. Zo zijn wij momenteel op ruim
30 bedrijven deze bestrijdingsmethode aan het toepassen.

Over het algemeen worden de gegeven adviezen vrij goed opgevolgd, hoe-
wel het hier en daar nodig blijkt op fouten te wijzen. Vooral op de
grotere fokbedrijven stuit dit bestrijdingsplan nog wel eens op foktech-
nische bezwaren. Men heeft daar vaak bepaalde jonge zeugen waarvan
grote verwachtingen gekoesterd worden; in dergelijke gevallen adviseren
wij ook deze jonge zeugen geïsoleerd te laten biggen; het zal dan meestal
meer tijd vergen om deze bedrijven te saneren.

De resultaten van dit bestrijdingssysteem zullen in de toekomst moeten
blijken, zodat het voorbarig zou zijn daar nu dieper op in te gaan.

Gezien de bevindingen in West-Duitsland, waar men er van overtuigd is
dat verreweg het grootste deel der huidaandoeningen op scabies berust,
waren wij zeer benieuwd, hoe het hiermede in ons land gesteld was.
De diagnose .scabies is niet moeilijk te stellen. Het klinisch beeld is meestal
zeer duidelijk. Men ziet hierbij onrust in de stal, veroorzaakt door veel
jeukverschijnselen (schuren en krabben), gecombineerd met kale schuur-
plekken op de huid en een dwarsgestreept eczeem aan de voorzijde van
het spronggewricht bij de oudere varkens en de typische pustulae die
vooral goed te zien zijn bij de jonge varkens op de dun behaarde ge-
deelten van de huid van de onderbuik en de binnenzijde van de achter-
benen. Om een zekere diagnose te stellen zou men huidafschraapsel op
mijten of mijten-eieren moeten onderzoeken.

Dit huid-afschraapsel kan men nemen door met een scherpe lepel een
gedeelte van de huid tot bloedens toe af te krabben. Dit laatste hebben wij
diverse malen gedaan om onze diagnose te bevestigen. Aangezien de
eigenaar dit echter ongaarne ziet, en daar het klinische beeld zeer duidelijk
is, laten wij evenals men dit in West-Duitsland doet, het aantonen van de
mijten meestal achterwege.

Onze bevindingen over het voorkomen van scabies waren de volgende:
matige tot ernstige vorm 90 bedrijven (41%)
lichte vorm 78 bedrijven (36%)

.Ails behandelingswijze adviseren wij meestal het volgende:
Riggen en loopvarkens onderdompelen in een bad met een of ander
scabicide. Grotere varkens afspuiten met een rugspuit (zoals die bij de
onkruidbestrijding in gebruik is) met hetzelfde scabicide, waarbij men
vooral de binnenzijde der oren en de buik en liesstreek niet moet vergeten.
De hokken moeten gereinigd en eveneens bespoten worden (ook de muren
tot op ± 1 meter hoogte) met een scabicide. De gehele behandeling moet
tweemaal geschieden met een tussentijd van 7— 10 dagen. Het gebruikte
scabicide wordt verdund met lauw-warm water en de gebruikte verdunning
is die, welke wordt aangegeven voor de „dip"-methode bij schapen.
Het herhalen van de behandeling berust op het feit dat de in de huid
gelegde eieren na ± 5 dagen uitkomen. De larven kunnen via het nymphe-
stadium in 5 dagen uitgroeien tot geslachtsrijpe dieren; meestal duurt dit
laatste stadium 9—10 dagen (G r i f f i t h s 1958). De behandeling heeft

alleen goed effect wanneer alle varkens op het bedrijf behandeld worden
en wanneer de behandeling zorgvuldig wordt uitgevoerd.

De bak van de rugspuit moet te voren goed gereinigd worden met warm
sodawater, om eventuele resten van toxische spuitmiddelen te verwijderen.
De varkens en vooral de biggen moeten na de behandeling goed dik in
het stro gelegd worden en niet in de tocht of in de felle zon.
De resultaten die wij met deze behandeling hebben zijn uitstekend. Alle
bedrijven waar men de voorschriften nauwkeurig opgevolgd heeft zijn
klinisch scabiesvrij. Dit is een punt dat direct opvalt bij het tweede
bezoek dat wij al aan een aantal bedrijven gebracht hebben.

De parasitaire aandoeningen liggen bij het varken in een geheel ander
vlak dan b.v. bij paard, rund of kip. Het varken wordt namelijk meestal
in zijn jeugd geslacht en een eventueel op latere leeftijd optredende immu-
niteit is dan niet belangrijk. Bij deze eerste ronde namen wij faeces-
monsters mee in de vorm van een mengmonster per bedrijf. Hiervan werd,
volgens de methodiek, die ook op het Centraal Diergeneeskundig Instituut,
Afdeling Rotterdam, wordt toegepast, het aantal eieren per gram faeces
geteld.

De meest voorkomende eieren zijn Ascaris- en Strongylus-cieren. Trichuris-
eieren werden in een beperkt aantal monsters aangetroffen en dan altijd
zeer weinig.

Van deze 218 mengmonsters bevatten:
169 (77.5%) meer dan 200 eieren per gram faeces,
33 (15.0%) minder dan 200 eieren per gram faeces,
16 ( 7.5%) monsters waren negatief.

Een nadere differentiatie van de Strongylus-ekren vond niet plaats. Aan-
genomen mag worden dat de Oesophagostomum dentatum en de maag-
wormen (o.a. Hyostrongylus rubidus) de meest voorkomenden zijn. Of zij
een grote betekenis hebben zal verder onderzoek moeten uitwijzen.
De pathologische betekenis van Ascaris lumbricoides is des te beter bekend.
Er zijn bovendien vele publikaties waaruit blijkt dat bij een middelmatige
besmetting hiermee, een groeivertraging van 4 — 6 weken ontstaat in cle
periode van de geboorte tot oen leeftijd van ± 6 maanden. (Bosch en
Matzke, 1958; H a 1 a m a, 1958).

Voorlopig werd op die bedrijven waar in de faecesmonsters vrij veel of
veel wormeieren werden gevonden, geadviseerd de varkens een wormkuur
te laten ondergaan.

Wij zoeken echter naar een soort ontwormingsschema waarbij behalve cle
wormkuur ook hygiënische maatregelen een belangrijke rol zullen spelen.
De toekomst zal moeten uitwijzen welke resultaten dit oplevert. Ook de te
gebruiken anthelmintica spelen een belangrijke rol, hoewel momenteel
wel vast staat dat de piperazine-verbindingen (vooral het Piperazine di-
hydrochloride) een zeer goede werking hebben. (Ha lama, 1958).

Het grote voordeel van deze piperazine-verbindingen is, dat ze niet of
zeer weinig toxisch en tegen verschillende wormsoorten gelijktijdig werk-
zaam zijn. De prijzen hiervan liggen helaas belangrijk hoger dan die van
de meeste andere middelen, hetgeen nogal eens bezwaren oplevert.

Wat het vóórkomen van andere ziekten betreft, kunnen wij in de meeste
gevallen slechts een indruk weergeven, daar wij dit niet systematisch
onderzochten.

Wij constateerden 1 x varkenspest en 1 x Atrofische rhinitis, beide ge-
vallen werden doorgegeven aan de Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst.

Moeilijk drachtig worden komt vrij veel \\\'oor. Wij krijgen de indruk dat
steriliteit bij het varken wel degelijk een probleem is vooral op de betere
fokbedrijven, waar varkens individuele fokwaarde krijgen. Een nader
onderzoek over de oorzaken hiervan lijkt zeker gewenst.
Klachten over abortus had men op 10 bedrijven en op 14 bedrijven kwam
fluor albus voor bij een of meerdere zeugen.

diarree bij biggen (vooral op een leeftijd van enkele dagen of rond de
drie weken),

1. Gezien de grote economische verliezen, die jaarlijks geleden worden
door ziekte en sterfte onder de Nederlandse varkensstapel, is een ge-
organiseerde ziektebestrijding niet alleen verantwoord maar zelfs
dringend gewenst.

2. Daar de resultaten van een dergelijke ziektebestrijding in andere lan-
den (o.a. Zweden en West-Duitsland) zeer goed zijn, moet een der-
gelijke bestrijding in Nederland evengoed zijn door te voeren.

3. Hoewel de economische verliezen ojj mestbedrijven zeer groot zijn, is
het in Noord-Brabant om praktische redenen voorlopig noodzakelijk
de georganiseerde bestrijding te beperken tot de fokbedrijven.

Dit zal niet alleen voor de fokbedrijven zelf van het grootste belang
zijn, maar vooral de (kopende!) mestbedrijven zullen hiervan de
vruchten kunnen plukken.

b. Het afgeven van een gezondheidscertificaat zal voor een bepaald
bedrijf slechts dan mogen plaats vinden als men daaraan de grootst
mogelijke garantie kan verbinden. Dit zal niet eerder kunnen ge-
schieden dan nadat dit bedrijf verschillende malen bezocht is,
waarbij men, vooral met het oog op het vóórkomen van virus-
pneumonie, toch minstens enkele tomen biggen van een le of 2e

5. In het kader van een georganiseerde ziektebestrijding lijkt een geleide-
lijke overgang naar de toepassing van kunstmatige inseminatie bij
varkens van belang.

6. Aan de voeding en huisvesting zal veel aandacht besteed moeten wor-
den, omdat ons inziens, de biggensterfte hierdoor belangrijk kan terug-
gebracht worden.

Er wordt een overzicht gegeven van de opzet en uitvoering van de georganiseerde
ziektebestrijding bij varkens in Noord-Brabant.

Daarna worden de bevindingen van de eerste rondgang langs 218 fokbedrijven weer-
gegeven. Hierbij is voornamelijk aandacht besteed aan de bedrijfssamenstelling, huis-
vesting, voeding en gezondheidstoestand.

Wat de gezondheidstoestand betreft werd in eerste instantie vooral gelet op het
vóórkomen van virus-pneumonie, scabies en parasitaire maagdarmaandoeningen, ter-
wijl men tevens een indruk trachtte te verkrijgen over het optreden van andere
ziekten.

Uit een en ander wordt de conclusie getrokken dat een georganiseerde ziektebestrijding
bij varkens dringend noodzakelijk is.

A survey is given of the planning and execution of an organized swine-health-control
in the province of North Brabant.

This is followed by a description of the results of an initial tour of 218 breeding
farms; interest was principally focussed on the composition of the farm, accommo-
dation for the pigs, feeding, and health conditions.

With respect to health-conditions, special attention was paid to the incidence of virus
pneumonia, scabies and parasitic intestinal diseases whilst at the same time an at-
tempt was made to gain an impression of the incidence of other diseases.
The general conclusion is that an organized swine-health-control is an urgent neces-
sity.

L\'auteur donne un aperçu du projet et l\'exécution de la lutte organisée contre les
maladies du porc dans le Brabant septentrional.

Les résultats de la première inpection de 218 fermes d\'élevage sont relevés.
Spécialement on a appelé l\'attention sur la composition de la ferme, logement, ali-
mentation et état sanitaire.

Quant à l\'état sanitaire notamment la présence de la pneumonie à virus, de la gale
et des infectations parasitaires du canal digestif ont été étudiée. Mais on fait aussi
attention aux autres maladies.

Les expériences établissent que la lutte organisée contres les maladies du porc est
tout à fait indispensable.

Der Autor gibt eine Uebersicht betreffs Ziel und Ausführung einer organisierten
Krankheitsbekämpfung bei Schweinen in der Provinz Nord-Brabant.
Resultate einer ersten Kontrolle in 218 Zuchtbetrieben werden hierbei besproc;hen.
An Betriebsaufbau, Stallung, Fütterung und Gesundheitszustand wurde besondere
Andacht gewidmet.

Betreffs des Gesundheitszustandes wurde in erster Linie über das Auftreten von \\\'irus-

Pneumonien, Räude und parasitären Magendarmkrankheiten informiert, wobei gleich-
zeitig versucht wurde auch über das Vorkommen anderer Krankheiten unterrichtet

Die bisherigen Resultate erlauben den Schluss, dass eine organisierte Krankheits-
bekämpfung bei Schweinen eine dringende Notwendigkeit ist.

B e V e r i d g e, W. I. B.: \\ iruspncumonie der Schweine. Schweiz. Arch. Tierheilk.,
100, 525, (1958).

B o c h, J. und M a t z k e, P.: Vorkommen, Schadwirkung und Bekämpfung para-
sitischer Würmer bei Schweinen. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 71, 168, (1958).

G r i f f i t h, H. J.: External Parasites. Diseases of Swine by Howard E. Dunne,
Ames, Iowa, U.S.A., 405, (1958).

H a 1 a m a, A. K.: Wachstum und Entwicklung von mit Piperazin-chlorhydrat ent-
wurmten Absetz-ferkeln. Tierärztl. Umschau, 13, 371, (1958).

Landbouwcijfers 1958. Uitgave van het Landbouw Economisch Instituut in
samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek.

S c h o O p, G. und Schmitt, J.: Zur Frage der pränatalen Ferkelsterblichkeit und
ihre Ursachen. Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 482, (1958).

F a c k e n, Dr. P. H. W.: Viruspneumonie en varkensgriep. Vlaams Diergen. Tijd-
schrift, 27, 102, (1958).

Truijen, W. Th. en Zandstra, P.: Verslag van een studie-reis naar Bonn en
Münster ter bestudering van de Gezondheidsdienst voor varkens. Tijdschr. Dier-
geneesk., 84, 250, (1959).

W a 1 d m a n n, O.: Tagung der Fachtierärzte für die Bekämpfung der Aufzucht-
krankheiten. Dtsch. tierärztl. Wschr., 44, 847, (1936).

W h i t t 1 e s t o n e. P.: Some Respiratory Diseases of Pigs. Vet. Ree., 69, 1354,
(1957).

Wille m s, C. W.: Kunstmatige inseminatie bij varkens. Tijdschr. Diergeneesk., 84,
208, (1959).

Young, G. A.: Virus Pneumonia of Pigs. Diseases of Swine by Howard W.
Dunne, Ames, Iowa U.S.A., 99, (1958).

Op 1 juli 1957 werden in Rusland 761.600 pelsdieren gehouden. Hiervan waren in
duienden: zilvervossen ruim 354, blauwvossen 121, nertsen 221 en bevers 60.
Op staatsbedrijven kwam 69% van de dieren voor, op collectieve boerderijen en
coöperaties 30% en op particuliere bedrijven 1%.

Bij 91 stieren van 9—16 jaar werd in Amerika gevonden dat verminderde vrucht-
baarheid en het niet in staat zijn tot dekken veelal gepaard gaan met pathologische
veranderingen.

Zo werden gevonden: degeneratie en verkalking van de zaadbuisjes, interstitiële fi-
brose en hyperplasie van de tussencellen.
Tumoren van de tussencellen kwamen bij 11 stieren voor.

•Aandoeningen van dc epididymus, de zaadblaasjcs en de ampullen werden weinig
gezien. Necrose en verkalking van de musc. retractor penis werd vaak opgemerkt.
Ook dikwijls degeneratieve gewrichtsontstekingen en exostosen van de wervels.

Gedurende de zomermaanden van 1958, werden naar ons laboratorium
een aantal kippen ter onderzoek gezonden, welke bij sectie typische lever-
afwijkingen vertoonden.

Hoewel deze afwijkingen in de richting van een baeteriële infectie wezen,
kon met behulp van de gebruikelijke methoden, geen bacterie gekweekt
worden.

Door Sevoian, Winterfield en Goldman (1958) en ook
Moore (1958) werden dezelfde leveraandoeningen beschreven. Deze
onderzoekers konden de verwekker overbrengen op kuikenembryo\'s en
eendagskuikens, maar waren niet in staat de identiteit (virus of bacterie)
vast te stellen.

Peckham (1958) en PI o f s t a d (1958) deelden kort daarop mede,
dat de ziekte veroorzaakt werd door een vibrio.

In een recent overzicht, delen Fritzsche en Gerriets (1959) mede,
dat vibrio hepatitis ook in Denemarken en Duitsland werd gezien. Ver-
leden jaar werd dit beeld ook reeds door ons in Nederland waargenomen,
echter niet als zodanig onderkend.

Geconstateerd werden 12 gevallen van duidelijke ongecompliceerde vibrio
hepatitis. Bij 9 hiervan, kon een vibrio uit gal of lever worden geïsoleerd.
Daarnaast werden nog 11 maal vibrio\'s geïsoleerd bij gevallen, welke
naast hepatitis nog andere afwijkingen vertoonden, voornamelijk ernstige
parasitaire infecties.

Het meest opvallende is het plotseling dood gaan van b.v. 10-30 hennen
in 3 weken tijds. De koppel is meestentijds gezond en heeft goede pro-
duktie, goede eetlust en goede kleur.

Enkele dieren kunnen wat dor zijn, wat mager worden en een wat
zwaaiende gang krijgen, zijn iets suf en sterven dan binnen 1 à 2 dagen.
De mest is meestal dun, geelachtig tot groen, soms zelfs bloederig. De
sterfte kan lopen tot ongeveer 5%.

De voornaamste afwijking is in de lever te vinden, die varieert \\ an enkele
necrotische haardjes (witte stippen) en ptechiën tot gehele necrotische
gedeelten, tot zelfs een hele kwab toe. De kleur wisselt tussen bruingeel en
grauwgroen.

De darm kan wisselen van normaal tot licht ontstoken. Een enkele maal
worden wat bloedingen gevonden.

Vanzelfsprekend vindt men vaak gemengde beelden, waarbij de vibrio
infectie als toevallige bevinding optreedt.

Histologisch treft men in de lever het beeld van ongedifferentieerde ne-
crotische haardjes aan, onregelmatig gevormd en van veranderde kleur-
baarheid. Wat vermeerderde leucocyten.

Cholera; momenteel nogal eens gepaard gaande met dikke lellen. Cultu-
reel vast te stellen.

Ronde hartziekte; waarbij meestal een enkele schreeuw door de dood ge-
volgd wordt.

Vergiftiging; waarbij meestal meer dieren tegelijk ziek zijn en waarbij de
typische leverafwijkingen ontbreken.

Leucose; histologisch vast te stellen. Over het algemeen ziet men een lang-
zamer verlopend proces en het optreden van vermagering.

De literatuur geeft aan een gevoeligheid voor antibiotica (vooral dihydro-
streptomycine) en furazolidon. De ervaring met furazolidon (furoxon
0,022% — 0,044%) in het voeder is gunstig.

De bacterie is het gemakkelijkst te kweken uit de gal, door hiervan enkele
druppels uit te strijken over een agarvoedingsbodem. De kweek uit de
lever blijft nogal eens negatief.

De gebruikte voedingsbodem bevatte: tryptose 10%; yeast extract 0,3%;
beef extract 0,3%; NaaHPO^ . 12H2O 0,2%; NaCl 0,5%; glucose 0,1%
en agar 1,5%. De platen werden bebroed bij 40°C. in afgesloten potten
onder een atmosfeer van 10% COo; 30% lucht en 60% vacuum.
Meestal is reeds na 18 uur een slijmachtige groei op de platen waarneem-
baar; soms echter ziet men met het blote oog geen groei, doch blijkt bij
microscoi)isch onderzoek, dal dc plaat massa\'s vibrio\'s bevat, welke over
de gehele oppervlakte uitgezwermd zijn.

De bacterie is gram negatief en komma-, S- of spiraalvormig, terwijl in
culturen ouder dan 48 uur ook veel onregelmatige coccenachtige vormen
Noorkornen. Er wordt geen zuur of gas gevormd uit glucose, lactose of
mannitol. De vibrio is meestal zeer beweeglijk, indol negatief, katalase
positief en vormt nilriet uit nitraat.

Een reincultuur intramusculair ingespoten bij 6 kuikens van 2 weken, ver-
oorzaakte geen ziekteverschijnselen. Na 6 dagen werden de dieren af-
gemaakt. 4 dieren vertoonden typische necrotische haardjes in de lever.
Uit deze dieren kon wederom een vibrio in reincultuur gekweekt worden.
Het bleek echter niet mogelijk kuikens te besmetten met cultures welke
4 a 5 maal op een voedingsbodem waren overgeënt.

Getracht werd nog, de ziekte op te wekken bij een drietal jonge hennen
van 6 a 7 maanden oud, door inspuiting van een cultuur.

De dieren werden respectievelijk na 1, 2 en 3 weken afgemaakt.
Geen van de dieren vertoonde afwijkingen van de lever. Eén en twee
weken na de inspuiting was de vibrio nog in reincultuur te kweken uit de
gal.

Verschillende gevallen van vibrio hepatitis werden door ons in Nederland bij kippen
waargenomen.

The authors report several cases of avian vibrionic hepatitis in the Netherlands.
RÉSUMÉ.

Les auteurs rapportent plusieurs cas d\'hépatite due à un vibrion, chez la poule en
Hollande.

Die Verfasser berichten über das Vorkommen infektiöser Lebcr-entzündung durch
Vibrionen bei Hühner in Holland.

Geflügelkrankheiten, 220. Uitgave Paul Parey, Berlijn (1959).
Hofstad, M. S. ; G e h e e, E. H. Mc. ; Bennett, P. C. : Avian infectious hepa-
titis. Avian diseases, 2, 358, (1958).
Moore, R. \'W.; Studies on an agent causing hepatitis in chickens. Avian diseases,
2, 39, (1958).

Peckham, M. C.: Avian vibrionic hepatitis. Avian diseases, 2, 348, (1958).
S e V o i a n, M. ; W i n t e r f i e 1 d, R. W. ; Goldman, C. L. : Avian infectious he-
patitis. I. Clinical and pathological manifestations. Avian diseases, 2, 3, (1958).
W i n t e r f i e 1 d, R. W.; S e v o i a n, M.; Goldman, C. L. : Avian infectious
hepatitis. II. Some characteristics of the etiologic agent. Effect of various drugs
on the course of the disease. Avian diseases, 2, 19, (1958).

Op de landbouwtentoonstelling in Leipzig waren de volgende gegevens vermeld om-
trent een verband tussen uiervorm en -kwaliteit en produktie.

Men geeft punten van 1 tot 5. Het hoogste aantal punten dat verkregen kan worden
is 1.

2.1—2.4 2652 3895
2.5—2.8 3986 3662
2.9—3.2 937 3611
hoger dan 3.2 217 3578

Stiertjes van het zwartbonte F.H. vecslag nemen per kg groei meer voedsel op dan
stiertjes van het roodbonte M.R.IJ. veeslag. De roodbonte stiertjes zijn echter in
doorsnee veel duurder bij aankoop.

Een nieuwe methode voor het maken van uit-
strijkjes uit faeces ter onderzoek op para-tuber-
culose

De techniek van deze nieuwe methode voor \'t maken van uitstrijkjes uit
de faeces van het verdachte rund, is als volgt:

2. Voeg zonodig wat water toe en meng de massa grondig zonder deze
op het voorwerpglas uit te spreiden en laat het preparaat daarna
5 minuten met rust.

3. Zet een ander voorwerpglas (2) met de lange zijde loodrecht op het
voorwerpglas (1) waarop de faeces-massa is aangebracht.

4. Strijk de faeces-massa met \'n ronde glasstaaf intensief uit langs de
naad van beide voorwerpglazen en neem voorwerpglas (2) voorzichtig
loodrecht naar boven weg, zodat de rechte grensstreep van de faeces-
massa blijft bestaan.

Het uitstrijkje wordt langzaam gedroogd, b.v. bij 50°—70°C, op een
verwarmde plaat of op een andere wijze. Laat het daarna afkoelen.
De overtollige ingedroogde faeces worden voorzichtig met een scalpel
verwijderd. Wees \\ooral vooizichtig voor het matte vlak tussen de
twee stippellijnen (a), want hier worden de meeste bacteriën aan-
getroffen. De losse deeltjes en stof op het preparaat worden wegge-
veegd met een gaasje.

Een vergelijking van deze methode met de directe uitstrijkmethode en de
centrifugeer-methode valt sterk in het voordeel van deze nieuwe methode
uit.

Van 17 monsters die volgens deze nieuwe methode positief waren, waren
er slechts 11 positief volgens de directe uitstrijkmethode en slechts 8
volgens de centrifugeer-methode.

The author describes a new method for the detection of paratuberculosis in smears
of bovine faeces.

Cunningham, M. P. and G i 1 m o u r, N. J. L.: A new method of preparing
Smears of bovine faeces for Microscopial examination in the diagnosis of Johnc\'s
disease. Vet. Ree., 71, 47, (1959).

In maart 1959 werd ik tegen de avond geconsulteerd bij een rund van de
wed. A. V. D. te H.

De koe had \'s morgens om 7 uur haar derde kalf gebracht en had sindsdien totaal
niets gegeten noch gedronken en leek de eigenares erg ziek. Bij navragen bleek het
een stuitgeboorte te zijn geweest. Het dier had gelegen tijdens de partus, twee man
hadden trekkracht uitgeoefend. De nageboorte was spontaan afgekomen twee uur na
de partus.

Bij onderzoek bleken de pensbewegingen nagenoeg afwezig te zijn.
De temperatur was 38.2 C. De pols was 140, de hartslag bonzend, de ademhaling
iets te frequent.

De slijmvliezen hadden cen vuile kleur, de buik was te dik en te gespannen. Het
dier kon goed staan, stond echter met wat opgetrokken buik en was veel te stil.
Bij vaginaal exploreren werd een behoorlijk gecontraheerde uterus gevonden zonder
enige constateerbare verwonding. De vagina was gaaf.

Rectaal onderzoek gaf een lege wat gespannen darm zonder verdere bijzonderheden.

Daar na deze bevindingen het sterke \\ermoedcn bestond van een ])erfo-
rerende darmkneuzing en een beginnende peritonitis en daar de ervaring
heeft geleerd, dat dergelijke runderen bij slachting dikwijls afgekeurd wor-
den, werd besloten cen laparotomie te doen en te trachten de diagnose met
nog meer zekerheid te stellen en eventueel een therapie in te stellen. Dit
temeer daar in de humane geneeskunde een darmperforatie nog geenszins
een infauste prognose heeft bij tijdig ingrijpen.

Nadat bij het staande dier in de rechter flank de buik was geopend onder
lokale anesthesie, werd al spoedig het euvel gevonden. Het bleek, dat een
darmlis van ongeveer veertig centimeter lengte in het bekken ingeklemd
was geweest en dat deze darmlis op twee plaatsen was geperforeerd. In de
wonden bevonden zich ingedroogde faeces; de lis was aan elkaar gekleefd
zodat cr weinig faeces in de buik had kunnen vloeien.
In de buikholte zelf werd sporadisch een partikeltje faeces gezien.

Er werd gecontroleerd of onverhoopt nog meer kneuzingen aanwezig waren,
wat gelukkig niet het geval was.

De buikholte werd op de normale wijze in etages gesloten.
Het advies was geen eten te geven tot nader order en aangezien de darm-
inhoud te vast was van consistentie, werden kleine doses sulfas natricus
crystallisatus tweemaal per dag verstrekt. Drinken werd ad libitum ver-
strekt.

Zes en dertig uur na de operatie begon de patiënt te herkauwen en kwamen
ook spontaan de eerste faeces af.

De polsfrequentie was gezakt tot 104. De temperatuur bleef normaal. Er
werd gedurende drie dagen 1.500.000 E penicilline streptomycine in olie ge-
ïnjecteerd.

Na drie dagen werd de buik slapper en kreeg de koe weer iets te eten.
Na cen week was de koe volkomen genezen en produceerde ze weer behoor-
lijk melk.

In juli heb ik de koe nog eens geëxploreerd. Hierbij bleek er een kleine ver-
groeiing aanwezig tussen een drachtige uterus en een darmlis, echter zonder
dat de koe er tot nu toe enig bezwaar van heeft ondervonden. De produktie
is als vorig jaar en de conditie is uitstekend.

Het stamboek van het .Angler rund heeft ter verbetering van de geschiktheid voor
de vleesproduktie van het Angler rund enkele Rode Deense stieren geïmporteerd.

In 1958 heeft Mr. S m i t h, hoofd dierenarts van de Milk Marketing Board 3700
stieren op hun geschiktheid voor K.I. gekeurd. Hiervan werden eerst 300 en ten-
slotte slechts 210 goedgekeurd.

De conclusies, waartor cen uitvoerig verslag van een onderzoek leidt, luiden o.a. als
volgt. Zilvervossen en nertsen hebben zich aan hct klimaat in (Oost)Duitsland aan-
gepast. Zij voldoen aan dr risen, die aan huisdieren gesteld kunnen worden. Verande-
ringen in hct klimaat zoals deze van jaar tot jaar plaatsvinden oefenen geen waar-
neembare invloed uit op pelskwaliteit en vruchtbaarheid. Koud cn nat weer werkt
echter nadelig in op de paartijd en de gezondheid van de jongen. De voeding be-
ïnvloedt de prlskwalitrit duidrlijk, vooral in dr zoogtijd, mindrr van juli tot no-
vember. Zowel met vossen als nertsen kan als zij een jaar oud zijn worden gefokt.
Bij vossen blijft de vruchtbaarheid op peil totdat ze zes jaar oud zijn en vermindert
daarna; bij nertsen wordt, als de voeding niet optimaal is, de vruchtbaarheid na
het derde jaar minder. Vossen van 8 en 9 jaar oud leveren nog goede pelzen, nertsen
bij minder goede voeding tot zij 4 ä 5 jaar oud zijn.

HET VOORKOMEN VAN MYCOBACT. /Of/A^£MNFECTIES BIJ KALVE-
REN, JONGER DAN 1 WEEK.

Cunningham, M. P. en G i 1 m o u r, N. J. L.: A survey of the incidence of
Mycobacterium johnei infection in calves under one week old. Vet. Rec., 71, 295,
(1959).

Het onderzoek betrof 158 kalveren, die allemaal jonger dan 1 week waren. Hierbij
kon slechts 1 positief geval aangetoond worden. In Engeland bereikte men bij cen
onderzoek aan een abattoir een percentage positieve infecties van 7,5—17%. Dit
waren dan volwassen slachtdieren.

Het onderwerp van onderzoek was het vóórkomen van congenitale en neonatalc
infecties bij jonge kalveren in Z.W.-Schotland, waar deze ziekte endemisch voorkomt.
Het materiaal waar men van uitging bestond uit gezonde jonge stierkalveren (158),
aangekocht van willekeurige bedrijven.

Een stukje ileum, de ileo-coecale lymfklieren en 3 a 4 stukjes uit de mesenteriale
lymfklieren werden bacteriologisch onderzocht. Weefseldelen uit de directe om-
geving werden geïsoleerd voor een histologisch onderzoek.

Hierbij vond men 1 positief bacteriologisch geval, {— 0,63%), terwijl cr geen enkele
histo-pathologische afwijking te vinden was. Gezien de beperkte omvang van dc
proef is het niet uitgesloten, dat een groter percentage mogelijk is. Mede ook door
het feit, dat bij volwassen dieren cen percentage van 7,5—17% voorkomt, mag men
aannemen, dat een groot aantal jonge dieren besmet wordt.
Infectiebronnen:

Experimenten hebben aangetoond, dat de weerstand der dieren toeneemt met de
leeftijd en dat zeer jonge dieren het meest gevoelig zijn.

I. PSITTACOSIS-LYMPHOGRANULOMA VENEREUM GROEP VAN VI-
RUSSEN ALS AETIOLOGISCH AGENS.
P a 1 O t a y, J. L. en C h r i s t e n s e n, N. R.: Bovine respiratory infections. I. Psit-
tacosis-lymphogranuloma venereum group of viruses as etiological agents. Am. vet.
med. Ass., 134, 222, (1959).

Een ruwe suspensie van longmatcriaal van runderen, gestorven aan een acute ernstige
respiratoire epizootic, veroorzaakt na intratrachcalc injectie bij proefkalveren cen
tempcraturverhoging, terwijl er tevens cen pneumonie ontstond. Drie virussen van
dc P-LV groep werden uit deze kalveren geïsoleerd.

Bij intratracheaal enten van proefkalveren met twee van deze agentia, nlleen óf in
combinatie met Pasteurella hemolytica, werd cen temperatuurverhoging gezien met
klinische verschijnsuelen van cen respiratoire aandoening. In één geval had dit de
dood ten gevolge.

Er bleek immuniteit voor het P-LV virus tc volgen op enting óf met een ruwe pneu-
monische longsuspensic óf met het virus van de sporadische bovine encephalomyelitis,
alleen of gecombineerd met Past. hemolytica.

Een agens, dat de eigenschappen van de P-LV groep had, werd geïsoleerd uit het
neussecretum van een kalf, dat klinisch ziek was aan cen bovine respiratoire infectie.
De naam „bovine pneumonia" wordt voorgesteld voor de respiratoire infectie, ver-
oorzaakt door virussen van de P-LV groep.

Zimmermann, H.: Zur Technik der Staupe-impfung in Nerzfarmen. Mk.
VetMed., 14, 178, (1959).

Bij een uitbraak van hondezickte op een nertsenfarm zag de auteur weinig effect
van het behandelen van zieke dieren met hyperimmuunscrum.

De verliezen onder dc uiterlijk gezonde dieren konden tot sporadische gevallen terug-
gebracht worden door subcutane toediening van 5—7 cc hyperimmuunseram. Hierna
werd de omgeving met 3% NaOH oplossing gedesinfecteerd. Na 14 dagen volgde
enting met dood vaccin.

1. Vanghandschoenen. Gemaakt uit buffelleer. De helper pakt de nerts bij de staart
en achter de kop. De enting kan nu op de rug of borstwand geschieden. Met de
handschoen-methode kan men snel werken bij ongunstig gebouwde kcxjien. Ge-
oefend personeel is zeer gewenst.

2. Kraagval. Wordt weinig meer gebruikt. De nerts wordt met een verstelbare hals-
klem gefixeerd.

3. Onderzoekval. Aan twee draadbeugels kan de bodem van de val omhooggetrok-
ken worden totdat de nerts klem zit. Gunstige maat is 48 x 11 x 12 cm. Voor de
vallen is 11 cm de meest geschikte breedte.

Go SS, L. J.: Immunisation of pet skunk. Mod. vet. Pract., 39, 72, (1958).
Volgens de auteur mag voor de enting van stinkdieren tegen hondeziekte alleen
dood vaccin gebruikt worden. Hiervan worden twee doses met een tussenruimte van
tien tot veertien dagen gegeven.

.Auteur wil de toepassing avn levend vaccin uitsluitend tot de hond beperken.
STINKDIER 2.

Lindsay, S. A.: Sunk immunization. Mod. vet. Pract., 40, 62, (1959).
De publikatie van G o s s was voor deze auteur aanleiding zijn gunstige ervaringen
bij de enting van stinkdieren met levend hondeziekte-vaccin te vermelden. De immu-
nisatie van twee stinkdieren elk met één cc levend vaccin bleef zonder onaangename
gevolgen.

DE INVLOED VAN W.\\RMTEBEHANDELING EN LICHT OP SAMEN-
STELLING EN KWALITEIT VAN MELK.

Kon, S. K.: Influence du traitement thermique et de la lumière sur la composition
et la qualité du lait. Le Lait, XXXLX, ns. 381, 382, p.L (1959).
Melk is een voor de mens op elke leeftijd zeer belangrijk voedingsmiddel. Schr. geeft
dan ook in zijn uitvoerig artikel cen beschrijving van de samenstellende delen en
enige bijzonderheden daarvan. Als voorbeeld geeft hij een tabel over de procentuele
bijdrage, die door het nuttigen van een pint (568 ml) zomer-koeienmelk geleverd
wordt in de alimentaire behoefte van kinderen van 2—6 jaar en van een werkende
gemiddelde mens. Daaruit concludeert Schr., dat de belangrijkheid van melk voor
een groot deel zetelt in de eiwitten, het calcium, de riboflavine (vit. Ba), het vitamine
A en de thiamine (aneurine, vit. Bi), die zij bevat. Zo levert melk 15—20% van de
eiwitbehoefte, tot 20% van de nodige vit. A en 40—50% van de riboflavine. Door
het vet- en lactosegehalte draagt melk veel bij voor de energie-behoefte.

In cen eveneens uitvoerige beschouwing gaat de Schr. nu na, welke veranderingen er
in melk kunnen en zullen optreden bij „gewone" bewaring en door de behandeling
met warmte (pasteurisatie) en ook die bij transport en aflevering aan de consument.
Bij de „gewone bewaring" wordt ook in dit artikel weer veel aandacht besteed aan
de nadelige invloed van licht, speciaal op de riboflavine en het vit. C en dc zeer
ongewenste veranderingen in geur en smaak.

Daarna gaat de Schr. punt voor punt de eventuele veranderingen van de melk na
bij lage en hoge pasteurisatie, bij homogenisatie en bij sterilisatie. Na deze beschou-
wingen is de conclusie van het uitvoerige artikel, dat de behandeling met warmte
van melk van integrerende betekenis voor „gezondc" melk en aangename smaak is.
Elke warmtebehandeling betekent een gedeeltelijk verlies in voedingswaarde.
Wanner men echter met zorg de moderne methodes toepast, kunnen deze verliezen
veronachtzaamd worden, mits de melk ook op zorgvuldige wijze gewonnen en be-
handeld werd, want de kwaliteit van consumptiemelk hangt niet alleen van de pas-
teurisatie af, maar ook van de omstandigheden vóór en na die behandeling. Op elk
punt van de weg, die de melk moet afleggen tussen de uier tot het ogenblik, dat zij
op de tafel van de consument komt, kunnen veranderingen veroorzaakt worden;
alleen een zeer nauwkeurig uitgevoerde juiste en moderne techniek zal de ongewenste
verandering zo gering mogelijk doen zijn.

HET VERSCHIL IN EETSNELHEID BIJ MELKKOEIEN.
„De Friese veefokkerij", januari 1959, no. 4.

Belangrijk cijfermateriaal wordt gegeven, dat is verkregen bij een proef in de Wie-
ringermeer op de Oostwaardhoeve.

Het betrof hier 27 koeien, waarvan 15 koeien van 3 jaar en ouder en 12 koeien van
2 tot 3 jaar.

Hoewel in het algemeen de oudere koeien sneller eten dan de jongere, is het niet zo,
dat bv. de snelste bieteneters ook de snelste hooi- en kuilvoereter is. De individuele
cetsnclheid varieert per voer en per dier.

Meerdere factoren hebben invloed op het ontstaan cn het veranderen van deze ver-
schillen, zoals erfelijke aanleg, afkalven, smaakverschillen, indigesties e.a.
Maar wat ook de oorzaken mogen zijn, men zal rekening moeten houden met het
bestaan van deze grote verschillen op een bepaald moment.

Zoveel mogelijk individueel voeren, ook in verband met het verschil in cetsnclheid,
kan om bedrijfseconomische redenen van belang zijn.

SPEZIELLE PATHOLOGIE UND THERAPIE DER HAUSTIERE.
Dr. Dr. h.c. Rudolf Manninger und Dr. Johannes Mócsy.
(Begründet von Franz von Hutyra und Josef Marek, 11. umgearbeitete Auflage, 2.
Bände, VEB Gustav Fischer Verlag, Jena. Ganz leinen 123.— DM.)

Voor ons ligt de lle, door Dr. Rudolf Manninger omgewerkte druk van het in
1905 voor de eerste maal verschenen werk van Hutyra en Marek, dat uiteraard
bij elke Nederlandse dierenarts bekend is. Dit handboek is in de loop der jaren
vertaald in het Italiaans, russisch, engels, spaans, turks en joegoslavisch, wel een
bewijs voor de grote waarde van dit standaardwerk. De laatste 2 drukken zijn door
Prof. Manninger en Prof. Mócsy te Budapest bewerkt.

Het is o.a. bedoeld als leerboek voor de studenten in de diergeneeskunde. In de lle
druk staat vermeld: „Als Lehrbuch an den Universitäten und Hochschulen der
Deutschen Demokratischen Republik eingeführt". Ongetwijfeld pleit dit voor de
financiële draagkracht van de oostduitse studenten, voor de aanstaande nederlandse
dierenartsen zal de prijs van DM 123.— ongetwijfeld een rem op de aanschaf be-
tekenen.

Het boek, dat op fraai papier gedrukt is, bevat 944 bladzijden tekst met daartussen
319, deels gekleurde, afbeeldingen. Dc gekleurde afbeeldingen zijn nu tussen de
tekst geplaatst, ze komen daardoor over het algemeen mooier uit, zodat het boek
ook in dit opzicht belangrijk heeft gewonnen. De stof wordt uitvoerig behandeld.
De indeling is voornamelijk dezelfde gebleven, doch vele hoofdstukken zijn omge-
werkt en uitgebreid, terwijl enkele nieuwe hoofdstukken zijn toegevoegd. Zo worden
in dit deel nu ook de „Enzootische Hühnerlähmung" en de „Ansteckende Zitter-
krankheit der Kücken" besproken, terwijl de „Myxomatösc Krankheit der Kaninchen"
nu cen eigen hoofdstuk heeft gekregen. Vergeefs zal men echter zoeken naar een ver-
melding van het voorkomen van P.P.L.O.\'s bij vogels en de ziekten, die hierdoor
worden veroorzaakt.

De meeste hoofdstukken zijn voorzien van cen kort geschiedkundig overzicht, waarin
vele namen van onderzoekers worden vermeld. Janmicr is het, dat nog steeds lite-
ratuurverwijzingen ontbreken, nu kost hct opzoeken van de desbetreffende literatuur
zeer veel tijd.

Voor dc praktizerende dierenarts, die zijn kennis over een bepaalde ziekte wil op-
halen, bevat hct boek een schat van gegevens.

Voor de onderzoeker, die zich op dc hoogte wil stellen van hetgeen er in de laatste
jaren over een bepaalde ziekte bekend is geworden, is het boek minder geschikt. In
hct voorwoord wordt door de schrijvers zelf reeds vermeld, dat het boek grotendeels
al in 1956 gereed is gekomen, dientengevolge ontbreken de gegevens van de laatste
drie jaren. Het is wel jammer, dat er zoveel tijd verlopen moet tussen het bewerken
van de stof en de uitgave. Vooral de inzichten omtrent therapie en voorbehoedende
entingen kunnen zich in enkele jaren belangrijk wijzigen. Een ander bezwaar van
het bock is hct feit, dat hct voor twee auteurs niet mogelijk is specialist op elk gebied
der infectieziekten te zijn, waardoor het onvermijdelijk was, dat in de tekst nog
kleine onnauwkeurigheden voorkomen.

Maar tc.genover de genoemde bezwaren staat zo\'n schat van belangrijk, overzichtelijk
gerangschikt, feitenmateriaal, dat het boek behalve voor de diergeneeskundige stu-
dent ook voor de nederlandse dierenarts een waardevolle aanwinst kan betekenen.

Het tweede deel van dit boek handelt over de orgaanziekten van de grote en van
dc kleine huisdieren. Het bock is hierbij, zoals reeds uit vorige uitgaven bekend is,

niet beperkt tot de orgaanziekten in engere zin, maar ook de parasitaire ziekten wor-
den uitvoerig behandeld.

Aanbeveling behoeft dit boek eigenlijk niet meer te hebben, het is zeker één van de
beste handboeken, die wij kennen.

Het spreekt wel vanzelf, dat aan een dergelijk handboek juist door zijn veelzijdigheid,
ook wel bezwaren kleven. Men zal dus naast dit boek in bepaalde gevallen behoefte
hebben aan meer specialistische boeken voor de verschillende diersoorten, dus b.v.
over varkensziekten en ziekten van kleine huisdieren enz.

Dit neemt niet weg, dat „H u t y r a-M a r e k" voor de student in de diergenees-
kunde een werk van grote betekenis is, terwijl het ook voor de praktizerende dieren-
arts een waardevol naslagwerk zal zijn.

Bij het doorlezen van het boek vond ik, dat dc lebmaagtorsic en de Icbmaagdislocatic
nog wat stiefmoederlijk behandeld waren. Beide aandoeningen zijn momenteel voor
de klinicus van grote betekenis, vooral omdat beide aandoeningen bij goed onderzoek
wel te diagnostieren zijn of althans met grote waarschijnlijkheid te diagnostiseren zijn.
Dc thrombose van de vena cava caudalis vond ik wel genoemd, maar verder slechts
summier behandeld. Ook dit interessante ziektebeeld is voor de prakticus, vooral door
zijn complicaties, toch wel van belang, hoewel de diagnose moeilijk is te stellen.
Bij de acetonacmie worden Cortison en A.C.T.H. als de theraputica aangegeven.
Hoewel niet ontkend kan worden, dat beide hormonen cen snelle verhoging van de
bloedsuikerspiegcl veroorzaken, heeft men met deze therapeutica zeker nog niet de
afdoende therapie voor de acetonemie gevonden.

De anders therapeudca, zoals chloralhydraat, maar ook de nieuwere, zoals natrium-
propionaat en propylanglycol worden zelfs niet eens genoemd, terwijl deze middelen
toch beslist niet te veroordelen zijn.

.Afgezien van de kleine bezwaren, die aan dit boek kleven, moet men toch respect
hebben voor de samenstellers, die er steeds weer in slagen dit enorme boekwerk
zodanig te bewerken, dat het modern blijft.

Al met al kan ik deze nieuwe uigave van „Hutyra-Marek" dan ook van harte bij
de studenten en bij de dierenartsen aanbevelen.

De Angeisaksische literatuur is met de uitgave van dit handboek (deel I) een uniek
overzicht over de fysiologie van het voortplantingsgcbeuren van onze landbouw-
huisdieren en laboratoriumdieren rijker geworden.
Het boek is bestemd voor studenten, onderzoekers en practici.

Dc redactie heeft zich primair tot doel gesteld om de complexe achtergrond van het
voortplanüngsgebeuren, en wel speciaal de fysiologische aspecten van het voortplan-
tingsproces uitvoerig te doen belichten (endocrine systeem, nerveuze regulatie).
De genetische aspecten van de voortplantingspotentie worden niet gedetailleerd be-
handeld. Men betrekt de invloed van het genengarnituur echtcr wel in dc beschou-
wingen.

Het erste deel bestaat uit 16 hoofdstukken, waarvoor 18 auteurs een bijdrage hebben
geleverd, t.w.:

I. .Anatomy of Female Reproductive Organs (L. J. Wells);
II. Anatomy of the Male Reproductive Organs (L. Julian) and W. S.
Tyler);

III. Role of Anterior Pituitary Gonadotropins in Reproductive Processes (M. E.
Simpson);

V. Role of Thyroid, Adrenal, and Posterior Pituitary Hormones in Reproduc-
tive Processes (C. W. Turner);

XIII. Implantation, Development of the Fetus, and Fetal Membranes (E. B.
Harvey);

XIV. Endocrine Mechanisms During Pregnancy (H. R. Catchpole);
XV. Factors Affecting Gestation Length and Parturition (M. T. CI egg);

Het is een gelukkig besluit van de redactie geweest, om de hier cn daar van elkaar
verschillende zienswijzen en interpretaties voor rekening van dc desbetreffende
auteurs tc laten.

Speciaal de student zal hierdoor — voor zover hem dat niet reeds bekend was —
begrijpen, dat de kennis van het voortplantingsgebeuren nog onvolledig is, en er nog
tal van problemen om een oplossing vragen.

Wat het laatste betreft, zijn de auteurs, die allen als specialist op hun terrein kun-
nen worden beschouwd, overigens zeer critisch in hun beschouwingswijze, waardoor
men bij het bestuderen van dit werk a.h.w. voortdurend geconfronteerd wordt met
de aan dit onderwerp inhaerente problematiek.

Het is niet doenlijk om binnen dit bestek cen uitvoerige bespreking aan de verschil-
lene bijdragen te wijden. Nochtans zij opgemerkt, dat dc nog niet eerder gepubliceerde
.serie foto\'s van L. J. Wells over de ontwikkeling van het genitaalapparaat van
een runderfoetus bijzonder fraai en belangrwekkend is.

Voorts zij vermeld, dat de bijdragen over het endocrine systeem en de nerveuze re-
gulade i.v.m. het voortplandngsgebcuren systematisch zijn opgebouwd, in een heldere
critische betoogtrant zijn geschreven en een schat van de laatste (tot en met 1958)
gegevens bevatten.

Bovendien bevat deel I nog bijdragen over de bronstcyclus van verschillende zoog-
dieren, de bevruchting, de implantatie, de graviditeitsduur en de lactatie.
Rest te vermelden, dat ieder hoofdstuk wordt besloten met een uitvoerig literatuur-
overzicht cn het boek zelf met een register van geciteerde auteurs en besproken
onderwerpen.

De verzorging van het boekwerk is, zoals men dat van dc Academie Press gewoon is,
uitstekend, doch kan eerder om hierboven vermelde redenen worden aanbevolen.

Van 127 schapen werden eieren overgebracht op 91 moederschapen 1—4/2 dag na
de waargenomen bronst. 52 van deze schapen kregen eicellen in het 6—16 cel-
stadium en van 41 van deze dieren werden 1 of meer lammeren geboren. Verschil-
lende eieren werden met succes overgebracht na bewaring in vitro bij 30—37° C
gedurende 115 minuten. Twceccllige eieren ontwikkelden zich niet en 4-ccllige slechts
voor een deel wanneer zc direct in de uterushoorn werden gebracht

Wat zijn dc nadelen van het voorkomen van schimmels en\'of meeldauw op bieten-
blad in verse, verdorde of ingekuilde toestand?

In het algemeen is het niet uit te sluiten dat de aan schimmels toegeschreven ziekte-
verschijnselen een geheel andere oorzaak hebben, zoals bijv. een onevenwichtig rant-
soen.

De literatuur vermeldt uitermate weinig nauwkeurige gegevens en beschrijft vrijwel
geen proeven.

Grotere hoeveelheden voer, aangetast door op het gewas parasiterende schimmels,
zouden darmstoornissen, polyurie en zenuwstoornissen kunnen veroorzaken.
Puccina, de bruine roest, die veel op gras voorkomt, zou bij paarden speekselvloed,
stomatitis en zelfs de dood kunnen veroorzaken.

Omtrent een mogelijke betekenis in veterinair opzicht van de schimmel meeldauw zijn
geen gegevens bekend.

Is een te korte onderkaak (varkensbek) een erfelijk gebrek bij runderen; en is dit
gebrek koopvernietigend?

De te korte onderkaak (Brachygnathia inferior) komt in vercchillende gradaties voor.
Bij weidegang is het zeer nadelig, wat bijv. tot uiting kwam in een proef van
Hancock (1950). Hij liet nl. een dier met een sterk verkorte onderkaak op een
weide met kort gras grazen tezamen met een normaal rund. Het produktieverschil
was 117 kg botervet (n.1. 45 en 162 kg). Hij neemt op grond van studies bij één-
eiige tweelingen aan dat deze eigenschap, naast erfelijk bepaald, ook sterk beïnvloed
wordt door factoren tijdens de embryonale ontwikkeling.

Eibl (1952) zag dat een bepaalde stier, met een normale bek, een te korte onder-
kaak overerfde.

Gilmore (1952) stelt dat de kwestie door meerdere genen bepaald wordt (zowel
enkele dominante als enige recessieve). Hij vindt dat het vooral bij stieren een be-
langrijke reden tot afkeuring moet zijn.

D O n a ld en W i e n e r (1954) stellen dat de tc korte onderkaak ook wel gediagnos-
tiseerd wordt door een te lange bovenkaak. Een voorbeeld hiervoor zijn de honden-
rassen met een lange neus (zoals Teckels en CiOllies) welke vaak een relatief te korte
onderkaak hebben.

Door verschillende onderzoekingen (o.a. bovengenoemde) is de erfelijkheid van de
Brachygnathia inferior bewezen, hoewel over de wijze van overerving nog geen uit-
spraak gedaan kan worden.

Over het voorkomen bij de verschillende runderrassen zij opgemerkt dat bij de rassen,
welke \'s zomers in dc weide lopen de dieren met Brachygnathia inferior in het alge-
meen in conditie achteruitgaan en dus uitgeselecteerd zullen worden, terwijl bij het
Frankische rund, dat uitsluitend op stal gehouden wordt, dit gebrek veel vaker voor-
komt.

FIct is cen zichtbaar gebrek en dus niet koopvernietigend, maar wel juist een kwestie
waar de dierenarts-adviseur van cen aankoopcommissie voor K.I.-stieren op moet
letten; vooral ook omdat jonge stiertjes vaak maar kort in de weide lopen en het
gebrek dus gemakkelijk onopgemerkt kan blijven.

Kort verslag van de bijeenkomsten van de Permanente Commissie voor Internationale
Veterinaire Congressen, gehouden in Madrid op 22, 26 en 27 mei 1959.

•Aanwezig waren de volgende leden van het bureau van de permanente commissie:
Professor W. I. B. Beveridge, voorzitter; Professor Dr. K. W a g e n e r, vice-
voorzitter; Professor Dr. L. de Blieck, waarnemend secretaris en Professor Dr.
Jac. Jansen, algemeen secretaris.

In totaal waren 28 landen vertegenwoordigd, de bijeenkomst stond onder voorzitter-
schap van Professor W. I. B. Beveridge.

Nadat enkele agendapunten van huishoudelijke aard, zoals het goedkeuren van no-
tulen, jaarverslagen, balansen en financiële verslagen waren afgehandeld, kwam als
punt 4 van dc agenda de principiële naamswijziging ter discussie.
Besloten werd de naam Internationale Diergeneeskundige Congressen te wijzigen in
Diergeneeskundige Wereldcongressen (World Veterinary Congresses), die thans zullen
worden georganiseerd door de inmiddels opgerichte Wereldmaatschappij voor Dier-
geneeskunde (World Veterinary Association), terwijl dienovereenkomstig de naam
van de Permanente Commissie is gewijzigd in die van Permanente Commissie van de
Wereldmaatschappij voor Diergeneeskunde.

Nadat de statuten van de nieuwe organisatie waren goedgekeurd, werd besloten tot
de opstelling van het hierop gebaseerd huishoudelijk reglement, waarin o.a. de be-
paling zal worden opgenomen dat personen, afkomstig uit landen die niet bijdragen
aan het Congresfonds een tenminste 50% hoger bedrag zullen betalen als toegang tot
de congressen.

Ten aanzien van de aan.sluiting van Internationale verenigingen van dierenarts-
specialisten en Intervet, werden, op aanbeveling van een in 1958 opgerichte regelings-
commissie, dc volgende rubrieken aanvaard als secties van congressen en voor dc op-
richting van specialisten-verenigingen:
Anatomie,

Fysiologie, biochemie, farmacologie (met inbegrip van dierlijke gedragingen).
Zootechniek (met inbegrip van voeding, fokkerij en produktie).
Pathologie (met inbegrip van chemische pathologie),
Infectieziekten (met inbegrip van microbiologie en imnuinologic),
Parasitologie (met inbegrip van hclminthologic, protozoölogic en entomologie).
Hygiëne van dierlijke produkten (veterinaire voedsclhygiënc),
Klinische geneeskunde.
Tropische diergeneeskunde,

Een voorstel werd ingediend om tc komen tot oprichting van een adviescommissie
voor wetenschappelijke programma\'s, bestaande uit de leden van het Bureau van de
Permanente Commissie en ccn vertegenwoordiger van elk der aangesloten specia-
listen-verenigingen.

Prof. Dr. R. M a n n i n g e r uit Boedapest en Professor J. Verge uit Alfort wer-
den benoemd tot ere-lid van de Wereldmaatschappij voor Diergeneeskunde.
Iran en Mexio werden als nieuwe leden welkom geheten.

De vergadering nam kennis van de catalogus van veterinaire films, opgesteld door
het secretariaat van de Permanente Commissie onder leiding van Prof. Dr. L. d e

Blieck. Deze catalogus zou na afloop van het Congres onder de leden worden
gedistribueerd (zie pag. 1270 van het tijdschrift).

Met algemene stemmen werd een motie aangenomen, waarin dank werd gebracht
aan Prof. de Blieck voor het schitterende werk dat hij heeft verricht.
De Film-commisise van de Permanente Commissie, die tegelijkertijd optreedt als
vaste commissie voor veterinaire films van het Internationale Genootschap voor de
Wetenschappelijke Film (I.S.F.A.) werd herkozen. Het volgende (13e) ISFA-congres
zal worden gehouden in Londen en Oxford van 23 september tot 2 oktober 1959.

Het volgende congres in 1963 van de World Veterinary Association, zal worden ge-
houden in Hannover (Duitsland). Met algemene stemmen werd een motie aange-
nomen om aan het O.I.E., de W.H.O. en de F.A.O. de status aan te bieden van offi-
cieel waarnemer.

De resoluties van het Congres, voorgesteld door de onderafdelingen van het Congres
— voor zover ze tijdig waren ingediend — waren bestudeerd door de resolutie-
commisisc, aangewezen door de Permanente Commissie.

Van de ingediende resoluties werden er 9 door de Permanente Commissie aanvaard
(zie pag. 1251 van het tijdschrift).

Na de slotbijeenkomst van het Congres op 27 mei 1959 kwam de Permanente Com-
missie van de Wereldmaatschappij voor Diergeneeskunde voor de eerste maal bijeen
ter verkiezing van de leden van het Bureau.
Het resultaat van de verkiezing was als volgt:
Professor W. I. B. Beveridge, voorzitter.
Professor Dr. K. W a g e n e r, vice-voorzitter,
Dr. W. A. H a g a n, vice-voorzitter,
Professor Dr. L. de Blieck, waarnemend secretaris.

Professor Dr. Jac. Jansen, secretaris-penningmeester, wiens functie permanent is,
blijft op zijn post.

JAARVERSLAG 1958 VAN DE COMMISSIE TER BEVORDERING VAN DE
RUNDVEEFOKKERIJ IN GELDERLAND.

Het Gelderse verslag is niet zo royaal uitgevoerd als dat in andere provincies wel
het .geval is. Mede hierdoor kwam de overzichtelijkheid nogal eens in het gedrang.
Men heeft 37 F.H.-stieren op afstammelingen gekeurd. Hiervan waren er 17 „goed"
of „zeer goed" of zelfs „best" in de vererving.

Opvallend is echter dat er in deze groep toch nog 4 stieren voorkomen met erfelijke
.gebreken. Deze erfelijke gebreken worden nogal vaag aan,geduid b.v. „van deze stier
zijn enkele otterkalveren geboren". M.i. is het beter te vermelden: „gebleken is dat
deze stier de factor voor otterkalf vererft".

Van de vermelde 37 stieren komen er 20 uit Friesland en 9 uit Meppel e.o.
Bij het M.R.IJ.-veeslag houdt men het (op één uitzondering na) op het eigen fok-
district. In Noord-Brabant zien we wat meer import uit de IJssclstreek dan omge-
keerd.

Het 11 blz. omvattende P.M.D.-verslag over 1957 meldt dat 59,2% der melkvee-
stapel werd gecontroleerd. Dc gemiddelde produktie van de gecontroleerde koeien
was in 1956: F.H.-veeslag: 4259—3.80—304 en het M.R.IJ.-veeslag: 4291—3.58—
306.

De immuniteit tegen wormziekten heeft tot voor enkele jaren weinig belangstelling
ondervonden bij degenen, die met deze ziekten tc maken hadden. Vrij algemeen

werd uit de bevindingen, dat bij oudere, stellig regelmatig besmette en dus immune
dieren vaak grotere aantallen wormen in de darm konden worden aangetroffen, ge-
concludeerd, dat de immuniteit tegen wormen een weinig efficiënte vorm van weer-
stand tegen deze parasieten zou zijn. Nieuwe, praktisch voor 100% werkzame worm-
middelen en het voor experimentele doeleinden beschikbaar komen van radio-aktieve
stoffen hebben een betere bestudering van de betekenis van de antiparasitair ge-
richte immuniteit mogelijk gemaakt. Hierbij is .gebleken, dat de immuniteit welis-
waar betrekkelijk, maar desondanks van niet te onderschatten betekenis is. Er mag
ongetwiifeld gesteld worden, dat de veehouderij op de wijze zoals die in ons land
wordt uitgeoefend, volslagen onmogelijk zou zijn, indien de dieren niet in staat zouden
zijn een zekere graad van immuniteit tcgen parasieten op te bouwen.

a. een onevenredig groot deel van de met het voedsel opgenomen besmetting (infec-
tieuze wormlarven) sterft, voordat de larve tot volwassen worm is uitgegroeid;

b. voor zover het onder a genoemde niet gebeurt, duurt het veel langer voordat de
worm het volwassen stadium heeft bereikt en met de eiproduktie begint (ver-
traagde ontwikkeling) ;

c. de volwassen wormen worden soms door de immuunstoffen zodanig gehinderd,
dat ze in een deel van de gevallen niet tot hun normale grootte uitgroeien en (de
wormwijfjes) een kleiner aantal eieren produceren;

d. soms (bijzondere omstandigheden, die een moment van overgevoeligheid met
zich meebrengen) kunnen plotseling en gelijktijdig met het optreden van dunne
ontlasting grote aantallen wormen worden ontlast;

e. uit de punten b en c mag stellig wel geconcludeerd worden, dat zowel de vol-
wassen als de zich nog in het dierlijke lichaam ontwikkelende jonge wormen en
larven minder aktief zijn en daardoor bij het dier (paard) minder schade ver-
oorzaken.

De opgesomde punten treden bij de verschillende wormsoorten, te oordelen aan wat
hieromtrent tot nu toe bekend geworden is, niet alle even duidelijk op de voorgrond.
Voor wat het paard betreft zijn de punten a en b van speciale betekenis (te achten).
Naar de overige punten (behalve b) is tot nu toe bij de wormen van het paard geen
onderzoek ingesteld; aan te nemen is, dat punt e eveneens van belang is.
Op grond van punt b kan redelijkerwijs verondersteld worden, dat de kunstmatige
immunisering door middel van het ingeven van radio-aktief bestraalde larven, zoals
die bij longwormziekte bij kalveren reeds op experimentele praktijkschaal plaats vindt,
bij het paard geen algemene toepassing zal kunnen vinden.

De vraag in hoeverre een systematische wormbestrijding met ontwormingsmiddelen
de immuniteitstoestand ongunstig zou kunnen beïnvloeden zal uiteindelijk door de
praktijk moeten worden beantwoord. Voorlopig ziet het er naar uit, dat het praktisch
onmogelijk zal zijn paarden absoluut wormvrij te houden, hetgeen betekent, dat er
ondanks een regelmatige behandeling met wormmiddelen toch nog wel een zekere
immuniteit optreedt, die ongetwijfeld voldoende zal zijn om ondanks de wormkuren
nog plaatsvindende herbesmettingen op te vangen.

VERSLAG VAN HET COLLOQIUM OVER DE VOORTPLANTING EN DE
KUNSTMATIGE INSEMINATIE BIJ VARKENS, GEHOUDEN TE PARIJS
VAN 25—27 MAART 1959.

.Aan dit eerste colloqium, georganiseerd door de Europese Federatie voor Zoötechniek,
dat geheel gewijd was aan de problemen samenhangende met de varkens K.I., werd
deelgenomen door ongeveer 50 personen uit Frankrijk, België, Denemarken, Duits-
land, Engeland, Nederland, Noorwegen, Verenigde Staten en Zweden. Japanse
onderzoekers hadden enige voordrachten met lichtbeelden gestuurd. Van Nederlandse
zijde werd hieraan deelgenomen door Prof. Dr. Th. Stegenga, J. Spruyt, W. J.
Smidt, A. Rutgers, W. M. Gotink en J. Boender.

Hoewel de deelnemers ondergebracht waren in hotels in Parijs, hadden de vergade-
ringen plaats in het Centre National de Recherches Zoötechniques in Jouy-en-Josas,
dat ongeveer 30 km buiten Parijs gelegen is.

De gastheren van het congres. Prof. T h i b a u 1 t en Dr. F c v r i e r, in wier labo-
ratorium de voordrachten werden gehouden en de lunches werden gebruikt, hadden
voor een goede technische outillage gezorgd. Een belangrijke taak was weggelegd
voor 2 vrouwelijke tolken, die op een bewonderenswaardige manier de voordrachten
in één van de twee voertalen {Engels en Frans) navertelden, zodat ieder van de
deelnemers het gesprokene goed op zich kon laten inwerken.

Helaas was het programma veel te overladen (22 voordrachten in 2 dagen) en was
ook de kwaliteit van de verschillende lezingen zeer ongelijkwaardig. Een aantal voor-
drachten was beslist onder de maat, een scherpere selectie hierop zou beter geweest
zijn, wat door de korte tijd van voorbereiding echter niet mogelijk bleek. Het ware
bovendien wenselijk geweest dat alle sprekers zich aan de hun toegewezen spreektijd
hadden gehouden. Nu moesten enige voordrachten vervallen en was cr geen tijd meer
beschikbaar voor een algemene slotdiscussie, wat zeer spijtig was. Deze ovcrladen-
heid van het programma was ook de reden, dat, ondanks het kleine aantal deel-
nemers, er te weinig tijd overbleef om onderling van gedachten te wisselen.
Het programma was zo ingedeeld, dat op de eerste dag een overzicht werd gegeven
van de stand van zaken in de verschillende landen waar de varkens K.I. wordt toe-
gepast, terwijl op dc tweede dag de meer specifieke problemen aan de orde kwamen.
De derde dag van het congres was gereserveerd voor een excursie naar een K.I.-
station te Charmoy (Yonne), ongeveer 150 km ten zuiden van Parijs gelegen.
Voorzitter van het congres was Dr. Hammond {Engeland).

De gehouden voordrachten zullen te zijner tijd in boekvorm worden gepubliceerd en
zijn dan verkrijgbaar te Jouy-en-Josas tegen dc prijs van ± 700 francs.

Na een openingswoord door de heer F e r r u, directeur van het Institute National de
la Recherche Agronomique, sprak als eerste A a m d a 1 (Noorwegen over „Arti-
ficial insemination in pigs in Norway".

Drie jaar geleden is hij in Noorwegen begonen de varkens K.I. in de praktijk toe
te passen. Thans is Noorwegen het enige land in Europa waar de K.1. bij varkens
op grote schaal wordt uitgevoerd (meer dan 7000 dieren per jaar, = 10% van alle
dekkingen). De door Aamdal ontwikkelde technieken (o.a. gebruik van de dummy,
kunstschede en inseminatie-apparatuur) hebben reeds in Nederland navolging ge-
vonden (zie Gotink c.s. in Tijdschr. Diergeneesk., 82, 825, 1957).
De resultaten die in Noorwegen verkre.gen zijn, berusten op een groot aantal inse-
minaties en mogen daarom zeer betrouwbaar worden geacht. Het aantal drachtige
dieren na eerste inseminatie bedraagt in Noorwegen 50%. Dit vrij lage percentage
kom.t waarschijnlijk door het feit, dat de boer toch moet betalen wanneer bij bezoek
van de dierenarts-inseminator aan het bedrijf het dier niet goed berig blijkt te zijn.
Het .gevolg hiervan is, dat het dier dan ook onder alle omstandigheden .geïnsemi-
neerd wordt, waardoor dus de resultaten .gedrukt worden. In de omgeving van Oslo,
waar door ervaren personeel de berigheid wordt vastgesteld, ligt het i)ercentage
drachti.ge zeugen veel ho.ger (70%).

.Andere moeilijkheden zijn in Noorwegen het transport cn de houdbaarheid van het
sperma. In de winter en in de zomer geven respectievelijk de la.ge en de hoge tempe-
raturen moeilijkheden bij het transport, zodat in deze perioden het bevruchtings-
percentage wel 20% lager kan komen te liggen dan in voor- en najaar.
Ook vond A a m d a 1 grote verschillen in bevruchtingsresultaten van de gebruikte
beren. Deze liepen uiteen van 37—60%. De houdbaarheid van het sperma in vitro
is juist in Noorwe.gen met zijn grote afstanden een belangrijke factor. Tussen 1 en
15 uur oud sperma vond Aamdal geen significante verschillen in de bevruchtings-
resultaten. Bij ouder sperma nam het bevruchtend vermo.gen sterk af. Merkwaardiger-
wijs trad echter weer een stijging op met sperma dat 29—45 uur oud was. De be-
waartemperatuur ligt tussen 15—20° C. De hoeveelheden spermiën variëren tussen
15—22.10® per inseminatie.

Dc bcvruchtingsrrsultaten liggen bij de zeugen iets hoger dan bij dc „gelten" (51.7%
tegen 47.6%), terwijl het aantal abnormale biggen (vol.gens opgave van de boer)
1.12% bedraagt.

Dc drachtigheidsresultaten bij zeugen, geïnsemineerd 2—7 dagen na het spenen,
bleken significant beter te zijn dan de resultaten bij zeugen geïnsemineerd 7—11
dagen na het spenen (55% tegen 43%).

In dc discussie sprak Aamdal zijn mening uit, dat er cen positieve correlatie zou
bestaan tussen minder goede sperma-kwaliteit en de geboorte van kleinere tomen
biggen.

Tot slot vertoonde a m d a 1 zijn prachtige en instructieve film over de techniek
van de varkens-K.I. (Deze film is ook in Nederland aangekocht en op aanvraag bij
de Centrale Commissie van toezicht op de uitvoering der K.I. voor vertoning be-
schikbaar) .

A. Bane (Zweden) sprak over het onderwerp „Some results of studies on the
semen of young boars and on A.I. in pigs".

Van een ejaculaat werden de volgende kermerken bekeken: het volume; concen-
tratie spermiën per cc en hct percentage abnormale spermiën. Bij 5 maanden oude
beren was het volume nog zeer gering (gemiddeld 44 cc) en was de concentratie
eveneens laag (88.1()\'\'/cc). Het percentage afwijkingen daarentegen is hoog bij deze
beren (nl. 22%).

Bij 7 maanden oude beren was het volume gestegen tot 57 cc, de concentratie sper-
miën tot 288.10"icc en het percentage abnormale spermiën gezakt tot 6.8%. Bij 9
maanden oude beren was nog wel hct volume toegenomen (gem. 79 cc), maar waren
de concentraties en het percentage afwijkingen bijna gelijk als bij de 7 maanden
oude beren.

Volgens Bane zouden jonge beren op cen leeftijd van 6—7 maanden dan ook ge-
schikt zijn als dekbeer.

In 1958 is men in Zweden onder praktijkomstandigheden begonnen met de varkens
K.I. Het aantal uitgevoerde inseminaties is nog gering. De methodiek is gelijk aan
die in Noorwegen. De tot nu toe behaalde bevruchtingsresultaten geven een percen-
tage van ± 60% drachtige zeugen na eerste inseminatie. Met 24 uur oud sperma
bf draagt dit ongeveer 10% minder.

Experimenten met diepvriezen van bcrensperma hebben tot nu toe geen resultaten
opgeleverd. Voor hct invriezen werden zowel glycine als glucose aan het ejaculaat
toegevoegd. Hoewel met hct opwarmen de beweeglijkheid van de spermiën goed was,
waren dc bcvruchtingsresultaten over een totaal van 12 dieren nihil.

De Amerikaan Foote sprak \\crvolgens over hct onderwerp „Preservation and A.I.
oj boar semen".

Amerikanen hebben een andere aanpak van de problematiek dan de Europeanen.
.\\an de ene kant heeft men geen tijd om te wachten tot een zeug gebigd heeft en
slacht men het dier binnen 48 uur na inseminatie en telt dan de bevruchte eieren,
terwijl men conclusies gaat trekken uit de resultaten van 3—10 geslachte dieren. .Aan
de andere kant ziet men er niet tegen op om 200 of meer buffers te toetsen in dc
hoop het ei van Columbus te vinden. Zo ook Foote. Na talloze combinaties en con-
centraties van 10 verschillende stoffen, verdunningen en temperaturen uitgevoerd te
hebben, komt hij tot de conclusie, dat de combinatie van 20% eidooier, 0,33% Na-
citraat 2 aq., 0,33% glycine cn 1% glucose toevoeging van 1000 I.E. penicilline
en 1 mg dihydrostreptomycine per ml, bij een temperatuur van 15° C de beste re-
sultaten geeft wat betreft het percentage levende spermiën na enige dagen.
Evenals Bane vond Foote een snelle toename van de spermiën produktie gedu-
rende het eerste levensjaar. Als resultaat van cen kleine praktijkproef, waarbij ge-
bruik gemaakt werd van de Noorse inseminatietechniek, verkreeg Foote een
drachtigheidspcrcentage van 65% na eerste inseminatie.

Jakobsen (Denemarken) sprak over „A danish experiment with A.I. in pigs".
In Denemarken wordt evenals in Zweden de Noorse methodiek gevolgd, wat betreft
apparatuur en verdunningsvloeistof. Het aantal geïnsemineerde zeugen is nog klein,
zodat over de resultaten hiervan weinig gezegd kan worden.

Uit de proeven, gedaan met verdunning van exportcream tegen Na-citraat, bleek, dat
de eerste iets betere resultaten opleverde.

Een interessante lezing hield Madden (Engeland) over „A paper concerning the
field experience insemination in pigs".

In de beginperiode (1955-1956) bigde slechts 27% (= 195 dieren) van de varkens
na eerste inseminatie. Daarna is dit opgelopen tot 42%. Dit is altijd nog ver be-
neden het niveau, dat in ons land bereikt wordt en de belangrijkste reden dat de
varkens K.I. in Engeland weinig opgang gemaakt heeft. Interessant waren echtcr
enige conclusies die M a d d e n kon trekken uit de behaalde resultaten. Het bleek dat
tusen de resultaten der diverse inseminatoren verschillen lagen van meer dan 20%
en dat dc beste inseminator tevens een betere gemiddelde toomgrootte kreeg dan de
slechtste inseminator (10.8 tegen 9.8). De gemiddelde toomgrootte bedroeg 10.4 bij
zeugen en 8.5 bij de gelten.

Verder bleek uit de verzamelde gegevens, dat de beste kenmerken voor het beoordelen
van de berigheid van de zeug waren:

a) het goed stilstaan tijdens de druk op de rug en flanken (bij 71% van deze dieren
trad drachtigheid op tegen 44% als dc zeug niet goed stil wilde staan);

b) slijmafscheiding van de vulva (64% drachtig tegen 48% als er geen slijmafschei-
ding was).

Daarentegen waren rode of gezwollen vulvae geen goede kenmerken. Rood tegen
niet rood 59% tegen 56%. Gezwollen tegen niet gezwollen leverde in beide .gevallen
een drachtigheidspercentage op van 57%.

Evenals A a m d a 1 vond Madden grote verschillen in bevruchtingsresultaten
tussen de verschillende beren en geen vermindering van het bevruchtend vermogen
gedurende de eerste 10 uren na het sperma-opvangen.

De Engelsman Melrose sprak over „Some observations on the collection of boar
semen and its use for A.I.".

Spr. heeft cen kunstschede ontwikkeld, waarin een spiraal aan de binnenkant van de
schede bevesti.gd is. Hiermee, kan hij de plooien van de cervix imiteren. Ook zijn
inseminatietcchniek is afwijkend van de algemeen gebruikte. Vóór het insemineren
wordt eerst een 1,5 cm brede plastic buis als speculum in de vagina gebracht, waarna
een 3 mm dikke nylon inscminatiepipet wordt ingebracht. Er wordt eerst 125 cc
verdund sperma geïnsemineerd, waarna 100 cc ondermelk nagespoten wordt.
Spr. is cen voorstander om zo vroeg mogelijk in de oestrus te insemineren. De prak-
tische resultaten ervan zijn nog zo weinig talrijk, dat ze zich nog niet voor discussie
lenen.

P a r e d i s uit België gaf een overzicht van de resultaten daar verkregen bij varkens
K.I.-proeven. Er werden daarbij drie verdunningsstoffen gebruikt, n.1. ondermclk-
poeder 4- 6% eidooier, Na-citraat (Aam dal) en glucose 3% -f- 30% eidooier.
De ondcrmclkpoeder bleek de beste resultaten tc geven. Gemiddeld bleek 51% van de
geïnsemineerde dieren drachtig te zijn na de eerste inseminatie.
Ook werd een onderzoek ingesteld naar de oorzaken van onvruchtbaarheid bij zeugen.
Van 61 onderzochte niet drachtig geworden zeugen bleken er 3 wel drachtig tc zijn.
Van de overige 58 werden er 40 drachtig na dekking op dc le en 3e dag van de bronst.
Als oorzaak van steriliteit bleken pathogene bacteriën geen rol te spelen, maar wel
de wijze van houden en de voeding van beer en zcu.g.

Door Stegenga werd een samenvatting gegeven van de door Stegenga en
Go tink ingezonden paper: „A.I. and health control in pigs".

Hierin wordt een overzicht gegeven van de K.I.-proeven tot dusver in ons land uit-
gevoerd. Tevens wordt de nadruk gelegd op de belangrijkheid van K.I. voor de
ziektebestrijding bij varkens, vooral t.a.v. viruspneumonie, varkenspest, atrofische
rhinitis, brucellosis, scabies en mond- en klauwzeer. De rol van de beerhouderijen
als schakel in de verspreiding van diverse besmettelijke ziekten wordt daarbij aange-
toond.

Zal de varkens K.I. echter aan de eisen willen voldoen, dan zal ook op de K.I.-
berenstations een goede hygiëne aanwezig moeten zijn en zullen ook de uitvoerders
van deze K.I. goed geïnstrueerd dienen te zijn, om overbrenging van bepaalde ziekten
te voorkomen.

Tot slot wordt nog gewezen op de mogelijkheid, dat goed opgeleide inseminatoren
naast het insemineren zich nog nuttig kunnen maken door, waar nodig, adviezen in-
zake fokkerij en huisvesting te geven.

De problemen, die zich hierbij voordoen, zijn voornamelijk gelegen op het gebied
van de bewaartechniek, zoals de meest geschikte bewaartemperatuur, de verdunnings-
vloeistof, de verdunningsgraad en het diepvriezen van berensperma. Zonder een gro-
tere kennis omtrent het fysiologisch gebeuren tijdens het bewaren is het echter niet
mogelijk deze problemen goed op te lossen.

Schr. probeert deze problematiek dan ook te benaderen op \'een meer fundamentele
manier en niet door „trial and error".

De houdbaarheid van het sperma welke Spr. verkreeg bij cen temperatuur van 15—
20° C bedroeg 3—4 dagen in een verdunning van glucose en glycine. Dc bevruch-
tingsresultaten van dit bewaarde sperma waren echter zeer slecht.
Glycerol als invriesmedium bij het diepvriezen werkt toxisch op de spermiën. Ery-
thritol (cen 4-waardigc alcohol) bleek echter deze toxische verschijnselen niet tc ver-
tonen en gaf ook gunstige resultaten bij het diepvriezen van berensperma. Als de
ideale vervanger van glycerol laat deze stof zich echter niet aanzien, zodat verder
onderzoek nog noodzakelijk is.

Eén van de meest veelbelovende voordrachten over hetzelfde onderwerp werd ge-
houden door Mesnil du Buisson onder de titel „Amelioration des techniques
de conservation de la semence de Verrat par dissolution a saturation d\'anhydride
carbonique dans le milieu de conservation et conditions de leur utilisation pratique".
Hij gaat uit van de buffer zoals deze door Vandemark ontwikkeld is, op basis
van een verzadiging met koolzuur, maar zonder eidooier.

Het sperma wordt 1—2 maal verdund bewaard in deze buffer in gesloten ampullen
bij 15° C. Vlak voor het insemineren wordt het verder verdund.
Met deze methode verkregen Mesnil du Buisson en Dauzier, ook na enige
dagen, zeer gunstig bevruchtingsresultaten. Dc praktijkrcsultaten liggen echter ver
beneden de laboratorium-resultaten. De voornaamste oorzaak hiervan is de moeilijk-
heid bij het vaststellen van de oestrus door de boer. In de laboratoriumproeven wor-
den de zeugen getest op hun berigheid door cen beer, wat in de praktijk moeilijk
te verwezenlijken is.

Spr. gaf de volgende in Frankrijk gevonden cijfers, waaruit duidelijk blijkt, dat het
nict juist vaststellen van de bronst een grote handicap is. Bij natuurlijke dekking
bleek 12% van dc aangeboden dieren niet berig te zijn. Bij opgave voor K.I. bleek
echter 30% van de aangeboden dieren niet berig te zijn. Hierbij werd de berigheid
.gecontroleerd met behulp van cen testbeertje, dat door de inseminator was mee-
genomen. Wanneer dus de varkenshouder de moeite moet doen om met het dier naar
de beerhouder te gaan, blijkt hij nauwkeuriger zijn dieren te inspecteren dan wan-
neer hij maar behoeft te telefoneren om de inseminator.

Een ander probleem, dat door Spr. naar voren werd gebracht, is de noodzakelijkheid
om zeer veel spermiën (6—10.10") per inseminatie te gebruiken, wil men een op-

timale bcvrurhtingskans verkrijgen. De meningen hierover zijn echter sterk verdeeld.
Het wachten is dus op verder onderzoek hierover.

Dc conclusies van Spr. waren; Het bewaren van berensperma is niet langer een pro-
bleem. Bij gebruik maken van de I.V.T.-buffer bewaard bij 15° C, kan het sperma
vlot 3 dagen gebruikt worden zonder grote teruggang in bevruchtingsresultaten. Het
grote aantal spermatozoïden, nodig per inseminatie, kan echter een belmmerende rol
spelen bij de verdunningsgraad.

De belangrijkste remmende factor voor de ontwikkeling van varkens K.I. blijft echter
de moeilijkheid om het juiste moment van de bronst te bepalen.

Hierna sprak Self (U.S.A.) over „The problem of storing and insemination boar-
semen".

Volgens Spr. gaf in vitro een verdunning met gehomogeniseerde melk de beste resul-
taten. Hij vond in vers sperma een positieve correlatie tussen beweeglijkheid van de
zaadcellen en bevruchtingsresultaten ; niet in ouder sperma.

Tevens meende hij een gunstige invloed te bespeuren van Oxytocine injecties (intra-
veneus 10 I.E.) voor dc inseminatie.

Van een geheel andere kant bekeek T h i b a u 1 t de problematiek in zijn voordracht
getiteld: „La féeondation de l\'oeuf de truie".

In een uitgebreid onderzoek is Spr. nagegaan op welke wijze de versmelting van de
2 en ij" pronucleus tot stand komt. Opvallend is het verschijnsel van het optreden
van Polyspermie bij oude eieren. Dit vindt zijn oorzaak in het feit, dat het 2e pool-
lichaampje niet uitgestoten wordt, waardoor er 2 9 pronuclei in het ei voorkomen.
Het is volgens Thibault van groot belang om in het begin van de oestrus te inse-
mineren, zodat het aantal abnormale bevruchtingen minimaal blijft. In dc praktijk
zal echter vaak het begin van de bronst moeilijk vast te stellen zijn.
Uit de experimenten van Spr. bleek verder, dat de bevruchting niet eerder optreedt
dan 6—10 uur na het dekken. Deze tijd komt overeen met de tijd van „rijping" van
de spermiën in dc vrouwelijke geslachtsorganen. Na 14 uur zijn alle geproduceerde
eieren bevrucht, als tenminste de concentratie ingebrachte spermiën groter is dan
9.10».

Jammer was het, dat er geen Japanse deelnemers aanwezig konden zijn. In Japan
wordt de varkens K.I. al sedert 1940 in de praktijk toegepast. Per jaar worden er
thans ± 32.000 dieren geïnsemineerd (— ± 12% van de dekrijpe varkensstapel).
De gebruikte apparatuur is eveneens sterk afwijkend van die welke in Europa ge-
bruikt wordt. Een discussie over de voor- en nadelen van deze apparatuur zou zeker
vruchtbaar geweest zijn. Nu werden slechts een aantal diapositieven vertoond en
was de apparatuur te bezichti.gen.

1. De varkens K.I. is in twee landen reeds uit het experimentele stadium gegroeid
(Noorwegen en Japan) en wordt daar op praktijkbasis reeds algemeen toegepast.
Verschillende andere landen (Nederland, Engeland, Frankrijk, .Amerika) zullen
waarschijnlijk spoedig volgen.

2. Er is nog weinig uniformiteit in de toegepaste methodiek. Er bestaan minstens
drie verschillende methodieken voor het opvangen van sperma (A a m d a 1,
Melrose, N i w a).

3. Hetzelfde geldt voor de vcrdunningsvloeistoffen, die gebruikt worden. Naast
„export cream" (Ja cob sen), gehomogeniseerde melk (Self) wordt ook
veel gebruik gemaakt van ondermelk en ondermelkpocder (Nederland). Verder
citraat-eidooier (Scandinavië), bicarbonaat-eidooier (Gotink), citraat-kool-
zuurgas (Mesnil du Buisson) en glycine of glucose (Polge).

4. De meest gebruikelijke bewaartemperatuur is 15—20° C voor de meeste verdun-
ningsvloeistoffen voor de verdunning van het gehele ejaculaat, terwijl 5° C het
beste lijkt voor de spermarijke fractie.

5. Het diepvriezen van berensperma bevindt zich nog geheel in het experimentele
stadium (Polge, Bane). De resultaten hiervan zijn nog niet van dien aard,
dat een spoedige oplossing van dit probleem tc verwachten is.

6. Grote menin.gsverschillen bestaan er ook over de te .gebruiken concentratie sper-
miën per inseminatie, die varieert tussen 15 x 10** (Aam dal) tot 10 x 10"
(Mesnil du Buiss on).

7. Meer overeenstemming bestaat er over het volume, dat geïnsemineerd moet wor-
den. Dit varieert tussen 100 en 150 cc. Kleinere hoeveelheden zouden een ge-
ringer bevruchtingspercentage opleveren (Polge).

8. Een belangrijk punt is ook op welk tijdstip van de oestrus geïnsemineerd moet
worden. Sommigen geven de voorkeur aan inseminatie binnen de eerste 24 uur
van de oestrus (Maddcn, Thibault), anderen daarentegen geven voor-
keur aan een iets later tijdstip (A a m d a 1, Polge).

9. De bevruchtingsresultaten variëren sterk van land tot land. Dit vindt vooral zijn
oorzaak in de mate van nauwkeurigheid, waannee men de berigheid van de zeug
vaststelt. Andere oorzaken die de resultaten beïnvloeden zijn o.a.: de seizoens-
invlocden (Noorwe.gen), de beer zelf (Maddcn, Aamdal), dc inseminator
(Maddcn) en de ouderdom van het sperma. De beste tot nu toe behaalde
resultaten halen een bcvruchdngspercentage van ± 70% (A a m d a 1, G o t i n k).
Verwacht mag worden, dat onder ideale condities een bevruchtingspercentage, na
eerste inseminatie, van 75% realiseerbaar is.

Zo nu en dan hoort men van vergiftigingsverschijnselen bij paarden na de opname
van bepaalde planten of plantedelen. Wanneer de aanwezigheid van giftige insec-
ticiden of onkruidbestrijdingsmiddelen uitgesloten geacht kan worden (bij sterke
wind kunnen dergelijke verstoven stoffen ver worden weggevoerd en bij langdurige
droogte kunnen zij lang giftig blijven) moet men de giftigheid wel in de plant of het
plantedeel zelf zoeken. Sommige planten zijn in alle delen gifdg, andere daarentegen
slechts in bepaalde delen (bijv. dc vrucht, de wortel e.d.). Deze gedeeltelijke giftig-
heid houdt in dat men soms maandenlang niets merkt maar dat plotseling (bij het
verschijnen van bloemen, vruchten e.d.) hevige vergiftigingen gaan optreden.
In de natuur komen vele giftige soorten voor, op goed behandeld weiland behoeft men
echter niet bcrveesd te zijn voor moeilijkheden. Bovendien worden vele van derge-
lijke planten ofwel geheel versmaad, dan wel vanwege smaak of geur slechts in ge-
ringe hoeveelheden opgenomen. Bovendien is de giftigheid soms zo gering, dat alleen
bij onbeperkte opname gevaren dreigen.

Niet alleen in de natuur vinden we dergelijke planten, ook vele cultuurgewassen heb-
ben deze ongunstige eigenschap. Vooral onder vele sier.gcwassen (planten, heesters,
bomen) komen zeer giftige soorten voor. In het algemeen wordt de gezondheid van
de landbouwpaarden weinig door deze cultuurgewassen bedreigd omdat deze dieren
veelal in behoorlijk afgesloten weiden verblijven. Anders is het wel eens gesteld met
sportpaarden, ponies enz. Deze hebben vaak een ruimte tot haar beschikking waar
genoemde cultuurplanten en ook vele giftige natuurplanten kunnen voorkomen (par-
ken, bossen, .gazons).

Zonder verder op deze zeer interessante materie in te gaan willen we hieronder cen
lijst van in Nederland voorkomende wilde of gekweekte planten geven, die moeilijk-
heden kunnen veroorzaken. Men bedenke wel dat er slechts heel weinig soorten zijn
waaraan de dieren na de opname van één blaadje, takje, bloem of vrucht doodgaan.
Men neme de lijst daarom niet al te tragisch op. De moeilijkheden komen vaak door-

dat de dieren een tekort hebben aan ander voer (gras), dan wel aan een bepaald
ingrediënt. Op zoek naar voedsel of dat ingrediënt worden dan wel eens giftige
planten of plantedelen verorberd met alle gevolgen van dien.

De giftigheid van onderstaande planten varieert zeer sterk en hangt soms ook met
het weer of seizoen samen; ook de verschijnselen zijn verschillend.
Taxus; paardestaart; mocraspaardcstaart; rhododendron; zwarte nachtschade; aard-
appelplant; brem; bastaardklaver; gevlekte scheerling; waterscheerling; tomaat
(blad); klaproos; kleine klaproos; lelietje van Dalen; egelbotcrblocm; grote boter-
bloem; blaartrekkende boterbloem; scherpe boterbloem; kruipende boterbloem; mon-
nikskap; gele mosterd; goudenregen; liguster; tabak; herik.

Bosrank; wildemanskruid; bosanemoon; stinkend nieskruid; wrangwortel; kerstroos;
akelei; tuinridderspoor; wilderidderspoor; kardinaalsmuts; wegedoorn; vuilboom;
bittere lupine; laurierkers; lijsterbes; heggerank; watcrtorkruid; pijptorkuid; klimop;
jacobskruiskruid; waterkruiskruid; es; doornappel; bilzekruid; wolfskers; bitterzoet;
vingerhoedskruid; boekweit; zwarte gifbes; stinkende gouwe; gele hoornpapaver;
blauwmaanzaad (melksap uit groene bol) ; mierikswortel; zeepkruid; bolderik; muur;
St. Janskruid; vlas; geelhartje; waterpeper; varkensgras; perzikkruid; peperboom-
pje; kroontjeskruid; kleine wolsmelk; tuinwolfsmelk; bingelkruid; wonderboom; palm-
boompje; eik; gevlekte aronskelk; jeneverbes; gele lis; narcis; sneeuwklokje; hyacinth;
gekweekte sierui; herfsttylloos; cenbes; kievitsbloem: dolik; adelaarsvaren; raai;
hondsdraf.

Hiermede zijn de belangrijkste planten, heesters en bomen wel opgesomd. Met nadruk
willen we er nogmaals op wijzen dat door bepaalde planten nooit vergiftigingen voor-
komen omdat de dieren daarvoor veel te weinig opnemen. Dit is een zeer gelukkige
omstandigheid. In het algemeen kan worden gesteld dat de grootste gevaren dreigen
in siertuinen, bosen, eikenwallen enz. Ook op vele renbanen e.d. zij men voorzichtig
(omgevend geboomte, hindernissen).

(De meer geïnteresseerden zij verwezen naar het Engels boekje: British Poisonous
Plants, door A. A. F o r s y t h.)

ER WORDEN MEER JONGE PAARDEN AANGEHOUDEN.
Het Rijksconsulentschap voor de Paardenfokkerij schrijft ons onder de titel „Er wor-
den meer jonge paarden aangehouden" o.m. het volgende:

Het voor de opbouw van een werkpaardenstapel, van voldoende omvang, vereiste
aantal tweejarige paarden (± 12.000) is in 1960 voor bet eerst sinds jaren te be-
reiken, zoals uit het volgende staatje blijkt:

Nu zullen evenwel de jonge paarden, waaraan kennelijk behoefte bestaat, ook moeten
worden aangespannen.

Wie daartoe maar enigszins de mogelijkheid ziet, zal dit met voordeel kunnen doen.
Zijn er geen exportmogelijkheden in het verschiet?

R i n d e r 1 e, L. und Stark, G., Jahresbericht über die Entwickelung und den
Stand der künstlichen Besamung in Bayern im Jahre 1958.

Het negende voortreffelijk uitgevoerde jaarverslag over de K.I. in Beieren heeft ons
bereikt en verlangt onze aandacht.

Ten opzichte van 1957 (zie ook Tijdschr. Diergeneesk., 83, 900, 1958) bleef het aan-
tal K.I.-stations .gelijk (18), nam echter het aantal bij de K.I. aangesloten bedrijven

met 11.700 toe tot 1 12.773, het aantal runderen dientengevolge met 65.737 toe tot
662.913, en vkierden in totaal in hoofdzaak door praktizerende dierenartsen 621.979
eerste inseminaties tegen 551.157 in 1957 verricht.

Niettemin wordt op slechts 28.9% (25.5% in 1957) van de bedrijven in Beieren
K.I. toegepast.

Hct aantal K.I.-stieren werd t.o.v. 1957 met 109 dieren (= 8.0%) tot 546 verhoogd.
Hiervan waren op 30 september 1958 echter 328 overgebleven, d.w.z. dat 39.9%
werd opgeruimd.
De oorzaken hiervan waren:

Hieruit moge blijken, dat men zeer veel betekenis toekent aan de resultaten van het
overigens goed opgezette nakomelingenonderzoek, hetgeen gezien het percentage van
71.5% (51.8% -f 19.7%) bepaald geen weelde is te noemen. En waarbij men voorts
bedenke, dat van de K.I.-bedrijven 6.3% bij een stamboek is aangesloten en 14.0%
bij een melkcontrole-vereniging! (hetgeen overigens resp. 0.1% en 2.0% meer is

Men streeft voorts naar het gebruik van alleen die stieren, wier moeders 200 kg
botervet hebben geproduceerd. In 1958 heeft men een gemiddeld niveau van 171 kg
bereikt. Hiertoe heeft het vlekvee (= Fleckvieh = Simmentaler) hoofdzakelijk bij-
gedragen.

De moeders van alle K.I.-stieren produceerden over 4,7 controlcjaren gemiddeld
4078 kg melk met 4.19% vet en 171 kg botervet. Het vlekvee met 380 K.I.-stieren:
4,6 controlejaren, 4212 kg melk, 4.21% vet en 177 kg botervet.

De gemiddelde leeftijd van de K.I.-stieren is door het in gebruik nemen van jonge
stieren van 4 jaar en 5 maanden in 1957 gedaald tot 4 jaar en 3 maanden in 1958.
Het aantal stieren ouder dan 6 jaar verminderde van 33.3% in 1957 tot 28.9% in
1958.

■Aangezien met de jonge stieren slechts een beperkt aantal inseminaties mag worden
verricht, op grond van het ontbreken van dc resultaten van cen nakomelingenonder-
zoek, is het gemiddeld aantal inseminaties per stier afgenomen tot 1139 tegen 1261
in 1957^

Dat men zich hierbij terdege van de foktechnische gevaren, die met een overmatig
gebruik van niet op nakomelingen onderzochte stieren gepaard kunnen gaan, bewust
is, moge blijken uit de volgende verdeling van de eerste inseminaties: 168 stieren
hadden betrekking op een gemiddelde van tot 500 eerste inseminaties, 116 op 500—
1000 eerste inseminaties, 98 op 1000—1500 eerste inseminaties, 89 op 1500—2000
eerste inseminaties en 75 op 2000 en meer eerste inseminaties^

In 1958 konden 241 K.I.-stieren (= 44.1%) worden getest op 16.257 nakomelingen
qua exterieur en gezondheid, op 2209 koeien qua uier, en op 3177 dieren qua over-
erving van de melkproduktie.

Een belangrijke uitbreiding onderging het nakomelingenonderzoek in 1958 met be-
trekking tot de overerving van de produktie. Door gebruik te maken van het Holle-
rith-systeem is men in staat om afhankelijk van voldoende gegevens over de produktie
gedurende de eerste 90 dagen (3 proefmonsters) per maand per stier een „Verer-
bungsbericht" te publiceren.

Evenals voorheen werden de inseminaties hoofdzakehjl; verricht door prakiizerende
dierenartsen. Het aantal inseminatoren breidde zich evenwel van 93 tot 101 uit.
De resultaten op basis van „non-returns" kwamen neer op 67%, terwijl iiet effi-
ciëndegetal 1.52 bedroeg. Men bedenke evenwel, dat dit efficiëntiegetal niet met het
in ons land toegepaste efficiëntiegetal is te vergelijken! De guste koeien worden niel
vercalculeerd èn men baseert zich op 3 inseminaties per rund. j

Samenvattend kan worden opgemerkt, dat hoewel de vooruitgang niet meer zo specj
taculair is als enige jaren geleden, deze toch ieder jaar opnieuw duidelijk valt op te
merken. Speciaal de wijze, waarop men het nakomelingenonderzoek in een zowel
van de stamboeken als van de fokverenigingen, als van de K.I.-stations onafhankelijl(
instituut heeft ondergebracht en de manier, waarop men het nakomelingenonderzoek
van de K.I.-stieren verricht, dwingen, gezien de omstandigheden in Beieren respect afj

HOUDT DE ZUIDEWIND LELIE BUITEN HET BEREIK VAN HET VEE.
Veehouders die bollenvuil, ook porrie genaamd, op het land brengen, hetzij als mest
staal, hetzij als voedsel (bij het thans heersende gebrek aan gras) dienen zich er tcH
dcge van te overtuigen dat geen delen van de Zuidewind Lelie of Kaapse Vogelmell^
voor de dieren bereikbaar zijn.

Sinds enkele jaren zijn in Nederland dc bollen ingevoerd van de sierplant Kaapsi
Vogelmelk of Zuidewind Lelie (Ornithogalum).

Zowel in kas als op koude grond worden deze bollen gepoot om dan in de bloeitij<
de bloemen aan de winkeliers te leveren.

Van deze plant is bekend, dat ze giftig is en naar het schijnt zijn bloemen en bladerei
het meest giftig, hoewel ook de bollen niet helemaal onschuldig zijn.
Daar in het algemeen deze bollen in Nederland maar een keer bloemen geven, word
alles, zowel blad als bol, na het bloemen snijden door de tuinders opgeruimd en gaa
soms met ander bollenvuil naar het weiland om daar dienst te doen als bemesting
Op deze wijze is het mogelijk dat dieren (varkens, paarden, koeien, schapen en geiten\'
van de bladeren en bollen eten en het is al enkele malen voorgekomen dat vrij zeke
hierdoor ernstige vergiftigingsgevallen zijn ontstaan, bij koeien en pinken met dode
lijke afloop.

Het is dan ook van het grootste belang dat veehouders die z.g. bollenvuil of porrii
op het land brengen zich cr van overtuigen dat geen bladeren, bloemen of bollet
van deze plant voor het vee bereikbaar zijn.

Bij écn veehouder zijn vrij zeker tengevolge van het eten van deze planten reeds dril
pinken gestorven, bij een andere veehouder twee en bij een derde veehouder ook twee
terwijl ziektegevallen zonder dodelijke afloop verschillende malen zijn voorgekomen
Het onderzoek naar de giftigheid wordt door de betrokken veterinaire instanties me
kracht voortgezet.

Het Koninklijk Genootschap voor Landbouwwetenschap organiseert op 6, 7 en 9
januari a.s. haar A-cursus in Wageningen. Op deze studiedagen zullen voor landbouw^
ingenieurs en dierenartsen een aantal actuele onderwerpen op veeteeltgebicd ingeleid
worden. De bijeenkomsten vinden plaats in „Ons Huis", Harnjesweg 84 te Wagel
ningen.

Programma:
Woensdag 6 januari 1960
10.00 uur Opening van de studiedagen door Ir. J. A. E m m e n s, voorzitter vai

het Koninklijk Genootschap voor Landbouwwetenschap.
10.30 uur Ir. J. Dammers: Groeibevordering door kunstmatige wijziging van
hormonale evenwichten. 1

3.30 uur Ir. A. R. Kuit: Het .gebruik van hormonen bij cle vleesproduktie van
pluimvee.

5.00 uur Ir. S. Iwcma: Groepsvoedering of individuele voedering bij varkens.
donderdag 7 januari 1960

0.30 uur Ir. M. Bekedam: Melk- en vleesproduktie van rundvee.
3.30 uur Ir. C. M. Hupkes: Bedrijfseconomische aspecten van de rundvlees-
produktie.

5.00 uur Drs. P. L. Bergström: Kwaliteitsbeoordeling van slachtdieren.
\'rijdag 8 januari 1960

3.30 uur Ir. S. R. S ij b r a n d ij: Dc verhoging van de melkproduktie in de na-
oorlogse jaren.

5.00 uur Dr. Ir. R. D. Politiek: De produktieverervingsbepaling bij stieren.
6,30 uur Sluiting door Prof. Dr. Th. Stegenga.

De Commissie van Voorbereiding:
Prof. Dr. Th. Stegenga, voorzitter
Dr. Ir. R. D. Politiek, secretaris

Je Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie organiseert in samenwerking met
iet Genootschap ter Bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde te Amsterdam
;n de Nederlandse Algemene Ziektekundige Vereniging op 8 en 9 januari 1960 in
iet Koninklijk Instituut voor dc Tropen een symposium over „Water and Electrolyte
Vletabolism".

benoemde verenigingen nodigen U uit deel te nemen aan dit symposium en cen daar-
:oe te bestellen kaart ingevuld vóór 10 december 1959 te zenden aan de secretaris van
ie organisatiecommissie, Amstelkadc 154^^, Amsterdam.

Het inschrijfgeld bedraagt ƒ 5,—, behalve voor hen die hun opleiding nog niet vol-
tooid hebben. Voor deze laatsten bedraagt het inschrijfgeld ƒ 2,50. Het voorlopige
programma luidt als volgt:

10.00 Opening van het Symposium door de president van de Nederlandse Vereni-
ging voor Klinische Chemie.
10.05 Dr. C. P. Stewart (Edinburgh): Introduction.

10.15 Prof. Dr. E. J. Conway (Dublin): The physical chemistry of the main fluid
compartments.

11.15 Dr. A. M. van Leeuwen (Amsterdam) : The binding of electrolytes by plasma
proteins.

11.45 Prof. Dr. R. A. McCane (Cambridge): The bearing of age on the main-
tenance of electrolyte stability.
14.00 Prof. Dr. J. G. G. Borst (Amsterdam) : Maintenance of circulatory stability at

the cost of electrolyte stability.
15.00 Dr. A. F. Muller (Genève): Some aspects of the hormonal control of water
and electrolytes.

16.00 Dr. L. A. de Vries (Amsterdam: Characteristic renal excretion patterns in
response to physiological and pharmacological stimuli.

10.00 Prof. Dr. H. Wirz (Basel): The newer concepts of renal mechanism in re-
lation to water and electrolyte metabolism.

11.15 Dr. J. S. Robson (Edingburgh) : The influence of endocrine disease on the
renal excretion of water.

13.30 Dr. .-X. T. Lambie (Edinburgh) : Mechanism of potassium loss by the kidney.

15.15 Prof, Dr, C, L, M, Majoor (Nijmegen) : Excretion pattern and mechanism
of the diuresis induced by heparin.

16,10 P, G, B, Wijdeveld (Nijmegen): Diluting and concentrating capacity of
the kidney in thyrotoxicosis.

16,35 Jhr, Dr, J, de Graeff (Leiden): Electrolyte metabolism in two patients with
familiar periodic paralysis.

er tlians al druk gewerkt wordt aan de voorbereiding van een
nieuwe uitgave van het Diergeneeskundig Jaarboekje, te ver-
schijnen begin 1960

tot .31 december a,s, van U nog te ontvangen wijzigingen/verbete-
ringen in Uw personalia daarin zullen worden verwerkt

daarna eventuele wijzigingen niet in hel komende Jaarboekje
zullen worden opgenomen

STAAT VAN DE GEX\'ALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN. IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND SEPTEMBER 1959.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in iNederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Bij koeien heeft de kunstmatige inseminatie grote opgang gemaakt. Bij paarden niet,
maar de belangstelling voor K.I. bij paarden neemt toe. In Landbouwdocumentatie
van 11 juli 1959 worden zelfs twee artikelen aangehaald, één uit der Tierzüchtcr
van 20 febr. en één uit het Deense Landsbladet van 16 mei.

In West-Duitsland wordt het wenselijk geacht deze zaak aan te pakken, terwijl in
Denemarken reeds op de stoeterij „Kignaes" op Sccland begonnen is met de K.I. bij
paarden, en liefst met 7 verschillende rassen.

Ilct Duitse artikel maakt melding van resultaten in Oost-Europa. Men heeft daar
bevruchtingspercentages bereikt van meer dan 80% na 1 of 2 inseminaties. Van
één sprong van een hengst kunnen twee merries geïnsemineerd worden. In Rusland
werden reeds vóór de tweede wereldoorlog 200.000 merries per jaar geïnsemineerd,
in Hongarije 42.000. Ook in Japan worden grote vorderingen gemaakt en worden
jaarlijks 20.000 merics geïnsemineerd. In Canada is reeds een veulen geboren, af-
komstig van diepvries-sperma.

In aansluiting op de mededeling in de laatste aflevering dat de secretaresse, Me..
Boonstra, met ingang van 16 november jl. de administratie en boekhouding verzorg:,
wordt nog eens geattendeerd op de tijden, waarop met het bureau persoonlijk of telt-
fonisch contact kan worden opgenomen. Mej. Boonstra is van maandag tot vrijdag
aanwezig van 8.30—12.30 uur en van 13.30—17.30 uur en op zaterdag van 8 30--
12.30 uur.

Voor een goede gang van zaken bij de studentenassistentie voor bepaalde werkzaam-
heden, die in het kader van de georganiseerde dierziektebestrijding worden verricht,
wordt er ten overvloede ook nu nog eens op gewezen, dat deze assistentie wettelijk is
geregeld.

Dit houdt in, dat uitsluitend studenten kunnen worden ingeschakeld, die het eerste
gedeelte van het doctoraal examen met goed gevolg hebben afgelegd en in het bezit
zijn van een vergunning van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst. Deze
assistentie mag alleen worden verleend aan dierenartsen, die een verklaring van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde bezitten, waaruit blijkt, dat zij behoefte hebben
aan assistentie.

Dit laatste wordt beoordeeld door de Directeur van de Provinciale Gezondheid.sdienst,
gehoord de betreffende vestigingscommissie.

Reeds nu kan worden meegedeeld, dat in verband met het aantal beschikbare a.ssis-
tenten alleen in de zeer urgente gevallen een assistent kan worden toegewezen.
De regeling zal ongeveer als volgt verlopen.

Door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren wordt ook dit jaar in overleg
met de Provinciale commissies voor vestigingsregeling bepaald, welke dierenartsen
voor assistentie in aanmerking komen; bovendien wordt bij dit overleg het aantal
toegewezen assistentiedagen en de mate van urgentie vastgesteld.

Ook nu wordt er op gewezen, dat de dierenartsen zoveel mogelijk het onderzoek zelf
moeten doen. De dierenartsen zullen dus vóór de aanvang van de assistentie perioden
zelf al een belangrijk deel van de werkzaamheden moeten verrichten.
Daar de behoefte aan assistentie voor de tuberculosebestrijding sterk is verminderd,
welke behoefte is verschoven naar de mond- en klauwzecrbestrijding, is dc verlenging
van de Kerstvakantie voor de assistenten belangrijk ingekort. Hier staat tegenover,
dat voorzover thans bekend ook de Paasvakantie zal worden verlengd; de Kerst-
vakantie loopt van zaterdag 19 december 1959 t.m. zaterdag 16 januari 1960, de
Paasvakantie van vrijdag 1 april t.m. zaterdag 23 april 1960. Uit dc aard der zaak
kan van deze laatste vakantie alleen de periode tot 15 april voor assistentie bij de
mond- en klauwzecrbestrijding worden benut.
Dit zijn dus de officiële assistentieperioden.

Evenals voorgaande jaren zal zoveel mogelijk rekening worden gehouden met voor-
keur voor een bepaalde dierenarts of assistent.

De assistenten zullen door het Waarnemingsbure-.u van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde worden ingedeeld.

De dierenartsen, die voor assistentie in aanmerking komen, krijgen vóór de aanvangs-
datum van de assistentie per formulier bericht, welke assistent is toegewezen, terwijl
hierbij tevens de datum van aanvang wordt opgegeven.

De Directeur van de betrokken Provincalc Gezondheidsdienst en de assistent ont-
van.gen een afschrift van deze mededeling.

Tegelijkertijd wordt met genoemd formulier aan de dierenarts een afmeldingsformu-
lier toegezonden. Dit formulier moet aan het einde van de assistentiepcriode ingevuld
worden ingezonden bij het waarneming.sburcau.

Hierna ontvangt de Provinciale Gezondheidsdienst mededeling van de beëindiging
van de assistentie.

Aan de hand van de binnengekomen afmeldingskaarten, die zowel door de dierenarts
als door de assistent moeten zijn ondertekend, vindt later de afrekening plaats van
de afdracht door de dierenarts van het per assistentiedag vastgestelde bedrag en het
honorarium van de assistenten.

Door de dierenartsen wordt voor alle assistentie, die vóór I februari wordt verricht
in geen geval het honorarium aan de assistenten uitbetaald; evenmin mogen voor-
schotten worden verstrekt.

Het bedrajg, dat per assistentiedag door dc Provinciale Gezondheidsdienst van het
honorarium van de dierenartsen zal worden ingehouden, bedraagt ƒ 32,50.
Voordat met de indeling van de studenten-assistentie wordt begonnen, wordt ge-
tracht zo veel mogelijk dierenartsen in te schakelen, die nog geen vaste bestemming
hebben gevonden; bovendien wordt geprobeerd zakenverlof te verkrijgen voor de
jonge dierenartsen, die in militaire dienst zijn, opdat ook die groep assistentie zal
kunnen verlenen.

In verband met de afsluiting van de boekhouding op 31 december a.s., wordt ieder
die nog open posten heeft staan voor contributies, afgeleverde certificaten, tijdschrift-
banden, aesculaaptekens etc., verzocht deze zo spoedig mogelijk te voldoen op de
girorekening van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Begin volgend jaar verschijnt deze nieuwe uitgave waarvan met wit papier door-
schoten exemplaren verkrijgbaar zijn, mits dit door leden en candidaatleden vóór
1 januari a.s. wordt kenbaar .gemaakt door bijschrijving of storting van de extra-
kosten ad ƒ 2,50 per boekje op girorekening 511606 ten name van dc Maatschappij
voor Dicr.gcneeskunde te Utrecht. In plaats van het „gewone" boekje ontvangt men
dan een exemplaar dat met wit papier is doorschoten.

Dc Regering van dc Unie van Zuid-Afrika heeft besloten om in het kader van het
Nederlands—Zuid-Afrikaanse cultureel verdrag ook voor het komende jaar enige
stipendia ter beschikking te stellen van Nederlanders die aan een instelling van hoger
onderwijs in Zuid-Afrika wetenschappelijk onderzoekingswerk wensen te verrichten.
Dc bepalingen betreffende deze beurzen zijn als volgt:

1. Het stipendium biedt dc mogelijkheid om in Zuid-Afrika aan cen der instellingen
voor ho.ger onderwijs met de hulp van een hoogleraar werkzaam te zijn, met
name ook ter bewerking van een bepaald onderwerp, dat voor de betrekkingen
tussen Nederland cn Zuid-.Afrika van belang is. In deze taak kan begrepen zijn
het geven van enige voordrachten over bepaalde onderwerpen.

2. Stipendia kunnen worden toegekend aan personen die hun studie hebben voltooid
door het behalen van een doctoraal examen, artsexamen of ingenieusexamen. Bij
voorkeur zuilen in aanmerking komen zij die in hun studierichting de graad van
doctor hebben behaald, en die reeds als wetenschappelijk ambtenaar, of anderszins
aan een instelling van hoger onderwijs verbonden zijn.

3. Dc stipendia worden van jaar tot jaar verleend, met dien verstande dat als egel
één persoon niet langer dan twee jaar in het genot van een dergelijke beur; kan
blijven.

4. De volgende universiteiten hebben zich bereid verklaard de mogelijkheid tc iver-
wegen van tewerkstelling van cen Nederlander:

Kaapstad, Pretoria, Stellenbosch, Potschcrfstroom, Witwatersrand, Natal, Oanje
Vrijstaat en Zuid-Afrika.

5. De beschikbare beurzen bedragen ieder £ 600 per jaar. Door de Zuid-.\\frik;anse
regering worden geen verdere tegemoetkomingen verstrekt. De mogelijkhed is
hiernaast echter niet geheel en al uitgesloten dat de „assistent" aan de loger
onderwijsinstelling waar hij werkzaam is, tegen een door de universiteit tie te
kennen salaris deelneemt aan het geven van onderwijs in zijn studierichting een
en ander geheel ter beoordeling van de betrokken instelling van hoger onde wijs.

6. Aanvragen voor de onderhavige stipendia dienen vóór 1 december 1959 te werden
ingediend bij de secretaris van de Commissie van Advies en Coördinatit ten
dienste van de culturele betrekkingen tussen Nederland en Zuid-Afrika, Ni-uwe
Uitleg 1, te \'s-Gravenhage.

f. de instelling (en) van hoger onderwijs waar de kandidaat heeft gestudeerd
of werkzaam is (geweest) ;

g. de instelling van hoger onderwijs in Zuid-Afrika waar de kandidaat bij voor-
keur werkzaam zou zijn;

h. de faculteit waarin de kandidaat zijn werkzaamheden zou willen verrithten,
zo mogelijk met vermelding van de naam van de betrokken hoogleraar

i. het onderwerp ten aanzien waarvan de kandidaat werkzaam zou willen zijn;
j. de wijze waarop de kandidaat de in Zuid-.Afrika verkregen kennis en er\\aring

denkt aan te wenden;
k. aanbevelingen van de Nederlandse hoogleraren onder wier leiding de kandi-
daat heeft gestudeerd of werkzaam is geweest.

8. Passagekosten Nederland—Zuid-Afrika v.v. komen in beginsel voor eigen rekening.

Ileege, Hzn., J. H. ter, te Markelo, adres gewijzigd in Goorseweg 9, gr. 954461.

Hoek, Dr. J. van den, van Utrecht naar Davis (California, U.S.A.), Department of
.Animal Sciences, University of California. (van 163 naar 204)

Houben, H. L. M., te Veghel, tel. gewijzigd in 04130—3617 (privé), 3812 (bur.),
gr. 206028. (165)

Oosterlee, Dr. C. C., te Wageningen, tel. aangesloten onder 08370—3317, wetensch.

Valkenburg, P. J., te Dinteloord, huisnummer gewijzigd in Steenbergseweg 8, tel.

Zuur, P. J., van Utrecht naar Morrinsville, New Zealand, c/o 232 Thamesstreet,
Vet. Surgeon, ass. bij B. ter Haar. (van 202 naar 206)

Het telefoonnummer van de keuringsdienst van slachtdieren en van vlees kring Veghel
en het Openbaar Slachthuis te Veghel is gewijzigd in 04130—3812.

Dijkstra, Mej. R.; 1959; Leeuwarden, Mr. P. J. Troelstraweg 39; tel. 05100-22830;

lulner, H. R.; 1958; Aduard, Heereweg 39; tel. 05903—285; gr. 977817 (voort-
zetting praktijk G. van Vliet). (193)

Boer, A. H. de, te Aalten, te rekenen m.i.v. 1 november 1959 tot plaatsvervangend
inspecteur in tijdelijke dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district Gel-
derland, ter standplaats Aalten. (144)
Linden, .A.. P. van der, te Rotterdam, te rekenen m.i.v. 1 september 1959 tot Rijks-
keurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats
\'s-Gravenhage. (173)
Thien, B. L., te St. Oedenrode, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1959 tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats \'s-Hertogen-
bosch. (192)

Schreur, E., te Doetinchem, m.i.v. 1 december 1959, op zijn verzoek, als plaatsver-
vangend inspecteur in tijdelijke dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst in het
district Gelderland. (187)

Berg, H. A. van den, te Zwolle, tc rekenen m.i.v. 1 oktober 1959, op zijn verzoek,
als Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (143)

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Een revolutionair idee omtrent de viering van het St. Nicolaasfeest van de D.S.K.,
zal dit jaar de grondslag leggen voor de festiviteiten, die bij dit illustre gebeuren
gaan plaats vinden.

Het in de loop der laatste jaren gewoonte geworden Gala-feest is tot het verleden
gaan behoren, althans bij deze gelegenheid.

Op vrijdagavond 4 december zal daarom in hotel „Kerckebosch" te Zeist het D.S.K.-
St. Nicolaasfeest om 8 uur een aanvang nemen; een feest dus, waarop avondkleding
niet gedragen zal worden.

De centrale figuur van dit festijn zal St. Nicolaas zijn, die zijn goede gaven en woor-
den rijkelijk om zieh heen zal strooien. Vele leden van de wetenschappelijke staf en
vele studenten verlenen er hun medewerking aan.

Het D.S.K.-bestuur acht het een grote eer U hiervoor te mogen uitnodigen en hoopt
op de aanwezigheid van vele leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Entree ƒ 5,— per paar.

1650—1850 voor collectie en expositie.
Brieven onder no. 52/59 aan het adres van de Redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Eventueel na een beperkte assistentieperiode. Huis beschikbaar.
Brieven te richten onder no. 54/59 aan het bureau van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, Rubcnslaan 123, Utrecht.

Over de therapeufisehe betekenis van de mag-
neetsonde volgens Eisenhut bij de behandeling
van traumatische gastritis bij het rund

Therapeutic significance oj the "Metall Evaquator"
(Eisenhut) in treatment oj traumatic gastritis in the
cow

Kliniek voor Heelkunde der grote Huisdieren, Rijksuniversi-
teit Utrecht. Directeur: Prof. Dr. S. R. Numans.

Collet, Armand, GublerenVibert (1956) schrijven 80% van
de indigesties bij runderen — van hun eigen materiaal — toe aan een trau-
matische gastritis. Van de 410 met de Metall-Evaquator volgens Eisen-
h u t (hierna te noemen M.E.) gesondeerde — en met een metaaldetector
gecontroleerde — patiënten zien zij er 365 na extractie van een corpus
alienum (hierna te noemen c.al.) genezen. Er werd met de behandeling
begonnen nadat de patiënt 48 uur had gevast.

In de dissertatie van Arm and (1956) worden de te volgen methode,
de constructie van de M.E. en de mogelijkheden hiervan uitvoerig be-
schreven. Na een vergelijking met andere soorten van sondes wordt ge-
concludeerd dat de M.E. het meest bruikbare apparaat is.
Het besproken patiëntenmateriaal is dat van Gubler (Collet c.s.,
1956).

A 1 1 e r a (1956) geeft aan dat het noodzakelijk is dat de patiënt tenminste
drie dagen vast vóór de behandeling. De sondering wordt gestaakt als de
metaaldetector niet meer uitslaat. Bij 40 patiënten wordt in 90—95%
van de gevallen een gunstig resultaat geboekt.

Feddema en VanderKooi (1958) sondeerden 19 patiënten, waar-
bij 12 maal een c.al. werd geëxtraheerd. 13eze patiënten herstelden al dan
niet voorspoedig, in enkele gevallen gesteund door een medicamenteuze
nabehandeling. Een controle werd niet uitgevoerd.

In een uitvoerig overzicht, waarin het therapeutisch en preventief gebruik
van magneten in de ruimste zin wordt besproken, vermelden R o s e n-
bergeren Stöber (1958), dat S i m o n er in één geval in slaagde de
netmaag vrij van c.al. te maken. In 11 gevallen werd met de M.E. een ge-
deelte van de c.al. verwijderd. De controle bestond uit een exploratie van
de netmaag door middel van een rumenotomie. Men heeft ook getracht
de resultaten te verbeteren dooreen staafmagneet (Alnico-Verweilmagnet)
in te geven en deze 3 tot 4 dagen later door middel van de M.E., met de
hieraan verzamelde c.al., te verwijderen. De resultaten waren evenmin
hoopgevend.

De magneetsonde volgens D e 1 S e p p i a (Capto-métal-sonde) (o.a. C o 1-
1 e t e.a., 1956 en A r m a n d, 1956), die volgens M u f f 1 y (o.a. M u f f 1 y
e.a., 1955; N i 1 s s o n, 1956; K e 11 e 1 e.a., 1957) en die, welke beschreven
wordt door Schippers e.a. (1955) zijn te beschouwen als technisch
primitieve apparaten in vergelijking met de M.E.

Afgezien van andere praktische bezwaren valt op dat géén van deze sondes
een, met de grijpkam van de M.E. vergelijkbaar, instrument bezit en dat
de bestuurbaarheid van de magneet in de voormagen aanzienlijk geringer
moet zijn.

In 1958 woidt vanuit Amerika mededeling gedaan over de toepassing van
een magneetsonde via de huls \\an een „standardized cattle trocard and
canula" (Carlson en F a s n a c h t, 1958). Deze sonde zou het voordeel
van een betere bestuurbaarheid bezitten terwijl de operatieve ingreep be-
perkt blijft tot een ,microrumenotomy" in de vorm van het inbrengen van
cle trocard in de pens vanuit de linkerflank. Blijkbaar achten de schrijvers
de infcctiekansen nog groot daar het parentcraal toedienen van anti-
biotica of chemotherapeutica als profylactische maatregel wordt geadvi-
seerd.

Voor het onderzoek naar de therapeutische betekenis van dc magneet-
sonde voor de behandeling van traumatische gastritis werd gebruik ge-
maakt van de „Metall Evaquator" volgens Eisenhut, bestaande uit
een slokdarmsonde, voorzien van een permanente magneet cn cen grijp-
kam. (Zie onderstaande schets, overgenomen uit de pros]x\'ctus „Metall
Evaquator System Eisenhut".)

minste cén dag vasten weiden dc patiënten 3 tot 8 maal gesondeerd vol-
gens de techniek die door Eisenhut in de gebruiksaanwijzing is aan-
gegeven en door hem in de Kliniek voor Heelkunde is gedemonstreerd.
De patiënten werden in een noodstal geplaatst en aan de hoorns met
touwen gefixeerd. Na het aanbrengen van het speciaal voor dit doel ge-
construeerd mondspeculum werd de sonde in gestrekte toestand ingebracht.
Aan de bewegingsmogelijkheid van de hefboom (zie tekening) is na te gaan
hoe ver men de sonde in moet brengen. Kan men de hefboom naar zich
toe trekken dan is men de cardia gepasseerd en kan met het aftasten van
de netmaag (eventueel pensvoorhof) worden begonnen.
De manipulaties die men vervolgens uitvoert om de magneet langs de net-
maagwand (pensvoorhof) te laten gaan zijn de volgende:
roteren van de sonde,

het naar voor en achter bewegen van de hefboom en
het aantrekken en weer terugduwen van de gehele sonde.

De controle bestond in 99 gevallen uit een exploratie van het reticulum na
een rumenotomie, uitgevoerd op dezelfde of de daarop volgende dag. In
2 gevallen kon op grond van de zeer duidelijke röntgenfoto een uitspraak
over het resultaat van de behandeling gedaan worden.
Als c.al. werden aangemerkt puntige of scherpe voorwerpen, waarvan
men zich kan voorstellen, dat zij een traumatische gastritis zouden kunnen
veroorzaken, dus niet: metaalgruis, spijkerkoppen, geldstukken e.d.
De verkregen resultaten zijn samengevat in onderstaande tabel, waarin
tevens de gegevens \\an de auteurs, die een vergelijkbare techniek toe-
pasten, zijn opgenomen.

Bij 101 patiënten was het dus in 17 ge\\allen mogelijk de netmaag vrij te
maken van vreemde voorwerpen, die als ziekte-oorzaak zouden hebben
kunnen optreden.

In cle 77 gevallen (19 58) waarbij bij controle nog één of meer c.al. wer-
den aangetroffen, lagen deze in 42 gevallen los in de netmaag al dan niet
in combinatie met een gefixeerd c.al. In 35 gevallen was uitsluitend een
gefixeerd c.al. aanwezig. Onder een gefixeerd c.al. wordt verstaan een
c.al. dat de netmaagwand, of slechts dc mucosaplooien hiervan perforeert.
Ernstige complicaties, ten gevolge van de sondering, hebben zich niet
voorgedaan en behoren in de literatuur ook tot de zeer grote uitzonde-
ringen. Regurgiteren tijdens het sonderen kwam vrij frequent voor, doch
leidde niet tot een verslikpneumonie. Een enkele maal werd bloed aan de
magneet aan-:^etioffen, echter zonder klinische gevolgen. Het laten vallen
tijdens de behandeling kan buitengewoon hinderlijk zijn, doch complicaties
zijn hierdoor niet opgetreden. Indien een spastisclie toestand in het gebied
van de cardia werd aangetroffen, werd dc sondering een dag opgeschort,
waarna dan geen moeilijkheden meer werden ondervonden.

Bij de bepaling van het aantal malen dat de .sonde bij één patiënt werd
ingebracht, hebben wij ons op het standpunt gesteld dat, wil het instru-
ment in de praktijk bruikbaar zijn, de behandeling binnen een half uur
moet worden beëindigd. In deze tijd kan men ongeveer 8 maal sonderen.
Wanneer zich moeilijkheden voordoen, wordt de behandeling eerder ge-
staakt.

± = vasten, afhankelijk van de toestand van de patient
* = in 2 gevallen controle röntgenfoto

De beoordeling van de verkregen resultaten staat en valt, enerzijds met
de controle van het effect en anderzijds met de juistheid van de diagnose.
Het ziektebeloop na een sondering met de M.E. mag niet als criterium
gelden voor het al dan niet geslaagd zijn van de behandeling. Het mag
als voldoende bekend worden beschouwd, dat in het bijzonder de eerste
weken na de (waarschijnlijkheids) diagnose „traumatische gastritis" een
groot aantal patiënten (de in de literatuur verzamelde gegevens variëren
van 60—90%) geneest zonder dat de oorzaak wordt verwijderd.
Wij menen dan ook dat een manuele exploratie van de netmaag na
rumenotomie de beste methode is om een juiste indruk te krijgen omtrent
dc betekenis van de M.E. voor het verwijderen van vreemde voorwerpen
uit de netmaag (eventueel pensvoorhof). Deze controlemethode geeft bo-
vendien de mogelijkheid gegevens te verzamelen over de wijze waarop
de achtergebleven voorwerpen in de netmaag zijn gefixeerd, benevens over
de pathologische veranderingen die aan het ziektebeeld, dat de indicatie
heeft gevormd voor de operadeve ingreep, ten grondslag liggen.
Daar de röntgenfoto geen 100% zekerheid geeft over het al dan niet aan-
wezig zijn van vreemde voorwerpen in de netmaag (F rede rik, 1957;
F r e d e r i k en W i n t z e r, 1959) is dit diagnostisch hulpmiddel minder
geschikt om tc controleren of een behandeling met de M.E. als geslaagd
kan worden beschouwd.

Uit de publikatie van A 1 1 e r a (1956) krijgt rnen de indruk, dat met be-
hulp van een geschikte, zeer gevoelige, metaaldetector de mogelijkheid be-
staat een betrouwbare controle uit te voeren. Koperen voorwerpen blijven
dan echter buiten beschouwing (in ons materiaal vier gevallen).
Wij menen, op grond van de met de netmaag-exploratie opgedane erva-
ringen, dat de volgende factoren een rol spelen bij het niet slagen van een
sondering:

a. De magneet belandt niet in de netmaag. De pila ruminoreticularis, die
recht onder de cardia staande, de scheiding vormt tussen netmaag en
pens, reikt ver naar dorsaal en het ostium ruminoreticulare wordt zo-
doende te klein om de magneet, die vanuit de cardia van dorso-craniale
richting komt, de bocht naar ventro-craniale richting tc laten nemen.

b. Fïen aan de netmaagwand gefixeerd c.al. wordt niet voldoende krach-
tig aangepakt door de M.E. Dit konden wij bij een enkel geval con-
troleren, waarbij de netmaag gelijktijdig manueel geëxploreerd en ge-
.sondcerd werd. I)at daarentegen hot verwijderen van perforerende c.al.
niet tot de onmogelijkheden behoort, kon met behulp van röntgenfoto\'s
worden aangetoond.

c. Een niet magnetisch aantrekbaar voorwerp wordt niet altijd door dc
kam van de sonde verwijderd. Bij bovenvermelde patiënten werd 4
maal een koperen voorwerp aangetroffen.

Deze moeilijkheden bij het verwijderen van de c.al., gevoegd bij het feit
dat inen locale processen (abscessen) niet adequaat kan cureren en de
prognose niet met enige zekerheid gesteld kan worden, laten ons slechts dc
mogelijkheid open te concluderen, dat de M.E. therapeutisch slechts be-
perkte mogelijkheden heeft en het gebruik alleen geïndiceerd is daar, waar
contra-indicaties voor een rumenotomie bestaan, dan wel met enige ze-
kerheid kan worden nagegaan dat de ziekte-oorzaak is verwijderd. Een
metaaldetector, hoewel geen absolute zekerheid gevend, zal naast de M.E.
moeten worden aangeschaft.

()\\frigens zal op bedrijven, waar het met het voedsel opnemen van
vreemde \\oorwcrpen op toe\\al berust en redelijkerwijs verwacht mag
worden dat zich slechts een enkel voorwerp in de netmaag zal bevinden,
de toepassing van de sonde zonder controle een minder groot kansspel zijn
\\oor wat betreft het verwijderen van de ziekte-oorzaak dan op bedrijven,
waar door het voeren van huishoudafval vrijwel ieder aanwezig rund
enkele \\ reenide voorwerpen in de netmaag zal herbergen.

101 runderen, lijdende aan of verdacht van traumatische .gastritis, werden geson-
deerd met de magneetsonde volgens Eisenhut. Het resultaat werd .gecontroleerd
door manuele exploratie van het reticulum na een rumenotomie, waarbij bleek dat
in 17 gevallen alle c.al. waren verwijderd. De sonde wordt slechts in beperkte mate
geschikt gcacht voor curatief gebruik.

101 cows suffering from or suspected of traumatic gastritis have been probed with a
magnetic probe according to E i s c n h u t. The result has been controlled by manual
exploration of the reticulum after rumenotomie. In 17 cases all foreign bodies were
removed.

For the treatment of traumatic gastritis the probe has been found to be of a limited
suitability.

101 vaches souffrantes ou suspectes d\'une gastrite traumaticiuc ont été sondées avec
!a sonde magnétique selon Eisenhut. Le résultat était vérifié par exploration
manuelle du réticulum après rumenotomie. Seulement en 1 7 cas les corps étrangers
étaient éloignés.

Par cela cette sonde n\'a qu\'une valeur modérée pour le traitement curatif cäc la
.gastrite traumatiquc.

101 Rinder, die an traumatischer Gastritis litten oder davon verdacht wurden, son-
dierte man mit der Magnetsonde nach E i s e n h u t. Das Resultat wurde durch ma-
nuelle Exploration des Netzmagens kontrolliert, wobei sich ergab, dass in 17 F allen
sämtliche Fremdkörper entfernt worden waren.

1 I e r a, R. : Extraction des corps étrangers métallic|ue du réseau des bovidé.* par
sonde magnétique. Thèse, Lyon, 19.\')fi.
.Armand, R.: Contribution au diagnostic et à la thérapeutique des gastrites trau-

matiques des bovins. Utilisation des sondes magnétiques. Thèse, Lyon, 1956.
c: a r 1 s o n, V. : Removal of magnetic foreign bodies by p.iraccntcsis. ƒ. Aimer.

vet med. Ass., 13.3, 261. (1958).
Collet, P., A r ni a n d, R., Gubler et V i b c r t: Les sondes magnétiques pour
l\'extraction des corps étrangers métalliques de l\'estomac des bovidés. Rev. Méd.
Vét., 107, 746, (1956).
Eisenhut, .A. : Gebruiksaanwijzing bij de Metall Evaquator.

F a s n a c h t, D. W.: „Idea". Simple new instrument speeds metal removal. .Mod.

vet. Pract., 39, (1958).
Feddema, J. J. en Kooi, K. van der: Enige ervaringen met dc metaal eva-
quator volgens het systeem van Eisenhut. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 526, (1\'J)58).

F r c d c r i k, G. H.: Enkele röntgendiagnosrs bij grote huisdieren, Tijdschr. Dier-
geneesk., 82, 991, (1957).
F r e d e r i k, G, H, en W i n t z e r, H, J,: Die röntgenologische Darstellung metal-
lischer Gegenstände in der Haube des Rindes und ihre Bedeutung für die Fremd-
körpcrdiagnostik, Dtsch. tierärztl. Wschr., 66, 406, (1959).
H e 1 m y, N. B,: Some problems encountered in surgical treatment of reticulo-peri-

tonitis traumatica in bovines, Proefrschrift, Utrecht, 1958,
K e t t e 1, E. VV, and Snook, M, D,: Prevention of so-callcd "hard-ware disease"

in cattle using a magnetic retriever, ƒ. Amer. vet. med. Ass., 131, 285, (1957).
M u f f 1 y, J, A, and P i n t, L, H,: Nonsurgical removal of foreign bodies with a mag-
net. Proc, Book Amer. vet. med. Ass., 48, (1955).

N i I s s o n, Jr., L. S.: Magnets: a therapeutic agent in the treatment of traumatic

gastritis. Vet. Med., 51, 565, (1956).
Rosenberger, G. und S t ö b e r, M.: Beurteilung der Behandlung und Vor-
beuge der Fremdkörpererkrankung des Rindes mittels Magnet-Instrumenten.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 57, 98, (1958).
S c h i p p e r, J. A., W i t z, R. and E v c 1 c t h, D. R.: Magnetic apparatus for tne
rrmo\\\'al of metal from the bovine reticulum. North Amer. Vet., 36, 640, (1955).

In Zuid-Tongeren in Schlceswijk zocht men schapen als dijkbeschcrmers. Met hun
hoeven trappen zij dc dijk vast en houden bovendien het gras kort. Voor ± 28 ha
liecft men cen kudde van ± 310 dieren nodig.

1. Uit de uitwendige vorm van het uier kan met zekerheid niets omtrent de pro-
duktie van dc afzonderlijke kwartieren gezegd worden. Daarvoor moeten de kwar-
tieren afzonderlijk gemolken worden. De verhouding tussen de hoeveelheden van
achter- en voorkwartieren is van 6 : 4. Deze verhouding is sterk erfelijk bepaald
met cen erfelijkheidsgraad (h\'-^) van 0.7.

2. Er bleken significante correlaties te bestaan tussen dc helling van het bekken
en de helling van dc basis van hct uier, tussen bekken- en uierlengte en tussen
heup- en uierbreedte.

3. Onder de spcenvoiinen komen die met ronde (43%) en platte (42%) uiteinden
het meeste voor. Die met bordvormige en trechtervormige openingen veel minder.
Onder de tepels met ronde en bordvormige uiteinden kwamen de meeste uitge-
stulpte tepclkanalen voor. Heel vaak kwamen deze uitstulpingen voor wanneer
tegelijkertijd de spenen spits en het tepclkanaal nauw was. Eversie van het tepel-
kanaal geeft mogelijk gauw aanleiding tot mastitis. Dc oorzaak van de eversies
wordt gezocht in onoordeelkundig machinaal melken. Bij trechtervormige uit-
einden werden nooit eversies gezien. De spcenvorm en die van de uitmonding
schijnt sterk erfelijk bepaald te zijn.

4. Bckkenvorm, bekkenhelling evenals tepcllengte zijn sterk erfelijk bepaald. Dit
geldt eveneens van uier- en tepelmaten. Het voorkomen van bijspenen wordt
waarschijnlijk door vele genen bepaald.

in T.N.O.-verband werkzaam bij de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Noord-Holland.

Tijdens de langdurige droogte deden zich op Texel, maar waarschijnlijk
ook wel elders in het land, bij lammeren, schapen, pinken en koeien ver-
schijnselen voor die een overeenkomstig beeld vertoonden.
De dieren waren hierbij niet in staat zich op normale wijze voort te be-
wegen, terwijl de eetlust, de wijze van grazen en andere gedragingen niet
veranderd waren. De afwijkingen waren meestal reeds op te merken bij
de stilstaande dieren.

Bij deze dieren werden de benen soms meer dan normaal van elkaar ge-
plaatst om zich als het ware een groter steunvlak te geven. Daarbij werd
knikken met het hoofd dikwijls als een typisch verschijnsel opgemerkt. Zo-
dra door afleiding of iets dergelijks de hals- en hoofdspieren geactiveerd
werden, verdwenen deze abnormale bewegingen.

In ernstiger gevallen stonden de dieren wijdbeens en het leek of zij on-
machtig waren hun benen te verzetten. Deze dieren trilden dan hevig, wa-
ren angstig en vielen tenslotte op de grond.

Indien een koppel pinken werd opgejaagd, kwamen bewegingsstoornissen
duidelijk naar voren.

Bij het lopen werden de lendenen sterk gebogen en de benen werden tc
langzaam naar voren gebracht. Het maakte de indruk of de pinken zich
niet snel genoeg uit de voeten konden maken. Hadden zij eenmaal een be-
paalde snelheid bereikt, dan bewogen zij zich slap en slingerend voort en
waren zij blijkbaar niet in staat daarbij snel van richting te veranderen.
Bij plotseling opjagen van de pinken kwam de vertraagde reactie van het
bewegingsapparaat wel heel duidelijk uit. Het zwaartepunt van het lichaam
werd dan snel naar voren gebracht, maar de ledematen echter niet. Het
gevolg hiervan was dat de dieren struikelden of zelfs vielen.

Dc bovenbeschreven verschijnselen werden ook opgemerkt bij lammeren en
schapen. Bij deze dieren waren ze zelfs nog duidelijker en de onmacht om
zich voort te bewegen kwam nog sterker naar voren.

In een stilstaande of grazende koppel zag men reeds heel duidelijk de ge-
bogen lendenen en de wijdbeense stand.

Zodra de koppel werd gedreven bleven de afwijkende dieren achter en
liepen veel moeilijker. Dan bleek, dat het aantal aangetaste dieren groter
was dan bij rust geconcludeerd zou worden. Bij de achterblijvende dieren

werd de pas korter en vlugger. Ze gingen stijf lopen, de rug werd sterk ge-
bogen en hoofd en hals werden meer naar de grond gebracht. Deze gang
ging spoedig over in een hobbelende gang waarbij de spieren te sterk ge-
contraheerde indruk maakten. De dieren maakten de bewegingen van een
hobbel]jaard. Dit stadium duurde nooit lang, want spoedig vielen ze in to-
nische kramp op de grond en bleven dan enige minuten angstig liggen.
De spieren ontspanden zich, de kramptoestand verdween en de dieren ston-
den weer op en liepen vrij normaal weg. Werden zulke schapen verder op-
gejaagd, dan herhaalde zich het beeld heel spoedig; soms wel voordat
20 ä 30 meter was afgelegd.

Deze afwijking werd onder allerlei omstandigheden aangetroffen. De
slachtoffers waren te vinden bij goed verzorgde en minder goed verzorgde
koppels, bij goed gevoede als minder goed gevoede koppels. Drinkwater was
steeds voldoende aanwezig en meestal van prima kwaliteit. Het demon-
streerde zich op alle grondsoorten op Texel. De enige gemeenschappelijke
factor, die in alle koppels aanwezig was, was het gemis aan groen en groeiend
gras.

De behandeling van deze ziekte was op deze factor gebaseerd. Van een
grote \\erscheidenheid van voedermiddelen werd gebruik gemaakt, zoals
krachtvoer en groenvoer. Echter zonder resultaat. Ook werd gedacht aan
mineralendeficiënties en verschillende mineralenmengsels werden verstrekt.
Vitaminetekort werd overwogen. Zo werd o.a. het vitamine E gegeven. Het
gebruik van deze middelen is niet altijd teleurstellend geweest. De resul-
taten waren wisselend en soms hoopgevend. Daar verschillende middelen
nog worden geprobeerd, kan pas later iets vermeld worden over de ver-
kregen resultaten.

Na de komst van de regen is het aantal aangetaste koppels verminderd en
heeft de ziekte een veel milder verloop gekregen. De aanvankelijk onrust-
barende omvang van deze ziekte heeft plaats gemaakt voor een geleidelijk
herstel.

The author describes an unknown animal disease in cattle and sheep on the island
of Texel (North Holland).

The symptoms which were observed in the long period of draught during last sum-
mer and of which locomotion disturbances were the most important, became less
severe after the rains broke through. The animals recovered gradually.

Door het stamboek voor het Angler vee is zoveel diepvrieszaad van de West Vlaamse
stier Jupiter geïmporteerd dat 100 inseminaties verricht kunnen worden (behalve
met Rode Denen kruist men dus thans ook met het West Vlaamse vee. Er komt steeds
meer contact tussen de fokkers van rode rundveerassen. Ref.)

Volgens het Vet. Bulletin, aug. 1958, ontwikkelden 2 katten op de boerderij ernstige
tuberculeuze processen van het bovine type.

Verschillende koeien van de stal hadden positief op tuberculinatie gereageerd, nadat
de stal 3 jaar vrij was geweest. J.A.V.M.A., 15-11-1958, 521

Het bacteriologisch onderzoek van vlees en organen is in de eerste jjliats
een kwalitatief onderzoek waarbij het er om gaat of het te onderzoeken
materiaal wel of niet kiemvrij is. Een enkele kiem, die tijdens de behande-
ling in een vloeibare voedingsbodem terecht komt geeft groei en beïnvloedt
hiermede ernstig de uitslag van het onderzoek, met alle economische ge-
volgen van dien voor de eigenaar van het slachtdier.

Als gevolg hiervan moet men er naar streven het bacteriologisch oncler:;oek
zó uit te voeren, dat verontreiniging der voedingsbodems op welke vijze
ook tot een miniminn wordt gereduceerd. Het is duidelijk, dat het gevaar
om een „kimstfout" te maken evenredig toeneemt rnet de tijd van handeling
en de hoeveelheid instrumenten (messen, staven, pincetten), die men hier-
voor nodig heeft. Er werd daarom geprobeerd een instrument te construorcn
waarmede men zeer snel een stukje vlees of orgaan zou kunnen verkrijgen,
gereed om direct in of op eerr voedingsbodem gebracht te worden.

Na vele experimenten werd tenslotte een apparaat geconstrueerd, dat zowel
eenvoudig als doeltreffend blijkt te zijn. hr afbeelding 1 A zijn de 3 delen
van het a])par-aat te zien, te weten een staaf, een koker err een spiraalveer.

1 Dit apparaat is, in roestvrije stalen uitvoering, te verkrijgen bij de N.V. Konink-
lijke Pharmaeeutische Fabrieken v/h Brocades Stheenian & Pharmacia.

1 C geeft de toestand weer juist \\oor liet nemen van het monster, terwijl
1 B de stand van het instrument bij beënten van de voedingsbodem laat
zien. De scherpe onderzijde van cle koker wordt door een snelle beweging
\\ ia de afgeschroeide oppervlakte in het vlees- of orgaanstuk gebracht. Door
het apparaat in een hoek van ongeveer 45° met de oppervlakte van het
vlees in te brengen en direct weer in dc denkbeeldige loodlijn op te trekken,
terwijl het instrument daarbij evenwijdig aan zijn stand van inbrenging
blijft, verkrijgt men cen uitgeponst stukje materiaal \\-an ± 4—5 mm^, dat
bij indrukken \\ an de staaf in of op de voedingsbodem gebracht kan worden.
In afbeelding 2 wordt deze handeling schematisch weergegeven. Het is wel
aan tc bevelen deze handeling op een stuk vlees te oefenen voor men het
apparaat in het routinewerk gaat gebruiken.

Om zeker te zijn, dat dit instrument in cle praktijk zou kunnen voldoen,
> ferden meer dan 2000 bacteriologische vleesonderzoekingen verricht.
Hierbij bleek het apparaat vooral bij het verkrijgen van een monster vlees
zeer goed tc \\ oldoen. De organen (milt en lever) zijn met betrekking tot
dit apparaat te week van consistentie, maar bovendien kan men hierbij
met een enkele spatel onderzoekmateriaal verkrijgen.

Hel apparaat is na gebruik in een ogenblik uit elkaar te nemen, gemak-
kelijk te reinigen en kan dan weer gesteriliseerd worden. De scherpe
benedenrand van de koker wordt geslejjen door af en toe de staaf enkele
malen snel heen en weer te trekken.

\'I hc author describes a new apparatus for practical use in bacteriologie meatinspection.

Voordracht gehouden ter gelegenheid van de Algemene Vergadering ^an
de Maatschappij voor Diergeneeskunde op 10 oktober 1959.

Onze kennis van het gedrag van huisdieren is nog zeer gering. Het is wel
merkwaardig en eigenlijk ook wel een weinig beschamend, dat wij om-
trent de gedragingen en de drijfveren van die gedragingen bij muizen,
aalscholvers of stekelbaarsjes veel beter zijn ingelicht dan bij de dieren
waar wij al zo vele eeuwen lang dagelijks mee omgaan.
Boeken over honden en paarden bevatten meestal niet meer dan enkele
praktische aanwijzingen voor de omgang met en de dressuur van deze
dieren, zonder ook maar op enigerlei wijze in te gaan op hetgeen het
natuurwetenschappelijk onderzoek ons geleerd heeft omtrent de achter-
gronden, waarop hun gedragingen berusten. Behalve het boek van
Bierens de Haan „Wat gaat er om in Uw hond" en het boek van
Moyra Williams „Horse Psychology" bestaan er geen werken
waarin het gedrag van huisdieren op verantwoorde wijze samenvattend
wordt behandeld.

Dat betekent dus onder meer, dat het gedrag van runderen, schapen en
varkens nog vrijwel terra incognita is. De oorzaak voor dit gebrek aan
kennis moet enerzijds gezocht worden in het feit dat het gedrag van
huisdieren voor de meeste biologen geen aantrekkelijk object van onder-
zoek blijkt te zijn, terwijl men anderzijds in de kring van dierenartsen
en veeteeltkundigen meestal te weinig op de hoogte is met het gedrag
van dieren in het algemeen, om dat der huisdieren met succes te kunnen
bestuderen. Waarschijnlijk omdat men meent, dat de studie van hct
gedrag van huisdieren geen praktische aspecten zou opleveren, dat het
op geen enkele wijze tot verhoging van de produktie zou kunnen bij-
dragen.

Ik hoop U in een zeer beknopt bestek iets te kunnen mededelen omtrent
de achtergronden van het gedrag van onze huisdieren en in het bijzonder
van de landbouwhuisdieren en U er van te kunnen overtuigen dat de
kennis van dit alles wel degelijk praktische aspecten oplevert.

Een van de voornaamste fouten die men bij de beoordeling van het gedrag
van dieren steeds weer pleegt te maken, berust op wat men zou kunnen
noemen een antropocentrische instelling. Men schrijft de dieren gedachten
of drijfveren toe, die typisch menselijk zijn en men interpreteert him ge-
dragingen als waren zij mensen. Begrippen als „trouw" of „vals" mogen
dan ook beslist niet in menselijke zin opgevat worden en dit geldt in nog
veel sterkere mate waar het handelingen betreft, die het begrip „intellect"
raken. Het mag als genoegzaam bekend verondersteld worden, dat de
geweldige prestaties van rekenende paarden, honden en katten op niets
anders dan op een uiterst scherp waarnemingsvermogen berusten en met
werkelijk intellect niets te maken hebben. Zij gelukken ook nooit wanneer

de verzorger, die — zij het onbewust — het teken geeft, niet aanwezig is.
En wat te denken van de papegaai die na een operatie aan zijn poot
tegen D r. F olm er zei, dat hem zoiets nog nooit overkomen was? De
verklaring is eenvoudig: het dier zei dat altijd, hij kon niets anders zeggen.

De wereld van het dier is een geheel andere dan de onze. Zelfs wanneer
het om de waarneming met een zelfde zintuig gaat, treden reeds duidelijke
verschillen aan den dag. Het gezichtsveld van een hond is geheel anders
dan het onze en een konijn neemt achterwaarts even veel waar als naar
voren. Bovendien zijn onze huisdieren in de eerste plaats reukdieren,
komt bij hun het gehoor op de tweede plaats en het gezicht op de derde,
terwijl de volgorde bij de mens juist andersom is. Bovendien „ziet" men
eigenlijk niet met de ogen en „hoort"\' men eigenlijk niet met de oren
maar komt de desbetreffende prikkel pas tot bewustzijn in de hersenen.
De wijze van deze bewustwording hangt dan ook in sterke mate af van
allerlei vroegere ervaringen en met name van het belang dat de prikkel
voor ons of voor het desbetreffende dier heeft. Zo leeft een hond niet
alleen in de eerste plaats in een wereld van geuren, waar wij in een wereld
van gezichtsindrukken leven, maar hebben ook allerlei optische waar-
nemingen voor hem een geheel andere betekenis dan voor ons. Zoals
eigenlijk ook onder de mensen een kleermaker in een geheel andere wereld
leeft dan een vliegenier, zo leven ook het paard en de geit in een geheel
andere „Umwelt" dan een kat of een hond of dan wij, mensen. Het kern-
punt van de dressuur van een blindengeleidehond is dan ook, dat men
het dier leert de wereld te zien met de ogen van een mens opdat hij zijn
baas kan waarschuwen voor hindernissen die voor hem geen, maar voor
de baas wèl een obstakel vormen.

Deze „Umwelt", deze wereld waarin het dier leeft, berust uit den aard
der zaak bij huisdieren in sterke mate op de wereld, op het milieu, waarin
het dier in zijn natuurlijke staat leefde. Dieren van de vlakte als een
paard of een rund zullen wij zelden ergens op zien klimmen, maar reeds
het feit dat men spreekt van „de bok op de haverkist" — niet in of voor
of bij de haverkist — bewijst ons dat geiten, die van origine bergdieren
zijn, zich ook nu nog als echte klimmers gedragen. Een hond of een kat,
wier voorvaderen jagers waren en hun jongen in een hol verzorgden,
zullen wij dikwijls een bot of een dode muis mee naar huis zien nemen,
maar zag U ooit een paard cen bosje gras bij de staldeur deponeren? De
hond, die als wolf in kuddeverband leefde, is gemakkelijk tot bepaalde
handelingen te induceren. Hij komt in actie wanneer U roept „pak ze"
of „poesjes". Maar probeert U eens een kat in actie te krijgen door
..muizen" te roepen! Wij kimnen een dier dan ook in grote trekken alleen
datgene leren, wat reeds in zijn natuurlijk gedragspatroon besloten ligt.
Men kan jagen met een hond en met een fret, met een valk of met een
aalscholver, maar een jachtkoe of een jachtkip zijn ondenkbaar.
Zindelijk maken kan men eigenlijk alleen die dieren, die van nature aan-
dacht aan hun excrementen of hun urine besteden, die defaecatie of uri-
neren tevens gebruiken voor gebiedsafbakening.

Tal van dieren leven namelijk in een zeer bepaald gebied, dat dan nog
dikwijls weer in een jacht- en een woonterritorium onderscheiden kan
worden. De grenzen van het gebied worden regelmatig op de boven-
beschreven wijze afgebakend opdat iedere soortgenoot weet, dat hij zich

daarbinnen op „particulier terrein" bevindt. Honden, jakhalzen, wohen
en vossen doen dit door het zo bekende poot-oplichten, maar ook vel
door het verspreiden van de faeces met de achterpoten, het „krabben"
dat zelfs de stadshond op het asfalt nog laat zien. Neushoorns en nijl-
paarden gebruiken hun uitwerpselen eveneens voor dit doel en het leit
dat men varkens gemakkelijk zindelijk kan maken, dat men ze op een
signaal kan laten defaeceren, bewijst wel dat hun wilde voorvaderen
waarschijnlijk op soortgelijke wijze aandacht aan hun excrementen be-
steedden. Een aap is daarom niet zindelijk te maken, omdat zijn faeces
naar beneden vallen, uit zijn gezichtskring verdwijnen en geen \\erdere
biologische betekenis voor hem bezitten.

Het „pootje geven" van een hond is een kunst, die het dier eveneens reeds
\\ an nature beheerst. Het is de melkstoot van de pup, waarmee het schieten
van de melk bij de moeder wordt opgewekt, en dat later als de bekende
bedelbeweging wordt herhaald.

Het is geen wonder, dat bijna al onze huisdieren kuddedieren zijn. De
sociale binding van het kuddedier aan zijn soortgenoten wordt immers
gemakkelijk overgedragen op de mens en heeft ongetwijfeld een zekere
rol bij de domesticatie gespeeld. Dc solitair levende kat is dan ook het
laatst van al onze gewone huisdieren gedomesticeerd. Van grote betekenis
voor het tot stand komen van zodanige verbanden is het feit, dat alle
jonge dieren in het algemeen geneigd zijn het levende wezen te volgen
dat zij na hun geboorte het eerst te zien krijgen. In alle normale gevallen
is dat natinnlijk de moeder, maar wanneer men zorgt dat een jonge gans
na het uitkomen uit het ei het eerst met een mens in aanraking komt,
blijft het kuiken deze mens volgen en trekt het zich van andere ganzen
niets aan. Soortgelijke ervaringen heeft men opgedaan met lammeren en
zelfs met paarden. Een veulen dat pas 64 dagen na de geboorte voor het
eerst een paard zag, was daar bang voor en zocht bescherming bij dc
man, die het tot op dat moment verzorgd had.

\\\'an groot belang voor het kuddeverband zijn de onderlinge verhoudingen,
de sociale rangorde. De Noorse onderzoeker S c h j e 1 d e r u p p - E b b e
heeft dit in 1922 voor het eerst bij kippen onderzocht. Aan het aantal
malen dat de dieren naar elkaar pikten stelde hij vast, dat in een toom
kippen een hiërarchieke rangorde heerst. Er is een No. 1 die naar alle
anderen pikt en zelf niet gepikt wordt, een No. 2, die alleen door No. 1
gepikt wordt en zelf naar alle anderen i)ikt enzovoorts, totdat wij ten-
slotte komen aan de ongelukkige kip die het laagst geclassificeerd staat en
van alle anderen snavelhouwen te incasseren krijgt zonder er zelf een uit
te delen.

Bij tal van andere dieren is sedertdien zulk een rangorde vastgesteld.
Onder de huisdieren kent men ze zeer goed van honden, van katten
(waar ze al kort na de geboorte optreedt en gehandhaafd blijft tot het
nest uiteen gaat), van geiten en vooral ook van koeien. Om dit laatste
te constateren behoeven wij werkelijk niet de gevechten, die telken jare
in de lente op de alpenweiden bij La Valais (Zwitserland) plaats vinden,
bij te wonen. Wij kunnen het verschijnsel dagelijks bij ons eigen vee
waarnemen. Koeien handhaven hun rangorde door naar elkaar te stoten,
in de meeste gevallen in de flank, waarbij het opvalt dat deze stoten toch
met een zekere voorzichtigheid gegeven worden en meer dienen om tc

intiinideren dan oni werkelijk letsel toe te brengen. In het weiland, waar
\\-oldoende ruimte en uitwijkmogelijkheid is en waar voedselconcurrentie
geen rol speelt, komt dit alles lang niet zo sterk naar voren als in enger
begrensde ruimten, zoals bijvoorbeeld de loopstal.

Onderzoekingen, die door medewerkers van de Werkgroep Gedrag Land-
bouwhuisdieren TNO bij koeien in Friesland zijn verricht, hebben aan-
getoond dat deze dieren — zoals ook vele anderen niet aan een zo
absolute hierarchie onderworpen zijn als kippen, maar dat de rangorde
slechts statistisch vastgesteld kan worden. Dat wil dan zeggen, dat No. 1
niet het dier is dat in het geheel niet gestoten wordt, maar dat dit het
dier is dat de minste stoten ontvangt en de meeste stoten uitdeelt. De
koeien zelf hebben overigens deze statistiek niet nodig, zij weten heel
goed wie aan de kop staat. Bovendien bleek dat ook een groep van
dieren als kopgroep kan optreden, met dikwijls tamelijk ingewikkelde
verhoudingen binnen deze groep. Voor het tot stand komen van cle rang-
orde blijkt de leeftijd van de dieren van doorslaggevende betekenis te
zijn; daarnaast speelt echter ook het temperament een belangrijke rol.
Er werd geen correlatie, negatief noch positief, tussen rangorde en melk-
produktie geconstateerd, maar wel bleek dat een bepaalde rangorde twee
jaren lang zowel op stal als in de weide gehandhaafd bleef. Karakteristiek
voor zulk een rangorde is het afreageren van eigen onlustgevoelens op
het sociaal lager staande dier, een \\-erschijnsel dat niet alleen van apen,
paarden en tal van andere dieren bekend is, maar dat ook in onze mense-
lijke maatschappij dagelijks waar te nemen valt. Het was dan ook niet
verwonderlijk dat bij de onderzochte koeien herhaaldelijk gezien werd,
hoe een stoot van een der hooggeplaatste dieren over drie, vier of meer
koeien naar beneden doorgegeven werd.

Tal van factoren kunnen de plaats, die een dier binnen de sociale rang-
orde inneemt, bepalen. De grootte en de lichamelijke kracht zijn daarbij
van lang nict zoveel betekenis als men geneigd zou zijn te veronderstellen.
Temperament, zelfbewustzijn en daarnaast ook de lichamelijke welstand
spelen een belangrijke rol. Bij kijjpen zijn alle mannelijke dieren steeds
hoger geclassificeerd dan alle vrouwelijke. In een gemengd toom is er dus
een ajjarte hierarchie voor hanen en hennen, maar alle hanen staan
boven alle hennen. Door injectie met mannelijke hormonen kan een hen
zelfs zeer duidelijk op de sociale ladder stijgen, terwijl castratie bij de
hanen een tegengesteld effect heeft.

Bekendheid met het terrein speelt eveneens een grote rol. Ook wij ver-
liezen ons zelfbewustzijn wanneer wij ons „als een kat in een vreemd pak-
huis" voelen, en een dompteur, die met leeuwen, tijgers of beren werltt,
zorgt er bij de dressuur dan ook zorgvuldig voor dat hij zelf het eerst in
de arena aanwezig is. Wanneer een hond vervelend is tegen bezoekers,
sluite men hem vóór het bezoek binnen komt in de keuken op en late men
hem pas na een kwartiertje weer in de kamer. In de meeste gevallen zal
hij zijn agressiviteit dan niet meer tonen. Heeft men een kip die erg
onder de aanvallen van haar toomgenoten te lijden heeft, dan kan men
haar eerst een poos alleen in de ren laten lopen en dan de anderen, die
zolang in het nachthok opgesloten blijven, er stuk voor stuk weer bij
toelaten.

de meeste en de zwaarste eieren leggen omdat zij het langst aan de voerbak
verblijven. Maar zij leggen niet de meeste bevruchte eieren. Want zij
hebben het dermate druk met het handhaven van hun plaats in de sociale
rangorde dat zij maar weinig tijd voor de haan over houden, zodat de
meeste bevruchte eieren door hun lager geplaatste collegae gelegd worcen.
De parallel met bepaalde verhoudingen in de menselijke maatschappij
dringt zich ook hier weer duidelijk aan ons op.

Een vast sociaal verband werkt gunstig op de produktie. Elke nieuweling
in een toom begint onderaan doch tracht zich zo snel en zo ver mogelijk
omhoog te pikken. Daardoor neemt de pikactiviteit in het gehele toom
sterk toe en wordt er minder gegeten. Hoe minder verandering er in de
tornen wordt aangebracht, des te hoger is de produktie. Volkomen isolatie
van de dieren werkt aan de andere kant echter ook niet gunstig, want
onder het motto „zien eten doet eten" worden de dieren in een sociaal
verband wederzijds tot eten gestimuleerd, een verschijnsel dat men ook
aan de produktie bij schapen heeft kunnen vaststellen.

Deze en andere verschijnselen die de kennis van het gedrag van dieren
ons heeft geleerd, vormden reeds voor de laatste wereldoorlog in Amerika
de aanleiding tot het instellen van onderzoekingen naar het gedrag van
huisdieren met het oogmerk methoden te vinden ter verhoging van de
produktie of ter verlaging van de kosten verbonden aan het onderhoud
der dieren. In ons land werd het belang van dergelijke onderzoekingen
voor het eerst erkend in 1952, toen de Organisatie TNO de Werkgroep
Gedrag Landbouwhuisdieren (Zoölogisch Laboratorium der Universiteit
van Amsterdam) in het leven riep. Hoewel voorlopig slechts op zeer be-
scheiden schaal onderzoek kon worden verricht — overigens meer door
gebrek aan mensen dan door gebrek aan fondsen — kon toch reeds enig
inzicht worden verkregen in het rangordeprobleem bij koeien, in het
gedrag van lammeren, in het gedrag van biggen ten aanzien van de
tepel, alsmede in het gedrag van stieren bij het opvangen van sperma ten
behoeve van de kunstmatige inseminatie. Over de voorlopige resultaten
van dit laatste onderzoek is van de hand van J. J. M. L. C r o m b a c h
een artikel verschenen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 83, 137,
1958. Het bleek dat de quantiteit en de qualiteit van het sperma aan-
merkelijk konden worden opgevoerd door de stieren voor de sprong eerst
één of tweemaal tegen te houden of hen eenmaal tegen te houden en ze
daarna een keer vergeefs te laten springen. De bevruchtingsresultaten
waren aanzienlijk hoger dan anders en er trad geen gewenning aan de
methode op. Bij het gebruik van een clekbok bleek het gunstig te zijn
wanneer men bij de sprong door beweging van de dekbok de stier een
paar passen voorwaarts liet maken. Een en ander berustte op de zorg-
vuldige analyse van het normale paringsgedrag der dieren.
Zo is dus gebleken dat, hoewel de studie van het gedrag van huisdieren
met name in ons land nog in de kinderschoenen staat, de beoefening van
deze tak van wetenschap zeer zeker tot verhoging van de produktie en
verlaging van de onkosten verbonden aan het houden van huisdieren en
in het bijzonder van landbouwhuisdieren kan bijdragen. Geld, tijd en
werkkracht zullen aan dit onderzoek niet vergeefs besteed worden.

gehouden ter gelegenheid van de Algemene Verga-
dering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op
10 oktober 1959.

De voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
opende het Symposium met de volgende woorden:

De Salmonellose bij dieren en de besmetting van voedings-
middelen van dierlijke oorsprong met Salmonella-bacteriën,
vormt reeds sinds vele jaren één der belangrijkste veterinaire
problemen. Het besluit der Maatschappij voor Diergeneeskunde,
om tijdens haar jaarlijkse vergadering 1959 een symposium
„Salmonellose" te houden wint bijzonder aan actualiteit door
een zeer sterke toeneming van Salmonella-ziektegevallen bij de
mens in Nederland in de laatste maanden.

Wij mogen ons daarom gelukkig prijzen hedenmiddag een
forum van een 6-tal deskundigen op Salmonellagebied in ons
midden te hebben, die ons zowel over hun werk en de op dit
gebied bestaande problemen zullen voorlichten, als ook zullen
trachten antwoord te geven op de ongetwijfeld vele vragen,
die in Uw midden leven.

Moge deze voorlichting en de daarop volgende discussie een
bewijs zijn, dat de Salmonellose in al haar facetten niet slechts
dagelijks bestudeerd en bestreden wordt door enkelen, maar dat
het probleem de volle aandacht van de Nederlandse dierenarts,
in de praktijk of in het laboratorium werkzaam, bezit.
Thans geef ik het woord aan Prof. A. van der Schaaf, die zich
bereid verklaard heeft deze zitting in te leiden en de leiding
der discussies op zich te nemen.

In de komkommertijd van vele kranten is de Salmonella in het voetlicht
geplaatst en pakkende artikelen zijn in bijna alle Nederlandse dagbladen
en periodieken aan de salmonellosis gewijd. Nog meer dan maanraketten
en \\liegende schotels trokken de nietige paratyfusbacteriën de aandacht
van het publiek. Al maanden voordien had het hoofdbestuur van de
maatschappij reeds de noodzakelijkheid gevoeld over het salmonellose-
vraagstuk een samenspraak te houden. Het had zijn voelhorens uitge-
stoken om te trachten van dit symposium een pièce de résistance te maken
waar de kennis omtrent de salmonellosen bij dieren geïnventariseerd en
geordend zou kunnen worden.

Zoals U weet vormen de Salmonella\'s een zeer talrijk geslacht en nog
bijna dagelijks worden er nieuwe telgen geboren; gelukkig zijn ze niet
alle even agressief voor mens en dier. Het spreekt vanzelf, dat het on-
mogelijk is om in één middag, en dan nog wel op zaterdag, al deze ziekte-
verwekkers met hun gastheren de revue te laten passeren. Er is een keus
gedaan en ik geloof, dat deze keus voor dit gemengde gezelschap de juiste
is geweest.

In 1953 had ik het genoegen op deze zelfde plaats U wat te vertellen
mede namens collega De Jong uit Leeuwarden over de behandeling
van salmonellose bij het volwassen rund met chloramphenicol. Ook nu
staat deze therapie nog in het middelpunt van de belangstelling, doch de
profylaxis eist zeer zeker meer aandacht en natuurlijk allereerst de pre-
\\entie van salmonellosis bij de mens voor zover die oj) diergeneeskundig
gebied ligt.

Alvorens men echter een ziekte door jjreventieve maatregelen wil be-
strijden moet men eerst weten waar de bronnen zich bevinden, waar de
verwekkers van deze zoönosen schuilen. Men moet weten hoe men de
dragers kan vinden en of ze al of niet te genezen zijn. Men dient na te
gaan of de bronnen van infectie zelfs geheel zijn droog te leggen.
Gelukkig voor ons land beschikken wij over een Nationaal Salmonella-
centrum, waar alle Salmonella\'s geïdentificeerd kunnen worden. Dit is
nog niet zo eenvoudig, want de korte bonte rijen en de snelagglutinaties
met polyvalent serum geven wel eens aanleiding tot verkeerde inter-
pretaties van uit dierlijke produkten geïsoleerde culturen. Speciaal de
Hafnia\'s en Arizona\'s, behorende tol het geslacht Paracoi.obactrum, geven
diagnostische moeilijkheden. Daarnaast kan het typeren van geïsoleerde
Salmonella-ütamxjicn ons helpen om ci)idemiologi.sche problemen op te los-
sen.

Naast beschouwingen over de algemene hygiënische aspecten, die het voor-
komen \\an Salmonellae in voedingsmiddelen opleveren, is deze reeks van
voordrachten vooral gewijd aan de salmonellosis van het iimd. Ik zou
feitelijk direct al een fout maken wanneer ik zou spreken in enkelvioud
over deze ziekte, want meerdere soorten van het genus Salmonella kun.nen

ziekte bij zowel het kalf ais het volwassen rund geven. Wat de kalveren
betreft heeft de Deen J. Muller in 1957 een overzicht gegeven van
de aangetoonde soorten bij 11000 gestorven kalveren over een periode van
10 jaar. Ruim 2% hiervan leverde een positieve bevinding t.o.v. Salmonella
op. In 3/4 der positieve gevallen werd S. dublin gevonden, in 1/6 S.
typhi murium en de rest leverde 1 7 verschillende soorten Salmonellae op.
Het merkwaardige is echter, dat in het jaar 1948—1949 in de Staats
Scrumlaboratoria te Kopenhagen alleen maar S. dublin werd gevonden
en in 1956—1957 was de meerderheid S. typhi murium, dit kwam echter
in de eerste plaats door de sterke toename van de S. typhi murium, die
echter toch slechts bij 1% van alle gestorven kalveren werd gevonden.
Ü zult nu vragen, heeft het dan wel zin om aan deze Salmonellosen zoveel
aandacht te besteden? Mijn inziens wel, want hier in Nederland hebben
wij nog altijd voornamelijk met de voor kalveren meer pathogene S. dublin
te maken. Daarbij komt, dat het percentage sterfgevallen aan S. typhi
mwrmm-infecties bij kalveren en volwassen dieren wel eens een fractie
van het aantal voorkomende infecties zou kunnen zijn. De S. typhi rnurium-
infectie bij de mens heeft misschien t.o.v. de morbiditeit slechts een mortali-
teit van 1%. W\'anneer het bij de kalveren net zo zou zijn, dan zouden de
8 sterfgevallen dus overeenkomen met 800 ziektegevallen, die alle uitschei-
der of drager zouden kunnen zijn.

Is het dan zo dwaas wat Dr. Grashuis heeft geuit tegen de naar „hot news"
begerige journalisten? Dwaas niet, deels onjuist echter wel. Want de
Nederlandse slachtkalveren worden anders gehouden dan de Australische,
Nieuw-Zeelandse en Noord-Amerikaanse. Ze lopen niet de kans om zich
zo gemakkelijk met S. typhi murium te infecteren. In kunstmelk hebben
we nog steeds geen S. typhi murium kunnen aantonen, het leidingwater dat
gebruikt wordt om het aan te lengen is vrij van enterobacteriën. Contact
met andere dieren wordt in donkere en rustige stallen in het algemeen niet
getolereerd. Muizen en ratten zouden de kiemen kunnen overbrengen, doch
in een kalvermesterij vinden ze weinig wat \\an hun gading is en heeft
men doorgaans geen muizen- of rattenplaag.

Dc salmonellose bij de mestkalvercn is in Nederland zeker niet zeldzaam,
bijna elke grote rnesterij heeft er wel eens mee te maken, maar S. dublin
is meestal de oorzaak \\an ziekte of dood. Ik ken dit jaar slechts één
uitbraak van dodelijke infecties met S. typhi murium. Deze Salmonella
heeft juist bij dc mensen naast di\\crse soorten \\\'an het genus Shigella, de
buikklachten veroorzaakt.

Antibiotica zijn toegestaan om tot een concentratie van 100 gr per ton
tc mengen met het droge poeder. Meestal worden wijdspectrum antibiotica
behorende tot de tetracyclines gebruikt, doch volgens een recente Ameri-
kaanse publikatie zou penicilline onder bepaalde omstandigheden ook
gunstig werken t.o.v. voederomzetting en groei (Wing, 1958).
De grootste hoeveelheden, die in kunstmelk worden aangetroffen, zijn
echter niet in staat om de groei van gevoelige Salmonella\'s geheel te
onderdrukken en kunnen evenmin de infectie voorkomen. Ze verlopen
doorgaans iets gunstiger dan bij dieren, die geen antibiotica in het voer
krijgen.

Ook Salmonella\'s kunnen resistent worden tegen tetracyclines, doch nimmer
is bewezen, dat deze resistente mutanten virulenter waren dan de gevoelige.
Nooit heeft men aangetoond, dat door antibiotica in het voer het aantal

dragers percentueel groter werd. Wel echter werd het tegendeel gezim.
Misschien hebben indirect de antibiotica wel tot een absolute toename der
.Salmonellosen meegewerkt omdat ze het mogelijk hebben gemaakt onder
minder hygiënische omstandigheden dieren in grote getale te mesten.
De S. dublin is een microörganisme, waarvan het rund de hoofdgastheer is,
net als de Brucella abortus. Zo is ook aan te nemen, dat men, door de
smetstofuitscheiders onder de runderen onschadelijk te maken, deze sal-
monellosis eveneens tot een minimum kan terugdringen.
Het opsporen van de uitscheiders is echter geen gemakkelijke taak. Het
serologisch onderzoek van de volwassen runderen, dat bij de brucellcsis
een betrouwbaar diagnostisch hulpmiddel is, lijkt dit bij de salmonellosis
in veel mindere mate te zijn. Bruikbare allergische reacties zijn er niet. De
diagnostiek berust dus op het cultureel aantonen van de ziekteverwekker.
Dit is geen werk, dat zich leent voor massale toepassing. Men zal dus
moeten trachten de besmette boerderijen op te sporen. Hiervoor is de
hulp van de vleeskeuringsdiensten onmisbaar. Theoretisch lijkt zelfs een
bestrijding met uitsluitend repressief toezicht wel mogelijk, doch het is
een grote praktische moeilijkheid, dat de meeste uitscheiders geslacht wor-
den in slachterijen, waar men over te weinig deskundig personeel beschikt
om alle galblazen en mesenteriale lymfklieren stelselmatig op aanwezigheid
van Salmonella\'s te onderzoeken.

Bestrijding met behulp van politionele maatregelen is feitelijk van te voren
reeds gedoemd tot mislukken. Ook in Duitsland zijn de resultaten in dit
opzicht niet bemoedigend.

Een vrijwilig bestrijdingssysteem biedt aanzienlijk meer kansen. Hiervoor
heeft men echter niet alleen de steun nodig van de praktizerende dieren-
artsen, doch ook van alle veehouders, de kalvermesters inbegrepen.
Vooral bij een intensiever uitgeoefende vleeskeuring zou de laatste cate-
gorie van veehouders ook het meeste gebaat zijn bij het salmonellose-vrij
houden van mest-kalveren. Zodat er dan zelfs gunstige perspectieven zouden
komen voor een bestrijdingssysteem, dat de nodige goodwill kan opbouwen
met behulp van certificaten betreffende Salmonella-vrije herkomst.
Salmonellosen bij volwassen runderen worden in Nederland voornamelijk
veroorzaakt door S. dublin, daarnaast heeft Kampelmacher bij een
even groot percentage „gezonde" volwassen runderen S. bareilly in de
galblaas aangetoond. Merkwaardigerwijze werd S. typhi murium niet door
hem gevonden, hieruit zou men kunnen concluderen, dat het rund geen
neiging heeft om chronische uitscheider van S. typhi murium te worden.
We weten echter, dat deze Salmonella wel pathogeen voor het rund kan
zijn evenals talrijke andere soorten, wanneer de dieren er maar in vol-
doende mate mee worden besmet.

Een mededeling van Gray, Lewis en G o r r i e in het Australian
Veterinary Journal van 1958 is in dit opzicht wel zeer instructief. Bij een
Salmonella-epizoöüe in Gippsland, waarbij ondanks veterinaire hulp van
59 zieke dieren 18 stierven aan salmonellosis werden 6 verschillende soorten
geïsoleerd; S. typhi murium en S. newport het meest frequent.
In het mengsel, dat de dieren kregen werden 11 verschillende soorten
Salmonella\'s aangetoond. Deze bleken afkomstig te zijn uit het beender-
meel, doch de infectieketen bleek niet geheel te sluiten, want de S. typhi
murium en de S. newport, die het veelvuldigst in de koeienkadavers waren
gevonden, ontbraken in het beendermeel.

Dc Australische onderzoekers menen, dat hun techniek van bacteriologisch
onderzoek nog onvoldoende is geweest en dat deze twee Salmonella-species
wel in het beendermeel zijn voorgekomen, zij het in mindere mate. De
juiste „Anreicherung" zou in de koeien zijn geschied, doordat de virulentie
speciaal van de S. typhi murium voor het rund groter zou zijn dan die van
de andere Salmonellae.

De bovengenoemde hypothese werd gesteund door de waarneming, dat
profylactische enting met formalvaccin van alleen S. typhi murium met
goed succes werd toegepast op bedrijven, die het besmette voer reeds had-
den aangekocht.

De Australiërs wijzen ook nog op het feit, dat na vermenging van het
beendermeel met de andere ingrediënten van het mengmeel er nog een
vrij sterke vermeerdering der Salmonellae optreedt. Deze vermeerdering
leek sterker naarmate het meel langer bewaard werd. Het onschadelijk
maken van de Salmonellae bleek mogelijk door de vorming van kunst-
korrels, zoals dat bij onze kalverbrokjes b.v. geschiedt. De verhitting is
hierbij voldoende om de enterobacteriaceae te doden.

Deze inleiding der discussie laat niet toe om verder op het probleem van
de salmonellosis bij andere slachtdieren in te gaan. Het overzichtelijke
artikel van collega Bergsma heeft in dit opzicht ons reeds veel gras
voor de voeten weggemaaid.

Ik meen er alleen op te moeten wijzen, dat de veevoedermiddelen van
dierlijke oorsprong wel is waar een aanzienlijk percentage der smetstof-
bronnen kunnen vormen, doch bij lange na geen 100%. Het is juist de
S. typhi murium, die het leeuwenaandeel van de Salmonella-infecties bij
de mens heeft veroorzaakt. Deze bacteriesoort komt in Nederland bij wilde
knaagdieren en wilde en tamme vogels voor, ook zonder opname van
Salmonella-houdende voedermiddelen van dierlijke oorsprong.
In Nooi-wegen, waar deze voedermiddelen vrij zijn van Salmonellae komt
de S. typhi murium desondanks in de omgeving van Oslo voor bij varkens
van 25% der mesterijen, (H a u g e en B 0 v r e, 1958).
De bestrijding der salmonellosis bij varkens en pluimvee is daarom in de
eerste plaats een veterinair probleem, dat niet eenvoudig is op te lossen
door centraal toe te passen verplichte hersterilisatie van alle geïmporteerde
\\oedermiddeIen van dierlijke oorsprong of aanschaffing van een frigidaire
door elke Nederlandse huisvrouw.

De strijd tegen de Salmonellae, ook die bij varkens en pluimvee, moet
beginnen op de boerderij. Het uiteindelijke doel van de veterinaire hy-
giënisten is te zorgen, dat er geen Salmonella\'s met voedsel van dierlijke
herkomst in de Nederlandse doch evenmin in de Londense of Parijse
keukens terecht komen.

Feitelijk kunnen wij D r. Grashuis en de pers dankbaar zijn, dat zij
het salmonellose-probleem onder de aandacht van vrijwel alle kranten-
lezende Nederlanders hebben gebracht.

Zij hebben hierdoor verborgen zere plekken blootgelegd n.1. bij de Neder-
landse veehouderij, het distributie-apparaat van dierlijke voedingsmiddelen
en last but not least de diergeneeskunde in het algemeen.
Deze betreffen het ontbreken van basic research omtrent de epizoölogie
van de belangrijkste salmonella-zoönosen. Dit is juist de bottleneck bij de
bestrijding van de ziekten. Het onderzoek hierover is moeilijk, tijdrovend

en daardoor kostbaar. Het eist meer wetenschappelijk geschoolde dieren-
artsen, uitbreiding van bestaande instituten en geldmiddelen. Het is daarom
toch wel goed, dat al onze Nederlandse staatsburgers weten, dat er iets
fundamenteels gedaan moet worden t.o.v. de Salmonellosen bij dieren.
Als consumenten van de voedingsmiddelen van\' dierlijke oorsprong zullen
zij — althans voorlopig — een aanzienlijk deel der bestrijdingskosten
moeten opbrengen.

Het is te verwachten, dat, naar gelang de bestrijding resultaten afwerpt,
de produktie van deze \\oedingsmiddclen door dan toepasbare concentratie
\\an de dieren en mechanisatie van de \\crzorging zóveel goedkoper kan
geschieden, dat uiteindelijk de consumenten hiervan ook weer profijten
kunnen plukken, niet alleen door het betalen van lagere p r ij z e n,
maar ook door meerdere zekerheid omtrent de af-
wezigheid van ziektekiemen in het voedsel.
Ik wil eindigen met de hoop uit te spreken, dat dit symposium zal bij-
dragen tot het ombuigen van de stijgende frequentiecurves van \\er.schillen-
dc Salmonellosen bij mens en dier.

Tijdschr. Diergeneesk., 84, 872, (1959).
Gray, D. F., Lewis, P. F. and Gorrie, C. J. R.: Bonemeal as a source of

bovine salmonellosis. Austr. vet. }., 345, (1958).
H a u g e, S. en B o v r e, K.: Forekommst av salmoncllabaktcricr i importert vegc-

tabilisk protcinkraftfor of kraftforblandigr. Nord. VetMed., 10, 255, (1958).
Müller, .J.: Lc problème des salmonelloses au Danemark. Bull. Off. int. Epiz., 48,
323, (1957).

Wing, J. M.: Effect of procain penicilline, potassium-para-amino-salicylate and
Isoniazid in young calves. ]. Dairy Sei., 41, 1112, (1958).

Hierna nodigt de discussieleider de 6 \\ olgcnde sprekers uil hun onderwerp
in te leiden:

In het lijd.schrift-artikel over de salmonellose bij hel rund (Tijdschr. Dier-
;i-neesk., 84, 1047, (1959)) heb ik gewezen op het feit, dat \\an 480
Salmonella-sta.mmcn, welke op het laboratorium van de Friese gezond-
heidsdienst uit het rund werden geïsoleerd, er slechts 14, of nog geen 3%,
\\an een ander type dan dublin bicken te zijn. 4 maal werd S. typhi
murium gevonden bij cen volwassen rund met verschijnselen van darni-
cnitsteking, één maal bij een ziek kalf. 9 maal werden diverse typen ge-
vonden en wel 6 maal bij een ziek kalf en 3 maal bij een geaborteerde
foetus.

In de 416 gevallen dat er Salmonellae uit een ziek rund of kalf werden
gekweekt, betrof het 450 maal S. dublin, 5 maal S. typhi murium (ruim
1%) en 6 maal andere Salmonellae.

Hieruit blijkt dus wel, dat S. typhi murium tot nog toe een zeer onbelang-
rijke rol speelt als ziekte-oorzaak bij het rund en er zijn ook geen aan-
wijzingen, dat dit type een belangrijker rol gaat spelen.
Als dan verder uit de publikatie van collega Van Keulen blijkt, dat
S. dublin in slechts 1% der gevallen van salmonellose bij de mens in
het sjjel is, dan komt hieruit wel duidelijk naar \\oren, dat de salmonellose
bij het rund in ons land tot nog toe geen grote bedreiging voor de volks-
gezondheid is geweest en dat, indien het mettertijd al mocht gelukken de
salmonellose bij het rund sterk te beperken, dit op zich zelf weinig of geen
\\ ermindering der salmonellose bij de mens zal betekenen.
Dit wordt hier nog eens gesteld om uit te laten komen de tegenstelling
met b.v. de gevolgen van een eventuele sterke beperking van S. typhi
munum-\'mkcties bij diverse dieren. Deze zouden zich waarschijnlijk wèl
uiten in vermindering der salmonellose bij de mens.

Hieruit volgt, dat een bestrijding der salmonellose bij het rund dus meer
gemotiveerd wordt door de ge\\olgen van de ziekte bij het rund zelf.
Hiertoe zouden te meer redenen kunnen bestaan, nu door een toename
\\an de kalvermesterij deze ziekte voor deze bedrijfsvorm een econorni.sche
bedreiging kan betekenen. Overigens zij nogmaals opgemerkt, dat er geen
aanwijzingen bestaan, dat de salmonellose op de gewone (fok-)bedrijven
toeneemt.

Er zitten aan de bestrijding der salmonellose bij het rund echter nog
xerschillende moeilijke kanten .welke het voorshands raadzaam maken
te trachten meer o\\er deze infecties bij het rund te weten te komen ahorens
een bestrijding.ssysteem ^ - hoe dan ook — op te zetten.

In de eerste plaats dient de epidemiologie van de salmonellose bij het rund
beter bekend te zijn. Met name in hoeverre en in welke mate er verband
bestaat tussen de ziekte — hetzij in een klinische vorm, hetzij in de vorm
\\an smetstofdragers en -verspreiders — bij het volwassen rund en die bij
het kalf. Soms wordt dit verband als vanzelfsprekend aangenomen; er zijn
echter in de literatuur ook ervaringen die op zijn minst gesproken, dit
verband niet altijd even duidelijk maken. Ook onze eigen ervaiing —
betrekking hebbende op klinisch zieke dieren — geeft geen duidelijke
aanwijzingen voor een rechtstreeks verband.

Het is daarom van belang, dat in gevallen van klinische salmonellose - •
in welke vorm dan ook — zoveel mogelijk nagegaan wordt, of oj) hetzelfde
bedrijf smetstofdragers voorkomen. Daar volgens Duitse onderzoekers
(Kauker) ook tijdelijke smetstofdragers en -uitscheiders voorkomen bij
het volwas.sen rund - op sommige bedrijven zelfs vrij veel — is het tevens
van groot belang meer inzicht te krijgen in het vraagstuk der smetstof-
dragers, daar een eventuele eliminering van tijdelijke srnetstofuitscheiders
niet aanvaardbaar lijkt. Misschien zal een meer systematisch onderzoek
naar de smetstofuitscheiding bij het volwassen rund ons ook meer inzicht
geven in de Pathogenese van de klini.sche vormen bij het volwa.ssen rund.
Het blijft immers altijd nog onduidelijk, waarom veelal slechts een enkel
volwassen dier ziek wordt en waarom dit dan vooral in het laatst van de
weideperiode het geval is. Om dit alleen toe te schrijven aan de ver-
meerderde besmettingskansen uit de omgeving lijkt niet logisch, omdat
aangenomen moet worden, dat voor het totstandkomen van een infectie
een sterke besmetting nodig is. In de zomer — vooral in een warme

zomer — kan men zich een vermeerdering der Salmonella in de buiten-
wereld (b.v. water) voorstellen, maar als deze vermeerdering zo sterk is,
dat ze direct aanleiding tot een infectie zal geven, waarom dan mees".al
slechts bij een enkel dier en waarom dan vooral in de herfst (oktober),
als de vermeerdering in de buitenwereld zeker niet meer op haar hoogtepunt
is. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat de besmettingen in de
weideperiode aanleiding kunnen geven tot smetstofdragers, hetzij tijdelijk
of permanent, en dat klinische vormen in het algemeen ontstaan bij een
bestaande smetstofdrager, wanneer deze op een gegeven moment aan een
uitzaaiing in eigen lichaam geen voldoende weerstand kan bieden.

Hoe het ook zij, voor een goede aanpak van de bestrijding zijn dit .soort
vraagstukken belangrijk, daar met een en ander samenhangt de vraag, of
door een systematische opruiming van permanente smetstofdragers bij het
volwassen rund, de infecties bij het kalf beperkt zouden kunnen worden, of
dat de besmettingen uit de omgeving desondanks blijven voortbestaan,
omdat de Salmonella-Vitmen zich ook buiten het lichaam kunnen hand-
haven. Dit is een tweede punt, dat nader onderzoek vraagt.
Dat de vermeerdering van de kiemen buiten het lichaam waarschijnlijk
ook bij het ontstaan van S. c(uè/fn-infecties een rol speelt, vindt ook steun
in de waarneming, dat momenteel meer infectics bij hct rund worden
waargenomen dan in de drie voorgaande nazomers. Dat hier de water-
besmetting een rol speelt, is niet onwaarschijnlijk, maar uiteraard zonder
meer niet bewezen.

In de derde plaats is de diagnostiek van de srnetstofverspreiders van grote
betekenis. Daar serologische onderzoekingsmethoden vrijwel zeker niet
\\ oldoende zijn voor dit doel, zal de klemtoon moeten vallen op het kweken
van de Salmonellae uit de faeces. Het lijkt welhaast onmogelijk, dat met
kweekmethoden uitgebreide systematische onderzoekingen in vele bedrijven
kunnen plaats vinden. Dit op zich zelf is al beperkend voor de mogelijk-
heden van onderzoek en dus ook voor een systematische bestrijding, 0[)
onderzoek gebaseerd. Aan een certificaten-systeem behoeft men daarom
naar mijn mening voorlopig helemaal nog niet te denken, daar dit een on-
beperkte vraag naar onderzoek in zich zal dragen.

Alleen ook al om deze laatste redenen moet men goed overwegen, wat
bereikbaar is, voordat een bestrijding opgebouwd kan worden. Dat een
eventuele bestrijding op vrijwillige basis zal moeten geschieden, staat voor
mij vast, daar men hierbij dan wel heel sterk de medewerking van de
veehouder nodig zal hebben.

Het verdient ten zeerste aanbeveling, dat men zich in het verband van
de gezondheidsdiensten nader oriënteert op een aantal bedrijven, waar
salmonellose bij het rund een min of meer bekende ziekte is, over de vraag
of en op welke wijze de ziekte daar kan worden geëlimineerd en of aan
de hand van de daarbij opgedane ervaringen een beperkt dan meer alge-
meen bestrijdings-systeem, eventueel in samenwerking met de vleeskeurings-
diensten, uitvoerbaar lijkt.

Op de kalvermesterijen, waar men altijd vergrote risico\'s zal hebben in
verband met de herkomst der jonge dieren uit zeer veel bedrijven, zal men
zijn kracht vooral moeten zoeken in preventieve hygiënische maatregelen.

Enige ervaringen mef experimentele Salmonella-
infecties bij met kunstmelk gevoerde kalveren
en behandeling daarvan met Furazolidone (han-
delsnaam Furoxone)

Een kritisch lezer zal bij het doornemen van de inleiding over „Enige
ervaringen met experimentele Salmonella-infecties bij met kunstmelk ge-
voerde kalveren en behandeling daarvan met furazolidone" (Tijdschr.
Diergeneesk., 84, 1057, (1959)) meerdere vraagtekens geplaatst hebben.
Hopelijk kunnen enkele vraagtekens in de nu beschikbaar gestelde tijd ver-
wijderd worden om zodoende de di.scussie misschien te beperken tot enkele
essentiële punten.

Allereerst moet echter zeel veel nadruk gelegd worden o|5 een algemeen-
heid, die steeds weer ter sprake kan en moet komen. Onze deelneming aan
dit Salmonella Symposium is n.1. niet van harte gegaan. Immers, de uit-
gevoerde en beschreven experimenten zijn tot nu toe grotendeels te be-
schouwen als een oriëntatie o]) het gebied van de experimentele salmo-
nellosis bij kalveren. Beter ware het dan misschien ook geweest de ver-
kregen gegevens na uitvoerige bestudering in een bureaulade te laten
liggen en daarna opnieuw met de experimenten te starten om op die
manier vele tekortkomingen in de oorspronkelijke proeven te vermijden;
dat deze deelneming toch een feit is geworden heeft bepaalde conse-
Cjuenties.

Een wat snelle publikatie van onze eerste gegevens heeft het nadeel van
onvolledig te zijn en het trekken van conclusies is, op één uitzondering
echter na, dan ook absoluut onmogelijk. Bepaalde tendenzen zijn echter
duidelijk waar te nemen, die voor ons de richtlijnen zijn bij het voort-
zetten der experimenten. De reden waarom toch onze ervaringen reeds
nu bekend gemaakt worden, is gelegen in het feit dat o.i. algemene kritiek
misschien gelegenheid zou geven bepaalde problemen op andere wijze
aan te pakken dan wij zouden willen doen. Want de vele jjroblemen, die
zich voordoen, kunnen slechts ten dele vanuit de bacteriologische kant
benaderd woiden. Juist dit symijosium zou daarom een verbrede basis
kunnen leveren voor verder experimenteel werk.

Als praktisch probleem doet zich zeer sterk gevoelen het feit, dat de
experimenten eigeidijk een te klein aantal dieren omvat. Helaas is ruimte-
gebrek van doorslaggevende betekenis in deze. Bij grote aantallen proef-
dieren echter doet zich anderzijds weer het probleem voor, dat gezonde
kalveren van gelijke leeftijd -- ongeveer een week oud, die dus voldoende
colostrum gedronken hebben - - niet het gehele jaar door beschikbaar
zijn.

De reeds genoemde uitzondering wat betreft het trekken van conclusies,
heeft betrekking op doelstelling no. 1, n.1. de bestudering van het effect
van furoxone bij experimentele kalversalmonellosis. Hoewel in het artikel
niet vermeld, is na statistische analyse een significant verschil vastgesteld
tussen de met furoxone behandelde dieren en de controle-dieren.
Recidieven na furo.xone-behandeling werden alleen gezien bij een do-

sering van 2 x 15 mg/kg/dag en bij enkele kalveren, die gevoerd werden
met een kimstmelk zonder antibioticum. Dit laatste feit deed zich echter
eenmaal voor en wel bij drie dieren, tegenover een groep van drie, die
met melk gevoerd werd en een groep van drie, die dezelfde kunstmelk
met antibioticum ontving.

lïen fout onzerzijds is vastgelegd in doelstelling no. 2; een ieder zal het
zonder meer duidelijk zijn, dat cle bepaling van de werking van wijd-
spectrum antibiotica in kunstmelk een niet door ons na te streven doel-
stelling zou kunnen zijn. Immers, door jarenlang onderzoek wordt rccds
getracht iets van deze werking te begrijpen en vast te leggen met tot nu
toe helaas zeer weinig succes. Onze aandacht kan dan ook slechts gericht
zijn op de eventuele invloed van wijdspectrum antibiotica in kunstmelk op
het verloop van experimentele salmonellosis bij kalveren.

Bij de bespreking van de verschillende infectiedoses wordt tot uiting ge-
bracht, dat zeer sterke doseringen d.w.z. meer dan 1 miljard (lOf*) kiemen,
een mortaliteit van meer dan 50% veroorzaakt. Het gaat hier om 12
controle-dieien op een groep van 30 stuks. Van deze 12 controle-dieren
stierven er 9 na experimentele infectie. De 3 niet-gestor\\en controle-dicren
behoorden tot een proef, waarbij de infectie zeer licht verlopen is, zodat
we voorzichtigheidshalve willen stellen, dat de gebruikte Salmonella-
culturen voldoende virulentie bezaten om in 100% der controle-gevallen
sterfte te veroorzaken. Bij de minder sterke doseringen (miljoenen Sal-
monella-kiemen, 100-108) verloopt de infectie minder stormachtig. Het
sterfte-percentage verschilt echter niet belangrijk met dat in de proeven,
waarbij zeer sterke experimentele infectie-closes werden gebruikt. Volledig-
heidshalve dient te worden vermeld, dat in recente nog niet gepubliceerde
proeven geen controledieren meer werden gebruikt. Wij waren er door de
\\oorafgaande exjjcrimenten van overtuigd geraakt, dat het niet behandelen
der dieren in bijna alle gevallen fataal zou verlopen. Deze op feiten be-
rustende overtuiging was tesamen met financiële overwegingen oorzaak,
dat echte controle-dieren niet meer werden gehouden.

De experimentele S. typhi murium-iniccties bij kalveien \\-ormden een pro-
bleem op zich zelf; infecties met zeer hoge doses verliepen in bijna 100%
der gevallen binnen 36 uur letaal (1 dier overleefde n.1. zonder verschijn-
selen deze infectie-dosis). Het voeren van melk of kunstmelk zonder anti-
bioticum speelde liier absoluut geen rol. Anders zou het gesteld zijn met
lagere doseringen van S. typhi inurium (ongeveer 200 x minder kiemen).
Kalveren, gevoerd met melk, reageerden in klinisch o]5zicht absohuit niet;
alleen was de temperatuur enkele dagen hoog. Een behandeling werd niet
ingesteld. IIierlegeno\\er stond een groep kalveren, gevoerd met kunstmelk
zonder antibioticum, die bij genoemde infectie-dosis wel hevige ziekte-
verschijnselen vertoonden en waarvan ondanks furoxonc-behandeling 1 dier
stierf. Hierbij moet opgemerkt worden, dat de furoxone-behandeling pas
laat is ingesteld. Proeven hierover worden \\oortgezet om eventuele con-
clusies te rechtvaardigen.

Lichte experimentele infecties met 5\'. dublin bij kalveren (10" a 10^
kiemen) zijn in de inleiding niet beschreven; eveneens recente onderzoe-
kingen gaven ons in dit opzicht steun wat betreft de inzichten omtrent de
eventuele invloed van antibioticumhoudende kunstmelk op dergelijke in-
fecties. Volledig preventief werken de toegevoegde antibiotica niet, maai\'

cen duidelijke remming in het aanslaan der infectie is een vaststaand
feit. De uitgebreide gegevens, die verkregen worden door de in \\ itro uit-
gevoerde bepalingen rnet al of niet antibiotica-houdende kunstmelk over
de vermeerdering van gevoelige en resistente Salmonellae daarin, zijn zeer
waardevol met betrekking tot de proeven in vitro.

„Behandeling" van lichte infecties met sub-therapeutische doses chloram-
phenicol heeft bij ons geen aanleiding gegeven tot enige resistentieverho-
ging van de betreffende Salmonella-stam. Evenmin is door ons enige re-
sistentie-verhoging waargenomen van Salmonella-kiemen t.o.v. het in de
gebruikte kunstmelk aanwezige antibioticum na experimentele infecties.

Resumerende t.a.v. doelstelling no. 1 kimnen wij dus zeggen, dat furoxone
in cle genoemde dosering \\an 30 mg ]3er kg lichaamsgewicht per dag,
\\ erdceld o\\ er tweemaal, per os gegeven, gedurende 4 dagen, een uitstekend
therapeuticum t.o.v. experimentele salmonellosis bij kalveren is. In deze
dosering is nooit iets \\an een toxische werking gezien. Bij spontane coli-
bacillose-gevallen is de grote therapeutische waarde van furoxone eveneens
gebleken.

De resultaten t.a.\\-. doelstelling no. 2 moeten zeer voorzichtig worden
geïnterpreteerd, omdat deze nog te veel op onvolledigheid berusten. Zeker
lijkt ons wel het feit, dat de antibiotica in de diverse kunstmelk-soorten bij
experimentele salmonellosis bij kalveren niet absoluut preventief kunnen
werken. Verder lijkt het gevaar, dat de hoeveelheid verwerkt antibioticum
in de kalvcr kunstmelk-soorten (tot maximaal 100 p.p.m.) aanleiding zou
kunnen geven tot het optreden van resistentieverhoging der Salmonellae
tegen het betreffende antibioticum, bijzonder gering.

Overigens zijn wij ervan overtuigd, dat de antibioticahoudende kunstmelk-
soorten een niet-specifiekc gunstige werking uitoefenen, zowel vóór, tijdens
als na de experimentele Salmonella-iniecties.

Om veircgaande conclusies te trekken ovei- de invloed van de wijd
spectrum-antibiotica in kalver kunstmelk-soorten op het verloop van experi-
mentele salmonellosis bij kalveren is echter nog zeer veel onderzoek vereist.

Spreker wil in aansluiting op zijn gepubliceeide lezing (Tijdschr. Dier-
geneesk., 84, 1075, (1959)) nog kort op 2 facetten, een biochemisch en
een serologisch, nader ingaan.

Wat het eerste bctreft wordt een overzicht aan de hand van materiaal
gegeven van dc verschillende kleuromslagen in de TSI-agar. De diverse
genera der Fam. ENTERonACTERiACiiAF. zijn met deze gecomprimeerde „bonte
rij" zeer goed uit elkaar te houden, indien men met TSI ervaring heeft.
Het zelf enten van verschillende bekende stammen kan veel bijdragen, om
deze ervaring op te doen.

Op het gebied der Salmonella-serologie zal binnenkort een uitvoerige pu-
blikatie in Ant. v. Leeuwenhoek verschijnen betreffende de O-antigeen
\\ erwantschap tussen de genera Salmonella, Arizona, Escherichia en Shigel-

la. Zowel de antigeenstructuren der diverse genera, als ook Iiun onderlinge
verwantschap of zelfs identiteit wordt door middel van enkele overzich-.en
getoond. Op grond van deze verwantschap is het wel duidelijk, dat poly-
valente enterobacteriace.\\e-sera in het algemeen niet specifiek kunnen
zijn.

door Prof. Dr. J. II. J. \\\'AN GILS
Mijnheer de Di.\'icu.ssieleider, Daine.<; en Heren.

In de behandeling van mijn onderwerp, zoals deze in het tijdschrift is
gepubliceerd (Tijd.sehr. Diergeneesk., 84, 1083, (1959)), heb ik mij beperkt
tot een tweetal aspecten hiervan en mij daarbij ook be]3erkingen moeten
opleggen. Ik wil graag nog enkele aanvullingen hiero]3 geven.

Met betrekking tot de beoordeling van vlees van slachtdieren, welke bij
het bacteriologisch onderzoek uitsluitend kiemen in het „levercomplex"
blijken te bevatten, heb ik gesteld dat sterilisatie in blik een verantwoorde
ojslossing zou kunnen zijn. Volgens de huidige voorschriften, vastgelegd in
de ministeriële Beschikking van 3 januari 1958 — dat de voorschriften
van vervoer, aflevering en behandeling van voorwaardelijk goedgekeurd
vlees inhoudt — dienen de wikkels om het vlees en de blikken, waarin
het gesteriliseerde vlees zich bevindt in duidelijke hoofdletters de woorden:
„Bereid uit voomaardelijk goedgekeurd vlees onder ambtelijk toezicht
gesteriliseerd" te bevatten. Bovendien moeten de blikken van een duidelijk
slagmerk voorzien zijn, waaruit nogmaals de herkomst uit voorwaardelijk
goedgekeurd vlees is op te maken. Deze eisen, bedoeld ter bescherming
van de consument, zijn verantwoord te achten, indien het vlees betreft dat
geringe afwijkingen vertoont in kleur, uitbloeding en consistentie. Indien
hct vlees van de z.g. Salmonella-drageiR echter kiemvrij bevonden wordt
tijdens het onderzoek en het bovendien geen enkele afwijking van de
normale eigenschappen vertoont, zou een kenmerking van het eindprodukt
als thans is voorgeschreven een onnodige depreciatie bij de consument
betekenen en als gevolg daarvan een evenzeer onnodige waardeverminde-
ring ondergaan, welke op de producent zal drukken. Er is mijns inziens
geen reden om in deze gevallen voorschriften, die voor andere gevallen
terecht kunnen gelden, aan te houden. Het volwaardige vlees kan na de
bewerking, welke alle risico\'s uitsluit, ook een in alle opzichten volwaardig
eindprodukt leveren en weer wil ik hierbij wijzen op cle grote economische
consequenties, indien bij een georganiseerde bestrijding grote aantallen
„dragers" verwerkt zullen moeten worden.

Een enkel woord zou te wijden zijn aan de wel eens in onze gedachten
opkomende stelling, dat sterilisatie van al het te consumeren vlees — en
dan in blik — elk risico van vleesconsumptie, niet alleen van salmonellose
maar van alle parasitaire en infectieziekten, tot nul zou reduceren. Indien
er in \'t geheel geen andere besmettingsmogelijkheden voor de mens zouden
zijn aan te wijzen, zou het een overweging waard zijn, om aan dit gegeven
aandacht te schenken. Dit nu is niet het geval.

De mensehid zelf herbergt smetstof-reservoirs en evenzo is dit het geval
1440 Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 24, 19.\'j9

met cen groot aantal diersoorten, slachtdieren inbegrepen. Ook het aard-
oppervlak en de vegetatie bevatten deze, zij het dat deze reservoirs wat
de instandhouding van de smetstof betreft, aangewezen zijn op regelmatige
herinfectie. Bovendien zijn de nadelen van een zo rigoreuze maatregel, zo
deze al uitvoerbaar zou zijn, zo groot, dat ik meen hieraan te mogen
voorbijgaan.

Er is nog een punt met betrekking tot de v oorschriften in het onderzoekings-
regulatief, welke de moeite van het bespreken waard is. Steeds is het voor-
geschreven geweest om de mesenteriale lymfklieren bij alle slachtdieren in
te snijden. In de angelsaksische landen is dit pas eis, als er bij palpatie
afwijkingen waargenomen worden. Gelet oj) het feit dat tuberculose tot de
hoge uitzonderingen gaat behoren en tevens in aanmerking genomen, dat
allerlei veranderingen, ook tuberculose, bij een zorgvuldige inspectie en
jialpatie zijn op te merken, meen ik dat er niets op tegen kan zijn om de
Nederlandse voorschriften hieromtrent in gelijke zin te wijzigen. Is er niets
op tegen, er is alles vóór om het insnijden na te laten, nu wij bekend zijn
met het feit dat een vrij hoog percentage der mesenteriale lymfklieren,
althans bij varkens. Salmonella-positief kunnen zijn, zonder dat zulks op
enigerlei wijze is waar te nemen. Een wezenlijke besmettingsbron voor
handen, messen en kleding van de keuringsambtenaar — en daarmede
van volgende slachtdieren en delen daarvan — zou op deze wijze te elimi-
neren zijn. Bovendien zou een voorschrift tot sterilisatie van alle mesen-
teria van varkens geen enkel bezwaar hebben en een heilzaam effect
sorteren.

Wat voor de mesenteriale lymfklieren geldt, doet dit in vrijwel gelijke mate
voor de portale. Zou ook hier niet met inspectie en palpatie kunnen worden
volstaan, zij het dat steeds in.snijding zal verricht moeten worden indien
daartoe aanleiding is?

Mijn laatste opmerking bij en aanvulling op het eerste deel van de in-
leiding betreft de wenselijkheid van \\oorschriften betreffende onderzoek
van hen, die op enigerlei wijze met de produktie en de bewerking van
vlees betrokken zijn. Ik acht het van grote betekenis dat een periodiek
onderzoek van hen, die door hun dagelijkse werkkring vlees met Salmonel-
lae kunnen besmetten, wordt voorgeschreven. Ik acht dit juist thans van
een zo grote betekenis, orndat het wel als zeker is aan te nemen, dat er uit
deze veelvuldige Salmonella-epiónnieëu menselijke dragers zullen resulteren,
die een potentieel gevaar voor de volksgezondheid betekenen. Ik wil hierbij
wijzen op een recent W.H.O. rapport, waarin vermeldt wordt, dat in
Engeland en in de Verenigde Staten 2 op de 1000 mensen Salmonella-
dragers zijn.

Het tweede gedeelte van mijn inleiding geeft mij eveneens aanleiding tot
nadere toelichting cn aanvulling. Bij het analyseren van de oorzaken van
de toename van het aantal Salmonellose-gevallen bij de mens heb ik de
betekenis van het droge en warme weer van deze zomer mogelijk wat te
sterk gerelativeerd. liet ontbreken van exacte gegevens over de gehele
periode was hier aanleiding toe. Zeker is, dat de droogte uitzonderlijk groot,
de temperatuur niet zo heel veel hoger is geweest dan in normale zomers.
Ik heb nagelaten de aandacht te vestigen op het effect van de sterk ver-
hoogde attentie voor Salmonella-gevaWen bij de mens. Ook de verbeterde
diagnostiek die een rol gespeeld kan hebben, noemde ik niet. De eerste

[jcisberichten over enkele echte en vermeende Salmonella-cpidcmiciin heb-
ben ongetwijfeld betekenis gehad als attentiesein voor de humaan-medici,
waardoor bij alle volgende „zomer-enteritiden" bacteriologische controle
van de patienten heeft plaats gevonden, iets dat in „normale" jaren slechts
spaarzaam gebeurde. De toename van het aantal geconstateerde Salmo-
nella-gc\\-a.\\\\cn is daardoor naar alle waarschijnlijkheid onevenredig hoger
geworden. Ongetwijfeld zullen er in het verdere \\ erloop \\-an de epidemische
periode vele patienten door de artsen zijn behandeld tegen salmonellose,
zonder dat een bacteriologische controle de diagnose bevestigd heeft. Hoe
het ook zij, voor ons veterinair-medici en hygiënici heeft de huidige onrust
inzake het salmonellose probleem het voordeel gebracht, dat wij er ons
op moesten bezinnen en met elkaar maatregelen zullen moeten beramen
om in de toekomst herhaling te voorkomen.

Voorts heb ik de aandacht gevestigd op de richtlijnen die verstrekt werden,
om de besmetting van vlees in de slachthuizen zoveel mogelijk te beperken.
Daarbij heb ik het woord „kansspel" gebruikt op cen wijze, die mogelijk
\\oor tweeërlei uitleg vatbaar is. Ik heb hiermede bedoeld dat de in-
spectie, die deze richtlijnen verstrekte, het besmcttings-risico op alle moge-
lijke manieren beoogt te verkleinen, maar zich daarbij bewust is van het
feit, dat er steeds nog een zeker risico blijft. Ik meen dat ik dit rustig kan
onderschrijven zonder aan de waarde van de richtlijnen iets af te doen.
Tegen macroscopisch onzichtbare vijanden der mensheid strijden is een
uiterst moeilijke taak. De keuring van slachtdieren en vlees is bovendien
mensenwerk, met de aankleve van de onvolmaaktheden van dien. Bij het
onderzoek op cysticercose is het element kansspel evenzeer aanwezig, als
bij het onderzoek op Salrnonella-kKmcn. Het lijkt mij echter juister, dat
niet alleen richtlijnen, maar vooral praktisch uitvoerbare en dwingende
\\\'oorschriften worden gegeven, welke laatste gering in aantal maar maxi-
maal van rendement moeten zijn.

Ik heb hierbij vooral het oog op twee zaken \\an eminente betekenis, nml.
cle desinfectie en de koeling. Meer dan tot heden moet clesinfectie ingang
\\inden langs de gehele weg die het vlees moet afleggen vóór het cle
consument bereikt. Voor de slachthuizen en verwerkende grootbedrijven
is dit zeer voor de hand liggend. Echter ook de detaillist moet „desinfectie-
minded" worden en er is geen ander, althans geen betere weg, dan via
dwingende voorschriften. Kleding, gereedschappen en hakblokken, welke
nooit in gekoelde ruimten verblijven, zullen met naam en toenaam moeten
worden genoemd.

Voor het onmiddellijk na de slachting koelen van vlees nam ik reeds stel-
ling in mijn gepubliceerde inleiding. Achteraf meen ik echter, dat ik niet
\\-er genoeg ben gegaan en ik zou de verplichte koelketen willen uitstrekken
lot het moment waarop de consument met het vlees de vleeswinkel verlaat.
Ik bedoel hiermede dat ook de detaillist verplicht moet worden het vlees
ten allen tijde gekoeld te bewaren. Jammer genoeg zal een gekoelde uitsnij-
cn winkelruimte lot de onmogelijke eisen behoren. Wel zou opgenomen
moeten worden dal het verse vlees, anders dan ter directe be- en verwerkinig,
steeds in een gekoelde ruimte bewaard dient te worden. De uitstalling van
\\\'oeten vlees en halve varkens zal tot het verleden moeten gaan behoren.
Gezien het feit dat „vette" slachtdieren niet meer gevraagd worden en de
consument moeilijk als kenner van het vlees in de \\oet beschouwd kan

worden, is dit ook geen onoverkomelijk bezwaar. De tijdsomstandigheden
zijn veranderd. Reeds bracht zij ons cle gesloten gekoelde vitrines, die de
taak van de ouderwetse etalage gaat oveinemen. De ambachtelijke produkti-
viteit en kunstzin kunnen ook in deze instriunenten uitgevierd worden.
Ook het vleesvervocr zal in dit kader aandacht moeten hebben. Hier is
niet bedoeld het vervoer \\an slachthuis naar de slager in dezelfde stad of
in de allernaaste omliggende gemeenten. Dit \\ervoer duurt kort en de
koude reserve \\an de uit de koelhuizen komende delen is voor deze
tiajecten voldoende. Anders is het echter met de lange afstand-transporten,
waarbij wel elke willekeurige jslaats binnen enkele uren te bereiken is,
maar de reizen vaak dagreizen worden doordat dikwijls vele plaatsen
moeten worden aangedaan. De temperatuur \\an het vlees van de laatst
at te leveren partijen kan dan op bedenkelijke wijze stijgen. Zoals voor het
interland-vleesvervoer koeling der transportmiddelen welhaast vanzelfspre-
kend is, zo zal het dit ook moeten worden voor het lange-afstand- en lang-
durige vervoer hier te lande. Nogmaals wil ik stellen dat naast een ver-
antwoorde keuring een verplicht verblijf van alle vlees in voldoende diep-
gekoelde ruimten de belangrijkste bondgenoot zal zijn in de strijd tegen
dc salmonellose bij de mens.

\'lot slot is van betekenis te achten dat ook met een goede \\-oorlichting van
de huisvrouwen het risico voor Sahnonella-infecües te beperken zal zijn.
Indien zij niet de beschikking hebben over een huishoud-frigidaire dan
dienen zij te weten, dat zij de gezondheid van haar huisgenoten helpen
beschermen, indien zij het van de slager betrokken vlees zo spoedig mogelijk
na ontvangst toebereiden. Waar het toebereidingsproces, afgezien van
enkele artikelen, steeds ten minste een \\oldoende thermische oppervlakte-
behandeling insluit, is hiermede het gevaar van sterke kiemtoename vanaf
de opper\\lakte van het vlees sterk verminderd, zo niet uitgesloten. Het
projjageren van een sterkere verhitting dan voorheen van het zeer veel
geconsumeerde artikel gehakt heeft evenzeer waarde als het ontraden van
het gebriuk van volkomen rauwe \\lees])rodukten in het warme jaargetijde.
De huisvrouw dient voorts te weten, dat zij zich \'s zomers bij haar inkopen
\\an \\leeswaien, \\ooral in gesneden toestand, moet bc])erken tol de dag-
consum])lie of daaromtrent.

Ik ben mij bewust dat er nog vele zaken onbesproken zijn gebleven. Niet
genoemd is o.a. het aitikcl vleeswaai, waarvan we uit „normale" jaren
weten, dat het juist deze waren, die vocdseKergiftigingen, in casu sal-
monellose-uitbraken. veroorzaakten. Merkwaardigerwijs doen deze artikelen
thans minder opgeld als besmettingsbion, ofwel vallen in het grote koor
minder op. Toch mogen we nict uit het oog verliezen dat bij een gemengde
verkoop van vers vlees en vleeswaren besmettingskansen dreigen voor de
laatste en wel van de kant van het \\erse vlees, dat aan de oppervlakte
besmet geacht moet worden. Indien de bedrijfsgrootte dit toelaat, biedt
schciding in de vlees en vleeswaar verkoo]) goede waarborgen tegen het
besmettingsgevaar. Is dit niet mogelijk dan zou telkenmale wanneer vlees-
waren voor directe verkoop gereed worden gemaakt, desinfectie van handen
en messen moeten plaats vinden. Indien vooraf gesneden, gewogen en
ten vcrkoo]3 gereed gemaakte vleeswaren worden verkocht is een uitermate
hygiënische wijze van werken mogelijk, indien vooraf desinfectie \\ an handen
en apparatuur plaats heeft gehad en het gereedgemaakte produkt gekoeld

bewaard wordt. Goede voorlichting van de slager en zijn bedienend perso-
neel zullen de te geven voorschriften in hoge mate effectueren, immers
deze bewerkers verkeren in de eerste gevarenzone der salmonellose. Wat
het voor de slager-eigenaar betekent als vanuit zijn bedrijf een epidemie
optreedt, hebben velen al tot hun zeer grote schade ondervonden. Ik mag
aannemen dat de weldenkende slager zelfs gaarne de voorschriften zal
opvolgen.

De preventie van salmonellosen is door mij niet meer dan aangeroerd,
ofschoon het in feite het beginpunt der bestrijding moet zijn. Mij houdende
aan de titel van het mij toebedeelde onderwerp moest ik me hiervan ook
verwijderd houden. De huidige veelzijdige behandeling van de „status quo"
van het Salmonella-pTohleem. levert, naar ik meen, voor de dierenartsen
en de dierenarts-hygiënisten voldoende aanknopingpunten voor een vrucht-
bare gedachtenwisseling en voor het beramen van doeltreffende maatregelen
\\oor de toekomst.

De toeneming van de Salmonella-\\r\\l&cX.KS bij mens en dier door een steeds
groter aantal Salmonella-typen vormt internationaal een belangrijk pro-
bleem. Vrijwel algemeen staat men n.1. op het standpunt, dat al deze
Salmonella-typen ziekteverschijnselen bij mens en dier kunnen veroorzaken.
Bij de verspreiding der salmonellosen, met name van die, welke door exoti-
sche typen worden veroorzaakt, spelen eiprodukten en dierlijke voeder-
middelen, zoals dier- en vismeel, in verband met hun frec]uente besmetting
een voorname rol.

In bovengenoemde voedings- en voedermiddelen komen de Salmonella-
bacteriën spaarzaam en onregelmatig verspreid voor.

Ter bestrijding van het Salmonella-gevaa.T voor mens en dier is het ten
zeerste gewenst, de bereiding van eiprodukten, alsmede de import van dier-
en vismeel, aan een deugdelijke controle te onderwerpen. Wat dit laatste
betreft moet aan hersterilisatie de \\-oorkeur woiden gegeven.

Als hekkesluiter in de rij zou ik gaarne naar aanleiding van het door mij
geschrevene over Salmonellosis als zoönose (Tijdschr. Diergeneesk., 84, 1102,

\') De volledige tekst der inleiding vindt men in het Tijdschr. Diergeneesk., 84, 10194,
(1959).

(1959)) een kort overzicht, een inventarisatie, willen proberen op te maken
hoe cle situatie ten aanzien van de andere salmonellosen bij mens en dier
in Nederland thans is:

1. Alhoewel we bij de huisdieren, inclusief vogels, verstoken zijn van
systematische informatie omtrent het voorkomen, geven de desondanks
te verzamelen gegevens aanleiding tot het ernstige vermoeden dat de
ziekte zich bij de huisdieren steeds meer uitbreidt.

Van de in het wild levende dieren is weinig informatie over het voor-
komen bekend. Gezien de mogelijkheid tot tijdelijke handhaving buiten
het lichaam van de Salinonella-h&ciQvïm is het niet te boud te ver-
onderstellen dat ook hier een toename \\ an de verspreiding in ons land
moet woiclen aangenomen.

2. Een percentage \\an de huisdieren, sterk verschillend naar diersoort,
en van de in het wild levende dieren is latent geïnfecteerd, vertoont
géén sym])tomen of heeft ze slechts tijdelijk vertoond. Ze fungeren als
niet te onderkennen versijreiders van de bacteriën. Hij de huisdieren
is het varken in ons land hier waarschijnlijk als de belangrijkste te be-
schouwen.

De dooi- de Geneeskundige Hoofdinspecteur krachtens de besmettelijke
ziektenwct verzamelde gegevens geven bij de mens ondubbelzinnig een
stijging van de andere salmonellosen aan, welke stijging dit jaar een
spectaculair karakter aanneemt.

eveneens zonder ziekteverschijnselen tc vertonen verspreider van deze
bacteriën. Deze mensen werken ook in levensmiddelenbedrijven, slacht-
hui/en, opslagplaatsen van voed.sel voor mens en dier en vormen ver-
der bij iedere foodhandling een mogelijke bron van besmetting van
voedsel.

.\'). Aangenomen moet worden dat de werkelijke frec]uentie van klinische
salmonellosen bij mens en dier enkele tot vele malen hoger is, dan dc
ter kennis komende, zulks in verband met de noodzakelijke bacteriolo-
gische diagnose cn het niet-inroepen van deskundige hulp.
Dit wil dus zeggen dat zowel bij de mens als bij de huisdieren jaarlijks
in de orde van een of enige tienduizenden klinische gevallen in Neder-
land optreden.

Wat betreft de dieren betekent d(ve inventarisatie allereerst dat van dit
aanzienlijke aantal aangetaste dieren een aantal, vooral jongere, succom-
bcert en een aantal moet worden uitgeschakeld van de dierhouderij wegens
achteruitgang in conditie en rentabiliteit. De veehouderij en pluimvee-
houderij ondervindt hiervan een zekere schade terwijl de gezondheid van
de dierverplegers en diens gezinnen belaagd kan worden.
Voor de export van agrarische produkten uit de diersector is deze toestand
een voortdurende bedreiging die reeds tot enkele moeilijkheden aankuding
gaf maar die, vooral bij de toenemende „Verseuchung" van de Nederlandse
huisdieren, aanleiding kan worden tot ernstige rei)ercussies zoals terecht
ook collega Bergsma reeds opmerkte.

Voor de volksgezondheid is hierdoor het voortdurend gevaar aanwezig van
uitbraken van meer of minder grote omvang, zich somtijds manifesteretid
in explosies met honderden patiënten.

daire infectie van voedingsmiddelen, de oorzaak van een deel dezer uit-
braken zal zijn.

De animale oorsprong van de geïnfecteerde mens is echter zonneklair,
al bestaat de vrees dat enkele typen, die het veelvuldigst voorkomen, ?en
zekere tijdelijke zelfstandige handhaving bij de mens verwerven. Zonier
voortdurende „voeding" door animale bronnen acht men de duur dezer
eventuele handhaving echter kort.

Wat wordt er momenteel aan de bestrijding van de
gesignaleerde toestand in Nederland gedaan?
Voorop wil ik stellen dat de bestrijding van diersalmonellosen twee aspec-
ten heeft:

2. mogelijk geïnfecteerde dierprodukten die door mens en ook dier worden
geconsumeerd.

a. Er komt een algemene ratten- en muizenbestrijding, die hoofdzakelijk
om economische redenen wordt gepropageerd, op gang.

b. Bij de kip bestaat een succesvolle bestrijding van S. pullorum, dank zij
de mogelijkheid van een betrouwbare serologische diagnose en de orga-
nisatie van de voorziening van fokmaterialen aan de pluimveehouder.
Ten aanzien van S. bareilly geldt een door het Produktschap voor
Pluimvee en Eier-en in 1952 ingestelde verordening die ontsmetting der
broedeieren voorschrijft. Nu dank zij Pro f. Ro m ij n een goed con-
trolemiddel sinds korte tijd wordt toegepast is enige afname van deze
kuikenziekte uit de binnenkomende laboratoriumgegevens af te leiden.

c. I5ij de kleine en grote huisdieren wordt alleen incidenteel een sympto-
matische therapie toegepast die speciaal bij het volwa.ssen rund veelal
aanleiding geeft tot verspreiding van bacteriën na de schijnbare genezing.

Wat betreft het d i e r p r o d u k t e n a s j) e c t voor de mens:
Het eendeëi en de eendeëiprodukten moeten, dank zij vooral het werk van
D r. Clarenburg, gepasteuriseerd worden.

Melk wordt verplicht gepasteuriseerd, een maatregel die overigens niet om
reden van Salmonella-hef,in\']ding werd ingevoerd.

Het slachtdier wordt bij de verplichte vleeskeuring zowel levend als ge-
slacht gekeurd; echter systematisch bacteriologisch onderzoek op aanwezig-
heid van Salmoiiella-hactmén kan slechts gericht ge.schieden.
Pasteurisatie van alle vlees is uitgesloten te achten.

Wat betreft het d i e r p r o d u k t e n a s p e c t n. 1. als in-
fectiebron voor het dier zelf wordt momenteel gediscussieerd
over j)reventie van de verontrustende toename van insleej) van nieuwe
typen andere Salmonellen. Van geïmporteerd dier- en vismeel is bij onder-
zoek vanwege de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst vooral door
Dr. C 1 a r e n b u r g een ernstige besmetting vastgesteld. Aan te nemen valt
dat binnen zeer afzienbare tijd een \\erantwoorde beslissing zal worden
genomen.

Het eigen diermeel bleek dank zij de stringente voorschriften bij dit onder-
zoek Salmonella-\\r\\].

Ik geloof dat ik wat betreft de momentele bestrijding aandedierzijde
met deze opsomming aan het eind ben.

Vanzelfsprekend worden b ij de mens vanwege de besmettelijke ziekten-
wet, die de mogelijkheid tot isolatie biedt, krachtige maatregelen genomen
om de verdere besmetting van de mens te voorkomen. Vernietiging van
geïnfecteerd voedsel etc. en verwijdering vat de levensmiddelenproduktie
en foodhandling van geïnfecteerde personen worden regelmatig gehanteerd.
Er is gewag te maken van een uitstekende samenwerking hier tussen
geneeskundige en veterinaire instanties bij het epidemiologisch onderzoek.
Het ontmoedigende lijkt mij dat hiermede de uiteindelijk animale bron
niet of nauwelijks wordt aangegrepen.

Voor de dierenarts zitten aan de momentele situatie enige kanten
die ik kort wil opnoemen:

De practicus is bekend met het feit dat hij incidenteel door zijn behande-
ling van zieke dieren dragers-verspreiders kweekt. Het lijkt mij iedere keer
weer een gewetensconflict indien hij wéét dat het betrokken dier zonder
dat hij dit kan beletten in het vrije verkeer kan komen en dus ook
symptoomloos aan het slachthuis kan verschijnen.

Dit wordt nog gecompliceerder omdat hij tevens weet dat bij dieren die
therapeutisch kort geleden antibiotica hebben gekregen de kweek van
Salmondla-hactenën is vertraagd zodat zelfs verdachte dieren, indien hij
zijn collega keuringsdierenarts niet kan informeren, aan diens onderzoek
kunnen ontsnappen.

In Nederland worden op grote schaal antibiotica bij z.g. kimstmelk voor
kalveren verstrekt, en door leken in therapeutische dosis toegepast. Het
gevaar hiervan voor de volksgezondheid wil ik in dit verband even signa-
leren.

Voor de keuringsdierenarts is de momentele situatie nog ernstiger.
Hij is niet bij machte om alle drager-verspreiders van Salmonella-hacteriën
onder zijn slachtdieren te vinden eenvoudig omdat de huidige onderzoe-
kingsmethoden hem dit onmogelijk maken. Hij zal zijn toevlucht moeten
nemen tot een complex van maatregelen, echter altijd onvolmaakt, die tot
gevolg moeten hebben dat aanwezige kiemen niet vermeerderen en boven-
tlien clat de mens niet optreedt als sectmdaire besmetter ervan.
Het lijkt mij toe dat deze collegae hoe langer hoe meer in een niet af-
latende spanning moeten leven wiè wel het gevecht zal winnen: hij of de
buiten zijn schuld aanwezige bacteriën.

Behalve orn de economische zijde culminerend in de exportbelangen en
om de volksgezondheidszijde lijkt mij hierom tevens een intensievere be-
strijding van de andere Salmonellosen bij dc huisdieren geboden.
In hoeverre de medicus voor dergelijke gewetensconflicten bij de huidige
situatie wordt gesteld ligt deels buiten ons terrein al is het niet zo moeilijk
\\oor U en mij om ze ons in te denken.

Welke bestrijdingsmaatregelen zijn er bij de dieren en als preventie van
voedselbesrnetting voor mens en dier te nemen.

a. aangezien, behalve bij S. pullorum bij de kip, nog geen betrouwbare
onderkenningsmethode, toepasbaar voor systematisch onderzoek in het
groot, ter beschikking is, zal dit systematische onderzoek naar geïnfec-

teerde dieren, gevolgd door bacteriologisch onderzoek naar verspreiders
cn isolatie en zo nodig eliminatie ervan vooralsnog niet ingevoerd kun-
nen worden.

Verplichte isolering en eliminering van smetstofverspreiders van een of
enkele diersoorten via aangifteplicht van alle onderzoekende
labo ratoria en van de dierenartsen worden elders met een zeker
succes toegepast.

Denemarken en Nord-Rhein/Westfalen zijn hier aan te halen voorbeel-
den. De bestrijding in het overige Duitsland kan in dit verband niet
als voorbeeld dienen vanwege de onvolledigheid ervan.
Indien steeds „verseuchte" dieren worden geïmporteerd, is begrijpelij-
kerwijze weinig succes tc boeken.

In Nederland zal cen en ander ernstig op korte termijn moeten worden
overwogen, temeer daar wij vrijwel geen dieren importeren.

b. Systematische ratten- en muizenbestrijding zal voor alle bedrijven die
met levensmiddelenproduktie en „foodhandling" te maken hebben nood-
zakelijk zijn.

c. Het toestaan van het houden van duiven en andere kleine huisdieren
als hond, kat en huisvogels, op deze bedrijven, zonder nader onderzoek,
lijkt mij een punt van overweging.

Met deze enkele opmerking over de levende dieren wil ik
volstaan onder aantekening, dat afgezien van het bovenstaande, mij
O n V e r w ij 1 d invoeren van registratieplicht en het voorschrijven van
typering van gekweekte cultures als eerste bases voor verdere bestrijding
van Salmonellosis bij dieren noodzakelijk voorkomt.

II. DE PREVENTIE VAN VOEDSELBESMETTING VOOR MENS EN DIER.
Deze culmineert in de hygiëne bij de produktie, opslag en foodhandling.
Reeds is een diepgaande studie door een speciale commissie van de Gezond-
heidsraad gaande die, oorspronkelijk begonnen met het vraagstuk van de
keuring van personen in levensmiddelenbedrijven, het gehele terrein van
de hygiene in deze bedrijven allengs is gaan omvatten.
Hct is duidelijk dat de keuringsdierenarts in ons land hierbij het grootste
belang heeft, gezien zijn fimctic als beschermer van de volksgezondheid
tegen de gevaren door vlees en vleesprodukten. In praktisch alle ons om-
ringende landen draagt hij, geheel of gedeeltelijk, bovendien op het terrein
van andere dierlijke voedingsmiddelen verantwoordelijkheid.
Een speciale hygiene-commissie is door de Veterinaire Hoofdinspecteur
ingesteld mede naar aanleiding van regelmatig overleg met de Vereniging
\\oor Slachthui.sdirecteurcn en de Vereniging van Hoofden van Vlees-
keuringsdiensten.

Zodra deze hierin vertegenwoordigers hebben aangewezen, zal begonnen
kunnen worden.

In afwachting van de ongetwijfeld te verwachten constructieve, realiseer-
bare, aanvullingen en verbeteringen van cle bestaande voorschriften zijn
leeds een aantal richtlijnen uitgegeven dienstbaar aan de hygiene in slacht-
huizen, speciaal ook voor de slachting van de hier belangrijke varkens.
Bovendien wordt thans een uitgebreid onderzoek vanwege de Veterinaire
Hoofdinspecteur gedaan, aangaande nadere informatie over de mate van
infectie, de kwetsbare plaatsen tijdens de slachting en over effectiviteit van

eventueel nog nieuw in te voeren maatregelen of de verbetering \\an reeds
\\ oorgeschreven maatregelen.

Een en ander geschiedt in doorlopend contact met de Geneeskundig Hoofd-
inspecteur, die op zijn terrein eveneens onderzoeken instelt.
Als een der resultaten van dit permanente overleg geschiedde een voor-
lichtende publikatie over het belang van hygiene van de mens en van de
koeling van bederfelijke levensmiddelen reeds enige maanden geleden in
de dagbladpers.

U ziet het overleg en de discussie over de bestrijding, aangrijpend bij de
profylaxis van voedingsbesmetting van mens en dier is op gang. Ik meen
dan ook mij te moeten onthouden van een opsomming van nieuwe mogelijk-
heden van intensivering dezer preventie.

Tenslotte moet vermeld worden dat zeer recent de Minister van Sociale
Zaken en Volksgezondheid, met instemming van de Geneeskundige en
Veterinaire Hoofdinspecteur, aan de Gezondheidsraad heeft verzocht over
het gehele salmonelloseprobleem in Nederland de regering op zo kort
mogelijke termijn te adviseren.

Dit lijkt mij momenteel het allerbelangrijkste in de ontwikkeling van de
bestrijding van salmonellosis bij mens en dier.

Het is overigens een illusie, gezien de grote verspreiding in de dieren-
wereld, te menen, dat bij een te verwachten intensievere bestrijding, op
korte termijn de andere Salmonellosen in ons land zullen zijn verdwenen.
Na allereerst het beletten van een verdere verspreiding tot resultaat te
hebben, zal echter een terugdringen tot een zo laag mogelijk minimum
kunnen worden verwacht.

Hoe noodzakelijk dit is moge uit de in de aanvang gegeven inventarisatie
en de weergegeven betekenis daar\\\'an gebleken zijn.

Aangezien ik uit hoofde van mijn functie vrijwel dagelijks met diverse
facetten van salmonellosis geconfronteerd word, heb ik de verleiding niet
kunnen weerstaan een aantal dezer facetten, zij het onvolledig, benevens
enkele feitelijke ontwikkelingen voor U op te sommen.

Overschrijven uit één bock is plagiaat, overschrijven uit twee boeken is research.

Naar voorbeeld van Denemarken heeft men nu ook in Engeland plannen om meer
nauwkeurig onderzoek te verrichten aangaande de invloed van temperatuur en lucht-
vochtigheid op groei en vocderverbruik van het varken. Het ligt in dc bedoeling
dat het nieuwe instituut te Cambridge gebouwd zal worden.

er zullen klimaatstallen gebouwd worden waar de varkens gehouden kunnen worden
onder constante omstandigheden wat betreft temperatuur en luchtvochtigheid. Het
ligt dus in de bedoeling dat men uit.gebreide onderzoekingen zal verirchten welke
temperatuur en welke luchtvochtigheid het meest gewenst zijn voor varkens. Men
hoopt in staat te zijn aan de hand van de verkregen proefresuUaten de praktijk van
dienst te kunnen zijn met dc verbouw en nieuwbouw van varkensstallen.

Nadat de sprekers aldus hun publikaties hadden toegelicht, dan wel had-
den aangevuld, werd in de daarop volgende pauze aan de aanwezigen
de gelegenheid gegeven eventueel te stellen vragen schriftelijk bij de
discussieleider in te dienen.

Na de pauze opent P r o f. v a n d c r S c h a a f de discussie en verleent als
eerste het woord aan:

Dat U mij. Mijnheer de Discussieleider, het eerste het woord hebt willen verlenen,
daarvoor ben ik zeer erkentelijk. Als U mij en de Pers dank brengt voor het in
het middelpunt van de belangstelling brengen van het ^oimonér/Zfl-probleera, dan
meen ik te mogen opmerken dat in de pers meerdere artikelen zijn verschenen,
die mijn zienswijze niet weergeven — uit mijn vroegere publikaties trok men
verkeerde conclusies — of wel heb ik er part noch deel aan gehad. In ccn der
grote dagbladen heb ik dan ook een correctie doen aanbrengen. Deze verscheen
in kleine letters en is misschien aan de aandacht ontsnapt.

Natuurlijk is het niet zo, dat ik alle SalmoneUa-gcvaUen bij dc mens in Nederland
toeschrijf aan het gebruik van antibiotica bij kalveren. Wel meen ik dat het ge-
bruik van antibiotica over dc gehele wereld cen sterke uitbreiding heeft gegeven
van Salmonella-infectics. Overigens ben ik het met dc discussieleider eens dat
de verspreiding van Salmonella bij kalveren in Nederland meestal langs indirecte
weg tot stand komt, meer het gevolg is van industrialisatie, het samenbrengen van
veel kalveren op markten en vervolgens op dc bedrijven om ze te mesten met
kunstmelk, terwijl ze vroeger nuchter geslacht werden. Ook het moderne vervoer
speelt een rol, terwijl verder aan import met veevoer en verspreiding met zakken
gedacht moet worden.

Wel sta ik nog steeds op het standpunt dat het gebruik van antibiotica, preventief
in het voeder aangewend, niet juist is. Met Ehrlich ben ik van mening, dat
een geneesmiddel, prevendcf in het voeder, hetwelk niet in staat is dc pathogene
organismen voor 100% te doden, uiteindelijk op een mislukking uitdraait wegens
het optreden van resistente stammen. Ook in Nederland zijn er reeds meerdere
voorbeelden aan te wijzen waar het mesten en de opfok met kunstmelk, waarin
antibiotica was verwerkt, uiteindelijk totaal mislukte.

De door Dr. Grashuis genoemde correctie, voorkomende in één der grote blade;n,
betreft cen ingezonden stuk in „Het Vrije Volk" van 26 augustus 1 959, dat als voügt
luidt:

In cen artikel in Ilct Vrije Volk versehenen, wordt de gedachte gelanceerd, diat
ondergetekende het veelvuldig voorkomen van .salmonella bij de mens alleen in
verband zou brengen met het gebruik van antibiotica in kalvcrinclk.
Ik meen .goed te doen deze mening te corrigeren. Zeer zeker schrijf ik het ,cre-
decltelijk aan het gebruik van breedspectrum-antibiotica toe, dat men overal Ircr
wereld meer met salmonella te maken heeft gekregen. Maar dit sluit natuurlijk
niet uit, dat cr ook andere oorzaken kunnen zijn, die er al of niet mee verbamd
houden, b.v. de besmetting met veevoer, verspreiding van zakken e.d. van besmettte
bedrijven, ook het samenbrengen van veel kalveren of andere dieren op een bedrijf
(industriahsatie van bedrijven) besmetting van mens op dier en omgekeerd, hiet
moderne verkeer.

Het feit, dat resistentie-ontwikkeling van salmonella bij kalveren in ons land is
waargenomen bij gebruik van breedspectrum-andbiotica, heeft misschien tot .gevolg
.gehad, dat het gebruik van deze andbiotica bij kalveren de schuld krijgt van aïlle

misère. Momenteel bedreigt ons dus bet salmonellagevaar vanuit het buitenland,
maar ook van het binnenland.

Wij zijn Dr. Grashuis erkentelijk voor deze toelichting, maar wijzen er wel op, dat
wij in onze berichtgeving steeds welbewust ruimte hebben gelaten voor de moge-
lijkheid, dat ook volgens Dr. Grashuis andere directe oorzaken voor dc verbreiding
van paratyfus in het spel kunnen zijn dan het gebruik van antibiotica in veevoer.

Is het juist cen vergelijking te trekken tu.s.sen ziektegevallen bij de mens en het dier,
als slechts cen klein percentage wordt onderkend?

Bij de discussie is deze vraag door mij niet geheel begrepen. Het antwoord was: het
genoemde percentage van de werkelijke optredende ziektegevallen bij mens en dier
is cen slag in dc lucht. .Alleen de vastgestelde gevallen zijn exacte gegevens.
Ik zou hieraan willen toevoegen: deze worden bij de mens krachtens de besmettelijke
zicktenwet verzameld. Bij de dieren verzamel ik een aantal laboratorium-gcgevens.
Hier zou de registratie nog belangrijk verbeterd en actueler kunnen worden.
Echter uit vele publikaties bekende feiten wijzen onomstotelijk aan dat er verband
tussen ziekte van dier en mens bestaat. Ik wijs slechts op de resultaten van onderzoek
van vele voedselvergiftigingen, de rol van het kuiken bij S. bareilly bij de mens enz.
(Dr. Hemmes, Dr. Clarenburg e.a. en vele buitenlandse auteurs). Mijns in-
ziens is het dan ook juist en verantwoord uit dc thans bekende feiten zekere verge-
lijkingen tussen de ziektegevallen bij de mens en het dier te trekken, óók al weten
we maar misschien 10% van de werkelijke frequentie van het optreden van de andere
salmonellosen bij mens en dier.

Is kalvernulk, die zonder antibiotica een snelle groei geeft van Salmonella, in de toe-
komst ook gevaarlijk in verband met het o))trcden van resistentie?

Kunstmelk, die een snelle groei geeft van Salmonella, zou meer risico voor salmo-
nellosis met zich mee kunnen brengen omdat eerder in overgebleven resten in emmers
en dergelijke „containers" het voor het aanslaan van dc infectie benodigde aantal
kiemen zou zijn .gevormd. Ook voor resistente Salmonella geldt hetzelfde. Daar echter
deze kunstmelk alleen maar met antibiotica wordt gebruikt is er slechts cen zeer .ge-
ringe vermeerdering en is de kans op het ontstaan van resistente mutanten niet
groter dan in welke kunstmelk ook. Bovendien is nog steeds nict aangetoond, dat in
kunstmelk met antibiotica resistente mutanten gevormd kunnen worden. In het ver-
leden is alleen vast.gesteld dat er soms resistente vormen voorkomen in vivo; dat ze in
vitro kunnen ontstaan is niet bewezen.

Is het juist in kalvcrmclk welke de voormagen passeert verstijfscld zetmeel op tc
nemen, omdat herkauwers in de dunne darm praktisch geen zetmeel verteren?

Het is cen misvatting, dat kalveren met nog niet werkende voormagen, in de dunne
darm geen zetmeel zouden kunnen verteren. Zelfs bij jonge kalveren wordt voldoende

pancn-asrliastatsc afgescheiden om het zetmeel tot glucose af te breken. De aan-
wezigheid van een matige hoeveelheid zetmeel in melkvervangend voeder voor kal-
veren behoeft dus niet afgekeurd te worden. Maar de zetmeelsoort die gebruikt wordt
is hierbij van belang. Rauw aardappelzetmeel wordt in de dunne darm vrijwel niet
afgebroken. Het bereikt grotendeels onverteerd de dikke darm en kan daar door
bacteriewerking worden omgezet. Bij iets grotere zetmeelhoeveelheden kunnen de fer-
mentatieprodukten van deze koolhydraatgisting de dikke darm prikkelen en diarree
veroorzaken. Rauw aardappelzetmeel is daarom minder geschikt als bestanddeel
van melkvervangend kalverenvoeder. En verstijfseld aardappelzetmeel kan ook niet
worden aanbevolen. Want dit wordt, in tegenstelling tot het rauwe produkt, buiten-
gewoon snel tot glucose gesplitst in de dunne darm. De glucoseconcentratie in de
dunne darminhoud kan daardoor abnormaal hoog worden. Dit prikkelt het darm-
slijmvlies en kan ook aanleiding tot darmstoringen geven.

Voor mclkvervangendc kalvervoeders verdienen daarom rauwe graanzetmelen (mais,
tarwe, rijst) dc voorkeur. Deze worden in de dunne darm volledig, maar niet storm-
achtig verteerd en geven daarom geen aanleiding tot ongewenste prikkeling, noch
in de dunne, noch in de dikke darm.

Uiteraard mag het zetmcelpercentage in deze voeders niet te hoog genomen worden
en vooral niet, wanneer ook nog glucose als zodanig in het mengsel gebracht wordt.
Naast b.v. 5% glucose is een percentage van 5% van een geschikt zetmeel we! als
verantwoord tc beschouwen.

Wordt aan dcsinfcctic van dc mest van slachthuizen wel voldoende aandacht ge-
schonken?

.Aan dcsinfcctic van mest wordt aan de slachthuizen onvoldoende aandacht geschon-
ken. Ik wil aannemen dat dcsinfcctic niet plaats vindt. Ongetwijfeld is hier van een
besmettings-risico te spreken, evenals aan de slachtafvallen, welke als dierlijk voedsel
worden afgevoerd. In tijden van varkenspest-epizootiën is dit wel zeer duidelijk be-
wezen.

Vervolgens merkt Drs. H. Zwart, bacterioloog aan het Centraal Instituut voor
Voedingsonderzoek, het volgende op:

Ik heb met veel belangstelling het artikel van Dr. Clarenburg over de be-
tekenis van Salmonella in voedingsmiddelen voor mens en dier gelezen.
Naar aanleiding van dit artikel zijn bij mij echter enige vragen gerezen, namelijk
waar Dr. Clarenburg in de laatste alinea op blz. 1096 schrijft:
„Ter beveiliging van de volksgezondheid worden in verschillende landen monsters
der te importeren eiprodukten bacteriologisch onderzocht en bij positieve be-
vinding niet voor invoer toegelaten. Een dergelijk repressief toezicht geeft echter,
in verband met de spaarzame en onregelmatige besmetting, geen afdoende be-
veiliging, aangezien een negatieve bevinding geen zekerheid biedt omtrent de af-
wezigheid van Salmonella. Hiervoor is nodig een hygiënische bedrijfscontrolc."
Verder staat op blz. 1099 direct boven de samenvatting:

„.Aangezien Salmonellae jlechts spaarzaam en onregelmatig verspreid voorkomen,
moet aan hersterilisatie de voorkeur worden gegeven."

Hoe kan men cen goede hygiënische bedrijfscontrolc c.cj. na-controle uitoefenen
indien Salmonellae zo spaarzaam en onregelmatig voorkomen? Onze methoden
van onderzoek zullen ons, wat de Salmonellae betreft, ook hier in de steek laten.
Dit zelfde zal tevens gelden voor hergesteriliseerde dier- respectievelijk vismelen.
Ik vraag mij echter af of men, op grond van de door Dr. Clarenburg aan-
gevoerde argumenten, niet terug moet grijpen naar een in de bacteriologie van

oudsher ingeburgerd begrip namelijk het begrip „i n d i e a t o r-o r g a n i s m e".
Evenals bij het onderzoek van water, melk, ronsumptie-ijs, soep ete. kan men ook
hier, bij vis- en diermeel, met vrucht gebruikmaken van „indicator-organismen",
bijv. dc micro-organismen van de coli-aerogenes-gioep, welke een indicatie zijn
voor fccale besmetting, temeer daar door Mossel, E ij gelaar, Hensel
(Archiv Lcbensmittelhyg., 9, 3, (1958)) en onafhankelijk daarvan door Grim-
bergen (Voeding, 20, 234, (1959)) bij vismeel cen alleszins redelijke correlatie
is gevonden tussen de aanwezigheid van andere Enterobacteriaceae dan Salmo-
nella en de aanwezigheid van Salmonellae. Desgewenst zou men het onderzoek nog
kunnen verfijnen door na tc gaan hoe dc algemene bacteriologische gesteldheid
van het onderhavige produkt is en daaruit zijn conclusies trekken aangaande hct
al of niet mogelijk besmet zijn daarvan.

Bepalend zijn in dit kader de uitkomsten van tellingen van het totaal aantal
aëroob kweekbarc micro-organismen („kiemgetal") in vergelijking tot dc tellingen
van het aantal aëroob sporedragende bacteriën. Deze laatste bepaalt men door
pasteurisatie van de te tellen verdunning gedurende 1 minuut/SO" C.
Indien de telling van hct totaal aantal aëroob kweekbarc micro-organismen signi-
ficant hoger uitkomt dan die van het aantal aëroob kweekbarc sporedragende
bacteriën, dan betekent dit ofwel dat hct produkt nimmer voldoende verhit is
geweest of dat weliswaar een goede pasteurisatie heeft plaats gevonden, doch dat
cr een nabesmetting van het produkt heeft plaats gevonden (zie D. A. A. Mos-
sel en E. L. Krugers D a g n e a u x, Antonie van Leeuwenhoek, 25, 230,
1959).

1. men kan met behulp van cen eenvoudig kwantitatief bacteriologisch onder-
zoek, inclusief onderzoek op Salmonella een alleszins betrouwbare scheiding
maken tussen besmette en hoogstwaarschijnlijk onbesmette produkten;

2. obligatoire hersterilisatie van dier- en vismeel is derhalve geenszins noodzake-
lijk;

3. herstcrilisatie is evenmin gewenst, omdat het een onmiskenbare verlaging van
de voedingswaarde kan meebrengen en dc kosten van het produkt verhogen;

4. ook bij herstcrilisatie blijft steeds de vraag bestaan, hoe de nacontrole op het
behandelde produkt uit te oefenen:

5. ook vanuit het standpunt van het voorkómen van besmettelijke ziekten is hct
beter, dat de produkten in het land van herkomst worden gepasteuriseerd,
dan dat zij eerst over een groot gedeelte van dc wereld worden getransporteerd
en aldus vervoermiddelen, schepen, havens, loodsen e.d. besmetten:

(). hct vigerende Duitse systeem, waarbij men de toestemming voor invoer laat
afhangen van dc uitkomsten van cen bacteriologisch onderzoek, verdient der-
halve alle aanbeveling.
Het betoog culmineert in de volgende viaag:

Indien Salmonella zo spaarzaam en onregelmatig voorkomt, waarom gaat men dan
niet gebruik maken van indicator organismen, welke een aanwijzing zijn voor fecalc
besmetting?

Het onderzoek op „indicator organismen" zoals li. coli, is ,gecn bruikbare methode
voor de beoordeling van partijen dier- cn vismeel. Men vindt n.1. herhaaldelijk Sal-
monella positief en B. coli negatief en omgekeerd.

De heer (i. Terpstra (Roordahuizuiii) krijgt vervolgens hct woord ter uiteen-
zetting van zijn zienswijze op het Salmonella-probleem. Uit een nader ontvangen
schrijven hierover moge het volgende dienen:

De heer T c r p s t r a vermeldt in zijn schrijven dat hij het salmonellosis-probleem
bij het rund ziet door de praktijkbril en dat hij de bouwstenen voor de synthese van

het Salnwnella-piohlccm, meer arht te liggen op het terrein waar de practicus
de scepter heeft gezwaaid, dan in het laboratorium van dc wetenschap; wat Ove-
ringens niet wegneemt, dat de wetenschappelijke werker de „finishing touch"
moet aanbrengen.
Hij merkt het volgende op:

I. De salmonellose bij het rund is ccn jcugdziektc; echter levert bacteriologisch
mestonderzock bij het volwassen dier bijna steeds binnen 24 uur afdoende zeker-
heid voor een diagnose, terwijl dit bij het kalf zó onbevredigend is, dat vrijwel
geen practicus faeces opstuurt naar dc Gezondheidsdienst.

Hierdoor nu zijn de gegevens, waarover de Gezondheidsdienst beschikt geen weer-
spiegeling van de praktijk en kunen deze dus niet worden gebruikt als aanwijzing
voor een bepaalde richting.

H. De mengmelk van onze zuivelfabrieken is tijdelijk of permanent met S.
dublin besmet. Zolang aan de zuivelfabrieken nog altijd melk wordt aangevoerd,
die verontreinigd is met faeccsdelen, moet zij bij tijd en wijle besmet zijn door
S. duè/in-uitscheiders.

Hij wijst op de grote kalversterfte, die optrad bij de opkomst van dc zuivel-
fabrieken en wijst op het tcrugdrin,gen hiervan tot zelden voorkomende bedrijfs-
ziekten na pasteurisatie van de afvalprodukten dezer fabrieken.
Hij stelt de vraag waarom de Gezondheidsdienst cen formolvaccin verstrekte
tegen S. dublin, in plaats van te adviseren dc voeding te wijzigen.

Naar aanleiding van het schrijven van de heer G. T c r p s t r a wordt het volgende
opgemerkt:

I. Ten aanzien van verontreinigd materiaal, dat op Salmonella — of welke kiem
ook — wordt onderzocht, zal altijd gelden, dat hoe meer proeven voor onderzoek
worden ingezet, hoe meer kans cr is de gezochte kiem te vinden. 100% trefzekerheid
zal bij routine-onderzoek dan ook wel niet bereikbaar zijn. Dit geldt ook voor faeces-
onderzoek bij koeien en bij kalveren. Dat dc uitkomsten voor de diagnostiek bij koeien
uitermate bevredigend en bij kalveren zeer onbevredigend zouden zijn, lijkt niet
logisch.

Bij de door collega Frik beschreven proeven waren de uitkomsten van het faeces-
onderzoek bij de kunstmatig besmette kalveren bevredigend. Bij uitbraken van sal-
monellose in cen kalvermesterij — waar de dienst in het onderzoek werd betrokken
— gaf het faecesonderzoek slag op slag een positieve uitkomst.

Dc vraa.g doet zich dan ook voor, of het door collega Terpstra genoemde verschil
niet mede veroorzaakt wordt, doordat in de verdachte gevallen bij het kalf minder
van salmonellose sprake is dan in dc verdachte gevallen bij het volwassen rund.
Dat dc gegevens van de Gezondheidsdienst geen weerspiegeling geven van het voor-
komen van dc ziekte is natuurlijk juist; dc aantallen geconstateerde gevallen zijn
ook alleen maar aangehaald om inzicht tc geven in dc spreiding over het jaar.

Tl. Naar mijn mening waren de uitbraken van salmonellose destijds onder de kal-
veren, waarop collega Terpstra wijst, niet zozeer het .gevolg van distributie van
met Salmonella dublin besmette ondermelk, maar meer van de plotselinge overgan.äjcn
van het ene voedsel naar het andere, waar nog bij kwam, dat dc ondermelk aan-
vankelijk veelal in zoete (dus slecht houdbare) toestand werd afgeleverd.
In dit opzicht kan verwezen worden naar het 14c jaarverslag (1932—1933) van de
Gezondheidsdienst, waaruit het vol.gende wordt geciteerd:

„Dit voorjaar is infectie met de bacil van Gärtner weer sterk in opspraak geweest.
Doordat in verband met de beperking van dc kaasproduktie aan dc fabrieken,
ondermelk naar dc boerderijen wordt teruggezonden, waren vele veehouders ge-
neigd ondermelk tc beschouwen als de oorzaak van grote sterfte onder de kal-
veren. Deze veronderstelling bleek niet juist in zoverre, dat de gestorven kalve:ren

in verschillende gebieden door ons onderzocht alle aan para-tyfus bleken tc lijden.
Wij hadden ook gelegenheid de kalverstcrfte te onderzoeken op boerderijen, waar
geen ondermelk aan de kalveren gevoerd werd, ook daar was paratyfus-infectie
de oorzaak van het lijden. Wij maakten kennis met bedrijven, waar reeds jaren
lang cen groot deel van de kalveren aan deze infectie lijden en ten onder gaan."
Daarna volgt een beschrijving van cen paar gevallen. Op het ene bedrijf trad de
ziekte op in de weide-periode bij guur weer, op het andere toen van volle melk plot-
seling werd overgegaan op wei en karnemelk. Nadat gewezen is op het voorkomen
van de bacteriën bij volwas.sen dieren, gaat het verslag verder:

„liet behoeft niet te verwonderen, dat deze bacil op vele bedrijven voorkomt.
Wij krijgen ongeveer verhoudingen als bij houtvuur bij kalveren. Van de aan-
wezigheid van de bacil zijn wij zeker, het hangt van dc begunstigende factoren
af of de ziekte optreedt. Zo ziet de cen de ziekte optreden als hij de kalveren in
het land heeft bij guur weer, de ander als hij de rnelkvoeding verwisselt voor
ondermelk, cen derde als hij wei en karnemelk gaat geven. Toegegeven moet
worden, dat het de schijn heeft, dat de ondermclkvocding de schuld heeft, als
men dc ziekte opmerkt 24 uur nadat men met deze voeding begon. Dit geldt
natuurlijk ook voor karnemelk en wei.

Uit het hierboven besprokene blijkt voldoende, dat er veel aan gelegen is schc rpe
overgangen in dc voeding na te laten. Bovendien moet aan de bijprodukten, welke
door de zuivelfabriek worden afgeleverd, de nodige zorg worden besteed.
Om meer dan één reden is pasteurisatie gewenst, daarnaast moet de ondermelk
bij voorkeur gezuurd worden afgeleverd en dan door de boer vooral in zincJelijke
vaten geborgen, opdat geen na-infecties de inhoud bederven. Men ziet ook bij
biggen diarree optreden door het voeren van zure ondermelk. Bij voorkeur zullen
wc dus nict te veel en niet te scherp zure ondermelk geven, althans in dc beginne.
We moeten de dieren geleidelijk wennen."
In die jaren werd de therapie gezocht in serumbehandcling en de preventie in het
toedienen van gedode culturen. Het is echter niet zo, dat bij dit laatste geen aan-
dacht aan de voedering werd geschonken, zoals wel genoegzaam uit het geciteerde
moge blijken.

Het verband tussen het voorkomen van salmonellose bij het kalf en het toepassen van
dc pasteurisatie der bijprodukten van de zuivelprodukten zal niet zo gemakkelijk aan
te tonen zijn, daar feitelijke gegevens omtrent het voorkomen der verschillende kalver-
zickten uit dc eerste 31) jaar der fabriekmatige zuivcll)ereiding ontbreken.

a. Om welke redenen moet de T.S.I.-agar altijd vers gebruikt worden, zoals voor-
geschreven is?

b. \'Treden cr in dit medium op de lange duur -- bij kamer of koclkasttcmpcratuur
— vcrandcrin.gen op, die cen vertroebeld beeld weergeven?

Spreker heeft hieromtrent geen pcrr.oonlijke ervaring, aangezien de voedingsbodems
in cen groot instituut haast dagelijks vers wordt bereid. Afgezien van de algemeen
geldende regel, dat men voedingsbodems niet te lang dient te bewaren, kan spreker
zich wel voorstellen, dat in deze gcconipliccerde bodems in de samenstelling der
suikers na enige tijd verandering optreedt, waardoor dc bodem minder geschikt wordt
voor dc dctcrmiruitic van cen onbekende cultviur.

Heeft men gegevens in dc laboratoria over het voorkomen van resistente Salmonella-

Sinds enkele jaren worden in het R.I.V. alle Salmonella-stammen op resistentie
onderzocht. Zonder op een eventueel binnenkort te verwachten publikatie hierover
vooruit te willen lopen, meent spreker wel te moeten mededelen, dat tot nu toe
ongeveer 20.000 stammen zijn onderzocht. Hierbij bevinden zich 0.5—1% resistente
stammen, die nog niet nader zijn onderverdeeld. Wel zijn hierbij ook stammen, af-
komstig van experimentele onderzoekingen en van bedrijven, waar kalveren met hoge
therapeuticshe doseringen werden behandeld.

Vervolgens stelt de heer C. Bergsma drie vragen aan Prof. Dr. J. II. J, v a n
Gils, die als volgt luiden.

Spreker verschilt met dc geachte inleider van mening over zijn zienswijze van de
vleeskeuringsuitspraak van slachtdieren, waarbij Salmonella-hactcrién in het lever-
systeem zijn gevonden, terwijl het vlees negatief blijkt te zijn.

Inleider wil deze dieren steriliseren in blik. Spr. betwijfelt in eerste instantie of het
vlees van deze dieren met de huidige onderzoekingsmethoden wel als kiemvrij kan
worden beschouwd, te meer als ook in aanmerking wordt genomen dat er slechts een
uiterst klein vleesdeeltje wordt onderzocht en dc lokalisatie der bacteriën in het
lichaam van het slachtdier bij b.v. een autogene re-infectie zeer verschillend kan zijn.
Zo zijn b.v. vaak de vleeslymfklieren en/of het beenmerg geïnfecteerd terwijl volgens
Rasch en Struck bij het laten hangen in het koelhuis nog bacterie-ontwikkeling
kan optreden. Zo komt het dus voor dat uit vlees dat bij het normale bacteriologisch
onderzoek kiemvrij was, later, zelfs bij het laten hangen in een koelhuis, Salmonella-
bacteriën zijn te kweken. Dit brengt met zich mee dat bij het uitbenen van het vlees
grote kans op besmetting van het lokaal, van de uitbeentafels, hakblokken, het gereed-
schap (nu;ssen) en van het personeel dat dit vlees voor het sterilisatieproces gereed-
maakt, bestaat. Dit geeft tevens de mogelijkheid dat dit personeel kiemdrager/uitschei-
der kan worden, met alle nare gevolgen van dien.
Gaarne zou Spr. hierover nader worden ingelicht.

Met alle respect voor het standpunt van de vraagsteller meent dc inleider te mogen
stellen dat hij het ermee eens is, dat een negatief routine onderzoek van vlees geen
zekerheid geeft dat geen salmonella\'s aanwezig zijn. H\'as die zekerheid er wel, dun
zouden we het vlees van deze slachtdieren onvoorwaardelijk moeten goedkeuren.
Onderzoek heeft aangetoond dat er in bedoelde gevallen, zij het sporadisch en lokaal,
Salmonella-yiemen kunnen voorkomen. Sterilisatie, en wel in blik, geeft zekerheid om-
trent de kiemdood en voorkomt herinfectie van het gesteriliseerde vlees, zodat geen
risico meer aanwezig is. Ik moet aannemen dat de vraagsteller voor de consequenties
van zijn standpunt zou terugdeinzen, indien de bepalingen van het onderzoekings-
regulaticf gewijzigd zouden worden in die zin, dat deze ertoe zouden leiden dat alle
„dragers" zouden worden opgespoord. Nogmaals zij hier benadrukt dat het vlees,
in gevallen als bedoeld, geen afwijkingen mag hebben waardoor het voor sterilisatie
niet geschikt zou zijn.

Dat er voor de bewerkers tot de sterilisatie gevaar van besmetting bestaat is niet te
loochenen. Dit risico is evenzeer aanwezig voor de slachters en de keuringsambtcnaren,
alsmede voor de slagers die oppervlakkig be.smet vlees ter bewerking en ten verkoop
ontvangen. Toch verricht ieder plichtsgetrouw zijn taak. Ook bij de bewerking van
vlees van varkens, hetwelk om reden van vlekziekte-kiemhoudcndheid gesteriliseerd
moet worden, woidt bewust eenzelfde risico genomen.

Spr. wijst erop, dat hoewel deze zomer de Salmonella-miccües bij de mens een goed-
aardig verloop hebben gehad, dit lang niet altijd het geval is en soms bepaalde typen
bij de mens een dodelijk verloop tot .gevolg hebben, of tot allerlei andere onaangename

complicaties (abcesvorming, meningiticlcn, arthritiden, etc.) aanleiding kunnen ge-
ven. In Dordrecht heeft hij dit van nabij kunnen waarnemen en hij is dan ook een
tegenstander van de suggestie van inleider het vlees van deze dieren in bepaalde
centra te laten steriliseren. De huidige wettelijke regeling dient gehandhaafd te wor-
den.

Dc Salmonella-in(ect\\cs hebben dit jaar volgens de — ongetwijfeld van bevoegde
zijde ingegeven — persberichten cen goedaardig verloop gehad. Dat sterfte en com-
plicaties zich hebben voorgedaan is ook spreker bekend. Het sterftecijfer, dat bij
Salrnonella-inlecues dikwijls ongeveer 1% bedraagt, is van dc dit jaar geheerst heb-
bende cpidemiën nog niet bekend, zodat op dit deel van dc vraag niet nader ingegaan
kan worden, door gebrek aan concrete gegevens. De hieraan gekoppelde vraag met
betrekking tot de suggestie over de centralisatie bij sterilisatie moet ik beantwoorden
door te ontkennen, dat ik deze suggestie heb gedaan. Ongeacht dit gegeven acht ik
hct wel wenselijk dat de sterilisatie geschieden zal, omdat men dan een efficiënt
toezicht, grondige voorzorgsmaatregelen, en een perfecte desinfectie in de hand heeft.
Regelmatige medische controle van het bewerkend personeel, alsmede grondige voor-
lichting omtrent hct besmettingsgevaar zullen het risico aanzienlijk verkleinen. Een
bekend gevaar behoeft bijna geen gevaar meer te zijn.

Het verbaast Spr. waarom Inleider hersterilisatie van geïmporteerd vis- en diermeel
bij zijn desiderata niet heeft vermeld. Gaarne zou hiervan de reden worden vernomen.

Dc kwestie sterilisatie van uit het buitenland ingevoerd veevoeder ligt op het ter-
rein van de preventie van salmonellosen bij de dieren en valt buiten het kader
van het mij toebedeelde onderwerp. In mijn inleiding werd het probleem alleen aan-
gestipt met de zinsnede: „maar ook onze grenzen zijn nog niet voldoende beschermd
om hcrinfectie van onze veestapel te kunnen uitsluiten". Hct probleem is overigens
interessant genoeg, maar zo veelomvattend, dat bespreking een apart symposium
zou vragen.

Is er een idee verkregen over het ontstaan van resistente Salmonella-slammew door
antibiotica-voedering? Zo ja, welke consequenties zijn hieraan verbonden?

Het antwoord op de eer tc vraag is niet eenvoudig positief tc geven omdat de feiten
hierover deels van onze eigen experimenten en deels van derden afkomstig zijn. Bij
onze experimenten is tot nu toe nooit sprake geweest van een resistentie-verhoging
van Salmonellae t.o.v. het in de kunstmelk gebruikte antibioticum. Hierbij dient
natuurlijk wel opgemerkt te worden, dat bij de experimenteel geïnfecteerde dieren,
die met furoxone werden behandeld, cen snelle algehele genezing optrad, zodat de
tijd, waarin resistentie zou kunnen of moeten optreden, uiterst kort werd. Daar-
tegenover staan dc controlc-dieren, die na 3—7 dagen stierven, maar waaruit na
sectie van de geïsoleerde Salmonellae tot nu toe evenmin resistentie-verhoging t.o.v.
het betreffende antibioticum in de kunstmelk is waargenomen. De door ons geïso-
leerde Salmonella-stammen uit materiaal, afkomstig van mestkalveren, waren groten-
deels gevoelige kiemen. Zoals in de inleiding reeds vermeld hebben wij éénmaal een
sulfa- en antibiotica-resistente S. dublin en een S. typhi rnurium-stam gevonden op
cen totaal van ruim 100 stammen. O.i. is het gevaar van optredende resistentie der
Salmonellae door antibiotica-houdende kunstmelk praktisch nihil. Het is natuurlijk

mogelijk dat er van nature resistente varianten zijn en dat deze door antibiotica-
voedering de gelegenheid krijgen om meer frequent infecties te veroorzaken. Hier-
mede ver\\\'alt eigenlijk het tweede deel der vraag wat betreft de consequenties. Volle-
digheidshalve moet nogmaals dc nadruk gelegd worden op het feit, dat de resistente
Salmonellae minder virulent schijnen te zijn en dat het therapeutisch gebruik van
furoxone bij resistente Salmonellae even succesvol is als in andere gevallen. Zowel
in vivo als in vitro hebben wij n.1. geen resistentieverhoging t.o.v. furoxone kunnen
vaststellen.

Is cr tijdens de experimenten een indruk verkregen omtrent groeiremming der Sal-
monellae tijdens het bacteriologisch onderzoek van materiaal, afkomstig uit chronisch
zieke dieren, gevoerd met antibioticum-houdende kunstmelk?

Inderdaad hebben wij een indruk verkregen over het hier gestelde probleem. Helaas
betreft het maar cen betrekkelijk klein aantal gevallen. Zowel het onderzoek van
materiaal, afkomstig van chronisch zieke dieren, als van klinisch volkomen gezonde
dieren, die aan salmonellosis hadden geleden, gaf geen aanleiding tot groeiremming
gedurende het bacteriologisch onderzoek. Wij willen in dit opzicht geen verschil
maken tussen direct positief onderzoek en indirect positief onderzoek via „Anrciche-
rung" na hoogstens 1 dag. De mening, dat in bovengenoemde gevallen het bacte-
riologisch onderzoek pas na 4 a 5 dagen positief zou worden, kunnen wij dus zeker
niet onderschrijven.

Dc heer J. H. O. W i 1 s o n stelt cen tweetal vragen aan de heer .A. van Keulen:
Vraag I:

Welke maatregelen moeten als afdoende worden beschouwd om te voorkómen dat
personen die Salmotiella-dragci zijn, de infectie overbrengen op het materiaal waar-
nu-de zij werken ?

Voor Icvensmiddclenbedrijven is thans in medische kring in discussie hoe deze men.sen
zijn te onderkennen om ze tc weren. Hierbij komen twee methoden naar voren:

b. onderzoek bij indiensttreding en nader onderzoek bij iedere verdachte absentie.
Gezien het somtijds symptoomloos verlopen der infecties en de dikwijls tijdelijke
aard ervan is het duidelijk dat beide methoden moeilijk afdoende onderkenning zullen
geven.

Indien periodiek faece.\'ionderzock onvoldoende mocht zijn om de dragers tijdig op
tc sporen, is dan naast de normale tygiënische maatregelen het dragen van rubber-
handschoenen tijdens het werk afdoende?

Het dragen van rubbcr-handschocncn zal slechts ccn bijdrage kunnen zijn.
Dc Salrnonella-hactcri\'én beperken zich niet tot dc handen, maar kunnen ook b.v.
kleding besmetten.

In diverse levensmiddelenbedrijven zal verder het dragen van rubber-handschoenen
praktische bezwaren geven in verband met gladheid etc. van het te bewerken mate-
riaal.

Overigens heeft het dragen van rubber-handsehoenen slechts zin bij die personen
die begrip er voor hebben wat er in hygiënische zin mee wordt bedoeld.

Dr. C. P o s t m a, directeur van het abattoir en de veemarkt tc Amsterdam, doet
vervolgens mededeling van het Salmonella-ondcnock aan het slachthuis aldaar.
Plij vermeldt, dat hij naar aanleiding van enkele vra.gen van dc leider der epide-
miologische afdeling van dc gemeentelijke geneeskundige dienst, welke in verband
stonden met de landelijk en plaatselijk sterke stijging van het aantal gevallen van
„andere salmonellosen" bij de mens, o.a. een onderzoek heeft ingesteld in dc slachtlijn
der varkens. Daaruit bleek, dat vrij regelmatig varkens ter slachting worden aange-
voerd, welke dragers zijn van Salmonellae op de met mest bezoedelde huid. Hij heeft
daarop o.m. flamberen der huid van nog gesloten geslachte varkens, sterke inten-
sivering der desinfectie van de ontharingsmachine na elke slachtronde en andere
maatregelen ingevoerd.

Ondcrzock van haar- en cpidermismonstcrs uit de ontharingsmachine na elke ronde
(10- 12 rondes per week) verricht vanaf 30 jimi tot 1 oktober, heeft uitgewezen, dat
ruim dc helft der rondes cen positief resultaat gaf. Bij rondes, waarin zeugen werden
geslacht, bedroeg het percentage „positief" 65, bij rondes zonder zeugen 36. Er was
geen speciale lokalisatie naar dc streek van herkomst der levende varkens.
Bij ondcrzock van oppervlakte-afkrabsels (van zwoerd of vlees) bij uit 28 kcurings-
kringen ingevoerd uitgesneden varkensvlees was in 33^3% der gevallen het resultaat
positief.

Vervolgens werden door de heer J. P. W. M. .Akkerman drie vragen gesteld, de
beantwoording waarvan dc heer J. E. I" r i k op zich nam.

Is er iets \\an bekend hoe het komt, dat na therapeutisch ingrijpen bij kalveren,
lijdende aan salmonellosis, zelden dragers ontstaan, terwijl deze zelfde handeling bij
koeien wèl aanleiding geeft tot het ontstaan van smctstofvcrsprcidcrs?

In dc literatuur is over dit probleem o.i. niets bekend en onzerzijds is cr slechts cen
veronderstelling dienaangaande. Vooropgesteld dient te worden, dat het tlragcr
blijven na behandeling van aan salmonellosis geleden hebbende kalveren, uiterst
zeldzaam is. Vcrmoetielijk speelt hierbij dc lever dc voornaamste rol. De door ons
onderzochte kalveren vertoonden geen leverafwijkingen, terwijl de smetstofuitschei-
tlcrs onder volwa.s.sen runderen tevens lijdende waren aan distomastose. De beschadigde
galgangen bieden de Salmonella-kiemen waarschijnlijk cen goede gelegenheid om
zich in stand te houden; juist omdat dc therapeutica hier nagenoeg niet kunnen
doordringen. Op deze wijze zullen dus regelmatig met de lediging der galblaas Sal-
monella-haetcriën in de darm komen, die dus met dc faeces verspreid worden. Post-
mortaal ondcrzock van bepaalde kalveren uit onze experimenten, leverde alleen posi-
tief resultaat op d.m.v. cultureel ondcrzock der mesenteriale lymfklieren, terwijl alle
andere organen ook via „Anreicherung" na meerdere dagen volledig negatief waren
t.o.v. Salmonellae. Dit feit deed zich tot ongeveer 10 dagen post-infectionem voor.
Eenmaal isoleerden wij echter uit de lever van een mestkalf, dat klinisch volkomen
gezond was (en ook goedgekeurd was!) cen gevoelige S. dublin. Dit kalf was ge-
voerd met antibioticum-houdende kunstmelk cn was ongeveer 7 weken voor dc .slacht
lijdende geweest aan salmonellosis.

Na het therapeutisch ingrijpen met chlooromphenicol bij runderen, lijdende aan sal-
monellosis, ontstaan vaak dragers (mogelijk als gevolg van de bacteriostatische wer-
king van dit antibioticum in de toegepaste hoeveelheid). Hoe is dit na gebruik van
furazolidone?

Hct gebruik van furazolidone bij rundersalinonellosis is door ons zelf niet toegepast.
Op ons verzoek zijn twee gevallen in de praktijk behandeld geworden met dezelfde
dosering als gebruikt bij kalveren. Er trad zeer snel een klinische genezing op, maar
faecesonderzock ± 4 weken later was nog positief t.o.v. Salmonellae. Hetzelfde be-
zwaar als bij vraag 1 is behandeld speelt hier zeer waarschijnlijk ook een rol.
Uiteindelijk zullen financiële overwegingen furazolidone doen verkiezen boven chloor-
amphenicol.

Is cr iets bekend over andere antibiotica en/of chemotherapeutica in deze zaak?
Antwoord:

Voor zover ons bekend hebben dc bekende antibiotica en sulfa-preparaten dezelfde
bezwaren t.a.v. de behandeling van salmonellosis bij runderen als chlooramphenicol
cn furazolidone.

Niets is ons helaas bekend van een therapeuticum, waarbij geen smetstofuitscheiders
overblijven.

De hierna volgende vragen konden wegens tijdgebrek niet ter vergadering worden
besproken. Voorzover zij schriftelijk waren opgesteld werden ze verzameld en worden
ze thans weergegeven, tezamen met nadien nog gestelde vragen en opmerkingen.

Wat wordt er gedaan om paal en perk te stellen aan het op de markten (o.a. vee-
markten) open en bloot aan hct publiek ten verkoop aanbieden van antibiotica?

Momenteel wordt nagegaan in hoeverre de juist aangenomen, maar nog niet in
werking getreden geneesmiddelenwet (mens) mogelijkheden biedt om paal en perk
te stellen aan bedoelde verkoop.

Een diergeneesmiddelenwet zou deze materie afdoende kunnen regelen, echter in
hoeverre er kans bestaat dat zulk een wet realiteit wordt, vermag ik niet tc be-
oordelen.

Hoewel nieuwe Salrnonella-stamincn worden ingevoerd cn infecties bij de di<-rcn
ongetwijfeld gemakkelijker kunnen optreden door wat we gemakkelijker zouden
kunnen noemen) de grotere dynamiek van de tegenwoordige maatschappij en dus
strengere en meer uitgebreide maatregelen van diergeneeskundige zijde genomen
zullen moeten worden, rijst toch de vraag of, wat de humane infectics betreft, hier-
mee wel dc enig juiste weg wordt ingeslagen.

Als deze maatregelen effectief zouden s c h ij n e n tc zijn, dan zou hiermede weer cen
stukje persoonlijke verantwoordelijkheid van de schouders van hct individu —in casu
de huisvrouw — worden afgenomen.

Zou het niet juister zijn, dat propaganda wordt gevoerd — of tevens wordt gevoerd
— (gezien hct vermogen van de Salmonella om zich in hct voedsel tc vermeerderen)
tégen het toenemend gebruik van rauwkost?

Het is inderdaad zeker zo dat strengere en uitgebreidere maatregelen van dicrgcmccs-
kundige zijde niet de enig juiste methoden zijn om het optreden der zgn. Salmomel-
losen bij mens en dier onder controle te krijgen.

Slechts een deel der dierreservoirs zal door deze maatregelen beïnvloed kunnen wor-

den. \\\'oor ren groot deel onttrekken zieli de in het wild levende dieren en ook deels
b.v. de huisvogels hieraan.

Erhter met Prof. Swierstra ben ik het eens: strengere en uitgebreidere maat-
regelen van diergenee.skundige zijde wat betreft de huisdieren zijn zeer gewenst.
Vanwege de uiteindelijke animale oorsprong van praktisch alle andere Salmonellosen
van de mens ligt hier voor dc mens een kernpunt van het probleem.
Uiteraard zullen maatregelen ter voorkoming van vermeerdering van Salmonella-
bactericn in primair of secundair besmette voedingsmiddelen eveneens moeten wor-
den genomen (koeling, afdoende hitte-behandeling).

Ook maatregelen ter voorkoming van secundaire besmetting van Salmonella-vnji;
levensmiddelen door geïnfecteerde mensen en dieren moeten hieraan gekoppeld worden
(verpakking, hygiëne bij produktie en tijdens de foodhandling, muizen- en ratten-
wcring, onderzoek van mensen werkzaam in levensmiddelenbedrijven enz.).
Tenzij men door verdoorgevoerde propaganda wil bereiken dat alle, mogelijk ge-
infecteerde, levensmiddelen direct vóór de consumptie afdoende verhit worden
(hetgeen mij een utopie voorkomt) zullen è n de bestrijding bij het dier è n de
maatregelen bij voedsclproduktie, food-handling en voedselbereiding tezamen nood-
zakelijk zijn om de andere salmonellosen bij dc mens onder controle te krijgen en
te houden.

Voor de dierenarts komt erbij, dat de bestrijding bij de uiteindelijke animale bron
tot doel heeft dc controle van de ziekte onder de huisdieren, hetgeen o.m. uit een
oogpunt van rationele bedrijfsvoering en export van dierlijke produkten noodzakelijk is.

Waarom wordt dit Salmonella-symposium nü (najaar \'59) gehouden?
Zeker niet omdat er bij runderen S. dublin voorkomt, en ook niet omdat er zoveel
exotische genera in het diermeel aangetroffen worden. Echter wèl omdat bij de mens
het aantal Salmonella-gevaWen zo onrustbarend gestegen is.

En dit aantal gevallen werd in "58 voor 72% veroorzaakt door S. typhi murium cn
naar ik veronderstel, in de zomer van \'59 voor misschien wel 80 ä 85%.
De huidinfectie van de geslachte varkens kunnen en mogen wij natuurlijk niet ver-
waarlozen en moeten onze volle aandacht hebben.

Maar als ik zeker weet dat in augustus van dit jaar een paar honderd varkens met
Salmonella bredeney infectie van de huid de stad (Tilburg) zijn ingegaan (broci-
water- ontharingsmachine en varkenshuiden bleken achteraf geïnfecteerd te zijn met
S. bredeney) en ik hoor van Prof. van Veen van het bacterioligsch laboratorium van
het streekziekenhuis dat hij in de stad geen .9. bredeney gevonden heeft (faeces-
onderzoek) doch wel (weer) veel S. typhi muriuin, is het dan niet veel verstandiger
om over S. typhi muriurn te praten dan over kunstmelk al of niet met antibioticum,
over S. dublin en zelfs over diermeel waarin blijkbaar zelden S. typhi murium ge-
vonden wordt.

Dc onderste alinea op blz. 1110 van Uw artikel is het kernpunt waar de Salmonella
als zoönose om draait.
Begrijp mij vooral goed:

De latente infecties bij onze slachtdieren zijn zeer belangrijk, ook de besmetting van
het geïmporteerd diermeel vormt een groot probleem.

Maar als zoönose is de Salmonella in de discussie lang niet voldoende tot zijn recht
gekomen, hoewel het symposiimi m.i. toch vooral daarvoor gehouden werd, en zo
niet, dan toch het belangrijkste a.spect is.

Bij het droge, warme, winderige weer van dc laatste zomermaanden liepen wij door
cen wolk van S. typhi murium afkomstig van de uitgedroogde faeces van de duizen-
den duivenhokken. Deze laatste zin is natuurlijk overdreven, maar niemand heeft mij
tot nu toe kunnen overtuigen, dat een zeer groot aantal S. typhi murium infecties
niet op deze wijze zijn begonnen.

Het sterk toegenomen aantal gezins- en solitaire infecties is toch zeker geen bewijs
voor het feit dat grote quanta vlees (b.v. 100 kg) geïnfecteerd zijn, terwijl de hoge

zoiiK-rtop in dc Snhnoiiella-curvt: ook niet pleit voor ccn intravitale of latente in-
fectie van het dier.

In de wintermaanden is n.1. ook ± 4% van dc varkens latent geïnfecteerd.
De welhaast subtropische temperaturen van de laatste zomer zijn natuurlijk van
enorme betekenis geweest, echtcr niet alleen voor de S. typhi murium, doch ook voor
exotische genera, en toch was het, voor laten wc zeggen, 80% altijd weer S. typhi
murium.

Ik geloof niet dat dit symposium alleen gehouden is omdat het aantal Scdmonella-
gcvallen bij de mens zo onrustbarend is gestegen.

Zeker is, dat al vóór dc extra stijging van deze zomer bekend werd, dit onderwerp
door het Hoofdbestuur was opgevoerd, naar ik veronderstel door de verhoogde be-
langstelling in veterinaire kringen voor Salmonellosis in het algemeen. Hierbij is
waarschijnlijk wel gedacht aan dc stijging bij dc mens van dc aangiften, maar verder
ook aan de bekend wordende gegevens van het onderzoek van geïmporteerd dier-
en vismeel, de toenemende vaststelling bij het dier, speciaal het slachtdier cn het grote
aantal publikaties die in de literatuur omtrent salmonellosis de laatste jaren zijn
verschenen.

Overigens ben ik het met collega Ooms eens, dat S. typhi muriurn v o o r d c m c n s
thans in Nederland dc belangrijkste rol speelt. Dezelfde ervaringen als hij in Til-
burg beschrijft, gelden ook voor Haarlem. Het is zeker te simpel om hier het slacht-
dier als de hoofdbron tc beschouwen, daar pleit in deze gevallen zelfs veel tegen.
Echtcr in diverse gevallen wordt bij het varken, dat thans alleen in het onderzoek
van de slachtlijn is betrokken, w è 1 typhi murium aangetroffen.
Zeker is dat andere dierreservoirs, zoals duiven en knaagdieren, cen rol moeten
spelen, hetzij rechtstreeks, hetzij via het slachtdier bij dc infectie van dc mens via
o.m. vlees. En dc mens zelf zeker ook.

Waarschijnlijk is cen zekere aanpassing van typhi murium bij de mens in het spel
in de zin dan van verhoogde pathogeniteit. Echtcr mag niet vergeten worden de uit-
eindelijke animale bron van dit type.

Zo reeds op.gemerkt, is vastgesteld, dat inderdaad thans voor de mens S. typhi
murium, door deels ons onbekende omstandigheden, de belangrijkste is; echter deze
situatie kan over b.v. 10 jaar geheel anders zijn, indien andere typen door uitgebreide
besmetting van diersoorten als animale bronnen bij de mens op dc voorgrond gaan
treden door eenzelfde „aanpassing".

Het is toch zó, dat elk type andere Salmonellen dit gevaar potentieel in zich
draagt. Niet alccen voor dc mens maar ook voor andere d i e r s o o r t e n dan waar
zc ,,thuis horen", bestaat dit gevaar.

Inderdaad vindt men in onderzocht geïmporteerd vis- en dienncel weinig .9. typhi
murium, echtcr bovenbedoeld risico van dc voortdurende import van andere tyjien
dient uit cen oogpunt van bcscherniing van onze kostbare vee- en pluimvcestapcl
cn met het oog op onze nationaal zo belangrijke export van produkten ervan en
uiteraard ook uit een oo.gpunt van Volksgezondheid zo enigszins mogelijk g c ë 1 i in i-
n c e r d te worden. De import van S. bareilly is een waarschuwend voorbeeld hoe cen
vreemd type rccds in 4 ä 5 jaar bij mens en dier vaste voet kreeg in ons land.

In het artikel noemt U als één van dc middelen om verspreiding van Salmonella
tegen te gaan: de ontsmetting van het afvalwater van openbare slachthuizen.
Gaarne zou ik willen vernemen hoe U dit probleem zou willen verwezenlijken op
efficiënte wijze.

■Ms middelen om afvalwater van slachthuizen van ziektcl<iemen te bevrijden staan
meerdere wegen open, welke elk voor zich bezwaren met zich voeren. CJombinaties
van methoden zullen nader moeten worden onderzocht, om tot cen afdoende oplossing
te geraken. In mijn inleiding gaf ik reeds aan dat filtratie en toevoeging van des-
infectia tot het doel kunnen voeren. Het filtratieproces zal in cen installatie van vol-
doende capaciteit, met gemakkelijk tc verwisselen en te reinigen serie-filters (van
grof naar fijn) het afvalwater vrijwel geheel van de organische bestanddelen moeten
bevrijden. Zowel het filtraat als het afgefiltrccrde materiaal zullen met desinfecte-
rende stoffen behandeld moeten worden. Opslag gedurende een bepaalde tijd zal
garanties geven over de inwerkingsduur, zulks in verband met de te gebruiken con-
centraties. Het filtraat zal, nadat het nutriënt-arm gemaakt is, beter toegankelijk
zijn voor de werking van het desinfectans.

Verhitting van het afvalwater is, eveneens na affiltrcring of verkleining der grove
bestanddelen, uiteraard het meest effectief. De temperatuur zal in het laatste geval
öf hoger moet zijn óf langduriger moeten inwerken, om de beschermende werking
van grovere deeltjes te nict te doen. Gelet op de grote hoeveelheid afvalwater zal
deze procedure economisch wel onuitvoerbaar zijn. Misschien zal in de toekomst ont-
smetting van radio-actieve bestraling nieuwe dcsinfccticmogelijkheden brengen.

„Van de gelegenheid om achteraf nog een schriftelijke opmerking in te zenden
zou ik voor het volgende gaarne gebruik maken.

Bij dc bestrijding van de Salmonellose in de vleessector kan men m.i. vooral
onderscheiden de mogelijkheid om het Satmonella-rvseTvoir te beperken (kwan-
titatief en kwalitatief, o.a. door sterilisatie van ingevoerd dier- en vismeel), en
daarnaast de mogelijkheid om bij en na het slachten de besmetting tc verminderen.
In dc slachtplaats zitten we, bij dc gezonde varkens, vooral met faecale ver-
spreiding van de Sahnonella-hactrriën. Men kan onderscheiden de besmetting
van de huid ante mortem (oudere ingedroogde facces, en verse faeces uit de
stallen), en de besmetting post mortem (relaxatie van de anus in de schrap-
:nachine, lossnijden van anus en rectum).

We zouden dus een heel eind gevorderd zijn als de varkens volkomen schoon bij
dc Echrapniachinc arriveerden, en de anus afgesloten werd.

In maart 1958 heb ik met de bcdrijfsin.genieur van het slachthuis te Essen o.a.
gesproken over hun plannen voor een nieuw broei-proccdc, waarop reeds octrooi
was aangevraagd. Dc varkens gingen aan een lopende band door cen lange tunnel.
In het eerste gedeelte werden de dieren met heet water onder hoge druk vol-
komen schoongespoeld: het vuile water verdween naar het riool. In het tweede,
langste gedeelte verbleven dc dieren in een regengordijn van lagere temperatuur;
dit water circuleerde steeds. Een van dc voordelen voor het Essener slachthuis
was, dat de procentueel nog sterk vertegenwoordigde zelfslachtende slagers pas
na de schrapmachine aan hun dier konden komen, wat een grote vereenvoudiging
in het bedrijf betekende.

Op dezelfde dienstreis hoorde ik van collega S c h u e 1 e r, dat bij Hartog te Oss
eenzelfde soort procédé in bedrijf was genomen.

Wat voor ons doel in het Essener procédé de aandacht trekt is de vraag, of het
circulerende water Salmonella-vri\') is. Dit is te onderzoeken.

Het werkelijk afsluiten van de anus zal een lastig vraagstuk zijn. Men kan zich
\\oorstellen, dat een bepaald materiaal of voorwerp eenmaal gebruikt wordt, of dat
het na gebruik en reiniging opnieuw dienst doet. Er kan een ondcrzock ingesteld
worden naar de mogelijkheid of onmogelijkheid. Geheel verschillende principia ko-
men dan in aanmerking. Zo kan men denken aan weerhaakjes en veertjes, aan cen
„dichtnieten" van de anus, aan een spiraalvormige draad om cen isolaticstof, waar
doorheen electrische stroom gaat, die de eiwitten coagulecrt en vastkit, aan een soort
l)honcndoscoopdoos, die door cen gezogen „vacuum" de anus vast op zich trekt.

Op deze wijze zou men tevens de anus cen handvat hebben gegeven, waardoor hct
hygiënisch uitsnijden van de einddarm mogelijk wordt."

Naar aanleiding van het bovenstaande richt hij de volgende vraag tot Prof. Dr. ,]. II.
J. van G i Is:

Worden, indien aan het afvalwater van slachthuizen desinfcctantia worden toege-
voegd, ook niet dc kiemen die voor een biologische reiniging in daarvoor bestemde
installaties zorgdragen, gedood? Vraagsteller heeft speciaal op hct oog die gevallen,
waarin alle maag- en darminhoud via hct rioolstelsel worden afgevoerd, zoals o.a.
ook te Harderwijk in de plannen is opgenomen. Hij onderscheidt daarbij in uit-
sluitend mechanische en volledige biochemische reiniging.

Aan afvalwater toegevoegde desinfecterende stoffen kunnen ongetwijfeld de bio-
logische reiniging hiervan verstoren. Aard en concentratie van dc toegevoegde stof,
alsmede de soort en de eigenschappen van dc „reinigers" zijn natuurlijk van invloed
op de graad der evenwichtsvcrstoring.

Indien grote hoeveelheden grove organische stoffen — pensinhoud — meegevoerd
worden, dan zal de desinfectie weinig effectief zijn en het rcinigingsprocedé zeer veel
zwaarder belast worden. Het is toch dc bedoeling om gedurende dit proces de orga-
nische bestanddelen te doen afbreken tot oplosbare, stankvrije produkten, die zonder
al te grote bezwaren in open water geloosd kunnen worden. Mechanische vóór-
reiniging door filtratie van het afvalwater en broeiing of compostering van het af-
gefiltreerde materiaal zal ongetwijfeld pathogene kiemen kunnen doden, maar of
dit afdoende zal zijn, is nog cen vraag. Indien dcsinfectie van afvalwater moet pre-
valeren, dan zal men beter doen geen maag- en darminhoud hieraan toe tc voegen.
Dit probleem heeft overigens te veel aspecten om in het kader van dit onder-
werp besproken te worden.

„Elk jaar weer ontdekken wij een 25 tot 30 gevallen van verwerpen door Sal-
monella dublin (Salmonella abortus).

Vaak zijn het jonge dieren in betrekkelijk goede conditie, die na de abortus prak-
tsch geen melk geven, zodat de eigenaar het dier aan de slager wil verkopen.
Dan komt de moeilijkheid.

De eigenaar heeft bericht ontvangen dat het dier verworpen heeft door Salmo-
nella dublin, en meent dat hij dit bij verkoop voor de slacht niet mag verzwijgen.
Dit houdt in dat bij slachting dc keuringsdienst lever en gal in onderzoek moet
nemen, met als resultaat: .Afkeuring van het dier.

Het niet direct laten slachten van hct dier is ook geen oplossing, omdat ons ge-
bleken is dat deze dieren bijna allen uitscheider zijn met de faeces en dit ge-
ruime tijd blijven.

Bovendien zijn dc infcctiekan.sen bij aanhouden van deze dieren voor het bedrijf
groter."

Op dit schrijven stelde Prof. Dr. J. H. J. v a n G i 1 s de volgende opmerking:
De inzender stelt geen vraag maar een probleem. In mijn inleiding heb ik het pro-
bleem zeer duidelijk gesteld in relatie met dc thans verplicht gestelde afkeuring van
slachtdieren, waarbij uitsluitend Salmonella-Vicmen in het levercomplex worden aan-
getroffen en daarvan vermeld dat onder gegeven omstandigheden directe verwijzing
van het levende dier naar de destructor de beste oplossing moet zijn. Dc eigenaar
bespaart zich dan vervoer en slachtkosten. Nog tc meer zal dit probleem zich toe-
spit.sen als het tot georganiseerde bestrijding van salmonellose onder slachtdieren
zal komen. Voor mij waren dit redenen om in plaats van afkeuring, goedkeuring
onder voorwaarde van sterilisatie in blik voor te stellen.

r c r 1 c c k i, S. en Bertram Shaw, W.: Escherichia Co/i-infeetion in lambs.
Vet. Ree., 71, 181, (1959).

Er wordt melding gemaakt van ziekteuitbraak bij zeer jonge lamme-
ren in Engeland veroorzaakt door Escherichia Coli.
In cen kudde, die 185 lammeren bevatte, werden er 20 al spoedig na de geboorte
ziek. Dc verschijnselen waren als volgt: de dieren konden niet meer staan, lagen met
achterovergebogen hoofd en een gedraaide hals.

Bij sectie van 2 gevallen werden een fibrinopurulente arthritis en een purulente
meningo-encefalitis gevonden. Bij beiden werd Escherichia coli in reincultuur uit de
hersenen geïsoleerd. Als portc d\'entrée werd een navelinfectie mogelijk geacht.
De geïsoleerde coli-bacteriën waren identiek, hoewel het type niet bepaald werd.
De stam was pathogeen voor het konijn, het lukte niet lammeren van 3 maanden oud
ziek te maken. Er waren echter geen jonge lammeren meer beschikbaar.
Mogelijk zijn alle zeer jonge lammeren gevoelig voor deze infectie.

S 1 a n e t z, L. W., B a r 11 e y, C. H. en Alle n, F. E.: The immunisation of dairy
cattle against staphylococcal mastiits. ƒ. Am. vet. med. Ass., 134, 155, (1959).

De immunisatie had plaats met cen toxoid waaraan was toegevoegd 0,5% K.Al-sulfaat
en werd toegepast in koppels, die vrij waren van Str. agalactiae doch waarin stafylo-
kokken mastitis vaak voorkwam.

De dieren werden met een interval van 4 weken 2 of 3 maal intramusculair inge-
spoten met een toxoid of een bacterie-toxoid.

De helft van de dieren werd gevaccinered. Bloedmonsters — voor onderzoek op
antitoxinen —, en mclkmonsters — voor onderzoek op mastitis — werden regelmatig
genomen.

Bij de met toxoid behandelde dieren nam de hoeveelheid antitoxinen in het bloed toe
gedurende de eerste 8 weken en daalde daarna weer tot het normale niveau in
(i- 12 maanden. Het aantal koeien dat een mastitis kreeg was bij de behandelde
dieren aanmerkelijk verminderd.

Bij 8 behandelde drachtige vaarzen kwam mastitis voor. Bij de 4 controle-vaarzen
werd in 10 kwartieren mastitis aangetroffen.

Bij de behandeling met bacterie-toxoid (een toxoid waaraan bacteriën zijn toege-
voegd) waren de resultaten ongeveer hetzelfde.

Dc geïmmuniseerde dieren bleken bij een infectie-proef door middel van het in-
brengen van virulente mastitis stafylokokken via de tepel aanmerkelijk moeilijker te
besmetten dan de niet gevaccineerde dieren.

Door vaccinatie kon het aantal gevallen van stafylokokken mastitis op de bedrijven

E n i g k, K. en D ü w e 1, D.: Die Therapie beim Bandwurmbefall des Huhnes.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 66, 10, (1959).

Vooral de Davainea proglotina, die diep in de slijmvliesplooien zit, is moeilijk af te
drijven. Minder moeilijk gaat het met de Choanotaenia, Hymenolepis en Raillietina.

Schr. hebben 75 preparaten op de werkzaamheid beproefd, alle met geen of onvol-
doende resultaat. Ook dc preparaten waarin proteolytische fermenten zijn verwerkt
bleken ongeschikt.

Van de metaalzouten bleken tin- en antimoon-verbindingen werkzaam.
Di.n.butyltindilauraat bleek wel geschikt. Zij gebruikten cen 18,8% oplossing.
Bij cen dosering van 75 of 125 mg werd geen voldoende resultaat bereikt, bij een
dosering van 125 mg werden Raillietina, Hymenolepis en Choanotaenia volledig
afgedreven. Davainea echter slechts gedeeltelijk.

Bij cen docsring van 188 mg per kip was het resultaat volledig. Deze dosering werd
goed verdragen.

Van 6 dieren, die met 470 mg werden behandeld, stierf één dier.
Volgens Schr. is Di.n.butyltindilauraat van alle bekende middelen het meest werk-
zaam tegen lintwormen bij kippen.

fict is het enige middel waarmede ook Davainea volledig is af tc drijven. Het bleek
tijdens de proeven t<vcns gedeeltelijk werkzaam tegen ascariden en Heterakis.

Report 1957. National institute for research in dairying. University of Reading.
Van de tientallen onderwerpen, die op dit instituut bestudeerd worden zal alleen
het onderzoek over hypomagnesaemie en kopziekte hier kort gerefereerd worden.
In de eerste plaats wordt meegedeeld, dat op cen bedrijf, waar voor het tweede
jaar alle land met cen geringe hoeveelheid magnesium was bemest nog wel deg(4ijk
hypomagnesaemie voorkwam. Het gemiddelde scrum Mg-gehaltc gedurende het
voorjaar was 1.5 mg % terwijl 10% der dieren zelfs waarden hadden, die beneden
0.5 mg % lagen. Enkele dieren vertoonden ook kopziekteverschijnselen.
In een bijvocdcringsproef bij het in de weide doen werden met 100 koeien 4 ver-
sehillende bijvoederingsmcthoden vergeleken. De controlegroep kreeg niet extra,
groep 1 gaf men 50 gram ruw MgO in, groep 2 kreeg 50 gram ruw MgO in cen
koek van 2 Ib, groep 3 voerde men bij met 5 Ib koek bestaande uit 2 delen lijnmeel en
1 deel haver 4- gerst, terwijl groep 4 1 Ib koek kreeg waarin 15.000 I.E. vit. D was
op.genomen. Het resultaat was zo als in de volgende tabel is aangegeven.

Hoewel geen der dieren klinisch kopziekte kreeg bleek wel dat de Mg bijvoedering
het meest effectief was om de daling van het Mg gehalte in het bloedserum te voor-
komen.

Bij Mg balansproeven werd na een winterranstoen achtereenvolgens gevoerd met
zeer jong en met ouder gras van eenzelfde perceel. Jong gras op stal gevoerd gaf
duidelijker en frequenter hypomagnesaemie dan oud gras. Toch waren de gehaltes
aan Mg in dc droge stof en dc opneembaarheid ervan door het dier voor beide gras-
soorten glijk, maar van het oudere gras werd 25% niccr drogestof cn dus ook meer
Mg opgenomen. Het lijkt cr dus op, dat dc sterke daling in het bloed Mg gehalte na
het in de weide komen mede verklaard moet worden door een geringere d,s, opname.
Verder is de opneembaarheid van het Mg in ouder gras gewoonlijk beter dan in jong
gras omdat eiwit en kalium gehalte in oud gras lager zijn.

Daar naast het Mg gehalte van het gras ook dc hoeveelheid op,genonien d,s, van
veel betekenis is voor het optreden van hypomagnesaemie speelt de smakelijkheid
van het gras, die o,a, mede kan worden bepaald door dc botanische samenstelling
en de bemesting, vrij zeker een grote rol.

Tenslotte zijn nog bij een aantal koeien met cen pensfistel anunonium en kalium-

zouten toegediend oni na te gaan, wat de invloed daarvan op de Mg stofwisseling
en het optreden van hypomagnesaemie was. Hierbij bleek dat zowel ammonium ear-
bonaat als amnioniumacetaat, overeenkomend met 300 gram NH:t per dag bij een
koe op stalrantsoen de Mg excretie met de urine deed dalen, maar met de mest deed
stijgen, terwijl het gehalte in het scrum daalde. Bij 1 koe, die per dag 15 gram Mg per
dag kreeg veroorzaakte de ammoniumtocdicning in 7 dagen een daling van het
Mg gehalte van het serum van 1.96 tot 0.95 mg %. Bij 4 dieren deed zowel 750 als
1500 gram KCl hypomanesaemie ontstaan.

Bij koeien die met gemaaid gras werden gevoerd werd het ammoniakgehalte in de
pens verlaagd door toediening van zetmeel, waardoor het serum Mg-gehalte steeg.
Blijkbaar hebben dus zowel een hoog ammoniak als een hoog K gehalte in dc pens
cen ongunstige invloed op dc Mg resorptie. Als dc Mg opname betrekkelijk gering is,
veroorzaakt dit daardoor hypomagnesaemie. Deze waarnemingen verklaren dus waar-
om hypomagnesaemie en kopziekte vooral optreden als de dieren gras moeten eten
van land dat zwaar met kalium en met stikstof is bemest, omdat daardoor dit gras
vee! K en N gaat bevatten. Het verklaart ook, waarom ouder gras minder gevaarlijk
is dan jong gras omdat met het ouder worden het K cn N gehalte dalen, wat een
betere opnecmbaarheid van het Mg tot gevolg heeft.

P i e t c r m a a t, F. en D ij k, W. van: La Pasteurisation du lait ä haute fréquence.
A\'ed. Melk- en Zuiveltijdsehr., 13, 45, (1959).

Schrs. hebben laboratoriumproeven uitgevoerd met een kleine hoogfrcquentie-gene-
rator met een nuttig effect van 2.5 kW., 50 miljoen frq. per sec. Tevoren werd de
HK-lk tot ongeveer 65° C voorverhit. Daarna werd zij, vallende, geleid tussen twee,
6 cm van elkaar geplaatste elcctroden, waartussen dc hoogfrequente spanning heerst;
daardoor werd de temperatuur van de melk in 0.1 sec. van 65° op 85° gebracht,
waarna zij naar een vacuumvat geleid werd. Daarin koelde zij door de opbruising snel
af tot 60° C; deze koeling zou nog versterkt kunnen worden door het vacuumvat op
een of andere wijze te koelen. De .geëvaporeerde melk werd nu door een condensator
geleid en daarin met koud water gekoeld.

L\'it een bij het artikel behorende tabel kan worden afgelezen, dat een 7-tal proeven
met melk met kiemgetallen, variërend van 7 tot 107 miljoen, genomen zijn, en dat
het pastcurisatie-effect in al de gevallen van 98.46 tot 99.76% bedroeg. De melk
bleek steeds fosfatase-negatief tc zijn. Met hun laboratorium-opstelling konden de
Schrs. 120 1 per uur verwerken; in een kostenberekening komen zij voor deze wijze
van pasteurisatie op ongeveer 0.1 B.frs. per liter aan onkosten, zodat toepassing
op industriële schaal te kostbaar is en ci.genlijk alleen maar te gebruiken voor melk
in geringe hoeveelheden, waaraan zeer hoge eisen gesteld worden, bijv. vcrvangmelk
voor moedermelk. Schrs. verklaren evenwel, dat pasteurisatie van melk door middel
van zogenaamde industriële frequentie wel mogelijk zal zijn en minder kostbaar dan
dc beschreven hoogfrequent-pasteurisatic.

Voor de goede orde wordt erop geattendeerd, dat op deze „gewone" laatste afleve-
ring van de lopende jaargang omstreeks de Kerstdagen nog een „toegift" volgt in
de vorm van een bijzonder nummer, waarin een volledig verslag is opgenomen van
de voorlichtingsdiag van de Veeartsenijkundige Dienst op 12 november jl.

REDE, uitgesproken door de voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde M. K ar s ern e ij e r, hij de opening van de 105 de Algemene
Vergadering op zaterdag 10 oktoher 1959.

Mijne Heren Ereleden, leden van het Hoofdbestuur, van het Algemeen Bestuur, be-
stuursleden van gewestelijke afdelingen en groepen van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, afgevaardigden ter Algemene Vergadering, dames en heren leden,
buitengewone leden en kandidaatleden.

Het is mij een grote voldoening U allen, die naar onze aloude Domstad zijt getogen
om van Uw medeleven met onze Maatschappij getuigenis af te leggen, hartelijk
welkom te mogen heten.

Meer in het bijzonder moge ik hier begroeten de sprekers van deze dag; de discussie-
leider Prof. A. van der Schaaf en de gasten, die in ons midden zijn, t.w. de Directeur-
generaal van de Landbouw. Ir. van de Plassche; de Heer Secretaris van Curatoren
van de Rijksuniversiteit te Utrecht, Mr. des Tombe; de Voorzitter en Secretaris van
de Faculteit der Diergeneeskunde, Prof. ten Thije en Prof. Numans; de Rector Mag-
nificus der Landbouw Hogeschool tc Wageningen, Prof. de Jong; de Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst, de heer J. M. van den Born; de vertegenwoordiger
van de Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Tandheelkunde, de heer Stork;
de vertegenwoordiger van de Koninklijke Maatschappij ter bevordering der Phar-
macie, Prof. Sorgdrager; de vertegenwoordiger van het Koninklijk Genootschap voor
Landbouwwetenschap, Ir. Iwema en de Praeses en Ab-actis van de Diergenees-
kundige Studenten Kring, de heren Cysouw en Dijkhuis.

Wij gevoelen ons zeer verheugd, dat U aan onze uitnodiging gehoor hebt willen geven
en stellen Uw tegenwoordigheid op hoge prijs, omdat wij hierin een bevestiging zien
van Uw belangstelling voor Diergeneeskundig Nederland, terwijl wij ons vleien met
de hoop, dat de voordrachten die vandaag zullen worden gehouden cr toe zullen
bijdragen een zekere waardering op te brengen voor de wetenschappelijke arbeid,
die door vele dierenartsen wordt verricht, terwijl U tevens zult vernemen welke pro-
blemen onze aandacht gevangen houden.

Helaas zijn er in hct afgelopen jaar een aantal leden uit ons midden weggerukt, en
wel de dierenartsen Jhr. W. Alberda van Ekenstein, Ter Apel; Dr. S. Bakker,
\'s-Gravenhage; Dr. C. J. A. C. Bol, Nijmegen; M. ten Broek, Tiel; H. den Daas,
Arnhem; A. A. Dries, Roosendaal; J. F. de Gier, Broek in Waterland; W. Lammers,
Winterswijk; H. Postma, Oosterwolde; G. H. Schutte, Amersfoort; A. H. Tigelaar,
Utrecht; K. P. van Tuinen, Ede.

Zowel in hct gezin als in onze Maatschappij laten deze collegae een grote leegte
achter en het is met gevoelens van weemoed en verlatenheid, dat onze gedachten op
dit ogenblik naar hen uitgaan.

Ik moge U verzoeken op te staan en door het inachtnemen van een ogenblik stilte aan
die gevoelens uiting te geven.
Ik dank U.

Een koninklijke onderscheiding ontvingen de volgende leden: Dr. H. S. Frenkel te
1468 Tijdschr. Diergeneesk., deel 84, afl. 24, 1959

Amsterdam werd benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje Nassau; H. ten
Have te Haren (Gr.) tot Officier in dc Orde van Oranje Nassau; P. H. van Diessen
te Breda, A. Kruiswijk te Zaandam, D. Mulder Sr te Voorst en J. J. W. Urlings te
Heerlen tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Aan Dr. H. J. Weekenstroo te \'s-Gravenhage werd het Officiersschap in dc Orde van
Leopold II van België verleend.

Ons buitengewoon lid. Prof. Dr. L. Seekles, werd benoemd tot Honorary Associate
Member van het Royal College of Veterinary Surgeons.

Collega Dr. H. A. E, van Tongeren werd benoemd tot buitengewoon Hoogleraar in
de microboliogie aan de Vrije Universiteit te .Amsterdam.

Tot doctor in de diergeneeskunde promoveerden de collegae J. G. van Bekkum,
J. Bouw, A. J. G, van \'t Hooft, A. Osinga en C. A. Wijnand.

Dat een aantal dierenartsen hierdoor uiting geeft aan de zin voor wetenschappelijk
onderzoek en deze arbeid door het schrijven van een proefschrift wil bekronen wordt
onzerzijds zeer toegejuicht.

Met dankbaarheid wordt voorts gememoreerd, dat Dr. J. W. Pette tc Bennekom on-
langs werd benoemd tot buitengewoon Hoogleraar in dr Melkhygiëne aan de Facul-
tiet der Diergeneeskunde.

Het is een goede gewoonte, dat bij het begin der wetenschappelijke vergadering van
onze Maatschappij de voorzitter een overzicht geeft van de belangrijkste zaken, waar-
mede het Hoofdbestuur het afgelopen jaar werd geconfronteerd. Een gedetailleerde
beschrijving zult U van mij wel niet verwachten, des te meer ook, daar het uit-
spinnen hiervan, te veel van onze kostbare tijd zou opeisen. Niet gebruikelijk is het
om aan de z.g. jaarrede een titel te geven, doch als ik dit hedenmorgen moest doen,
zou deze kunnen luiden: „Wat doet het Hoofdbestur eigenlijk?"

Laat ik vooropstellen, dat het geenszins de bedoeling is, een soort verantwoording
af te leggen voor het forum van deze vergadering.

Deze eis of dit verlangen is trouwens nooit in de boezem van onze Maatschappij tot
uiting gekomen.

Op de eerste plaats moge ik dan vaststellen, dat de samenwerking tussen de Vee-
artsenijkundige Dienst enerzijds en dc Maatschappij anderzijds dit jaar zeer vrucht-
baar is geweest. Het is verheugend, dat de Veeartsenijkundige Dienst er prijs op stelt
goede contacten te onderhouden met onze vereniging, omdat daarin de stem der
dierenartsen, zowel practici als ambtenaren, wordt gehoord. De uitgebrachte adviezen
zijn zodoende op de praktijk afgestemd, hetgeen de uitvoerbaarheid en het effect der
te nemen maatregelen en voorschriften ongetwijfeld ten goede komt.
Hetzelfde kan worden getuigd van de Gezondheidscommissie voor Dieren van het
Landbouwschap en de landelijke of provinciale gezondheidsdiensten. Ook met deze
instanties heeft steeds cen nuttig overleg plaats.

Dat er in het kader der dierziektenbestrijding wel eens administratieve regelingen
moeten worden uitgevaardigd, die niet de onverdeelde sympathie van de praktize-
rende dierenartsen hebben, omdat zij hierin een aanslag zien op de vrijheid van hun
beroep, is niet altijd te vermijden.

Het komt nu nogal eens voor, dat de practicus bij het lezen of vernemen van een
voorschrift de kluisters, die zijn vrijheid zouden kunnen belemmeren in de verte
meent te horen rammelen; een vrijheid die door Garmt Stuiveling in zijn „Pelgrims-
tocht naar Vondel\'s graf" zo roerend werd uitgebeeld:
\\\'rij zijn de golven, vrij de vlucht
der wolken, vrij de zonnestralen,
vrij wil een mens ademhalen
in vrijheid, als in zuiv\'re lucht.
En \'t volk, dat hoort naar Vondel\'s lied
leeft in de vrijheid, of leeft niet.

Natuurlijk is dc vrijheid cen kostbaar bezit, waarvoor wij niet dankbaar genoeg kun-
nen zijn en die iedere Nederlander in het bloed zit, doch dat alles neemt niet weg, dat
ook de vrijheid aan bepaalde wetten is gebonden.

Dc mening van dc dierenartsen, dat zij bereid zijn ieder voor zich de volle verant-
woordelijkheid van hun daden en handelingen en dus ook, van de door hen gepres-
teerde arbeid te aanvaarden dwingt respect af, terwijl hun standpunt, dat cen ver-
zwaren van het administratieve werk ten koste zal gaan van de klinische en weten-
schappelijke prestaties, als aanvaardbaar moet worden beschouwd.
Doch zij mogen tevens bedenken, dat vele wetten worden gemaakt om de goeden
tegen de kwaden te beschermen en zwakke broeders treffen wij helaas ook aan in
onze rijen. Men zij hierover niet verontrust: men treft dit immers aan in alle lagen
van de bevolking en in alle beroepen.

Meerdere malen was cr ook met de Faculteit der Diergeneeskunde der Rijksuniversi-
teit cen prettig contact. Onzerzijds wordt zulks ook zoveel mogelijk nagestreefd.
Immers als dc veterinaire studenten, die aan onze Alma Mater een gedegen op-
leiding ontvangen (wij kunnen hiervan met cen zekere trots gewagen) als jong
dierenarts hun intrede in de burgermaatschappij doen, komen zij alras tot dc ont-
dekking, dat van een wetenschapsmens in dc moderne samenleving met zijn soms
ingewikkelde verhoudingen en aspecten, naast exacte kennis heel wat meer wordt
gevraagd om zich te kunnen handhaven; en dit niet alléén, doch diezelfde eisen wor-
den ook gesteld om bepaalde posities te kunnen veroveren.

Dat bij het onderwijs ook hieraan de nodige aandacht wordt besteed stemt tot vol-
doening.

De Diergeneeskundige Studenten Kring zocht ook meerdere malen bescherming
onder dc vleugelen van de Maatschappij, Het is ons voortdurend streven dc samen-
werking met de jongeren zoveel mogelijk tc bevorderen. Immers uit hun gelederen
komen onze nieuwe leden voort, aan hen zullen wij tc zijner tijd dc fakkel der ver-
bondenheid moeten overdragen en daarom moet het voor de jonge student cen veilig
gevoel betekenen, indien zij of hij bij de ouderen cen beroep kan doen op hun raad
cn steun.

Dat één van de consequenties hiervan wclcens is, dat men in het grauwe najaar bij
stormweer en regenvlagen per pont cen tocht naar het vermaarde slot Locvesteyn
moet ondernemen, waarbij onwillekeurig associaties aan onze voorouders de Bata-
vieren worden gewekt, zij het ook dat deze van nog primitiever vervoermiddelen
gebruik moesten maken, worde hier slechts terloops vermeld.

Edoch, het Sint-Nikolaasfccst, dat de D,S,K, binnen dc nujren van dit roemruchte
slot, waar de eeuwen in de nissen schijnen tc fluisteren, in 1958 organiseerde, droeg
het cachet van grote luister en was voortreffelijk voorbereid.

Dat ook de Staat der Nederlanden meende een steentje te moeten bijdragen om de
herinnering aan dit golricuze nachtfeest bij de deeln<\'mers levendig te houden door
het opleggen van een, overigens niet tc zware en terecht toegediende penitentie
wegens het onverlicht parkeren van cen twintig auto\'s in dc berm van de Vurensedijk,
kan ons slechts vertrouwd maken met de gedachte, dat puur geluk het mensdom
slechts zelden is beschoren.

Het vraagstuk van de inschakeling van studenten in het kader van dc georganiseerde
dierziektebestrijding, dc z,g, assistenticregcling, stelde het bureau van de Maat-
schappij ook weer voor de nodige problemen, In dc nabije toekomst zal het zo moeten
gaan, dat de studenten zo min mogelijk onttrokken worden aan het onderwijs van de
Faculteit, zij het ook, dat o,m, als winstpunt moet worden aangcnu-rkt, dat dc a,s,
dierenartsen ervaring krijgen om met vee c,q, pluimvee te leren omgaan.
Gezien de dierenartsenbezetting in ons land en het betrekkelijk gering aantal jonge
dierenartsen, die als waarnemer beschikbaar zijn, is het vaak moeilijk in geval van
ziekte of ongeval van een practicus voor een plaatsvervanger te zorgen, vooral in het
winterseizoen,

Dc enige oplossing lijkt mij dan ook, dat de omvang van cen aantal, nu nog tc grote

praktijken, hetzij door sphtsing hetzij door associatie tot een meer overzichtelijk ge-
heel worde teruggebracht, hoewel de middelgrote praktijken altijd een moeilijk te
riemen hindernis zullen vormen.

Men herleze nog eens rustig wat mijn voorganger collega D. Hendrikse hierover in
zijn jaarrede van 1957 in zulke, goed gekozen, woorden heeft opgemerkt.
Hoewel een open oog hebbende voor het feit, dat door het aanleggen van vele mo-
derne verkeerswegen, door de enorme uitbreiding van steden en dorpen, door dr
militaire kampementen, oefenterreinen, kazernes, opslagplaatsen en vliegvelden, voorts
door de steeds voortschrijdende industrialisatie van ons land een groot arsenaal van
kostbare cultuurgronden aan de agrarische produktie wordt onttrokken en dit, ge-
voegd bij toenemende mechanisatie in de landbouw, zeker invloed zal hebben op
dc grootte van de veestapel, geloof ik toch dat, onder streng voorbehoud van het
achterwege blijven van calamiteiten in deze sector, ik herhaal momenteel, de
torkomst van de jonge dierenarts niet al te somber behoeft te worden gezien, te meer
daar er voor wetenschappelijk onderzoek - het onderwijs - gezondheidsdiensten - voor-
lichting bij dc mengvoederindustrie - farmaceutische ondernemingen - keuring van
voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong in de meest uitgebreide zin des woords
enz. ook een aantal direnartsen hun werkkring zullen kunnen vinden, nog afgezien
van het feit, dat met name Nieuw-Zeeland interesse heeft voor jonge Nederlandse
dierenartsen.

Dit wil niet zeggen, dat de toevloed van studenten in dc Diergeneeskunde maar on-
gelimiteerd voortgang kan vinden en als de voorspelling van de Minister van Onder-
wijs zou worden bewaarheid, dat in 1970 het aantal studenten ongeveer verdubbeld
zal zijn, dan is grote voorzichtigheid geboden.

Men vergete nimmer, dat met name de praktizerende dierenarts een cultuur-gcvoclig
beroep heeft: een beroep, dat gelijke tred houdt met de welvaart van de veehouder
c.q. pluimveehouder, zelfs de bezitter van kleine huisdieren niet uitgezonderd.
Wij ouderen hebben dat in de jaren 1930—1935 maar al tc zeer ondervonden!
In dit verband moge ik verwijzen naar het rapport van de Commissie voor Statistiek
van het Interuniversitair Contact Orgaan ten behoeve van de commissies spreiding
Hoger Onderwijs, dat op 7 juli j.l. in verschillende grote dagbladen is gerefereerd.
In dit rapport is een prognose opgesteld voor het aantal academici voor het jaar 1960.
Ik ben mij er ten volle van bewust, dat men rnet zulke prognoses op lange termijn
de nodige reserve in acht dient te nemen.

Een tweetal zinsneden er uit meen ik echter U niet te moeten onthouden en wel dezen:
„Een kleine uitbreiding wordt slechts geraamd ten aanzien van dc behoefte aan af-
.gcstudeerden in de diergeneeskunde. Een zekere daling van dr belangstelling voor
deze studierichting lijkt dan ook gewenst."

De verhouding tussen de practicus en de dierenbezitter dreigt de laatste jaren te
worden verstoord door dc schrikbarend toenemende kwakzalverij. Nuchter bezien
is de kwakzalverij zo oud als de wereld. In vroeger tijden was dit niet zo erg, omdat
veelal in de volksgeneeskunde vrij onschadelijke en soms ook wel onsmakelijke genees-
wijzen werden toegepast. Er is ren tijd geweest, dat vooral dc afschcidingsproduktcn
van hct digcstie-apparaat en het urogcnitaalstelsel in hoog aanzien stonden.
Momenteel liggen de zaken echter anders, daar veelal naar lang niet ongevaarlijke
grnresmiddelen wordt gegrepen: geneesmiddelen, waarvan de leek dc samenstelling
en uitwerking niet weet en waardoor in ren aantal grvallen schade aan hct zieke dier
wordt toegebracht. Voor de praktizerende dierenarts, indien hij uiteindelijk door de
eigenaar wordt geraadpleegd, wordt het dan een zware opgavr om zrlfs na ren
nauwkeurig onderzoek cen juiste diagnose te stellen en een causale therapie toe te
passen bij een patiënt, die soms al een heel arsenaal van geneesmiddelen heeft moeten
verwerken.

De gehele gang van zaken wordt in hoge mate in de hand gewerkt, doordat allerlei
diergeneesmiddelen op markten worden aangeboden en ook in verscheidene winkels
(o.a. drogisten) volop verkrijgbaar zijn. Verder reizen vele lieden de boer af voor-
zien van cen grote keur van grncesniiddelen. Dc luxe auto, waarmede het erf wordt

op gereden en de welbespraaktheid van de verkoper, waartegen dc vechoudei veelal
niet is opgewassen, imponeren. En als deze zich de geneesmiddelen eenmaal heeft laten
aanpraten en in huis heeft, wil hij ze natuurlijk wel eens toepassen ook.
Zodoende is er langzamerhand een bedenkelijke toestand ontstaan: cen toestand, die
gevaarlijk kan worden voor de kostbare Nederlandse veestapel, nog afgezien van het
feit, dat het zieke dier niet die behandeling krijgt, waarop het recht heeft. Het gevaar
is bovendien niet denkbeeldig, dat diergeneeskundige hulp te laat wordt ingeroepen
en dat besmettelijke ziekten niet tijdig worden onderkend met alle catastrofale ge-
volgen van dien.

Uit de vleeskcuringspraktijk zal U wel bekend zijn, dat meerdere malen zieke, uit
nood gedode of gestorven varkens ter keuring worden aangeboden, waarbij bij sectie
de diagnose varkenspest reeds aanstonds kan worden gesteld. Het is helemaal geen
uitzondering, dat de eigenaar dan rustig vertelt de dieren reeds geruime tijd met
diverse preparaten te hebben behandeld, zelfs ook te hebben ingespoten, doch daar
succes uitbleef, is hij eindelijk, soms pas na enige weken er toe overgegaan, zich tot
de dierenarts te wenden. Is er nu varkenspest in het spel, dan is er niet veel fantasie
voor nodig om te begrijpen, dat cr reeds grote smetstofverspreiding heeft plaats gehad
(veehandelaren, huurlieden, voederzakken, enz.). De toegepaste geneesmiddelen zijn
weggegooid geld. Ik zal mij er van onthouden bepaalde geneesmiddelen te noemen:
Gij kent ze wel bij name.

De oplossing zou zijn een wet op de diergeneesmiddelen, daar deze paal en perk zou
kunnen stellen aan de ongebreidelde handel, waarvan wij thans getuigen zijn. Zolang
die er echter nog niet is moeten andere wegen worden gezocht, want het zou ver-
keerd zijn als een gevoel van machteloosheid zich van ons meester zou maken.
Naar U bekend zal zijn, zijn er reeds cen aantal jaren onderhandelingen gaande met
de farmaceutische groothandel om te komen tot een z.g. U.D.-lijst (uitsluitend dieren-
artsen) d.w.z. dat bepaalde geneesmiddelen alleen aan dierenartsen mogen worden
geleverd. Het verblijdt mij U te kunnen mededelen, dat deze onderhandelingen, om
het eens parlementair uit te drukken „zich in een vergevorderd stadium van voor-
bereiding bevinden".

De veterinaire U.D.-commisisc, benoemd door de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
en bestaande uit de collegae Prof. Klarenbeck, inspecteur E. de Nooy en S. Santema
is reeds tot volledige overeenstemming gekomen en als de voortekenen niet bedriegen
is er bij de Farmaceutische Groothandel cen duidelijke bereidheid aanwezig zich hier-
aan te confirmeren. Indien het zover is, dat de U.D.-lijst door de Veproha (Ver-
eniging van producenten en handelaren) is aangenomen, dan is de weg geopend om
tot meer geordende toestanden tc geraken.

Men bedenke dan echter, dat zulks slechts cen overeenkomst is, waarana zowel de
farmaceutische groothandel als de dierenartsen zich gebonden dienen te weten.

Uit de dagbladen zult U wel vernomen hebben dat er reeds een wet op de humane
geneesmiddelen tot stand gekomen is. Krachtens art. 21 van deze wet kan door
de Minister cen commissie worden ingesteld om een U.A.-lijst vast te stellen (uit-
sluitend artsen). Door het Hoofdbestuur is aan de Minister verzocht in deze com-
misie cen dierenarts te willen opnemen. Mocht aan deze wens worden voldaan, dan
opent zich dc mogelijkheid, dat de verkoop van cen aantal veterinaire geneesmidde-
len mede een wettelijke basis krijgt.

Deze uitvoerige uiteenzetting werd noodzakelijk geacht, omdat wij de laatste maan-
den nogal oproerige stemmen van bepaalde groepen van practici hebben moeten be-
luisteren, die door het geneesmiddclenprobleem, waarmede zij schier dagelijks in de
praktijk te maken kregen, in aanzienlijke mate waren verontrust.
Uitdrukkingen als: „Wat doet het Hoofdbestuur nu eigenlijk?" moesten aan het
overkropt gemoed lucht geven.

Dc aandachtige toehoorder zal het niet ontgaan, dat het woordje „nu" in dit ver-
band een bijzondere betekenis krijgt en het informatieve van dc vraag op de tweede
plaats komt. Misschien bedoelt men met dit „nu", dat men niet bepaald onder de in-
druk is gekomen van de activiteit van het Hoofdbestuur in de onderhavige kwestie,
althans niet zo, dat men er over naar huis zou willen schrijven. Alleszins begrijpelijk,
doch het Hoofdbestuur hoopt er niet door in paniek tc geraken. Deze, met recht
teleurgestelde, collegae moeten echter begrijpen, dat als men cen overeenkomst wil
sluiten er steeds minstens twee partijen zijn en dat zij, dierenartsen, het wel met elkaar
eens kunnen zijn, doch de partij aan dc andere kant van de conferentietafel heeft
ook het recht haar bezwaren naar voren te brengen.

Logisch is dan ook, dat van beide zijden concessies moeten worden gedaan om tot een
overeenkomst tc komen. Zo nu en dan schijnt dit in dc politiek ook wel voor te ko-
men, indien men althans de dagbladen mag geloven.

Een enkel woord moge gewijd worden aan de verhouding tussen dc dierenartsen, ver-
bonden aan de Gezondheidsdiensten, de onderzoekingsinstituten en laboratoria, de
farmaceutische ondernemingen e.d. en de praktizerende dierenartsen. Ik meen primair
tc moeten stellen, dat het de taak van laatstgenoemden is om op een bepaald bedrijf
de zieke dieren te behandelen en aan de eigenaren de nodige adviezen tc geven. Dit
ligt m.i. volkomen in de lijn der dingen, daar deze het bedrijf en vooral de wijze van
bedrijfsvoering kennen, terwijl zij bovendien het vertrouwen van de dierenbezitters
genieten.

In cen aantal gevallen zal het wenselijk en noodzakelijk zijn, dat de practicus wordt
bijgestaan door specialisten, die van een bepaald onderdeel van het uitgebreide ter-
rein der diergeneeskunde een aparte studie hebben gemaakt, terwijl voeding, huis-
vesting, verpleging en bodemgesteldheid soms een rol van betekenis spelen. De meest
gezonde toestand zou zijn, als de behandelende dierenarts voor het instellen van cen
nader en meer diepgaand onderzoek zelf het initiatief nam, in overleg met de eige-
naar, om de hulp van deze diensten of instituten in te roepen, m.a.w. dat er een
vooroverleg plaats vindt. Veelvuldig komt het thans voor, dat dc veehouder c.q.
pluimveehouder, al of niet met medeweten van zijn dierenarts hiertoe de eerste stap
zet en er daarna pas contact komt tussen instituten en practicus.
Daardoor komen er nogal eens moeilijkheden en soms minder goede verhoudingen.
Een behoorlijke afbakening van de terreinen van werkzaamheden is toch wel zeer
aan te bevelen en dit zal zeker leiden tot cen goed samenspel tussen instituut, prac-
ticus en eigenaar.

Een bijzonder delicate positie wordt wel ingenomen door dc dierenarts verbonden
aan de mengvoederindustrie. Er kunnen zich dan gevallen voordoen, dat deze dieren-
arts van zijn werkgever i.c. de fabriek een opdracht ontvangt om op een bepaald
bedrijf een onderzoek in te stellen.

In dit geval zal echter contact met de praktizerende dierenarts van zulk cen bedrijf
zeer gewenst zijn en zulks zal strekken ten voordele van de eigenaar om wiens belang
het hier in de eerste plaats gaat. Doch ook de fabriek zal dit overleg moeten toe-
juichen, daar een tevreden cliënt voor haar een winstpunt betekent.

„Wat doet de Maatschappij eigenlijk voor ons?" is een regelmatig gehoorde klacht
van een aantal ambtenaren in onze gelederen.

Vooropgesteld dient te worden, dat van de ongeveer 1300 leden van onze Maat-
schappij er zeker al bijna 500 zijn, die vol-ambtenaar zijn en als er dan ook niets voor
deze categorie werd gedaan zou dat zeer zeker als een manco kunnen worden op-
gevat.

Inderdaad is het wel zo, dat het Hoofdbestuur zich in de meeste gevallen met zaken
bezig houdt, die de praktizerende dierenartsen aangaan. Dit is een logisch gevolg
van het feit, dat de ambtelijke collega in het Algemeen Ambtenarenreglement, waarin
rechten en plichten van dc ambtelijke status vrij minutieus zijn omschreven, een
veilige bescherming heeft: de ambtelijke zekerheid; bij ziekte-ongeval-invaliditeit

wordt cr voor hen gezorgd - dc vakanties zijn behoorlijk geregeld en op 65-j;rige
leeftijd wordt hij in het gncot van pensioen gesteld,

Dc dienaar van het vrije beroep (dc practicus) geniet als regel wel cen hogei in-
komen, doch is in al die gevallen op zichzelf aangewezen en moet zelf dc ncdige
voorzieningen treffen; daardoor is hij ongetwijfeld meer kwetsbaar,
Dc ambtenaren-leden mo.gen echter het volgende overwegen:

le. Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde staat voor hem open en wij kunnen ons
gelukkig prijzen dat dit orgaan op voortreffelijke wijze wordt geredigeerd. Na-
tuurlijk zullen niet alle artikelen, die cr in verschijnen, uw belangstelling helben,
doch U moet in \'t oog houden, dat anderen voor artikelen, waarvan U in het
gunstigste geval dc korte samenvatting slechts leest, misschien wel zijn gcïnttrcs-
scerd.

Het Tijdschrift ,gccft voor „clck wat wils" en mochten er soms weinig ver.ian-
delin.gen in staan die bijv, de practicus of de vlceskeuringsambtcnaar boHen,
dan mogen deze beide categorieën bedenken, dat de schuld hiervan in vcl( ge-
vallen aan hen zelf ligt, want als ik wel ben ingelicht wordt de redactie nu niet
bepaald overstroomd met artikelen, die uit deze sectoren afkomstig zijn,

2c, Door de Maatschappij is voor dc directeuren van vleeskeuringsdiensten en keu-
ringsdicrenartsen ingesteld cen z,g, Ambtenarencommissie, vertegenwoordigende
de drie „zuilen", Dc Centrale van Hogere Ambtncaren cn dc Nederlandse tond
van gemeente-ambtenaren, welke groeperingen in het Rijks .georganiseerd overleg
en in het plaatselijk georganiseerd overleg hun stem kunnen doen horen.
Voorzitter van deze Ambtenarencommissie is onze collega H, P, v, d. Put,
die in salariskwesties zeer wel thuis is. Voorwaarde is dan echtcr, dat de be-
trokken dierenarts-ambtenaar lid is van cen anibtcnarenorganisatic, die in het
georganiseerd overleg het spel medespcclt.

Zoals U natuurlijk bekend zal zijn werd het salaris van de directeuren van vlees-
keuringsdiensten e,a, tot 15 februari 1958 bij instructie geregeld, welke instructie
de goedkeuring behoefde van Gedeputeerde Staten, gehoord dc Veterinair-
inspcctcur van de Volksgezondheid, Met mgang van genoemde datum is dit
laatste vervallen, waardoor de genoemde ambtelijke collegae geheel aangewezen
zijn op de organisaties.

Primair wende men zich dus in salarisaangelegenhedcn tot het bureau van de
Maatschappij, waarbij dan daarna dc Ambtenarencommissie wordt ingeschakeld.
Bovendien is door het Hoofdbestuur een commissie in.gesteld om de arbcids- en
contractverhoudingen te bestuderen van die dierenartsen, die in dienst zijn van
publiekrechtelijke lichamen (Gezondheidsdiensten, veevoederfabrieken, farma-
ceutische industrie e.d,),

.3e, Het zal de collegac-ambtenaren wel bekend zijn, dat dc Maatschappij een zeer
nuttige instelling rijk is, nl, het Ondersteuningsfonds; dc gelden van dit fonds
zijn voor het overgrote deel bijeengebracht door de practici, doch wat zij mis-
schien niet weten en wat ik nu ga zeggen is wel merkwaardig: in de meerderheid
der gevallen is tot dusver hulp verleend aan weduwen cn kinderen van overleden
dierenartsen-ambtenaren, die die steun moeilijk konden ontberen,
4e, Het moet toch voor iedere dierenarts, hetzij ambtenaar of wel de practicus cen
bevrcdi.gend gevoel geven „er bij te horen", m,a,w, lid tc zijn van onze Maat-
schappij; op algemene, afdelings- en groepsvergaderingen de collegae, die allen
aan dezelfde Faculteit hebben gestudeerd en daardoor zich door hechte banden
aan elkaar verbonden weten, tc ontmoeten, ervaringen uit te wisselen cn pro-
blemen, die wij in onze dagelijkse arbeid ontmoeten, tc bespreken.
Immers hoever schijnbaar onze werkkringen soms divergeren, toch hebben wij
overal aanrakingsvlakken om de doodeenvoudige reden, dat wij allen dieren-
arts zijn.

De contributieverhoging, die voor het jaar 1959 moest worden ingevoerd, kan dan
moeilijk meer als motief van bedanken worden aanvaard,

Wil onze vereniging actief blijven en aan haar doelstellingen beantwoorden, dan moe-
ten de geldmiddelen om dit te effectueren aanwezig zijn.

Het spreekt vanzelf, dat de uitgaven van de Maatschappij, zoals trouwens bij alle
verenigingen en instellingen, de laatste jaren in niet onbelangrijke mate zijn gestegen.
Ik moge volstaan slechts twee dingen te noemen.

le. Voor de financiering van het Tijdschrift moesten hogere bedragen worden ge-
voteerd. Kon in de laatste jaren worden volstaan met een subsidie van ƒ 15.000,-,
op de begroting van 1960 is hiervoor een bedrag van ƒ 30.000,- uitgetrokken.
2e. De post salarissen, reis- en verblijfkosten enz. vertoont ieder jaar een stijging,
waaraan niet valt te ontkomen. Het is U allen maar al te goed bekend en ik
hoop niet, dat U er ons van verdenkt, dat de „loonspiraal", waarin wij ons be-
vinden, door ons is uitgevonden.

Bovendien moge ik U er op wijzen, dat de laatste jaren het aanknopen van relaties
met de verschillende dierenartsgroepcringen in het z.g. Klein Europa als een eis des
tijds moet worden gezien en voor onze Maatschappij is ten deze ook cen taak weg-
,gcle.gd.

Hoe men over dc E.E.R., Benelux, Euromarkt, Vrijhandelszone enz. ook moge den-
ken: onmiskenbaar voltrekken zich, misschien o zo langzaam, in het economisch en
maatschappelijk bestel belangrijke veranderingen en hoewel de economische één-
wording en harmonisatie wellicht nog in een wazig verschiet liggen, wij zullen als land
met een niet onaanzienlijke export er zeker bij betrokken worden.
De klanken Europese Universiteit, gelijkstelling van diploma\'s, worden steeds luider
vernomen en bij het overdenken van deze onderwerpen komen er onwillekeurig
vra.gen op ons af.

IIoc staat het met de middelbare of vóóropleiding in de zes landen, die bij het pact
van Rome zijn aangesloten en hoe staat het dus met dc toelatingseisen van zo\'n
l.\'niversiteit?

Geeft het diploma van dierenartsen, zo er een Faculteit der Diergeneeskunde aan de
Europese Universiteit wordt in.gesteld, recht om zich in de zes landen zo maar te
vestigen ?

Zolang die Europese Universiteit cr nog niet is (men oppert het idee dat het onder-
wijs voorlopig alleen „natuurkunde en kernenergie" zal omvatten als bcginprogram-
ma), gaan er toch nu reeds stemmen op om mogelijke gelijkstelling van diploma\'s
te bevorderen.

Edoch, dan komt onmiddellijk de vraag naar voren: staan die zes landen, wat de
diergeneeskundi.ge opleiding betreft, op dezelfde trap?
On.gctwijfcld zijn er belangrijke verschillen.

Ook zou het interessant zijn in bedoelde landen te enquêteren omtrent het aantal
beschikbare dierenartsen, de grootte en intensiteit van de praktijken, de .geneesmid-
delenvoorziening (er zijn landen waar de practicus niet apotheekhoudend is), sociale
voorzicnin.gen enz.

Men bedenke, dat in bepaalde landen er nu al van een teveel aan dierenartsen kan
worden gesproken en men overwege wel, dat bij vrije vestiging aan de .grenzen van
zekere landen wel eens een gedrang zou kunnen ontstaan.

.■\\l deze onderwerpen zijn momenteel in studie o.a. bij de „Intervct", een organisatie,
die sinds mei 1959 als Vc sectie ana de „World Veterinary Association" is geaffi-
lieerd.

Ik hoop, dat U de mening van het Hoofdbestuur zult delen, dat, indien er zulke be-
langrijke punten aan de orde komen, de Ncderlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde op dit appèl niet mag ontbreken en wij zullen ons hiervoor opofferingen
moeten getroosten: het gaat ons allen aan.

Mogelijk wilt U ook wel eens dc moeite nemen te informeren wat de leden van onze
„zustermaatschappijen", die toch op dezelfde leest zijn geschoeid, jaarlijks moeten
opbrengen; het zal Uw inzicht in deze materie ongetwijfeld verdiepen.

Alvorens deze rede tc besluiten meen ik nog enkele opmerkingen te moeten meken
over de organische structuur van onze Maatschappij. Art. 2 der statuten moge ik
U ter lezing aanbevelen, daar hierin het terrein van haar werkzaamheden is om-
schreven.

In het raam van onze vereniging verrichten de provinciale afdelingen, de vele com-
missies en de groepen hun belangrijk werk, zodat een harmonisch, organisatorisch
geheel is ontstaan.

De laatste decennia zijn een aantal „kringen" gevormd, omdat daaraan blijkbaar be-
hoefte bestond. Deze „kringen" staan buiten het Maatschappijverband, hoewel de
leden der kringen wel tot de aangeslotenen behoren en in vele gevallen zelfs toi de
trouwe garde moeten worden gerekend. De „kringen" kunnen zeker nuttig werk
doen en zij kunnen cen aanzienlijke bijdrage leveren orn de saamhorigheid en de
goede verhoudingen tussen de collega\'s te helpen bevorderen.

Het zijn echter „gezelligheidscentra", waar door het bespreken van bijzondere ziekte-
gevallen en moeilijkheden in de uitoefening van het beroep, door uniformering van
bepaalde gedragslijnen, cen goede collegialiteit kan worden aangekweekt. De om-
standigheden, waaronder bijv. de practici arbeiden, vertonen in meerdere delen van
ons land en zelfs in delen van één bepaalde provincie soms belangrijke verschillen in
verband met het karakter en de intensiteit van de praktijk, de mentaliteit van de
veehouder enz. en dan kunnen onderlinge contacten zegenrijk werken.
Het moet echter als onjuist of minder juist worden aangemerkt als deze kringen,
door het doen houden van voordrachten, vertonen van films enz. concurrerende
groeperingen gaan worden van de gewestelijke afdelingen. Dit komt onze organisatie,
hoe loffelijk dit streven ook moge lijken niet ten goede, want er zijn zeker symp-
tomen aanwezig, dat daardoor de afdelingsvergaderingen in bepaalde provincies niet
die belangstelling trekken, die zij eigenlijk verdienen en zulks kan voor een gezonde
ontwikkeling van onze Maatschappij remmend werken.

De schakel Hoofdbestuur - .Algemeen bestuur - Afdelingsvergaderingen dient hecht
te zijn en moet gesmeed worden door de daadwerkelijke belangstelling van de leden.
Enerzijds is de Maatschappij cen wetenschappelijke vereniging, doch anderzijds ver-
toont zij meerdere facetten van een vakvereniging. In de laatste jaren zijn wij nood-
gedwongen meer in deze richting gegaan, doch wij zijn nog ver van „de" vakvereni-
ging, omdat wij ons momenteel in dit keurslijf niet gelukkig zouden gevoelen. Zo-
doende hebben wij ook geen behoefte aan cen „strijdkas", waarvoor Gij dan wel zeer
diep in de buidel zoudt moeten tasten. Dan is er ook geen gevaar dat wij in politiek
vaarwater zouden verzeilen met al de aankleve van dien, doch kunnen wij onze
Maatschappij in zuiverheid en ongereptheid bewaren en zal het onze trots en vreugde
zijn haar te mogen bewaken en haar tc dienen.

Éénheid in onze gelederen is voor haar bloei de essentiële voorwaarde. Bij de U wel-
bekende Afsluitdijk: een schepping die zo zeer onze nationale trots streelt en ons met
ontzag vervult, staan dc woorden gegrift: Een volk, dat leeft, bouwt aan zijn toe-
komst.

Dc vele vraagstukken, waarmede wij ons nu al bezig houden, zullen zeker in de ko-
mende jaren nog met een aantal, die onze aandacht zullen binden, worden ver-
meerderd. Dat is dan onze toekomst, waaraan wij, leden van de Maatschappij,
moeten bouwen.

Dit bouwwerk kan alléén hecht en sterk zijn, als het rust op een fundament, waarvan
de peilers zijn: onderling vertrouwen - goede kameraadschap en liefde voor ons
beroep.

VERSLAG van het huishoudelijk gedeelte van de 105de Algemene Ver-
gadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op
vrijdag 9 oktober 1959 in de grote dinerzaal van het Jaarbeurs Res-
taurant te Utrecht.

H. A. van den Berg „ Overijssel
J. van de Veen „ Gelderland
Prof. Dr. G. Wagenaar „ Utrecht

I. De Voorzitter opent ruim 11.00 uur de vergadering met dc volgende woorden:
Met groot genoegen wil ik U allen, die hier aanwezig zijt, welkom heten.

Hct is al bijna een jaar geleden, dat mij door mijn voorganger de voorzitters-
hamer werd overhandigd en ik heb mij beijverd om mij in de talrijke aangelegen-
heden, onze Maatschappij betreffende, in te werken. Vooral heb ik er prijs op
gesteld in het afgelopen jaar een geregeld contact te onderhouden met de pro-
vinciale afdelingen en groepen van onze Maatschappij.

Bemoeizucht was mij hierbij vreemd en het zal ook wel niet door U als zodanig
zijn geïnterpreteerd. Dc hartelijkheid waarmede LJ mij op de vergadering steeds
hebt begroet, heeft mij gesterkt in de gdachte, dat U mijn aanwzighid hebt ge-
waardeerd.

IHt de aard der zaak heeft het Hoofdbestuur zich met tal van aangelegenheden
bezig gehouden en wij hebben eerlijk getracht in moeilijke kwesties cen aanvaard-
bare oplossing te vinden.

Wij zijn er ons ten volle van bewust, dat wij daarbij wel eens hebben gefaald, doch
U houdc wel in het oog dat hct oude gezegde: „hij, die werkt, maakt fouten",
nog altijd geldt, omdat al onze arbeid slechts „mensenwerk" is en dus nimmer
volmaakt kan zijn. In dit licht bezien, mogen wij op Uw mild oordeel hopen.
Met grote dank wil ik gewagen van de steun, die ik van mijn medebestuursleden
heb mogen ondervinden. Uw grote toewijding en werkkracht, doch ook Uw
vriendschap, mijne heren leden van het Hoofdbestuur, stel ik op hoge prijs.
In die dank wil ik ook onze algemeen-secretaris, Dr. de Haan, betrekken, die mij
in alle opzichten heeft bijgestaan. Wil onze Maatschappij aan haar doelstellingen
beantwoorden, dan is cen goed samenspel tussen Hoofdbestuur en hiervan in de
eerste plaats de voorzitter en de secretaris, een aangelegenheid van de eerste orde.
Collega de Haan, bij ons dagelijks contact, hetzij schriftelijk, mondeling of tele-
fonisch, kunnen wij beide terugzien op cen jaar van vruchtbare samenwerking, en
het is mijn oprecht verlangen, dat zulks in de komende jaren zo zal blijven.
Ook de leden van de Ereraad, dc leden van hct Algemeen Bestuur, de afdelings-
besturen, de leden van de talrijke commissies in onze Maatschappij ben ik zeer
erkentelijk voor de wijze, waarop zij hun taak hebben opgevat en waardoor zij
mijn werk als voorzitter in aanzienlijke mate hebben verlicht.
Moge deze vergadering, waarbij de huishoudelijke aangelegenheden in het cen-
trum van onze belangstelling staan, er toe bijdragen de hechtheid van onze Maat-
schappij en de onderlinge harmonie van de leden te bevorderen.

2. Prof. Dr. S. R. Numans wordt bij enkele candidaatstelling met algemene stem-
men benoemd tot lid van de notulencommissic. Daar Prof. Numans de ochtendverga-
dering niet kan bijwonen, wordt zijn functie op verzoek tijdelijk waargenomen door
Prof. Dr. G. Wagenaar. De voorzitter deelt mee van Prof. Numans bericht te heb-

ben ontvangen dat deze in de volgende jaren zijn eventuele benoeming wegens ijd-
gebrek nict zal kunnen aanvaarden.

3. De secretaris doet mededeling van de ingekomen stukken; deze betreffen alle
de invitaties.

Bericht van verhindering tot bijwoning der vergadering is binnengekomen vai de
Directeur-Generaal van Sociale Zaken en Volksgezondheid, de Commissaris der Ko-
ningin in dc provincie Utrecht, dc Burgemeester van de stad en de voorzitter er se-
cretaris van de Union Vétérinaire Beige. Daar de Koninklijke Maatschappij tot be-
vordering der Geneeskunst ook op 9 en 10 oktober haar jaarlijks ledencongres hoidt,
zal deze Maatschappij nict vertegenwoordigd kunnen zijn. Wèl zullen aanwezig zijn
de Directeur-Generaal van Landbouw, dc Secretaris van Curatoren van de Rjks-
univcrsitcit tc Utrecht, de Voorzitter en Secretaris van de Faculteit der licr-
genecskunde, de Praescs en Fiscus van de Diergcneskundige Studenten Kring, de
Rector Magnificus van de Landbouw liogeschool te Wageningen, vertcgenwoordi.;crs
van de Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Tandheelkunde, de Koninkijke
Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie en het Koninklijk Genoot-
schap voor Landbouwwetenschap.

Verder zullen verschillende personen uit dc medische en agrarische wereld het sym-
posium bijwonen.

4a. De voorzitter doet mededeling inzake de periodieke aftreding van dc leden van
het .Algemeen Bestuur, dc heren P. Kleinjan, D. Friling en J. F. Overbcck, die niet
herkiesbaar zijn.

Dc heren P. Kleinjan, D. Fricling en J. F. Overbcck waren nict herkiesbaar cn
zullen dus uit het .Algemeen Bestuur treden. Slechts één vergadering hebben wij
samen meegemaakt en ik heb hieraan een pretti.ge herinnering.
Het Algemeen Bestuur vormt een onmisbare schakel tussen het Hoofdbestuur, de
afdelingen en de groepen. .Alle belangstellende leden van de Maatschappij hebben
het recht te weten met welke zaken het Hoofdbestuur zich bezig houdt en omge-
keerd stelt het Hoofdbestuur er prijs op in delicate en belangrijke aangelegen-
heden de mening van dc leden te peilen.

LI realisere zich echter wcl dat aan cen vergadering van het Algemeen Bestuur
relatief grote kosten zijn verbonden en daarom moeten er wcl gewichtige redenen
zijn, om buiten de reglementair voorgeschreven vergadering, nog extra vergade-
ringen te beleggen. Ons Huishoudelijk Reglement laat de mo,gelijkheid hiertoe
echter open en zo de noodzakelijkheid hiertoe is, zullen wij hien-an zeker gebruik
dienen te maken. Dat U, aftredende leden van het Algemeen Bestuur, Uw tijd
en energie hebt gegeven om gedurende 6 jaren ons Uw waardevolle adviezen te
verstrekken en daardoor de belangen van onze Maatschappij hebt gediend, vervult
ons met grote dankbaarheid.

Op verzoek van de voorzitter delen de betrokken afdelingsafgevaardigden mede, dat
in de vacatures is voorzien door de benoeming van rcsp. de heren B. Oosterhout,
Koudum; B. de Vlas, Zwolle; P. L. L. Bollen, Uden.

Het adviserend lid van het .Algemeen Bestuur, de heer J. Spruyt, dat eveneens aan
dc beurt van aftreden is, maar herkiesbaar is, blijkt door dc Groep opnieuw als ad-
viserend lid te zijn aangewezen.

Tot de nieuw optredende leden richt de voorzitter zich met de volgende woorden:
Ik wil de nieuw gekozen leden van het .Algemeen Bestuur van harte gelukwensen
en ik vlei mij met de hoop, dat wij prettig zullen samenwerken.

4b. In de vacature in de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, wegens
aftreden van Prof. Dr. J. H. J. van Gils, die herkiesbaar is, blijkt Prof. van Gils in
vrijwel alle afdelingen met nagenoeg alle stemmen opnieuw candidaat tc zijn gesteld.
Het Hoofdbestuur zal de verkiezing verrichten.

4c. Door dc afdeling Xoord-Brabant is cen voordracht ingediend voor de vervulling
van de vacature als lid van de Tarieveneommissie, wegens periodiek aftreden van de
heer B. M. Bogaerts tc Heesch, die niet herkiesbaar is. Op deze voordracht staan
vermeld:

Door de afdeling Noord-Holland wordt ter vervulling \\\'an de vacature Z. Hooyberg,
die herkiesbaar is, de volgende lijst samengesteld:

Dc voorzitter richt zich met de volgende woorden tot het aftredend lid, de heer
Bogaerts:

Ik moet tot mijn spijt bekennen, dat ik tot dusver weinig bekend ben met het werk
van dc Tarieveneommissie en dus niet ben doordrongen tot dc geheimenissen van
Uw arbeid. Toch ben ik er van overtuigd, dat de Tarievencommisie in het kader
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, belangrijk werk presteert en dat zij
deze arbeid met volle overgave verricht.

Eerlijkheidshalve moet ik hieraan toevoegen dat ik het vaststellen van tarieven
maar een „griezelig geval" vind en dat men in deze functie misschien meer kritiek
dan dankbaarheid kan oogsten. Des te meer moet het worden gewaardeerd, dat
er steeds weer leden worden gevonden, om zich hiervoor in te zetten, en daarom
wil ik U, collega Bogaerts, hartelijk danken voor de wijze waarop gij Uw functie
hebt waargenomen.

.\'). Alvoren.\' tot het houden van verkiezingen wordt overgegaan, wordt cen stem-
bureau gevormd door de heren .A. Hoogendoorn en J. Kraai. De secretaris deelt mede,
dat één stembiljet is gemaakt voor alle stemmingen tegelijk.

Voor dc verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur, wegens reglementair aftreden
van de heer J. Bruins, die niet herkiesbaar is, worden uitgebracht: 30() geldige stem-
men, waarvan op:

De heer J. J. Feddema blijkt dus benoemd te zijn tot lid van het Hoofdbestuur. Op
dc vraag van de voorzitter of deze zijn benoeming aanvaardt, antwoordt de heer
Feddema, dat hij dc benoeming gaarne aanvaardt cn dat hij zal trachten de Maat-
schappij naar beste kunnen le dienen.

Ik wil U, collega Feddema, wel bijzonder gelukwensen met de onderscheiding, die
l\' ten deel is gevallen.

U kunt bogen op een eervolle staat van dienst in onze organisatie cn daariloor be-
schikt U over een rijke bestuurlijke ervaring.

Het is mij bekend dat U aan de praktijk met hart en ziel bent verknocht en dat
de volambtclijke status, waartoe U om velerlei redenen bent overgegaan, U dc
praktijk met al zijn beslommeringen, niet kan doen vergeten. Na dc verjongings-
kuur, die het Hoofdbestuur in 1958 heeft ondergaan, hebben de leden gemeend
het oudere clement in dit college tc moeten versterken.

De collegae van den .Akker en van Doorn moeten hieruit zeker niet dc conclusie
trekken dat hun prestaties beneden de verwachtingen zijn gebleven. Integendeel,
hun jeugdige frisheid en élan hebben juist het arbeidsveld van het Hoofdbestuur
op hoger niveau gebracht. VVaarschlijnlijk is men uitgegaan van de gedachte dat
het biologisch evenwicht in het Hoofdbestuur niet moest worden verstoord.
Collega Feddema, wij hopen dat U in dc komende 4 jaren in goede gezondheid
dc Maatschappij in Uw nieuwe ambt zult mogen dienen.

Hierna richt de voorzitter zich als volgt tot het aftredend lid van het Hoofdbestuur,
de heer J. Bruins:

De vreugde, waarmede ili Uw opvolger heb mogen begroeten, wordt enigszins
getemperd door het feit, dat U daarvoor, krachtens de onverbiddelijke bepalingen.
Uw plaats moet afstaan. Onze samenwerking is slechts van korte duur geweest,
doch in dat éne jaar heb ik U toch zeer leren waarderen. Gij zijt de blonde zoon
van het Noorden, en dit houdt in, dat U wel zeer verre staat van het vurig zuide-
lijk temperament.

Uw trouw en liefde voor de Maatschappij is echter onbegrensd en waarschijnlijk
zijn dit wel krachtige elementen in Uw opvoeding geweest, want ook Uw bejaarde
vader, die ik enige malen op vergaderingen van de afdeling Groningen-Drenthe
mocht ontmoeten, is steeds met dezelfde gevoelens bezield geweest. In de familie
Bruins is deze eigenschap blijkbaar erfelijk en dominant.

Uw rustig en bescheiden optreden in de vergaderingen van het Hoofdbestuur heeft
op Uw collegae in dit bestuurlijk orgaan steeds een prettige indruk gemaakt. In-
dien cr een bepaald punt in onze vergadering ter sprake kwam heb ik .slechts
zelden meegemaakt, dat U hierover het eerst het woord nam; U wachtte rustig
Uw tijd af om aan het eind van de discussie in een paar weldcxjrdachte volzinnen
de kern van het vraagstuk aan te snijden, daarbij aangevende hoe de conclusie
feitelijk zou moeten luiden.

Het kwam dan voor, dat U met een enkele opmerking een hele pyramide van
argumenten, die wij. Uw medebestuursleden, voor een hecht bouwwerk aanzagen,
inéén deed storten. Nimmer heb ik gemerkt dat er dan een gevoel van triomf over
U kwam en zo dit wèl geweest moge zijn, dan hebt U dit meesterlijk weten te
camoufleren en bleef dit beperkt tot, hetgeen wel eens zo karakteristiek wordt uit-
gedrukt, een „binnenpretje".

Behalve een gewaardeerd medewerker was U echter ook een goed vriend, wiens
optreden wezenlijk heeft bijgedragen om de harmonische verhoudingen in ons
bestuur in niet geringe mate te bevorderen. Ik wil U dan ook, niet alleen namens
de leden van het Hoofdbestuur, doch bovenal namens alle leden van de Maat-
schappij hartelijk dank zeggen voor het vele werk dat U in de 4 jaren van Uw
zittingsperiode in ons aller belang hebt verricht en van ganser harte hoop ik, dat
het U en Uw gezin in de toekomst goed moge gaan.
De heer Bruins gaat met enkele woorden van dank op de woorden van de voorzitter
in:

Achteraf vind ik dat de 4 jaren, die ik in het Hoofdbestuur zitting heb gehad,
zijn omgevlogen. In hoofdzaak zit dit in dc goede samenwerking tussen dc leden
van het Hoofdbestuur onderling. Ik wens de Maatschappij onder leiding van
haar huidige voorzitter een periode van grote bloei toe.

G. Bij de stemming ter vervulling van de vacatures, die zijn ontstaan wegens het
periodiek aftreden van de heren Dr. S. Koopmans en B. L. Thien als lid van de
Ereraad, worden uitgebracht 611 stemmen, waarvan op

De voorzitter trekt uit deze herbenoeming van de heren Dr. S. Koopmans en B. L.
Thien de conclusie, dat beide hun taak goed vervuld hebben en wenst beide heren
geluk met hun herbenoeming.

7. Bij de stemming ter voorziening in dc vacature van cen lid van de Paritaire Ta-
ricvencommissie van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en het Landbouwschap
wegens het bedanken van de heer S. Santema, worden in totaal 303 stemmen uitge-
bracht, als volgt verdeeld over de hieronder genoemde candidaten:

De heer Eenhoorn is dus met bijna algemene stemmen gekozen en aanvaardt des-
gevraagd deze functie.

De nieuw gekozen funcdonaris C. Eenhoorn wil ik gaarne gelukwensen met zijn
benoeming en wij rekenen erop, dat U Uw beste krachten hieraan zult geven.
Zover ik U ken, en dat is al heel lang, behoort U ook tot de rubriek „rustige
figuren" en naast de meer dynamische collegae, die er ook wel in de Paritaire
Tarievencommissie zullen zitten, is U daar dan ook zeer wel op Uw plaats.
Tot het aftredend lid dezer commissie, de heer Santema, richt de voorzitter de vol-
gende woorden:

U hebt verschillende jaren deel uitgemaakt van de Paritaire Tarievencommissie
en de enige reden waarom er tegen Uw aftreden door de leden geen bezwaar is
gemaakt, is, dat het aantal practici in deze commissie inmiddels tot twee was
gedaald.

Lid te zijn van de Paritaire Tarievencommissie is een uiterst verantwoordelijke en
moeilijke taak. Een eerste vereiste is, dat de veterinaire leden een hechte collec-
tiviteit vormen. Tact, onderling begrip en soepelheid in optreden zijn essentiële
voorwaarden voor het welslagen van de, met de landbouwvertegenwoordigers tc
sluiten, overeenkomsten.

Daarnaast zal het ook wel eens nodig zijn met taaie vasthoudendheid een stand-
punt, dat in het eerlijk en waarachtig belang van de preventieve dierziektebestrij-
ding en van de praktizerende dierenarts is, met klem te verdedigen.
Dat U, collega Santema, daarvoor als een schildwacht op de bres hebt gestaan, ook
in de tijd, dat Uw levensscheepje na het verlaten der praktijk in wat rustiger
ambtelijk vaarwater kwam, is door ons zeer gewaardeerd en ik wil U gaarne na-
mens de vergadering hiervoor hartelijk dank betuigen.
Na gedane arbeid zal het voor U zoet zijn te rusten.
De afdelingsafgevaardigde van Groningen-Drenthe, de heer J. B. VVichcrs, zegt dat
in de afdeling de vraag naar voren is gekomen, of het niet wenselijk zou zijn een
plaatsvervangend lid voor de Paritaire Tarievencommissie aan te wijzen, b.v. een
lid van de Tarievencommissie. De heer J. Kranenburg deelt naar aanleiding hiervan
mede, begrip te kunnen opbrengen voor hct standpunt van de afdeling, maar deze
maatregel niet nodig te achten. Ongetwijfeld zou ook van landbouwzijde een plaats-
vervanger worden aangewezen, waarvan het gevolg zou zijn dat de commissie met
twee leden zou zijn uitgebreid.

De voorzitter meent, dat de afdeling Groningen-Drenthe een algemeen plaatsver-
vanger zou willen aanwijzen, die bij ontstentenis van ccn der leden, de vergadering
zou bijwonen, zodat de pariteit niet verloren zou gaan.

Hierop deelt de heer Kranenburg mede dat beslissingen nog nooit bij hoofdelijke
stemming zijn genomen, zodat de eventuele afwezigheid van een lid geen invloed
heeft op de uiteindelijke beslissingen.

De voorzitter zegt, dat de vraag van de afdeling Groningen-Drenthe nog eens in cen
vergadering van het Hoofdbestuur ter sprake zal worden gebracht.

8. Het voorstel van het Hoofdbestuur tot wijziging van „het bindend besluit betref-
fende de levering van sera en entstoffen" wordt zonder commentaar aangenomen.

deling ad ƒ 24.090,67 definitief over te dragen aan de Maatschappij voor Diergeiecs-
kunde, geeft wel aanleiding tot commentaar.

De afdelingsafgevaardigde van Noord-Brabant, de heer Driessen, deelt mee, dit in
de afdeling één stem tegen het voorstel is uitgebracht, maar dat men algemeen van
mening is dat dergelijke situaties in de toekomst voorkomen moeten worden.
De afdeling Utrecht laat bij monde van Prof. Wagenaar weten, dat in die afdding
de stemmen hebben gestaakt (16—16). In de financiële commissie is het vo<rstel
gedaan het geld in het Ondersteuningsfonds te storten; de toestand van dit fonls is
nu wel gunstig, maar zou bij eventuele calamiteit het tekort kunnen sluiten.
De voorzitter wijst er op dat het voor het Hoofdbestuur niet prettig is steeds tegen
de bodem van de schatkist te moeten kijken, terwijl bovendien enkele grote uitgaven
(o.a. de nieuwe Code) voor de deur staan. Bovendien zijn daarnaast gedurende de
laatste jaren de sociale voorzieningen zoveel gunstiger geworden, dat hij geen uitbrei-
dingen voorziet in de uitkeringen uit het Ondersteuningsfonds. Nogmaals wijrt de
voorzitter er op dat alleen in noodgevallen steun wordt verleend.
De afgevaardigde van de afdeling Groningen-Drenthe, de heer Wichers, vraagt a het
geld een speciale bestemming zal krijgen. De voorzitter antwoordt hierop dat hieiover
nog een nadere beslissing door het Hoofdbestuur zal moeten worden genomen.
Het voorstel wordt vervolgens met zeer grote meerderheid van stemmen aangenomen.

10. Bij de bespreking van het commentaar t.a.v. het rapport van de Financiële
Conunissie 1958, vraagt de afgevaardigde van de afdeling Overijssel, de heer van den
Berg, waar de opbrengst van de effecten van de belegde reserve-belasting-waarne-
mingsbemiddcling wordt verantwoord. Deze vraag wordt bevredigend beantwoord.

11. Naar aanleiding van het rapport van de Financiële Conunissie 1959 ont.\'taat,
naar aanleiding van de suggestie aan het rapport direct het commentaar van het
Hoofdbestuur te hechten, enige discussie, hetgeen aanleiding is voor de voorzitter de
toezegging te doen dat dit punt nog eens in het Hoofdbestuur nader zal worden be-
keken.

De voorzitter wil de mening van dc afdelingen en de individueel aanwezige leden
peilen omtrent dc suggestie van de financiële conunissie en het blijkt ter vergadering
dat deze suggestie wordt gesteund.

De afgevaardigde van de afdeling Zeeland, dc heer Robijns, meent, dat er bij de
controle van de financiën altijd inzage van de lijst van aanwezige effecten moet
worden gevraagd.

I\'rof. Wagenaar zegt hierop dat het hem eveneens sterk heeft verbaasd cen dergelijke
lijst niet aangetroffen te hebben en verder is hij van mening, dat de controle dient
te geschieden op het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde. Hij meent
voorts dat tegen wanbetalers te lankmoedig wordt opgetreden en hij vindt het niet
juist dat de te betalen nota\'s achteraf worden geparafeerd door de penningmeester;
dit zou vooraf op geregelde tijden, b.v. ééns per maand, kunnen geschieden.
Ten aanzien van het Van Esveldfonds zegt Prof. Wagenaar, dat dit een „dood"
fonds is; hij zou hierin wat meer leven willen brengen door b.v. een prijs beschikbaar
te stellen, uit te reiken b.v. bij het 100-jarig bestaan van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Tenslotte zegt Prof. Wagenaar het niet juist te achten dat het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde niet onder de controle van de financiële commissie schijnt te zijn be-
grepen. Hierop antwoordt Prof. Hoekstra direct, dat de behoefte van een controle
reeds geruime tijd wordt gevoeld bij de redactie, in het bijzonder bij de penning-
meester Prof. van Gils. Dit jaar is dan ook voor het eerst deze controle verricht, cn
wel door twee redactieleden; als geheel heeft de redactie geen bezwaar tegen accoun-
tanscontrole, maar het doen controleren door de financiële commissie van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde gaat hem wat te ver.

Prof. Dr. L. de Blieck stelt de vraag wie voor de belegging der fond.sen verantwoor-
delijk blijft. De voorzitter antwoordt, dat het Floofdbestuur verantwoordelijk blijft;

over eventuele aankopen wordt altijd eerst het advies gevraagd van de bank. Prof.
de Blieck adviseert zo min mogelijk in effecten te beleggen, maar zo het enigszins
kan, het geld op deposito tc zetten. Deze suggestie zal door het Hoofdbestuur nader
worden overwogen.

De heer J. Kranenburg stelt voor een conuni.ssie in tc stellen om het reglement van
het Van Esveldfonds zodanig te wijzigen, dat het wordt aangepast aan de huidige
tijd en dat deze mogelijkheid tot aanpasisng ook in de toekomst worde gehandhaafd.
Dc algemeen secretaris merkt op, dat in het verleden dc controle altijd is geschied
in de provincie, die de commissie had benoemd, hetgeen de benoemde leden cen
grote reis uitspaarde. Het zal echter veel gemakkelijker zijn voor dc secretaris zelf
als deze controle op het bureau gebeurt. In het vóóraf paraferen van de nota\'s ziet
de secretaris praktische moeilijkheden, omdat dc penningmeester het vaak erg druk
heeft en omdat de nota\'s toch op het bureau moeten worden gecontroleerd. Dc voor-
zitter zegt toe deze kwestie nog eens in het Hoofdbestuur te brengen.
Vóór de middagpauze verleent dc voorzitter het woord aan Prof. Dr. L. de Blieck.
Deze zet in het kort dc doelstelling betreffende de Internationale Diergeneeskundige
Congressen uiteen, hij vermeldt het ontstaan van de World Veterinary Association
en omdat internationale samenwerking van zo\'n groot belang is, wekte hij dc aan-
wezigen op om interesse tc hebben voor het werk van het Nationaal Comité van dc
World Veterinary .Association.

.\\an de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde vraagt hij dc mede-
delingen van het Nationaal Comité geregeld te plaatsen. De voorzitter kan dc woor-
den van Prof, de Blieck geheel onderschrijven. De voorzitter van de Redactie deelt
hierop mede, dat altijd .gewoekerd moet worden met dc ruimte, maar dat zoveel
mogelijk dc door Prof, de Blieck bedoelde mededelingen zullen worden opgenomen,
waarbij dc Redactie zich het recht voorbehoudt om bepaalde mededelingen die naar
haar oordeel van minder belang zijn, niet op te nemen.

Prof. dc Blieck heeft begrip voor de moeilijkheden van de Redactie en vraagt zich
af, of ook in Nederland, evenals in En.geland en .Amerika, de mogelijkheid bestaat
een afzonderlijk wetenschappelijk èn cen maatschappelijk tijdschrift uit te geven. De
voorzitter zegt dat dit voorlopig uit financiële overwegingen wel niet te verwezenlijken
zal zijn.

12. De balans van de Maatschappij voor Diergenee.skunde ])er 31 december 19.58
sluit met een post van ƒ 120.083,94.

13. De baten- en lastenrekening van de Maat.schappij voor Diergeneeskunde over
het jaar 1958 sluit met cen post van ƒ 84.338,55.

14. Bij dc behandeling van de begroting van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
over 1960, die cen bedrag aangeeft van ƒ 101.200,—, merkt de afgevaardigde van
de afdeling Croningen-Drcnthe op, dat de afdeling meent dat de contributie van de
leden, ouder dan 65 jaar, tc laag wordt, mede in verband met dc steeds betere sociale
omstandigheden. Na enige discussie deelt de voorzitter mee, dat dit punt op een
zitting van het Hoofdbestuur, eventueel van het .Algemeen Bestuur, zal worden be-
sproken. Hierna wordt dc begroting aangenomen.

15. Dc balans van het Ondersteuningsfonds per 31 december 1958 geeft cen post
van ƒ 219.733,31 aan. De vergadering keurt deze balans zonder discussie goed.

16. Dc baten- cn lastenrekening van het Ondersteuningsfonds over 1958 toont een
bedrag van ƒ 10.347,51. Zonder discussie wordt dit stuk goedgekeurd.

17. De balans van het Van Esveldfonds per 31 december 1958 geeft cen eindbedrag
van ƒ 29.124,08 aan. De vergadering keurt deze balans zonder discussie goed.

18. Dc baten- en lastenrekening van het Van Esveldfonds over het jaar 1958 sluit
met cen post van ƒ 955,16. Deze baten- en lastenrekening wordt door de vergadering
zonder discussie goedgekeurd.

19. Het overzicht van de jaarrekening van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
over het jaar 1958 sluit met een post van ƒ 57.756,91. Dit overzicht geeft geen aan-
leiding tot discussies, en wordt door de vergadering aangenomen.

20. Bij de behandeling van de begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
over het jaar 1960, die een bedrag van ƒ 65.000,— aangeeft, spreekt dc vertegen-
woordiger van de afdeling Zuid-Holland namens de afdeling zijn voldoening uit over
de huidige uitvoering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

21. Bij de rondvraag stelt de voorzitter eerst aan de orde de kwestie van de wette-
lijke aansprakelijkheid van dierenartsen bij de uitoefening van hun beroep. Hij wijst
er op, dat de dierenarts, zoals gebleken is, steeds zelf verantwoordelijk is voor zijn
handelingen, ook al neemt hij waar voor een collega.

Uit de vergadering wordt opgemerkt, dat de dierenarts in zijn polis een clausule kan
laten opnemen, waardoor ook eventuele waarnemers verzekerd zijn. De algemene
mening is dat men hierbij toch wel zeer attent moet blijven.

De afgevaardigde van de afdeling Gelderland, de heer van de Veen, stelt voor, dat
het Hoofdbestuur een ontwerp samenstelt, waarin alles is opgenomen waaraan een
volledige verzekering moet voldoen. Ook wordt voorgesteld hiervoor contact op te
nemen met de Vereniging voor Artsen-Automobilisten.

Het volgende onderwerp, dat door de voorzitter ter sprake wordt gesteld is de „in-
jectie" tcgen coryza bij kippen door selecteurs. Algemeen blijkt de vergadering van
mening, dat de coryzabehandeling in handen van de dierenarts moet zijn.

Hierna vraagt de voorzitter een uitspraak van de vergadering of de prijs van pokken-
difterie vaccin op de verpakking moet worden vermeld. Verschillende leden zijn van
mening, dat hiermee de overtreders niet worden getroffen. Opgemerkt wordt dat ook
de pluimveehouders op de hoogte zijn van de prijzen en dus zeker geen te hoge prijzen
zullen gaan betalen.

Dr. D. M. Zuydam ziet geen principieel verschil tussen het vaststellen van het tarief
voof-de massabestrijding en het vermelden van de prijs op de verpakking. De heer
C. J. Vermeulen oppert heftige bezwaren, doch dc eindconclusie is dat het overgrote
deel der vergadering het vermelden der prijzen wcl nuttig acht. Dc afdeling Over-
ijssel kan wel accoord gaan met publikatie van richtlijnen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, maar niet met vermelding van de prijzen op de verpakking.
De heer K. H. Hermans ziet in de verkoop van specialité\'s aan dc veehouders een
mogelijkheid de kwakzalverij terug te dringen. De vooriztter zegt, dat zeer spoedig een
overeenkomst met het farmaceutische bedrijfsleven te verwachten is; hierbij verzoekt
dit bedrijfsleven vanzelfsprekend de medewerking van de dierenartsen. De algemeen
secretaris merkt nog op, dat thans naar schatting slechts 20% van de totale hoeveel-
heid verkochte diergeneesmiddelen via de dierenarts gaat. De heer Hoogendoorn
zegt, dat over deze hele kwestie de mening van dc afdelingen moet worden gepeild;
hij is bang dat de voorbereidingen nict goed genoeg zijn geweest.
De vooriztter zegt nu te weten, hoe de meerderheid der vergadering denkt over dc
in discussie gestclde kwesties en dat een en ander nader zal worden besproken in
het Hoofdbestuur en het Algemeen Bestuur.

Als vierde punt vraagt dc voorzitter de mening over de propaganda van Imposil en
Viterra in de landbouwpcrs. Dc heer A. J. van Doorn zegt hierover, dat de fabrikant
de dierenarts ziet als apotheker, maar gelukkig is het nog zó, dat vele dierenartsen
zich zelf in de eerste plaats als geneesheer zien. Uit dien hoofde dient iedere be-
ïnvloeding van de therapie achterwege gelaten te worden. Het Hoofdbestuur zal
nader bezien, of in dit probleem de afdelingen moeten worden ingeschakeld.

De voorzitter deelt mee, dat het Hoofdbestuur er geen bezwaar tegen heeft, dat de

uitslag van cen onderzoek aan de eigenaar wordt niedegcdecld, echter zonder the-
rapie; de dierenarts moet van het onderzoekingsinstituut tevens de aanwijzingen voor
de therapie ontvangen. Deze kwestie wordt nog door het Hoofdbestuur bezien.
Over de viering van het Eeuwfeest kan de voorzitter nog geen nadere mededelingen
doen.

De afgevaardigde van de afdeling Noord-Brabant vraagt of de door het Hoofdbestuur
geadviseerde honoraria voor assistentie en waarneming in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde kunnen worden gepubliceerd. De secretaris waarschuwt voor cen tc
dirigistisch gevoerde politiek; van belang is vooral dat ten aanzien van honorarium
door waarnemer en dierenarts van te voren cen goede afspraak wordt gemaakt. Hier-
door kan veel narigheid bij de afrekening worden voorkomen.

Dc heer Meiessen vraagt of het niet mogelijk is meer sfeer te geven aan het feestelijk
gedeelte van de Algemene Vergadering. De vooriztter antwoordt, dat getracht wordt
de avonden zo genoeglijk mogelijk te maken, maar dat de financiën hier een zekere
beperking opleggen.

Namens de afdeling Gelderland dringt de afgevaardigde, de heer van de Veen, aan
op coördinatie van het onderwijs in de varkens- en pluimveeziekten; verder zou de
afdeling graag zien, dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde prijzen beschikbaar
stelde bij grote manifestaties op het gebied van de veehouderij.

Ten aanzien van het onderwijs stelt Prof. ten Thije de spreker gerust; dit onderwerp
heeft de volledige aandacht van de Faculteit der Diergeneeskunde en binnen afzien-
bare tijd zijn maatregelen te verwachten. Ten aanzien van de tweede vraag van de
heer van de Veen merkt de voorzitter op, dat het Hoofdbestuur geregeld is vertegen-
woordigd bij bedoelde manifestaties en dat het graag bereid is één of meer prijzen
beschikbaar te stellen, wanneer hierom wordt verzocht door de organisatoren; hier
kunnen de dierenartsen die betrokken zijn bij dergelijke evenementen, de aandacht
op vestigen.

De afdeling Groningen-Drenthe zou graag weten of het Eeuwfeestfonds in 1962 groot
genoeg zal zijn om het 100-jarig bestaan waardig te vieren. De voorzitter zegt, dat
dc voorbereiding nog in statu nascendi verkeert.

De heer Kranenburg vraagt aandacht voor het probleem van dc jonge dierenarts,
verbonden aan een groot pluimveebedrijf. Het gebeurt zo gemakkelijk dat behalve
op het eigen bedrijf ook onderzoek moet worden gedaan op bedrijven die tot de
praktijk van een collega behoren. Dc betrokken dierenarts kan dan in allerlei nare
situaties terechtkomen en hij dient hiertegen beschermd te worden. Is het misschien
mogelijk om aan dit probleem nog de nodige aandacht te schenken in de nieuwe
Code? De heer K. H. Hermans deelt mee, dat er ook in Oost-Brabant zo\'n bedrijf is.
Het Hoofdbestuur zal over deze vraag alsnog de Code-commissie benaderen.

De heer Hammink wijst op het betrekkelijk groot aantal kalvermesterijen in de
.Achterhoek. Hij heeft het meegemaakt dat ccn adviseur van een veevoederfabriek
een spuit met chloramphenicol bij zich had. Na overleg met de adviserend dierenarts
van de betrokken firma is proces-verbaal opgemaakt, doch hierover is nog niets be-
kend.

Dr. de Maar vertelt, dat hij nog al eens wordt opgebeld uit ver afgelegen plaatsen
om advies voor een zieke hond of kat. Het is echter verschillende keren gebeurd,
dat de betrokken practicus weigerde de door de heer de Maar geadviseerde behan-
deling in te stellen.

Dc heer van Keulen zegt nog, dat de kwestie van de dierenartsen in dienst van de
veevoederfabrieken wordt behandeld in de nieuwe Code.

Nadat de secretaris enkele mededelingen heeft gedaan over het verdere verloop van
deze dag en alle aanwezigen heeft opgewekt in het Jaarboekje 1959 na te gaan of

hun persoonlijke gegevens juist zijn vermeld, en zo niet de wijziging (en) door te
geven aan de redactie van het Jaarboekje, sluit de voorzitter de vergadering, die een
geanimeerd verloop had, onder dankzegging voor aller aanwezigheid.

Viering van het 50-jarig bestaan van de Afdeling Limburg van dc Maat-
schafjpij voor Diergeneeskunde op 12 september 1959.

Na maandenlange voorbereidingen, waaraan dc feestcommissie en dc volijverige secre-
taris van de afdeling, collega A. P. M. van Erp, hun beste krachten hadden gegeven,
was dan dc grote dag aangebroken.

Dc feestelijkheden namen cen aanvang met het celebreren van een Heilige Mis in de
imposante Kathedrale Kerk tc Roermond voor de levende en ter nagedachtenis van
dc overleden leden van de afdeling te 10 uur v.m., die door de algemeen voorzitter
en mevrouw Karsemeijer werd bijgewoond.

Na afloop werden door een groot gezelschap dames en heren gezamenlijk de koffie
en andere verfrissingen gebruikt op het terras van het restaurant Vincken; bet was
weer een van de vele zomerse dagen waarop dc zon in cen kobaltblauwe hemel stond
te pralen.

Na dit koffieuurtje, waarop dc opgewekte stemming rccds aanstonds hoge verwachtin-
gen deed koesteren van een kostelijke jubileumdag, was er cen rustpauze.
Te 14.30 uur ving de plechtige feestvergadering aan in het monumentale raadhuis
te Roermond en deze bijeenkomst werd niet alleen bijgewoond door de afdelings-
leden met hun dames, maar ook door tal van autoriteiten uit het gewest Limburg
en het feit dat de afdelin.gsvoorzitter, de heer A. H. M. J. Hendricks dc functie van
lid van Gedeputeerde Staten van Limburg bekleedt, zal hieraan wel niet vreemd zijn.
De vergadering werd door de voorzitter op zo\'n stijlvolle wijze geleid, dat deze
plechtigheid wel een zeer bijzonder cachet kreeg.

Na de begroetingstoespraak van de afdelingsvoorzitter werd in de eerste plaats het
woord gevoerd door de Heer Gouverneur (Commissaris der Koningin) van Limburg,
in welke toespraak wel zeer duidelijk tot uiting kwam dat de dierenartsen in deze
provincie een eervolle plaats in het maatschappelijk leven innemen.
Dit is mede te danken aan het feit, dat de dierenartsen door hun gedegen praktijk-
opvattingen en hun hoog standsgevoel bij de overige bevolkingsgroepen respect af-
dwingen.

Hierna sprak de oud-Inspecteur van de Volks.gezondheid en tevens erelid van dc
afdeling, dc heer E. J. .A. A. Quaedvlieg, de feestrede uit, waarin tal van gebeurte-
nissen uit het verleden der afdeling werden gereleveerd.

Nadat de voorzitter van dc Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg, de
heer G. Dcrks, in cen hartelijke toespraak zijn waardering voor dc dierenartsen had
betuigd, werd deze zitting gesloten en begon ruim 5 uur dc receptie in dc beneden-
zaal van het Stadhuis, welke receptie door heel veel belangstellenden werd bezocht.
Na cen gezelli.g borreluurtje op het terras en in dc tuinen van Hotel Kisscls gingen
de genodigden en de leden met hun dames naar de feestzaal.

Toen allen waren gezeten, bood het geheel een schitterende aanblik: de tafels waren
prachtig versierd, dc dames en heren in avondkleding. Er waren 86 aanzittenden,
waaronder als gasten dc burgemeester van Roermond, dc voorzitter van de Faculteit
der Diergeneeskunde, de veterinair hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, de ere-
leden, de voorzitter en secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en dc
voorzitter van de afdeling Noord-Brabant, allen vergezeld van hun dames.
Bovendien was het bestuur op de sympatieke gedachte gekomen de weduwen van vijf
overleden collegae uit te nodigen; een bewijs dat de onderlin.gc band tussen de dieren-
artsen in Limburg toch wel zeer hecht is.

II. Ii. H. Schrcinemakor.s, die die avond dermate boven zichzelf uitsteeg, dat het feest
eigenlijk één klaterende lach werd.

Door tal van sprekers werd nog het woord gevoerd, waarbij de afdeling en de leden
hogelijk werden geroemd.

De aftredende voorzitter werd als blijk van grote waardering met aller instcnuning
tot ere-voorzitter van de afdeling benoemd; een welverdiende bekroning op het be-
langrijke werk dat door deze functionaris is verricht.

Na het diner, dat tot ongeveer 12 uur duurde, volgde een feestelijk samenzijn, dat
tot de prille ochtend duurde. Door de hoffelijke zorgen van het bestuur was voor de
verre gasten logies in het Hotel gereserveerd.
Het was cen schone dag, der afdeling Limburg waardig.

Ter completering van de voorlopige aankondiging van de a.s. Kerstvakantie en de
Paasvakantie kan nu het volgende definitief worden meegedeeld:
De Kerstvakantie gaat in vrijdag 18 december a.s.; de klinieken beginnen op maan-
dag 18 januari 1960, terwijl de colleges en practica beginnen op maandag 1 februari
1960.

Dit houdt dus iHj dat dc studcntcn-iissistcnt cvcritucfl tol cn nict zatcrdat^ 30 januari
beschikbaar zijn, voorzover van 18 januari af geen klinieken zouden worden gevolgd.
Over de Paasvakantie volgen nog nadere mededelingen.

Zoals bekend, komt ieder jaar cen aantal gevluchte studenten naar Nederland om,
daartoe in staat gesteld door de Stichting Universitair Asyl Fonds, hun universitaire
studie in Nederland voort te zetten. Deze studenten komen hier aan, maar kunnen
natuurlijk niet zonder meer hun studie voortzetten omdat zij de Nederlandse taal en
dc gewoonten niet kennen. Om hen nu enigszins hiervan op de hoogte te brengen gaat
iedere student eerst cen of twee maanden in een Nederlands gezin, waarvan één of
meer leden academisch gevormd zijn, logeren.

•Mtijd weer hebben Nederlandse gezinnen zich bereid verklaard om zo\'n student enige
tijd te herbergen. Het is niet de opzet dat deze studenten ook in het gezin lessen
in het Nederlands krijgen; daarvoor wordt een leraar gezocht.

Het l\'.A.F. richt zich thans via de Maatschappij voor Diergeneeskunde tot de
dierenartsen met het verzoek zich tc willen opgeven als logeeradres voor een student.
Er zullen namelijk weer nieuwe vluchtcling-studenten, voor het grootste deel direct
afkomstig uit een vluchtelingenkamp, arriveren.

Nadere inlichtingen kunnen worden ingewonnen bij het bureau van dc Maatsthappij
voor Diergeneeskunde en opgaven worden gaarne verwacht bij genoemd bureau.

In aansluiting op dc betreffende mededeling in de aflevering van 1 december j.1.
wordt in deze „gewone" laatste aflevering van dit jaar nog eens dringend attentie
gevraagd voor onvoldane nota\'s i.z. contributies, tijdschriftbanden, formulieren etc.
bovendien wordt leden van de Ereraad, besturen cn conmiissics verzocht vóór 2,\'i
december a.s. nota\'s i.z. reis- en verblijfkosten in te dienen.

Door tijdige afwikkeling bespaart men in beide gevallen het bureau veel onnodig
administraticwerk.

Op 20 dcccmijcr hopen dc volgende collegae hun 2,\')-jarig dicrenartsjubilcum tc
vieren:

Het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde draagt de vollende
collegae voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat G. H. E. Dresen aange-
nomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Dobbelaar, M. J., te Nijmegen, naar Sint Annastraat 145, aldaar, tel. ngewijzigd,
gr. 951014, dir. v. h. Dierenlab. v|d med. fac. v/d R.K. Univ., P., uitsl. kl. huisd.

Dunnewold, J. H. van, te Winterswijk, naar Groenlosewcg 30, aldaar, tel. onge-
wijzigd. (153)
Eggink, Dr. B., te Twello, adres gewijzigd in Rijksstraatweg 101. (154)
Endt, Dr. P. J. van, te Utrecht, tel. gewijzigd in 030—42130 (privé), 40784/85
(bur.). (154)
Feddema, R. J.; 1959; Ferwerd, Foswerterstrjitte 29; tel. 05181—460; gr. 991887;

Karsemeijer, M., Alphen a/d Rijn, naar Ambonstraat 12, aldaar, tel. ongewijzigd.

Langcraad, A, M. A. van, te Giessenburg, naar Peursumseweg 32, aldaar, tel. ge-
wijzigd in 264 Giessenburg. (173)
Langcraad, L. A. van, tc Giessenburg, tel. gewijzigd in 371 Giessenburg. (173)
Lok, B., te Deventer, gr. gewijzigd in 864946. (174)
Nie, G. J. van, te Mcppel, gr. gewijzigd in 934393. 078)
Postma, B. S., te Bolsward, tel. gewijzigd in 05157—2380. 082)
Schallenberg, Mej. E. M.; 1959; Utrecht, Bellamystraat II bis; tel. 030—11219; D.

Thien, B. L., te St. Oedenrode, tel. gewijzigd in 04138—650 (privé), 04100—34221
en 32941 (bur.). (192)

Venema, H., te Lunteren, huisnummer gewijzigd in Oud-Arnhemscweg 32. ( 194)
Zandstra, F. K., te Scharnegoutum, naar no. 263 aldaar, tel. 05150—3404 (privé),
05100—21741 (bur.), D. b/d Gezondheidsdienst v. Vee in Friesland. (202)

Zwart, P., van Utrecht naar Bunnik, Burg. v. d. Weijerstraat 14, tel. 03405—644
(privé), 030—11994 (bur.). ( 203)

Het telefoonnummer van het Openbaar Slaehthuis te Utrecht is gewijzigd in 030—
40784/85.

In aflevering no. 22 van het T.v.D., rubriek Personalia, is voor collega A. H. P. van
der Put te Geleen een foutief telefoonnummer vermeld. Diens telefoonnumcrs
luiden: 04494—3244 (privé), 04449—853 (bur.).

In aflevering 16 van het tijdschrift komen op pagina 888 en 889 drukfouten voor in
dc Engelse en Duitse samenvattingen van hct artikel van de hand van collega Bergs-
ma, getiteld „Veterinaire problemen bij de epidemiologie der Salmonellosen":

„Attention is drawn to the marked increase in the incidence of infections due to
Salmonella in man and animals both in the Netherlands and in other countries, with
the exception of the more unipathogenic human types S. typhi murium and S. para-
typhus B, the incidence of infections caused by these types in Western Europe pre-
senting the reverse picture",
should be:

„Attention is drawn to the marked increase in the incidence of infections due to
Salmonella in man and animals both in the Netherlands and in other countries, with
the exception of the more unipathogenic human types typhi and S. paratyphi B,
the incidence of infections by these types in Western Europe presenting the reverse
picture".

„Der Verfasser weist auf die Zunahme der Salmonella-ln(e\\i.tionen beim Mensch und
Tier in den Niederlanden und im Ausland, und auf die Abnahme der unipathogenen
Typen S. typhi murium und S. paratyphi B in West Europa",
soll sein:

„Der Verfasser weist auf die Zunahme der Salmonella-lnlektionen beim Mensch und
Tier in den Niederlanden und im Ausland, und auf die Abnahme der unipathogenen
Typen S. typhi und S. paratyphi B in West Europa".

Brieven te richten aan het (Centraal Bureau, F. C. Donders-
straat 16 te Utrecht.

Vermogen belegd In binnen- en buitenlandse aandelen en obligaties,
alsmede in leningen, hypotheken en onroerende goederen.

Deelnemingen verkrijgbaar elk kwartaal per 15 januari, 15 opril,
15 juli en 15 oktober.

Aanmelding tot deelneming en inlichtingen bij de Directie:
N.V. Hollandsche Belegging en Beheer Maatschappij

Df cearlsenijkundige üicnst organiseerde een tweede Voorlichtingsdag
voor dierenartsen te Utrecht op 12 november 1959.

Er werden inleidingen gehouden over het probleem varkenspest, de vete-
rinaire keuring van slachtpluimvee, de diagnostiek en de bestrijding van
leverbotziekte en een erfelijk mond- en klauwgebrek bij het rund.
Meer dan 280 dierenartsen uit alle delen van Nederland waren naar Utrecht
gekomen om de voordrachten te beluisteren. Door velen werd deelgenomen
aan de discussies, die of} de voordrachten volgden.

In deze extra uitgave van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zijn de toe-
spraken, die gehouden werden door de Directeur van de ]\'eeartsenijkundige
Dienst, tevens l\'eterinair Hoofdinspecteur van de ]\'olksgezondheid, de heer
f. M. van den Born en door de l\'oorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, de heer M. Karsemeijer en de verschillende inleidingen afge-
drukt.

De op de voordrachten volgende discussies zijn verkort weergegeven.
De foto\'s werden door de heer j. H. C. Lefeber vervaardigd.

The eterinary Service has organized a second "Information day" for
veterinarians on 12 November, 1959, in Utrecht.

Conferences were held on the subjects of swine fever, the veterinary in-
spection of poultry, diagnostics and combat of distomatosis, and a here-
ditary foot-and-mouth defect in cattle.

Over 280 veterinarians came to Utrecht from all parts of the Netherlands
lo attend the conferences. Many entered in the discussions that followed
the conferences.

In this special issue of the Tijdschrift voor Diergeneeskunde conferences,
speeches and discussions are reported in short.

Le 12 novembre 1959 le Service \\\'étérinaire a organisé à Utrecht sa deux-
ième journée d\'information pour les vétérinaires.

Il y a eu des conférences aux .sujets de la peste porcine, de l\'inspection
vétérinaire des volailles, de la diagnostique de la distomatose et de la lutte
contre elle, et d\'une infirmité héréditaire de la bouche et du sabot des
bovins.

Plua de 280 vétérinaires de toutes les parties des Pays-Bas étaient venus à
Utrecht pour écouter les conférences. Beaucoup d\'entre eux ont pris part
aux discussions qui suivirent les conférences.

Dans cette édition spéciale de la Tijdschrift voor Diergeneeskunde les allo-
cutions, les conférences et les discussions sont publiées en forme abbréviée.

Am 12. November 1959 hat der ]\'elerinärdienst in Utrecht die zweite
Tagung für Tierärzte veranstaltet.

Es wurden Abhandlungen gegeben über die Frage der Schweinepest, die
tierärztliche Untersuchung des Schlachtgeflügels, Diagnostik und Bekämp-
fung der Leberegelkrankheit, und einen erblichen Maul- und Klauenfehler
beim Rind.

Mehr als 280 Tierärzte aus allen Teilen von den Niederlanden waren nach
Utrecht gekommen um die Referente zuzuhören. Viele von ihnen beteiligten
sich an die Diskussionen die danach folgten.

In dieser Sonderausgabe von der Tijdschrijt voor Diergeneeskunde sind
Ansprache, \\\'orträge und Diskussionen in kurzer Form wiedergegeben.

Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Vete-
rinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid.

Het is mij een voorrecht U allen
hartelijk welkom te mogen heten.
Het verheugt mij dat U in zo gro-
ten getale naar Utrecht bent ge-
komen om deze tweede voorlich-
tingsdag van de Veeartsenijkundige
Dienst bij te wonen.
Een bijzonder woord van welkom
richt ik tot het bestuur van de Fa-
culteit der Diergeneeskunde van de
Rijksuniversiteit te Utrecht. Sedert
meer dan tachtig jaren is er voort-
durend overleg tussen Veeartsenij-
kundige Dienst en Uw Faculteit
over allerlei problemen, die beide
instellingen raken. Ook in de afge-
lopen jaren is er steeds een vrucht-
bare samenwerking geweest, die
onder andere tot een uitbreiding
van het onderwijs op het gebied
van pluimveeziekten zal leiden.
Over het gezamenlijk deelnemen
\\an Uw bestuui en de Veeartsenijkundige Dienst aan het internationaal
Congres over Vetcrinaiy Education te Londen in 1960 verheug ik mij nu
reeds, omdat daardoor de Nederlandse stem in internationaal milieu
krachtig en duidelijk kan klinken.

Uw aanwezigheid hier, die eigenlijk gezien de vele jaren van samen-
werking — vanzelfs]jrekend kan worden geacht, wordt door mij hogelijk
gewaardeerd.

Hartelijk welkom heet ik ook het hoofdbestuur van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. Een samengaan oj) velerlei gebied van Uw bestuur en
dc Veeartsenijkundige Dienst is van oudsher voor diergeneeskundig Neder-
land van grote betekenis gebleken. Nu er een golf van kwakzalverij en uit-
lokking daarvan over ons land gaat, is het meer dan ooit noodzakelijk dat
een voortdurend overleg tot maatregelen leidt, die dit kwaad keren. Slechts
een gezamenlijk o[Hreden zal het elimineien van het onbevoegd uitoefenen
van de diergeneeskunst tot gevolg kunnen hebben.

Op velerlei ander gebied, dat ik hier niet nader wil aanduiden, ligt cen
gcmeenscha]3pelijke taak. Uw aanwezigheid op deze tweede voorlichtings-
dag stel ik dan ook zeer op prijs.

Een woord van welkom richt ik tot de directeur van het Centraal Dierge-
neeskundig Instituut, afdeling Rotterdam en tot de waarnemend directeur

van hct Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Amsterdam. Vele
malen maakt het goed functionneren \\ an mijn Dienst hel noodzakelijk dat
ik een beroep doe op U en Uw medewerkers in de instituten. De resultaten
\\an Uw werk op het gebied \\an het welenscha])pclijk onderzoek zijn dan
ook vaak \\an bijzondere betekenis gebleken bij het bepalen van hel beleid
\\ an mijn 1 dienst.

Welkom heel ik de heer secretaris \\an de Gezondheidsconnnissie voor Die-
ren van het Landbouwschap en de heren directeuren van de Provinciale
Gezondheidsdiensten voor Dieren.

Ik hoop dat deze dag ertoe zal bijdragen, dal een samenwerking wordt ge-
stimuleerd. Een voorbeeld van deze constructieve samenwerking is wel ge-
weest de succesvolle bestrijding van hel rotkreiqjcl bij schapen op Texel.
Ook in internationaal verband bleek deze actie van bijzondere betekenis.
Zeer tot mijn spijl moet ik melding maken van het feit dat cle heer Direc-
teur-Generaal van de Landbouw, Ir. A. W. van de Plassche, en de heer
Directeur-Generaal van de Volksgezondheid, Prof. Dr. P. Muntendam,
wegens dringende ambtsbezigheden elders verhinderd zijn deze dag bij te
wonen.

Welkom heel ik allen die de wens le kennen hebben gegeven als gast in ons
midden te zijn en voorts U allen die door Uw aanwezigheid blijkt geeft van
Uw belangstelling voor deze dag.

Het samenstellen van een programma van een voorlichtingsdag voor dieren-
artsen is niet eenvoudig. In de eerste jjlaals dient ervoor gezorgd te worden
dat actuele onderwerpen worden behandeld, terwijl daarnaast dierenartsen
werkzaam op zeer verschillend gebied iels van hun gading moeten kunnen
aantreffen. Daarbij komt nog dat de tijd een sterk beperkende factoi\' vormt.
Het zal U duidelijk zijn dal hel niet mogelijk is dal meer dan vier sprekers
op één dag een bepaald onderwerp redelijk inleiden. Bij de keuze van de
onderwer]3en en s])rekers heb ik mij dan ook zeker moeten beperken.
Te vermelden valt, dat hel oors])ronkelijk in de bedoeling lag hel onder-
werp salmonellose op deze dag te behandelen. Deze zoönose heeft immers
in cle afgelopen warme zomer in veterinaire kring en ver daarbuiten meei\'
dan gewoonlijk in de belangstelling gestaan. Na overleg met het bestuur
van de Maatschappij vo(m- 1 )iergneeskunde werd dit onderwerp echter kort
geleden o]j de jaarvergadering van cle Maatschapi)ij behandeld. Ook van
de zijde van mijn Dienst werd hierbij een inleiding gehouden.
Onderweipen die wellicht op een volgende voorlichtingsdag zouden kunnen
worden behandeld zijn b.v. paratuberculose, internationale bestrijding van
het mond- en klauwzeer. rotkreu])el bij schaijcn, mastitis bij hel rund, inter-
nationale keuring van vlees en vleeswaren en lal van andere ondervver]jen,
die ik hier niet nader wil noemen.

Het jirogramma van deze tweede voorlichtingsdag valt uiteen in vier
onderwerpen.

Hel hoofdonderwerp is hct probleem varkcnsijcst. Een door mij geformeerde
interne studiecommissie heeft kort geleden een rap]K)rt opgesteld met richt-
lijnen over de bestrijding van de varkenspest. Een definitief beleid werd door
mij nog niet uitgestippeld voor hct inperken van deze economisch zeer
schadelijke ziekte. Door Dr. L. Hoedemaker, die deel uitmaakte van de

studiecommissie, zullen tal van aspecten van het probleem varkenspest wor-
den belicht.

Vervolgens wordt een film over de kunstmatige inseminatie van het varken
en een algemene \\ooi liclitingsfihn over de hygiëne bij de rnelkwinning ver-
toond.

Na de lunchpauze komt de \\eterinaire keuring \\an slachtpluim\\ee aan
de orde. In dc Verenigde Staten \\an Amerika \\ indt reeds regelmatig keu-
ring \\an slachtgevogelte ]3laats. Ook in Europa is het logisch dat uit hy-
giënische overwegingen cen drang is ontstaan om naast de gebruikelijke
x leeskeuring ook een keuring \\an het slachtpluimvee in te voeren. In Ne-
derland zijn wij inmiddels als cen der eerste landen van Europa op vrij-
willige basis met deze keuring begonnen.

Er is hier een langdurige actie voor nodig geweest. Maar in het begin van
dit jaar is door de Minister van Sociale Zaken goedkeuring verleend. Dr.
V\\\'. Huisman zal over dit onderwerp een inleiding houden.
Vervolgens zal de heer \\V. Dorsman spreken o\\ er diagnostiek en bestrijding
\\an distomatose. E,r zijn o]3 dit gebied enkele bijzondere methoden ont-
wikkeld waarox er reeds door de heer Dorsman namens het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam, o]) het internationaal vee-
artsenijkimclig congres te Madrid xoorlojjig werd gerapporteerd.
De dag wordt besloten met een voordracht van de heer Dr. J. G. \'t Hooft
o\\er een mond- en klauwgebrek bij het nmd. Over dit onderwerp schreef
de heer van \'t Hooft een dissertatie. Exenals de heer Dorsinan zal ook de
heer van \'t Hooft in internationaal verband, nl. tijdens de zittingen \\ an het
Office International des Epizooties in i960 nog te Parijs rapporteren. Plet
leek mij echter goed een uitvoerige voorlichting aan de Nederlandse dieren-
artsen aan deze internationale rapportering vooraf te laten gaan.
.Na elke voordracht zal er gelegenheid zijn tot discussie. De inleidingen en
de discussies zullen dank zij de medewerking van de redactie \\an het Tijd-
schrift voor Diergeneesktmde in een apart e.xtra nummer \\ an het Tijdschrift
worden gepubliceerd. Hierdoor zal het mogelijk zijn om in rustige omgeving
nogmaals de ondeiwerpen die deze dag worden behandeld te bestuderen.
Ex enals het \\ orig jaar zal Dr. Zuijdam o[)treden als discussieleider.

Dames en Heren, met de wens dat \\oor U allen de gestelde verwachtin-
gen \\\'an het programma in \\ ervulling zidlen gaan. verklaar ik deze tweede
\\()orlichtingsdag \\ an de Veeartsenijkundige Diensl voor geopend.

The Director of the Veterinary Service o[)eneci the meeting, wishing the many vete-
rinarians who were present at this information day a true welcome.
He indicated the cooperation between veterinary authorities and institutions in va-
rious fields in the Netherlands, which gives excellent results.

Le Directeur du Service Vétérinaire a ouvert la réunion cn souhaitant la bien-
venue aux nombreux vétérinaires présents à cette journée d\'informations.
11 a indiqué la coopération entre les autorités ct les institutions vétérinaires aux
divers terrains dans les Pays-Bas, ce qui a mené à des résultats favorables.
11 est donnée une explication brève en cc qui concerne les sujets à traiter.

In einer Eröffnungsansprache heisst der Direktor des Vctcrinärdienstes die vielen
Tierärzte die an diesem Tag anwesend sind herzlich willkommen.

Dabei weist er hin auf die Zusammenarbeit von Veterinären Behörden und Anstalten
aus verschiedenen Gebiete in den Niederlanden, die zu günstigem Erfolg führt.
Es wird eine kurze Erläuterung gegeben für die zu behandeln .Angelegenheiten.

Rij het begin \\an dit betoog over het pro-
bleem van de varkenspest kunnen wij ons af-
vragen; Is de varkenspest inderdaad een
probleem? Is het inderdaad de moeite waard
om van een groot aantal collegae, die uit
alle delen \\ an Nederland naar deze stad zijn
gereisd, tijd en aandacht te \\ ragen voor een
beschouwing over de bestrijding \\an deze
ziekte.

Bezien wij de situatie van de laatste maan-
den eens door na te gaan hoeveel gevallen
\\an \\arkenspest werden aangegeven.
O]) afbeelding No. 1 (pag. 1502) ziet U het
aantal aangiften \\ an deze ziekte in de maan-
den januari t/m augustus van dit jaar.
Elk geval betekende \\oor dc betreffende
eigenaar een zeer belangrijke schadepost.
Elk ge\\al betekende \\oor de districtsinspecteur \\\'an de Veeartsenij-
kundige Dienst bemoeiingen en zorg. Bedenken wij verder hoeveel
practici, hoeveel collegae werkend in vleeskeuringsdiensten en in de diverse
laboratoria, de laatste tijd opnieuw geconfronteerd zijn met deze ziekte,
dan kom ik toch zeker tot de conclusie, dat de varkenspest, helaas nood-
gedwongen. weer in het midden van de belangstelling staat. Nemen wij in
aaiunerking hoe moeilijk het stellen \\\'an de diagnose „varkenspest" kan
zijn en hoe hardnekkig de ziekte \\oortschrijdt ondanks de getroffen maat-
regelen, dan is het s[)reken o\\er het |)robleem van de varkenspest zeker
niet overdreven.

Om te komen tot de situatie van vandaag, wil ik cen kort exposé geven
over het vóórkomen \\ an varkens|)est in ons land \\ an het verleden tot het
heden.

Aangenomen moet worden dat in 1899 het eerste geval van \\ arkenspest
in Nederland werd onderkend. Reeds het volgend jaar trad een flinke
uitbreiding op in Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht. Ook in 1901
bleef de situatie ernstig. De ziekte veroorzaakte zeer grote sterfte onder
jonge varkens. Reeds in 1902 liep het aantal gevallen sterk terug.
Daar in deze en latere jaren geen registratie van het vóórkomen \\an
v arkenspest bestond, beschikken wij niet over cijfers van het aantal be-
drijven, waar de ziekte optrad. Dit weten wij echter nog wel, dat dc ziekte
\\ooral in streken waar \\ecl varkens werden gehouden nu en dan veel-

\\uldig \\oorkwain in cen acute vorm en soms grote schade veroorzaakte.
Of in deze jaren Nederland ooit geheel \\rij was, valt niet meer na te
siseuren.

Op 15 maan 1934 schreef de Directeur \\ an de Veearlsenijkundige Diensl
I P r o f. D r. B erge r) een brief aan de districtshoofden van de dienst
waarin werd gemeld, dal gezien de inlcrnationale verhoudingen en het
daarmee verband houdend o\\erleg, hel nemen \\an maatregelen tegen
de \\ arkcnspesl noodzakelijk werd geacht.

Niet duidelijk blijkt hieruit in welke mate de ziekte toen ook in Nederland
\\ oorkwam.

in het verslag over hel jaar 1936 vermeldde de Directeur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, dat sinds juni 1936 de \\arkenspest in het land
enigszins uitgebreid optrad.

Op de Algemene Vergadering van de Maatschaiipij voor Diergeneeskunde,
najaar 1936, hield ten Th ij e een voordracht over „ziekten bij varkens".
Hij zei daar o.a.: „De laatste maanden heeft, gelijk U allen bekend is,
ile \\ iruspcst in ons land een grote uitbreiding ondergaan en tot een zeer
\\erbrcide epizoötie aanleiding gegeven. Deze grote uitbreiding begon in

Zuid-Holland." Verder wees ten Thije op de moeilijke diagnose van de
\\ iruspest.

L o u r e n s en d e Gier .schreven in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde van 1937 over het optreden van varkenspest in Nederland. Als
landen waar de ziekte veelvuldig voorkwam noemden zij: Duitsland, Oos-
tenrijk, Hongarije, Frankrijk en Joego-Slavië. In andere landen van
Europa, met name Nederland, Denemarken, Noorwegen, Zweden en
Engeland was het aantal gevallen aanmerkelijk lager. L o u r e n s en de
Gier vermeldden bovendien dat jaren achtereen de varkenspest in Ne-
derland niet werd waargenomen. Voor de enting werd in deze jaren
gebruikt het formolvaccin. Publikatie hierover verscheen eveneens van
de hand van L o u r e n s en de Gier, terwijl Jansen gevallen be-
schreef van flegmonen bij varkens na injectie met dit vaccin.
Het Koninklijk Besluit van 27 november 1936 waarbij de voorschriften
\\an Titel III van de Veewet, met uitzondering van artikel 37, van toe-
passing werden verklaard voor varkenspest, trad in werking op 15 decem-
ber 1936.

In de jaarverslagen van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
\\indt men vanaf het verslag o\\\'er 1937 talrijke gegevens over het aantal

aangiften van varkenspest en over de ervaringen die men opdeed met de
bestrijding van deze ziekte.

Uit afbeelding No. 2 (pag. 1503) kunt U het aantal aangegeven gevallen
van pest in de jaren 1937 t/m 1943 aflezen.

Hoewel het aantal meldingen tijdens de oorlogsjaren discutabel is, kan als
een betrouwbare waarneming worden aangenomen dat in alle districten
in 1937, 1938 en 1939, dus de jaren waarin de bedrijfsvoering nog normaal
was, het aantal bedrijven waarop varkenspest uitbrak, toenam. Dit dus
niettegenstaande het feit, dat reeds vanaf 15 december 1936 de ziekte
krachtens de bepalingen van de Veewet werd bestreden.
Een oordeel over het nuttig effect der getroffen maatregelen kan moeilijk
worden gegeven, omdat vergelijkingsmateriaal ontbreekt.
Hier volgt een staatje met de aantallen geregistreerde gevallen in 1944
t/m 1951 per jaar in geheel Nederland (Afb. No. 3). Ik vestig er even Uw
aandacht op, dat hier een andere schaal gebruikt werd dan in afbeelding
No. 2.

verminderd. Ook de handel en het vervoer liepen achteruit. Het is be-
grijpelijk dat door deze omstandigheden ook het aantal gevallen van
varkenspest verminderde. Deze gunstige situatie zette zich door in de jaren
na de oorlog, met uitzondering van een kleine stijging in 1946.
Vermeldenswaard is, dat in deze periode n.l. in 1946 door de Rijksserum-
inrichting voor het eerst proeven werden genomen met kristalvioletvaccin.
Over de waarde van de vaccinatie kon gezien de zeer geringe uitbreiding
der ziekte toen nog geen goed oordeel worden gevormd. Het aantal ziekte-
meldingen was ook in 1947, 1948 en 1949 nog zeer laag. In 1950 werd
zelfs in het gehele land slechts op drie bedrijven varkenspest gemeld.
Het eerste halfjaar van 1951 gaf nog een rustig beeld, (.\'\\fb. No. 4), maar
daarna begon de ziekte meer op te treden.

Dat deze bezorgdheid niet ongegrond was, leerde ons het verder verloop
in 1952. (Afb. No. 5, pag. 1506).

De toename van het aantal gevallen zette sterk door en per maand kwa-
men meer meldingen binnen dan voorheen in een geheel jaar.

Over deze nieuwe epizoötie schreef E i s m a in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde o.a.:

„De meest plausibele veronderstelling is dat de ziekte thans van biutenaf
is binnengesleept. Hierbij wordt in de eerste plaats gedacht aan invoer van

\\\'irus met uit de U.S.A. ingevoerd verduurzaamd of bevroren varkensvlees
voor de voeding der troepen in Duitsland.

Immers de U.S.A. zijn sterk besmet met varkenspest en de mogelijkheid,
dat besmette varkens dienen voor bereiding van vlees en vleeswaren is
groot".

Toen het aantal meldingen in de zomermaanden van 1952 tot een onrust-
barende hoogte steeg, werd er op 22 september een Ministeriële beschik-
king van kracht waarbij de varkensmarkten bijna in het gehele land
werden geschorst en ook het vervoer slechts beperkt werd toegestaan.
Deze maatregel leverde een zeer gunstig resultaat op. Terwijl in septem-
ber 1952 nog vele gevallen werden waargenomen, n.1. 557, was dit in
december reeds gedaald tot 92.

In de schematische voorstelling (Afb. No. 6, pag. 1507) ziet U het aantal
gevallen van pest, aangegeven in 1952 en 1953, terwijl de periode waarin de

markten waren geschorst, hierin ook is aangeduid. De daling van het aantal
geregistreerde gevallen ging in 19.53 door, zodat op 13 april 1953 de
schorsing van cle markten kon worden opgeheven.

Het is begrijpelijk dat toen in 1952 de varkenspest zo uitgebreid voor-
kwam, vele veehouders hun dieren preventief lieten enten met kristal-
\\ ioletvaccin.

In „Veterinary Works" 1953 meldt Rutgers dat 500.000 varkens in
deze maanden werden gevaccineerd.

Hoewel het totaal-cijfer \\\'an het aantal meldingen in 1954 (Afb. No. 7,
l)ag. 1508) hoger lag dan in 1953 n.1. 1363, schonk het. Jaarverslag van de
Veeartsenijkundige Dienst o\\ er 1954 weinig aandacht aan de ziekte.
Vermeldenswaard voor 1954 is, dat in dat jaar voor het eerst in Neder-
land de enting met levende entstoffen (lapinized vaccin) werd toegestaan.

In 1955 verbeterde de situatie weer enigszins (Afb. No. 8, pag. 1509). Over
het gehele jaar was het aantal gevallen vrijwel constant. Er trad dus in
bepaalde maanden geen piek op in de curve. Voorheen zagen wij dit
toch soms zeer duidelijk vooral in de nazomer en in het najaar.

In 1956 een teruggang van het aantal gevallen (Afb. No. 9, pag. 1510),
hoewel het totaal boven de 1000 bleef. Entingen met kristalvioletvaccin
gaven in het algemeen gunstige resultaten. De levende entstoffen brachten
in veel gevallen teleurstelling, waarbij men wel in het oog moet houden,
dat deze bijna alleen op besmette bedrijven werden gebruikt.

Ook in 1957 een daling in het aantal aangiften (Afb. No. 10, pag. 1511).
Een totaalcijfer van 447. In het centrum van het land traden de meeste
gevallen op. Entingen op besmette bedrijven met levende entstoffen alleen,
dus zonder toevoeging van serum, voldeden niet altijd. Waar echter tege-
lijkertijd serum werd toegediend waren de resultaten veel beter.

In 1958 (Afb. No. 11, pag. 1512) was de situatie ongeveer gelijk aan die
van 1957. Een totaal van 642 meldingen, met de hoogste cijfers voor Gelder-
land en Utrecht. Het thans lopende jaar zal met minder gunstige cijfers uit
de bus komen.

Op afbeelding No. 12 (pag. 1513) ziet U nog eens samengevat alle gemelde
gevallen van varkenspest vanaf 1937 tot 1958, thans alles op dezelfde
schaal gebracht.

Nog even herhalend: Dus eerst van 1937 tot 1940 een sterke toename van
het aantal gevallen. In de oorlog verminderde dit snel, vrij zeker tengevolge

van een sterke inkrimping van de varkensstapel samen met een ver-
dwijnen van de factoren: handel en vervoer. Ook de eerste jaren na dc
oorlog bleef het aantal meldingen zeer gering.

Misschien is in 1951 het virus opnieuw in Nederland binnengebracht,
want in het najaar van 1951 stak de ziekte de kop weer op.
Een hoge piek in 1952. Najaar 1952 het marktverbod. Sinds 1952 blijft
de ziekte hier hangen, op een veel hoger gemiddelde dan in vroeger jaren.

Daar wij allen hopen, dat de vrede in de wereld zal worden gehandhaafd,
zullen wij ditmaal moeten pogen zonder de hulp van een oorlogstoestand,
zoals in de jaren \'40 — \'45, toch de varkenspest terug te dringen.
Of is het soms de moeite niet waard hier pogingen toe te doen? Wij
mensen wennen vrij gemakkelijk aan een nieuwe situatie en wij zouden
het dus zo kunnen stellen, dat een kleine duizend gevallen van varkenspest
per jaar, niet verontrustend is. Om een inzicht te verkrijgen welke schade
de varkenspest veroorzaakt, werd er in enkele gedeelten van ons land door
de districtsinspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst een onderzoek in-
gesteld naar deze schade op de bedrijven waar de ziekte optrad.
Het zou mij te ver voeren hier diep in te gaan op de wijze van berekening
van deze schadebedragen. Ik wil daarom volstaan met de uitkomst van
deze becijferingen te vermelden. Men kwam per bedrijf waar varkenspest
heerste gemiddeld tot een schade van ruim f 2600,—.

Bij het beoordelen van deze cijfers, dient men wel te bedenken, dat deze
bedragen slechts betrekking hebben op de directe schade van de vee-
houders. De som van deze schaden zal dus niet overeenkomen met de
schade voor alle varkenshouders gezamenlijk, zoals b.v. door vermindering
of stopzetting van de export van varkens.

Vooral nu de varkenspestbestrijding in verschillende landen meer de aan-
dacht heeft en één van de methoden van binnenslepen van het virus
duidelijk blijkt te zijn de import van varkensvlees uit besmette gebieden,
zullen wij met het oog op onze export, ook van varkensvlees, zeer waak-
zaam moeten zijn.

tl effende varkenshouders ongeveer 2,5 miljoen gulden directe schade.
Zouden echter deze duizend gevallen vroeg of laat een belemmering zijn
voor onze export behalve van levende dieren ook van varkensvlees, dan is
de schade voor onze nationale economie moeilijk te becijferen, maar wel
ontstellend hoog. Wij moeten ons dus beraden wat wij kunnen doen.

Bij de bestrijding van een besmettelijke dierziekte kunnen wij twee metho-
den volgen die in principe veel verschillen maar waarmee wij tenslotte
toch hetzelfde doel voor ogen hebben, n.1. het verminderen en zo mogelijk
doen verdwijnen van de ziekte.

1. Het afslachten en eventueel vernietigen van alle zieke dieren en
\\an alle verdachte dieren. Verder het grondig ontsmetten van stallen,
gebouwen enz.

Het doel, dat wij hiermee nastreven, is alle aanwezige smetstof te ver-
nietigen. Deze methode die ik verder met de „stamping-out" methode wil
aanduiden, is bij de bestrijding van enkele dierziekten met succes toe-
gepast. Runderpest is op deze wijze in Nederland uitgeroeid. Kleine explo-
sies van malleus bij eenhoevige dieren zijn hiermee in de kiem gesmoord.
In Engeland ziet men kans met de „stamping-out"-methode het mond-

en klauwzeer nog steeds onder controle te houden. De methode van be-
strijding van de tuberculose bij het rundvee in Nederland berustte in
wezen ook op dit principe.

Men kan echter slechts goede resultaten \\an deze wijze van bestrijding
\\erwachten als

a) de aangetaste dieren alle zijn op te sporen en de smetstof dus b.v.
niet onder bepaalde omstandigheden als saprofiet in het lichaam kan
verblijven;

Is één van de laatstgenoemde omstandigheden wel aanwezig, dan rest ons
slechts de tweede methode om een besmettelijke dierziekte effectief te
bestrijden n.1.:

2. door middel van actieve immunisatie der dieren. Theoretisch is het
toch zo te stellen dat bij vaccinatie van alle aanwezige dieren de smetstof
immers geen aangrijpingspunt meer zal vinden en de ziekte dus zal ver-
dwijnen.

Ik behoef slechts te wijzen op het goede resultaat van de vaccinatie van
de rundveestapel m Nederland tegen mond- en klauwzeer, om aan te
tonen, dat deze methode zeker bij de bestrijding van dierziekten zeer
waardevol kan zijn.

Wij komen nu tot de mijns inziens belangrijke vraag: Kan het systeem
van „stamping-out" bij de varkenspestbestrijding in Nederland tot het
gestelde doel leiden ?

Zo even zei ik, dat dit systeem met succes kan worden toegepast als alle
besmette dieren zijn op te sporen en de smetstof slechts sporadisch in
het land wordt binnengesleept.

In een land waar de varkenspest niet inheems is, en slechts bij hoge
uitzondering wordt binnengebracht, is te verwachten dat wegens het ont-
breken van elke immuniteit de ziekte in eerste instantie in een zeer acute
vorm zal optreden. Onder die omstandigheden heeft men met de
„stamping-out"-methode dus een kans. En inderdaad, daar waar varkens-
pest slechts zeer incidenteel voorkwam, zoals in Denemarken, Zweden en
Noorwegen heeft de ervaring geleerd, dat dit in die landen de enige juiste
wijze van bestrijding is.

Aantal gevallen van varkenspest in Nederland
aantai gevoiien gedurende de jaren 1937-1958
«100

Jaar:\'937 \'33 \'39 41 42 \'43 44 \'45 \'46 47 \'48 \'49 | \'51 \'52 \'53 \'54 \'55\'56\'57\'58
1940 1950

In Denemarken werd sinds 1933 slechts één uitbraak waargenomen ver-
oorzaakt door gesmokkelde biggen. Door het afslachten van alle dieren en
het ontsmetten werd de zaak gesaneerd.

In Noorwegen werd in 1930 voor het laatst varkenspest waargenomen,
vermoedelijk veroorzaakt door geïmporteerd Amerikaans varkensvlees. In
zes gemeenten werden op de geïnfecteerde bedrijven alle varkens geslacht.
Het resultaat was goed. IJe ziekte werd de kop ingedrukt en keerde
sedertdien niet meer terug.

Ook Zweden is vrij van varkenspest en bij een eventueel optreden van
de ziekte is ook daar het direct afslachten van alle dieren op het be-
treffende bedrijf de voorgeschreven methode van bestrijding. In Zweden
bestaan bovendien ter voorkoming van het binnenslepen van varkenspest-
virus zeer strenge voorschriften ten aanzien van het afval van de keukens
van hotels en kazernes. Al dit keukenafval moet worden gesteriliseerd
vóór het als varkensvoeder naar de bedrijven mag worden getransporteerd.
In Duitsland past men eveneens de „stamping-out"-methode toe bij de
bestrijding van varkenspest. Bij het optreden van ziektegevallen slacht
men alle op de bedrijven aanwezige varkens af en controleert men van
rijkswege de varkenshouderijen in de omgeving. De resultaten in Duits-
land zijn echter minder spectaculair. Het aantal besmette bedrijven be-
draagt n.1. ongeveer 800 per jaar. De resultaten zijn hier dus belangrijk
minder dan in de Scandinavische landen. Van Duitse zijde stelt men
echter de Amerikaanse legerkeukens verantwoordelijk voor een groot deel
van deze nieuwe gevallen.

Aanvankelijk werd in Engeland de ziekte bestreden door de plaatselijke
autoriteiten met hulp van de verordeningen van de besmettelijke ziektewet
van 1878. Deze wet machtigde lokale besturen om maatregelen te treffen
welke voornamelijk bestonden uit isolatie en afslachten. Gedurende 15
jaren werd deze methode toegepast, doch de resultaten waren van dien
aard, dat de Engelse regering in 1894 de bestrijding zelf ter hand nam
met behulp van de dierziektenwet van 1894.

Van 1894 tot 1915 werd in Engeland de ziekte bestreden met behulp van
de „stamping-out"-methode (Afb. 13). Deze pogingen faalden en in 1915
ging men er toe over de ziekte te bestrijden door middel van volledige
isolatie van besmette bedrijven. Slachten van aangetaste dieren wordt
thans alleen nog toegepast voor het stellen van een juiste diagnose.
In Engeland is men van mening, dat er verschillende omstandigheden
zijn aan te wijzen waarom de „stamping-out" methode niet tot het gewen-
ste doel leidde, n.1.

3. het soms onopgemerkt blijven van ziektegevallen door zeer geringe
klinische verschijnselen met als resultaat misschien virusdragers en
-verspreiders,

5 virusverspreiding door het slachten en in consumptie brengen van
aangetaste dieren waarbij de ziekte niet werd onderkend.

En nu de varkenspest in Nederland. Hebben wij geen vrede met de 1000
gevallen per jaar, moeten wij dan de weg op van een bestrijding van
deze ziekte door een volledige „stamping-out"?

Straks zagen wij, dat in de Scandinavische landen deze methode met
succes wordt toegepast. In Duitsland zijn de resultaten wat minder gunstig
doordat tc frequent virus in het land wordt binnengebracht via de Ameri-
kaanse legerkeukens. In Engeland, in welk land men overigens bij de
dierziektebestrijding niet bang is voor het afslachtsysteem, heeft dit systeem
bij de bestrijding van de varkenspest volledig gefaald.
Vergelijken wij de omstandigheden in Nederland met die in Engeland,
dan zien wij, dat deze niet zo heel veel van elkaar verschillen. Ook wij
kunnen ons er niet op beroemen, dat wij alle zieke dieren kunnen onder-
kennen. Ook wij stuiten op moeilijkheden bij het stellen van de diagnose.
Verder hebben wij in Nederland de enorme verplaatsing van dieren via
de markten.

Wij zullen ons, wat betreft de „stamping-out" methode, niet moeten ver-
kijken op de gunstige situatie in de Scandinavische landen. Wij zullen
de 800 gevallen van West-Duitsland als een waarschuwing moeten aan-
voelen. Wij zullen het verloop van de bestrijding in Engeland als een

duidelijk bewijs moeten zien, dat wanneer varkenspest min of meer een
inheemse ziekte is geworden, het „stamping-out" systeem niet geschikt is
om de ziekte uit te roeien!

En dan de tweede methode, die ik noemde, n.1. actieve immunisatie van
alle of bijna alle varkens. Dus het enten van alle of bijna alle varkens
op een moment, dat zij niet direct door de ziekte worden bedreigd.
Sinds kort na de oorlog beschikken wij hier in Nederland over een goede
entstof n.1. het kristalvioletvaccin. Een goed bereid kristalvioletvaccin waar-
borgt, naast een te verwaarlozen entreactie, een behoorlijke immuniteit
gedurende 9 maanden tot één jaar, mits dit vaccin onder optimaal
gunstige omstandigheden is toegepast. De opgewekte immuniteit is echter
niet steeds 100%. Er zijn dan ook gevallen bekend, waarbij na infectie van
een bedrijf waar de dieren tijdig geënt werden, toch gevallen van varkens-
pest voorkwamen. De verliezen die op een dergelijk bedrijf optreden zijn
echter klein en vergeleken met die op een ongeënt bedrijf beslist zeer
gering.

Het bezwaar van de kristalvioletenting is echter vooral gelegen in de
minimum leeftijd die de dieren moeten hebben om met succes gevaccineerd
te kunnen worden n.1. ± 8 weken en in de zich slechts langzaam ont-
wikkelende immuniteit, die gewoonlijk pas 3 weken na de vaccinatie zijn
optimum heeft bereikt. Het is hierdoor voor een fokker van biggen buiten-
gewoon bezwaarlijk de biggen vóór de verkoop eerst te laten vaccineren
en te wachten tot deze drie weken zijn verstreken. Ook een bezwaar van
de 3 weken die nodig zijn vóór de dieren na vaccinatie immuun zijn
geworden, ligt hierin, dat de enting hierdoor intsluitend is te gebruiken
als zuiver preventieve enting.

Het lot van een vrijwillige voorbehoedende enting in de diergeneeskunde
in Nederland is tot nu toe steeds geweest, dat zo lang de veehouders menen
dat er geen ogenblikkelijke bedreiging is, vele van hen de kosten en de
moeite niet opbrengen hun dieren preventief te laten enten. Is de be-
dreiging er wel, dan gaat men de enting, die dus een zuiver preventieve
enting is, gebruiken als nood-enting. De drie weken die het kristalviolet-
vaccin nodig heeft om een optimale beschutting te geven, zijn dan te lang
en dikwijls blijkt dat er te laat is geënt. De ziekte breekt uit.
Hetzelfde hebben wij vóór 1953 zien gebeuren met de vaccinatie van
runderen tegen mond- en klauwzeer. Ook toen wachtten in sommige streken
de veehouders met het laten vaccineren van hun dieren tot er mond- en
klauwzeer in dc omgeving optrad. Het gevolg was, dat duizenden koeien
te laat werden geënt en het beoogde resultaat uitbleef. Eerst na het ver-
voerverbod van ongeënte dieren in 1953 bereikten wij, dat vrijwel alle
runderen in Nederland zuiver preventief tegen mond- en klauwzeer wer-
den geënt.

Zou dan soms de oplossing zijn om ook bij varkenspest tot een direct of
indirect verplichte enting te komen?

Ook dit is niet zo eenvoudig. Zoëven zei ik reeds, dat men het beste de
biggen kan vaccineren op een leeftijd van dz 8 weken. Zou men minstens
3 weken moeten wachten vóór de dieren vervoerd mogen worden, dan
zijn ze inmiddels 11 ä 12 weken oud. Het zo lang aanhouden van de
biggen past slecht in de bedrijfsvoering van menig fokker. Verder zou
men om een direct of indirect verplichte enting door te voeren moeten

beschikken over een goede methode om de dieren te identificeren. Zonder
identificatie is de controle niet mogelijk.

Maar misschien een nog groter bezwaar zijn de kosten van de enting.
Per jaar worden er naar ik meen in Nederland ruim 4/2 miljoen varkens
geslacht. Daarnaast hebben wij onze fokdieren. Er zullen zodoende wel
5 a 6 miljoen dieren per jaar moeten worden geënt, wil men beschikken
over een vrijwel geheel immune varkensstapel. Rekenen wij de kosten van
de enting op ƒ 1,50 a ƒ 2,— per dier, dan komen wij toch tot zeer grote
bedragen, zo in de orde van grootte van 8 a 10 miljoen gulden.
Nog een bezwaar is dat, gaan wij een enting direct of indirect verplicht
stellen, elke narigheid die korte tijd na de enting optreedt, wordt toege-
schreven aan deze enting. Bij massaal doorgevoerde vaccinaties zullen
onaangename neven reacties niet steeds uitblijven. Alle manipulaties met
varkens en vooral die met drachtige dieren, houden risico\'s in. Zo moet
men b.v. ook rekening houden met tijdelijke resistentievermindering ten
opzichte van andere ziektekiemen tengevolge van de enting. Engelse
publikaties beschrijven het sporadisch optreden van hemolytische anemiën
bij biggen afkomstig van veelvuldig met kristalvioletvaccin geënte zeugen

Deze bedenking gelden dus tegen de enting met kristalvioletvaccin.
Zijn er dan geen andere vaccins waarbij de genoemde bezwaren minder
groot zijn?

In de U.S.A. is veel gebruik gemaakt van de simultaanenting, door gelijk-
tijdige injectie van hoogimmuunserum en virulent virus bevattend bloed.
Deze enting geeft een snel optredende en langdurige beschutting. Een
simultaan enting met virulent virus blijft echter steeds een riskante zaak.
Voor ons land is deze enting weinig aanlokkelijk, omdat bekend is, dat
de gevaccineerde dieren lange tijd na de enting het virulente virus kunnen
verspreiden.

Verder ontwikkelde men in Amerika omstreeks de jaren 1950 en 1951
de rabbit-adapted vaccins. B a k e r in New Yersey gelukte het het varkens-
pestvirus aan te passen aan konijnen. Na vele passages slaagde hij er in
een levend virus uit konijnen te isoleren, dat voor het varken niet meer
infectieus was, doch een zeer goede immuniserende werking had behouden.
Sinds 1954 is dit vaccin in Nederland op beperkte schaal toegepast, vooral
in onmiddellijk door pest bedreigde koppels. De beste resultaten werden
hier verkregen wanneer geënt werd met entstof serum. Een belangrijk
\\ oordeel van de rabbit-adapted vaccins is, dat de immuniteit veel sneller
optreedt dan bij de enting met kristalvioletvaccin, n.1. na 7 dagen reeds
maximaal. Een nadeel is dat het enten van drachtige zeugen een zeer
riskante onderneming blijkt te zijn. Bovendien is de enting zeer kostbaar
door de hoge prijs van het vaccin.

Daar straks rekende ik U voor, dat een enting van onze gehele varkens-
stapel met kristalvioletvaccin al bezwaarlijk is vanwege de grote kosten.
Voor een enting met deze rabbit-adapted vaccins geldt dit daarom nog
in veel sterkere mate. Al deze facetten in ogenschouw nemend, meen ik
dat, zolang wij ons met de varkenspest niet in een noodtoestand bevinden,
het geen aanbeveling verdient om deze ziekte in Nederland te bestrijden
door middel van een direct of indirect verplichte enting van onze gehele
varkensstapel.

Geen „stamping-out", ook geen direct of indirect verplichte algemene
enting en het probleem varkenspest ligt er nog steeds.

Blijkt dus, dat het geen aanbeveling verdient met de bestrijding geheel
nieuwe wegen in te slaan, dan blijft ons niets anders over dan pogingen
aan te wenden om in het bestaande systeem zo mogelijk effectieve ver-
beteringen aan te brengen.

Ik wil U daarom verzoeken mij in gedachten te volgen naar het bedrijf
van een varkenshouder waar pest onder de varkens uitbreekt.

varkens ziek worden
C : Diagnose wordt gesteld
D : Aangifte volgens de Veewet
E : Vrijverklaring

Op afbeelding No. 14 heb ik getracht dit schematisch aan te geven. De
van links naar rechts lopende lijn duidt aan de lijdensweg van een besmet
bedrijf. De punten A, B, C, D en E stellen tijdstippen voor.
Aan de linkerkant beginnend, ziet U enkele pijlen wijzend naar jxmt A.
De pijlen duiden de verschillende manieren aan waarop varkenspestvirus
op het bedrijf kan worden gebracht.

Bij punt A is het virus op het bedrijf aangekomen en de \\ arkens worden ge-
infecteerd. Er is nog niets abnormaals waar te nemen, want de dieren be-
vinden zich in de incubatieperiode.
Bij punt B treden zieke varkens op.

Nu word ik in mijn betoog irreëel, want direct na punt B plaatste ik punt
C. Ik bedoel daarmede aan te duiden het tijdstip waarop de diagnose
varkenspest wordt gesteld. Een ieder weet, dat het stellen van de diagnose
soms buitengewoon moeilijk kan zijn, met het gevolg dat het punt B,
ziekte onder de varkens, en punt C, diagnose varkenspest, vrijwel nooit

direct na elkaar ziillen liggen. Is de diagnose bij C gesteld, dan volgt de
aangifte volgens de beiJalingen van de Veewet, punt D. Er wordt een
kenteken geplaatst. Er mogen geen \\ arkens aan- of afgevoerd worden, enz.
Het bedrijf is geblokkeerd of ingesloten. Ik duidde dit aan met de
dubbele gesloten lijn D.E,. Bij E is de ziekte geweken en wordt het bedrijf
weer vrij verklaard.

U ziet, het lijkt eenvoudig en stelt men het zo simpel voor, dan zou on-
willekeurig de vraag weer opduiken of men wel kan spreken van een
jirobleem varkenspest.

Periode verlopend tussen de
eerste ziekteverschijnselen
en de aangifte
Periode van „insluiting"

Op afbeelding No. 15 heb ik opnieuw een schematische voorstelling ge-
tekend van een bedrijf dat besmet raakt. A is het tijdstij) van infectie,
l.ijnstuk AB de incubatieperiode. B het moment waarop de eerste varkens
ziek worden.

Dan belanden wij op een kronkelweg die van 15 tenslotte naar C voert.
C is het moment waarop de diagnose varkenspest wordt gesteld. Daarna
de aangifte bij D, insluiting van het bedrijf, waarna rechtlijnig gewerkt
wordt tot het bedrijf bij E kan worden vrijgegeven.

Ik zou nu gaarne de verschillende momenten en lijnstukken langs lopen
cm na te gaan of het totale traject AE niet op één of andere wijze belang-
rijk is te bekorten.

Zeer nadrukkelijk wil ik voorop stellen, dat ik niemand in gebreke wil
stellen. Wij moeten echter de moed hebben de realiteit onder ogen te zien.
Hinden wij onszelf een blinddoek voor, dan kunnen wij hier beter niet
over spreken.

Weer links beginnend, duidde ik met de pijlen aan de verschillende wijzen
waarop een bedrijf kan worden besmet. Eén van de meest frequent voor-
komende oorzaken is cle aankoop van varkens. Bij de georganiseerde be-

strijding van de tuberculose en van de brucellose bij het rundvee is steeds
opnieuw het dringend advies van de Gezondheidsdiensten geweest: „Koopt
goed aan."

Ik meen dat het op de weg van cle Gezondheidsdiensten ligt aan dit advies
ook ter voorkoming van varkenspest vorm en inhoud te geven.
Vanzelfsprekend moet hier onmiddellijk bij aansluiten: Zorg voor ont-
smette vervoermiddelen. Heeft men geen 100% zekerheid — en ja wat
is 100% in deze materie — dan is een goed doorgevoerde quarantaine na
aankoop op eigen bedrijf zeer nuttig.

Verder moet men trachten te voorkomen dat, afgezien van de aankoop,
virus op het bedrijf wordt gebracht. Mag ik enkele gevaarlijke objecten
noemen: voederzakken — laarzen — de thermometer van de dierenarts,
waarvan D o y 1 e zegt dat dit een zeer belangrijk transportmiddel van
virus is — keukenafval van hotels en kazernes.

Een gevaarlijk moment is het zenden van zeugen naar een beerhouderij
en het ware te overwegen of het uitvoerbaar is om voor te schrijven, dat
alle beren één of tweemaal per jaar moeten worden gevaccineerd met
kristalvioletvaccin. Het vaccineren van zeugen minstens drie weken vóór
zij naar de beer worden gebracht, zou waarschijnlijk tcvens een belang-
rijke bijdrage blijken te zijn in de preventie van de varkenspest.
\\Vordt ondanks alle voorzorgen toch virus op een bedrijf bitmengebracht,
dan zijn wij dus weer op punt A. Daarstraks heb ik al uiteengezet, dat
het vaccineren van alle varkens in Nederland oj) bezwaren stuit. Dat neemt
niet weg, dat dit voor een fokker met waardevol fokmatcriaal of voor een
groot mestbedrijf toch een belangrijke garantie kan geven en hierdoor een
catastrofe kan worden voorkomen.

Komt er virus op het bedrijf en zijn er nict-innnune dieren aanwezig,
dan volgt de incubatietijd AB. Deze kan wisselend lang zijn, maar wij
hebben dit niet in de hand. Het traject AB is dus niet te bekorten.

Op tijdstip B worden de eerste varkens ziek en de eigenaar neemt dit
waar. Bij B dus zieke varkens, hij C pas de juiste diagnose varkenspest.
Van B bereiken wij G langs een weg met vele kronkels. Doordat varkens-
pest in zo verschillende vormen kan optreden, is het goed mogelijk dat de
eigenaar niet het minste vermoeden heeft, dat zijn varkens lijdende zijn
aan pest. Hij gaat dus normaal door met wat hij gewend is te doen.
Hij brengt dus een zeug naar de beerhouderij. Waarom niet? Hij heeft een
kojjpcl ogenschijnlijk nog gezonde biggen van 8 weken oud en brengt
die naar de markt. Er is een hok varkens klaar voor de slager en hij levert
deze af aan de grossier. Dan komt er nog eens een merker of een castreur.
Tenslotte komen er meer zieke dieren en dan besluit de eigenaar eindelijk
toch de dierenarts eens te waarschuwen. Ook de dierenarts zal dikwijls
niet in staat zijn a la minute de diagnose te stellen. Tenslotte wordt er
één of worden een ])aar gestorven dieren naar een laboratorium gezonden
en dan eindelijk wordt bij C de diagnose varkenspest gesteld. We mogen
veronderstellen dat direct daarna de aangifte bij de burgemeester door de
eigenaar plaatsvindt: punt D.

Het traject BD is kronkelig, lang en uit een oogpunt van ziektebestrijding
zeer kwalijk. In elke kronkel tekende ik een pijltje waarmee ik de moge-
lijkheid aanduidde, dat dieren die reeds besmet waren, van het bedrijf

werden afgevoerd. Elk pijltje kan een bedreiging vormen voor één of meer
vrije bedrijven, zoals geheel links de pijlen 1 en 2.

Wij zullen daarom moeten proberen de punten C en D, dus het tijdstip
waaroj) de diagnose wordt gesteld en ook de aangifte ]jlaatsvindt, belang-
rijk naar links te verschuiven. Elke verschuiving naar links betekent een
verkorting van het gevaarlijke traject.

Is dit mogelijk? Kunnen wij sneller komen tot het stellen van de juiste
diagnose ?

Wij weten dat de diagnose varkenspest bijzonder moeilijk kan zijn. Geen
enkele practicus behoeft er zich voor te schamen, dat hij niet in staat
is deze diagnose snel en met zekerheid te stellen. Maar deze practicus zal
dan ook de moed moeten opbrengen om dit tc erkennen en bereid zijn
hulp en raad in te roepen bij hen die dagelijks met deze ziekte te maken
hebben. Waarom is het nodig, dat een practicus soms dagen en dagen, ja
misschien wel weken lang om cen kojjpel varkens heendraait en eerst
slechts per cxclusionum gaat inzien dat, daar zijn sulfa-therapie en be-
handeling met antibiotica faalden, de dieren wel lijdende zullen zijn aan
pest?

In elke provincie is een districtsinspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst, die bereid is de jMacticus te helpen. In elke provincie is een labora-
torium van de Gezondheidsdienst voor Dieren waar door middel van
secties op gestorven varkens de diagnose wellicht spoediger is te stellen,
en het gevaarlijke kronkelige traject BC belangrijk is te bekorten.
Het zal daarom nodig zijn, dat de laboratoria van de Gezondheidsdiensten
komen tot een nauwere samenwerking met de districtsinspecteurs en met
dc dierenartsen en dat deze laboratoria nog veel meer dan tot nu toe een
functie gaan vervullen in deze zaak en op deze wijze een bijdrage leveren
in de bestrijding van de varkenspest.

Wij zijn nu dus aangekomen o[) jnmt. D. De diagnose is gesteld en aan-
gifte van het ziektegeval heeft plaatsgevonden. Ér wordt een kenteken
geplaatst. Aan- en afvoer van varkens is verboden. De districtsinspecteur
houdt het bedrijf onder controle en geeft zijn adviezen.
Vo(n- ons ligt het traject DE. Rechtlijnig. Uitwijken naar links of rechts
is niel mogelijk. Tóch zijn er tegen het rechtlijnige stuk DE bedenkingen
aan te voeren.

Een weg kan wel recht zijn en wat dat betreft zo snel mogelijk naar het
doel voeren, maar is de weg te lang dan wordt het tenslotte toch een
moeizame reis.

Ik berekende, dat in écn van de districten van de Veeartsenijkundige
Dienst in het eerste halfjaar van 19.58 de bedrijven gemiddeld eerst na
54 dagen dus na bijna 2 maanden pas weer konden worden vrij verklaard.
De kortste termijn was 20 dagen, de langste 201 dagen. Dit is toch wel
een lange tijd. Te lang misschien zelfs. Voor de veehouder en zijn bedrijfs-
voering zeker te lang. Voor de ex])ort, die in zo\'n gebied stagneert, ook
zeker te lang. Maar uit een oogpunt van ziektebestrijding onder deze om-
standigheden beslist noodzakelijk.

Straks beweerde ik, dat het zeer nuttig zou zijn als wij de punten C en D
naar links konden verschuiven. Dus snellere diagnose en snellere aangifte.

Toch meen ik, dat er bovendien een zekere correlatie is tussen de lengte
van het traject RI) en 13E.

Is de weg ÜE te lang en te moeizaam, ondanks zijn rechtlijnigheid, dan
zal het langer kunnen duren voor de eigenaar komt tot punt I), dus tot de
aangifte van het ziektegeval.

Verder moeten wij er een open oog voor hebben, dat zolang er een virus-
reservoir is, ondanks de getroffen wettelijke maatregelen, de kans op het
verspreiden van smetstof nooit geheel is uit te sluiten.

Verder kan niet alleen de bedrijfsvoering van de betreffende veehouder,
maar cle gehele export in een bepaalde streek ernstige belemmeringen
ondervinden zelfs van één geval van varkenspest. Kunnen wij misschien
de periode die verloopt tussen het tijdstip van de aangifte (ü) en het tijd-
stip van weer vrij verklaren van het bedrijf (E) belangrijk inkorten?
Tot nu toe werd op besmette bedrijven wel aan de eigenaar geadviseerd
bepaalde dieren te laten slachten, maar verplicht werd er niet geslacht en
schadevergoeding werd niet gegeven. Wij gaan dus de lange rechtlijnige
weg en laten cle ziekte de ziekte en doen verder niets dan wachten.
Wil men het traject ÜE zo radicaal mogelijk bekorten dan zou men moe-
ten overgaan tot het slachten van alle varkens op het besmette bedrijf.
Dus weer het „stamping-out" systeem. Daarstraks heb ik uiteengezet,
waarom het overschakelen op deze methode bij de bestrijding van de
varkenspest in ons land geen aanbeveling verdient. Rinnen de dienst heb-
ben wij ons verdiept in de vraag „Wat dan?"

Eigenlijk moest ik mijn betoog nu afsluiten, omdat de volgende wijziging
van methode nog slechts in overweging is. Het is dus nog een prematuur
geluid, dat in de eerste plaats nader uitgewerkt moet worden en daarna
een punt van bespreking zal moeten uitmaken met onze Minister en met
cle vertegenwoordigers van het bedrijfsleven.

Toch waag ik het vragenderwijs te stellen: Zouden wij de termijn van in-
sluiting op de volgende wijze misschien belangrijk kunnen bekorten?
Direct nadat cle diagnose varkenspest is gesteld en de aangifte heeft plaats-
gevonden, worden alle op het bedrijf aanwezige zieke varkens direct ge-
slacht. De eventueel te geven schadevergoeding zal niet te hoog mogen
zijn, b.v. zeker niet hoger dan 75% van de geschatte waarde in gezonde
toestand.

Het hok waarin de zieke dieren verblijf hielden wordt zo spoedig mogelijk
na de afvoer van de zieke varkens ontsmet.

Gelijktijdig ente men alle nog gezonde varkens op het bedrijf met een
rabbit-adapted vaccin serum. Rij deze vaccinatie ontwikkelt de innnu-
niteit zich snel en na 7 dagen is een dier volledig immuun.
Gelukt deze noodenting, dan is na 7 dagen de zaak bekeken en kan men
wat betreft dit bedrijf de toekomst met vertrouwen tegemoet zien.
Niet steeds zal het verloop zo voorspoedig zijn, want het is natuurlijk goed
mogelijk, dat bij de enting van de nog ogenschijnlijk gezonde varkens deze
dieren zich reeds in de incubatieperiode bevinden.

Ruim een week na het enten kan het bedrijf opnieuw worden gecontrol-
leerd. Zijn er nog weer zieke varkens, dan zullen ook deze moeten wor-
den geslacht.

JX\'ze werkmethode biedt het voordeel, dat wij de ziekte werkelijk trachten
te bestrijden ook op het besmette bedrijf. In de gevallen dat onze pogingen
succesvol zijn, zou dit betekenen, dat de periode van „insluiting" van een
besmet bedrijf zeer aanzienlijk zou worden bekort.

Zo even zei ik dat deze gedachte nog nader uitgewerkt moet worden. Hier-
bij komt o.a. de vraag naar voren: Wat kost dit?

Het geven van schadevergoedingen bij het verplicht afslachten van de
zieke varkens zal belangrijke kosten met zich brengen. De nood-enting
met rabbit-adapted vaccin van de nog gezonde varkens zal, gezien de hoge
prijs van het vaccin, ook niet goedkoop zijn.

Dames en Heren, thans ben ik aan het einde van mijn betoog.
Kort samenvattend komt het dus hier op neer:

Probeer het bedrijf vrij te houden van varkenspest. Bevindt men zich in
een gevaarlijke zone, ent dan de varkens preventief met kristalvioletvaccin.
Ook het enten van fokberen en fokzeugen verdient wellicht aanbeveling.
Treedt ondanks alle voorzorgen en voorlichting toch ziekte op een bedrijf
op, dan moet door een goede samenwerking tussen dierenartsen, labora-
torium en districtsinspccteur de diagnose zo snel mogelijk worden gesteld.
Tenslotte ware te overwegen of belangrijke winst zou zijn te verkrijgen
door direct na het stellen van de diagnose alle zieke varkens te slachten
en tc trachten door een noodenting met rabbit-aclapted vaccin te redden
wat cr te redden valt.

Varkenspest werd in Nederland voor het eerst waargenomen in 1899. Daar van
1899 tot 1936 geen aangifteplicht bestond, zijn over deze periode geen cijfers be-
schikbaar betreffende het aantal gevallen van varkenspest in Nederland.
Op 1.5 december 1936 werd dc ziekte opgenomen in de Veewet.

Een overzicht van het aantal aangegeven gevallen in de jaren 1937 t/m 1958 wordt
gegeven.

Tot nu toe worden op besmette bedrijven uitsluitend isolatiemaatregelen genomen
om verspreiding te voorkomen. Verplichte slachting van zieke of verdachte dieren
vindt niet plaats.

Er wordt uiteengezet waarom een wijziging in de maatregelen ter bestrijding door
het invoeren van een direct of indirect verplichte enting van alle varkens in Neder-
land of door het afslachten van alle dieren op besmette bedrijven niet raadzaam
wordt geacht.

2. door betere samenwerking tussen dierenarts, laboratorium en districtsinspccteur
om zodoende sneller de diagnose tc kunnen stellen.

Tenslotte wordt vragenderwijs gesteld of de termijn van insluiting van een besmet
bedrijf wellicht aanzienlijk ware te bekorten door het slachten van de reeds zieke
dieren en het enten (noodenten) van de overi.gc varkens met cen rabbit-adapted
vaccin.

Swine fever has been observed in the Netherlands for the first dme in 1899. As from
1899 to 1936 there existed no compulsory registration, over this period no data about
the number of cases of swine fever in the Netherlands arc available.
On December 15th 1936 the disease was entered into the Animal Diseases Act. A

survey is given of the number of cases in the years 1937 up to and including 1958.
Up till now on infected farms only isolation measures arc taken to prevent spreading
of the disease; compulsory slaughtering of diseased or suspected animals does not take
place.

The author explains why a change in the method of control by introduction of a
direct or indirect compulsory vaccination of all swine in the Netherlands or by
slaughtering of all animals on infccted farms is not advisable.
Improvement in the control of swine fever has to be obtained :

2. by closer cooperation between vetcrinary surgeon, laboratory and veterinary in-
spector in order to be able to put the diagnosis more quickly.

At last the question is put wether the period of isolation of an infected farm might
be shortened considerably by slaughtering of the diseased animals and vaccination
(emergency-vaccination) of the other pigs with a rabbit-adapted vaccin.

Dans les Pays-Bas la peste porcine fut observée pour la première fois en 1899.
L\'enregistrement obligatoire n\'existait pas jusqu\'à 1936: par cela il n\'y a pas des
données numériques relatives à cette période. Le 15 décembre 1936 cette maladie fut
encadrée dans la loi contre les épizooties. Un apcr<;u de la statistique de 1937
jusqu\'à 1958 est donné.

Jusqu\'à nos jours dans les fermes infectées seulement des mesures d\'isolement sont
executées pour prévenir l\'expansion de cette maladie. Les animaux malades ou sus-
pectes ne sont pas abattus obligatoirement. L\'auteur expose pourquoi la vaccination
directement ou indirectement obligée n\'apparait pas avantageuse.
L\'amélioration dans la lutte contre la peste porcine doit être obtenu par:

2. et par la cooperation meilleure des vétérinaires, les laboratoires ct les inspecteurs
du Service \'Vétérinaire pour atteindre au plus vite und diagnostic bien sûr.

L\'auteur questionne si le terme d\'isolement des fermes infectées ne puisse pas réduit
par l\'abatagc des animaux déjà atteints et la vaccination des autres avec un vaccin
lapinisé.

Im Jahre 1899 wurde in den Niederlanden zum ersten Male Schweinepest festgestellt.
Da in der Zeit von 1899—1936 keine gesetzliche Anmeldepflicht bestand, stehen für
diese Periode was die Zahl der Pcstfälle in den Niederlanden betrifft, keine Angaben
zur \'Verfügung. Am 15. Dezember 1936 wurde die Schweinepest anzeigepflichtig.
Von den Fällen in der Periode von 1937—1958 wird eine Übersicht gegeben.
Bisher werden auf den verseuchten Betrieben, um Ausbreitung zu verhüten aus-
schliesslich Isolationsmassnahmen getroffen. Verpflichtete Schlachtung von kranken
und verdächtigen Tieren findet nicht statt.

Es folgt eine Auseinandersetzung, warum eine Änderung in den Bcstreitungsmass-
nahmen durch Einführung einer direkt bczw. indirekt verpflichteten Impfung des
ganzen Bestandes an Schwcinen in den Niederlanden oder durch .Abschlachtung aller
Tiere der verseuchten Betriebe nicht ratsam erscheint.

2. durch bessere Zusammenarbeit von Tierarzt, Laboratorium und Distrikts-Inspck-
tor, um die Diagnose schneller stellen zu können.

Schliesslich wird die Frage gestellt, ob die Sperrzeit für verseuchte Betriebe durch
.Abschlachten der bereits erkrankten Tiere und durch Impfung (Notimpfung) des
Restbestandes mit einem „rabbit-adapted" Vakzin nicht beträchtlich verkürzt werden
könnte.

De Heer E. B a k e m a heeft opgemerkt dat in de omgeving van Hoogezand de ont-
smetting van veewagens slechts voor 30—50% plaats vindt. Regelmatiger en stren-
ger controle in dit opzicht acht hij zeer gewenst.

Prof. J. H. t e n T h ij c dankt ,als voorzitter van de Faculteit der Diergeneeskunde,
de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor diens welwillende woorden bij dc
opening tot dc Faculteit gericht. Ook van de zijde van de Faculteit wordt dc samen-
werking met het Diergeneeskundig Staatstoezicht zeer gewaardeerd. Het onderwijs
profiteert van het materiaal, afkomstig van bedrijven waar varkenspest voorkomt,
dat door die Dienst aan zijn instituut wordt bezorgd.

Spreker geeft uiting aan zijn waardering voor de duidelijke en overzichtelijke voor-
dracht van Dr. Hoedemaker, die het accent legde op de bestrijding van varkenspest
en zich niet liet verleiden het moeilijke gebied van de diagnostiek te betreden.
Gaarne zou spreker iets naders vernemen over het hanteren van de overwegingen
op grond waarvan een bedrijf, na geblokkeerd te zijn door de Inspectie, weer wordt
vrijgegeven.

Dr. Hoedemaker antwoordt dat hij inderdaad afstand heeft moeten nemen van
de diagnostiek, omdat dit een probleem is waaravn de bespreking veel tijd zou vergen.
Toen spreker zich in de materie verdiepte, las hij in een rede, die Professor ten Thije
in 1936 hield, dat de diagnose viruspest zo moeilijk was; eigenlijk is men in de
23 jaar die sindsdien verlopen zijn, weinig verder gekomen, al wordt er nog veel
onderzoek gedaan op dit gebied.

Het feit dat varkenspest in Scandinavië niet voorkomt en dat vroeger Nederland ook
vrij was van die ziekte geeft spreker hoop dat men binnen afzienbare tijd nog zo ver
komt dat varkenspest alleen nog te zien is in het museum van Prof. ten Thije.
Spreker noemt de vraag van Prof. ten Thije naar de criteria die worden aangelegd
om een bedrijf vrij te verklaren moeilijk, omdat deze gehanteerd worden door dc
onderscheidene districtsinspecteurs en daarbij speelt voor een groot deel ook het
persoonlijk inzicht een rol.

Men ziet een bedrijf op cen moment dat er zieke dieren zijn; later zijn de dieren
die ernstig ziek waren gestorven of afgemaakt, en men houdt nog een aantal dieren
over. Deze kan men nog een tijd lang onder controle houden, maar er komt een
ogenblik waarop er geen ziekteverschijnselen meer zijn en het bedrijf vrijgegeven
wordt. Een moeilijk punt daarbij is de aanwezigheid van drachtige zeugen, die ook
aanwezig waren op het moment waarop de ziekte heerste. Deze dieren kunnen ogen-
schijnlijk gezond zijn, terwijl bij het werpen dode biggen of bevende biggen geboren
worden, waaruit blijkt dat toch de moederdieren met varkenspest besmet zijn geweest.
Misschien zou het beste systeem zijn alle dieren op een aangetast bedrijf af te slach-
ten, maar dit system wordt in .Nederland nu eenmaal niet gevolgd, en als er op
een bedrijf geen zichtbaar zieke dieren meer zijn, moet men het toch op een ogen-
blik weer vrijgeven en daarbij loopt men het risico dat dit cen onjuiste beslissing is.
Het is juist een bezwaar van het bedrijfsleven dat de Inspecties dergelijke bedrijven
zo lang blokkeren: dc mensen van de V.D. zijn zo akelig secuur, zegt men, ze willen
dc zaak maar niet vrij geven al is cr niets te zien.

Het is dus een kwestie van geven en nemen en van naar beste weten handelen door de
betrokken districtsinspectcur.

De heer J. J. M e 1 e s s e n merkt op dat bij de enting met kristalvioletvaccin weinig
entrcactie optreedt. Bij vele veehouders in de omgeving van Naaldwijk bestaan er
bezwaren tegen het enten, omdat de groei zou afnemen. Hij vraagt of er afdoende
bewijzen zijn om die groei-afname te ontkennen.

Ook stelt hij de vraag of het niet aanbeveling zou verdienen behalve de zieke var-
kens ook de gezonde varkens uit cen besmet hok te doen slachten.

Dr. Hoedemaker antwoordt hierop, dat hij tijdens zijn uiteenzetting heeft ge-
zegd, dat bij massaal doorgevoerde vaccinaties onaangename nevenreacties niet
steeds uitblijven. Zo moet men ook rekening houden met een tijdelijke resistentie-
vermindering ten opzichte van andere ziektekiemen tengevolge van de enting.
Teleurstelling bij de enting met kristalvioletvaccin kan ontstaan doordat achteraf
blijkt dat men geënt heeft op een besmet bedrijf. De incubatieperiode van varkens-
pest kan zeer lang zijn; men zegt tot 30 dagen. Als men nu ent op een bedrijf dat
bedreigd wordt doordat er in de omgeving varkenspest voorkomt, en cr treedt dan
bij voorbeeld na drie weken varkenspest op, dan kan men dat zeker niet toeschrijven
aan de enting. Men moet het dan toeschrijven aan het feit, dat de smetstof op het
moment van de enting al op het bedrijf aanwezig was.

Zo is het ook met andere ziektekiemen die op zo\'n bedrijf aanwezig zijn. Het is heel
goed denkbaar dat juist door de enting met kristalvioletvaccin de resistentie tijdelijk
vermindert, waardoor de al aanwezige andere ziektekiemen de kop kunnen opsteken
en de groei van een koppel in belangrijke mate kunnen drukken.
Spreker heeft eerder geze.gd dat het slachten van zieke dieren op besmette bedrijven
nog nader bezien moet worden. Als er echter in een hok zieke dieren zijn, kan men
van de enting van hokgenoten nauwelijks succes verwachten. Wel heeft men een kans
als men dieren ent in hokken die iets verwijderd liggen van die waar zieke dieren
voorkomen.

Hct enten van drachtige zeugen daar geeft echter ook moeilijkheden; in de eerste
helft van de drachtigheid geeft een enting met lapinized vaccin ongewenste gevolgen.
Men zou eigenlijk deze dieren ook moeten afslachten, maar dit is nog onderwerp
van studie.

Prof. Dr. L. d e B 1 i e c k dankt Dr. Hoedemaker voor zijn zeer leerzaam exposé. Hij
concludeert dat de bestrijding van de varkenspest thans op een dood punt staat,
waar men overheen moet. De zwakke punten in de bestrijding zijn de moeilijke diag-
nostiek, de immuniteit en de vaccinatie. Het zou te veel tijd vergen over de vacci-
natie met levend verzwakt vaccin hier nog iets te zeggen. In het algemeen wil spreker
ervoor pleiten dat in Nederland meer gelegenheid moet worden gegeven en meer
fondsen beschikbaar moeten worden gesteld voor onderzoekingen op het gebied van
de diagnostiek en de vaccinatie. Naar zijn mening zou dat de oplossing van het
probleem kunnen brengen.

De heer L. P. de Vries zegt dat hij het met Dr. Hoedemaker eens is, dat hct
bedrijfsleven een krachtige bijdrage moet leveren om dc varken.spest zoveel mogelijk
te beheersen. Vooral de fokker zal er naar moeten streven zijn bedrijf vrij te houden
de koper zal garantie moeten vragen dat op het bedrijf van de verkoper gedurende
een bepaalde periode geen verkenspest is voorgekomen.

Voorts accentueert spreker dat cen goede samenwerking tussen dc regionale Inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst en de betrokken Gezondheidsdienst voor Dieren
nodig is.

Prof. Dr. Th. Stegenga heeft bij de samenvatting van de inleiding door Dr.
Hoedemaker in de opsomming van mogelijkheden om varkenspest te beperken, die
van het sluiten van markten gemist. Dit is een ingrijpende maatregel, die echter
eerder met succes is toegepast.

Zou het niet mogelijk zijn dit wederom te doen wanneer het aantal gevallen van
varkenspest boven een bepaald niveau stijgt, en daarmee niet te wachten totdat er
een noodtoestand is ontstaan?

De heer J, J. Knape vestigt de aandacht op enige moeilijkheden bij het stellen
van de diagnose van varkenspest. Wanneer dit geschiedt door de practicus in overleg
met het Hoofd van de Keuringsdienst op de boerderij, zal een cadaver bij dubieuze
of niet-onderkende gevallen naar de cadaverput vervoerd worden, hetgeen gevaar
oplevert voor de smetstofversprciding, zowel op dc openbare weg als bij de cadaver-
put.

Een bezwaar van opzenden naar de Gezondheidsdienst voor Dieren is voor gebieden
die vrij ver of ver van het Laboratorium gelegen zijn, dat dit tijd en geld kost, en
daarom veelal wordt nagelaten.

Het meegeven van varkens via openbare vervoermiddelen, zoals treinen, veewagens,
is ook bezwaarlijk.

Zou het mogelijk zijn een varken voor proefsecde te doen ophalen en eventueel gedeel-
telijk te vergoeden? Daarbij zouden misschien slachthuizen ingeschakeld kunnen
worden.

De heer K. H. Hermans heeft in de afgelopen zomer, evenals in 1954, veel met
varkenspest te maken gehad, en acht het zeer juist dat de bestrijding anders moet
geschieden dan tot nog toe. Een veehouder, die vreest dat op zijn bedrijf varkenspest
voorkomt, zal eerst dc marktwaardige biggen uit de koppel verwijderen, voordat hij
melding maakt van ziekte op zijn bedrijf.

Naar spreker\'s mening zou hierin verbetering worden gebracht, wanneer werd over-
gegaan tot het geven van vergoeding. Van een integrale vergoeding verwacht hij een
effect van zeer vele meldingen.

Dr. Hoedemaker is het met Prof. de Blieck eens dat men op een dood
punt staat en dat er meer wetenschappelijk onderzoek nodig is.

Ten aanzien van een algemene vaccinatie herinnert spreker zich de woorden van
Dr. J. N. Ritchie, de Directeur van de Engelse Veeartsenijkundige Dienst: „Men zal
altijd in het oog moeten houden dat tot nog toe dierziekten met enten slechts onder
controle gebracht zijn, maar nimmer uitgeroeid."

.Ms men dus op het standpunt staat dat Nederland niet meer van varkenspest vrij
komt, dan zal een algemene enting de laatste sprong zijn om tot een aanvaardbare
situatie te geraken.

Wanneer evenwel een fokker tracht zijn bedrijf vrij te houden door voorbehoedende
entingen, dan bestaat het gevaar dat hij daarop teveel gaat vertrouwen.

Op de vraag van Prof, Stegenga of het niet raadzaam zou zijn cen markt-
schorsing in tc stellen zegt Dr, Hoedemaker dat daarmee van een groot aantal hande-
laren het bestaan wordt bedreigd. Dat is de reden waarom de Veeartsenijkundige
Dienst met die maatregel zo lang mogelijk wacht.

Ook in 1952—\'53 zijn hierdoor moeilijkheden ontstaan; vele mensen raakten erdoor
brodeloos.

De heer Knape vraagt waar proefsecties moeten plaats vinden; naar de mening
van Dr, Hoedemaker kan dat het best in een laboratorium.

Met betrekking tot cadavers merkt hij op dat deze naar de destructor gaan. De Ge-
zondheidsdiensten voor Dieren hebben allemaal de gelegenheid om dit afval af te
voeren.

Naar aanleiding van de vraag van de heer Hermans zegt spreker dat hij gelooft
dat men tot een subsidie moet komen, maar dat daarbij gezocht moet worden naar

cen middenweg tussen helemaal niets geven en het aanlokkelijk maken voor de vee-
houder om varkenspest onder zijn dieren te hebben.

Niet over de discussie of de gestelde vragen, noch over de inleiding door Dr. Hoede-
maker, maar alleen naar aanleiding van de door de heer B a k e m a gemaakte opmer-
king wil de heer J. M. vandenBorn iets zeggen.
De ontsmetting van veewagens is inderdaad een heel belangrijke zaak.
Ook in verband met de export heeft de Veeartsenijkundige Dienst er de laatste tijd
nogal eens mee te maken gehad, en de Veeartsenijkundige Dienst meent dat nog
nader aandacht zal moeten worden besteed aan de ontsmettingsregeling, die een
eerste stap betekent op een van hygiënisch standpunt bezien verantwoord vervoer.
Er worden dan ook besprekingen gevoerd met organisaties op het gebied van ver-
voer, en ook in die kring bestaat daarvoor veel belangstelling: men begrijpt in dit
opzicht zeer wel het eigen belang.
Spreker dankt de heer Bakema voor zijn opmerking.

De heer J. B e r g stelt de vraag of het juist is dat de Veeartsenijkundige Dienst reeds
enige jaren ieder geval van varkenspest heeft nagespeurd om de bron der infectie
te achterhalen, en of het met behulp van deze gegevens niet mogelijk is een indruk
te krijgen van het punt waar gestart moet worden met preventieve entingen. Gezien
het eclantante resultaat van de gesubsidieerde bestrijding van de tuberculose onder
het rundvee, zou het spreker niet verwonderen wanneer een massale vaccinatie van
fokberen en fokzeugen niet een uitstekende start zou zijn met prima resultaten.

Dr. Hoedemaker antwoordt dat inderdaad bij het constateren van varkenspest
op een bedrijf door de Veeartsenijkundige Dienst zoveel mogelijk wordt nagegaan
of het mogelijk is de infectiebron op te sporen. Soms levert dit onderzoek verrassende
resultaten op, soms komt er zeer weinig uit.

Zou men uit deze gegevens willen concluderen waar gestart moet worden met de
preventieve entingen, dan zou die conclusie vrij zeker zijn: vaccineer de varkens
minstens drie weken vóór ze worden verhandeld! Dat dit op praktische bezwaren stuit
heeft spreker reeds uiteen gezet.

Hij is het geheel met de heer de Vries eens als hij zegt dat in de eerste plaats ge-
zorgd zal moeten worden voor gezonde fokbedrijven. Zeker zal een preventieve enting
van alle fokberen en fokzeugen een belangrijke bijdrage zijn om dit te bereiken. In
hoeverre het een grote verbetering zal geven in het totaal aantal gevallen van varkens-
pest in Nederland, is moeilijk te voorspellen.

De heer W. J. N ij h o f snijdt een moeilijk punt aan, dat evenwel blijkens het ope-
ningswoord van de heer van den Born ook de aandacht van de Veeartsenijkundige
Dienst heeft, namelijk dat van de bedrijfsdeskundigen in dienst van de veevoeder-
industrieën. Zij geven gratis advies ingeval van ziekte onder de duizenden biggen die
door de veevoederindustrieën op contract worden opgelegd. Vooral dit „gratis" advies
doet de veehouder zich in eerste instantie tot deze personen wenden. Ieder weet en
heeft opnieuw kunnen horen hoe moeilijk de diagnose door een werkelijk deskundige
is te stellen; de bedrijfsdeskundige zal dit nog minder kunnen onderkennen. Wanneer
de veehouder dan uiteindelijk toch bij de dierenarts komt, is de door Dr. Hoede-
maker genoemde afstand B — C onnodig verlengd. Spreker vraagt zich af of des-
kundigen niet geëlimineerd kunnen worden.

Dr. Hoedemaker heeft in zijn inleiding zeer nadrukkelijk gezegd, dat het van
groot belang is het traject B—C zoveel mogelijk te bekorten.

Nu zegt de heer Nijhof dat door het inroepen van de gratis hulp van „bedrijfsdeskun-
digen" dit traject wordt verlengd. Is dit zo?

Wordt de hulp gratis verleend, dan zal de varkenshouder, vooral als het om contract-
varkens gaat, snel bericht zenden. Van de wijze waarop deze adviseurs hun taak
opvatten en uitvoeren zal het naar spreker\'s mening afhangen of daardoor het traject
B—C zal worden bekort of verlengd.

Leert de praktijk dat hierdoor een verlenging ontstaat dan zal dat zeker voor de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst aanleiding zijn om met de werkgevers
van deze „bedrijfsdeskundigen" contact op te nemen.

la) Moet men aannemen dat fokzeugen die een pestinfectie gemiddeld gezien, kun-
nen doorstaan onder min of meer heftige verschijnselen, smetstofdragers blijven,
resp. kunnen blijven?
Ib) Zo ja, verdient het dan aanbeveling deze dieren van de fokkerij uit te sluiten

en tc doen slachten of vetmesten?
Ic) Zo ja ,is het dan mogelijk deze dieren zodanig te merken dat de berehouder ze
kan terugwijzen?

2) Is het mogelijk geënte varkens op een praktische manier zodanig te identifi-
ceren dat een entcertificaat afgegeven kan worden?

3) Is het mogelijk rabbit-adapted vaccin hier te lande te maken en zo neen, zijn er
dan goedkopere exportlanden dan Amerika?

la) Het is zeker, dat fokzeugen die tijdens de drachtigheid lijden aan varkenspest,
na de partus het virus kunnen verspreiden. Of dit ook het geval is bij niet-
drachtige zeugen is niet bekend. Om onaangename verrassingen zoveel mogelijk
te voorkomen, zou het gewenst zijn dit nader te onderzoeken.
Ib en Ic) Of het nodig is niet-drachtige fokzeugen na de genezing van de fokkerij
uit te sluiten, zal afhangen van het resultaat van het onder la als wenselijk ge-
noemde onderzoek.

2) De enige wijze van blijvende identificatie die tot nu toe bruikbaar bleek, is
tatouëring. Of men deze methode voor algemeen gebruik als „praktisch" kan
kwalificeren, laat ik echter in het midden.

3) Rabbit-adapted vaccin zou in Nederland goed en goedkoop kunnen worden ge-
maakt, ware het niet dat het vaccin is beschermd door licentie-rechten. Na het
aflopen van de termijn waarin deze rechten gelden, zal het dus mogelijk zijn
het vaccin veel goedkoper in Nederland te maken.

Tot op de huidige dag wordt phiimvee bij
slachting niet onderworpen aan een preven-
tieve veterinaire keuring, behoudens een en-
kele uitzondering, waarop nog nader terug
zal worden gekomen. Wel wordt reeds jaren-
lang een repressieve keuring van pluimvee
uitgeoefend, gebaseerd op de Warenwet, en
uitgevoerd door de Keuringsdiensten van
Waren.

Volgens welke richtlijnen vindt nu deze re-
pressieve keuring plaats? In artikel 1 en 2
van de Vleeskeuringswet is \\astgelegd, wat
onder slachtdieren, vlees en vleeswaren moet
worden verstaan. Pluimvee wordt hierbij niet
genoemd. Hierdoor is pluimvee automatisch
onder het begrip „waren", in de zin der
Warenwet, terecht gekomen.

In artikel 1 der Warenwet staat o.a., dat „waren" zijn eetwaren, uit-
gezonderd vlees en vleeswaren, voorzover de keuring daarvan niet is van
scheikundige aard.

Artikel 6 van de Warenwet schrijft voor, dat de Raad van iedere ge-
meente één of meer verordeningen moet \\aststellen op de keuring van
waren, ter wering van waren, die bij gebruik overeenkomstig de bestem-
ming voor het leven of de gezondheid schadelijk zijn of kunnen zijn, die
\\ an ondeugdelijke samenstelling zijn of in ondeugdelijke toestand verkeren,
of die niet voldoen aan de eisen of ten aanzien waarvan niet voldaan is
of wordt aan de eisen, gesteld krachtens deze wet.

In de gemeentelijke verordening valt het zwaartepunt op de artikelen
2 en 3, welke aldus luiden:

artikel 2: Het is verboden waren te v erkopen, die ondeugdelijk van samen-
stelling zijn, of in ondeugdelijke toestand verkeren.

artikel 3: Het is verboden waren te verkopen, die bij gebruik overeen-
komstig de bestemming voor het leven of de gezondheid schadelijk zijn
of kunnen zijn.

Verder worden in het „algemeen besluit" van de Warenwet o.m. voor-
schriften gegeven betreffende de inrichting van de bedrijven, waar eet-
waren worden bereid, en betreffende de verpakking, bewaring en behan-
deling van eetwaren.

Deze repressieve keuring van pluimvee wordt in Nederland uitgevoerd door
1 dierenarts verbonden aan één der 16 Keuringsdiensten van Waren en door
± 13 keurmeesters die verbonden zijn aan verschillende Keuringsdiensten
van Waren, welke laatsten meestal van huis uit het poeliersvak hebben
uitgeoefend, en daarna een korte opleiding voor keurmeester hebben ge-
noten.

Dit geringe aantal keuringsambtenaren bij de keuringsdiensten van waren
heeft zeker goed werk gedaan op het gebied van de controle van geslacht
phdmvee en doet dit nog. Als men echter bedenkt, dat er jaarlijks 25-30
miljoen stuks pluimvee in Nederland geslacht worden, dan moet men
tot de conclusie komen, dat deze repressieve keuring absoluut ontoereikend
is te achten.

Bij de repressieve keuring van pluimvee ziet men over het algemeen alleen
het geslachte, panklare produkt, en hieraan is in het merendeel der ge-
\\allen absoluut niet meer te onderkennen, of het betreffende dier aan een
ernstige ziekte heeft geleden of niet.

Uit dit oogpimt bezien is dus een repressieve keuring van pluimvee vol-
strekt onvoldoende en beantwoordt niet aan de eisen, die aan een ver-
antwoord toezicht gesteld moeten worden.

Als men weet, dat in het verleden en ook thans nog zeer vele zieke kippen
en vaak ook nog kadavers in consumptie worden gebracht, hetzij als
])oulet of verwerkt tot conser\\-en, dan is mijns inziens een aanvullende
preventieve veterinaire keuring dringend gewenst.

Het gaat dus niet alleen om het te geringe aantal keurmeesters van pluim-
vee bij de Keuringsdiensten van Waren, maar bovenal om het feit, dat de
keiu\'ing van pluimvee een taak is van deskundigen. Men dient hiervoor
0]5 de hoogte te zijn van de anatomie, fysiologie en pathologie van ge-
vogelte, en van de infectieziekten waardoor deze dieren eventueel kunnen
worden aangetast.

Hier ligt dus een taak voor de dierenarts. De keuring van pluimvee is
evenals de vleeskeuring een zuiver veterinaire zaak!

Bovendien is het logisch, dat dit een taak des dierenarts is, als men denkt
aan de garanties, die door de Veterinaire Ov-erheidsdienst bij export moe-
ten worden verstrekt aan de importerende landen.

Korte tijd na het inwerkingtreden van de Vleeskeuringswet werd reeds
aangedrongen op een preventieve veterinaire keuring van pluimvee. Het
schijnt zelfs, dat reeds bij de totstandkoming van de „Vleeskeuringswet
1919, Stbl. no. 524", hierover is gesproken.

De redactie van het tweede lid van artikel 1 dezer wet, luidende: „Bij
algemene maatregel van bestuur kan deze wet geheel of ten dele voor
ten hoogste twee jaren op andere dieren dan in het eerste lid bedoelde
van toepassing worden verklaard", zou mede met het oog op de mogelijk-
heid van keuring van pluimvee in de toekomst, tot stand zijn gekomen.
Toen in de twintiger jaren de pluimveehouderij zich steeds meer begon uit
te breiden, nam ook de consumptie van geslacht gevogelte toe, en werd
de behoefte aan een veterinaire keuring meer en mer gevoeld. Ook door
de onderzoekingen op het gebied der pluimveeziekten was men beter dan
voorheen in staat te oordelen over de noodzakelijkheid van een veterinaire
keuring op dit terrein.

van deskundigen ingesteld, te weten: P r o f. C. F. v a n O y e n. Prof.
D r. L. de Blieck, D r. B. J. C. te Hennepe en R. van Gelder,
met de opdracht deze materie aan een nauwgezet onderzoek te onderwer-
pen en hierover een rapport samen te stellen.

Het verzoek van het hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde
aan deze Commissie luidde aldus:

Naar aanleiding van de in ons land gemaakte propaganda voor een wet-
telijke keuring van voor consumptie bestemd pluimvee zouden wij gaarne
zo spoedig mogelijk worden ingelicht over de navolgende vragen:
a) Is keuring van voor consumptie bestemd pluimvee, uit een oogpunt

van volksgezondheid, een eis des tijds?
b\') Zo ja, dienen dan de wettelijke maatregelen, deze keuringsdienst rege-
lende, opgenomen te worden in de Vlecskeuringswet?
c) Hoe zou een dergelijke keuringsdienst geregeld moeten worden?

De conclusies, samengevat in een rapport, dat in 1927 werd uitgebracht,
luidden als volgt:

1. Keuring van voor consumptie bestemd pluimvee acht de Commissie
een eis des tijds.

2. Een goed georganiseerd veterinair toezicht op de pluimveemarkten is
daarbij dringend nodig.

3. De wettelijke bepalingen, deze keuringsdienst regelende, dienen in
de Vlecskeuringswet te worden opgenomen, resp. in uitvoeringsbeslui-
ten volgens de Vlecskeuringswet te worden vastgesteld.

4. De wettelijke bepahngen terzake van het markttoezicht dienen in de
Veewet te worden vastgelegd.

5. De keuring van pluimvee worde facultatief geregeld bij gemeente-
verordening in die gemeenten waar daaraan behoefte blijkt te bestaan.

Deze Commissie was dus reeds in 1927 overtuigd, dat een veterinaire
keuring van gevogelte noodzakelijk was.

Verder heeft een Commissie uit de Gezondheidsraad in 1927 een onderzoek
ingesteld naar de noodzakelijkheid van een keuring van gevogelte en hier-
over een rapport uitgebracht aan de Minister.

Deze Commissie kwam in haar rapport eveneens tot de conclusie, dat een
keuring van pluimvee gewenst was, alhoewel zij het niet noodzakelijk
achtte, dat de keuring algemeen werd voorgeschreven. Zij zou de moge-
lijkheid en de bevoegdheid van keuring willen opengesteld zien.
Verder was deze Commissie van oordeel, dat een dergelijke keuring diende
te worden uitgevoerd door dierenartsen. Alleen het lid van de Commissie,
de Farmaceutische hoofdinspecteur Dr. Coebergh, was het niet eens
met het rapport. Wel was hij de mening toegedaan, dat de keuring van
gevogelte in beginsel veel nader bij de vleeskeuring staat, dan bij de
warenkeuring, maar voor de bescherming der volksgezondheid achtte hij
een dergelijke keuring toen niet noodzakelijk.

Ook in de dertiger jaren is in ons tijdschrift veel geschreven over de
wenselijkheid van een dergelijke keuring, over de wijze van uitvoering
was men het echter niet eens.

Ook de Farmaceutische inspectie, die belast is met het toezicht op de
nakoming van de „Warenwet" zag in, dat meer aan keuring van pluim-

\\ee moest worden gedaan, en voorzag hierin door de Warenwet aan te
\\ullen met voorschriften betreffende cle inrichting en hygiëne in pluim-
veeslachterijen. Ook stelde zij verschillende dierenartsen aan, ik meen
6 in getal, om repressief toezicht op deze slachterijen uit te oefenen, echter
dit aantal was bij lange na niet voldoende.

Dierenartsen bij de Warendienst, als Koning en M a j o e w s k i, heb-
ben in artikelen in ons tijdschrift gepleit voor een meer uitgebreide pluim-
veekeuring, echter repressief, en niet preventief, terwijl Van O y e n,
Z w a r t, e.a. pleitten voor een preventieve keuring onder de bestaande
Vleeskeuringsdiensten.

Ook de in 1939 verschenen dissertatie van D r. M. J. M o 1 dient in dit
\\ erband genoemd te worden. D r. Mol heeft hiervoor een gedegen onder-
zoek ingesteld naar de argumenten, die pleiten voor een veterinaire keu-
ring van pluimvee. Hij komt in zijn slotbeschouwing tot de conclusie, dat
een veterinaire keuring van pluimvee gewenst is, hetzij door een belangrijk
gewijzigd toezicht volgens de Warenwet en een sterke uitbreiding van het
aantal dierenartsen bij de Keuringsdiensten van Waren, hetzij door keu-
ring volgens de Vleeskeuringswet.

Na de tweede wereldoorlog heeft de pluimveehouderij zich enorm uit-
gebreid. Door de stijgende consumptie van pluimveevlees en pluimvee-
produkten in het buitenland neemt onze export van eieren en geslacht
pluimvee jaar op jaar toe. Ook in eigen land tracht men door reclame en
uitbreiding van het aantal verkooppunten de consumptie van pluimvee
op te voeren.

Het is vanzelfsprekend, dat door deze grote vlucht in de pluimveehouderij
ook de preventieve veterinaire keuring weer meer in de belangstelling
kwam te staan, en de pogingen werden voortgezet om een dergelijke
keuring te realiseren. De Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, de
Heer Quaedvlieg en zijn opvolger, de Heer van den Born heb-
ben deze keuring bepleit bij de Directeur-Generaal van de Volksgezond-
heid, Prof. D r. Muntendam, die eveneens het grote belang hiervan
inzag.

Naar aanleiding hiervan is mijn benoeming tot inspecteur van de volks-
gezondheid i.a.d. tot stand gekomen, met dc speciale opdracht na te gaan
of een keuring van wild en gevogelte in ons land noodzakelijk is, en zo ja,
maatregelen voor te bereiden met betrekking tot een dergelijke keuring.

Allereerst heb ik mij hiertoe op de hoogte gesteld omtrent de literatuur,
welke op dit gbied bestaat, en vervolgens diverse pluimveeslachterijen be-
zocht, teneinde een inzicht te verkrijgen omtrent:

de inrichting der slachterijen;
de hygiëne in de slachterijen;
de wijze van slachten der dieren;
de mogelijkheid van keuring;

Na een oriëntatie op dit gebied, meen ik volkomen gerechtigd te zijn, de
vraag, of een ])reventieve veterinaire keuring van voor consumptie bestemd
gevogelte noodzakelijk is, bevestigend te beantwoorden.

De inrichting van en de hygiëne in vele pluimveeslachtbedrijven laten nog
veel te wensen over. Maar bovendien, wat veel erger is, worden verreweg
de meeste zieke dieren vermeerderd met nog een percentage dat reeds
gestorven is, geslacht en in consumptie gebracht.

•Ms antwoord op de vraag, uit welke overwegingen nu een preventieve
veterinaire keuring van pluimvee gewenst is, zou ik het volgende willen
stellen.

II. Ter wering van produkten, die, zonder direct schadelijk te zijn voor
de volksgezondheid, niet als consumptiemiddel kunnen worden toe-
gelaten, omdat ze „ondeugdelijk" zijn.
III. Ter bescherming van de bonafide handel.
I\\\'. Ter stimulering der binnenlandse consumptie.
V. Voor steun aan de export.

I. In de eerste plaats dus tot „bescherming der volksgezondheid". Er be-
staan gevaren van de kant van het geslachte materiaal, dat door zeer vele
ziekten kan zijn besmet, zoals tuberculose, salmonellose, enz.
De meeste voedselvergiftigingen worden door Salmonella-hactmén veroor-
zaakt, en hiervan zijn door de consumptie van pluimvee, hetwelk besmet
geweest is met deze bacteriën, meerdere gevallen, en in alle landen bekend,
o.a. door gebraden kip, waarbij de temperatuur in het inwendige van de
kip niet hoog genoeg geweest is om de Salmonella-bacteriën te doden.
Verder door eendensoep, waarover Prof. R u ij s gepubliceerd heeft. Dit is
te verklaren, doordat soep b.v. op een laag pitje lange tijd wordt getrokken,
waarna opkoken volgt, echter te kort om in de eend de temperatuur hoog
genoeg te laten stijgen om de bacteriën te doden.

Verder kent men vooral in Duitsland de „Spickbrust" en Gänse-Keule,
welke rauw gerookt wordt gegeten, en waarbij voedselvergiftigingen door
Salmonella-hacteriën nogal eens worden geconstateerd.

Verder komt het voor, dat bij de bereiding van besmette kippen in de
keuken andere voedingsmiddelen worden besmet, die op hun beurt dan
de voedselvergiftiging veroorzaken.

Uit Duitsland zijn mij enkele cijfers bekend van daar voorgekomen voed-
.selvergiftigingen door pluimvee. Van het totale aantal voedselvergiftigin-
gen werd in verschillende jaren resp. 6,7%, 4,8%, 3% en 3,6% veroor-
zaakt door besmet pluimvee. (W u n d r a m en S c h ö n b e r g).
Ook Beller en R u d o 1 f M e ij e r wijzen op de betekenis van geslacht
gevogelte als oorzaak van voedselvergiftigingen.

Ook in de U.S.A. wordt elk jaar een groot aantal voedselvergiftigingen
\\eroorzaakt door de consumptie van gevogelte.

Men wijst er daar op, dat geslacht „niet ontweid" pluimvee, dat besmet is,
en in de keuken terecht komt. myriaden pathogene bakteriën bevat, en
deze kunnen messen, handdoeken, pannen, gootstenen, handen, kleren,
enz. besmetten, en eveneens andere voedingsmiddelen als sla, sandwiches,
enz. Vele voedselvergiftigingen schijnen in Amerika ook voor te komen
na „kalkoen-diners".

Het is echter een feit, dat men in ons land niet zóveel van voedselvergifti-
gingen door pluimvee hoort, omdat het meestal goed gekookt wordt.
Toch geloof ik, dat zij meer voorkomen dan men denkt, en wel hierom:
a) Men moet bedenken, dat een kij) een klein dier is, en dat daardoor
slechts een klein aantal personen ziek kan worden, het betreft immers
meestal één gezin. Ik kan mij indenken, dat vele gevallen dus niet als
voedselvergiftiging onderkend worden,
b I Er wordt in ons land zeer weinig pluimvee gegeten, ongeveer 1 kg
per persoon per jaar, tegen ± 40 kg vlees van grote slachtdieren. In
verhouding zullen er dus ook veel minder gevallen van voedselvergifti-
ging door pluimvee voorkomen dan door grote slachtdieren,
c) Veel diarree en „ziek zijn" bij de mens wordt waarschijnlijk niet on-
derkend als voedselvergiftiging, is vaak van voorbijgaande aard en er
wordt vaak geen doelmatig onderzoek ingesteld. Meestal worden deze
ziekten bestempeld met „buikgriep".

In elk geval kan niet worden ontkend, dat voedselvergiftigingen door de
consumptie van pluimvee kunnen voorkomen, en ook zijn voorgekomen,
en dat vooral de handel in ziek en gestorven pluimvee voor de volks-
gezondheid schadelijke gevolgen kan hebben.

Dan wil ik nog wijzen op het gevaar van postmortale infecties, die ge-
makkelijk kunnen ontstaan door de U reeds beschreven gebrekkige en
zeer onhygiënische inrichting der slachterijen.

En tenslotte wijs ik op de gevaren voor het personeel vóór en tijdens de
slachtingen. Ik denk hierbij aan eventuele contact-infecties door Salmonella
bareilly en door Psittacosis en Ornithosis. Voor deze laatsten beslaat vooral
grote angst in Amerika, en de personeelsorganisaties hebben mede hierom
aangedrongen op een verplichte keuring vóór het slachten.
In Texas heeft men sinds 1948...... 350 ziektegevallen geconstateerd, waar-
van 12 dodelijk waren. En in april 1956 in 3 pluimveeslachterijen...... 62

Ook Listeriosis kan misschien in de toekomst een gevaar \\ormen, want ook
deze voor de mens gevaarlijke ziekte schijnt bij pluimvee voor te komen.

II. Wat betreft het argument „wering van produkten, die, zonder direct
schadelijk te zijn voor de volksgezondheid, niet als consumptiemiddel kun-
nen worden toegelaten, omdat ze „ondeugdelijk" zijn", zou ik willen noe-
men :

Er zouden maatregelen genomen moeten worden tegen de markt- en straat-
handel, d.w.z. tegen de daarbij veel voorkomende malafide handel, welke
dus mager, ziek en gestorven pluimvee koopt en slacht in allerhande
obscure gelegenheden, om het daarna uit te venten tegen lage prijs in de
grote steden.

Onder „ondeugdelijk" zou ik verder willen rekenen:
a) Magere hydremische dieren.

III. Het 3e argument: „Bescherming van de bonafide handel", spreekt
voor zichzelf. Door keuringsmaatregelen toch zullen de bonafide hande-
laars en poeliers beschermd worden tegen de oneerlijke concurrentie der
venters, en de consument tegen „bedrog".

IV. Dan krijgen we het 4e argument: 3,Stimulermg der binnenlandse con-
sumptie".

Mijns inziens vraagt de consument om keuring. Men schijnt te vermoeden
of bang te zijn, dat er geknoeid wordt en dat de hygiëne bij de slachting
en bereiding vaak te wensen overlaat. Verder meent men, dat het beste
geëxporteerd wordt en het slechtste in het binnenland wordt afgezet. Men
heeft mij medegedeeld, dat bij de discussie na een causerie voor huisvrou-
wen over „geslacht pluim\\ ee" steeds de vragen naar voren komen: „Wordt
pluimvee ook gekeurd? „En waarom niet?".
Verder wijst men op de straatventers!

Een veterinair goedkeuringsmerk zal mijns in-
ziens vertrouwen geven en de binnenlandse con-
sumptie stimuleren.

Onze export is zeer labiel. Wij zijn in hoofdzaak aangewezen op West-
Duitsland en dan nog Zwitserland en enkele andere landen. De concur-
rentie van de U.S.A. op de Europese markt wordt hoe langer hoe groter.
Amerika brengt verpakt, panklaar en gekeurd geslacht pluimvee op de
markt, en maakt hiervoor een geweldige reclame. Het produkt is goed en
laag in prijs.

VI. En tenslotte nog punt 6, dat keuring mee kan helpen tot opsporing
en bestrijding van besmettelijke pluimveeziekten, en dat destructie van
afgekeurd materiaal verspreiding van smetstoffen helpt voorkomen.

Toen mij dus bleek, dat een preventieve veterinaire keuring van pluimvee
in ons land zeer noodzakelijk is, kwamen de \\ ragen, hoe tot een dergelijke
keuring tc komen, door wie en hoe moet deze worden uitgevoerd. Voor
de beantwoording hiervan bleek het gewenst na te gaan, hoe deze materie
in andere landen geregeld is.

De studiereis van 6 weken, waartoe door de W.H.O. te Genève gelegenheid
werd gegeven, werd benut voor bestudering der toestand op dit gebied
in Denemarken, West-Duitsland en Zwitserland. Deze studiereis is voor
mij, in verband met mijn opdracht om een preventieve veterinaire keuring
van pluimvee in Nederland voor te bereiden, van groot nut geweest.
Zowel in Denemarken, West-Duitsland als Zwitserland, heeft men mij om
verschillende redenen geadviseerd te beginnen op vrijwillige basis. Ook

Dr. Mc. K e e uit Washington, die op het symposium te Utrecht in het
najaar van 1956 een voordracht gehouden heeft over de vrijwillige keuring
van pluimvee in de U.S.A., bleek dezelfde mening te zijn toegedaan.
In deze richting zijn wij dan ook met onze voorbereidingen verder gegaan.
Na zeer veel moeilijkheden overwonnen te hebben, zijn wij thans zo ver,
dat een preventieve veterinaire keuring van pluimvee op vrijwillige basis
mogelijk is.

Op 23 maart 1959 heeft Zijne Excellentie de Minister van Sociale Zaken
en Volksgezondheid a.i. Prof. Dr. Beel, medegedeeld er geen bezwaar tegen
te hebben, dat op verzoek van het hoofd of de bestuurder van een inrich-
ting waar pluimvee wordt geslacht, het aldaar geslachte pluimvee tot
wederopzegging aan keuring onder toezicht van de Veterinaire Inspectie
van de Volksgezondheid wordt onderworpen.

Vanzelfsprekend zijn voorwaarden gesteld, waaronder de keuring zal moe-
ten geschieden, en wel betreffende de inrichting der slachterijen, de hy-
giëne en werkwijze in de bedrijven, de wijze van slachten, de keuring, het
merken van goedgekeurd pluimvee, enz.

Het hoofd of de bestuurder van de inrichting zal schriftelijk moeten ver-
klaren deze voorwaarden te zullen naleven. Verder zal het hoofd of de be-
stuurder terzake van de keuring geen andere reclame, op welke wijze dan
ook, mogen voeren dan die, welke tevoren is goedgekeurd door de Veteri-
naire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid. Voorts zal het hoofd of
de bestuurder controle van overheidswege op zijn bedrijf en in zijn ad-
ministratie onbeperkt moeten toelaten. En tenslotte, dat de keuring dient
te geschieden door een dierenarts.

Op deze basis is het nu dus mogelijk met de veterinaire keuring van pluim-
vee een aanvang te maken.

Thans zal ik in het kort de opzet en de richtlijnen mededelen, die voor
de preventieve veteiinaire keuring van pluimvee op vrijwillige basis zullen
gelden.

1. De preventieve veterinaire keuring van pluimvee in Nederland zal
worden uitgevoerd onder het directe toezicht van de Veterinaire
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid.

2. De keuring in de pluimveeslachterijen zal geschieden door dieren-
artsen en onder hun toezicht staande keurmeesters, dus op de wijze
als is voorgeschreven voor grote slachtdieren in de Vleeskeuringswet.

3. De keurmeester zal alleen pluimvee mogen goedkeuren en van een
goedkeuringsmerk voorzien, dat gezond is en geen pathologische af-
wijkingen vertoont.

Zodra afwijkingen worden geconstateerd, zal hij het betreffende dier
met zijn organen ter beoordeling moeten overdragen aan de keurings-
dierenarts.

4. Al het pluimvee, dat in de pluimveeslachterij panklaar wordt ge-
maakt, zal aan keuring moeten worden onderworpen.

5. Het pluimvee moet zowel vóór als na slachting worden gekeurd. De
keuring vóór het slachten zal niet altijd even gemakkelijk zijn uit te
voeren, meestal zal met een koppelonderzoek genoegen moeten wor-
den genomen.

6. Kennelijk zieke dieren en die, welke worden verdacht te lijden aan
een besmettelijke pluimveeziekte, moeten worden gescheiden van de
klinisch gezonde, en mogen eerst worden geslacht op het tijdstip, dat
door de keuringsdierenarts wordt bepaald.

7. De keuring na het slachten geschiedt bij elk dier afzonderlijk. De
richtlijnen voor deze keuring zijn vastgesteld in een „Keuringsregu-
ladef".

8. Het geslachte pluimvee moet ter keuring worden aangeboden, hetzij
in gesloten toestand, hetzij in de toestand waarbij de organen uit het
lichaam zijn verwijderd, echter nog met hun natuurlijke hechtmiddelen
daaraan zijn verbonden.

9. Aantal en gewicht van het gekeurde pluimvee moeten dagelijks door
of vanwege het hoofd of de bestuurder van de pluimveeslachterij aan
de keuringsdierenarts worden opgegeven, die hierop tevens controle
uitoefent.

10. Na keuring wordt het geslachte pluimvee goedgekeurd, afgekeurd,
of bestemd voor sterilisatie. Deze sterilisatie moet geschieden onder
toezicht van een der keuringsambtenaren.

11. Het hoofd of de bestuurder van de pluimveeslachterij kan in geval
van afkeuring of sterilisatie in beroep komen tegen de keurings-
beslissing bij de veterinaire inspecteur van de volksgezondheid, in
wiens ambtsgebied de pluimveeslachterij is gelegen.

12. Het hoofd of cle bestuurder van de pluimveeslachterij moet zich, als
hij niet in beroep komt, onderwerpen aan de keuringsbeslissing, en
zo hij in beroep komt, aan de besli.ssing na herkeuring van de Vete-
rinaire inspecteur \\ an de Volksgezondheid.

13. Het hoofd of de bestuurder van de slachterij moet toestaan, dat afge-
keurd pluimvee en de organen daarvan onbruikbaar worden gemaakt
\\oor menselijke consumptie en bestemd voor destructie. Onder toe-
zicht van de keuringsdierenarts wordt het voor destructie bestemde
pluim\\ee verzameld in afsluitbare afvalvaten en overgoten met creo-
line.

14. Geslacht pluimvee, dat is goedgekeurd, woidt verpakt in Polyethylene
zakken, waarop het goedkeuringsmerk staat afgedrukt. Het goed-
keuringsrnerk bestaat uit twee concentrische cirkels met middellijnen
\\an respectievelijk 4 en 3 cm.

Tussen deze twee cirkels staat bovenaan „veterinaire inspectie" en
beneden „goedgekeurd", terwijl binnen de tweede cirkel het Neder-
landse wapen staat afgedrukt met daaronder het woord „Holland" en
het bedrijfsnummer.

Voor kleinere verpakkingen, b.v. wanneer het delen \\an geslacht
pluimvee betreft, zijn de afmetingen der middellijnen respectievelijk
3 en 2 cm.

15. Polyethylene zakken met goedkeuringsmerk moeten onder berusting
\\an de keuringsdierenarts blijven.

Al naar gelang het aantal goedgekeurde dieren worden door de
keuringsdierenarts aan de eigenaar Polyethylene zakken met goed-
keuringsmerk afgegeven.

Tenslotte kan ik mededelen, dat bij wijze van proef reeds op enige be-
drijven met de veterinaire keuring van pluimvee is begonnen. Over de
medewerking van de belanghebbenden kunnen wij zeer tevreden zijn, de
keuring heeft een vlot verloop, en verschillende hierbij opgedane erva-
ringen zijn ons reeds van nut geweest.

Met de opleiding \\an keurmeesters voor deze pluimvee-keuring, waarbij
medewerking wordt verleend door Prof. Dr. J. H. J. van Gils, is op
1 7 oktober j.1. een aanvang gemaakt. Alleen zij, die het diploma van keur-
meester van vee en vlees hebben behaald, zijn op deze aanvullingscursus
toegelaten.

Dc cursus wordt, voorzover betreft het theoretisch gedeelte, gehouden in
de Collegezaal van het Pathologisch Instituut, Biltstraat 166, Utrecht.
Het theoretisch gedeelte zal ongeveer 18 lesuren omvatten, te geven op
zaterdagen van 9—12 uur.

Voor het hierop volgende praktische gedeelte der cursus kan gebruik ge-
maakt worden van de bedrijven, waar reeds wordt gekeurd.
Het is verheugend, dat de animo voor deze cursussen bijzonder groot is.
De eerste cursus telt 33 deelnemers, terwijl minstens een gelijk aantal
keurmeesters zich reeds heeft opgegeven voor een volgende cursus.
Vermeld dient nog tc worden, dat Prof. v a n G i 1 s al sinds een paar jaar
de pluimveekeuring heeft ingelast in zijn colleges voor de aanstaande
dierenartsen. Een nascholing van dierenartsen op het gebied der pluim-
veekeuring vormt een punt van overweging.

Ik wil besluiten met nog eens de nadruk te leggen op de wel zeer belang-
rijke taak, die de dierenarts op het gebied der pluimveekeuring wacht,
en U opwekken hiervoor desgevraagd uw volle medewerking te verlenen.

Spreker geeft in zijn voordracht een uiteenzetting over de tot dusver gevolgde wijze
van keuring van pluimvee, gcba.seerd op de Warenwet.

Hierna wordt aangetoond, dat deze repressieve keuring van pluimvee onvoldoende is
te achten, en niet beantwoordt aan de eisen, die aan een verantwoord toezicht
moeten worden gesteld.

Om deze redenen wordt een aanvullende preventieve veterinaire keuring van pluim-
vee aanbevolen, gericht op ziekten en patholoog-anatomische afwijkingen, die bij
pluimvee kunnen voorkomen.

Tenslotte worden de richtlijnen betreffende deze preventieve keuring nader uiteen-
gezet.

Speaker gives a survey of the inspection of slaughter poultry, as is carried out up
to the present based on the Food Act. After this it is pointed out that this repressive
inspection is considered to be insufficient and does not fulfil the requirements of a
justified supervision.

For this reason a supplementary veterinary inspection of poultry, focussed on di-
seases and pathological deviations which may occur in poultry, is recommended.
.\\t last an outline of the directives concerning this preventive inspection is given.

L\'auteur discutc I\'inspection dc la volaillc de basse-cour, executée jusqu\'aujourd\'hui
scion les regulations de la loi sur les denrées alimentaires.

Cette inspection repressive ne suffit pas ct ne répond pas aux exigences d\'une in-

spcction justifiable. C\'est pour cela qu\'une inspection vétérinaire préventive de la
volaille est recommandée.

Il faut que cette inspection se conforme aux maladies et altérations pathologiques
de la volaille.

Pour conclure les rcguladons proposées de cette inspection sont exposées.
ZUSAMMENFASSUNG.

Der Autor gibt in seinem Vortrag eine Auseinandersetzung von der bisher auf Grund
des Warengesetzes befolgten Methode von Gcflügelbeschau.

Weiterhin wird dargelegt, dass diese Repressivbeschau für Geflügel als unzulänglich zu
betrachten ist, da dieselbe nicht den ."Anforderungen, die eine verantwortungsbewusste
Überwachung verlangt, entspricht.

Darum wird eine anfüllende präventive tierärztliche Beschau des Geflügels emp-
fohlen, die ihr Augenmerk auch auf die beim Geflügel vorkommenden Krankheiten
und pathologisch-anatomischen Abweichungen richtet.

Schliesslich werden die Richtlinien näher auseinandergesetzt, die bei einer derartigen
Präventivbeschau beachtet werden müssen.

Dr. S c h O 1 t e n ontgaat de noodzaak om afgekeurd pluimvee met creoline tc over-
gieten, wanneer dc cadavers in afgesloten confiscaatemmers worden bewaard en voor
destructie worden bestemd. Dit afgekeurde pluimvee kan z.i. vergeleken worden met
het afgekeurde materiaal in de vleeskeuringsscctor.

Dr. H u i s m an antwoordt hierop, dat indien de bakken inderdaad kunnen worden
afgesloten het overgieten met creoline niet nodig zou zijn.

Spreker heeft echter op pluimveeslachterijen voorbeelden gezien, die hem tot de over-
tuiging brengen dat het wel nodig is, en wel om de cadavers onbruikbaar te maken.
Het is wel gebeurd, dat hij dieren afkeurde, dat ze in de ton voor de destructor wer-
den geworpen, en dat hij later achter de slachterij zag dat dc dieren cr weer uitge-
haald werden en afgespoten!

Men moet goed begrijpen dat dit cen vrijwillige keuring is in een beginstadium, en
daarbij kan de creoline nog niet gemist worden.

Dc heer H. B. F. S n e 1 t i n g stelt de vraag of het zin heeft dat Hoofden van Vlees-
keuringsdiensten, resp. Slachthuisdirccteuren de gemeentebesturen adviseren gemeen-
telijke kippeslachtplaatsen in te richten, op dezelfde grond als destijds de gemeente-
lijke slachtplaatsen voor slachtdieren. Zal naar het oordeel van Dr. Huisman de
pluimveeslachterij zich in dc richting bewegen van enkele engros pluimveeslachterijen
(waarbij gemeentelijke activiteit overbodig zou zijn) dan wel zullen de kleine poe-
liersbedrijven in de steden zelf hun pluimvee blijven slachten?

Dr. Huisman zegt hierop dat dc keuring op vrijwillige basis begint, dus langs
de weg van geleidelijkheid. Wanneer dadelijk met een verplichte keuring zou zijn
begonnen, zou men voor onoverkomelijke moeilijkheden zijn komen te staan en een
sterke tegenkanting van dc zijde van het bedrijfsleven te overwinnen hebben gekregen.
Nu heeft men daarentegen de gelegenheid zowel het bedrijfsleven als ook de con-

sumentcn keuring-mindcd te maken, waardoor dc keuring min of meer vanzelf steeds
meer ingang zal vinden.

Het ligt in de bedoeling de keuring voorlopig centraal uit tc voeren. Er is nog geen
standpunt in dit opzicht bepaald ten aanzien van de verplichte keuring.

De heer J. Berg stelt de vraag of het in dc bedoeling ligt uiteindelijk slachtafvallen
van goedgekeurd pluimvee te doen destrueren, dan wel of voorzieningen mogelijk
blijven om vervocdering aan dieren te doen plaats vinden.

Spreker antwoord dat deze afvallen, evenals die van de grote slachtdieren, voor
destructie bestemd zijn.

Wanneer men ze voor dierlijk voedsel zou willen bestemmen zullen daarvoor dus ont-
heffingen moeten worden gegeven. In de toekomst zal dit onder ogen worden gezien
als zulks nodig en nuttig blijkt.

Prof. Dr. J. Hoekstra stelt dc vraag welke waarborgen cen pluimveekeuring kan
verschaffen ten opzichte van het infcctie.gevaar van Salmonella bareilly.

Dr. Huisman gelooft dat men, na de explosise van salmonellose in de afgelopen
zomer, zeker zal moeten komen tot waarborgen tcgen deze ziekten. De onderzoekingen
op dit gebied hebben geleid tot de overtuiging dat dit zeker niet eenvoudig zal zijn.
In ieder geval zal men trachten dit tot cen goed einde te brengen; hoe dit moet ge-
schieden is nog niet bekend.

Gemakkelijk zal dit niet zijn, maar er zal naar gestreefd worden, evenals dit geschiedt
ten aanzien van de grote slachtdieren.

Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig Instituut,
afd. Rotterdam. Directeur: G. M. van Waveren,

Terwijl bij schapen Icverbotten vaak aan-
leiding geven tot een karakteristieke ziekte,
die gewoonlijk klinisch duidelijk te herken-
nen is, komen leverbotinfecties bij runderen
bijna altijd in subklinische vorm voor. De be-
tekenis van deze subklinische infecties moet
niet worden onderschat: de schade door af-
gekeurde levers, en door verminderde vlees-
en melkproduktie is enorm.
Deze zo algemeen verbreide subklinische
leverbotinfectie bij runderen kan slechts
worden herkend door middel van faeces-
onderzoek. Daar het tot nog toe zeer moei-
lijk is gebleken de leverbotten op een bedrijf
uit te roeien, zijn wij voorlopig nog ver ver-
wijderd van het ideaal dat geen enkele lever-
bot getolereerd kan worden. Bij het onderzoek kunnen wij dus niet volstaan
met het vaststellen of leverboteieren al dan niet in de faeces aanwezig zijn;
men moet trachten een indruk te krijgen van de omvang van de infectie.
Waar het om gaat is vast te stellen of de graad van besmetting de bestrij-
ding van de leverbotten al dan niet economisch rechtvaardigt. Bij zeer
lichte besmettingen weegt immers de geringe schade, die door de parasieten
wordt veroorzaakt, niet op tegen de kosten van de bestrijding.

De enige mogelijkheid die men heeft om een indruk te krijgen van de sterk-
te \\an de besmetting is bepaling van het aantal leverboteieren in de
faeces. Het is dus duidelijk dat dit aantal met cen redelijke nauwkeurig-
heid moet kunnen worden bepaald. Wij behoeven daarbij natuurlijk geen
uiterste nauwkeurigheid na te streven; het kunnen aangeven van het aantal
eieren in tientallen per gram faeces is voldoende. Het maakt bijvoorbeeld
betrekkelijk weinig verschil of men met 80 of met 100 eieren per gram
faeces te maken heeft. Een methode echter, waarbij fouten gemaakt kun-
nen worden \\ an 50% en meer, kan niet als bruikbaar worden beschouwd.
Het aantal leverboteieren in runderfacccs is altijd relatief gering. Men
moet daarom cen techniek toepassen waarbij dc eieren min of meer uit
de mest worden afgescheiden. De methoden welke daartoe zijn beschre-
ven, berusten op gefractionneerde sedimentatie van de faeces, sedimen-
tatie in stromend water, het naar de oppervlakte brengen van cle eieren in
een oplossing van hoog soortelijk gewicht, of op gefractionneerd zeven.
Bij de technieken waarbij gebruik wordt gemaakt van sedimentatie of van

I\'lottatie gaan altijd levcrboteieren verloren, en niet in constante mate. De
tellingen zijn dus niet betrouwbaar. Rij het flottatieproces wordt bovendien
altijd door osmose water aan de eieren onttrokken, zodat de eieren sterk
worden vervormd. De mogelijkheid tot verwarring van de eieren van lever-
botten met die van de in de voormagen levende Paramphistomen wordt
dan zeer groot.

Wij hebben in ons Instituut een methode ontwikkeld, die berust op ge-
fractionneerd zeven. Verlies van eieren, of vervorming van de eieren
treedt daarbij niet op. De tellingen van het aantal eieren per gram faeces
zijn goed reproduceerbaar en wij hebben aangetoond door middel van
toevoegingen van bekende aantallen eieren aan faeces, dat bij deze me-
thode geen grove fouten worden gemaakt. Deze eiteltechniek is beschreven
in The Journal of Helminthology van 1956.

Toen hiermede een betrouwbare methode ter beschikking kwam om het
aantal levcrboteieren per gram facces te tellen, werd dc mogelijkheid ge-
opend om te bepalen aan welke schommelingen dit aantal eieren in de
faeces van een bepaald dier gedurende korte en lange perioden onder-
hevig is en binnen welke onderste en bovenste grens dit aantal zich be-
weegt.

Bepalingen van het aantal eieren per gram bij faecesmonsters, die met
een uur tussenpoos bij runderen uit het rectum werden genomen, brachten
een duidelijke wetmatigheid aan het licht. Het bleek namelijk dat in de
loop van de ochtend het aantal eieren in de faeces aanzienlijk steeg, tot
een maximum werd bereikt in het begin van de namiddag (omstreeks
13.30 uur). Daarna nam het aantal eieren per gram faeces geleidelijk weer
af.

Dit verschijnsel heeft belangrijke consequenties voor de diagnostiek van
leverbotziekte. In de eerste plaats blijkt, dat het verschil tussen lichte en
zwaardere besmettingen veel duidelijker tot uiting komt bij monsternarnc
midden op de dag, dan wanneer de monsters in het begin van de ochtend
of tegen het einde van de namiddag worden genomen. In de tweede plaats
blijkt, dat wanneer men \\an een bepaald rund iedere dag een monster
neemt, de variatie van het aantal eieren van dag tot dag het kleinst is
wanneer de monsters steeds op dezelfde tijd worden verzameld.
Het is duidelijk dat bij onderzoek van runderen op leverbotinfectic steeds
verse faecesmonsters moeten worden verzameld en dat met de tijd van
monstername terdege rekening moet worden gehouden. Daar omstreeks
13.30 uur de graad van besmetting het duidelijkst tot uidng komt, is het
wenselijk dit tijdstip bij het verzamelen van dc verse faecesmonsters zo
dicht mogelijk te benaderen.

Indien men het effect van een behandeling van runderen tegen leverbotten
wil controleren, dan moeten in ieder geval de faecesmonsters voor en na
de behandeling op dezelfde tijd worden genomen.

Zelfs indien faecesmonsters van een bepaald rund steeds op dezelfde tijd
worden genomen, dan kunnen de veranderingen van het aantal eieren in
de faeces van dag tot dag nog wel eens vrij aanzienlijk zijn. Om deze reden
behoeft de eitelling van een enkel faecesmonster van een bepaald rund
nog nict altijd een juiste indruk te geven van de aard van de besmetting,
üok al is als tijd van bemonstering 13.30 uur gekozen. Het gemiddelde van
enkele dagelijkse eitellingen levert wel een vrij constant getal op. Wanneer

het een enkel rund betreft doet men dus beter een paar monsters op ver-
schillende dagen te nemen.

Meestal heeft men niet met een enkel dier te maken maar met de vee-
stapel van een bedrijf. Wanneer daar van een aantal dieren faecesmonsters
worden genomen, dan zullen de dagelijkse schommelingen van het aantal
eieren bij ieder van deze dieren niet van groot belang meer zijn. Het gaat
er immers om na te gaan hoe het met de doorsnee besmetting met lever-
botten is gesteld. Dat bij het ene dier het aantal eieren die dag toevallig
hoger is dan met het aantal botten overeenstemt, en bij een ander dier
lager, is dan niet belangrijk.

Wij hebben enige ervaring kunnen opdoen met eitellingen bij het onder-
zoek op leverbotten. Het is ons gebleken dat een duidelijke correlade be-
staat tussen het aantal leverboteieren in de faeces en de gezondheids-
toestand van het vee. Vaak kan men zelfs vaststellen dat de slechtste dieren
van een bedrijf de hoogste eitellingen opleveren. Natuurlijk gaat dit niet
altijd op, hetgeen ook wel te begrijpen is indien men de dagelijkse schom-
melingen van het aantal eieren in aanmerking neemt.
Verschillende practici, waarvoor wij enkele jaren lang eitellingen hebben
verricht, bleken ook overtuigd te zijn van een duidelijk verband tussen
de eitellingen en de klinische toestand van de dieren. Tenslotte wordt de
waarde van de eitellingen verder bevestigd door het feit, dat het juist de
bedrijven zijn met hoge eitellingen waar het vee het gunstigst reageert op
medicamenteuze behandeling tegen leverbotten.

Wanneer bij alle runderen van een bedrijf het aantal leverboteieren min-
der dan 40 per gram faeces bedraagt, dan merkt men van de aanwezig-
heid van leverbotten gewoonlijk niets. Indien men echter bij enkele dieren
aantallen vindt van 50 tot 100 per gram, dan kan men er bijna zeker van
zijn dat een goede boer niet helemaal tevreden is over de produktie van
zijn dieren. ]5ij aanzienlijk hogere tellingen komt het gewoonlijk tot ern-
stige klachten. De genoemde tellingen hebben uiteraard betrekking op
faecesmonsters welke midden op de dag uit het rectum zijn verkregen.
Wij zijn een onderzoek begonnen over het verband tussen het aantal eieren
in de faeces en het aantal volwassen botten in de galgangen. Wij hebben
nog weinig dieren kunnen onderzoeken, maar de beschikbare resultaten
wijzen in de richting van een duidelijke correlatie.

Het spreekt vanzelf dat de eitellingen in geen enkele relatie behoeven te
staan tot de omvang van de veranderingen van de lever als gevolg van
leverbotten. Verkalkingen van de galgangen en gevormd bindweefsel in de
lever verdwijnen niet meer. Indien een rund jaren tevoren aan distomatose
heeft geleden, en later een groot deel van zijn botten is kwijt geraakt, dan
vertoont zo\'n dier lage eitellingen, terwijl bij slachdng een typische\' disto-
matose-lever wordt aangetroffen.

Wanneer uit het faecesonderzock is gebleken dat leverbotten waarschijnlijk
de oorzaak zijn van onbevredigende bedrijfsresultaten, dan komt de vraag
aan de orde hoe deze parasieten bestreden moeten worden. Er zijn twee
mogelijkheden om de leverbotinfecUe terug te dringen: het doden van de
tussengastheer, het leverbotslakje, en de rechtstreekse aanval door het toe-
dienen van leverbotdodende middelen aan het vee.

afwezigheid van dit slakje kan infectie van het vee met leverbotten niet
tot stand komen. Het lijkt daarom bijzonder aantrekkelijk de leverbot pro-
fylactisch te bestrijden door de leverbotslakken te doden. Het heeft dan
ook niet aan pogingen daartoe ontbroken.

Door het strooien van slakkendodende middelen, of door het verspuiten
\\an oplossingen of suspensies daarvan, op die delen van de weilanden
waar men de slakjes had gevonden, of waar men hun aanwezigheid ver-
moedde, is geprobeerd de slakkenpopulatie uit te roeien. Kopersulfaat,
keukenzout en DNC zijn de belangrijkste middelen die daarbij zijn ge-
bruikt. De resultaten bleken matig te zijn: ernstige besmettingen met lever-
botten konden meestal wel worden voorkomen; van het uitroeien van de
slakken was echter geen sprake.

Waarom waren de resultaten van de slakkenbestrijding niet beter? Moge-
lijk is één van de redenen een onvoldoende slakkendodende werkzaam-
heid, en een onvoldoende nawerking van dc gebruikte middelen, zodat de
slakken, welke niet rechtstreeks werden geraakt, de behandeling konden
overleven. Er is echter een andere factor, die waarschijnlijk in veel be-
langrijker mate het uitroeien van de slakken in de weg heeft gestaan.
Door hernieuwd onderzoek is de laatste jaren namelijk aan het licht ge-
komen, dat de leverbotslakken kunnen voorkomen op plaatsen waar men
hun aanwezigheid niet voor mogelijk had gehouden. Zo kon het gebeuren,
dat bij bespuitingen enkele delen van de weiden waar slakken aanwezig
waren niet werden bespoten. Van deze plaatsen uit konden dan de be-
spoten stukken later opnieuw met slakken worden bevolkt.
De situatie is dus zo, dat men grote kans loopt dat de resultaten van de
slakkenbestrijding tegenvallen als niet ieder te behandelen perceel te
voren grondig door een specialist op dit gebied is geïnspecteerd. Deze in-
spectie kost veel tijd: gemiddeld kan men wel op een gehele dag per be-
drijf rekenen. In de praktijk is deze inspectie van het land slechts zelden
mogelijk, omdat zeer weinig personen in staat zijn met grote mate van
zekerheid te kunnen aangeven waar gespoten moet worden.
Het lijkt dus de beste oplossing o:n het slakkendodende middel dan maar
over alle weidegrond van een leverbotbedrijf te verspreiden. Met DNC,
een van de werkzaamste middelen, is dat niet mogelijk omdat het gras cr
te veel van te lijden zou hebben.

Dit jaar zijn voor het eerst proeven genomen met een nieuw molluscicide:
het natriurnzout van penlachloorphenol. Dit middel kan zonder veel bezwaar
over het gehele wcideop|)cr\\lak worden verdeeld, mits het vroeg in het
voorjaar gebeurt als het gras nog niet groeit. Dit pentachloorphenol is
tevens een van de werkzaamste slakkendodende middelen die bekend zijn,
en het is in de benodigde concentratie onschadelijk voor het vee. Over de
resultaten van deze recente proeven kan nog niets worden gezegd. Wel
meen ik nu reeds te kunnen zeggen, dat ook deze wijze van slakkenbestrij-
ding niet dc ideale oplossing van het levcrbotprobleem zal kunnen worden:
daarvoor is deze wijze van bestrijding te duur en te omslachtig. De kosten
van algehele bespuiting kunnen op meer dan ƒ 80,— per ha worden gesteld.
Indien men met één enkele bespuiting voor verscheidene jaren van de
slakken, en daarmee van de leverbotbesmetting af was, dan zou de uitgave
\\an dit grote bedrag in veel gevallen nog ruimschoots verantwoord zijn.

al in mocht slagen alle slakken op het land tc doden, dan is de kans groot
dat zij van de sloten uit de greppels binnendringen, waar zij in korte tijd
zich sterk zullen vermeerderen.

Het lijkt mij waarschijnlijk dat in het gunstigste geval alleen dan een ver-
scheidene jaren aanhoudende afwezigheid van leverbotslakken verwacht
kan worden, als een gehele polder wordt behandeld, inclusief het water
en wanneer voorkomen kan worden dat slakken de behandelde polder
kunnen binnenkomen.

In West-Duitsland heeft men met zeer uitgebreide praktijkproeven dit
plan gerealiseerd. Men heeft daar ervaren dat het mogelijk is door een
enkele bespuiting met pentachloorphenol-natrium van alle verdachte stuk-
ken land, en door behandeling van al het water, voor minstens vier jaar van
de Icverbotslak af te zijn. Er is echter een kolossale inspanning nodig ge-
weest om dit te bereiken en de voortdurende aanwezigheid van enkele
personen met grote kennis van de oekologie van de leverbotslak. Men heeft
bij deze experimenten in West-Duitsland ook ervaren dat zeer doordachte
maatregelen en uiterste waakzaamheid nodig zijn om te voorkomen dat
leverbotslakken de behandelde polder binnenkomen.

Het lijkt mij erg de vraag of het in ons land ooit mogelijk zal zijn het
binnenkomen van slakken via de waterwegen te voorkomen. Een ander
zeer groot bezwaar is de algehele uitroeiing van de vissen in de polder:
terwijl bij bespuiting van slootkanten al veel vissen sterven, blijft in het
behandelde water geen vis in leven. Alleen om deze reden al moet de be-
handeling van gehele polders in Nederland onaanvaardbaar worden ge-
acht.

De slakkenbestrijding zal ook in een ander opzicht nog moeilijkheden blij-
ven opleveren. Met welk middel men ook werkt, het zal altijd noodzakelijk
blijven de bestrijding uit te voeren in het seizoen dat het gias niet groeit,
daar men de slakken anders niet voldoende kan bereiken. Het land is dan
juist vaak te drassig om met een zware motorspuit te begaan. Bovendien
zijn op de gunstige momenten de loonspuiters niet altijd beschikbaar.

Als wij dit alles bezien, dan moeten wij tot de conclusie komen dat po-
gingen om de slakkenpopulatie met chemische middelen uit te roeien en
om het land \\oor geruime tijd vrij van leverbotslakken te houden, op prak-
tisch onoverkomelijke moeilijkheden en op zeer hoge kosten stuiten.
.\\1 deze bezwaren vallen weg indien men er zich mee tevreden stelt het
aantal slakken van tijd tot tijd te decimeren zonder te trachten ze geheel
uit te roeien, dus door te streven naar profylactische leverbotbestrijding
op korte termijn. Door het bespuiten met een rugspuit van de greppels en
andere bijna permanent vochtige delen \\an de weide in het vroege voor-
jaar en zo mogelijk nog eens in het begin van de zomer, met een oplossing
van pentachloorphenol-natrium, kan de boer zelf met weinig moeite en
kosten waarschijnlijk in de meeste gevallen in belangrijke mate besmetting
van zijn vee met leverbot in dat zelfde jaar voorkomen.
Naar mijn mening kan op deze bescheiden schaal de chemische slakken-
bestrijding ter voorkoming van leverbotinfecties een belangrijke plaats in-
nemen. Daarnaast is goed onderhoud van de greppels van groot belang
om het milieu voor de slakken zo ongunstig mogelijk te maken. Het ge-
bruik van de greppelfrees moet op leverbotbedrijven worden afgeraden.
Grote aantallen slakken worden bij gebruik van dit apparaat van de grep-

pels uit over de weide verspreid. Vaak zullen de slakken daar lang genoeg
in leven kunnen blijven om de leverbotcercariën gelegenheid te geven om
uit te zwermen en tot ver van de greppel gras te besmetten met infectieuze
larven van cle leverbot. De kans dat het vee zich besmet, wordt dan sterk
\\ergroot.

Dc ideale slakkenbestrijding is drainage van het land. Vaak krijgt men te
horen dat de bodem \\an het betreffende gebied te slap is voor het leggen
\\an buizen, omdat deze dan zeer spoedig zouden verzakken. Bij het ne-
men van proeven met dc geraffineerde apparaten welke de laatste jaren
zijn ontwikkeld voor het leggen van drainagebuizen van verschillende vor-
men en materialen, is gebleken dat het systeem goed kan worden toegepast
bij veel gronden waar men drainage tot voor kort voor onmogelijk hield.
De kosten zijn dan wel hoger: er moeten meer buizen worden gelegd en
de afschrijving zal niet op ongeveer 30 jaar, maar op omstreeks de helft
daarvan moeten worden gesteld. Men is daarentegen voor vele jaren van
de leverbotbesmetting af. Voor inlichtingen kan men zich wenden tot de
Nederlandschc Heidemaatschappij.

Het is reeds lang bekend dat de leverbot ook rechtstreeks kan worden be-
streden door medicamenteuze behandeling van het besmette rund of
schaap.

Door periodieke toediening van tetrachloorkoolstof is men op zeer veel
bedrijven in staat schapen te houden waar dit zonder gebruik van genees-
middelen niet mogelijk zou zijn. Door toediening van deze middelen —
voor schapen wordt gewoonlijk tetrachloorkoolstof gebruikt, en voor run-
deren hexaclilooraethaan — worden een aantal botten in de galgangen
gedood, w^aardoor de conditie van de behandelde dieren verbetert.
Hoewel tetrachloorkoolstof en hexachlooraethaan dus curatieve betekenis
hebben, zijn zij profylactisch van weinig waarde. Bij een onderzoek in ons
Instituut is gebleken, dat het aantal levcrboteieren in de faeces door de
gebruikelijke medicamenteuze behandelingen slechts gedeeltelijk wordt
verlaagd. Het is ons nooit gelukt om bij runderen met tetrachloorkoolstof,
met hexachlooraethaan of met het Fran.se produkt terebenthino-benzol
f„Vitan") de produktie van levcrboteieren te doen ophouden, zelfs niet na
herhaalde behandelingen.

Zelfs intramusculaire injectie van 30 cc tetrachloorkoolstof bij een rund
had nauwelijks invloed op het aantal Icverboteieren in de facces. Met de
genoemde middelen kunnen wij dus niet beletten dat de slakken met de
larven van de leverbot besmet geraken. De levenscyclus van de parasiet
kan op deze wijze dus niet voldoende worden onderbroken.

Veel betere mogelijkheden lijken tc worden geopend door het nieuwe
middel hexachloropheen (G-ll), dat in werkzaamheid tegen leverbotten
de conventionele middelen ver overtreft. Na de ontdekking in ^Venen
door Hirschlcr (1957) van de werkzaamheid van hexachloropheen
tegen de leverbotten van een schaap, hebben wij het effect van dit middel
op met leverbotten besmette runderen onderzocht.

Het bleek toen dat een enkele orale dosis van 5 mg G-ll/kg lich. gew. een
overeenkomstig effect heeft als doses van hexachlooraethaan of tetra-
chloorkoolstof, die nog juist door runderen kunnen worden verdragen.
Een orale dosis van 10 mg G-ll/kg bleek aanzienlijk werkzamer te zijn
dan toxische doses van hexachlooraethaan of van tetrachloorkoolstof. De

uitscheiding van leverboteieren werd gereduceerd tot hoogstens enkele
eieren per gram faeces. Voor curatieve behandeling van runderen kan een
dosis van 10 mg G-ll/kg voldoende worden geacht. Na toediening van
15 mg/kg hield de uitscheiding van leverboteieren met de faeces geheel op.
Bij de therapeutische dosering van 10 tot 15 mg/kg treden bij normale
dieren geen vergiftigingsverschijnselen op.

Behandelingen kunnen zelfs zonder bezwaar worden uitgevoerd kort voor
of na het kalven. Er moet met nadruk op worden gewezen dat wij geen
ernstig zieke runderen hebben behandeld. Voor de behandeling van dieren
welke lijden aan ernstige klinische distomatose lijkt het mij verstandig een
begindosis te geven van niet meer dan 5 mg/kg. Het zou gevaarlijk kunnen
zijn om de volle dosis van 10 tot 15 mg/kg te geven aan cachectische die-
ren, want zulke dieren zijn niet alleen erg gevoelig voor medicamenten
in het algemeen, maar waarschijnlijk ook voor de toxinen welke uit de
leverbotten vrij komen wanneer deze zijn gedood en in de galgangen ver-
gaan en uiteenvallen.

Terwijl voorheen de medicamenteuze behandeüng niet in aanmerking
kwam voor profylactische bestrijding van de leverbot, ziet het er naar uit
dat hexachloropheen wel voor dit doel gebruikt kan worden. Wij hopen
dat het mogelijk zal zijn door periodieke behandeling van de gehele vee-
stapel met G-11 de besmetting van de leverbotslakken praktisch geheel te
voorkomen. Indien dat lukt, zal wellicht binnen enkele jaren het betref-
fende bedrijf geheel vrij gemaakt kunnen worden van leverbotten ondanks
de aanwezigheid van leverbotslakken. Wij zijn de afgelopen winter proe-
ven begonnen om te proberen of dit plan te verwezenlijken is. Pas over
1 of 2 jaar zullen wij kunnen vaststellen of wij hierin zijn geslaagd. Het
spreekt wel vanzelf dat dit systeem sneller en zekerder tot uitroeiing van de
leverbotten zal kunnen leiden, indien het gecombineerd wordt met slakken-
bestrijding.

Hazen, konijnen en reeën zijn vaak met leverbotten besmet. Mogelijk kan
dit wild op sommige bedrijven tot een enigzins belangrijke besmetting van
de slakken bijdragen. Indien hexachloropheen op ruime schaal in gebruik
zou kunnen komen, dan zal dc leverbotbesmetting van het wild ook wel
teruglopen. De aanwezigheid van schapen kan misschien ook nog wel eens
een beletsel opleveren voor het leverbotvrij maken van een bedrijf. Het is
ons namelijk gebleken dat de werking van hexachloropheen tegen lever-
botten bij schapen iets onregelmatiger is dan bij runderen. Bij de meeste
schapen worden praktisch alle botten gedood door een enkele orale dosis
van 15 mg/kg, maar bij andere schapen is een dosis van 30 mg/kg niet hele-
maal afdoende, zelfs indien de behandeling enige malen wordt herhaald.
Wij zoeken nu naar een andere wijze van toediening van G-11, in de hoop
een methode te vinden die bij schapen altijd uitstekende resultaten geeft.
Het is jammer, dat wij hexachloropheen, dat zowel wat de werkzaamheid
als de toxiciteit betreft zeer gunstig afsteekt bij de vroegere middelen, nog
niet kunnen aanbevelen voor gebruik op ruime schaal. Het lijkt mij ge-
wenst eerst de resultaten af te wachten van de lopende onderzoekingen
over de excretie van hexachloropheen door het lichaam van rund en
schaap. Pas wanneer wij er zeker van zijn dat regelmatige consumptie van
melk en vlees van behandelde dieren geen nadelige gevolgen kan hebben,
zal cr geen bezwaar meer zijn tegen algemene toepassing van dit nieuwe
leverbotmiddel.

De diagnostiek van subklinische distomatose door middel van faecesonderzock wordt
besproken. Een overzicht wordt gegeven van de mogelijkheden van bestrijding van de
tussengastheer van de leverbot. Profylactische levebotbestrijding lijkt mogelijk te
worden door behandeling van het vee met hexachloropheen.

The diagnosis of subclinical fascioliasis by means of faecal examination is discussed.
-A survey is given of the possible methods of controlling the intermediate host of the
liver fluke in the Netherlands. Prophylactic control of liver fluke seems to become
possible by treatment of live-stock with hexachlorophene.

Le diagnostic de la fascioliasis subclinique par investigation des fèces est discuté.
Les possibilités de la lutte contre l\'hôte intermédiaire de la Fasciola hepatica sont
résumées.

Vraisemblablement la lutte contre la fascioliasis sera réalisable par un traitement
des vaches avec l\'hexaclorophène.

Es wird die Diagnostik der subklinischen Distomatose mittels Faecesuntersuchung
besprochen.

In einer Übersicht werden die Möglichkeiten einer Bekämpfung des Zwischenwirtes
der Leberegel in den Niederlanden dargelegt.

Eine prophylaktische Bekämpfung der Leberegel scheint möglich zu werden durch
Behandlung der Tierbestände mit Hexachlorophen.

De heer R. H. V e e n s t r a memoreert hct werk van de biologe mevrouw Dr.
Wibaut-Isebree Moens voor de bestrijding van de tussengastheer van de leverbot, de
Limnaea trunculata, door behandeling van greppels met keukenzout.
Spreker stelt de vraag of bij de door de heer Dorsman besproken onderzoekmethode
van de faeces ook bij licht besmette dieren op ieder willekeurig uur van de dag dis-
tomen-eieren kunnen worden aangetoond.

De heer Dorsman antwoordt dat wanneer er leverbotten zijn, er ook eieren zijn.
Er worden eieren gevonden in faeces van runderen die bij slachting slechts enkele
leverbotten blijken te herbergen. Men vindt ze het gemakkelijkst in faecesmonsters
genomen in het begin van de namiddag.

Als men maar cen voldoend grote hoeveelheid mest neemt van licht besmette run-
deren, dan kan men de eieren vinden. De hoeveelheid eieren zal in cen dergelijk geval
slechts klein zijn, mischien in de orde van 1 ei per 5 of 10 gram faeces.

Prof. Dr. D. Swierstra acht het zeer juist dat de heer Veenstra het werk van
mevrouw Wibaut memoreerde.

Naar aanleiding van hetgeen de heer Dorsman zeide wil hij opmerken dat hij in
Duitsland gehoord heeft dat het niet zo is, dat men daar weiden behandeld heeft die

tengevolge daarvan vier jaar lang vrij van leverbotslakken zouden zijn. Wel leek het
dat de slakken zodanig werden gedecimeerd dat gedurende enkele jaren de leverbot-
slak niet meer kon optreden, ofschoon hij niet geheel afwezig was. Dit is dus nog een
punt van onderzoek; het schijnt mogelijk te zijn dat slakken niet gedood worden,
maar op ongunstige plaatsen gevcsdgd blijven en zich betrekkelijk onschadelijk
kunnen handhaven, zonder aanleiding te geven tot explosieve vermeerdering.
Spreker stelt dc vraag of er ervaring is ten aanzien van dieren die klinisch ziek zijn
geweest en behandeld werden.

De heer Dorsman antwoordt dat er geen klinisch zieke runderen behandeld zijn;
we! heeft men proeven gedaan met klinische zieke schapen, waarvan er een geslacht
moest worden omdat het dier de behandeling met 15 mg hexachlorophen per kg
lichaamsgewicht niet verdragen kon. Verder heeft men geen ervaring met klinische
distomatose.

Voor wat dc bestrijding van de slakken betreft, zoals dat in Duitsland werd uitge-
voerd, is men het erover eens dat algehele uitroeiing langs deze weg niet mogelijk is.
Het is echter belangrijk dat hier in de praktijk bereikt werd dat men vier jaar lang
geen leverbot-infectie behoefde te vrezen, ondanks het feit dat er hier en daar nog
een enkele slak aanwezig was.

Overi.gens lijkt hem de bestrijding zoals die in Duitsland in dit geval werd uitge-
voerd slechts tot de theoretische mogelijkheden te behoren, omdat men hierbij moet
beschikken over een team van mensen die zeer goed op de hoogte zijn met slakken
en die precies kunnen aangeven waar wel en waar niet gespoten moet worden, en
die bereid zijn daarvoor een paar weken lang van \'s morgens vroeg tot laat in de
avond intensief werkzaam te zijn. Dit is mogelijk voor cen proef, die één keer plaats
vindt, maar niet in de praktijk.

1) Is er een correlatie bij de ciertclling tussen het voorkomen van leverbot-eieren en
eieren van maag- en/of darmwormparasieten, m.a.w. zijn de omstandigheden welke
bevorderend zijn voor het optreden van distomatosis ook bevorderend voor het op-
treden van maag- en/of darmwormziekten?

2) Moet men bij het bc,grip „klinisch ziek zijn" ten gevolge van leverbot en maag-
darmwormzickten niet meer aandacht besteden aan de daarbij optredende ane-
mie?

3) Moeten de veelvuldig optredende anemieën onder het vee en vooral onder het
jonge vee niet beschouwd worden als een proklinische fase van distomatosis en/of
maagdarmwormziekte ?

1) Een dergelijke correlade bestaat niet. De omstandigheden waaronder besmettingen
met leverbotten tot stand komen zijn geheel anders dan die welke bepalend zijn
voor sterke besmetting met maag- en darmparasieten.

2) Het is zeker wenselijk bij dergelijke anemische dieren zich niet te beperken tot
het toedienen van een wormmiddel, maar de behandeling te ondersteunen door
toediening van preparaten welke dc blocdvorming bevorderen (ijzer, cobalt).

3) Het is ons niet bekend of anemie aan het khniseh zichtbaar worden van\'distoma-
tose vooraf kan gaan. Waarschijnhjk hangt dit af van de wijze van besmetting.
In gevallen van chronische distomatose zal bij bepaling het hemoglobinegehalte
van het bloed waarschijnlijk blijken te laag te zijn reeds voordat klinische ver-
schijnselen optreden. Indien een sterke besmetting in korte tijd wordt opgedaan
— dus bij meer acute distomatose, zal anemie waarschijnlijk gelijktijdig met
de overige symptomen optreden. Het is bekend dat bij sterke besmettingen met
maag-darm-parasieten aan het optreden van anemie soms afname van het totaal
bloedvolume en verhoging van het hemoglobinegehalte van het bloed vooraf
gaan.

Adjunct-inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst en
Adjunct-inspecteur van de Volksgezondheid.

De goede resultaten in de strijd tegen mond-
en klauwzeer, waardoor momenteel de Ne-
derlandse rundveestapel nagenoeg vrij van
deze ziekte is, hebben tot gevolg gehad, dat
een aantal aandoeningen, waarvan de symp-
tomen meer of minder met die van mond-
en klauwzeer overeenkomen en welke moge-
lijk in het verleden ook in ons land zijn voor-
gekomen, eerst de laatste tijd onder onze
aandaeht zijn gekomen, waardoor een na-
dere bestudering mogelijk werd.
Voor één van deze ziekteverschijnselen zou
ik heden Uw aandacht willen vragen.
In 1955 werden op verschillende slacht-
!•\', . huizen in Nederland enige kalveren aan-
gevoerd, die ziekteprocessen aan het mondslijmvlies en de klauwen ver-
toonden, welke deden vermoeden dat men te doen had met dieren die
aan mond- en klauwzeer leden. Bij controle der herkomstbedrijven bleek,
dat deze dieren wegens hun jeugdige leeftijd nog niet tegen mond- en
klauwzeer waren gevaccineerd, maar dat de overige runderen en varkens
op die bedrijven gezond waren, ook de ongeënte jonge dieren. In het
bloedserum van de aangetaste dieren werden geen antistoffen tegen mond-
en klauwzeervirus gevonden en met tong- en klauwmateriaal van deze
dieren kon geen mond- en klauwzeer bij hiervoor gevoelige runderen en
caviae worden opgewekt.

Toen zich meerdere soortgelijke ziektegevallen voordeden, werd besloten
het ziekteverloop te bestuderen en te trachten door te dringen tot hun
oorzaak.

Bij een 50-tal kalveren heb ik deze aandoeningen aangetroffen en was
ik in de gelegenheid het verloop te volgen.

De processen bestaan in de eerste plaats uit een verval van de hoornige
delen der klauwen en bijklauwen en vervolgens van het verhoornde epi-
theel van tong, harde verhemelte en tandeloze mondrand. Dit hoornverval
treedt steeds het eerst op aan de kroonranden der achterbenen en daarna
pas aan die der voorklauwen. Deze aandoening komt alleen bij jonge
dieren voor en de leeftijd waarop de eerste afwijkingen worden waar-
genomen varieert van één tot 15 maanden, terwijl de dieren gemiddeld
4 maanden oud zijn als de processen manifest worden. De aandoening
begint met kreupelheid van een der achterbenen en wanneer men de

klauwtjes inspecteert, ziet men een hoorndefect op de kroonrand, (zie fig. 2,
pag. 1568) waardoor de lederheid zichtbaar is geworden. Ondanks de
toegepaste lokale therapiën, of het toedienen van antibiotica of chemo-
therapeutica, nemen deze processen in omvang toe, (zie fig. 3 en 4,
pag. 1569), zozeer zelfs dat tenslotte de hoornschoentjes afvallen, (zie fig.
5 en 6, pag. 1570). Vervolgens ontstaan deze afwijkingen aan de klauwen
der voorbenen en na verloop van tijd vallen ook hiervan de hoornschoen-
tjes af. Het is te begrijpen dat de dieren bij het voortschrijden van deze
ziekteprocessen steeds pijnlijker gaan lopen en tenslotte blijven liggen.
Bij het verdere verloop zien we epitheeldefecten op de tong (zie fig. 1,
pag. 1568) en soms ook op het harde verhemelte, de neusspiegel en de
tandeloze mondrand ontstaan, waardoor het dier pijnlijk eet en speekselt.
Dit is het stadium waarin deze aandoening het meest gelijkt op mond- en
klauwzeer. De dieren sterven aan deze aandoening, binnen een tijdverloop
\\an 1 tot 7 maanden. Na slachting of bij sectie vindt men ook wel
epitheeldefecten in de verhoornde lagen van de digestietractus, zoals de
slokdarm, de pens, de netmaag en de boekmaag (zie fig. 7 en 8, pag. 1571).
Soortgelijke defecten treft men eveneens aan bij dieren die aan mond- en
klauwzeer zijn gestorven en het is dan ook te begrijpen, dat in de eerste
plaats bij het onderzoek naar de oorzaak naar mond- en klauwzeervirus is
gezocht. Het is echter nooit gelukt aan te tonen, noch in het dierexperi-
ment, noch met behulp van virologische reacties, dat dit virus aanwezig
is. Ook enkele andere oorzaken, die soortgelijke verschijnselen kunnen
teweegbrengen, zoals bacterie- en schimmelinfecties, in stal of weide ge-
bruikte caustische stoffen, chloornaftalenen (X-disease) en hypovitaminose
A konden reeds bij oppervlakkige bestudering als verwekkers der beschre-
ven verschijnselen worden buitengesloten.

het, dat deze alle tot het Maas-Rijn-IJsselveeslag behoorden. Bovendien
bestond er een nauwe verwantschap tussen de vaders van deze dieren.
Het waren nl. alle zonen van een zeer bekende Limburgse stier. Op
grond hiervan heb ik van alle dieren waarbij de aandoening is geconsta-
teerd de afstamming zo volledig mogelijk nagegaan.

In de afstammingsschema\'s 1, 2 en 3 stellen de genummerde rechthoekjes
en cirkeltjes de aangetaste dieren voor. Het nummer geeft de volgorde
aan, waarin ze werden aangetroffen; de cirkeltjes duiden de vrouwelijke,
de rechthoekjes de mannelijke dieren aan. Van elk genummerd cirkeltje

en rechthoekje gaat één Hjn naar cen blanco cirkeltje, dat de moeder van
het dier aangeeft, en één naar een van letters voorzien rechthoekje, dat
de vader van het aangetaste dier aanduidt. Deze ouders gaan in hun
afstamming terug op twee stieren, nl. EF en JK, die geboren zijn respec-
tievelijk in 1943 en 1941. Deze beide stieren stammen nu via meerdere —
in het schema niet nader aangegeven -- lijnen van een gemeenschappelijke
\\ oorvader AA af, die in 1919 werd geboren. Deze stier AA is bovendien
de enige waarvan alle aangetaste kalveren, zowel van vaders als van

De betekenis van de verschillen tussen de gemiddelde verwantschapsgraad
der aangetaste (a) en niet-aangetaste dieren (b) met de gemeenschap-
pelijke voorvader AA.

The significance of the difference between the average degree of relation-
ship of the affected (a) and not affected animals (b) to the common
ancestor AA.

Deze stier AA heeft echter een grote nakomelingschap in het roodbonte
M.R.IJ. rundveeslag en de mogelijkheid bestond dus, dat het feit, dat al
de aangetaste kalveren via de beide dieren EF en JK van hem afstamden,
op een toevalligheid berustte.

Daarom werd van de eerste 15 aangetaste dieren (een willekeurige groep
dus) en van 15 gezonde dieren, die in dezelfde tijd als de 15 aangetaste
dieren geboren waren en die tevens opgefokt waren op dezelfde be-
drijven als waarvan de 15 aangetaste dieren vandaan kwamen (dit om
milieu-invloeden te voorkomen), de graad van verwantschap met de
voorvader AA berekend.

In tabel 1 geven de nummers 1 tot en met 15 de volgnummers der kalveren
aan. In de le kolom is vermeld de verwantschapsgraad van de aangetaste
dieren met de voorvader AA en in de 4e kolom die van de controle groep
kalveren met de voorvader AA. De gemiddelde verwantschapsgraad van
de aangetaste dieren blijk bijna 2 x zo hoog te zijn als die der niet aan-
getaste controle groep.

In de 2e en 5e kolom zijn de verschillen met de gemiddelden aangegeven
en in de 3e en 6e kolom de kwadraten daarvan. De daaronder aangegeven
significantieberekening toont aan, dat de verwantschap der aangetaste
kalveren met de gemeenschappelijke voorvader AA beduidend groter is
dan die van een willekeurige groep andere M.R.IJ. runderen met dezelfde
voorvader AA.

De kleine waarde voor P geeft aan, dat het verschil der gemiddelde ver-
wantschapspercentages niet op een toevalligheid berust en wanneer we als
hypothese stellen, dat het optreden van de afwijkingen verband houdt
met een bijzondere verwantschap met de stier AA, dan vindt deze hypo-
these steim in de gevonden waarden voor t en P.

Teneinde zekerheid te verkrijgen of hier erfelijke factoren deze aandoe-
ning bepalen en zo ja, hoe deze vererving dan plaatsvindt, werden over
de jaren 1954, 1955 en 1956 zoveel mogelijk nakomelingen van de stier
RDC opgespoord, waarvan de moeders nakomelingen van de stier LD
waren (zie de afstammingsschema\'s 1, 2 en 3). Deze beide stieren hadden
nl. reeds kalveren verwekt, welke aan de beschreven aandoening hadden
geleden. Ze waren gestationeerd in hetzelfde centrum voor kunstmatige
inseminatie, de een vanaf 1951 en de andere vanaf 1953. Over deze drie
jaren werden als residtaten van deze inseminaties uit een grote groep
nakomelingen, 85 willekeurige nakomelingen gekozen en hun lot na-
gegaan.

Van deze 85 nakomelingen waren er 44 stierkalveren en een tweeling van
een mannelijk en een vrouwelijk dier. Al deze dieren waren als mestkalf
op een leeftijd van ongeveer 2 maanden geslacht. Van de overige 39 waren
er 7 kort na dc partus gestorven en van één was het vaderschap dubieus
wegens meermalige inseminatie met sperma van verschillende stieren. Rij
de resterende groep van 31 kalveren kon worden vastgesteld, dat 4 aan
de aandoening in kwestie waren gestorven; de overige 27 waren nog in
leven en zijn nu inmiddels reeds enkele jaren oud. Het aantal niet aan-
getaste kalveren verhield zich tot het aantal aangetaste als 27 : 4. Bij een
monofactoriële recessieve overerving is de verhouding normaal : afwijkend
als 7 : 1 of 28 : 4, uitgaande van de veronderstelling dat de grootmoeders
van moeders zijde homozygoot normaal zijn.

Of de gevonden en de verwachte getalsverhouding met elkaar in over-
eenstemming zijn is, variabiliteits-statistisch te berekenen met de x^ for-
mule van Pearson. Pearson noemt x^ de som van de kwadraten der ver-
s,chillen tussen de gevonden en de theoretische waarde, gedeeld door de
theoretische waarde.
De algemene formule luidt:

O is de waargenomen, E is de verwachte getalsverhouding.
In dit geval is E = 27,125 : 3,875 en O = 27 : 4.

Uit een tabel voor x^ is de waarschijnlijkheid (P) af te leiden, dat de
gevonden waarde met de theoretisch verwachte verhouding overeenkomt.
Voor x^ is 0,0047 en één vrijheidsgraad is P = 0,96. Dit is een zeer hoge
waarde, die aantoont dat de gevonden en de verwachte getalsverhouding
elkaar dicht benaderen. De gevonden afwijkingen mogen we wel als toe-
\\\'allig accepteren. Hiermede is derhalve de mogelijkheid aangetoond, dat
deze aandoening op een enkelvoudig recessief gen berust.

Bij onze berekening zijn we van de veronderstelling uitgegaan, dat de
grootmoeders der kalveren van moeders kant alle homozygoot normaal
waren. Indien echter deze grootmoeders alle heterozygoot zouden zijn
voor de erfelijke afwijking, dan waren 2/3 van haar dochters heterozygoot.
(,Dc homozygoot afwijkende kalveren komen namelijk niet voor de fokkerij
in aanmerking). Deze dochters, gekruist met een heterozygote vader, geven
dan nakomelingen waarvan 1/6 deel afwijkingen zou gaan vertonen. Met
de x^ methode van Pearson kunnen we nu wederom trachten te weten
te komen of de verhouding één afwijkend tegen vijf normaal, of één af-
wijkend tegen 7 normaal, past bij de gevonden verhouding 4 afwijkend
tegen 27 normaal.

Bij 31 kalveren was de gevonden vei houding normaal : abnormaal gelijk
aan 27 : 4. Waren alle grootmoeders van moederszijde heterozygoot, dan
was de theoretische verhouding 25.839 : 5,167. Waren de grootmoeders
homozygoot normaal dan was de theoretische verhouding 27,125 : 3,875.
De x^ voor het geval dat de grootmoeders homozygoot nonnaal zijn is:

Hieruit blijkt, dat zowel de verhouding 1 op 6 als 1 op 8 afwijkend past
bij de gevonden verhouding 4 op 31 afwijkend. In dit geval is het aantal
waarnemingen (31) te klein om er uit te kunnen afleiden, of de groot-
moeders van moeders zijde voor deze aandoening waren: a. alle heterozy-
goot normaal dan wel homozygoot normaal, b. gemengd gedeeltelijk homo-
zygoot normaal en overigens heterozygoot normaal. Bij de bestudering
van de kwartierstaten der grootmoeders bleken enkele wel in aanmerking
te kunnen komen voor heterozygotie, terwijl andere vermoedelijk homo-
zygoot normaal waren. Stelt men het percentage grootmoeders dat homo-
zygoot normaal voor deze aandoening is op x, dan is het percentage
heterozygote grootmoeders 1 — x. We verwachten dan i/^x -j- —x)
afwijkende kalveren als nakomelingen van deze grootmoeders. We hebben
gevonden 4/31 afwijkende nakomelingen. Derhalve is:

We zien dus, dat 90% der grootmoeders homozygoot normaal is en 10%
heterozygoot voor de afwijking. Deze groep grootmoeders vertegenwoor-
digt een willekeurige groep van het Maas-Rijn-IJssel rund in Brabant en
Limburg. De verhouding 90% homozygoot normaal en 10% heterozygoot
afwijkend geldt derhalve ook voor de Maas-Rijn-IJssel stieren in dit ge-
bied. In deze populatie komt dus een AA-fractie voor van 0,9 en een Aa-
fractie van 0,1. De genenverhouding A : a in deze populatie is dus

A : a = 0,95 : 0,05. In de volgende generatie verenigen zich A-genen met
A, met a en a met a, \\\'oor te stellen door (A a)2 = AA -j- 2Aa aa
= (0,95 0,05)2. Dus aa = 0,0025 = 1/4%.

Volgens deze berekening moet dus 1/4% der kalveren in de hier besproken
popidatie homozygoot afwijkend voor de aandoening geboren worden.
Voor zover ik heb kunnen nagaan voert dit gebrek steeds tot de dood en
komt bij beide geslachten voor. Voor internationaal gebruik ware dit ge-
brek te betitelen als keratogenesis imperfecta hereditaria bovina.

Een histologisch onderzoek is verricht bij de aangetaste dieren, teneinde
een inzicht te verkrijgen in de microscopische veranderingen die aan dit
gebrek ten grondslag liggen. De processen betreffen alle die epitheliën,
welke een dikke hoornlaag vormen, zoals die van de klauwen, de tong,
het harde verhemelte, de neusspiegel, de slokdarm en de voormagen. Van
al deze delen nu ligt de lederhuid meer of minder sterk geplooid en is
bedekt met cylindrische cellen (het stratum cylindricum), welke door
\\oortdurende deling cellagen vormen, stratum spinosum, stratum granu-
losum en stratum lucidum, die in de buitenste lagen verhoornen (het
stratum corneum).

Zowel van de niet aangetaste als wel aangetaste delen van de kroonranden,
tong, slokdarm en voormagen van kalveren die aan het gebrek leden,
werden coupes vervaardigd en microscopisch onderzocht. Bij een aantal
der niet aangetaste delen bleken op sommige plaatsen de cylindrische
cellen, waaruit door deling uiteindelijk de hoorncellen worden gevormd,
te zijn gedegenereerd. Deze cellen worden groter, wat blazig van vorm en
minder kleurbaar. De kernen, die normaal duidelijk gegranuleerd zijn,

worden picnotisch, terwijl er zich omheen vaak een vacuole heeft ge-
\\ormd. (Zie fig. 11 en 12, pag. 1573). Deze gedegenereerde cellen ver-
vallen (zie fig. 13 en 14, pag. 1574), waardoor geen cellen van het
Stratum spinosum meer worden gevormd en een opschuiving van nieuw
celmateriaal voor de hoornvorming niet meer plaatsvindt.
Deze degeneratie van de cellen van liet Stratum cylindricum heb ik in
coupes van overeenkomstige delen van normale runderen (zie fig. 9 en 10,
pag. 1572) nooit aangetroffen. Histologisch ligt er m.i. aan dit erfelijk
gebrek een degeneratie van de cellen van het Stratum cylindricum ten
grondslag en wel van die epitheliën, die in de buitenste lagen een meer
of minder dikke hoornlaag vormen. Het chemism.e, waaraan deze cel-
degeneratie zijn ontstaan dankt, is niet bekend.

Tenslotte zijn bij de Stichting Bloedgroepen Onderzoek te Wageningen
onderzoekingen verricht om na te gaan, of het bloed \\an kalveren met
erfelijk mond- en klauwgebrek en hun heterozygote ouders een bloedgroep
of bloedgroepfactor kon worden aangetoond, welke gekoppeld is aan dit
erfelijk gebrek.

A. Allereerst is getracht door herhaalde intraveneuze injecties met citraat-
bloed van aangetaste kalveren in het bloed van gezonde runderen anti-
lichamen op te wekken tegen de bloedgroepen van deze dieren. Door
absorpties met bloedcellen, waarvan de bloedgroepen bekend waren, zijn
de niet gezochte antilichamen uit het gewonnen bloedserum van de aldus
geïmmuniseerde runderen verwijderd. Bij dit onderzoek bleek er echter
geen specifiek antilichaam in het serum over te blijven, dat met de erfe-
lijke aandoening gecorreleerd was.

B. Daarnaast zijn van alle afwijkende dieren en van hun heterozygote
ouders cle bloedgroepen bepaald.

Hierbij kwamen twee merkwaardige feiten aan het licht,
In de eerste plaats, dat de heterozygote vaders allen dezelfde B groep
(BOY2E3iH]) bleken te bezitten. De heterozygote moeders nooit. Op de
tweede plaats bleek, dat deze BOY2E3iHi-groep, behoudens in één geval,
niet overgeërfd werd door het aangetaste kalf, terwijl de verwachting is,
dat deze groep voor 50% door de nakomelingen wordt overgeërfd.
Niet geheel ondenkbeeldig is het nu, dat het gen dat verantwoordelijk is
voor de normale aangroei van hoorn, meer of minder gekoppeld is aan
deze BOY2E3\'Hl-groep. Dit onderzoek zal echter nog worden voortgezet,

Bij kalveren van het Maas-Rijn-IJssel veeslag worden verschijnselen aan klauwen,
tong, mondslijmvlies (zie fig, 1—6) en soms ook aan de slokdarm en voormagen (zie
fig, 7 en 8) waargenomen, welke overeenkomst vertonen met de processen die op-
treden bij mond- en klauwzeer.

Na virologisch en serologisch onderzoek kon mond- en klauwzecrvirus A, Ar>, O en
C als verwekker der aandoeningen worden uitgesloten. Ook bacteriën, schimmel-
infecties, trauma, caustische stoffen en trofische stoornissen, kwamen als verwekkers
niet in aanmerking.

De aangetaste dieren bleken zowel van vaders- als van moederszijde af te stammen van
bepaalde stieren, die in de vijfde generatie als gemeenschappelijke voorvader een

stier AA hadden. (Zie afstammingsschema\'s 1, 2 en 3). De verwantschapscoëfficiënten
van deze dieren met de stier AA waren zeer significant hoger dan die van een wille-
keurige groep niet-aangetaste Maas-Rijn-IJssel kalveren, opgefokt onder dezelfde ge-
middelde omstandigheden als de aangetaste dieren.

Dat inderdaad een erfelijk bepaald gebrek de oorzaak van dit lijden is, bleek ten-
slotte uit de controle van een groep dieren, waarvan de vader, de stier BDC en de
vader der moeders, de stier LD, verdacht waren heterozygoot te zijn voor dit gebrek.
Het aantal uit deze groep geboren normale vaarskalveren verhield zich tot het aantal,
waarbij na enige tijd het onderhavige gebrek was opgetreden, als zeven tot een, welke
verhouding op een enkelvoudig recessieve overerving wijst.

De beschreven aandoeningen hebben hun ontstaan te danken aan cen letaal verlopend
erfelijk gebrek, waarvan de letaliteit honderd procent is.

Uit microscopische onderzoekingen bleek, dat aan het verval van het epitheel van de
mond, de oesophagus, de voormagen en van het hoorn der klauwtjes, een degene-
ratie van het stratum cylindricum der epidermis voorafgaat (zie fig. 9—14).
Bij het determineren van de bloedgroepen van de afwijkende kalveren en de voor
dit gebrek heterozygote ouders, bleken de voor dit gebrek heterozygote stieren alle
dezelfde B-groep BOYaE^sHi te bezitten. Deze groep, behoudens in één geval, hebben
de lijders echter niet geërfd.

Voor internationaal gebruik ware dit erfelijk bepaald gebrek te betitelen als Kera-
togenesis Imperfecta Hereditaria Bovina.

In calves of the Dutch catde breed called Meuse-Rhine-Yssel breed defects of the
hoofs, the tongue (see fig. 1—6), the mucous membrane of the mouth and in some
cases in the epithelium of gullet, paunch, reticulum and mazium (see fig. 7 and 8)
can be observed, which are similar to those which are observed in animals suffering
from foot- and mouth disease.

Foot- and mouth disease virus A, A», O en C could be left out of consideration as
a possible cause of the defects after virological and serological investigations. Neither
bacterial and fungus infections, nor trauma, caustic materials, and trophic defects
could be considered as originators.

Both the sires and dams of the affected animals appeared to originate from the bulls
EF and JK, which in the fifth generation, had as common ancestor the bull AA (see
chart 1, 2 and 3). The relation co-efficients of these animals with the bull AA were
also markedly higher than those of a random group of non-affected Meuse-Rhine-
Yssel calves, reared under the same average conditions as the affected animals.
From a check on a group of animals, whose sire, the bull BDC and sire of the dams,
the bull LD, were suspected of being heterozygous to this defect, it unmistakably
appeared that some hereditary defect was dealt with. The number of normal calves
born in this group is in the proportion of seven to one to the number of animals
which after some time demonstrated symptoms of the defect. This ratio points to a
simple recessive transmission.

The disorders described above owe their existence to a lethal hereditary defect, of
which the mortality is 100%. The animals are born without any visible defects and
the age at which they died as a result of this hereditary defect varies from 3 to 18
months.

From microscopically examination it appeared that the disintegration of the epithe-
lium of the mouth, the oesophagus, the preventriculi and the keratine of the hoofs,
is preceded by a degeneration and disintegration of the stratum cylindricum of the
epidermis (see fig. 9—14).

In determining the bloodgroups of the affected calves and the parents heterozygous
to this defect, it appeared that the blood of the bulls which were heterozygous to this
defect without a single exception belonged to the group BOYaE^sHi. With only one
exception the affected animals had, however, not inherited this group.
For international use this defect should be referred to as Keratogenesis Imperfecta
Hereditaria Bovina.

Une description est développée ayant trait à une apparition de lésions aux sabots,
dans la muqueuse buccale et sur la langue (voyez fig. 1—6) et parfois dans l\'oeso-
phage, la panse (voyez fig. 7), le réseau et le feuillet (voyez fig. 8), chez des veaux
néerlandaises de la sous-race M.R.Y.

Ces lésions constatées présentaient beaucoup de similitude avec ceux de la fièvre
aphteuse.

D\'après les recherches virologiques et serologiques on dut rejeter l\'hypothèse que le
virus de la fièvre aphteuse aurait pu être la cause de l\'affection. Une infection bacté-
rielle ou mycotique pouvait être exclue ainsi que des effects dus à des traumes, pro-
duits toxiques et caustiques ou à des troubles trophiques.

On remarqua que les animaux atteints descendaient aussi bien du coté paternel que
maternel de certains taureaux, qui à leur tour avaient en commun à la cinquième
génération comme géniteur le taureau AA (voyez schema 1, 2 et 3). De plus, le
coefficient de consanquinité de ces veaux par rapport au taureau AA était d\'une
manière significante beaucoup plus elevés que pour d\'autres veaux de la sous-race
M.R.Y, non atteints par la tare et qui étaient élevés en moyenne dans les mêmes
conditions de vie.

Le contrôle d\'un groupe d\'animaux dont le père le taureau BDC et le père des mères,
le taureau LD étaient soupçonnés d\'être hétérozygotes pour l\'affection, livra la preuve
que le mal était du à une tare héréditaire. La proportion des femelles normales, vis
à vis des femelles ou l\'anomalie se manifesta avec le temps, était de 7 à 1. Cette pro-
portion typique laisse supposer que l\'anomalie est régie par un facteur héréditaire
simple et récessif.

Des recherches histologiques démontras qu\'une dégénération et destruction du stra-
trum cylindricum de l\'épiderme précèdent l\'apparition des lésions de la bouche et
des onglons, ainsi que d\'érosions dans l\'épithèle de l\'oesophage, de la panse, du
réseau, et du feuillet (voyez fig. 9—14).

Deux faits remarquables toutefois se détachent dans la détermination des groupes
sanguins des veaux affectés pas l\'anomalie et de leurs parents hétérozygotes. Les
taureaux hétérozygotes pour la tare avaient tous dans le système B des groupes san-
guins, le groupe BOYaE\'sHi. Ce groupe, à part dans un cas seulement, ne fut pas
transmis à leur descendants affectés du mal.

Dans la nomenclature internationale il serait souhaitable d\'intituler cette malforma-
tion par Keratogenesis Imperfecta Hereditaria Bovina.

Bei Kälbern des Maas-Rhein-IJssclvichschlags treten gelegentlich einige Monate nach
der Geburt an Klauen, Zunge, Maulschlcimhaut (vcrgl. fig. 1—6) und mitunter
auch an Speiseröhre, Pansen, Haube und Psalter (vcrgl. fig. 7—8) Krankheitserschei-
nungen auf, die Ähnlichkeit mit den bei Maul- und Klauenseuche vorkommenden
Symptomen zeigen. Die Prozesse führen zu völliger Entschuhung aller Klauen und
Afterklauen und schlieszlich zum Tode des jungen Tieres.

Maul- und Klauenseuchevirus A, As, O und C ist nach virologischen und serolo-
gischen Untersuchungen als Krankheitserreger auszuschlieszen. Auch Bakterien,
Schimmelinfcktionen, Trauma, kaustische Stoffe und trophische Störungen kommen
nicht als Erreger in Betracht.

Eine Untersuchung ergab, dasz die kranken Tiere sowohl väterlicher- als mütter-
licherseits von bestimmten Stieren abstammten, die ihrerseits in der fünften Gene-
ration als gemeinschaftlichen Vorfahr den Stier AA hatten (vcrgl. Schemata 1, 2
und 3). Die Verwantschaftskoeffiziente dieser Tiere mit dem Stier AA waren sehr
signifikant höher als die einer willkürlicfien Gruppe nicht angegriffener Maas- Rhein-
Yssel-Kälber, welche unter gleichen Umständen wie diese gezüchtet worden waren.
Dasz ein erblicher Fehler als die Ursache der Krankheit zu betrachten ist, ging her-
\\wr aus der Untersuchung einer Gruppe von Kälbern, deren Vater der Stier BDC,
und deren Vader der Mütter, der Stier LD, der Heterozygotie verdächtig waren.

Die Zahl der aus dieser Kombination geborenen gesunden Tiere stand zu der Zahl
derjenigen, bei denen die betreffende Krankheit auftrat, in einem Verhältnis von
sieben zu eins, was auf eine einfache rezessive Vererbung schlieszen läszt.
Es handelt sich hier um eine letal verlaufende erbliche Krankheit; die Letalität ist
hundert Prozent. Die Tiere werden ohne sichtbare Abweichung geboren und das
.\\lter, wo die ersten Krankheitserscheinungen konstatiert werden, wechselt von einem
bis zu zwölf Monaten.

Aus mikroskopischen Untersuchungen ging hervor, dasz dem Verfall des Epitheliums
des Maules, des Ösophagus, der Vormagen und des Hornschuhes eine Degeneration
des Stratum zylindricums der Epidermis vorangeht (vergl. Fig. 9—14).
Beim Determinieren der Blutgruppen abweichender Kälber und ihrer für die Krank-
heit heterozygoten Eltern zeigte es sich, dasz die heterozygoten Stiere alle dieselbe
Blutgruppe BOYaE\'sHi besaszen. Diese Blutgruppe wurde ihnen, bis auf eine Aus-
nahme nicht von den Eltern vererbt.

Für den internationalen Gebrauch möchten wir für diese Krankheit den Namen
Keratogenesis Imperfecta Hereditaria Bovina vorschlagen.

Dr. A. W. A. B O s zou gaarne een aanvulling geven op het betoog van Dr. van \'t
Hooft. Bij het vertonen van de dia\'s heeft hij gesproken over spleetvormigc ruimten,
die ontstaan tussen het corium en stratum spinosum en hij wist niet met zekerheid
te zeggen of dit artefacten zouden zijn, ontstaan bij het snijden van het weefsel of dat
deze ruimten vormingen waren, die tot het wezen van het gebrek behoorden.
Dr. Bos heeft een deel van de microscopische preparaten kunnen bestuderen, en daarbij
heeft hij met zekerheid beelden aangetroffen die wijzen op hydropische degeneratie.
Het begin is een vacuolevorming rondom de kern, waardoor er een stoornis optreedt
in de eiwitstofwisseling tussen plasma-eiwit en kerneiwit. Hierdoor zou de opbouw
van desoxyribonucleinezuur in de kern onmogelijk worden. Dit moet nader onder-
zocht worden, hetgeen met speciale kleurmcthoden mogelijk is. De kern wordt pyc-
notisch en sterft af, en men ziet een opzwellen van het cclplasma, naar sprekers
mening cen hydropische degeneratie, met celversterf, waardoor cellen van het stratum
germinativum als het ware vervloeien en tenslotte geheel verdwijnen. Hierdoor ont-
staat mogelijk de bedoelde spleetvorming en het loslaten van het verhoornende ge-
deelte van het corium. Nader microscopisch onderzoek zal hier licht moeten ver-
schaffen. Mogelijk leidt een ziekelijk gen of het ontbreken van een gen kort na de
geboorte dit ziekteproces in.

Dr. van \'t Hooft bedankt Dr. Bos voor zijn gegeven commentaar. Bij nauwkeurig
bestuderen van de coupes is men inderdaad geneigd te veronderstellen dat de ruim-
ten tussen corium en stratum spinosum zijn ontstaan op de aldus voorgestelde wijze.
Spreker zal gaarne met de steun van Dr. Bos dit vraagstuk nader bezien.
Overigens wil hij gaarne vermelden dat de dia\'s van dc microscopische preparaten
die hij vertoond heeft vervaardigd zijn door Dr. Bos.

Prof. Dr. j. A. B e ij e r s merkt op dat meer dergelijke erfelijke gebreken bekend
zijn, en haalt een voorbeeld aan van een 20 jaar geleden, toen hij kalveren zag met
een aandoening van dc huid der voorbenen. Bij sommige kalveren was dc huid
van de boeg af tot aan de klauwtjes totaal verdwenen, bij andere iets minder. Het
bleek toen dat ook dit een erfelijk gebrek was, terug te voeren tot één bepaalde stier,
die later naar .Amerika is uitgevoerd. Flelaas is te dien aanzien niet, zoals hier door
Dr. van \'t Flooft is geschied, cen wetenschappelijk onderzoek verricht.

De heer P. van Schaïk stelt de vraag of dit erfelijk gebrek ook voorkomt bij dc
roodbonte runderen in het Oosten van Nederland.

Dr. van \'t Hooft heeft het alleen aangetroffen bij het roodbonte rund in Brabant
en Limburg. In een geval was een dragend rund naar Gelderland verkocht, zodat
zich ook daar een geval \\\'oordced. Ook heeft hij gehoord van enkele gevallen in de
.Achterhoek: men had daar kalveren waarvan de hoornschoentjes afvielen. Deze dieren
zijn direct geslacht, zodat het niet mogelijk was na te gaan of dit inderdaad over-
eenkomstige gevallen waren.

Mochten zich elders deze gevallen voordoen, dan zou spreker dat gaarne vernemen
om tc kunnen nagaan hoe ver dit gen zich onder dc rundcrpopulatic heeft verbreid.

Tong met epitheel-
defecten op de punt
en op de linker tong-
rand vóór het tong-
lichaam.

Afbeelding links:
Het linker voorbeen
heeft een hoorn-
defect op de kroon-
rand van de binnen-
klauw en een klein
defect op de kroon-
rand van de buiten-
klauw.

.Afbeelding rechts:
Het linker achter-
been heeft hoorn-
ver\\\'al van dc gehele
kroonrand der bin-
nenklauw.

Fig. 10.

Beeld van de normale tong-
lederhuid met de bedek-
kende epidermislagen.
Vergroting 220 x.

Stratum vaseulosum
van de tonglederhuid.

Bi,B2. Stratum papilläre
van dc tonglederhuid.

D. Stratum cylindricum
van dc tongepidcrmis.

E. Stratum spinosum van
de tongepidcrmis.

Beeld van afwijkende /.oompapil-
len en stratum cylindricum van
een kalf met erfelijk mond- en
klauwgebrek. De klauw vertoont
macroscopisch nog geen afwijkin-
gen. Duidelijk is hier toch reeds
te zien de degeneratie van de cel-
len van het stratum cylindricum.
Vergroting 220 x.
.A. Stratum vasculosum van dc

D. Stratum cylindricum van de
zoomepidermis. De cellen zijn
groter en blazig met grote va-
cuolen. De kernen zijn pic-
notisch.

B<ild van de afwijkende
tonglederhuid en tongepi-
drrmis van een kalf met
erfelijk mond- en klauwge-
l>rek. \\\'ergroting llOx.
Stratum vaseulosum
van de tonglederhuid.

B. Lcdcrliuidpapil.
C. Lctlerhuidpapil vaneen
papilla filiformis. Hier-
in is het bindweefsel
toegenomen.
ni,üi>. Holten, waar zieh
het stratum eylindri-
eum van de tongepi-
dermis heeft bevonden.

E. Stratum spinosum van
de tongepidermis. De
rellen hebben reeds
aan het verhoornings-
proees deelgenomen.
De tonofibrillen ont-
breken.

Mijnheer de Directeur van de Veeart.senij-
kundige Dienst, dames en heren.
In de eerste plaats wil ik uiting geven aan
mijn dankbaarheid, dat U mijnheer de Di-
recteur van de Veeartsenijkundige Dienst
mij als voorzitter van de Maatschappij hebt
uitgenodigd. Ik stel die uitnodiging bijzonder
op prijs. U weet dat het ons streven is om in
samenwerking met de Veeartsenijkundige
Dienst al datgene te doen dat van belang
kan zijn voor de diergeneeskunde en de dier-
geneeskundige wetenschap in Nederland. In
Uw inleiding heb ik enige zaken beluisterd
die mij bijzonder hebben getroffen en die
mij tot grote voldoening hebben gestemd.

In de eerste plaats het feit, dat de Dier-
geneeskundige Faculteit nog meer aandacht
zal besteden aan de opleiding van de stu-
denten betreffende de pluimveeziekten.

In de tweede plaats wil ik mijn \\\'oldoening uiten, dat men van de repres-
sieve keuring van wild en gevogelte over zal gaan tot preventiexe keuring,
waarbij aan de dierenarts de taak is toegewezen, die hem rechtens toekomt.

In cle derde plaats acht ik het van grote betekenis, dat ook de Veeartsenij-
kundige Dienst de verontrustende om\\ang van de kwakzalverij in Neder-
land onderkent. Het bestrijden van de kwakzalverij is ook een van de grote
zorgen van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ik kan U nog mededelen, dat de redactie \\an het Tijdschrift \\oor Dier-
geneeskimde voor het \\erslag van deze voorlichtingsdag een extra nummer
\\an het Tijd.schrift zal uitgeven. Het ligt in de bedoeling, dat deze uitgave
als Kerstnummer zal verschijnen.

Gaarne wil ik mij thans tot tolk maken van de dierenartsen die hier in de
zaal aanwezig zijn door U mijnheer de Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst zeer hartelijk dank te zeggen voor deze prachtige tweede voorlich-
tingsdag die we hebben mogen meemaken.

Het doet ons buitengewoon veel genoegen, dat de Veeartsenijkundige Dienst
zich niet opsluit in een ivoren toren, maar dat U in het belang van de ge-
zondheid van mens en dier Uw kennis uitdraagt temidden van de dieren-
artsen. Het op deze wijze verkorten \\ an de afstand tussen de Veeartsenij-
kundige Dienst en de dierenartsen leidt tot een vruchtdragend samenspel.

voltrekt. De industrialisatie van het pluimveebedrijf brengt voor de dieren-
arts mee, dat hij zich verdiepen moet in de pluimveeziekten, die bij deze
industrialisatie meer dan voorheen kunnen optreden. Voorlichting op dat
gebied op dagen zoals deze kan daarbij buitengewoon belangrijk zijn.
Vanmorgen is gesproken over de varkenspest. Prof. ten Thije heeft gezegd,
dat het reeds in 1936 buitengewoon moeilijk was de diagnose van varkens-
pest te stellen. Wij zijn nu 23 jaar verder en nu zijn die moeilijkheden blijk-
baar nog meer toegenomen. Zelf zou ik niet weten welk adjectief te moeten
gebruiken om uitdrukking te geven aan het feit hoe moeilijk het stellen van
de diagnose varkenspest thans is. Dat op zulke problemen in de vergadering
de aandacht wordt gevestigd, wordt door ons dierenartsen buitengewoon
geapprecieerd.

Tenslotte meen ik uit Uw aller naam te mogen spreken als ik de Veeartsenij-
kundige Dienst hartelijk dank zeg voor het organiseren van deze dag, ter-
wijl ik er de wens aan verbind dat deze dag minstens één keer per jaar zal
worden gehouden. Het is van bijzondere betekenis dat alles gedaan wordt
om onze kennis op het gebied van dierziekten, keuringen en alles wat daar-
mee samenhangt te verdiepen en te verrijken. Mogelijkheid daartoe zoals
op deze dag geboden, wordt door ons dierenartsen ten zeerste toegejuicht.

The President of the Dutch Vetcrinary Medical Association thanks the Director of
the Veterinary Service for the organization of the information day for veterinarians,
lie says that this way of giving information fulfills a need and he requests the Direc-
tor of the Veterinary Service to hold a similar meeting every year.

Le President de la Société de Mcdecine Vétérinaire Néerlandaise exprime sa recon-
naissance envers le Directeur du Service Vétérinaire pour l\'organisation de la journée
d\'information pour les vétérinaires.

Il dit que cette façon de donner de l\'information répond à une demande, et il prie le
Service Vétérinaire d\'organiser des journées analogues annuellement.

Der Präsident der holländischen Veterinär Medizinischen Gesellschaft dankt den Di-
rektor des Veterinärdienstes für die Veranstaltung dieser Tagung für Tierärzte.
Es sagt dass diese Informationsweise ein Bedürfnis befriedigt, und bittet dem Vete-
rinärdienst alljährlich derartige Versammlungen abhalten zu wollen.

Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Vete-
rinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid.

Voordat U inderdaad naar huis kunt, wil ik nog een kort woord tot U
richten om uitdrukking te geven aan het gevoel van dankbaarheid dat mij
vervult voor Uw aller aanwezigheid, voor de rol die U gespeeld hebt om
mede te werken om deze dag tot een geslaagde te maken. En als we in
ogenschouw nemen hoe druk en levendig de zaken hier zijn behandeld,
dan is het wel duidelijk dat wij van een geslaagde dag mogen spreken.
Ik geloof dat het goed is dat deze dagen georganiseerd worden, maar ik
geloof niet dat dit een monopolie moet zijn van de Veeartsenijkundige
Dienst. Deze doet dit graag, maar beziet bepaalde problemen vanzelf-
sprekend vanuit een bepaalde gezichtshoek.

Wij menen dat het goed is mededeling te doen van problemen, zelfs wan-
neer die nog lang niet tot een oplossing zijn gekomen, omdat ze alleen kun-
nen worden opgelost door samenwerking van alle veterinairen, op welk
terrein ze dan ook werkzaam mogen zijn.

U zult het met mij eens zijn dat de belangrijkste taak vandaag rustte op
de sprekers.

Ik weet hoeveel voorbereidingen aan de inleidingen ten grondslag liggen,
en ik weet zeker dat ik namens U allen spreek wanneer ik deze sprekers
hartelijk dank zeg voor de wijze waarop zij hun onderwerp ter tafel hebben
gebracht, en hen tegelijkertijd complimenteer.

Ook wil ik graag mijn hartelijke dank uitspreken aan diegenen, die deel-
genomen hebben aan de discussie. Een dag als deze slaagt door het nieuws
dat in de inleidingen gebracht wordt, maar slaagt vooral ook door het deel-
nemen van deskundige Collegae aan de discussie. En dat vandaag zovele
deskundige Collegae naar voren zijn gekomen en zich onderworpen hebben
aan de leiding van de discussieleider, heeft zeer zeker bijgedragen tot het
slagen van deze dag.

Ook dank ik de discussieleider, die er weer voor gezorgd heeft op de daar-
toe gestelde tijd gereed te komen.

Hartelijk dank aan ieder die meegewerkt heeft aan de voorbereiding van
deze dag: de mensen van het secretariaat, de geluidsinstallatie, de pro-
jectie. Ik hoop dat ik niemand vergeet; mocht dit toch zo zijn, laat hij zich
dan achten ook hier genoemd te zijn.

Ik zeg U graag toe, meneer de Voorzitter van dc Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, dat we het volgend jaar weer een dergelijke dag zullen orga-
niseren, en ik ben zeer speciaal U erkentelijk voor de wel zeer waarderende
woorden die U hebt gesproken.

U weet dat ik evenals het Hoofdbestuur van de Maatschappij zeer ge-
porteerd ben voor een coöperatieve samenwerking.

In dit verband wil ik afzonderlijk even het probleem van de pluimvee-
keuring noemen. We maken ons wel eens zorgen over de grote verantwoor-
delijkheid en de omvangrijke taak die hiermee op onze schouders wordt

gelegd en v. aarvoor nog zeer veel ook door ons, dierenartsen, gedaan moet
worden.

Ik ben ervan overtuigd dat wij gezamenlijk nog heel veel zullen moeten
doen om deze taak naar behoren op te vangen, niet alleen voor de be-
strijding van bepaalde wantoestanden, maar vooral op het terrein van con-
structieve, positieve opbouw. ^^

Een ander punt dat ik nog even wil noemen is de verantwoordelijkheid die
de Veeartsenijkundige Dienst geheel buiten zijn wil wordt opgedrongen,
en wel de problemen die samenhangen met de radio-activiteit. Dit is een
zaak die op het ogenblik zowel nationaal als internationaal druk besproken
wordt.

Dames en Heren, ik wil U danken \\oor Uw aanwezigheid en wil U gaarne
een goede reis naar huis wensen.

Mr. van den Born expresses his thanks to all present who contributed to the success
of the day by entering in the discussion and in other ways.

M. van den Born remercie tous ceux qui sont présents et qui ont contribué au
succès de la journée, soit en prenant part à la discussion, soit d\'autre façon.

FIcrr van den Born dankt alle .«Anwesenden für ihren Beitrag zum guten Erfolg dieses
Tages durch Teilnahme an der Diskussion und auf anderen Weisen.

Rund	I 7, 8, 9»)—24, 25»)	40,1° C.	29
	- 51 i
Rund	II 7, 8, 9²) i	41,5° C.	?
Rund	III 7—18—29**)	40,0° C.	27
Rund	IV 7, 8, 9)--28, 29)	41,5° C.	40
	—41, 42, 43**)
Rund	V 7, 8, 9)—32, 33, 34)	41,8° C.	1 28
	—44, 45		1 !

1 rund 15% been	300 kg ä ƒ 3,- 45 kg	~ -	ƒ 900,-
niervet	255 kg 20 kg
eigen vet	235 kg 15 kg
220 kg Opbrengst beenderen ƒ niervet 20 kg ä ƒ 0,75 ƒ eigen vet 15 kg ä ƒ 0,60 ƒ	10,- 15- 9,—	f 34,-
Per kg ƒ 866,—	: 220 = ƒ 3,98		ƒ 863,—
1 rund	300 kg ä ƒ 3,-	- =	ƒ 900,—

		ly.	2/.	3\'/=	4/2	5/2	6/2	7/2 .	8/2	9/2 .	10^ :	11/2	12/2	13/2	14/2	15/2	161/2 ^	17/2
		2\'A	3/2	4\'/2	5/2	6/2	7/2	8/2	9/2	loyi	11/2 ■	12/2	13/2	14/2	15/2 1	le\'/i	17/2 i	611 meer
Fries-	%	1.5	21.0	18.2	14.1 \'	12.2	10.0	7.6 1	6.2	4.1	2.4 1	1.3!	0.8	0.4	0.2 S
land	cumulatief %		22.5	40.7	54.8	67.0	77.0 !	84.6	90.8	94.9	97.3 1	98.6	99.4	99.8	100 1	!	1
Drente	%	1.8	19.1	18.6	15.0	11.7	9.6 1	8.5 ;	6.0 i	4.1	2.8 ,	1.3	0.9 i	0.4	I 0.2 i
	cumulatief %		20.9	39.5	54.5	66.2	75.8	84.3	90.3	94.4	97.2	98.5	99.4	99.8	100		1
Over-	%	1.8	17.2	18.6	15.3	12.4	9.8	8.1 i	6.0	4.4	2.3	1.8	1.4	0.5	0.3	0.1
ijssel	cumulatief %	1	19.0	37.6 ,	52.9	65.3	75.1	83.2 j	89.2	93.6	95.9	97.7	99.1 1	99.6	99.9	100
Geld.	%	1.4	15.8	17.7	13.5 ,	12.2	10.2	8.9 1	7.1	5.3	3.5	2.0	1.5	0.5	{ 0.3	0.1
land	cumulatief %		17.2	34.9	48.4	60.6	70.8	79.7	86.8	92.1	95.6 L \'.	97.6	99.1	99.6	99.9	100	1
Utrecht	%	0.2	19.1	20.9	16.9 i	13.2	9.8	6.9	5.9	3.3	1.8	1.0	0.6	0.3	—	—	0.1 1
	cumulatief %		19.3	40.2	57.1 ,	70.3	80.1 !	87.0	92.9 j	96.2	98.0	99.0	99.6	99.9	i	— i	100 i
Noord-	%	0.6 !	21.3 ;	19.2	15.1 I	13.2	10.3	8.0	5.1	3.4	: 2.0	0.9 ^	0.6 1	0.2	! 0.1 t	1	i
Hol.	cumulatief %		21.9	41.1	56.2 j	69.4	, 79.7,	87.7	92.8	96.2	98.2	99.1	99.7 1	99.9	100	1
Zuid-	%	0.7	20.1	19.9 .	14.6	12.8	9.5	9.0 ,	5.5	3.2	j 2.3	1.0 ;	0.9	0.3	i 0.2
Hol.	cumulatief %		20.8	40.7	55.3	68.1	77.6	86.6	92.1	95.3	^ 97.6	98.6	99.5	99.8	100		1
Zee-	%	1.1	14.3	17.5	16.4	16.3	10.1:	7.8	5.5	3.9	\' 2.5	2.0	1.5	0.7	0.2	0.1	0.1
land	cumulatief %		15.4	32.9 j	49.3 1	65.6	i 75.7 !	83.5	89.0	92.9	95.4	97.4	98.9	99.6	1 99.8	99.9 1	100
Noord-	%	1.5	14.6 [	18.7	15.7	13.0	: 10.8	8.2	5.4	4.6	2.9	f 1.7	1.4	0.8	1 0.5	0-1	—	0.1
Brabant	cumulatief %		16.1 j	34.8	50.5	63.5	■ 74.31	82.5	87.9	92.5	: 95.4	\' 97.1 1 1	98.5	99.3	, 99.8	99.9	—	100
Lim-	%	0.9	13.8	19.5 i	14.6	14.4	: 10.9	9.4 1	6.0	4.2	^ 2.5	1.9	1.0 :	0.4	0.3	i 0.1	—	0.1
burg	cumulatief %		14.7	34.2	48.8 :	63.2	74.1	83.5	89.5	93.7	j 96.2	98.1 j	99.1	99.5	99.8	99.9	—	100
	%	1.2	23.6 i	20.0	16.2	12.2	i 9.7	7.2	4.1	! 2.5	1 1.9	0.8 :	0.5	0.1	i	1
Gron.	cumulatief %		24.8	44.8	61.0	73.2	82.9	90.1	94.2	\' 96.7	98.6	99.4 \'	99.9	100	1		i	i
Onbe-	%	1.0	16.8	18.8	15.0	12.7	i 10.3	1 6.6	1 6.9	4.7	3.0	2.3	j 0.8	0.6	0.3	0.2
kend	cumulatief %		17.8	36.6	51.6	64.3	74.6	81.2	i 88.1	92.8	1 95.8 1	98.1	98.9	99.5	99.8	100

		1/2	2/2 \'	3/.	4/2	5/2	6/2 \'	7/2	QYz ;	9/2	10/2		12/2	13/2 !	14/. i	15/2	I6/2	17/2 en
		2/.	i	4/2		6/2 \'	TA	8/2	9/2 ■	10/2 \'	11/2	12/2	13\'/a	MjA 1	15/2	16\'/2 1	17/2	meer
zee-	%	1.2	21.3	19.0	14.7	12.9	9.8	7.4	5.6 ;	3.5	2.2	1.2	0.8 !	0.3 \'	0.1
klei	cumulatief %		22.5	41.5	56.2 i 1	69.1 1	78.9 ,	86.3	91.9 i 1	95.4	97.6	98.8	99.6	99.9 1	100		1
	%	0.8	15.5	19.2	16.3 .	13.7	10.3	8.4	6.2	4.3	2.6	: 1-3	0.8	0.4	0.1 j	-	-	0.1
klei	cumulatief %		16.3 i	35.5 i	51.8 !	65.5	75.8 \'	84.2	90.4	94.7	97.3	98.6	99.4	99.8	99.9 j	_ i		100
veen-	%	1.0	20.1	18.8	14.7 i	12.8	10.0	8.0	6.5	3.7	2.2	1.1	0.8	0.2 ^	0.1		1
grond	cumulatief %		21.1	39.9	54.6 : 1	67.4^	77.4	85.4	; 91.9	95.6	97.8	98.9	99.7	99.9	100
klei-veen	%	1.2	20.5	18.1	14.3	"Tfë	10.0	8.4	6.5	4.5	2.2	1.4	0.8	0.2	0.1
grond	cumulatief %		21.7	39.8	54.1 ^	65.9	75.9	84.3	90.8	95.3	97.5	98.9	99.7	99.9	100
veen-klei	%	1.3 :	21.4	18.5	13.9	12.4	10.2	8.9	5.3	3.7	2.4	!	0.6	0.2	0.1
grond	cumulatief %		22.7	41.2	55.1	67.5	77.7	86.6	91.9	95.6	98.0	! 99.1	99.7	99.9	100
zand-	%	1.5	19.0	18.7	14.8 :	12.2	10.0	7.8	5.7	4.2	2.6	1.5	1.1	0.5	0.3	! 0.1
grond	cumulatief %		20.5	39.2 \'	54.0	66.2	76.2	84.0	\' 89.7	93.9 1	96.5	98.0	99.1	99.6	99.9	100
lössleem	%	1.3	11.8	18.5	15.5	13.7	12.1	9.8	6.0	4.5	2.6	\' 2.4	; 0.9,	0.4	i 0.2	-	0.1	0.2
grond	cumulatief %		; 13.1	31.6	47.1	60.8	: 72.9	82.7	88.7 i	93.2	95.8	98.2	99.1 !	99.5	99.7	—	99.8	\' 100
onbe-	%	0.6	: 11.01	21.7	17.0	13.5	8.8	8.8	1 8.2	, 4.7	3.2	\' 1.6	0.9
kend	cumulatief %		; 11.6,	33.3	50.3	] 63.8	72.6	81.4	89.6	94.3	: 97.5	99.1	100

vceslag		1/2 2/a	2/2 3/2	3/2 4/.	4\'/. , 5/2	5/= 6\'A \'	6^. VA	7/. 8/2	8/2 9/2	9/. 10/2	10/2 11/2	11/2 12!^ ^	12/2 13/2	13/2 - 14/2	14/2 15/2	15/2 16/2 \'	16^ : 17/2	17/2 en meer
F.H.	% cumulatief %	1.3	20.2 ! 21.5 !	18.8 40.3	14.7 55.0 :	12.4 67.4 ,	9.9 77.3	7.9 85.2	5.9 91.1	3.9 95.0	2.4 97.4	1.2 98.6	0.9 99.5	0.3 99.8	0.2 100\'	j
M.R.IJ.	% cumulatief %	0.9	13.6 14.5 ;	17.5: 32.0 i	15.3 47.3	13.0 60.3	10.7 71.0	8.6 79.6	6.6 86.2	4.9 91.1	3.2 94.3 :	2.5 96.8	1.6 98.4	0.9 99.3	0.5 99.8	0.2 100 !	i
zwart- blaar	% cumulatief %	1.2	23.5 24.7 \'	21.3 46.0	15.6 \' 61.6	12.9 74.5	10.4 84.9	6.5 91.4	3.5 94.9	2.5 97.4	1.6 99.0	0.5 99.5	0.5 100	!		j	t
gemengd vee	% cumulatief %	1.2	18.6 19.8	18.0 37.8	15.7 53.5	13.0 j 66.5 \'	10.1 76.6	8.5 85.1	5.8 90.9	3.9 98.8	2.6 97.4	1.4 98.8	0.7 99.5	0.3 99.8	0.2 100
F.H. M.R.IJ.	% cumulatief %	1.9	16.2 18.1	19.0 37.1	14.0 51.1	11.3 62.4	10.9 \' 73.3	8.6 81.9	7.1 89.0	4.4 93.4	2.6 96.0	1.8 1 97.8	1.5 99.3	0.4 99.7	0.2 i 99.9	0.1 , 100
F.H. zwartblaar	% cumulatief %	1.2	20.7 21.9	18.2 40.1	14.5 54.6	12.8 67.4	10.5 77.9	7.4 85.3	5.9 91.2	3.8 95.0	2.7 97.7	1.5 99.2	0.4 99.6	0.4 100
M.R.IJ. zwartblaar	% cumulatief %	9.8	14.6 24.4	7.4 31.8	9.8 41.6	17.0 58.6	14.6 73.2	14.6 87.8	9.8 97.6	2.4 100
F.H. M.R.IJ. zwartblaar	% cumulatief %	0.4	16.5 16.9	21.4 ; 38.3	17.4 55.7	13.8 69.5	9.9 79.4	9.0 88.4	4.1 92.5	3.7 96.2	1.9 98.1	1.4 99.5	0.5 ■ 100			!	!
onbe- kend	% cumulatief %	1.2	5.2 6.4	22.5 28.9	19.1 48.0	18.5 66.5	9.2 75.7 ^	8.1 83.8	8.1 91.9	3.4 : 95.3	2.3 97.6	1.2 98.8	1.2 100

Land van bestemming:	ras:	hoeveelheid
Australië	Ayrshire
	Zwartbont
	Guernsey
	Jersey
	Dairy Shorthorn	532 CO.
Frankrijk	Ayrshire
	Dairy Shorthorn	810 cc.
Duitsland	Aberdeen Angus
	1lereford	30 cc.
Ghana	Jersey	10 cc.
Hongarije	Aberdeen Angus
	Ayrshire
	Hereford	100 cc.
India	Zwartbont
	Jersey	1080 cc.
Kenya	Ayrshire
	Zwartbont
	Guernsey
	Jersey
	Dairy Shorthorn	3006 cc.
Nieuw-Zeeland	Zwartbont	50 cc.
Nigeria	Ayrshire
	Zwartbont
	Guernsey	1150 cc.
Portugal	Jersey	6 cc.
Rhodesia	Zwartbont	10 cc.
Spanje	Hereford	60 cc.
Turkije	Aberdeen Angus
	Hereford
	Jersey
	Lincoln Red	710 cc.

	Aantal	Kg	%	Kg
Leeftijd	dagen	melk	vet	botervet
2.1	305	4832	4.36	210
3.3	365	10686	4.50	480
4.8	365	12613	4.29	540
5.10	305	5150	4.45	229
6.11	365	14525	4.36	633
8.7	365	11572	4.65	538
9.9	365	15808	4.53	716
			De Keur-Stamboeker, 6,	17, 459.

1-	-0	59806		aanwezig	op	1-11-\'51	en	op	l-ll-\'52; geen bedoeling de koe af te voeren.
1-	-1	4797		>>	ff	1-11-\'51	„	,,	l-ll-\'52; bedoeling de koe af te voeren.
2-	-2	7985			)f	1-11-\'51	niet		l-ll-\'52; verkocht voor het leven.
2-	-3	6132		}>	„	l-ll-\'52		3)	l-ll-\'52; verkocht voor de dood.
2-	-4	844		if	ff	1-11-\'51	„	,,	l-ll-\'52; gestorven of noodslachting.
3-	-0	4941	niet	"	ff	1-11-\'51	wel	)J	1-11-\'52; geen bedoeling de koe af te voeren.
3-	-I	439	))	yy	ff	1-11-\'51	))	>1	l-ll-\'52; bedoeling de koe af te voeren.
4-	-2	340	)>	f)	JJ	1-11-\'51	niet		1-11-\'52; verkocht voor het leven.
4-	-3	240	„	ff	ff	:-ll-\'51	jj	„	l-ll-\'52; verkocht voor de dood.
4-	^4	51		"	"	1-11-\'51	j)		l-ll-\'52; gestorven of noodslachting.

I—0	59806	66	5 6	De tussen de
1—1	4797	79	6—7	groepen be-
3-0	4941	44	3 8	staande ver-
3—1	439	52	4 4	schillen zijn
Totaal	69983	66	5—6	significant.

code;	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
ha\'s !	0.5	! 2.5	5	10	15	1 20	25	! 30	\' 40	50	75	meer
i	—	—	—	—	—	—	—	—	1	_	—	dan
	, 2.5	^ 5	10	^ 15	20	25 1	■ 30	40	50	75	100	\' 100
aant. 574	239	1403	^ 9574	12627	13320	10808	8199	8283	3498	1169	250	39 69983
leeft.
in j. 5—9	i5—6	5—5	5—6	5—6	5—6	5—6	5—4	: 5—5	5—5	5—4 5—1 5—6 5—6
en m,l

code		1 2	3-1-4	5-f6	1 7-f8	9-1-10	11-1-12 : totaal
ha\'s	on-	0.5	5	15	25	. 40	75
	be-	—	—	_	_	i _	en
	kend	5	15	25	40	75	meer
aantal	574	1642	, 22201	24128	16482	4667	289 69983
leeft, in
jaren en	5—9	5—5	5 6	5—6	5—4	1 5—4	5—2 ; 5—2
maanden

		1	2	3	4	5	6
		mach.	mach.	mach.	hand-	hand-	hand-
	on-	melken	melken	melken	melken	melken	melken
	be-	voor	voor	tevens	voor	voor	tevens	totaal
	kend	verwer-	consump-	zelf-	verwer-	consump-\'	zelf-
		king	tiemelk	kazend	king	tiemelk	kazend	i
aant.	416	6610	921	303	52660	7443 .	1630	69983
leeft.								j
in j.	5 8	5—4	5—4	5—5	5—6	1 5-5 ;	5—4	5 6
en m.

		1	2	3	4	5	6	7	8
	on-	F.H.	M.R.IJ.	zwart-	gemengd	F.H.	, F.H. ;	M.R.IJ.	F.H. -t-
	be-			blaar	vee	-1-		4-	M.R.IJ.	totaal
	kend					M.R.IJ.	zwart	zwart	-f- zwart
							blaar	blaar	blaar
aant.	173	55886	5203	998	3034	2381	1702	41	565	69983
leeft.		1
in j.	5—9	1 5-5	6—1	4 11	5—6	5—8	5-5 i	5—6	5—4	, 5-6
en m.

	onbekend	1 2 1 3
uitsluitend • voor een deel geen totaal stamboek stamboek i stamboek runderen runderen runderen
aantal leeftijd in jaren en maanden	332 7735 28333 33583 69983 5—7 5—6 i 5—5 5—6

		1	2	3	4	5	: 6 1	7	8
		fok- -1-	fok-	controle	fok- -1-	fok-	contr.	K.I.	nergens
	on- i	controle	-1-	-1-	contr.	vcr.	ver. 1	ver.	bij-	i
	be-	-1-	fC.I.ver	K.I.ver.	ver.				aange-
	kend	K.I.ver.		j					sloten	totaal
aant.	988	15453	541	17264	6044	239	22310	1823	5321	169983
leeft.										i
in j.	5—8	5—6	5—4	5—4	5—7	5—6	5—5	5—7 1	5 6	\|5 6
en m.								1

Fractie	1	2 !	3	i ^ i	5
mass. bew.		1 ± 1	-I-	±	-1-
indiv. bew.		-n- ^	4--1-	i	-1-
dichtheid	320	640 i	350	! 230	90
norm. sperm.	80%	77%	85%	; 66%	66%

nr. beer	aantal ejaculaten	hoeveelheid sperma per ejacul. in cc	dichtheid in j mill/cc	aant. sperm. p. ejaculaat
2362		6	253	98.3	25 X 10»
2181		13	136	224.6	30,4 X 10»
2367		13	128	360	45,2 X 10»
2213		10	107	215	21.5x 10»
2049		18	322	183	59,1 x 10»
2288		26	154	199.6	28,4 X 10»
2325		17	166	252.9	40,2 X 10»
2907		12	165	129.2	25,2 X 10»
2537		2	150	395	61,0 X 10»
2482		1	150	250,0	37,5 X 10»
2855		3	80	260.0	25,3 X 10»
1069	Y	10	209	327 j	71,6 X 10»
1074	Y	5	116	688	52,6 X 10»
Van alle beren	is het genii(	Jdelde over 13	6 ejaculaten:
	j	136	176.4	244,0 ! 1	37,6 X 10»

		1	2	3 ;	4
	on-	fok-	fok-	productie	productie
	be-	bedrijf	productie	fok- I	bedrijf
	kend		bedrijf	bedrijf		totaal
aantal	627	51920	10765	3817	2854	69983
leeft, in						!
jaren en	5 8	5—5	5 6	5—8	5—7	^ 5—6
maanden

		1	2 ^	3	! 4
		runder-	runder-	runder-	1 runder-
	on-	bedrijf	varkens !	kippen-	1 varkens-
	be-		bedrijf	bedrijf	kippen-
	kend				bedrijf	totaal
aantal	608 i	43324 1	17464 i	1779	6808	169983
leeft, in
jaren en	5 6	5—5	5—6 1	5^-9	5—9	5—6
maanden

soort		1/2	2/=	3/2	4/2	5/2	6/2	7/2	8\'/2 i	9/2	10/2	11/2	12/2	13/2	14/2	15/2 ,	16/2	17/2
van bedrijf		2/2	3/2	4/2	5/2	6/2	7/2	8/2	9/2;	10/2 ,	11/2	12/2	13/2	14/2	15/2	I6/2 :	17/2	meer
runder- bedrijf	% cumula- tief %	1.3 !	20.4 1 21.7\' 1	18.6 40.3 \'	14.8 55.1	12.6 67.7 1	10.1 : 77.8	7.8: 85.6	5.8 91.4	3.9 95.3 i	2.3 97.6	1.2 98.8	0.8 99.6	0.3 99.9	0.1 100
runder- va rltens- bedrijf	% cumula- tief %	1.4	18.9 20.3	19.4 39.7	14.9 54.6 ,	12.2 66.8	9.6 76.4	7.8 84.2 ^	5.8 90.0	4.2 ; 94.2	2.6 96.8	1.5 98.3	1.1 99.4	0.4 99.8	0.2 100
runder- kippen- bedrijf	% cumula- tief %	0.7	18.1 18.8	16.4 35.2	15.1 50.3	12.2 ^ 62.5	10.5 73.0	9.1\' 82.1	7.0 89.1	5.0 94.1	3.0 97.1	1.6 98.7	0.6 99.3 !	0.2 99.5	0.3 99.8	0.2 100
runder- varkens- kippen- bedrijf	% cumula- tief %	1.4	16.1 : 17.5	18.5 \' 36.0	14.6 \' 50.6	12.4^ 63.0	10.7: 73.7	8.9 83.6	6.2 88.8	4.3 93.1 1	2.7 95.8	1.9 97.7	1.4 99.1	0.5 99.6	0.3 99.9	0.1 100
onbe- kend	% cumula- tief %	1.3	15.5 16.8	18.6 \' 35.4	16.8 52.2	15.5 67.7	10.2 77.9	8.4 86.3	6.6 92.9	2.1 95.0	3.3 i 98.3 j	0.3 98.6	1.0 99.6	0.2 99.8	0.2 100

		1	! 2	3	4 5 6	7
	on- j	geen	volbloed	volbloed	F.R.S. -N.R.S. F.R.S.	N.R.S.
	be-	stam-	nog niet	afge-	stam- stam- hulpb.	regis-
	kend	boek	gekeurd	keurd	boek boek koe	ter koe	totaal
aant.	669	41558	7531	560	6735 6805 2310	3815	69983
leeft.
in j.	5—6	5—4	3—3	5—6	6—5 : 6—3 6—11	6—11	5 6
en m.

	onbe-	1	2 i	3	: 4
	kend	j 70—77 1	77 !	78	79 en meer	totaal
aantal	64377	1739	1559	1285	1023 1	69983
leeft, in
jaren en	5—4	6—11	7-0 •	7-0	! 7-4 I	5 6
maanden					i

naam	aantal	gemidd.	gem.	perc. gelmassa	;em. aant. sperm.
beer	spr.	eoncentr.	tot. vol.	t.o.v. tot. vol.	per ejaculaat
August	27	sp. 357.000	252 cc	21%	71 X 10»
		mm.\'\'
Johnny	11	335.000	178 cc	20%	47 x 10»
Krijn	28	400.000	242 cc	26%	71 X 10»
Lister	47	351.000	200 cc	25%	52 X 10»
Prento	11	356.000	239 cc	11%	76 X 10»
Wijnand	33	529.000	157 cc	31%	57 X 10»

JONG RK,	DIERENARTS
	zoekt plaats als
	^asi assistent
	met mogelijkheid voor associatie of overneming
	in plattelands- of gemengde praktijk.
Brieven onder no, 11-59 aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Rubenslaan	123, Utrecht,

datum	hoeveelheid j	dichtheid
11—2	150 cc	niet bepaald
12—2	120 cc	320 mill/cc
13—2	180 cc j	210 mill/cc, 2 ejaculaten na elkaar.
14—2	90 cc !	280 mill/cc
15—2	120 cc	80 mill/cc
16—2	120 cc ; i	niet bepaald, consistentie waterig.

eerste k.i.	tweede k.i.	j totaal
drachtig niet dr.	drachtig niet dr.	drachtig niet dr.
66 121	15 14	81 135
35.3%		37.5%

met bronstcontrole	totaal ins.	drachtig	niet dr.
166	54 32.5%	112
zonder bronstcontrole	50 i 26 52.0%	24

	aantal	drachtig	niet drachtig
zeugen	93	38	55
		40.9%
gelten	123	43	80
		35.0%

nr. beer	tot. aant. ins.	drachtig	niet drachtig	% drachtig
2049	69	27	42	39.1
2367	54	15	39	27.8
2362	19	6	13	31.6
2181	25	13	12	52.0 1
2213	32	10	22	31.3
1074 G.Y.	6	4	2	66.7
1069 G.Y.	11	6	5	54.5

	aantal biggen	aantal worpen	gemiddelde grootte
zeugen	378	37	10.2
gelten	317	42	7.5
totaal	695	79	8.8

	totaal	drachtig	niet dr. % drachtig
met antibiotica 242 ; zonder antibiotica 160	126 1 16 52.1 89 71 55.6
Alle tweede inseminaties werden met antibiotica verricht. Laat men deze buiten beschouwing, dan krijgt men het volgende.
1 eerste inseminaties met antibiotica zonder antibiotica	totaal drachtig 201 118 160 89	niet dr. % drachtig \' 83 58.7 71 55.6 i

	le k.i.	2e	k.i.
	-1- j		—	-1-	_ !
zeugen	165	58.5%	117	8	30
gelten	42	53.2%	37	—	3
totaal	207	57.3%	154	8	33

	totaal	drachtig na le k.i.	% drachtig
Deurne	173	144	65.9
Liessel	74	40	54.1
Neerkant	55	27	49.1
Milheeze	59	26	44.1
	361	207	57.3

dichtheid in mill/cc	totaal	drachtig	% drachtig
minder dan 20	75	38	50.7
van 20 tot 30	66	34	51.5
van 30 tot 40	49	27	55.1
meer dan 40	102	62	60.8
	292	161	55.1

leeftijd in uren	drachtig	niet drachtig	% drachtig
0-2	45	29	60.8
	92	76	54.8
4—6	54	52	50.9
6—8	24	30	44.4

	aant. biggen	aant. worpen	gem. grootte
zeugen geïnsemineerd met antibiotica	1017	96	10.6
zeugen geïnsemineerd zonder antibiotica	820	76	10.8
totaal zeugen	1837	172	10.7
gelten geïnsemineerd met antibiotica	187	22	8.5
gelten geïnsemineerd zonder antibiotica	112	14	8.0
totaal gelten	299	36	8.3
totaal alle worpen	2136	208	10.3

	mean distance	vatiation
from vulva to orifice of urethra	13.5 cm.	10—18 cm.
from orifice of urethra to cervix	13.5 cm.	7—21 cm.
cervix	26.5 cm.	10—40 cm.
uterus horn	185.0 cm.	40—300 cm.