-ocr page 1-

TITDSCHRIFT

VOOR

DIERGENEESKUNDE

UITGEGEVEN DOOR DE

KONINKLIJKE
MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE

ONDER REDACTIE VAN

Prof. Dr. P. HOEKSTRA, Voorzitter.
Prof. Dr. J. H. J. VAN GII.S, Dr. P. H. W. TACKEN,
Dr. E. H. KAMPELMACHER en H. L. L. VAN WERVEN, Leden

AMBTELIJK SECRETARIS VAN DE REDACTIE:
Dr. W. A. DE HAAN

REDACTEUR-DIERENARTS:
L. S. B. G. H. HARMSEN

ZEVEN EN TACHTIGSTE DEEL

G. VAN DIJK N.V. — BREUKELEN — 1962

RIJXS, v/rssiTEfT
UTi^&CHT

-ocr page 2- -ocr page 3-

TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE

-ocr page 4-

rijksuniversiteit utrecht

oo:

!1 7531

-ocr page 5-

INHOUD

Toelichting:

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de vol-
ledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

3. Vet gezette paginanummers verwijzen eveneens naar originele artikelen.

4. Plaatsing van één of twee sterretjes achter het paginanummer betekent dat het
artikel in de eerste, res]). de tweede Jubileum-aflevering is opgenomen.

Aalbers, J. G...................................................................... 922, 1047

Aantekeningen bij ingezonden materiaal (TERPSTRA, AKKERMANS,

en OUWERKERK) ....................................................................................................................................1246

Abces met bijzondere inhoud (TALSMA) ..............................................................................1035

Abnormale geluiden bij de ademhaling (BEIJERS) ......................................................620

Actinobacillus (novo species) bij het varken (VAN DORSSEN en

JAARTSVELD) ..........................................................................................................................................450

Acute Fowl Cholera in a Connecticut Chicken Flock; Description of the

Isolation of Pasteurella multocida (FLETCHER en MAAS) ........................1125

.■\\kker, S. van den ..........................................................................................................................................720

AKKERMANS, J. P. W. M. (zie TERPSTRA) ..................................................................1246

Anema-Willems, H. J. B....................................................... 128, 189

Anonyme mycobacteriën (FALKENA) ....................................................................................473

Ascaris lumbricoides bij lammeren (Spontane infectie, WENSVOORT) ... 260
Aviaire encefalomyelitis, klinische en patho-histologische diagnostiek

(MAAS en HELMBOLDT) ......................................................................................................371

Aviaire encefalomyelitis, enkele diagnostische methoden en hun inter-
pretatie (MAAS en LUGINBUHL) ..........................................................................................947

Aviaire encefalomyelitis, aantrkpningrn over epizoötiologie en preventie

(MAAS en LUGINBUHL) ............................................................................................................1009

B

BALJET, J. W. en TIECKEN, G. W., Casuistische mededelingen over

Rabies ................................................................................. 1446

Banale infecties van het genitaalapparaat bij het vrouwelijk rund (Onder-
zoek en behandeling... VAN WA VEREN) ..............!..................... 235

BARKEMA, R. M., Heterosis, achtergronden van een economisch en weten-
schappelijk interessant verschijnsel ............................................. 877

BARRAU, IL, Omstreeks de hengstigheid verergerende huidaandoening

bij een merrie ........................................................................ 981

BERGSTRÖM, P. L. (zie NEETESON) .......................................... 1111

BEIJERS, J. A., Wat kunnen ons abnormale geluiden bij de ademhaling

leren ? ................................................................................. 620

Beijers, J. A................................................................ 433, 503, 667

BEKKUM, J. G. VAN, Ervaringen met de enting van varkens tegen mond-
en klauwzeer ........................................................................ 1680

BEMMEL, A. C. V. VAN, ZWART, P. and PETERS, JOH. C., Report on
births and deaths occurring in the Gardens of the Royal Rotterdam Zoo
during the years 1959 and 1960 ................................................ 826

-ocr page 6-

BERICHTEN EN VERSLAGEN:

Animal Health Yearbook FAO/OIE 1960 ..................................................................278

Animal Health Yearbook FAO/OIE 1961 ..................................................................1281

Arts en dierenarts ........................................................................................................................1395

Arts en diergeneeskunde ............................................................................................................1396

Automatisering K.I.-gegevens bij runderen ............................................................200

Aviaire tuberculose een gevaar voor de mens? Sensatie? ..............................655

Benoemingen bij „De Schothorst", C.L.O.-controle en de „Pluva" 61

Bicentenaire de l\'Ecole Vétérinaire de Lyon ............................................................1051

British Society for the Study of Reproduction, Congres 1961 ..................274

Dierziektenbestrijding 1961 ......................................................................................................577

Dubben is lonend ..............................................................................................................................507

Eetbaar vlies om kippevlees ................................................................................................1226

Engels mond- en klauwzeervaccin voor Afrika ......................................................1333

European Meat Research Workers, Vllth Meeting, Warschau ......

............................................................... 572, 781, 864, 931

„Fondue Néerlandaise" ............................................................................................................1585

Gezondheidszorg ..............................................................................................................................1585

Guérin, J. M. C. overleden ......................................................................................................433

Handboekje voor de landbouwvoorlichter ..................................................................1275

Hondsdolheid, Wijziging weringsmaatregelen ......................................................860

I.A.V.F.H., 3e Internationaal Symposium, Nice, 1962 ....................................993

Individuele variatie in onderhoudsbehoeften van melkvee ........................506

Instituut voor Vétérinaire Virulogie, inzending materiaal ........................1003

Intern. Congres (IVe) „Voortplanting bij dieren", Scheveningen,

1961 ............................................................ 1002, 1392, 1458

Intern. Congres (IVe) van Zoopathologen, Kopenhagen, 1962 ............1277

Intern. Federatie voor Hygiëne en Preventieve Geneeskunde, Congres

Weenen, 1962 ..............................................................................................................................1052

Intern. Unie van Vereniging van Artsen-automobilisten, bestuurs-
vergadering juni 1962 ............................................................................................................1058

Intern. Veeteeltkundig Congres (8e), Hamburg, 1961 ..............................998

Invloed van castreren op slachtkwaliteit van varkens ....................................788

Jaarverslag Coöp. K.I.-Vereniging „De Kempen" 1960/1961 ..................1276

Jaarverslag Inst. Pluimveeteelt „Het Spelderholt" 1960 ..............................128

Jaarverslag Inst. Veevoedingsonderzoek „Hoorn" 1960 ..............................580

Jaarverslag K.I. 1960 ..................................................................................................................928

Jaarverslag Landbouwschap 1960 ....................................................................................582

Jaarverslag M.M.B. Prod. Division 1960/1961 ......................................................1160

Jaarverslag Veeartsenijkundige Dienst Suriname 1960 ..............................54

Jaarverslag Vet. Hoofdinspecteur Volksgezondheid 1959 ..............................652

K.I. bij varkens ..............................................................................................................................1227

K.I. bij varkens in Japan ............................................................................................................1231

Kiemvrije opfok van biggen ................................................................................................725

Köhler, Prof. Dr. H., lezingen te Utrecht ..................................................................506

Kwaliteit van huiden en vellen voor lederbereiding ..........................................1155

Kwaliteitsbeoordeling van dierlijke vetten en hun verwerking in de

veevoeding ....................................................................................................................................786

Laboratorium Nobilis bestaat 12/2 jaar ........................................................................1227

Landbouwkundige aspecten van de Euromarkt ......................................................1398

Leesgezelschap voor dierenartsen ....................................................................................61

Magnesiumkoekjes tegen kopziekte ..............................................................................724

Meat Research Institute (oprichting) ..............................................................................1337

Melk, boter en kaas-waarschuwing ..............................................................................1217

Milocorn ................................................................................................................................................127

Mond- en klauwzeerbestrijding bij varkens ............................................................927

-ocr page 7-

Mond- en klauwzeer verloopt gunstig ........................................................................1003

Mond- en klauwzeer tot staan gebracht ........................................................................1333

Nederlandse Zoötechnische Vereniging, Symposium, Utrecht 1962 ... 1463
Nieuwe organisatie Landbouwvoorlichting en Landbouwkundig

Onderzoek ....................................................................................................................................867

Onderscheiding van den heer W. H. Hendrix ......................................................1281

Ongelijke tussenmelktijden en produktie ..................................................................579

Ontsluiten van graanstro ............................................................................................................1159

Paarden met gecoupeerde staarten worden niet uitgesloten van

premietoekenning ........................................................................................................................579

Paardengezondheidskalender:

Aandoeningen van de hoefkatrol ........................................................................279

Gevaren die het paard in de weide bedreigen ....................................1101

Hoefverzorging bij jonge paarden ..................................................................1101

Hoesten ....................................................................................................................................1583

Maandagziekte ..................................................................................................................126

Mok ..........................................................................................................................................1583

Pijnlijke drukkingen door het tuig ..................................................................656

Het spenen van het veulen ....................................................................................1280

Verbeende hoefkraakbeenderen ........................................................................59

Het verblijf in de paardestal ..............................................................................508

De voeding van de drachtige merrie ............................................................198

Wormbestrijding bij het paard ..............................................................................1336

Wormbestrijding - ook nu ..........................................................................................658

Pfizer studiefonds ..............................................................................................................................1332

Promotie van de heer W. Dorsman ....................................................................................1464

Pseudovogelpestbestrijding in Engeland ........................................................................1398

Pullorumonderzoek 1962 ............................................................................................................861

Rachitis en andere gebreken bij veulens ..................................................................722

Rapport Commissie „Opleiding keuringsdierenartsen" ....................................643

Rattenbestrijding i.v.m. mond- en klauwzeerbestrijding ..............................1230

Resultaten op de voorbeeldbedrijven ..............................................................................657

Reünie van Oud-Absyrtus-leden ..........................................................................................927

Roombotergebruik in het boerengezin ........................................................................657

Salmonellose-vraagstuk in studie ..........................................................................................202

Salmonellose onder de werking der Veewet ............................................................996

Samenstelling en rendement van weidegras tijdens de beweiding ... 1280

Schouwen van eieren bij kwiklamplicht ........................................................................60

Selectiemesterijen in 1961 ......................................................................................................1334

Standaard Nederlandse Piëtrain ..........................................................................................1229

Stichting De Snoo-van \'t Hoogerhuys ..............................................................................655

Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee, jaarvers!. 1959-\'60 ............202

Stichting Onderzoek Bodem-Plant-Dier (Grashuis directeur) ..................130

Stichting Prof. Dr. D. A. de Jong, verlening stipendia ....................................129

Studiebeurzen:

Luxemburg ............................................................................................................................434

Oostenrijk ..............................................................................................................................434

Noorwegen ..............................................................................................................................434

Spanje ..........................................................................................................................................860

Duitsland ..............................................................................................................................1002

Studiereis naar Denemarken ................................................................................................350

Toekomstige mogelijkheden bij de pluimveehouderij ..........................................199

Tom Newman-prijs ........................................................................................................................1218

-ocr page 8-

Utrechts Universiteitsmuseum, Diergeneeskundige Afdeling .........

............................................................... 435, 789, 927, 1398

Vacatures in het buitenland:

Tschad ....................................................................................................................................726

Nieuw Zeeland ..................................................................................................................1333

40 jaren „Spelderholt" II ......................................................................................................195

40 jaar Zuidhollands Groot-Yorkshire Varkens Stamboek ........................1329

Veeteelt in de Sudan ..................................................................................................................1051

Veiligheidsgordels ..............................................................................................................................126

Vereniging van Directeuren van Gem. Slachthuizen (bestuur) ............995

Vereniging „Het Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres" (viering

75-jarig bestaan) ........................................................................................................................867

Verplichte sterilisatie van ingevoerd diermeel ......................................................278

Veterinaire zorg voor de pluimveestapel ..................................................................580

Vlees IV ................................................................................................................................................1275

Vruchtbaarheid en de minerale samenstelling van het rantsoen ............1219

Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding ............... 278, 928

Wijlen Prof. Dr. Hesse herdacht ..........................................................................................860

World Scientific Meeting on the Biology of Tunas ..........................................1335

World Veterinary Association:

Aanvraag Film materiaal ..........................................................................................726

Vergadering Permanent Comité (4e) ............................................................1154

BEUSEKOM, C. VAN en MAAS, J. G. A. VAN DER, Open tuberculose

bij een rund tengevolge van een besmetting met aviaire tuberkelbacillen 338
Bevruchtingsresultaten (verschillen tussen de K.I.-verenigingen (VAN

NOREL) ............................................................................................................................................................1256

Bloedarmoede bij biggen (BUYSSE) ..........................................................................................1423

Blokhuis, J................... 121, 188, 190, 266, 268, 345, 346, 429, 500, 638 718

B.M.R. (Uitvoering en waarde bij een georganiseerde mastitisbestrijding,

JAARTSVELD) ..........................................................................................................................................1069

BOEKBESPREKINGEN:

A i t k e n and Wilson: Rabbit Feeding fot Meat and Fure ..................859

A m 1 a c h e r: Taschenbuch der Fischkrankheiten ..........................................432

Bar nett: The Control of Ticks on Livestock ................................................1581

Behrens: Lehrbuch der Schafkrankheiten ......................................................1150

„Biotechniek" ....................................................................................................................................192

Bressou: Aide-memoire d\'ostéologie comparée des animaux do-

mestiques ..........................................................................................................................................568

Dirksen: Die Erweiterung, Verlagerung und Drehung des Lab-
magens beim Rind ..................................................................................................................924

Dobberstein und Hoffmann: Lehrbuch der vergleichenden

Anatomie der Haustiere, Band I, Bewegungsapparat ..............................721

F r i t z s c h e und G e r r i e t s: Geflügelkrankheiten ....................................989

Habermehl: Die Alterbsetimmung bei Haustieren, Pelztieren und

jagdbarem Wild ........................................................................................................................270

Harms: Zoobiologie für Mediziner und Landwirte ....................................1274

Harris: The problems of Laboratory Animal Disease ..............................1 388

Hoffmann: Histologischer Kurs, Teil II ......................................................191

IJsseling en Scheygrond: Hoofdzaken der Biologie: Plant-
en Diergeneeskunde I A; Gewervelde dieren III ..........................................1582

Jones, Bruce, V.: Advances in Small Animal Practice III ............1099

K o 1 b: Lehrbuch der Physiologie der Haustiere ................................................1328

-ocr page 9-

K O O i s t r a: Konijnen houden als liefhebberij ......................................................1151

Krüger: Veterinäre Terminologie ..............................................................................1215

Lammers, Nelemans en Siderius: Algemene farmaco-
therapie .................................................................. 52, 192

Landbouwgids 1962 ........................................................................................................................568

Lombard: Cancerologie comparée ..............................................................................1529

Lucas and J a m r o z: Atlas of Avian Hetatology ..........................................125

Mann: Meat handling in underdeveloped countries, slaughter and

preservation ....................................................................................................................................1215

M a u 1 e: The Semen of Animals and Artificial Insemination ..................1457

Mens, plant, dier en radioactieve besmetting ............................................................778

Miller: The Pfizer Handbook of microbial Metabolites ........................641

Moss: Valiant Crusade ............................................................................................................503

M o u 1 t o n: Tumors in Domestic Animals ............................................................1048

N e w s o m and Marsh: Les maladies du mouton ..........................................349

Nickel, Schummer und S e i f e r 1 e: Lehrbuch der Anatomie

der Haustiere, Band L Bewegungsapparat ............................................................642

N i e b e r 1 e und C o h r s: Lehrbuch der speziellen pathologischen

Anatomie der Haustiere ......................................................................................................720

Niemand: Praktikum der Hundeklinik ..................................................................569

Salisbury and Vandemark: Physiology of Reproduction and

Artificial Insemination of Cattle ....................................................................................924

Schenck und Kolb: Grundrisz der Physiologischen Chemie für

Veterinärmediziner, Humanmediziner und Biologen ..............................1099

Schmidt-Treptow: Was gibt es Neues für den praktischen

Tierarzt 1960 ..............................................................................................................................271

Siegmund: Mercks Veterinary Manual ............................................................503

Sie laf f: Trichinenschau ......................................................................................................1388

W e s t h u e s und F ritsch: Die Narkose der Tiere, I, Lokal-

anaesthesie ..........................................................................................................................................349

W e s t h u e s und F r i t s c h: Die Narkose der Tiere II, Allgemein-
narkose ................................................................................................................................................348

W i e s n e r: Die Leukose des Rindes ..............................................................................270

W o o d r o w: The Export and Import of Dogs and Cats ..............................1150

W u n d r a m und S c h ö n b c r g: Lebensmittelüberwachung ............1581

Boender. J.......................................................... 274, 1383, 1387, 1527

BOOGAERDT, J. en MAAS, H. J. L., Vervanging van haringmeel door

Peru-vismeel in mestkuikenrantsoenen ....................................................................................113

Bois, C. H. W. de ............................................................... 1148, 1212

BORN, J. M. VAN DEN, De dierenartsen in de samenleving ....................................7*

BOSGRA, O. en ROERINK, J. H. G., Parental Immunity in Fowl Pox

and Serum neutralization ........................................................................................................................106

Brands, A. F. A..................................................................................................................................................1213

BRON, E. J. S., Een nieuw instrument voor het immobiliseren van het

achterbeen van een rund ........................................................................................................................559

BRUIN, J. J. M. DE en JAARTSVELD, F. H. J., Staartafwijkingen bij

varkens als oorzaak van het ontstaan van abcessen ......................................................847

BUYSSE, F., Bloedarmoede bij biggen ..........................................................................................1423

Burg, W. B. van den ....................................................................................................................................735

CATE, L. TEN, Groene verkleuring in vleeswaren van bacteriële origine 303

CAZEMIER, C. H., Speenbetrappen bij rundvee ................................. 1294

GESAR, E. (zie TALSMA) ......................................................... 1141

-ocr page 10-

CLARENBURG, A. (zie KAMPELMACHER) ................................. 1405

Clostridium-infectie bij biggen (JAARTSVELD, JANSSENS en JOBSE) 768

CONGRESSEN:

British Veterinary Association, September 1962, Scarborough ......... 869

Cursus Afvalwaterbiologie, maart 1962, München ........................ 130

Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft:

5e Congres, oktober 1962, Bad Nauheim .................. 130, 869

Congres ziekten bij het Kleine Huisdier, november 1962,
München ...................................................... 1004,

1281
130

281

1060

1102
939
1536
869

1059
203
1161
658
1400
1338

1233
435
869

509
435

1233

1161

509
1536
939

583
203

Diergeneeskunde in de tropen, april/mei 1962, Berlijn ..............

Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon, mei 1962, viering 200-jarig

bestaan, Lyon ..............................................................

Europeen Soc. of Professors of Vet. Surgery, Intern. Congres, sep

tember 1962, Utrecht .....................................................

Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en

Natuurwetenschappen, jaarvergadering ........................... 659

I.A.V.F.H., 3e Int. Symposium, juni 1962, Nice ...... 62, 281, 582

Intern. Congres voor Parasitologie, 1963, Rome .......................

Int. Congres Runderziekten, mei 1962, Weenen 62, 130, 203, 659
Int. Congres (Ve) „Voortplanting bij dieren", september 1964

Trento ............................................................... 62, 939

Intern. Congres (IVe) voor zoopathologen, mei 1962, Kopenhagen

Intern. Week van de Landbouw, september 1962, Brussel ..............

K.I.-congres te Wels (12e) ............................................. 435

Kon. Gen. voor de Landbouw, A-cursus, november 1963, Wageningen

Ned. Congres voor Openbare Gezondheidsregeling ............... 789

Ned. Inst, voor Preventieve Geneeskunde, 7e cursus Medische Sta

tistiek 1962/1963 ................................................... 1059

Nederlandse Landbouwweek 1962 ......................................

Nederlandse Pluimvee Federatie. Alg, Verg. juni 1962, Den Bosch
Stichting A.C.V.-cotrole, landelijke veevoedingsstudiedag, mei 1962

Utrecht .......................................................................

Universiteitsdag 1962 ........................................................

Verbond Wetenschappelijke Onderzoekers, congres, oktober 1962

Utrecht .......................................................................

Vereniging „Het Ned. Landhuishoudkundig Congres", 109e Congres

september 1962, Middelburg ..........................................

Vereniging „Het Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres", viering

75-jarig bestaan, april 1962, Enschede ..............................

Veterinaire Week, juni 1963 ....................................... 1399

W.A.V.F.H. (voorheen I.A.V.F.H.) ......................................

World Federation for the Protection of Animals, Intern. Congres

mei 1962, Versailles ..................................................

W.P.V.A., 2e Intern. Conferentie, september 1962, Cambridge ..

62
939
939
1161
1399
1536

World Veterinary Association:

17e Intern. Congres, augustus 1963, Hannover

Sectie voedingsmiddelenhygiëne ..................

I.S.F.A.-congres september 1962, Warschau ...

Tentoonstelling gedurende congres ...............

Congresmededeling .................................

Filmvertoningen ....................................

-ocr page 11-

Daling van het gehalte van eosinofiele leucocyten na A.C.T.H.-injectie bij

de stier (SYBESMA en VAN DER VEEN) ..................................................................691

DEKKER, N. D. M. en SCHAAF, A. VAN DER, Een geval van open

tuberculose bij een kameel ..................................................................................................................1133

De dierenarts in de samenleving (VAN DEN BORN) ................................................7*

De dierenarts in het onderwijs en het onderzoek (FRENKEL) ..............................11*

De dierenarts in de grote-huisdieren praktijk (KRANENBURG en RUT-
GERS) ..................................................................................................................................................................18*

De dierenarts in het leger (VAN VUUREN en VAN SCHAIK) ........................25*

De dierenarts in de kleine-huisdieren praktijk (VAN WERVEN) ........................27*

De dierenarts en de voedingsmiddelenvoorziening (VAN GILS) ........................33*

De dierenarts en de zootechniek (DE GROOT) ..................................................................42*

Dierenarts en volksgezondheid (VAN KEULEN) ............................................................47*

De dierenarts en de georganiseerde dierziektenbestrijding (ZUIJDAM,

SJOLLEMA en OSKAM) ..................................................................................................................53*

De dierenarts in de industrie (WILSON) ....................................................................................62*

De Nederlandse dierenarts buiten de grenzen (HARMSEN en HOEK-
STRA) ..................................................................................................................................................................66*

Diergeneeskunde (De plaats van de ... in de medisch-biologische weten-
schappen, VERLINDE) ........................................................................................................................25**

Diergeneeskundig beroep (Sociale aspecten van het ..., KR.AMER) ............40**

DIERGENEESKUNDIGE SNAPSHOTS:

Epidermoid carcinoma in a water buffalo (Sutmöller) ....................................1050

Japanse gedenksteen ..................................................................................................................505

„Maligne lymphoma" bij een rund (Zuur en Ter Haar) ..............................1152

Struma bij een Jersey-kalf (Zuur) ..............................................................................926

Diergeneeskundige Studenten Kring ................................. 1008, 1289, 1342

Diermeel en salmonellosis (VAN DER SCHAAF, VAN ZIJL en HÄGENS) 211

DIETEN, S. W. J. VAN (zie VAN LOEN) ........................................................................1556

Dieten, S. W. J. van ............................................. 1096, 1147, 1269, 1325

Differentiatie in hemoglobinen bij het Nederlandse schaap (VAN VLIET) 597

Dijkman, K. E........................................................................................................................................................500

DIJKSTRA, R, G. en VRIES, J. DE, Een bijzonder geval van listeriosis

bij een schaap ................................................................................................................................................711

DIJKSTRA, R. G., Meningo-encephalitis listeriosa bij het rund ........................1647

DONKER-VOET, J., Een door Moraxella anatipestifer veroorzaakte aan-
doening bij jonge eenden ........................................................................................................................741

DONKER-VOET, J., Epidemiologie van listeriosis ............................................................1657

Doorlopende agenda 65, 132, 204, 283, 361, 437, 513, 585, 660, 727, 790,

871, 943, 1005, 1061, 1104, 1162, 1233, 1285, 1339, 1401, 1465, 1539, 1587
DORSSEN, C. A, VAN en JAARTSVELD, F. H. J., Actinobacillus suis

(novo species), een bij het varken voorkomende bacterie ....................................450

Dorssen, C. A. van, 48, 119, 187, 263, 278, 340, 341, 495, 496, 591, 634,
652, 717, 771, 772, 852, 853, 917, 918, 983, 1043, 1045, 1094, 1095,
1142, 1148, 1208, 1211, 1266, 1268, 1281, 1324, 1325, 1383, 1384,

1455, ........................................................................................................................................................................1526

E.E.G. en dierenarts (KARSEMEIJER) .......................................... 1626

E.E.G. (Algemene en medische aspecten, VAN NIEUWENHUIZEN) ...... 1618

E.E.G. en de vleeskeuring (VAN VLOTEN) .................................... 1634

-ocr page 12-

E.E.G. en de wering van dierziekten (WAGENVOORT) ..................... 1612

EERNSTMAN, T., De invloed van het micro- en macroklimaat en van
isoleringsmaatregelen op het optreden van enzoötische of viruspneumonie

bij varkens. Een kritisch literatuuroverzicht I ................................. 965

EERNSTMAN, T., De invloed van het micro- en macroklimaat en van
isoleringsmaatregelen op het optreden van enzoötische of viruspneumonie

bij varkens. Een kritisch literatuuroverzicht II ................................. 1188

Eeuwfeest 1962 ........................................................................... 57**

EGMOND, P. J. D. VAN en MATTHIJSEN, H. F., Torsie ener niet be-
vruchte rechter uterushoorn bij een rund ....................................... 629

Entreacties bij cavia en kip na besmetting met konijnepest (pokken) virus,

vaccine en cowpox (J.ANSEN) ................................................... 738

Enzoötische- of viruspneumonie bij varkens I (EERNSTMAN) ............... 965

Enzoötische- of viruspneumonie bij varkens II (EERNSTMAN) ............ 1188

Erfelijkheidsgraad van spekhardheid bij selectiemesterij-varkens (MINKE-

MA, KROESKE en HART) ........ ............................................. 1078

F

FALKENA, R., Anonieme mycobacteriën .......................................... 473

Fascioliasis rond het begin van onze jaartelling in de omgeving van de

„Feddersen Wierde" (OVER en J.-VNSEN Jr.) .............................. 1440

Feddema, J. J............................................................................ 670

FLETCHER, R. D. and MAAS, H. J. L., Acute Fowl Cholera in a Connec-
ticut Chicken Flock. Description of the Isolation of Pasteurella multocida 1125
Fokprestatie van hengsten (Beoordeling door middel van moeder/doch ter-
vergelijking, GROENEVELD) ................................................... 222

FRANSSEN, J. G., Over de betekenis van postduiven als besmettingsbron

van levensmiddelen met Salmonella-kiemen .................................... 1576

FREDERIK, G. H. en \'T HOOFT, A. J. G. VAN, Spastische parese bij het

M.R.IJ.-veeslag en enige röntgenologische aspecten daarvan ............... 699

FRENKEL, H. S., De dierenarts in het onderwijs en het onderzoek ......... 11*

Fysisch-chemische kenmerken van gedegenereerd vlees bij varkens 11

(HART) .............................................................................. 1.56

G

Galtier en de rabies (VAN DER SCH.A-AF) ........................................................................1547

Gebroken ruggegraten bij pasgeboren kalveren (DE JONG en REINDERS) 557
Gevoeligheid van de muis voor het konijnepest-(pokken-)virus (KUNST

en JANSEN) ................................................................................................................................................837

GILS, J. H. J. VAN, De dierenarts en de voedingsmiddelenvoorziening ... 33*
Gils, J. H. J. van, 266, 267, 431, 563, 637, 638, 777, 857, 985, 1051, 1065,

1271, 1275, 1327, 1388, ........................................................................................................................1585

GOEDBLOED, E., Protozoa of the intestinal tract of domestic Animals

in Surinam ......................................................................................................................................................1239

Goede stieren voor K.I.-verenigingen (HOEKSTRA en VAN DER MEY) 142

GOLSTEIN BROUWERS, G. W. M. VAN (zie TACKEN) ....................................1521

GOUDA QUINT, G. H. P. J., Een kunstsnavel bij en helmcasuaris ..................914

GROENEVELD, B. J. B., Beoordeling van de fokprestatie van hengsten

door middel van moeder/dochtcr-vergelijking ..................................................................222

Groene verkleuringen van vleeswaren van bacteriële origine (TEN C.^TE) 303

Grommers, F. J..................................................................................................................................................568

Groot, D. W. de ................................................................................................................................................139

GROOT, TH. DE, Ons Landbouwpaard vroeger, nu en later ..............................168

GROOT, TH. DE, De dierenarts en de zoötechniek ......................................................42*

-ocr page 13-

Groot, Th. de .................................................................. 1145^ 1368

GUINÉE, P. A. M. (zie KAMPELMACHER) ..................................................................16

GUINÉE, P. A. M. (zie KAMPELMACHER) ..................................................................77

GUINÉE, P. A. M. (zie KAMPELMACHER) ..................................................................1405

GUINÉE, P. A. M. (zie KAMPELMACHER) ..................................................................1468

Guinee, P. A. M..................................................................................................................................................77]

H

HÄGENS, FERNANDE M. (zie VAN DER SCHAAF) ..........................................211

HARMSEN, L. S. B. G. H. en HOEKSTRA, P., De Nederlandse dierenarts

buiten de grenzen ....................................................................................................................................g5*

H.\\RT, P. C., Fysisch-chemische kenmerken van gedegenereerd vlees bij

varkens H ............................................................................................................................................................15g

HART, P. C., Oriënterend onderzoek naar het verschil in eiwit-samen-

stelling tussen normaal en gedegenereerd varkensvlees ..........................................1020

H.4RT, P. C. (zie MINKEMA) ..............................................................................................1078

HART, P. C. (zie NEETESON) ......................................................................................................HU

Heege Gzn., J. H. ter ................................................... 1142, 1267, 1323

Heida, Y....................................................................................................................................................................35O

Hellemond, K. K. van ....................................... 124, 506, 1047, 1273, 1387

HELMBOLDT, C. F. (zie M.\'\\AS) ................................................................................................37i

Hemospermie (HENDRIKSE) ............................................................................................................1083

HENDRIKS, J., The use of Promintic as anthelmintic again.st infections

of Capillaria obsignata Madsen, 1945, in Chickens ......................................................314

HENDRIKSE, J., Hemospermie; beschrijving dezer afwijking bij een stier 1083

HENDRIKSE, J., De voortplanting en kunstmatige inseminatie bij honden 1553

Hendrikse, J...................... 190, 266, 345, 346, 431, 496, 498, 563, 564, 637

Herdenkingsrede, uitgesproken in de Domkerk op 12 september 1962

(KARSEMEIJER) ................................................................................................................................y**

Heterosis (BARKEMA) ..............................................................................................................................877

Hiddema, VV........................................................................................................................................................49

Hoek, J. van den ...................................................... 778, 856, 917, 1044

Hoek, R. van den ................................................................................................................................................357

HOEKSTRA, P., Terugblik en perspectief ..................................................................I

HOEKSTRA, P. (zie MUL) ..................................................................................................................95

HOEKSTRA, P. en MEIJ, G. J. W. VAN DER, Hoe komt een K.I.-vereni-

ging aan goed stieren mateiaal ? ......................................................................................................142

HOEKSTRA, P. (zie HARMSEN) ................................................................................................66*

Hoekstra, P.............................................. 571, 640, 852, 988, 1213, 1214

Hofman, J................................................. 347_ 499, 502, 640, 719. 1148

HOFSTRA, K. (zie KAMPELMACHER) ..............................................................................77

IIOFSTR.^, K. (zie KAMPELMACHER) ..............................................................................1468

Honderd jaar Maatschappij voor Diergeneeskunde (V.\'SiN SANTEN) ............72*

HOOFDBESTUUR KON. NED. MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGE-
NEESKUNDE, Een woord van dank ..........................................................................................1237

T HOOFT, A. J. G. VAN (zie FREDERIK) ........................................................................699

HOOGHIEMSTRA, E., Dreigend mond- en klauwzeer-gevaar voor Suri-
name ........................................................................................................................................................................30

HOOGHIEMSTRA, E., Moengo Farm te Moengo ............................................................37

HOSKAM, E. G., Vergiftigingen bij landbouwhuisdieren ..........................................3

HOSKAM, E. G. (zie WENSVOORT) ....................................................................................687

Huidaandoening bij een merrie (BARR.\\U) ..............................................................................981

Hypomagnesemie bij rundvee (Ontstaan en preventie, KEMP) ..............................529

Hypomagnesemie bij rundvee (Onderzoek voor de praktijk in verband met

het gevaar voor magnesium-tekort, RAMEAU en VERMEULEN) ............542

-ocr page 14-

Hypomagnescinie bij rundvee (Magnesium- en kaliumgehalte van gras in

afhankelijkheid van bodem en andere factoren, SLUYSMANS) ..................547

I

Immobilisatie van het achterbeen van een rund (BRON) ..........................................559

INGEZONDEN:

Aantekeningen n.a.v. een boekbespreking (Fritzsche) ....................................1530

Bloedgroepenonderzoek bij runderen (Bouw) ......................................................1153

Operatieve behandelingsmethoden van een gedilateerde en gedislo-

ceerde lebmaag bij het rund (Van Langeraad en Van der Wal) 780

Over ziektebsetrijding (Van Zwieten) ........................................................................373

Rabies: enige praktische wenken bij het voorkomen van rabies

(Seijffers) ..........................................................................................................................................1390

Recept voor zieke varkens dd. 22 augustus 1816 ................................................194

Titulatuur (Van Dorssen) ......................................................................................................570

Titulatuur (Kersjes) ..................................................................................................................721

Ziekten bij kanarievogels en volièrevogels (Bruckwilder) ........................1049

IWEMA, S., Enige aspecten van de melkvoeding ..................................................................607

J

JAARTSVELD, F. H. J. (zie WILLEMS) ..............................................................................426

JAARTSVELD, F. H. J. (zie VAN DORSSEN) ..................................................................450

JAARTSVELD, F. H. J., JANSSENS, F. TH. M. en JOBSE, C. J., Clostri-
dium-infectie bij biggen ........................................................................................................................768

JA.ARTSVELD, F. H. J. (zie DE BRUIN) ..............................................................................847

JAARTSVELD, F. H. J., De uitvoering en de waarde van de B.M.R. bij

een georganiseerde mastitisbestrijding ....................................................................................1069

JAARTSVELD, F. H. J., Massaal bacteriologisch onderzoek van melk-

monsters voor een georganiseerde mastitisbestrijding bij runderen ..................1088

JAARTSVELD, F. H. J. en TRUIJEN, W. TH., Een gemodificeerde

punctienaald voor het afnemen van bloed bij varkens ................................................1380

JANSEN, JAC. en KUNST, II., Kruisimmuniteitsproeven bij caviae met

konijnepest-(pokken-)virus, „vaccinia" en ,,cowpox" ................................................708

JANSEN, JAC., Een vergelijkend onderzoek van entreacties bij de cavia
en de kip, na besmetting met konijnepest-(pokken-)virus, vaccine en

cow-pox ..................................................................................................................................................................738

JANSEN, JAC. (zie KUNST) ............................................................................................................837

j.\\NSEN, JAC., Hondsdolheid ............................................................................................................1473

JANSEN, JAC., De rabies bij de kat ................................................................................................1573

Jansen, Jac..............................................................................................................................................................1150

JANSEN Jr., J. en LEEUWEN, C. J. VAN, Praktische resultaten met de

therapie van ernstige trichostrongylose bij schapen ......................................................396

JANSEN Jr., J. en OVER, H. J., Het voorkomen van parasieten in terp-
materiaal uit Noordwest-Duitsland ................................................................................................1377

lANSEN Jr., J. (zie OVER) ..................................................................................................................1440

JANSSEN, B. H. A. (zie WILLEMS) ..........................................................................................287

Jansen Jr., J...................... 497, 562, 635, 1097, 1211, 1326, 1455, 1527, 1578

JANSSENS, F. TH. M. (zie JAARTSVELD) ........................................................................768

JOBSE, C. J. (zie J..\\ARTSVELD) ................................................................................................768

Jong, Ir. J. J. de ................................................................................................................................................195

JONG, J. M. DE en REINDERS, J. S., Gebroken ruggegraten bij pas-
geboren kalveren .......................... ........................................................................................557

-ocr page 15-

K

KAMPELMACHER, E. H. GUINÉE, P. A. M., NOORLE JANSEN,
L. M. VAN, Een eenvoudige onderzoekmethode ter vaststelling van anti-
biotica bij slachtdieren, die tijdens het leven therapeutisch met anti-
biotica werden behandeld ......................................................... 16

KAMPELMACHER, E. H., GUINÉE, P. A. M,, HOFSTRA, K. en

KEULEN, A. VAN, Salmonella-onderzoek in slachthuizen .................. 77

KAMPELMACHER. E. H., GUINÉE, P. A. M. en CLARENBURG, A.,

Salmonella-kiemen, geïsoleerd in Nederland, 1951-1960 ..................... 1405

KAMPELMACHER, E. H., GUINÉE, P. A. M., HOFSTRA, K. en
KEULEN, A. VAN, Verdere onderzoekingen over Salmonella in slacht-
huizen en bij normale slachtvarkens ............................................. 1486

KAMPELMACHER, E. H., Listeriosis en Volksgezondheid .................. 1664

KARSEMEIJER, M., E.E.G. en dierenarts ....................................... 1626

K.ARSEMEIJER, M., Herdenkingsrede, uitgesproken in de Domkerk op

12 september 1962 .................................................................. ^**

KARSEMEIJER. M., Toespraak ter gelegenheid van de 5e Voorlichtings-
dag van de Veeartsenijkundige Dienst .......................................... 1698

Karsemeijer, M......................................................................... 446

Keidel, H. J. W......................................................................... 191

KEMP, A., Over het ontstaan en de preventie van hypomagnesemie bij

rundvee ................................................................................. 529

Kersjes, A. W............................... 633, 636, 774, 853, 854, 920, 921, 1046

KEULEN, A. VAN (zie KAMPELMACHER) ................................. 77

KEULEN, A. VAN, Dierenarts en Volksgezondheid ........................... 47*

KEULEN, A. VAN (zie KAMPELMACHER) ................................. 1486

KEYSER, D., Een geval van Vagus-indigestie (Syndroom van Hoflund)

bij het rund ........................................................................... 1449

K.I. bij pluimvee in Israël (VAN WEERDEN en VAN DER WAL) ......... 1368

K.I. bij runderen (Afwijkende kalveren, verloop van de geboorte en ge-
boorteregistratie, VAN LOEN en VAN DIETEN) .......................1566

KLINISCHE LESSEN:

Abnormale geluiden bij de ademhaling (BEIJERS) ..........................................620

Lebmaagdilatatie en dislokatie (Operatieve behandelingsmethoden,

(LAGERWEIJ en NUMANS) ....................................................................................328

Leucose bij het rund f WAGENAAR) ........................................................................179

KNAPE, J. J., Een slokdarmdivertikel als gevolg van een defect in de spier-

lagen ........................................................................................................................................................................117

KNAPE, J. J., Peri-arteriitis nodosa bij een rund ............................................................1262

Kon. Maatschappij voor Diergeneeskunde 66, 133, 205, 284, 362, 438, 515,
587, 662, 728, 792, 874, 944, 1006, 1062, 1105, 1164, 1235, 1286, 1340,
1402, 1466, 1540, .................................................................. 1601

KON. M.-^ATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE:

Alg. Vergadering 108e, 12 juH 1962, programma ..........................................662

Alg. Vergadering 108e, 12 juli 1962, notulen ................................................1164

Alg. Vergadering 109e, 19 oktober 1962, voorlopig programma ... 663

Alg. Vergadering 109e, 19 oktober 1962, notulen ....................................1588

Assistentieregeüng (verzekering) ....................................................................................206

Assistentieregeling (administratie en verzekering) ............... 1466, 1602

•Assistentie en waarneming ......................................................................................................1402

.Analistenopleiding ........................................................................................................................207

Contributie 1962 ..............................................................................................................................206

-ocr page 16-

Diergeneeskundige Tuchtwet ................................................................................................67

Keuring t.b.v. paarden en veeverzekeringen (honorarium) ...... 439, 587

Jubilea 1962 ..........................................................................................................................................67

Levensverzekering voor niet geheel gezonde personen ..................................66

Piperazine (aflevering van ...) ..........................................................................................134

Rabies certificaten ........................................................................................................................1468

Tarieven enting tegen pseudovogelpest en infect, bronchitis ..................439

Tarieven georganiseerde dierziektenbestrijding ......................................................792

Waarnemers (verzekering van ...) ....................................................................................515

KOOPMAN, J. J., Invloed van het klimaat op viruspneumonie ..............................1291

KOOPM.AN, J. J., Een geval van vergiftiging met barbituurzuur-derivaten

bij varkens ......................................................................................................................................................1448

KR.\'\\MER, M. F., De vorming van zaadcellen bij de stier ..........................................672

KRAMER, M. F., Sociale aspecten van het diergeneeskundig beroep ............40**

Kramer, M. F......................... 123, 186, 268, 340, 428, 431, 496, 1096, 1296

KR-A-NENBURG, J. en RUTGERS, E., De dierenarts in de grote-huisdieren

praktyk ..................................................................................................................................................................18*

KROESKE, D. (zie MINKEMA) ......................................................................................................1078

Kruisimmuniteitsproeven bij caviae met konijnepest-(pokken-) virus, „vac-
cinia" en „cow-pox" (JANSEN en KUNST) ..................................................................708

Kruyt, B. C...................................................................... 1151, 1388

KUNST, H. (zie JANSEN) ..................................................................................................................708

KUNST, H. en JANSEN, JAC., Over de gevoeligheid van de muis, voor

het konijncpest-(pokken)- virus ......................................................................................................837

Kunstsnavel bij een helmcasuaris (GOUDA QUINT) ......................................................914

1566
1458
1096

L.-VGERWEIJ, E. en NUMANS, S. R., De operatieve behandelingsmetho-
den van een gedilateerde en gedisloceerde lebmaag bij het rund ............ 328

Lebmaagdilatatie en lebmaagdislocatie (operatieve behandelingsmethoden,

LAGERWEIJ en NUM.\\NS) ...................................................... 328

LEEUWEN, C. J. VAN (zie JANSEN Jr.) ....................................... 396

Lcucose (enzoötische) bij runderen (VAN VLOTEN) ........................ 1173

Leucose (tweemaal) bij het rund (W.\\GENAAR) .............................. 179

Leucoseprobleem bij het rund (WAGENAAR) ................................. 323

Listeriosis bij een schaap (DIJKSTRA en DE VRIES) ........................ 711

Listeriosis (Meningo-encephalitis listeriosa bij het rund, DIJKSTR.\\) ...... 1647

Listeriosis (Epidemiologie, DONKER-VOET) .................................... 1657

Listeriosis en Volksgezondheid (KAMPELMACHER) ........................ 1664

LOEN, A. VAN en DIETEN, S. W. J. V.AN, Afwijkende kalveren, verloop
van de geboorte en de geboortereigstratie in verband met de K.I. bij

rundvee .................................................................................

Loen, A. van .......................................... 504, 924, 928, 1276, 1337,

Logtestijn, J. G. van .................. 267, 268, 341, 344, 479, 561, 563, 564,

Lomans, ................................................................................

Loodvergiftiging door bietenafvalprodukten (REMPT) ........................ 184

LUGINBUHL, R. E. (zie M.^AS) ................................................... 947

LUGINBUHL, R. E, (zie MAAS) ................................................... 1009

M

MA,A.NEN, P. H. A. M. VAN (zie WILLEMS) ................................. 426

Maagdarmstrongylose bij het schaap (WENSVOORT) ........................ 1027

-ocr page 17-

Maar, R. E. de ......................................................................................................................................................52

MAAS, H. J. L. (zie BOOGAERDT) ..........................................................................................113

MAAS, H. J. L. en HELMBOLDT, C. F., Aviaire encefalomyelitis. Op-
merkingen over klinische en patho-histologische diagnostiek ..............................371

MAAS, H. J. L. en LUGINBUHL, R. E., Aviaire encefalomyelitis. Enkele

diagnostische methoden en hun interpretaties ..................................................................947

MAAS, H. J. L. en LUGINBUHL, R. E., Aviaire encefalomyelitis. Aan-
tekeningen betreffende de epizoötiologie en de preventie ..........................................1009

MAAS, H. J. L. (zie FLETCHER) ................................................................................................1125

MAAS, J. G. A. VAN DER (zie VAN BEUSEKOM) ................................................338

MARIJNEN, Mr. V. G. M. VAN, Toespraak, uitgesproken in de Domkerk

op 12 september 1962 ..............................................................................................................................23*^

Massaal bacteriologisch onderzoek van melkmonsters voor een georgani-
seerde mastitisbestrijding (JAARTSVELD) ..................................................................1088

MATTHIJSEN, H. F. (zie VAN EGMOND) ........................................................................629

Mededelingen van de Redactie ..................... 64, 659, 726, 1103, 1283, 1400

Mededelingen van de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid 1587
Mededelingen van de Veeartsenij kundige Dienst 64, 131, 204, 282, 510,

584, 870, 940, 1004, 1060, 1103, 1162, 1233, 1283, 1338, 1464 ..................1537

Meens, H. C. G. M......................................................................................................................................202

MEIJ, G. J. W. VAN DER (zie HOEKSTRA) ..................................................................142

MEIJER, W. C. PH., Vitiligo bij paarden en runderen ................................................411

MEIJER, W. G. PH., Verkregen en aangeboren depigmentaties bij huis-
dieren gezien in het licht van de recente stand der humane dermatologie 1305

Meijling, H. A................................................................... 642, 721

Melkveevoeding (Enige aspecten van..., IWEMA) ............................................................607

Mesten van jonge stieren (Resultaten van... met behulp van diaethyl-

stilboestrol, NEETESON, BERGSTRÖM, HART en VAN DER VEEN) 1111
Meting van de spronggewrichtshock bij het rund, toegepast op stieren en

afstammelingengroepen (MUL en HOEKSTRA) ......................................................95

MINKEM.\\, D., Selectiemethoden in de varkensfokkerij ................................................747

MINKEMA, D., Nakomelingenonderzoek op recessieve erfelijke gebreken

bij varkens ......................................................................................................................................................908

MINKEMA, D., KROESKE, D. en HART, P. G., De erfelijkheidsgraad

van sprekhardheid bij selectiemesterij-varkens ..................................................................1078

MISDORP, W., Twee primaire harttumoren bij het schaap ....................................519

Misdorp, W................................................................ 775, 1048, 1530

Moengo Farm te Moengo (HOOGHIEMSTRA) ............................................................37

Mond- en klauwzeer gevaar voor Suriname (HOOGHIEMSTR.X) ..................30

Mond- en klauwzeer. Enting van varkens tegen mond- en klauwzeer (VAN

BEKKUM) ......................................................................................................................................................1680

Mond- en klauwzeer. De bestrijding van de mond- en klauwzecrepidenüe,

november 1961 tot augustus 1962 (VERVOORN) ......................................................1674

Mond- en klauwzeer. Verwerking van overtollig destructiemateriaal, ratten-
bestrijding en de geïntensiveerde ontsmettingsmaatregelen (WERKMAN) 1687

Moraxella anatipestifer bij jonge eenden (DONKER-VOET) ..............................741

MUL, G. N. M. en HOEKSTRA, P., De meting van de spronggewrichts-

hoek bij het rund, toegepast op stieren en afstammelingengroepen ............95

N

Nagedachtenis, Ter nagedachtenis aan H.K.H. Prinses Wilhelmina ......... 1544

Nakomelingenonderzoek op recessieve erfelijke gebreken bij varkens

(MINKEMA) ........................................................................ 908

Nathans, 1................................................................... 342, 495, 772

-ocr page 18-

NECROLOGIEËN:

Baudet, Prof. Dr. E. A. R. F..................................................................................................733

Eek, G. van ..........................................................................................................................................73

Guinée, P. F. W................................................................................................................................140

Heidema, A. W......................................................................................................................................367

Hesse, Prof. Dr. N. C. W..............................................................................................................593

Jansen, J. W......................................................................................................................................139

Jongh, Prof. Dr. D. K. de ......................................................................................................1065

Kooi, J. van der ............................................................................................................................670

Mol, Dr. M. J......................................................................................................................................75

Oijen, Prof. C. F. van ..................................................................................................................667

Rab, Dr. C. J......................................................................................................................................801

Sieswerda, C......................................................................................................................................448

Sjollema, Prof. Dr. B....................................................................................................................443

Stevense, J............................................................................................................................................735

NEETESON, F. A., BERGSTRÖM, P. L., HART, P. C. en VEEN, H. E.
VAN DER, Resultaten van het mesten van jong estieren met behulp van

diaethylstilboestrol ....................................................................................................................................1111

Neeteson, F. A........................................................................................................................................................1329

NIEUWENHUIZEN, C. L. C. VAN, Algemene en medische aspecten in

E.E.G.-verband ................................................................................................................................................1618

NOORLE, JANSEN, L. M. VAN (zie KAMPELM.A.CHER) ..............................16

NOREL, G. J. VAN, In hoeverre worden de verschillen in de bevruchtings-
resultaten tussen de K.I.-verenigingen bepaald door de stieren, koeien

of de stations? ................................................................................................................................................1256

NUMANS, S. R. (zie LAGERWEIJ) ..........................................................................................328

Numans, S, R.................................................................. 349, 924

Nymfomanie (Behandehng van..., TALSMA en GESAR) ..........................................1141

O

Ons Landbouwpaard, vroeger, nu en later (DE GROOT) ..........................................168

Openingsrede ter gelegenheid van de 5e Voorlichtingsdag van de Vee-

artsenijkundige Dienst (WAGENVOORT) ........................................................................1609

Oiien tuberculose bij een kameel (DEKKER en VAN DER SCHAAF) ... 1133
Open tuberculose bij een rund t.g.v. besmetting met aviairc tuberkel-

bacteriën (VAN BEUSEKOM en VAN DER MAAS) ..........................................338

Oriënterend onderzoek naar het verschil in samenstelling tussen normaal

en gedegenereerd varkensvlees (H.ART) ..............................................................................1020

OSKAM, A. A. (zie ZUIJDAM) ......................................................................................................53*

OUWERKERK, H. (zie TERPSTRA) ....................................................................................1246

OVER, H. J. (zie JANSEN Jr.) ......................................................................................................1377

OVER, H. J. en JANSEN Jr., J., Het voorkomen van fascioliasis rond het

begin van onze jaartelling in de omgeving van de „Feddersen Wierde" ... 1440

Parasieten uit terpmateriaal uit Noordwest-Duitsland (J.^NSEN en OVER) 1377
Parental Immunity in Fowl pox and Serum neutralization (BOSGR.^ en

ROERINK) ......................................................................................................................................................106

Peri-arteriitis nodosa bij een rund (KNAPE) ........................................................................1262

Personalia 70, 136, 208, 285, 363, 440, 517, 589, 664, 730, 798, 874,

945, 1007, 1063, 1108, 1170, 1236, 1287, 1340, 1403, 1469, 1540, ............1602

PETERS, J. C. (zie VAN BEMMEL) ..........................................................................................826

-ocr page 19-

PETERS, J. C., Prosthesis of the lower bill in an African Ground Hornbill 1321
Plaats van de diergeneeskunde in de medisch-biologische wetenschappen

(VERLINDE) ................................................................................................................................................25**

Poelma, F. G........................................................................................................................................................263

POLITIEK, R. D., Doel en streven in de rundveefokkerij ..........................................459

Primaire harttumoren bij het schaap (MISDORP) ............................................................519

Promintic as an anthelmintic against Capillaria obsignata, Madsen, 1945

in Chickens (HENDRIKS) ............................................................................................................314

Prosthesis of the lower bill in an African Ground Hornbill (PETERS) ... 1321
Protozoa of the intestinal tract of domestic animals in Surinam (GOED-
BLOED) ............................................................................................................................................................1239

Pseudovogelpest vaccin La Sota (Praktijkproef met..., STUMPEL) ..................894

Punctienaald voor het afnemen van bloed bij varkens (JAARTSVELD en

TRUIJEN) ......................................................................................................................................................1380

Rabies (casuistiek, BALJET en TIECKEN) ........................................................................1446

Rabies (Hondsdolheid, JANSEN, JAC.) ......................................................................1473

Rabies bij de kat (JANSEN, JAC.) ........................................................................................I573

Rabies (VELTHOEN) ................................................................................................................1442

Rabies (WERKMAN) ....................................................................................................................................1362

Rabies (Enkele korte mededelingen, SCHOLTEN) ............................................................1695

RAMEAU, J. Th., L. B. en VERMEULEN, F. H. B., Onderzoek voor de
praktijk in verband met het gevaar voor optreden van magnesium-

tekort bij het vee ..........................................................................................................................................542

Rectificaties ..................................................................... 286, 1063

REFERATEN:

Algemeen ............................................................ 34o, 852, 917

Anatomie, histologie en embryologie ..............................................................................340

Bacteriële- en viru.szickten 48, 119, 186, 263, 340, 428, 495, 561, 633,

715, 771, 852, 917, 1042, 1093, 1 142, 1207, 1266, 1323, 1363, 1453, 1562

Exotische dieren, pelsdieren en proefdieren .................. 263, 635, 1455

Farmacologie en toxicologie .................. 715, 772, 852, 919, 1095, 1324

Fysiologie en fysiologische chemie ..........................................

............... 19, 186, 264, 428, 562, 773, 1043, 1095, 1144, 1209, 1383

Heelkunde ........................ 635, 716, 774, 853, 920, 983, 1045, 1526

Inwendige ziekten ............... 187, 429, 717, 775, 1046, 1096, 1210, 1456,

Kunstmatige inseminatie ......................................................

............... 50, 429, 496, 776, 855, 921, 1046, 1096, 1146, 1269, 1325

Parasitaire-, protozoaire- en tropische ziekten ...........................

........................... 119, 343, 496, 562, 1097, 1211, 1326, 1527, 1578

Pluimveeziekten .......................................... 120, 1147, 1211, 1384

Stofwisselings- en deficiëntieziekten ..................... 120, 856, 923, 984

Verloskunde, gynaecologie en steriliteit ....................................

............... 187, 265, 343, 498, 563, 637, 1097, 1148, 1212, 1527, 1578

Voedingsmiddelenhygiëne ...................................................

............ 266, 344, 431, 500, 536, 637, 717, 777, 856, 985, 1270, 1456

Ziekten van het Kleine Huisdier ............... 564, 986, 1272, 1326, 1385

Zootechniek ................................................... 122, 189, 268,

345, 500, 566, 638, 718, 858, 987, 1047, 1148, 1213, 1273, 1327, 1386

REINDERS, J. S. (zie DE JONG) ................................................................................................557

„Rekkers" of „Strekkers", een aandoening bij lammeren (WENSVOORT) 841

-ocr page 20-

REMPT, D., Loodvergiftiging ten gevolge van het voeren van bietenafval-
produkten ............................................................................................................................................................184

Report on Births and Deaths occurring in the Gardens of the Royal Rotter-
dam Zoo „Blijdorp" during the years 1959 and 1960 (VAN BEMMEL,

ZWART and PETERS) ........................................................................................................................826

ROELE Czn., P. N. (zie KOOPMAN) ....................................................................................1291

Roepke, W. J................................................................ 655, 718, 777

ROERINK, J. H. G. (zie BOSGRA) ................................................................................................106

Romijn, C............................................................................ 125, 1328

Roon, T. van ......................................................................................................................................................1453

Rundveefokkerij (Doel en streven in de..., POLITIEK) ..........................................459

RUTGERS, E, (zie KRANENBURG) ..........................................................................................18*

Sala, L. G. G........................................................................................................................................................350

Salmonella-kiemen, geïsoleerd in Nederland, 1951-1960 (KAMPEL-
MACHER, GUINÉE, CLARENBURG) ..............................................................................1405

Salmonella-onderzoek in slachthuizen (KAMPELMACHER, GUINÉE,

HOFSTRA en VAN KEULEN) ................................................................................................77

Salmonella-onderzoek in slachthuizen en bij normale slachtvarkens (KAM-
PELMACHER, GUINÉE, HOFSTRA en VAN KEULEN) ..............................1486

Salmonella onder de werking van de Veewet (VAN DER SCHAAF) ............976

Salmonella (Postduiven als besmettingsbron van levensmiddelen, FR.\'KNS-

SEN) ..................................................................................................................................................................1576

Salmonella (Waarde van het bacteriologisch onderzoek bij met Salmo-
nella besmette slachtdieren, DE VRIES) ..............................................................................1345

SANTEN, R. VAN, Honderd jaar Maatschappij voor Diergeneeskunde ... 72*
SCHAAF, A. VAN DER, ZIJL, H. J. M. VAN en HÄGENS, F. M., Dier-
meel en Salmonellosis ..............................................................................................................................211

SCHAAF, A. VAN DER, Salmonellose onder de werking van de Veewet ... 976

SCHAAF, A. VAN DER (zie DEKKER) ..............................................................................1133

SCH.\\AF, A. V,A.N DER, Galtier en de rabies ........................................................................1547

Schaaf, A. van der ........................... 129, 715, 1147, 1208, 1212, 1270, 1384

SCHAÏK, P, VAN (zie VAN VUUREN) ..............................................................................25*

SCHÖLTEN, II. M,, Enkele korte mededelingen over rabies ....................................1695

Schölten, H. II................................................................... 350, 801

SCHOTMAN, A. J. H., Het serumeiwitspectrum van normale en zieke run-
deren, bepaald met behulp van papierelektroforesc ......................................................804

Schotman, A. J. H. ... 50, 186, 189, 264, 562, 984, 1045, 1095, 1144, 1210, 1456

Schotsman, J. G. W......................................................................................................................................568

SCHURE, A. F. R. TER, Een tumor in een runderhart ................................................1205

Sectio caesarea bij een paard (WILLE) ....................................................................................44

Seekles, L................................................................... 443, 641, 1099

Selectiemethoden in de varkensfokkerij (MINKEMA) ................................................747

Serumeiwitspectrum van normale en zieke runderen, bepaald met behulp

van papierelektroforesc (SCHOTMAN) ..............................................................................804

SJOLLEMA, P. (zie ZUIJDAM) ......................................................................................................53*

Slokdarmdivertikel als gevolg van een aangeboren defect in de spierlagen

(KNAPE) ............................................................................................................................................................117

SLUYSMANS, C. M. J., Magnesium-kaliumgehalten van gras in afhanke-
lijkheid van bodem- en andere factoren ....................................................................................547

Sluitingswoord ter gelegenheid van de 5e Voorlichtingsdag van de Vee-

artsenijkundige Dienst (WAGENVOORT) ........................................................................1699

Smidt, W. J......................................................................... 122, 190

Smit, Th....................................................................................................................................................................120

SNOECK, A. M., Uterusruptuur bij een pony ........................................................................1035

-ocr page 21-

Sociale aspecten van het diergeneeskundig beroep (KRAMER) ..............................40**

Soeteman, J. H..................................................................................................................................................498

Spastische parese bij het M.R.IJ.-veeslag en enige röntgenologische aspecten

daarvan (FREDERIK en VAN \'T HOOFT) ..................................................................699

Speenbetrappen bij rundvee (CAZEMIER) ........................................................................1294

Sperma van de nerts en het verband tussen spermakwaliteit en vrucht-
baarheid (WILLEMS) ........................................................................................................................287

Spruyt, J............................... 265, 269, 501, 502, 639, 776, 858, 987, 1457

Staartafwijkingen bij varkens als oorzaak van het ontstaan van abcessen

(DE BRUIN en JAARTSVELD) ................................................................................................847

Stapel, J....................................................................................................................................................................448

Stegcnga, Th........................................................................................................................................................1051

Stokreef, G. J........................................................................................................................................................73

Strikwerda, R........................................... 274, 855, 921, 923, 1097, 1 146

STUMPEL, M. E. M., Beproeving van een vaccin tegen pseudo-vogelpest

stam LaSota, onder praktijkomstandigheden ........................................................................894

SUTMÖLLER, P., Does Sweating Disease occur in dogs and pigs on Aruba,

Netherlands Antilles? ..............................................................................................................................490

Sweating Disease (Does Sweating Disease occur on Aruba, SUTMÖLLER) 490
SYBESMA, W. en VEEN, H. E. VAN DER, Over de daling van het ge-
halte aan eosinofiele leucocyten in het bloed na A.C.T.H.-injectie bij

de stier ..................................................................................................................................................................691

Sybesma, W......................................................................... 773, 855

T

TACKEN, P. H. W. en GOLSTEIN BROUWERS, G. W. M. VAN, Worm-
infecties bij varkens ....................................................................................................................................1521

Tacken, P. H. W.........................................................................

............271, 633, 715, 775, 856, 923, 1046, 1 140, 1210, 1273, 1334, 1456

TALSMA, D., Een abces met bijzondere inhoud ..................................................................1035

TALSMA, D. en CESAR, E., Behandeling van nymfomanie bij het rund 1141
TERPSTR.A., J. I., AKKERMANS, J. P. W. M. en OUWERKERK, H.,

Aantekeningen bij ingezonden materiaal ..............................................................................1246

Terugblik en perspectief (HOEKSTRA) ....................................................................................1

Teunissen, G. H. B.......... 569, 919, 1043, 1207, 1209, 1272, 1326, 1327, 1385

Thalheimer, H. H............................................................................................................................................1100

Thöe, J. H. ten ................................................................................................................................................593

TIECKEN, G. W. (zie BALJET) ......................................................................................................1446

Toespraak ter gelegenheid van de 5e Voorlichtingsdag van de Veeartsenij-

kundige Dienst (KARSEMEIJER) ...............................................1698

Toespraak, uitgesproken op 12 september 1962 in de Domkerk (MA-

RIJNEN) ............................................................................................................................................................^5**

Tongeren, H. A. E. van ........................ 48, 342, 634, 917, 1042, 1093, 1266

Torsie ener niet bevruchte rechter uterushoorn bij een rund (VAN EG-

MOND en M.ATTHIJSEN) ............................................................................................................629

Trichostrongylose bij schapen (Praktische resultaten met de therapie van...,

JANSEN en V.-^lN LEEUWEN) ................................................................................................396

TRUIJEN, W. Th. (zie JAARTSVELD) ....................................................................................1380

Tumor in een runderhart (TER SCHURE) ..............................................................................1205

u

Uilenberg, G........................................................................................................................................................186

UIT HET BUITENLAND:

Nieuws uit Duitsland ..................................................................................................................118

-ocr page 22-

Nieuws uit Frankrijk ..................................................................................................................560

Nieuws uit Israël ......................................................... 631, 1037

Sweating Disease in dogs and cats on Aruba, Neth. Antilles (SUT-

MÖLLER) ....................................................................................................................................490

Vagus-indigestie (syndroom van Hoflund) bij het rund (KEYSER) 1449

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK:

Abces met bijzondere inhoud (TALSMA) ..................................................................1035

Ascaris lumbricoides bij lammeren (Spontane infectie, WENS-
VOORT) ............. ..............................................................................................................260

Clostridium-infectie bij biggen (JAARTSVELD, JANSSENS en

JOBSE) ................................................................................................................................................768

Huidaandoening bij een merrie (BARRAU) ......................................................981

Immobilisatie van het achterbeen van een rund (BRON) ........................559

Kunstsnavel bij en helmcasuaris (GOUDA QUINT) ....................................914

Listeriosis bij een schaap (DIJKSTRA en DE VRIES) ..............................711

Loodvergiftiging door het voeren van bietenafvalprodukten

(REMPT) ....................................................................................................................................184

Massaal bacteriologisch onderzoek van melkmonsters voor een ge-
organiseerde mastitisbestrijding bij runderen (JAARTSVELD) ... 1088

Nymfomanie bij het rund (Behandeling, TALSMA en CESAR) ............1141

Open tuberculose bij rund tengevolge van besmetting met aviaire

tuberkelbacteriën (VAN BEUSEKOM en VAN DER MAAS) ... 338

Peri-arteriitis nodosa bij een rund (KN.APE) ......................................................1262

Prosthesis of the lower bill in an .African Ground Hornbill

(PETERS) ....................................................................................................................................1321

Punctienaald voor het afnemen van bloed bij varkens (J.\'\\.\\RTS-

VELD en TRUIJEN) ..........................!......................................................1380

Rabies (casuïstiek, BALJET en TIECKEN) ............................................................1446

Rabies (VELTHOEN) ............................................................................................................1442

Salmonella (Postduiven als besmettingsbron van levensmiddelen,

FRANSSEN) ..............................................................................................................................1576

Sectio caesarea bij een paard (WILLE) ..................................................................44

Slokdarmdivertikel als gevolg van een aangeboren defect in de spier-

lagen (KNAPE) .....................................................................................................................117

Staartafwijkingen bij varkens als oorzaak voor het ontstaan van ab-
cessen O^E BRUIN en JAARTSVELD) ............................................................847

Torsie ener niet bevruchte rechter uterushoorn bij een rund (VAN

EGMOND en MATTHIJSEN) ....................................................................................629

Tumor in een runderhart (TER SCHURE) ............................................................1205

Uterusruptuur bij een pony (SNOECK) ..................................................................1035

Vergiftiging met barbituurzuurderivaten bij varkens (KOOPM.\\N) 1448
Vesiculitis bij een stier (WILLEMS, JAARTSVELD en VAN

MAANEN) ....................................................................................................................................426

Worminfecties bij varkens (TACKEN en VAN GOLSTEIN BROU-
WERS) ................................................................................................................................................1521

Uterusruptuur bij een pony (SNOECK) .......................................... 1035

»

Vagus-indigestie bij een rund (KEYSER) ....................................... 1449

Varia 36, 47, 52, 63, 65, 1 16, 125, 132, 167, 178, 183, 185, 192, 193,
234, 262, 269, 271, 282, 302, 313, 327, 339, 410, 427, 489, 494, 504,
512, 514, 528, 541, 558, 584, 586, 619, 690, 710, 714, 746, 767, 770,
800, 825, 868, 870, 872, 938, 946, 964, 975, 980, 992, 1019, 1034, 1036,
1041, 1077, 1082, 1087, 1092, 1132, 1151, 187, 1204, 1206, 1216, 1232,
1261, 1265, 1339, 1361, 1379, 1389, 1401, 1422, 1439, 1465, 1552, 1582, 1586

-ocr page 23-

Vaststelling van antibiotica bij slachtdieren die tijdens het leven thera-
peutisch met antibiotica werden behandeld (KAMPELMACHER,

GUINKE en VAN NOORLE JANSEN) ..............................................................................16

VEEN, H. E. VAN DER (zie SYBESMA) ..............................................................................691

VEEN, H. E. VAN DER (zie NEETESON) ........................................................................1111

Veenendaal, H..................................................................................................................................................733

VELTHOEN, A. A., Rabies ..................................................................................................................1442

Vergiftigingen bij landbouwhuisdieren (HOSK.AM) ......................................................3

Vergiftiging met barbituurzuurderivaten bij varkens (KOOPM.AN) ..................1448

Vergiftiging (koper-) bij schapen (WENSVOORT en HOSKAiM) ..................687

Verkregen en aangeboren depigmentaties bij huisdieren gezien in het licht

van de recente stand der humane dermatologie (MEIJER) ..............................1305

VERLINDE, J. D., De plaats van de diergeneeskunde in de medisch-bio-
logische wetenschappen ........................................................................................................................25**

Verlinde, J, D........................................................................................................................................................129

VERMEULEN, F. H, B. (zie RAMEAU) ..............................................................................542

Vervanging van haringnieel door Peru-vismeel in mestkuiken-rantsoenen

(BOOGAERDT en MAAS) ............................................................................................................113

VERVOORN, D. J., De bestrijding van de mond- en klauwzeer epidemie,

november 1961 tot augustus 1962 ................................................................................................1674

Vesiculitis bij een stier, veroorzaakt door Str. uberis (WILLEMS, J.AARTS-

VELD en VAN M.AANEN) ............................................................................................................426

Veterinaire Studenten Kegelrlub D.l.G........................................ 71, 1289

Viruspneumonie (Invloed van het klimaat op..., KOOPMAN) ..............................1291

Vitiligo bij paarden en runderen (MEIJER) ........................................................................411

VLIET, G. V.AN, Differentiatie in henioglobinen bij het Nederlandse

schaap ..................................................................................................................................................................597

Vloten, J. V.AN, Enzoötische leucose bij runderen ............................................................1173

VLOTEN, J. M. VAN, E.E.G. en dc vleeskeuring ............................................................1634

Vloten, J. M. van ..........................................................................................................................................140

Voortplanting en K.1. bij honden ( HENDRIKSE) ......................................................1553

Vorming \\an zaadcellen bij de stier (KR.AMER) ............................................................672

VRAAG EN ANTWOORD:

•AiUedatering van longworminfertie ..............................................................................53

„Medisch" en „Veterinair" ......................................................................................................272

Samenstelling van ingeblikt honden- en kattenvoer ..........................................193

VRIES, J. DE (zie DIJKSTRA) ......................................................................................................711

VRIES, J, DE, De waarde van het bacteriologisch onderzoek bij het be-
oordelen van slachtdieren, die met Salmonella-bacteriën zijn besmet ............1345

Vries, H. de ............................................................\',.. 1270, 1528, 1578

VUUREN, H. VAN en SCHAÏK, P. \\ AN ..............................................................................25*

w

WAGENAAR, G., Twee maal leucose bij het rund ............................................................179

WAGEN.AAR, G., Het leucoseprobleem bij het rund ......................................................323

Wagenaar, G........................................................................................................................................................270

WAGENVOORT, W., E.E.G. en de wering van dierziekten ....................................1612

WAGENVOORT, W., Openingsrede, gehouden ter gelegenheid van de 5e

Voorlichtingsdag, van de Veeartsenijkundige Dienst ......................................................1609

WAGENVOORT, W., Sluitingswoord ter gelegenheid van de 5e Voor-
lichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst ..................................................................1699

Wagenvoort, W..................................................................................................................................................75

W.AL, P. VAN DER (zie VAN WEERDEN) ........................................................................1368

-ocr page 24-

WAVEREN, H. G. VAN, Onderzoek en behandeling van banale infecties

van het genitaalapparaat bij het vrouwelijk rund (z.g. witvuilers) ............235

Waveren, H. G. van ................................. 119, 188, 265, 343, 344, 428 429

WEERDEN, E. J. VAN en WAL, P. VAN DER, De praktische toepassing

van K.L bij pluimvee in Israël ......................................................................................................1368

WENSVOORT, P., Een spontane infectie met Ascaris lumbricoides bij

lammeren ............................................................................................................................................................260

WENSVOORT, P. en HOSKAM, E. G., Kopervergiftiging bij schapen na

langdurig verstrekken van krachtvoer ....................................................................................687

WENSVOORT, P., „Rekkers" of „Strekkers", een aandoening bij lammeren 841

WENSVOORT, P., Maagdarm-strongylose bij het schaap ..........................................1027

Wensvoort, P...................................................................... 349, 1150

WERKMAN, N. F., Rabies ..................................................................................................................1362

WERKMAN, N. F., De verwerking van het overtollig destructiemateriaal,

de rattenbestrijding en de geïntensiveerde ontsmettingsmaatregelen ............1687

WERVEN, H. L. L. VAN, De dierenarts en de kleine-huisdieren praktijk 27*

Werven, H. L. L. van ................................................ 120, 717, 986, 1046

Wilhelmina, Ter nagedachtenis aan H.K.H. Prinses Wilhelmina ........................1544

WILLE, J., Sectio ceasarea bij een paard ....................................................................................44

WILLEMS, C. M. T. en JANSSEN, B. H. A., Onderzoekingen over het
sperma van de nerts en het verband tussen spermakwaliteit en vrucht-
baarheid ............................................................................................................................................................287

WILLEMS, C. M. T., JAARTSVELD, F. H. J. en MAANEN, P. H. A. M,

VAN, Vesiculitis bij een stier, veroorzaakt door Str. uberis ....................................426

Willems, C. M. T........................................... 50, 51, 122, 123, 189, 200

WILSON, J. H. G., De dierenarts in de industrie ............................................................62*

Wintzer H J .............................. 348, 635, 636, 716, 854, 983, 986, 1526

Wit, J. G....................................................................................................................................................................1324

Woord van dank (HOOFDBESTUUR) ....................................................................................1237

Worminfecties bij varkens (TACKEN en VAN GOLSTEIN BROUWERS) 1521

ZIJL, H. J. M. VAN (zie VAN DER SCHAAF) ..................................................................211

Zijp, W. ...............................................................................................................................................................448

ZUIJDAM, D. M., SJOLLEMA, P. en OSKAM, A. A., De dierenarts en

de georganiseerde dierziektenbestrijding ..............................................................................53*

ZWART, P. (zie VAN BEMMEL) ................................................................................................826

Zwart, P................................................................ 270, 432, 859 1277

Zwieten, M. van ................................................................................................................................................273

-ocr page 25-

Terugblik cn Pcrspccticj

Bij de jaarwisseling 1960—1961 werden door de redactie
twee plannen aangekondigd, nl. een bondigheidscampagne
en een gewijzigde onkostenvergoeding voor auteurs.
Wat waren de resultaten?

Strakheid van betoog is blijkbaar moeilijk te leren, want nog
teveel bijdragen werden „in de rondlezing" voorzien van de
aantekening „te lang". En teveel artikelen werden nog in te
lange vorm geplaatst, omdat het dikwijls moeizame samen-
spel van redacteur en auteur niet altijd tot het gewenste
resultaat voerde.

Nogmaals wordt een beroep gedaan op alle adspirant-
auteurs om zich kort en zakelijk uit te drukken en hun ar-
tikelen systematisch in te delen.

De gewijzigde onkostenvergoeding voor auteurs had meer
resultaat. 1\'erwijl de stroom van wetenschappelijke artikelen,
waarvan de publikatie als zodanig voor de auteur van belang
is, gestadig bleef vloeien, kon dank zij het honoreren van
verzoekartikelen een aantal klinische lessen worden geplaatst,
evenals meerdere voorlichtende artikelen over actuele onder-
werpen. De redactie meent met dit systeem op de goede weg
te zijn en hoopt in 1962 nog meer resultaten te kunnen laten
zien.

Een derde nieuw aspect in 1961 was het instellen van
buitenlandse correspondentschappen. In onze steeds „kleiner"
wordende wereld wordt de dierziektebestrijding steeds meer
geïntegreerd, zodat men „het buitenland" steeds beter moet
leren kennen. We hopen dat het nog zwakke stekje zal uit-
groeien tot een flinke plant.

Het beleid van de redactie blijft gericht op de ontwikkeling
van de voorlichtende taak van het Tijdschrift. Naast weten-
schapsperiodiek en Maatschappijblad is het toch in belang-

Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 1, 1962 1

-ocr page 26-

rijke mate voorlichtingsorgaan. Een grote bijdrage hierttoe
kan geleverd worden door de rejeraterirubriek. Nog altijd is
deze, vooral wat kwantiteit aangaat, enigszins onderontwiik-
keld. Gehoopt wordt, — door enkele redactieleden wordt hiet
zelfs verwacht — dat een veranderde vorm van contact miet
referenten tot gunstige resultaten zal leiden.
In september 1962 zal het 100 jaar geleden zijn dat de M auit-
schappij voor Diergeneeskunde en haar orgaan werden oip-
gericht. De redactie zal streven tiaar een manifestatie, hiet
eeuwfeestjaar waardig.

Tenslotte danken wij allen, die op enigerlei wijze in 1961 atan
het Tijdschrift hebben meegewerkt en wensen lezers en sciri-
benten veel heil en zegen in 1962.

HOEKSTR.A.

-ocr page 27-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Vergiftigingen bij landbouwhuisdieren

Inloxications in domestic animals.

door E. G, HOSKAM.i)

Uit de Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afdeling Rotterdam.

Inleiding.

In de loop van de laatste tientallen jaren zijn er zoveel publikaties over
vergiftigingen bij landbouwhuisdieren verschenen, dat men zich afvraagt of
het wel enige zin heeft aan deze reeks nog weer een overzichtsartikel toe
te voegen. Wanneer men bovendien bedenkt dat er zeer goede boeken zijn
op het gebied van de algemene en veterinaire toxicologie, welke in de lite-
ratuurlijst zijn opgenomen, dan zou de gestelde vraag ontkennend beant-
woord moeten worden.

Het is echter gebleken, dat lang niet alle vergiftigingen worden oi)gespoord.
Door na te gaan welke redenen hiervoor aanwezig kunnen zijn, zou nu
mogelijk een bijdrage geleverd kunnen worden tot een verbetering van de
uitkomsten van het toxicologisch onderzoek.

Indien dit zou worden bereikt dan zou dit artikel aan het gestelde doel
beantwoorden.

Hoe groot de schade is die jaarlijks door vergiftigingen aan de veestapel
wordt toegebracht is niet precies bekend, maar het staat wel \\ast dat er
belangrijke bedragen mee gemoeid zijn. Veel van deze schade zou beperkt
of voorkomen kunnen worden, indien de aard van de vergiftiging zo spoedig
mogelijk kan worden vastgesteld. Het is mogelijk dat in geval van nood-
slachting nog een groot deel van het slachtdier voor consumptie kan wor-
den goedgekeurd en dat nog zieke dieren na een behandeling kunnen her-
stellen. Door het opsporen van de bron van de \\ ergiftiging kan voorkomen
worden, dat er nog meer slachtoffers vallen.

Mogelijkheden en beperkingen van het toxicologisch onderzoek.

Er wordt naar gestreefd alle vergiften in biologisch materiaal aan te kunnen
tonen; toch zijn ei\' niet voor alle vergiften bruikbare bepalingsmethoden,
zeker niet voor alle nieuw ingevoerde bestrijding.srniddelen. Sommige ver-
giften worden in liet dierlijk organisme omgezet en afgebroken, zodat het
zelfs onmogelijk is de oorspronkelijke stof te isoleren. Voor het aantonen
\\ an bepaalde vergiften is een zeer kostbare apparatuur nodig, waarvan de
aanschaffing niet altijd verantwoord of mogelijk is.

Een tweede beperking is: het niet onderkennen van de ziekte als een ver-
giftiging, onder meer doordat men misschien onvoldoende rekening houdt
met het grote arsenaal van giftige bestrijdingsmiddelen en de roekeloze
wijze waarop vaak met deze middelen wordt omgesprongen.
De grootste beperking voor de toxicoloog is als regel: het niet beschikken
over voldoende gegevens, onvoldoende of voor het betreffende onderzoek
ongeschikt materiaal.

\'Wetenschappelijk ambtenaar aan het C.D.I., Rotterdam.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 1, 1962

-ocr page 28-

Aanwijzingen voor het bestaan van een vergiftiging.

In het algemeen bestaat er slechts een vermoeden van vergiftiging en wel
indien er zonder direct aanwijsbare oorzaak plotseling ziekte of sterfte
optreedt, speciaal wanneer het meer dan één dier betreft.
Het zijn dikwijls bepaalde ziekteverschijnselen die sterk wijzen in de rich-
ting van een vergiftiging.
Er kunnen afwijkingen optreden aan:

Ie. het maag-darmkanaal, gepaard gaande met b.v. speekselvloed, braken,
verdwijnen van de maag-darmperistaltiek, afwezigheid van herkauwen,
koliek, verstopping of diarree.
2e. het centrale zenuwstelsel; zodat men b.v. convulsies, ataxie, verlam-
mingen en blindheid waarneemt.
3e. de ademhaling. Deze kan belemmerd worden door het onvermogen
om zuurstof op te nemen. Dit kan versnelde ademhaling, versnelde
pols, cyanose en dyspnoe ten gevolge hebben.
4e. de produktiecapaciteit. De melkproduktie loopt meestal direct terug.
Is er geen temperatuursverhoging of zelfs een subnormale temperatuur
dan wordt de verdenking nog groter. Daarnaast kunnen er op het bedrijf
omstandigheden zijn die een vergiftiging zouden kunnen verklaren, b.v.
de aanwezigheid of het gebruik van bespuitingsmiddelen, mogelijke ver-
ontreiniging met giftige gassen of afvalprodukten van industriën, het uit-
voeren van schilderswerkzaamheden, enz.

MISLEIDENDE GEGEVENS.

De over de omstandigheden verstrekte gegevens moeten kritisch worden
bezien en men moet oppassen hierdoor niet op een dwaalspoor te komen.

Enige jaren geleden ontvingen wij materiaal van een rund, dat dood in de
sloot gevonden was. In een begeleidend schrijven werd tevens vermeld dat
in de onmiddellijke omgeving met DNG gespoten was. Achteraf bleek
de analist, die de afdeling waarnam, hierdoor geheel misleid te zijn. In het
materiaal werd inderdaad een geringe hoeveelheid DNC gevonden en met
een voorlopig mededeling hierover gewapend, trachtte de veehouder
schadevergoeding te krijgen. Het onderzoek op lood dat bij ons praktisch
van ieder dier plaats vindt, was nog niet beëindigd. Toen bleek dat de
lever en nieren abnormale grote hoeveelheden lood bevatten, werd een
definitieve diagnose van loodvergiftiging gesteld. Inmiddels stierven er
nog meer dieren, DNC was in het materiaal van déze dieren in het geheel
niet meer aantoonbaar, lood daarentegen meer dan voldoende. Ziekte-
verschijnselen en sectiebevindingen bleken wel in overeenstemming met
lood- en niet met DNC-vergiftiging te zijn. Het heeft heel wat overredings-
kracht gekost de boer tenslotte van zijn aanspraken op schadevergoeding
te doen afzien.

Een ander misleidend geval:

Een boer heeft een kalf dat acuut ziek wordt en binnen zeer korte tijd
sterft. Hij deelt mede dat de tuinder naast zijn bedrijf, vlak voor het dier
ziek werd, zijn grond met chloorpikrine heeft laten ontsmetten. Aangezien
chloorpikrine een buitengewoon giftige vloeistof is, lijkt de bewering van
de boer dat chloorpikrine de oorzaak van de sterfte zou zijn, niet onaan-
nemelijk. Chloorpikrine is echter een van de weinige bestrijdingsmiddelen
die niet vrij in de handel verkrijgbaar zijn en dat slechts door speciaal

-ocr page 29-

daaiAoor aangewezen personen, alleen met toestemming van het Ministerie
van Sociale Zaken en Volksgezondheid, toegepast mag worden. Gezien
deze uiterst strenge maatregelen voor het gebruik van chloorpikrine is de
kans op vergiftiging van een kalf dat buiten vrij rondloopt uiterst gering.
Het wekte dan ook geen verwondering dat er een andere doodsoorzaak
werd gevonden. Bij bacteriologisch onderzoek bleek het kalf geleden te
hebben aan een necrotiserende leverontsteking.

Als derde en laatste voorbeeld:

Een practicus wordt op een bedrijf geroepen waar vrijwel alle dieren plot-
seling ernstig ziek zijn. De koeien geven bijna geen melk meer en zij staan
er slecht bij. De eigenaar is er ten stelligste van overtuigd dat zijn dieren
vergiftigd zijn door het overwaaien van een arsenicumhoudend doodspuit-
middel, dat twee dagen tevoren door de biuirman werd gebruikt. De dieren-
arts canstateert dat de dieren inderdaad ernstig ziek zijn.
Gezien het peracute verloop acht hij een vergiftiging niet uitgesloten,
maar het lijkt toch niet op een arsenicumvergiftiging. Diarree is geheel af-
wezig, ataxie ontbreekt, er zijn geen verlammingen. De dieren hoesten en
hebben koorts, iets wat men niet bij een arsenicumvergiftiging aantreft.
Na overleg met medewerkers van ons Instituut worden urinemonsters van
de meest zieke dieren op arsenicum onderzocht. Zelfs met de uiterst ge-
voelige reactie van Gutzeit lukt het niet om een spoor arsenicum aan te
tonen. De urine bevat wel eiwit en suiker. Ook worden nog monsters mest
verzameld uit de wei en \\ an enkele opgestalde dieren. Een van de meest
zieke dieren sterft. Maaginhoud, lever, nieren en longen worden onder-
zocht. Arsenicum wordt in zeer geringe hoeveelheid in de maaginhoud aan-
getroffen; lever en nieren zijn niet gedegenereerd en bevatten geen arseni-
cum. De oplossing van het raadsel komt te voorschijn bij het onderzoek van
de longen, die een uitzonderlijk groot aantal longwormlarven bevatten.
Wij hadden hier te maken met een peracuut verlopende longworminfectie,
die het karakter van een vergiftiging vertoonde.

Daar deze boer niet verzekerd was, was de schade voor hem en het kostte
veel moeite hem er van te overtuigen, dat de ziekte en sterfte van zijn dieren
niet door een vergiftiging werd veroorzaakt.

PARASITAIRE- EN INFECTIEZIEKTEN MET HET KARAKTER VAN EEN
VERGIFTIGING.

Al worden via allerlei wegen aanwijzingen verkregen die een vergiftiging
zeer waarschijnlijk maken, dan zal toch steeds voor ogen gehouden moeten
worden, dat ook sommige bacteriële-, virus- en parasitaire ziekten, entero-
toxinemiën een stormachtig verloop kunnen hebben en gepaard kunnen
gaan met ziektever.schijnselen, die sterk aan een vergiftiging doen denken.
Van de bacteriële ziekten kan miltvuur b.v. zeer snel verlopen; bepaalde
vormen van listeriosis bij schapen kunnen in het latere stadium zonder
temperatuursverhoging verlopen en de zenuwverschijnselen die hierbij op-
treden, kunnen een loodvergiftiging doen vermoeden.

Uitbraak van ziekte bij biggen ten gevolge van infectie met H. coli geven
de practicus vaak aanleiding tot het vermoeden van een vergiftiging, vooral
wanneer deze ziekte optreedt na het verstrekken van ander voer.
Enterotoxinemiën, zoals bovengenoemde coli-infectie, zou men strikt ge-

-ocr page 30-

nomen onder de vergiftigingen kunnen rangschikken; het is echter algemeen
gebruikelijk het aantonen van bacterietoxinen onder te brengen bij de bac-
teriologie.

Pseudovogelpest en een enteritis bij varkens (Transmissable gastro-enteritis
Doyle), die door een virus worden veroorzaakt, behoren tot de virusziekten
die wel voor vergiftigingen zijn aangezien.

Over de mogelijke verwisseling met een parasitaire ziekte (longworm) werd
in het voorgaande reeds gesproken.

VOEDINGSFOUTEN DIE AAN VERGIFTIGING DOEN DENKEN.

Ook een verkeerde of eenzijdige samenstelling van het voedsel kan ziekte-
beelden oproepen die sterk aan een vergiftiging doen denken: b.v. blauwe
kammenziekte bij kippen. Kopziekte bij nmderen lijkt in sommige opzichten
op een loodvergiftiging; verwisseling wederzijds is mogelijk.
De door het voederen van te veel bietenblad veroorzaakte ziekte wordt in
het algemeen als een vergiftiging gezien.

Het is goed hierop wat nader in te gaan daar uit onderzoekingen van
Brune (1957) is gebleken dat de tot dusver toegepaste therapie: het ver-
strekken van extra calcium, zelfs gecontraindiceerd is. Met het toedienen
van extra calcium beoogt men het giftige oxaalzuur als „onoplosbaar"
calciumoxalaat te elimineren. Brune stelde echter vast dat in de magen
van het rimd de alkalioxalaten voor 100% en het calciumoxalaat voor
30-50% door de bacterieflora worden afgebroken.

De bietenbladdiarree wordt volgens hem veroorzaakt door een ongunstige
verhouding in het voer van de elementen calcium en fosfor, die primair
kan leiden tot een hypofosfaternie, later gevolgd door een hypocalcemie.
Voedering van bietenblad zonder toevoeging van extra fosfaten zal deze
ziekte vooral teweeg brengen bij dieren die drachtig zijn of die een hoge
melkproduktie hebben.

VERGIFTIGINGEN MET HET KAR.\\KTER V.AN EEN INFECI IEZIEKTE,

Het is dus mogelijk dat bepaalde ziekten ten onrechte voor een vergiftiging
worden aangezien. Men kan echter ook een of andere infectieziekte ver-
moeden, terwijl er in werkelijkheid van een vergiftiging sprake is.
Bij kwik- en ricinusvergiftiging kan in tegenstelling tot andere vergiftigingeti
koorts optreden; het is niet onmogelijk dat men in oen dergelijk geval een
infectie zeer waarschijnlijk acht.

Een treffend geval is de ziekte bekend onder de naam X-disease of hyper-
keratose. Deze ziekte werd in 1941 in Amerika beschreven en vermoedelijk
is de Wendenerkrankhcit, waarover in Duitsland reeds in 1929 werd ge-
publiceerd, hiermee identiek.

Aanvankelijk meende men dat er een onbekend virus in het spel was. Ook
toxische Aspergillussoorten en mond- en klauwzeer werden met hyper-
keratose in verband gebracht. Het heeft ruim 10 jaar gedutu\'d voordat men
de oorzaak van deze ziekte had gevonden. In Amerika werd een nationaal
researchprogramma opgezet, waaraan door zeer veel onderzoekers werd ge-
werkt. Tenslotte kwam vast te staan dat in praktisch alle gevallen van
hyperkeratose ineen\'oudig gechloreerde naftalenen de ziekte hadden \\er-
oorzaakt. Uiterst geringe hoeveelheden van deze stoffen oraal of als damp
door de huid opgenomen wekten hyperkeratose op. De kosten van het
researchproject zullen ongetwijfeld niet gering zijn geweest; de schade die

-ocr page 31-

tot 1953 op 20 miljoen dollar wordt geraamd rechtvaardigt zeker de kos-
ten van een uitgebreid onderzoek.

Gegeveas, nodig voor een toxicologisch onderzoek.

Het aantal vergiften is zeer groot en het zal zonder meer duidelijk zijn, dat
het absoluut uitgesloten is dat naar al deze vergiften afzonderlijk wordt
gezocht, aangezien dit zeer veel tijd zou vereisen. Is de hoeveelheid mate-
riaal zeer gering dan is het zelfs onmogelijk op alle vergiften te onder-
zoeken.

De to.xicoloog moet daarom een keus maken aan de hand van:

Ie. een uitgebreide anamnese,

2e. het klini.sche ziektebeeld,

3e. het verloop van de ziekte,

4e. de afwijkingen bij de sectie,

5e. de omstandigheden op het bedrijf.

Daarna zal hij trachten in het hiervoor geschikte materiaal het giftige agens
aan te tonen.

Zonder de wetenschap dat een paard wekenlang gevoerd was met kuilgras,
dat met sulfieten was geënsileerd, zouden wij b.v. nooit gezocht hebben naar
SO2 in de maaginhoud en de organen van dit paard.

Ook zouden wij nooit op het idee gekomen zijn dat de alkaloiden, aangetrof-
fen in een rundermaag, afkomstig waren van bloemen, bladeren en takjes
van een goudenregenboom, als men niet had vermeld dat een dergelijke
boom omgehakt in de wei lag.

Van de 200 kuikens uit een koppel van 700, die in één nacht stierven kon
de doodsoorzaak opgehelderd worden, doordat bekend was dat het bloed
en het vlees helderrood gekleurd waren en dat voor de verwarming propaan-
gas werd gebruikt. In de bloedstolsels uit enkele hartjes kon koolmonoxide
worden aangetoond.

MATERIAAL VOOR TOXICOLOGISCH ONDERZOEK.

Welk materiaal het meest geschikt is voor toxicologisch onderzoek hangt af
van de aard van het vergif. Geen enkele toxicoloog kan echter veel be-
ginnen met een beetje maaginhoud in een tuberculinecarpule (inhoud 2 ml)
en alleen een ver/oek tot: „onderzoek op vergif".

Sommige inzendingen bestaan alleen uit maaginhoud of alleen uit de lever;
hoewel het niet is uitgesloten dat met dit materiaal een vergiftiging kan
worden vastgesteld, blijkt een dergelijke inzending als regel onvoldoende.
Bij navraag is het gewenste materiaal meestal niet meer te achterhalen.
Het is daarom beter vooraf met het toxicologisch laboratorium te over-
leggen of in een veterinair toxicologieboek na te gaan waaruit de inzending
dient te bestaan.

Het \\ergif behoeft niet altijd voornamelijk gelokaliseerd te zijn in de or-
ganen die de meeste veranderingen hebben ondergaan. Bij een vergiftiging
met elementaire fosfor b.v. valt de enorme leverdegeneratie het meeste op.
Kort na het opnemen van fosfor is er een redelijke kans deze stof in de maag
aan te treffen, zijn er enkele dagen na het opnemen verstreken dan is er
een geringe kans dat er nog fosfor in de dikke darminhoud aanwezig is.
De lever is voor dit onderzoek ongeschikt.

Door vorming van methemoglobine is bij een nitriet- of bij een chloraat-
verafiftisinar het bloed chocoladebruin. Wanneer het bloed niet te oud is

-ocr page 32-

kan het hemoglobine- en methemoglobinegehalte worden bepaald. Uit het
onderzoek van de maaginhoud moet blijken of nitriet dan wel chloraat
aanwezig was.

Veel voorkomende vergiftigingen.

In verband met het bovenstaande is het wel nuttig nog eens in het kort na
te gaan welke vergiftigingen veel voorkomen, hoe het verloop hiervan is,
welke de meest karakteristieke patholoog-anatomische afwijkingen zijn, welk
materiaal opgezonden kan worden voor toxicologisch onderzoek en in hoe-
verre het vlees van vergiftigde slachtdieren nog voor consumptie geschikt is.
De situatie is nu anders dan vóór de 2e wereldoorlog, toen het aantal ver-
giftigingsmogelijkheden betrekkelijk beperkt was.

PLANTA.^RDIGE VERGIFTIGINGEN.

Grote kans op vergiftiging door schadelijke planten was er toen en is er
nu ook nog niet. In onze goed verzorgde weiden treft men zelden sterk gif-
tige en praktisch nooit grote hoeveelheden minder giftige planten aan. Wel
kan het voorkomen dat dieren vergiftigd worden door het eten van hier
gekweekte giftige planten zoals
Taxus baccata, narcissen en Ornithogalurn.
In meel en veekoeken kunnen giftige, niet inheemse plantaardige produkten
aanwezig zijn; hiervan is ricinus wel het meest belangrijk. Ook geïmpor-
teerde koolzaad- en raapzaadkoeken hebben wel tot vergiftiging aanleiding
gegeven.

Van de genoemde planten is Taxus baccata wel het meest giftig. Het voor-
naamste giftige bestanddeel is een alkaloid: het taxine. De dood door taxus-
vergiftiging kan zeer snel intreden, terwijl de dieren er nog van eten kun-
nen zij zonder enige voorafgaande verschijnselen plotseling dood vallen.
Het kan ook gebeuren dat de dieren gedurende enkele uren een volkomen
gezonde indruk maken en dan ineens gaan trillen. Na verschijnselen van
dyspnoe treedt collaps in en binnen 5 minuten de dood.
Bij sectie is de maag meestal sterk uitgezet door gas; bij de symptoomloze
dood is er geringe of geen gastritis; trad de dood pas na enkele uren in dan
is de maag meestal hevig ontstoken. Daarnaast wijzen de sectiebevindingen
in de richting van een verstikking: lever, milt en longen zijn overvuld met
donkerrood bloed, het rechter hart is in het algemeen leeg en het linker
hart bevat donker teerachtig bloed.

Isolering van taxine uit de maaginhoud is niet mogelijk, zodat de diagnose
gesteld moet worden uit de aanwezigheid van takjes en blaadjes van
Taxus
baccata
in maag- of darminhoud. Taxine wordt in het lichaam snel afge-
broken, waarecliijnlijk door de lever en na omzetting als benzoëzuur uit-
gescheiden. Van dit standpunt uit bezien is er geen bezwaar tegen om het
vlees van dieren met taxusvergiftiging te eten. Definitieve aanwijzingen hier-
over zijn niet bekend.

Dat het verstrekken van narcissen schadelijk is, is in onze bollenstreken
voldoende bekend. Het alkaloid van de narcis: het narcitine heeft braak-
verwekkende en purgerende eigenschappen. Kortgeleden traden vergifti-
gingen bij runderen op ten gevolge van uit Z.-Afrika geïmporteerde
Orni-
thogalum-hoWtn.

Ornithogalurn thyrsoides is een lelieachtig bolgewas dat hier voornamelijk
geteeld wordt voor snijbloemen. De bloemen zijn wel bekend onder de naam
Zuidenwindlelie. De aard van het giftige bestanddeel is na 50 jaar nog

-ocr page 33-

steeds niet bekend. Door het eten van vooral bloemen en zaden treedt hevige
diarree en polyurie op, de dieren eten en herkauwen niet meer. Ademhaling
en pols zijn versneld en de temperatuur is verhoogd. Vlak voor de dood
door uitputting treden convulsies op. De enige afwijking bij sectie is een
gastroenteritis. Nadere gegevens over de bruikbaarheid van het vlees van
in nood geslachte dieren ontbreken.

Het voederen van grote hoeveelheden uien kan bij runderen anemie en
geelzucht veroorzaken. Het feit dat dieren
Ornithogalum of veel uien heb-
ben gegeten, in combinatie met de bij deze vergiftigingen behorende symp-
tomen, leiden tot de diagnose.

Het giftige agens uit de ricinusboon is een fytotoxine: het ricine. Door ver-
hitting kan dit toxine onschadelijk worden gemaakt.

Bij runderen veroorzaakt het eten van ricinushoudend voedsel verdwijnen
van de melkgift en soms bloederige - diarree.

Afwijkingen bij de sectie zijn de volgende: de inhoud van het maag-darm-
kanaal is vloeibaar, de slijmvliezen \\an maag en daiTnen zijn ontstoken,
soms zijn er petechiën, de mesenteriale lymfklieren zijn gezwollen. Lever,
nieren, milt en longen kunnen normaal, maar ook oedemateus zijn. De aan-
wezigheid \\an ricinus wordt microscopisch en met behulp van proefdieren
vastgesteld. Het beste onderzoekingsmateriaal voor het aantonen van ricinus
is het voer.

VERGIFTIGINGEN DOOR ANORG.^NISCHE STOFFEN.
Naast de zo juist genoemde giftige planten had men vroeger in hoofdzaak
alleen te maken met anorganische stoffen zoals fluor-, lood-, koper- en
arsenicumverbindingen, nitrieten en keukenzout en met enkele organische
stoffen waaronder nicotine.

Na de oorlog is het gebruik van bestrijdingsmiddelen enorm
toegenomen. Het gaat hier meestal om organische stoffen die variëren van
jjraktisch niet giftige tot zeer giftige verbindingen. Deze stoffen worden
voor allerlei doeleinden gebruikt. Men kent fungiciden, insecticiden voor
plant en dier, rodenticiden, onkruidbestrijdingsmiddelen, zaad- en grond-
ontsmetters en doodspuitmiddelen.

Chronische f 1 u o r v e r g i f t i g i n g e n kan men aantreffen in de nabij-
heid van superfosfaat-, aluminium-, staal-, glas- en emailfabrieken, en van
]30ttenbakkerijen, allemaal industriën die grondstoffen met veel fluor ver-
werken en verder in de omgeving van al die bedrijven die goedkope kolen
(met een hoog fluorgehalte) als brandstof gebruiken. Veel van deze indus-
triën schenken bijzondere aandacht aan de reiniging van de rookgassen,
zodat er weinig of geen fluor in de atmosfeer terecht komt. Gebeurt dit
echter niet dan zal het vee regelmatig te veel fluor opnemen. De dieren gaan
dan verlammingsvei-schijnselen vertonen aan voor- en achterstel, soms
diagonaalsgewijze. Tevens treden er beenveranderingen op; de beenderen
worden bros en breken gemakkelijk, ook kunnen duidelijk exostosen wor-
den waargenomen. Het tandemail is dikwijls sterk aangetast.
Ook bij de sectie treden de beenveranderingen het meest op de voorgrond:
de kleur van de beenderen is kalkachtig, het oppervlak is ruw en de dia-
mater is groter dan normaal.

Het periost is verdikt en hyperemisch, het beenmerg soms gelatineus ge-
degenereerd. Van gestonen of geslachte dieren worden bij voorkeur been-
deren en wel speciaal middelhands- en middelvoetsbeenderen of ribben op

-ocr page 34-

fluor onderzocht. Van levende dieren wordt het fiuorgehalte van de urine
bepaald.

Fluorbepalingen worden op het C.D.I. weinig uitgevoerd; dit is gemakkelijk
te verklaren. De practici in de genoemde gebieden zijn geheel met de situatie
en de symptomen vertrouwd, hetzelfde geldt voor de veehouders. Deze laat-
ste groep heeft als regel met de betreffende industrie een contract waarin
de door fluor veroorzaakte schade geregeld wordt.

Het vlees van dieren met chronische fluorvergiftiging bevat geen voor de
mens schadelijke hoeveelheid fluor.

Ook loodvergiftigingen komen steeds veel voor. In 1960 werd
62% van de door ons vastgestelde vergiftigingen bij runderen door lood ver-
oorzaakt. Af en toe kan de herkomst van het lood niet worden vastgesteld;
meestal zijn loodwit en menie de oorzaak.

Voor het onderhoud van hoogspanningsmasten wordt in het algemeen
menie gebruikt. Tot in een straal van 40 meter of meer komen menie-spatten
in het gras terecht. Men heeft wel overwogen de menie door andere verf-
stoffen te vervangen; maar bij het vervaardigen van een corrosiewerende
verf schijnt het belist nodig te zijn andere giftige stoffen, zoals chromaten,
te verwerken.

Loodvergiftigingen worden in het algemeen gekarakteriseerd door hersen-
verschijnselen. Deliriumachtige toestanden wisselen af met semicomateuze.
De zichtbare slijmvliezen zijn soms bleek en geelachtig verkleurd; de ogen
puilen uit en hebben verwijde pupillen. De temperatuur is normaal of sub-
normaal, de horens en het onderste deel van de poten voelen koud aan.
Verder kunnen allerlei spijsverteringsstoringen optreden. De sectie is in
vele gevallen niet karakteristiek. Enteritis en lebmaagontsteking kunnen
voorkomen. Vaak zijn er puntbloedingen op het hart, de thymus en de
nieren. De toestand van de lever kan zeer verschillend zijn: normaal, hard
en cirrhotisch, anemisch en geel. Ook traden wel nierbeschadigingen op.
Daar waar het maag- en darmepitheel is afgestoten, ziet men wel een zwarte
of grijze verkleuring. Afwijkingen aan longen, trachea en bronchiën zijn
eveneens mogelijk. Voor het toxicologisch vaststellen van een loodvergifti-
ging zijn zowel lever als nieren nodig. In twijfelgevallen kunnen daarnaast
nog faeces of maaginhoud worden onderzocht. Van nog levende dieren is
het loodgehalte van de faeces een goede maatstaf voor de aanwezigheid
van een loodvergiftiging. Worden er slechts geringe hoeveelheden lood ge-
vonden en zijn er geen klinische verschijnselen dan kan loodvergiftiging
worden uitgesloten. Het loodgehalte van de organen kan zeer hoog zijn,
zodat het raadzaam is deze niet voor consumptie in omloop te brengen. Het
vlees kan zonder bezwaar geconsumeerd worden.

Arsenicumvergiftigingen komen eveneens regelmatig voor. De
belangrijkste arsenicumhoudende bestrijdingsmiddelen zijn calcium- en
loodarsenaat, koperarseniet (Parijs\' groen) en natrium- en kaliumarseniet.
Calcium- en loodarsenaat worden tegenwoordig veel minder gebruikt dan
vroeger. Kalium- en natriumarseniet worden veel toegepast als onkruid-
bestrijdingsmiddel, doodspuitmiddel, in schapewasvloeistof en bij de con-
servering van hout. De alkaliarsenieten zijn veel giftiger dan de andere
arsenicumhoudende stoffen, omdat zij door hun goede oplosbaarheid ge-
makkelijk geresorbeerd worden en het arsenicum in deze verbindingen 3-
waardig is. 5-waardig arsenicum is minder giftig.

-ocr page 35-

Bij een peracute arsenicumvergiftiging worden soms in het geheel geen
ziekteverschijnselen waargenomen.

Bij een acute vergiftiging waarbij zeer plotseling koliek, dorst en een enorme
diarree optreden, is praktisch altijd arsenicum de oorzaak. De dieren raken
uitgeput, zij collaberen waarna spoedig de dood volgt. In subacute gevallen
is er bovendien nog lusteloosheid, verlies van eetlust, ataxie, schijnbare ver-
lamming van de achterhand, convulsies, koude extremiteiten en subnormale
temperatuur.

Chronische arsenicumvergiftigingen komen hier weinig voor. Hierbij is de
temperatuur normaal, er is gewichtsverlies, de huid is dor en strak en de
zichtbare slijmvliezen zijn rood verkleurd.

Bij een arsenicumvergiftiging is het maag-darmkanaal hevig ontstoken. Dit
valt vooral bij de maag het meeste op. Het epitheelweefsel van de slijm-
vliezen laat bij wrijven gemakkelijk los. De lever, de nieren en het hart ver-
tonen vettige degeneratie; bovendien kunnen hier grotere en kleinere bloe-
dingen worden aangetroffen.

Reeds enkele uren na de vergiftiging kan in de urine arsenicum worden
aangetoond. Werd de vergiftiging door loodarsenaat veroorzaakt dan zal
men in de faeces zowel lood als arsenicum vinden. Van de organen bevat
de lever meestal het meeste arsenicum; bij acute vergiftigingen worden
grote hoeveelheden in de maag aangetroffen. In de levers van normale
slachtdieren die geregeld geringe hoeveelheden arsenicum hebben opgeno-
men kunnen duidelijk aantoonbare hoeveelheden arsenicum aanwezig zijn.
Zijn er daarnaast geen klinische of patholoog-anatomische afwijkingen, dan
zijn de chemische bevindingen zonder enige betekenis.

Praktisch alle k o p e r v e r g i f t i g i n g e n bij grote huisdieren zijn chro-
nisch. Oorzaken hiei-voor kunnen zijn de bespuiting van boomgaarden met
Bordeauxse of Bourgondische pap en de toevoeging van kopersulfaat aan
veevoeders.

Het is zeer belangrijk dat het kopersulfaat op de juiste wijze door het voed-
sel is gemengd. Zijn er in het voer te grote kristallen aanwezig, dan kan bij
overigens toelaatbare kopergehalten irritatie van het maag-darmkanaal op-
treden, die vooral bij varkens over kan gaan in een gastroenteritis. Chro-
nische kopervergiftiging komt vooral bij schapen voor. Het ziektebeeld bij
deze dieren is zeer karakteristiek. De dieren vertonen hemoglobinurie en
een algemene Icterus. Bij sectie valt de Icterus direct op, de lever is wat
vergroot, bros en geel van kleur. De galblaas is gevuld met dikke bruingroene
gal. De nieren zijn sterk vergroot en bij verwijdering van het kapsel zijn
hemorragische plekken zichtbaar; het nierweefsel is bros en scheurt ge-
makkelijk. Bij runderen en varkens kunnen analoge sectiebeelden worden
waargenomen. Bij een big met chronische koperintoxicatie zagen wij on-
langs darmbloedingen en een geel gekleurde lever.

Uit de abnormaal hoge waarden van koper in de lever volgt de chemische
diagnose.

Kwikvergiftigingen komen als regel niet voor. Organische kwik-
verbindingen worden als zaad- en bloembollenontsmetters gebruikt. On-
willekeurig zullen geringe hoeveelheden van deze stoffen in vaarten en
sloten terecht komen. De hoeveelheid kwik die zo door het vee met het
drinkwater wordt opgenomen is zo klein dat een vergiftiging hierdoor is
uitgesloten. Iets andere zou het zijn wanneer bij ongeluk een grote hoe-

-ocr page 36-

veelheid van de oorspronkelijke oplossing werd opgenomen of wanneer
veel met kwik ontsmet graan werd gevoerd.

De ziekteverschijnselen bij een vergiftiging met organische kwikverbindin-
gen worden mede bepaald door het organische radicaal. Kwikverbindingen
die een methylgroep bevatten werken speciaal op het centrale zenuwstelsel.
Bij een vergiftiging met „Ceresan" traden bij runderen op: koortsaanvallen,
depressie en anorexie, verminderde melkgift, bronchieel catarre, patholo-
gische huidveranderingen, tranen- en speekselvloed en diarree.
Bij sectie bleek er een subacute interstitiële nefritis en een subacute catarrale
bronchitis te bestaan; er waren subendocardiale en subepicardiale bloe-
dingen; de lever vertoonde een lichte cirrhose en omschreven necrotische
haarden.

Varkens die door een kwikhoudend fungicide werden vergiftigd hadden
mond- en phai7nxverlammingen, blindheid en bewegingsstoringen. Alleen
bij histologisch onderzoek konden pathologische nier- en hersenveranderin-
gen worden vastgesteld.

Een vergiftiging met metallisch kwik zoals voor enkele jaren in het noorden
van ons land is voorgekomen, moet als een uitzondering worden beschouwd.
Speciaal het ophelderen van deze uitzonderlijke vergiftigingen is voor alle
partijen het moeilijkst. Vermoedelijk werden bij deze vergiftiging kwik-
dampen uit de pens tijdens het herkauwen door de runderen ingeademd.
Hierdoor traden, naast koorts en anorexie, storingen in de ademhaling op:
dyspnoe en hoesten.

Naast een duidelijke nefritis werden bloedingen waargenomen in het mond-
slijmvlies, in het uierweefsel en in het coronaire vet. Bij chemisch onderzoek
bleken vooral de nieren zeer veel kwik te bevatten. Van nog levende dieren
werd de urine op kwik onderzocht. Het vlees van vergiftigde dieren be-
vatte geen kwik.

Een vergiftiging met keukenzout treedt af en toe op bij varkens en
runderen. De dieren vertonen enonne dorst, ataxie, convulsies en diarree.
Blindheid komt vooral bij varkens met zoutvergiftiging voor. In het hereen-
weefsel van deze dieren is een infiltratie van eosinofiele leucocyten waar-
neembaar. Door het bepalen van het zoutgehalte van het voedsel en van
het drinkwater kan de oorzaak van de vergiftiging worden opgespoord.
De giftige werking van nitrieten wordt veroorzaakt door de omzetting
van hemoglobine in methemoglobine. Hierdoor ontstaat zuurstofgebrek in
de weefsels die zich uit in: spierverslapping, incoördinatie, convulsies, ver-
snelde pols, dyspnoe en toenemende cyanose.

Nitraten zijn op zichzelf weinig giftig. Steeds bestaat echter de moge-
lijkheid dat door reductie uit de nitraten nitrieten worden gevormd. Plan-
ten, voedsel of water met een hoog nitraatgehalte vormen dus een latent
gevaar. Varkens zijn gevoeliger voor nitriet dan runderen of schapen. Bij
de sectie is de afwijkende kleur van het bloed het belangrijkste kenmerk voor
nitrietvergiftiging. Afhankelijk van het methemoglobinegehalte is de kleur
roodbruin tot teerachtig, chocoladebruin.

Toxicologisch wordt deze vergiftiging bevestigd door de bepaling van het
nitrietgehalte van de maag-darminhoud. Voedsel en drinkwater worden zo-
wel op nitriet als op nitraat onderzocht.

VERGIFTIGINGEN DOOR ORGANISCHE STOFFEN.

Van de organische bestrijdingsmiddelen was vroeger nicotine wel het
12

-ocr page 37-

belangrijkste. Gevallen van nicotinevergiftigingen worden op het C.D.I.
uiterst zeldzaam waargenomen. Of dit moet worden toegeschreven aan een
verminderde toepassing van nicotine of aan het zorgvuldige gebruik hiervan
is niet bekend.

Bij runderen treedt een nicotinevergiftiging meestal op na uitwendige be-
handeling met nicotinepreparaten of na het eten van tabaksplanten. Reeds
enkele minuten na het opnemen van nicotine door de huid kunnen zeer
ernstige ziekteverschijnselen optreden. Aanvankelijk worden de ganglia van
het autonome zenuwstelsel gestimuleerd, hetgeen ten gevolge heeft: exci-
tatie, snelle ademhaling, speekselen, irritatie van de slijmvliezen van mond
en slokdarm, diarree en braken. Wanneer de nicotineconcentratie in de
weefsels verder toeneemt worden de ganglia geblokkeerd, waardoor
depressie gaat optreden vergezeld van incoördinatie, snelle pols, opper-
vlakkige en langzame ademhaling, coma. De dood treedt binnen enkele
uren in door verlamming van de intercostale spieren.

Bij de sectie werd bij runderen waargenomen: cyanose, overvulling van de
subcutane bloedvaten en slechte bloedstolling.

Het nicotinegehalte van het vlees zal sterk afhankelijk zijn van het nicotine-
gehalte van het gebruikte preparaat. Vlees van niet behandelde lichaams-
delen zal minder nicotine bevatten dan vlees afkomstig van wel behandelde
plaatsen.

De letale dosis voor de mens ligt vrij laag (60 mg/volwassene); reeds bij 4
mg kunnen ernstige ziekteverschijnselen optreden.

Tegenwoordig worden de volgende giftige organische stoffen veel toege-
past: Dinitroverbindingen, cumarineverbindingen, gechloreerde koolwater-
stoffen en organische fosforverbindingen.

Vergiftigingen met di7iitroverbindingen komen bij grote huisdieren hoogst
zelden \\oor, zodat een verdere bespreking van deze stoffen hier achterwege
zal blijven.

Bij de rattenbestrijding wordt veel gebruik gemaakt van cumarine-
verbindingen. Wanneer dieren herhaaldelijk kleine hoeveelheden van
deze stoffen opnemen, wordt de vonning van het prothrombine in de lever
geremd; dit brengt op zijn beurt weer een verlenging van de bloedstollings-
tijd met zich mee. Tevens worden de capillaire vaten beschadigd. Zonder
dat de dieren meer dan normale prestatie moeten verrichten, kunnen daarna
fatale bloedingen optreden. Een grotere dosis, in één keer opgenomen, heeft
minder effect dan diezelfde dosis verdeeld over een aantal dagen toegediend.
Het effect van cumarinederivaten is vooral bij knaagdieren bijzonder groot.
Bij runderen, schapen en pluimvee is een vergiftiging met cumarinederi-
vaten vrijwel uitgesloten, daar de hoeveelheden nodig om zelfs maar zeer
lichte ziekteverschijnselen op te wekken zeer hoog liggen.
Varkens zijn daarentegen zeer gevoelig voor deze rodenticiden. Wanneer
deze dieren regelmatig kleine hoeveelheden of een grote dosis ineens op-
nemen, kunnen zij verlammingen krijgen en bloederige diarree.
Bij de sectie ziet men uitgebreide bloedingen van de spieren, speciaal op de
punten waar beenderen of ribben uitsteken.

Het is mogelijk in maaginhoud, darminhoud, bloed, lever en urine cuma-
rineverbindingen of metabolieten van deze stoffen aan te tonen, mits er
niet te veel tijd ligt tussen de dood en de laatste opname. Bij langdurige
bewaring van het te onderzoeken materiaal kunnen de cumarineverbin-

-ocr page 38-

dingen geheel of gedeeltelijk verdwijnen, zodat men vaak een vergiftiging
zal moeten bewijzen uit de sectiebevindingen en de wetenschap dat op-
name van cumarineverbindingen mogelijk was.

DDT, HCH, aldrine, dieldrine, toxafeen en chloordaan zijn insecticiden
uit de groep gechloreerde koolwaterstoffen. Al deze stoffen
kunnen zenuwverschijnselen veroorzaken. Aldrine en dieldrine geven daar-
naast nog een anticholinesterase-effect. Toxafeen, aldrine en dieldrine kun-
nen aanleiding geven tot een acute vergiftiging. Vergiftigingen met de ande-
re gechloreerde koolwaterstoffen zijn in het algemeen chronisch. Bij sectie is
de meest belangrijke afwijking een leververgroting met centrale lobulaire
necrose. Ook kimnen er histologische afwijkingen aan nieren en hartspier
worden geconstateerd. Deze stoffen hopen zich vooral op in de lichaams-
vetten en eventueel chemisch onderzoek zou met dit materiaal verricht
moeten worden. Deze onderzoekingen zijn zeer moeilijk en dikwijls onuit-
voerbaar door het ontbreken van speciale apparaturen. Meestal zal vol-
staan moeten worden met na te gaan welk insecticide door de dieren kon
worden opgenomen.

In verband met de stapeling van gechloreerde koolwaterstoffen en van
eveneens toxische metabolieten in de lichaamsvetten kan de consumptie-
waarde van het slachtvee niet hoog zijn.

Van de organische fosforverbindingen zijn er diverse uiter-
mate giftig, b.v. TEPP, HETP en parathion; daarnaast zijn er ook orga-
nische fosforverbindingen waarvan de toxische dosis aanmerkelijk hoger
ligt. De aard van de werking is echter voor alle stoffen gelijk; zij berust op
een remming van het enzyme
Cholinesterase. Wanneer de cholinesterase-
activiteit van het bloed tot beneden een minimale waarde daalt, treden
zeer ernstige ziekteverschijnselen op, die zeer snel tot de dood door adem-
halingsstilstand kunnen leiden. Bij ernstig zieke dieren kan men o.a. waar-
nemen: overvloedig speekselen, tranenvloed, slijmafscheiding in de bron-
chiën, overbeweeglijkheid van de ingewanden, koliek, braken en diarree,
trekkingen in de spieren van de ledematen.

Gegevens over sectiebevindingen bij landbouwhuisdieren zijn er weinig.
Onze bevindingen bij vogels en kleine huisdieren lopen zeer sterk uiteen
n.1. van negatieve sectie tot o.a. longoedeem, slecht gestold bloed, lever-
degeneratie, nierdegeneratie, hartdegeneratie, bloedingen in de spieren, ge-
zwollen lever, Icterus, rinitis, enteritis, hemorragische enteritis, harttampo-
nade.

Chemisch kan alleen parathion relatief gemakkelijk in maag- en darm-
inhoud worden aangetoond. Voor de o\\ erige verbindingen zou uit een be-
paling van het cholinesterasegehalte van de rode bloedcellen of van hersen-
weefsel vergiftiging met deze stoffen moeten blijken. In tegenstelling tot de
mens vertoont het bloed van normale dieren van een zelfde soort aanzien-
lijke schommelingen van de cholinesterase-activiteit, zodat alleen bij ex-
treem lage waarden een vergiftiging kan worden vastgesteld. Het is verder
niet mogelijk van gestor\\\'en dieren een representatief bloedmonster te krij-
gen. Ook in deze gevallen is men dus voornamelijk aangewezen op de kli-
nische verschijnselen en het contact met bepaalde bestrijdingsmiddelen.

Bij de bespreking van de vergiftigingen die zich bij onze grote huisdieren
kunnen voordoen, zijn diverse vergiften overgeslagen en andere weer min-
der uitvoerig behandeld dan men misschien nuttig zou achten. Hiervoor

-ocr page 39-

zij verwezen naar een modem handboek over veterinaire toxicologie bv.
R. J. Garn e r: Veterinary Toxicology, London 1957.
Voor de samenstelling van bestrijdingsmiddelen kan het beste een recente
uitgave van de Land- of Tuinbouwgids worden geraadpleegd.
Het is zeker te verwachten dat het gebiuik van bestrijdingsmiddelen in de
toekomst nog groter zal worden. Hierdoor zal het aantal vergiftigingen on-
getwijfeld toenemen.

Een nog nauwere samenwerking tussen veterinairen en het toxicologisch
laboratorium is op het ogenblik dan ook zeker vereist.

SAMENVATTING.

Het sterk toegenomen verbruik van bestrijdingsmiddelen heeft de mogelijkheid van
vergiftiging van de veestapel aanzienlijk vergroot.

Een tijdig onderkennen van de vergiftigingen is een van de eerste voorwaarden,
waaraan voldaan moet worden om de schade die door deze vergiftigingen wordt ver-
oorzaakt zoveel mogelijk te beperken.

Nagegaan wordt op welke wijze een verbetering in de uitkomsten van het toxicolo-
gisch onderzoek kan worden verkregen. De meest voorkomende vergiftigingen worden
in het kort besproken.
SUMMARY.

The greatly increased use of pesticides has strongly favoured the possibility of intoxi-
cations in our domestic animals.

An early detection of the kind of the intoxication is of the utmost importance in
order te reduce the losses as much as possible.

Methods are pointed out how to obtain an improvement in the results of the toxi-
cological investigations.

The most frequently occurring intoxications are discussed.
RÉSUMÉ.

L\'usage fortement augmenté des pesticides a agrandi la possibilité des intoxications
chez nos animaux domestiques.

Un diagnostic rapide de ces intoxications est une des conditions très importante qui
doivent être satisfaites pour obtenir une réduction très forte des pertes.
Après un traité des procédés à obtenir des meilleurs résultats chez l\'examen toxi-
cologique, les intoxications les plus répandues sont discutées brièvement.

ZUSAMMENFASSUNG.

Durch den stark zugenommen Verbrauch der Bekämpfungsmittel in der Landwirt-
schaft wird die Möglichkeit einer Vergiftung des Viehstapels bedeutend erhöht.
Ein rechtzeitiges Erkennen dieser Vergiftungen ist Grundbedingung, um den Schaden,
der durch diese Mittel verursacht wird, möglichst zu begrenzen.
Es wurde nachgegangen auf welche Weise bessere Resultate bei der toxicologischen
Untersuchung zu erzielen sind.

Die am häufigsten vorkommenden Vergiftungen werden kurz besprochen.

LITER.\\TUUR

Brune, H.: Spezifische physiologische Wirkungen bei Verfütterung von Futter-
mitteln der Zuckerrübenpflanze an Wiederkäuer. Sammelreferat.
Dtsch. tierärztl.
Wschr.,
64, 488, (1957).
F rö h n e r-Vö 1 k e r: Lehrbuch der Toxicologie für Tierärzte. 6te Auflage. Fer-
dinand Enke, Stuttgart 1950.
G a r n e r, R, J.: Veterinary Toxicology. Baillière, Tindall and Cox, London, 1957.
G o n z a 1 e z, T. A., V a n c e, M. and U m b e r g e r, C. J. : Legal Medicine, Patho-
logy and Toxicology. 2nd Ed. Appleton-Century-Crofts Inc. New York 1954.
O e t t i n g e n, W. F, V o n: Poisoning. W. B. Saunders Cy, Philadelphia, 1958.
Stewart, C. P. and S t o Im a n, A. : Toxicology. Mechanisms and Analytical
Methods (2 volumes) Academic Press London, New York, 1960-1961.

-ocr page 40-

Een eenvoudige onderzoekmethode ter vaststel-
ling van antibiotica bij slachtdieren, die tijdens
het leven therapeutisch met antbiotica
werden
behandeld 1)

Simple determination of antibiotics in slaughteranimals
which had therapeutic antibiotic treatment during life.

door E. H. KAMPELMACHERi), P. A. M. GUINÉE^) en
Mej. L. M. VAN NOORLE JANSEN-"*).

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht.

Inleiding.

Met het toenemende gebruik van antibiotica als therapeutica in de dier-
geneeskunde werden spoedig ook negatieve aspecten van deze toepassing
waargenomen, zoals het optreden van resistente bacteriestammen en een
groeivertraging van kiemen bij slachtdieren bestemd voor bacteriologisch
vleesonderzoek. L o c h m a n n (1955), Ca my (1956), Luke (1957),
C 1 a r e n b u r g en K a m p e 1 m a c h e r (1957) en K ö s e r en Van
Sprockhoff (1960) wezen op of beschreven gevallen van laatstge-
noemde complicatie, waarbij de nadruk werd gelegd op de gevaren van
een dergelijke groeivertraging in verband met voor de consument pathogene
kiemen, zoals
Salmonella en B. anthracis.

De in de praktijk waargenomen complicaties werden later bij verschillende
onderzoekingen met proefdieren bevestigd. Meyn, Kalich en Mer-
kenschläger (1960) konden bij .3 groepen van elk 6 kalveren, ge-
voerd inet verschillende antibioticahoeveelheden (één controlegroep zon-
der antibioticatoediening, één groep met toevoeging van 80 p.p.m. chloor-
tetracyclinc aan het voer en een groep die een therapeutische dosering van
1500 mg chloortetracycline ontving) na infectie met -S".
dublin een duidelijk
verschil tussen deze groepen bij de isolatie dezer kiemen na de dood uit
vlees en organen vaststellen. Terwijl bij de niet-therapeutische dosering van
80 p.p.m. in geen der onderzochte gevallen groeivertraging der
Salmonella-
kiemen
kon worden waargenomen, gelukte het bij de therapeutisch be-
handelde dieren slechts in 50% der gevallen
S. dublin binnen de voor-
geschreven bebroedingstijd (24 uur) te isoleren. Bij twee dieren konden de
kiemen pas na 24-39 uur bebroeding worden geïsoleerd, tersvijl bij één proef-
dier de isolatie van
S. dublin in het geheel niet gelukte. Genoemde schrijvers
leggen er de nadruk op, dat de groeivertraging niet door het eventuele
antibioticagehalte van vlees en organen, die in voedingsmedia worden ge-
bracht, tot stand komt, maar eerder door een kiembeschadiging veroor-

1  Voordracht gehouden op de eer.ste gecombineerde vergadering van de Vereniging
van Directeuren van Gemeentehjke Slachthuizen in Nederland en van de Groep
van Directeuren van Vleeskeuringsdiensten op 14 september 1961.
Hoofd, Laboratorium voor Zoönosen.
Dierenarts-bacterioloog, Laboratorium voor Zoönosen.
®) Laboratoriumassistente, Laboratorium voor Zoönosen.

16 Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 1, 1962

-ocr page 41-

zaakt door de toediening van antibiotica in therapeutische doseringen.
Reeds eerder hadden C 1 a r e n b u r g en K a m p e 1 m a c h e r (1957)
door middel van muizenproeven, op grond van een geval van groei-
\\ertraging na antibioticabehandeling bij een aan miltvuur lijdend rund op
deze verandering bij miltvuurbacteriën gewezen. Terwijl met een normale
miltvuurstam na intraperitoneale toediening 50% der geïnfecteerde muizen
binnen 36 uur stierven, was dit met drie verschillende miltvuurstammen,
die in antibioticahoudende media waren gegroeid pas na tien dagen post
infectionem het geval.

Op grond van deze gegevens en de betekenis, die deze voor een hygiënisch
verantwoorde vleeskeuring bezitten, werden reeds spoedig na verschijnen
van bovengenoemde publikaties methodes ter vaststelling van antibiotica
bij slachtdieren ontwikkeld (Kotter e.a., 1959, C o r e t t i, 1959 en
1960, K e 1 c h en C o r e t t i, 1959). De noodzaak voor dergelijke onder-
zoekmethodes werd door het nog steeds toenemende antibioticagebruik
sterk onderstreept. De tot nu toe ontwikkelde methodes ter vaststelling van
antibiotica in vaste of vloeibare levensmiddelen in het algemeen berusten
op twee verschillende werkwijzen en wel voorafgaande extractie van de
te onderzoeken le\\ensmiddelen of een directe test van de te onderzoeken
stoffen ten opzichte van gevoelige bacteriën.

l^ij de extractiemethodes wordt de geëxtraheerde vloeistof biochemisch-
microbiologisch onderzocht door middel van de zogenoemde TTC-reductie-
methode, waarbij tetrazoliunizout als indicator bij remming van bacterie-
groei door antibiotica optreedt (Pratt en D u f r e n o y, 1948). Deze
methode werd later door N e a 1 en C a 1 b e r t voor het melkonderzoek
verder uitgewerkt. Bij een meer eenvoudige methode wordt na extractie
de vloeistof op ronde filtreerpapiertjes opgezogen en op voedingsbodems
beënt met ten opzichte van antibiotica gevoelige microörganismen, getest.
Bij de directe methodes wordt óf door middel van snelle bevriezing (Ge-
frierblockmethode volgens G a r t s i d e, 1960) een klein deeltje van het
te onderzoekeu levensmiddel óf, indien het vloeistoffen betreft, een hoe-
veelheid hiervan in een uitgeponst gaatje van een agarplaat gebracht en
ten opzichte van bepaalde gevoelige bacteriën onderzocht (Agar-Loch-
test). Behalve de voor een snelle bepaling langdurige werkwijze bij de
extractiemethoden bezitten deze ook het nadeel dat door de extractie-
vloeistoffen een verdunning van het eventuele antibioticumgehalte wordt
teweeggebracht. Voor de praktijk van de vleeskeuring, waartoe wij ons
bij dit onderzoek zeer s])eciaal hebben bepaald, zijn dan ook de extractie-
methoden en de methoden met vaste stoffen (bevriezingsmethode) niet
geschikt.

De vleeskeuring eist een snelle eenvoudige bepaling, waarbij de aard van
het therapeutisch gebruikte antibioticum een ondergeschikte rol speelt.
De vleeskeuringsdierenarts zal vooral willen weten, of antibiotica als thera-
peuticum tijdens het leven zijn gebruikt en óf hij daarom de beënte
voedingsbodems langer moet bebroeden. Om deze reden werd in een voor-
proef onderzocht welke lichaamsvloeistof voor ons doel het meest geschikt
is en met welke een\\oudige middelen bovengenoemde inlichtingen in de
praktijk snel zouden kunnen worden verkregen.

Ten einde na te gaan bij welke niet-therapeutische en therapeutische do-
seringen antibiotica in urine kunnen worden aangetoond werden aan ko-
nijnen, één koe en één paard verschillende hoeveelheden chloortetracycline

-ocr page 42-

met het voer toegediend. Tenslotte werden door middel van de hierna te
beschrijven methode een 100-tal urinemonsters afkomstig van in nood
geslachte dieren onderzocht.

Methodes en materiaal.

In een voorproef werd telkens aan groepen van drie konijnen een thera-
peutische dosis, 50% en 200% van deze dosis van een der volgende anti-
biotica toegediend: d e p o c i 11 i n e (procaïne penicilline G voor waterige
suspensies), depomycine (150.000 E procaïne penicilline G en
250.000 E dihydrostreptomycinesulfaat per cm^ waterige suspensie),
streptomycine (50% streptomycine als sulfaat en 50% dihydro-
streptomycine als sulfaat), Oxytetracycline, chloortetra-
cycline, chlooramfenicol en reverine (pyrolidinomethyl-
tetracycline). Als basis voor de berekening van de therapeutische dosis
werd uitgegaan van een therapeutische toediening per kg lichaamsgewicht
bij runderen. De konijnen werden door middel van intranmsculaire in-
jecties ingespoten en de diverse groepen werden respectievelijk na 6, 12,
18 en 24 uur gedood en ontbloed. Bij ieder dier werd kwalitatief het anti-
bioticumgehalte van vlees, milt, nier, lever en gal, en van bloed en urine
tevens kwantitatief bepaald. Bij de vaste v/eefsels werd dit gedaan met
ronde filtreerpapiertjes, die eerst tussen het vlees en de organen werden
gelegd, waarna deze onder een zwaar voorwerp tenminste gedurende 5
minuten werden uitgeperst, zodat de filtreerpapiertjes vrijgekomen weefsel-
vloeistof konden opzuigen. Deze papiertjes werden daarna op agarplaten
ten opzichte van gevoelige bacteriën getest. Daarnaast werd ter vergelijking
ook een kersepit-groot stukje van het te onderzoeken weefsel op de plaat
gelegd. De vloeistoffen (gal, bloed, urine) werden in een uitgeponste holte
van een agarplaat gepipetteerd en eveneens ten opzichte van gevoelige
bacteriën getest. Als teststammen werden speciale culturen van
Staph.
aureus, Staph. albus
en D. subtilis gebruikt. Deze culturen werden eerst o]3
hun gevoeligheid ten opzichte van de te onderzoeken antibiotica en boven-
dien een reeks andere antibiotica onderzocht. Daarna werd elke teststam
lyofiel gedroogd en in een grote hoeveelheid (100 buisjes per stam) be-
waard om de uniformiteit van de staminen bij het verdere onderzoek te
waarborgen. Naast deze directe methode werden ook filtreerpapiertjes ge-
drenkt in deze lichaamsvloeistoffen, op dezelfde agarplaten ten opzichte
van de gevoelige teststammen onderzocht. De breedte van de rcmzóne in
centimeters werd met een nonius gemeten. Indien de remzóne niet gelijk-
matig concentrisch was, werd eerst de smalle en dan de brede zóne gemeten,
waarna het gemiddelde werd genomen.

Bij de hoofdproef werd uitsluitend urine van proefkonijnen, overige proef-
dieren en in nood geslachte dieren onderzocht. Van een 24 uur oude
bouilloncultuur (verkregen door middel van één der bovengenoemde ge-
lyofiliseerde stammen) van
Staph. aureus en Staph. albus1) werd 0,5 cm^
in een flesje van 100 cm^ fysiologische NaCl-oplossing verdund. Van deze
oplossing werden 2-3 cm3 op een droge agarplaat gebracht en gelijkmatig
hierover verdeeld. Na schuinhouden van de plaat werd de overtollige vloei-

1  Aangezien met B. subtilis geen andere resultaten werden verkregen dan met de
beide overige testkiemen, werd uitsluitend
Staph. aureus en Staph. albus gebruikt.

-ocr page 43-

stof afgepipetteerd. Daarna werd door middel van een kurkboor met een
diameter van 12 mm in het midden van de plaat een holte uitgeponst,
waarbij het losse, ronde agarplaatje met een entnaald werd verwijderd. In
de op deze wijze verkregen holte werd met een rechtopstaande pipet de te
onderzoeken urine gebracht en wel zo, dat de holte precies tot de rand toe
gevuld werd maar de urine er niet overheenliep. Daarna werden de agar-
platen 18-24 uur bij 37° C bebroed. Vervolgens werd de grootte der even-
tueel opgetreden remzone gemeten. Bij een deel der proefnemingen werd
parallel met deze werkwijze nog een tweede holte geponst, waarna het
bodemvlak met vloeibare agar zodanig werd dichtgesmolten dat een napje
ontstond. Dit werd gedaan in verband met het eventueel uitvloeien van de
urine vanuit de open bodem onder de agarvlakte. Nadat spoedig bleek dat
tussen beide methodes geen verschil kon worden waargenomen werd deze
laatstgenoemde methode achterwege gelaten.

Bij de urines, afkomstig van in nood geslachte dieren, werd in geval van een
kwalitatief positief antibiotica-onderzoek de aard en eventueel de hoeveel-
heid van het aanwezige antibioticum (of mengsel van meerdere antibiotica)
bepaald. Dit geschiedde op de afdeling chemotherapeutica (Hoofd: Dr. A.
M a n t e n). Tenslotte werden in een verdere proef aan konijnen met een
maagsonde 5, 10, 25 en 50 p.p.m. en bij één rund en één paard respectieve-
lijk 5, 50, 500 en 1000 p.p.m. en 5, 50 en 500 p.p.m. chloortetracycline door
het voer toegediend, ten einde na te gaan welke resultaten met dergelijke
niet-therapeutische en therapeutische orale doseringen verwacht kunnen
worden.

Tabel 1.

Gevoeligheid der teststamrnen ten opzichte van antibiotica.

S. albus

S. aureus

B. subtilis S.D.

penicilline

0,02

0,04

0,05 (0,02)

streptomycine

1—2

2

10

aureomycine

0,5

0,2

5

terramycine

0,5

0,2

5

tetracycline

0,5

0,2

5

chlooramfenicol

2

5

9

neomycine

1

< 1

1

polymyxine

10

20

1

erythromycine

0,2

0,1

0,1

rovamycine

0,5

1

cycloserine

20

50

novobiocine

0,2

0,2

5

mycostatine

> 100

bacitracine

5

5 (2)

20

viomycine

50

100

oleandomycine

0,2

0,2

0,1

streptovaricine

0,5

2

staphylomycine

0,2

1

2

vancomycine

2

2

1

kanamycine

0,5

1

1

-ocr page 44-

Resultaten.

In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de gevoeligheid der gebruikte
teststammen
(Staph, aureus. Staph, albus en B. subtilis) ten opzichte van
diverse antibiotica.

In tabel 2 worden de resultaten weergegeven van de voorproef waarbij ons
doel was na te gaan welke lichaamsvloeistof het meest geschikt is voor het
kwalitatief aantonen van de in de veterinaire praktijk meest gebruikte anti-
biotica.

Tabel 2.

Bepaling van de remzónes ten opzichte van gevoelige microörganismen bij
konijnen na injectie van verschillende hoeveelheden van diverse antibiotica.

DEPXILUNE OEPDMÏCINE STREPTOMYCINE AUREOHYCINE TERRAMYCINE CHLORAMPHENICOL REVERINE

.e.l2.ie.K. .5.12.18.24 .6.12.18,24. .8.12.16.2«. .6.12.18.24 .6.12.iej<. .6.i2.18.M.

V2.__________________

VLEES THERAP. D._________________ ________ ____________211"""

2 » ____

V2. ___________

»LOEO THERAP D_______________________

2 » __________

MILT therar o.inrzizi inn____

2 » ___________________

1/2. _____

NIER THERAP. D,.._.„„

V2« _

URINE TucpAPn

Vj. .........

LEVER IHÉRAfitt_______

V2. ,

GAL THERAP D..

2 « .

-NIET AANTOONBAAR ... IN EEN OF TWEE DER KON\'JNEN IN AANTOONBARE HOEVEELHEID AANWE2lof|i?W
_ OEMIDOELOE REMZÔNE 0.01-0,s0cm. \'

» »O.SOcm. GEMIDOELOE REMZÔNE

Uit deze tabel blijkt duidelijk dat in luine zowel na injectie van thera-
peutische doses, .50% der therapeutische dosis en 200% der therapeutische
dosis alle hier toegediende antibiotica het meest constant zijn aan te tonen.
In de gal zijn alleen penicilline en streptomycine aantoonbaar, terwijl tetra-
cycline en chlooramfenicol ook bij het gebruik van 200% der normale
therapeutische doses niet of nagenoeg niet met de boxen beschreven onder-
zoekmethode in de gal kimnen worden vastgesteld.

In tabel 3 wordt een overzicht gegeven van de resultaten verkregen met
100 monsters urine afkomstig van 13 varkens, 51 runderen, 31 kalveren,
3 paarden, 1 veulen en 1 schaap. Deze dieren waren in nood gedood en
moesten bacteriologisch worden onderzocht, zoals wettelijk is voorgeschreven.

-ocr page 45-

Tabel 3.

Umie-onderzoek volgens de cupmethode van dieren, die voor noodslachting

werden aangevoerd.

Antibiotica onderzoek

Negatief

Positief

Totaal

Rund

45

6

51

Kalf

13

18

31

Paard

3

3

Veulen

1

1

Varken

10

3

13

Schaap

1

—■

1

73

27

100

Als voorbeeld laat foto 1 de resultaten zien van het urine-onderzoek van
een varken, gestorven na sectio caesarea en tijdens het leven behandeld
met 1.000.000 E depomycine (penicilline
-f streptomycine).

In totaal bleek bij de 100 onderzochte urinemonsters in 27 gevallen (27%)
een antibioticum in aantoonbare hoeveelheid aanwezig te zijn.
Opvallend is hierbij het hoge percentage positieve bevindingen bij kalveren.
Dit moet voornamelijk worden verklaard door de ruime toepassing van
profylactische en in vele gevallen zeker ook therapeutische toediening van
breed-spectrum antibiotica met het voer (kunstmelk). In een aantal der
positieve gevallen werd deze veronderstelling door de voorgeschiedenis be-
vestigd. I^j de positieve gevallen van runderen en varkens speelt voor-
namelijk de therapeutische toediening van grote hoeveelheden antibiotica
een rol. De aantallen der overige onderzochte dieren zijn te klein om con-
clusies te rechtvaardigen.

Ten einde iets over de antibiotica-uitscheiding met urine in het algemeen
en de invloed van verschillende toegediende hoeveelheden te weten te
komen, werden, zoals reeds in de inleiding is vermeld, enige oriënterende
proeven genomen. Foto 2 laat de met bovenstaande methode verkregen

-ocr page 46-

remzónes na een aantal uren bij een paard zien, dat met 500.000 E pro-
caïne-penicilline intramusculair werd geïnjiceerd. Hierbij blijkt duidelijk
dat de concentratie van het antibioticum tengevolge van de uitscheiding
exponentieel afneemt.

PAARD

albus

S. aureus

gehalte
penicilline

blanco

<

0,1

E/ml

na 2 uur

2,30*

2,00

>

100

na 4 uur

1,85

1,70

17

»

na 6 uur

1,55

1,30

4,5

»

na 8 uur

1,40

1,30

2,4

na 10 uur

1,10

1,00

0,4

)}

na 24 uur

—-

<

0,1

JJ

remzone in centimeters

In grafiek 1 wordt een overzicht gegeven van de grootte der remzones bij
onderzoek van urines, afkomstig van konijnen.

Hieruit blijkt dat bij groepen van drie dieren onderling grote verschillen
optreden, maar dat de gemiddelde uitscheidingswaarde na orale toediening
van 10, 25 en 50 p.p.m. chloortetracycline gedurende vijf dagen niet essen-
tieel van elkaar verschilt. In alle gevallen konden drie tot vier dagen na
de laatste toediening geen antibiotica in de urine worden aangetoond.

-ocr page 47-

In grafiek 2 (pag. 26) worden de resultaten weergegeven betreffende de
uitscheiding van chloortetracychne met de urine bij een proefrund.

Hierbij blijkt bij een dosering van 50 p.p.m. geen aantoonbare antibiotica-
uitscheiding met urine aanwezig te zijn. Bij 500 p.p.m. en 1000 p.p.m. —
waarden die geheel in het therapeutische vlak liggen — is dit wel het geval,
maar de uitscheiding is direct na beëindiging der antibioticumtoediening
ten einde.

Grafiek 1.

Resultaten van het urine-onderzoek bij konijnen na orale toediening van
verschillende hoeveelheden aureomycine gedurende 5 dagen.

AUREOMYCINE, 3« DAAGS 5 DAGEN ACHTEREEN
AAN 3 KON\'JNEN GEVOERD

SAMENSTELLING: CHLOORTETRACYCLINE H.Cl. 6500 mgr.

ORAGER ♦ KLEURSTOF TOT lOOgr

10\' 11\' 12\'

50 ppm.
( 31 mgr.)

zHTtNlnH—^

25 p p.m.
(15,5 mgr.]

lOppm.
( 6,2 mgr)

5 P43.m.
I 3,1 mgr)

1\'{|AG\' 2\' \' 3\' \' l\'l 5\' \' B\' 7\' e\'

In grafiek 3 (pag. 27) worden de resultaten vermeld van een proef met
een paard.

Hierbij zijn reeds bij een toediening van 50 p.p.m. door middel van het
urine-onderzoek antibiotica aan te tonen. Bij 500 p.p.m. blijkt bovendien
de uitscheiding na beëindiging der antibioticatoediening langer door te
gaan dan bij het proefrund het geval was.

-ocr page 48-

Discussie.

Uit de hier beschreven proeven en resultaten blijkt dat verschillende anti-
biotica, die in de veterinaire praktijk worden gebruikt, door middel van
een eenvoudige test met enkele druppels urine kunnen worden aangetoond.
Bij een onderzoek van urines afkomstig van een 100-tal willekeurig ge-
kozen in nood geslachte dieren werden, zoals door het grote gebruik van
antibiotica in de veterinaire praktijk te verwachten was, in 27% der onder-
zochte gevallen (voornamelijk bij kalveren) een of meerdere antibiotica
aangetoond. Met nadruk dient hierbij erop gewezen te worden, dat in de
urine de maximale resthoeveelheid der toegediende antibiotica wordt aan-
getoond, aangezien deze hoofdzakelijk door de nieren worden uitge-
scheiden. De grootte van de remzóne, verkregen met het urine-onderzoek,
geeft geen inlichtingen omtrent de hoeveelheden van één of meerdere anti-
biotica in vlees en organen van het slachtdier. Met zekerheid kan slechts
worden gezegd, dat het dier met antibiotica is behandeld en dat de in vlees
en organen eventueel aanwezige hoeveelheden van één of meerdere anti-
biotica kwantitatief geringer zullen zijn dan die in de urine gevonden zijn.

De interpretatie der gegevens wordt bovendien nog door navolgende over-
wegingen bemoeilijkt. Indien een grote hoeveelheid van een bactericide
antibioticum, zoals penicilline of streptomycine, is toegediend, zal het o\\ er-
grote deel der gevoelige kiemen worden gedood en daarmede geen gevaar
opleveren voor de consument. In geval van toediening van bacterio-

1. Benodigdheden voor de hoofdproef.

2. \'/j tnl bouilloncultuur van Staph. albus wordt verdund in ,9\'/; ml fysiologisch
NaCl-oplossing.

3. Van deze oplossing wordt na goed mengen weer 1 ml overgebracht in 9 tnl
fysiologisch NaCl-oplossing, zodat de eindconcentratie 1:200 wordt.

4. 2-3 ml wordt gelijkmatig over een droge agarplaat gebracht.

5. De overtollige vloeistof wordt af gepipetteerd.

6. Met behulp van een kurkboor wordt een holte uitgeponst.

7. Het losse agarstukje wordt met een entnaald verwijderd.

8. Met een rechtopstaande pipet wordt de urine in de holte gebracht.

9. De holte wordt precies tot de rand gevuld.

10. Met een maatlat met noniusverdeling wordt de remzone gemeten.

-ocr page 49-

Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. I, 1962

25

-ocr page 50-

Grafiek 2.

Resultaten van het urine-onderzoek bij een rund na orale toediening van
verschillende hoeveelheden aureomycine gedurende 5 dagen.

AUREOMVCINE. 3« DAAGS 5 DAGEN ACHTEREEN
AAN EEN RUND GEVOERD

SAMENSTELLING: CHLOORTETRACYCLINE HCL 5500 mgr.

DRAGER • KLEURSTOF TOT 100 gr.

1000 p p m.
( 125 gr.)

500 ppm.
( 63 grl

50 p pm.
( 6,3 gr)

5 p,p,m.
(0.63 gr)

statisclu\' antibiotica, zoals bijvoorbeeld de tetracyclines en chlooranifenicol.
zal bij een grote dosering de bacteriostase zo lang duren dat lu-t vlees in-
tussen na negatief bacteriologisch onderzoek reeds geconsumeerd is. In dit
geval zal men dus een brede rcmzóne bij het urine-onderzoek verkrijgen,
hetgeen nog geen inlichtingen verstrekt over de ontwikkelingsmogelijk-
heden der eventueel aanwezige bacteriën.

Hij te lage doseringen daarentegen zal geen remming optreden en zal door
deze hoeveelheden \\an één of meer antibiotica geen vertraging van de
groei van eventueel aanwezige kiemen bij het bacteriologische onderzoek
optreden. De gevallen die voor ons wel \\an belang zijn, bevinden zich tus-
sen de beide hierboven beschreven extremen. Indien juist een hoeveelheid
van één of meerdere antibiotica is toegediend, die de groei van eventueel
aanwezige kiemen slechts 24-48 uur vertragen, zal tijdens het bacterio-
logische vleesonderzoek geen, maar tijdens verkoop en bereiding van het

-ocr page 51-

Grafiek 3.

Resultaten van het urine-onderzoek bij een paard na orale toediening van
verschillende hoeveelheden aureomycine gedurende 5 dagen.

AUREOMYCINE. 3«DAASS 5 DAGEN ACHTEREEN
AAN EEN PAARD GEVOERD

SAMENSTELLING: CHLOORTETRACYCLINE H.Cl. 6500 mgr
DRAGER • KLEURSTOF TOT 100 gr.

500 p.p-m.
( 63 gr. )

BO p.p.m.
( 6.3 gr.)

iL

E p.p.m.
(0.63 grl

2\' \'

vlees wel groei van kiemen kunnen optreden. Betreft het hierbij pathogene
kiemen dan zal dit een ernstige bedreiging voor de consument kunnen
betekenen.

Met het oog op deze gevaren werd bijvoorbeeld in Denemarken enkele
jaren geleden het onderzoek op antibiotica bij het bacteriologische vlees-
onderzoek voorgeschreven. Bij de vraag of ook in ons land een dergelijke
maatregel aanbeveling verdient, komt men tot de volgende overweging.
Gezien de moeilijke interpretatie van de door middel van deze onderzoek-
methode te verkrijgen resultaten lijkt het ons vooralsnog niet gewenst voor
een voorschrift ter obligate doorvoering van het onderzoek op antibiotica
bij in nood geslachte dieren te pleiten. Het zal aan de keuringsdierenarts
moeten worden overgelaten óf hij door bepaalde inlichtingen of vermoe-
dens het onderzoek op antibiotica noodzakelijk acht. Wel is het nodig hem
alsdan een wettelijke basis te verschaffen om dieren waarbij antibiotica zijn

-ocr page 52-

aangetoond, langer dan tot nu toe verplicht is in onderzoek te houden.
Overigens moet worden opgemerkt dat van sommige dieren bij het urine-
onderzoek kleine remzones werden waargenomen zonder dat deze dieren
met antibiotica in aanraking waren gekomen.

Uit de grafieken 1, 2 en 3 blijkt duidelijk dat de toevoeging van antibiotica
in sub-therapeutische doseringen bij cle hier gebruikte proefdieren geen
invloed heeft op het resultaat der urineproeven. Slechts therapeutische
doseringen, toegediend kort voor de dood van het dier, zijn met boven-
beschreven methode aantoonbaar.

Dankbetuiging.

Bijzondere dank is verschuldigd aan Prof. v, d. Schaaf en Prof. S e e k 1 e s.
Diergeneeskundige Faculteit der Rijksuniversiteit te Utrecht, voor het beschikbaar-
stellen van een proefrund en een zogenaamde stofwisselingsstal, waarbij het mogelijk
was permanent urine op te vangen, aan de Hoofden van Vleeskeuringsdiensten
Van Ginkel (Delft) en Favejée (Rhenen) en aan de heer S n e 1 t i n g.
Directeur van het Openbaar Slachthuis te Eindhoven, voor het inzenden van urine-
monsters van in nood geslachte dieren en aan Dr. A. M a n t e n. Hoofd Afdeling
Chemotherapie, Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht, voor de vele
voor ons uitgevoerde bepalingen en de zeer gewaardeerde adviezen bij dit onderzoek.

SAMENV.ATTING.

Er wordt een methode beschreven om door middel van urine afkomstig van in nood
geslachte dieren, kwalitatief na te gaan of deze dieren tijdens het leven met anti-
biotica zijn behandeld. De methode werd aan de hand van 100 urinemonsters, af-
komstig uit verschillende vleeskeuringsdiensten en van verschillende diersoorten ge-
toetst. In 27% der gevallen bleken antibiotica aantoonbaar te zijn en wel voor-
namelijk bij kalveren. Door middel van enkele oriënterende proeven kon worden
vastgesteld dat uitsluitend antibiotica, toegediend in therapeutische doseringen, met
de hier beschreven methode kunnen worden aangetoond.

SUMM.4RY.

The authors describe a method for the examination of the urine of animals, slaugh-
tered in emergency, in order to detect if the animals are treated with antibiotics.
The method is checked on 100 samples of different species of animals send by meat
inspection services.

In 27% of the eases antibiotics were found, specially in calves.

By means of some experimental trials it was found that only antibiotics administrated
in therapeutic doses may be detected by this method.

RÉSUMÉ.

Les auteurs décrivent une méthode pour la détection des antibiotiques dans l\'urine
provenant des animaux abattus d\'urgence qui ont été traités avec ces substances.
Cette méthode a été essayée sur 100 échantillons envoyés par quelques services d\'in-
spection de viandes et provenant de différentes espèces animales.
Dans 27% des cas la présence d\'une antibiotique fut démontrée, spécialement chez
les veaux.

Par quelques expériences tentatives fut constaté que seulement des antibiotiques,
administrées en doses thérapeutiques, sont reconnaissables avec la méthode susmen-
tionnée.

-ocr page 53-

ZUSAMMENFASSUNG.

Es wird eine Methode beschrieben, um mittels des Urins notgeslachteter Tiere quali-
tativ zu überprüfen, ob diese Tiere während ihres Lebens mit Antibiotika behandelt
wurden. Die Methode wurde an Hand von 100 Urinproben, die von verschiedenen
Fleischbeschaudiensten und verschiedenen Tierarten herrührten, geprüft.
Es zeigte sich, dass in 27% der Fälle Antibiotika und zwar besonders bei Kälbern
nachweisbar waren. Mittels einiger orientierenden Untersuchungen konnte festgestellt
werden, dass ausschliesslich Antibiotika, verabreicht in therapeutischen Dosierungen,
mit der hier beschriebenen Methode nachgewiesen werden können.

LITERATUUR

C a m y, M.: Antibiotique et inspection des viandes. Bull. Acad. vet. Fr., 29, 459,
(1956).

Clarenburg, A. und Kampelmacher, E. H. : Die Bedeutung von Anti-
biotika für die bakteriologische Fleischbeschau mit besonderer Berücksichtigung
der Milzbrand- und Salmonella-Diagnostik.
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 70,
203, (1957).

Goretti, K. : Beeinflussung des Keimgehaltes bei der bakteriologischen Fleisch-
untersuchung durch antibiotikahaltiges Futter. Jahresber. 1959 der Bundesanstalt
für Fleischforschung, Kulmbach.

Goretti, K.: Nachweis von Antibiotika in Fleischwaren. Bad Godesberg, 1960.

G art side, R. N.: voordracht: Food Group of the Soc. of Chemical Industry,
London, 23-2-1960.

Kelch, F. und Goretti, K. : Zum Nachweis von Aureomycin in Fleisch- und
Organproben von Schlachttieren. Jahresber. 1959 der Bundesanstalt für Fleisch-
forschung, Kulnibach.

K ö s e r, A. und S p r o c k h o f f, H. v. ; Der Einfluss der Antibiotika auf den Nach-
weis von Seuchenerrcgern durch die bakteriologische Untersuchung.
Monatsh.
Tierheilk.,
12, 322, (1960).

K o 11 e r, L., T e r p 1 a n, G. und Schulz, II. : Biologischer Nachweis von Hemm-
stoffen in Lebensmitteln tierischer Herkunft.
Arch. Lebensmittelhyg., 10, 145,
(1959).

L o c h m a n n, E. H.; Kann das Ergebnis der bakteriologischen Fleischuntcrsuchung
durch zur Zeit im Organismus befindliches Penicillin beeinflusst werden.
Arch.
Lebensmittelhyg.,
6, 251, (1955).

Luke, D. (1957): Vet. Ree., 69, 268, (1956).

M e y n, A., Kai ich und Merken Schläger, M. : Der Einfluss der Anti-
biotika-Beifütterung und der Antibiotika-Therapie auf das Ergebnis der bakte-
riologischen Fleischuntcrsuchung.
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 73, 81, (1960).

M ij 1 1, L. P. V a n der, M o s s e 1, D. A. A., B r u i n, A. S. de and M a n t e n, A. :
The presumptive detection of some antibiotics in foods, using a simple micro-
biological test. /.
Sei. Food Agric., 10, 475, (1959).

Neal, C. E. and C a 1 b e r t, H. E.: The use of 2, 3, 5, -triphenyltetrazolium
chloride as a test for antibiotic substances in milk.
J. Dairy Sei., 38, 629, (1955).
réf. Food Sei. Abstr., 27, 2721, (1955).

Pratt, R. and Duf re noy, J.: Stain Techn., 23, 137 zit. 40, (1948).

-ocr page 54-

Dreigend mond- en klauwzeer gevaar voor
Suriname.

Impendiiig foot- and mouth disease for Surinam,
door E. HOOGHIEMSTRAi)

Inleiding.

Zoals bekend mag worden verondersteld, komt in de grote Zuid-Ameri-
kaanse staten, Argentinië en Brazilië mond- en klauwzeer enzoötisch voor
en treedt de ziekte in Venezuela lokaal op.

Niet zo algemeen bekend is echter, dat de 3 Guyana\'s, welke door 2 van
deze reuzenstaten begrensd worden, tot nu toe vrij zijn gebleven van
mond- en klauwzeer. Op een enkele incidentele gelokaliseerde uitbraak na
in Frans- en Brits Guyana, die men steeds snel onder de knie heeft kunnen
krijgen, kan worden geponeerd dat er geen mond- en klauwzeer voorkomt
in deze 3 Guyana\'s en het virus dus ook niet de kans heeft gehad zijn
schadelijke invloed uit te oefenen op de zich uitbreidende en verbeterende
Surinaamse veestapel.

De geografische gesteldheid van deze 3 Guyana\'s brengt met zich mee dat
bijna de gehele bevolking leeft op de Noordelijke kuststrook van ongeveer

30

Gouvernements Dierenarts van het Ministerie van Landbouw, Veeteeh en Visserij
te Paramaribo.

Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 1, 1962

-ocr page 55-

30 km breedte en dat het overige land verder geheel bedekt is met onge-
repte, ondoordringbare oerwouden. Hierdoor heen is transport, van welke
aard dan ook, over grote afstanden onmogelijk en is beperkt tot de meren-
deel Noord-Zuid verlopende rivieren, die tot halverwege het Surinaamse
binnenland lopen. Het transport vindt plaats door middel van korjalen
met gering laadvermogen. Hierdoor bestaat er zeer geringe kans op even-
tuele besmetting over land of over de binnenwateren.

In het Zuiden van Brits Guyana bevindt zich echter een zeer grote savanne,
de Rupenunie savanne van ongeveer 1,5 miljoen ha, welke aan 3 zijden is
ingesloten door grote bergcomplexen. Hierop wordt extensieve savanne

-ocr page 56-

veeteelt bedreven met 30.000 runderen. Deze dieren zijn het bezit van
de aldaar wonende Indianenstammen en van ranchbezitters; zij worden
gehouden als slachtvee. Daartoe is ter plaatse een abattoir opgericht en
het vlees wordt met een vliegtuig, als enig snel transportmiddel, over een
afstand van omstreeks 450 km naar de bewoonde wereld gebracht. Aan de
zijde waar zich geen bergen bevinden loopt echter een rivier, die de grens
vormt tussen het Brits Guyanese gebied en een Noordprovincie van Bra-
zilië. Tijdens de droge tijd droogt die gehele rivier op en verschaft dan een
makkelijke passage over en weer. Veel ruilhandel wordt dan gedreven,
waarbij paarden naar Brazilië gaan en runderen er vandaan komen. In
het begin van de vijftiger jaren heeft men, zeer vermoedelijk door dit
contact, een mond- en klauwzeer uitbraak gehad die men echter door het
nemen van zeer strenge maatregelen heeft kunnen lokaliseren.
De genoemde bewoonde Noordelijke kuststrook van Suriname heeft door
middel van lucht- en scheepvaartverbindingen wel contact met de om-
liggende landen, waarbij zich het luchtverkeer uiteraard niet stoort aan de
onbegaanbare terreinen.

Voor de wering van mond- en klauwzeer in Suriname werd tot oktober
1960 volstaan met de invoer van vee en vlees te onderwerpen aan het sys-
teem van invoervergunningen, zodat dus produkten preventief geweerd
konden worden uit de besmette gebieden.

Mond- en klauwzeer in een naburig gebied.

In de tweede helft van oktober 1960 kwam het Hoofd van de Veeartsenij-
kundige Dienst in Paramaribo van een verslaggever van een plaatselijke
krant toevalligerwijs ter ore, dat mond- en klauwzeer zou zijn uitgebroken
bij het Frans Guyanese plaatsje St-Laurent du Maroni, gelegen tegenover
het Surinaamse plaatsje, Albina, aan de oostgrens. Dit plaatsje St-I,aurent
du Maroni ligt aan de Marowijnerivier, de grens tussen Frans Guyana en
Suriname en is dicht bij zee gelegen, bekend vanwege het feit, dat aldaar
„Het Bagno", de Franse strafgevangenis voor gedeporteerden tot haar op-
heffing in 1950 was gehuisvest.

Direct werd een reis ondernomen naar dat Frans Guyanese plaatsje ten-
einde inlichtingen in te winnen. De reis werd gemaakt deels per vliegtuig,
auto en korjaal in gezelschap van een,in Sininame woonachtige, inwoner
van St-Laurent de Maroni, die goed op de hoogte was met veehouderij.
Bij het onderhoud met de aldaar gestationeerde Franse dierenarts en een
groot-landbouwer bleek, dat 3 weken geleden mond- en klauwzeer was
uitgebroken bij 90 inheemse runderen, toebehorende aan 3 landbouwers die
in eikaars buurt woonden. Hiervan waren er 3 gesuccombeerd; in totaal
waren hier in de omgeving ongeveer 400 runderen.

Naar alle waarschijnlijkheid moest de oorzaak gezocht worden bij het te
St-Laurent voor de slacht aangevoerde Braziliaanse vee. Enkele daar\\an,
goed uitziende dieren, werden niet geslacht, maar verkocht aan land-
bouwers en kunnen vermoedelijk als overbrengers hebben gefungeerd.
Bij dat bezoek, dus 3 weken na de uitbraak, was er nog geen uitslag be-
kend van de typering van het veroorzakende agens. Deze typering werd in
Parijs verricht; waar vandaan men alvast type Ag, O, C saponine vaccin
had gezonden ter vaccinatie. In Parijs had men geen toestemming ge-
geven voor de toepassing van de ogenschijnlijk zeer gewenste stamping-out
methode, doch wel werden de nodige quarantaine-maatregelen opgedragen.

-ocr page 57-

Maatregelen in Suriname.

Uiteraard vormde dit een dreigend gevaar voor Suriname, hoewel het
mond- en klauwzeer in de voorafgaande 3 weken zich niet had uitgebreid.
Daar er een vrij frequent reizigersverkeer is tussen beide gebieden, werden
in overleg met de Districts-Commissaris, door de plaatselijke Politie en
Douane direct strenge maatregelen genomen. Op de ingevoerde produkten
werd controle uitgeoefend. Elk stuk vlees of vleeswaar, afkomstig van ver-
dachte of besmette gebieden, werd in beslag genomen en vernietigd, zowel
van de handelaar als van de reiziger. Met zeer veel lof kan gesproken
worden over de vlotte en begripsvolle medewerking die van alle instanties
werd ontvangen.

Ook werden direct, in 4% soda-oplossing gedrenkte, matten en zand-
bakken op de landingsplaatsen van de verschillende nederzettingen, die
een ongeregeld contact onderhouden met de besmette overzijde van de ri-
vier aangebracht.

Van het Surinaamse grensplaatsje Albina is slechts één weg voor auto\'s te
gebruiken, die in westelijke richting door 40 km oerbos voert naar het
Bauxiet winningsdorp Moengo. Een voortvarende gemeenschap van em-
ployé\'s van de Surinaams (Amerikaanse) Aluminum Company, de Suralco.
Op deze enige weg werd een 24 uurs post opgesteld, waar alle voertuigen
evenals schoeisels, werden gedesinfecteerd met een soda-oplossing.
Dit plaatsje Moengo met ca. 2000 inwoners ligt op een afstand van om-
streeks 90 km hemelsbreed van Paramaribo, gescheiden door een oerwoud-
gebied waarin bijna geen mensen wonen. Dc enige verbinding met Para-
maribo wordt gevormd door Cessna sportvliegtuigen van de Surinaamse
Luchtvaart Maatschappij en passagiersboten, die over de reis naar de stad
ongeveer 8 ä 9 uur doen. Een in aanleg zijnde weg, deel van de zgn. Oost-
Westverbinding, haalt Moengo in de nabije toekomst meer uit zijn isole-
ment. Teneinde de bevolking van dit geïsoleerde plaatsje te voorzien
van een hoogwaardig en goed voedingsmiddel heeft men sinds tien-
tallen jaren zeer veel aandacht besteed aan een melkveebedrijf, hetgeen
de laatste zes jaren is uitgegroeid tot een modelbedrijf, welhaast het beste
van het Caraïbisch gebied. Momenteel telt het in totaal 2.50 nmderen.
Vanzelfsprekend worden deze gehouden onder de eisen die een tropisch
klimaat stelt en wel op een dergelijke wijze, dat de melkproduktie vele
vergelijkingen kan doorstaan.1)

Door het optreden van mond- en klauwzeer in de nabije omgeving van deze
Moengo farm vormde dit een zeer groot gevaar voor het zo waardevolle
en kostbare bedrijf.

Derhalve werd, na voorafgaand radiotelefonisch ingewonnen advies van
collega Van B e k k u m, besloten van het Centraal Diergeneeskundig In-
stituut Afd. Amsterdam vaccin van de typen A, O en C (A5 entstof was
niet beschikbaar) te bestellen, dat binnen 20 uur na bestelling per K.L.M.
werd afgezonden. Een woord van dank voor deze grote medewerking is
zeker op zijn plaats.

Besloten werd aanvankelijk alleen de runderen in het District, grenzende
aan het besmette gebied, te vaccineren, doch later werd besloten alle in
die gebieden aanwezige schapen, varkens en geiten ook te behandelen. Dit is

1  In deze aflevering vindt men op pag. 37 uitgebreider gegevens betreffende
opzet en exploitatie van deze „Moengo Farm".

-ocr page 58-

geschied met het — eveneens uit Nederland afkomstige — monovalente
A-vaccin. Praktisch was dit wel uitvoerbaar, daar het totaal ongeveer 500
dieren betrof, waarvan ca 250 op de Moengo farm en de overige her en
der verspreid over grote oppervlakten. Nadat kon worden aangenomen,
dat het vaccin immuniteit had gevormd, werden de zeer strenge maat-
regelen ingetrokken.

Intussen werden instructies gegeven aan de douane en politie, lucht- en
scheepx aartmaatschappijen om geen vlees uit van mond- en klauwzeer ver-
dachte of besmette landen toe te laten. Van deze zijden werd ook grote
medewerking ondervonden.

Het Landsbesluit (te vergelijken met K.B.) van 3 maart 1960 ter uit-
voering van de Verordening tot Regeling van de Veterinaire Politie, het
Mond- en klauwzeerbesluit, verbiedt de invoer van buiten en de doorvoer
door Suriname van buiten afkomstig levend en dood vee, vlees en huiden
zonder vergunning van het Hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst.
Inmiddels werd vernomen, dat zich nu in de hoofdstad van Frans Guyana,
Cayenne, ook een uitbraak van mond- en klauwzeer had voorgedaan. De
waakzaamheid mocht dus niet verslappen en besloten werd, dat elk schip,
komende uit omringende met mond- en klauwzeer besmette landen, dat
Paramaribo wilde aandoen, zich eerst moest melden aan het buitengaats lig-
gende lichtschip en aldaar moest blijven wachten totdat personeel van de
Veeartsenijkundige Dienst met en patrouillevaartuig zou komen om het vaar-
tuig te ontsmetten met behulp van een handsprayer, onder toezicht van
politie- of douanebeambten. Na deze behandeling mocht het zijn reis voort-
zetten.

Of dit afdoende zal zijn, wordt sterk in twijfel getrokken, daar immers
niet elk stuk van de lading op deze wijze kan worden behandeld. Voors-
hands ziet het ernaar uit, dat deze maatregel van blijvende aard zal moe-
ten zijn.

De overige, in .Suriname voorkomende, veestapel werd niet gevaccineerd,
daar de uitvoering ervan onmogelijk is door tekort aan jjersoneel, hoge
kosten en de vraag, welk type vaccin in dat stadium gebruikt moest worden.
■Mleen werd volstaan met het vaccineren van de karbouwen van het
Bruynzeel Houtbedrijf Paramaribo, die aldaar hout uit het water slepen
en trans|)orteren; een gedeelte van dit hout is namelijk afkomstig uit Bra-
ziliaanse en Frans Guyanese gebieden.

Inmiddels is vernomen, dat een stam van het subtype A^ de venvckker was
van de uitbraak in Frans Guyana. Nadien hebben zich aldaar geen uitbra-
ken meer voorgedaan, hoewel de haarden niet radicaal zijn uitgeroeid.
Men zou veronderstellen dat gedurende lange tijd in Frans Guyana een ge-
vaarlijke toestand blijft bestaan, omdat de stamping-out methode niet werd
toegepast.

Dat het nu lijkt alsof deze ziekte zichzelf geëlimineerd heeft, zou als een be-
vestiging kunnen worden gezien van de hypothese dat bepaalde virus-
ziekten in tropische gebieden een weinig virulent karakter hebben en zich
niet snel verspreiden en daarentegen in streken met een gematigd klimaat
wel contagieus zijn en snel om zich heen grijpen.

Verschillende factoren zijn er o]) te noemen, waardoor men zou veronder-
stellen dat de smetstof in tropische gebieden juist ideale omstandigheden
vindt om zich te handhaven, b.v.:

-ocr page 59-

hygiëne, welke op een laag peil staat,
veel insecten,
hoge temperatuur en
hoog relatief vochtgehalte.
Toch schijnen er omstandigheden te zijn, die hierna besproken worden,
welke kennelijk een uitgesproken belemmerende invloed uitoefenen, zodat
een epizoötie niet of zelden optreedt.

Twee factoren, welke zich niet zo makkelijk laten differentiëren, zijn be-
palend voor het verloop van een ziekte; ten eerste de
gevoeligheid van het
individu en ten tweede de
virulentie van het virus.

I. Een op laag peil staande hygiëne stelt de dieren voortdurend bloot aan
lichte infecties, zodat de immuniteit in een hogere mate kan worden aan-
genomen. Door natuurlijke selectie zullen alleen de meest weerstandbieden-
de dieren zich handhaven.

E d w a r d s (1937, zie H e n n i n g, blz. 907), schrijft hierover dat de ge-
voeligheid van een dier in hoge mate beïnvloed wordt door: voedings-
toestand, groeisnelheid en leeftijd. Goed gevoede, snel groeiende volbloed-
of verbeterde rassen, die lioogwaardig voedsel krijgen, bleken veel gevoe-
liger te zijn voor mond- en klauwzeer dan schrale, ondervoede inheemse
dieren.

Zeer jonge en volwassen oude dieren schijnen juist ongevoelig te zijn.

II. Virulentietoename heeft e v a n (1933, zie H e n n i n g, blz. 908)
vastgesteld wanneer het virus passages heeft doorgemaakt in prima en wel
doorvoede dieren, terwijl de virulentie minimaal werd wanneer passages
plaats vonden bij ondervoede dieren.

Parvulescu (1937, zie C u r a s s o n, blz. 162) vermeldt dat de virulen-
tie groter is in het begin van een epizoötie dan in het verloop van de uit-
braak, zonder dat dit verschijnsel geheel verklaard kan worden. Mogelijk
dat passages bij ondei-voede inheemse runderen het virus verzwakken.
Hierna zou het virus de volledige virulentie weer kunnen herkrijgen, b.v.
door passages bij het varken, vanwaar dan opnieuw de epizoötie uitgaat.
In Rhodesie liebben Bevan (1932-1933), Walker (1934) en L a w-
r e n c e (1935, zie H e n n i n g blz. 908), uitbraken geconstateerd waarbij
de symptomen zeer mild waren, de laesies beperkt en weinig contagieus
onder de aldaar heersende omstandigheden. Het aldaar veroorzakende
mond- en klauwzeervirus bleek evenwel in Engeland even pathogeen te zijn
als de in Europa voorkomende stammen!

Het verloop van een uitbraak in tropisch gebied zou misschien ook kunnen
worden beïnvloed door het klimaat, in de zin dat de smetstof gesteriliseerd
wordt.

Inmiddels hebben echter onderzoekingen van recente datum aangetoond
dat het verloop van een epizoötie in hoge mate door de vinisstam bepaald
schijnt te worden en met het veeslag schijnt te variëren.
Bij het moderne virusonderzoek is het echter zeer moeilijk gebleken, iets
positiefs te kunnen zeggen over dit soort variabelen.

SAMENVATTING.

Naar aanleiding van mond- en klauvi-zeergevallen in een naburige staat wordt een
beschrijving gegeven van de voor Suriname genomen voorzorgsmaatregelen.

-ocr page 60-

SUMMARY.

On account of cases of foot- and mouth disease in a neighbouring state a description
is given of the precautionary measures which are talien for Surinam.

RÉSUMÉ.

Par suite des cas de la fièvre aphtheuse dans un état avoisinant, l\'auteur donne une
description des mesures de précaution qui sont prises pour le Surinam.

ZUSAMMENFASSUNG.

Anläszlich einigen Fälle von Mund- und Klauenseuche in einem benachbarten Staat
wid eine Beschreibung gegeben der für Surinam genom.menen Vorsichtsmasznahmen.

LITERATUUR

Curasson, G.: Maladies Infectieuses des Animaux Domestiques. Tome premier,
1946.

Henning, M. W.: Animal Diseases in South-Africa. Third Edition, 1956.

De voeding van het kalf kan de melkopbrengst als koe beïnvloeden.

Op de Trawcoed Experimental Husbandry Farm in Engeland werden in de jaren
1950, 1951 en 1952, 96 Dairy-Shorthorn kalveren aangekocht en opgefokt. De helft
werd het eerste jaar matig opgefokt, zodanig, dat zij een groei hadden van 1
„pound" per dag, de andere helft kreeg het royaal en groeide 1Y^ „pound" per
dag. De volgende zomer graasden beide groepen op dezelfde weide, doch de er
opvolgende winter werden beide groepen gesplitst.

Van elke groep kreeg de ene helft een goede verzorging en voeding en de andere
een matige verzorging en voeding. Vanaf 6 weken voor het kalven en tijdens hun
verdere produktieve leven werden alle dieren gelijk en naar produktie gevoerd.
Gedurende alle lactaties bleek de groep, die het eerste jaar was gehouden op een
laag plan, doch het tweede op een goed plan, de hoogste produktie te hebben.
De andere drie groepen vertoonden weinig verschillen. Het verschil bedroeg 85
gallon (± 300 kg) per koe per lactatie ten gunste van de laag/hoog-groep. Dit
resultaat is volgens schrijver in overeenstemming met dat van soortgelijke proeven
in Engeland met .Ayrshires en Friesians en in Amerika met Holsteins.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 386, (1961).

De gritbehoefte.

Vastgesteld werd, dat het onnodig is grit te verstrekken aan leggende hennen, waar-
aan ofwel volledig meelvoer of graan en meel wordt verstrekt, die tijdens de opfok
de vrije beschikking over onoplosbaar grit hebben gehad.

De hoeveelheid grit in de spiermagen van dergelijke dieren die tijdens de leg geen
grit meer kregen, nam af van 10.7 g tot 1.9 g per dier, gemeten na een grit-vrije
periode van 336 dagen. Verstrekking van oesterschalen tijdens de legperiode ver-
hoogde het s.g. der eieren van betekenis, doch de seizoenafname in schaalkwaliteit
was juist bij deze dieren het hoogst.

Pluimveepers, XVI, 575, (1961).
Concentratie in de Engelse zwartbontfokkerij.

De bekende Engelse zwartbontfokbedrijven Hunday, Claybury en Mont-
gomery hebben samen gevormd de Cattle Breeders Services Ltd. Met 2000 stam-
boekkoeien hebben ze nu de gelegenheid hun „geteste" stieren beter te benutten.
Verder bezitten ze voldoende dieren voor het onderzoek van jonge stieren.

Dr Tierzüchter, 13, 351, (1961).

-ocr page 61-

De Moengo Farm fe Moengo

Moengo Farm at Moengo

door E. HOOGHIEMSTRA^)

Dit model melkveebedrijf van de Surinaams-Amerikaanse Aluminum
Com])any „Suralco", werd in 1942 opgezet. Daar door de leiding van het
bauxietwinningsbedrijf te Moengo sinds 1954 de eis werd gesteld de hoe-
veelheid melk zoveel mogelijk op te voeren, werd allereerst op het aantal
dieren gelet en was \\an een selectie op melkproduktie en kwaliteit geen
sprake. Nu evenwel de toestand bereikt is van een voldoend hoog produktie-
peil, kan men zich door selectie van de minder goede producenten ontdoen.
De totstandkoming van het bedrijf en de diverse onderdelen ervan zullen
in het kort besproken worden.

De groenvoervoorziening.

Voor de produktieverhoging moest het graslandareaal worden uitgebreid,
waarvoor men een groot moeras, gelegen onder het rivierwaterpeil, heeft
ontbost, ingedijkt en daarna voorzien van een doelmatige pompinstallatie
en een dito drainagesysteeni. Men wilde namelijk het gras onder alle weers-
omstandigheden zoveel mogelijk machinaal binnenhalen, waarbij vooral
met de regentijd danig rekening moest worden gehouden.
De oppervlakte grasland bedraagt nu ca. 128 ha, deels beslaande uit Pan-
gola gras
(Digitaria decurnbens). In dit voor tropische nomien zeer waarde-
volle en relatief eiwitrijke weidegras is echter sinds korte tijd in vele delen
van Suriname een ziekmakend virus gekomen en zodoende wordt het over-
woekerd door andere minderwaardiger grassoorten.

Voor het maaien van weidegras gebruikt men hier een „brady chopper",
een maaikneuzer, waarachter een wagen is bevestigd, uitgerust met rek-
ken van gaas, zodat het gras erin geblazen kan worden. Door speciale
voorzieningen is het mogelijk tijdens de zwaarste regentijd op deze wijze
het gras te blijven „kappen"; trekker en wagens zijn nl. voorzien van dub-
bele banden, zodat tijdens de meest ongunstige weersomstandigheden de
grasvoorziening geen stagnatie ondervindt.

Het tijdstip waarop met de „chopper" het gras wordt gekapt is zodanig ge-
kozen, dat dit geschiedt op het warmste gedeelte van de dag, met de meest
intensieve zonnestraling, omdat gedurende deze periode de larven van de
verschillende ingewandsjsarasieten zich, door hun heliofobie, van de toppen
meer naar de onderzijde van de stengel van het gras verplaatst hebben.
Het op stal versterkte gras is zodoende vrijwel vrij van larven. De dieren
worden geweid \\olgens het rantsoenbeweidingssysteem, waarbij rekening
gehouden wordt met de ontwikkelingsduur van de larven der endopara-
sieten.

Tot voor korte tijd gebruikte men hier, evenals elders in Suriname, ook
een ander soort gras, nl. snijgras. Hiervoor wordt door de Landbouw-
voorlichtingsdienst veel propaganda gemaakt. Zoals de naam reeds zegt,

Gouvernementsdierenarts van het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij
te Paramaribo.

Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 1, 1962 37

-ocr page 62-

wordt het met de hand afgesneden en dan, al of niet kortgehakt, op stal
aan de runderen gegeven.

Hiervoor wordt gebruikt het in Centraal-Amerika en op de Caraïbische
Eilanden bekende Olifantsgras
(Pemiisetum purpureum) en het Guatemala-
of Hondurasgras
(Tripsacurn laxum), beide, forse hoge grassen met brede
bladeren en van goede samenstelling.

Een ander soort groenvoer, waar hier veel en dankbaar gebruik van wordt
gemaakt, is het Kudzu
(Puerraria phaseoloides), een groenbemester die
veel wordt gebruikt tussen de citrusbomen (sinaasappel en grape fruit)
en daar onmisbaar is. Bovendien is het een goed groenvoer en wordt
door de runderen met smaak gegeten. Het moet met handkracht worden
gemaaid en wordt meestal op stal aan de koeien verstrekt.
Tegen 5 uur \'s morgens, na het melken, worden alle dieren in de wei
gelaten tot ongeveer 11 uur \'s mrgens. De rest van de dag, gedurende de
uren van de grootste hitte, staan de dieren op stal; tegen 12 uur worden
alle melkkoeien ter afkoeling met de hand nat gespoten. Het ligt in de be-
doeling bij verdere automatisering van het bedrijf een doucheïnstallatie
te bouwen waar de dieren, doorheen lopend, van alle kanten besproeid
worden.

De constructie en ligging der stallen.

Voor de bouw van het nieuwe stalcomplex in 19.\')4 heeft men in twijfel
gestaan of het een vrije loopstal zou moeten zijn of één met stal-wanden.
Een proef, op kleine schaal ingezet, demonstreerde spoedig dat een vrije
loopstal in de tropen ongewenst is, vooral door de hoge vochtigheidsgraad
en de vele regens in de natte tijd, waardoor een ophoping van modder en
mest ontstaat met de daaraan verbonden vliegenplaag.
Om zich te oriënteren welk bedrag besteed kon worden voor de bouw van
het stalcomplex, berekende men in 1954 hoeveel deze veestapel voor af-
schrijving kon opbrengen. Daarbij is men uitgegaan van het gezonde eco-
nomische standpunt, dat 10% van de bruto melkopbrengst besteed kon
worden voor afschrijving en rente van de stalgebouwen.
De gemiddelde melkproduktie per koe was in 1954, 1669 liter per jaar die
bij een literprijs van ƒ 0,50, een waarde vertegenwoordigden van ƒ 878,-1).
Per koe kon dus jaarlijks aan rente etc. ƒ 87,- betaald worden. De af-
schrijvings-, onderhoudskosten en rente bedoegen echter 8% per jaar,
zodat per koe ƒ 1087,- besteed kon worden voor de bouw van alle, voor
de melkproduktie benodigde, gebouwen. De bouw is tenslotte voltooid
voor een bedrag van ƒ 1000,- per koe.

Inmiddels is de gemiddelde melkproduktie aanmerkelijk gestegen en wel
in 1960 tot 2722 liter per jaar, die nu verkocht wordt voor ƒ 0,60 per liter;
zodat de bruto jaarlijkse inkomsten per koe toenamen van ƒ 878,- tot
ƒ 1790,-, zodat men momenteel dus een hoger bedrag kan besteden voor
onderhoud, uitbreiding en afschrijving.

Men ging over tot de bouw van twee „muurloze" stallen, evenwijdig aan
elkaar, met ongeveer 15 m tussenruimte; een dak van aluminium golfplaten
(zeer geringe absorbtie van de zonnewarmte) en met een betonnen vloer.
Ten behoeve van de hygiëne werden alle goten en groepen open gemaakt.

1  De in dit artikel genoemde waarden in guldens zijn berekend naar Nederlandse
courant.

-ocr page 63-

Het „overstek" van de daken was groot gemaakt (3 meter), zodat slag-
regens bij harde wind de dieren niet zouden bereiken en bovendien de
\\erstrekking van \\oedsel gedurende de regens voort kon gaan. Inuncrs
het aantal regendagen per jaar bedraagt gemiddeld 234, met een totale
neerslag van ca. 2500 mm. (foto 1 )

Men is uitgegaan van het 2 rij en-systeem, waarbij de dieren met de kop
naar buiten staan. Dit geeft betere \\oorziening van frisse lucht en omdat
75% van de arbeid verricht moet worden aan de acliterzijde van de koe,
terwijl zo tevens een beter o\\-erzicht mogelijk is.

Het middenpad tussen de beide rijen koeien is breed gehouden, zodat de
trekker-mestverspreidercombinatie er gemakkelijk kan rijden, hetgeen zeer
doelmatig is (foto 2). Deze constructie is ook goedkoper doordat de koeien
daar gebonden staan, waar reeds ste\\igc en zware verbindingen \\an de
kapconstructie zijn.

De dieren staan aan hangkettingen (systeem „Huizinga") bevestigd (foto 1 ).
Zoals elke stal, moet ook deze bescherming bieden tegen de elementen,
waarbij koude echter kan worden uitgeschakeld. Hier juist moet be.scher-
niing worden geboden tegen extreme hitte, die de melkproduktie ongunstig
beïnvloedt en hitte-stress kan geven. Daarom zijn de individuele stal-
standen ruim gemaakt, nl. 1,10 m inreed en 1,60 m lang. Elk paar van
2 koeien beschikt over een automatische drinkbak (foto 1 ).
Een „toe-hold" van ± 2 cm diepte (een gootje voor de klauwen van de
vooriK)ten in de standjjlaats direct achter en evenwijdig aan de voergoot)
heeft men na de bouw weer s])ocdig \\olgestorl met cement. De bedoeling
daarvan was dat het stro betei\' op zijn plaats zou blijven; en tevens dat de
koe makkelijker kon opstaan. Het dier zou de mogelijkheid hebl)en hori-
zontaal te kunnen gaan staan. Door het regelmatig gebruik van water
iileef dit steeds vochtig en zodoende een broedplaats \\oor \\eel ongewenste
kiemen.

Voor de begrippen van een gematigd klimaat staan zeer \\ eel dieren op een
minimale oppervlakte opgestald, nl. 400 op 1 ha; dit heeft ten doel een zo
economisch gebruik \\ an de grond te maketi en het werkt arbeidsbespa-
rend. Iknendien is het stalcomplex gelegen op een hoger gelegen terrein,
zodat de grootte van die oppei\\ lakte bc])erkt moest zijn.

Terwijl men juist in een gematigd klimaat al het mogelijke bij boerderijen
doet om de sterkte van de wind te reduceren, wordt hier het omgekeerde
beoogd; de gebouwen worden nl. bij \\oorkeur o]3 een opgehoogd, open
terrein geplaatst, teneinde zoveel mogelijk wind te vangen.
De lengteas van beide, naast elkaar staande, gebouwen is zodanig, dat
zware slagregens, die steeds uit dezelfde hoek komen, niet door de geheel
open voor- en achterkant heen naar binnen kimnen waaien, en dat zonne-
stralen, behoudens bij zondso]> en ondergang, zo min mogelijk in de stal-
ruimte komen, waardoor de temperatuur onnodig zou stijgen.

De veestapel.

Op dit bedrijf heeft men momenteel 257 dieren (waarvan 120 in pro-
duktie) \\an verschillende rassen bijeen. Voornamelijk kruisingsprodukten
\\an het, in het Caraïbische gebied en Suriname inheemse, Creoolse- of
Criollo rund, met im])ortdieren, zoals vertegenwoordigers \\an de Zebu-
rassen (Red Sindhi en Hrahman i en speciaal het Fries-Hollandse zwart-
bonte rundvee.

-ocr page 64-
-ocr page 65-

Men past er zowel natuurlijke dekking toe als K.I., met op de Lands-
boerderij bij Paramaribo opgevangen sperma, dat per vliegtuig naar Moen-
go wordt verzonden.

Men beoog hier, evenals elders in Suriname, de factor voor „tropen-resis-
tentie", aanwezig in het Zebu- en Creoolse ras, na kruising te combineren
met de aanleg voor goede en hoge melkproduktie, aanwezig in rassen af-
komstig van gebieden met gematigd klimaat.

Selectie van het inheemse Creoolse vee, om te komen tot het gewenste,
hoogproducerende, tropenbestendige ras zou een tijdrovend werk zijn met
twijfelachtige resultaten. Er bestaat een algemeen aanvaarde mening bij
de fokkers in tropische gebieden, dat voortgaande introductie van Euro-
pees bloed na de Fj resulteert in een achteruitgang van conditie en melk-
gift, die zo nu en dan kan leiden tot een mislukking. Deze mening is op de
Moengo-farm nog niet bevestigd.

Door het feit dat hier verschillende rassen worden gehouden en veel krui-
singen met Fries-Hollands vee hebben plaats gevonden, heeft de supervisor
van de Moengo-farm, de heer Csecher, de quantiteit „bloed" uit gebieden
met een gematigd klimaat van elk dier aangegeven met het zg. „Bos taurus
quotiënt", waarbij voor een dier uit een gematigd klimaat dus 100% aan-
genomen wordt. Vergelijkingen van de individuele melkprodukties per
jaar met de „Bos taurus-quotiënten" tonen aan, dat de dieren met de
lioogste „B.T. quotiënten" (17 dieren met 75%) behoren tot dieren, die
de grootste melkgift hebben.

De su])ervisor overweegt een proef te nemen met het Brown Swiss ras; in
het geval dat deze proef succesvol zou zijn, wil men met behulp van een
eigen zaadbank dit bloed gaan invoeren in deze Moengo-veestapel. Het is
een melk-vleestype, dat zeer sterk, hitteresistent en een goede melkprodu-
cent zou zijn bij uitsluitend grasvoeding en bij een verstrekking van een
minimale hoeveelheid krachtvoer.

(^m een oplossing te brengen in de steeds krapper wordende vleesvoor-
ziening in Suriname, tracht men van de zijde van de Moengo-farm hier
enigszins aan tegemoet te komen door 4-5 maanden oude gecastreerde
stier-kalveren aan de plaatselijke veehouders, hoofdzakelijk Javanen, uit
te geven. Deze dieren blijven het eigendom van de Alimiiniimi Maat-
schappij, maar worden gevoed en verzorgd op kosten van de landbouwer,
die ook het risico draagt. Voor sterfte buiten de schuld om van de vee-
houder wordt hij niet aangesproken. Na 2 jaar moet het dier verkocht
worden aan de plaatselijke slager. Van de opbrengst wordt ƒ 200,- afge-
trokken en betaald aan de Maatscha])pij, terwijl de landbouwer het over-
blijvende deel krijgt. Op deze wijze hebben de landbouwers bedragen ont-
vangen die varieerden van ƒ 440,- tot ƒ 176,-, met een gemiddelde van
ƒ 284,-.

De produktie.

De gemiddelde melkproduktie van de Moengo Farm in 1960 was (aan-
nemende dat 1 Ib overeenkomt met 0,45 liter) 2722 liter. In 1959 was dit
voor geheel Nederland 4342 kg, terwijl vele Europese landen niet boven
3500 kg kwamen.

Een vergelijking hiermee toont aan dat er te Moengo geen onbeduidende
prestatie wordt geleverd wat betreft voeding, selectie en verzorging. Daar-

-ocr page 66-

bij moet men de aldaar heersende omstandigheden niet uit het oog ver-
liezen: de temperatuur wisselt van ca. 35° C — 26° C en de relatieve
vochtigheid van 45% tot 97%.

Rij het handmelken, door een speciale melkersploeg, wordt de grootst mo-
gelijke hygiëne betracht; deze melkers verrichten verder geen andere bezig-
heden op het bedrijf. Voordat de koe wordt gemolken, reinigt men de uier
met een schone papieren servet met een desinfecterende „Udder-Wash"
oplossing.

Ter plaatse heeft men een moderne pasteuriseerinrichting waar nu dage-
lijks ongeveer 1000 liter wordt verwerkt.

De bruto kosten per liter, thuis bezorgde, gepasteuriseerde flessenmelk be-
droegen in 1955: ƒ 3,30 en in 1960: ƒ 0,96. Hierbij dient men te bedenken
dat de prijs van de losse onbehandelde melk, in de stad rondgebracht
ƒ 0,50—ƒ 0,70 per liter kost. (Inmiddels is te Paramaribo in de maand mei
een melkcentrale gestart, waardoor alleen gepasteuriseerde flessenmelk mag
worden verhandeld voor ƒ 0,64 per liter.)

Momenteel heeft men te Moengo een melkoverschot, zodat flessenmelk
naar de stad ging (toen de melkcentrale nog niet functioneerde). Vrij
grote hoeveelheden melk gaat nu in bussen per vliegtuig naar Afobaka,
ongeveer 150 km diep in het binnenland gelegen, waar een grote stuwdam
en waterkrachtcentrale in aanbouw zijn, welk werk door de Surinaams-
(Amerikaanse) Aluminum Company, de Suralco, wordt verricht.

De administratie.

Daar de supervisor van mening is, dat de administratie en de juiste ver-
werking van de gegevens noodzakelijk is voor een efficiënt beleid van een
melkveebedrijf, heeft men verschillende cahiers, waarin diverse gegevens
zijn aangetekend, zoals:

de gemiddelde melkproduktie per koe, waarbij de totale hoeveelheid melk
in een zekere periode gedeeld wordt door het aantal koeien in produktie;
de individuele melkproduktie, gebaseerd op melkmonsters, welke om de
veertien dagen genomen worden.

Ter vereenvoudiging van het vergelijken en verwerken van de gegevens
zijn al de lactatieperioden herleid op 305 dagen. Op de meeste uiteen-
lopende wijze worden door een administratieve kracht al deze gegevens
verwerkt en veelal grafisch vastgelegd.

Een stamboek, waarin alle individuele gegevens zijn opgetekend, wordt
bijgehouden.

De kalveren worden maandelijks gewogen ter vaststelling van hun rant-
soen; aan de hand van de verkregen gewichtscurven stelt men vast of
het dier een phenothiazine wormkuur nodig heeft.

De diergeneeskundige verzorging.

Daar niet te allen tijde direct over een dierenarts kan worden beschikt in
deze geïsoleerde veestapel, verricht — indien nodig — de supervisor zelf
verschillende ingrepen als inseminaties, injecties en andere eenvoudige
behandelingen, meestal toegepast na raadpleging van de plaatselijke maat-
schappij-arts of na radiotelefonisch consult met de Veeartsenijkundige
Dienst in Paramaribo.

-ocr page 67-

Drie- tot vier maal per jaar wordt door één van de dierenartsen een be-
zoek van enige dagen aan de Moengo Farm en naaste omgeving gebracht.
Dan wordt het drachtigheidsonderzoek verricht, evenals klauw- en sterili-
teitsbehandelingen, alhoewel men de laatst vermelde „dubieuze" dieren
liever niet lang aanhoudt en laat slachten.

Een gevaarlijke protozo, vermoedelijk Babesia argentina, heeft aldaar enige
jaren geleden bijna grote schade aangericht. Naar alle waarschijnlijkheid
wordt deze parasiet overgebracht door teken, welke weer afkomstig zijn
van vrij in het oerbos levende herkauwers. Deze uitbraak is niet vastgesteld
in de overige delen van Suriname.

.■\\cht uur nadat de eerste verschijnselen zich openbaarden, succombeerden
reeds 3 dieren. Een tijdige behandeling met Babesan leverde het gewenste
resultaat op.

32 dieren hebben deze infectie doorgemaakt. Aangenomen wordt dat de
rest van de veestapel thans premuun is geworden. De dieren worden des-
ondanks regelmatig behandeld met het acaricide van Bayer „Asuntol", ter
bestrijding van de op het lichaam aanwezige teken.

Het verstrekte krachtvoer is van Surinaamse oors]jrong; Amerikaans is al-
leen de „Calf-Starter", het kalvermeel. Blijven de prijzen op de Aluminium-
markt in de toekomst gunstig, dan overweegt men overschakeling op auto-
matische voedering.

.M met al een pracht bedrijf, waarvan de resultaten tonen dat goede uit-
komsten ook zeker mogelijk zijn onder tropische omstandigheden. Alhoewel
de kostprijs in de beginne wel zeer hoog genoemd mag worden, moet men
er echter rekening mee houden dat alle handelingen „model" worden ver-
richt, en daarbij komt een pasteurisecrinrichting die niet kan renderen
door de geringe omzet. Het personeel krijgt bovendien loon uitbetaald,
dat niet is afgestemd op de landbouw maar op de industrie.

SAMENVATTING.

Een beschrijving van de Moengo Farm in Suriname, waarbij achtereenvolgens de
voedering, de constructie en ligging der stallen, de veestapel en zijn produktie, dc
administratie en de diergeneeskundige verzorging dc revue passeren.

SUMMARY.

.\\ description of Moengo Farm at Moengo (Surinam).
RÉSUMK.

L\'auteur nous donne une description de l\'exploitation, nommé „Moengo Farm",
située ä Moengo (Surinam).

ZUSAMMENFASSUNG.

Eine Beschreibung der Moengo Farm in Moengo (Surinam).

-ocr page 68-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Sectio Caesarea bij een paard.

Caeserean section with a horse.

door J. WILLEi)

Op 20 mei j.1. werd in de namiddag consult ingeroepen voor een veulen-
merrie van de heer K. te H.

Anamnese.

De eigenaar vertelde dat de merrie, hoewel de 25e mei pas aan telling,
de hele dag al klaar was om te veulenen, weinig perste, maar wel een paar
keer was gaan rollen.

Status praesens.

Het betrof een zevenjarige warmbloed merrie in matige voedingstoestand,
die al vaker een veulen gebracht had.

Onderzoek.

Rij vaginaal exploratie bleken twee voorbenen, tot aan de carpi ingetreden,
boven elkaar in de geboorteweg aanwezig te zijn, het borstbeen was met de
vingertoppen te bereiken, het hoofd was echter niet te voelen.
Links van de geboorteweg, met de hoefjes tegen het os ilium, waren door
de wand heen twee benen te voelen, de omslag van de uteruswand was
echter niet te bereiken. Aan het veulen was geen levensteken waar te ne-
men, ook de pols was aan de navelarteriën niet te voelen.

Diagnose.

Hier was sprake van een dwarsligging, waarbij de twee voorbenen in de
geboorteweg lagen, het hoofd teruggeslagen, en de achterbenen in de terug-
geslagen linker uterushoorn waren gelegen.

Prognose.

Deze moest dubieus worden gesteld. Alleen .sectio ceasarea kon de merrie
redden, tot welke operatie, gezien de toestand van het dier, werd over-
gegaan.

Operatie.

Na sacraalanesthesie met 20 cm3 procaine-adrenaline 2% en de nodige
voorbereiding van het instrumentarium werd voor de narcose 45 gr hydras
chlorali in 10% oplossing intraveneus toegediend; waarna nogmaals 40
cm3 procaine-adrenaline 2% sacraal en 80 cm3 hiervan lokaal op de toe-
komstige plaats van incisie werd gebezigd.

De voobereiding der operatie geschiedde voorts, zoals R a s b e c h die aan-
gaf.

Dierenarts te Heeze.

-ocr page 69-

Tijdens de toediening van de chloralhydraatoplossing ging de merrie lig-
gen en werd zij op de rechterzijde gerold, waarna de voor- en achterbenen
werden uitgebonden en het dier de hierbovengenoemde sacraal anesthesie
kreeg toegediend.

Het operatieveld werd geschoren, gewassen met chloorarnine en cytopo-
geen, waarna plaatselijk werd verdoofd, gedesinfecteerd met jodium-
inctuur en het operatieveld gedeeltelijk met pas gestreken theedoeken werd
afgedekt.

Tijdens het klieven van de huid met een snede van ongeveer 45 cm lang
moesten vele huidvenen onderbonden en afgebonden worden; fascies en
aponeurosen werden met het mes gekliefd en de musc. rectus abdominis
grotendeels stomp.

Het peritoneum werd met twee teugels van zijde no. 14 aan de doek-
klemmen vastgezet.

De uterus, met de daarin gelegen hakken, lag nu precies in de wond en de
uteruswand werd, na het naar buiten halen van de hoefjes, gekliefd tot
aan de — eveneens buiten de buikholte gebrachte — spronggewrichten.
Na extractie van het veulen en, zo ver als mogelijk, verwijdering van de
secundinae, werd de goed contraherende uterus gehecht met catgut no. 3
in een doorlopende hechting, waaroverheen een serie hechtingen met de
matrassteek met chroomcatgut no. 3 werd aangebracht. Lokaal werd op
de uterus globenicol strooipoeder (5% in glucose) gestrooid.
Vervolgens werden het peritoneum en het inwendige blad van de rectus-
schede met chroomcatgut no. 3 als doorlopende en tussentijds enkele ma-
len afgeknoopte hechting gehecht, waarna hetzelfde geschiedde met de
musc. rectus abdominis.

Eveneens geschiedde dit met het uitwendige blad van de rectus schede,
echter met gebruik van een dubbele chroomcatgut draad, waarna de musc.
cutaneus en de subcutis werden gehecht.

De huidwond werd met zijde no. 14 door middel van een door knopen
onderbroken doorlopende hechting gesloten, terwijl als ondersteiming aan
weerszijden van de wond een giunmislang met 9 teruglopende hechtingen
werd vastgezet.

Op elke gehechte laag werd globenicolpooder gestrooid.

Nadat het paard was losgemaakt stond het vrij vlot op en begon het direct
stro te eten; het restant van de niet frisse secundinae werd vaginaal ver-
wijderd en intra-uterien werd 1 gr chloortetracycline in capsule toegediend.
Na de operatie had intranuisculaire toediening van de volgende medica-
menten plaats:

10 gr chlooramphenicol in 100 cm^ propyleenglycol,
100 mg
Prednisolon in 10 cm^ aqua bidest.,
10 cm^ hypofyseachterkwabextract ä 10 LE./cm^,
20 ciu\'^
Coffeinum et natrii benzoas 33%.
.\'\\an het dode hengstveulen, waarvan de haren reeds loslieten, was duide-
lijk te zien hoe het intra-uterien had gelegen, (foto 1)

Verloop.

De volgende morgen (21 mei) had de merrie een temperatimr van 38,5° C
en een pols van 84, de slijmvliezen waren iets te rood. Borborygmi waren
aanwezig, maar er waren nog geen faeces afgekomen.

-ocr page 70-
-ocr page 71-

De eetlust was nog uitstekend en rond de wond was een gering — niet
wann en niet pijnlijk — oedeem aanwezig.

De intraüterien aanwezige lochiën werden manueel verwijderd en de
uterus werd met een lauwwarme sul)limaatoplossing 1:3000 geïrrigeerd,
terwijl nog 6 cm3 carbacholum 0,1% en 10 cm^ coffeineoplossing 33%
intramusculair werden toegediend.

\'s Avonds was de pols 84, de temperatuur 38,8° C en er waren faeces af-
gekomen.

Op 22 mei bedroeg de pols 84 en de temperatuur 38,8° C. Het paard werd
even afgestapt, maar het kon niet van het gras afblijven en het mocht
daarom iets meer drinken en eten. De wond zag er goed uit. (foto 2)

Op 23 mei was de pols gedaald tot 72 en de temperatuur tot 38° C. Er
waren nog vrij veel lochiën, nogal geel en slijmig, maar niet stinkend. Nog-
maals had een irrigatie met sublimaatoplossing 1:3000 plaats.

Op 24 en 25 mei bleven pols en temperatuur gelijk aan die op 23 mei.
Een gedeelte der ondersteuningshechtingen werd nu verwijderd en het
paard kreeg Licj. arsenicalis Fowleri als roborans.

Op 28 mei waren pols en temperatuur resp. 56 en 37,8° C. De rest der
ondersteuningshechtingen, die op enkele plaatsen in de huid waren in-
gedrukt, kon nu worden verwijderd.

Op 30 mei werden de andere huidhechtingen verwijderd, (foto 3)

Op 3 juni was de polsfrequentie nog 48. De drukplaatsen van de onder-
steuningshechtingen werden behandeld met 15% chloorzinkoplossing.

Tenslotte bleek o]j 14 juli, toen ik het paard nog eens bezocht, dat het goed
was gegroeid en dat het hengstig was geweest. Van vaginaal uitvloeiing
was niets te zien, evenmin als van de wond, waarvan alleen een subcutane
verdikking was te voelen.

LIIER.\'VTUUR

Rasbcch; zie Uebele: Handlexikon der Tierärztlichen Praxis. Medical Book
Cy, 1954,
425, sub t, u en v.

De Charollais in „Britain".

68 Stierkalveren werden geïmporteerd, waaruit 30 adspirant dekstieren gekozen zullen
worden.

Zij worden op K.I.-stations geplaatst voor het produceren van kruisingsprodukten
met de melkveerassen.

Meer dan ƒ 5500,— per dier mocht niet betaald worden.

The Farmers\' Weekly, LV, 38, 1961.

Selenium voor kippen en kalkoenen.

De belangrijkste eigenschap van selenium in het voeder van hennen en kalkoenen
is dat het exsudatieve diatese voorkomt. Het is niet volledig werkzaam bij spier-
dystrofie. Het schijnt de groei van kuikens alleen te bevorderen als torulagist en
voldoende vitamine E in het rantsoen aanwezig zijn; met andere rantsoenen niet,
waarschijnlijk omdat hierin steeds sporen selenium aanwezig zijn.

Pluimveepers, XVI, 561, (1961).

-ocr page 72-

REFERATEN

Bacteriële- en virusziekten

SYSTEMATIEK VAN STREPTOKOKKEN UIT VARKENS.

Moor, C. E. de: De sy.stematiek van Streptokokken van de Lancefieldgroepen.
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, 75e Medische Vergadering, 20-3-1961.
In de serologische groepering van Lancefield kennen wij polysaccharide anti-
genen, waarvan het gemeenschappelijk bezit de
Streptokokken verenigt tot een groep,
die met hoofdletters wordt aangeduid (A. B. C. enz.), terwijl daarnaast type anti-
genen voorkomen, die binnen de groep verschillen en ook wel in een andere groep
kunnen voorkomen.

De serologische groepen R. S. en T. van De Moor noemt hij een „verlengstuk"
op de serologische indeling in groepen van Lancefield. Deze groepen komen
alleen bij varkens voor. De Moor merkt op, dat hij naar aanleiding van de be-
schreven culturele eigenschappen vermoedt dat Jansen en Van Dorssen
(1951) waarschijnlijk voor het eerst
Streptokokken van de groep R hebben be-
schreven, terwijl Field en medewerkers in Engeland in 1954 voor het eerst de
groep S. kweekten.

De culturele eigenschappen van deze drie groepen staan dicht bij die van Str. uberis
en vallen onder de officieuze oude benaming Str. subacidus. In tegenstelling tot
Str. uberis, zijn groep R. S. en T. Streptokokken veelal hemolytisch, maar alleen met
paardebloed.

Een relatief klein aantal varkcnsstammen is Str. uberis, maar het merendeel is
Str. subacidus (cultureel begrip!), waarvan de meeste R. S. of T., sommige ook E.
of F.

De Moor beschouwt Str. subacidus als een ondersoort van Str. uberis, terwijl als
3e ondersoort
Str. acido minimus wordt genoemd, een normale bewoner van de va-
gina van het rund.

Opgemerkt zij nog dat groep R. Streptokokken zowel bij biggen als bij oudere var-
kens worden gevonden, maar groep S, Streptokokken alleen bij biggen.

C. A. van Dorssen.

RABIES VIRUS IN DE SPEEKSELKLIEREN VAN EEN GEËNTE K.VF.
Vaughn, J. B. and Gerhardt, P.: Isolation of Flury Rabies Vaccine Virus
from the Salivary Gland of a Cat. ƒ,
Arner. vet. med. Assoc., 139, 221, (1961).

De Flury-strain waarvan rabiësvaccin gemaakt wordt, verschilt van het natuurlijke
virus hierin, dat hij aan kippenënibryonen aangepast is, niet pathogeen is voor hon-
den, konijnen en muizen bij extraneurale besmetting, niet in staat is Negrische li-
chaampjes te vormen en het vermogen van in de speekselklieren te vermenigvuldigen
en daardoor uitgescheiden te worden, zou hebben verloren.

In de submaxillaire speekselklieren van de kat, kon echter het virus worden aan-
getoond.

C. A. van Dorssen.

TUBERCULOSE BIJ DE MENS TENGEVOLGE VAN HET DRINKEN VAN
MELK, AFKOMSTIG V.AN GETUBERCULINEERD RUNDVEE.
G e
O r g e, J. T. .A. and P a y n e, D. J. IL: Turbeculosis from T.T. milk, with a note
on the frequency of Brucella abortus in consumer milk.
Monthly Bull. Min. of Health
and Pub. Health Lab. Service,
20, 99, (1961).

Tuberculose bij de mens, waaronder begrepen tuberculeuze lymfadenitis, was 30 jaar
geleden een algemeen voorkomende infectie tengevolge van het drinken van melk.
Sedert men ook in Engeland de pasteurisatie van melk algemeen heeft doorgevoerd
en de tuberculosebestrijding bij het rundvee heeft ter hand genomen (Attested Herds
Scheme) is deze besmettingsweg betrekkelijk zeldzaam geworden.

-ocr page 73-

Het is evenwel gebleken dat beide algemeen aanvaarde maatregelen om de zekerheid
te hebben melk vrij van tuberkelbacteriën te verkrijgen, op het ogenblik op minder
doeltreffende wijze worden uitgevoerd. Enerzijds is er een algemene neiging om min-
der melkmonsters bacteriologisch te onderzoeken, anderzijds wordt de tijd tussen de
als routine plaatsvindende tuberculine-rcacties bij het rundvee geleidelijk aan ver-
lengd.

De auteurs vrezen weer tuberculeuze infecties tengevolge van het drinken van melk,
wanneer eerdergenoemde maatregelen geleidelijk aan minder streng worden uitge-
voerd, wat zij baseren op een door hen ingesteld onderzoek bij schoolkinderen, waar-
van 2 op de leeftijd van 9 jaar een adenitis van dc cervicale lymfklieren toonden.
Nader onderzoek van de herkomst van de melk leerde dat 31 van 128 runderen die
de schoolmelk produceerden reageerden op tuberculine. Het was een z.g. T.T. (tuber-
culin-tested) kudde. Van de 44 onderzochte kinderen reageerden 8 op tuberculine,
een ervan had links een vergrote submandibulaire lymfklier.

Voorts melden zij nog 2 gevallen van tuberculose, afkomstig uit tuberculose-vrije be-
drijven; een geslachte os had een tuberculeuze lymfklier; van de kudde van 118
dieren waaruit dit dier afkomstig was, bleken 43 te reageren op tuberculine. Uit
gegevens bleek hoe snel de infectie zich in de kudde moet hebben verbreid. Een
tweede infectie van een kudde werd ook via een slachthuis ontdekt. Van 76 school-
kinderen, die melk van deze veehouder betrokken, reageerde vrijwel de helft op
tuberculine en 3 toonden vergrote cervicalc lymfklieren.

Tot besluit vermelden zij de resultaten van een onderzoek van consumptiemelk op
het voorkomen van
Brucella abortus in Yorkshire. Uit 28 (7.8%) van 361 monsters
werd dit microörganisme gekweekt; 41 (11.4%) andere monsters waren positief in
de ringrcactie. Er wordt op gewezen, dat veel gevallen van brucellosis bij de mens dus
het gevolg zijn van het drinken van melk van tuberculose-vrije bedrijven, besmet met
Brucella abortus, en dat dus dc pasteurisatie van melk niet alleen noodzakelijk is met
het oog op het besmettingsgevaar met tuberkelbacteriën maar tevens met Brucella.

Van Tongeren.

Fysiologie en fysiologische chemie

\\\'OEDSELP.\'\\SSAGE DOOR HET MA.-VGDARMKANAAL BIJ JONGE BIGGEN.

Kidder, D. E., Manners, M. J. and M c G r e a, M. R.: The passage of food
through the alimentary tract of the piglet.
Res. vet. Sci., 2, 227, (1961).
Het materiaal bestond uit twee tomen Large White x Wessex-biggen.
Van de ene toom werden zes big,gen kunstmatig opgefokt. Toen deze dieren zes
dagen oud waren, ontvingen zij 7 gram BaSOi (bij drie dieren, gemengd door de
ochtendmaaltijd; bij drie dieren, gemengd door dc avondmaaltijd).
Van de andere toom werden vier biggen kunstmatig opgefokt en bleven er zes bij
de zeug. Twee van de kunstmatig opgefokte biggen, ontvingen eveneens op de leeftijd
van zes dagen, 7 gram BaSo4. Aan dc overige twee werd 10 gram BaS04 verstrekt,
toen ze zeventien da.gcn oud waren; diezelfde dag ontvingen twee bij de zeug opge-
fokte biggen — die iets zwaarder waren — 12 gram BaSO-i.

Uit de röntgen-foto\'s bleek, dat er ten aanzien van de passa.gesnelheid vrijwel geen
verschil bestaat tussen de dieren, die zes dagen oud zijn en de dieren, die zeventien
dagen oud zijn.

Wel kreeg men de indruk, dat bij biggen die bij de zeug waren gebleven, het voedsel
iets sneller passeerde dan bij de kunstmatig opgefokte dieren. Bij eerstgenoemde groep
bleek reeds na 72 uur het colon helemaal geen en het rectum vrijwel geen barium
meer te bevatten.

Na 7 a 8 uur was bij alle dieren het voedsel de maag gepasseerd en trof men in de
meeste gevallen in het caecum reeds barium aan.

48 uur, nadat het voedsel was opgenomen, was ook het caecum gepasseerd. (Misschien
was dit wel eerder het geval, maar 31 uur na de opname, was het caccum nog niet
barium-vrij).

24 uur na de opname werd ook in het colon barium aangetroffen; vermoedelijk zou

-ocr page 74-

men ditzelfde verschijnsel ook reeds na 18 uur bij alle dieren hebben kunnen waar-
nemen. (Bij twee kunstmatig opgefokte biggen was dit zelfs reeds na ongeveer 7 uur
het geval.)

Bij de kunstmatig opgefokte biggen, werd in het colon en rectum nog barium aan-
getoond na ruim 96 uur en bij twee dieren zelfs nog na 144 uur.

Hiddema.

NATRIUM EN HET M.^GNESIUMTRANSPORT BIJ R.-VTTEN.

Ross, D. B.: Influence of sodium on the transport of magnesium across the intes-
tinal wall of the rat in vitro.
Nature, 189, 840, (1961).

Teneinde de factoren na te gaan, welke invloed hebben op de beschikbaarheid van
magnesium voor het dier, werden in vitro proeven gedaan met dunne darmen van
ratten.

Door het darmlumen circuleerde een Krebs\' bicarbonaat-zoutoplossing welke 0,5%
glucose bevatte. In de vloeistof welke werd getransporteerd naar de sereuze opper-
vlakken, werd het magnesiumgehalte bepaald. De hoeveelheid magnesium, getrans-
porteerd naar het sereuze oppervlak, bleek te variëren met de concentratie van het
circulerende natriumchloride in de gebruikte Krebs\' oplossing, n.1. een verhoging
van het magnesiumtransport met toenemende natriumconcentratie.
Tevens bleek, dat jonge ratten van ± 12 weken oud, beter in staat waren magnesium
naar het sereuze oppervlak te transporteren dan oude ratten van ± 20 weken oud.
Noch een verhoging van de kaliumconcentratie van, noch de toevoeging van ammo-
niumchloride aan de circulerende oplossing hadden onder deze omstandigheden in-
vloed op het magnesiumtransport.

Dit wijst er op dat de invloed welke natriumchloride uitoefent op het magnesium-
transport, waarschijnlijk alleen afkomstig is van het natrium.

Dit verband tussen natriumconcentratie en magnesiumtransport door de darmwand,
werd ook gevonden bij de menselijke nier, waar de uitscheiding van magnesium va-
rieerde met de gelijktijdige excretie van natriumchloride.

Bij het toepassen van deze uitkomsten op de hypomagnesemie van runderen moet
wel bedacht worden, dat de omstandigheden van deze in vitro-proef bij de dunne
darm van ratten sterk verschillen met die in het maagdarmkanaal van herkauwers.

A. J. H. Schotman.

Kunstmatige inseminatie

Z.\\ADWINNING BIJ BEREN.

Rothe, K. (Berlijn): Erfahrungen bei der Samengewinnung von Ebern. Rapport

4e Intern. Congres „Voortplanting bij dieren", 1961.

Bij het sperma vangen van beren is het volgens de schrijvers nodig:

a. de omstandigheden bij de natuurlijke dekking zo goed mogelijk na te bootsen,

b. aandacht te besteden aan de goede voorbereiding van de beer.

Om aan a te voldoen werd een fantoom gemaakt, dat bekleed is met 4 cm dikke
schuimrubber waarover een bekleding van zeildoek, die om hygiënische redenen ver-
wisseld kan worden. De schrijver vindt deze zachte schuimrubber belangrijk, de beer
kan zich gemakkelijker vasthouden en ligt rustiger tijdens de ejaculatie. Vooral bij
jonge beren zou het gunstig zijn wanneer aan de voorkant van het fantoom een
varkenskop gemaakt wordt. De libido voor de kunstzeug zou hierdoor aanmerkelijk
verbeteren.

De achterwand van de kunstzeug is gemaakt als een lade, die uitgetrokken kan
worden en waarin de kunstschede gelegd wordt. Deze wordt dus niet door een per-
soon vastgehouden.

b. Om de beer voor te bereiden wordt hij gedurende het gereed maken van de
kunstzeug in een gedeelte van de dekruimte gelaten, dat met gaas is gescheiden van
de plaats waar de kunstzeug staat. De voorbereiding bestaat dan in het zien van
het fantoom.

-ocr page 75-

Er zijn helaas geen vergelijkende proeven gedaan om de verschillen in kwaliteit van
sperma te vergelijkeh wanneer mèt en zónder voorbereiding sperma wordt gevangen.
Het vast inleggen van de kunstvagina heeft als nadeel, dat men niet in staat is de
eerste fractie van het ejaculaat te laten weglopen.

Willems.

HET GEBRUIK VAN CO2 BIJ DE VARKENS-K.I.

Du Mesnil du Bu i s s O n, F. et J O n d e t, R, (Jouy-en-Josas, Frankrijk) : Utili-
sation du
CO2 dans 1\'insémination porcine. Rapport 4e Intern. Congres „Voortplan-
ting bij dieren", 1961.

Voor het conserveren van stieresperma is door VanDemark en Sharma in
1957 een verdunningsmiddel aangegeven waarin
CO2 zit. Het CO2 dient om het
metabolisme van de spermiën te remmen. De ervaring van velen is, dat afkoelen van
beresperma de fertiliteit er\\\'an sterk doet dalen.
CO2 lijkt daarom een beter middel
dan afkoeling om het metabolisme te remmen. Vooral Du Mesnil du Buisson heeft
samen met anderen op dit gebied zeer belangrijk werk verricht.
De beschreven werkwijze is als volgt:

1. Verdunningsmiddel van Demark en Sharma:

Na-citraat 11H20 24,280 gr

Na-bicarbonaat 2,1 gr

Kaliumchloride 0,4 gr

glucose (watervrij) 3,0 gr

para-aminophenyl-sulfamidc 3,0 gr

penicilline 1 milj. E

streptomycine 1 gr

Er wordt geen eidooier aan toegevoegd. Gedurende 10 minuten wordt bij
30° C CO2 door de verdunner geleid. Daarna worden de antibiotica toege-
voegd.

2. Het sperma wordt verdund met een gelijk deel verdunningsmiddel en afgevuld
in flesjes van 30-50 cm\'\'" (de flesjes moeten vol zijn). Ieder flesje is de dosis
voor één inseminatie (aantal spermiën 4-10 miljard).

3. De bewaring geschiedt bij 15° C precies. Vlak vóór het insemineren wordt het
sperma verder verdund tot 250 cm\'\' met hetzelfde verdunningsmiddel zonder
CO2, dat een temperatuur van 30° C heeft.

Het resultaat van 6059 inseminaties was 52,17% drachtig, vastgesteld aan de hand
van het werpen.

De resultaten met sperma van verschillende leeftijd waren als volgt:

leeftijd

aantal

aantal

%

sperma

inseminaties

drachtig

drachtig

Ie dag

2.724

1.497

54,95

2e dag

2.309

1.169

50,62

3e dag

866

418

48,26

4e dag

125

61

48,80

5e, 6e en 7e dag

35

16

45,71

Rapporteurs bemerkten verschillen van 64,33% drachtig tot 34,51% drachtig bij
varkens, die respectievelijk zeer rustig en zeer onrustig waren bij het insemineren
(dus goed en niet goed stonden).

Bij de zeugen die goed stonden was de daling van de resultaten naar de leeftijd van
het sperma zeer gering (14 zeugen van 20 drachtig met sperma van 4 tot 7 dagen
oud).

Er was een neiging tot kleinere worpen wanneer het aantal spermiën per inseminatie
daalde van 15 tot 3 miljard.

Willems.

voor 1 liter
aqua destillata

-ocr page 76-

BOEKBESPREKING

ALGEMENE FARMACOTHERAPIE.
Het Geneesmiddel in Theorie en Praktijk.

Dr. W. L a m m e r s, Dr. F. A. N e 1 e m a n s en Dr. P. S i d e r i u s.
fL. Stafleu & Zoon, Leiden, 1961. ƒ 65,--)

Een belangrijke aanwinst voor de belangstellende in de farmacotherapie is met dit
boek verschenen. Een indrukwekkende rij van medewerkers hebben de 750 bladzijden
gevuld met hun specifieke kennis.

Hoewel dit boek in de eerste plaats geschreven is voor de arts zal ook de dierenarts
hierin veel waardevols kunnen aantreffen. Juist daar, waar zo dikwijls geklaagd wordt
over een teveel aan geneesmiddelen, kan door de inhoud van dit boek de farmaco-
logische kennis verdiept worden.

Kritiek op de wetenschappelijke inhoud, zo dit trouwens bij een dergelijk gedegen
werk enige zin zou hebben, ligt zeker niet op de weg eens dierenarts. Trouwens ook
over de therapeutische mogelijkheden zijn meerdere theoriën denkbaar en ik acht
het dan ook juist een voordeel van dit boek dat het zovele gespecialiseerde mede-
werkers heeft gehad. Dit voorkomt dat één schrijver te veel de nadruk zou leggen
op zijn eigen zienswijze.

Naast de algemene naam van de diverse geneesmiddelen zijn ook steeds één of meer-
dere merknamen geplaatst.

Weliswaar stelt de redactie in haar voorwoord duidelijk, dat dit geen denigrerend
oordeel inhoudt over de niet vermelde merknamen. Echter discriminerend is het wel.
Immers met de wetenschap, dat door de makers van de specialité\'s steeds gezocht
wordt naar een naam die in het geheugen blijft hangen, genieten de wel genoemde
namen een onbetaalbaar voordeel boven de niet genoemde. Men wenst dit boek in
vele handen en vaak nageslagen en derhalve geldt voor de genoemde namen dat
aanzien doet gedenken. Het rechtvaardigheidsgevoel is door deze vorm van selectie
wel geweld aangedaan.

Een zeer goed hoofdstuk is ongetwijfeld: „Ongewenste verschijnselen door het ge-
bruik van geneesmiddelen".

Hoewel zeker gesteld kan worden, dat deze ongewenste verschijnselen bij dieren lang
niet zo groot zijn of zulke ernstige gevol.gen hebben als bij de mens, mag daaruit niet
worden afgeleid dat zij afwezig zijn of afwezig zullen blijven.

Ook voor ons dierenartsen geldt dat een teveel en te vaak gebruiken van steeds maar
éénzelfde geneesmiddel onder min of meer dezelfde omstandigheden tenslotte tot
schadelijke nevenverschijnselen kan leiden.

Een grotere differentiatie van ons therapeutisch arsenaal is daarom ten zeerste ge-
wenst. Echter, dit verlangt een samengaan met een uitgebreide farmacologische kennis.
Dit laatste wordt ongetwijfeld door het bestuderen van dit boek ten zeerste bevorderd.

Dr. Remko E. de Maar.

Oni welke redenen worden melkkoeien uit de vee.stapel verwijderd?

Deze vraag werd door deskundigen van de Universiteit van Wisconsin (USA) ge-
analiseerd in een onderzoek op 43 bedrijven. Gedurende de 39 maanden dat dit
onderzoek duurde, werden 881 koeien verwijderd of 1 koe per 2 maanden per be-
drijf. In totaal werd 93% van deze koeien verkocht, nl. 27% aan andere melk-
veehouders, 20% wegens lage produktie en 20% wegens steriliteit; andere mindere
belangrijke redenen waren uierverwonding, gebrek aan stalruimte, mastitis, drie-
spenen en reactie op Abortus Bang. De resterende 7% van de koeien waren ge-
storven hetzij van ouderdom, door blikseminslag of andere ongelukken.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 389, (1961).

-ocr page 77-

VRAAG EN ANTWOORD

ANTEDATERING VAX LONGWORMINFECTIE.

Vraag:

Welke zijn de nieuwste opvattingen over de antedatering van een longworminfectie bij
runderen in verband met koopkwesties?

Indien men moet aannemen, dat er zich ook reeds een pneumonie heeft ontwikkeld
t.g.v. een secundaire besmetting met bacteriën op basis van deze longworminfectie, hoe
lang mag men dan antedateren?

Antwoord:

Vragen over koopkwesties hebben bijna altijd betrekking op een speciaal geval. De-
gene die de vraag beantwoordt dient dus te bedenken, dat zijn antwoord mede ge-
bruikt zal of kan worden ter beslechting van een intercollegiaal geschil.
Wanneer men over antedatering spreekt bij dierziekten, dan dient men te bedenken,
dat men vrijwel nooit met vaste termijnen kan rekenen. Bij infectieziekten, resp.
parasitaire infectieziekten, is één van de termijnen echter de minimum incubatie-
periode.

Over longwormziekte verschafte Prof. Swierstra ons de volgende gegevens:

„Wanneer longjacht (West er, blz. 77) als longwormziekte beschouwd mag
worden (de Engelse opvatting van „fog fever") dan mag (deze vorm van) long-
wormziekte op 1-2 dagen geantedateerd worden.

Wanneer we verder slechts de klassieke vorm van longwormziekte in beschouwing
nemen en afzien van een splitsing in typische en atypische vorm (Taylor) en
dus geen rekening wensen te houden met het feit, dat bij de z.g. atypische long-
wormlarven vaak niet kunnen worden aangetoond en dus de diagnose niet met
zekerheid kan worden gesteld, dan valt het volgende op te merken.
Bij experimentele infecties treden de eerste symptomen van de zijde van het
respiratie-apparaat vrij laat op. Reeds op de vijfde dag (Michel o.a.) komt
een groot deel van de longwormlarven in de longen aan. Blijkbaar kunnen bij
ausculatie dan (soms) dc eerste longgeruisen worden waargenomen
[Vet. Ree.,
672, 1954).
Ongeveer 7, 8 of 9 dagen na de infectie is de ademhaling versneld;
bij lichtere infecties duurt dit wat langer (zie vnl.
J. Roy, Agr. Soc. Engl., 28,
120; verder ook Am. ]. vet. Res., 18, 747 enz.). Van ± de 9de dag af (of later)
beginnen de dieren te hoesten. De eerste larven (dan kan de diagnose met meer
zekerheid worden gesteld) verschijnen op zijn vroegst na 21 dagen (meestal pas
na 24 dagen en soms nóg later) in de faeces.

In het algemeen sterven de dieren niet zo snel (aan de longwormen). Te betwij-
felen valt of dit zo gemakkelijk binnen 18 dagen zal kunnen gebeuren."
Uit deze gegevens kan men de conclusie trekken, dat men bij het vinden van larven
in de faeces de longwormziekte 21 dagen kan antedateren.

Men dient hierbij te bedenken, dat het vinden van larven alleen niet voldoende is
voor de diagnose longwormziekte. Men moet èn de bekende ziekteverschijnselen kun-
nen vinden èn andere ziekteoorzaken uit kunnen sluiten.

Dit wil niet zeggen, dat longwormziekte onder bepaalde omstandigheden niet langer
geantedateerd mag worden. Wanneer een dier bij de koper niet geïnfecteerd kan zijn,
b.v. in de staltijd, dan is een andere antedateringstermijn mogelijk.
De verantwoordelijkheid voor het antedateren berust bij de dierenarts, die de ver-
klaring afgeeft en hij mag dit alleen als hij de volle verantwoordelijkheid kan dragen.
Een pneumonie kan net zo goed tijdens de larvale invasie optreden als later. Een
pneumonie behoort eigenlijk bij de longworminfectie. Het is zeker geen reden om
deze langer te antedateren. Na sectie kan er echter voor de patholoog-anatoom wel
reden zijn om langer te antedateren.

G. Wagenaar.

-ocr page 78-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

JAARVERSLAG VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST SURINAME 1960.
Aan het jaarverslag van de Veeartsenijkundige Dienst van Suriname over het dienst-
jaar 1960 wordt o.m. het volgende ontleend:

De taak van de dienst is vastgelegd in het Landsbesluit van 18 januari, 1957 (G.B.
1957, nr. 13).

Personalia.

Bij beschikking van de Minister van Binnenlandse Zaken van 30 mei, 1960, nr. 4394,
werd aan het diensthoofd W. J. C. Reiningh ingaande 10 september 1960, 3 maanden
en 24 dagen vrijstelling van dienst verleend met vergunning deze buiten Suriname
door te brengen. Op 15 oktober 1960 hervatte het diensthoofd zijn werkzaamheden.

Dienstreis.

Bij besluit van 7 juni 1960, nr. 3911 van de wnd. Gouverneur van Suriname werd
goedgekeurd dat de dierenarts E. Hooghiemstra deelnam aan de cursus over mond-
en klauwzeer welke in het kader van de W.H.O. (Pan American Sanitary Bureau)
van 5 tot 18 juni 1960 te Bogota, Columbia werd gehouden.1)

Wetgeving.

Bij Landsbesluit van 3 maart 1960 (G.B. 1960, nr. 10) werd ook de doorvoer door
Suriname, bij de invoer was dat reeds het geval, van levend en dood vee, vlees en
huiden aan een vergunning van het Hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst ge-
bonden.

Gezondheidstoestand veestapel.

De klimatologische omstandigheden waren gedurende het verslagjaar dusdanig dat
hiervan voor de veehouderij niet al te veel nadelen werd ondervonden. Alleen ge-
durende de eerste drie maanden had men met droogte van enige betekenis te kampen.
Veel te vaak moet nog worden geconstateerd dat slechte veehouderij de uiteindelijke
oorzaak is van vele dierziekten. Onvoldoende voeding, veelal door het ontbreken van
een redelijk weiland, speelt hierbij een hoofdrol. De dieren verkeren daardoor vaak
in een zodanige slechte conditie, dat ze al heel gemakkelijk het slachtoffer worden
van één of andere ziekte.

Mond- en klauwzeer.

Bij Landsbesluit van 8 juni 1953 (G.B. 1953, nr. 66) werd de invoer in Suriname
van levend en dood vee, vlees en huiden zonder vergunning van het hoofd van de
Veeartsenijkundige Dienst verboden. De bedoeling hiervan was het weren van dieren
en dierlijke produkten afkomstig uit landen waar mond- en klauwzeer heerste en
die dus een gevaar voor besmetting van de Surinaamse veestapel zouden kunnen
vormen.

Naarmate internationaal verkeer te land, te water en in de lucht steeds sneller werd
en in intensiteit toenam, waardoor de isolatie van Suriname steeds meer afnam,
bleek in bovengenoemde Landsbesluit een hiaat te zijn. De doorvoer van levend vee,
enz., was niet aan een vergunning gebonden, waardoor het mogelijk zou zijn besmet
vee of besmette dierlijke produkten toch binnen het Surinaamse territorium te bren-
gen met alle gevaren van dien.

Met het oog hierop werd het Landsbesluit van 3 maart 1960 (G.B. 1960, nr. 10) ge-
nomen, waarbij ook de doorvoer van levend vee, enz., aan een vergunning werd ge-

1  Zie Tijdschr. Diergeneesk., 86, 71, (1961). (Red.)

-ocr page 79-

bonden. Om het besluit praktisch uitvoerbaar te maken werden enkele algemene
vergunningen verleend, b.v. voor de invoer van niet gesteriliseerd vlees en vleeswaar
vanuit de U.S.A. en Nederland en voor de doorvoer van niet gesteriliseerd vlees en
vleeswaar door de regelmatige scheepvaart- en luchtvaartlijnen. Tegen de Brazi-
liaanse schoeners, die in vrij groot aantal de haven van Paramaribo bezochten en
zoals later nog blijkt een reëel besmettingsgevaar vormen, werd na overleg met de
Controleur der Invoerrechten en Accijnzen nog niet direct met alle gestrengheid
opgetreden. Een overgangstermijn om de nieuwe maatregelen bekendheid te geven
werd in acht genomen.

Verder werd door Suriname deel genomen aan een cursus in de diagnostiek, wering,
bestrijding, enz., van mond- en klauwzeer gegeven door het Pan American Sanitary
Bureau (Foot- and mouthdisease center te Rio de Janeiro) te Bogota, Columbia.
Al het bovenstaande kwam wel zeer goed van pas, toen er op 19 oktober, let wel,
via een journalist bericht werd ontvangen dat er te St. Laurent du Maroni in Frans
Guyana, dus vlak aan de grens met Suriname, mond- en klauwzeer zou zijn uitge-
broken.

Het mond- en klauwzeer (type A5 uit Brazilië) was daar reeds op 30 september ge-
constateerd, na later bleek, en het was ontstaan door de invoer van vee uit Brazilië
met Braziliaanse schoeners.

De Surinaamse Veeartsenijkundige Dienst heeft toen onmiddellijk alle maatregelen
genomen om te voorkomen dat de besmetting in Suriname zou doordringen. Reeds
op 20 oktober konden de nodige maatregelen in het grensdistrict Marowijne worden
genomen. Deze maatregelen bestonden in eerste instantie in hoofdzaak uit een ver-
scherpte controle op de grensrivier, de Marowijne, scherpe controle door de douane
op invoer van gevaarlijke produkten, desinfectie bij aankomst van boten uit Frans
Guyana. Verder werd er een desinfectiepost, die onder toezicht van de politie stond,
opgezet halverwege de enige autoweg vanuit de grensplaats Albina naar overig
Suriname.

Op 24 oktober werd van uit Nederland telefonisch besteld mond- en klauwzeer-vaccin
ontvangen en op 25 oktober werd een aanvang gemaakt met de vaccinatie van alle
gevoelige dieren in het District Marowijne teneinde een barrière op te werpen tegen
de besmetting uit Frans Guyana. Vaccin werd zelfs verzonden naar afgelegen plaat-
sen als Stoclmanseiland en Benzdorp, waarbij de medicus van Stoelmanseiland zorg
voor de vaccinatie droeg.

Inmiddels werden in de haven van Paramaribo de maatregelen tegen de Braziliaanse
schoeners, die reeds in voorbereiding waren, onmiddellijk geëffectueerd. Deze maat-
regelen, die een permanent karakter zullen hebben, bestonden uit de wering van
schoeners met levend vee aan boord uit de territoriale wateren; desinfectie van alle
schoeners alvorens ze in de haven werden toegelaten en inbeslagname en destructie
van niet gesteriliseerde vleeswaar en vlees dat zich aan boord bevond.
De uitbraak van mond- en klauwzeer te St. Laurent du Maroni werd nog gevolgd
door een uitbraak te Cayenne. De Frans Guanezen bestreden de ziekte met quaran-
taine, desinfectie en vaccinatie en slaagden er in de ziekte te onderdrukken, vermoe-
delijk geholpen door het feit dat er slechts weinig vee is.

Toen het gevaar te St. Laurent als geweken kon worden beschouwd, werd verder
volstaan in het District Marowijne met de normale douane-inspectie.
Op deze wijze gelukte het het gevreesde mond- en klauwzeer gedurende het verslag-
jaar buiten de landsgrenzen te houden.

Tristeza.

Ook gedurende 1960 waren piroplasmosis en anaplasmosis weer de belangrijkste
ziekte-oorzaken bij het rundvee. Alhoewel de overbrengende teek,
Boöphilus annulatus
var. microplus
tot de ééngastherige teken behoort, schijnt deze teek toch behoorlijk
te kunnen „wandelen". Getuige een hevige infectie van piroplasmisis bij enkele jonge
kalveren die in geïsoleerde hokken in een koestal werden gehouden. De koeien in die
stal waren echter sterk met teken bezet. Wanneer de therapie op een vroeg stadium

-ocr page 80-

kan worden ingezet, is deze veelal succesvol, zelfs bij anaplasmosis. Therapeutisch
wordt babesan ingespoten gecombineerd met antibiotica, daarnaast is stalverpleging
zeer belangrijk.

Tuberculose.

Werd slechts geconstateerd bij ingevoerd vee.
Paralytische rabies.

Er deed zich één ziektegeval voor dat klinisch verdacht was en in aanmerking kwam
voor nader laboratorium-onderzoek. De eigenaar was echter niet bereid het dier
terwijl het nog leefde op te offeren. Na de dood van het dier kon de kop echter niet
meer achterhaald worden. Het uitblijven van andere ziektegevallen maakt het echter
uiterst onwaarschijnlijk dat hier van paralytische rabiës sprake was.

Mastitis.

De indruk bestaat dat deze aandoening meer en meer optreedt. Mogelijk werden
vroeger ook meer gevallen verwaarloosd; in het laatste geval is het natuurlijk ver-
heugend dat meer diergeneeskundige hulp wordt ingeroepen en ook veelal sneller.

Intoxicaties.

Er deden zich enkele spectaculaire gevallen van intoxicatie voor. In één geval stier-
ven in één nacht 17 varkens. In dit geval kon vrij zeker kwaadwilligheid worden aan-
genomen. In het laboratorium werd in maag-darminhoud en in een restant voedsel
een niet nader bepaald alcaloide gevonden. Aangezien er in Suriname verschillende
giftige planten voorkomen lijkt het voor een landbouwer niet al te moeilijk om daar
een dodelijk gif uit te brouwen.

In een ander geval, waarbij 6 jonge kalveren in één keer het leven lieten, moest
gedacht worden aan verontreiniging van de verstrekte melk met een insecticide.
Daarnaast deden zich nog verschillende incidentele gevallen van vergiftiging bij
diverse diersoorten voor. Het onderzoek wordt echter bemoeilijkt doordat het che-
misch laboratorium van \'s Lands Hospitaal onvoldoende is toegerust om met succes
een onderzoek naar de meer gecompliceerde vergiften in te stellen.

Encephalomyelitis equorum.

In twee gevallen werd de klinische diagnose gesteld. Gezien het afnemend aantal
eenhoevigen wordt deze ziekte van steeds minder betekenis.

Tetanus.

Deze voor mens en dier zeer gevaarlijke infectie deed zich weer een groot aantal
malen voor. Therapeutisch, ook met grote hoeveelheden antiserum, is er bij de dieren
weinig tegen te beginnen. Preventief worden alle gewonde eenhoevigen die onder de
aandacht komen met antiserum behandeld. Vaccinatie werd gedurende het verslag-
jaar niet gevraagd.

Rabiës.

Suriname is tot dusver nog steeds zo fortuinlijk geweest om van deze ziekte ver-
schoond te blijven.

Ziekte van Carré.

Deze hondeziekte deed zich regelmatig voor, steeds meer laat men zijn honden hier-
tegen vaccineren.

Pseudovogelpest.

In december 1958 voor het eerst uitgebroken, moet deze ziekte thans als endemisch
worden beschouwd. Het is niet mogelijk gebleken deze pluimveeplaag te onder-
drukken.

-ocr page 81-

De grote pluimveebedrijven vaccineren hun dieren regelmatig en van die zijde wordt
dan ook geen enkele moeilijkheid ondervonden. De kleine en allerkleinste pluimvee-
houders onderhouden met hun kippen de ziekte, doordat ze of in het geheel niet
of zo maar eens te hooi en te gras vaccineren. Hierdoor treedt de ziekte a.h.w. met
stoten op. De ziekte laait op en men gaat allerwege tot vaccinatie over. Dan gaat
het weer een tijdje goed en men meent het vaccineren nu wel te kunnen nalaten,
waarop het hele spelletje zich weer herhaalt. Propaganda voor vaccinatie via radio
en pers doet wel wat, doch niet voldoende. Door het grote aantal en de verspreiding
van deze kleine pluimveehouders is het met de bestaande middelen niet goed mogelijk
hiertegen iets afdoende te doen.

Gedurende het verslagjaar werden er door de dienst 375.500 doses vaccin geïmpor-
teerd tegenover 200.000 doses in 1959.

Pokken-difterie bij pluimvee.

De grote pluimveebedrijven zorgen trouw voor tijdige vaccinatie. In 1960 werden
er 170.000 doses vaccin geïmporteerd door de dienst, tegenover 67.000 in 1959.

Districtsbezoek.

Op de volgende data werd door een dierenarts een speciaal bezoek gebracht aan
onderstaande districten.

Nickerie: 14-17 maart; 28 november-1 december.
Coronie: 8 januari.

Marowijne: 22-26 februari; 20-21 oktober; 25-27 oktober.

De districten Commewijne, Saramacca en Suriname werden regelmatig bezocht.
Werkzaamheden hulppersoneel.

Gevaccineerd tegen pokken-diftcrie 48.756 kippen, waarvoor 356 bedrijfsbezoeken.
Gevaccineerd tegen pseudovogclpest 5.025 kippen, waarvoor 10 bedrijfsbezoeken.
Met dihydrostreptomycine ingespoten tegen coryza 12.769 kippen, waarvoor 145 be-
drijfsbezoeken.

Gecastreerd 258 stieren, waarvoor 141 bedrijfsbezoeken.
Gecastreerd 493 mannelijke varkens, waarvoor 104 bedrijfsbezoeken.
Verder werden honden bij invoer gekeurd, neusringen geplaatst en bokken gecas-
treerd.

Verstrekkingen aan veehouders.

Door de dienst werd regelmatig tegen circa de kostprijs verkocht:
smear, tegen „screwworm";

sulmet 16% sol., tegen coccidiosis, enz., bij kippen;
sulfachinoxalinum poeder, tegen coccidiosis;
diverse wormmiddelen te gebruiken bij kippen;

helminex (phenothiazinc drench) tegen ingewandswormen bij grote huisdieren;
pseudovogclpest vaccin en pokken-difterie vaccin voor pluimvee.
Een deel werd verstrekt via de kantoren van de ressortleiders van de landbouw-
voorlichting.

Inkomsten Veeartsen ij kundige Dienst.

Wegens verleende diensten, verkoop van vaccin, medicijnen, enz., werd in 1960 ont-
vangen ƒ 12.906,16. In 1959 en 1958 beliepen deze cijfers respectievelijk ƒ 8.555,14
en ƒ 3.589,74.

Dit geeft een aardige kijk op de toename van de activiteiten van de dienst.
Slachthuizen.

In 1959 kwamen de voorbereidingen voor de bouw van een nieuw slachthuis complex
voor Paramaribo te Beekhuizen gereed. In 1960 werd dan ook met de bouw begonnen
en naar verwachting zal het complex medio 1961 gereed komen.

-ocr page 82-

Enkele moeilijkheden werden ondervonden doordat er terrein, waarop zich het uit
1947 daterende laboratoriumgebouw en rundveestal bevonden, werd afgestaan aan
de troepenmacht Suriname.

Hierdoor werd het nodig een nieuwe situering van de gebouwen te maken, die echtei
minder gunstig werd dan de oude. Gelukkig kon een stuk terrein dat reeds was afge-
staan, toch nog worden behouden, aangzien dit terreinstuk onmisbaar was voor een
latere uitbreiding van het hoofdgebouw. Verder werd van de gelegenheid gebruik
gemaakt om laboratoriumgebouw en rundveestal, die weer opnieuw gebouwd moes-
ten worden, aan te passen aan de laatste inzichten omtrent de opzet van dergelijke
gebouwen.

De destructor te Beekhuizen werd in bedrijf gesteld. Dit liep echter op een gedeel-
telijke teleurstelling uit. De destructor kan zeer goed afgekeurd vlees en vis ver-
werken tot respectievelijk diermeel en vismeel van zeer goede kwaliteit. Niet of zeer
moeilijk kunnen verwerkt worden andere dierlijke produkten, gehele kadavers en ka-
davers van honden. Hiervoor zal alsnog een oplossing gevonden dienen te worden.

Te Coronie kon thans ook de bij het slachthuis behorende gouvernements vleeswinkel
in gebruik worden genomen. In de winkel bevindt zich een voldoend ruime koelcel,
waardoor de verkoop van grotere slachtdieren, die in Coronie op moeilijkheden stuitte,
nu goed kan plaatsvinden. De winkel wordt bij toerbeurt door twee slagers ge-
exploiteerd.

De mogelijkheid tot het slachten van slachtdieren en de distributie van vlees was als
volgt:

Nickerie : os. 1, vlw. 3.

Wageningen ; sl. 1, vlw. 1.

Coronie : os. 1, vlw. 1 -f-).

Saramacca : sl. 1, vlw. 1.

Suriname : sl. 5, vlw. 6.

Paramaribo : os. 1, vlw. 23 -I--I-).

Commewijne : sl. 2, vlw. 2.
Marowijne : sl. 2, vlw. 2.

os. = openbaar slachthuis; sl. = particuliere slachtplaats; vlw. = vleeswinkel;
-f) = gouvernementsvleeswinkel; -t-) = waaronder twee gouvernementsvlees-
winkels.

Voor het exploiteren van een slachtplaats, vleeswinkel of een inrichting waarin vlees
verwerkt wordt, is een vergunning benodigd van het hoofd van de Veeartsenijkundige
Dienst. De vlcesinrichtingen moeten voldoen aan de eisen gesteld in het Vlees-
inrichtingenbesluit 1954.

Openbaar Slachthuis Paramaribo.

Ter slachting werden aangevoerd 9.047 (8.470)1) slachtdieren met een totaal ge-
wicht van 891.187 (857.778) kilogram.

Gedurende i960 werd in Suriname 56.743 kilogram vers vlees ingevoerd.
De totale inkomsten, die van de Veeartsenijkundige Dienst inbegrepen, bedroegen
ƒ 71.544,77 (ƒ 62.286,71), waarvan wegens slachtgelden ƒ 53.471^22 (ƒ 51.466,68),
extra slachtgelden ƒ 106,53 (ƒ 100,08), opbrengst afval voor honden ƒ 1.550,25
(ƒ 1.283,05), opbrengst koelcellen ƒ 706,02 (ƒ 271,56), keurloon van ingevoerd
vlees ƒ 2.804,59, opbrengst Veeartsenijkundige Dienst ƒ 12.906,16 (ƒ 8.555,14).
Het totaal aantal slachtdieren was afkomstig van:

5800 runderen met een totpal gewicht van 706.739 kg en een gemiddeld gewicht
van 121,9 kg;

1  De tussen haakjes geplaatste getallen hebben betrekking op de overeenkomstige
cijfers van 1959. In de staten omtrent de aantallen geslachte runderen en varkens
duiden de aangegeven gewichten het aantal kg netto slachtgcwicht aan.

-ocr page 83-

2893 varkens met een totaal gewicht van 181.421 kg en een gemiddeld gewicht
van 62,8 kg;

354 schapen en geiten met een totaal gewicht van 3.027 kg en een gemiddeld gewicht
van 8,5 kg.

De geslachte runderen waren afkomstig van:

aantal

gewicht

gem. gewicht

Coronie

16 ( 30)

3.480 ( 6.130)

199,0

(204,3)

Nickerie

206 ( 266)

42.645 ( 54.156)

207,0

(203,6)

Br. Guiana

106 ( 182)

21.968 ( 35.610)

207,2

(195,6)

Overige districten

5472 (4567)

638.946 (604.302)

117,7

(132,3)

Totaal

5800 (5045)

706.739 (700.198)

121,9

(138,8)

De geslachte varkens

waren afkomstig van:

aantal

gewicht

gem.

gewicht

Coronie

375 ( 656)

18.529 ( 29.899)

49,4

(45,6)

Nickerie

298 ( 494)

12.483 ( 16.188)

41,9

(32,8)

Br. Guiana

39 ( 240)

2.172 ( 11.278)

55,7

(47,0)

Overige districten

2.181 (1.717)

148.237 ( 96.535)

68,0

(56,2)

Totaal

2.893 (3.107)

181.421 (153.900)

62,8

(49,5)

Afgekeurd werden 72 gehele runderen, waarvan wegens cachexie en hydreamie 37;
sepsies 4, anemie 2, icterus 18, abnormale kleur 2, leucose 1, decubitus 1, lymfa-
denose 1, sarcomatose 1, tuberculose 1, flegmonen en fracturen 1, inwendige kneu-
zingen en bloedingen 1, polyartritis 1 (kalf), 4 kwarten uit Saramarca wegens ver-
ontreiniging en abnormale kleur en geur.

Verder 5 gehele varkens, waar\\an wegens icterus 2, anemie 1, inwendige kneuzingen
en bloedingen 1, dood aangevoerd 1.

Laboratorium.

Er werd in 31 gevallen een bacteriologisch onderzoek ingesteld, dat in 4 gevallen
positief was.

VERBEENDE HOEFKRAAKBEENDEREN.
(Paardengezondheidskalender september 1961)

Aan het achterste gedeelte van het hoefbeen, dat in het inwendige van de hoef is
gelegen en daarvan de grondslag vormt, bevindt zich aan weerszijden een kraakbeen,
het zogenaamde hoefkraakbeen. Deze hoefkraakbeenderen zijn plat van vorm en zijn
in het verzengedeelte van de hoef, duidelijk boven de kroonrand uitstekend, te
voelen.

Bij elke stap die het paard doet, krijgt de hoef een gedeelte van het lichaamsgewicht
op te vangen. Het is voor het paard en vooral voor de levensduur als gebruikspaard
van uitermate groot belang, dat dit opvangen van de lichaamslast bij elke stap,
verend gebeurt. De belangrijkste veerkracht schuilt in een goed gebouwde onder-
voet. Bij het neerkomen van het lichaamsgewicht op het been buigt vooral het koot-
gewricht door.

De lichaamslast wordt verder voortgeplant op het straalbeen — gelegen aan de
achterzijde van het gewricht tussen kroon- en hoefbeen — en op de achterzijde van
het kroonbeen, welke daardoor in een zacht weefselkussen — het zg. straalkussen —
worden gedrukt, dat tussen de beide platte opstaande hoefkraakbeenderen is gelegen.
Doordat dit kussen zeer elastisch is, drukt dit bij belasting van het been de straal

-ocr page 84-

naar beneden en tevens de hoefkraakbeenderen naar buiten. Tegelijkertijd wordt het
dunnere en buigzame verzengedeelte van de hoefwand mee naar buiten geduwd.
Zodra de druk van de lichaamslast op het been vermindert en het been weer opge-
nomen wordt, gaan genoemde delen van de hoef weer in hun oorspronkelijke stand
terug. Dit uit- en terugveren van het verzengedeelte van de hoef noemt men het
„hoefmeehanisme". Dit hoefmechanisme bij elke stap, is van bijzondere betekenis
voor de soepelheid der beweging en is vooral ook voor de levensduur van het gebruiks-
paard van het hoogste belang.

De werking van het hoefmechanisme is ook duidelijk waar te nemen aan een afge-
nomen hoefijzer, waar men dan op de draagvlakte van het ijzer — op de takken —
een paar gladgeschuurde plaatsen aantreft.

De afwisselende vormveranderingen die bij beweging in de hoef optreden, zijn ook
van bijzondere betekenis voor de bloedvoorziening van de hoef en daardoor speciaal
voor de groei van de hoefhoorn. Indien de elastische hoefkraakbeenderen gaan ver-
harden door o.a. kalkafzetting en daardoor feitelijk de eigenschap van been ver-
krijgen, gaat de veerkracht van de hoef volledig verloren.

Een onvoldoende vering in de ondervoet is oorzaak van vroegtijdige slijtage van de
verschillende gewrichten van het been en van een stijve, stramme gang.
Bij het belasten van het been ontstaat er, zo we reeds zagen, een druk op het elas-
tische kus.sen tussen de beide hoefkraakbeenderen. Deze laatsten kunnen door de ver-
bening, nu niet meer zijdeling uitwijken, komen dus in de knel, waardoor het paard
gevoelig loopt. Dit uit zich dan vaak in een stramme gang of kreupelheid, steilere
kootstand en in een hogere en ingetrokken verzenwand. Het veelvuldig gebruik van
een paard op harde wegen en het gaan in snelle gangen op zulke wegen, werkt dik-
wijls het verbenen der hoefkraakbeenderen in de hand.

Bij de achterbenen speelt verbening van de hoefkraakbeenderen niet zo\'n belangrijke
rol. Ze wordt het meest waargenomen aan de voorbenen. Men kan de verbening veel-
al (in het begin nog niet) goed constateren door ter plaatse van de verzenen het
kraakbeen te betasten. Men voelt dan dat het hoefkraakbeen, niet alleen keihard is
geworden en zijn soepelheid geheel heeft verloren, maar bovendien dat het is verdikt.
Bij beginnende verbening, die aan de vooronderzijde van het hoefkraakbeen begint
en zich in achtcropwaartse richting voortzet is dikwijls reeds een enigszins stramme
pijnlijke gang van het dier waar te nemen maar er is dan uitwendig van een ver-
bening nog weinig te voelen; hoogstens een ietwat mindere elasticiteit van de kraak-
beenderen.

De behandeling en de kans op herstel.

Het is soms mogelijk om door een speciaal hoefbeslag de pijn enigszins te vermin-
deren. Wanneer het paard niet op verharde wegen wordt gebruikt kan het beslag ook
achterwege blijven. In het gebrek aan veerkracht wordt dan gedeeltelijk voorzien
door een veerkrachtige (zachte) bodem. De kans op herstel is geheel uitgesloten;
wel is het mogelijk dat de gevoeligheid vermindert. Indien het gebrek aan beide voor-
benen voorkomt, is de pijn veelal aan het ene been erger dan aan het andere.
In het algemeen kunnen we zeggen dat het gebrek een e r f e 1 ij k e grondslag heeft.
Het is een aandoening die overwegend bij zware rassen voorkomt, soms reeds op
jeugdige leeftijd. Bij gebruik op harde wegen kan deze erfelijk bepaalde aandoening
al spoedig aanleiding geven tot optreden van verbening, met als gevolg een belem-
merde beweging.

Ter voorkoming van deze aandoening is het noodzakelijk dat er bij de fokkerij meer
aandacht aan dit gebrek wordt geschonken.

HET SCHOUWEN VAN EIEREN MET BEHULP VAN KWIKLAMPLICHT.

Het stuk voor stuk schouwen van broedeieren, zoals dit in tal van broederijen en
vermeerderingsbedrijven nog wordt gedaan, is zoals bekend een zeer tijdrovende bezig-
heid en daardoor een kostbare aangelegenheid.

Bij een groot bedrijf in Overijssel, waar 20 broedmachines per seizoen 600.000 eieren
verwerken, die op de tiende dag van de incubatietijd geschouwd moeten worden, is

-ocr page 85-

dan ook gezocht naar een oplossing voor dit bedrijfseconomisch probleem, Dc op-
lossing werd gevonden in een eenvoudige, eventueel zelf te fabriceren schouw-instal-
latie waarin twee Philips kwiklampen HPL 250 watt de belangrijkste onderdelen zijn.
Het voornaamste winstpunt van de installatie is dat de schouwtijd met tweederde is
verminderd, terwijl verder tengevolge van de grote lichtintensiteit van de kwik-
lampen een zeer helder beeld ontstaat, waardoor een beter contrast optreedt, met
een grotere nauwkeurigheid als resultaat.

Werkwijze en constructie.

Een met eieren gevulde bak uit de broedmachine wordt langzaam over een intensieve
lichtstreep geschoven die door een soort lichtbak — de reflectorcilinder — wordt
uitgestraald. De eieren rusten op smalle spijltjes, verder zijn de bakken bodemloos.
Komt nu een rij eieren boven de lichtstreep, dan zullen de eieren die bevrucht zijn
weinig doorschijnen. Die eieren, waarin het embryo reeds dood is laten meer licht
door. Deze eieren worden verwijderd en de opengevallen gaten kunnen met goede
eieren worden aangevuld. Men behoeft door op deze manier te werk te gaan de eieren
dus niet meer stuk voor stuk door te lichten; nu wordt een hele rij gelijktijdig ge-
schouwd.

De snelste werkwijze ontstaat door het werkteam te laten bestaan uit een schouwer
en één of twee helpers. Deze laatsten halen de volle bakken uit de broedmachine,
vullen de opengevallen gaten op en plaatsen de volle bakken weer in de broed-
machine.

De, in een ijzeren juk opgehangen reflector-cilinder, is in verband met de koeling,
aan de onderzijde geperforeerd. Het materiaal van de cilinder is vertind blik. Dc
lichtspleet is gevormd door de uiteinden van het blik in verticale richting omhoog
te buigen. Om de schouwer niet te verblinden is de spleetwand aan de kant van de
schouwer 18 mm hoog, dat is 3 mm hoger dan de spleetwand aan de tafelzijde, die
nl. slechts 15 mm hoog is.

■Aan de onderzijde van het juk is een bak bevestigd waarin de ballast van de twee
HPL 250 watt lampen is ondergebracht. Aan de bovenzijde is het juk bevestigd aan
twee lange stukken hoekijzer die op hun beurt weer op een tafelblad worden beves-
tigd. Deze hoekijzers dienen tevens als geleiding voor de eierbakken en zijn daartoe
op een bakbreedte-afstand evenwijdig aan elkaar gemonteerd.

Philips Persbureau „Industria".

LEESGEZELSCHAP VOOR DIERENARTSEN.

Per 1 januari 1962 bestaat er voor enkele collega\'s gelegenheid zich aan te melden

voor het leesgezelschap. Contributie ƒ 20,— per jaar.

Er circuleren 12 buitenlandse diergeneeskundige tijdschriften.

Men kan zich opgeven bij collega E. ]. Voûte, Utrechtseweg 373, Amersfoort.

BENOEMINGEN BIJ „DE SCHOTHORST", DE „C.L.O.-Controle" EN DE
„PLUVA".

Het Bestuur der Stichting Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schothorst" be-
noemde in haar vergadering van 4 december 1961 met ingang van 1 januari 1962
tot direkteur: Ir. Y. Tj. Bakker, thans adj-direkteur.
Toekomstig adres: Schothorsterlaan no. 1, Hoogland.

Het Bestuur der Stichting „C.L.O.-controle" benoemde in haar vergadering van
5 december 1961 met ingang van 1 januari 1962 tot direkteur: Ir. J. P. Corne-
lissen, thans adj-direkteur.

Adres: Beetslaan 8, Amersfoort. Telefoon (03490) 32 06.

Het Bestuur der Stichting voor Onderzoek van Pluimvee en Varkens „Pluva" be-
noemde in haar vergadering van 4 december 1961 met ingang van 1 januari 1962
tot direkteur: E. J. V o û t e, thans adj-direkteur.
Adres: Laan 1914 no. 31, Amersfoort. Telefoon (03490) 47 98.

-ocr page 86-

CONGRESSEN

INTERNATIONAAL CONGRES OVER RUNDERZIEKTEN.
De Tierärztliche Hochschule in Wenen zal op /7,
18 en 19 mei 1962 een internatio-
naal congres over runderziekten organiseren, waarvan de leiding berust bij Prof. Dr.
K. Diernhofer, Rinderklinik der Tierärztlichen Hoch-
schule, Wien III, Linke Bahngasse 11.

Op dit congres zullen de nieuwste resultaten van onderzoek, klinische diagnostiek en
praktische waarnemingen op pathologisch, diagnostisch en therapeutisch gebied, be-
trekking hebbende op de ziekten van het rund, worden besproken.
Men kan de tekst van lezingen en korte mededelingen, met opgave van de verlangde
spreektijd, indienen tot en niet 31 januari 1962.

5e INTERN.A,TIONAAL CONGRES „VOORTPL.ANTING BIJ DIEREN", 1964.

Bij de slotzitting van het 4e congres, in juni 1961 te Den Haag/Scheveningen ge-
houden, werd het voorstel van Prof. T. Bonadonna (Milaan) om het volgende
congres te Trento te houden, unaniem aangenomen.

Tot voorzitter van het organiserend comité werd Dr. Giovanni Spagnoli
gekozen, terwijl Prof. Bonadonna de functie van algemeen secretaris op zich heeft
genomen, evenals bij de organisatie van het Ie congres, in 1948 te Milaan gehouden.
Bij de eerste zitting van het comité, in tegenwoordigheid van Prof. Laing (Londen),
algemeen secretaris van het Permanent Internationaal Comité „Voortplanting bij
dieren", werd besloten het 5e congres in september 1964 te Trento te houden.
Het voorlopige wetenschappelijke programma zal zo spoedig mogelijk worden bekend
gemaakt.

INTERNATIONAL ASSOCI.\'\\TION OF VETERINARY FOOD HYGIENISTS
(1.,\'V.V.F.II.),
3e Internationaal Symposium.

In de afleveringen 5 en 10 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van vorig jaar,
werd het 3dc Symposium van de L.-^.V.F.H., dat van 27 mei—2 juni 1962 te Nice
(Fr.) gehouden zal worden, reeds aangekondigd.

Thans zijn de aanmeldingsformulieren met de voorlopige, zeer aantrekkelijke, pro-
gramma\'s gearriveerd en voor de a.s. deelnemers behalve bij het secretariaat van het
3de Symposium tc Nice, het algemeen secretariaat der I.A.V.F.H. te Utrecht, Stcrren-
bosch 1, te verkrijgen bij ondergetekende, gedelegeerde van de I.A.V.F.H. voor
Nederland te Utrecht, Biltstraat 166.

Als er voldoende deelname is, zal een „collectieve" reis overwogen worden, met de
financiële voordelen van dien, reden waarom tijdige aanmelding gewenst is. Een op-
wekking tot deelname is voor deelnemers van vorige Symposia wel overbodig.
Het Symposiumsecretariaat verzoekt de aanmeldingen uiterlijk 31 maart 1962 in
zijn bezit te mogen hebben. De congreskosten bedragen voor de deelnemers 120 N.Fr.;
voor de dames der deelnemers 50 N.Fr.

/. H. ]. van Gits.

WORLD VETERIN.\\RY ASSOCI.ATION, 17e INTERN.^TIONAAL CONGRES,
1963.

Over het eerstvolgend Werelddiergeneeskundig congres, dat in 1963 te Hannover zal
worden gehouden, kunnen de volgende voorlopige mededelingen worden gedaan:
In verband met het feit, dat het dan 100 jaar geleden zal zijn, dat het eerste congres
werd gehouden — eveneens in Hannover — zullen enkele voordrachten worden ge-
houden, die een historisch karakter hebben:

a) 100 jaren diergeneeskundige congressen.

b) De ontwikkeling van de diergeneeskundige wetenschap gedurende de laatste
100 jaar.

c) De ontwikkeling van het diergeneeskundig beroep gedurende de laatste 100 jaar.
62 Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. I, 1962

-ocr page 87-

Verder worden in 3 generale zittingen inleidingen gehouden op het gebied van

1) Anesthesie bij dieren

2) Zoönosen en anthropozoönosen.

3) Metabolische- en deficiëntieziekten.

Voor deze algemene voordrachten zijn drie zalen met simultaanvertaling beschikbaar.
Het is de bedoeling, dat voor ieder algemeen wetenschappelijk onderwerp drie sprekers
worden uitgenodigd. De spreektijd bedraagt /s uur.

De sectievergaderingen zullen worden gehouden op 7 verschillende halve dagen, waar-
voor 3 zalen met simultaanvertaling beschikbaar zijn.
De sectievergaderingen worden als volgt verdeeld:

1. Anatomie.

2. Fysiologie - Biochemie - Farmacologie.

3. Zoötechniek (Veeteelt en Voeding).

4. Pathologie.

5. Infectieziekten (Bacteriologie en Virulogie).

6. Parasitologie.

7. Vleeshygiëne enz. (dierlijke produkten).

8. Kliniek en chirurgie van kleine huisdieren.

9. Kliniek en chirurgie van grote huisdieren.

10. Pluimveeziekten.

11. Beroepsaangelegenheden en diergeneeskundig onderwijs.

Het congres zal een klcurentelevisieapparaat tot zijn beschikking hebben. Dit apparaat
zal worden geïnstalleerd in één van de zalen met simultaanvertaling en zal de sprekers,
die hiervoor geïnteresseerd zijn, de gelegenheid bieden demonstraties te geven met
patiëntenmateriaal van de diergeneskundige hogeschool te Hannover.
Het is de bedoeling dat in iedere sectievergadering verscheidene hoofdonderwerpen
aan de orde worden gesteld. Hiervoor kan een aantal voordrachten worden ingediend.
Alle bijdragen die betrekking hebben op de uitgekozen hoofdonderwerpen van de
sectievergaderingen kunnen worden aangenomen.

.Aan de „associate members" van de W.V.A. (nl. .\'\\natomie-Zoötechniek-Kleine-huis-
dieren-Pluimveeziekten) zal worden overgelaten hoofdonderwerpen voor de sectie-
vergaderingen in te dienen of om nog andere sectievergaderingen te beleggen.
De onderwerpen voor de sectievergaderingen moeten oorspronkelijk zijn en nog nooit
gepubliceerd. De omvang is hoogstens ± 1500 woorden.

De spreker heeft 10 minuten om zijn voordracht toe te lichten met maximaal 850
woorden. Projectie van plaatjes (5 x 5 cm) of korte films (16 mm) is mogelijk.
Vrije voordrachten. Dit zijn voordrachten die niet zijn ingepast in de sectievergade-
ringen, daar zij geen betrekking hebben op de hoofdthema\'s van deze vergaderingen.
Zowel onderwerpen voor de sectievergaderingen, als vrije voordrachten moeten uiter-
lijk 15 maart 1962 worden ingezonden bij het secretariaat van het Nationaal Comité
van de W.V.A., Rubenslaan 123, Utrecht.

1837.

Een Resep Voor koeje Schurft Dan Neemt
men Voor 4 Stuijvers Blouwe fjeterieool
Voor 4 Stuijvers Blom Van Zwavel
Voor 4 Stuijvers Salpeter
Een Ilalf pont Stof van tabak
Een Half Vieri Kruijt
2 pispotte pis —
Een pispot pekel —
Een kwartieruers zagjes koken
En Daar Me De plaase wasse Eensdaags

D. Hagoort.

-ocr page 88-

MEDEDELINGEN

Van de Redactie

GELUKWENSEN AAN DE COLLEGAE S. VAN DEN AKKER en
Dr. J. GRASHUIS.

Met zeer veel genoegen biedt de redactie haar gelukwensen aan aan collega
S. van den Akker, ter gelegenheid van zijn benoeming tot gewoon hoogleraar
in de ziektekundige ontleedkunde en de ziektekundige weefselleer aan de Rijks-
universiteit te Utrecht, en aan collega Dr. J. Grashuis in verband met zijn be-
noeming tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Van de Veeartsenijkundige Dienst

STA.AT VAN DE GEV.A.LLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND OKTOBER 1961.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

B

s.

J3

N

ï O
3 O
rt .ti
3

•a

5

. C

g «

«j J?

T! t;
3

•a 3

3 «j

oj

^ a.

U -C O

ü c

j3 1)

u -ua

vi ^

LS M

O >

C

II

c

S.

-c

C/3 -a

Ï i
C V,

dJ

I 2 ?
« ^ <0

Groningen

! 2

Drenthe

2

Friesland

1

13

1

__

Overijssel

5

16

Gelderland

7

1

34

1

Utrecht

i 2

10

Noordholland

1

2

28

2

4

—-

Zuidholland

2

2

2

22

3

1

Zeeland

! —

3

Noordbrabant

2

30

Limburg

6

5

Tot. V. h. Rijk

1

5

59

7

128

3 ;

7

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

-ocr page 89-

DOORLOPENDE AGENDA

1962

Januari,

11, Groep Pluimveewetenschappen M.v.D. Vergadering 14.30 uur, College-
zaal Zoötechnisch Instituut, Biltstraat 172, Utrecht, (pag. 70)

Februari,

14—15, C.L.O. Studiedagen, Utrecht, (pag. 1578 (1961))
Maart,

1, Afdeling Groningen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Hotel
Riehe, Groningen, (pag. 1585 (1961))

Mei,

17—19, Internationaal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62)

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jarig bestaan.

(pag. 517 (1961))

27—2 juni, International Association for Veterinary Food Hygienists, 3e
Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961), pag. 62)

Juni,

30_7 juli. Congres International Union for Health Education, Philadelphia.

(pag. 1514 (1961))

Augustus,

10_18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres, Sydney.

(pag. 589 (1961))

September,

12-1^ \'\'èetnvjeesi laahcfuippij uoor y^jie^cjeneeskitndd
(pag. 764, 1386 (I960)); (pag. 145, 294, 874, 1667 (1961)); (pag. 66)

Charollais x F.H., de beste kruising in Frankrijk.

In Frankrijk heeft men gedurende 4 jaar op 20 bedrijven kruisingsprocven gedaan
met Charollais-stieren en koeien van het Maine-Anjou ras, van het Normandische
ras en van het Friese ras.

Het Maine-Anjou ras wordt in het Noordwcstcnvan Frankrijk gehouden en telt on-
geveer 450.000 dieren.

Het Normandische ras is het meest populaire ras in Frankrijk en heeft een goede
reputatie wat de melkgift betreft. Het telt ongeveer 4,5 miljoen dieren. Het Friese ras
telt momeneel 2,6 miljoen dieren.

Groeircsultaten Gewicht op

Charollais x Normandische

Aantal

gcb.gew.

3 mnd.

6 mnd.

12 mnd

stieren

13

49

115

180

269

vaarzen

11

44

111

172

244

Charollais x Friese

stieren

12

46

122

193

277

vaarzen

12

40

103

166

241

Charollais x Maine-Anjou

stieren

10

51

120

286

250

vaarzen

8

47

117

171

239

(Alle gewichten in kg.)

Vlees van deze kruisingen brengt meer op dan van de zuiver gefokte dieren der
3 rassen, omdat de vleeskwaliteit beter is met tegelijkertijd minder been in het karkas.
Het is duidelijk dat de kruisingsprodukten van het F.H.-ras favoriet zijn.

Farmers Weekly, LIV, 47, (1961).

-ocr page 90-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

VAN HET BUREAU
Eeuwfeest 1962.

In verband met het eeuwfeest is reeds een diergeneeskundige tentoonstelling ont-
worpen, waarover later vollediger inlichtingen volgen. Voorlopig zal in iedere af-
levering van het Tijdschrift op de eerste van de maand alvast op enig gebied
aller medewerking voor deze tentoonstelling worden gevraagd.
Eén der facetten der expositie zal zijn het ontstaan en de geschiedenis der Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en het „leven" der afdelingen.

Verder zal een gedeelte van de expositie worden gewijd aan het dier in de kunst
en tenslotte zal de bekende expositie van diergeneesmiddelen, instrumenten etc.
worden opgezet.

Ditmaal wordt een dringend beroep op afdelingssecretarissen en alle dierenartsen
gedaan, die oude stukken onder hun berusting hebben, om gegevens, foto\'s, ook
menu\'s (de tentoonstelling wordt niet alleen degelijk!) e.d. uit de oude tijd ter
beschikking te stellen; liefst vrij spoedig (zo mogelijk als geschenk, eventueel in
bruikleen), opdat een idee kan worden gevormd omtrent de ruimte, die voor dit
onderdeel ter beschikking moet worden gesteld.

De zendingen kunnen naar het Utrechts Universiteits Museum, Trans 8, Utrecht
en naar het bureau van de Maatschappij worden gezonden.

Contributie 1962.

Zoals gebruikelijk ontvangen de leden omstreeks de jaarwisseling de contributienota
met uitvoerige to<\'lichting.

Er bestaat gcle.genheid de contributie in twee termijnen te voldoen. Verzoeken hier-
toe dienen zo spoedig mogelijk bij het bureau te worden ingediend.
Wellicht ten overvloede wordt er nog eens op geattendeerd dat de aanvragen om
reductie uiterlijk 1 april 1962 moeten zijn ingediend, vergezeld van de laatste
defi-
nitieve
aanslag in de inkomstenbelasting.

De contributie voor de kandidaatleden voor het jaar 1962 bedraagt weer ƒ 15,—.
Gaarne overmaking op giro nr. 511606 t.n.v. de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Utrecht.

Levensverzekering voor niet geheel gezonde personen.

In Amsterdam is een Stichting in het leven geroepen die zich in hetb ij zonder
toelegt op het geven van adviezen aan personen die belangstelling hebben voor een
polis van levensverzekering maar die — op grond van hun afwijkende gezondheid —
vrezen moeilijkheden te zullen ondervinden. De Stichting Afwijkende Levensverzeke-
ringen SALVE, Singel 323, tel. (020) 24 49 87, treedt niet op als tussenpersoon of
verzekeraar, maar uitsluitend als adviserende instantie. Men kan er dus heen gaan
vóórdat men de verzekeringsagent of -inspecteur geraadpleegd heeft. Komt het Advies-
bureau SAL\\\'E tot de conclusie dat de candidaat verzekerd kan worden, dan eerst
kunnen tussenpersoon en maatschappij ingeschakeld worden.

Door het zich uitsluitend toeleggen op levensverzekeringen ten behoeve van personen
66 Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 1, 1962

-ocr page 91-

die niet geheel gezond zijn, wordt een specialisatie verkregen, die een deskundige
voorlichting waarborgt.

Door de samenstelling van het bestuur (W. H. de Monchy, voorzitter van de Kamer
van Koophandel en Fabrieken, Rotterdam; Prof. Dr. P. Muntendam, Wassenaar;
Mr. J. R. Voûte, Amsterdam en W. B. P. J. Blokhuis, gedelegeerde) is objectiviteit
en betrouwbaarheid gegarandeerd. Door afspraken met een aantal maatschappijen
kunnen de kosten van een advies gering gehouden worden (voorlopig ƒ 10,— per
advies).

Diergeneeskundige Tuchtwet.

In aansluiting aan de behandeling van het betreffende punt van het programma van
de laatste .»Mgemene Vergadering heeft het Hoofdbestuur een commissie benoemd ter
voorbereiding van een Diergeneeskundige tuchtwet.
Deze commissie is als volgt samengesteld:

D. van den .Akker, Schiedam
Dr. W. A. de Haan, Utrecht

E. E. Kemperman, Wouw

P. Kleinjan, Wommels

Dr. S. Koopmans, Utrecht

Prof. Dr. S. R. Numans, De Bilt

D. Rempt, Alkmaar.

De jurist van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Mr. James te Gouda, is als
adviseur aan de commissie toegevoegd.

Contributieregeling.

Ingevolge het besluit van de laatste Algemene Vergadering is een delegatie van het
Hoofdbestuur uitgebreid met een commissie, die tot taak heeft een contributiesysteem
te ontwerpen, dat nog meer dan de thans geldende regeling, rekening houdt met de
financiële draagkracht van alle groeperingen onder de leden van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.
De samenstelling is als volgt:

M. Karsemeijer, Alphen a.d. Rijn voorzitter
Dr. W.
A. de Haan, Utrecht secretaris

Dr. A. W. A. Bos, Waalwijk lid

A. J. van Doorn, Deventer lid

R. Col, Assen lid

K. H. Hermans, Mill lid

J. J. den Hertog, .Alphen a.d. Rijn lid

E. de Nooij, Zwolle lid
Prof. Dr. G. Wagenaar, Utrecht lid

Tarievencommissie.

Het Hoofdbestuur heeft op voordracht van de betreffende afdelingen in de vakatures
in de Tarievencommissie, ontstaan door het aftreden van de collegae P. D. van
Egmond en J. Lako, voorzien door benoeming van de collegae J. A. J. M. Peters,
Oldenzaal en W. van Veen, Oostburg.

Jubilea 1962.

Onderstaande dierenartsen, leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, hopen
in 1962 hun dierenartsjubileum te vieren:
60 JAAR.
op 14 augustus:

Dr. A. J. S. van .Alphen, Vreewijkstraat 8, Leiden.

-ocr page 92-

P. J. \'t Hooft P.J.zn., Valkenboslaan 160, Den Haag.

P. H. van Kempen, Peijerstraat 70, Echt.

Dr. K. Over, Oosterpark 12, Amsterdam-O.

Dr. G. H. J. Tervoert, \'s-Heerenbergerweg 9-b, Zeddam.

50 JAAR.
op 15 juli:

H. J. van Daal, Hoofdstraat 171, Driebergen-Rijsenburg.
Dr. A. Diemont Jr., Hart Nibbrigkade 33, Den Haag.

E. J. A. Quaedvlieg, Thorbeckelaan 541, Den Haag.
S. Schaap, no. 16, Twijzel (Fr.).

G. van Soest, Rijksstraatweg 89, De Meern (U).
Dr. H. Ubbens, Flat Zandbergen B. 14, Naarden.

40 JAAR.
op 19 januari:

F. J. A. Bruins, Spaarnelaan 21, Haarlem.

J. Drijfhout, Utrechtsestraatweg 85, Woerden.

P. J. Hilarides, Kuipersdijk 82, Enkhuizen.

Dr. J. A. Kaligis, Djalan Lumimmut, Menado, Celebes.

L. Lageweg, Graaf Janlaan 108, Zeist.

H. G. van Waveren, Charl. de Bourbonlaan 70, Rotterdam.

op 1 juli:

C. Aukema, Acacialaan 13, Roden (Dr.).
Dr. J. A. de Bas, Parkweg 9-A, Den Haag.
E. A. Galesloot, Vlasakkerweg 8, Amersfoort.

G. Geerdink, Nunspeterweg 4, Elburg.
B. Lok, Ceintuurbaan 14, Deventer.

H. Muller, Ketwich Verschuurlaan 223, Groningen.
W. H. van Nieuwenhuijzen, Vroonweg 8, Dirksland.
T. C. van Soest, Doetinchemseweg A 228, Zelhem.
A. Th. M. Spierings, Julianastraat 9, Waalwijk.

G. J. Stokreef, Westerweg 51, Heiloo.

Dr. J. M. van Vloten, Park Leeuwensteijn 53, Voorburg.

Th. G. J. M. van der Wcerd, Wierdensestraat 49, Almelo.

A. M. Wcllensiek, Berkenweg 10, Amersfoort.

R. de Boer, Simke Kloostermanstrjitte 2, Giekerk.

op 4 oktober:

J. A. Hage, Zijlandstraat 13, Borculo.

Dr. W. H. F. C. Majoewskij, Eusebiusbuitensingel 39, Arnhem.
Dr. J. G. W. Schotsman, Potgieterlaan 9, Voorburg.
Th. G. J. M. van der Weert, Wierdensestraat 49, Almelo.

25 JAAR.
op 19 maart:

J. Kraai, Bilderdijklaan 32, Bilthoven.

J. Meertens, Scherpeneel (Fr.).

K. van der Poel, Nobelstraat 85, Brielle.

op 27 april:

Dr. F. Mach, Venelaan 2, Rutten (NOP).

op 16 juni:

J. E. Reichman, Borgweg 10, Winsum (Gr.).
R. Schuurmans, Ooievaarslaan 6, Sneek.
G. W. Wouters, Helderseweg 25, Alkmaar.

-ocr page 93-

op 30 september:

A. M. Oosthoek, Voorstraat 10, Nieuw-Beijerland.
op 17 december:

Dr. Tj. Bakker, The Quay, Poole (Dorsel), England.
Mevr. A. Beuvery-Asman, \'s-Gravenweg 252, Nieuwerkerk a.d. IJssel
R. .A. P. H. Corbey, Hieronymusslraat 1, Weert.
Prof. Dr. Th. de Groot, Meidoornplanlsoen 16, Wageningen.
Prof. Dr. Th. Stegenga, Prof. R. Bosweg 34, Wageningen.
J. H. P. Verwey, Ringallee 28, Rozendaal (Gld.).
Prof. Dr. G. Wagenaar, Oudwijkerlaan 31, Utrecht.
De volgende dierenartsen, niet-leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
hopen in 1962 hun jubileum te vieren:

60 J.AAR.
op 14 augustus:

H. G. O. Boom, Boulevard 25, Vclp (Gld.).
M. F. Plankeel, Parklaan 92, Sassenheim.

50 JAAR.
op 15 juli:

A. de Ronde, A-71, Vörden.

Dr. H. W. Schiphorst, Laan van Meerdervoort Ic, Den Haag.

40 JAAR.
op 1 juli:

H. W. Dinkemans Wierts, Rijksweg B Ib, Schaijk (N.-Br.).
J. W. Jongeneel, Costerstraat 7, Alkmaar.

Universiteitsmuseum.

De diergeneeskundige afdeling van het Utrechts Universiteits Museum mocht in
december ontvangen:

1. Voorschriften, uitgevaardigd door het Bestuur der Vereniging tot ontwikkeling
van den Landbouw in Hollands Noorderkwartier, aangaande
voorzorgen voor de
a.s. najaarskveemarkten i.v.m. het voorkomen van Mond- en Klauwzeer in andere
delen van ons land. 1892.

Dis is een geschenk van collega S. Makkinga te Westwoud.

2. Een kostelijk recept uit 1837 voor koeienschurft; het recept is getekend: D. Ha-
goort en door een van zijn nakomelingen geschonken aan collega A. A. Smoren-
burg Sr. te Woerden, welke het weer aan het Museum heeft willen afstaan.

VAN DE GROEPEN

Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier.

De 53e ledenvergadering van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier werd
gehouden in de vorm van een excursie naar Bennekom voor een bezoek aan het dieren-
ziekenhuis „De Wagenrenk" op 16 september 1961.

Er werd verzameld in hotel Neder-Veluwe te Bennekom, waar al vrij bijtijds ver-
schillende belangstellenden met een groter aantal dames dan gewoonlijk op de zon
beschenen terrassen van het hotel bijeen zat.

Om 13.15 uur opende de voorzitter, collega Peters, de vergadering en heette hierbij
alle aanwezigen, in het bijzonder de sprekers van de middag, welkom.
De voor het niet-huishoudelijke deel der excursie uitgenodigde dames wachtten in de
tuin af, genietend van het late zomerweer.

Om 15.55 uur eindigde het huishoudelijk gedeelte der vergadering en nu kwamen

-ocr page 94-

ook de dames der heren-leden binnen, teneinde mede de causerie van collega Gouda
Quint „Enige aspecten rondom de oprichting van de Wagenrenk" aan te horen.
Hierna werden twee korte films vertoond van operaties, welke in de operatiekamer
van de Wagenrenk werden verricht.

Na collega Gouda Quint nam Dr. Van der Bijl, voorzitter van de Stichting „De
Wagenrenk", het woord, waarbij hij in een korte causerie van de tot stand koming
van het dierenziekenhuis vertelde.

In de hierop volgende thee-pauze werd het foto-album aangeboden, samengesteld
ter gelegenheid van het symposium, dat op 27 mei j.1. te Utrecht werd gehouden.
Hierna werd een bezoek aan de Wagenrenk gebracht, waarna volop gelegenheid was
voor een levendige discussie, waarvan dankbaar gebruik werd gemaakt, en waarbij
één der omstreden punten o.m. het voeren van reclame was.

Omstreeks 18.00 uur sloot de voorzitter de vergadering met een woord van dank aan
alle aanwezigen, niet in het minst aan Dr. Van der Bijl, de sprekers en de collegae,
bij het dierenziekenhuis werkzaam.

Een deel der aanwezigen bleef, als gasten van het bestuur na een klein apéritiefje,
genoten in de tuinen van het hotel gedurende de late zomeravond, aanzitten aan een
voortreffelijk dinertje. Thans werd de gelegenheid waargenomen om in rustiger sfeer
de belevenissen der excursie met elkaar te bespreken.
Oproep aan de leden.

.\'\\an alle leden wordt dringend gevraagd eventuele suggesties betreffende speciali-
satie, opleiding specialisten, bevoegdheid zich specialist te noemen, minimum-eisen
te stellen aan lokaliteiten waar diergeneeskundige hulp aan kleine huisdieren wordt
verleend en alle direct aanverwante problemen in te zenden uiterlijk vóór 15 januari
1962 bij ondergetekende.

Dr. M. A. ]. Verwer.

Groep Pluimveewetenschappen.

Enkele dagen geleden werd U een convocatie toegezonden voor een vergadering op
14 december a.s.

Na verzending van de uitnodiging bleek ons echter, dat deze datum wel zeer on-
gelukkig getroffen was, o.m. omdat op diezelfde dag het afscheid van Dr. Grashuis
is vastgesteld, terwijl er tevens een promotie van één onzer collega\'s plaats vindt.
Het Bestuur heeft na rijp beraad gemeend onze bijeenkomst te moeten verzetten en
wel naar donderdag 11 januari 1962.
Voor het overige blijft de agenda geheel ongewijzigd.

Dr. ]. Hoekstra.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft dc collegae H. B. F. Arink, Spoorstraat 52 te Varsseveld en
G. J. J. Snelder, Oosterend 11a te Laren (N.-H.) aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Barkema, Dr. R. M., te Utrecht, tel. privé gewijzigd in (030) 2 12 55. (144)

Blanken, L. C., te Breukelen, huisnummer gewijzigd in 116. (146)

Breukink, H. J.; 1961; Utrecht, F. C. Dondersstraat 48 bis; tel. (030) 1 28 51;

wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., klin. v. inw. ziekten). (149)

Cohen, R. O., te Haifa (Israël), nader adres gewijzigd in P.O.B. 9610. (210)

Cysouw, C. J.; 1961; Utrecht, Willem Barentszstraat 105; tel. (030) 2 35 83;

wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., klin. v. vet. vcrlosk. en gynaecologie). (\'52)
Dorrestijn, J., van den Burg naar Ede, Evertsenstraat 7, tel. (08380) 25 00, D. (154)

Douma, Dr. Sj., te Apeldoorn, gr. gewijzigd in 1019550. (155)

Dijk, J. J. van, te Oudewater, tel. gewijzigd in (03486) 12 09. (155)

Gier, C. de, te Broek in Waterland, huisnummer gewijzigd in 32. (159)

-ocr page 95-

Oroof, W. J. L. dc, te Vlissingen, huisnummer gewijzigd in 90. (161)

Have, H. ten, van Haren (Gr.) naar Oosterbeek, Parkflat „de Valkenburcht", flat
C-83, tel. (08307) 42 08. (163)

Hoek, Dr. J. van den, te Wageningen, gr. gewijzigd in 1016753. (165)

Jansen, G. .A.. J., te Borculo, gr. gewijzigd in 1019815. (169)

Kleinjan, P., te Wommels, tel. gewijzigd in (05159) 587 (privé), 387 (praktijk).

(172)

Kleyn, Mej. E. F., van Schoonebeek naar Wageningen, Keyenbergseweg 114, tel.

(08370) 39 85. (173)

Klooster, A. Th. van \'t, van Bennekom naar Wageningen, Diedenwcg 81-11. (173)
Kremer, K. H., te Montfort (L.), tel. en gr. gewijzigd in resp. (04744) 533 en
1055763. (175)

Krijger, J., van Leiden naar Weesperkarspel, Korte Stemmerdijk B-16, tel. (02940)
31 25, P., ass. bij P. H. Suurd te Weesp. (175)

Laan, J. P. van der; 1961; Utrecht, Händelstraat 28; tel. (030) 3 59 51; D. (in mil.

dienst). (inlassen 176)

Leeuwen, J. M. van; 1961 ; Zoeterwoude, Noord Aa 4; D. (in mil. dienst). (177)
Loenen, J. W. A. C. van, te Wommels, tel. gewijzigd in (05159) 595 (privé), 387
(praktijk). (178)

Loth, M. E. W. C., te Bunnik, naar Koning Willem III straat 11, aldaar (tel. on-
gewijzigd). (178)
Nauta, T., te Woudenberg, aangesloten onder gr. 213857. (182)
Poel, T. van der, te Haarlem, gr. gewijzigd in 152707. (186)
Ruijs, A. G. J., van Wijk bij Duurstede naar Mühllheim-Wigaltingen, Thurgau (Zwit-
serland),
b. b/d Schweiz, Schälmühle Zwicky A.G. (van 190 naar 211)
Sala, L. C. G., tc Venraij, gr. gewijzigd in 1045528. (190)
Steendijk, A. C., te St. Maartensdijk, naar Markt 41, aldaar (tel. ongewijzigd). (195)
Veen, D. van der, te Oudewater, tel. gewijzigd in (03486) 14 33. (199)
Vink, L. A., te Oudewater, tel. gewijzigd in (03486) 16 02. (201)
Visser, M., te Boekei (N.-Br.), tel.
bureau (04900) 2 81 00, mede-dir. N.V. Aescu-
laap. Fuutlaan 49 te Eindhoven. (201)
Vries, H. de; 1961 ; Utrecht, Oudegracht 147 bis; D. (203)
Winden, M. J. van, te Venraij, naar Stationsweg 8, aldaar, tel. (04780) 13 36, gr.
1057619. (206)

Gevestigd:

Kingma, II. P., te Hellendoorn, Geerhard Boschstraat 17, tel. (05486) 41 07, gr.
1020396 (voortzeting praktijk wijlen J. W. Jan.sen). (172)

Diergeneeskundig examen:

Laan, J. P. van der, geslaagd op 29 november 1961. (176)

Ambagtsheer, P., geslaagd op 15 december 1961. (inlassen 143)

Overleden:

Muijderman, J. H., te Hedel, is aldaar overleden op 8 december 1961. (182)

Veterinaire Studenten Kegelclub „Duim in \'t gat",

I\'ijdens de Jaarvergadering op 20 november 1961 heeft de bestuurswisseling plaats
gevonden. Het nieuwe bestuur heeft zich als volgt samengesteld:
H.
A. Kraneveld, voorzitter.
W. Edel, secretaris.
G. H. Nieuwenhuis, penningmeester.
J. H. Hoogendoorn, vice-voorzitter.
G. Porte, baancommissaris.

Secretariaat: Springweg 82, Utrecht, tel. (030) 2 27 68.

De secretaris, H\'. Edel.

-ocr page 96-

NIEUW

\' handllsmark

tenminste 14 dagen een profylactische
penicillinespiegel in de melk

TUBEN

n. V. vemedia

minervalaan 63 tel.: 732934 amsterdam-z

koninklijke
nederlandsche
gist- en
spiritusfabriek n.v.

afdeling
mycofarm-delft

MYCOFA^

ta DELFT

verkoop in
nederland:

-ocr page 97-

IN MEMORIAM
G. VAN ECK

op 2 jebruari 1961 overleed nog plotseling op 51-
jnrige leeftijd mijn beste vriend en collega Gijs van Eek.
Op 6 februari is hij, in tegenwoordigheid van zeer
velen, in Alkmaar ter aarde besteld.
Geboren op de Ie mei 1909 op een fraaie boerderij
onder de rook van Utrecht heeft Gijs zijn lager en
middelbaar onderwijs in die stad genoten. Zijn keuze
was bepaald op de studie aan de Diergeneeskundige
faculteit. Vóór hij zich hiervoor liet inschrijven, werd
medisch advies ingewonnen, een aangeboren hart-
afwijking was de aanleiding daartoe.
Toen dit gunstig was uitgevallen is hij zijn studie be-
gonnen, welke in 1938 werd voltooid. Zijn charmante
persoonlijkheid, begiftigd met een scherp verstand heb-
ben hein reeds in die tijd talrijke vrienden doen vinden
onder zijn jaar- en tijdgenoten.

Zoals in die tijd veelal het geval was, volgde een pe-
riode van waarneming en assistentie. Het is in deze
tijd, dat ik Gijs heb leren kennen.
De mobilisatie in september 1939 was oorzaak dat in
Alkmaar twee van de drie praktizerende collega\'s wer-
den opgeroepen. Naast anderen, die tijdelijk konden
assisteren, is het vooral Gijs geweest die voor ons
beiden op onovertroffen wijze in de bres is gesprongen.
Toen in 1941 collega Kleinjan Alkmaar verliet, kwam
de gelegenheid om met Gijs samen de bijeengevoegde
praktijken in associatie voort te zetten. In oktober 1941
huwde hij Mej. F. Reichman en nam onze samenwer-
king een aanvang, welke reeds 1jaar later is onder-
broken tot na de bevrijding en in welke tijd Gijs
wederom, en nu in de donkerste tijd van de bezetting,
er alleen voor stond.

In overleg en samenwerking met wijlen collega G. Buren
zijn in deze periode de zaken gaande gehouden, daarin
mee voortreffelijk terzijde gestaan door zijn jonge
vrouw. Van 1945 af hebben wij onze praktijk samen
weer op kunnen bouwen en is er een grote vriendschap
tussen ons gegroeid.

-ocr page 98-

Het zijn gelukkige jaren geworden, voor hem en zijn
vrouw verhelderd door de geboorte van een dochter,
nadat zij in 1944 reeds een zoon hadden gekregen.
Het werd een zware slag toen bleek, dat voor Gijs de
uitoefening van de algemene praktijk lichamelijk op de
duur te veel van zijn krachten zou gaan vergen en dat
hij moest besluiten de hem aangeboden junctie bij de
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren te aan-
vaarden.

Een lichtpunt was, dat hij in Alkmaar, waarvan hij en
zijn vrouw waren gaan houden, kon blijven wonen. Het
is typerend voor zijn persoonlijkheid dat hij zich bij zijn
in diensttreding bij de Gezondheidsdienst voor Dieren
op 1 september 1952 voor 100% aan zijn nieuwe werk-
kring heeft gegeven; dat niet alleen zelfs, maar daar-
naast nog in het afdelingsbestuur van onz\' Maat-
schappij, in de Vereniging voor Dierenbescherming, in
de afdeling Alkmaar van de Hollandse Maatschappij
van Landbouw en dierenaitsenkring in onze omgeving
bestuursfuncties heeft vervuld en cursussen heeft ge-
geven.

Bij al deze activiteiten heeft Gijs de gave gehad om
in zijn gezin met zijn vrouw alle aandacht te besteden
aan de opvoeding van hun kinderen. Begiftigd met een
brede belangstelling, ook voor zaken buiten zijn vak,
las hij veel en verzamelde gaandeweg een prachtige
bibliotheek. De tijd, die in dit werkzame leven over-
bleef voor ontspanning was bestemd voor zijn twee
grote liefhebberijen: kegelen en vissen. Het deed zijn
gezelschap in die ogenblikken deugd te zien hoe volop
hij daarvan genoot. Met het voortgaan van de jaren
werden de intervallen tussen de aanvallen van boezem-
jibrillatie korter en het werd duidelijk, dat het niet
goed ging. Gijs heeft dat zelf stellig ook gevoeld.
Een laatste hoop, voor hem, zijn gezin en ons allen, dat
een operatie mogelijk nog uitkomst zou kunnen bren-
gen werd na een onderzoek in de kliniek van Professor
Snellen in Leiden weggenomen.

Dodelijk vermoeid en ontmoedigd naar zijn huis terug-
gekeerd is Gijs een paar dagen later in zijn slaap heen-
gegaan.

Zijn vrouw en kinderen en ook wij, zijn vrienden, had-
den hem zo graag bij ons gehouden. Zou Gijs zelf met
de zekerheid, dat hij nooit meer de kleinste inspanning
zou kunnen verdragen en daardoor de kans om zijn
werk, dat hem lief was en dat hem zo bij uitstek lag
en waarin hij altijd had uitgeblonken, ooit meer op te
kunnen nemen, verloren was, dit hebben aangekund?
Wij kunnen er slechts naar raden.

In de kring van zijn vrienden, collega\'s en relaties blijft
de herinnering aan Gijs van Eek in hoge ere.
Voor Fransje en voor Aart Frans en Madeleen, die
beiden bij het verlies van hun Vader oud genoeg wa-
ren om van zijn persoon en wezen een klaar en helder
beeld te bewaren werd door mij dit „in memoriam"
in het bijzonder geschreven.

Heiloo. G. J. STOKREEF.

-ocr page 99-

IN MEMORIAM

Dr. MARINUS JOHANNES MOL

Op 13 september 1961 overleed te Domburg nog vrij
onverwacht onze beste collega en vriend Dr. Marinus
Johannes Mol, in de ouderdom van 56 jaar.
Mot werd op 16 april 1905 te Sint-Maartensdijk op
het eiland Tholen (Zeeland) geboren. Na de lagere
school aldaar te hebben bezocht, doorliep hij de H.B.S.
te Bergen op Zoom, waarna hij in 1934 aan de Uni-
versiteit te Utrecht het diploma van dierenarts ver-
wierf.

Hoewel hij zich voor alle facetten van zijn eenmaal ge-
kozen beroep interesseerde, ging zijn belangstelling al
spoedig meer uit naar de richting van de vleeskeuring
en de volksgezondheidsaspecten, die hiermede annex
waren. Om zich hierin verder te bekwamen volgde hij
een assistentschap aan de veeartsenijkundige faculteit
te Utrecht en was hij enige tijd praktisch werkzaam als
keuringsveearts aan de slachthuizen van Amsterdam
en Rotterdam.

Maar niet alleen de keuring van slachtdieren had zijn
belangstelling. Mol was destijds een van de eersten die
de noodzaak inzag van een verplichte keuring op wild
en gevogelte, gezien de slechte hygiënische toestanden
die er op dit gebied bestonden.

Na een voorafgaande oriëntatie en studie op dit ter-
rein in het buitenland (Berlijn en Kopenhagen) schreef
hij een proefschrift over bovenvermeld onderwerp.
Deze studie zag hij in 1939 bekroond door het behalen
van de doctorstitel in de diergeneeskunde aan de Uni-
versiteit te Utrecht.

In 1941 werd Dr. Mol benoemd tot keuringsveearts
aan het openbaar slachthuis te Groningen; in 1948
volgde zijn benoeming tot Hoofd van de Vleeskeurings-
kring Eist (Betuwe), waarna hij in 1952 zich in Mid-
delburg vestigde, waar hij benoemd was tot Hoofd van
de Vleeskeuringsdienst Vlissingen en Middelburg.
Naast zijn ambtelijke bezigheden wist Mol nog tijd te
vinden om zitting te nemen in commissies en het geven
van cursussen. In Groningen was hij voorzitter van de

-ocr page 100-

plaatselijke afdeling van de Nederlandsche vereniging
tot bescherming van dieren en gaf hij les aan de op-
leidingscursus voor keurmeester van vee en vlees; in
Eist was hij adviseur van de K.I.-vereniging „Eist en
omstreken". In Middelburg was hij als leraar werk-
zaam aan de „C.O.A.K.", de centrale opleidingsschool
administratief kader voor officieren; hier doceerde hij
voedingsmiddelenleer. Voorts gaf hij nog een cursus
voor medisch analist. Ook in het verenigingsleven van
Middelburg was hij zeer gezien; zo was hij onder meer
lid van het Zeeuwsch Genootschap en lid van de Ro-
taryclub.

Mol was in 1937 gehuwd met mejuffrouw Adriana
Johanna Hage, een gelukkig huwelijk waaruit twee
kinderen — een dochter en een zoon — werden ge-
boren.

In 1948 hebben mijn vrouw en ik, hem en zijn gezin
voor het eerst leren kennen. Zeeuw in hart en nieren,
kon Mol door zijn gemakkelijke omgang met mensen

— hij was een vlot causeur met veel gevoel voor humor

— zich snel aan een nieuwe omgeving aanpassen. Door
de grote gastvrijheid die er van zijn gezin uitging, wist
hij zich spoedig vele vrienden te maken.

Als collega had hij een hoge opvatting van zijn beroep
en toonde naast de vleeskeuring steeds grote belang-
stelling voor de praktijk. Meerdere malen deden wij
samen sectie, om de in de praktijk gestelde diagnose
bevestigd te zien. Voor zijn gegeven adviezen zal ik
hem steeds erkentelijk blijven.

Gelukkig als hij was in zijn gezin, is het leed hem niet
gespaard gebleven. Slechts korte tijd in Eist, kwam
door een noodlottig ongeval hun zoontje om het leven

— -- een slag die hij nimmer te boven is gekomen. Hoewel
zijn benoeming in Middelburg hem nog veel voldoening
moet hebben geschonken, is hij toch nooit meer de
oude geworden.

Onder grote belangstelling werd Dr. Mol op 16 sep-
tember 1961 te St. Maartensdijk ter aarde besteld.
Aan het graf werd met vele woorden van waardering
gesproken door de loco-burgemeester van Middelburg,
de Heer A. J. Berenpas en door de burgemeester van
Vlissingen, Mr. B. Kolff, over hetgeen hij in het belang
van beide gemeenten tot stand heeft gebracht. Namens
de officieren van de „C.O.A.K." en als vriend werd hij
herdacht door Kolonel J. Potteboom. Voorts werd ge-
sproken door de commissaris van politie, de Heer
M. A. Reneman namens de politie-ambtenaren - de
dierenbescherming en als vriend, door de president van
de rechtbank te Middelburg Mr. P. van Empel namens
de Rotary, de broer van zijn moeder de Heer C. C.
Hage, en een neef de Heer Geluk. Namens de familie
werd een dankwoord gesproken door zijn zwager, de
Heer J. C. Hage, arts te Aardenburg.
Met Dr. Mol is heengegaan een goed collega en een
nobel mens, waaraan wij steeds de beste herinnering
zullen bewaren.

\'s-Gravenhage. W. WAGENVOORT.

-ocr page 101-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Salmonella-onderzoek in slachthuizen 1l

Studies 071 Salmonella in slaughterhouses.

door E. H. KAMPELMACHERi), P. A. M. GUINÉE^),
K. HOFSTRA^) en A. VAN KEULEN^).

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht.
Van de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid,
\'s-Cravenhage.

I. Onderzoekingen naar het voorkomen van Salmonellakiemen bij
slachtvarkens

I. Examination of slaughter pigs for the presence of Salmonella.
Inleiding.

In de laatste jaren neemt in Nederland het aantal Salmonella-infecties bij
de mens, alsmede de verscheidenheid van
Salmonella-typen die deze infec-
ties veroorzaken sterk toe. In figuur I wordt deze toename van infecties en
typen in beeld weergegeven.

Vooral in 1959 was het aantal gevallen van salmonellosis bij de mens zo-
danig dat van een landelijke
Salmonella-epidemie kon worden gesproken.

3000
6000
^000
2000 -

STW

59SS

3533

rwi r^ r^

20/8

HOS

Aantal

typen: 25 23 37

Figuur I.

Aantal isolaties en Salmonella-typen bij de mens in Nederland 1952—1960.

/952 1955 /Ä5V 1955 1956 /957 1958 1959 I960
39 42 47 55 67 60

1  Tevens verschenen in het Zentralblatt für Veterinärmedizin, VIII, 1025, 1961,
(Uitgave Paul Parey, Berlin), waaruit het artikel met toestemming van schrijvers
en redactie werd overgenomen in Nederlandse bewerking.

-ocr page 102-

Voornamelijk in de zomermaanden kwam het, waarschijnlijk begimstigd
door het langdinige warme weer, tot een
Salmonella-ex\\Aosie, zoals deze
nog niet eerder in Nederland was waargenomen. Oriënterende epidemio-
logische onderzoekingen wezen in de richting van vlees cn produkten ervan,
met name gehakt, als één der belangrijkste bronnen van infectie van de
mens.

In de warme zomer van 1959 werden daarom in enkele grote steden ojj een-
zelfde dag monsters gehakt van alle slagerswinkels genomen en in het Labo-
ratoriiun voor Zoönosen van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid
op de aanwezigheid van
Salmonella-hactcrién onderzocht. Uit 6% van
deze monsters werden
Salmonella-haclcnén gekweekt. Diverse ty])en werden
daarbij vastgesteld.

Verontrust door de sterke toename van salmonellosis bij de mens en door
de uitslag van dit oriënterende onderzoek \\an gehakt heeft de Veterinaire
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid een uitgebreid onderzoek doen
instellen naar het voorkomen van
Salmo7iella-ha.ct.crién in slachtplaatsen.
Daar er aanwijzingen waren dat allereerst varkensvlees besmet zou zijn,
werd in het bijzonder bij dit onderzoek het oog gericht op de slachtvarkens.
Vertegenwoordigers van de Vereniging van Directeuren \\ an Gemeentelijke
Slachthuizen in Nederland en van de Groep van Directciuen van Vlees-
keiuingsdiensten van de Maatscha])])ij \\oor Diergeneeskimde verenigden
zich O]) initiatief van de Veterinaire Hoofdinspecteur met enkele zijner
medewerkers en met het Hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen van
het Rijks Institiuit voor de Volksgezondheid tot een commissie, welke tot
taak kreeg na te gaan welke rol het normale slachtdier speelt in de epide-
miologie van de salmonellosis bij de mens ten einde doelmatige maatregelen
te adviseren ter bestrijding van de infectiebron, die het normale slachtdier
zou zijn.

Allereerst werd het noodzakelijk geacht een hoeveelheid gegevens te ver-
zamelen en derhalve werd in samenwerking met een dertiental slachthuis-
directeuren systematisch onderzoek verricht ten einde een voldoende weten-
schappelijke basis te vinden voor deze eventuele maatregelen.*) Als eerste
stap werd een onderzoek ingesteld naar het voorkomen van
Salmonella-
kiemen op de zogenaamde „slachtlijn" van het \\arkcn. Hieronder wordt
\\erstaan de weg die het varken aflegt van de bcdwehningsplaats tot in de
koelruimte (bedwelmingsi)laats, steck]jlaats, broeikuip, krabmachine en\'of
krabtafel, transportlijn).

Materiaal en methodes.

Voor de eerste fase van het hieronder beschreven onderzoek werd de mede-
werking van een zestal slachthuizen, \\crspreid over het gehele land, inge-
roepen en wel vier slachthuizen, die o\\er een krabmachine beschikken en
twee slachthuizen, waarin het ontharen der varkens door middel \\an hand-
krabbers geschiedt.

In alle betrokken slachthuizen gaan de varkens na verbloeding in een
broeikuip (watertemperatuur
zt 62° C), passeren vervolgens een krab-
machine of worden met handkrabbers onthaard, „nagereinigd" en tenslotte
hangend of liggend met een brander geflambeerd.

-ocr page 103-

Hierbij werden onderzocht:

1. monsters drab uit de broeikuip,

2. monsters afkrabsel van de gebruikte krabmachine (rollen en schermen,
de plaat waar het varken met de achterkant tegenaan ligt en die in het
vei-volg „anuszijde" wordt genoemd, en de plaat waar het varken met
de kop tegenaan ligt en die in het vervolg „kopzijde" wordt genoemd)
of, indien het slachthuis niet over een krabmachine beschikt, monsters
afkrabsel van gebruikte handkrabbers,

3. monsters huidafkrabsel van varkens. Deze monsters werden zowel vóór
als na flamberen van drie plaatsen verzameld en wel van de huid-
oppei-vlakte achter de oren, de beide zijkanten en de liesplooien.

Ter controle werden bo\\\'endien nog monsters van de gereinigde krab-
machines, respectievelijk van de gereinigde handkrabbers genomen door
middel van tamponafstrijken.

Alle monsters werden in plastic zakjes verzameld en naar het laboratorium
gezonden, waar zij 4-12 uur na monstcrname arriveerden. Het onderzoek
naar aanwezigheid van
Salmonella-hac^erKn geschiedde aldus door één-
zelfde laboratorium (Laboratorium voor Zoönosen, Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid, waarin gevestigd is het Nationaal Salmonella Centrum)
waardoor de vergelijkbaarheid der resultaten gewaarborgd werd.
De techniek van het onderzoek was de volgende. Na openknippen der zakjes
werd het materiaal in tetrathionaatbouillon met toevoeging van briljant-
groen en rundergal volgens Müller-Kauffmann1) opgehoopt. Uit de op-
hopingsvloeistof werd na 18-21 uur en nogmaals na 64-72 uur op briljant-
groenfenolroodagarplaten2) niet een doorsnede van 14 cm uitgestreken.

1  Recept:

180 cm^ vleesbouillon pH 7,6
9 g carbonas calcius lev.
20 cnr\' thiosulfas natrius (50 gr hypo-sulfas natr. aqua ad 100)
4 cm^ joodjoodkali (25 g KJ, 20 g jodium, 20 cm» HaO, later tot 100

cm® aanvullen)
10 cm\' steriele rundergal
2 cm\'briljantgroen (0,5 op 1000) (Grübler).
») Recept:

2 Aan 800 ml gesmolten steriele agar wordt toegevoegd:

1. 32 ml steriele fcnolrood oplossing

2. 1 ml steriele \'/2% waterige briljantgroenoplossing volgens GrübUr

3. 32 ml saccharose album en saccharum lactum oplossing.
Goed mengen en platen gieten.

1. fcnolrood oplossing
460 ml aqua-dest

40 ml 1|10 normaal NaOH
1 g fenolrood

Deze oplossing 2 ä 3 dagen bij 37° C plaatsen. Nu en dan goed schudden.
Filtreren door papier en steriliseren 20 minuten bij 125° C.

2. briljantgroen volgens Grübler in aqua-dest

Oplossen in aqua-dest, enige dagen bij kamertemperatuur laten staan. Nu
en dan schudden.

3. Saccharum lactum - Saccharum album oplossing
8 g saccharum lactis Ed. 5

8 g saccharum album Ed. 5
ad 32 ml aqua-dest

Oplossen en steriliseren 45 minuten bij 100* C.

-ocr page 104-

Tabel 1.

Aantal onderzochte monsters en aantal isolaties van Salmonella van de
slachtlijn in zes slachthuizen.

.Aantal monsters genomen;

Gereinigde
krabmachines of
Handkrabbers

Afkrabsel

voor
flamberen

Krabmachines
of

Handkrabbers

Afkrabsel
na

flamberen

Drab
uit de
broeikuip

Nr. slachthuis

totaal

Salmonella
positief

totaal

Salmonella
positief

totaal

Salmonella
positief

totaal

Salmonella
positief

totaal

Salmonella
positief

1. (handkrabbers)

70

4

70

2

120

8

120

3

6

1

2. (handkrabbers)

31

6

32

6

93

19

93

26

9

2

3. (krabmachine)

66

21

12

1

124

21

129

1

1

4. (krabmachine)

18

2

18

67

11

67

2

5

1

5. (krabmachine)

34

9

11

4

100

32

100

30

10

1

6. (krabmachine)

33

2

9

1

82

2

82

2

9

1

Totaal

Percentage positief

252

44
17,5

152

14
9,2

586

93
16

591

64
10,8

40

6
15

O

co

-ocr page 105-

Na bebroeding der platen gedurende 18-24 uur bij 37° C werden verdachte
kolonies op Triple-Sugar-Iron-agar (Difco) overgeënt en indien er aan-
leiding toe bestond verder biochemisch en serologisch onderzocht.
Tenslotte dient te worden vermeld dat de monsters gedurende de maanden
augustus-oktober werden vei-zameld.

Resultaten.

In tabel 1 wordt een samenvattend o\\ erzicht gegeven van het aantal onder-
zochte monsters en de positieve bevindingen in de zes slachthuizen.
De hierbij geïsoleerde kiemen behoorden in volgorde van frequentie van
voorkomen tot de volgende typen:

Salmonella-type: aantal monsters hiermede besmet:

S. typhi murium 109

S. taksony 40

S. bovis morbificans 36

S. bredeney 21

S. give 3

S. worthington 3

S. anatum 2

S. dublin 1

De kiemen, geïsoleerd uit het drab van de broeikuip behoorden 5 x tot het
type
S. typhi murium en 1 x tot het type S. bredeney.

Bespreking.

Aan de hand van bovengenoemde resultaten zijn enige belangrijke con-
clusies te trekken over de invloed van de temperatuur van het broeiwater,
de effectiviteit van het flamberen en het reinigen der krabmachines, res-
pectievelijk handkrabbers.

Het onderzoek van de monsters drab uit de broeikuip leert dat, ondanks
de constante temperatuur van 62° C, niet alle
Salmonella-kiemen worden
gedood. Bescherming door faecespartikels of wegzakken in de bij het varken
vrij diepe haarzakjes zou overleving der bacteriën in dit broeiwater mogelijk
kunnen maken.

Uit de monsters, genomen van de krabmachine, werden vaker Salmonella-
kiemen
geïsoleerd dan uit die van de handkrabbers. Bij een eerder door ons
ingesteld onderzoek bleek de „anuszijde" van de krabmachine veel vaker
besmet te zijn dan de „kopzijde" en de „rollen en schermen". Dit zou ver-
klaard kunnen worden doordat de „anuszijde" steeds weer met de faeces
wordt besmeurd. Het feit dat ook de „kopzijde", „rollen en schermen" van
de krabmachine alsmede de handkrabbers regelmatig besmet zijn, wijst
erop dat de huidoppervlakte van de varkens ook
Salmonella-kiemen bevat.
De gedachte dringt zich op dat er een huidbesmetting van
Salmonella-vrije
varkens door uitscheiders plaatsvindt tijdens het vervoer in de veewagen
en/of het opstallen in het slachthuis.

Door het flamberen der varkens wordt de bestaande huidbesmetting niet
volledig tenietgedaan, hoewel de frequentie van besmetting afneemt van
16% tot 10,8%.

Uit de resultaten blijkt dat de reiniging van het materiaal onvoldoende ge-
schiedt. Ofschoon het reinigen der handkrabbers veel sneller en efficiënter
kan gebeuren dan van de meer gecompliceerde krabmachines, werden toch

-ocr page 106-

ook hiervan Salmonella-V\'Ltmm geïsoleerd. Als gevolg van deze laatst-
genoemde bevindingen konden dan ook onmiddellijk enkele doeltreffende
maatregelen in de slachthuizen worden genomen.

Verder systematisch onderzoek zal nadere inlichtingen moeten verschaffen
over de effectiviteit van het broeiwater en het flamberen na ontharen, ter-
wijl het ook bijzonder belangrijk zou zijn te weten hoeveel varkens reeds
vóór de broeikuip op de huid met 5aZmowe//a-kiemen zijn besmet.

SAMENVATTING.

In verband met een Salmonella-exp\\osie in het jaar 1959, waarbij aanwijzingen wer-
den gevonden dat vlees en vleeswaren als een der belangrijkste bronnen van be-
smetting moesten worden beschouwd, werd door de Veterinaire Hoofdinspectie van
de Volksgezondheid in zes slachthuizen (twee met handkrabbers, vier met krab-
machines) een onderzoek ingesteld naar het voorkomen van
Salmonella-kiemen in
de zogenaamde „slachtlijn".

17,5% der monsters, genomen van handkrabbers of krabmachine, bevatten Salmonella-
kiemen.
Na reiniging van dit materiaal werden toch nog uit 9,2% der genomen
monsters
Salmonella-kiemen gekweekt. Monsters huidafkrabsel na het slachten be-
vatten in 16% der gevallen
Salmonella-kiemen, terwijl na flamberen met een brander
uit monsters huidafkrabsel nog in 10,5% der gevallen
Salmonella-kiemen konden
worden geïsoleerd. 15% der monsters drab uit de broeikuipen waren
Salmonella-
positief.

II. Onderzoekingen naar hef voorkomen van Salmonellakiemsn in
de diepere huidlagen van varkens na passeren van een schroei-
oven

II. Studies on the incidence oj Salmonella organisms in the deep layers oj
the skin of pigs which have been passed through a singeing oven.

Inleiding.

Als gevolg van de resultaten vermeld in onze vorige publikatie (pag. 77 )
werd de vraag opgeworpen of de onvoldotuide decontaminatic met branders
aan een te geringe hittebehandeling is toe te schrijven of dat andere in-
vloeden hierbij een rol spelen.

Ter beantwoording van deze vraag werden als tweede fase van het Sal-
monella-onderzovk
in slachthuizen in twee slachthuizen, die over een
schroeioven beschikken, varkens vóór en na passeren van deze oven onder-
zocht, tei-wijl tevens een tweetal proeven met kunstmatig besmette varkens
werd uitgevoerd.

Materiaal en methodes.

In de bovengenoemde slachthuizen passeren de varkens na het verlaten
van de broeikuip en de krabmachine een schroeioven. Deze is cylinder-
vormig gebouwd en door middel van een brander, aangebracht op de basis
van de cylinder en gevoed met onder druk aangevoerde olie, wordt een
temperatuur van 1200-1400° C bereikt. De varkens verblijven in deze
schroeioven gemiddeld 10-12 seconden. Daarna passeren zij een sproeier
met koud water en komen in de zwartscheerder waar met behulp van
metalen schubben, die met kracht langs de oppervlakte strijken, de buiten-
ste in de schroeioven verbrande epitheellaag wordt afgekrabd. Aan het
einde van de zwartscheerder wordt de kop van het passerende varken door
middel van een snel roterende nylonborstel gereinigd.

-ocr page 107-

Gedurende dit onderzoek werden monsters huidafkrabsel genomen van
varkens na het passeren van de broeikuip en de krabmachine (in beide
slachthuizen werden de varkens met een krabmachine onthaard) alsmede
na het passeren van de schroeioven en de zwartscheerder, dus vlak voor het
begin van het verdere uitslachten. Tevens werden van de zwartscheerder
monsters verzameld aan het einde van de slachtdag, zodat de effectiviteit
van de schroeioven bij een zeer groot aantal varkens kon worden nagegaan.
Tijdens dit onderzoek werden verder twee baconvarkens na het passeren
van de normale slachtlijn vlak voor de schroeioven met een wattenprop,
bevattende 40 ml van een 18 uur oude bouillon-cultuur van
S. typlii murium,
krachtig ingesmeerd. Bij het eerste proefvarken bevatte de bouillon 500
miljoen kiemen per ml en werd het varken 15 seconden in de schroeioven
gelaten, terwijl bij de tweede proef de bouillon 50 miljoen kiemen per ml
bevatte en het varken 30 seconden in de schroeioven verbleef.
Direct na het passeren van de schroeioven — dus vóór de sproeier en de
zwartscheerder — werden monsters huidafkrabsel genomen. Vervolgens
werd het gehele varken in een steriele papieren zak naar het laboratorium
gebracht. Hier werden van elk der beide varkens 22 verschillende huid-
stukken ter grootte van een handpalm in een VVaringblender fijngemalen
en vervolgens op de aanwezigheid van
Sahnonella-Wemcn onderzocht. Deze
proef werd ingelast om een indruk te verkrijgen van het indringen van de
Salmonella-V.mTatr\\ in de haarzakjes en de effectiviteit van de schroeioven
hierop.

Tenslotte werd ook in de hiergenoemde slachthuizen drab uit de broeikuip
onderzocht. De methodiek van het
Salmonella-ondtnoek was dezelfde zoals
vermeld in de eerste publikatie. (pag. 79)

Resultaten.

In tabel 2 wordt een overzicht gegeven omtrent het onderzoek van mon-
sters huidafkrabsel van varkens voor en na het passeren van de schroei-
oven.

Tabel 2.

Onderzoek op Salmonella-kiemen van monsters huidafkrabsel vóór en na
het passeren van een schroeioven.

.Aantal monsters genomen:

vóór de

schroeioven

na de

schroeioven

totaal

Salmonella

totaal

Salmonella

positief

positief

526

63 (12%)

526

2 (0,38%)

De geïsoleerde kiemen behoorden tot de typen:
S. typhi murium 23

S. Heidelberg 11

S. ivorthington 5

S. give 5

S. bredeney 4

-ocr page 108-

5\'.

brandenburg

4

livingstone

4

orion

4

5.

meleagridis

2

new brunswick

2

reading

1

infantis

1

panama

1

In tabel 3 wordt een overzicht gegeven van de onderzoekingen van monsters
huidafkrabsel uit de zwartscheerder en van monsters drab uit de broeikuip.

Tabel 3.

Onderzoek op Salmonella-kiemen van monsters afval uit de zwartscheerder
en monsters drab uit de broeikuip.

Aantal monsters genomen uit

zwartscheerder

broeikuip

totaal Salmonella

totaal Salmonella

positief

positief

43 4 (9,31%)

42 2 (4,7%)

De geïsoleerde kiemen behoorden tot de typen:
S. new brunswick 2

S. infantis 2

S. typhi muriurn 1

S. reading 1

Van de kunstmatig besmette varkens konden in geen der beide gevallen uit
de afkrabsels van de bovenste huidlagen
Salmonella-kxcmen worden ge-
ïsoleerd. Uit de 22 Imidstukken daarentegen werd bij de eerste proef uit
20 en bij de tweede proef uit 19 stukken
S. typhi murium teruggekweekt.
Rij de negatieve monsters bevonden zich in beide gevallen huidstukken van
kop, hals of schouder, dus de voorste delen van het dier, die aangezien
het geslachte varken met de kop naar beneden hangt het meest intensief
met de vlam van de schroeioven in aanraking waren gekomen.

Bespreking.

Het valt in de eerste plaats op dat, ondanks de zeer hoge temperatuur in de
schroeioven, toch nog besmette varkens na het passeren van de oven wor-
den gevonden. Hiervoor zijn twee verklaringen mogelijk.
De hitte in de schroeioven vernietigt de op de oppervlakkige huidlagen aan-
wezige
Salrnonella-Viemen, maar bereikt niet de diepere huidlagen. Deze
stelling wordt bij de proeven met ktmstmatig besmette varkens duidelijk
ondersteund. Door de plotseling zeer hoge verhitting ontstaat een gecoagu-
leerde eiwitlaag van verkoolde huid, die de in de haarzakjes diep gelegen
kiemen waarschijnlijk beschermt.

Een tweede verklaring die minstens even sterk aanspreekt, is de volgende.
84

-ocr page 109-

Door de bouw van de schroeioven worden voornamelijk de kop en de
voorste gedeelten van het varken sterk verhit, maar het gebied rondom
de anus en de staart blijven zo goed als ongeschroeid. Als het varken de
koudwatersproeier passeert, zouden nu met het aflopende water levende
Salmonella-kiemen uit de anus en omgeving opnieuw over de oppervlakte
van het dier kunnen worden gebracht.

Uit de resultaten der kunstmatig besmette varkens blijkt dat de waarde van
een oppervlakkige hittebehandeling (schroeioven, brander) zeer betrekke-
lijk is, aangezien dieper gelegen kiemen niet worden bereikt.
Uit histologische onderzoekingen van Späth (1960) blijkt dat bij het
broeien van varkens bij een watertemperatuur van 60-63° C de epitheellaag
van de huid verloren gaat en daardoor de lederhuid en zelfs het Stratum
reticulare vrij komt te liggen. Door het ontbreken van de beschermende
epitheellaag kunnen nu de kiemen diep in de subcutis doordringen, hetgeen
door de proeven met de kunstmatig besmette varkens werd bewezen.
Het verkrijgen van verdere inlichtingen omtrent de graad van het voor-
komen van
Salmonella-kiemen op de huid van aangevoerde varkens, als-
mede het eventuele indringen van deze kiemen in de dieper liggende haar-
zakjes dient daarom een volgende stap bij dit onderzoek te zijn.
Ofschoon de mate van besmetting van monsters drab in bovengenoemde
slachthuizen minder is dan in de slachthuizen genoemd in onze eerste pu-
blikatie, blijkt hier opnieuw het broeiwater niet in staat
Salmonella-kiemen
absoluut te doden.

SAMENVATTING.

In twee slachthuizen die over een schroeioven beschikken werden monsters huid-
afkrabsel van varkens vóór en na het passeren van deze oven genomen. Hierbij bleek
dat ondanks de hitte in de schroeioven geen absolute decontaminatie kon worden
verkregen.

Er worden voor dit feit twee verklaringen gegeven die aan proeven met kunstmatig
besmette varkens werden getoetst. Bij deze dieren bleek de schroeioven wel de opper-
vlakkig aanwezige, maar niet de in de diepere huidlagen ingedrongen
Salmonella-
kiemen te doden.

lil. Onderzoekingen over hef voorkomen van Salmonellakiemen
in monsfers huidafkrabsel van normale slachfvarkens

III. Studies on the incidence of Salmonella in skin scrapings of normal
slaughter pigs.

Inleiding.

Na de vorige onderzoekingen (pag. 77 en pag. 82) over de mate van
besmetting met
Salmonella-kiemen van de zogenaamde „slachtlijn" en de
werking van een schroeioven, gepaard gaande met onderzoek naar de moge-
lijkheden van een doeltreffende decontaminatie, rees de vraag in welke
mate de huid van varkens vóór het passeren der broeikuip en nä het ver-
laten der krabmachine, respectievelijk bewerking met handkrabbers, met
Salmonella-kiemen is besmet.

Het navolgende onderzoek is bedoeld om op deze vraag een antwoord te
vinden. Het onderzoek werd zowel in de winter- als zomermaanden uitge-
voerd om tevens een indruk te verkrijgen omtrent de eventuele invloed van
de buitentemperatuur op de huidbesmetting met
Salmonella-kiemen bij
varkens.

-ocr page 110-

Materiaal en methodes.

Van de in een vorige publikatie reeds genoemde slachthuizen (vier met
krabmachines, tu\'ee met handkrabbers) werden in de periode van januari
tot augustus 1960 twee maal per week van vier willekeurige varkens mon-
sters huidafkrabsel verzameld en in plastic zakjes naar ons laboratorium
gezonden. Van ieder varken werd met een scherp instrument de buik- en
flankhuid, het gebied achter de oren en de liesstreek afgekrabd en wel direct
na het verbloeden, dus vóór de broeikuip en nogmaals na het passeren van
de krabmachine, respectievelijk nä de bewerking met handkrabbers.
De monsters huidafkrabsel werden in het Laboratorium voor Zoönosen
van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid op de aanwezigheid van
Salmonella onderzocht en wel zoals beschrev en in de eerste publikatie. (pag.
79). Wel werden in plaats van 1 nu 2 ophopingsvloeistoffen voor ieder
monster gebruikt en wel het medium volgens Müller-Kauffmann en seleniet-
briljantgroenbouillon1).

Resultaten.

Gedurende het bovengenoemde onderzoek werden in de zes slachthuizen
1200 dieren onderzocht. Bij 267 dieren bleek de huidoppervlakte besmet
te zijn en wel bij:

158 alleen vóór het passeren van de broeikuip,
58 alleen nä het passeren van de broeikuip en de krabmachine, res-
pectievelijk na het krabben met handkrabbers,
51 zowel vóór als nä het passeren van de broeikuip en de krabmachine,
respectievelijk de handkrabbers

267 (22,25%)

De volgende Salmonella-typen werden van de huidoppervlakte der be-
smette varkens geïsoleerd, waarbij opgemerkt dient te worden dat bij 29
dieren twee verschillende typen en bij drie dieren drie verschillende typen
werden gevonden, terwijl bij alle overige positief bevonden dieren één type
werd geïsoleerd.

S. typhi murium 66 S. newport 3

S. typhi murium V- 14 kentucky 3

S. worthington 39 S. tennessee 2

S. bredeney 38 S. glostrup 2

S. give 28 Salmonella ß-groep onbeweeglijk 2

S. meleagridis 19

1  Recept:

900 ml aqua dest
5 g pepton (Difco)
5 g gistextract (Difco)
5 g mannitol (Difco)
4 g natrium-biselenose (Merck)
1 g natriumtaurocholaat
Opkoken. pH stellen met 0,5 ml 5 norm. NaOH op pH ± 7.
Toevoegen: 3,4 g
KH2PO4 en 4,35 g K2HPO.1.
Oplossen in 100 ml aqua dest
Steriliseren: 20 minuten bij 120° C

Steriel toevoegen 5 ml verse briljantgroenoplossing 0,2%.

-ocr page 111-

S. bovis morbificans

17

S. niuenster

S. infantis

11

S. newington

S. anatum

9

S. dublin

S. Heidelberg

8

S. muenchen

S. livingstone

8

S. taksony

S. manchester

5

S. dahlem

S. derby

5

S. solt1)

S. new brunswick

5

S. bareilly

S. taksony H2S-

4

S. rubislaw

S. tilburg*)

4

Salmonella, ontypeerbaar

In tabel 4 wordt een overzicht verstrekt van de gedetailleerde gegevens in
verschillende slachthuizen, ingedeeld in perioden van Sj/j week.

Bespreking.

In afwijking van reeds eerder vermelde gegevens over isolaties van Salmo-
weZZa-kiemen uit monsters huidafkrabsel van normale slachtvarkens valt bij
bovenstaande resultaten een vrij hoog landelijk gemiddelde, namelijk
22,25% van besmette varkens waar te nemen. Hieibij dient met nadruk
erop te worden gewezen dat 40% der positieve bevindingen uit één slacht-
huis afkomstig is. Laat men de resultaten van dit slachthuis (nr. 5) even
buiten beschouwing dan blijkt het landelijk gemiddelde der positieve dieren
(16%) met de reeds eerder verkregen resultaten overeen te stemmen.
In slachthuis nr. 5 worden de varkens, dit in tegenstelling met de andere
slachthuizen, in een varkensval elektrisch bedwelmd en komen daarbij in
nauw contact met de zijkanten van de val. Bij een later uitgevoerd onder-
zoek bleken monsters van deze zijkanten in veel gevallen
Salmonella-kiemen
te bevatten. Verder onderzoek zal kunnen uitwijzen of het gebruik van deze
val de enige oorzaak van het relatief zeer hoge aantal positieve bevindingen
is.

Het zou van groot belang zijn te weten hoeveel varkens inwendig besmet oj)
het slachthuis aankomen. De beantwoording van deze vraag zou licht kun-
nen werjx^n op het optreden van huidbesmettingen in de slachthuizen. In
een volgende publikatie zullen de resultaten van een onderzoek ter beant-
woording van deze vraag worden bekend gemaakt.

Indien de decontaminatie in de broeikuip voor 100% effectief zou zijn,
zou daarna bij het rollen der varkens in de krabmachine door met
Salmo-
7iella-kiemen
besmette faeces of met de handkrabbers door de faecesdelen
rondom de anus opnieuw een besmetting van de gehele huid kunnen wor-
den veroorzaakt. Een onderzoek naar de effectiviteit van het broeiwater zal
daarom tevens een nieuw project van onderzoek dienen te zijn.
Wat betreft de invloed van de buitentemperatuur blijkt bij bovenbeschreven
onderzoek vanaf mei het aantal positieve gevallen toe te nemen. De waar-
nemingsperiode is helaas te kort om een significant verschil tussen zomer-
en winterperiode te tonen.

1  Eerste isolatie in Nederland.

-ocr page 112-

Tabel 4.

Salmonella-isolaties uit monsters huidafkrabsel van varkens in zes ver-
schillende slachthuizen vóór de broeikuip en na het passeren der krab-
machine of na bewerking met handkrabbers, ingedeeld in zeven perioden

van elk Jyi week.
Gedurende elke periode werden 108 slachtdieren onderzocht.

Aantal Salmonella-positieve varkens
waarvan monsters zijn genomen

•Aantal varkens met beide
monsters positief

Totaal

Slachthuis

vóór de broeikuip na het krabben

per.: 1 2 3 4 5 6

7*

) tot.

1

2

3

4

5 6

7*

) tot.

1

2 3

4

5

6 7*

) tot.

1

2

3

4 5 6

7*) tot.

met krabmachine

nr. 1

— 1 4--1

2

8

2

2

2

2 3

11

1

1 —

2 1

5

3

4

4

2 2 6

3 24

2

— 3 6 — 7 —

5

21

1

3

3 1

8

— 1

3

— 1

5

4

10

— 13 1

6 34

3

3 3 3 2 6 2

2

21

2

3

1

--

5

11

4

--

2

--

6

9

6

3

5 6 2

7 38

4

14—211

4

13

1

3

2

2 —

2

10

--

1

2

— 5

8

2

4

3

5 5 1

11 31

met handkrabbers

nr. 5

15 14 8 12 12 9

3

73

1

1

—.

— 4

4

10

2 —

3

2

6 11

24

16 17

8

15 14 19

18 107

6

4 1 3 2 3 6

3

22

1

1 4

2

8

1

--

1

1 —

3

5

1

3

3 5 11

5 33

totaal

23 26 24 18 29 19 19

158

6

7

6

6

8 12

13

58

6

3 1

6

8

9 18

51

35 36 31

30 45 40 50 267

\') Deze periode omvat vier weken (192 onderzochte varkens).

co
co

-ocr page 113-

SAMENVATTING.

Bij het onderzoek van monsters huidafkrabsel van 1200 varkens, afkomstig uit zes
verschillende slachthuizen, bleken 267 (22,25%) met
Salmonella besmet. 158 maal
was dit alleen vóór de broeikuip het geval, 58 maal alleen na het passeren van de
broeikuip en de krabmachine of na behandeling met handkrabbers en 51 maal zowel
vóór als na het passeren van de broeikuip en de krabmachine, respectievelijk van de
handkrabbers. De geïsoleerde
Salmonella-kiemen behoorden tot 31 verschillende
typen.

IV. Onderzoek naar hef voorkomen van Salmonellakiemen in
mesenferiale en porfale lymfklieren en
faeces bij normale
slachfvarkens

IV. Studies on the incidence of Salmonella in mesenteric- and portal
lymphnodes and feces of normal slaughter pigs.

Inleiding.

In de voorgaande 3 publikaties (pag. 77, 82 en 85) werd de moge-
lijkheid geopperd dat varkens met een i\'aZmoneWa-huidbesmetting door de
faeces van dragers tijdens het vervoer naar het slachthuis of tijdens opstallen
in het slachthuis besmet zouden kunnen worden. Het leek daarom van be-
lang na te gaan hoe; groot het percentage dragers onder slachtvarkens ten
tijde van het slachten wel is. Een dergelijk onderzoek werd in Nederland in
1950 door Huisman beschreven.

Deze vond toen bij 1000 onderzochte normale slachtvarkens 41 dieren met
Salmonella-kiemen in de mesenteriale lymfklieren, terwijl deze kiemen
slechts bij drie dieren in de faeces konden worden aangetoond.
Uit dit onderzoek zal zijn na te gaan of en in welke mate in deze situatie
een wijziging is ingetreden. Tevens namen wij de gelegenheid te baat te
onderzoeken of de slachtmessen waarmee de klieren worden ingesneden
met
Salmonella-kiemen besmet kunnen zijn, ten einde een eventuele ver-
spreiding van
Salmonella-hactcriën op niet besmette slachtdieren door de
routinehandelingen bij de normale keuring te kunnen nagaan.

Materiaal en methodes.

In het tijdperk van 15 januari tot 15 oktober 1960 werden in zeven wille-
keurig gekozen slachthuizen, welke niet deel hebben genomen aan het
vorige onderzoek en verspreid over het land, twee maal per week van
vier willekeurige dieren enkele mesenteriale lymfklieren in de omgeving
van de ileo-coecaalklep, de portale lymfklieren en een hoeveelheid faeces
uit het rectum verzameld. Dit materiaal werd in plasüc zakjes naar het
Laboratorium voor Zoönosen van het Rijks Instituut voor de Volksgezond-
heid gestuurd en aldaar op de volgende wijze onderzocht:
Na verwijderen van het omliggende vet werden de klieren 3-4 seconden in
kokend water gedompeld om eventueel oppervlakkige aanwezige
Salmo-
nella-kiemen
te vernietigen en vervolgens in een VVaringblender met fysiolo-
gische zoutoplossing fijngemalen. Een deel van dit mengsel werd in tetra-
thionaatbouillon volgens Müller-Kauffmann (pag. 79), het andere ge-
deelte in seleniet-briljantgroen-bouillon (pag. 86) opgehoopt, nadat eerst
vanuit deze gemalen massa op briljantgroenfenolroodagarplaten (pag.

-ocr page 114-

79) (doorsnede 14 cm) was uitgestreken. Uit beide ophopingsvloeistoffen
werd na 18-24 uur en nogmaals na 64-72 uur bebroeding bij 37° C op
briljantgroenfenolroodagarplaten uitgestreken. De faeces werden op de-
zelfde wijze direct en na ophoping onderzocht.

De messen waarmede de klieren der geslachte varkens werden ingesneden,
werden in de slachthuizen met een wattentampon afgestreken. Deze tampon
werd in een steriele reageerbuis naar het laboratorium gezonden en hier na
directe uitstrijk op briljantgroenfenolroodagar in tetrathionaatbouillon vol-
gens Müller-Kauffmann opgehoopt. Het verdere onderzoek verliep zoals
eerder in het eerste artikel werd vermeld.

Resultaten.

Van 2100 dieren, onderzocht zoals bo\\en beschreven, bleken 531 (25,3%)
met
Salmo7iella-kiemen besmet te zijn en wel:

alleen de portale lymfklieren 39

alleen de mesenteriale lymfklieren 195

alleen de faeces 124

de portale en de mesenteriale lymfklieren 49

de portale lymfklieren en de faeces 8

de mesenteriale lymfklieren en de faeces 58

alle onderzochte lymfklieren en de faeces 58

531

Verdeeld over drie charges van elk 700 dieren werden de volgende positieve
resultaten verkregen:

Ie charge 173 (24,8)

2e charge 193 (27,5)

3e charge 165 (23,6)

totaal 531 (25,3)

In tabel 5 wordt een overzicht gegeven van de Salmonella-ty\\)cn, geïsoleerd
uit de 531 positieve varkens. Hieibij dient te worden opgemerkt, dat bij
64 dieren twee en bij 7 dieren drie verschillende typen werden gevonden.

Tabel 5.

Salmonellatypen geïsoleerd uit 531 besmette varkens.

Ie charge

2e charge

3e charge

totaal

S. typhi murium

32

43

52

127

S. typhi murium V-

15

5

3

23

S. anatum

23

18

12

53

S. bredeney

19

21

24

64

S. livingstone

17

10

4

31

S. worthington

9

7

17

33

S. newport

8

3

2

13

S. bareilly

8

13

14

35

S. tennessee

7

5

12

S. give

7

15

11

33

S. orion

6

3

9

S. infantis

6

3

3

12

-ocr page 115-

Ie charge

2e charge

3e charge

totaal

S. bovis morbificans

3

5

2

10

S. dublin

3

5

8

S. lexington

3

3

S. newington

3

5

8

S. heidelberg

3

8

2

13

S. meleagridis

3

2

8

13

S. Oranienburg

2

4

6

S. panama

2

1

3

S. manchester

2

6

2

10

S. taksony (H2S—)

3

3

6

S. taksony (HïS-h)

2

4

6

S. rninnesota

1

1

2

4

S. Stanley

1

1

S. ehester

1

1

2

S. brandenburg

1

1

S. binza

1

1

S. reading

1

1

S. gaminara

1

1

2

S. blockley

1

3

3

7

S. poona

1

1

S. thompson

1

2

1

4

S. new brunswick

1

13

2

16

S. rubislaw

5

2

7

S. rnuenchen

5

5

S. enteritidis

2

1

3

S. Johannesburg

2

2

S. glostrup

1

1

S. veile

1

1

S. cholerae suis

1

1

S. rnanhattan

1

1

S. java

6

6

S. aberdeen

1

1

S. montevideo

1

1

S. California

2

2

Salmonella, rough stam

3

3

Salmonella XIX, onbew.

1

1

Salmonella B-groep, onbt\'

w. —

2

2

Arizona Wae: 1, 2, 6

1

1

totaal

198

224

187

609

De bevindingen in de verschillende slachthuizen liepen nogal uiteen en wel
van 16,3% positieve dieren tot 36,3%.

Ten einde na te gaan of ook het jaargetijde enige in\\ loed uitoefent op het
meer of minder frequent voorkomen van
Salmonella-infecties bij overigens
normale slachtvarkens werd onderstaand overzicht samengesteld. De 531
positieve dieren zijn hierbij ingedeeld naar 14-daagse perioden van onder-
zoek.

Gedurende dit onderzoek werden door middel van tampons 502 messen,
waarmede de lymfklieren bij varkens werden ingesneden, onderzocht.

-ocr page 116-

Figuur II.

Totaaloverzicht der positieve Salmonella-bevindingen bij 2100 onderzochte
normale slachtvarkens ingedeeld naar 14-daagse perioden.

SEPT. oer.

Ô5
30
25
20
15

m

_L

JULI

FBBR.

HAART

APRIL tlE!

JUNI

AUG.

Hierbij werden van 25 messen Salmonella-kiemen geïsoleerd (5%), be-
horende tot de volgende typen:

S. bredeney 1

S. typhi murium 5

S. worthington 4

S. give 4

S. Heidelberg 2

S. java 1

S. anatum 1

S. infantis 1

Bespreking.

Uit de bovengenoemde resultaten blijkt dat het aantal der Salmonella-
dragers,
onder varkens in Nederland in de afgelopen tien jaren sterk is toe-
genomen. Hierbij doet zich onmiddellijk de vraag voor of deze toename
relatief of absoluut is, hetgeen met de methode van onderzoek zoals toe-
gepast door Huisman (1950) in verband staat.

Er werden toen tetrathionaatbouillon volgens Müller-Kauffmann en bril-
jantgroenfenolroodagarplaten gebruikt, dus dezelfde voedingsbodems wat
samenstelling betreft als in dit onderzoek. Er werd slechts één ophopings-
vloeistof en briljantgroenfenolroodagarplaten van normale grootte (10 cm)
gebruikt. Ofschoon dus de methode van onderzoek zelf niet geheel verge-
lijkbaar is, moet toch ons inziens voornamelijk aan een absolute toename
worden gedacht.

Hoewel het buiten het bestek van dit onderzoek valt hiervoor redenen op
te geven, verdient het toch aanbeveling erop te wijzen dat in de afgelopen
tien jaren grote hoeveelheden met
Salmonella besmet dier- en vismeel in
Nederland werden ingevoerd.
Salmonella-iniecüe is in de allereerste plaats
een voedingsinfectie en het is bekend dat geïmporteerd dier- en vismeel aan
het voer van varkens wordt toegevoegd. Voor zover deze partijen op
Sal-
monella
onderzocht werden, konden 75 verschillende Salmonella-typen wor-
den geïsoleerd waarvan vele ook bij het hier beschreven onderzoek op de
voorgrond treden.

Uit een onderzoek van diermeel geproduceerd in eigen land is gebleken dat
dit
Salmonella-vrij wordt afgeleverd. Gedurende de jaren 1955-1959 wer-
den in volgorde van frequentie voornamelijk de volgende zeven
Salmonella-

-ocr page 117-

typen uit geïmporteerd dier- en vismeel geïsoleerd: S. binza, S. senftenberg,
S.
Oranienburg, S. newington, E. anatum, S. typhi murium, S. meleagridis.
Hoe groot deze besmettingsfactor is geweest en nog is, zal pas kunnen wor-
den vastgesteld indien een dergelijk onderzoek wordt herhaald, nadat ge-
durende geruime tijd (minstens een half jaar) maatregelen zijn toegepast
die de mogelijkheid van invoer van met
Salmonella besmette partijen vis-
en diermeel beletten. Algemene hersterilisatie van dier- en vismeel zoals on-
der andere Denemarken toepast, is vanzelfsprekend hier als het meest effec-
tief te beschouwen. Een verdere vraag die nog niet beantwoord is, vormt
het probleem der orale besmetting tijdens het vervoer en het opstallen.
Verdere proeven zullen moeten worden uitgevoerd om na te gaan of al
deze dragers reeds op de boerderij besmet zijn of dat in de uren tijdens
vervoer en opstallen een besmetting van de lymfklieren kan optreden.
Uit het overzicht betreffende de invloed van het jaargetijde op de positieve
bevindingen kunnen geen conclusies worden getrokken.
Als direct uitvloeisel van de hier vermelde resultaten werd het insnijden der
mesenteriale lymfklieren bij varkens bij de normale keuring in Nederland
niet langer verplicht gesteld.

SAMENVATTING.

Uit 2100 normale slachtvarkens, afkomstig uit alle delen van het land, werden bij
531 (25,3%) dieren
Salmonella-kiemen geïsoleerd en wel uit de lymfklieren (mesen-
teriale en,/of portale) of uit de faeces of uit beide. De kiemen behoorden tot 45 ver-
schillende typen. Bij een onderzoek van 502 messen waarmee de klieren werden in-
gesneden, konden 25 maal (5%)
Salmonella-kiemen worden geïsoleerd.

SAMENVATTING I--IV.
Salmonella-onderzoek in slachthuizen.

Na een salmonellose-epidemie in Nederland gedurende de zomermaanden van 1959
werd een commissie benoemd, die opdracht kreeg de rol te onderzoeken die normale
slachtvarkens speelden bij uitbraken van salmonellosis bij de mens.
In verschillende slachthuizen werd onderzoek verricht van het drab van de broeikuip,
monsters afkrabsel van krabmachines, monsters huidafkrabsel van varkens en van
monsters mesenteriale en portale lymfklieren en faeces van normale slachtvarkens.
Bovendien werden proeven verricht met experimenteel met
Salmonella geïnfecteerde
varkens, die een schroeioven passeerden.

De resultaten der onderzoekingen — die overigens de wenselijkheid van voortzetting
van speurwerk onderstrepen — worden besproken en maatregelen, die het mogelijk
maken om de hygiëne in slachthuizen te verbeteren, worden voorgesteld.

SUMMARY I—IV.

Studies on Salmonella in slaughter-houses.

Following a Salmonella epidemie in The Netherlands during the summcrmonths of
1959 a committee was formed charged with studying the role played by normal
slaughter pigs in outbreaks of human salmonellosis.

Investigations in different slaughter-houses were carried out with regard to samples
of dregs of the scalding tub, specimens of scrapings from the scraping machines, spe-
cimens of the skin scrapings of pigs and samples of mesenteric and portal lymph nodes
and faeces of normal slaughter pigs.

Besides this, experiments were performed with artificially Salmonella-contaminated
pigs passing a singeing-oven.

Results are discussed and measures proposed which oculd enlarge hygienic circum-
stances in slaughter-houses. The results of this study indicate the desirability of
further research work.

-ocr page 118-

RÉSUMÉ I—IV.

Recherches sur les Salnionellas dans les abattoirs.

En rapport avec une épidémie de salmonellose ayant sévi pendant les mois d\'été aux
Pays Bas, une commission fut désignée pour étudier le rôle éventuel des porcs de
boucherie dans l\'apparition des salmonelloses humaines.

Dans un premier programme on étudia dans plusieurs abattoirs les matériaux suivants:
des échantillons de dépôts de cuve à ébouillanter, des restes de machines à cpiler,
des frotis cutanés de porcs, des ganglions mésentériques et hépathiques et enfin les
fèces de porcs de boucherie normaux.

Enfin on procéda à des essais sur des porcs infectés expérimentalemente par des Sal-
monellas après avoir treversé un four.

Les résultats des recherches furent discutés et des mesures furent préconisées pour
améliorer les conditions d\'hygiène des abattoirs. Les résultats obtenus confirment la
nécessité de nouvelles recherches expérimentales.

ZUSAMMENFASSUNGEN DER MITTEILUNGEN I—IV.
Untersuchungen über Salmonellabakterien in Schlachthäusern.

In Zusammenhang mit einer Salmonellaepidemie, die während der Sommermonate
1959 in den Niederlanden auftrat, wurden eine Kommission ernannt, mit der Auf-
gabe zu prüfen, welche Rolle Schlachtschweine beim Zustandekommen menschlicher
Salmonella-Infektionen spielen.

Als erstes Projekt wurde in mehreren Schlachthöfen folgendes untersucht: Schlam-
muster aus Brühwasserkesscln, Reste aus Enthaarungsmaschinen, Ilautschabeproben
von Schweinen, mesenteriale und portale Lymphknoten und schlieszlich Faeces von
normalen Schlachtschweinen.

Auszerdem wurden Versuche mit künstlich Salmonella-infizierten Schweinen, die einen
Brennofen passierten, durchgeführt.

Die Ergebnisse dieser Untersuchungen werden besprochen und Masznahmen vor-
geschlagen, die es ermöglichen sollen, hygienischere Bedingungen in Schlachthöfe zu
schaffen. Die Ergebnisse unterstreichen die Notwendigkeit, weiterer experimenteller
Arbeit.

RESUMEN.

Estudios sobre las salmonelas en los niataderos.

En relaciön con una epidemia de salmonelas qua apareciö en los Paises Balos durante
los meses estivales de 1959, se nombrö una Comisiôn, a la cual sc le encomendô la
funciôn que juegan los cerdos de sacrificio en la constituciôn dc infccciones salmo-
nelosicas humanas.

Como primer proyecto, en varios matadcros se analizaron las substancias siguientes:
muestras de barro, procedentes de caldcras de escaldar, rcstos de las mâquinas de
pelaje, muestras de raspaduras cutâncas de cerdos, ganglios linfâticos y portales, y
ademâs heces de cerdos normales de sacrificio.

Por otra parte, se llevaron a cabo ensayos con cerdos infectados artificialmente con
salmonelas, que se pasaron por un horno crematorio.

Se discuten los resultados de cstos estudios, proponièndosc medidas que pueden
posibilitar la creaciôn de condiciones mâs higiénicas en los mataderos. Los resultados
de las investigaciones senalan la necesidad de continuar el trabajo experimental.

LITERATUUR

H u i s m a n, W.: Over hct voorkomen van tot het geslacht „Salmonella" behorcnde

micro-organismen bij gezonde varkens. Diss. Utrecht, 1950.
Kampelmacher, E. H. and Guinée, P. A. M.: Four new
Salmonella types
(S. tilburg, S. bunnik, S. overschie and 5. sterrenbos) isolated in The Netherlands.
Antonie van Leeuwenhoek, 27, 193, (1961).
Späth, H. : Erfahrungen mit der Filterung und dem Umlauf des Brühwassers bei
der Schweineslachtung.
Fleischwirtschaft, 12, 77, (1960).

-ocr page 119-

De meting van de spronggewriehtshoek bij hef
rund, toegepast op stieren en afstammelingen-
groepen.

The measurement of the angle of the hoek in cattle,
adapted to bulls and offspring-groups.

door C. N. M. MULi) en P. HOEKSTRA^)

Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht.

I. Inleiding.

Een verband tussen het optreden van een steile stand van het achterbeen
bij het rund en het voorkomen van spastische parese wordt door velen
waarschijnlijk geacht. Een iets meer of minder steile stand is als zodanig
voor het rund niet van groot belang. Zowel met grotere als kleinere hoeken
kunnen koeien en stieren hun diensten goed verrichten en oud worden.
De spastische parese echter geldt voor het rund wel als een ernstig be-
zwaar; in dit geval immers is de stand abnormaal, wat veroorzaakt wordt
door een spastische verlamming van de M. gastrocnemius, M. quadriceps
femoris. Mm. adductores en de Mm. glutei\'. De gevoelszin van het aange-
dane been is verhoogd. Het been is verkort o.a. doordat de knie is opge-
trokken. In het beginstadium van de aandoening wordt het been nog wel
gebruikt, maar na verloop van enkele maanden wordt dit minder en raakt
nog slechts de teen aan de bodem of tot de klauw van het gezonde been.
In het verloop van het proces atrofiëren verschillende spiergroepen en
wordt het been volkomen onbruikbaar.

Om te kunnen nagaan of er inderdaad een verband bestaat tussen het
voorkomen van de spastische parese en de steile standen bij runderen is het
noodzakelijk dat de stand van het achterbeen gemeten en exact vastge-
legd kan worden.

Vervolgens is het nodig aan te tonen dat er een invloed is van stieren
op de stand van hun nakomelingen en tenslotte zou een steekproef uit het
afstammelingenmateriaal van stieren, die spastische parese hebben, verge-
leken moeten worden met een steekproef uit het afstammelingenmateriaal
van vergelijkbare stieren zonder spastische parese.

Wij hebben getracht een goede meetmethode te vinden en door gebruik-
making hiervan aan te tonen, dat er een invloed is van de stier op de
grootte van de spronggewriehtshoek bij zijn nakomelingen.

II. Literatuur.

Götze (1932), die het verschijnsel van de spastische parese uitvoerig be-
schreef, meende dat deze aandoening familiaal optrad; hij nam het waar
onder dc nakomelingen van de Oost-Friese stier Elso II, die zelf een steile
stand in het sjjronggewricht had. Rosenberger (1939) beschreef ook
enkele gevallen van spastische parese bij runderen. De aandoening begint
zich meestal te manifesteren in de jeugdperiode, soms pas in het 4e levens-
jaar. Bij het onderzoek naar de afstamming van deze dieren vond hij, dat
alle door hem waargenomen dieren van één stier afkomstig waren.

1) Wetenschappelijk ambtenaar. Rijksuniversiteit, Fac. der Diergeneeskunde, Utrecht.
Hoogleraar, Rijksuniversiteit, Fac. der Diergeneeskunde, Utrecht.

-ocr page 120-

Langsenkamp (1940) vond dat van 41 door hem waargenomen
dieren, behept met spastische parese, er 40 van één bepaalde stier afstam-
den. Hij legt dus ook de nadruk op de erfelijkheid van het gebrek en
meende dat het door een enkelvoudig recessief gen wordt bepaald. Evenals
de voorgaande auteurs is ook Van Drim melen (1942) de mening toe-
gedaan, dat de spastische parese erfelijk is.

Waar meerdere auteurs dus van mening zijn dat de aandoening erfelijk is,
hebben zij dit wel waarschijnlijk gemaakt maar niet bewezen. Formston
en Jones (1956) menen dat de spastische parese in Engeland is inge-
voerd door geïmporteerde Friese stieren in 1950. Deze dieren hadden, voor-
zover dit uit de gegevens kon worden nagegaan, over het algemeen een
enigszins steile stand. Bij laatstgenoemde auteurs is het, tot nog toe onbe-
vestigde, vermoeden gerezen dat tussen een steile stand en spastische parese
verband zou bestaan.

Dit bestaande vermoeden is voor Schalk en Hoekstra (1959) aan-
leiding geweest om een oriënterend onderzoek in te stellen naar het voor-
komen van steilheid in de spronggewrichten bij Nederlandse runderen. Hun
bevindingen zijn in tabel 1 samengevat.

Zij vonden een significant verschil wat betreft de hoek in het sprongge-
wricht tussen het F.H.- en het M.R.IJ.-veeslag. Ook bij mannelijke en
vrouwelijke dieren bleek het verschil tussen de gemiddelde sprongge-
wrichtshoekgroottes significant (mannelijke groter).

Wat de leeftijd betreft vonden Schalk en Hoekstra dat gedurende
de jeugdperiode (O j. - 3 j.) de hoek in het spronggewricht groter werd.
De verschillen tussen de leeftijdsgroepen zijn significant.
Bij de dieren, ouder clan 3 a 4 jaar, is de hoek over het algemeen weer
iets kleiner.

Tabel 1.

De hoek in het spronggewricht bij Nederlandse runderen, ingedeeld naar
ras, geslacht en leeftijd.

Ras:

F.H.

M.R.IJ.

< 0,05

Breed:

Black

and White

Red

and White

Geslacht:

Vr.

Mnl.

Vr.

Mnl.

Sex:

F.

M.

F.

M.

< 0,05

Aantal:

Number:

162

68

94

50

Leeftijd:

Age:

0-1 j.

147,6

148,5

149,8

152,8

1-2 j.

151,2

151,3

152,0

152,7

2-3 j.

154,1

154,6

155,3

157,8

< 0,01

3-5 j.

154,4

155,0

154,5

155,6

5j.

154,2

152,8

151,9

155,8

X

152,8

153,6

153,1

155,2

P

Table 1.

The angle of the hock in Dutch cattle.

-ocr page 121-

Hierbij dient te worden opgemerkt dat het hier een eenmalige meting be-
treft van dieren van verschillende leeftijden, zodat de verschillen tussen
de leeftijdsgroepen aan diverse oorzaken kunnen worden toegeschreven,
te weten, leeftijdsinvloed, milieu, selectie- en fokkerij-invloed.
Wanneer we bij constant milieu een aantal dieren vanaf de jeugdperiode
gedurende enige jaren periodiek zouden meten, zou het mogelijk zijn de
eigen invloed van de leeftijd op de hoek te meten.

Habel (1948) heeft een onderzoek verricht over de erfelijkheid van de
stand van de metatarsus bij Ayrshirevee. Speciaal op de door hem toege-
paste wijze van meten, wordt hierna nader ingegaan.

III. Toegepaste methoden.

1. Schalk en Hoekstra (1959) meten de hoek langs de achterzijde
van het spronggewricht.

Figuur 1 geeft naast deze methode (A), de volgende methoden (B en C)
weer.

Figuur I.

Methoden voor het meten van de spronggewrichtshoek bij runderen
volgens Schalk en Hoekstra (A), Habel (B) en M u l (C).

ABC

Figure I.

Methods in measuring the angle of the hock in cattle
according to S c h alk and Hoekstra (A),H ab el (B) and Mul (C).

-ocr page 122-

2. Uit de methode waarmee Ha bel (B) de stand van de metatarsus
heeft onderzocht hebben wij, door middel van enige wijzigingen, een
methode ontwikkeld waarmee de hoek tussen de tibia en de metatarsus
gemeten kan worden.

H a b e 1 zette met merkinkt drie punten op de huid, die telkens corres-
pondeerden met onderliggende punten op het been.
De pimten zijn:

a) de voorrand van de trochanter major. Van hieruit liet hij een lood-
lijn neer, terwijl het been zo geplaatst werd dat het lood de voor-
rand van de kroonrand raakte. Hierdoor was het been bij de te
meten dieren steeds in dezelfde positie.

b) Vervolgens merkte hij boven op de laterale zijde van de metatarsus
de tuberositas op de plaats waar het Lig. collaterale longum aan
het proximale einde van de metatarsus hecht.

c) Als ander vast punt van de metatarsus nam hij de aanhechtings-
plaats van het Lig. collaterale profundum in de indeuking op de
laterale distale zijde van de metatarsus.

Langs de laatste twee punten legde H a b e 1 een gradenboog met water-
pas („protractor") aan en las daarna de hoek af die de metatarsus met
het horizontale vlak maakte.

3. Wij hebben getracht op analoge wijze tevens de hoek te bepalen die de
tibia maakt met het horizontale vlak. Door optelling van de twee ge-
meten hoeken wordt de spronggewriehtshoek berekend.

De methode hebben wij getoetst aan eeneiïige tweelingen \\an de Proef-
boerderij „De Bunzing" van het LV.Ü. te Zeist, en van de proefboer-
derij „De Uithof" van het Zoötechnisch Instituut van de Diergenees-
kundige Faculteit. Daar de metingen zijn verricht aan het linkerachter-
been van eeneiige tweelingen heeft één paar van de gemeten dieren dus
telkens een gelijk genotype. Verwacht mag worden dat de sprongge-
wrichten van individuen welke een paar vormen kleinere verschillen te
zien zullen geven dan hoeken van individuen uit verschillende paren.
De variatie van de spronggewrichtshoekgrootte binnen de paren zal
dus klein zijn in verhouding tot de variatie tussen de paren. Een moei-
lijkheid was het vinden van gemakkelijk palpeerbare punten op de tibia.

Bij de eerste groep gemeten dieren hebben we hiervoor gekozen:

a) boven aan de tibia, de tuberositas die de sulcus muscidaris aan de
voorzijde begrenst.

b) onder aan de tibia, de zijde van de Maleolus lateralis die zich in de
diepte laat palperen tussen de M. ext. dig lateralis en de M. ext.
dig. longus.

De groep gemeten dieren stond op een groepsstal; hierbij dient te wor-
den opgemerkt dat de standen niet alle even lang waren; telkens één dier
\\an een tweeling-paar stond op een langere stand dan het zuster-dier.
De gegevens van deze en volgende groepen zijn in samenwerking met
drs. A. Schoenmakers gerangschikt en statistisch bewerkt.
Bij deze dieren werden geen significante verschillen gevonden tussen
de tweelingparen (P> 0,05), wel echter binnen de tweelingparen
(P< 0,01). Er bevond zich een groot deel van de totale variatie tussen
individuen binnen paren. Deze grote variatie kan worden verklaard uit
het feit dat de dieren niet alle op een stand van gelijke lengte stonden

-ocr page 123-

tijdens het meten; wij hadden ook de indruk dat de dieren op de korte
opstand wat gedrongen stonden in de „meetpositie".

4. Wij hebben dezelfde groep dieren nogmaals gemeten, terwijl ze allen
op eenzelfde ruime plaats stonden. De verschillen tussen de paren
waren nu significant (P < 0.01), en de variatie tussen individuen
binnen paren was aanzienlijk verminderd.

De conclusie die we hieruit trekken is dat men vóór het meten er zorg
voor dient te dragen dat de dieren ruim en vlak staan en dat men de
loodlijn vanaf de voorrand van de trochanter major moet gebruiken
om de positie te controleren en tijdens het meten te consolideren.

5. De variatie tussen metingen aan hetzelfde dier was in beide voorgaande
proeven groot, vergeleken met de variatie die gevonden werd bij
metingen met de methode van Schalk.

De voornaamste oorzaak hier\\\'an was, dat de punten op de tibia zó
diep onder de huid lagen dat het niet mogelijk was op de huid een
teken („reference point") aan te brengen dat nauwkeurig met het be-
doelde punt op de tibia correspondeerde.

Hierom zijn op de tibia andere punten opgespoord (fig. IC) en wel:

a) distaai: de voorzijde van de Malleolus lateralis;

b) proximaal: de crista tibiae onder de aanhechting van het mediale
patella ligament.

Het eerste punt ligt beneden, lateraal vóór van de tibia, terwijl het
tweede punt boven aan de midden vóórzijde van de tibia ligt.
Om de meting te kunnen uitvoeren was het nodig de gradenboog met
waterpas van twee lipjes te voorzien, die aan de voorzijde van de tibia
tegen genoemde punten werden aangelegd, waarna de hoek werd af-
gelezen (Fig. 1-C).

Deze methode, toegepast op 7 paren eeneiige tweelingen, leverde de
volgende resultaten op, die weer verkregen werden uit statische analyse
van het cijfermateriaal (Tabel 2).

Tabel 2.

Variatie analyse van de meetgegevens van 7 paren ééneiige tweelingen.

Kwadraat- Vrijheids- Gemiddeld ^

som graden kwadraat

Variatie:

tussen paren:
between pairs:

904 6 150

12,5»»
8

tussen individuen:
between individuals:

84 7 12

tussen metmgen: ^^^ ^^

between measurements:

Sum of Degrees of Mean •*: P 0,01

squares freedom square

Table 2.

Analysis of variance concerning figures from measuring 7 pairs of identical

twins.

Variance:

-ocr page 124-

lussen de paren een groot deel van de totale variatie; binnen de paren,
dus tussen de zusterdieren, weinig variatie en tussen de metingen ook
weinig variatie, wat een maatstaf is voor de nauwkeurigheid van de
methode. Hierbij dient opgemerkt dat aan elk dier 6 metingen werden
verricht. De variatie tussen metingen is dus de variatie tussen deze 6
metingen telkens. Voor een deel wordt deze variatie vooroorzaakt door
degene, die de meting verricht. De kracht waarmee het meetinstrument
tegen de huid aan de vóórzijde van de tibia wordt gedrukt is n.1. voor
een deel bepalend voor de hoek die wordt gelezen. Wanneer de
metingen door verschillende personen worden verricht is het derhalve
noodzakelijk hier rekening mee te houden, wanneer de resultaten
worden vergeleken en er kleine verschillen blijken te zijn.

IV. Onderzoek van de spronggewrichtshoek bij stieren en afstammelingen.
DOEL VAN HET ONDERZOEK.

Daar in de inleiding de gedachte geuit is dat er mogelijk een verband be-
staat tussen het voorkomen van steile standen en spastische parese, diende
onderzocht te worden of er een invloed is van de stier op de grootte van
de spronggewrichtshoek bij zijn nakomelingen.

Hiernaast hebben wij getracht gegevens te krijgen van de grootte en de
ontwikkeling van de spronggewrichtshoek van nakomelingen van een
stier met spastische parese, en de grootte van deze hoek bij dieren van
verschillende leeftijden.

MATERI.A.AL.
De stieren.

Besloten werd nakomelingen na te gaan van drie stieren, die een duidelijk
verschillend grote hoek in het spronggewricht vertoonden, te weten:

1. Stier A, geboren in 19,52. Dit dier had een spronggewrichtshoek van
139° en stond sabelbenig,

2. Stier B, geboren in 1952. Dit dier had een spronggewrichtshoek van
150° en stond vrij steil.

3. Stier C, geboren in 1955. Dit dier had op éénjarige leeftijd een steile
stand, in de tweede helft van het tweede levensjaar ontwikkelde zich
spastische parese. Bij het begin van dit onderzoek was deze stier niet
meer aanwezig.

De nakomelingen.

Dank zij de goede medewerking van de Rijksveeteeltconsulent te Utrecht,
Ir, van Oyen en medewerkers, gelakte het om van de drie stieren totaal 125
nakomelingen op te sporen. De verdeling over de stieren was als volgt:
45 van A, 45 van B en 35 van C,

Bij het opsporen van de nakomelingen kozen wij dieren op een aantal be-
drijven die voldeden aan de volgende voorwaarden:

1. gelegen in de weidestreek rondom Oudewater;

2. goede bedrijfsvoering;

3. zo mogelijk afstammelingen van alle drie stieren op elk bedrijf;
groepstal met ruime standen.

De leeftijd van de dieren varieerde van ± 1 jaar tot ± 6 jaar,

-ocr page 125-

De moederdieren.

Na informatie bij de eigenaars bleek, dat bij de keuze der stieren geen
rekening werd gehouden met het al of niet aanwezig zijn van steile standen.
Wij hebben de moederdieren dan ook als normaal verdeeld beschouwd
t.a.v. de nakomelingen van deze stieren.

De verdeling van de nakomelingen over de bedrijven en de leeftijds-
groepen was niet zodanig, dat van elke stier op elk bedrijf twee dieren van
gelijke leeftijd aanwezig waren. Deze ideale verdeling werd slechts ten
dele bereikt. Zonder rekening te houden met de bedrijfsverschillen, die we
a priori zo klein mogelijk gehouden hebben (zie boven), was de verdeling
der nakomelingen over stieren en leeftijdsgroepen als is weegegeven in
tabel 3.

Tabel 3.

Verdeling der nakomelingen over stieren en leeftijdsgroepen.

1 j.

2 j.

3 j.

4 j.

5 j.

6 j.

Totaal

B

8

4

5

8

12

8

45

A

11

11

11

12

45

G

5

9

13

8

35

Totaal

24

24

29

28

12

8

125

Table 3.

Distribution of the offspring among bulls and ages.
GANG VAN ZAKEN TIJDENS HET ONDERZOEK.

Nadat de bedrijven waren uitgezocht, werd de eigenaren gevraagd of zij
hun medewerking aan het onderzoek wilden verlenen. Zonder uitzondering
verklaarden zij zich hiertoe bereid, vooral ook dank zij de introductie door
het Veeteelt-consulentschap, welke tevens zorgde voor assistentie tijdens de
metingen.

Er werd voor gezorgd dat het te meten dier op een ruime en vlakke stand
stond. Van alle dieren werd de spronggewrichtshoek van het linkerachter-
been gemeten. De dieren werden in de meetpositie geplaatst door de lood-
lijn vanaf de voorrand van de trochanter major naar de voorrand van de
kroonrand neer te laten. De tekens die de richting van de metatarsus be-
palen werden geplaatst op de door H a b e 1 aangegeven punten (III-2).
De richting van de tibia werd bepaald zoals is aangegeven onder III-5 (zie
Fig. I-C).

Vervolgens werd viermaal achtereenvolgens de richting van de metatarsus
en van de tibia afgelezen en wel zodanig, dat er telkens zo weinig mogelijk
tijdsverschil was tussen een meting van de stand van de metatarsus en de
opvolgende meting van de stand van de tibia. De standen werden in
graden genoteerd. Door de afgelezen hoek van de metatarsus op te tellen
bij die van de tibia werd zo bij elk dier viermaal de hoek in het sprong-
gewricht berekend.

Behalve de gegevens met betrekking tot de spronggewrichtshoek werden
ook het bedrijf, de vader en de leeftijd van het dier genoteerd.

-ocr page 126-

RESULTATEN VAN ONDERZOEK.
Beschrijving van de resultaten.

Bij beschouwing van het gevonden cijfermateriaal valt allereerst op dat de
verdeling der afstammelingen over stieren en leeftijden niet ideaal was (zie
tabel 3). De aantallen dieren per groep waren niet gelijk, terwijl 5- en 6-
jarige afstammelingen van A. en B. geheel ontbraken, zodat men bij het
trekken van conclusies uit het gevonden cijfermateriaal voorzichtig moet
zijn.

Ter informatie omtrent de grootte van de spronggewrichtshoeken in dit
materiaal volgen tabellen waarin de gemiddelden zijn weergegeven.

Tabel 4.

Gemiddelde spronggewrichtshoek van 125 koeien, gerangschikt volgens

afstamming.

Bull:

Aantal dochters:

Gemiddelde hoek:

Stier:

Number of daughters:

Mean angle:

B.

45

146,7°

A.

45

145,5°

C.

35

147,5°

Totaal

125

146,5°

Table 4.

The mean angle in the hock of 125 cows arranged in order of descent.

De gemiddelden van de spronggewrichtshoeken van de nakomelingen van
B., A. en C. liggen niet zover uiteen als de spronggewrichtshoeken der
vaderdieren resp. 150°, 139° en zeer groot (spastische parese). Het is
echter wel zo, dat de afstammelingengroep met de grootste en met de
kleinste hoek resp. afkomstig zijn van de vaderdieren met de grootste en
met de kleinste hoek.

Tabel 5.

Gemiddelde spronggewrichtshoek van 125 koeien gerangschikt volgens

leeftijd.

Leeftijd:
Age:

Aantal koeien:
Number of cows:

Gemiddelde hoek:
Mean angle:

1 j.

24

147,6°

2 j.

24

147,2°

3 j.

29

146,3°

4 j.

28

145,1°

5 j.

12

147,1°

6 j.

8

145,7°

Totaal

125

146,5°

Table 5.

The man angle of the hock of 125 cows arranged in order of age.

-ocr page 127-

In dit materiaal is de gemiddelde hoek het grootst in de jeugd en wordt
kleiner tot het 4e jaar, dit dus in tegenstelling met de bevindingen van
Schalk (1959). De 5- en 6-jarige koeien zijn alle afstammelingen van
B., terwijl tevens de aantallen te klein zijn om in dit verband waarde
aan deze gegevens te kunnen hechten.

Statistische analyse.

Om bovengenoemde cijfers en gemiddelden op hun waarde te toetsen zijn
alle gegevens in samenwerking met Drs. A. Schoenmakers statistisch
bewerkt. We hebben met behulp van een variantie-analyse getracht te
achterhalen hoeveel waarde we mogen hechten aan de invloed van de
stier, de leeftijd en het bedrijf op de grootte van het spronggewriehtshoek
bij deze runderen. De verschillen tussen de afstammelingsgroepen per
stier bleken significant te zijn (P< 0,05).

De verschillen tussen de leeftijdsgroepen bleken, evenals de verschillen
tussen de bedrijfsgroepen, niet significant te zijn (P> 0,05).
Met betrekking tot de methode bleek nogmaals dat de verschillen tussen
de koeien zeer significant waren (P< 0,01).

Conclusies.

De conclusies die uit bovenstaand onderzoek mogen worden getrokken zijn
de volgende:

1. de methode is voldoende nauwkeurig;

2. er is een invloed van de stier op de grootte van de spronggewriehtshoek
van zijn nakomelingen;

3. een invloed van de leeftijd op de grootte van de spronggewriehtshoek
is niet aangetoond kunnen worden;

4. de bedrijfsinvloeden op de grootte van de spronggewriehtshoek zijn in
dit materiaal niet van belang.

Discussie.

In de inleiding hebben wij de vraag gesteld of er een verband zou bestaan
tussen steile standen en spastische parese.

Het feit, dat de gemiddelde spronggewriehtshoek van de afstammelingen
van
C. groter is dan die \\an de beide andere afstammelingengroepen is
echter geen bewijs voor een causaal verband bij deze stier tussen steile
stand en spastische parese. Het is immers mogelijk dat
C. een aanleg
heeft voor steile stand, welke aan het fenotype niet wordt waargenomen,
daar die gecamoufleerd wordt door een, niet daarmee in verband staande,
maar toevallig aanwezige spastische parese. Bij de nakomelingen zou de
aanleg voor steile stand dan tot uiting kunnen komen.

Op welke wijze men een eventueel verband tussen steile stand en spas-
tische parese aan kan tonen hebben wij onder 1 aangeduid.

SAMENVATTING.

Er wordt een methode aangegeven om de hoek van het spronggewricht bij runderen
te meten.

Hierbij wordt bepaald de hoek die de tibia en de metatarsus met elkaar maken.
Met deze methode is aan 125 nakomelingen van 3 stieren, één steilstaande, één sabel-

-ocr page 128-

benige en één met spastische parese, nagegaan of er invloeden zijn van stieren en leef-
tijden op de grootte van de spronggewrichtshoek.
Een verband tussen leeftijd en hoekgrootte werd niet aangetoond.
Een invloed van de stier op deze hoek is wel aangetoond.

De directe nakomelingen van de stier met spastische parese hadden gemiddeld een
grotere hoek dan de afstammelingen der beide andere stieren, waarmee echter een
verband tussen steile stand en spastische parese niet bewezen is te achten. De ge-
middelde hoekgrootte van de afstammelingen van de steilstaande stier was verder
groter dan die van de nakomelingen van het sabelbenig staande dier.

SUMMARY.

A method is described to measure the angle of the hock in cows, viz. the angle be-
tween the
OS tibia and the os metatarsus.

Investigated was the influence of bull and age on the size of the angle of the hock.
We measured the angle of the hock of 125 females, the direct offspring of three
bulls of which one was straight in the hocks, another had sickle hocks and the third
one suffered from spastic lameness. No correlation between age and angle size was
shown. The influence of the bull on the size of the hock-angle was however clear.
The offspring of the bull with spastic lameness had on an average a bigger angle in
the hock than the offspring of the two other bulls. This does not mean however that
a connection between straightness in the hocks and spastic lamenss has been proved.
The average size of the hock-angle of the offspring of the bull which was straight in
the hocks was bigger than the average hock-angle of the offspring of the bull with the
sickle hocks.

RÉSUMÉ.

Une méthode de mesurage de l\'angle du jarret chez les bovins est décrite. Avec cette
méthode l\'angle de la tibia avec le métatarse est déterminé.

Avec cette méthode chez 125 descendants de trois taureaux (un taureau avec une atti-
tude droite, un avec des jambes arquées et un souffrant de la parésie spasmodique)
l\'influence de ces taureaux et de l\'âge est étudiée.
Un rapport entre l\'âge et cet angle n\'est pas démontré.
L\'influence du taureau sur cet angle est démontré.

Les descendants directs du taureau souffrant de la parésie spasmodique avaient en
moyenne un angle plus grand que les descendants des deux autres taureaux, mais
nous ne croyons pas qu\'un rapport entre l\'attitude droite et la parésie spasmodique
est prouvé.

La grandeur moyenne de l\'angle des descendants du taureau avec des joints droits
est plutôt plus grand que celles des descendants du taureau avec des jambes arquées.

ZUSAMMENFASSUNG.

Es wird eine Methode zur Winkelmessung des Sprunggelenkes bei Rindern an-
gegeben.

Hierbei wird der Winkel, den Tibia und Metatarsus miteinander bilden, bestimmt.
Mit dieser Methode wurde bei 125 Nachkommen dreier Stiere (1 steilstehender, 1
säbelbeiniger und ein mit spastischer Parese behafteter) nachgegangen, ob Stiere und
Lebensalter auf die Grösze des Sprunggelenkes irgendeinen Einflusz haben.
Ein Zusammenhang zwischen Alter und Winkelgrösze wurde nicht nachgewiesen.
Ein Einflusz des Bullen auf diesen Winkel ist wohl nachgewiesen worden.
Die direkten Nachkommen des Stieres mit spastischer Parese besaszen durchschnitt-
lich einen grösseren Winkel als die der beiden anderen Stiere, doch ist unseres
Erachtens ein Zusammenhang zwischen Steilstand und spastischer Parese nicht als
bewiesen zu betrachten.

Die durchschnittliche Winkelgrösse der Nachkommen des steilstehenden Stieres war
auch grösser, als die der Nachkommen des säbelbenigen Stieres.

-ocr page 129-

LITERATUUR

Drimmelen, G. G. van: Lameness in a Stud Cattle Herd, Possibly of Here-
ditary Origin.
J. South Afr. vet. med. Assoc., 13, (1942).
Formston, C. and Jones, E. W.: A spastic form of lameness in Friesian cattle.

Vet. Ree., 68, 624, (1956).
G Ö t z e, R.: Spastische parese der hinteren Extremität bei Kälbern und Jungrindern.

Dtsch. tierärztl. Wschr., 40, (1932).
Habel, R. E.: On the inheritance of metatarsal inclination in Ayrshire cattle.

Amer. J. vet. Res., 10, 31, (1948).
Langsenkamp, J.: Carbonalytische Untersuchung über die spastische Spinal-
parese des Rindes im Bereich des Zuchtsgebiets der Osnabrücker Herdbuchgesell-
schaft. Hannover (1940).
Rosenberger, G.: Späterkrankungen an spastischer Parese der Hintergliedmaszen

beim Rind. Dtsch. tierärztl. Wschr., 47, 18, (1939).
Schalk, C. en Hoekstra, P.: Oriënterend onderzoek naar het voorkomen van
steilheid in de spronggewrichten bij Nederlandse runderen.
Tijdschr. Diergeneesk.,
84, 927, (1959).

In Engeland begint men spoedig met het onderzoek van beren.

Volgens een mededeling van P.I.D.A. (Pig Industry Development Authority) werden
op 10 juli 1961 in Letchworth en Stirling de eerste proefstations in Engeland voor
het onderzoek van beren (het zgn. boar perfomance testing scheme) in bedrijf ge-
steld.

Deze twee bedrijven hebben een gezamelijke capaciteit voor het onderzoek van 750
beren. Hier zullen de jonge beertjes ingezonden worden op een leeftijd van maxi-
maal 9 weken, waarbij het gewicht moet liggen tussen 35 en 55 Ib (± 15,75 en
24,75 kg); de proef begint bij een gewicht van 60 Ib (27 kg). Op deze bedrijven
worden de dieren onder uniforme omstandigheden gehouden.

De fokkers kunnen een plaats reserveren wanneer de biggen 3 weken oud zijn; hier-
voor is een bedrag van £ 1 per dier verschuldigd, welk bedrag naderhand ver-
rekend wordt, wanneer de inzending inderdaad plaats vindt. Bij het bereiken van
een gewicht van 130 Ib en 200 Ib (ev. ook 250 Ib) worden de dagelijkse groei, de
voederbenutting cn de slachtkwaliteit beoordeeld.

Op basis van de aldus verkregen rapporten worden de beren in drie klassen inge-
deeld: de slechtste groep wordt geslacht, terwijl de dieren uit de beide andere
groepen desgewenst door de fokkers teruggehaald kunnen worden tegen vastgestelde
prijzen. Deze gegevens worden gepubliceerd, gelijktijdig met de verslagen over de
fokresultaten. Volgens P.I.D.A. zal met dit onderzoek een aanwijzing verkregen wor-
den, welke beren in eerste instantie in aanmerking zullen komen voor het afstam-
melingenondcrzoek (progeny testing).

De vlezigheid wordt bij het levende varken beoordeeld door met behulp van ultra
geluidsgolven de dikte van het rugspck te bepalen; bij een vergelijkende proef met
250 beren van 4 verschillende rassen bleek het aldus verkregen resultaat in 95%
van de onderzochte gevallen maximaal 3% af te wijken van de uitkomsten, welke
verkregen werden bij het uitsnijden van het geslachte varken.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 424, (1961).

Lammeren wanneer men wil.

Op M.F.C. Sherrif\'s Lowesly Hall Farm heeft men gedurende enkele jaren proeven
genomen met het inspuiten van progesteron en serum van een drachtige merrie bij
schapen. Het resultaat was uiteindelijk een drachtigheidspercentage van 85%.
De kosten per ooi bedroegen ± ƒ 5,-.

Farmers Weekly, LIV, 25, 53, (1961).

-ocr page 130-

Parental immunity in fowl pox and serum
neutralization.

by O. BOSGRA and J. H. G. ROERLNK

Laboratories of N.V. Philips-Duphar, H\'eesp.

Introduction.

This investigation was occasioned by the results of earlier research con-
cerned with the effect of feeding on the development of immunity and in
wich fowl-pox vaccine (pigeon strain), virulent fowl-pox virus and chicks
were used as the subjects of the experiments.

In this earlier research the chicks that were used had been hatched from
eggs of chickens that had been immunized against fowl pox with a vaccine
prepared from a pigeon strain.

At the time it was thought possible that the vaccination response and
therefore the immunity so produced, might be on a lower level because of
the fact that the chickens, at the time of vaccination, were 4 weeks old
and might thus still be under the influence of parental immunity.
A further consideration was that we wanted to find out whether in the
field parental immunity might play a part in the vaccination of young
chickens. In the literature there were no data on these subjects, so that
it was decided to undertake an investigation, if possible with a technique
applicable under laboratory conditions.
The following problems had to be considered;

1. Which technicjue should be used?

2. Can immune chickens be distinguished from non-immune ones?

3. Is this immunity passed on to the next generation via the egg?

4. How long does parental immunity last?

5. Has this parental immunity any effect on the vaccination of young
animals, and therefore on the immunity against a virulent infection
taking place later?

Material and methods.

A group of chicks was vaccinated with fowl-pox vaccine (pigeon strain)
and raised normally to the laying stage (Group A).

A second group of chicks was not vaccinated and raised to the laying stage
under strict isolation (Group B).

The possibility that the former group might later on have been in contact
with a virulent fowl-pox virus is not excluded, but is in no sense certain.
This group is taken to be representative of normal immune animals, such as
those kept by the million in the Netherlands.

The second group, which was kept in isolation, was quite definitely not in-
fected with fowl pox during the period covered by the investigation and
can be considered representative of normal non-immune chickens.
From the eggs of these groups of hens chicks were hatched, which were
examined serologically ofr parental immunity or were used in vaccination
and infection experiments.

In the laboratory investigation use was made of the pock-counting tech-
nique, in which such a quantity of fowl-pox vaccine virus (pigeon strain)

-ocr page 131-

was inoculated on the chorio-allantoic membrane (CAM) of embryonated
hen\'s eggs that a countable number of pocks was formed.
Ry mixing the virus with dilutions of the immune serum under investigation
more or less of the virus is neutralized, reducing the number of pocks
coming up on the CAM. During the working out of this technique it
appeared that glycerol, which is frequently used as a diluent for reducing
the virus concentration, prevented a normal antigen- antibody reaction in
a mixture of serum and virus. It was therefore decided to dilute the virus
in an alkaline broth. The serum was also diluted by means of alkaline
broth, after the serum had been heated for half an hour at 56° C.

Description of our experiments.

For the virus source, the contents of an am]30ule of fowl-pox vaccine
(pigeon strain) sufficient for 200 hens were dissolved in 18 ml phosphate
buffer of pll 7.8. This concentration was termed undiluted and was
further diluted to 1 in 2500. The latter concentration was found to produce
an easily countable number of pocks in the pock-counting.
The serums of 2 vaccinated hens, numbered 316 and 335, and the serums
of 2 non-vaccinated hens numbered 991 and 993, were diluted 1:10, 1:40,
1:80 and 1:160. The serum/virus mixtures, consisting of equal amounts of
both , were kept at 37° C. for 2 hours in a water bath to complete the
antigen-antibody reaction and were then kept in the refrigerator until the
moment of inoculation.

The CAM of each egg was inoculated with 0,1 ml. of this mixture. Six eggs
that had been pre-incubated for 12 days were used per dilution.
Four days after inoculation the number of pocks was counted and the
average number per egg was determined for each dilution. Table I shows
an example of the neutralizing properties of the serums of the innnune
hens, nos. 316 and 335, compared with the serums of the susceptible hens,
nos. 991 and 993.

Table I.

fowl serum
dilution

immune hens
316

susceptible hens
991 993

1:10

5

6

22

23

1 :40

10

12.5

27

22

1 :80

18

16,5

29.5

22.5

1:160

23.5

35.5

number
of pocks

Similar results were obtained many times during this investigation. Ob-
viously hens are not yet immune immediately after vaccination. By means
of this pock-counting neutralization reaction an investigation was under-
taken with a number of hens to estimate the time elapsing after vaccina-
tion before the immunity, measured in this way, is present and when the
resistance to infection reaches its peak.

In general it was found that between 21 and 28 days after vaccination the
immunity peak had been reached; 35 days after vaccination the immunity
had already declined to a value slightly below this peak.

-ocr page 132-

Table II, in which the neutralizing value of the serum of a hen was deter-
mined 12, 16, 21, 28 and 35 days after successful vaccination, may be
considered a representative example.

Tabel II.

Serum 972
dilution

12 days

16 days

21 days

28 days

35 days

1:10

8

2

1

3

5

1 :40

8.5

7

6

9

6.5

1:80

14

14

9.5

7.5

15

1:160

22

17

8

15

22

In the next part of the investigation we titrated side by side the serums of
a vaccinated hen, no. 316, and of a susceptible hen, no. 800, and also the
pooled serums of 10 vaccinated hens of group A, pooled serums of 10
susceptible hens of group B, pooled serums of 10 1-day old chicks (group
Gi) hatched from eggs of vaccinated hens of group A, and of 10 1-day old
chicks (group Dj) hatched from eggs of the susceptible hens of group B.
An example of such titrations, repeated many times, is shown in table III.

Table III.

serum of

dilution

dilution

dilution

1:10

1:40

1:160

immune hen

316

11.8

16.3

21.5

susceptible hen

800

34.5

40.2

38.7

immune hens

group A

5.8

7.8

20.4

susceptible hens

group B

45.1

47.5

47.8

immune chicks

group Ci

8.2

12.3

25.8

susceptible chicks group Di

42.7

32

35.3

From table III it appears that in the serum of 1-day old chicks hatched
from immune mothers there are clearly demonstrable virus-neutralizing
antibodies that the serums of 1-day old chicks hatched from susceptible
mothers lack.

To find out at what age this parental immunity disappears, the test sum-
marized in table III was repeated, but this time not with the serum of
one-day old chicks but with that of
3/2-week old chicks. As can be seen
from table IV these parental immunebodies have disappeared from the
serum of
3/2-week old chicks. These older chicks are indicated by respec-
tively C2 and D2.

In a subsequent test with the serum of 3-week old chicks, hatched later
from eggs of the same group-A and group-B hens, these results were con-
firmed.

-ocr page 133-

Table IV.

serum of

dilution

dilution

dilution

1:10

1:40

1:160

immune hen

316

10.2

23.8

19.8

susceptible hen

800

36

19.8

24.8

immune hens

group A

5.3

16.6

21.1

susceptible hens

group B

21.2

37.3

36.8

immune S/a-week old chicks

group C2

30

31.2

23.3

susceptible 3/2-week old chicks group D2

35

35.2

29.8

Next (table V) we examined the serums of an immune hen, no. 915 and
of a susceptible hen, mixed serums of vaccinated hens of group A, mixed
serums of susceptible hens of group B, as well as mixed serums of 3-week
old chicks (group
C3) hatched from group-A hens and mixed serums of
3-week old chicks (group D3) hatched from group-B hens.
Table V. shows the results.

Table V.

serum of

dilution

dilution

dilution

1:10

1:40

1:160

immune hen

915

1.7

6.7

13.2

susceptible hen

neg. scrum

17.5

21

26

immune hens

group A

6.5

10.3

13.3

susceptible hens

group B

16.4

26.5

15.5

immune chicks

group Ca

18.6

31.8

23.6

susceptible chicks

group Da

40.5

27.5

30.2

Of the chicks referred to as C3 and D3 in table V, a number (C and D)
were vaccinated with fowl-pox vaccine (pigeon strain) and the follicle
reactions were determined at different times. Here it appears that the
chicks of immune mothers, when vaccinated at an age of 3-weeks, exhibit a
definitely poorer take than chicks of the same age hatched from none-
immune mothers.

This is shown in table VI. In this table the follicle reactions, read on
various days after vaccination, are expressed by a number for each chick.
For each day and each group a mean number is determined. A higher
number indicates a stronger vaccination reaction.

Table VI (vaccination on 7j8).

control days

11/8

13/8

14/8

17/8

21/8

mean

group C

1.88

7.04

7.92

2.75

0.63

4.04

group D

3.96

12.08

3.30

4.66

1.72

7.14

-ocr page 134-

After infection of a number of the chicks mentioned in table VI with
virulent fowl-pox virus, the degree of the infection reaction is normal and
lasts a short while but is perhaps a little more severe in chickens of group C
than in chickens of group D, but we do not consider this as a real diffe-
rence.

The follicle reaction after infection with virulent virus was examined on
different days and given a numerical rating. Furthermore 24 days after
vaccination blood was taken from the chicks of table VI, and the serums
subjected to a pock-counting neutralization test for antibodies. These
chickens were called C4 and
D4.

In this test we also examined a positive serum 915, a negative serum and
serums of vaccinated hens A and unvaccinated hens B.
As may be seen from table VII, group C4 has become clearly less immune
after vaccination in comparison with group
D4, which indicates that there
was still some residual parental innnunity at the time of vaccination.

Table VII.

serum of

dilution
1:10

dilution
1:40

dilution
1 :160

immune hen

915

8.2

23.3

40.5

susceptible hen

neg. serum

36.5

37.8

32.2

immune hens

group A

6.6

16.7

24.4

susceptible hens

group B

28.2

31

39.7

group C-i

22.5

30.7

23.7

group D.1

7.3

17.6

38.4

Several times we compared side by side the serums of hens exhibiting a
good follicle reaction with the serums of animals having a poor or mode-
rate reaction, .^n example is afforded by 2 susceptible hens, nos. 927 and
915, which were \\accinated with undiluted fowl-pox vaccine (pigeon strain)
and showed a very good follicle reaction, and 2 susceptible hens, nos. 987
and 909, which after vaccination with diluted vaccine reacted only mode-
rately. In the serum neutralization 4 weeks after vaccination a definitely
])oorer immunity is found in the hens no. 987 and no. 909 than in the hens
no. 915 and no. 927.

For control purposes we examined at the same time the positive serum
no. 316 and the negative serum no. 800; the results are shown in table VIII.

Table VIII.

serum of

dilution

dilution

dilution

1:10

1:40

1:160

316

8.2

14.2

18.6

800

50.5

32

29.6

987

32.6

46.5

32.8

909

18.6

15.8

34.8

915

4.1

8.7

18.5

927

9.8

13.6

20.4

-ocr page 135-

SUMMARY.

The pock-counting serum-neutralization test has been found to be a reliable and sen-
sitive method for determining the virus-neutralizing properties of fowl serums after
vaccination with fowl-pox vaccine (pigeon strain). In the neutralization test the
same pigeon strain is used. This method enables vaccinated animals to be clearly
distinguished from unvaccinated animals.

The immunity was found to have a maximum between 3 and 4 weeks after vacci-
nation. By means of this method it was also possible to establish that immunity was
passed on via the egg to the chicken (parental immunity).

.At an age of 3 weeks this parental immunity, determined by the above method, has
largely disappeared. However, on vaccinating these animals with fowl-pox vaccine
(pigeon strain) a poorer take is found compared with the follicle reaction of similar
chickens which possess no parental immunity.

However, three weeks after vaccination the immunity of these 2 groups of chickens
towards a virulent infection with fowl-pox virus does not show any noticeable dif-
ferences.

The above-mentioned technique is able to demonstrate a difference in the quantity
of serum-neutralizing antibodies between chickens with a good follicle reaction and
those in which, as a result of the application of a diluted vaccine, the take of the
vaccination was only moderate.

SAMENVATTING.

De „pock-counting" serumneutralisatie-proef is gebleken een betrouwbare en gevoelige
methode te zijn om de virus-neutraliserende eigenschappen van kippensera te bepalen
na enting met kippepokkenvaccin (duivestam). Bij de neutralisatieproef wordt de-
zelfde duivestam gebruikt. Met deze methode kunnen geënte dieren duidelijk onder-
scheiden worden van ongeënte dieren.

De immuniteit blijkt maximaal te zijn 3-4 weken na de enting.

Tevens kon met deze methode worden vastgesteld dat de immuniteit via het ei wordt
overgebracht op het kuiken (parentale immuniteit).

Op een leeftijd van 3 weken is deze parentale immuniteit, bepaald volgens deze
methode, grotendeels verdwenen. Echter bij enting van deze dieren met kippepokken-
vaccin (duivestam) blijkt een minder goed opkomen van de entpokken vergeleken
met overeenkomstige niet parentaai immune kuikens.

Toch blijkt 3 weken na de enting de immuniteit van deze beide groepen kuikens
tegenover een virulente infectie met kippepokkenvirus niet noemenswaard te ver-
schillen.

Met de besproken methodiek kan een verschil worden opgemerkt in hoeveelheid
serumneutraliserende antlichamen, wanneer kippen een zeer goede entreactie ver-
toond hebben, of wanneer tengevolge van enting met verdund vaccin de opkomst
der entpokken slechts matig was.

RÉSUMÉ.

L\'épreuve de neutralisation du serum par „pock-counting" s\'est montrée une méthode
parfaitement sûre et très sensible pour la détermination des propriétés neutralisantes
des sérums des poules, inoculées avec le vaccin contre la variole aviaire (souche
pigeons) ; en usant cette souche aussi dans l\'épreuve de neutralisation par „pock-
counting". Grâce à cette méthode les animaux vaccines peuvent facilement être
distingués de ceux qui ne le sont pas.

L\'immunité paraît complète 3 à 4 semaines après la vaccination.

Par cette méthode il put en outre être établi, que l\'immunité est transmise au poussin

par la voie de l\'oeuf (immunité parentale).

A l\'âge de 3 semaines cette immunité parentale, déterminée par cette méthode,
semble toutefois avoir disparu pour une forte part.

Lors de la vaccination de tels animaux avec le vaccin contre la variole aviaire

-ocr page 136-

(souche pigeons), une moins bonne réaction à la vaccination se constata en compa-
raison avec des poussins non-parentalement immunisés. Cela n\'empêche que 3 se-
maines après la vaccination l\'immunité chez les deux groupes de poussins vis-à-vis
d\'une infection virulente avec le virus de la variole ne parut pas différer notablement.
Avec la méthode susdite enfin une différence se constata dans la quantité d\'anticorps
neutralisants, soit que les poules aient réagi très favorablement au vaccin, soit que
par suite de l\'inoculation avec un vaccin dilué le développement des pustules vacci-
nales n\'ait été que médiocre.

ZUSAMMENFASSUNG.

Der Serumneutralisationstest durch „pock-counting" hat sich als ein zuverlässiges
und empfindliches Verfahren zur Ermittlung der virusneutralisierenden Eigenschaften
von Hühnerseren nach Impfung mit Hühnerpockenvakzine (Taubenstamm) erwiesen.
Bei Durchführung des „pock-counting" Tests wird der gleiche Taubenstamm ver-
wendet. Mit Hilfe des beschriebenen Verfahrens können geimpfte Tiere deutlich von
nicht geimpften unterschieden werden.

Die postvakzinale Immunität erreicht etwa 3 bis 4 Wochen nach der Impfung ihren
Spitzenwert.

Ferner konnte mit diesem Verfahren beobachtet werden, dass die Immunität des
Muttertieres über das Ei auf die Küken übertragen wird (parentale Immunität).
Allerdings lässt sich die parentale Immunität bei Anwendung des genannten Test-
verfahrens im Alter von drei Wochen kaum mehr nachweisen. Impft man solche
Tiere jedoch mit Hühnerpockenvakzine (Taubenstamm), so stellt man fest, dass sich
die Impfpocken im Vergleich zu nicht parental immunen Küken weniger deutlich
entwickeln.

Dennoch sind 3 Wochen nach der Impfung in der Immunität beider Versuchsgruppen
gegen eine virulente Infektion mit Hühnerpockenvirus keine nennenswerten Unter-
schiede zu verzeichnen.

Schliesslich wurde mit Hilfe des besprochenen Verfahrens beobachtet, dass Hühner,
bei denen eine sehr deutliche Impfreaktion stattgefunden hatte, mehr serumneutrali-
sierende Antikörper gebildet hatten als Tiere, die mit verdünnter Vakzine geimpft
worden waren und folglich nur eine mäszige Reaktion mit schwach ausgebildeten
Pocken gezeigt hatten.

RESUMEN.

La prueba de seroneutralizaciôn por recuento de püstulas virolentas ha demostrado
la seguridad e impresionabilidad del método de determinaciôn de las propicdades
neutralizantes sueros de gallina, tras de la vacunaciôn contra la viruela aviar (cepa
de paloma), usando esta cepa de paloma en la prueba de neutralizaciôn por recuento
de püstulas virolentas. Este método permite diferenciar claramente las aves vacunadas
de las na vacunadas. Se comprueba que la immunidad maxima esta concedida 3-4
semanas después de practicada la vacunaciôn.

Ademâs, con este método se ha podido comprobar que la inmunidad se transmite
por huevo al polio (inmunidad parental).

A la edad de 3 semanas, esta inmunidad parental, determinada por medio de este
método, ha desaparecido en mayor parte. Sin embargo, al ser vacunados con vacuna
contra la viruela (cepa de paloma) estos animales parecen manifestarsc menos fran-
camente las püstulas vacunales, en comparaciôn de los pollos correspondientes no
inmunes parentalmente.

Sin embargo, 3 semanas después de practicada la vacunaciôn, la diferencia de
inmunidad entre estos dos grupos de polios, frente a una infecciôn virulenta con
virus de la viruela aviar, es inapreciable.

Con la técnica descrita, puede observarse una diferencia cuantitativa de anticuerpos
seroneutralizantes cuando las gallinas han presentado una muy buena reacciôn vacunal
o cuando a consecuencia de la vacunaciôn con vacuna diluîda, la manifestaciôn de
püstulas vacunales sôlo ha sido moderada.

-ocr page 137-

Vervanging van haringmeel door Peru-vismeel in
mestkuikenranfsoenen

Substitution of herringmeal by Peru fishmeal in broiler
rations

door J. BOOGAERDTi) en H. J. L. MAAS^)

Uit het Instituut voor Moderne Veevoeding „de Schothorst",
Hoogland.

Inleiding.

In een vorige publikatie (MaasenBoogaerdt, 1961) werd een proef
met mestkuikens beschreven, waarin gelijktijdig de invloed werd nagegaan
van de vervanging van gele mais door witte mais en van de vervanging
van Noors haringmeel door Peru-vismeel. Deze laatste vervanging ge-
schiedde bovendien bij twee verschillende percentages vismeel.
De vervanging van gele mais door witte had ten doel na te gaan of het
mogelijk is geelbenige slachtkuikens te depigmenteren. Dit aspect van de
proef is uitvoerig gepubliceerd in bovengenoemd artikel. Nu zal nader
ingegaan worden op de eindgewicht en de voederconversie onder invloed
van de diverse factoren.

Dierlijk eiwit is een onmisbaar bestanddeel van de rantsoenen voor niet
herkauwende dieren. In mestkuikenrantsoenen wordt hiervoor vaak vis-
meel gebruikt. De laatste tijd is er een groot aanbod van relatief goedkoop
Peru-vismeel. Het was van belang om na te gaan of dat Peru-vismeel het
tot nu toe veel gebruikte Noors haringmeel wel geheel kan vervangen, om-
dat de samenstelling niet geheel dezelfde is.
Hier volgen enige analyse-cijfers van een aantal monsters.

ZW re vre vocht vet as keukenzout
Noors haringmeel 77 70.5 64.0 8.6 9.8 12.1 1.5

Peru-vismeel 66 66.9 58.5 7.4 7.1 16.7 1.2

Het combineren van de proef over depigmentatie met een proef over de
vervanging van Noors haringmeel was zinvol, omdat volgens C u 11 o n
en Bird (1941) in vismeel pigmentonderdrukkende factoren voorkomen.
De uitkomsten van onze proef bevestigen dit voor Noors haringmeel (zie
publikatie blz. 684 onderaan).

Opzet der proef.

De proef is opgezet volgens een factorieel schema. Het onderzoek werd
uitgevoerd met ± 1300 zgn. Cobbs kuikens. De dieren waren gesekst en
ondergebracht in groepjes van ± 38 dieren in kooien van een kuiken-
batterij. De helft van de dieren ontving een rantsoen, dat witte mais en
grintzemelen, de andere helft een rantsoen, dat gele mais en lucerne be-
vatte. Beide groepen waren onderverdeeld in een helft, waarbij in het rant-
soen Peru-vismeel als dierlijk eiwitbron aanwezig was, en in een helft
waarbij Noors haringmeel aanwezig was. De vervanging geschiedde op
basis van gelijke gewichtshoeveelheden omdat dit voor de praktijk het een-
voudigste is. Het Peru-vismeel zowel als het Noors haringmeel werd in twee

Wetenschappelijk medewerker bij „De Schothorst".
Dierenarts bij „De Schothorst".

-ocr page 138-

Tabel 1 — Table 1
Samenstelling van de rantsoenen*) — Composition of the rations*)

witte mais grintzemelen
white corn
wheat middlings

gele mais -f lucerne
yellow corn alfalfa

Peru-
vismeel

Peru
fishmeal

Noors
haringmeel
Norwegian
herringmeal

Peru-
vismecl

Peru
fishmeal

Noors
haringmeel
Norwegian
herringmeal

Percentage
vismeel

Laag
Low

4,0 ; 2,5

4,0

; 2,5

4,0 ; 2,5

4,5 ; 2,5

Percentage
fishmeal

Hoog
High

9,0 ; 5,5

9,0

; 5,5

9,0 ; 5,5

9,0 ; 5,5

*) In iedere kolom geeft het eerste cijfer de samenstelling van Mestmeel I aan en het

tweede die van Mestmeel II.
*) The first number indicates the composition of the ration till 6 weeks; the second
number that of the ration of the last two weeks.

niveau\'s verstrekt, zodat de proef opgezet was volgens het schema, \\ermeld
in tabel 1.

De volledige opgave van de samenstelling van de rantsoenen is vermeld in
bovengenoemde publikatie (I.e. blz. 686 t/m 688).

De dieren werden gewogen op 4, 6 en 8 weken. Het uitvalspercentage was
normaal (< 5%)

Resultaten der proef.

Om op het eindresultaat een variantie analyse te kunnen toepassen werden
de eindaantallen van de groepen, die niet precies gelijk waren, omdat het
uitvalspercentage in de groepen verschillend was, gelijk gemaakt door met
behulp van een lotingstabel bij te grote groepen enkele dieren te verwij-
deren .

Tabel 2 - Table 2
Gemiddelde eindgewicht - - Average weights at 8 weeks

,gcle mais lucerne
yellow corn alfalfa

witte mals grintzemelen
white corn
wheat middlings

Pcru-

Noors

Peru-

Noors

vismeel

haringmeel

vismeel

haringmeel

Peru

Norwegian

Peru

Norwegian

fishmeal

herringmael

fishmeal

herringmeal

Percentage

Laag

â

1483

1504

1502

1462

vismeel

Low

?

1275

1296

1293

1279

Percentage

Hoog

1515

1588

1547

1524

fishmeal

High

9

1326

1329

1317

1328

-ocr page 139-

De resultaten van de laatste weging (er was geen reden aanwezig om de
uitvoerige berekeningen ook op de gewichten op 4 en 6 weken uit te
\\oeren) zijn samengevat in tabel 2.

De variantie analyse leverde op, dat zowel bij de haantjes als bij de hen-
netjes een sterk significant effect van het percentage dierlijk eiwit, onge-
acht de soort, aanwezig was. Geheel zoals te verwachten was, werd bij liet
hogere percentage eiwit een betere groei verkregen.

Bij de hennetjes was geen interactie aanwezig tussen het soort eiwit en het
soort toegepaste mais.

Bij de haantjes daarentegen was een sterke interactie aanwezig tussen het
soort dierlijk eiwit en het soort mais. Bij de witte mais werkte het Noors
haringmeei gunstiger dan het Peru-vismeel; bij de gele mais was dit om-
gekeerd.

Andere interacties waren niet aanwezig.

Zowel bij de haantjes als bij de hennetjes was geen significant „over all"
verschil aanwezig tussen Peru-vismeel en Noors haringmeei.
De cijfers van de voedselconversie zijn vermeld in tabel 3.

Tabel 3 — Table 3
Voeder conversie — Feed conversion

witte mais -(- grintzemelen
white corn
wheat middlings

Peru- Noors

vismeel haringmeei

Peru Norwegian

fishmeal herringmeal

gele mais -f- lucerne
yellow corn alfalfa

Peru- Noors

vismeel haringmeei

Peru Norwegian

fishmeal herringmeal

Percentage
vismeel

Percentage
fishmeal

Laag cT
Low $

2.33
2.30

2.26
2.38

2.31
2.39

Tir

2.34

2.26
2.31

2.26
2.29

2.28
2.38

2.20
2.29

d
2

Hoog
High

Variantie analyse toonde aan dat er geen significante verschillen aanwezig
waren. \\N\'el is er de (te \\erwachten ) tendens, dat een hoger percentage
dierlijk eiwit een betere voedselconversie geeft.

S.AMENVATTING EN CONCLUSIE.

Peru-vismeel kan Noors haringmeei geheel vervangen in rantsoenen voor mcstkuikens.
SUMMARY AND CONCLUSION,

Norwegian herringmeal may be substituted completely by Peru fishmeal in broiler
rations.

RÉSUMÉ ET CONCLUSION.

La farine de poisson péruvienne peut substituer complètement la farine d\'harenge
norvégienne dans la ration pour les poussins de viande.

-ocr page 140-

ZUSAMMENFASSUNG UND SCHLUSZFOLGERUNG.

Peru Fischmehl kann in Rationen für Schlachtküken das norwegische Herringmehl
volkommen ersetzen.

LITERATUUR

C u 1 t o n, T. G. and Bird, H. R.: Effect of certain protein supplements in inhi-
biting pigment depostion in growing chicks.
Poultry Sei., 20, 432, (1941).
M a a s, H. J. L. en B O o g a e r d t, J.: Een onderzoek betreffende de depigmentatie
van geelbenige slachtkuikens.
Tijdschr. Diergeneesk., 86, 678, (1961).

Koppels in batterijen.

Zeer gunstige uitkomst- en opfokresultaten werden verkregen bij huisvesting van fok-
tomen in batterijen. Per kooi werden 10 hennen en een haan gehuisvest.

Pluimveepers, XVI, (2), 500, (1961).

De schapen in onze taal.

Daar de schapen in onze streken in vroegere tijden een belangrijke plaats hadden
in de samenleving zijn er veel spreekwoorden die betrekking hebben op deze dieren.
J. H. Lantinga verzamelde de onderstaande spreekwoorden en gezegden met be-
trekking op de schapen:

1. Er gaan veel makke schapen in een hok.

2. Als er één schaap over de dam is volgen er meer.

3. Het makke schaap wordt van alle lammeren gezogen.

4. Hoe schurftiger schaap, hoe harder geblaat.

5. Zijn hart klopt als een lammerenstaartje.

6. Als de herders twisten steelt de wolf het schaap.

7. Een jonge ooi en een oude ram geeft binnen het jaar een lam.

8. Het zwarte schaap zijn.

9. Zo weerloos als een lam.

10. Zo de wol is, is de stof.

11. Zo mak als een schaap.

12. Zoek geen schaap met 5 poten.

13. Een schurftig schaap in \'t land, is iedereen tot schand.

14. Schapen hebben gouden voetjes.

15. Een wolf in schaapskleren.

16. Men moet een schaap scheren, niet villen.

17. Het is als een kudde zonder herder.

18. Het is slecht scheren waar geen wol is.

19. Veel geschreeuw en weinig wol.

20. Een verloren schaap.

21. De bokken van de schapen scheiden.

22. Men moet de schapen scheren naarmate ze wol hebben.

23. Onder de wol gaan.

24. De schaapjes op het droge hebben.

25. Als het hek van de dam is, lopen de schapen de wei uit.

26. Door de wol geverfd zijn.

27. Dik in de wol zitten.

28. Zo onnozel als een schaap.

29. De wolf tot schaapherder maken.

30. Het schaap en het lam herkennen elkaar aan hun geblaat.

Het Schaap, 5, juli 1961.

-ocr page 141-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Een slokdarmdivertikel als gevolg van een aan-
geboren defect in de spierlagen.

Diverticulum oesophagei caused by a congenital mus-
cular defect.

door J. J. KNAPEi)

Op 8 december 1961 werd ter slachting aangeboden een zwartbont vrouwe-
lijk rund, dat aan een recidiverende tympanie leed. De laatste tijd ver-
magerde dit rund en nam de laatste dagen geheel geen voedsel en drinken
meer op.

Na de slachting bleek een slokdarmdivertikel vlak boven de cardia aanwezig
te zijn. Op enkele plaatsen en speciaal bij de zakvormige vemijding, was
nog slechts de serosa en de mucosa aanwezig. Voedseldelen waren hier door-
heen duidelijk zichtbaar.

Bij navraag verstrekte de veehouder mij de volgende gegevens:

Het rund was geboren op 3 mei 1959. Als jong kalf viel direct op, dat het dier
moeilijk dronk en soms plotseling achteruit liep, waarbij de melk uit de neusgaten
terug kwam. Na enkele slikbewegingen hervatte het kalf het drinken. Bij het eten
van kalverbrokjes werd niets abnormaals waargenomen.

Gedurende de zomer 1959 was het dier altijd „iets voller in de buik" en hield
zich niet zo goed als andere kalveren. Tijdens de stalperiode \'59/\'60 trad de reci-

Directeur van het Openbaar Slachthuis te Hengelo (O.).
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 2, 1962 ] ] J

-ocr page 142-

diverende tympanic iets duidelijker op. Hooi of stro werd traag opgenomen, in-
gekuild gras gaf minder moeilijkheden. Braken werd niet waargenomen.
In maart 1960 — in de weide — werden de tympanieverschijnselen heviger, maar
de veehouder schoof dit op de overgang van stal naar de nog koude weide. De
gehele zomer bleef de toestand ongewijzigd. Braken of neusuitvloeiing werden
niet gezien.

In mei 1.1. werd de pink geïnscmincerd. Half november werd het inmiddels dra-
gende dier opgestald. Bij de voedering met knollen trad direct een hevige tym-
panic op, evenals braakneigingen.

Opname van hooi en stro verliep zeer traag, onder zeer lang kauwen, waarbij
soms het voedsel als proppen vóór de koe werd terug gevonden. Koekjes en slobber
werden de laatste dagen eveneens uitgebraakt.

Water evenwel niet; wel deelde de veehouder als bijzonderheid mede, dat de z.g.
zelfdrinker, die bestemd was voor dit rund, steeds lekte, maar dat de installateur
tot 3 maal toe geen defect kon constateren. Sinds het rund is afgevoerd, lekt het
drinkbakje niet meer......

SUMM.ARY.

The author describes a case of diverticulum oesophagei caused by a congenital
muscular defect in a cow, which has been discovered after slaughter.

UIT HET BUITENLAND

NIEUWS UIT DUITSLAND.

De correspondent van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde voor Duitsland,
Prof. Dr. Dr. h.c. M. Lerche, doet ons mededeling van een aantal in
1962 te houden congressen, welke men in de „Doorlopende Agenda" en
onder „Congressen" van deze aflevering genoemd vindt.

Benoetnirigen.

Aan de Diergeneeskundige Faculteit van de Vrije Universiteit werden de
\\ olgende hoogleraren berioemd:

Prof. Dr. Bronsch (München) in veeteelt en voedingsleer.

Prof. Dr. Sinell (Berlijn) in levensmiddelenhygiëne, melkhygiëne en

vleeskeuring.

Prof. Dr. Kewitz (Berlijn) in de farmacologie.
Necrologie.

Prof. Dr. Schauder, voorheen directeur van het Instituut voor Anatomie
van de Diergeneeskundige Faculteit te Gieszen, is overleden.

Congres levensmiddelenhygiëne.

Dit, onder auspiciën van de Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft
van 3-5 oktober 1961 te Freudenstadt gehouden, congres (zie
Tijdschr. Dier-
geneesk.,
86, 870, 1108 (1961)) was een succes.

Het programma werd vlot afgewerkt; behalve 400 Duitse deelnemers waren
ook deelnemers uit Nederland, Frankrijk, Luxemburg, Oostenrijk en Zwit-
serland aanwezig.

-ocr page 143-

REFERATEN

Bacteriële- en virusziekten

BIOLOGIE VAN SALMONELLAE IN EIWITHOÜDEND AFVALWATER.

Schaal, E.: Die Biologie der Salmonellen im eiweiszhaltigen Abwasser. Berl.
Münch, tierärztl. Wschr.,
74, 21, (1961).

Schaal wijst er op, dat Salmonellae in de vrije natuur zich kunnen ontwikkelen.
In het bijzonder is dit het geval in afvalwater; vooral
S. paratyphi-B kan zich hierin
goed handhaven,
S. dublin in verhouding minder goed.

Voor deze vermeerdering is het voorhanden zijn van eiwitstoffen noodzakelijk, en
wel minstens 100 mg eiwit per liter water. Deze concentratie wordt in hoofdzaak be-
reikt op de waterbodem op stroomvrije plaatsen. In afvalwater kunnen echter grote
stolsels ontstaan, die als broedplaatsen fungeren en met de stroom worden meegevoerd.
In stilstaand water is de vermeerdering zowel in het water als in de modder mogelijk;
de modder vormt bijna onbegrensde levensmogelijkheden. De bovenlaag van de mod-
der is het belangrijkste.

Indien men deze omstandigheden in het laboratorium nabootst is het hoogste punt
van vermeerdering bij 4 dagen, maar de bacteriën blijven weken aanwezig.
.Afbraakprodukten van het eiwit (ammonia, H
üS) remmen de groei, terwijl de rot-
ting ook zuurstof onttrekt, wat voor de
Salmonellae nadelig is. Hoe verser het afval-
water, hoe meer zuurstof en hoe beter milieu voor de
Salmonellae. Reeds beginnende
rotting verhindert de groei van deze micro-organismen.

De conserverende werking ten opzichte van rotting, die van keukenzout uitgaat is de
factor die speciaal zeewater tot een gunstig milieu maakt.

Schrijver wijst op het nut afvalwater pas na biologische reiniging in het oppervlakte-
water af te voeren.

C. A. van Dorssen.

Parasitaire-, protozoaire- en tropische ziekten

OESTROGENE PREPAR.VI EN ALS THERAPIE TEGEN TRICHOMONIASIS.

P i s c h e f f, Dr. D. (Bulgarije): Ueber die Therapie der Trichomoniasis bei den
Kühen mit ocstrogenen Präparaten.
Rapport IVe Intern. Congres „Voortplanting bij
dieren", 1961.

De trichomoniasis is in Bulgarije bij het rund als dckinfectie van grote betekenis voor
de verspreiding van steriliteit en veroorzaakt grote schade in de rundveefokkerij.
Onder dc belangrijke maatregelen, die bij de bestrijding genomen worden, staan het
aanwijzen en de behandeling van de geïnfecteerde dieren voorop. Hoe eerder de be-
smette dieren in de geïnfecteerde bedrijven aangewezen en behandeld worden, hoe
sneller de ziekte uitgeroeid kan worden. Er moet echter de nadruk op gelegd worden,
dat het niet altijd mogelijk is door éénmalig onderzoek van de koeien alle lijders aan
trichomoniasis te ontdekken. Tijdens het metoestrum en het dioestrum kunnen de
Trichomonaden slechts bij een klein deel der besmetie dieren gevonden worden. De
diagnose is nog moeilijker bij koeien die zich in een toestand van anafrodisie be-
vinden. De bestrijding wordt dus bemoeilijkt doordat de geïnfecteerde dieren niet
tijdig onderkend en behandeld kunnen worden en bovendien door het feit, dat de
toegepaste desinfecticmiddelen slechts gedurende de oestrus in de baarmoeder ge-
infundeerd kunnen worden.

Ten einde een snelle uitroeiing van de trichomoniasis bij koeien in de besmette be-
drijven te verkrijgen moeten, naast de andere bestrijdingsmaatregelen, alle niet drach-
tige runderen en de koeien die geaborteerd hebben en als verdacht beschouwd worden,
onmiddellijk na het vaststellen van de ziekte behandeld worden. De tijdige behande-
ling van de verdachte koeien is slechts dan mogelijk als de toegepaste medicijnen
pargenitaal gebruikt kunnen worden.

-ocr page 144-

In 1956 heeft de onderzoeker besmette koeien met hydrochloras pilocarpini en met
oestrogene preparaten behandeld. Een groep van 26 geïnfecteerde koeien werd drie-
maal met een interval van 24 uren met pilocarpine in een dosis van telkens 0,15 be-
handeld; daarbij trad bij 9 dieren (35%) genezing op. Een andere groep van 15 ge-
infecteerde koeien werd tweemaal met een interval van 8 dagen met 3 cm® sexocretin
intramusculair behandeld waarbij alle 15 dieren (100%) genazen. Bij deze behande-
ling verkeerden de dieren ongeveer 14 dagen in oestrus.

Ten einde deze resultaten op een groot aantal dieren na te gaan werden in 10 be-
smette bedrijven alle besmette en van besmetting verdachte koeien op de boven om-
schreven methode met oestrogene preparaten behandeld en konden bij verdere onder-
zoekingen gedurende de oestrus bij deze runderen in het vaginaal- en uterussecreet
geen Trichomonaden gevonden worden. Aangenomen mag worden dat gedurende de
oestrus in de genitaaltractus slechte levensvoorwaarden voor de Trichomonaden aan-
wezig zijn waardoor ze zich niet vermeerderen en niet verder kunnen leven. Hiermee
is het feit in overeenstemming, dat het niet mogelijk bleek koeien die aan nymfomanie
leden en voortdurend tochtig waren met trichomoniasis te infecteren.
Deze voordracht geeft aanleiding tot 2 opmerkingen:

1. In Nederland is de trichomoniasis praktsch uitgeroeid doordat bij voorkomende
gevallen geadviseerd werd van natuurlijke dekking over te schakelen op kunst-
matige inseminatie. Het moet in Bulgarije niet moeilijk zijn ditzelfde advies te
geven, dan wel de K.I. verplicht te stellen voor de besmette bedrijven.

2. Het is zeer wel mogelijk dat Trichomonaden tijdens de oestrus gedood worden,
maar wanneer ten gevolge van een hormoonbehandeling de besmette runderen
14 dagen in oestrus verkeren, is het waarschijnlijk te achten dat de ovaria ernstig
gelaideerd zijn met een zeer hardnekkige steriliteit als gevolg.

H. G. van Waveren.

Pluimveeziekten

ENTING TEGEN HAEMOPHILUS CORYZA MET GEÏNACTIVEERD
VACCIN.

C 1 a r k, D. S. and Godfrey, J. F.: Studies of an inactivated Haemophilus galli-
narum
vaccine for immunization of chickens against coryza. Avian Dis., 37, Febr.
!96I.

Schrijvers vonden dat een natuurlijke uitbraak ten gevolge van Haemophilus galli-
narum,
een zeer behoorlijke immuniteit gaf.

Twee virulente stammen uit praktijkgevallen werden gebruikt om vaccinatieproeven
uit te voeren. De kiemen werden gekweekt in de dooierzak van zeven dagen bebroede
kippen. Allantoisvloeistof en dooier werden geoogst en behandeld met formaline tot
een eindconcentratie van 0,25%.

Als proefdieren fungeerden W.L.-haantjes van 4 weken oud, welke tevoren sero-
logisch werden gecontroleerd op N.C.D., I.B. en PPLO, De entstof-dosis was 0,5 cm^
intramusculair.

Totaal werden in de praktijk geënt 28.308 dieren met 19.665 controles van een
bedrijf met C.R.D. en pasteurellosis. Deze dieren werden normaal tegen infectie-
ziekten geënt.

Tegen Haemophilus geënte dieren ontwikkelden bij challenge wel een typische co-
ryza, doch herstelden sneller en met minder complicaties welke bij de praktijkproeven
bestonden uit C.R.D. en
Pasteurella-\'mfecties.

Th. Smit.

Stofv/isselings- en deficiëntieziekten

VITAMINE E.

Biehler, W. und Herrmann, W.: Vitamine E gestern und heute. Tierärztl.
Umschau,
15, 311, (1960).

-ocr page 145-

Kraft, H.: Therapie mit emulgicrten Vitamine A und E bei Tieren. Tierärztl.
Umschau,
15, 246, (I960).

Hoelzer, M.: Steigerung der Fruchtbarkeit beim Rind durch eine systematische
pracventieve Behandlung mit der Vitaminkombiation E, D, A.
Tierärztl. Umschau,
15, 409, (1960).

Steinborn, O.: Ergebnisse über die Anwendung von „Marivet EDA" bei be-
stimmten funktionsstörungen des Ovars beim Rind.
Tierärztl. Umschau, 14, 414.
(1959).

In hun publikatie wijzen Biehler en Herrmann er op dat in de jaren 1955-
1960 het aantal publikatics over vitamine E van ongeveer 1600 tot 4500 ä 5000 is
gestegen.

Toch is over de rol die het speelt in de biochemie van het lichaam nog weinig bekend.
Daarom is het moeilijk tot een scherpe indikatiestelling te komen, hetgeen een be-
lemmering is voor een systematisch therapeutisch gebruik.

Het schijnt dat regulatiestoornissen van het neuro-endocriene en neuro-vegetatieve
apparaat, samenhangende met een dysfunctie van hypofyse-tussenhersenen, voor een
behandeling met vitamine E het meest in aanmerking komen. Een invloed op de
gonadotrope stofwisseling wordt vermoed.

In de humane geneeskunde wordt het o.a. gebruikt bij stoornissen in het climacte-
rium,
Oligospermie, vaatziekten, claudicatio intermittens, diabetische doorbloedings-
stoornissen, ulcus cruris, vegetatieve storingen, paradentose en in de dermatologie.
Biehler en Herrmann behandelen verder enige fysiologische en biochemische
aspecten van de vitamine E-stofwisscling.

Betreffende de indikaties in de veterinaire geneeskunde wijzen zij erop dat vitamine
E hier, meer dan in de menselijke, gebruikt wordt voor behandeling van stoornissen
in de sexuele sfeer. Zij noemen bestrijding van abortus, van steriliteit en van spier-
dystrofie.

Kraft ziet als indikaties: groeiende (pasgeboren individuen zouden vaak met een
tekort te kampen hebben) en verouderde organismen, storingen in het endocrine sys-
teem, aandoeningen van de spieren, in het bijzonder het hart (hond en renpaard).
Hij geeft als dosering aan: 10-100 mg voor hond en kat, voor grote dieren tot
1000 mg per dag, gedurende 8-14 dagen.

Hoelzer bericht in het bijzonder over het gebruik bij het rund. In combinatie
met vitamine A en D, vanwege hun synergistische werking.

Kort na het kalven ontvingen de dieren 2 maal een depot E, D en A. Hij vergeleek
352 dieren met 237 controledieren betreffende de bevruchting na eerste inseminatie,
efficiëntiegetal en het percentage voldragen kalveren. Het resultaat was een wezen-
lijke verbetering.

Geheel anders opgezet is het onderzoek van S t e i n b o r n.

Gedurende 3 jaren ontvingen 4 groepen van koeien, in totaal 477, na de derde inse-
minatie een stootdosis vitamine E, D en A.

De indeling was als volgt: subfunctie van de ovaria, symptoomloze steriliteit, persis-
tente follikels en follikelatresie.

Dc resultaten werden vergeleken met die van 1065 onbehandelde koeien, het resul-
taat was ongeveer 13% meer dragende koeien.

Hoelzer en Steinborn geven geen nadere gegevens over dc keuze van hun
controlegroepen.

Van Werven.

ENZOÖTISCHE MYODYSTROFIE BIJ LAMMEREN.

G u e r O V, K., Pavlov, N. et T c h o u c h k o v, P.: La myodistrophie enzootique
des agneaux nouveaux-nés en Bulgarie.
Rapport 4e Intern. Congres „Voortplanting
bij dieren", 1961.

Van 46 kudden, zowel van coöperatieve- als staatsboerderijen, hebben de schrijvers
meer dan 363 zieke en 6020 gezonde lammeren onderzocht en aangetoond dat de bij

-ocr page 146-

herders als „kolénitza" of „kléka" bekende ziekte identiek is met enzoötische myo-
dytrofie.

In de levers van lammeren is het vitamine A-gehalte verlaagd en varieert van 7.5-10
mg%, terwijl het vitamine E niet aangetoond kon worden. In sommige kudden
sterft ongeveer 15 ä 50% van de normaal geboren lammeren op een leeftijd van
10 dagen tot 3 maanden.

De moeder-schapen ontvangen na hun verblijf in de bergen tot december hooi van
slechte kwaliteit, gewonnen op 1000-1500 meter hoogte, en geen krachtvoer of mine-
ralen. De lammeren vertonen eerst locomotie-stoornissen en kunnen vervolgens niet
meer staan en zuigen. ± 80% van de zieke dieren sterft in verloop van een tiental
dagen, terwijl spontaan herstel zelden voorkomt. Extra beweging, o.a. naar de wei
brengen, evenals verandering van het melkdieet doen de aandoeningen optreden in
8 k 30% van de gevallen. In het elektrocardiogram zijn karakteristieke veranderingen,
b.v. vermindering of uitvallen van de P. top en toename van dc T. top, aanwezig.
Patholoog-anatomische veranderingen zijn te vinden in hartspier, spieren van de lede-
maten en lendenstreken, n.1. meer of minder uitgebreide necrotische plekken van
grijswitte tot grijsgele kleur, zodat het hart een tijgerachtig aspect heeft. De skelet-
spieren hebben het aspect van visvlees.

In minder ernstige gevallen geeft het toedienen van 90-120 mg „Tocopharm", 2 ä 3
keer in 2 dagen, bevredigende resultaten, terwijl een enkele dosis van 150-180 mg
tot een goed profylactisch resultaat leidt. Daar een gunstig therapeutisch effect alleen
verkregen wordt in het begin van de ziekte, vermelden de Sehr, dat als diagnostisch
hulpmiddel men de dieren een meter hoog van de grond optilt en vervolgens laat
vallen. De gezonden staan direct op en verwijderen zich zonder locomotiestoornissen,
terwijl zij, die 2 ä 3 dagen later ziek zullen worden, niet of moeilijk op kunnen staan.

Blokhuis.

Zootechniek

SELECTIE OP VRUCHTBAARHEID BIJ VARKENS.

S m i d t, Dr. D. (Göttingen) : Untersuchungen zur Scxualpotenz des Schweines mit
dem Ziel eine Methode zur wirksameren Selektion auf Fruchtbarkeit beim Schwein
zu erarbeiten.
Rapport 4e Intern. Congres „Voortplanting bij dieren", 1961.
Om een methode te vinden die zou kunnen voeren tot een snelle selectie op de
vruchtbaarheid, heeft de schrijver groepen van mannelijke en vrouwelijke nakome-
lingen van 5 beren onderzocht op de activiteit van testikels
en Ovarien en bovendien
op het gedrag vóór en tijdens dekking. Er werden 700 ejaculaten opgevangen van
ongeveer 40 beren.

Hij vond bij de groepen beren grote verschillen in de tijd, nodig voor voorbereiding
tot de ejaculatie. Er was één groep beren, die een lange tijd nodig had en waarbij
het slechts zelden gelukte een beer meer dan één maal per dag te laten dekken.
Ook de duur van de ejaculatie verschilde per groep zonen. Er waren significante
verschillen tussen de groepen wat betreft het volume en dc dichtheid van het ejacu-
laat en het totaal aantal geëjaculeerde Spermien.

Tussen de dochtergroepen waren geen significante verschillen betreffende het aantal
ovulaties, maar wel wat betreft dc embryonale sterfte. Tussen deze twee criteria
werd geen verband gevonden. Men verwacht n.1. dikwijls dat de embryonale sterfte
hoger is naarmate het aantal ovulaties toeneemt.

De schrijver stelt, dat het mogelijk is een goed inzicht te krijgen in de vererving van
de vruchtbaarheid, wanneer van een beer 5-10 zonen gedurende 6 weken op een
proefstation onderzocht worden en 12-15 niet voor de fokkerij bestemde dochters
4 weken na dekking geslacht worden.
 Willems.

HET „DEKKEN" VAN HENGSTEN.

H a f e z, E. S. E. and Wierzbowski, E.: Analysis of copulatory reflexes in the
stallion.
Rapport 4e Intern. Congres „Voortplanting bij dieren", 1961.

-ocr page 147-

Bij de hengst is het een normaal verschijnsel, dat hij enkele keren op de merrie
springt, alvorens tot een ejaculatie te komen. Dit hangt samen met het feit, dat de
erectio penis slechts geleidelijk plaats vindt: pas als alle bloedafvoer gestremd is,
treedt er volledige erectie op, en meestal gebeurt dit niet eerder dan na een tweede
keer springen. Het aantal keren, dat de hengst per dekking springt, is individueel
zeer verschillend.

De copulatie komt tot stand onder invloed van verschillende prikkels. Dat associatie-
vorming bij oudere hengsten voorkomt, blijkt uit het feit, dat jonge hengsten een
fantoom in het geheel niet zullen beklimmen, de meeste oudere hengsten doen het
echter wel.

Worden de dieren geblinddoekt, dan springt een gering percentage van de jonge
dieren, het aantal oudere dieren, dat tot ejaculatie komt, neemt echter met ongeveer
de helft af. Een sterke prikkel voor jonge dieren vormt het besprenkelen van het
fantoom met urine van een merrie in oestrus. Merkwaardig is ook, dat een iets
groter percentage jonge hengsten een hengstige merrie dekken, als zij geblinddoekt
zijn, dan wanneer zij de merrie kunnen zien.

W. ]. Smidt.

D.A.GLENGTE EN SPERM.^MOGENESE BIJ DE R.\\M.

Ortavant, R.: Réponses spermatogénétiques du bélier ä differentes durées
d\'éclairement.
Rapport 4e Intern. Congres „Voortplanting bij dieren", 1961.
De spermatogenesis van de r a m staat onder invloed van het licht. Wanneer de duur
van de dagelijkse lichtperiode toeneemt, tot 16 uur, vermindert het rendement van
de spermatogenesis. Wordt daarna de dagelijkse lichtperiode weer korter, tot 6 uur,
dan vermeerdert dit rendement.

Optimaal verloopt de spermatogenesis wanneer de dagelijkse lichtperiode is ge-
daald tot 12 ä 10 uur. Het rendement van de spermatogenesis is vastgesteld door in
histologische preparaten van de gecastreerde testes de aantallen sperinatogenetische
cellen te tellen.

Het aantal spermiën dat in de epididymis terechtkomt, vertoont dezelfde af- en toe-
name, doch ruim een maand later tengevolge van de tijdsduur welke de vorming
en ontwikkeling van de spermiën vergt. Het maximale aantal wordt dus gevonden,
wanneer de da.gelijkse lichtduur in de proef is gedaald tot 8 uur!

Wanneer de daling van de dagelijkse lichtperiode wordt beëindigd als bv. 12 uur
belichting is bereikt en de dieren houden deze lichtperiode gedurende anderhalve
maand, dan blijkt de spermatogenesis niet optimaal te blijven. Of deze daling ver-
oorzaakt wordt door een „vermoeidheid" van het intermediaire systeem (hypo-
thalamus-hypofyse) of door een beperking in het spermatogenctisch epitheel zelf, is
niet bekend.

(Vermindering van het spermatogenctisch rendement wordt voor een groot deel
door degeneratie van B-spermatogoniën veroorzaakt. Ref.)

Dr. M. F. Kramer.

K.I. BIJ VARKENS OP DE BOERDERIJ.

Madden, D. H. L. (Lyndhrust, Engeland): A method of obtaining a high ferti-
lity level with the artificial insemination of farm pigs.
Rapport 4e Intern. Congres
„Voortplanting bij Dieren", 1961.

Wanneer de resultaten van de K.I. bij varkens vergeleken worden met de intensiteit
van de bronstsymptomen, dan blijkt dat de dieren die goed „staan" vlotter drachtig
worden. Dit was voor Madden aanleiding om 2 inseminatoren steeds een nauw-
gezet onderzoek naar de bronst te laten instellen en alle varkens te weigeren voor
inseminatie die niet .goed bronstig waren.

Alle varkens, die niet toelieten dat de inseminator op de rug ging zitten, werden ge-
weigerd voor inseminatie.

De inseminator probeerde dit pas nadat hij door middel van druk op de rug, op-

-ocr page 148-

lichten van het varken tussen de achterbenen, pirkkeling van de clitoris, zelfs in-
brengen in de vagina van een inseminatiepipet getracht had de „sta"-reflex op te
wekken. Een aantal varkens laten „zitten op de rug" pas toe na deze inleidende
prikkels.

Van de eerste 276 varkens, aangeboden gedurende de eerste 2 maanden, werd 41%
afgewezen voor inseminatie. Later daalde dit percentage naar 27% bij de volgende
384 varkens.

Met deze strenge bronstcontrole verrichtten 2 inseminatoren 652 inseminaties, waar-
van 71.5% drachtigheid tot gevolg had. De bevruchtingsresultaten die deze zelfde
inseminatoren bereikten vóór de beschreven methode van bronstcontrole was onge-
veer 45 a 50%. Ook andere inseminatoren gingen werken met betere resultaten, toen
zij naar het voorbeeld van deze twee het controleren van de bronst gingen verbeteren.
M a d d e n merkte eveneens op dat, bij varkens die goed bronstig waren, tijdens het
insemineren de druk in het spermaflesje met stoten verminderde. Dit laatste is ook
beschreven door Kvasnitsky (Rusland). Daarom vraagt de schrijver zich af
of de betere bcvruchtingsresultaten het gevolg zijn van een verbeterd transport van
het sperma of van het insemineren op het gunstigste tijdstip t.o.v. de ovulaties.
(Naar ons idee zal het laatste belangrijker zijn dan het eerste, omdat wel is aange-
toond dat bij langzaam insemineren de gehele uterus met sperma wordt gevuld. Ref.)

Willems.

DE BETEKENIS VAN HET ZINKGEHALTE IN GRAS.

Koetsveld, E. E. van en Lehr, J. J.: Over het zinkgehalte van grond en
gras in Nederland en de betekenis hiervan voor de voeding van het rundvee
Landb
Tijdschr.,
73, 371, (1961).

Door de schrijvers worden Zn-gehalten van Nederlandse grond- en grasmonsters op-
gegeven. Het gehalte in het gras blijkt sterk uiteen te lopen (17-590 d.p.m. in de
droge stof). Slechts in enkele van de onderzochte streken ligt het gemiddelde binnen
het in de literatuur vermelde traject van 30-100 d.p.m.

Op grond van onderzoekingen van Dick bij schapen, waarbij een antagonistische
werking van het Zn op de Cu-retentie in de lever werd vastgesteld, willen schrijvers
de nog aanvaardbare bovengrens op 80 d.p.m. voor het rund stellen. H u b b e r t c.s.
vonden bij proeven met pensbacterien in vitro dat 5 mg Zn in 1 1 substraat toxisch
werkt op de cellulosesplitsende bacteriën. De optimale concentratie zou in het pens-
vocht 0,00-0,05 mg Zn/liter zijn.

Bij een onderzoek naar het Zn-gehalte van pensvocht werden door de schrijvers echter
gehalten gevonden van 0,30-0,67 mg Zn. Helaas werden de rantsoenen \\\'an de 2
onderzochte dieren niet geanalyseerd.

Daar volgens F e a s t e r en medew. het Zn voornamelijk in het spongicuse been
voorkomt, achten schrijvers het niet onwaarschijnlijk, dat de waargenomen been-
afwijkingen bij runderen, welke als symptomen gelden voor Cu-deficiëntie, in verband
gebracht kunnen worden met een accumulatie van Zn ter plaatse.
De slotconclusie is dat de diverse aspecten van dc Zn-stofwisseling nader bestudeerd
dienen te worden.

(De door F e a s t e r c.s. gepubliceerde Zn-gehalten van spongieus — t.o.v. compact
been — hebben slechts betrekking op de verdeling van het toegediende radioactief
Zn. Aangezien er geen totaal-gehalten aan radioactief en niet-radioactief zink worden
vermeld, is de conclusie dat het spongieuse been meer zink bevat m.i. niet gerecht-
vaardigd. Ref.)

K. K. van Hellemond.

-ocr page 149-

BOEKBESPREKING

ATLAS OF AVLAN HEMATOLOGY.

M. Lucas and C. J a m r o z.
f Agricultu re Monograph 25, United States Department of Agriculture, Washington,
1961.)

Het is mij een voorrecht een korte bespreking te kunnen wijden aan de zojuist ver-
schenen atlas over vogelhematologie, temeer daar het aantal bestaande handleidingen
en standaardwerken op dit gebied zo buitengewoon gering is.

Onder auspiciën van het Amerikaanse Ministerie van Landbouw is een prachtig ver-
zorgde monografie verschenen over de hematologie van vogels, in het bijzonder van
de kip, eend, kalkoen en andere vogels die als huisdieren van betekenis zijn.
Het werk beperkt zich niet tot de bloedmorfologie van de normale vogel, doch geeft
uitvoerige gegevens over de afwijkingen bij diverse ziekten. Ook het beenmerg en
andere bloed vormende organen zijn aan een uitgebreide bespreking onderworpen.
Enkele hoofdstukken behandelen breedvoerig de meest gewenste technieken, zoals
kleuringen, fixatie, techniek van tellen, haemoglobinebepaling, gebruik van het micro-
scoop voor hematologisch onderzoek, het verzamelen en bewaren van bloed enz.
Bijzondere aandacht is gewijd aan de bloedmorfologie bij dc vogel waarbij de tekst
verlucht is met een groot aantal reproducties in kleuren, die de toets van de scherpste
kritiek kunnen doorstaan. De ontwikkeling van de bloedcellen wordt beschreven vanaf
een vroeg embryonaal stadium tot en met het volwassen dier, waarbij vooral ook aan-
dacht aan de erytrocyten is besteed. De nomenclatuur van dc diverse celtypen wordt
uitvoerig besproken, kortom het boekwerk voorziet in een lang gevoelde behoefte.
De typografische verzorging verdient tevens alle lof en men mag zeggen dat de prijs
van dit magnifieke werk van 270 bladzijden alleszins redelijk is te noemen, n.1.
4 dollar.

Het werk is een onmisbaar bezit voor ieder die geconfronteerd wordt met de cytologie
van vogelbloed onder normale of pathologische condities.

C. Romijn.

Rroedduur en broeduitkonistcn.

.\\an de Universiteit van Purdue werd de invloed nagegaan van enkele faktoren die
verband houden met de broeduitkomsten van kippeëieren. Het onderzoek en de
resultaten kunnen als volgt samengevat worden:

Gedurende een periode van 12 dagen werden van 100 Witte Leghorn hennen 474
broedeieren geraapt. Na 21 broeddagen resp. 2\\\'/2 en 22/4 broeddag werd van de
bevruchte eieren het percentage uitgekomen kuikens vastgesteld. Op elk genoemd
tijdstip werd de correlatie tussen broedduur, eigewicht en tijd van bewaren vóór
het broeden berekend. De gemiddelde broedduur was 21^8 dag, de standaard af-
wijking, 8,96 uur.

Er was een sterk verband tussen bewaartijd van de broedeieren en de broeduit-
komsten, met dien verstande dat lang bewaren de uitkomsten nadelig beïnvloedde.
Dit gold echter vooral voor de uitkomsten na 21 dagen en veel minder voor die na
21/2 en 22^. Hieruit volgt dat oude broedeieren het best wat langer gebroed kun-
nen worden. Bij gelijke bewaarperioden was een positief verband tussen eigewicht
en benodigde broedduur.

De correlatie tussen eigewicht en broedduur was, per hen gezien, gering en niet
significant. Tussen de hennen onderling was er echter een sterk positief verband.
Hennen, waarvan de eieren gemiddeld kortere broedtijden vroegen, gaven de beste
broedresultaten, terwijl hun eieren tevens het best bestand waren tegen de schade-
lijke invloed van lang bewaren. De verkregen uitkomsten van dit onderzoek lijken
niet alleen van belang te zijn voor de kuikenbroederij, maar ook voor de fokkerij.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 387, (1961).

-ocr page 150-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

MAANDAGZIEKTE.

(Paardengezondheidskalender oktober 1961)
De verschijnselen.

De verschijnselen van maandagziekte zijn bij vele paardengebruikers bekend, hetgeen
in verband met een juiste behandehng van deze ziekte van zeer grote betekenis kan
zijn. Zodra bij het paard, kort na het inspannen, onder meer loomheid, een korte
stap, het laten hangen van het hoofd en vooral een onzekere en wijde gang van de
achterhand wordt opgemerkt, gepaard gaande met sterk zweten, moet het onmid-
dellijk ter plaatse rust hebben. Dikwijls ziet men naast genoemde ver-
schijnselen ook spiertrillingen optreden, terwijl vooral de broekspieren zijn gezwollen
en hard aanvoelen. Het is gewenst het paard goed toe te dekken en direct deskundige
hulp in te roepen. Doorgaans zal dan na enige uren rust de toestand van de patiënt
zodanig zijn verbeterd, dat de weg naar huis stapje voor stapje kan worden afgelegd.

Het ontstaan van de ziekte.

Maandagziekte ontstaat door een (soms eenzijdige) intensieve stalvoeding, vooral
bestaande uit suiker- en zetmeelhoudende voedermiddelen, dan wel voedermiddelen
waaruit gemakkelijk suikers gevormd worden. .Als gevolg hiervan wordt, in het bij-
zonder tijdens een rustperiode, veel reservebrandstof (glycogeen) in de spieren op-
gehoopt.

Wordt nu het paard aan de arbeid gezet, dan treedt een snelle afbraak van glycogeen
op en wordt veel melkzuur gevormd. Dit melkzuur kan niet snel genoeg worden
omgezet tot koolzuur en water en hoopt zich op in dc spiervezelen. Deze trekken veel
water aan en gaan zwellen, waardoor ze niet meer in staat zijn tot normale samen-
trekking en daardoor geheel kunnen ontaarden.

Hoe langer men nu een paard met maandagziekte laat doorwerken, hoe verder deze
degeneratie (afbraak) van spieren om zich heen grijpt. Dit treedt vooral op in de
zware spiergroepen van de achterhand en in de lendenspieren. Ten slotte kan dit
een zodanige vorm aannemen dat het paard niet meer in staat is om staande te
blijven; het zakt ineen en de kans bestaat dat het uit nood moet worden gedood.

Enkele praktische wenken.

Maandagziekte treedt vooral op bij overdadig gevoede zwaargebouwde paarden, die
na een stalrust van één of meer dagen, waarop het rantsoen weinig of niet is ver-
minderd, worden aangespannen. Hierbij zij nog opgemerkt, dat ook reeds tijdens
de tocht van het bedrijf naar het perceel maandagziekte kan optreden, dus nog
voordat het eigenlijke werk is begonnen. De schade die door deze ziekte wordt ver-
oorzaakt is grotendeels een gevolg van het niet tijdig onderkennen van de eerste
verschijnselen, waardoor het zieke dier niet onmiddellijk de zo noodzakelijke rust
krijgt. Elk paard, dat zich na een korte of lange rustperiode abnormaal voortbeweegt
kan maandagziekte onder de leden hebben; het moet dan dadelijk rust hebben. Met
nadruk zij er nog eens op gewezen, dat het niet direct rust geven aan het zieke dier
funeste gevolgen kan hebben voor algeheel herstel. Ter voorkoming van de ziekte is
het van groot belang om aan paarden tijdens de rustdagen weinig of geen krachtvoer
en vooral geen grote hoeveelheden suikerbieten, voederbieten of aardappelen te ver-
strekken. Beweging is ook op rustdagen zeer wenselijk,

VEILIGHEIDSGORDELS.

De aandacht van de redactie werd gevestigd op een artikel, opgenomen in de af-
levering van „Arts en Auto" van 18 november j,l.

Hierin wordt de voordracht weergegeven, die Prof. Dr. R. Eberan-Eberhorst over dit
onderwerp heeft gehouden ter gelegenheid van de bestuursvergadering van de Inter-

-ocr page 151-

nationale Unie van Verenigingen van Artsen-Automobilisten in mei 1961 te Wenen.
Daar de kwestie van het gebruik van veiligheidsgordels in motorvoertuigen ter ver-
verhoging van de verkeersveiligheid nog niets van haar actualiteit heeft ingeboet, vol-
doet de redactie gaarne aan het verzoek van de president van bovengnocmde Unie
— ]hr. Dr. G. ]. Th. Beelearts van Blokland, Hoofdstraat 117, Driebergen — om
belangstellenden op het bestaan van dit artikel, waarin de problemen kort en duidelijk
zijn gesteld, te wijzen.

MILOCORN.

Milocorn behoort tot de zgn. graansorghums, oorspronkelijk geteeld in Centraal-
Afrika, later in China, India en op het eind van de vorige eeuw in de zuidelijke
staten van V.S. Qua voedcrwaarde vertoont dit produkt veel overeenkomst met mais,
waarvan het zich onderscheidt door een iets hoger eiwitgehalte en een lager gehalte
aan ruw-vet. De verteerbaarheid der bestanddelen is bij mais iets gunstiger, waardoor
de ZW van mais iets boven die van milo uitkomt. T.o.v. mais en gerst heeft milo-
corn op de graanmarkt de laatste jaren een concurrerende positie.
Lange tijd is deze graansoort door de veevoederindustrie min of meer argwanend
bekeken, hetgeen misschien verklaart, dat er weinig dierproeven mee hebben plaats-
gevonden. Hierbij constateert men een verminderde groei, indien dit produkt in grote
hoeveelheid aan jonge dieren wordt gevoerd. Dit laatste is vastgesteld in proeven met
jonge ratten. Toevoeging van lysine aan rantsoenen voor mestkuikens met
85% milo
verbeterde de groei aanmerkelijk. In een rantsoen met
57% mais voor mestkuikens,
waarin de mais door milo werd vervangen, trad boven 30% milo in het totale rant-
soen een groeivermindcring op. De pigmentatie van de huid neemt af naarmate milo
een hoger percentage van het totale rantsoen uitmaakt.

De eerstvolgende tabel geeft een overzicht van de uitkomsten van uitgebreide proef-
nemingen in Denemarken, waarbij in rantsoenen voor mestvarkens het graanmengsel
voor
60% door milocorn werd vervangen. Deze vervanging vond plaats bij 1.5 kg
ondermclk en
110 gram ciwitconcentraat (2/3 sojaschroot 1/3 vleesbeendermeel)
enerzijds en 225 gram eiwitconcentraat anderzijds.

Verhoging ( ) respectievelijk verlaging (—) van voederconversie, groei- en spek-
vorming bij vervanging van gerst in een graanmengsel door 60% milo in verschillende
series proeven (1 tjm 6).

spek in %

van vlees

kg vocdcrjkg groei

dag, groei m g

in de carbonaden

1.5 kg

1.5 kg

1.5 kg

ondermelk

225 g

ondermelk

225 g

ondermelk

225 g

-(- 110 g

eiw.conc.

110 g

eiw.conc.

-t- 110 g

eiw.conc.

eiw.conc.

eiw.conc.

eiw.conc.

1) — 0.05

5) — 0.02

1) -1- 14

5) - 3

1) 24

5) -1- 29

2) — 0.12

6) -(- 0.12

2) -F 15

6) — 33

2) -b 3

6) -1- 33

3) — 0.02

3) -1- 2

3) 5

4) -(- 0.05

4) - 7

4) -F 23

In rantsoenen met uitsluitend sojaschroot -(- vleesbeendermeel heeft de ver\\\'anging
van gerst in dit rantsoen door 60% milo, de groei en de slachtkwaliteit ongunstig be-
ïnvloed. Deze groeivermindcring treedt niet op wanneer in het rantsoen met
60%
milo de helft van het eiwitconcentraat door 1.5 liter ondermelk werd vervangen.
Ook de ongunstige invloed op de slachtkwaliteit is dan blijkbaar minder groot.
Ook de hoeveelheid eiwit en de beschikbaarheid van methionine en lysine in de
eiwitbron beïnvloeden in milorijke rantsoenen de werking van de milo zowel op

-ocr page 152-

groei, voederverbruik als slachtkwaliteit. Dit blijkt o.m. uit onderstaande tabel met
uitkomsten van een proef, waarbij het totale rantsoen met 60% milo werd aangevuld
met methionine en/of lysine in zodanige hoeveelheid, dat het gehalte aan aminozuren
in het milo-rantsoen gelijk was aan dat van het gerst-rantsoen.

Milocorn aangevuld ( ) met lysine enlof methionine.

% milo in graanmengsel

0

60

60

60

60

% gerst in graanmengsel

100

40

40

40

40

methionine

0

0

-1-

0

lysine

0

0

0

-1-

A eiwitbron: 3 liter ondermelk

groei/dag (gr)

594

563

558

563

586

kg voeder/kg groei

3.22

3.33

3.43

3.33

3.24

spek in % v. vlees in carb.

89

99

113

106

91

B eiwitbron: 225 gr eiwitconc.

groei/dag (gr)

603

571

555

574

583

kg voeder/kg groei

3.19

3.31

3.34

3.23

3.25

spek in % v. vlees in carb.

94

127

133

133

118

Bij melkvee vond men in Denemarken bij vervanging van 68.5% gerst door milo in
het totale krachtvoederrantsoen een daling van het vetgehalte der melk van ge-
middeld 0.1%. De melkproduktie steeg echter dusdanig, dat de mclkvetproduktie
gelijk bleef.

(Ir. E. G. J. B r u g g i n k in

„Wetenschap voor praktijk", C.L.O.-dagen, 15 en 16 februari 1961)

INSTITUUT VOOR DE PLUIMVEETEELT „HET SPELDERHOLT" BEEK-
BERGEN.

Kort verslag van het onderzoek in het jaar 1960.

Het Instituut is met ingang van 1 januari 1960 verdeeld in twee Afdelingen:
„Afdeling Produktie" en „Afdeling Verwerking", waarbij de laatste is gespecialiseerd
op het onderzoek van eieren en geslacht pluimvee, in het bijzonder de kwaliteit daar-
van in samenhang met de be- en verwerking, bewaring en vervoer, In de „Afdeling
Produktie" is het werkgebied tc verdelen in verschillende rubrieken, t,w, „huis-
vesting en bedrijfsvoering", „voeding", „fokkerij en erfelijkheid", „broederij".

In dc rubriek huisvesting en b e d r ij f s v o e r i n g werd beproefd een met
benzine gedreven motorhak voor het omzetten en loshouden van dikstrooisel De
resultaten waren zeer bevredigend.

Gas en elektriciteit als warmtebronnen voor kuikens werden vergeleken wat betreft
temperatuur in het hok en brandstofkosten. Met gas waren de kosten lager dan met
elektriciteit, terwijl geen verschil in temperatuur aanwezig was.

Een duidelijke samenhang bleek te bestaan tussen het legrytme van hennen en de af-
wisseling licht-duisternis. Speciaal het uur van donker worden \'s middags, bij morgen-
verlichting vanaf 4 a 5 uur, had invloed op het tijdstip waarop \'s morgens de eieren
werden gelegd, n.1. bij vroeger invallende duisternis legden dc kippen \'s morgens
eerder.

Met een per twee weken wisselende verlichtingsduur van resp. 13 uur en 17 uur
verlichting per dag, traden geen ruiverschijnselen bij dc dieren op.

In de rubriek voeding bleek geen verschil in groei te bestaan tussen kuiken.-s
gevoerd met verhit resp. onverhit sojaschroot, wanneer het gehalte aan voor deze
dieren verteerbaar ruw eiwit gelijk werd gemaakt.

Een groeibevorderende werking van weipoeder kon in verschillende proeven nieit
worden bevestigd.

Groengekleurd schelpengrit was voor kippen niet aantrekkelijker dan ongekleurd grit.
Volledige meelvoedering gaf in vergelijking met meel hardvoermethode en volledige

-ocr page 153-

korrelvoedering de hoogste produktie en het gunstigste voederrendement, terwijl vol-
ledige korrel in deze twee opzichten het ongunstigst uit de bus kwam.
Bij kuikens gaf volledig meelvoer een sterker ontwikkeling van de spiermagen dan
gemalen volledige kunstkorrel.

Bij slachtkuikens bestond een zeer gunstig voederrendement met een sterk geconcen-
treerd voer, echter financieel was het niet beter dan een minder geconcentreerd voer.
Zelfs een betrekkelijk eenzijdig samengesteld mengsel kon een gunstig voeder-
rendement hebben, hetgeen financieel voordelig kan zijn.

Jonge Pekingeenden, in de leeftijdsperiode tot 3 weken, gevoerd met voer r.e. 20%
en zw/re 3,7, vertoonden als zij van 3-6 weken gevoerd werden met voer van eiwit-
niveau 18% en zw/re 4,3 op de leeftijd van 6 weken een zwaarder gewicht dan zij,
die met 17%, 16% of 15% r.e. en dezelfde zw/re verhouding gevoerd waren. Wan-
neer daarna werd overgegaan op een voer met eiwitniveau 13% verloren zij de voor-
sprong weer, mogelijk door de overgang op andere voersamenstelling.
Snelgroeiende jonge kuikens hebben een fosforgehalte van 0,68% nodig.
In verteringsproeven met gierst werd meel beter verteerd dan de hele korrel. In
verenmeel was de verteringscoëfficiënt van ruw eiwit ongeveer 77%.
Bij afmesten gaf een geconcentreerd afmestvoer, vanaf twee weken voor het slachten
toegediend, een goed resultaat wat betreft de kwaliteit van het slachtkuiken. De
voerkosten werden niet verhoogd. Toevoeging van 8% ondermelk aan voer gaf geen
verbetering van kwaliteit, terwijl de kosten worden verhoogd.

Huid- en pootkleur van genetisch gele kuikens waren door voer zonder gele mais of
grasmeel, gevoerd vanaf de eerste dag, praktisch pigmentloos te maken.
De eidooier van vastzittende kippen en kippen met grasren bevatte resp. ± 20 mg
kleurstof per kg en ± 75 mg/kg, wanneer de dieren 1 jaar oud waren. Boerenkool,
aan vastzittende kippen bijgevoerd, gaf in het begin een dooierkleur die die van de
loslopende kippen benaderde, later verdween het effect van de boerenkool praktisch
volledig.

In de rubriek fokker ij en erfelijkheid kreeg men de indruk dat bij kwali-
teitskenmerken van het ei de erfelijke aanleg een rol speelt, gezien de kwaliteits-
verschillen bij verschillende stammen.

Een scheikuikenleghorn waarbij voor 95% scheiding gemaakt kan worden in hanen en
hennen, werd uit patrijs- en witte leghorns gefokt.

In de rubriek b r o e d e r ij bleek de sterfte van de le-6e brocddag evenals die na de
16e broeddag bij 3 x keren per dag van de Ie tot de 18e dag, significant hoger te zijn
dan bij 24 x keren per dag. De sterfte van de le-6e dag was veelal tc wijten aan vast-
klevingen van de kiem aan het schaalvlies, die na de 16e dag aan verkeerde liggingen
van het embryo. De sterfte na de 16e dag werd speciaal door het keren vóór de 10e
dag beïnvloed.

Wat de Afdeling verwerking betreft, hier werd een onderzoek ingesteld
naar de reactie op het al of niet gewassen zijn van eieren; een proef genomen met
een nieuw apparaat, waarmee de doorbuiging van de eischaal wordt vastgesteld; ei-
kwaliteit werd vergeleken met de chemische samenstelling van het ei; en verschil-
lende verpakkingsmethoden voor eieren werden beproefd.

H. J. B. Anema-Willems.

PROF. DR. D. A. DE JONG-STICHTING.
Verstrekking subsidies.

De beheerders van de Prof. Dr. D. de Jong-Stichting delen mede, dat zij een
subsidie beschikbaar zullen stellen aan een arts, dierenarts, bioloog of farmacoloog
om de uitvoering mogelijk te maken van een onderzoek op het gebied van de Ver-
gelijkende Ziektekunde in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór
15 februari 1962 schriftelijk aan te melden bij de secretaris. Hierbij dient opgave te
worden verstrekt van de aard en de doelstelling van het te verrichten onderzoek en

-ocr page 154-

tevens een beknopt werkschema en een globale begroting der kosten te worden
overlegd.

Namens de Beheerders,
De Voorzitter,
Prof. Dr. J. D. Verlinde;
De Secretaris-Penningmeester, Prof. A. van der Schaaf.
adres: Leyensewcg 34, Bilthoven.

STICHTING VOOR ONDERZOEK V.AN BODEM, PLANT EN DIER.
Dr. J. Grashuis benoemd tot directeur.

Het bestuur van de Stichting voor Onderzoek van Bodem, Plant en Dier heeft be-
noemd met ingang van
I januari 1962, tot directeur belast met de voorlichting
Dr. J. Grashuis, oud-directeur van de stichtingen ,,De Schothorst", „C.L.O.-contrôle"
en „Pluva".

Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij.

CONGRESSEN

CURSUS AFVALWATERBIOLOGIE.

De „Bayerische Biologische Versuchsanstalt" (Demol-Hofer Institut) in München
organiseert van 5-9 maart 1962 een inleidende cursus over de biologie van afvalwater,
waar de onderwerpen waterverontreiniging, waterhygiëne, afvalwatcrreiniging en
radio-activiteit zullen worden behandeld.

DIERGENEESKUNDE IN TROPISCHE LANDEN.

Voor dierenartsen uit minder ontwikkelde gebieden van Engels sprekende Afrikaanse
landen zal in Berlin-Tegel van 8 april tot 12 mei 1962 een cursus worden gehouden.

DEUTSCHE VETERINÄRMEDIZINISCHE GESELLSCHAFT.

Het 5e congres van de Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft zal op 6 en 7
oktober 1962 te Bad Nauheim plaats hebben, alwaar als hoofdonderwerp de betekenis
van de diergeneeskunde voor de openbare hygiëne zal worden besproken.

INTERNATIONAAL CONGRES OVER RUNDERZIEKTEN.

Ten vervolge op hetgeen op pag. 62 (afl. 1) van het tijdschrift werd vermeld, kan
worden medegedeeld dat reeds verscheidene voordrachten uit diverse landen over
verschillende gebieden der runderziekten in het vooruitzicht gesteld werden, zowel
door klinici als chirurgen, biochmici, fysiologen, pathologen, microbiologen, para-
sitologen en farmacologen.

Teneinde de deelnemers aan het congres tijdens het bijwonen ervan gedrukte uit-
treksels der lezingen ter hand te kunnen stellen, wordt de auteurs verzocht zo spoedig
mogelijk en in ieder geval vóór 31 januari 1962 het manuscript van hun voordracht,
dan wel een samenvatting ervan (die korter moet zijn dan 50 regels type) te zenden
aan:

Prof. Dr. K. Diernhofer, Wien III, Linke Bahugasze IL
Het wetenschappelijk programma kan eerst na ontvangst van alle aanmeldingen wor-
den samengesteld en bekend gemaakt.

-ocr page 155-

MEDEDELINGEN

Van de Veeartsenijkundige Dienst

E\'ULLORUM ANTIGEEN.

Het trivalent pullorum-antigcen partij no. 206, geproduceerd door Laboratoria
Dr, de Zeeuw n.v. te Dc Bilt, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot
15 november 1962.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE M.\\AND NOVEMBER \'61,

De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

-—--—a-

Groningen

Drenthe

Friesland

Overu\'ssel

Gelderland

Utrecht

Noordholland

Zuidholland

Zeeland

Noordbrabant

Limburg

Tot. V. h. Rijk

E

• 2
^ S

5 ?

O..2
\'tj t^
bo

i °

6 -a
-a 3

3

«j ^

V) a,

Cu ^

li

•B
c

«j 2

J3 0)

u ^

•yt u.

2 >

< \'S

3 O
rt .ü
3

S3

3 <

a

33
18
3
22

26
1

113

6 15

c

4

ë.
^

V
4J

u

V)

Xi

c

0)

c

3

<3

u
V

u

t/3

\'-B

1

«j O
D. ^
3 I-.2
ü O ?

«5 2

05

13

Verpest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

VOORLICHTING RADIOACTIVITEIT.

Met de circulaire L/VD 9694 werden de Nederlandse dierenartsen in kennis gesteld
van het voornemen om in de maand januari op regionale bijeenkomsten de veterinaire
aspecten en vraagpunten met betrekking tot de voorlichtingsbrochure over ,,ivadio-
actieve neerslag en Landbouw" nader te behandelen en in bespreking te brengen.
In verband met de thans heersende uitbraak van mond- en klauwzeer, welke vele
werkzaamheden voor de practici in grote delen van ons land met zich medebrengt,
zijn bovenbedoelde bijeenkomsten tot nader order uitgesteld.

-ocr page 156-

DOORLOPENDE AGENDA

1962

Februari,

14, Afd. Zuid-Holland, M.v.D. Vergadering, 19.45 uur, Beurscafé-Restau-
rant, Muranozaal, Rotterdam, (pag. 136)
14—15, C.L.O. Studiedagen, Utrecht, (pag. 1578 (1961))
Maart,

1, Afdeling Groningen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Hotel
Riehe, Groningen, (pag. 1585 (1961))

5— 9, Cursus afvalwaterbiologie, München, (pag. 130)
April,

8—12 mei. Cursus tropische diergeneeskunde, Berlijn, (pag. 130)

Mei,

17—19, Internationaal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62, 130)
26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jarig bestaan
(pag. 517 (1961))

27—2 juni. International Association for Veterinary Food Hygienists, 3e
Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961), pag. 62)

Juni,

30—7 juli. Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Augustus,

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres, Sydney,
(pag. 589 (1961))

September,

12 - /4 \'\'Setiiujeesl ^llaalscAappij aoai ^^iercjcnecskunde

(pag. 764, 1386 (I960)); (pag. 145, 294, 874, 1667 (1961)); (pag. 66,
133)

Oktober,

6— 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim.

(pag. 130)

Bevruchting en broeduitkonisten van eieren met bloedstippen en vlees-
stukjes.

Soms wordt verondersteld, dat de bevruchting en de broeduitkornsten van eieren
beïnvloed worden door vreemde insluitsels, zoals vleesstukjes en bloedstippen. Bij
een onderzoek hierover in Wisconsin werden hennen betrokken van diverse rassen
en kruisingen en in totaal 72.000 eieren. Het bleek dat in 1,06% van de eieren
vleesstukjes voorkwamen en in 0,32% bloedstippen. Het veronderstelde verband
bleek echter niet te bestaan.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 388, (1961).
Noorse proefnemingen met „Tranquilizers" bij nertsen.

Het gebruik van hydroxyzin en tetrahydrozalin in een hoeveelheid van 4.4 mg per
kg mengvoeder had een iets lager voerverbruik ten gevolge.

Hydroxyzin leverde bovendien een iets groter lichaamsgewicht op (en derhalve een
iets grotere pels). Verder onderzoek wordt aanbevolen.

Pluimveepers, XVI, 667, (1961).

-ocr page 157-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

VAiN HET BUREAU
Eeuwfeest 1962.

In de laatste maanden heeft de voorbereiding van het Eeuwfeest weer vastere
vormen gegeven aan de dagen, waarop het honderdjarig bestaan van de Maat-
schappij gevierd zat worden. Voorzover het voorlopig programma niet meer precies
bekend mocht zijn, volgen hieronder nog eens de belangrijkste onderdelen:

WOENSDAG 12 SEPTEMBER 1962.

Desnamiddags te 14.00 uur neemt de viering een aanvang met een plechtige
zitting in de Domkerk, gevolgd door een grootse receptie in de Aula van de
Universiteit.

\'s Avonds vindt een gala-concert plaats, waarin het Utrechts Stedelijk Orkest

speelt, met medewerking van een pianist.

De avond wordt besloten met een gezellig samenzijn.

DONDERDAG 13 SEPTEMBER 1962.

De ochtenduren worden door de feestelingen besteed aan het bezichtigen
van drie exposities en aan het beluisteren van twee lezingen, welke het belang
van de diergeneeskunde voor de volksgezondheid en de sociale aspecten van het
beroep zullen belichten.

Gezamenlijk nuttigen zij een feeëriek koud buffet.

De middaguren worden in de openlucht doorgebracht. Dan zal een statige
stoet van landauers rijden naar het terrein, waar de gemeente Utrecht een
blijvende herinnering aan dit Eeuwfeest zal worden aangeboden. Enkele hippische
demonstraties zullen deze plechtigheid omlijsten. Een ontvangst ten stadhuize zal
de middag besluiten.

In de avonduren zal Wim Kan „Herexamen" doen.
Daarna vindt een ongedwongen bijeenzijn plaats.

VRIJDAG 14 SEPTEMBER 1962.

Inde ochtenduren start een rally, door het Utrechts-Zuidhollandse polder-
land, in de richting van Gouda. In deze centrale stad van Zuid-Holland, de
provincie waar de dierenartsen het langst een ononderbroken verenigingsverband
hebben, zullen de deelnemers ten stadhuize worden ontvangen en er vinden enkele
bezichtigingen plaats.

\'s Middags zal een Hollandse koffiemaaltijd het verblijf aldaar beëindigen.
Tijdens dit verblijf kan de afdeling Zuid-Holland zich in haar eerbiedwaardige
ouderdom manifesteren.

\'s A V o n d s wordt het slotfeest in Scheveningen gehouden, waar een kustwande-
ling, een aperitief, een galadiner en een langdurig slotfeest de overgang zullen
vormen naar het gewone leven, dat noodgedwongen op ieder feest, zelfs het
Eeuwfeest, volgt.

-ocr page 158-

Er zal een vrij groot aantal commissies worden ingesteld, die het Comité zullen
bijstaan voor en tijdens de feestelijkheden, omdat het Comité niet alle werkzaam-
heden alléén verrichten kan, maar nog meer, omdat het graag alle deskundigheid
en bereidwilligheid onder de collegae wil inzetten voor het welslagen van het
Eeuwfeest. Enkele van de commissies zijn reeds geformeerd:

Concertcommissie:

voorzitter: Dr. Y. M. Kramer,
leden : Prof. Dr. J. Boogaerdt,
P. H. Bool,
G. Heeringa.

taak : zij stelt het concertprogramma vast, kiest de solist, beoordeelt de
versiering, regelt het verloop van de avond.

Hippische commissie:
voorzitter: G. M. Vogely.
leden : G. Eikelenboom,
A. ]. Feberwee,
P. van Schalk.

taak : zij stelt het programma van de hippische demonstraties vast en
bereidt het voor; tevens regelt zij het verloop van de middag.

Expositiecommissie:

voorzitter: Dr. W. A. de Haan.
leden : G. P. A. Frijlink,
]. Kruize,

G. J. H\'. van der Meij.
taak : zij zal er voor zorgdragen, dat tijdens de viering een tentoonstelling
plaats heeft onder de titel „Het dier in de kunst", waarbij zo
mogelijk ook werk van dierenartsen — of door dierenartsen ver-
zameld — getoond zal worden. Ook werk van niet-dierenarlsen,
die echter nauwe relaties met dierenartsen hebben, valt hieronder.
De voorzitter en het laatstgenoemde lid zullen hun zorg geven aan
de historische expositie, welke onder leiding van de directrice van
het Universiteitsmuseum tot stand zal komen.
Nog andere commissies zullen volgen. Nog vele collegae zullen dus uitnodigingen
tot zittingneming van het Comité ontvangen. Mogen zij allen even bereidwillig
op deze invitaties ingaan, als de leden van bovengenoemde commissies, die in-
middels hun taak reeds zijn begonnen.

Aflevering van piperazine.

In het nummer van 1 juH 1961 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde op pagina
933 onder het hoofd „Aflevering van piperazine" heeft het Hoofdbestuur een korte
mededeling aan de leden verstrekt.

Inmiddels is door collega J. J. Ooms uit Tilburg een enquête gehouden bij verschil-
lende slachthuizen in Nederland naar de infectie van ascariasis bij slachtvarkens.
Uit deze enquête is gebleken, dat ± 40% der slachtvarkens in meer of mindere mate
met ascariden is geïnfecteerd.

Ook door het artikel van de collegae W. T. Truijen en Dr. F. H. J. Jaartsveld in de
aflevering van 1 november 1961 van het Tijdschrift, pag. 1400 is wel aangetoond,
dat in verschillende streken van ons land wormbesmettingen vrij veel voorkomen,
met name op de fokbedrijven.

In andere gebieden speelt de ascariasis een veel geringere rol.

Hoewel het Hoofdbestuur, daarbij gesteund door het .Algemeen Bestuur, van mening
blijft, dat een ontworming op de bedrijven tot de taak van de praktizerende dieren-
artsen behoort en de eigenaren op eenvoudige wijze het middel zelf kunnen toe-
dienen, heeft het wel een open oog voor de situatie, die zich gedurende het laatste

-ocr page 159-

jaar op het gebied van de wormbestrijding bij varkens heeft ontwikkeld. Het is het
Hoofdbestuur bekend, dat verschillende coöperaties en voederhandelaren hierbij con-
tact met een aantal practici hebben gezocht en verkregen.

De heer Ir. K. Donker van het Centraal Bureau, afd. Voorlichting op veevoedmgs-
gebied, heeft hiervoor een systeem ontworpen dat in dit opzicht wel is te overwegen,
omdat\'er in dit plan controle op de aflevering van pipcrazine mogelijk is, die waar-
schijnlijk wel niet volledig sluitend is, maar in ieder geval beter is dan wanneer er
helemaal geen controle op de aflevering van het medicament is.

In verband hiermee deelt het Hoofdbestuur mee, dat het de leden vrij wil laten
óf en hóe zij hieraan hun medewerking willen verlenen.

Het zal de leden bekend zijn, dat het Hoofdbestuur om verschillende, bekende, rede-
nen een principieel afwijzende houding blijft aannemen tegen „medicated feed".
Het Hoofdbestuur handhaaft nog steeds haar bezwaren tegen het afleveren van pipe-
razine door of via de veevoederhandel.

1) Men zal aan bepaalde koppels, die het „minder goed doen" en mogelijk aan een
andere ziekte lijden, proberen als eerste maatregel een ontworming toe te passen.
Blijkt dan later een ziekte (varkenspest, viruspneumonie ,etc.) in het spel te zijn,
dan behoeft het geen betoog dat er reeds veel schade kan zijn aangericht.

2) Heeft de veevoederhandel het piperazine in voorraad (c.q. vermengd met een
enkelvoudig meel, bijv. maïsmeel), dan zal deze het middel in ieder geval willen
verkopen.

Door bewaring gaat de werking van het piperazine achteruit. Wordt het te lang
bewaard, dan is de mogelijkheid reëel aanwezig, dat piperazine aan werkzaamheid
heeft ingeboet.

Daarom zal contrôle van de practicus onmisbaar zijn.

3) Het gevaar is zeker niet denkbeeldig, dat piperazine ook zal worden toegepast op
bedrijven, waar het niet nodig is en aldus een extra belasting voor de eigenaar
zal betekenen.

4) Er zijn zeker ook nog andere factoren die de varkenshouderij beïnvloeden (huis-
vesting, voeding, verzorging, rasverschillen, enz.) en het is zeker te vrezen, dat
hieraan onvoldoende aandacht zal worden besteed, omdat men in een ontworming
het middel zal zien om tot betere resultaten te komen.

5) Door de collegae Truijen en Dr. Jaartsveld is met klem gewezen op het grote
belang van het nemen van hygiënische maatregelen. De vrees is gewettigd, dat
hieraan onvoldoende aandacht zal worden besteed.

Nadrukkelijk wordt dus door het Hoofdbestuur gesteld, dat, indien binnen afzienbare
tijd een diergeneesmiddelenwet tot stand komt, het Hoofdbestuur, gezien de hier-
boven vermelde bezwaren, zich het recht voorbehoudt zich te verzetten tegen het
beschikbaarstellen van bepaalde medicamenten aan de veevoederhandel, hieronder
begrepen piperazineverbindingen.

Jubilea.

Op 19 januari hopen de hierna genoemde collegae het feit te herdenken dat zij
40 jaar dierenarts zijn:

J, Drijfhout, Utrechtsestraatweg 85, Woerden (afwezig).

P, J. Hilarides, Kuipersdijk 82, Enkhuizen.
Dr. J. A. Kaligis, Menado.

L. Lageweg, Graaf Janlaan 108, Zeist.

H. G. van Waveren, Charlotte de Bourbonlaan 70, Rotterdam.

Promotie.

Collega R. P. Hendrikse, Groot Ammeres, hoopt op woensdag 7 februari a.s. om
16.15 uur aan de Rijksuniversiteit te promoveren op het proefschrift, getiteld: „Het
tiissenklauwpanaritium bij het rund".

-ocr page 160-

VAN DE AFDELINGEN

Afdeling Zuid-Holland.

Ledenvergadering.

De afdeling Zuid-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde organiseert
haar eerstvolgende ledenvergadering op
woensdag 14 februari a.s. om 19.45 uur in
het
Beurscafé-Restaurant (Muranozaal) te Rotterdam.

Als spreker zal Prof. Dr. G. W a g e n a a r aanwezig zijn, die een klinische les zal
geven.

Bestuurswijziging.

Als opvolger van collega J. H. de Boer werd collega N. A. van der Velden (Bleskens-
graaf) op de laatst gehouden ledenvergadering in het bestuur van de afdeling ge-
kozen.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

C. J. Cysouw, W. Barentszstraat 105, Utrecht.
J. M. van Leeuwen, Noord Aa 4, Zoeterwoude.
Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

P. Ambagtsheer, Goolkadenweg 64, Enschede.
W. Hartman, C. 180, Zeerijp (Gr.).
H. C. Kalsbcek, van Haersmaplein 22, Drachten.
J. P. van der Laan, Moleneinde 12, Dwingcloo (Dr.).
P. Tulncr, Heechein 4, Akkrum (Fr.).

G. H. Veenhuis, Toldijkscweg 12, Stcenderen.

H. H. F. M. van de Vijver, Weststraat 25, Biervliet.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
U. Ghanoch, van Brakelstraat 26, Utrecht.
N. P. Kas, Hendr. de Keyscrstraat 46, Utrecht,
G. Ruitenberg, Mgr, v, d. Weteringstraat 57, Utrecht.
Mej. M. H. Tennissen, Rcmbrandtkade 45, Utrecht.

Adreswijzigingen cn dergelijke:

Berg, M. van den; 1961; Raalte, Varkensmarkt 5: tel. (06720) 794; P., ass. bij
J. R. F. Ex. (145)

Birme-Hermga, Mevr. C. E., van De Bilt naar Leidschendam, Koningin Wilhelmina-
laan 27, tel. (01761) 54 50. (I45)

Boerhof, R., te Haaksbergen, naar Klaashuisstraat 13, aldaar (tel. ongewijzigd),
aangesloten onder giro 939561. (147)

Brandsma, S., te Den Burg (Texel), tel. bureau en functie te wijzigen in resp.
(05900) 2 39 76 en adj. I.V.D. en adj. I.V.G. in district/ambtsgebied Groningen-
Drenthe. (149)

Claessens, J. P. C., te Hcythuyzen, tel. en functie ten wijzigen in resp. (04749) 407
en D. b/d G.v.D.
i/d prov. Limburg. (152)

Daslcr, J. van, van Utrecht naar Nijkerk, Vctkamp 29. (153)

Eikelboom, A. J., te Hattcm, huis- en telefoonnummer te wijzigen in resp 22 en
(05206) 16 93. \' (jgg)

Hartman, H. J., van Winnipeg naar Ede, Willem Marislaan 9. (van 210 naar 163)
Hartman, W.; 1961; Sneek, Marktstraat 2; tel. (05150) 27 14; P., ass bij D R

(163)

-ocr page 161-

Heuthorst, H. J. A. J., van Utrecht naar Ravenstein, Marktstraat 14, tel. (08867)
353 (privé), 241 (bur.), wetensch. medew. J. Meulemans & Co\'s Veevoeder-
fabrieken en Handel Mij. N.V. (165)
Hogen Esch, J. H., te Zuidlaren, tel.
privé .gewijzigd in (05905) 12 41. (166)
Hooijberg, Z., te Heemstede, tel.
privé gewijzigd in (02500) 3 91 31. (168)
Kalma, B. S., te Veenendaal, tel. en functie te wijzigen in resp. (08385) 24 45
(privé), (06720) 440 (bur.) en h.k. en dir. ab. te Raalte. ^ (171)
Kleyn, Mej. E. F., te Wageningen
(post Bennekom), huisnummer en functie te wij-
zigen in resp. 18 en D. b/h Ie Ned. Dierenziekenhuis „de Wagenrenk". (173)
Laan, J. P. van der, van Utrecht naar Dwingelo (Dr.), Moleneinde 12, wnd. D. (in
mil\'. dienst). (1^6)
Moolhuisen, J. J., te Oosterbeek, aanduiding „A-37" wijzigen in 29, aangesloten onder
tel. (08307) 42 01, (181)
Otto, L. M,, te Halfweg, naar Dillenburg 8, aldaar, tel, (02907) 55 73. (185)
Reiningh W J C van Paramaribo naar .Amsterdam (Z.), Kastelenstraat 241,
K.D\'.-bct. ab. \' (van 209 naar 188)
Rodenburg, A., te Ommen, huisnummer te wijzigen in 32. (189)
Sandvik Ö K., van Noorwegen naar Zeist, Graaf Janlaan 37-A, tel. (03404) 48 98,
D (van 211 naar 190)
Slingerland, L, te Dordrecht, naar .Amstelwijckweg 18, aldaar (tel. ongewijzigd).

^ \' (193)

Sorgdrager, H., van Hoogeveen naar Haren (Gr.), Westerse Drift 66, tel. (05900)
5"l9 53 (privé), 3 44 41 (bur.). (194)

Tulner, P, R.; 1961 ; Utrecht, van Speykstraat 7; tel, (030) 2 30 82; wetensch. ambt.

Ru\' (F.d.D,, kliniek v. vet verlosk, en gynaecologie). (inlassen 198)

Vcenhuis, G. H.; 1961; Oss, Heuvel 9; tel. (04120) 21 92; P., ass. bij W. J. J.

Draaisma, (inlassen 199)

Voorden, Mej. L, A, van; 1961; Hilversum, Vaartweg 81a; D. (202)

Vrocgindeweij, L. K,, van Ede naar De Waal (Texel), Spang W-27, huize „Varia",
tel\', (02223) 341 (privé), (02220) 21 82 (bur.), dir. vet. hyg. dienst Texel. (203)
Vijver H H. F. M. van de; 1961; Biervliet, Weststraat 25; tel. (01152) 232; D.

(inlassen 203)

Wertenbroek, A. D, J, M,, te Maren (N,-Br.), tel. gewijzigd in (04127) 231. (205)
Gevestigd:

Lipzig, J. H. H. van, tc Heythuyzen, Kloosterstraat 66, tel. (04749) 389, gr. 1020509
(privé), 1021009 (praktijk), geass. met M. J. M, P. Schyns te Roggel, (178)
Ree, H. van der, te Dordrecht, Dubbeldamseweg 240, tel, (01850) 57 79, gr. 200231
(voortzetting praktijk J. W. E, Stam), (van 209 naar 187)

Benoemd:

Bakker, D, D,, te Oss, te rekenen m.i,v, 1 januari 1962, tot Directeur van de vete-
rinaire maatschappij Nobilis N.V. te Boxmeer (tel. 08855-780 en 845). (143)
Kessens, Dr, B. H., te Emmen, te rekenen m,i,v. 1 november 1961, tot Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats
Emmen. (172)

Maanen, P. W. M, van, te Raalte, te rekenen voor het tijdvak van 1 november 1961
tot 1 februari 1962, tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenij-
kundige Dienst ter standplaats Raalte. (179)

Decoraties:

Grashuis, Dr. J., te Hoogland, is benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse
Leeuw. (160)

Stapel, J., te Oosthuizen, is benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. (195)

-ocr page 162-

Diergeneeskundig examen:

Geslaagd op 20 december 1961:

Hartman, W. (163)

Kalsbeek, H. C. (inlassen 171)

(198)

Tulner, P. R.

Veenhuis, G. H. (199)

Vijver, H. H. F. M. van de (203)

-ocr page 163-

IN MEMORIAM

JAN WILLEM JANSEN

Op 9 September 1961 overleed op 45-jarige leeftijd
Jan Willem Jansen, in leven dierenarts te Hellendoorn.
Het is voor mij niet gemakkelijk ter herinnering aan
mijn vriend Jan Willem een enkel woord ter gedach-
tenis te schrijven, waarom mij voor ons blad is ver-
zocht. Voorop sta, dat ik mij moet wachten voor per-
soonsverheerlijking. Wie dat niet goed begrijpt, heeft
Jan Willem Jansen niet gekend.

Er is zoveel, dat zich aan de herinnering opdringt en mij
zijn beeld van dag tot dag voor ogen stelt. Niet alleen
zoals hij daar dagelijks aan kwam stappen, vriendelijk,
stevig, stoer, resoluut in handel en aanpak, maar ook
zijn voorbeeld als dierenarts, collega, vriend van mens
en dier.

Wij werkten reeds jaren samen. Ik heb vooral in den
beginne veel van hem mogen leren als practicus, doch
ook in andere opzichten. Hoewel Jan Willem van
nature een enigszins gesloten aard had, heb ik hem
toch echt leren kennen.

Jan Willem, uil de boerenstand afkomstig, leefde zeer
dicht bij de natuur. Hij had grote eerbied voor al wal
geschapen is. Dat was te merken in zijn levenshouding.
Daar gedroeg hij zich naar. Nooit werd een vergeefs
beroep op hem als dierenarts gedaan, maar dat heeft
dan ook veel van zijn krachten geëist. De boeren in zijn
rayon zullen zijn vaak snel rijdende auto niet meer
voorbij zien komen, maar de herinnering aan de dieren-
arts Jansen zal nog lange tijd als het ware rond de
bedrijven zweven en menig gesprek, ook over meer per-
soonlijke aangelegenheden, in gedachten brengen.
Op de begraafplaats te Hellendoorn is wel gebleken
hoe sterk Jan Willem Jansen in dankbare herinnering
leefde in vele harten.

God sterke zijn vrouw voor het verdere leven en bij de
zware taak van het alleen opvoeden der kinderen.
Leid, vriendelijk Licht, ons als een trouwe wacht en
leidt hen voort!

Hellendoorn.

D. W. DE GROOT.

-ocr page 164-

IN MEMORIAM

Petrus Franciscus Wilhelmus Guinée.

Op 30 november 1961 overleed te Boxmeer vrij on-
verwacht Petrus Franciscus Wilhelmus Guinee, oud
66 jaar.

Hij werd op 10 november 1895 te Tiel geboren en
genoot aldaar lager en middelbaar onderwijs. In 1913
liet hij zich al student inschrijven aan de toenmalige
Veeartsenijschool.

Aangezien hij de gave tot logisch denken bezat en be-
giftigd was met een goed verstand, lag het voor de
hand, dat hij zijn studie in de kortst mogelijke tijd zou
beëindigen. Het liep echter geheel anders. Na zijn
eerste examen met goed gevolg te hebben afgelegd,
ging hij in de vacantie als reservist onder de wapenen.
De kort nadien uitbrekende eerste wereldoorlog had
tot gevolg, dat van een voortzetten van zijn .studie
voorlopig geen sprake was.

In februari 1918 leerde ik de reserve 2e luitenant
Guinee te Nijmegen kennen en het toeval wilde, dat
wij beiden half september 1918 studieverlof kregen en
elkaar in het poortgebouw aan de Biltstraat opnieuw
ontmoetten. Sinds dien tijd dateerde onze vriendschap.

Guinée voelde zich enigszins ontgoocheld bij zijn terug-
keer in Utrecht. Van hen, waarmede hij zijn studie
was begonnen, waren er verschillenden reeds afgestu-
deerd. Daarenboven was tengevolge van de verheffing
tot Veeartsenijkundige Hogeschool de studie-duur op
vijf jaar gebracht, hetgeen voor hem betekende, dat
hij in 1918 nog net zo lang moest studeren, als toen hij
in 1913 begon.

Was het wonder, dat hij maar niet op gang kon
komen? Toch toonde hij zijn kunnen door vóór het
einde van het jaar — daartoe gedwongen door een
aangegane weddenschap — met goed gevolg het pro-
paedeutisch examen bij de faculteit voor geneeskunde
te doen. Daarop verslapte hij weer en eerst in januari
1924 werd hij dierenarts. Hij bleef echter in Utrecht
omdat hij het plan had opgevat arts te worden. Na
verloop van een jaar evenwel streek hij plotseling te

-ocr page 165-

Boxmeer neer en bouwde zich uit het niet een uitge-
breide praktijk op, waarnaast hij later ook nog de
vleeskeuring in de kring Boxmeer behartigde.
Inmiddels was hij in 1926 in het huwelijk getreden
met Mejuffrouw J. L. M. J. van Waegeningh, uit
welke echt hem een zoon en dochter geboren werden.

Guinee was geen man van uiterlijk vertoon. Zijn ver-
gadering-bezoek beperkte zich tot de bijeenkomsten
van de afdeling.

Aan zijn werk echter gaf hij zich geheel, niettegen-
staande hij in wezen meende niet het juiste beroep te
hebben gekozen.

De vrij tengere gestatte bleek op den duur niet op-
gewassen tegen de zware eisen, welke gesteld worden
aan het leven van de dierenarts ten plattelande. Als
rustend dierenarts zich uitsluitend nog bemoeiend met
de vleeskeuring in de kring Boxmeer begon de lamp
langzaam op te branden om tenslotte bij mangel aan
olie nog vrij onverwacht te doven.

Op een trieste, naargeestige winterdag hebben wij onze
collega naar zijn laatste rustplaats begeleid.
Met hem is een goed, eerlijk en rechtschapen mens
heengegaan, die zonder enige opsmuk zijn levensweg
heeft afgelegd.

Zijn verscheiden betekent voor zijn vrouw en kinderen
het achterlaten van een leegte, een leegte, welke niet
opgevuld kan worden. Alleen de tijd vermag het leed
enigszins te verminderen.

Hij was een trouw vriend en voor deze vriendschap
ben ik hem dankbaar.

Ons rest nog slechts één bede: Rust in vrede Piet.
Voorburg. J. M. VAN VLOTEN.

-ocr page 166-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Hoe komt een K.I. vereniging aan goed stieren-
materiaal? 1j

Good bulls jor A.I.-Centres.

door P. HOEKSTRA^) en G, J. VV. VAN DER MEY^)

De vraag, die naar aanleiding van de titel van deze voordracht naar voren
springt is:
wat is goed stierenmateriaal en in verband hiermee, wat is een
goede stier?

De beantwoording van deze vraag is niet zo eenvoudig, omdat de aan een
stier te stellen eisen niet alleen per K.I.-vereniging kunnen verschillen,
maar ook binnen een K.I.-\\ereniging \\ erschillende gebruikers er verschillend
over kunnen denken.

Nu moet een stier in K.I.-verband twee fimcties vervullen, nl.:

a. het vrouwelijk materiaal bevruchten, en

b. mee zorgdragen voor goede, bruikbare nakomelingschap.

Ten aanzien van a., de bevruchting, zal er tussen K.I.-verenigingen en
tussen gebruikers wel geen verschil van mening bestaan. De K.I. heeft
stieren nodig die goed bevruchten, d.w.z. stieren, waarvan na 1 inseminatie
een hoog percentage vrouwelijke dieren bevrucht is. En deze stieren kun-
nen gevonden worden door te zoeken naar regelmatig afkalvende adspi-
rant-stierenmoeders en vruchtbare verwanten in het algemeen, (De
Groot, 1961), zaadonderzoek te laten verrichten en de eerste inseminatie-
resultaten nauwkeurig in het oog te houden.

Wat b. betreft, de gewenste nakomelingschap, komen we op moeilijker
terrein. Hier kunnen we min of meer schematisch 2 groepen van K.I.-
boeren onderscheiden, nl.:

1. Een kleine groep van fokkers en topfokkers, voor wie de inkomsten uit
de verkoop van fokvee van de grootste betekenis zijn. Zij vragen van de
stieren bij dc K.I., goed producerende afstannnclingen met een be-
hoorlijk aantal pimten voor het exterieur, waarbij ze wel genegen zijn
voor een bijzonder goede voeding en oppas te zorgen.

2. De zeer grote groep van hoeren die moeten leven van de inkomsten uit
de verkoop van melk met een bepaald vet- en eiwitgehalte en de ver-
koop van kalveren en oudere slachtdieren. Zij \\ erlangen van de stieren
l)ij de K.I. vrouwelijke nakomelingen, die goede gebruiksdieren zijn,
dus dieren, die zonder luxevoeding en dito verzorging goed produceren
en dit vele jaren kunnen volhouden.

Aangezien nu in het kader van de K.I. deze laatste categorie verreweg het
belangrijkste is, de ruggegraat van de K.I.-verenigingen vormt en altijd
zal vormen, zullen wij ons bij de beantwoording van de vragen: Wat is,

1  Naar aanleiding van een voordracht gehouden voor de Algemene Vereniging van
Provinciale Bonden van K.I.-verenigingen op 23 maart 1961.
Hoogleraar, Rijksuniversiteit, Fac. der Diergeneeskunde, Utrecht.
Wetenschappelijk ambtenaar. Rijksuniversiteit, Fac. der Diergeneeskunde, Utrecht.

-ocr page 167-

\\oor zo\\er het zijn nakoinelingscliap betreft, een goede stier en hoe komt
men er aan, door him belangen laten leiden.
VN\'at is voor hen een goede stier?

Zo even werd reeds als antwoord gegeven: een dier waarvan de vrouwelijke
nakomelingen goede gebruiksdieren zijn, die zonder luxevoeding en dito
verzorging goed produceren en dit vele jaren kunnen volhouden.
Het is nodig dit nog wat pimtiger en vollediger te formuleren.
Wat hebben wij voor koeien nodig? Wij hebben koeien nodig, die bij een
redelijke verzorging en bij gebruik van veel ruwvoer en weinig krachtvoer
()]) economische wijze veel melk met een hoog vet- en eiwitgehalte produ-
ceren, solide en goed gebouwd zijn, een goede aanleg hebben voor de vlees-
])roduktie, vruchtbaar en goed te melken zijn en een goed karakter be-
zitten. En een goede K.I.-stier is dus een stier, die dit soort nakomelingen
geeft, welke bovendien nog vrij moeten zijn van erfelijke gebreken.
()\\er welke gegevens beschikken wij nu om zulk een stier te onderkennen?
We zullen het er allen wel over eens zijn, dat dit gegevens moeten zijn,
ontleend aan de nakomelingen. Daaraan alleen kunnen we met zekerheid
aflezen wat een stier waard is.

Welke gegevens van de nakomelingen staan ons nu ten dienste, om de
kwaliteit van een stier te bepalen?

In de eerste plaats de gegevens van de melkcontrole, die bijv. verwerkt tot
moeder-dochter\\ergelijkingen, een goede indruk geven omtient de aanleg
voor melkhoeveelheid, vet- en eiwitgehalte.

In de tweede [)laats de gegevens uit de rapporten omtrent de exterieur-
vererving van de stieren.
Daar lezen we inuners bijv.: „de dochters van
stier zo en zo zijn behoorlijk goed ontwikkelde, wat laatrijp aandoende,
iets weinig behangen dieren enz.".

Nu moet echter niet vergeten worden, dat al deze gegevens slechts betrek-
king hebben o]3 een aantal van de overgeble\\ en nakomelingen en de ver-
kochte en gestorven dieren lüerin niet verdisconteerd zijn. De werkelijke
gemiddelde kwaliteit zal dus altijd minder zijn dan het rajiport vermeldt.
Bovendien wordt bij deze exterieur-keuring niet alleen op bruikbaarheids-
kenmerken gelet, maar ook - en dit in belangrijke mate -
o]d rastypische- en
schoonheids-eigenschappen, zoals bijv. de hoofd- en halsvorm, die met de
bruikbaarheid veelal weinig te maken hebben. Zo schreef één onzer reeds
eerder (Hoekstra, 1958) „dat het, wat de bruikbaarheid betreft, niet
belangrijk is of een kruis enigszins helt of wat heupig is, het kruisbeen of
staartstuk wat zwaar zijn en de staart of het hoofd wat kort of lang zijn".
Ook D. E. C. H a r t
O g (1961 a) wijst steeds weer op het belang van de
bruikbaarheid, bijv. wanneer hij schrijft: „dat het zijns inziens meer gaat
om de economische eigenschai)pen, dan om die, welke enkel het oog be-
koren".

En hetzelfde herhaalt hij, volgens de notulen van de ledenvergadering van
het Nederlands Rundvee .Stamboek op 8-12-1960 (Hartog, 1961 b) als
hij zegt: „Dat de fokkers niet zo zeer het oog mtxïten richten op wat het
oog graag ziet, nl. een fraai dier, maar vooral op, wat het verstand vraagt:
een best dier".

Een best dier behoeft helemaal geen fraai dier te zijn en een fraai dier
geen best dier.

Omdat de rapporten omtrent de exterieurvererving dus niet alleen betrek-

-ocr page 168-

king hebben op eigenschappen die met de bruikbaarheid te maken hebben,
maar ook op zulke die eigenlijk alleen te maken hebben met schoonheid
en smaak, moeten deze rapporten dus wel kritisch gelezen worden
(Hoekstra, 1958). Deze rapporten leveren ons verder ook weinig con-
crete gegevens omtrent de geschiktheid v oor de vleesproduktie, terwijl van
de melkbaarheid, de voederverwerking, de constitutie d.w.z. de levens-
kracht, de vruchtbaarheid en het karakter eigenlijk niet wordt gesproken.

De gegevens over eventuele erfelijke gebreken zijn verder zeer onvolledig.
Om volledig te zijn dient het onderzoek naar de exterieur-vererving dus nog
aangevuld te worden en wel met gegevens omtrent de melkbaarheid, de
aanleg voor vleesproduktie, de voederverwerking, de constitutie, de vrucht-
baarheid, het karakter en het al of niet behept zijn met factoren voor erfe-
lijke gebreken.

Wat de melkbaarheid betreft is er een gunstige ontwikkeling gaande en de
tijd is misschien niet ver meer dat van alle stieren de melkbaarheid van hun
dochters onderzocht wordt. Hoe groot de verschillen tussen dochtergroepen
kunnen zijn blijkt uit onderstaande tabel (Politiek, 1961 ).

Klasse

Slecht

Matig

Voldoende

Goed

Zeer goed

Gcm, melk-
snelheid in
kg/min.

tot 1.94

1.95-2,14

2,14-2,34

2,35-2,54

meer dan
2.55

van 24
K.I.-stieren
in Utrecht

3

4

10

3

4

Van 24 K.I.-stieren in Utrecht molken de dochtergroepen van 4 slieren
dus zeer goed, van 3 goed, \\ an 10 \\ oldoende, van 4 matig en van 3 slecht.
En het verschil in gemiddelde maximale melksnelheid tussen slecht en zeer
goed bedroeg meer dan 0,6 kg melk per mimuU.

Wat de aanleg voor vleesproduktie betreft is het huidige nakomelingen-
onderzoek ook wel erg onvolledig. Vergelijk maar eens onze stamboek-
exterieurkeuring met die zoals een slager die uitvoert, hierbij gebruik-
makend van de bekende slagersgrepen naar de dikte van spiergrocjjen en
onderhuids vet.

Nauwkeurige gegevens omtrent de aanleg voor vleesproduktie kunnen o.i.
echter alleen verkregen worden indien wij op het voetspoor van Dene-
marken, Duitsland, Engeland, Frankrijk en België beginnen met de in-
richting van bedrijven, waarop ongeselecteerde groepen stierkalveren van
bepaalde stieren tot een leeftijd van d= 1 jaar kunnen worden gemest.
Dus selectiemesterijen voor jonge stierkalveren.

Enige gegevens omtrent de aanleg voor vleesproduktie kunnen echter ook
verkregen worden uit de gebruikswaardebepaling volgens het systeem van
de 100-kalverenproef. Hierbij wordt een ongeselecteerd monster kalveren,
bv. de eerste 300 van een stier na een bepaalde datum geboren dieren,
geregeld bv, 1-2 x per jaar geïnspecteerd, terwijl ook genoteerd wordt
waarom de dieren eventueel worden opgeruimd.

Deze methode kan verder ook enige inlichtingen geven omtrent voeder-

-ocr page 169-

verwerking, constitutie, nielkbaarheid, karakter en op latere leeftijd zich
openbarende erfelijke gebreken. Verschillende systemen van deze methode
worden op het ogenblik in K.I.-verenigingen gebruikt. Met het systeem
van de volledige geboorteregistratie, voor de K.I.-verenigingen voorge-
schreven, kunnen verder nog gegevens verzameld worden omtrent de ge-
boorte (zwaar of licht) en het kalf. Verschillende erfelijke gebreken, waar-
mee de stier behept kan zijn, zonder dit zelf te tonen, kunnen hierdoor aan
het licht komen, zoals otterkalveren, gladde tong en te zware kalveren.

We weten dus nu wat een goede stier is, nl.: een stier, die koeien geeft, die
bij een redelijke verzorging en bij gebruik van veel ruwvoer en weinig
krachtvoer, op economische wijze veel melk met een hoog vet- en eiwit-
gehalte produceren, solide en goed gebouwd zijn, een goede aanleg heb-
ben voor de vleesproduktie, vruchtbaar en goed te melken zijn en een
goed karakter bezitten.

We weten nu ook hoe we zulk een stier kunnen onderkennen, nl. op grond
van de gegevens van zijn nakomelingen, verzameld volgens het gebruike-
lijke nakonielingenonderzoek (produktie en exterieur), zo mogelijk aan-
gevuld met die van het melkbaarheidsonderzoek, de geboorteregistratie en
de gebruikswaardebepaling volgens de 100-kalverenproef en misschien —
in de toekomst — met die van de selectiemesterijen voor stierkalveren.

De belangrijke vraag rest nu: Hoe vind ik die goede stieren?

Dat dit niet zo gemakkelijk is, blijkt uit de vele teleurstellingen die elke

Tabel 1.

Overerving van F.H. en M.R.IJ. K.I.-.üieren.

(Geessink en S t e g e n g a, 1956)

Ras

■Aantal

0\\ererving

Exte-
rieur

Melk-
hoeveel-
heid

Vet-
gehalte

Totaal
indruk

aant.

%

aant.

%

aant.

%

aant.

%

F.H.

177 St.

goed

vlot voldoende

15
28

25

50
12

35

87
3

51

21
23

25

voldoende

80

45

48

27

54

31

78

44

niet bevredigend

36

30

14

38

11

18

32

31

slecht

18

53

22

23

M.R.IJ.

55 St.

goed

vlot voldoende

7
7

26

17
9

47

16
7

43

6
12

33

voldoende

15

27

12

22

15

27

15

27

niet bevredigend

18

47

7

31

8

30

13

40

slecht

8

10

9

9

-ocr page 170-

K.I.-vereniging en elke boer zeker in ruime mate ten deel gevallen zullen
zijn.

Uit het onderzoek van Geessink en Stegenga (1956) ten aanzien
van de overerving van 177 zwartbonte K.I.-stieren uit Friesland en Over-
ijssel en van 55 roodbonte M.R.IJ. K.I.-stieren in Gelderland en Overijssel
blijkt immers, (zie tabel 1) dat, wanneer zowel exterieur, melkhoeveelheid
als vetgehalte in beschouwing worden genomen, nog geen 1/3 deel ver-
beterend heeft gewerkt, ± 1/3 het peil van de moeders heeft gehandhaafd
en ± 1/3 ongunstig heeft gewerkt.

Dit betekent dat, wanneer van de slecht fokkende stieren evenveel inse-
minaties zouden worden verricht als van goed fokkende stieren, wij met de
fokkerij geen vooruitgang zullen boeken.

Werkt dus ± 1/3 deel enigszins verbeterend, goed, d.w.z. in belangrijke
mate verbeterend, werkt slechts ruim 10% van de stieren. In dit materiaal
nl. 27 van de 212.

Deze cijfers stemmen goed overeen met die door McMeekan (1943) in
Nituw-Zeeland gevonden, waarbij ook bleek, dat slechts 1 op 3 stieren
enigszins verbeterend werkt en slechts 1 op 10 in belanrijke mate vooruit-
gang teweegbrengt.

Blijken goede stieren dus schaars te zijn, wanneer gelet wordt op exterieur,
melkhoeveelheid en vetgehalte; nog schaarser zullen ze blijken te zijn wan-
neer nog andere toch zeker belangrijke eigenschappen hierbij betrokken
worden, zoals melkbaarheid, karakter, vruchtbaarheid, constitutie en de
aanleg voor vleesproduktie.

De aankoop-commissie wacht dus een zware taak, temeer omdat, ondanks
het in het algemeen zeer zorgvuldige werk dat zij doen, toch nog ongeveer
1/3 \\an de door hen gekochte stieren minder goed tot slecht blijkt te wer-
ken. Welke wegen moet een aankoop-commissie nu bewandelen om, on-
danks het feit dat zij in hoofdzaak jonge stieren moeten kopen, toch er
voor te kunnen zorgen, dat verreweg de meeste inseminaties met zaad van
met zekerheid goed fokkende stieren worden gedaan.

In zekere zin is de ojjlossing eenvoudig; zoveel goede jonge fokstieren kopen

dat. na een proefperiode, voldoende oudere stieren met een bewezen goede

fokwaarde op het station overblijven. Het gaat er dus om om een voldoend

aantal jonge fokstieren te kopen van de juiste kwaliteit.

Welke gegevens staan de aankoopcommissies nu ter beschikking om een

zo groot mogelijke kans tc hebben een jonge stier te kopen die iater goed

zal blijken te fokken.

Deze vallen in 2 groepen uiteen nl,:

a. die omtrent het dier zelf,

b, die omtrent zijn afstannning,

sub a.:

Wat het dier zelf betreft geeft zijn exterieur ons aanwijzingen omtrent zijn
bouw. We kunnen letten op het algemene type, het beenwerk, de plaatsing
van de spenen, de meer of mindere gespierdheid, de geslachtsorganen enz.
Het feit, dat een bepaald dier iets goeds of iets minder goeds vertoont,
betekent echter niet dat zijn nakomelingen dit ook zullen vertonen. Zo is
het type op jeugdige leeftijd sterk afhankelijk van de voeding en behoeven
de dochters van een stier met een lange kop niet allen een lange kop te
hebben. Hoewel het exterieur als zodanig ons weinig zegt omtrent het

-ocr page 171-

exterieur der nakouiclingeu, toch zullen we veiligheidshalve nooit stieren
met belangrijke afwijkingen, zoals een weke rug of een te steile stand
kopen. Niet verstandig is het echter om om kleine, met de bruikbaarheid
niets te maken hebbende afwijkingen, zoals een wat stugge kop, een iets
heupig kruis of een wat zware hals, een stier te laten staan.
Nog minder moet men dit doen om vaagheden, als „te weinig uitdrukking",
of „te weinig klasse" die met de bruikbaarheid niets te maken hebben en
alleen in verband met de smaak van belang zijn. De keuze wordt clan nl.
te zeer beperkt. We kimnen dan uit te weinig stieren kiezen.
Het aantal punten bij de exterieurkeuring verkregen, dat in de hogere
regionen, dus bij de zgn. goede stieren, toch vooral gebaseerd is op kleinig-
heden en gevoelens van smaak, is dus ook zeker geen goede waardemeter
om stieren uit te zoeken, waarvan hoog producerende prima gebruiks-
koeien verwacht kunnen worden.

Dat men dit eigenlijk wel verwacht, dus van mening is, dat het aantal
])unten een vrij betrouwbaar kompas is, blijkt uit het feit, dat de l^rijs
hoger wordt naarmate het exterieur fraaier wordt geacht.

Tabel 2.

\\\'erband tusseti aankoopprijs en letter der voorlopige keuring bij 363 stieren.

aantal

letter

gem. prijs

106

b—

ƒ 6518,—

206

b

ƒ 8154,—

51

b

ƒ 1 1263,—

T

abel 3.

\\\'erband

tussen letter en

punten ,

der vaders met

produktie der dochters

( vaarzen).

letter of
punten

aantal aantal na-
stieren konielingen

kg melkvet
(gewogen
gem.)

kg melkvet
(gewoon
gem.)

Voorlopige

b—

106

21980

138

134

keuring:

b

206

42703

132

131

b

51

14946

132

131

l\'otaal:

363

Definitieve

75, 76, 77

42

8167

129

131

keuring:

78

55

12490

137

132

79

83

12288

129

131

80

68

12608

135

132

81

53

12944

132

131

82

44

14353

133

131

8.3 en meer

37

11279

137

136

Totaal:

382

-ocr page 172-

Men zie de cijfers in tabel 2 omtrent het verband tussen aankoopsprijs en
de letter der voorlopige keuringen van 363 Fries-Hollandse, in de jaren
1949 t/m 1953 geboren, in het N.R.S.-gebied gebruikte stieren.
Het verband tussen prijs en voorlopige letter is, getoetst volgens de me-
thode van Kruskal en Wallis, zeer significant (P < 0,001), zie tabel 2.
Men hecht dus blijkbaar grote waarde aan het aantal punten, want men
is immers geneigd voor veel punten veel geld te betalen. Dat dit niet ver-
antwoord is, althans niet wat de produktie van de nakomelingen betreft,
bewijzen de volgende cijfers omtrent het verband tussen letter en punten
bij inschrijving van resp. 363 en 382 F.H. in het N.R.S. gebruikte stieren
en de produktie van hun dochters (tabel 3).

Onderling vergeleken bestaat er tussen de gemiddelde produkties van de\'
dochters der drie groepen stieren, met resp. b—, b en b als voorlopige
letter, geen verschil (P > 0,10).

Aangezien de groep b— stieren toch het beste uit de bus komt zijn de
dochters van deze stieren als groep tegenover de beide andere groepen
(dochters van b en b-|- stieren) gezamenlijk geplaatst. Nu vonden wij dat
de b— groep significant afweek van de beide anderen (P < 0,05), hoewel
het verschil erg klein is (zie tabel). Een mogelijke verklaring hiervoor is,
dat een K.I.-vereniging slechts tot de aankoop van een b— stiertje over
zal gaan wanneer deze een uitstekende produktie-afstamming heeft.
Vervolgens werd het verband nagegaan tussen de voorlopige letter en het
definitief aantal punten. Hiertussen bestond voor deze groep stieren geen
hoge correlatie (r = 0,545), al was deze wel zeer significant. M.a.w.
de kans, dat de groep stieren met het kleinste aantal punten bij hun
dochters ook meer melkvet zouden teweeg brengen lijkt niet groot.
Bij onderlinge vergelijking tussen de dochters der stieren met verschillend
aantal punten bleek geen enkel verschil (P > 0,70) te bestaan. Het valt
echter op, dat de dochters van de groep stieren met 83 en meer [nmten
gemiddeld toch een hoger aantal kg melkvet produceren dan de anderen.
Toetsen wij deze groep dochters (van stieren met 83 en meer punten)
t.o.v. de grote groep dochters (van stieren met 82 en minder punten), clan
blijkt tussen deze groepen een wezenlijk verschil te bestaan (P < 0,05).
De verklaring hiervoor zal zijn, dat deze dure stieren zeker de beste moe-
ders toegeschikt krijgen en de dochters een prima voeding en verzorging
zullen genieten.

Bestaat er dus geen verband tussen het aantal punten, resp. de letter van
de vader en de produktie der dochters, zelfs ten aanzien van het exterieur
is, in het algemeen gesproken, de kans om uit een dier met een hoog aan-
tal punten voor exterieur een dito afstanuneling te fokken, klein. Dit is bv.
gebleken uit een onderzoek (Buursma, 1933), waarbij antwoord ge-
geven werd op de prijsvraag: „Welk verband bestaat er tussen het aantal
punten van resp. stieren en koeien en dat van hun dochters"?
Wat de koeien betreft kwam hij op grond van gegevens van het F.R.S.
nl. tot de conclusie: dat in het algemeen gesproken de kans om uit een koe
met een hoog, resp. laag aantal punten een vaars te fokken met eveneens
een hoog, resp. laag aantal punten gering is, maar dat bij bepaalde com-
binaties die kans echter van betekenis is.

En ook voor stieren concludeert hij, dat uit zijn materiaal geen verband
tussen punten van stieren en dochters blijkt. Bij bepaalde combinaties
zal dit, evenals bij koeien, echter wel het geval zijn.

-ocr page 173-

Maar deze speciale combinaties zijn alleen van belang voor de fokker, niet
voor een aankoop-commissie van een K.I.-vereniging. Deze toch moet met
aan een enkel dier of een tiental dieren denken maar aan duizenden
koeien, waarmee de door hen aan te kopen stier goede nakomelingen moet
leveren.

Ook wat het exterieur betreft moet men van stieren met veel punten dus
niet teveel succes verwachten.

sub b.:

Behalve met de stier zelf, zal de aankoop-commissie in de 2e plaats rekening
houden met de afstamming en de verwanten, zoals halfbroers en half-
zusters.

Wat die afstamming betreft, moet men echter goed bedenken dat van de
erfelijke factoren die een betreffend dier bezit, de helft afkomstig is van
de vader en de helft van de moeder, 1/4 deel van elk van de 4 grootouders,
1/8 deel van elk van de acht overgrootouders en een 1/16 deel van elk van
de
over-overgrootouders. Het is dus, behoudens zeer bijzondere omstan-
digheden — bepaalde gevallen van inteelt — van weinig betekenis dat
één der
over-overgrootouders een bekende preferente stier geweest is, want
ons te beoordelen stiertje zal voor slechts 1/16 deel, wat zijn erfelijke aan-
leg betreft — en daar komt het toch op aan — op deze beroemde voor-
vader gelijken.

En bij grootouders is dat slechts voor 1/4 deel het geval. Men moet zich
dus niet laten imponeren door grote afstammingspapieren met klinkende
namen van enkele generaties terug. In de praktijk komt het er op neer,
dat het weinig zin heeft verder te kijken dan de grootouders. Verder moet
men bedenken dat de afstammingsgegevens waarover wij beschikken vaak
zeer onvolledig zijn en in het algemeen een te gunstig beeld geven. Alleen
de goede dieren zijn hier nl. in opgenomen, omdat de slechte niet worden
geregistreerd. Zo kan het bv. voorkomen, dat de moeder van een te be-
oordelen stier een prima koe is met prima produktie en de moeder hiervan
dito. Maar wanneer dan blijkt dat van deze grootmoeder verder nog slechts
enkele matige dochters geregistreerd zijn en andere afstammelingen niet
eens aangehouden werden, dan is de moeder van ons stiertje een toevals-
produkt, dat hoogst waarschijnlijk verre van fokzuiver is voor de door ons
gewenste eigenschappen. En hoe kimnen produkties niet met kunst- en
vliegwerk opgedreven worden!

Behalve naar de voorouders is het van belang de broers en zusters te be-
oordelen. Zouden alle broers en zusters geregistreerd en goed zijn, dan is
er ook grote kans dat ons dier goed is. Maar een enkele goede halfzuster
zegt natuurlijk niets. Hoe verschillend zijn onze eigen kinderen vaak al
niet?

Afstammingsgegevens moeten dus wel met grote voorzichtigheid beoordeeld
worden. Door hun onvolledigheid en het feit, dat dieren verre van fok-
zuiver zijn, moet er in het algemeen niet te grote waarde aan gehecht
worden. Het bewijs hiervan levert immers ook de praktijk, die getoond
heeft dat ondanks het met zorg napluizen van afstammingsgegevens en
ondanks verzekeringen van deskundigen en belanghebbenden dat er
„fok" in zit, toch 1/3 van de op deze wijze aangekochte stieren slecht heeft
gefokt.

Hoe weinig men op grond van de exterieurbeoordeling van het dier zelf en

-ocr page 174-

de gegevens van de afstamming (exteriein- produktie) kan voorspellen,
bewijst m.i. ook wel het feit, dat dure stieren, d.w.z. dieren met een prima
exterieur en prima papieren, in het algemeen niet beter fokken dan goed-
kope dieren. Dit blijkt in de eerste plaats uit een rapport van Dr. Th.
Stegenga en Ir. E. F. Geessink in 1955 omtrent de fokkerij van
159 zwartbonte K.I.-stieren uit Friesland, Drenthe, Gelderland en Over-
ijssel, waarvan zowel de prijs als de fokwaarde bekend was. Fokwaarde,
zowel wat betreft exterieur als produktie.

Tabel 4.

Verband tussen aankoopsprijs en fokwaarde.

Fokwaarde

Goedkope klasse

Midden

klasse

Dure klasse

Kostprijs

minder

Gemiddelde

Meer dan 50%

dan de helft van

aankoopprijs

boven de

de gemiddelde

in dat

jaar

gemiddelde

aankoopprijs

of -

- 50%

aankoopprijs

van dat

jaar

in dat jaar

aantal

%

aantal

%

aantal %

Goed en voldoende

16

57

51

58

27 63

Twijfelachtig

en slecht

12

4,3

37

42

16 37

Totaal:

28

88

43

Uit deze cijfers blijkt, zoals ze schrijven: „Dat er wat betreft de fokwaarde
vrijwel geen verschil is tussen goedkope, gemiddeld geprijsde en dure
stieren". Deze gegevens werden met behulp van de X--methode ook sta-
tistisch door ons onderzocht en hierbij bleek dat de conclusie van Stegenga
en Geessink gewettigd is (geen \\erschil tussen de 3 groepen; P > 0,80).

Een zelfde soort onderzoek, maar dan alleen betreffende het verband tus-
sen prijs en de aanleg voor nielkvetproduktie werd door ons in 1961 ver-
richt. Hierbij werd het verband nagegaan tussen de aankoopprijs van 385
in de jaren \'49, \'50, \'51, \'52 en \'53 geboren, op jonge leeftijd gekochte,
in het N.R.S.-gelïied voor K.I. gebruikte stieren en de produktie in kg
melkvet van hun dochters. Per jaar werden de stieren hierbij in 3 groe|)en,
nl. in een A-, B- en C-groep, ingedeeld.

In de A-groep kwamen de dieren die meer kosttten dan de gemiddelde aan-
koopprijs 13 deel hiervan. In de C-groep de dieren die minder kostten

Tabel 5.

Verband tussen aankoopprijs en produktie der dochters.

Groep

Aantal
stieren

Aantal
nakomelingen

Prod, dochters
Gewogen gem.

Prod, dochters
Gewoon gem.

93

27.182

137

134

B

165

35.664

132

131

C

127

21.791

132

131

-ocr page 175-

dan de gemiddelde aankoopprijs - 1\'3 deel hiervan. En in groep B de
dieren van de gemiddelde aankoopprijs of — 33%.
\\\'oor de resultaten wordt \\erwe-/en naar tabel 5.

Wanneer wij de/e tabel statistiscii l)ewerken volgens de methode van
K r u s k a 1 en W a 1 1 i s. dan blijkt dat de groepen onderling niet veel
verschillen, maar dat toch de groep dure stieren significant afwijkt van de
beide andere (P < 0,05). Plaatsen wij de groep dochters van de dure
stieren tegenover dc beide andere dochtergroepen gezamenlijk, dan blijkt
het verschil even duidelijker, maar bereikt de grens van P < 0,01 nog niet.
Dit kleine verschil ten gunste van de dure stieren zal wel veroorzaakt wor-
den door het feit, dat dvue stieren toch zeker gepaard worden met het
allerbeste moedermateriaai en de dochters in het algemeen bijzonder goed
worden verzorgd.

Wanneer men dus met dure stieren geen betere kans heeft op goed fok-
kende stieren dan met goedko])e, dan lijkt het verstandig het maar niet in
de zgn. tojjstieren \\ an\'hoge prijzen te zoeken en goedkopere stieren te
ko])en. Dit lieeft dan verder het \\ oordeel dat men er ook meer kan kojjen,
meer kan onderzoeken en grotere kansen heeft op een goed fokkende stier.
■Stel. dat men ƒ 70.000,- \'dis]3onibel heeft. Hiervoor kan 1 zgn. „topstier"
gekocht worden, die aan het eind van 5 jaar, wanneer zijn fokwaarde
"bekend is, ƒ 75.000,— (±: ƒ 1000,— \\oor voeding en onderdak per jaar)
heeft gekost. Men heeft dan 33% kans dat hij redelijk goed fokt, 33%
dat hij verslechterend werkt en ook 33% kans dat hij de zaak laat zoals hij
is. En eigenlijk maar 10% kans dat hij een zeer goede overerver is.
Men kan die ƒ 70.000,- ook anders besteden, nl. 10 stieren kopen van
f 5000, - [ler dier. Wanneer men deze dieren 5 jaar houdt a ƒ 500,- - per
stier ])er jaar - een eeiuoudige huis\\\'csting, \\erzorging en voeding zijn
voldoende dan hebben deze slieren ook f 75.000,- gekost. Onder deze
10 zullen dan 3-4 goed fokkende zijn, 3-4 siecht fokkende en 3-4 die noch
verbeterend, noch verslechterend heblien gewerkt.

Verder mag men er o]5 rekenen, dat onder deze 10 er één zal zijn die
buitengewoon goed is. De aangehouden stieren kan men dan extra be-
talen, zodat de\'fokker van een goede stier toch ook aan zijn trekken komt.
In Engeland (Anoniem. 1961) wordt zelfs een systeem voorgesteld
waarbij de stier, na aankoop tegen een basisprijs, betaald wordt op fok-
waarde. Hoe beter de stier fokt. uitgerekend naar kg melkvet, des te hoger
de prijs.

Gezien de boven gesignaleerde feiten is het dan ook wenselijk dat een K.I.-
vereniging voor zijn gewone behoeften afstapt van de gewoonte van het
betalen van krankzinnige prijzen voor loten uit de loterij, met grote kans
op nieten en troostprijzen. Koop voldoende jonge stieren van een goede
afstamming en van een redelijk exterieur en men zal zeker hoofdprijzen
winnen.

Voor de laatste najaars-stierenkeuring in Leeuwarden op 5-10-1960 waren
1170 enterstieren en stierkalveren ingeschreven; alle dieren met een rede-
lijk tot goed exterieur en de meeste met goede papieren. Er is dus keus
genoeg. En het grote voordeel is verder dat de fokkerij dan ook een betere
basis Lijgt. S. N. Kingma (1961), de fokker, schreef niet voor niets:
„Het is clan ook mijn vaste overtuiging, dat, wil een fokkerij lonend zijn
en blijven, men een geregelde afzet van middelmatige stieren van goede
produktie- en exterieurafstainming nodig heeft". En hij vervolgt dan en

-ocr page 176-

dit sluit ook geheel aan bij ons betoog: „In dit verband wil ik ook nog
wijzen op het feit, dat in de historie van de fokkerij is bewezen, dat derge-
lijke stieren — dat zijn dus die middelmatige — geboren uit de goede
moederstammen vaak meer hebben gepresteerd dan de zgn. topstieren.
Denk bv. aan onze laatste pref. A. stieren".

Alles pleit er dus voor om niet een enkele dure jonge stier te kopen, maar
meerdere tegen redelijke prijzen. Deze stieren moeten dan geprobeerd wor-
den. D.w.z. met zaad van deze stieren moeten zo snel mogelijk enkele hon-
derden inseminaties worden verricht om op grond van de kwaliteiten van
de nakomelingen na ruim 4 jaar vast te kunnen stellen hoe hun fokwaarde
is. Gedurende deze proeftijd van 4-5 jaar moeten deze dieren natuurlijk
niet of weinig gebruikt worden.

Waar laat men deze proefdieren gedurende de tussentijd? Gaat het om
een klein aantal, dan kan men ze op het K.I.-station houden, maar dat is
vrij kostbaar en voor de gezondheidstoestand — steeds in een box — ook
niet zo gunstig. Beter is te trachten de dieren op een boerderij te houden
waar weidegang en eventueel verblijf in een loopstal mogelijk zijn.
In Engeland maakt de Milk Marketing Board (1960) hier reeds een sys-
teem van, hetgeen blijkt uit de volgende cijfers voor Noord-Engeland.
Huidige situatie op de stierenstations:

a. 5 stieren beneden de 2 jaar;

b. 28 stieren van 2-8 jaar, waarvan de fokwaarde nog niet of niet vol-
doende bekend is;

c. 9 stieren van boven de 8 jaar, met bekende fokwaarde.
Toekomstige situatie:

a. op de stierenstations: 16-20 stieren beneden de 2 jaar voor proef-
inseminaties;

b. 16-20 stieren boven de 8 jaar, dus met bewezen goede fokwaarde, voor
alle overige inseminaties;

c. nog 100-200 stieren op wachtboerderij.

Het is o.i. van belang, dat ook in Nederland op grote schaal van dit sys-
teem gebruik wordt gemaakt.

SAMENVATTING.

Resumerende luidt het antwoord op de eerste vraag: „Wat is een goede stier?" voor
95% van alle K.I. boeren: „Een goede stier" is een stier, die koeien geeft met veel
melk, vet en eiwit en een goede aanleg voor de vleesproduktie; verder koeien die
solide, vruchtbaar, gemakkelijk te voeren en gemakkelijk te melken zijn, een goed
karakter bezitten en niet behept zijn met erfelijke gebreken".

Het antwoord op de tweede vraag: „Hoe onderkennen we zulk een stier?" luidt:
„De nakomelingen beoordelen".

In de eerste plaats op produktie: melk, vet en eiwit, volgens de gegevens van de
melkcontrole.

In de tweede plaats op eventuele erfelijke gebreken op grond van de gegevens der
geboorteregistratie.

In de derde plaats op gebruikswaarde: vruchtbaarheid, soliditeit, karakter en aanleg
voor vleesproduktie op grond van gegevens van de
lOO-kalveren-proef.
Deze gegevens moeten verder nog aangevuld worden met een melkbaarheidsonderzoek.
Weet men nu wat een goede stier is, dan moet er vervolgens getracht worden vol-
doende van deze stieren op de K.I.-stations te verzamelen.
Voldoende, nl. zoveel, dat
verreweg het grootste deel der inseminaties kan worden gedaan met zaad van stieren
van bewezen goede fokwaarde.

-ocr page 177-

Dit is niet eenvoudig, omdat bewezen is, dat op elke drie van onze huidige, met zorg
uitgezochte K.I.-stieren er slechts 1 goed fokt, 1 noch goed, noch slecht is en 1 slecht
is. Zeer goed is slechts 1 van de 10.

Men zal dus voldoende jonge stieren moeten kopen en die moeten uitproberen.
Welke jonge stieren moeten gekocht worden?

Het heeft geen zin uit te zien naar stieren met een hoog aantal punten, want die
fokken volgens de cijfers gemiddeld niet beter dan stieren van een middelmatig exte-
rieur.

Het heeft ook geen zin dure stieren te kopen, d.w.z. stieren met zgn. bijzondere goede
afstammingspapieren en een prima exterieur, want ook deze dure stieren fokken —
volgens de cijfers — gemiddeld niet beter dan goedkopere.

Men kope dus jonge stieren met een redelijk exterieur en behoorlijk goede papieren,
voor redelijke prijzen en probere ze.
Hoeveel moeten er gekocht worden?

Wetende dat slechts 1 op de drie stieren enigszins goed fokt en er wegens ziekten nogal
wat uitvallen, zullen er voor elke toekomstige vacante plaats minstens 5 aangekocht
moeten worden.

SUMM.^RY.

Summarzing the answer to the first question, i.e.: "What is a good bull?", reads for
95% of the farmers using artificial insemination: "A good bull is a bull that pro-
creates cows with a high milk yield, a high fat and protein content of the milk and
with a good predisposition for meat production, and cows that are robust, fertile,
easy in feeding and milking, with a good character and not affected with hereditary
defects".

The answer to the second question,!.e. "How may we detect such a bull?", reads:
"By judgement of the offspring".

In the first place judgment of the production of milk, milk fat and milkprotein ac-
cording to the data of the milk control.

In the second place the detection of possible hereditary defects based on the data
of the birth registration.

In the third place judgment of the value for daily use: fertility, robustness, character
and predisposition for meat production based on the data of the one hundred calfs
test.

These data must be completed with the examination of the easiness in milking.
Knowing the qualifications for a good bull one must try to collect a sufficient num-
ber of such bulls on the centres for artificial insemination. A sufficient number is
such a lot that the inseminations may be carried out for the most part with semen
of bulls with a proved high breeding value.

That is not a simple matter because it has been demonstrated that out of every three
bulls of our insemination centres, all chosen with great care, only one is a successful
breeder, one is neither good nor bad, and one is bad.
Exceptionally good is only one bull in ten.

One must buy a sufficient number of young bulls and carry out a progeny test.
What sort of young bulls must be bought? There is no sense in looking for bulls with
high marks for conformation, for according to the data such bulls do not breed
better than bulls with a mediocre conformation.

There is also no sense in buying expensive bulls, i.e. bulls with very good herdbook
certificates regarding ancestors and a good exterior, for also these expensive bulls
do not breed better according to the data than cheaper ones.

One should buy young bulls with a reasonable conformation and proper genealogical
data at a reasonable price and test them.
How many bulls must be bought?

Knowing that only one out of every three bulls breeds reasonable well and that there
are losses through disease etc., one must buy at laest five bulls for every future vacant
site.

-ocr page 178-

RÉSUMÉ.

Résumant la réponse sur la première question, savoir: „Qu\'st ce qu\'un excellent
taureau?", est pour 95% de tous les membres d\'un centre pour l\'insémination arti-
ficielle: „Un excellent taureau, c\'est un taureau qui engendre des vaches donnant
beaucoup de lait avec une teneur élevée en matière grasse et en protéine et ayant
une bonne disposition pour la production de viande; et des vaches qui sont robustes,
d\'une bonne fertilité, aisées à l\'affouragement et à la traite, avec un caractère bon
et pas entachées des vices héréditaires.

La réponse sur la deuxième question, savoir; „Comment reconaissons-nous un tel
taureau?", est: „Par le jugement des decendants".

En premier lieu le jugement de la production: du lait, de la matière grasse et pro-
teinique du lait selon les données du contrôle laitier.

Deuxièmement la constatation de la présence éventuelle des vices héréditaires en
usant les données de l\'enregistrement des naissances.

Troisièmement le jugement de la valeur d\'usage: la fertilité, la robustesse, le caractère
et la disposition pour la production de viande se basant sur les données de l\'expé-
rience de cent veaux.

Ces données doivent être complétés avec un examen de l\'aptitude pour la traite.
Savant qu\'est ce qu\'un excellent taureau en doit tenter de receuillir un nombre
suffisant de ces taureaux sur les centres pour l\'insémination artificielle.
Un nombre suffisant, c.à.d, un nombre si grand que la plupart des inséminations peut
être exécutée avec le semen des taureaux avec une valeur reproductrice démontrée.
c;e n\'est pas simple car il se démontra que chez nos taureaux des centres pour l\'insé-
mination artificielle, choisis avec soin, de chaque trois taureaux seulement un taureau
eu une haute valeur pour l\'élevage, un fut ni bon ni mauvais et un fut définitivement
mauvais. Et seulement un taureau sur dix est très excellent. Par ça il est nécessaire
d\'acheter un nombre assez grand des jeunes taureaux et de les essayer ensuite.
Quels taureaux achetera-t-on ?

L\'achat des taureaux avec des notes élevées chez le jugement de l\'extérieur n\'a aucun
sens car ces taureaux ne procréent pas mieux que des taureaux avec un extérieur
médiocre.

•Aussi l\'achat des taureaux d\'un prix élevé par la présence d\'une généalogie extra-
ordinaire et un extérieur excellent n\'a aucun sens car aussi ces taureaux ne procréent
pas mieux que des taureaux meilleur marchés.

Qu\'on achète des jeunes taureaux avec un extérieur assez bon et avec une généalogie
bonne pour un prix raisonable. Et ensuite on essayera ces taureaux.
Combien de ces taureaux doivent être achetés?

Considérant que seulement un taureau sur trois a une certaine valeur pour l\'élevage
et qu\'il y a un certain pourcentage des pertes par des maladies etc., on doit acheter
au moins cinq jeunes taureaux pour chaque future place vacante.

Z U S.A M M ENFASSUNG.

Die zusammenfassende Antwort auf die erste Frage: „Was ist ein guter Stier?",
lautet für 957r aller K.L-Bauern: „Ein guter Stier ist ein Stier, der Kühe mit viel
Milch, Fett, Eiweisz und einer guten Veranlagung zur Fleischproduktion vererbt:
weiterhin Kühe, die kräftig, fruchtbar, leicht zu futtern und leiten, leicht zu melken
und nicht mit Erbfehler behaftet sind".

Die .Antwort auf die zweite Frage: „Woran erkennt man diesen Stier?" lautet: „An
seiner Nachkommenschaft".

1. An der Produktion: Milch, Fett, Eiweisz laut Unterlagen der Milchkontrolle.

2. .An evtl. Erbfehler auf Grund der Unterlagen des Geburtsregisters.

3. Am Nutzungswert: Fruchtbarkeit, kräftiger Bau, Charakter und Veranlagung für
Fleischansatz laut Unterlagen der 100-Kälber-Untersuchung.

Diese Unterlagen müssen ferner noch mit einer Milchbarkeitsuntersuchung angefüllt
werden.

-ocr page 179-

Weiss man jetzt, was ein guter Stier ist, dann muss getrachtet werden eine genügende
Anzahl dieser Stiere auf den K.I.-Stationen zu versammeln. Genügend, nämlich so
viele, dass weitaus der grösste Teil der künstlichen Besamungen mit dem Samen von
Stieren mit nachbewiesenem Zuchtwert vorgenommen werden können.
Dies ist nicht zo einfach, da nachgewiesen wurde, dass auf jeden dritten Stier heuti-
gen mit Sorgfalt ausgesuchten K.I,-Stiere nur einer zur Zucht tauglich, einer weder
gut noch schlecht tauglich und einer untauglich ist. Sehr gut ist nur einer auf zehn
Stiere,

Man muss also genügend Jungstiere kaufen und diese ausprobieren.
Welche Jungstiere müssen angeschafft werden?

Es hat keinen Zweck nach Stieren mit hoher Punktzahl auszusehen, da dieselben auf
Grund der Ziffern durchschnittlich nicht besser vererben, als Stiere mit mittel-
mässigen Äusseren,

Es hat auch keinen Zweck teure Stiere zu kaufen, d,h, Stiere mit sogen, besonders
guten Stammbaumpapieren und einem erstklassigem Äusseren, denn auch diese teuren
Stiere vererben — auf Grund der Ziffern — durchschnittlich nicht besser, als bil-
ligere.

Man kaufe daher Jungsticre mit ziemlich gutem Äusseren und einigermassen guten
Papieren zu vernünftigen Preisen und probiere sie.
Wieviel Tiere müssen angeschafft werden?

Da man weiss, dass nur einer von drei Stieren gut vererbt, wegen Krankheit der eine
oder andere ausscheidet, so müssen für jeden offenfallenden Platz mindestens 5 neue
Tiere angeschafft werden,

LITERATUUR

.Anoniem: Cash - for - results proving scheme. The Farmers\' Weekly, 17-2-1961.
B u u rs m a, J, B,: De invloed van de rundveeteeltselectie volgens een puntenschaal
op het aantal punten door dc dochters behaald bij de stamboekkeuring. .Antwoord
prijsvraag Ned. Gen, Vereniging 19.33,
G e e s s i n k, Ir, E. F, en S t e g e n g a. Prof, Dr, Th,: De vererving van K,I,-stieren.

Jaarverslag 1956 van de Commissie van Toezicht op de K.I. in Nederland.
Groot, Dr. Th. de: Is het regelmatig afkalven van stiermoeders van belang?
De

Keurstarnboeker, 9, 7, (1961).
H a r t O g, D, E, C,: Overdenkingen van een belangstellende V, De Keurstarnboeker.
9,65,(1961).

H a r t O g, D, E, C,: Notulen 90c alg, ledenvergadering N,R.S, De Keurstarnboeker,
9, 98, (1961).

Hoekstra, Prof. Dr. P,: Dc waarde der c.xtcricurkcuring voor de Nederlandse

runndveefokkcrij, Tijdschr. Diergeneesk., 83, 774, (1958).
Kingma, S, N,: Fokkerservaringen en fokkersinzichten. Mededeling van het Fries
Rundveestambock en van de Bond van K.I,-verenigingen in Friesland, febr, 1961,
McMeekan, C. P,: Principles of Animal Production, Whitecombe and Tombs

Ltd,, sec. edition, pag. 193.
Stegenga, Dr. Th. en Geessink, Ir, E. F.: Rapport aankoopprijzen K.L-
stieren. Augustus 1955,

-ocr page 180-

Fysisch-chemisehe kenmerken van gedegenereerd
vlees bij varkens II 1l

Physico-chemical characteristics of degenerated meat
in pigs. II.

door P. C. HARTi)

Uit het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord", Utrecht.

Inleiding.

In een vorige mededeling (Hart, 1961 b) werden enige fysisch-chemische
kenmerken besproken, waardoor gedegenereerd varkensvlees van normaal
onderscheiden kan worden. Wij zagen hierbij, dat door de bepaling van
het vrij-water-gehalte en de pH-waarde van het vleesextract het duidelijkst
het verschil tussen gedegenereerde en normale spieren aangegeven wordt.
Het myoglobinegehalte, de totale kleurwaarde, het totaal koolhydraat- en
het melkzuurgehalte zijn daarnaast voor dit doel eveneens goed bruikbaar.
In vergelijking met normale spieren is bij gedegenereerde het vrijwater-,
totaal koolhydraat- en melkzuurgehalte hoger, de pH-waarde van het
vleesextract, het myoglobinegehalte en de totale kleurwaarde daarentegen
lager. Aangezien de onderzochte kenmerken geen constante grootheden
en in de periode na de slacht aan voortdurende verandering onderhevig
zijn, en de tijd gelegen tussen de slacht en de datum van onderzoek niet
steeds gelijk zal zijn, bezitten de genoemde criteria slechts een relatieve
waarde. Hierdoor bleek het niet mogelijk bepaalde absolute waarden op
te geven welke karakteristiek zijn voor het optreden van spierdegeneratie.
In deze publikatie wordt het onderzoek vermeld naar de verdere verschil-
punten tussen normaal en gedegenereerd spierweefsel, waarbij speciaal ge-
zocht werd naar kenmerken, welke ook in absolute zin typerend zijn voor
opgetreden spierdegeneratie.

Ie. Zwelling van normaal- en gedegenereerd vlees.

Uit de praktijk is bekend, dat gedegenereerde spieren veel gemakkelijker
vocht verliezen dan normaal vlees. Wij zagen reeds, dat dit verschijnsel
op objectieve wijze tot uiting komt bij de bepaling van het vrijwater-
gehalte volgens de methode van Gr au en Hamm (1953), waarbij bij
gedegenereerde monsters aanzienlijk hogere waarden gevonden werden
dan bij vergelijkbare monsters normaal vlees.

Een andere methode, waardoor dit kenmerkende verschil duidelijk ge-
demonstreerd wordt, is de toepassing van de o.a. door D r o s d o w (1954 )
beschreven bepaling van het zweivermogen van spierweefsel in buffer-
oplossingen van verschillende pH.

Hiervoor worden uit het te onderzoeken spierweefsel stukjes geknipt van ± 1 em\'^
grootte en 0,5 cm dikte met een gewicht van 0,7 - 1,0 gram. Deze worden ieder
afzonderlijk overgebracht in bekerglaasjes, waarna 20 ml bufferoplossing van
0,2 mol. NasHPOi en 0,1 mol. citroenzuur wordt toegevoegd van verschillende

1  140e publikatie van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord".
Biochemicus aan het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord"\',
Utrecht.

-ocr page 181-

pH-waarde. Gebruikt werden 16 bufferoplossingen van pH: 3,0 tot pH: 6,0,
welke onderling 0,2 pH-eenheid van elkander verschilden. Na 24 uur verblijf bij
kamertemperatuur worden de vlcesbrokjes uit de bufferoplossing genomen en
zorgvuldig van aanhangende vloeistof bevrijd door voorzichtig drogen met filtreer-
papier, waarna het vlees opnieuw wordt gewogen. De geconstateerde gewichts-
verandering (hetzij gewichtsvermeerdering door zwelling, hetzij gewichtsvermin-
dering door inkrimping) wordt tenslotte uitgedrukt in procenten van het aan-
vangsgewicht.

Op deze wijze verkrijgt men dus een rij getallen,welke de bij de verschillende
pH-waarden in positieve of negatieve zin opgetreden zwelling van het spierweefsel
aangeeft.

Voor ons onderzoek werden 10 gedegenereerde monsters van de Mnse.
longissimns dorsi van selectiemesterij-varkens vergeleken met 10 daarmede
vergelijkbare monsters van normaal spierweefsel. De gemiddelde uitkom-
sten van de duplo-bepalingen zijn opgenomen in tabel 1.

Tabel 1.

Zwelling van de Musc. long. dorsi bij verschillende pH-waarden.
Gedegenereerde Musc. long. dorsi Normale Musc. long. dorsi

pH

Zwelling
in %

pH

Zwelling
in %

pH

Zwelling
in %

pH

Zwelling
in %

3,0

51

4,6

— 4

3,0

-H 42

4,6

— 11

3,2

-1- 29

4,8

— 2

3,2

-1- 15

4,8

— 5

3,4

-F 12

5,0

-1- 1

3,4

— 2

5,0

0

3,6

4- 3

5,2

4- 4

3,6

— 9

5,2

4- 6

3,8

— 3

5,4

6

3,8

— 14

5.4

4- 11

4,0

— 5

5,6

10

4,0

— 16

5,6

-b 17

4,2

— 5

5,8

-h 12

4,2

— 15

5,8

23

4,4

— 5

6,0

4- 18

4,4

— 13

6,0

-f 28

Zoals uit de tabel blijkt, vertoont normaal vlees reeds een krimping vanaf
pH: 3,4, welk gewichtsverlies een maximum vertoont bij pH: 4,0 - 4,2,
terwijl het gedegenereerde spierweefsel pas in gewicht afneemt bij pH; 3,8
om eveneens een maximum te l)ereiken bij pH: 4,0 - 4,4.
Het gewichtsverlies van normaal spierweefsel is hier echter ongeveer 3 x
zo groot als van gedegenereerd. Opvallend is verder, dat in het rayon van
pH: 5,4 - 6,0 (overeenkomend met de pH van het vleesextract), de zwelling
van normaal vlees bijna 2 x zo groot is als van gedegenereerd. Hieruit
blijkt duidelijk, dat normaal vlees een veel grotere capaciteit heeft om
water vast te houden dan gedegenereerd, welke bevinding in overeen-
stemming is met de praktische ervaring.

Opgemerkt kan nog worden, dat de pH waarbij het maximum gewichts-
verlies optreedt (pH: 4,0 - 4,4) samenvalt met het iso-elektrisch punt van
het vlees, waarbij de zwellingstoestand dus minimaal is. Hoewel hier een
duidelijk verschil in zwellingspercentage tussen gedegenereerd en normaal
vlees aan de dag treedt, kan men dit onderscheid sneller en nauwkeuriger op
andere wijze vaststellen nl. door de bepaling van de transmissie bij het iso-
elektrisch punt van de in water oplosbare eiwitten.

-ocr page 182-

2e. De transmissie bij het iso-elektrisch punt van de in water oplosbare
eiwitstoffen.

Zoals bekend, kunnen eiwitstoffen op tweeërlei wijze dissociëren; zij zijn
nl. zowel tot een zure als tot een basische dissociatie in staat. Zij kunnen
zich echter ook in een toestand bevinden, waarin haar moleculen elek-
trisch neutraal zijn, de zg. iso-elektrische toestand. Voor ieder eiwit treedt
deze, al naar gelang van de bijzondere chemische eigenschapjjen van het
betreffende proteine, op bij een be])aalde waterstofionen-concentratie,
welke concentratie men aanduidt als het zg.
iso-elektrische punt. Verder
weten we, dat vele kolloidale oplossingen van eiwitamfolyten juist in het
iso-elektrische punt een ininimtun aan stabiliteit vertonen, zodat ze in deze
toestand bijv. gemakkelijk coaguleren.

Wij hebben nu nagegaan in hoeverre in dit ojjzicht zich verschillen voor-
doen tussen normaal en gedegenereerd spierweefsel.

Voor de bepaling van het iso-elektrische punt werd de volgende werkwijze
toegepast.

Evenals voor de totale kleurwaarde-bepaling (Hart, 1961 a) wordt 10 g fijn-
gesneden vlees overgebracht in een centrifugebuis met een nuiatstreep op 30 ml.
Na toevoeging van gedestilleerd water wordt de massa gehomogeniseerd, op een
volume van 30 ml gebracht, nogmaals gehoniogenisecrd en gedurende één nacht
in een koelruimte van 3-4° C bewaard.

De volgende morgen wordt de buisinhoud intensief geroerd en ± 20 minuten
gecentrifugeerd. Vervolgens wordt het centrifugaat gefiltreerd door een

5 c h 1 i c h c r-S c h ü 1 1 \'filter No. 589-\' (Blauband).

Hierna wordt in 6 verschillende buisjes 1 ml van het aldus verkregen vleesextract
toegevoegd aan 5 ml van 6 verschillende citroenzuur-fosfaatbuffcrmengsels, welke
vanf pH: 4,0 met 0,2 pH-cenhcid opklimmen tot pH: 5,0 (D r o s d o w, 1954).
Hierbij dient nog opgemerkt te worden, dat de buffervloeistoffen vóór gebruik
vers bereid en gefiltreerd werden. Na menging met het vleesextract worden de

6 oplossingen een half uur bij kamertemperatuur bewaard.

I\'erwiji normaal vlees in deze omstandigheden in meer of mindere mate
een troebeling vertoont, l)!ij\\en de extracten van gedegenereerd sjiier-
weefsel nagenoeg helder.

Vcxjr de objectieve vaststelling van de troebcling.sgraad werd de transmissie ge-
meten in een Bausch and L o m b nephclometer ten opzichte van een blanco-
oplossing van 1 nil extract verdund nu t 5 ml gedestilleerd water. De nietingen
vonden plaats bij een golflengte van 600 m/x, aangezien de transmissie, zowel voor
normaal als voor gedegenereerd vlees hier een maximale waarde vertoont. Opge-
merkt moet nog worden, dat de meting in verband met het instabiele karakter van
de vloeistof binnen een tijdsverloop van 10 minuten moet worden uitgevoerd.

De ])H-waarde van het buffermengsel met dc sterkste troebeling (de klein-
ste transmissie) geeft het i.so-elektrische pimt van de in water oplosbare
eiwitten aan. Voor de vaststelling hiervan werden wederom 10 monsters
gedegenereerde- en 10 monsters normale Musc. longissimus dorsi van
selectieinesterijvarkens gebruikt.

Zoals uit tabel 2 en fig. 1, waar de gemiddelde waarden dezer bejjalingen
zijn opgenomen, blijkt, ligt het iso-elektrische punt van de in water oplos-
l;are eiwitten, zowel bij de normale als bij de gedegenereerde Musc. long.
dorsi bij pH: 4,6.

Tevens zien we, dat de transmissie van de normale monsters hier ongeveer
5
X zo klein is als van de gedegenereerde, waaruit men kan afleiden, dat

-ocr page 183-

Fig.1.

Transmissiewaar de van de in water oplosbare eiwitten.
Musc. longissimus dorsi.

Ph

100

1 O

Tabel 2.

Transmissie van de in water oplosbare eiwitten Musc. long. dorsi.

Normale Musc. long. dorsi

Gedegenereerde Musc. long. dorsi

transmissie %

%

pH

transmissie

92.6
70,3
21,1

15.7
68,2
99,7

98,9
98,8
83,4
80,8
96,6
99,0

4,0
4,2
4,4
4,6
4,8
5,0

in deze omstandigheden van normaal vlees blijkbaar aanzienlijk meer ei-
witten coaguleren dan van gedegenereerd.

Teneinde na te gaan in hoeverre de transmissiewaarde bij het iso-elek-
trische punt (I.E.P.) als objectieve maatstaf voor het optreden van spier-

-ocr page 184-

degeneratie gebruikt kan worden, werd deze grootheid gedurende de pe-
riode van 20 februari tot 22 mei 1961 bij de Musc. longissimus dorsi van
selectievarkens bepaald, terwijl van dezelfde monsters tevens het vrij-
watergehalte, de pH-waarde van het extract en de totale kleurwaarde wer-
den vastgesteld. Zoals uit tabel 3 blijkt, zien we bij een indeling der mon-
sters in 4 klassen, al naar gelang van de grootte van de transmissie bij het
I.E.P., dat het groter worden van de transmissiewaarde parallel gaat met
een sterker naar voren treden van de verschijnselen van spierdegeneratie
(hoger vrij-watergehalte, lagere pH-waarde, geringere totale kleur).

Tabel 3.

Transmissie bij pH: 4,6. Musc. long. dorsi.

Transmissie

Aantal

Vrij water

pH

Totale

%

monsters

%

extract

kleur

< 20

42

31,3

5,71

0,63

20 — 50

54

32,6

5,52

0,52

50 — 80

60

32,8

5,46

0,51

> 80

61

36,6

5,42

0,45

Terwijl bij een transmissiewaarde < 20 het vlees als normaal beschouwd
kan worden, kunnen we van duidelijke spierdegeneratie spreken, wanneer
de transmissie bij het I.E.P. > 80 is. De kwaliteit van het vlees is dus op
deze wijze in een op objectieve wijze te bepalen grootheid aan te geven.

Dit blijkt duidelijk, wanneer de Musc. long. dorsi-monsters in 4 categoriën
verdeeld worden op grond van de combinatie van eigenschappen, vochtig-
heid en kleur.

Tabel 4.

Vochtigheid en kleur van het vlees en transmissiewaarde.

Rubriek

Aantal
monsters

Transmissie
%

1.

Nat en bleek

134

68,7

2.

Droog en bleek

31

51,6

3.

Nat en normaal van kleur

13

31,5

4.

Droog en normaal van kleur

39

20,3

Er treedt een duidelijk verband aan de dag (tabel 4) tussen de \\\'isuele be-
oordeling van het vlees en de transmissiewaarde, waarbij in het bijzonder
het grote verschil in transmissiewaarde tussen de duidelijk gedegenereerde
monsters (1) en het normale vlees (4) in het oog springt.

Ter nadere controle werd nog nagegaan, in hoeverre de transmissiewaarde
correspondeert met de graderingen van spierdegeneratie, zoals deze visueel
kunnen worden vastgesteld. Door Dr. W. S y b e s m a werden bovenge-
noemde 178 gedegenereerde vleesmonsters op het oog in rubrieken inge-
deeld naar gelang van de vochtigheid van het vlees, de textuur en de
kleur.

-ocr page 185-

a. VOCHTIGHEID VAN HET VLEES EN TRANSMISSIEWAARDE.

De monsters werden op het oog in 3 rubrieken ai, bi en c^ verdeeld, al
naar gelang van de vochtigheid \\an het vlees. Hierbij is ai = redelijk
goed; bi = matig; Ci = slecht.

Tabel 5.

Vochtigheid van het vlees en transmissiewaar de.

Rubriek

Aantal
monsters

Transmissie
%

ai

13

57,2

bi

48

54,9

Cl

117

66,9

Zoals uit tabel 5 blijkt, heeft de transmissie een hogere waarde, speciaal
bij de monsters, waar de vochtigheid van het vlees als slecht werd be-
oordeeld*).

b. TEXTUUR VAN HET VLEES EN TRANSMISSIEWAARDE.

De monsters werden op het oog in 3 categoriën, a2, bg en Cg, gerubriceerd
al naar gelang van de textuur van het vlees, waarbij aan de letters dezelfde
betekenis werd toegekend als bij de waardering van de vochtigheid.

Tabel 6.

Textuur van het vlees en transmissiewaar de.

Rubriek

Aantal
monsters

Transmissie
%

aa

20

29,3

ba

50

53,4

C2

108

73,7

Wij zien uit tabel 6, dat de transmissiewaarde groter is, naarmate de tex-
tuur van het vlees slechter werd bevonden.

c. KLEUR VAN HET VLEES EN TRANSMISSIEWAARDE.

De monsters werden visueel in 3 rubrieken, a^, ba en C3, gesorteerd naar
gelang van de kleur van het vlees, waarbij wederom a.^ = redelijk goed,
bg = matig en C3 = slecht.

Tabel 7.

Kleur van het vlees en transmissiewaarde.

Rubriek

Aantal
monsters

Transmissie
%

aa

7

37,5

bs

43

41,8

C3

128

71,5

*) Dit komt vooral duidelijk tot uiting, wanneer we bedenken, dat de gemiddelde
transmissiewaarde van de vergelijkbare normale monsters slechts 20,3 bedroeg.

-ocr page 186-

In tabel 7 zien wij dat de transmissiewaarde bij het I.E.P. pH: 4,6 toe-
neemt, naarmate de kleur van het vlees ongunstiger werd beoordeeld.

Uit bovenstaande uitkomsten blijkt o.i., dat een kwaliteitsbeoordeling van
het vlees, zoals deze op het oog vanuit verschillende gezichtspunten kan
worden verricht, een duidelijk verband vertoont met de transmissiewaarde
van de in water oplosbare eiwitstoffen. De drie voornaamste kenmerken,
waardoor gedegenereerd spierweefsel zich van normaal onderscheidt, ko-
men, zoals wij zagen, eveneens in de transmissiewaarde tot uitdrukking,
zodat het ons in verband met deze bevindingen verantwoord lijkt, de trans-
missiewaarde bij het I.E.P. pH = 4,6 als objectieve indicator voor het al
dan niet optreden van spierdegeneraties te gebruiken.

3e. Ciehalte aan in water oplosbare eiwitstoffen.

Het frappante verschil in gedrag van het waterig extract bij het iso-elek-
trische punt tussen normaal- en gedegenereerd vlees, doet vermoeden, dat
dit zal samenhangen met een verschil tussen de in water oplosbare eiwit-
stoffen van beide vleessoorten. Teneinde na te gaan, of het onderscheid
tussen gedegenereerd- en normaal vlees inderdaad gepaard gaat met een
verschil in eiwitsamenstelling, werd hiernaar een onderzoek ingesteld.
Zoals bekend doet de bepaling van het stikstofgehalte volgens K j e 1 d a h 1
in vlees ons het zg. totaal stikstofgehalte kennen. Dit totaal stikstofgehalte
omvat zowel het gehalte aan eiwit stikstof als dat van de zg. rest-stikstof-
verbindingen, d.w.z. van allerlei in het vlees aanwezige tussen- en eind-
produkten van de stikstof-stofwisseling (zoals kreatine, kreatinine, carno-
sine enz.). Deze (niet-eiwit)-stikstof bevattende verbindingen kunnen door
extraheren van het weefsel met water en na precipatie van de in het
waterig extract aanwezige oplosbare eiwitstoffen, gescheiden bepaald wor-
den. Ze blijven hierin nl. achter als de zg. stikstofhoudende extractief-
stoffen van het spierweefsel.

\\\'oor de kwantitatieve bepaling van het gehalte aan eiwit- en rest-stikstof-
verbindingen, werden de eerste in het waterig extract neergeslagen met
trichloorazijnzuur. Een stikstofbepaling in het afgecentrifugeerde\'^precipi-
taat doet ons het gehalte aan ciwitverbindingen kennen, terwijl de bejja-
ling van het stikstofgehalte in het centrifugaat ons op de hoogte brengt
van het percentage rest-stikstofverbindingen.

a. TOTA.AL STIKSTOFGEHALTE NORMAAL EN GEDEGENEREERD VLEES.

In de eerste plaats werd nagegaan of er een verschil in totaal stikstofgehalte
bestaat tussen normaal- en gedegenereerd vlees.

Hiertoe werd van 16 gedegenereerde monsters van de Musc. long. dorsi,
alsmede van 17 daarmede vergelijkbare normale monsters het stikstof-
gehalte bepaald volgens de Kjeldahl-methode. Het stikstofgehalte van
de gedegenereerde monsters (gemiddeld 3,80%) bleek hoger dan van de
overeenkomstige normale (3,63%).

Aangezien de mogelijkheid bestond, dat dit verschil een gevolg was van
een sterker vochtverlies van het gedegenereerde spierweefsel gedurende de
tijdsperiode tussen de slacht en het moment van onderzoek, werd in een
tweede serie bepalingen, behalve het totaal stikstof-, ook het watergehalte
vastgesteld. Inderdaad bleek het gemiddeld hogere stikstofgehalte van de

-ocr page 187-

9 onderzoclite gedegenereerde Miisc. long. dorsi-nionsters (3,76%) zonder
uitzondering gepaard te gaan met een geringer watergehalte (71,1%).
Voor de overeenkomstige normale monsters werden waarden van gemid-
deld 3,61% en 73,2% gevonden. Dit betekent dat, betrokken op de droge
stof, de normale monsters voor gemiddeld 84,3% uit ruw eiwit bestonden,
terwijl dit bij de gedegenereerde slechts voor 81,3% het geval was.

b. GEHALTE AAN IN WATER OPLOSBARE STIKSTOFVERBINDINGEN.

\\\'oor de bepaling van de in water oplosbare stikstofverbindingen werden
Jz 2 g fijngesneden \\ lees gedurende 15 minuten geschud met 20 ml water,
gecentrifugeerd en het centrifugaat gefiltreerd door glaswol. Deze be-
werking werd 2 -x herhaald en in de verenigde tot 100 ml aangevulde fil-
traten het stikstofgehalte bejjaald volgens K j e 1 d a h 1.

Tabel 8.

In water oplosbare stikstof-verbindingen.

Musc. longissimus dorsi

Gedegenereerd Normaal

.\\antal monsters

25

25

Totaal stikstofgehalte

3,78%

3,62%

Gehalte in water oplosbare

0,84%

1,03%

stikstofverbindingen

ld. in % totaal stikstofgehalte

22,3 %

28,5 %

Zoals uit tabel 8 blijkt, zijn - - in overeenstemming met opgaven in de
literatuur - ongeveer 30% van de in normaal vlees aanwezige stikstof-
verbindingen, oplosbaar in water. Niettegenstaande het lager totaal-stik-
stofgehaltc ging zonder uitzondering van monsters normale Musc. long.
dorsi een grotere hoeveelheid stikstofverbindingen in waterige o[)lossing
dan \\ an overeenkomstige monsters gedegenereerd vlees. De hoeveelheid in
water oplosbare stikstofverbindingen was bij gedegenereerd vlees ongeveer
20% minder dan van normaal.

r. GEHALTE AAN IN WATER OPLOSBARE EIWITSTOFFEN.

Gezien het duidelijke verschil in stikstofgehalte tussen gedegenereerd en
normaal spierweefsel en speciaal het onderscheid t.a.v. de hoeveelheid in
water oplosbare stikstofverbindingen, doet zich de vraag voor, of dit hoger
percentage bij de normale monsters een gevolg is van een hoger gehalte
aan in water oplosbare eiwitstoffen dan wel veroorzaakt wordt door een
grotere hoeveelheid rest-stikstofverbindingen.

Teneinde in dit opzicht uitsluitsel te verkrijgen, werd 40 ml van het bovenge-
noemde waterig extract onteiwit door toevoeging van 10 ml 40% trichloor-
azijnzuur. Het precipitaat werd na afcentrifugeren 2 x uitgewassen met
± 15 ml 8% trichloorazijnzuiH\' en leverde door K j e 1 d a h 1-bepaling het
gehalte aan in water oplosbare eiwitstoffen. Het centrifugaat daarentegen
gaf na decanteren gegevens omtrent de hoeveelheid rest-stikstofverbindin-
gen. De vastgestelde stikstofwaarden werden wederom uitgedrukt in %
van het totaal-stikstofgehalte.

-ocr page 188-

Tabel 9.

In water oplosbare eiwit- en rest-stikstofverbindingen.

Musc. longissimus dorsi

Gedegenereerd

Normaal

.-Aantal monsters

10

10

Totaal stikstofgehalte

3,79%

3,66%

Gehalte in water oplosbare

eiwitstoffen
Gehalte in water oplosbare
rest-stikstofverbindingen

in % van het
totaal stik-
stofgehalte

9,0 %
11,4 %

12,7 %
12,5 %

Het onderzoek werd uitgevoerd met normale- en daarmede vergelijkbare
gedegenereerde monsters van de Musc. long. dorsi en leerde, dat in 9 van
de 10 gevallen het percentage in water oplosbare eiwitstoffen bij de nor-
male monsters hoger was dan bij de gedegenereerde (gemiddeld ongeveer
30%), terwijl zich in de hoeveelheid rest-stikstofverbindingen geen be-
langrijke verschillen voordeden.

Uit tabel 9 kan men afleiden, dat op 1 kg gedegenereerd vlees slechts
21,3 g in water oplosbare proteinen aanwezig zijn, terwijl dit bij eenzelfde
hoeveelheid normaal vlees 29,1 g bedraagt. De hoeveelheid rest-stikstof-
verbindingen daarentegen is nagenoeg gelijk en in overeenstemming met
het volgens Drosdow (1954) en Heiander (1957) te verwachten
percentage (ongeveer 10% van het totaal-stikstof-gehalte).

d. GEHALTE AAN IN WATER OPLOSBARE COAGULEERBARE EIWITTEN.

Dc bevinding, dat het verschil tussen normaal en gedegenereerd spier-
weefsel gepaard gaat met een onderscheid in eiwitsamenstelling kon nader
bevestigd worden met behulp van een door Jacobs (1958) beschreven
methodiek.

Hierbij brengt men de zg. coagulecrbarc eiwitten van het waterig vleesextract door
koken met verdund azijnzuur tot precipitatic, waarna men in het filtraat dc rest-
stikstofverbindingen, zowel als enkele niet-coaguleerbare eiwitten (proteosen, pep-
tonen) overhoudt.

Voor de bepaling werd 40 ml van het waterig vleescxtract in een K j e 1 d a h 1-
kolf geneutraliseerd met 0,1 n.NaOH ten opzichte van phenolphtaleine en ver-
volgens 5 minuten gekookt na toevoeging van 1 ml 0,1 n azijnzuur. Het coagu-
laat, na filtratie door glaswol, leert ons door een stikstofbepaling de hoeveelheid
coaguleerbaar eiwit kennen, terwijl het filtraat dc rest-stikstofverbindingen en de
niet-coagulecrbare proteinen bevat.

Het onderzoek werd wederom ten uitvoer gebracht met 10 normale en
10 daarmede vergelijkbare gedegenereerde Musc. long. dorsi-monsters.
Zonder uitzondering bleek het percentage in water oplosbare, met azijn-
zuur coaguleerbare eiwitstoffen bij de normale monsters hoger dan bij de
gedegenereerde (gemiddeld verschil ongeveer 40%) terwijl in de hoeveel-
heid niet-coaguleerbare eiwitten
-i- rest-stikstofverbindingen praktisch
geen verschil aan de dag trad (tabel 10).

-ocr page 189-

Tabel 10.

Gehalte aan in water oplosbare, coaguleerbare eiwitten.

Musc. longissimus dorsi

Gedegenereerd

Normaal

.\\antal monsters

10

10

Totaal stikstofgehalte

3,78%

3,64%

Gehalte in water oplosbare

7,2 %

coaguleerbare eiwitten

in % van het

4,0 %

Gehalte in water oplosbare

totaal stik-

niet-coaguleerbare eiwitten

itofgehalte

15,7 %

16,0 %

rest-stikstofverbindingen

Uit tabel 10 kan men afleiden, dat op 1 kg gedegenereerd vlees slechts
9,5 g met azijnzuur te coaguleren in water oplosbare eiwitten voorkomen,
terwijl dit bij eenzelfde hoeveelheid normaal vlees 16,4 g bedraagt. De hoe-
veelheid niet-coaguleerbare proteïnen de rest-stikstofverbindingen
was daarentegen nagenoeg gelijk.

4e. Bindweefselgehalte.

Zoals bekend, is gedegenereerd vlees gekenmerkt door een losse zg. „turf-
achtige" textuur, waardoor het gemakkelijk in afzonderlijke spierbundels
gescheiden kan worden, hetgeen bij normaal vlees niet het geval is. Het
ligt voor de hand dit verschil toe te schrijven aan kwantitatieve of kwali-
tatieve verschillen in het bindweefsel, in verband waarmede een verge-
lijkend onderzoek werd ingesteld naar het bindweefselgehalte van normaal
en gedegenereerd spierweefsel.

Voor deze bepaling werd 1 g vlees 2 maal een half uur geschud met 20 ml
0,2% NaOH, gecentrifugeerd en het residu afgefiltreerd door glaswol,
waarna een stikstofbepaling het bindweefselgehalte doet kennen.
Hierbij bleek, dat noch bij ham-, noch bij lendemonsters in dit opzicht ver-
schil aan de dag trad tussen gedegenereerd- en normaal vlees. Terwijl bij
de ham bij onderzoek van 11 monsters geiniddeld eenzelfde bindweefsel-
gehalte (3,1% van het totaal-stikstofgehalte) werd gevonden, bestond bij
de normale Musc. long. dorsi 2,9% van de stikstofverbindingen uit bind-
weefsel, terwijl dit bij de gedegenereerde monsters niet wezenlijk verschilde
en 2,6% van de stikstofverbindingen uitmaakte. Het verschil in textuur
tussen normaal en gedegenereerd vlees houdt dus blijkbaar geen verband
met een onderscheid in bindweefselgehalte.

SAMENVATTING.

Bij verblijf van normaal en gedegenereerd varkensvlees (Musc. long. dorsi) in buffer-
oplossingen van verschillende pH, is het gewichtsverlies, tengevolge van inkrimping,
bij pH: 4,0 - 4,4 bij normaal vlees ongeveer 3 x zo groot als van gedegenereerd, ter-
wijl omgekeerd bij pH: 5,4 - 6,0 de gewichtsvcrmeerdering tengevolge van opzwelling
2
X zo groot is als bij overeenkomstige gedegenereerde monsters.
Terwijl het waterig extract van normaal vlees in het traject van pH: 4,0 - 5,0 in
meer of mindere mate een troebeling vertoont, blijven extracten van gedegenereerd
vlees nagenoeg helder. Bij het Iso-Elektrische Punt (pH: 4,6) is de transmissie, ge-

-ocr page 190-

meten bij 600 m/i, van normaal vlees ongeveer 5 maal zo klein als van het duidelijk
gedegenereerde. Vergelijking van de transmissiewaarde met de resultaten van organo-
leptische beoordeling van normaal en gedegenereerd vlees leert, dat, bij een trans-
missiewaarde < 20% het vlees als normaal beschouwd kan worden, terwijl we van
duidelijke spierdegeneratie spreken kunnen, wanneer de transmissie bij het I.E.P.
> 80% is. De kwaliteit van het vlees is op deze wijze door een op objectieve wijze te
bepalen grootheid aan te geven.

Betrokken op de droge stof is het ruw eiwitgehalte van normaal vlees hoger dan van
gedegenereerd : ook het percentage in water oplosbare stikstofverbindingen en dat
van de in water oplosbare, met trichloorazijnzuur en azijnzuur precipiteerbare eiwit-
verbindingen is hoger, terwijl er ten aanzien van de Rest-stikstofverbindingen geen
verschil tussen normale en gedegenereerde monsters aan de dag trad.
Ten aanzien van het bindweefselgehalte kwam geen duidelijk verschil tussen nor-
male en gedegenereerde vlcesmonsters naar voren.

SUMM.ARY.

In buffersolutions of different pH value the loss of weight of samples of normal
pig meat (Musc. long, dorsi), due to shrinkage at pH: 4,0 - 4,4, is about 3 times
as great as that of degenerated muscle, whereas at pH: 5,4 - 6,0 the increase in
weight, due to swelling is 2 times as great as that of comparable degenerated muscle
tissue.

Whereas the extract of normal meat in water in the pH range of 4,0 - 5,0 is more
or less turbid, the extracts of degenerated meat remain practically clear. At the Iso-
Electric Point (pH: 4,6) the transmission, measured at 600 irifi, of normal muscle is
only a fifth of the value of degenerated samples. When the transmission-value is
smaller than 20%, meat may be considered as normal, whereas we may speak of
pronounced muscle degeneration when the transmission value at the I.E.P. is higher
than 80%. In this way the quality of meat can be determined by an objective method.
In percentage of the dry mater the raw protein content of normal meat is higher
than of comparable degenerated samples; the percentage of in water soluble Nitrogen
compounds and the content of water soluble proteins, precipitable with trichloricacetic
acid and acetic acid, is higher, whereas no difference between normal and degene-
rated samples could be established with regard to the non-protein-Nitrogen com-
pounds. In the amount of connective tissue no difference between normal and dege-
nerated muscles could be found.

RÉSUMÉ.

La perte en poids par suite de rétrécissement en solutions de pll: 4,0 - 4,4 de la
viande normale (Musc. long, dorsi) est environ 3 fois celle du tissu musculaire dégé-
néré, pendant qu\'à une valeur du pll de 5,4 - 6,0, l\'augmentation en conséquence
de dilatation est 2 fois plus grande. Pendant que l\'extrait en eau de la viande normale
dans le trajet de pll 4,0 - 5,0 est plus ou moins turbidc, les extraits du tissu dégé-
néré sont à peu près clairs. Au point iso-électrique (pH: 4,6) la transmission, me-
surée à 600 mfi, de la viande normale est presque 5 fois plus petite que celle des
muscles dégénérés. Tandis qu\'on peut considérer la viande „normale" quand la valeur
dc la transmission est audessous de 20%, nous pouvons parler d\'une dcgénération
musculaire prononcée quand la transmission au point iso-électrique est plus grande
que 80%. De cette manière la qualité de la viande peut être indiquée par une mé-
thode objective.

Par rapport à la substance sèche la teneur en protéine crude de la viande normale
est plus haute que celle du tissu dégénéré; le pourcentage des compositions azotées
solubles en eau et celui des protéines solubles en eau qu\'on peut précipiter avec
de l\'acide trichloroacétique et de l\'acide acétique, est plus élevé, tandis qu\'à l\'égard
des compositions azotées non protéiniques, pas de différence était constatée entre
les échantillons normales et dégénérées. Par rapport à la teneur en tissu connective,

-ocr page 191-

une différence évidente entre les échantillons normales et dégénérées ne pouvait
pas être établie.

ZUS.AMMENF.\\SSUNG.

In Pufferlösungen von verschiedenem pH Wert ist der Gewichtsverlust von nor-
malen Flcischproben (Musc. long, dorsi) zufolge der Schrumpfung bei pH: 4,0 - 4,4
ungefähr 3 x so gross als bei degenerierten Muskeln, während dagegen bei pH :
5,4 - 6,0, die Gewichtsvcrgrösserung infolge der Schwellung 2 x so viel beträgt als
bei degeneriertem Muskelgewebe.

Während der wässerige Auszug von normalem Flcisch im Trajekt von pll: 4,0 - 5,0
mehr oder weniger trübe ist, bleiben die .Auszüge des degenerierten Fleisches fast
völlig klar. Beim Iso-Elcktrischen Punkt (pH: 4,6) ist die Transmission, gemessen
bei 600 m/i, vom normalen Fleisch ungefähr 5 x niedriger als von degeneriertem.
Während bei einem Transmissionswert unter 20%, das Flcisch als „normal" be-
zeichnet werden kann, können wir von deutlicher Muskeldegencration sprechen, wenn
die Transmission beim Iso-Elektrischen Punkt grösser ist als 80%. In dieser Weise
ist die Qualität des Fleisches von einer auf objektiver Weise zu bestimmen Grösse
zu karakterisieren.

In Beziehung zum Trockensubstanz ist der Roh Eiweissgchalt von normalem Fleisch
höber als von degeneriertem, auch der Prozentsatz der in Wasser löslichen Stickstoff-
Verbindungen und der der in Wasser löslichen, mit Trichloressigsäurc und Essig-
säure präzipitierbaren Eiwcisskörper ist höher, während dagegen hinsichtlich der
Stickstoff-haltigen Extraktivstoffe kein Unterschied zwischen normalen und degene-
rierten Proben ans Licht kam. In Hinblick des Gehalts an Bindegewebe kam gleich-
falls keine deutliche Differenz zwischen normalem und degeneriertem Muskelgewebe
an den Tag.

LITER.\\TUIR

Drosdow, S.: Praktischer Leitfaden durch die Biochemie des Fleisches.
Berlin, 1954.

Grau, R. und Hamm, R.: Eine einfache M<-thode zur Bestimmung der Wasser-
bindung im Muskel.
Naturwissensch., 40, 29, (1953).
Hart, P. C;.: De bcpaling van de vlccsklcur door meting van de extinctiewaarde.

Tijdschr. Diergeneesk.. 86, 340, (1961 a).
Hart, P. C.: Fysisch cheni. kcnincrken van s]5icrdcgcneratic bij varkens. Tijdschr.

Diergeneesk., 86, 663, (1961 b).
H e 1 a n d e r, E.: On cjuantitativc Muscle Protein Determination. Acta Physiol.

Scand., 41, Suppl. 141, (1957).
Jacobs, M. B.: The chemical .Xnalysis of Foods and Food Products. New York,
1958.

Koudwaterbad geeft beter varkensvlees.

Een gecontroleerde omgevingstemperatuur kan volgens de Universiteit van Wiscon-
sin leiden tot betere kwaliteit varkensvlees.

Deze mening berust op een onderzoek waarbij a:m slachtvarkens vlak voor de slacht
gedurende 30 minuten een koudwaterbad werd gegeven. Doordat wat glucose uit
de spieren door dit bad blijkt te worden gebruikt, wordt voorkomen dat het vlees
zacht, waterig en bleek van kleur is. Soortgelijke veranderingen in de structuur van
het spierweefsel kunnen worden veroorzaakt door de varkens vóór het slachten flink
wat beweging te geven.

Verder onderzoek zal moeten aantonen, in hoeverre beide methoden onder praktijk-
omstandigheden met succes kunnen worden toegepast.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 389, (1961).

-ocr page 192-

Ons landbouwpaard vroeger, nu en later 1l

door TH. DE GROOT

Mevrouw en Mijne Heren Curatoren,

Dames en Heren Professoren, Lectoren, Privaat docenten
en Leden van de Wetenschappelijke staf.
Dames en Heren Studenten,

en voorts gij allen die door Uw aanwezigheid blijk geeft van
Uw belangstelling.

Zeer gewaardeerde toehoorders.

Wanneer en waar het paard het eerst werd gedomesticeerd, is niet met
zekerheid bekend, maar er zijn redenen om aan te nemen dat het tussen
3000 en 4000 jaar v. Chr. in Midden Azië is geweest.

Hier in West Europa werd het paard waarschijnlijk pas ongeveer 1000 jaar
later geleidelijk tot huisdier gemaakt en daarmee is het dan vrij zeker op de
kip na, het jongste van de landbouwhuisdieren, althans jonger dan geit,
schaap, rund, varken en ezel.

Het is echter niet zo, dat „het verhaal van het paard" pas met de domes-
ticatie begint, integendeel, van geen der huisdieren is zoveel bekend over de
prehistorie, als juist van het paard. Men kan zelfs zeggen, dat men meer
weet over de geschiedenis der voorouders dan over de geschiedenis der
ouders van onze paarden, omdat van veel rassen b.v. niet vaststaat hoe ze
zijn ontstaan. Met name is dit ook niet bekend, van de twee grote groepen
van rassen: de meer op kracht ingestelde koudbloeds, ook wel Westerse
rassen genoemd en de meer op snelheid ingestelde warmbloeds of Oosterse
rassen.

Verschillende onderzoekers verdedigen de opvatting, dat het gedomesti-
ceerde paard monofyletisch is ontstaan, anderen menen dat er twee wilde
paardenrassen hebben bestaan, die afzonderlijk zijn gedomesticeerd en nog
weer anderen menen dat er sprake is geweest van drie of meer wildvormen.
Dit verschil in inzicht is grotendeels terug te voeren tot de grote moeilijk-
heden, waarmee een ieder te maken krijgt als hij behoefte gaat voelen, om
levende objecten in te gaan delen in groepen, omdat in de natuur vrijwel
nergens een scherpe grens getrokken kan worden: op dezelfde wijze als goed
en slecht, gezond en ziek en zelfs dood en levend in elkaar overgaan, gingen
ook de wilde variëteiten van het paard en gaan ook koud- en warmbloed
paardenrassen in elkaar over. Vanzelfsprekend zijn de uitersten voldoende
duidelijk van elkaar te onderscheiden en zo z.al niemand, die maar enigszins
met paardenhouderij en -fokkerij op de hoogte is, ook maar de geringste
moeite hebben om het Nederlandse Trekpaard bij de koudbloeds en b.v.
het Engels Volbloed bij de warmbloeds in te delen.

Hoe echter deze twee uitersten uit eenzelfde Hipparion kunnen zijn ontstaan
in een evolutionair gezien betrekkelijk korte tijd, is voorlopig nog niet
precies te verklaren, al kan men er natuurlijk wel een verklarende berede-

1  Rede, uitgesproken na de aanvaarding van het ambt van buitengewoon hoog-
leraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op 11 december 1961.

-ocr page 193-

nering voor geven. In ieder geval is er tot nu toe geen aanwijzing verkregen
uit de gevonden pliocene resten van Hipparion dat deze een zo grote varia-
biliteit vertoonde in ontwikkeling en type, dat het ontstaan van de beide
groepen van rassen redelijkerwijs mocht worden verwacht, dit ondanks het
grote verspreidingsgebied dat Hipparion heeft gehad.

Hoewel er enkele sporadische aanwijzingen zijn gevonden, dat omstreeks de
Mindel- en Rissijstijden in Europa een groot paard geleefd heeft, maakt het
ontbreken van sporen van deze paardensoort in de jongere diluviale en in
de aluviale lagen, dus ook in de terpen, het hoogst onwaarschijnlijk dat onze
koudbloeds van dat grote diluviale paard afstammen. In elk geval maken
de talrijke resten van kleinere paardjes, die men wel in de jongere lagen
heeft gevonden, het uiterst waarschijnlijk dat het paard, dat in West Europa
is gedomesticeerd, een betrekkelijk klein dier is geweest, met een schoft-
hoogte van hoogstens 1.30 m tot 1.40 m, en dat de differentiatie tussen
koudbloed en warmbloed dus van meer recente datum is d.w.z. vrij zeker
na de domesticatie, dus mede onder invloed van de mens, is ontstaan.
De aanvankelijk, gedeeltelijk noodgedwongen, veel toegepaste nauwe in-
teelt, waardoor eventueel opgetreden mutaties spoedig in de populatie
werden vastgelegd, kan daartoe in belangrijke mate hebben bijgedragen.
Daarnaast kunnen onbewust of doelbewust toegepaste selectie alsmede het
verschil in klimatologische en daarmee samenhangenle andere omstandig-
heden er de oorzaak van zijn geweest, dat zich uit de gedomesticeerde wilde
paarden, ook al verschilden deze in het Oosten en het Westen aanvankelijk
weinig, toch geleidelijk twee verschillende types ontwikkelden.
Overigens is het uitermate moeilijk om zich een goede voorstelling te vormen
van de rol die het pas gedomesticeerde paard in de eerste eeuwen in de
menselijke samenleving heeft gespeeld. We mogen wel aannemen, dat het
niet alleen tevoren, maar ook nog eeuwen nadat het domesticatie proces
was begonnen, als jachtobject werd beschouwd en dus voornamelijk diende
voor de consumjjtie. Zo schreef Paus Gregorius
111 nog in het jaar 732 aan
Bonifacius dat aan Christelijke volken het eten van paardevlees verboden
was, met dc bedoeling orn een einde te maken aan het heidens ritueel dat
verbonden was aan gemeenschappelijke maaltijden van wild paardevlees en
dat nog stamde uit de tijd dat paarden als offerdier werden gei)ruikt.
Behalve slachtdier en offerdier is het gedomesticeerde paard spoedig ook
trekdier geworden, aanvankelijk voor de sleep en de ploeg, later toen het
wiel was uitgevonden, ook voor de wagen.Daarna, waarschijnlijk pas sinds
ongeveer 700 jaar voor Christus is het ook rijdier geworden, wat omstreeks
de Middeleeuwen, althans in Europa, zelfs zijn belangrijkste functie is ge-
weest, terwijl het rund voor de nodige trekkracht in de landbouw zorgde.
Dat Middeleeuwse rijpaard uit deze streken, het zogenaamde ridderpaard,
was reeds een vrij zwaar dier dat, getuige de afbeeldingen, die van deze
paarden bestaan, tot het koudbloed type gerekend zou kunnen worden, dat
althans een lichaamsbouw had, waarvan men zich kan voorstellen, dat
daaruit onze tegenwoordige koudbloedrassen zijn ontstaan.
Elders, in Azië, Oost- en Zuid-Europa en Afrika kwamen in die tijd lichtere
paarden voor, die af en toe ook in deze streken terecht kwamen.
Pas na de Middeleeuwen, voornamelijk als gevolg van de uitvinding van
het buskruit, waardoor de zware wapenuitrustingen nutteloos werden en de
behoefte ontstond aan een snel, gemakkelijk wendbaar en dus lichter rij-
paard, verdween het ridderpaard letterlijk van het strijdtoneel om een

-ocr page 194-

rustiger bestaan te zoeken in de landbouw of in het sleperswerk, terwijl
dieren met meer Oosters bloed, voornamelijk afkomstig uit Zuid Europa,
de rol van rijpaard gingen o\\ ernemen.

Daarnaast begon het koetspaard voor het personenvervoer langs de weg ge-
leidelijk aan op te komen. De karossier is vermoedelijk meer in de richting
van het warmbloed type gefokt door kruising van de ridderpaarden met
paarden van Oosterse origine, o.a. afkomstig uit Spanje en Italië, waardoor
hier geleidelijk het Oude Gelderse en Friese ras ontstonden. Uiteraard zijn
deze koetspaarden ook wel in de landbouw gebruikt en hebben ze onge-
twijfeld ook in het leger een rol gespeeld.

Overigens moet men ook hier bedenken dat het trekken van grenzen tussen
de verschillende types niet mogelijk zou zijn geweest, omdat van een syste-
matische fokkerij geen sprake was en dus allerlei kruisingen werden uitge-
voerd, waardoor tussenvormen moeten zijn ontstaan.

In de 17de eeuw komt de manege dressuur op, waardoor de belangstelling
voor lichtere paarden nog werd gestimuleerd. In dit verband is het interes-
sant om een resolutie van de Vroedschap van Utrecht van 29 maart 1641
in herinnering te brengen, waarbij Christoffel Candelaer werd aangesteld
tot rij-instructeur, „om de studenten ende anderen alhier int rijden te peerde
te e.xerceeren", terwijl dezelfde Vroedschap in 1671 besloot: „om aen de
Suydsijde vant pleijn van Vreeborgh onder de lindeboomen aldaer een
aefheijninge van paelwerk te maecken tot bevrijdinge van de exercitie te
peerdt, die aldaer dagelix door den Piqueur publiquelick word gedaen."
Men krijgt de indruk dat met uitzondering van een enkele streek o.a. in
Zeeland, de zware paarden van koudbloedtype in ons land in die tijd ge-
leidelijk in betekenis achteruitgaan en dat vooral de zwaardere warmbloed-
paarden meer en meer voor trekdiensten worden gebruikt, hoewel in de
landbouw nog steeds het rund het belangrijkste trekdier is. In België daar-
entegen hebben de zware ])aarden zich veel meer weten te handhaven. Hoe-
wel in Zeeland en met name Zeeuws Vlaanderen het Zeeuw.se paard voor-
kwam kan men toch zeggen, dat de eigenlijke start \\ an onze tegenwoordige
koudbloed- of trekpaard fokkerij pas plaats \\ ond in de tweede helft \\ an de
19e eeuw, toen in Limburg een Condroz hengst uit België werd ingevoerd.
-Vlen kan echter niet zeggen dat men reeds van toen af aan meteen begon
met een systematische ojjbouw \\an de treki^aardfokkerij. Dal daarvan
vooralsnog geen sprake was, ook niet in de Zuidelijke [jrovincies, moge o.a.
worden afgeleid uit hel feit, dat op een gegeven moment te Kortgene alleen
Gelderse en Duitse, op Schouwen Duiveland Oldenburger en Clydesdaler,
te RIkerzee Friese en Duitse en te Poortvliet Zeeuwse en Oldenburger
hengsten naast elkaar ter dekking stonden. Bovendien dekten elders in
Nederland toen nog Percheron, Norfolk, Suffolk, Vlaamse, Holsteinsc, Han-
noverse en Normandische hengsten. Dit alles maakt het. ondanks dal in-
middels \\er.schillende paardenstamboeken waren opgericht, uiterst onwaar-
schijnlijk dat in de 19e eeuw in Nederland van een systematische paarden-
fokkerij mag\' worden gesproken.

Toch werd na de laatste eeuwwisseling het Zuiden spoedig zeer koudbloed-
minded getuige het feil, dat in 1905 in Zeeland nog 3 en in Limburg geen
enkele wannbloed hengst meer ter dekking stond. Van de 725 in Nederland
beschikbare dekhengsten waren toen 234 \\an het koudbloed type en deze
laatslen dekten ongeveer één derde van de merries.

Waren tot die tijd in de provincies boven de grote rivieren de warmbloeds
170

-ocr page 195-

nog favoriet, van nu af aan veranderde dit geleidelijk; mede door het feit
dat men veelvuldig kruising toepaste tussen warmbloed merrie en koudbloed
hengst, maar toch vooral ook dankzij de grote belangstelling die de zuivere
koudbloeds genoten, namen de trekpaard hengsten een steeds groter percen-
tage van het totaal aantal dekkingen voor hun rekening. Weliswaar tracht-
ten de fokkers van het zwaarste warmbloed: de Groningers, aan deze ont-
wikkeling het hoofd te bieden door hun karossier om te fokken tot wat men
het zware warmbloed landbouwpaard ging noemen, een poging die mede
dankzij de invoer van enig fokmateriaal uit Oldenburg in betrekkelijk weinig
jaren met succes werd bekroond, het Nederlandse Trekpaard bleef toch
relatief sterk in belangrijkheid toenemen, wat blijkt uit het feit dat om-
streeks 1930 nog slechts ca 20% der dekkingen door warmbloedhengsten
werden verricht.

Enerzijds was dit een gevolg van de opkomst van de auto die het paard
\\ oor het personenvervoer van de weg had verdrongen, anderzijds omdat het
zware paard vaak gold als de meest geschikte trekkrachtbron voor het land-
bouwbedrijf. Waarschijnlijk mede dankzij de omstandigheid dat men
df veulens voor een redelijke prijs kwijt kon, kregen we de op het eerste ge-
zicht toch wel enigszins merkwaardige situatie, dat het zware trekpaard
niet alleen op dc grote akkerbouwbedrijven, maar, althans in Brabant en
Limburg en ook elders, op de kleine gemengde bedrijven van de zand-
streken zich wist te vestigen en te handhaven.

Daarna, gedurende de dertiger jaren \\an deze eeuw, nam, mede onder in-
vloed van het dreigende oorlogsgevaar, het aantal dekkingen, dat omstreeks
1930 een dieptepunt bereikte, geleidelijk toe tot ongeveer het drievoudige in
1941-1942. Hierbij deed zich het opvallende \\ erscliijnsel voor dat de warm-
bloeddekkingen meer toenamen dan de trekpaarddekkingen, een proces dat
zich tot nu toe heeft voortgezet, zodat het percentage warmbloeddekkingen
steeg van 20% in 1930 tot 33% in 1940, tot 46% in 1950 en tot vrijwel 50%
in 1960. Enkele oorzaken, die voor deze verschuiving verantwoordelijk zijn,
zijn de opkomende motorisatie van het landbouwbedrijf, waardoor de trek-
ker geleidelijk meer het zware werk van het [Jaard overneemt, de grote
bloei waarin de landelijke ruitersport zich verheugt en de invoering van het
kruisingsverbod, waardoor koudbloedhengsten geen wannbloedrnerries meer
mogen dekken.

Na de 2de wereldoorlog zien wc dan ook dat, hoe lichter het paard is, des
te groter de belangstelling \\ oor de fokkerij ervan wordt. Dit geldt zelfs in het
extreme, getuige het feit, dat het aantal dekkingen dat door Shetlandpony-
hengsten wordt verricht, zich in de laatste jaren verdubbelde. Daarnaast kan
bij het Friese paard van een betrekkelijke bloei worden gesproken, omdat bij
dit ras het aantal dekkingen niet terugliep ondanks een daling van het totaal
aantal dekkingen met ca 20%, een teruggang die vooral voor rekening komt
van het Nederlandse Trekpaard (44% minder vergeleken bij 10 jaar ge-
leden), maar die ook mede door de zwaardere warmbloeds wordt gedragen.
De fokkers van het Groninger paard reageerden dan ook opnieuw met een
ombuiging van het nagestreefde type, ditmaal in de richting van wat
geringere massa. In de drie Noordelijke provincies, het N.\\V.P. gebied dus.
door op voorzichtige wijze enig Holsteiner bloed in de populatie op te nemen
en meer recent Clevelandse bruine, in de rest van Nederland gaf de V.L.N.
gelegenheid om op beperkte schaal hun Groningers met Geldersen te
kruisen. Zelfs gaan momenteel stemmen op om met Engelse Volbloeds te

-ocr page 196-

kruisen, een stap die in Oldenburg en Oost Friesland reeds enkele jaren
geleden werd gedaan, terwijl men daar ook Arabische en een Norman-
dische hengst is gaan gebruiken. De bedoeling is om zo tot een wat lichter,
maar gaaf en edel warmbloed landbouwpaard te komen, dat eventueel ook
als landelijk ruiterpaard goede diensten kan bewijzen.

Een nieuw aspect van de laatste jaren is nog geleverd door wat wel het
„tussenmaatse" paard is genoemd, waarmee men dan een grote pony be-
doelt met een schofthoogte tot ongeveer 1.40 m. Deze dieren, die in tegen-
stelling tot de Shetlander voor vrijwel alle landbouwwerk voldoende sterk
zijn, hebben het grote voordeel, dat ze goedkoper zijn te onderhouden dan
de grotere paarden, niet alleen, omdat ze kleiner maar ook omdat ze buiten-
gewoon sober zijn, d.w.z. het opgenomen voer, dat slechts van matige kwali-
teit hoeft te zijn, uitstekend weten te benutten. Ze passen daardoor en door
hun makheid goed op de, in ons land nog altijd talrijke, kleine landbouw-
bedrijven, waar men zich althans voorlopig nog niet de luxe van eigen
motorische trekkracht kan veroorloven en niet geheel op een loonwerker wil
zijn aangewezen. Het lijkt zelfs niet uitgesloten, in Duitsland en Denemarken
kan men dit ook waarnemen, dat ze zich hier en daar nog een plaats zullen
weten te veroveren op de grotere landbouwbedrijven, omdat men daar even-
tueel naast de motorische trekkracht, nog de beschikking wil hebben over
een span van deze ponies voor het verrichten van allerlei lichtere werkzaam-
heden.

Aanvankelijk hadden we in ons land alleen met de Noorse Fjordenpony als
„tussenmaats" paard te maken, en men is bezig hiervoor een systematische
fokkerij op te bouwen, waar grote belangstelling voor bestaat, zoals niet al-
leen blijkt uit de nog steeds voortdtirende invoer van deze paardjes, maar
ook uit de zeer hoge prijzen die de hier gefokte veulens opbrengen. In het
begin van 1961 is echter bovendien een begin gemaakt met de invoer van
Haflinger ponies.

Hoewel ook dit ras ongetwijfeld goede eigenschappen heeft, moet deze stap
worden betreurd, omdat we daarmee twee in veel opzichten overeenkom-
stige rassen hebben gekregen die ieder voor zich van geringere betekenis zul-
len blijven dan het geval was geweest als men zich tot één ras had beperkt.
Dit heeft verschillende bezwaren waarvan het voornaamste wel is, dat de
opbouw van de fokkerij er aanzienlijk moeilijker door wordt.
Dat ondanks de grote belangstelling waarin de kleinste en kleine paarden
zich momenteel mogen verheugen, de landbouw-paardenstapel als geheel
in Nederland steeds verder achteruitgaat, is een ontwikkeling die zich nog
wel enige jaren zal voortzetten. Of en waar deze achteruitgang tot stilstand
zal komen, kan niemand voorspellen, ook niet als met behulp van bedrijfs-
economische berekeningen wordt aangetoond dat het vervangen van de
paarden door trekkers onder bepaalde omstandigheden financieel nadelig
is, omdat niemand en dus ook niet de landbouwer zich alleen wil of kan
laten leiden door economische motieven. Het is trouwens niet eenvoudig om
aan te tonen of paarden- dan wel motorische trekkracht het meest voor-
delig is, omdat dit van allerlei soms slechts zeer tijdelijke en vaak sterk af-
wisselende omstandigheden afhangt.

Met zekerheid kan echter worden aangenomen dat, naarmate de periode
van betrekkelijke welstand langer voortduurt, de arbeid duurder moet
worden betaald en de intensivering van de landbouwbedrijven en met name
van de graslandbedrijven verder voortgang vindt, het paard er steeds meer

-ocr page 197-

zal worden teruggedrongen. Dit proces wordt nog bevorderd doordat, om
begrijpelijke redenen, meer aandacht werd en wordt besteed aan de ont-
wikkeling en verbetering van trekker- dan van paardenwerktuigen; doordat
het soms moeilijk wordt om een paard goed beslagen te krijgen, omdat de
goede hoefsmeden hier en daar schaars beginnen te worden en doordat het
steeds groter problemen geeft om personeel te vinden, dat goed met paarden
kan omgaan en dat er nog mee wil werken. Weliswaar is de grote belang-
stelling waarin de landelijke ruitersport zich verheugt van veel betekenis
omdat deze sport de liefde voor en de omgang met het paard stimuleert,
maar het aantal boerenzoons (en -dochters) dat \'s avonds met overgave deel-
neemt aan de rijsport maar overdag de trekker neemt als er op het land ge-
werkt wordt, of zelfs als er een brief gepost moet worden, is helaas maar al
te groot. Jammer genoeg moet dan ook geconstateerd worden dat het aan-
tal landelijke ruiterpaarden dat weinig of geen boerenwerk meer verricht
eerder toe- dan afneemt al kan gelukkig ook erkend worden, dat onze
warmbloedfokkerij wel degelijk haar vruchten plukt van de bloeiende lan-
delijke ruitersport.

Hoewel het doen van voorspellingen een gevaarlijke bezigheid is, is het
duidelijk dat, als het paard zich in Nederland als landbouwpaard zal hand-
haven, het zal moeten voldoen aan de eisen dat het mak is, opdat ook de
ongeschoolde paardeknecht er mee om kan gaan, sober is, opdat het onder-
houd zo weinig mogelijk kost, vlot is, opdat het wat het tempo betreft nog zo-
veel mogelijk bevredigt. Verder moet het \\oldoende sterk zijn, zonder dat
het extreme van belang is, geen been- of andere gebreken vertonen, opdat
het niet te vroeg versleten is, een voldoende groot uithoudingsvermogen be-
zitten en — voor zover het de fokpaarden betreft — tevens een goede vrucht-
baarheid hebben.

Dit zijn dus ook de eigenschappen waarop de fokker in de eerste plaats moet
selecteren. Dat betekent dat hij met die dieren moet gaan fokken, die deze
eigenschappen bij uitstek bezitten, omdat dan de kans het grootst is dat deze
ook bij de nafok aanwezig zullen zijn. Om deze meest geschikte fokpaarden
uit te zoeken, zal hij van alle hern ten dienst staande hulpmiddelen gebruik
moeten maken opdat zijn besluit om met een bepaald paard te gaan fokken,
zo goed mogelijk gefundeerd is. In de eerste plaats zal hij dus het exterieur
moeten beoordelen teneinde uit te maken of het paard van het type is dat
wordt geprefereerd, of de proporties zodanig zijn dat blijkens verkregen
ervaring redelijkerwijs mag worden verwacht, dat het dier tot goede pres-
taties in staat is, dat het beenwerk met inbegrip van de hoeven van prima
kwaliteit is enz. Maar daarmee heeft ook de meest ervaren naardenbecnr-
delaar nog geen enkele garantie dat hij met een uitblinkend of zelfs maar
met een goed bruikbaar landbouwpaard te maken heeft. Immers, hoewel
het voor de hand ligt te veronderstellen dat het verband tussen exterieur-
eigenschappen en prestatievermogen bij het paard groter is dan bij het rund
als het gaat om het verband tussen lichaamsbouw en melk-, melkvet- of
melkeiwitproductie, geeft toch ook bij het paard de exterieurkeuring alleen,
beslist te weinig houvast, omdat nóch het uithoudingsvermc^en noch de
karaktereigenschappen van het dier (gewilligheid, handzaamheid, trekvast-
heid, werkwilligheid, makheid enz. ) uit het exterieur zijn af te leiden. Men
is dit de laatste decennia steeds duidelijker gaan inzien, en zoals men de melk-
controle bij het melkvee heeft gekregen, heeft de verrichtingskeuring bij
paarden geleidelijkaan meer ingang gevonden.

-ocr page 198-

Het zou te \\ er voeren alle verschillende methoden \\ an onderzoek, die daar-
bij zijn of worden toege]3ast, te bespreken of zelfs maar te noemen. De ene
methode heeft dit bezwaar en op de andere is weer wat anders aan te
merken: geen enkele tot nu toe toegepaste methode is ideaal want aan het
ideale systeem kan men dc eisen stellen dat dit op eenvoudige goedkojje.
\\olkomen objectieve en liefst snelle wijze de kwaliteit van het paard als
landbouwpaard bepaalt en \\astlegt.

Hoewel het subjectieve element er nog een bepaalde rol bij speelt, zodat het
dus enig verschil maakt welke personen de paarden tijdens de verrichting
beoordelen, benadert de onderzoekmethode, zoals die door de Instelling
Bruikbaarheids Onderzoek van Paarden (I.B.O.P) wordt toegepast, nog
het meest ideaal. Daarbij wordt het ])aard voor een remwagen gespannen,
die zo is geconstrueerd, dat met behulp van een be]3aald mechanisme dc
trekkracht geregeld kan worden, die nodig is om de wagen \\oort tc trekken.
Voor deze wagen leggen de paarden een drietal proeven af, een in staj),
waarbij men om de 50 meter de trekkracht verzwaart en waarbij men door-
gaat, totdat het paard door de grote inspanning, die het nodig lieeft om de
wagen \\oort te bewegen zijn normale trekhouding verliest. De tweede jjroef
wordt na een rustperiode eveneens in stap afgelegd en gaat over 400 meter,
waarbij de gevraagde trekkracht iets lager wordt gesteld dan waarbij de
eerste proef werd beëindigd, en een derde proef in draf over 1000 meter.
Tijdens de proef controleert een dierenarts het paard en een jtuy, waarvan
deze dierenarts lid is, beoordeelt bij het paard het gedrag tijdens het op-
tuigen en aanspannen, de wijze \\an aanzetten, de werkwiiligheid, de trek-
houding, de trekvastheid, het temperament, de gangen en het gedrag tijdens
de verrichtingen en legt het oordeel in cijfers vast.

Na afloop \\ an de proef wordt een ra[)|)ort \\ an de verrichte prestaties ojjge-
rnaakt, de kracht waarmee getrokken is, de tijd die voor de verrichtingen
nodig is geweest en de punten, die door de jury zijn toegekend en op grond
van dit verslag wordt dan een A, B, of C; certificaat verstrekt of wordt de
eigenaar meegedeeld dat zijn ]3aard niet \\oor een ceitificaat in aanmerking
komt. Op deze wijze zijn reeds ca 2000 paarden onderzocht, waarvan onge-
veer 53% een A, 32% een B en 6% een C certificaat kregen, terwijl 8%
niet voor een certificaat in aanmerking kwam.

Hoewel dit zgn. I.B.O.P.-onderzoek nog slechts kort wordt toegejjast is
reeds gebleken, dat behalve vele eigenaars ook handelaren belangstelling
\\oor deze certificaten aan de dag gaan leggen en er vertrouwen in stellen.
De kans lijkt echter bijzonder groot, dat deze certificaten vooral de paarden-
fokkers zullen interesseren, ongeveer op dezelfde wijze, als de melklijsten \\an
koeien dat de rundvecfokkers doen.

Uit een oriënterend onderzoek dat betrekking had op 10 hengsten, waarvan
15 of meer nakomelingen zijn onderzocht, is mij namelijk gebleken, dal er
zeer significante verschillen tus.scn deze groepen nakomelingen bestaan ten
aanzien \\an dc verschillende gebruikseigenschappen, hetgeen een belangrijke
aanwijzing is voor de aanname, dat deze verschillen mede erfelijk zijn be-
paald.

Zo blijken b.v. van één hengst de nakomelingen voor alle gecontroleerde
gebruikseigen.schai3])en gemiddeld het slechtst te zijn. Die van een andere
blijken uit te blinken in de gangen, die van nog een andere munten uit in
werkwilligheid en trekvastheid, terwijl de gangen juist veel te wensen over-
laten enz.

-ocr page 199-

Uiteraard zullen meer gegevens nodig zijn orn tot meer vaststaande con-
clusies te komen en om de „heritability" van de verschillende eigenschappen
op enigszins betrouwbare wijze tc kunnen berekenen, maar dc voorlopige
uitkomsten zijn dermate hoojjgevcnd, dat het alleszins de moeite waard is,
dit ook inderdaad te doen. Op de duin\' moet het dan mogelijk zijn om o])
gefundeerde wijze adviezen te geven over het, ten aanzien van de gebruiks-
eigenschajjpen, al of niet bij elkaar passen van bepaalde bloedlijnen of stam-
men, met andere woorden om er bij de selectie rekening mee te houden, zo-
dat een hulpmiddel wordt verkregen om de verder voortgaande afname der
kwantiteit gejjaard te doen gaan met een \\ooruitgang \\an de kwaliteit of
landbouwbruikbaarheid \\an onze paardenstapel.

Hierbij dient nog te worden opgemerkt, dat deze „produktie controle" bij
het ]jaard vergeleken bij de ])roduktie controle \\an het rund het voordeel
heeft, dat de prestatie zowel bij het vrouwelijk als bij het manlijk fok-
dier kan worden gemeten. Dit is niet alleen voor het weteirschajapelijk
onderzoek, maar ook foktechnisch gezien een groot voordeel.

Overigens geeft de teruggang van onze paardenstapel met 5 tot 10% per
jaar sommige pessimisten reeds de uitspraak in dc mond, dat het geen zin
meer heeft zich nog druk te maken over het landbouwpaard. Als de achter-
uitgang in dit tempo door zou gaan, zou dit immers betekenen, dat over
10 a 20 jaar de rol van het paard in het boerenbedrijf uitgespeeld zou zijn.
Dit nu is een bepaald onjuiste \\oorstelling, al zal ongetwijfeld nog met een
\\erdere teruggang rekening moeten worden gehouden.

Het is echter niet mogelijk om te \\oorspellen of en zoja waar deze achter-
uitgang tot stilstand zal komen. Vermoedelijk ligt het uiteindelijke aantal
landbouwijaarden niet boven de 100.000 stuks. Dit zal betekenen, dat ook
de ledentallen van de meeste paardenstamboeken nog verder zullen terug-
lojjen en het zou te\\ens wel eens kunnen betekenen, dat de belangstelling
\\()or het paard en zijn fokkerij van de zijde van de overheid in de toekomst
minder groot wordt. Dit kan gaan betekenen, dat de overheid zich niet zal
beperken tot het opheffen \\an het consulentschap voor de jjaardenfokkerij
maar dat in de toekomst de paardenfokkers ook ten aanzien van de subsi-
diëring gelijkgeschakeld zidlen woiden met de fokkers van andere land-
bouwhuisdieren.

Echter ook als dit laatste niet zou gebeuren, dan nog zullen de paarden-
siamboeken zich moeten beraden over het jjrobleem van de vergroting van
de efficiency in hun organi.satie. De meest voor d(: hand liggende eerste sta])
in deze richting is: nagaan, in hoexerrc het overgaan tot fusie van liefst alle
])aardenstamboeken tot één centr;du|^ganisatie met één verenigingsorgaan
mogelijk is. Vanzelfsprekend z<^p^iet eenvoudig zijn om dit te realiseren,
maar een utojjic behoeft dit niet te blijven. Het moet mogelijk zijn, en

het is tijd om dit te trachten \'..Vit te bereiken, dat de fokkers van Nederlandse
Trekjiaarden, Gelderse, Groningse, Friese, Fjordenpaarden, Haflingers,
Shetlanders en van eventueel andere rassen elkaar meer als collega\'s dan als
concurrenten beschouwen en de samenwerking zo ver door te voeren dat,
b.v. op een soortgelijke wijze als het Nederlandse Rundvee Stamboek de
fokkers van de drie verschillende rundveeslagen in zich \\ erenigt of het VVest-
faalse paardenstamboek warmbloed- en koudbloedfokkers als lid heeft, al
onze Nederlandse paardenfokkers in één stamboekorganisatie onder te
brengen.

-ocr page 200-

Aan het eind van mijn rede gekomen, moge ik thans allereerst mijn eer-
biedige dank uitspreken jegens
Hare Majesteit de Koningin, die mij tot
Buitengewoon Hoogleraar aan deze Universiteit heeft willen benoemen.

Vervolgens gaan mijn gedachten onmiddellijk uit naar mijn grote en onver-
getelijke leermeester Prof. dr. G. M. v a n d e r P 1 a n k, die er onder soms
moeilijke omstandigheden en met beperkte middelen, maar dankzij een
groot enthousiasme en kritische instelling en het doorgeven van een vaak
zeer persoonlijke visie, in slaagde bij zijn leerlingen belangstelling voor de
Zoötechniek op te wekken.

Mevrouw en Mijne Heren Curatoren van deze Universiteit,

Dat U een voorziening hebt willen treffen, door het benoemen van een
Buitengewoon Hoogleraar in de Zoötechniek van paard en herkauwers met
uitzondering van de voeding, omdat het onderwijs in deze vakken door de
omstandigheden enigszins in de verdrukking dreigde te raken, verheugt mij
in hoge mate, omdat daaruit blijkt dat U overtuigd bent van het grote be-
lang van dit vak voor de studie in de diergeneeskunde. Dat het mijn bij-
zondere instemming heeft dat ook het paard, ondanks zijn achteruitgaande
economische betekenis, in de leeropdracht wordt genoemd, behoef ik U na
hetgeen ik hiervoor heb opgemerkt niet meer nader toe te lichten.
Dat U mij voor de vervulling van deze leerstoel hebt willen voordragen,
stemt mij tot grote erkentelijkheid. Gaarne geef ik de verzekering, dat ik
er naar mijn beste kimnen naar zal streven, dat het uit deze voordracht
blijkende vertrouwen dat U in mij stelt, niet zal worden beschaamd.
Het is mij een behoefte U,
Mijnheer de Secretaris van de Universiteit in het
bijzonder dank te zeggen voor de aangename wijze waarop U mij bij de
entree in deze voor mij nieuwe functie zijt tegemoet getreden.

Dames en Heren Hoogleraren van deze Universiteit,

Ik beschouw het als een grote eer in Uw kring te zijn opgenomen. Hoewel,
doordat ik buiten Utrecht zal blijven wonen, het contact met U niet zo
intensief zal kunnen worden als voor de verrijking van mijn kennis en in-
zichten wenselijk ware, stel ik mij er toch veel van voor.

Mijne Heren Hoogleraren aan de faculteit der diergeneeskunde.

Verschillende van U hebben tot mijn wetenschappelijke vorming bijge-
dragen, met anderen heb ik indertijd tot de wetenschappelijke staf behoord
of samen op de collegebanken gez^l^^Dat ik me in korte tijd „thuis"
voelde in Uw midden is echter vooral te^^ü^n aan de vriendschappelijke
wijze waarop U allen mij bent tegemoe^^reden. Ik wil U daarvoor
gaarne mijn erkentelijkheid betuigen en da^^laan de verzekering verbinden
dat ik mijn best zal doen een goed collega te zijn.

Hooggeleerde Hoekstra,

Toen wij elkaar, nu bijna 30 jaar geleden, voor het eerst ontmoetten ver-
onderstelden we wel collega\'s van elkaar te zullen worden, maar we hebben
geen van beiden kunnen vermoeden dat zulks op deze wijze het geval zou
worden. Het feit dat we dezelfde onvergetelijke leermeester hebben gehad

-ocr page 201-

garandeert, dat de samenwerking zo prettig zal blijven als deze tot nu toe is
geweest.

Hooggeleerde Hirschfeld,

Onze vriendschap dateert van mei 1938. In hoge mate heb ik indertijd van
Uw grote kennis en kritische instelling geprofiteerd. Ik verheug mij er over
dat ik thans weer dichter bij U „in de buurt" ben gekomen, zodat er weer
meer gelegenheid tot persoonlijk contact is ontstaan.

Zeer geachte heer Boudewijn,

De werkelijk genereuze wijze waarop U het mij mogelijk hebt gemaakt deze
functie te aanvaarden heeft mij zeer getroffen. Ik stel er prijs op van deze
gelegenheid gebruik te maken eens openlijk te verklaren dat het werk, dat
ik voor het C.S.V. mag doen, mede dankzij de mogelijkheden en de vrijheid
die mij bij mijn onderzoek worden gegeven, mij zeer veel voldoening geeft.

Waarde medewerkers van het Landbouwkundig Bureau der Nederlandse
Stikstofmeststoffen Industrie,

Het is mij een behoefte hier uiting te geven aan mijn dankbaarheid voor de
grote vriendschap en collegialiteit, die ik steeds van U heb onder\\-onden. Ik
hoop en vertrouw dat hierin door het aanvaarden van deze functie geen
verandering zal komen.

Hooggeleerde Brouwer,

Gaarne zeg ik U oprecht dank voor de gastvrijheid, die ik in Uw labora-
torium geniet. Ook in de toekomst hoop ik nog vaak te mogen profiteren
van Uw grote kennis en wijze raad. De leden van de wetenschappelijke
staf van Uw laboratorium met wie ik zo menig vruchtbaar gesprek heb
mogen hebben, alsmede het verdere personeel, wil ik gaarne in deze dank
betrekken.

Geachte Medewerkers in het Zoötechnisch Instituut,

Veel vond ik veranderd sinds ik, nu twintig jaar geleden ons Instituut ver-
liet. Ik doe graag een beroep op Uw medewerking, terwijl ik U omgekeerd
toezeg dat ik U van dienst wil zijn waar en zovaak mij dat maar mogelijk is.

Dames en Heren Studenten,

De traditie eist nu eenmaal, dat U in de rij van toegesprokenen bij een ge-
legenheid als deze, het laatst wordt genoemd, hoewel het te verdedigen zou
zijn dat men met U begon. Dit geldt zeker in mijn geval, aangezien ik het
geven van onderwijs als het belangrijkste deel van mijn nieuwe taak be-
schouw.

Ongetwijfeld zal het U voldoening hebben geschonken toen U merkte dat
mijn benoeming geen uitbreiding van de leerstof met zich mee heeft ge-
bracht.

Ik beschouw het als een groot voorrecht het mijne aan Uw opleiding tot
dierenarts te mogen bijdragen. Hoewel misschien velen van U, toen ze be-
sloten diergeneeskunde te studeren, zich niet gerealiseerd zullen hebben dat

-ocr page 202-

Veeteelt tot de te bestuderen vakken behoorde, is het toch bepaald geen on-
belangrijk onderdeel van Uw studie, omdat men ook het gezonde dier dient
te kennen als men voorkomende afwijkingen wil kimnen onderkennen en
interpreteren. Daarenboven zijn zoötechnische maatregelen bij de bestrijding
van tal van ziekten onontbeerlijk.

Zoals steeds het geval is geweest, zullen er ook onder U een aantal zijn die
zich speciaal tot de Zoötechnische wetenschap \\oelen aangetrokken. Het zal
mij een voorrecht zijn hun bij te staan bij hun specialisatie in die richting.

Familie en voorts gij allen die van Uw belangstelling blijk hebt gegeven, ik
ben U zeer erkentelijk voor Uw aanwezigheid. Dat God het mijn beste vader
gegeven heeft dat hij deze dag heeft mogen beleven, hoewel hij hier helaas
niet meer aanwezig kon zijn, stemt mij dankbaar en gelukkig.

Ik dank U voor Uw aandacht.

Kalium en paratuberculose.

Twee Franse veterinairen, F o u q u e t en D e 1 a n n e y publiceerden in de Receuil
de Méd. Vet. van juni 1960 een artikel waarin zij stelden dat
Mycobncteriurn
paratuberculosis
slechts gedijt bij een tekort aan kalium in het voer.
Indien voldoende kalium aanwezig is, zou het organisme arivulent cn saprofytiscli
blijven.

Klinisch zieke dieren zou men dus kunnen ,,genezen" door kalium te geven. Het
organisme gaat dan in een rustfase over.

Vet. Med., 56, 64, (1961).

Bewaren van hanespcrma.

Het sperma van Witte Leghorn, „Vleugelloze New Hampshires\'\' en Rode Vantress
werd in Witte Leghornhennen geïnsemineerd nadat het twee dagen was bewaard.
Een duidelijk hoger bevruchtingspercentage werd met ..vleugelloos" sperma ver-
kregen. Er waren geen verschillen met vers sperma wat betreft percentage be-
vruchte eieren, broeduitkomst uit eieren bevrucht met vers en bewaard sperma.

Pluimveepers, X\\ l, ,5,56, (1961).

Steriel varkensvlees.

In Colorado (US.A) is een supervarkensinesterij in aanbouw, waarin men jaarlijks
1 200 000 slachtvarkens in een volkomen bacterievrije ruimte denkt te produceren
Hierbij gaat men uit van de redenering dat alle middelen om ziekten te voorkomen,
hoe kostbaar ook, toegepast moeten worden, omdat ziekten zo\'n hoge tol eisen van
de winst van de varkensmesters.

De temperatuur en de luchtvochtigheid in dit .gebouw zonder ramen heeft men vol-
komen in de hand (resp. 70° F en 509f ). De dieren zullen nooit de zon zien of in
de frisse buitenlucht komen, om besmetting tegen te gaan en de groei te bevorderen.
De biggen, die door middel van kunstmatige inseminatie worden verwekt, zullen
ook kunstmatig worden geboren met behulp van de keizersnede, om ev. besmetting
die bij natuurlijke geboorte kan plaats hebben, te vermijden. De eerste 4 weken
worden ze in steriele „couveuses" opgefokt. Daarna komen ze in de mesthokken met
verwarmde betonvloeren.

Het aldus geproduceerde vlees zal onder de naam ,,Hi-Lean\'\' op de markt worden
gebracht.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 429, (1961).

-ocr page 203-

KLINISCHE LESSEN

Twee maal feucose bij het Rund.

Tu\'o cases of leucosis in the cow.

door G. WAGEXAAR\')

Uit de Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten der Rijks-
universiteit te Utrecht.

(ieval I.

CASLTSTIEK.

Oj) 6 oktober 1959 werd ons een 8 jaar oude zwartbonte melkkoe ter onder-
zoek aangeboden. De anamnese bood aan de onderzoeker niet veel lioLivast.
Het dier had pas (op 20 september) gekalfd. Sedertdien werd het dier
magerder, gaf te weinig melk, maar maakte verder geen zieke indruk.
De pols, temperatuur en ademhaling waren bij aankomst normaal.
De
slijmvliezen waren te bleek. \\\'an de lymfklieren waren de supramaniniaire
klieren wat vergroot. .\\an het respiratie ajjparaat en aan het circulatie
apparaat werden geen afwijkingen gevonden.

Hij het onderzoek \\an het digestie apparaat werden redelijk goede pens-
Ijcwegingen waargenomen, de boekmaaggei uisen waren aanwezig, de pijn-
l)roeven \\erliepen negatief.

Het lever percussieveld was sterk vergroot, .\'\\chter de laatste rib was de
lever te jjalperen, hetgeen meestal wijst op een sterk \\ergrote lever. Hij

\') Hoogleraar, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 3, 1962

-ocr page 204-

rectaal onderzoek was een wat grote linker nier te voelen, terwijl verder
naar voren de achterrand van de lever was te palperen.
Hoewel het uier weinig vergroot was, was de melk uit alle 4 kwartieren
afwijkend en bevatte bloed.

De resultaten van het klinische onderzoek waren voorlopig zeker niet vol-
doende om een diagnose te stellen.

Als belangrijkste waarneming was aan te merken de sterk vergrote lever,
(zie foto I)

WAAR DOET ONS DAT AAN DENKEN?

Een sterk vergrote lever kan optreden bij de volgende afwijkingen:

a. Leverstuwing ten gevolge van een trombose van de vena cava posterior,
of tengevolge van een endocarditis.

b. Ernstige distomatose.

c. Een purulente hepatitis met abcessen.

d. Tumoren of leucose.

Natuurlijk zijn er nog wel enkele andere mogelijkheden, maar de boven-
genoemde 4 liggen het meest voor de hand. Ongetwijfeld is de kans op
één van de eerste ,3 mogelijkheden het grootst, terwijl de 4e als „een witte
raaf" moet worden beschouwd.

ad a: Leverstuwing tengevolge van een endocarditis met stuwing van het
veneuze stelsel is in de regel wel vast te stellen. Men heeft in derge-
lijke gevallen te maken met een endocarditis in de rechter harthelft.
Bij zo\'n patiënt zullen ook de halsaderen gestuwd zijn.
Veel moeilijker is een leverstuwing veroorzaakt door een trombose
\\ an de vena cava ]50sterior \\ ast te stellen. Allerlei symptomen kun-
nen ons op het spoor brengen van de trombose van de vena cava
])osterior. Het uiteindelijke bewijs van de leverstuwing is echter
slechts te leveren door leverbiopsie (zie Proefschrift van W. J a a r t s-
veld, 1961).

ad b: Een sterke vergroting van de lever door distomatose is al evenmin
gemakkelijk vast te stellen. Men denke aan distomatose bij anemie,
vermagering, diarree, grote lever en betrekkelijk veel eieren in de
faeces. Bij ernstige aantasting kan bij biopsie een chronische inter-
stitiële hepatitis gevonden worden. Dit is lang niet zeker, daar bij
distomatose vooral de linker helft van de lever is aangetast, terwijl
de biopsie rechts genomen wordt.

ad c: Leverabcessen zijn buitengewoon moeilijk, zo niet onmogelijk, te
constateren. Een enkel abces zal meestal geen of weinig verschijnselen
te voorschijn roepen. Meer abcessen kan men vermoeden op grond
van een vergrote lever, pijnlijkheid en een ontstekingsbloedbeeld.
Toch blijft het bestaan van leverabcessen heel vaak een vermoeden.
Ook door middel van een biopsie zijn abcessen niet te constateren,
tenzij men met het biopsie-apparaat een abces aanprikt, wat een
enkele maal gebeurt (zie Proefschrift W. Jaartsveld, 1961).

ad d: Tumoren in de lever kunnen lang niet altijd door middel van een
biopsie gediagnostiseerd worden, omdat de gehele lever er niet altijd
mee doorzaaid is. Leucotische veranderingen zijn echter door de ge-

-ocr page 205-

hele lever diffuus verspreid, zodat men deze afwijking door middel
van een leverbiopsie wèl zal kunnen waarnemen.

Het verdere onderzoek van de patiënt gaf nog wel enkele aanwijzingen,

maar bracht geen beslissing.

Het urine-onderzoek verliep negatief.

Het bloedbeeld was sterk afwijkend en bleef dit gedurende de gehele
obsei-vatieperiode, waarbij het weinig veranderde.

Het Hb.-gehalte was ± 6 g%; het aantal rode bloedcellen ± 3 miljoen,
het aantal witte bloedcellen ± 3300.

De verhouding was 40 polymorfkemige leucocyten (4 jeugdv., 4 staafv., 32
segment), 41 lymfocyten en 19 eosinofielen. Er bestond dus een sterke ane-
mie, met een te gering aantal witte bloedcellen.

In de melk werden Streptococcus agalactiae en Staphylococcus aureus ge-
vonden.

Het faecesonderzoek verliep negatief op distomen eieren.

De uitslag van de leverbiopsie bracht als verrassing de diagnose: leucose.

Ruim twee maanden later werd het dier geslacht omdat de toestand lang-
zaam maar zeker achteruitgaande was. Het dier was toen sterk vermagerd.
Uitwendig waren de lymphoglandulae nog normaal, alleen de rechter
vangklier leek wat vergroot.
Hij sectie werd de diagnose bevestigd:

Er bestond leucose van de lever, van de portale lymfklieren, van de milt,
van de nieren, van het uier!

In de lebmaag was een kinderhoofd-grote leucose-achtige woekering in het
fundusgedeelte aanwezig. De uitwendige lichaamsklieren waren niet voor
onderzoek beschikbaar.

Samenvattend kunnen wij van het ziektegeval het volgende zeggen: Een
hoofdzakelijk in de buikorganen gelokaliseerde a-leucemische leucose,
waarbij de uitwendige lichaamsklieren niet algemeen gezwollen waren.

Geval II.

casuïstiek.

Een geheel ander ziektebeeld is de leucose bij het kalf.
Op 16 april 1959 ontvingen wij een enkele maanden oud kalf, dat sterk
gezwollen lymfklieren had. Verder was het kalf vrij levendig en dronk
goed.

Bij onderzoek bleken alle voelbare lymfklieren enorm gezwollen te zijn.
Het bloedbeeld was sterk afwijkend.

Er bestond een anemie (Hb.-gehalte 7.2 g%, 5,2 miljoen erytrocyten).
Het totaal aantal witte bloedcellen bedroeg 7500. De verhouding was zeer
abnormaal: 91% lymfocyten, 9% polymorfcellige leucocyten.
De diagnose leucose was hier eenvoudig te stellen. De gezwollen lymf-
klieren en het lymfatische bloedbeeld wezen voldoende in deze richting,
alhoewel het totaal aantal witte bloedcellen wel hoger had kunnen zijn.
Zes weken later stierf het kalf, waarbij de diagnose bij sectie werd Ijeves-
tigd. Alle lymfklieren waren duidelijk leucotisch, alsmede de lever en de
nieren (zie foto II en III).

-ocr page 206-

Is alle leucose gelijk?

De beide l50\\-en besciucveii ge\\allcn tonen aan. dat leucose zich niet altijd
gelijk manifesteert. Dit is bekend. Meti dient bij de leucose onderscheid te
maken tus.sen de z.g.
kalverleuco.se en de leuco.te bij de volwassenev run-
deren.

Voor de kaU crleucose is typisch dat alle lichaamslymfklieren gezwollen zijn,
terwijl dit bij de leucose bij de volwassen runderen niet het geval behoeft
te zijn.

-ocr page 207-

Ook in het buitenland maakt men wel degelijk onderscheid tussen de
kalverleucose en de leucose van de \\olwassen runderen.
Wij weten dat men in verschillende landen tobt met een infectieuze vorm
van leucose.

Tot deze infectieuze vorm behoort de kalverleucose waarschijnlijk niet,
maar de leucose van het volwassen rtmd
kan infectieus zijn.

Hebben wij in Nederland infectieuze leucose bij het rund?

N\'erinocdelijk hebben wij geen of nog geen infectieuze leucose. Toch is
deze vorm van leucose niet zo
ver \\ an onze grenzen verwijderd. Het is dus
/aak hieraan enige aandacht te wijden.
In een volgend artikel hopen wij hierop nader in te gaan.

S.AMFA\'VATTING.

In een klinische les werden 2 gevallen van leucose bij het rund beschreven.
SUMMARY.

The author describes two cases of leucosis in cows.
RftSUMÊ.

L\'autcur donne une description dc deux cas de leucose chez la vache.
ZUSAMMENFASSUNG.

Es werden zwei Fälle von Leukosis beim Rind beschrieben.

Kalkoenen in batterijen.

Kalkoenhanen in individuele batterij kooien produceren evenveel semen als dieren
gehuisvest in gewone hokken.

Pootzwellingen hadden geen invloed op de semenproduktie, doch bij de hennen
verminderen zij de eiproduktie, hoewel de afwijking slechts bij 5% der hennen
werd aangetroffen.

Mede onder invloed van het voer liep het percentage gebroken en zachtschalige
eieren uiteen van 12 — 28%.

Pluimveepers, XVI, 594, (1961).
Kratten kunnen gevaarlijk voor varkens zijn.

Onderzoekingen van Dr. I. Schipper in het North Dakota .\\gr. College heb-
ben aangetoond dat hout, pentrachlorophenol of creosoot bevattende, schadelijk voor
varkens kan zijn.

In het bijzonder gevaarlijk zijn ze wanneer ze gebruikt worden voor het conserveren
van vers hout.

Voor jonge varkens zijn ze ook schadelijker dan voor oude.

Mod. Vet. Pract., 42, 22, (1961).

Betekenis herkauwen nu bekend ?

Men hecht aan het herkauwen wel deze betekenis, dat de vrij weerloze dieren hun
magen zo snel mogelijk kunnen vullen op onveilige plaatsen om de inhoud dan
op een veilig plaatsje rustig te kunnen verteren.

I. Nauta en Dr. Y s s e 1 i n g.
Dierkunde II, blz. 24, (1956).

-ocr page 208-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Loodvergiftiging tengevolge van het voeren van
bietenafvalprodukten van een suikerfabriek aan
rundvee.

Lead intoxication in cows caused by feeding sugar-
beet waste products from a sugar factory.

door D, REMPTi)

Casuistiek.

Op 17 november 1961 werd door dierenarts A. H. te B. in W. de hulp in-
geroepen van de P.G.D. voor het volgende ziektegeval.

Veehouder A.T. van V. te A. had 2 runderen ziek met de volgende verschijnselen:
parese, blindheid, speekselvloed.

Bij aankomst op het bedrijf van de heer A.T. van V. was één rund reeds gestorven
en het tweede rund was stervende, terwijl een derde rund geringe spijsverterings-
stoornissen vertoonde met een licht nerveuze afwijking.

Pols, temperatuur, ademhaling en slijmvliezen waren normaal. Bewegingsafwijkin-
gen waren niet aanwezig.

Aanvankelijk werd op dit bedrijf gedacht aan een vergiftiging tengevolge van het
voeren van een bietenafvalprodukt van de suikerbereiding. De eigenaar voerde
naar zijn verklaring van dit afvalprodukt (punten en wat lofstelen) ± 35 kg per
rund per dag.

De sectie van het kadaver in het slachthuis te A. leverde geen orgaanafwijkingen
op. Organen zijn door ons meegenomen en op de afdeling Rotterdam van het
Centraal Diergeneeskundig Instituut onderzocht op giftige bestanddelen.
Bij dit onderzoek is lood gevonden, namelijk in de lever: 11,3 mg per kg, in de
nieren: 40,8 mg per kg.

Inmiddels werd door dierenarts A.H. een tweede geval gemeld met de-
zelfde verschijnselen, namelijk 2 runderen van de veehouder A.B. te B. in
W. waren op 20 en 21 november 1961 in nood gedood onder dezelfde
verschijnselen als de koeien van de veehouder van V. en geslacht in de
noodslachtplaats te B. in W. Door omstandigheden was het ons helaas niet
mogelijk om organen van deze runderen op te zenden en kon er alleen
maar in twee monsters van de beenderen van één rund van de heer A.B.
lood aangetoond worden door het C.D.I. te Rotterdam, namelijk 25,6 mg
en 21,3 mg per kg.

Dierenarts C. de G. te B. in W. meldde een sterfgeval van een rund van
de heer P.O. te B., hetwelk op 20 november was geslacht te B. in W., onder
dezelfde verschijnselen. Ook van dit rund is het ons helaas onmogelijk
geweest materiaal ter onderzoek aan te bieden.

Op alle drie hierboven genoemde bedrijven werd hetzelfde afvalprodukt
van de suikerbieten gevoerd en door alle drie veehouders ook in ongeveer
dezelfde hoeveelheid per dier, namelijk 30 a 40 kg.

Directeur van de Stichting „Dc Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord-Holland".

-ocr page 209-

Dit materiaal werd afgeleverd door het overslagbedrijf T.N. v. d. A. te H.
Monsters van dit materiaal zijn door ons opgezonden geworden naar twee
instituten.

Uitslag van het onderzoek.

Materiaal genomen op het bedrijf van A. van V.

a. bij Centraal Diergeneeskundig Instituut Afd. Rotterdam: onderzoek op
lood negatief.

b. bij het bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek: 25 mg
lood per kg droge stof (droge stof 141 gr per kg materiaal).

Materiaal genomen op het bedrijf van A.B.

a. bij Centraal Diergeneeskundig Instituut Afd. Rotterdam: 1640 mg lood
per kg.

b. bij het bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek: 26828 mg
lood per kg droge stof (droge stof 216 gr per kg materiaal).

Materiaal genomen op het bedrijf van de heer P.O.
Beide monsters zijn opgezonden naar het bedrijfslaboratorium voor Grond-
en Gewasonderzoek:

a. 424 mg lood per kg droge stof (droge stof 150 gr per kg materiaal).

b. 249 mg lood per kg droge stof (droge stof 162 gr per kg materiaal).

Conclusie van dit onderzoek.

De runderen van de veehouders A. van V. te A. en A.B. te B. in W. hebben
geleden aan loodvergiftiging. Het rund van de veehouder P.O. te A. is
gestorven onder dezelfde verschijnselen. De opname van ± 35 kg van het
loodhoudende materiaal is hier ongetwijfeld de oorzaak van loodvergifti-
ging-

SUMMARY.

The author describes several cases of lead intoxication occuring in cows which have
been fed sugar beet waste products from a sugar factory in a quantity of about 35 kg
per animal per day.

Kunstspeen contra emmer.

Volgens Roemeense onderzoekingen, uitgevoerd in vijf verschillende instituten met
186 kalveren van vijf verschillende rassen en kruisingen, zouden kalveren, die van-
af de geboorte tot 6 weken de melk via een kunstspeen opnemen, in deze periode
20% meer groeien dan kalveren die de melk uit de emmer drinken.
Na 6 weken gingen de dieren over van de kunstspeen op de emmer. Tot de leeftijd
van 2 maanden groeiden ze dan 5% minder dan de kalveren die vanaf de geboorte
uit de emmers gedronken hadden. Van 2 tot 6 maanden echter groeiden ze weer
10% meer. Over de gehele periode was het voeder verbruik per kg groei 3,44 v.e.
bij de kunstspeenkalveren, tegenover 3,60 v.e. bij de controlekalveren. De kalveren
aan de kunstspeen dronken langer en rustten vaker dan de kalveren die uit de
emmer dronken. De snellere groei wordt toegeschreven aan een betere vertering.
De Roemeense veeteeltkundigen bevelen derhalve invoering van de methode met de
kunstspeen op alle bedrijven aan.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 428, (1961).

-ocr page 210-

REFERATEN

Bacteriële- en virusziekten

MASTITIS BIJ GEITEN.

El N a s r i, M.: A preliminary- report on organism.s associated with goat mastitis.
Sudan ]. vet. Sei., and An. Hush., 1, 31, (1960).

Naar schatting zijn er in dc Soedan ongeveer zes miljoen geiten (op een humane be-
volking van 10 k 15 miljoen. Rcf.) Wegens het grote belang van gcitemclk voor de
bevolking werd een onderzoek begonnen naar organismen, voorkomend bij mastitis.
Uit 66 klinisch abnormale uiers werden in 30 gevallen hemolytische stafylokokken
(waarvan 10 coagulase-positieve stammen), in 15 gevallen niet-hemolytische stafylo-
kokken, in 7 Streptokokken (die niet verder werden gedifferentieerd), in 3
C. pyogenes,
in 1 geval een coliform organisme, en in 10 gevallen geen organismen gekweekt.
(Melkmonsters werden op bloed-agar uitgestreken en positieve platen werden na
een incubatietijd van 24 uur verder onderzocht.)

Uilenberg.

Fysiologie en fysiologische chemie

DE AFBRAAK VAN GLYCERYLFOSFORYLCHOLINE VAN SPERMA DOOR
EEN ENZYM UIT DE \\ ROUWELIJKE GESLACHTSORG.-VXEN.

W h i t e, I. G. and W a 1 1 a c c, J. C.: Breakdown of seminal glycerylfosforylcholine
by secretions of the female reproductive tract.
Nature, 189, 843, (1961).
Het spermaplasma van rammen bevat een hoog gehalte aan glycerylfosforylcholine.
De fysiologische functie van deze verbinding was tot nu toe onbekend, daar de
spermatozoïden van de ram, welke wel vrij glycerol of fosfoglycerol kunnen gebruiken,
niet in staat waren het glycerylfosforylcholine af te breken en te gebruiken.
Uit proeven met secreties — o.a. van de uterus van ooien — bleek nu, dat in deze
afscheidingen een enzym aanwezig was, dat van glycerylfosforylcholine het choline
kon afsplitsen, waardoor glycerol of fosfoglycerol ontstonden, welke verbindingen als
energiebron door de spermatozoïden gebruikt konden worden.
Ook bij dc koe en de zeug is dit enzym aangetoond.

Het glycerylfosforylcholine dat altijd in nauw contact is met de spermatozoïden, kan
door deze slechts gebruikt worden, nadat het sperma in contact is gekomen met dc
vrouwelijke secreties.

De spermatozoïden, welke zich na de copulatie in de vrouwelijke organen bevinden,
treffen dus in het glycerylfosforylcholine een energiebron aan.
Het enzym wordt thans nader onderzocht.

A. J. H. Schotman.

DE PASS/VGESNELHEID VAN DE SPERMIËN DOOR DE EPIDIDYMIS VAN-
DE STIER.

O r g e b i n, M. C.: Determination expérimentale dc la vitesse de transit cpididymaire
des spermatozoides du taureau.
Rapport IVe Intern. Congres „Voortplanting bij
Dieren", Scheveningen, 1961.

Brengt men bij de stieren langs intraveneuze weg NaaHPOi in, waarvan het P-
atoom een radioactief isotoop is (32 P), dan verschijnen 41 dagen later in het caput
epididymidis de eerste spermiën die dit P-atoom (in het desoxyribonucleïnezuur) in-
gebouwd hebben. De vorming en ontwikkeling van spermiën vergt bij de stier dus
41 dagen of meer. Het aantal ejaculaties en dc frequentie ervan hebben
geen invloed
op de duur van dit proces. (Andere onderzoekingen hebben aangetoond, dat het
48 dagen duurt, voordat uit een stamcel de spermiën zijn ontstaan en in het lumen
van de tubuli worden gevonden. Ref.)

Het duurt dan nog 8 tot 11 dagen, voordat deze gemerkte spermiën in het ejaculaat
verschijnen. In deze tijd doortrekken zij de gehele ductus epididymidis. Het aantal

-ocr page 211-

ejaculaties en de frequentie ervan hebben weinig invloed op de passagesnelheid. Er
bevinden zich in dc epididymis gemiddeld 57 miljard sprrmiën (waarvan 30% in
het caput, 9% in het corpus en 61% in het cauda). In 8 tot 11 dagen (zie boven)
wordt dit aantal vernieuwd, zodat
per dag door één testis 5 ä 7 miljard spermiën
ge\\\'ormd worden.

M. F. Kramer.

Inwendige ziekten

HYPHOMYCES DESTRUENS BIJ HET PA.VRD.

Bridges, C. H. and Emmons, C. VV.: Phyconiycosis of Horses Caused by
Hyphomyces destruens. J. Am. vet. med. ^Ji., 138, 579, (1961).

Bridges en Emmons (Texas, U.S.A.) constateerden deze infectie bij paarden

behept met een proces dat daar „Florida horse leech" genoemd wordt, en door het

spraakgebruik dus abusievelijk aan bloedzuigers wordt toegeschreven.

Infectie met H. destruens is sinds 1884 uit India bekend onder de naam bursatee en

in het voormalig Nederlandsch Indië door De Haan en Hoogkamer in 1903

beschreven.

De infectie treedt op na verwondingen en geeft aanleiding tot ernstige verwoestingen
in de ledematen, zodat de patiënten moeten worden afgemaakt. Soms zijn ook andere
lichaamsdelen aangedaan (foto van processen in het hoofd). In het granulatieweefsel
worden 1 tot 10 mm dikke necrotische fragmenten aangetroffen (waarvan afbeelding).
Soms liggen er meer dan 1 in één holte.

In deze necrotische massa\'s is de verwekker door kleuringsmethoden zichtbaar te
maken en op gemodificeerde Sabouraud-agar te kweken. Van de schimmel geven de
auteurs een uitvoerige beschrijving.

C. A. van Dorssen.

Verloskunde, gynaecologie en steriliteit

P.VniOGENITEIT VAN C. PYOGENES TIJDENS DE TOCHTIGHEID.

Rommel, W. (Leipzig): Experimentelle Untersuchungen zur Frage der Patho-
genität von
Corynebacterium pyogenes im Genitale des Rindes während des Brunst-
zyklus.
Rapport IVe Intern. Congres „Voortplanting bij Dieren", Scheveningen, 1961.
Bij diagnostische onderzoekingen van het genitaalapparaat van koeien en stieren
wordt steeds vaker
Corynebacterium pyogenes gevonden. Ook bij runderen in de kli-
niek voor verloskunde wordt in de lochiën, zowel na spontane als na zware verlos-
singen, relatief vaak C.
pyogenes aangetoond, doch dit leidt slechts bij een gering per-
centage van deze dieren tot postpucrperale vruchtbaarheidsstoringen ten gevolge van
endometritis chronica.

De meeste onderzoekers zijn het er over eens dat C. pyogenes voor het rund bijzonder
pathogcen is en speciaal tijdens het puerpcrium (veranderd weefsel!) onaangename
weefselvernietiging veroorzaakt. In de postpuerperale en graviditeitsperiode wordt
pyogenes betrekkelijk frequent als oorzaak van een genitaalinfectic, vaak zelfs als
echte veroorzaker van een dekinfectie aangetroffen, althans volgens Marbach.
Ook in het genitaalapparaat (ejaculaat) van de stier wordt
C. pyogenes gevonden.
Meerdere onderzoekers zijn van mening, dat bepaalde begunstigende factoren bij de
C. /))\'og?nej-infectie een rol spelen.

Met betrekking tot dc vraag van de pathogeniteit van C, pyogenes in dc genitaal-
tractus van het vrouwelijk rund werden koeien tijdens de bronstcyclus kunstmatig
intravaginaal rcsp. intra-uterien met
C. pyogenes geïnfecteerd.
Het doel van deze onderzoekingen was, vast te stellen:

1. of C. pyogenes bij deze proefopzet ontstekingen veroorzaakt,

2. hoe lang C. pyogenes post infectionem in de genitaalsecreta en -weefsels aange-
toond kan worden,

-ocr page 212-

3. of verschillen met betrekking tot de cyclusfasen bestaan,

4. in hoeverre aard, omvang en duur van de door C. pyogenes aan het endometrium
veroorzaakte patho-histologische veranderingen door de uterusbiopsie aangetoond
kunnen worden.

Uit de proeven bleek dat reinculturen van C. pyogenes bij massale infectie van de
uterusholte in de corpus luteum fase endometritis veroorzaken kunnen; in de follikel-
fase bleven zulke infecties effecdoos. Opvallend was verder dat bijna uitsluitend bij
koeien met onregelmatige bronstcycli positieve bacteriologische bevindingen van het
genitaalsecreet geconstateerd konden worden en dat ook het endometrium bij zulke
dieren vaak afwijkingen vertoonde. Genitale functies en genitale infecties schijnen
in zekere correlaties te staan.

Biopsiemonsters van geslaagde infecties toonden dat het endometrium reageert met
een sterke diffuze tot haardvormige infiltratie met overwegend neutrofiele leuco-
cyten. Kwaliteit en kwantiteit van het cellige exsudaat werden met betrekking tot
hun chronologische veranderingen aan de hand van diapositieven van een serie
biopsiemonsters gedemonstreerd.

H. G. V. Waveren.

HISTO-VAGINAAL ONDERZOEK BIJ DRACHTIGHEIDSBEPALING BIJ
SCHAPEN.

R a d e V, G., T h o d o r o v, k. et D a n o v, D.: Méthode histo-vaginale pour con-
stater la grossesse chez les brcbis.
Rapport IVe Intern. Congres „Voortplanting bij
Dieren", Scheveningen, 1961.

R a d e V c.s. hebben onderzoekingen van het vagina-slijmvlies van 63 drachtige en
20 guste ooien verricht aan de hand van biopsie en slachtmateriaal en de volgende
verschillen in de histologische structuur van de vagina mucosa aangetroffen:

1. Bij de guste ooien vertoont het vagina-slijmvlies zowel in de anoestrus, als in de
verschillende stadia van de oestrus de volgende structuur:

Het epitheel bestaat uit verschillende lagen. De oppervlakkige laag bestaat uit
platte ccllen met platte sterk gekleurde kernen, waarin de chromatinestructuur
niet goed uitkomt. De diepe epitheellaag bestaat uit polygonale cellen met ronde
heldere kernen, waarvan de chromatinestructuur duidelijk zichtbaar is. De leuco-
cytaire elementen (lymfocyten en segmentkernige neutrofiele granulocyten) zijn
in gering aantal aanwezig, bij voorkeur vindt men ze in de diepe lagen van de
tunica propria.

2. Bij de drachtige ooien na de eerste maand van de drachtighcid tot 15 a 20 dagen
vóór het lammen heeft men de volgende veranderingen in het schedeslijmvlies aan-
getroffen :

Het epitheel blijft altijd bestaan uit verschillende lagen, maar de oppervlakkige
laag bevat cubische en prismatische cellen met helder protoplasma en ronde
heldere kernen, waarin de chromatinestructuur duidelijk te onderkennen is. De
diepe epitheellagen behouden hun structuur. Men vindt een vergroot aantal leuco-
cytaire elementen in de epitheellagen en de tunica propria.

3. Men heeft gevonden, dat de laatste 15 a 20 dagen van de drachtigheid in de
oppervlakkige epitheellaag van de vaginale mucosa de cubische en prismatische
cellen, die kenmerkend zijn voor de drachtigheid, beginnen te verdwijnen en lang-
zamerhand vervangen worden door platte cellen die specifiek zijn voor de periode
zonder drachtigheid.

De schrijvers bevelen, gedachtig aan de gevonden veranderingen, in dc oppervlakkige
laag van de vaginale mucosa van drachtige ooien de vaginale biopsie aan voor de
paraklinische diagnostiek van drachtighcid bij ooien.

Men snijdt een klein stukje uit de linker of rechter wand van de vagina, 2 a 3 cm
craniaal van de urethra-opening. Het uitgesneden stukje moet een lengte van min-
stens 1 cm hebben; men plaatst het een uur in een fysiologische zoutoplossing en
fixeert in Bouin of 10% formaline oplossing. Vervolgens maakt men paraffinecoupes.

Blokhuis.

-ocr page 213-

Zootechniek

HET SPERMA VAN 5-9 MAANDEN OUDE YORKSHIRE BEREN.

L a g e r 1 ö f, N. and C a r 1 q u i s t, H. (Zwrden) : The semen of boars of the York-
shire breed between the ages of five and nine months.
Rapport IVe Intern. Congres
„Voortplanting bij Dieren", Scheveningen, 1961.

Wanneer de vraag naar beren groot is, worden in Zweden soms jonge beren van
5 tot 6 maanden oud aangekocht en meteen gebruikt voor de fokkerij. Ook in verband
met de kunstmatige inseminatie bij varkens is het belangrijk te weten wanneer jonge
beren voldoende dekrijp zijn.

Philips en Andrews hebben aangegeven, dat jonge beren niet eerder dan op
een leeftijd van 7 ä 8 maanden gebruikt mogen worden. Beren, die te weinig gevoed
zijn, zijn later dekrijp (W i g g i n s, N i w a e.a.).

De schrijvers onderzochten het sperma van 269 jonge beren, die op het punt stonden
om verkocht te worden. Zc waren allen afkomstig van één fokbedrijf. Vóór het sperma
ten behoeve van het onderzoek gevangen werd, werd de beer in staat gesteld één of
twee maal een jong varken natuurlijk te dekken.

De beren, jonger dan 180 dagen, gaven sperma van mindere kwaliteit. Het aantal
afwijkende kopvormen en protoplasmadruppels aan de hals was te hoog (ongeveer
20% en 18%). Ook de dichtheid van het sperma was geringer, evenals het volume
van het ejaculaat. Zij vonden dat het sperma pas normaal was bij de groep met een
ouderdom van 195-209 dagen (gewicht 93,3 kg).

Willems.

DE LIGGING VAN HET EMBRYO IN HET KIPPEËI.

Robertson, I. S.: A method of determining embryonic orientation in the hen\'s
egg.
Nature, 189, 854, (1961).

Door het maken van röntgenfoto\'s van hct ci in verschillende standen, was het moge-
lijk de skeletmorfologie van het embryo te bepalen. Zowel normale als abnormale
liggingen waren op deze manier waar te nemen.

Enige afwijkende liggingen van het embryo en de gevolgen daarvan voor het uit-
broeden worden zeer kort beschreven.

A. J. H. Schotman.

BROEDMOEILIJKHEDEN BIJ EENDE- EN GANZEËIEREN.

Fontaine, M., S z u m o w s k i, P. et L a b a tu t, R. (Alfort) : Troubles cm-
bryonnaircs au cours de 1\'incubation des oeufs de palmipèdes.
Rapport IVe Intern.
Congres „Voortplanting bij Dieren", Scheveningen, 1961.

Schrijvers hebben de pathologische veranderingen van dode embryonen en de vliezen
ervan onderzocht. De oorzaken van de sterfte, voorzover die waren toe te schrijven
aan fysische factoren tijdens de incubatie en voedingsfactoren welke de kwaliteit van
het ei beïnvloeden, werden vastgesteld.

Het vaststellen van de oorzaken van de verliezen bij het broeden van eende- en ganze-
eieren wordt bemoeilijkt door de onnauwkeurigheden van het anatomisch-klinisch
onderzoek, door het feit dat verschillende oorzaken eenzelfde afwijking kunnen geven
en omgekeerd, dat verschillende afwijkingen één oorzaak kunnen hebben, en door
de onbekendheid met de rol die de gezondheidstoestand van de mocderdieren speelt.
Het onderzoek werd gedaan bij eendc- en ganzeëieren ,afkomstig uit verschillende in-
cubatoren. De dode eieren werden verzameld en onderzocht op de 9e, de 25e en dc
29e dag. Een uitvoerige beschrijving van de laesies wordt gegeven.
Wat de oorzaak betreft blijken de meeste veranderingen, in alle stadia der ontwikke-
ling, toe te schrijven te zijn aan abnormale temperatuur en vochtigheid. Te lage tem-
peratuur en te hoge vochtigheid geven dikwijls gelijke veranderingen, evenals te hoge
temperatuur en te lage vochtigheid. Te hoge temperatuur in het begin der incubatie
kan misvormingen, zelfs monstervonningen, geven.

-ocr page 214-

Verder worden als oorzaken aangegeven: onvoldoende ventilatie, te weinig keren der
eieren, te lange bcwaartijd, onregelmatigheid van temperatuur en diverse voedings-
factoren.

Het blijkt dat eende- en ganzcëieren, veel meer nog dan kippeëieren, gevoelig zijn
voor de temperatuur- en vochtigheidsconditics. Om kort tc gaan blijkt 85% van de
sterftegevallen te wijten te zijn aan abnormale temperatuur of vochtigheid.

H. ]. B. Anema-Willems.

K.I. BIJ RU.XDEREN I.\\ .AUSTR.ALIË.

r n O t t, W. J.: Problems of artificial breeding of cattle. Aust. vet. ]., 37, 140,
(1961).

Door de grote afstanden in .Australië is het gebruik van diepvriessperma sterk toe-
genomen. Daar hier slechts gedurende drie maanden wordt geïnseminecrd, kan ge-
makkelijk een voorraad worden gevormd.

Het ontdooien van het ingevroren sperma kan het best geschieden in water van
5° C. Daar het ontdooien bij 15° C (leidingwater) bijna dezelfde resultaten geeft,
wordt uit praktische ovcrwcgin.gen leidingwater gebruikt. Dc beweeglijkheid van de
spermiën vóór het invriezen en ook dc beweeglijkheid
ni het invriezen, is positief ge-
correleerd met de bevruchtingsresultaten. De beste resultaten zijn voorts verkregen
met verdund sperma, dat 20 miljoen spermiën per cm® bevatte.

ƒ. Hendrikse.

N ERWERPEN BIJ HET P.A.ARD.

W O h a n k a, K.: Untersuchungen der Ursachen des Verfohlens. Rapport IVe Int.
Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.

De mening, dat de drachtigheid bij de merrie zeer gemakkelijk door mechanisch
letsel, door thermische prikkels of onder invloed van medicamenten onderbroken kan
worden, is volgens de inleider niet houdbaar.

Zo kon door veelvuldig en langdurig rectaal en vaginaal onderzoek bij 27 merries
gedurende de eerste maanden van de dracht geen abortus worden opgewekt.

W. J. Smidt.

ENERGIEVERBRUIK EX STERFTE BIJ P.\\SGEBOREN L.AMMEREN.

Alexander, G.: Energy expenditure and inortality in new-born lambs. Rapport
IVt Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
In .Australië sterven meer dan 1 op 5 van de geboren lammeren spoedig na de ge-
boorte, veelal tengevolge van kou, omdat zij niet in staat zijn h\\m lichaamstemperatuur
op peil te houden tijdens het drogen van de vacht.

Dc grootte van het cnergieverbruk is afhankelijk van de buitentemperatuur, dc wind-
kracht en de waterverdamping uit de vrucht. De beschikbare energie voor het op peil
houden van de lichaamstemperatuur zetelt voornamelijk in het lichaamsvet, en in
mindere mate in eiwitten en glycogeen. Door metingen van de warmtcproduktie bij
lammeren die van de geboorte tot de hongerdood nuchter waren, konden totale
energiereserves van 800-900 kcal en 400 kgal resp. van lammeren, die goed en slecht
gevoed waren voor dc geboorte, berekend worden. Het vetgehalte, bepaald volgens dc
chloroformcxtractie, bedroeg bij de geboorte bij beide soorten lammeren resp. 2.8%
en 2%, terwijl de levensduur bij een buitentemperatuur van 23° C resp. 74 en 37
uur was.

Blokhuis.

-ocr page 215-

BOEKBESPREKING

HISTOLOGISCHER KURS. TEIL II: MIKROSKOPISCHE ANATOMIE.
Günter Hoffmann.

fVEB Gustav Fischer Verlag, Jena, 1961. 240 deels gekleurde afb., 159 pag..
39,60 D.M.)

Het doel van dit tweede deel van de „Histologischer Kurs" beoogt een leidraad te
vormen voor studenten, dierenartsen, dierenfokkers, alsmede voor technisch labora-
toriumpcrsoneel. Verdere geïnteresseerden zouden (blijkens het voorwoord) zijn:
medici, farmaceuten, biologen, biochemici e.d. \\\'oor tandartsen met belangstelling
voor experimenteel onderzoek is een apart hoofdstuk over dc histologie van de tanden
bij verschillende laboratoriumproefdicren ingelast van de hand van Prof. Dr. J.
Bodingbaucr (bekend tandmorfoloog te Wenen).

\\\'an de microscopische anatomie werden reeds in deel I (recensie in Tijdschrift voor
Diergeneeskude,
85, 618. (1960) resp. klieren, bindweefsel en bloedvaatstelsel be-
handeld.

In deel II volgen dan lymforeticulaire organen, hart, digestieapparaat, ademhaling,
nier, mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen, endocrine organen, huid en zin-
tuigen.

Op het gebied van de veterinaire histologie bestaan er niet veel leer- en studieboeken.
Te noemen zijn: het uitvoerige (tevens onbetaalbare) „Lehrbuch der Histologie und
vergleichende mikroskopische .Anatomie der Haustiere" van K r ö 1 1 i n g en Grau
(Verlag Paul Parey, Berlijn en Hamburg) en het kleinere „Fundamentals of the his-
tology of domestic animals" van T r a u t m a n n, F i e b i g e r. Hazel en Biber-
stein (Comstock Publishing Associates, Ithaca, New York). Dit laatste is een
vertaalde en gereviseerde uitgave van het inmiddels uitverkochte en niet meer her-
drukte boek van Tra ut mann en F i e b i g e r: „Lehrbuch der Histologie und
vergleichende mikroskopische .Anatomie der Haustiere", 1949. Het bovengenoemde
bock van K r ö 1 1 i n g en Grau is een zeer uitgebreide en volledig nieuw bewerkte
uitgave (met vrij veel drukfouten) hiervan.

Het voor ons liggende bock van Hoff m a n n maakt de indruk van een rcpertitorium
tc zijn, echter ten dele. De behandeling van het zenuwstelsel is heterogeen van opzet.
In deel II wordt er nog geen anderhalve bladzijde aan gewijd. Verder wordt verwezen
naar deel I en bovendien naar verdere „Einzeldarstcllun.gen" t.w. „Topografischer und
zytolo.gischer .Atlas der medulla oblongata vom Schwein und Hund" (Deutscher
Bauernverlag, Berlin, 1955). Vervol,gens naar „Hirnstammatlas vom Meerschwein-
chen" (Hirzel Verlag, Leipzig, 1957), met aankondiging dat meerdere delen nog
zullen volgen.

Was de recensie van deel I niet onverdeeld gunstig te noemen, zo kan dit ook bij
deel II onderschreven worden.

Hoewel de samenvattingen der resp. organen op duidelijke wijze geschreven zijn, kan
men toch niet aan de indruk ontkomen, dat mede door het ontbreken van corres-
ponderende schemata de stof moeilijk te volgen zal zijn door de student in de dier-
geneeskunde en zeker door de niet histologisch georiënteerde farmaceut, biochemicus
e.d. Het naslaan van een uitvoeriger leerboek komt ons dan wel zeer gewenst voor.
Er zijn te veel foto\'s (veelal van slechte conditie) op hetzelfde onderwerp betrekking
hebbend (b.v. bij milt, melkklier e.a.), terwijl bij andere (b.v.
Spermiogenese, sperma)
een beeld of schema volledig ontbreekt.

Erger is, dat bij een aantal foto\'s en schema\'s foutieve verklaringen zijn bijgevoegd.
Zo wordt op de kleurenfoto op blz. 77 van een levercoupe van een fret een galgang
met een galvene verwisseld, terwijl een aangeduide arterie geen arterie is. Bij de op
blz. 141 gegeven reeks van tekeningen van de histologische structuur van haren van
diverse zoogdieren klopt geen der onderschriften.

-ocr page 216-

Bij de behandeling van de hoefwand zou toevoeging van een schema inzake de ligging
van hoorn- en vleesplaatjes zeker niet overbodig zijn. Bij verscheidene foto\'s staan
verkeerde aanduidingen (lymfklier, milt).

In de tekst wordt foutief vermeld, dat het lumen van het dunne gedeelte van de lus
van Henle dcK>r platte wandcellen wordt begrensd, terwijl daarentegen de pars recta
van de tubulus contortus I cellen zou bezitten met naar het lumen gekeerde promi-
nerende kernen. Het zou ons te ver voeren de reeks voort te zetten.
Het door Prof. Dr. Bodinghaus behandelde gedeelte lijkt ons vrij specialistisch en
valt o.i. niet onder de voor de student in de diergeneeskunde benodigde kennis.

Summarum: voor de beginnende student en de vooraf niet histologisch georiënteerde
lezer kunnen wij het bock niet aanbevelen. Voor de dierenarts kan het als reperti-
torium waarde hebben, doch dan dient men wel een en ander zeer kritisch te be-
oordelen.

H. J. W. Keidel.

„BIOTECHNIEK\'.

Om het onderricht van degenen die (proef)dieren verzorgen en van hen, die bij dier-
experimenten behulpzaam zijn te stimuleren, heeft het Centraal Dierenlaboratorium
te Nijmegen (directeur: M. J. Dobbelaar) voor deze personen een tijdschrift uit-
gegeven.

Van dit tijdschrift, in de redactie waarvan o.m. de collegae M. J. Dobbelaar en
W. J. I. van der Gulden zitting hebben, werd de eerste aflevering ter kennismaking
ontvangen.

In het „Ten geleide" hier\\\'an wordt uiteengezet hoe het tijdschrift kan bijdragen om
de tijdens de opleiding tot biotechnicus en dierenverzorger verworven kennis op peil
te houden en uit te breiden, waarnaast voordrachten over eigen dierproeven, films
over dieren en dierexperimenten en gezamenlijke discussieavonden tot uiteindelijk
gevolg het vormen van een corps hulpkrachten zal hebben, dat geheel voor zijn taak
is berekend.

Gaarne voldoet dc redactie aan het tot haar gericht verzoek op het bestaan van dit
smakelijk uitgevoerd tijdschrift — waarvan men een proefnummer kan aanvragen
bij de Redactie Biotechniek, Centraal Dierenlaboratorium, Kapittelweg 52, Nijmegen
— de aandacht van de lezers te vestigen.

■ALGEMENE F.ARM.ACOLOGIE.

Dr. W. L a m m e r s, Dr. I\'. A. N c 1 e m a n s en Dr, P. S i d e r i u s.
Rectificatie.

De uitgeverij L. Stafleu & Zoon (Postbus 138, Leiden) vestigt er de aandacht op
dat bij de recensie van bovengenoemde boekwerk in het tijdschrift (aflevering 1, pag.
52, 1962), ten onrechte dc voorintekenprijs van dit boek werd vermeld; de defi-
nitieve prijs bedraagt j 85,—.

Arthro.SLs deformans vooral bij Nederlandse varkens?

S a b e c, Schilling en Schulz onderzochten in Mariensee afwijkingen in de
gang bij varkens. Zij stelden hierbij als oorzaak vast, een arthrosis deformans die
vooral bij uit Nederland afkomstige varkens zou voorkomen.

Men vond nl. bij „Ned" landvarkens in 82% van de gevallen deze afwijking; tegen
slechts 23% bij Duitse landvarkens.
Infecties schijnt men uit te kunnen sluiten.

Der Tierzüchter, 13-10-1961, 237.

-ocr page 217-

VRAAG EN ANTWOORD

DE SAMENSTELLING \\\'AN INGEBLIKT HONDEN- EN KATTENVOER.
Vraag:

De laatste tijd komt een stroom van in blik verpakte voedingsmiddelen voor honden
en katten op de markt.

De samenstelling van deze voedingsmiddelen ontbreekt.

Is hier een en ander over bekend, vooral ten aanzien van het eventuele zoutgehalte
zou een voorlichting op prijs worden gesteld.

Antwoord:

Mede door verwerking van vlees verkregen produkten, welke, hetzij op grond van
hun verpakking, hetzij uit anderen hoofde, kennelijk voor dierlijk voedsel zijn be-
stemd, worden op grond van het bepaalde in artikel 3, onder b, van het Koninklijk
Besluit van 26 november 1957, Stb. 513, niet als vleeswaren beschouwd.
Het vorenstaande impliceert, dat het Vlees- en vleeswarenbesluit (Warenwet), zijnde
het Koninklijk Besluit van 22 augustus 1938, Stb. 865, onder meer handelend welke
stoffen bij de bereiding van vleeswaren mogen worden aangewend, ter zake niet van
toepassing is.

Omtrent de samenstelling van in blik verpakte voedingsmiddelen voor honden en
katten zijn geen voorschriften.

Op verzoek van fabrikanten in deze, dan wel van particulieren, wordt van tijd tot
tijd dierlijk voedsel aan een onderzoek op het voorkomen van pathogene bacteriën,
alsmede op het zoutgehalte, ingesteld.

Deze onderzoekingen worden o.a. regelmatig tegen betaling aan het Rijks Instituut
voor dc Volksgezondheid uitgevoerd.

Ook aan het Instituut voor Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong te Utrecht
worden monsters van deze „merkartikelen" onderzocht op samenstelling, van welk
onderzoek dc resultaten mogelijk in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zullen
worden bekend gemaakt.

Fens parakeralosis.

Volgens Dr. T. J. C u n h a zou pens parakeratosis kunnen optreden wanneer veel
korrelvoer aan mestrunderen wordt gevoerd.

Nu volgens hem een volledig rantsoen voor mestvee in korrelvoer beschikbaar is. kan
het probleem van de pens parakeralosis beter onderzocht worden.

Vet. Med., 56, 129, (1961).

Hanen cn hennen in het donker.

Italiaanse onderzoekers hebben gemeld, dat tijdens proeven in onderaardse, vol-
komen duistere grotten door leghennen meer eieren werden geproduceerd dan toen
de dieren nog boven de grond bij normale verlichting waren gehuisvest. Een haan
heeft reeds 60 dagen lang elke ochtend ten tijde van de zonsopgang gekraaid, on-
danks de volkomen duisternis in de grot: de hennen gaan bij ..zonsondergang" op
stok.

Pluimveepers, XVI, 548, (1961).

(iepikte hennen in batterijen.

Volgens D. D. Bell van de Univ. van Californië bleek tijdens een onderzoek
naar de pikorde bij leghennen dat afzonderlijke plaatsen in batterijkooien van veel
afgepikte, weinig leggende hennen tot gevolg had, dat deze dieren vrijwel allemaal
weer gingen leggen. Nagegaan dient te worden of deze scheiding economisch ver-
antwoord en praktisch uitvoerbaar is.

Pluimveepers, XVI, 549, (1961).
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 3, 1962
 193

-ocr page 218-

INGEZONDEN

AAXSCHRIJN\'ING OVER EEN RECEPT VOOR ZIEKE VARKENS VAN 22
AUGUSTUS 1816 VAN DE COMMISSIE VAN LANDBOUW.1)

1

HOOR N, den 22. Augu.üus, 1816.

In overeenstemming der .Notificatie van Z. H. E. Gestr. den
Heere STAATSRAAD GOUVERNEUR van NOORD-
HOLLAND, dato 20. .Augustus 1816; heb ik het van mijn plicht
geacht U Ed. Achtb. bekend te maken:

1°. Met de algemccne kenmerken der ziekte onder de Varkens.

Het Varken vi\'cigert voedzel, word lusteloos en leggend, op onder-
scheidene tijdperken van den dag, komen trillingen over het geheele
lighaam, het witagtige gedeelte der oogen zijn met rode streepen bezet,
het dier word slap, en slinkt; over de geheele oppervlakte der huid
openbaaren zich bleek roode plekken, die spoedig tot het blauwagtige
overgaan, en in het middelpunt zwart zijn, de borstels op deze plaatzen
laten zich gemakkelijk uittrekken; het Varken heeft een zeer mocijelijke
ontlasting van drekstoffen, die hard en taaij zijn, cr \\ertoond zich
neiging tot braken, en twee a drie dagen na de verschijning der plekken
sterft hetzelve; — ondcrtusschen worden deze onderscheidene tijdperken
der ziekte dikwijls spoediger door lopen, en de plekken vertonen zich
dadelijk.

2°. Provisionele middelen tegen dc voortgang der ziekte.
1°. Dc Varkens waarbij zich dc kenmerken der ziekte openbaren,
moeten dadelijk van de gezonden afgezondcrt, in rijkelijk met strooi
voorziene hokken opgesloten, en door bijzondere personen, die gecne
gemeenschap met de gezonden mogen hebben, behandelt worden.
2°. Dc hokken, hetzij besmet of gezond, worden door
Bruinsteen.

Keukenzout en fitriool Olij, twee a drie malen des daags berookt.
.3°. W\'annecr men bespeurt, dat het Varken lusteloos wordt, en gcenc
behoorlijke ontlasting meer heeft, zonder dat zich de roodeplckken
als nog vertonen, moet hetzelve toegediend worden, een mengsel
van 2
lood Salpeter, en 2 lood Wonderzout, in een half pint Water
opgelost; — Vertonen zich dc plekken reeds dadelijk bij het luste-
loos worden, moet het voorschreven middel agtcrwegc, en in des-
zelfs plaats eenc zetpil, van
Spaansche Zeep of Kaarsvet, geappli-
cecrd worden.

De verdere inwendige behandeling in het tweede tijdperk der
ziekte, zal, zowel als dc per.sonen die daarover het toezigt hebben,
zo dra mogelijk bekend, en de middelen ter genezing aangewezen
worden.

Het Lid der Conunissic van Landbouw in
■N oor d-H o 11 a n d, over het 8ste District,
J. I. B. V A N W I C K E V O O R r C R O M M E L I N.
.Aan de Ed. Achtb. Regccring van Schellinghout.

1  Verkregen door tussenkomst van collega S. Makkinga, Westwoud.

-ocr page 219-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

40 JAREX „HET SPELDERHOLT", (H).

Dit verslag is een vervolg op het verslag in het Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1306,
(1961).

Resultaten van onderzoek na 1945.

Om de aard van het werk tc Beekbergen te illustreren, meer speciaal in de na-
oorlogse periode, volgen hier een aantal voorbeelden van onderzoekresultaten.
In 1949 werden door Frings proefnemingen gepubliceerd over het toepassen van
warmtestralers, z.g. infra-rood droogstralers, bij de kuikenopfok. Dit heeft er toe
bijgedragen dat het gebruik van straling in de praktijk veel ingang heeft gevonden.
Het betreft nu vooral elektrische stralers met element-verwarming, terwijl daarnaast
tegenwoordig ook gas als energiebron voor straalverwarming wordt gebruikt.
Van Albada heeft de uit de literatuur bekende, radiografische methode ter be-
paling van vitamine D met kuikens verder uitgewerkt tot een eigen standaardmethode
voor routine-onderzoek (publ. 1951). Bij deze werkwijze kan door middel van
röntgenogrammen, welke de graad van rachitis aangeven, met de vereiste nauwkeurig-
heid worden vastgesteld welk
gehalte aan vitamine D:t aanwezig is geweest in het voe-
der van de proefdieren en in de preparaten die daarin werden opgenomen. Deze me-
thode is ongeveer tien jaar met goed resultaat in gebruik geweest om van door de
A.I.D. genomen monsters vitamine D
,i-preparaten en levertraan, bestemd om in het
Nederlandse mengvoeder te worden verwerkt, de gehalten te bepalen. Door het af-
schaffen van de betreffende P.B.O.-regeling is de bijdrage van het Instituut aan deze
controle sinds kort vervallen.

In de jaren 1946-1949 en 1954-1956 werd in een aantal vergelijkende proeven,
waarvan die in de laatstgenoemde periode werden uitgevoerd in samenwerking met
de Stichting Nederlands Graan-Centrum, een onderzoek ingesteld naar de
bruik-
baarheid van rogge in kippenvoer.
Voedertechnisch bleek het opnemen van maxi-
maal 20% gemalen rogge in plaats van gerst in het ochtendvoer resp. foktoomvoer,
geen bezwaar op te leveren en dus voor de praktijk aanvaardbaar tc zijn (Helder,
1956). In volledige voeders (all-mash) wordt dat ca. 10%.

Het gebruik van gemalen rogge in meelvoeders voor jonge kuikens tot de leeftijd van
4 ä 6 weken bleek enige moeilijkheden op te leveren. Oudere kuikens reageerden gun-
stiger, zodat het bijmengen tot ca. 10% van rogge in het voer voor de latere opfok-
en overgangsperiode niet op bezwaren stuit.

In 1951 werd d<X)r Broekhuizen en Van 1 b a d a een snavelafwijking ont-
dekt bij vele van de dode embryo\'s van niet uitgekomen broedeieren van een bepaalde
Barnevelder-stam. De afwijking bestond uit een omhooggckrulde bovensnavel, terwijl
tevens de ondersnavel omlaa.ggcbogen was (het z.g. Donald Duck-typc). Voor de
meeste van deze kuikens was het onmogelijk de luchtkamer te bereiken resp. de ei-
schaal te doorbreken, terwijl kuikens die nog wel levend werden geboren niet in
staat waren zelf voeder en drinken op tc nemen. Vastgesteld werd, dat de afwijking
berustte op een enkelvoudig recc.ssief gen, dat niet geslachtsgebonden was (publ.
1953).

Bij een eveneens door Van .A 1 b a d a verricht onderzoek (niet gepubliceerd) werd
uit de nakomelingen van een kruising tus.sen een Noordholland.se Blauwe en een
Barnevelder-stam een
Scheikuiken-Barnevelder gefokt. De haantjes en hennetjes zijn
dadelijk na de geboorte aan de donskleur goed van elkaar te onderscheiden en de
produktie-ei.genschappen zijn bevredigend.

Van Albada onderwierp de produktiegegcvens van de Witte Leghorns van de
eerste leg, die in de jaren 1947-1952 op het Instituut werden gehouden, aan een
statistische bewerking en bestudeerde hierbij het gemiddeld verband tussen de totale
jaarproduktie en bepaalde kenmerken van de produktie welke in de loop van het
jaar tot uiting komen. Als meest opvallend verschijnsel trad bij deze Leghorns de

-ocr page 220-

nauwe relatie tussen de gemiddelde lengte van de series eieren die op achtereen-
volgende dagen waren gelegd en de totale produktiviteit in het licht.
Bestudering van de mate van erfelijkheid van de bedoelde produktiekenmerken leidde
tot de slotsom dat de
selectie van de fokhennen bij deze stam effectiever moest zijn,
indien zij geschiedde op basis van: dc leeftijd bij het eerste ei, de leeftijd bij het laat-
ste ei van de eerste Icgperiode en de gemiddelde serielengtc, dan wanneer zij op
grond van het totaal aantal eieren of het totaal gewicht aan eieren tot 1 februari of
1 oktober werd uitgevoerd. Deze conclusie gold ook voor het geval, dat de gemid-
delde serielengte slechts over de twee eerste maanden van de leg zou zijn vastgesteld
(publ. 1955).

Bij een serie experimenten met broedse kippen werd langs thermo-clektrische weg de
temperatuur op verschillende plaatsen in het nest en op de eieren gemeten. Daarbij
werd een periodieke temperatuurdaling van 0.5 tot enkele graden Celcius geconsta-
teerd die samenviel met het keren van de eieren door de hen. Zodoende ontstond een
nauwkeurige registratie van de periodiciteit in het keren bij het natuurlijk broeden.
Overdag bleek dit te gebeuren met tussenpozen van /s tot 1 uur en \'s nachts, althans
wanneer het donker was, om de 1 a 2 uur. Het naar analogie hiervan toepassen van
het elk uur keren der eieren in broedmachines gaf een aanmerkelijke verbetering van
de broeduitkomsten. Deze bedroeg in de betreffende proevenscries gemiddeld 5 a 6%
van het aantal ingelegde eieren, vergeleken met de normale keerfrcquentie van drie
keer per etmaal (publ. K u i p e r en U b b e 1 s, 1951 : K a 1 t o f c n, 1961).

In 1958 richtte Kal tof en een deel van zijn broederij-onderzoek op de invloed
van de positie van het ei tijdens het keren. In het nest van de hen liggen de eieren
bijna horizontaal en worden ongeveer om de lange as gekeerd. In broedmachines van
het gebruikelijke type staan de eieren op hun punt en draaien ze bij het keren om
de korte as. Kaltofen verkreeg in speciale machines als dc eieren bijna horizontaal
waren geplaatst, bij keren om dc lange as uitkomsten die gemiddeld enkele procenten
hoger waren dan bij plaatsing op dc punt en keren om de korte as in deze machines
(publ. 1958 en 1961).

Voor de toevoeging van vitamine A aan kuikenvocders waren verschillende preparaten
in gebruik. Bij de oudste daarvan was het vitamine in olie opgelost, terwijl het bij
sommige nieuwere met droge draagstoffen was vermengd. Onder de droge preparaten
kwamen weldra ook gestabiliseerde voor, waarbij de vitamine A-deeltjes omhuld
waren door een beschermende laag. Het laatste type werd vooral daarom ontwikkeld,
omdat reeds lang was gebleken dat voornamelijk ten gevolge van oxydatie, het vita-
mine A van de oudere preparaten slechts beperkt houdbaar was in de mengvoeders.
N ij veld onderzocht omstreeks 1957 in hoeverre tegenover het voordeel van de
grotere houdbaarheid na verwerking in het voer van het vitamine A in stabiele pre-
paraten, misschien het nadeel zou staan van een minder goede opneembaarheid voor
de kuikens van dit vitamine. Bij een aantal goed gestabiliseerde preparaten bleek
echter het tegendeel het geval te zijn. De resultaten van zijn proeven wezen uit, dat
het hoogste percentage van de door de kuikens opgenomen hoeveelheid vitamine A
juist werd afgezet in de levers van dieren die in hun voer een stabiel preparaat hadden
gekregen. En goede stabilisatie van het vitamine A in de preparaten is dus niet al-
leen van belang tijdens de bewaring van het mengvoeder, maar heeft ook nog een
gunstige uitwerking bij de passage van het voedsel door het maagdarmkanaal (publ.
1958-1959).

Bij gebruik van energierijke voeders voor slachtkuikens (ter bevordering van een
snelle groei) kan een goed resultaat alleen dan worden verkregen als naar verhouding
de gehalten aan eiwitten (en aan mineralen en vitaminen) worden opgevoerd. Ten-
einde beter geïnformeerd te worden over de gewenste verhouding tussen eiwit en
energie, is door Kuit in 1957, met medewerking van verschillende proefbedrijven
een onderzoek ingesteld. Bij de gebruikte mengsels, die de toen in Nederland meest
gangbare eiwitbronnen van dierlijke en plantaardige oorsprong bevatten, gaf een ver-
houding tussen zctmeelwaarde en ruw eiwit van 3.8 dc snelste groei. In de periode

-ocr page 221-

van 6-10 weken werd met een verhouding van 3.9 op twee verschillende energie-
niveau\'s een grotere groeisnelheid verkregen dan met een verhouding van 4.4 (publ.
1958). De optimale verhouding ligt vermoedelijk nog iets lager (op ca. 3.7).

H a y e deed in de jaren 1956 t.m. 1959 een onderzoek naar de spiermaagontwikkeling
bij kuikens. Bij een opfokproef met kuikens van het Leghorn-type was het hem nl.
aan de gestorven exemplaren opgevallen, dat er bij dieren uit verschillende voeder-
groepen een verschil in spiermaagontwikkeling leek te bestaan. De bedoelde groepen
kregen haar voer resp. in de vorm van meel en kuikenzaad; volledig meel, opfok-
korrcl en kuikenzaad: en volledige korrel. In latere proeven met Noordhollandse
Blauwe kuikens op overeenkomstige rantsoenen werd de eerste indruk bevestigd en
het verschijnsel met een grote mate van statistische zekerheid vastgesteld. Tenminste
tot de leeftijd van 10 weken waren de magen der kuikens op volledig meelvoer en
op meel en kuikenzaad naar verhouding van het lichaamsgewicht sterker ontwikkeld
dan op de rantsoenen met tot korrels geperst voer. Tussen de twee eerstgenoemde
groepen onderling bestond eveneens een verschil, in die zin dat kuikenzaad met meel
gemiddeld een wat grotere spiermaagontwikkeling ten gevolge had dan volledig meel-
voer (publ. 1958). In een andere proef die later is genomen, werden aanwijzingen
verkregen dat de spiermaag zich na overgang van volledige korrel op meel en graan
op de leeftijd van 14 weken, vrij snel aan de aard van het voedsel kon aanpassen. De
fysiologische achtergrond van het verschijnsel is zonder meer niet duidelijk. Evenmin
kan antwoord worden gegeven op de vraag of er directe nadelen voor de dieren uit
voortvloeien.

Volgens literatuurgegevens dient sojaschroot een speciale behandeling (verhitting,
activering) te ondergaan, wil het als belangrijk bestanddeel van kuikenvoeder een
optimale groei mogelijk kunnen maken. Toen dit punt bij de olie-industrie in ons
land meer onder de aandacht kwam, werd het in het onderzoek op het Instituut
betrokken. N ij v e 1 d heeft hierover van eind 1957 af verscheidene proefnemingen
gedaan. Het onderzoek bevestigde dat kuikenvoeders waarin geen dierlijk eiwit voor-
kwam, met een hoog percentage doelmatig verhit sojaschroot als voornaamste eiwit-
bron een duidelijk betere groei en voederrendement gaven dan wanneer er een gelijke
hoeveelheid onbehandeld sojaschroot in verwerkt was. Dit resultaat werd niet be-
ïnvloed door verschil in herkomst van de partijen sojaschroot welke voor de proeven
werden gebruikt (publ. 1958 en 1959).

De invloed der toegepaste behandeling op de (schijnbare) verleerbaarheid voor kui-
kens van het ruw eiwit in sojaschroot werd door N ij v e 1 d en T e r p s t r a nagegaan
(publ. 1961). Zij kwamen voor onbehandeld sojaschroot tot een verteringscoëfficiënt
van 67.7 en voor het verhitte produkt van 82.2. (De pcpsine-zoutzuurmethode in het
laboratorium gaf resp. 97 en 94 aan.) Een latere proef van N ij v e 1 d gaf als uit-
komst dat de grociverschillen die bij kuikens optreden, bij gebruik van op de juiste
wijze verhit sojaschroot in plaats van onverhit, geheel of in hoofdzaak konden wor-
den verklaard uit het verschil in gehalte aan voor deze dieren verteerbaar ruw eiwit
in de soja.

De door N ij v e 1 d genomen proeven bevestigden overigens de verwachting dat bij
prijsverhoudingen op de veevoedermakrt, zoals deze in 1957 en 1958 waren, een be-
zuiniging van enige betekenis in de opfokkosten van kuikens kon worden verkregen
door
vervanging van dierlijk eiwit in het voeder door het eiwit van sojaschroot en
andere plantaardige eiwitrijke voedermiddclen. .Als het voedermengsel overigens aan
de eisen voldeed kon deze vcr\\-anging zelfs volledig zijn, zonder dat de groei er door
benadeeld werd. Het voederrendement (kg voer/kg kuiken) was dan echter op het
proefvoer zonder dierlijk eiwit iets minder goed.

Omdat voor de opfok van slachtkuikens zeer energierijke voeders worden aanbevolen
en
technisch dierlijk vet een energiebron is waarvoor in de mengvoederbereiding be-
langstelling was ontstaan, werd door T e r p s t r a in 1959 de
verteerbaarheid van een
dergelijk vet bij kuikens bepaald. Dit vet, dat afkomstig was van een destructor en
uit rundvet met wat varkensvet bestond, had voor deze dieren een verteringscoëffi-
ciënt van ca. 85% (publ. 1959).

-ocr page 222-

De invloed van bepaalde bestanddelen van het kippenvoer op de eidooierkleur is
door Terpstra sinds 1958 nagegaan. Bij vastzittende kippen zijn het vooral gele
mais en gras- of luzernemeel, die de gele of oranje kleur aan de dooier kunnen
geven. De percentages van deze vocdermiddelen, die het voer kan bevatten, zijn om
vocdertechnische redenen aan grenzen gebonden. Kippen die uitloop hebben in goede
grasrennen produceren dooiers die over het geheel aanmerkelijk meer kleurstof be-
vatten. Het verstrekken van boerenkool aan vastzittende hennen die overigens voer
met normale hoeveelheden gele mais en gras- of luzernemeel krijgen, kan soms de
dooierkleur wat versterken, maar de invloed die uitgaat van een uitloop in goede
grasrennen is aanmerkelijk groter.

Bij onderlinge vergelijking van dc invloed van la Plata-mais en Noordamerikaanse
gele mais, al dan niet met toevoeging van luzernemeel en/of grasmeel, had de eerst-
genoemde maissoort iets meer effect op de kleur dan laatstgenoemde. Het gebruikte
grasmeel gaf de dooiers een sterkere kleur dan het luzernemeel.

De hier gegeven voorbeelden hebben vooral betrekking op het onderzoek in de pe-
riode tot 1960. Zij geven geen volledig overzicht van alles wat toen aan de orde is
geweest, maar wel kunnen zij dienen om de aard van het werk te illustreren. Hier-
van geven zij hopelijk een zodanig beeld dat o.a. de spreiding van de onderwerpen
over het werkgebied dat ten behoeve van de pluimveehouderij werd bestreken, naar
voren komt.

In een derde artikel zal nader worden ingegaan op het onderzoek van de laatste
jaren, alsmede op enkele andere taken van het Instituut. Daarmede zal dan tegelijk
de weg zijn geëffend voor een blik op de naaste toekomst.

Ir. J. ]. de Jong.

DE VOEDING V.\\N DE DR.ACHTIGE MERRIE.
(Paardengezondheidskalender november 1961)

Gedurende de eerste 9 maanden behoeft bij de voeding van een merrie geen extra
aandacht aan een eventuele drachtigheid te worden geschonken. .Aangezien deze pe-
ricKle gedeeltelijk samenvalt met het weidescizoen, betekent dit dat het rantsoen uit-
sluitend uit weidegras van oordeelkundig bemest land kan bestaan. Bij stalstand moet
gewaakt worden voor overvoedering of een te grote en snelle opname van koud water
of koud voer: buitengewoon zware arbeid moet vermeden worden.
In de herfst komt nog wel eens abortus voor door te zware seizoenwerkzaamheden
(bietenoogst, ploegen) of minder geschikt voer (veel koude bieten e.d.). .Aan de
kwaliteit van het voer moet men steeds aandacht schenken, en wel in het bijzonder
bij drachtige dieren. .Alleen in alle opzichten onberispelijk voer is toegestaan, verder
moet elke eenzijdigheid (bijv. veel bietenloof, veel aardappelen, bieten e.d.) worden
vermeden. De mineralenvoorziening moet steeds in orde zijn: vooral bij jonge fok-
merrics treft men wel eens zichtbare tekortkomingen aan (beenstanden). Een goede
mineralenvoorziening is noodzakelijk voor moeder en kind.

Lichte werkzaamheden zijn aan te bevelen: voldoende beweging, minder gevaar voor
vervetting. In dc winter verdient een box (zo mogelijk met een uitloop naar buiten)
de voorkeur boven stalstand.

In de laatste twee maanden van de dracht verloopt de groei van de vrucht zeer storm-
achtig, hieraan moet via dc voeding kunnen worden voldaan. Vooral de behoeften aan
eiwit (spieren), mineralen (beendervorming) en vitamines (lichamelijke ontwikke-
ling) zijn dan sterk gestegen. Ook de behoefte aan energieleverende stoffen (kool-
hydraten) stijgt sterk: aan de stofwisseling van de to<-komstige moeder worden zeer
hoge eisen gesteld, vooral van het hart wordt veel gevergd. .Aan deze hogere eisen
kan worden voldaan door boven het normale rantsoen (bestaande uit hooi, kaf, bieten
en enig haver of gerst) van een niet hoog-drachtig paard een toeslag te geven van
bijv. 1-1/s kg mengmecl met 15-20% verteerbaar ruw eiwit, bijv. rundveerneel-B
en 1 ä 2 eetlepels mineralen. In de akkerbouwgebieden met veel bieten, bietenproduk-
ten en lucerne of klaver neme men het zg. Zeeuwse mineralenmengsel, elders het nor-

-ocr page 223-

male mengsel voor rundvee. Ook kan men de haver of gerst en deze toeslag gezamen-
lijk geven in de vorm van een speciaal soort paardemeel met 13-15% verteerbaar
ruwciwit. Bij gebruikmaking van rundveemeel vergewisse men zich ervan, dat hierin
geen droge pulp e.d. voorkomt (slokdarmverstopping). Aangezien aan de karoteen-
(vitaminc A)behoefte zeer hoge eisen worden gesteld, verdient het verstrekken van
1 a 2 kg kunstmatig gedroogd groenvoer aanbeveling; ook kan men de bekende rode
of gele wortelen geven (2-3 kg), dan wel ongeveer 5 kg prima, koud gewonnen
kuilvoer. Zijn deze natuurlijke bronnen afwezig, dan kan men ook regelmatig een
fabriekspreparaat toedienen. Vanzelfsprekend moet steeds volop vers drinkwater van
onberispelijke kwaliteit (waterleiding met automatische drinkbakjes) beschikbaar
zijn. Ook in deze laatste periode kan de merrie nog goed werkzaamheden verrichten,
voor de stofwisseling is dit buitengewoon gunstig, men moet er echter voor waken,
dat het dier te zware vrachten moet trekken of te snel en te langdurig moet galop-
peren. Lichte werkzaamheden, in staptempo verricht, zijn het meest gewenst.

rOEKOMSTIGE MOGELIJKHEDEN BIJ DE PLUIMVEEHOUDERIJ.

Vorig jaar stelde de Minister van Landbouw en Visserij de Commissie Nieuwe Be-
drijfsssystcmen in de Landbouw in. Deze commissie, die is samengesteld uit verte-
genwoordigers van het bedrijfsleven en de overheid (voorzitter F. J. Bruinsma, secre-
taris Ir. H. T. Tjallema), publiceerde onlangs een nota onder de titel: „Structuur-
veranderingen in de landbouw". In deze nota gaf de Commissie een uiteenzetting
van de richting waarin de aanpassing van onze landbouwbedrijven aan de verande-
rende economische en maatschappelijke omstandigheden kan worden bevorderd. In
het bijzonder heeft zij gewezen op de verbetering van de interne bedrijfsstructuur,
hetgeen in korte tijd tot een belangrijk hogere arbeidsproduktiviteit kan leiden. De
Commissie kan zich bij haar arbeid laten bijstaan door studiegroepen voor de diverse
vraagstukken. Reeds is een vijftal studiegroepen werkzaam.

Zo kwam onlangs de Studiegroep Pluimveehouderij met een rapport gereed, dat thans
openbaar gemaakt is. In dit rapport geeft de Studiegroep haar gedachten weer om-
trent de toekomstige mogelijkheden voor het houden van legkippen in bedrijfsverband.
In de inleiding van het rapport merkt de studiegroep op, dat de Nederlandse pluim-
veestapel de laatste jaren enorm is toegenomen. Zo nam in de periode 1950 tot 1959
het aantal leghennen toe van 15,7 tot 25,3 miljoen stuks en het aantal eieren per kip
van 170 tot 210 per jaar. De waarde van de produktie in 1959 beliep 835 miljoen
gulden, waarvan 569 miljoen als opbrengst uit export werd verkregen. Weliswaar
heeft de Nederlandse pluimveehouderij getoond met succes de concurrentie van
buitenlandse producenten het hoofd te kunnen bieden, maar het zou onjuist zijn,
op grond daarvan dc ogen te .sluiten voor nieuwe ontwikkelingen.
De voortdurende stijging van de lonen heeft b.v. in sommige andere landen reeds ge-
leid tot belangrijke veranderingen in de produktiemethoden. Gezien de ontwikkeling
van nieuwe arbeidsbesparende werkmethoden en de nieuwe mogelijkheden van huis-
vesting van pluimvee, besteedde de Studiegroep bijzondere aandacht aan het houden
van grote eenheden legkippen.

Het werk van de Studiegroep richtte zich in hoofdzaak op de bedrijfstechnische en
bedrijfseconomische aspecten. Zij acht een afzonderlijke studie van de marktvraag-
stukken evenwel zeer gewenst.

Een der hoofdstukken is gewijd aan de te verwachten ontwikkeling van het aantal
legkippen per bedrijf. In dit hoofdstuk wordt erop gewezen dat de legkippen in Ne-
derland tot dusverre nog overwegend in kleine aantallen voorkomen. Evenwel blijkt
de laatste jaren dat het aantal bedrijven met pluimvee afneemt, terwijl het aantal
dieren per bedrijf toeneemt.

Gezien de voordelen verbonden aan het houden van een groter aantal legkippen per
bedrijf, kwam de Studiegroep voor de vraag te staan of het gemengde gezinsbedrijf
nog wel zou kunnen concurreren met het grote, gespecialiseerde pluimveebedrijf. De
Studiegroep kwam tot de conclusie dat het gemengde gezinsbedrijf niet achter behoeft

-ocr page 224-

te blijven, mits maar gestreefd wordt naar een zodanig aantal kippen, dat een zo
voordelig mogelijke produktie bereikt wordt. Het optimale aantal zal van bedrijf tot
bedrijf verschillen. In het algemeen zal het kunnen variëren van 400-1500 legkippen.
Boven 1500 kippen krijgt het bedrijf naar het oordeel van de Studiegroep al een
tamelijk gespecialiseerd karakter. Bij grotere aantallen zal men uiteraard nog meer
kunnen profiteren van de mogelijkheden tot mechanisatie en rationalisatie. Dan wordt
b.v. de automatische voederketting rendabel. Bij minder grote aantallen kan men
met voordeel gebruik maken van een voederwagen.

Voorts heeft de Studiegroep nagegaan welke mogelijkheden er zijn om de econo-
mische weerstand van de gezinsbedrijven met pluimvee te vergroten, daarbij vooral
aandacht bestedende aan de financiering, de integratie bij de afzet en de bevordering
van het bedijfseconomisch denken.

Om zoveel mogelijk te kunnen profiteren van de mogelijkheden die het houden van
een flinke pluimveestapel biedt, dient volgens de Studiegroep vooral aandacht te wor-
den besteed aan de volgende punten:

a. Systematische benutting van de beschikbare hokruimte;

b. Het kiezen van een geschikt voedersysteem;

c. Het rationeel verzamelen van de eieren;

d. Zorgen voor gezonde dieren;

Aan al deze punten wordt in het rapport uitvoerig aandacht besteed.
Verder wijst de Studiegroep op de grote betekenis van kwaliteitsverbetering van de
eieren, waarvoor er diverse mogelijkheden zijn. Zo zijn er plannen in voorbereiding
om de fokkers in deze richting te stimuleren. Een voordeel van grotere eenheden
kippen kan zijn dat niet alleen de verzamelkosten van de eieren lager zijn, maar ook
dat het ei in versere toestand van de boerderij kan worden opgehaald. Bij produkties
in grotere eenheden zou het bovendien gemakkelijker zijn om te komen tot een uit-
betaling naar kwaliteit.

De Studiegroep besluit haar rapport met het opsommen van een tiental punten
waarin aanbevelingen worden gedaan voor nader onderzoek.

Het voorgaande geeft slechts enkele grepen uit dit rapport. Voor belangstellenden
is het te verkrijgen bij het Proefstation voor de .Akker- en Weidebouw te Wageningen
door storting van ƒ 1,- op giro 966643, onder vermelding „Voor rapport Studiegroep
Pluimveehouderij".

AUTOMATISERING VAN DE REGISTRATIE VAN GEGEVENS IN VER-
BAND MET DE KUNSTMATIGE INSEMINATIE BIJ RUNDVEE.

V a n L O e n en S. W. J. V a n D i e t e n.
Dit rapport over het ponskaartensysteem voor de registratie van gegevens bij de
kunstmatige inseminatie van rundvee werd uitgebracht in het kader van de afdeling
Diergeneeskunde T.N.O. De aanleiding tot het schrijven ervan was een verzoek van
de afdeling Verloskunde en Gynaecologie van de Faculteit voor Diergeneeskunde
om een advies uit te brengen omtrent de volledige geboorteregistratie. Omdat tege-
lijkertijd een automatisch administratie-systeem ter beschikking kwam voor de R.U.
en men bovendien in de K.I.-veieniging „de Kempen" bezig was om voor de gehele
registratie gebruik te gaan maken van ponskaarten, groeide dit advies uit tot het
bovengenoemde rapport.

Na een korte inleiding (hoofdstuk 1) wordt in hoofdstuk 2 een algemene beschouwing
gegeven over de foktechnische betekenis van dc K.I.

De schrijvers stellen daarbij dat, hoewel de K.I. zich na de oorlog zeer stormachtig
heeft ontwikkeld en de K.I. ook algemeen wordt aanvaard als fokmethode, het niet
mogelijk is om op basis van wat tot nu toe wordt geregistreerd een oordeel te vormen
over de foktechnische consequenties van de K.I.

Men zou ook kunnen stellen dat men in foktechnisch opzicht meer uit de K.I. zou
hebben kunnen halen, dan er tot nu toe uitgehaald is, wanneer men een vollediger
registratie had gehad, die bovendien gemakkelijker toegankelijk was geweest.

-ocr page 225-

Om deze redenen pleiten de auteurs dan ook voor een volledige registratie en het
ponskaartensysteem.

Hoofdstuk 3 is gewijd aan de volledige geboorteregistratic, waaronder dus wordt ver-
staan het registreren van alle door middel van K.I. verwekte kalveren.
Als voordelen hiervan worden genoemd:

1. de mogelijkheid tot onderzoek aan een ongeselecteerde groep;

2. men kan met het gehele materiaal, of met een aselecte steekproef eruit, onderzoek
verrichten betreffende graviditeit, partus en pucrperium:

3. men krijgt gegevens om zich een goed inzicht te vormen in eventuele erfelijke
gebreken.

Het systeem dat verder beschreven wordt is in grote trekken het systeem van de
K.I.-vereniging „de Kempen" te Oerie.

Hierbij wordt gebruik gemaakt van de individuele koekaart waarop alle gegevens
betreffende identificatie, inseminatie enz. worden genoteerd.

Bij een volledige geboorteregistratie is eigenlijk de individuele koekaart onmi.sbaar.

Hoofdstuk 4 behandelt de registratie, met behulp van het ponskaartensysteem. Als
voordelen worden genoemd dc grote bereikbaarheid van de geregistreerde gegevens
en de betrouwbaarheid van de methode. Zij stellen bovendien als voorwaarden dat in
geval men de registratie van de K.I. zou gaan automatiseren dit op een uniforme
wijze zou moeten gebeuren om grote aantallen gegevens ter beschikking te kunnen
krijgen. Bovendien zouden dan alle betrokken instanties gebruik moeten maken van
een eendere identificatiemethode voor het rundvee.

De schrijvers geven verder een uitgebreide beschrijving van het systeem, zoals dat
voor de K.I. zou kunnen dienen. Zij komen tot 2 ponsdocumenten n.1. de individuele
koekaart en het losbladig sprongenboek. .»Mie gegevens worden in code op de 2 pons-
documenten genoteerd.

Deze 2 ponsdocumenten dienen dan als bron voor het vervaardigen van in totaal
6 ponskaarten, t.w. de stamkaart, identificatiekaart, inseminatiekaart, reproduktie-
kaart, afvoeringskaart (deze 5 zijn afgeleid van dc individuele koekaart) en de
spermakaart (afgeleid van het losbladig sprongenboek). Uitgewerkte voorstellen
voor het coderen van alle gegevens zijn tevens in het rapport opgenomen,
.^an de hand van schemata („stroomdiagrammen") wordt dan verder aangegeven
hoe men de verschillende overzichten en gegevens (zoals 30-60 dagen rapporten, jaar-
overzichten, gegevens voor stamboek enz.) kan vervaardigen.

In een aanhangsel zijn nog afbeeldingen en beschrijvingen opgenomen van de ver-
schillende machines die in gebruik zijn bij het beschreven ponskaartensystecm en
waarover dc R.U. de beschikking krijgt.

Het rapport beoogt te zijn een bijdrage om geïnteresseerden tot kritisch nadenken
te stemmen (voorwoord). Als zodanig is het alleszins geslaagd, want het geeft op
een duidelijke wijze een inzicht in de voordelen cn de mogelijkheden van een pons-
kaartensysteem voor de K.I.-registratie. Dat men van mening kan verschillen over
wat er nu wèl of niet geregistreerd behoeft tc worden doet aan de waarde van het
rapport niets af.

Wij zouden ten slotte nog enkele opmerkingen willen maken over een automatische
registratie-systeem bij de K.I.

Men behoeft het voordeel van een ponskaartensystecm niet in dc allereerste plaats te
zoeken in het wetenschappelijke vlak. Het moet op de duur leiden tot grote vereen-
voudiging van de registratie en ook tot een goedkopere werkmethode. Hierbij is bij
voorbeeld te denken aan een aantal kleinere verenigingen, die gczamelijk overgaan
tot een automatisch systeem. Voor kleinere verenigingen is dc administratie en re-
gistratie vaak een last, omdat men cr meestal geen speciale kracht voor kan aan-
stellen. Een gczamelijk automatisch systeem, waarbij op één centrale plaats de pons-
kaarten vervaardigd worden zou hen van deze last kunnen bevrijden. Dit zou ook
aan de betrouwbaarheid van dc gegevens zeer ten goede komen. Dit zijn dus voor-
delen die puur en alleen voor de verenigingen zelf gelden.

-ocr page 226-

Dat het wctenschappehjk onderzoek tegehjkertijd zeer gediend zou zijn, is, bezien
van de kant van de K.I.-verenigingen, een (overigens zeer belangrijke) bijkomstig-
heid.

Voor sommige takken van wetenschap (o.a.zootechniek) zijn grote aantallen betrouw-
bare gegevens nodig. Deze gegevens kunnen meestal niet door een wetenschappelijk
instituut zelf verzameld worden.

,A.ls belanghebbende zou dus ook de wetenschap het in gebruik nemen van een of ander
ponskaartensysteem daadwerkelijk kunnen bevorderen. Er zou dan een zeer vrucht-
bare en zeer noodzakelijke samenwerking kunnen ontstaan tussen wetenschap en
praktijk.

Het is daarom de grote verdienste van dit rapport, dat het voor een dergelijke samen-
werking de mogelijkheden open legt en bovendien waar maakt, want uit een samen-
werking tussen wetenschap en praktijk is het immers zelf geboren.

C. M. T. Willems.

VR.A.AGSTUK VAN DE SALMONELLOSE IN STUDIE,
Dc invoer van dier- en vismeel wordt nader bezien.

De Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid heeft in de memorie van ant-
woord bij de begroting van zijn departement voor 1962 bevestigd, dat zich in ons
land inderdaad van tijd tot tijd uitbarstingen van salmonellose (c.q. paratyfus) voor-
doen. Het probleem heeft de bijzondere aandacht van de Minister.
De Gezondheidsraad stelt een onderzoek in naar de oorzaken, welke tot verbreiding
van de salmonellose aanleiding geven en naar de mogelijkheden tot het voorkomen
dezer verbreiding. Ook de inspecties van de volksgezondheid en het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid hebben het vraagstuk van de salmonellose in studie, waarbij
aansluiting aan het onderzoek, dat door de Gezondheidsraad wordt ingesteld, is ver-
zekerd.

Omtrent de bestrijding van één der oorzaken van de uitbreiding van de salmonellose-
besmettingen, de invoer van besmet dier- en vismeel, is overleg tussen de ministers
van sociale zaken en volksgezondheid en van landbouw en visserij gaande. De maat-
regelen, welke op dit gebied noodzakelijk zijn, zullen zo spoedig mogelijk worden
genomen.

Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij.

JAARVERSL.AGEN 1959 EN 1960 V.\\N DE STICHTING GEZONDHEIDS-
DIENST VOOR PLUIMVEE.

Van dc Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soesterberg, zijn kort geleden
de beide jaarverslagen 1959 en 1960 gezamenlijk in druk verschenen.
In het ruim negentig pagina\'s omvattende rapport zijn in uitgebreide vorm de diverse
activiteiten van het Instituut nader beschreven en toegelicht. Voor een ieder met be-
langstelling voor Pluimveeziekten en hun bestrijding zullen speciaal die hoofdstukken,
welke handelen over georganiseerde pluirnveeziektenbestrijding (o.a. voorschriften ten
aanzien van het pullorum-onderzoek, het entschema etc.) en de bespreking van dc
geconstateerde ziekten bij het ingezonden materiaal en hun betekenis voor de pluim-
veehouderij voldoende informatie bieden ten aanzien van dc huidige stand van zaken
op het terrein van de voornaamste pluimveeziekten.

Kennisname van de resultaten van diverse proefnemingen, o.a. betreffende de uitwer-
king van bepaalde coccidiostatica, de resistentie ten aanzien van leucose en het op-
treden van vitamine Da-deficiëntie is verder ten stelligste aan te bevelen voor de-
genen die in hun dagelijkse werkzaamheden regelmatig met problemen ten aanzien
van pluimveeziekten geconfronteerd worden.

H. C. M. Meens.

-ocr page 227-

CONGRESSEN

WORLD VETERINARY POULTRY ASSOCIATION.
2e Internationale conferentie, 24-26 september 1962, Cambridge.

Het voorlopige globale programma van deze conferentie luidt als volgt:

Zondag 23 september:
\'s middags: inschrijving.

Maandag 24 september:

\'s morgens: inschrijving en opening der conferentie;
onderwerpen: Histopathologic en de diagnosestelling;

Immuniteit tegen protozoaire ziekten;
\'s middags: Bezoek aan de Veterinary School, Cambridge.

Dinsdag 25 september:
\'s morgens:

onderwerpen: Volksgezondheid en pluimveeprodukten;

De toxiciteit van pinda\'s voor pluimvee;
Produktie van aviaire virusvaccins;
\'s middags: Bezoek aan Houghton Poultry Research Station.

Woensdag 26 september:
\'s morgens:

onderwerpen: Symposium over ziektebestrijding in verschillende landen:

Jaarlijkse .Algemene Vergadering en sluiting van de conferentie,
"s middags: Rondgang langs Cambridge Colleges enz.

Men kan zich voor het bijwonen van dit Congres opgeven bij de secretaris-penning-
meester van de W.V.P..A.:

Dr. H\'. M. McKay — Cyanamid of Great Britain Ltd. — Bush House, Aldwych,
London, W.C. 2;

en bij de le secretaris van de groep Pluimveewetenschap van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde:

Prof. Dr. J. Hoekstra, Pauw van Wieldrechtlaan 5, Zeist.

L\\TERN..\\TIO.NA.AL CONGRES OVER RUNDERZIEKTEN.
Ten vervolge op hetgeen op pag. 130 (afl. 2) van het tijdschrift werd medegedeeld,
wordt bericht dat, in verband met andere gelijktijdige internationale bijeenkomsten
en de Wiener Festwoche, logies voor het congres slechts verzekerd kan worden in-
dien de aanmelding nog in februari geschiedt.

Een voorlopig wetenschappelijk programma kon nog niet worden samengesteld; tot
nog toe kwamen uit 10 landen 8 voordrachten en 10 korte mededelingen binnen.
De deelname kosten zullen 200 Schilling bedragen.

Een voorlopig programma voor allerlei excursies werd reeds ontvangen.
Ten overvloede wordt medegedeeld, dat men alle inlichtingen kan verkrijgen bij
Prof. Dr. K. Diernhofer, Uien 111, Linke Bahngasse 11.

IVe INTERNATIONAAL SYMPOSIUM VOOR DIERENTUINDIERENARTSEN.

Dit symposium wordt van 27-31 mei a.s. te Kopenhagen gehouden.

.Ms onderwerpen voor de wetenschappeliijke voordrachten zijn ditmaal de ziekten

van de robben en de narcose bij exotische dieren gekozen. Daarnaast zullen korte

mededelingen over diverse onderwerpen ten gehore worden gebracht.

De congreskosten bedragen 100 d. Kronen.

Opgave vóór 28 februari 1962 bij:

N.O. Christensen, Den Kgl Veterinaer-og lanhohojskole Ambulatorisk klinik.
Bülowsvej 13 Kobenhavn V.

-ocr page 228-

MEDEDELINGEN

Van de Veearfsenijkundige Dienst

PULLORUM-ANTIGEEN.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 85, geproduceerd door Laboratoria Nobilis
N.V. te Boxmeer, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot l-l-\'63.

DOORLOPENDE AGENDA

1962

Februari,

10, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten M.v.D. Bijeenkomst, 10.00

uur. Hotel Smits, Utrecht, (pag. 208)
14, .Afd. Zuid-Holland, M.v.D. Vergadering, 19.45 uur, Beurscafé-Restau-
rant, Muranozaal, Rotterdam, (pag. 136)
14—15, C.L.O. Studiedagen, Utrecht, (pag. 1578 (1961))

17, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, M.v.D. Vergadering, 14.30

uur. Kliniek voor Kleine Huisdieren, (pag. 208)
24, .Afd. Noord-Holland M.v.D, Ledenvergadering, 14.30 uur. Café-Restau-
rant Koekenbier, Alkmaar, (pag, 208)

Maart,

1, Afdeling Groningen-Drenthe M,v.D. Vergadering, 14.00 uur. Hotel
Riehe, Groningen, (pag. 1585 (1961))

5— 9, Cursus afvalwaterbiologie, München, (pag. 130)

7, Afd. Gelderland, M.v.D. Ledenvergadering, 14.30 uur. Hotel „Nedcr-
Veluwc", Bennekom. (pag. 208)

April,

8—12 mei. Cursus tropische diergeneeskunde, Berlijn, (pag. 130)

Mei,

17—19, Internationaal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62, 130, 203)

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jarig bestaan,
(pag. 517 (1961))

27—31, IVe Intern. Symposium dierentuindierenartsen, Kopenhagen, (pag. 203)
27—2 juni. International Association for Veterinary Food Hygicnists, 3e

Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961), pag. 62)

Juni,

30—7 juli. Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Aitgustus,

10—18, World\'s Poultry Science .Association, 12e Wereldcongres, Sydney,
(pag. 589 (1961))

September,

12-1^ \'^^^eimif.eesi ^lllarthcfuif^jnj uoai ^J^ie\'icjeueesiiunde

(pag. 764, 1386 (I960)) ; (pag. 145, 294, 874, 1667 (1961)) ; (pag. 66,
133, 205)

24—26, World Veterinary Poultry Association, 2e Int. Conferentie, Cambridge,
(pag. 203)

Oktober,

6— 8, Deutsche Veterinärmedizinisch" Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim.

(pag. 130)

-ocr page 229-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBEXSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

VAN HET BUREAU
Eeuwfeest 1962.

TENTOONSTELLING.

De historische tentoonstelling welke ter gelegenheid van het eeuwfeest ingericht
wordt, zou ook graag een aantal „mopjes" omvatten, watirmee bedoeld is grap-
pige foto\'s van vroegere dierenartsen in speciale voertuigen, of met één der eerste
auto\'s, oude praktijkkleding als tegenhanger van de huidige witte jassen, hand-
schoenen enz., eventuele spotprenten op het beroep van dierenarts (op dat van
arts en tandarts o.a. zijn er vele!!), enz.

Helaas is niets binnengekomen op de oproep in de aflevering van 1 januari;
mag er nu op een lawine van reacties worden gerekend?
Het is toch ook UW feest!

COMMISSIES.

In de vorige aflevering staan een paar fouten in de vermelding van de commissies,
die reeds door het Eeuwfeestcomité zijn ingesteld.

Ter verduidelijking volgen nogmaals deze commissies, aangevuld met nog een
nieuwe commissie.

Goncertcom missie:

voorzitter: Dr. M. F. Kramer,
leden : Prof. Dr. }. Boogaerdt.
P. H. Bool,
G. Heeringa.

taak : zij stelt het concert programma vast, kiest de solist, beoordeelt de
versiering, regelt het verloop van de avond.

Hippische commissie:
voorzitter: G. M. Vogely.
leden : G. Eikelenboom,
A. ]. Feberwee,
P. van Schalk.

taak : zij stelt het programma van de hippische demonstraties vast en
bereidt het voor; tevens regelt zij het verloop van de middag.

Expositiecommissie:

voorzitter: Dr. II\'. A. de Haan.
leden : Dr. E. de Boer,
G. P. A. Frijlink,
J. Kruize,

G. ]. h\'. van der Meij.
taak : zij zal er voor zorgdragen, dat tijdens de viering een tentoonstelling
plaats heeft onder de titel „Het dier in de kunst", waarbij zo

-ocr page 230-

mogelijk ook werk van dierenartsen — of door dierenartsen ver-
zameld — getoond zal worden. Ook werk van niet-dierenartsen,
die echter nauwe relaties met dierenartsen hebben, valt hieronder.
De voorzitter en het laatstgenoemde lid zullen hun zorg geven aan
de historische expositie, welke onder leiding van de directrice van
het Universiteitsmuseum tot stand zal komen.

R a 11 y e c 0 m m i s s i e: (ingesteld door de „oudste" en de ontvangende afde-
lingen Zuid-Holland en Utrecht)

A. A. Oskam (contactfiguur met het Eeuwfeestcomité),
leden : ]. H. de Boer,

Dr. S. Koopmans,
Dr. K. ]. Kruyt,
H. B. Lammerts,
A. S. Schneider,
J. Uwland,
M. Visser.

taak : zij zal volledig de rallye regelen, van gemeentelijke goedkeuringen
tot en met de uit te reiken prijzen toe.

Contributie 1962.

Uit diverse betalingen, die tot nu toe zijn gedaan, blijkt dat de contributieregeling,
die thans geldt, ondanks de duidelijke toelichting op de achterzijde van de nota,
toch nog aanleiding tot vergissingen geeft.

Nogmaals wordt er op geattendeerd, dat de vastgestelde contributies ook dit jaar
nog worden verhoogd met 10% van het Eeuwfeestfonds.
Dit geldt ook voor de bijzondere contributies:

Leden ouder dan 65 jaar : ƒ 22,- -(- ƒ 2,- = ƒ 24,-.

Leden in het buitenland : ƒ 44,- -I- ƒ 4,- = ƒ 48,-.

Leden, die nog geen enkele aanslag hebben ontvangen: ƒ 44,- -f ƒ 4,- = ƒ 48,-.
Leden, die voor eerste oefening in militaire dienst zijn,

beneden de rang van vaandrig of kornet : ƒ 22,- ƒ 2,- — ƒ 24,-.

Llniversiteitsmuseuiii.

De Diergeneeskundige afdeling is ditmaal door Prof. Dr. J. A. Beijcrs verrijkt met
vele foto\'s van studentengrocpen van vroeger (van ruimen voorzien!) en met enkele
oude dictaten.

Assistentenregcling (verzekering).

Onder verwijzing naar de betreffende mededeling in aflevering nr. 2.3, deel 86, dd.
1 december 1961 is in de praktijk gebleken, dat het niet geheel duidelijk is of de
in een assistentieperiode vallende zon- en feestdagen al dan niet voor verzekering
moeten worden aangemeld.

Zoals U bekend is onder de verzekering medebegrepen een uitkering van ƒ 20,-
per dag voor ziekengeld, ingaande na verloop van drie dagen na de dag waarop een
student volgens vaststelling door een daartoe bevoegd geneesheer volledig arbeids-
ongeschikt is geworden en eindigende op de laatste dag van de overeengekomen
assistentieperiode.

Aangezien aanspraak op deze uitkering kan worden gemaakt indien de overeenkomst
tot assistentie bij een en dezelfde dierenarts voor minstens vier achtereenvolgende
kalenderdagen is aangegaan, verdient het dus aanbeveling dat een assistentieperiode
niet wordt onderbroken door de hierin voorkomende zon- en feestdagen eruit te
lichten.

Met betrekking tot de ongevallendekking kan het ook van belang zijn dat deze op
206

-ocr page 231-

genoemde dagen doorgaat, daar het kan voorkomen dat een student dan moet reizen,
waarbij hem een ongeval kan overkomen.

Teneinde de belangen van de dierenartsen en die van de studenten het beste te
dienen werd met de „Eerste Rotterdamsehe", Maatschappij van Verzekering N.V.
overeengekomen dat zon- en feestdagen worden medeverzekerd, zodat hierover ook
premie in rekening wordt gebracht.

Analistenopleiding.

Op de diergeneeskundige laboratoria vormt de aantrekking van en de voorziening
met geschoolde analisten een steeds voortdurend probleem.

Een der factoren, die hiertoe bijdraagt, was tot dusverre de onmogelijkheid om zich
vanuit een diergeneeskundig laboratorium te bekwamen voor het tweede gedeelte
van een analist-examen.

Voor het hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is dit aanleiding
geweest tot nader overleg met de Centrale Commissie voor het .Analist-examen van
de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging.

Uit dit overleg is een overeenkomst tot stand gekomen van de volgende inhoud:

Een candidaat-analist, in het bezit van het eerste deel van het analisten-examen
zal een bestaande medische opleiding kunnen gaan of blijven volgen. Voor het
praktische gedeelte van de opleiding, vereist voor het tweede gedeelte van het
examen in bacteriologische richting, kunnen de werkzaamheden op het dier-
gneeskundig laboratorium verricht, mede in rekening worden gebracht. De moei-
lijkheid, dat een leerling-analist, werkzaam op een diergeneeskundig laboratorium,
die het tweede gedeelte van het examen wenst te behalen, gedwongen is van werk-
kring te veranderen, vervalt hiermede.
Wèl dient men de bacteriologische richting te kiezen.

Uiteraard zijn er enige restricties. Niet alle onderdelen die, ook praktisch, gekend
moeten worden, worden beoefend en toegepast op het diergeneeskundig laborato-
rium. Voor dergelijke specifiek medische objecten zal de candidaat zijn praktijk
moeten blijven opdoen op een erkend medisch laboratorium dat zich met de op-
leiding van bacteriologische analisten occupeert, doorgaans dus de streeklabora-
toria.

Het aantal onderdelen, gevraagd voor het praktische deel van het examen die de
candidaat-analist op het diergeneeskundig laboratorium wel, dan niet zal kunnen
beoefenen wisselt al naar het instituut, waar men werkzaam is. Het bleek echter
een uiterst moeilijke opgave om het te volgen praktische deel van deze analisten-
opleiding categorisch te scheiden in twee delen, waarvan het ene in een dier-
geneeskundig laboratorium en het andere in een medisch instituut moet worden
gevolgd.

Daarvoor wisselen de plaatselijke omstandigheden te veel.

Daarom is een oplossing op plaatselijk niveau gezocht, waarbij de gang van
zaken als volgt doorgang kan vinden. Een diergeneeskundig laboratorium, dat
een leerling-analist in de gelegenheid wil stellen het tweede deel van het examen
te behalen, zoeke contact met het dichtstbij gelegen medisch laboratorium, waar
de mogelijkheid bestaat de theoretische- en praktische cursus voor bacteriologisch
analist te volgen. In onderling overleg worde dan vastgesteld, welke onderdelen
voor de leerling „buitenshuis" moeten worden gevolgd en welke op het eigen
laboratorium onder toezicht van de diergeneeskundig bacterioloog kunnen wor-
den beoefend. Is de tijd van het examen daar, dan diene de candidaat een ver-
klaring in, ondertekend door beide laboratoria, zowel het medische als het dier-
geneeskundige, waaruit moge blijken, dat hij/zij de nodige praktische ervaring
heeft verkregen over de tijdsduur, die daarvoor is gesteld en over de onder-
werpen, die worden vereist. Het examen zelf beslist uiteindelijk wel of de can-
didaat de hem of haar geboden kansen al of niet voldoende heeft weten te be-
nutten.

-ocr page 232-

Het hoofdbestuur is er zich wel van bewust, dat de getroffen regeling zekere be-
zwaren heeft.

Voor het diergeneeskundig laboratorium, dat de candidaat of hoogstens enkele
candidaten tegelijk, leiding moet geven bij het praktisch werk, ook bij onder-
delen, die nu niet altijd onder het routinewerk vallen, terwijl zij bovendien de
leerling gelegenheid zal moeten verstrekken gedeeltelijk in diensttijd elders kennis
op te doen.

Bezwaren ook voor de medische laboratoria, die de vruchten van hun werk, in
casu de aanstelling van een nieuwe, zelf opgeleide analist, niet zullen kunnen
plukken en misschien soms zelfs schoorvoetend het grootste deel van de prak-
tische opleiding van hun cursanten uit handen geven.

Bezwaren ook voor de leerling-analist zelf, die een grote mate van inzicht moet
ontwikkelen om uit de twee uiteindelijk steeds verschillende laboratoria datgene
te zoeken wat hij voor het speciale doel van het afleggen van het examen aller-
eerst behoeft.

Desniettemin, zonder inspanning wordt nooit een doel bereikt en het Hoofd-
bestuur is van mening, dat de getroffen regeling in verschillende gevallen zal
kunnen bijdragen tot een betere voorziening met geschoolde analisten. De dier-
geneeskundige laboratoria, die geïnteresseerd zijn in de opleiding van hun tech-
nisch personeel, maken wij dan ook gaarne door middel van deze mededeling
op deze nieuwe mogelijkheid attent.

VAN DE AFDELINGEN
Afdeling Gelderland.

Ledenvergadering.

De afdeling Gelderland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal haar eerst-
volgende vergadering houden op 7
maart a.s., om 14.30 uur in hotel Neder-Veluwe,
Bennekom.

.\\ls spreker zal collega H. L. L. van Werven aanwezig, zijn, voorts zal een bezoek
aan „De Wagenrenk" worden gebracht.

•Afdeling Noord-Holland.

Ledenvergadering.

Dc afdeling Noord-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal de eerst-
volgende vergadering houden op
24 februari a.s., om 14.30 uur in Café-Restaurant
Koekenbier, Alkmaar.

.Als spreker zal collega P. R e i t s m a aanwezig zijn; onderwerp: Mineralen.
VAN DE GROEPEN

Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten.

De Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde zal haar eerstvolgende bijeenkomst houden op
zaterdag 10 februari a.s.
om 10.00 uur in Hotel Smits te Utrecht.

Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier.

De Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde organiseert
op 17 februari a.s. om 14.30 uur een vergadering in de
Kliniek voor Kleine Huisdieren, Alex. Numankade 91, Utrecht.

PERSON.ALIA

Adreswijzigingen en dergelijke:

.Aalfs, Dr. H. G., van Waddinxvcen naar Gouda, van Swietenstraat 1 (tel. onge-
wijzigd). (142)

-ocr page 233-

Ambagtsheer, P.; 1961 ; Utrecht, Mgr. v. d. Weteringstraat 30 bis; tel. (030) 2 70 97;

wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., kliniek v. vet. Verlosk. en Gynaecoloie). (143)
Aukema, C. (F. C. is niet juist), van Roden naar Norg (Dr.), Dennenlaan 2, tel.

(05928) 438. (143)

Eijk, W. van der, te Diever, tel. gewijzigd in (05219) 13 78. (157)

Gcmert, W. van, te West-Terschelling, tel. gewijzigd in (05620) 220. (159)

Golstein Brouwers, G. W. M. van, van Hcythuyzen naar Roermond, Wullem van
Griepstraat 10, tel.
privé (04750) 50 89. (160)

Grashuis, Dr. J., van Hoogland naar Hamersveld (gem. Lcusden), „Hohorst", Burg.
de Bcaufortwcg 1, Directeur (belast met de voorlichting) v. d. Stichting Onder-
zoek Bodem, Plant en Dier. (160)
Groot, D. W. de, te Hellendoorn, tel. gewijzigd in (05486) 41 28. (161)
Heirman, A. L. J. M., van Hillegom naar San José, Gostarica (Centraal Amerika),
wetensch. medcw. Farbenfabriken „Bayer". (van 164 naar 210)
Jansen, Prof. Dr. Jac., te Utrecht, naar Adriaan van Ostadelaan 137 aldaar (tel.

ongewijzigd). (169)

Klaassen, H., te Leiden, aangesloten onder tel. (01710) 2 08 82. (172)

König, C. D. W., te Hoogevcen, giro gewijzigd in 1022155. 073)

Kramer, Dr. M. F., te De Bilt, tel. burean en functie gewijzigd in resp. (030) 1 69 24
en wetensch. hoofdambt. R.U., faculteit der Geneeskunde, histologisch, micro-
scopisch-anatomisch laboratorium. (175)

Kuipers, A. H. G., te Cuyk, tel. bureau cn functie gewijzigd in resp. (08850) 21 44
cn Directeur vet. varkensrcscarch en selectie afd. van N.V. FOMEVA. (176)

Litjens, J. B., van Socsterbcrg naar Hcythuyzen, Luytersteegstraat 4, tel. (04749)
733 (privé), 441 (bur.), D. b/d G.v.D. i/d prov. Limburg. (178)

Loon, J. Th. G. van, van Oss naar Charlevillc (Frankrijk), 12 .Avenue du Maréchal
Lelclerc, D. (van 178 naar 210)

Mulder, Dr. D., van Enschede naar Eefde, Schoolstraat 22, tel. (06750) 59 27,
wnd. D. (181)

Polak, J. A., te Vcendam, giro gewijzigd in 1000914. (186)

Ringnalda, D., van Dicpenheim naar Epse (post Gorssel), Huzarenlaan 13-A, tel.
(06759) 13 91 (privé), (06700) 25 28 (bur.), medew. van A. J. van Doorn te
Deventer. (189)

Rooy, W. F. J. van, te Haarlem, aangesloten onder giro 643385. (189)

Schröder, P. J. J. A., van Helden naar Middclbccrs, Beek en Bos b-120, tel. (04244)
373, wnd. D. (192)

Sncldcr, G. J. J.; 1961; Laren (N.-H.), Oostcrend 11a; tel. (02953) 24 53; wnd. D.

(194)

Veen, P. Y. van der; 1961; Utrecht, M. A. de Ruijterstraat 12 ben.; tel. (030)
2 06 87; gr. 255617; wnd. D. (199)

Vries, 11. dc, van Utrecht naar Dc Bilt, Akker 187, tel. (030) 6 02 61. (203)

X\'ijver, H. H. F. M. van dc; 1961; Biervliet, Weststraat 25; tel. (01152) 232; P.

(ass. bij H. A. M. van de Vijver te Biervliet). (203)

Weijens, H. .A., te Goes, tel. bureau en functie gewijzigd in resp. (04920) 24 58 en
h.k. cn dir. ab. te Helmond. (205)

Zee, L. van der; 1961; Utrecht, IJssclstraat 9; tel. (030) 3 65 55; wnd. D. (208)

Gevestigd:

Koens, P., te Dicpenheim (Ov.), Kuirngaarden 9, tel. (05475) 330 (voortzetting
praktijk D. Ringnalda). (173)

Meens, H. C. C. M., te Meycl, Willems Plantsoen 18 (geass. met H. J. L. Boonen
te Helden). (179)

Benoemd:

Daalen, E. A. van, te Almelo, te rekenenm.i.v. 1 januari 1962, tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst ter standplaats Almelo. (153)

-ocr page 234-

Driessen, J., te Voorburg, tc rekenen ni.i.v. 1 november 1961, tot veterinair inspec-
teur van de Volksgezondheid, tevens inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
in algemene dienst, ter standplaats \'s-Gravenhage. (155)

Eervol ontslag:

Zwaagstra, A., te Olst, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1961, als Rijks-

keurmeester in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst. (208)

Overleden:

Edens, Th., te Roodeschool, is aldaar overleden op 30 december 1961. (156)

GEVRAAGD VOOR DIRECT

ASSISTENT in grote gemengde praktijk

in Z.W. des lands voor 4 maanden.

Brieven onder no. 13/62 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslacm 123, Utrecht.

R.K, meisje, 24 jaar, z z.g.g. als

interne praktijk assistente van dierenarts

In bezit van dipl. assistente.

Genegen enige huish, werkzaamheden te verrichten.

Mej. G. A. van der Aa, Huize Helmburg, Winterswijk, (05435) 217.

-ocr page 235-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Diermeel en salmonellosis.

Meal of animal origin and salmonellosis.

door A. VAN DER SCHAAF^), H. J. M. VAN ZIJL^) en
FERNANDE M. HÄGENS\')

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie, Rijksuniver-
siteit, Utrecht.

Uit het Rijkslandbouwproefstation, Maastricht.

Inleiding.

In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 26 juli 1961 hebben
Dr. A. L. N
O O r d a ni en Dr. C. P o s t ni a, respectievelijk als hoofd van
de Afd. Volksgezondheid en Directeur van het slachthuis te .Amsterdam
verklaard, dat uien in de komende jaren zal moeten zoeken naar wegen
om de besmetting van de varkensstapel met mens-pathogene salmonella\'s
te doen verminderen, waarbij vooral aan de mengvoeders als besmettings-
bron der varkens aandacht zal moeten worden geschonken.
Zij gronden deze conclusie op een opvatting, die naar hun overtuiging in
alie landen bestaat, n.1. deze, dat de sterke uitbreiding van salmonellosis bij
de varkens in Europa haar oorsprong vindt in een steeds groeiende invoer
van dierlijke meelsoorten, o.a. vis- en diermeel uit tropische landen. Zij
besluiten hun artikel met de zinsnede:

„Zolang deze bron niet wordt gestopt en zolang besmet voedsel onge-
limiteerd kan worden ingevoerd is van een op zich zelf reeds uiterst
moeilijke bestrijding der ziekten bij de varkens op de boerderij weinig
heil te verwachten".
Deze boude beweringen en veronderstellingen worden gestaafd door een
onderzoek van geslachte varkens op salmonella\'s en de gegevens van de
Afd. Volksgezondheid omtrent door bacteriologisch onderzoek van se- en
excreta vastgestelde gevallen van salmonellosis bij Amsterdamse burgers.
In het jaar 1959 bleek 70% van de salmonellosis bij de mens veroorzaakt
te worden door
S. lyphimuriurn. Dit type werd in 32% van salmonella-posi-
tieve varkens aan het abattoir gevonden.

Hieruit trokken de schrijvers o.i. terecht de conclusie dat de S. typhimurium-
infectie bij de mens voor het merendeel afkomstig is van de varkens. Deze
dieren waren n.1. alle \\ rij in consumptie gekomen en de salmonella\'s waren
vooral op de huid en in de mesenteriale lymfklieren aangetroffen.
S. bredeney, S. worthington en S. give werden gezamenlijk in 43% der
positieve gevallen uit varkens geïsoleerd, zij kwamen echter slechts bij enkele
percenten van de salmonellosisgevallen bij de mens voor. Hieruit valt de
conclusie te trekken dat deze 3 salmonella-typen blijkbaar veel minder pa-
thogeen voor de mens zijn.

Met het oog op de volksgezondheid gaat het dus in de eerste plaats om
S. typhirnurium. Dit is de boosdoener bij voorkomende gevallen van sal-
monellosis.

1) Hoogleraar, Fac. der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Utrecht.

Chem. drs. aan het Rijkslandbouwproefstation, Maastricht.
\') Bacteriologe, Fac. der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Utrecht.

-ocr page 236-

En is nu de in de aanvang genoemde passage over import van besmet vis-
en diermeel ten opzichte hiervan nog gerechtvaardigd?
Wij beschikken niet over Nederlandse gegevens betreffende 1959, doch wel
over Engelse van 1958 en dan lijkt het inderdaad ontstellend wat daar werd
aangevoerd: van het aangevoerde beendermeel voor bemesting en vee-
voeding was 76,7% besmet, van de landzoogdierprodukten 19,1% en van
visprodukten 22,5%. De
Monthly Bulletin of the Ministry of Health and
the Public Health Laboratory Service
van februari 1959, waaraan deze
gegevens zijn ontleend, geeft tevens nog een overzicht van de Salmonella-
bevindingen van produkten, die uitsluitend voor veevoer waren bestemd.
De besmettingsgraad van deze in het algemeen met meer zorg bereide pro-
dukten was aanzienlijk minder dan van die voor bemestingsdoeleinden.
Deze tabel is als volgt samengesteld:

Salmonella isolations from organic materials and complete products for

feeding only.

Product

Positive

Examined

Percent

positive

Meat products

28

172

16,3

Whale products

4

36

11,1

Fishmeals

47

315

14,9

Milk products

9

—•

Vegetable products:

Roughages

1

13

7,7

Protein

4

84

4,8

De schrijvers wijzen op drie merkwaardige feiten, n.1. dat S. senftenberg,
die het vaakst in de importprodukten werd aangetroffen, vrijwel niet bij
dieren werd gevonden, (deze ontbreekt ook geheel op het lijstje van bij Am-
sterdamse burgers aangetroffen types) en dat
S. thompson, die in Engeland
het veelvuldigst bij pluimvee wordt aangetroffen, slechts één keer gekweekt
werd d.i. 1 op de 500 maal dat de
Salmonellae uit importprodukten wer-
den geïsoleerd. De
S. choleraesuis, die nimmer uit het dierlijk meel kon
worden geïsoleerd, bleek in Engeland het veelvuldigst bij zieke varkens te
worden aangetroffen.

Uit de Engelse publikatie blijkt, dat het aantreffen van een species van sal-
monella in het voer nog niet betekent dat dit onder alle omstandigheden
gevaarlijk voor mens of dier is, en omgekeerd, dat smetstofbronnen van ver-
schillende pathogene salmonella\'s ook elders moeten worden gezocht dan
in het meel van dierlijke herkomst.

Het diermeel kan natuurlijk een potentiële smetstofbron zijn van pathogene
salmonella\'s en daarom spreekt het ook vanzelf, dat de eis dient te worden
gesteld dat het meel, hetwelk voor veevoer is bestemd, voor zover mogelijk
ziektekiem-vrij moet zijn.

Voor het bereiden van een houdbaar en bruikbaar produkt is het noodzake-
lijk, dat het verhit wordt en wel zodanig, dat hierbij alle
Salmonellae zeker
worden gedood.

-ocr page 237-

Wanneer men nu maar zorgt voor goede hygiënische bereidings- en ver-
pakkingsmethoden dan kan aan de bron van het veevoerprodukt het salmo-
nella-vrij maken verreweg het goedkoopst en tevens het beste geschieden.
Sterilisaties achteraf zijn erg duur en veel minder eenvoudig, omdat men
het droge produkt eerst nat moet maken voordat men het kan steriliseren.
Droogsterilisatie, in principe wel mogelijk, eist veel hogere temperaturen.

Het Produktschap voor Veevoeder heeft daarom een verordening ge-
maakt, die bedoeld is de producenten indirect te dwingen hun fabricage-
methode hygiënisch verantwoord te doen plaatsvinden met het verplichte
gebruik van nieuw verpakkingsmateriaal.

Van vrijwel alle te importeren partijen vis- en diermeel worden door de
Algemene Inspectie Dienst sedert juli 1960 monsters verzameld met een
speciale holle boor. In plastic zakken worden deze monsters opgestuurd
naar het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht en daar op Salmonella\'s
onderzocht op een manier, zoals die ook op het Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid wordt toegepast.

De oorspronkelijke verordening berustte op een repressieve controle; de
per 1 oktober 1961 in werking gestelde kent tevens een preventieve con-
trole.

In het laatste halfjaar, d.w.z. over de maanden april t.m. september 1961,
dus in de tijd dat de eerste verordening effectief was, werden in totaal
2440 monsters onderzocht; in 72 monsters werden salmonella\'s aangetroffen,
d.i. in bijna 3%. Tabel 2 geeft een overzicht van de bevindingen bij de
verschillende produkten.

Tabel 2.

Bacteriologisch onderzoek van geïmporteerde dierlijke eiwitten t.o.v.

Salmonella.

aantal monsters

positief

percentage

vismeel

1997

10

0,5%

diermeel

4-7

11

24 %

bloedmeel

126

21

16,6%

vleesbeendermeel

109

21

19 %

ontl. beendermeel

31

3

10 %

vleesmeel

21

0

0 %

schubbenmeel

20

3

15,6%

walvismeel

58

1

1,6%

S. typhimurium werd in 5 van de 6 maanden niet aangetoond; in juni ineens
5 maal, waarvan 3 isolaties afkomstig waren uit schubbenmeel uit Marokko
en 2 uit Frans vleesbeendermeel.

Uit dit onderzoek blijkt dat de invloed van de verordening op de besmet-
tingsgraad van het vis- en walvismeel buitengewoon gunstig is geweest.
Vergeleken met de Engelse gegevens moet men echter tot de conclusie ko-
men dat de „zwakke" produkten van landzoogdieren, n.1. diermeel, bloed-
en vleesbeendermeel nog niet veel verbeterd zijn. Er bleken echter onder de
producenten in exporterende landen ook te zijn, die constant een bacterio-
logisch goed produkt leverden. Daarom is te verwachten dat onder de thans
vigerende verordening met preventieve controle ook deze produkten bacte-
riologisch van betere kwaliteit zullen worden.

-ocr page 238-

Verder toont het grote percentage positieve bevindingen bij de partijen
bloed- en vleesbeendermeel wel aan dat de wijze van monstername en bacte-
riologisch onderzoek een voldoende mate van betrouwbaarheid bezitten om
waarde te kunnen hechten aan het vastgestelde lage besmettingspercentage
van vismeel.

In hoeverre is nu S. typhimurium-\'micctie bij varkens aan besmet geïmpor-
teerd diermeel toe te schrijven? Gezien het resultaat van de onderzoekingen,
waaruit blijkt dat
S. typhimurium slechts zelden kan worden aangetoond, is
het aantal op deze manier besmette varkens vermoedelijk heel gering. Er
zijn in elk geval ook andere bronnen van
S. typhimurium om de hoge fre-
quentie van dit
Salmonella-type bij slachtvarkens te verklaren.

Andere snietstofbronnen.

Het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie had deel in een drietal onder-
zoekingen die aantonen dat de wegen van de
S. typhimurium dikwijls zeer
duister zijn, doch waarbij in ieder geval de infectie niet aan van oorsprong
af besmet voer kon worden toegeschreven.

Het eerste geval deed zich voor in november van 1960; hierover heeft de
Veterinaire Hoofdinspectie op 10 februari een rapport uitgebracht. Het
betrof een uitbraak van
S. typhimurium-\\niect\\e bij mestkalveren en bij
leden van het gezin van de eigenaar.

Door de praktizerende dierenarts van het mestbedrijfje was een monster
kunstmelkpoeder zonder antibioticum opgezonden naar het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut te Rotterdam. Door de bacteriologische afdeling van
dit instituut werd uit dit monster een kweek van
S. typhimurium geïsoleerd.
Hetzelfde geschiedde uit de faecesmonsters van elf kalveren door de Af-
deling Zoönosen van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid en uit de
faeces van de in een ziekenhuis opgenomen jongste twee kinderen van het
gezin, terwijl ook de moeder besmet bleek te zijn.

De inschakeling van het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie geschiedde
op het verzoek van de fabrikant van de kunstmelk.

Het restant van de zak, waaruit het positieve monster werd getrokken, werd
op 6-12-\'60 van dit bedrijf ter nader onderzoek overgebracht naar het
Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam. Uit dit onderzoek
resulteerde, dat de zak slechts aan de boven- en buitenkant bezoedeld was
met
S. typhimurium, tenvijl deze kiem niet geïsoleerd kon worden uit het
midden- en onderste gedeelte van de inhoud.

Ook drie zakken kunstmelk van hetzelfde merk en dezelfde zending, die nog
niet waren aangebroken, bleken slechts negatieve monsters op te leveren.
Het serologisch onderzoek met O- en H-antigeen van
S. typhimurium, uitge-
voerd aan het Rijks Instituut voor de Volk.sgezondheid en het Instituut voor
Veterinaire Bacteriologie, bleek bij twee kalveren, die kort voor de uitbraak
der ziekte aangevoerd waren via de Bossche markt, positief uit te vallen,
bij de andere kalveren negatief.

Conclusie.

Gezien de aanzienlijke periode die nodig is voor het aantoonbaar zijn na
een infectie van voldoende H-agglutininen kon hieruit geconcludeerd
worden, dat deze kalveren vermoedelijk reeds waren geïnfecteerd toen ze
op het mestbedrijf kwamen. Deze dieren waren dus als smetstofbron te

-ocr page 239-

beschouwen en niet dc kunstmelkpocder, ondanks het feit dat het onder-
zoek hiervan 2-maal positief was uitgevallen.

Het tweede geval is misschien e\\en instructief als het eerste; het betrof een
uitbraak van salmonellosis bij kleurkanaries.

Door de dierenarts E. O f f e r e i n s waren eind september 1961 twee ge-
storven volière-vogeltjes o]3gesttuird \\oor bacteriologisch onderzoek.
Door Dr. C. A. v a n Dorssen werd uit alle organen van de betrekkelijk
verse kadavers
S. typliimuriurn (rhamnose-positieve variant) geïsoleerd.
Door collega Offereins werd de veronderstelling geopperd dat het ver-
strekte „Universeelvoeder" wel eens de bron van besmetting zou kunnen
zijn. Hij verzamelde daarom uit een aangebroken zak hiervan een mon-
stertje van ± 50 gram en zond dit in een plastic zakje aan het Institimt ter
onderzoek toe.

Het gehele monster werd door Mej. H a g e n s in lx aan een onderzoek met
„Anreicherung" onderworpen. Het resultaat was dat
S. typhimurium, en
wel dezelfde variant, werd geïsoleerd. In aanmerking nemende dat het tnon-
ster misschien door de eigenaar was gecontamineerd, werd in overleg met
voornoemde praktizerende dierenarts besloten om de geopende zak in ori-
ginele veipakking en een ongeopende zak van hetzelfde speciale voer aan
een onderzoek te onderwerpen.

Onder uit de geopende zak en uit de niet-aangebroken zak voer werden
op steriele wijze 3 monsters van ongeveer 50 gram getrokken en op dezelfde
wijze als het eerste onderzocht. Alle bleken
Salmonella-vn] te zijn.

Conclusie.

De salmonellosis onder de betreffende kleurkanaries dient te worden be-
schouwd als een contactinfectie, vermoedelijk veroorzaakt door oudere
smetstofdragers. Het bijzonder warme en vochtige weer eind september
1961 is hierbij als ziektebevorderende omstandigheid te beschouwen.

Het derde geval van een S. typhiniurium-eny.oöüe betrof varkens.
Op 6 september 1961 werden van het Instituut voor Veterinaire Pathologie
organen ontvangen van een schram; hieruit werd een reincultuiu" van
S. typhimurium geïsoleerd. Het kadaver was afkomstig van een mester die
nog ongeveer 100 varkens had en wiens broer op hetzelfde terrein eveneens
varkens mestte. Bij sectie van de schram waren duidelijke verschijnselen
van varkenspest vastgesteld, zodat tevens de Veterinaire Inspectie werd in-
geschakeld.

Bij onderzoek ter plaatse bleken slechts de varkens uit één hok, waaruit het
geseceerde dier afkomstig was, vermoedelijk te zijn aangetast door het pest-
virus. Van de betreffende \\ier dieren werden individuele faecesmonsters
verzameld; uit de andere hokken alleen verzamelmonsters. Uit 2 van de 4
individuele faecesmonsters werd
S. typhimurium geïsoleerd, alle andere
onderzoekingen verliepen negatief.

Tevens was de trog van het besmette hok uitgeschraapt en ook uit bakken
met gemengd meel waren enkele monsters verzameld. Het onderzoek van
deze monsters verliep eveneens negatief t.o.v.
Salmonella. Zoals gewoonlijk
werden hierin wel heel veel bacteriën, die op de Kauffmann-voedingsbodem
met grote gele slijmige koloniën groeien en die veelvuldig in graanmeel voor-
komen, aangetoond. Deze belemmeren enigermate de cultuur van salmo-
nella\'s.

-ocr page 240-

De varkens uit het besmette hok werden tegen schadeloosstelling door de
Veeartsenijkundige Dienst overgenomen en de overige geënt met Swivax.
Sterfgevallen zijn verder niet bekend geworden. De oorsprong van de
S. typhimurium-besmett\'mg is een raadsel gebleven. Muizen en ratten sche-
nen niet bijzonder veel voor te komen in de schuur; eenden en kippen kon-
den niet bij de varkens komen. Wèl kan worden aangenomen, dat het
varkenspestvirus predisponerend voor het manifest worden van de salmonel-
losis heeft gewerkt.

Na het ter perse gaan van dit artikel werden nog 2 enzoötiën van salmo-
nellosis door
S. typhirnurium bij biggen vastgesteld; in beide gevallen ver-
liep het onderzoek van het gevoerde meel ook negatief.

Nabesmetting van gesteriliseerd dier- en vismeel.

In verband met de waargenomen contaminatie met Salmonellae van kunst-
melkpoeder werd een onderzoek ingesteld naar de levensduur van
Salmo-
nella-kiemen,
die aan Coli- en Salmonella-vrij dier- en vismeel werden toe-
gevoegd.

Hiertoe werd 5 ml van een 20 uur oude serumbouilloncultuur van E. coli,
S. choleraesuis
en S. binza aan een kilo van drie soorten „dierlijke eiwitten"
toegevoegd. De menging geschiedde eerst met een kleine hoeveelheid in
een steriele grote mortier, waarna dit met de rest van het meel intensief
in een steriele plastic zak werd gemengd.

De zakken werden afgesloten, bij kamertemperatuur bewaard in een labo-
ratoriumkast en periodiek werden er monsters van 50 gram uitgenomen en
op de volgende wijze onderzocht.

50 gram meel vermengd met 200 ml fys. NaCl, Yi uur laten staan onder zo nu en
dan omschudden van de inhoud van het kolfje. Van de bovenstaande vloeistof
werd na bezinking van de grofste delen 0,1 ml uitgestreken op een Kauffmann-
plaat, waarvan het substraat met de brillantgroen kiemvrij gemaakt was, zodat
E. colt niet werd geremd. choleraesuis, die slecht groeit op de niet-verhitte
bodem, is op dit medium goed kweekbaar, doch voor het tellen van het totale
aantal koloniën is incubatie gedurende 2 x 24 uur nodig.

Het spreekt vanzelf, dat de Salmonellae niet geheel homogeen verdeeld
waren in de dikke suspensie, doch voor het homogeen uitstrijken ten be-
hoeve van de telling was alleen de bovenstaande vloeistof bruikbaar.
De nevenstaande tabel .3 geeft een overzicht van de resultaten van de ko-
lonietellingen op de geënte platen. Hierbij wordt aangenomen dat elke ko-
lonie overeenkomt met één levende bacterie.

Uit dit vergelijkend onderzoek blijkt dus heel duidelijk, dat uit serum-
bouillon stammende
Coli- en Salmonella-kiemen de neiging hebben om in
kortere of langere tijd af te sterven. Opvallend is, dat het Peruaans vismeel,
dat voor deze proeven werd gebruikt, een bactericide werking heeft. Reeds
binnen 24 uur zijn meer dan 90% der verontreinigende kiemen niet meer
levensvatbaar. In bloed- en diermeel daarentegen zijn zowel
E. coli als de
beide
Salmonella-soorten veel beter geconserveerd.

Ook blijkt uit deze proeven dat S. choleraesuis, die nog nooit in vis- of dier-
meel werd aangetoond, veel minder resistent is tegen verblijf in droog vis-
en diermeel dan 6\'.
binza. Van E. coli wordt vaak aangenomen, dat zij min-
stens even resistent is tegen uitwendige invloeden als de salmonella\'s, doch
uit de proef blijkt dat dit niet altijd het geval is.

-ocr page 241-

Tabel 3.

Effect van tijd op het afsterven van E. coli en 2 Salmonella-species in
„Diermeel", dat na de bereiding hiermede besmet is.

meelsoort bactericsoort

hoeveelheid levende kiemen per 20 mg
meel na het mengen op

2e dag

7e dag

15e dag

28e dag

bloedmeel

E.

coli

> 1000

148

36

37

vismeel

E.

coli

54

diermeel

E.

coli

> 1000

89

5

1

bloedmeel

S.

choleraesuis

276

9

5

1

vismeel

S.

choleraesuis

9

diermeel

S.

choleraesuis

553

18

bloedmeel

S.

binza

> 1000

> 1000

308

140

vismeel

S.

binza

76

diermeel

S.

binza

> 1000

285

46

12

Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat men E. coli niet vol-
ledig gebruiken kan als indicator-microörganisme voor het salmonella-
onderzoek van vis- en diermeel. De
E. coli kan immers zijn afgestorven ter-
wijl salmonella\'s nog in virulente vonn aanwezig kunnen zijn. Omgekeerd
kan men echter wel concluderen dat, indien
E. coli in zekere mate aanwezig
is ook de levensomstandigheden \\ oor salmonella\'s gunstig zijn geweest, zodat
ook die bacteriën, zij het soms in niet aantoonbare hoeveelheid, in het be-
treffende meel aanwezig kunnen zijn.

Discussie.

Uit het resultaat van deze verontreinigingsproeven met gesteriliseerde
„dierlijke eiwitten" spruit dc vraag voort: hoe is het dan mogelijk dat in
niet-gesteriliseerd meel b.v. rauw Angola vismeel de salmonella\'s zich zo
lang kunnen handhaven ?

Met proeven hieromtrent is een aanvang gemaakt, doch de veronderstelling
dat de inhullende werking van niet-gecoaguleerde eiwitten hierbij een be-
langrijke factor is lijkt heel plausibel. Hieruit blijkt dat men de nauwkeurig-
ste voorschriften betreffende het scheiden van de reine en onreine afdeling
in een fabriek van vis- en diermeel in acht dient te nemen omdat de salmo-
nella\'s in materiaal en stof van de onreine afdeling wel eens zeer resistent
zouden kunnen zijn.

Daarentegen behoeven de importeurs van de betreffende dierlijke eiwitten
geen grote angst te koesteren, dat bij het vervoer per schip of gedurende het
verblijf op de kade of in een pakhuis een goede partij meel door met muizen-
of rattenurine of doorsijpelend besmet water
Coli- of Salmonella-houdend
zal kunnen worden.

Door voorstanders van algemene hersterilisatie van geïmporteerde „dierlijke
eiwitten" wordt wel eens aangevoerd, dat het onderzoek van steekproefs-
gewijze genomen monsters onvoldoende garantie biedt omtrent het al of
niet gecontamineerd zijn van een bemonsterde partij in haar geheel.
Dit is in zoverre juist dat men niet de schaars verspreide kiemen, die mis-
schien met ingewaaid besmet stof in een partij zijn terecht gekomen, kan

-ocr page 242-

aantonen wanneer hun aantal minder is dan 10 a 20 per kg meel. Hetzelfde
echter geldt voor het meel wanneer het gehersteriliseerd is, ook dan ont-
breekt de volledige garantie omtrent het afwezig zijn van virulente salmo-
nella\'s.

Het enige waaruit men voor de praktijk betrouwbare conclusies kan trekken,
is uiteraard het resultaat van voedeiproeven.

Uit infectieproeven aan het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie bij
kaK-eren en varkens is gebleken, dat men alleen met behoorlijke aantallen
salmonella\'s, d.w.z. van de orde van 10^ a 106, gezonde proefdieren zodanig
kan besmetten, dat de infectie bacteriologisch aantoonbaar is.
Het is weliswaar mogelijk dat zieke dieren — b.v. varkens met pest of
\\iruspneumonie en kalveren met een infectie met het z.g. para-influenza-
virus of „calf-pneumo-enteritis"-virus — veel gevoeliger voor een
Salmo-
nella-infectie
zijn, doch dit geldt dan niet alleen voor salmonella\'s uit het
voer doch ook voor alle salmonella\'s in hun omgeving, b.v. direct van de
mens afkomstig of van andere diersoorten (knaagdieren, vogels, kalveren,
etc.).

Ten aanzien van proefnemingen met van nature gecontamineerd veevoer
hebben Engelse onderzoekers reeds enige ervaring.

Zo is medio 1960 een publikatie verschenen van de bekende H. W i 1 1 i a m s
S m i t h van het Farm Livestock Research Centre, Stock in Essex. Deze
gebruikte voor zijn proeven rauw Angola vismeel en sterk gecontamineerd
Pakistaans beendenneel. In het eerste konden 2
Sahnonella-spccies en in het
laatste 16 verschillende soorten, waaronder
S. typhimurium en S. dublin,
worden aangetoond. Zonder „Anreicherung" bedroeg het aantal Salmonellae
dat de dieren per dag kregen reeds d:: 200, met „Anreicherung" was het
uiteraard veel hoger.

Dergelijk veevoer echter, met uitzondering van de partijen die bij import
reeds voor bemestingsdoeleinden zijn bestemd, kan momenteel in Neder-
land niet meer worden geïmporteerd, zodat deze proef nu voor Nederlandse
veehoudei-s van geen [jraktisch belang is. Uit een wetenschappelijk oogpunt
blijft zij echter voor onderzoekers hier te lande haar betekenis behouden
en is daarom waard in het kort hier te worden weergegeven.
De betreffende voederproef werd 50 dagen voortgezet. Vanaf de 14e dag
konden verschillende salmonella\'s regelmatig in de faeces worden aange-
toond. Bij sectie werden in dc mesenteriale lymfklieren salmonella\'s aange-
toond vanaf de 18e dag, n.1. herhaaldelijk 6\'.
typhimurium en S. reading en
éénmaal
S. dublin, S. give en .S". anatum. Nadat met het voeren van besmet
meel was opgehouden bleken de varkens zich snel te reinigen. Een
Salmo-
nella-vrije
periode van 6 dagen bleek voldoende om de faeces negatief te
maken en na 14 dagen konden ze ook niet meer uit de mesenteriale lymf-
klieren worden gekweekt. Dc 4 controle-dieren kregen hetzelfde inheemse
plantaardige meel -f- toegevoegde vitamines A en D doch geen vis- en
beendermeel. Ze waren niet in dezelfde stal ondergebracht en werden ver-
zorgd door een aparte persoon. Deze varkens bleven de gehele periode
Salmofiella-vrije faeces behouden.

Wil men aantonen, dat de algemene hersterilisatie — dus ook van dat meel,
welk uit „zwakke" landen afkomstig is en bij bemonstering \\ rij van salmo-
nella\'s is bevonden — noodzakelijk is ten behoeve van de volksgezondheid,
dan zal men toch hiermee enige voedeqDroeven — overeenkomstig die van
Williams Smith — moeten nemen.

-ocr page 243-

De benodigde Salmonella-\\n]c varkens dienen voor deze proeven uiteraard
ook \\Tij van pest, viruspneumonie en ingewandswormen*) te zijn, daar deze
factoren de proeven zodanig gecompliceerd zouden maken, dat alleen uit
zeer grote aantallen conclusies zouden zijn te trekken.

Zolang door middel van dergelijke proeven niet is aangetoond, dat „dier-
meel", ingevoerd „zonder bezwaar" op grond van de thans geldende verorde-
ningen, toch voldoende salmonella\'s kan bevatten om varkens hiervan drager
en uitscheider te maken, is voor algemene hersterilisatie geen urgentie aan-
wezig en zijn dtis de hoge kosten van deze hersterilisatie niet verantwoord.
Een factor, waarover meestal wordt gezwegen in artikelen over het risico
dat met
Salmonella besmet dier- en vismeel ople\\-ert voor de volksgezond-
heid, is het voorkomen \\an deze kiem in uit tropische en subtropische ge-
bieden geïmporteerde eiwitrijke meel van plantaardige herkomst. In de
eerste tabel is het resultaat der Engels onderzoekingen hierover ook weer-
gegeven. Het percentage besmette monsters is weliswaar lager dan voor de
dierlijke produkten, maar het ligt aanzienlijk hoger dan dat wat momenteel
in Nederland voor vismeel is vastgesteld.

.Aparte hersterilisatie van plantaardige produkten is niet mogelijk, doch het
is ons gebleken dat door het verwerken van compleet voer tot „pellets" in
bepaalde fabrieken het produkt, met uitzondering van hierin aanwezige
s]Jorenvormers, praktisch gesteriliseerd werd. Bij deze bewerking zijn uiter-
aard ook de theoretisch nog in goedgekeurd dier- en vismeel aanwezige
salmonella\'s gedood.

Een publikatie over dit onderwerp is in bewerking.
samenv.atting.

Naar aanleiding van een publikatie in het Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde over
varkensvlees als bron van salmonellosis bij de mens geven schrijvers een uiteenzetting
over het vraagstuk van de import van voor veevoer bestemde produkten van dierlijke
herkomst. Het reeds waar te nemen en te verwachten effect van de preventieve
maatregelen, die het Produktschap voor Veevoeder neemt tegen de besmetting met
verschillende soorten van het genus
Salmonella van de desbetreffende produkten,
wordt gestipuleerd.

In vergelijking met in Engeland gepubliceerde gegevens over de besmettingsgraad van
het in 1958 daar geïmporteerde meel, blijkt de toestand van het in Nederiand ge-
importeerde vis- en walvismeel te dien opzichte veel te zijn verbeterd.
Uit de in aanvang genoemde mededeling bleek, dat
S. typhimurium in 70% de sal-
monellosis bij de mens had veroorzaakt, deze kiem bleek in de importprodukten
slechts zeer zelden voor te komen. Hieruit werd geconcludeerd dat voornamelijk
andere bronnen dan dier- en vismeel de oorzaak van besmetting der varkens waren.
.Aan de hand van enkele waarnemingen van salmonellosis, door
S. typhimurium ver-
oorzaakt, bij kalveren, kanaries en varkens waarbij het voer vrij van
Salmonellae
bleek te zijn, werd nog eens op die andere bronnen gewezen.

Naar aanleiding van vastgestelde nabesmetting van kunstmelk voor kalveren werd
een onderzoek ingesteld naar de resistentie van 2
Salmonella-soorten en E. coli, die
in serumbouillon-cultuur gekweekt waren en daarna intensief met salmonella- en
coli-vrij vis- en diermeel werden gemengd. Het bleek dat
S. choleraesuis duidelijk
minder resistent was dan
E. coli en S. binza, doch dat de laatstgenoemde kiem resis-
tenter was dan
E. coli. De levensvatbaarheid in steriel vismeel van alle 3 genoemde
bacteriesoorten was slechts kort. In bloedmeel bleken de kiemen langer in leven te
blijven dan in diermeel.

Door Prof. Kotlan uit Boedapest is aangetoond, dat bepaalde darmparasieten
sterk predisponerend werken voor het optreden van infecties met
S. choleraesuis.

-ocr page 244-

Er wordt op gewczen, dat het economisch niet vcrantwoord is om algemene hersterili-
satie in te voeren, wanneer niet door voederproeven bewezen is dat de thans genomen
maatregelen onvoldoende zijn om de varkens te behoeden tegen infeeties met
Sal-
monellae
uit gei\'mporteerde dierlijke eiwitten.

SUMMARY.

A paper on pork as a source of human salmonellosis, which appeared in the Neder-
lands Tijdschrift voor Geneeskunde, led the authors to review the problem of the
import of products of animal origin intended to be used as cattle feed.
The effects which can be observed to-day as well as those which can be expected
to result from measures adopted by the Cattle Feed Produce Board to prevent con-
tamination of these products by various species of the genus
Salmonella, are dis-
cussed.

A comparison with English data on the degree of contamination of the meal imported
into Great Britain in 1958 shows that the condition of the fish- and whale-meal im-
ported into the Netherlands has markedly improved.

It was apparent from the paper referred to previously that S. typhimurium was the
cause of human salmonellosis in seventy per cent of the cases. This organism was
very rarely found to be present in imported products. In view of this fact, it was
concluded that infection in pigs was mainly due to sources other than animal- and
fish-meal.

These other sources were discussed again with reference to a number of cases of
salmonellosis caused by
S. typhimurium in calves, canaries and pigs, in which cases
the feed was found to be free from
Salmonella-organisms.

In view of the after-contamination of synthetic milk intended for calves, studies were
done on the resistance of two species of
Salmonella and E. coli cultivated in serum
broth and subsequently mixed well with fish- and animal-meal free from
Salmo-
nella
and E. coli. S. choleraesuis was found to be résistent to a much smaller extent
than were
E. coli and S. binza, though the last-named organism was found to be more
resistant than
E. coli. These three species of bacteria were viable in sterilized fish-
meal for only a brief period. The organisms were found to be capable of living in
blood-meal for longer periods than they were in animal-meal.

Attention is drawn to the fact that general resterilization is not justifiable economi-
cally unless feed tests have shown that currently adopted measures are not sufficient
to protect pigs against infection by
Salmonella organisms from imported animal
proteins.

RÉSUMÉ.

A propos d\'une publication dans le périodique „Nedcrlands Tijdschrift voor Genees-
kunde" (Périodique Néerlandais de la Médecine) concernant la viande de porc
comme cause de salmonellosis chez l\'homme, les auteurs donnent un exposé sur la
question de l\'importation de produits d\'origine animale destinés à être du fourrage.
On stipule l\'effet prévisible et déjà observable des mesures préventives que la Cor-
poration du Fourrage prend contre l\'infection des produits en question avec diffé-
rentes espèces du genre
Salmonella.

En comparaison avec les données publiées en .Angleterre sur le degré d\'infection de
la farine importée en 1958, la situation de la farine de poisson et de baleine im-
portée en Hollande paraît, à cet égard, être beaucoup améliorée.
De la publication mentionnée au début il ressortait que
S. typhimurium avait causé,
en 70% des cas, la salmonellose chez l\'homme, il paraissait que ce germe ne se pré-
sentait que très rarement dans les produits d\'importation. Les auteurs en conclurent
que surtout des sources autres que la farine animale et la farine de poisson devaient
être la cause de l\'infection des porcs.

A propos de quelques observations de salmonellosis, causée par la S. typhimurium, de
veaux, de canaris et de porcs, dont le fourrage se trouvait être libre de
Salmonellae,
ces autres sources furent encore une fois mentionnées.

Par suite d\'infection ultérieure constatée de lait artificiel pour veaux, on institua des
220

-ocr page 245-

recherches sur la résistance de 2 espèces de Salmonella et d\'Ê coli, qui avaient été
cultivés dans une culture de bouillon-sérum et qui furent mélangés ensuite de façon
intensive avec de la farine de poisson et d\'animaux, pure de salmonella et de coli.
Il en résulta de façon évidente que la
S. choleraesuis était nettement moins résistante
que les
E. coli et la S. binza, mais que ce dernier germe était plus résistant que les
E. coli. La viabilité de ces trois espèces mentionnées de bactéries dans la farine de
poisson stérile n\'était que brève. Il parut que dans la farine de sang les germes
avaient une vie plus longue que dans la farine animale.

Les auteurs font remarquer que du point de vue économique il n\'est pas justifié
d\'introduire une réstérilisation générale, si l\'on n\'a pas su prouver, à l\'aide de tests
du fourrage, que les mesures prises à présent sont insuffisantes à préserver les porcs
des infections par la
Salmonella provenant de protéines animales importées.

zusammenfassung.

Anlässlich eines Artikels in der Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde über
Schweinefleisch als Ursache der Salmonellosis beim Menschen, geben die Verfasser
eine Auseinandersetzung der Importprobleme für Viehfutter tierischer Herkunft.
Der bereits wahrzunehmende und zu erwartende Effekt präventiver Massnahmen,
wclche die Genossenschaft für Viehfutter gegen die Verseuchung der betreffenden
Produkte mit den verschiedenen Arten des Genus
Salmonella nimmt, wird stipuliert.
Im Vergleich mit den in England veröffentlichten Gegebenheiten betreffs des Grades
der Verseuchung des im Jahre 1958 dort importierten Tiermehls, scheint in den
Niederlanden hinsichtlich des importierten Fisch- und Walfischmehls vieles ver-
bessert zu sein.

Aus der oben angeführten Mitteilung geht hervor, dass in 70% der Fälle die Sal-
monellose beim Menschen durch
S. typhimurium verursacht wurde. Dieser Keim
scheint in Importprodukten nur sehr selten vorzukommen. Hieraus wird die Kon-
klusion gezogen, dass hauptsächlich andere Quellen, als Tier- und Fischmehl, die
Ursache der Verseuchung bei Schweinen waren.

.Auf Grund einiger wahrgenommener Fälle von Salmonellosis bei Kälbern, Kanarien-
vögel und Schweinen (durch
S. typhimurium), wobei das Futter frei von Salmonellae
war, wird nochmals auf andere Ursachen hingewiesen.

.Anlässlich einer festgestellten nachträglichen Infektion von Kunstmilch für Kälber
wurde eine Untersuchung nach der Resistenz zweier
Salmonella-arten und E. coli an-
gestellt, die in Serumbouillon gezüchtet und danach mit
Salmonella- und Co/i-freiem
Fisch- und Tiennehl intensiv vermengt wurden.

Es ergab sich, dass choleraesuis deutlich geringer resistent war als E. coli und
S. binza, doch dass der letztgenannte Keim resistenter war als E. coli. Die Virulenz
aller drei genannten Baktcrienarten war in sterilem Fischmehl nur kurz. In Blutmehl
schienen die Keime länger lebensfähig zu sein als im Fischmehl.

Es wird darauf hingewiesen, dass es wirtschaftlich nicht verantwortet ist eine all-
gemeine zweite Sterilisation einzuführen, falls nicht durch Futterproben nach-
gewiesen wird, dass die gegenwärtig genommenen Massnahmen ungenügend sind um
Schweine gegen Infektionen mit
Salmonellae von importierten Eiweissen zu be-
schützen.

LITER.ATUUR

K o 11 a n, A. : Uber die Rolle von Darmnematoden beim Zustandekommen bakte-
rieller Infektionen nebst Bemerkungen über die Pathogenität von
Oesophagostomum
dendatum. Wiener tierärztl. Mschr.,
43, 658, (1956).
N o o r d a m, A. L. en P o s t m a. G.: Varkensvlees als bron van paratyphus („andere

Salmonellosen"). Ned. Tijdschr. Geneesk., 105, 1421, (1961).
Report of a Working Party of the Public Health Laboratory Service: Salmonella
organisms in animal feeding stuffs and fertilizers.
Monthly Bulletin Min. of Health,
18, 26, (1959).

Williams S m i t h, H. : The effect of feeding pigs on food naturally contaminated
with salmonellae. /.
Hyg. Camb., 58, 381, (1960).

-ocr page 246-

Beoordeling van de fokprestatie van hengsten
door middel van
moeder dochter vergelijking3ii.

Judgment of breeding capacity of stallions by means
of motherjdaughter comparisons.

door B. J. B. GROENEVELD

In een geschil omtrent de fokwaarde van bepaalde hengsten moest een
rapport uitgebracht worden omtrent de fokwaarde van die hengsten. Eigen
waarnemingen van de fokkerij, waarin zich het geschil afspeelde, ontbrak
tot op dat ogenblik.

Het was ook niet mogelijk de deskundigen, die de paardenfokkerij in het
betrokken fokgebied kennen, te raadplegen, aangezien zij terzake partij
waren. Eigen onderzoek was dus geboden.

Een systematische beoordeling van een aantal dochters van de betrokken
hengsten en van hun moeders met de daarop volgende bewerking van de
waarnemingsresultaten, waarbij de moeder dochter vergelijking werd toe-
gepast, heeft de mogelijkheid geboden aan de opdracht te voldoen.

Nu ontstond de wens eens in een ander fokgebied na te gaan of de ont-
wikkelde methode in de praktijk van de paardenfokkerij toepassing ver-
dient.

In de provincie Drenthe werd de gelegenheid tot het onderzoek geboden.
Bestuursleden van de Afdeling Drenthe van het Noord Nederlands Warm-
bloed Paardenstamboek, die regelmatig als juryleden bij de merriekeu-
ringen zijn betrokken, verleenden medewerking. Overeengekomen werd
drie hengsten in het onderzoek te betrekken.

Het N.W.P.-kantoor te Assen verzamelde de adressen waar zich de af-
stammelingen van de te onderzoeken hengsten bevonden en de adressen
waar de moeders van deze afstammelingen konden worden beoordeeld.
Wij beperkten ons tot het onderzoek van de één-, de twee- en de drie-
jarige afstammelingen en van hun moeders; van oudere produkten was
te dikwijls de moeder niet meer in de provincie aanwezig.
In totaal konden 94 dochters van de onderzochte hengsten met hun
moeders worden vergeleken; als volgt over de leeftijdsklassen verdeeld:

éénjarige
dochters

tvk-eejarigc
dochters

driejarige
dochters

totaal

van hengst A

10

7

7

24

van hengst B

11

13

12

36

van hengst C

13

13

8

34

34

33

27

94

De waarnemingen

Elk van de drie leden van een geïmproviseerde commissie heeft het paard,
terwijl het op de gebruikelijke wijze aan de hand werd gemonsterd, be-

-ocr page 247-

oordeeld en zijn waardering, in cijfers (van 4-10) uitgedrukt, genoteerd.
Voor de volgende acht onderdelen werd een waarderingscijfer gegeven,
a hoofd/uitdrukking; b hals, schouder, schoft; c rug, lendenen, kruis; d
benen; e voeten; f standen; g bewegingen en h algemene indruk.
Na afloop van elke dagreis zijn de door de commissieleden gegeven waar-
deringen onderling vergelijkend besproken en is een gezamenlijk oordeel
genoteerd.

Gebleken is dat, de deskundige zich, wat het cijfergeven betreft, eigenlijk
al bij het eerste paard vastlegt. Heeft hij eenmaal de kwaliteit van een
onderdeel in een bepaald cijfer uitgedrukt, dan kan hij bij een volgend
paard de kwaliteit van dat onderdeel vergelijkenderwijs niet meer in een
van het eerst gegeven geheel losstaand cijfer uitdrukken; hij komt van een
gegeven waardering niet meer los.

De bespreking na de eerste dagreis brengt niet zo zeer correctie in het door
ieder der commissieleden verkregen oordeel, maar wel hier en daar in de
toekenning van cijfers. De commissieleden passen zich daarna wat dit be-
treft gemakkelijk bij elkaar aan, zodat bij de volgende besprekingen de
verschillen in cijfers niet meer berusten op de toekenning van verschil-
lende cijfers voor eenzelfde waardering, maar wel op een \\erschil in in-
zicht, hetwelk dan vruchtdragend kan worden besproken om tot een ge-
zamenlijke waardering te komen.

Uit „werkboekjes" van de commissie zijn de waarderingen overgenomen
in een register, zodanig dat de gegevens van de moeders en htm dochters
naast elkaar opgetekend staan en voor de hengsten op één blad samenge-
v\'at zijn. Bij de dochters staat de leeftijdsklasse vermeld; bij de moeders is

10
9
8

I 7

S 6

5
4

voeten, alle produkten

/

• •
• •
• •

• •
• •
• •
• •

/

::
••

• •

*

• •
•• • •

•• • t
•• • •

• •
• •
• •

/

••

• •
••

/

/

5 6 7

produkt
Grafiek 1.

10

8

-ocr page 248-

aangetekend of zij Modelmerriën, Stermerriën, dan wel Stamboekmerriën
zijn. Van dit register zijn de gegevens overgebracht op grafieken.
Voor elk der acht bij het onderzoek beoordeelde eigenschappen geeft een
grafiek een beeld van de waarderingscijfers voor dat onderdeel, toegekend
aan de moeders, en tevens van de waarderingscijfers, toegekend aan de
dochters.

De grafiek, afgebeeld op pag. 223 is die van het onderdeel e. voeten, waar-
op de gegevens van alle 94 moeder/dochter-paren, die in onderzoek zijn
geweest, zijn opgenomen.

Het trekken van conclusies in het algemeen

Door het bepalen van de frequentie waarmee de stippen in de „hokjes"
voorkomen, kan het gemiddelde van de waarderingscijfers, verkregen door
de moeders en door de dochters, voor elk der onderdelen worden vastge-
steld.

Met toepassing van de voor dergelijk onderzoek algemeen aanvaarde be-
naderingsformule V = 2D — M, waarin V, D en M resp. vader, dochter
en moeder voorstellen, kan voor elk der onderdelen een gemiddeld „pres-
tatie-waarderings-cijfer" voor de vaders worden vastgesteld.
Voor het totale materiaal levert deze bewerking de volgende resultaten:

m

d

V

a

hoofd/uitdrukking

7,7

7,8

7,9

b

hals, schouder, schoft

7,9

7,95

8,0

c

rug, lendenen, kruis

7,6

7,7

7,8

d

benen

7,4

7,4.5

7,5

e

voeten

7,6

7,7

7,8

f

standen

7,3

7,35

7,4

g

bewegingen

7,2

7,4

7,6

h

algemene indruk

7,5

7,55

7,6

Hieruit blijkt dat, alle onderdelen dooreengcnomen, de moeders, gemid-
deld werden gewaardeerd op 7,5. Voorts dat de moeders vooral wat de
onderdelen a en
b betreft boven de middelmaat, en daarentegen vooral
wat de onderdelen
f en g betreft beneden de middelmaat waren.
De commissie blijkt over de onderbouw van de moeder-merriën, met uit-
zondering van de voeten, niet zo goed te spreken te zijn als over de boven-
bouw.

De vaders, gezamenlijk, blijken een zeer bevredigende fokprestatie te heb-
ben geleverd vooral wat betreft de onderdelen a,
b, c en e.
Ook ten aanzien van de g: bewegingen, hebben zij er wel iets aan gedaan.
Op de
f: standen hadden zij, bij de gemiddeld matige moeders, nog een
geringe verbeterende invloed.

Mag het zijn voordeel hebben de prestatie-waardering voor de hengsten
uiteindelijk in zulk een cijferlijstje te kunnen weergeven, het beeld dat de
grafiek, op het oog, geeft moet niet worden vergeten. Men moet zich
rekenschap geven wat het betekent bijvoorbeeld dat het onderdeel e voeten
in 14 van de 15 gevallen negens tot zevens en achten worden en daaren-
tegen in 24 van de 41 gevallen zevens tot achten en negens.
Van moeders met betere voeten hebben de dochters maar gewone voeten;
van moeders met gewone voeten hebben de dochters betere voeten.

-ocr page 249-

3-3") —,

ct

3-

3
O.

3

O.

3-

O

ui ro 01 ui ^d

"cd "o

00

O

cd
O

^ ^CO ^00 co
V "o "ro "o

Ln 00 4.

Ln w ro

Ln Ol 03 ^ 03

cr^ CT> co Ln 00

o^ ro to

03 —j 00

O "oi
alle produkten
éénjarige produkten
tweejarige produkten
driejarige produkten

X

00

0ir002034ic»u300

alle produkten
éénjarige produkten
tweejarige produkten
driejarige produkten

alle produkten
éénjarige produkten
tweejarige produkten
driejarige produkten

O

ïa
§

3

S
ß

2

o"

C
ni

S

K-

3

- s-

-ocr page 250-

Wij waarderen deze prestatie met 7,8, waarin het waargenomen ver-
schijnsel schuil gaat.

Wij hebben éénjarige-, tweejarige en driejarige dochters van de hengsten
met hun moeders vergeleken en wel van elk van de hengsten een in ver-
houding enigszins verschillend aantal.
Nu doet zich de vraag voor:

Wordt de prestatie-waardering van de hengst beïnvloed door de verhouding
waarin wij één-, twee- en driejarige dochters zagen?

Verzameloverzicht I (pag. 225) biedt gelegenheid deze vraag te beant-
woorden.

Vanzelfsprekend is de samenstelling van de groepen van moeders mede van
invloed (V = 2D — M), zodat de verschillen in de eerste vier kolommen
onderling moeten worden gecontroleerd.

Wij zien nu dat de moeders van de driejarigen op de onderdelen a, hoofd
uitdrukking, c rug, lendenen, kruis en e voeten wel iets hoger worden ge-
waardeerd dan de andere moeders. Dit verschijnsel moet, als gevolg van de
toevallige samenstelling van het materiaal, wel in gedachte worden ge-
houden wegens zijn invloed op de prestatie-waarderingscijfers die voor de
hengsten worden gevonden.

De indruk, die het geheel geeft, leidt evenwel tot de conclusie dat de zo-
juist gestelde vraag ontkennend mag worden beantwoord.
Op geheel praktisch-organisatorische overwegingen is het o\\erigens hier
wel op zijn plaats op te merken, dat men er wel goed aan zou doen van
een gegeven ogenblik af bij de keuringen van driejarige merriën, zoals die
plegen te worden gehouden, de resultaten van die keuringen vast te leg-
gen in cijfers voor de onderdelen, zoals dat bij dit onderzoek is gedaan. Do
mogelijkheid van een systematisch onderzoek naar de ]3restatie van de
hengsten zou zich daarmede geleidelijk opbouwen.

In bijzondere gevallen, wanneer een te nemen foktechnische beslissing
daartoe aanleiding geeft, zou men dan eens incidenteel jongere produkten
bij het onderzoek kunnen betrekken, zonder dat de resultaten daarvan
minder aanvaardbaar worden voor een voorlopige conclusie.
In elk geval schijnt het wel verantwoord bij de verdere uitwerking van de
resultaten van ons onderzoek geen onderscheid naar de leeftijd van de
dochters te maken.

Wij hebben bij ons onderzoek te doen gehad met Model-moeders enerzijds
en „gewone"-(Ster- en Stamboekmoeders) anderzijds.

Vanzelfsprekend komt de vraag op:

Wordt de prestatie-waardering van de hengst beïnvloed door de verhou-
ding, waarin wij dochters van Model-merriën dan wel Ster- en Stamboek-
merriën zagen?

Om deze vraag te beantwoorden hebben wij op een grafiek alle Model-
moeders-gevallen samengevat en op een andere grafiek alle Ster- en Stam-
boek-gevallen.

Wij vragen nu bijzondere aandacht voor het onderdeel c rug, lendenen,
kruis op deze beide grafieken (Zie grafieken 2 en 3, pag. 227 en 228)

Voor de Model-rnoeders op grafiek 2 zien wij over het geheel genomen een
teruggang in de dochters van op dit punt hoogwaardige moeders en een

-ocr page 251-

vooruitgang in de dochters van op dit punt lager gewaardeerde moeders.
Een beeld dat wij hadden verwacht.

Voor de Ster- en Stamboekmoeders op grafiek 3 vinden wij een geheel
overeenkomstig beeld, eveneens volgens verwachting.

Berekenen wij voor deze beide categoriën afzonderlijk voor dit onderdeel
de gemiddelden voor de moeders, de gemiddelden voor de dochters en met
behulp van V = 2D — M de prestatie-waarderingen voor de hengsten dan
vinden wij:

bij Model-moeders :

bij Ster- en Stamboekmoeders :
en zoals wij in de aanvang zagen voor

het geheel :

m

d

V

8,1

8,1

8,1

7,3

7,45

7,6

7,6

7,7

7,8

rug. lendenen, kruis, modelmoeders

/

• •
t

/

• •
• •
#

/

• •
•>


••

• •

/

/

/

10
9
8
7
6
5
4

V

8
E

5 6 7

produkt
Grafiek 2.

8

10

Hiermede is wel gedemonsteerd hoezeer de verhouding waarin onder de
moeders Modelmerriën en „gewone" merriën voorkomen; het prestatie-
waardering.scijfer van de hengst beïnvloedt.

Deze waarneming hebben wij dan ook bij de drie hengsten afzonderlijk
gedaan: gaarne willen wij dat demonstreren aan het onderdeel g: bewe-
gingen.

I. Voor hengst A (g: bewegingen): _

d

V

7,8

8,2

7,2

7,4

7,5

7,8

m

7,4
7,0

7,2

13 model-moeders

11 Ster- en Stamboekmoeders

gezamenlijk 24

-ocr page 252-

/

/

• •••
• ••
• ••
• • •

/

• •
• •

• •

• • •
• ••

• • t#
• • ••

• • ••


/


/

/

rug. lendenen, kruis, ster- en stamboekmoeders
,10

9
8
7
6
5

0)
-O

1)
O
6

4 5 6 7

produkt
Grafiek 3.

8

10

II. Voor de hengst B (g: bewegingen):

m

d

V

14 model-moeders

7,9

7,5

7,1

22 Ster- en Stamboekmoeders

7,4

7,5

7,6

gezamenlijk 36

7,4

7,5

7,6

Voor de hengst C (g: bewegingen):

m

d

V

4 model-moeders

8,0

7,5

7,0

30 Ster- en Stamboekmoeders

6,8

7,2

7,6

gezamenlijk 34

7,0

7,3

7,6

Hieruit blijkt wel dat de prestatie van de hengst C, die zo weinig afstam-
melingen van Model-moeders heeft, aan de hand van zijn prestatie met
„gewone" moeders vergeleken moet worden met de prestaties van de ande-
re hengsten eveneens met „gewone" moeders.

Aanbevolen moet worden het onderzoek naar de prestatie van de hengsten
voor elk van de categoriën Model- en gewone merriën, waartoe de moeders
van de produkten behoren, steeds afzonderlijk uit te werken.

De waardering van de prestaties van de onderzochte hengsten.

Wij vragen nu aandacht voor het Verzameloverzicht II, waarop, onder-
scheiden naar de categoriën „Modelmoeders" en „Ster- en Stamboek-
moeders", voor de drie onderzochte hengsten gezamenlijk en afzonderlijk
de m, de 3 en de v voor elk der gewaardeerde eigenschappen zijn weer-
gegeven.

-ocr page 253-

V erzameloverzicht 11.
Gesevens van rnodelmoeders en ster- en stamboekmoeders.

ro

vO

Modelmoeders

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

alle
drie

A

B

C

alle
drie

A

B

C

alle
drie

A

B

C

m

"d

!

a hoofd,/uitdrukking

8,3

8,6

8,2

7,5

8,3

8,6

8,2

7,7=

8,3

8,6

8,2

8,0

b hals, schouder, schoft

8,5

8,6

8,4

8,7

8,3

8,43

8,2

8,5

8,1

8,3

8,0

8,3

c rug, lendenen, kruis

8,1

7,9

8,2

8,5

8,1

8,0

8,1

8,2=

8,1

8,1

8,0

8,0

d benen

8,1

7,9

8,1

8,2

7,7

7,8

7,6

7,5

7,3

7,7

7,1

6,8

e voeten

8,0

8,1

8,0

7,5

7,9

7,6

8,0

8,2-\'\'\'

7,8

7,1

8,0

9,0

f standen

7,9

7,6

8,0

8,2

7,5^

7,5

7,5\'->

7,5

7,2

7,4

7,1

6,8

g bewegingen

7,7

7,4

7,9

8,0

7,6

7,8

7,5

7,5

7,5

8,2

7,1

7,0

h algemene indruk

8,2

8,2

8,2

8,2

8,0

8,0

8,0

8,0

7,8

7,8

7,8

7,8

31x

13x

14x

4x

-ocr page 254-

Vervolg verzameloverzicht II.
Gegevens van modelmoeders en ster- en stamboekmoeders.

O
co
CVJ

Ster- en stamboekmoeders

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

alle
drie

A

B

C

alle
drie

A

B

C

alle
drie

A

B

C

m

d

V

a hoofdyuitdrukking

7,4

7,4

7,6

7,3

7,5

7,7

7,45

7,5

7,6

8,0

7,3

7,7

b hals, schouder, schoft

7,5

7,4

7,8

7,4

7,7

7,8

7,9

7,65

7,9

8,2

8,0

7,9

c rug, lendenen, kruis

7,3

7,4

7,3

7,4

7,45

8,1

7,65

7,2

7,6

8,8

8,0

7,0

d benen

7,0

7,2

7,0

7,0

7,25

7,3B

7,1®

7,4

7,5

7,5

7,3

7,8

e voeten

7,4

7,6

7,2

7,4

7,6

7,5

7,7

7,6

7,8

7,4

8,2

7,8

f standen

7,0

7,2

7,0

7,0

7,2

7,5»

7,05

7,2

7,4

7,9

7,1

7,4

g bewegingen

6,9

7,0

7,1

6,8

7,3

7,2

7,5

7,2

7,7

7,4

7,9

7,6

h algemene indruk

7,1

7,1

7,2

7,0

7,3

7,6»

7,35

7,2

7,5

8,2

7,5

7,4

63x

llx

22x

30x

-ocr page 255-

Wij mogen er aan herinneren dat ons onderzoek zijn oorsprong vindt in
de wens eens in een bepaald fokgebied na te gaan of de ontwikkelde me-
thode in de praktijk van de paardenfokkerij toepassing verdient.
Aan de lezer, die de vragen die zich bij de paardenfokkerij voordoen kent,
zouden wij nu eigenlijk moeten overlaten te beoordelen of dit laatste zo is,
of m.a.w. voor de praktijk \\an de paardenfokkerij zulk een methodische
beoordeling van de fokprestatie van de hengsten van nut zou kunnen zijn.
Wij kunnen ons evenwel voorstellen, dat nu toch van ons wordt verlangd
met enkele voorbeelden aan te geven op welke praktische vragen een ant-
woord te vinden is.

Op de beide vragen, die in de praktijk wel steeds in de eerste plaats zullen
worden gesteld, willen wij gaarne trachten ons antwoord weer te geven.

a. welke van de drie hengsten fokt het best?

b. welke zijn de „sterke" en welke de „zwakke" punten van elk van de
drie hengsten ?

Sub a:

„Modehnoeders" kwamen bij de hengst C in te gering aantal voor om voor
deze categorie de hengst in de vergelijking te betrekken.
Wij menen dat, uit de cijfers voor v bij de „model-moeders" in de kolom-
men 10 en 11 onder A en B \\ ermeld, wel mag worden geconcludeerd, dat
bij deze categorie de hengst A het beste heeft gefokt; waarbij wij stellig
moeten opmerken, dat het onderdeel e voeten daarop zeer opvallend een
uitzondering maakt.

Voor dit onderdeel e even terugblikken naar de m in de kolommen 2 en 3
verscherpt de indruk van deze tekortkoming van de hengst A; immers bij
A werden de moeders even hoog, zo niet hoger, gewaardeerd op e voeten
dan bij B.

Een terugblik naar de kolommen 2 en 3 bevestigt voor de meeste van de
andere eigenschappen de indruk dat A hier beter heeft gefokt dan B.
eender de categorie „Ster- en Stamboekmoeders" vormen de waarden
van V voor de onderscheiden eigenschappen eveneens voldoende grond om
vast te stellen dat de hengst A beter fokt dan de hengst B, waarbij alweer
het onderdeel e de uitzondering blijkt, terwijl ten aanzien van g bewegin-
gen de hengst A hier ook teleurstelt.

Wanneer wij bij de hengst C de v = 7,0 voor het onderdeel c rug, lende-
nen, kruis hebben waargenomen als het zwakke punt, is ten aanzien van
de overige eigenschappen nauwelijks overtuigend gebleken dat de hengst
C in prestatie bij de hengst B achter staat.

Zoals te veiAvachten is, zal, bij het antwoord op de vraag a, worden afge-
wogen voor welke van de eigenschappen onder gegeven omstandigheden
de V zwaarder moet wegen dan voor andere eigenschappen.
Het hangt er veel vanaf wat in het fokpaardenbestand op het moment be-
paald correctie behoeft en waarop men anderzijds bereid is wat toe te
geven. Dat onze methode wat de beoordeling van zijn resultaten betreft
hier terug verwijst naar het praktisch afwegen van de belangen verkleint
geenszins zijn aanvaardbaarheid in de praktijk. Het voordeel de waardering
van de fokprestatie concreet te kunnen aangeven springt juist bij het prak-
tisch afwegen in het oog.

Sub b:

Bij de behandeling van de vraag a bespraken wij reeds enkele onderdelen

-ocr page 256-

waarvoor de hengsten een hogere of een lagere waardering toekomt.
De hengst A toonde zich bij beide moeder-categoriën
sterk in de onderdelen:
a: hoofd/uitdrukking,
b: hals, schouder, schoft,
c: rug, lendenen, kruis,
en
h: algemene indruk.

Zwak was de hengst A bij het onderdeel e voeten.

De hengst B toonde zich bij beide categoriën sterk in de onderdelen:
b, c en e.

Zwak was de hengst B in de onderdelen d benen en f standen. Ten aanzien
van g de bewegingen waren hier de fokprestaties met de „Modelmoeders"
niet goed te noemen, met de gewone moeders daarentgen wel. Het onder-
deel
a hoofd en uitdrukking geeft in de moedercategoriën juist het omge-
keerde beeld.

De hengst C (alleen „gewone" moeders) toont ten aanzien van de onder-
delen
b, d en e zijn betere prestaties; zoals wij reeds opmerkten laat hij het
in c rug, lendenen, kruis enigszins zitten.

Wij menen dat het voor de praktijk van de paardenfokkerij wel van voor-
deel zou zijn een systematische beoordeling van de fokprestaties van de
hengsten in te voeren, waarbij de waardering van de eigenschappen van
de moeders en de docliters in cijfers wordt vastgelegd.

De conclusies uit de vastgelegde cijfers zullen dan niet los van een prak-
tische interpretatie van hun natuurlijke samenhang mogen worden ge-
trokken.

Dat deze conclusies dan een plaats verdienen onder de overwegingen die
tot de een of andere beslissing in de fokkerij voeren, hopen wij hierboven
te hebben kunnen aantonen.

SAMENVATTING.

Een beoordelingscoinrnis.sie, bestaande uit praktische paardenfokkers, heeft van 3
hengsten gczamenhjk 94 dochters en de moeders daarvan systematisch beoordeeld.
Voor acht onderscheiden onderdelen zijn per dier de waarderingen in cijfers (4—10)
uitgedrukt. De leden van de commissie, die ieder voor zich waarderingscijfers vast-
stelden, konden zich spoedig conformeren aan een overeen te komen gezamenlijk waar-
deringscijfer.

Per hengst is per onderdeel een prestatie-waarderingscijfer berekend met V = 2D-M,
waarin V voorstelt het berekende prestatie-waarderingscijfer voor de vader D en M
resp. het gemiddelde van de waarderingscijfers verworven door de dochters en de
moeders.

Voor het gehele materiaal verwierven de moeders, voor alle onderdelen gezamenlijk,
gemiddeld 7.5; de onderdelen a hoofd/uitdrukking (7.7), b hals, schouders, schoft
(7.9) werden hoger, de onderdelen,/standen (7.3) en de bewegingen (7.2) lager ge-
waardeerd. De hengsten fokten goed: a 7.9, b 8.0, c rug, lenden, kruis 7.8. e voeten
7.8,

Het beeld dat de grafiek biedt vraagt de aandacht, want bijv. in het cijfer voor e
voeten 7,8 gaat schuil het feit, dat van 15x9 (moeders) bij de dochters gevonden
wordt 14
X een 7 of een acht en van 41 x 7 (moeders) bij de dochters 24 x een
8 of een 9,

Het verdient aanbeveling steeds de fokprestaties van de hengst verkregen bij „Model-
moeders" uit te werken, afzonderlijk van die bij „gewone moeders" verkregen. De
„sterke" en de „zwakke" punten in de fokprestaties van de hengsten kunnen dan op
een voor de praktijk van de paardenfokkerij bereikbare wijze worden opgespoord en
concreet worden uitgedrukt,

-ocr page 257-

De daarin gelegen aanwijzingen verdienen een plaats onder de overwegingen die
geldend worden gemaakt bij een beslissing in de fokkerij op grond van de fokwaarde
van de hengsten.

SUMMARY.

total of ninety-four female offspring of three stallions and the mothers of these
offspring were systematically judged by a jury consisting of practical horse-breeders.
The ratings of eight different parts were expressed in figures (4-10) in each animal.
The members of the jury, each of whom made his personal assessment, were soon
able to agree upon a rating to be awarded collectively.

In the case of each stallion, a performance rating per part was calculated using the
formula F = 2D-M, in which F represents the calculated performance rating of
the father, D and M representing the average ratings scored by the daughters and
mothers respectively.

For the entire material, the mothers scored an average rating of 7.5 for all parts
collectively. Parts a heacI/expre.ssion (7.7) and b neck, shoulders, withers (7.9) were
awarded higher ratings, the parts postures (7.3) and movements (7.2) receiving lower
ratings. The stallions collectively bred well: a 7.9, b 8.0, c back, loins, rump 7.8,
e feet 7.8.

The picture presented by the graph deserves attention, as the rating of 7.8 for e feet,
for instance, implies that ratings 7 or 8 were awarded to the female offspring of
fifteen mothers scoring 9 in fourteen cases and that ratings 8 or 9 were awarded
to the female offspring of forty-one mothers scoring 7 in twenty-four cases.
It is advisable to analyse the breeding performance of stallions in "model mothers"
as distinct from that in "ordinary mothers" in every case. The "strong" and "weak"
points in the breeding performance of the stallions then can be determined by
methods feasible in the practice of horce-breeding and be expressed in concrete fi-
gures.

The indications, thus obtained, deserve a place among the considerations taken into
account in decisions in the horse breeding industry based on the breeding-value of
the stallions.

RÉSUMÉ.

Une conunission critique, composée d\'éleveurs de chevaux praticiens a ju.gé systé-
matiquement les 94 filles, et les mères de celles-ci, de trois étalons. Les appréciations
de huit différentes parties de chaque animal ont été exprimées en notes (4-10). Les
membres de la commission, qui fixaient les notes d\'appréciation chacun pour soi,
pouvaient bientôt s\'accorder sur une note collective d\'appréciation.
Par étalon une note d\'appréciation de performance a été évaluée par partie à l\'aide
de V = 2D-M, où V présente la note d\'appréciation calculée pour le père, D et V
respectivement la moyenne des notes d\'appréciation acquises par les filles et les
mères.

Pour le matériel entier les mères acquirent, pour toutes les parties réunies, en
moyenne 7.5. Les parties: a tête/expression (7.7), b le cou, les épaules, les garrots
(7.9) furent appréciées d\'une note plus haute, les parties attitudes (7.3) et mouve-
ments (7.2) d\'une note plus basse. Les étalons réunis furent très appréciés: a 7.9,
b 8.0, c dos, esquine, croupe 7.8, e pieds 7.8.

L\'image qu\'offre la graphique retire l\'attention, car derrière la note pour e pieds 7.8
par exemple, se cache le fait que sur 15 fois un 9 (mères) on trouve auprès des filles
14 fois un 7 ou un 8 et sur 41 fois un 7 (mères) on trouve auprès des filles 24 foi", .m
8 ou un 9.

II est recommandable d\'élaborer toujours les prestations d\'élevage de l\'étalon acquises
auprès des ,,mères-modèles", séparément de celles obtenues chez les „mères-ordi-
naires". Dans ce cas il est possible de détecter, d\'une façon réalisable pour la pratique
de l\'élevage des chevaux, les points „forts" et „faibles" dans les prestations d\'élevage
des étalons.

-ocr page 258-

Les indications qu\'on en retire méritent un endroit parmi les considérations qui im-
portent pour une décision dans le domaine de l\'élevage, basée sur la valeur d\'élevage
des étalons.

ZUS.AMMENFASSUNG.

Von 3 Hengsten beurteilte eine aus Pferdezüchtern zusammengestellte Körungs-
kommission systematisch sämtliche 94 Töchter und deren Mütter.
Für 8 verschiedene Unterteile wurde die Beurteilung je Tier in den Zahlen (4-10)
ausgedrückt. Die Komisionsmitglieder stellten jeder für sich die Körungsziffern auf,
konnten sich jedoch sehr schnell auf eine allgemein übereinstimmende Bewertungs-
ziffer einigen.

Für jeden Hengst wird pro Unterteil mit der Formel V = 2D-M eine Bewertungs-
ziffer berechnet, wonach V die nach Leistung errechnete Bewertungsziffer für den
Vater und D und M die durchschnittlich erworbene Bewertungsziffer für die Töch-
ter, bezw. Mütter angibt.

Für das gesamte Material erzielten die Mütter für alle Unterteile zusammen durch-
shcnittlich 7,5. Die Unterteile a Kopf/Ausdruck (7,7), b Hals, Schulter, Widerrist
(7,9) wurden höher, die Unterteile Stand (7,3) und Bewegungen (7,2) niedriger
eingeschätzt.

Sämtliche Hengste züchteten gut: a 7,9, b 8,0, c Rücken, Kreuz, Lenden 7,8, e Füsse
7,8.

Das Bild, welches die graphische Darstellung bietet, verdient unsere Aufmerksamkeit,
da sich z.B. hinter der Ziffer für e Füsse die Tatsache verbirgt, dass von 15 x 9
(Mütter) für die Töchter 14 Mal eine 7 oder 8 und von 41 x 7 (Mütter) für die
Töchter 24 Mal eine 8 oder 9 gefunden wird.

Es ist ratsam, stets die Zuchtleistungen des Hengstes bei „Modellmüttern" getrennt
von jenen bei „normalen Müttern" auszuarbeiten. Die „starken" und die „schwachen"
Punkte der Zuchtleistungen der Hengste können dann auf eine für die praktische
Pferdezucht benutzbare Weise aufgespürt und konkret ausgedrückt werden.
Die dadurch erhaltenen Anweisungen verdienen bei Erwägungen, die bei einer Ent-
scheidung in der Züchterei auf Grund des Zuchtwertes des Hengstes geltend ge-
macht werden, Berücksichtigung.

De Deen.se pluimveehouderij.

Bij controleproeven met slachtkuikens van dc beste stammen werd een voederrende-
ment van 2.2 bereikt. In de praktijk ligt dit cijfer bij 2.8-3.0, hetgeen een verschil in
voederverbruik maakt van 30 ore per kuiken. De lagere prijs van eendagskuikens van
slachtrassen heeft tot gevolg gehad dat deze kuikens door eierproducenten worden
aangeschaft.

Hierdoor is het percentage witschalige eieren tot 40% van het totaal gedaald. De
bruine eieren blijken gemiddeld 14% blocdstippen te bevatten tegenover de witte
eieren slechts 2%. Men denkt nu aan de invoering van een prijsverschil om de pro-
duktie van bruine eieren af te remmen.

Pluimveepers, XVI, 697, (1961).

Waarom is vlees taai?

Aan de Landbouwhogeschool in Ontario is men met een onderzoek begonnen naar
de redenen waarom bepaalde stukken vlees na koken taai zijn.

Dr. Michel Sannedson, hoofd van de afdeling voeding, zegt dat zelfs „meat
inspectors and producers" niet kunnen voorspellen welk stuk rauw rundvlees, na
koken mals of niet mals, sappig of niet sappig zal zijn.

Mod. vet. Med., 42, 21, (1961).

-ocr page 259-

Onderzoek en behandeling van banale infecties
van het genitaalapparaat bij het vrouwelijk
rund Iz.g. witvuilersl.

Inspection and treatment of common infections of the
bovine genital organs.

door H. G. VAN WAVEREN^)

Inleiding.

In 1954 werden de meeste Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren
en enkele K.I.-verenigingen in ons land bezocht, ten einde ter plaatse in-
lichtingen te verkrijgen over de vele problemen betreffende de steriliteit bij
het rundvee. De bevindingen werden neergelegd in een rapport over het
voorkomen van steriliteit bij het rundvee in Nederland.
Eén van de conclusies van dit rapport is, dat de banale infecties voornamelijk
sporadisch en in aansluiting aan de geboorte optreden en als zodanig een
oorzaak van steriliteit kunnen zijn. De bestrijding van deze infecties behoort
niet tot de taken van de Provinciale Gezondheidsdiensten noch tot die van
de K.I.-verenigingen, doch ligt uitsluitend op het terrein van de prakti-
zerende dierenartsen.

De schade, door deze infecties veroorzaakt, is niet te verwaarlozen en het
leek gewenst hieraan aandacht te besteden. Hiertoe werd de medewerking
verkregen van enkele praktizerende dierenartsen in of in de directe om-
geving van Rotterdam, temijl daarnaast de runderen van de Rijksserum-
inrichting (thans afdeling Rotterdam van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut) in het onderzoek betrokken konden worden.

Dit onderzoek van de banale infecties van het vrouwelijk genitaalapparaat
werd tevens dienstbaar gemaakt aan het vaststellen van het bacteriële agens
dat verantwoordelijk voor de ontsteking was. Zonder direct teveel op dit re-
sultaat te letten, diende een therapie gevonden te worden die in een groot
percentage van de gevallen doeltreffend zou blijken.

Werkmethode.

Naast het culturele onderzoek van de uterusmonsters, die vóór en tijdens
het verloop van de behandeling genomen werden, had steeds klinisch onder-
zoek plaats en werden alle omstandigheden genoteerd, n.1. de geboorte-
datum van het rnoederdier, de datum van partus of abortus, het al of niet
optreden van retentio secundinarum, de resultaten van het microscopische
en culturele onderzoek van verworpen vruchten, zo nodig aangevuld met
die van het onderzoek van bloed- en melkmonsters van het moederdier.
Verder het resultaat van het rectale onderzoek (voornamelijk van uterus
en ovaria), de gevolgde behandelingsmethode en de gebruikte medicijnen.
Nadat de dieren op grond van het klinisch onderzoek (o.a. rectaal explo-
ratie) hersteld verklaard waren bleven ze onder controle, werd (en) de
datum (data) van kunstmatige inseminatie of natuurlijke dekking geno-
teerd en de controle voortgezet tot de partus.

Het uterusmonster werd verkregen door gebruik te maken van een apparaat

Wetenschappelijk hoofd-ambtcnaar Centraal Diergeneeskundig Instituut afd.
Rotterdam, in T.N.O.-verband.

-ocr page 260-

dat vrijwel hetzelfde is als dat door Kampelmacher (1954) be-
schreven is in zijn dissertatie. Alleen wordt een enigszins afwijkende
werkmethode gevolgd en is ten behoeve hiervan op ongeveer 0,5 cm
afstand van het proximale einde van het apparaat in de buitenste buis
een ondiepe concentrische groeve aangebracht. Rondom dit proximale
einde van de buis wordt nu een stukje cellofaanpapier als een kapje ge-
vouwen en dit wordt gefixeerd met behulp van gewoon naaigaren, dat op
de plaats van de groeve om het kapje gewikkeld wordt. Het cellofaanpapier
om de buis wordt verstevigd door dit enkele malen te omwikkelen met
doorzichtig sellotape, n.1. een transparante kleeffilm merk Pressofix. Het
resultaat is dus een biopsieapparaat dat aan het proximale einde door cello-
faanpapier afgesloten is.

In deze staat wordt het gesteriliseerd door het gedurende uur in hori-
zontale stand in de autoclaaf van 120° C te plaatsen. Deze horizontale stand
is nodig daar gedurende dit steriliseren het cellofaanpapier vochtig en week
wordt, zodat het gevaar bestaat dat bij een schuine of loodrechte stand het
cellofaan door de binnenste buis geperforeerd wordt. Daarna wordt het
apparaat, eveneens in horizontale stand, gedurende 20 minuten in vacuum
gedroogd. Behalve de uterusbiopsieapparaten worden ook de uteruscanules
in de autoclaaf bij 120° C gesteriliseerd. Rubberdoppen, spuiten en naalden
worden in het Koch-apparaat gedurende 2 uren boven kokend water ge-
stoomd, waarna de spuiten en naalden tegen het opgetreden condenswater
in de droogstoof gaan.

Het voordeel van de door ons gevolgde werkmethode is, dat het niet nodig
is de cervix met behulp van de tang volgens Albrechtsen naar achter tot in
of nabij de vulva te trekken en een spreidspeculum volgens Albrechtsen
aan te brengen, ten einde het orificium externum van de cervix te des-
infecteren alvorens het apparaat in te brengen. Terwijl de cervix op haar
plaats blijft wordt het apparaat onder rectale geleiding door het cervix-
kanaal in één der uterushoornen gebracht. Eerst hier aangekomen wordt
het cellofaanpapier door de binnenste buis geperforeerd, waarna op de ge-
wone manier uterussccretum in het bekertje verzameld wordt. Na sluiting
van het apparaat wordt dit teruggenomen en aan het proximale einde door
een gesteriliseerde rubberdop afgesloten. In deze toestand worden de ent-
apparaten van de boerderijen naar het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuur afd. Rotterdam vervoerd.

Het uteru-ssecretum uit het slijmbekertje wordt op een bloedagarplaat ge-
ent en gedurende 4 dagen bebroed. Daarna volgt eventueel een nader onder-
zoek ten behoeve van de differentiatie en identificatie. Bij de geringste ver-
denking op de aanwezigheid van
Brucella abortus heeft direct enting op
furosporeplaten plaats, doch dit kan ook later geschieden door overenting
van de bloedagarplaten af.

Aetiologie.

Met betrekking tot de aetiologie van de uterusinfecties bestonden in het
begin van deze eeuw twee scholen, wier meningen diametraal tegenover
elkaar stonden. Volgens de Zwitserse school (Z s c h o k k e, H e s s) is het
ovarium in pathologisch opzicht onafhankelijk van de uterus, terwijl om-
gekeerd de uterus in fysiologisch en pathologisch opzicht van het ovarium
afhankelijk is. De behandeling was daarom gelijk gericht op beide organen
of zelfs hoofdzakelijk op het ovarium. Daartegenover stond de Deense

-ocr page 261-

school (A 1 b r e c h t s c n, Nielsen), die van mening is dat het ovarium
in pathologisch opzicht volkomen afhankelijk van de uterus is en dat deze
primair ziek wordt door een infectie van buiten af. Slechts een directe
bestrijding van de microben in de uterus met desinfecterende middelen
zou daarom de enige doeltreffende behandeling zijn.

Een juist inzicht in de aetiologie heeft niet alleen theoretische en weten-
schappelijke, maar ook praktische waarde, daar een rationele therapie
gericht moet zijn tegen de primaire ziekteoorzaak.

In zijn artikel „Bovine endometritis. A review of literature to 1947, with
special reference to the catarrhal type of the disease" geeft P. L. N.
Dawson in
The British Veterinary Journal 1950 (pagina 104) een his-
torisch overzicht van de verschillende theorieën, die in de loop der tijden
met betrekking tot het optreden van deze infecties opgesteld zijn en hiervan
volgt thans een samenvatting.

De Zwitser Zschokke zag een samenhang tussen endometritis en ver-
lengde anoestrus en dat bij anoestrus een corpus luteum in het verloop van
catarrale endometritis en pyometra aanwezig kon zijn (1900). Bij sectie
van 110 koeien met cysteuze ovariën bleek hem dat meestal uterusafwij-
kingen afwezig waren. Hij nam daarom aan dat de ziekte te wijten was
aan het ontbreken van een stof, die in de normale koe het barsten van een
rijpe follikel veroorzaakt, een hypothese die geheel overeenkomt met de
opvatting van de moderne endrocrinologie waarbij de oorzaak toege-
schreven wordt aan een gebrek aan luteïniserend hormoon van de hypofyse.
Op grond van zijn waarnemingen bestond zijn routinebehandeling uit het
uitdrukken van cysten en corptis luteum met daarnaast dilatatie van de
cervix. Bovendien maakte hij een beperkt gebruik van uterusspoelingen
met zwak desinfecterende stoffen.

Zijn leerling Hess verklaarde in 1905 nadrukkelijk dat de uterusaandoe-
ning secundair was in aansluiting aan een primaire afwijking van het ova-
rium. Bij de behandeling verwierp hij uterusspoelingen en gebruikte alleen
manuele methoden: manipulaties aan het ovarium, aangevuld met alge-
mene massage van uterus en ovariën van het rectum tiit.
Van de Deense school was Albrechtsen de grondlegger (1905, publi-
katie in 1917). Hij was van mening dat alle endometritiden veroorzaakt
werden door een primaire microbeninfectie in de titerus en wel hemato-
geen of van de vagina uit. Deze invasie zou een secundaire werking op de
ovariën hebben door een ascenderende infectie. Zijn behandeling was er
dan ook op gericht de baarmoeder met zwakke tot matig sterke desinfec-
tantia (o.a. joodoplossingen) te desinfecteren.

Als redenen waarom ovariële veranderingen secundair zouden zijn aan
uterusinfecties gaf hij op:

1. cysten en achtergebleven corpora lutea in het ovarium worden niet
gezien zonder complicatie van endometritis,

2. endometritis bestaat aanvankelijk weken en maanden zonder cysten
in het ovarium, hoewel er wel een sterke tendens is dat deze alsnog
zullen ontstaan,

3. door de endometritis met behulp van desinfectantia te genezen wordt
het ovarium gunstig beïnvloed.

Albrechtsen verkreeg zeer goede klinische resultaten. Zijn theorie vond
veel aanhang in Duitsland (Richter, 1920).

Nielsen was een leerling van Albrechtsen en beschouwde dan ook de

-ocr page 262-

baarmoederinfectie als de primaire laesie en de ovariële afwijkingen als
secundair (1925). Het blijven bestaan van het corpus luteum bij endome-
tritis zou niet functioneel maar zuiver morfologisch zijn ten gevolge van
intoxicatie door de in de baarmoeder aanwezige smetstof, met als gevolg
dat de normale regressie niet plaats had. Toch kende Nielsen grote waarde
toe aan het feit dat verzwakking of uitblijven van de ovariële cycli regel
is in de ernstige gevallen van endometritis, hoewel hij dit eveneens aan
bacteriële intoxicatie toeschreef.

Hij stelde vast dat een behandeling met solutio Lugoli enige invloed scheen
te hebben op het opnieuw optreden van een onderbroken ovariële cyclus
en schreef daaraan gedeeltelijk het therapeutisch effect toe, al zou de
grootste waarde toekomen aan de desinfecterende werking. Een tweede
fundamenteel verschil met de opvattingen van Albrechtsen lag in de er-
kenning dat uitdrukken van cysten en corpus luteum doeltreffende be-
handelingsmethoden zijn, die bijna even werkzaam zijn als uterusspoelin-
gen. Zijn slotconclusie was dat de aangewezen therapie bestond uit irri-
gaties met joodoplossingen, terwijl de behandeling van het ovarium een
belangrijke aanvulling was; dit laatste in tegenstelling met de mening van
Albrechtsen.

In meer recente theoriën wordt een grote rol toegekend aan de geslachts-
hormonen. Zondek (1931) en zijn opvolgers waren de opvatting toe-
gedaan dat het geslachtsapparaat hoofdzakelijk beheerst wordt door hor-
monen van de hypofyse, die meer direct op het ovarium en slechts indirect
op de baarmoeder inwerken. Tal van onderzoekers (Riedel, 1935;
H i g n e 11, 1940) kenden grote invloed toe aan de prikkelende, meer dan
aan de desinfecterende werking van joodpreparaten. Wille (1942) be-
reikte goede resultaten bij catarrale endometritis en pyometra door prik-
keling van de cervix met tinctura cantharides. In 74% van 82 gevallen
werden dieren die 3 maanden en langer steriel geweest waren spoedig be-
vrucht.

Andres (1941) kende grote waarde toe aan het opwekken van de ma-
ximum duur van een maximumgraad van uterustonus en deze bereikte hij
door intraüterien gebruik te maken van juniperusthee, die hij metratonin
noemde. In 50% van zijn 500 behandelde gevallen werd oestrus verkregen
en de cyclus binnen 5 dagen na de eerste behandeling opgewekt.
Zonder van de publikaties van Hess kennis te hebben genomen keerden
RowsonenSpriggs (19421 tot diens zienswijze terug en wel op grond
van hun kennis der moderne endocrinologie. Het optreden van pyometra
werd volgens hen beheerst door het persisteren van het corpus luteum. Zij
bevalen injectie van het synthetische oestrogeen stilboestrol aan ter ver-
vanging of aanvulling van de placentale oestrogenen aan het einde van
de dracht, die regressie van het corpus luteum veroorzaken en aldus de
uterus gevoelig maken voor de werking van de hypofyse hormonen. Zij
gaven als voordelen van hun behandeling boven enucleatie aan, dat de
eerste gemakkelijker en veiliger was en eventueel herhaald kon worden.
Moore kon deze gunstige resultaten bevestigen (1944).
Hancock publiceerde in 1947 een serie waarnemingen over de behan-
deling van de cysteuze ovariën door middel van injecties van hypofysaire
luteïniserende hormonen, waarbij hij aantoonde dat in deze gevallen pa-
thologische afwijkingen van de uterus niet altijd duidelijk waren en, in de
tweede plaats, dat de injectie blijkbaar zeer doeltreffend was om een nor-

-ocr page 263-

male gezonde cyclus te herstellen. In feite weerlegde Hancock\'s werk de
theorie van Albrechtsen en bevestigde de conclusies, door Zschokke een
halve eeuw tevoren getrokken.

Aan het slot van zijn historisch overzicht komt Dawson tot de gevolg-
trekking dat men thans aanneemt, dat de gunstige klinische resultaten door
de vroegere voorstanders van desinfectie verkregen, toegeschreven moeten
worden aan de prikkelende werking die deze medicijnen uitoefenen, waar-
door een spoedige reactie van het geslachtelijke endocrine systeem via de
ovarien opgewekt zou worden. Row son en Spriggs (1942) zijn van
mening dat de behandeling er op gericht moet zijn primair de ovariën te be-
ïnvloeden en daardoor secundair de uterus. Hun opvatting berust op de
kennis der moderne endocrinologie en wordt door meerdere waarnemingen
bevestigd.

Verder stelt Dawson vast, dat bij geen enkele publikatie over de behan-
deling van endometritis een proef ingeschakeld werd om de werkelijke waar-
de van een therapie juister te benaderen door een deel van de gevallen als
onbehandelde controles te laten en ook dàn het verloop te verv olgen. Meer-
dere bezoeken aan individuele gevallen en bijgevolg opvolgende onderzoe-
kingen waren niet talrijk, gemiddeld niet meer dan drie per koe.
Met betrekking tot de drie stellingen van Albrechtsen, waarop diens
theorie over de aetiologie der uterusaandoening gebaseerd is, zij het vol-
gende opgemerkt.

De eerste stelling, dat cysten en achtergebleven corpora lutea in het ova-
rium niet gezien worden zonder compHcatie van endometritis is in lijn-
rechte tegenspraak met de waarnemingen van Zschokke, Hancock
en vele andere onderzoekers.

Volgens zijn tweede stelling bestaat endometritis weken en maanden zon-
der dat cysten in het ovarium aanwezig zijn, hoewel toegegeven wordt dat
cr wel een sterke tendens is dat deze alsnog ontstaan zullen. Hier kan
tegen aangevoerd worden, dat de fysiologische functie van het ovarium
gestoord kan zijn zonder macroscopisch duidelijke pathologische afwijkin-
gen die alleen in langdurige gevallen in de vorm van cysten aanwezig zijn
en eerst dàn bij klinisch onderzoek waargenomen kunnen worden.
Ook de derde stelling, dat door de endometritis met behulp van desinfec-
tantia te genezen het ovarium gvmstig beïnvloed wordt, is aanvechtbaar als
bewijs van zijn infectietheorie en dit effect wordt door zijn tegenstanders
toegeschreven aan de prikkelende werking die deze medicijnen uitoefenen
met als gevolg een reactie van het geslachtelijke endocrine systeem via het
ovarium. Het is zelfs niet nodig dat deze prikkel via de uterus uitgeoefend
wordt, en zou een mechanische of chemische prikkeling van de cervix een-
zelfde gunstig resultaat hebben.

Resumerende kan geconcludeerd worden dat, betreffende de diagnostiek van
de endometritis, alles pleit voor de juistheid van de theorie van de Zwitserse
school.

Bacteriologie.

Tot ultimo 1960 werden van 436 runderen in totaal 884 uterusmoristers
genomen en cultureel onderzocht met als resultaat:
Negatief
 466 (160)

C. pyogenes ^

transporteren 694

-ocr page 264-

per transport 694

C. pyogenes Streptokokken 7

C. pyogenes E. coli 8

C. pyogenes Brucella abortus 8

C. pyogenes microkokken 1

C. pyogenes stafylokokken 1

C. pyogenes Alcaligenes Boökeri 1

C. pyogenes Salmonella dublin 1

Corynebacterium (geen pyogenes) 5

Hemolytische corynebacteriën 1

Coryne renalis bovis 3

E. coli 18

Hemolytische coli 1

E. coli hemolytische Streptokokken 2

E. coli niet hemolytische Streptokokken 5

E. coli microkokken 2

E. coli Brucella abortus 1

E. coli Pseudomonas 1

Hemolytische Streptokokken 9

Niet hemolytische Streptokokken 26

Hemolytische microkokken 3

Clumping neg. microkokken 23

dumping neg. stafylokokken 2

Stafylokokken 3

Streptokokken -f stafylokokken 1

Streptococcus faecalis 1

Brucella abortus 33

Gram negatief staafje 3

Gram positieve kokken 1

Schimmels 5

Proteus 4

Pseudomonas I

Salmonella dublin 1

Alcaligenes Boökeri 2

Pasteurella bronchosepticus 1

Shigella 1

Ovcrzwermd 2

Verontreinigd 2

Totaal 884

Van 466 monsters, die bij cultureel onderzoek negatief waren bleken er
160 bij het eerste onderzoek, dus nog vóór een behandeling ingesteld was,
negatief. Deze bevinding kan wijzen op een steriele ontsteking, maar kan
ook een gevolg zijn van de werking van fagocyten of van bacteriofagen.
Vooral deze laatste mogelijkheid zou van belang kunnen zijn en dient
nader onderzocht te worden in gevallen van chronische endometritis en
bij runderen die regelmatig opbreken. Meerdere onderzoekers zijn van
oordeel dat repeatbreeders lijden aan een subklinische bacteriële endo-
metritis, doch het culturele onderzoek van uterusbiopsiën verloopt prak-
tisch steeds negatief. De overige 306 cultureel negatieve monsters waren
in het verloop van de behandeling genomen. De runderen werden nl. met
tussenpozen van 3-7 dagen onderzocht en behandeld en dit werd voort-
gezet tot het culturele onderzoek van de uterusmonsters negatief geworden
was.

In het geheel werden 436 nmderen onderzocht en behandeld. De meerder-

-ocr page 265-

heid stamde uit de praktijk; door de eigenaren was als regel 10-20 dagen na
de partus diergeneeskundige hulp ingeroepen. Er werd dus onder praktijk-
omstandigheden gewerkt, aangevuld door het culturele onderzoek van de
uterusmonsters, het klinisch onderzoek (rectaal exploratie van uterus en
ovariën) en de na de behandeling voortgezette controle van K.I. of natuur-
lijke dekking totdat het rund gekalfd had. Een nadeel was dat in den be-
ginne alle runderen behandeld moesten worden, zodat aanvankelijk in het
geheel geen onbehandelde controledieren aangehouden konden worden.
Dit werd eerst mogelijk, nadat op de duur het vertrouwen van de boeren
gewonnen was. Een ander nadeel was dat meerdere runderen, hoewel
klinisch hersteld, om een of andere bijkomende reden (positieve abortus-
reactie, mastitis, driespeen, te hoge leeftijd, enz.) niet langer voor de
fokkerij aangehouden werden. Bij de runderen van de Rijksseruminrich-
ting (thans afdeling Rotterdam van het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut) kon weliswaar gemakkelijk een afwachtende houding met betrekking
tot de therapie ingenomen worden en het klinische en culturele verloop
bij niet-behandeling vervolgd worden, doch het gold hier proefdieren die
onregelmatig voor de fokkerij gebruikt werden en vaak na afloop van een
proef opgeruimd werden.

Waar voor een juiste beoordeling van het effect van een behandeling (of
niet-behandeling) de daarop volgende bevruchting en drachtigheid van
doorslaggevende betekenis is, bleven om bovengenoemde redenen van het
totaal van 436 runderen 150 dieren bij de eindbeoordeling over.
Tijdens het onderzoek kon aan het Instituut bij 16 nmderen die aan abortus
Bang leden, die alle geaborteerd hadden en waarbij het na de abortus ge-
nomen uterusmonster bij cultureel onderzoek positief voor
Brucella abortus
was, het verloop nauwkeurig vervolgd worden. Al naar de duur van het
verblijf aan het Instituut werd gedurende 2-5 maanden het cuturele onder-
zoek van titerusmonsters periodiek met tussenpozen van een week ingesteld
en bleek dat, zonder dat een behandeling had plaats gehad, de
Brucella
abortus
verdwenen was:

bij 7 dieren oj) 10 dagen na de abortus
bij 5 dieren op 20 dagen na de abortus
bij 2 dieren op 30 dagen na de abortus
bij 2 dieren op 40 dagen na de abortus
Bij één rund dat na 30 dagen vrij was van
Brucella abortus bleek het uterus-
monster 3 maanden na de abortus eenmaal positief voor
Brucella te zijn om
daarna wederom negatief te worden en voor de verdere duur van de
observatieperiode (5 maanden na de abortus) te blijven.
Vermeldenswaard is, dat driemaal bij cultureel onderzoek van uterus-
monsters
Coryne renalis bovis gevonden werd. In geen van deze gevallen
was het een puerperale infectie, maar trad de uitvloeiing op in aansluiting
aan natuurlijke dekking (1 rund) of kimstmatige inseminatie (2 runderen).
De indruk werd verkregen dat tijdens de dekking (inseminatie) de bacterie
uit de vagina in de uterus overgebracht was en een overigens onschuldige
endometritis veroorzaakte.

Richter heeft op klinische gronden, nl. naar de grootte en de aard van
de uitvloeiing de endometritiden in 3 groepen verdeeld:
Ie graad: eenvoudige endometritis, waarbij de uitvloeiing afwezig of inter-
mitterend is,

-ocr page 266-

2e graad: catarrale endometritis met een voortdurende mucopurulente
uitvloeiing,

3e graad: endometritis met zuiver purulente uitvloeiing met neiging naar
pusophoping (pyometra) ten gevolge van gehele of gedeeltelijke
afsluiting door de cervix en anoestrus.
In onze gevallen betrof het alleen endometritiden van de 2e en 3e graad.
Een onderverdeling volgens Richter had niet plaats, daar deze vormen in
elkaar over kunnen gaan. Wel werd bij het klinisch onderzoek grote aan-
dacht besteed aan de consistentie van de uteruswand (slappe of stugge
wand) en de toestand van het ovarium.

In de beginperiode van de behandeling (2-3 weken na de partus) biedt
deze laatste weinig of geen aanwijzingen. Vier tot zes weken na de partus
kan men bij rectaal exploratie in het ovarium een groot aantal dunwandige
cysten voelen, die niet te onderscheiden zijn van typische follikelcysten.
Er treedt evenwel geen bronst op en er schijnt geen luteaalweefsel in het
ovarium te zijn. De meeste van deze cysten barsten spontaan, maar enkele
kunnen blijven met als gevolg dat het neuro-endocrine systeem in een fase
van anoestrus opgesloten wordt en in het ovarium klinisch waarneembare
veranderingen geleidelijk beginnen op te treden.

Therapie.

Bij de beoordeling van de waarde van een ingestelde therapie is de groep
van de onbehandelde contróledieren zeer belangrijk te achten. Vandaar
dat een bespreking hiervan voorafgaat, waarbij het individuele verloop bij
32 runderen vermeld zal worden.

CONTROLEGROEP.

L Gerri, geboren 5-5-57.

K L 1959: 16/7 Verworpen: 29-12-59.

K L 1960: 11/3, 17/4 Gekalfd: 1- 2-61.

Het 2e kalf werd op 29-12-59, na 5\'/j maand dracht, verworpen. In de vrucht

werd microscopisch en cultureel C. pyogenes aangetoond.

6/1 \'60: Uterusmonster C. pyogenes. Geen behandeling ingesteld.
27/1 \'60: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
Volgens de eigenaar was het rund op 22/1 tochtig geweest, waarbij helder slijm
afvloeide.

2. Irene 17, geboren 18-10-57.

K.I. 1959: 15/4 Gekalfd: 14-1-60.

K.I. 1960: 13/4 Gekalfd: 13-1-61.

Heeft op 14-1-60 het le kalf geworpen, 1 dag vóór de 39 weken. Normale
partus, nageboorte kwam na enkele uren af. Na een week trad witvuilen op.
27/1 \'60: Uterusmonster
C. pyogenes. Geen behandeling ingesteld.

3. Lena 21, geboren 7-3-56.

K.I. 1959: 20/6. Verworpen: 1-3-60.

K.I. 1960: 3/6. Gekalfd: 4-3-61.

Heeft op 1-3-60, 3 weken te vroeg, een dood kalf verworpen. Retentio secun-

dinarum 3 dagen.

Vrucht was microscopisch en cultureel negatief. Na 10 dagen werd witvuilen
opgemerkt.

15/3 \'60: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
Onderzoek van bloed- en melkmonster negatief voor
Bac. abortus Bang.

-ocr page 267-

4. Afke V.L. 3, geboren 20-1-55.

K.I. 1959: 25/6, 20]?, 28/8. Verworpen: 27-2-60.

K.I. 1960: 20/5, 10/6, 2/7. Gekalfd: 5-4-61.

Heeft op 27-2-60, 3 maanden te vroeg, verworpen. Geen retentio secundinarum.

Vrucht was microscopisch en cultureel negatief. Na 10 dagen werd witvuilen

opgemerkt.

15/3\'60 Utcrusmonstcr negatief. Geen behandeling ingesteld.
Onderzoek van bloed- en melkmonsters negatief voor
Bac. abortus Bang.

5. Cobie, geboren 1954.

Heeft op 23-1-60 op tijd en normaal gekalfd. Nageboorte is 1 dag opgebleven.
Na 2 weken werd witvuilen opgemerkt.

17/2 \'60 Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm\'\' fys. keukenzoutopl.
24/2 \'60 Uterusmonster hemolytische microkokken. Behandeld met 50 cm^ fys.
keukenzoutoplossing.
2/3 \'60 Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm\'\' fys. keukenzoutopl.
17/3 \'60 Uterusmonster hemolytische streptokokken. Geen behandeling ingesteld.
Het dier is op 24-4-60 natuurlijk gedekt en heeft gekalfd op 26-1-61.

6. Roza, geboren 1952.

Heeft op 28-2-60 normaal en op tijd gekalfd. Geen retentio secundinarum. Na
2 weken werd witvuilen opgemerkt.

17/3 \'60 Uterusmonsters C. pyogenes. Behandeld met 50 cm^ fys. keukenzoutopl.
Het dier is op 7-6-60 natuurlijk gedekt en heeft gekalfd op 10-3-61.

7. Anna, geboren 1950.

Heeft op 2-3-60 normaal en op tijd gekalfd. Geen retentio secundinarum. Na
10 dagen werd witvuilen opgemerkt.

17/3\'60 Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm^* fys. keukenzoutopl.
Het dier is op 18-5-60 natuurlijk gedekt en heeft gekalfd op 23-2-61.

8. Neeltje, geboren 1956.

Heeft op 2-3-60 op tijd gekalfd. Nageboorte is 1 dag opgebleven. Na 10 dagen
werd witvuilen opgemerkt.

18/3\'60 Uterusmonster C. pyogenes. Behandeld met 50 cm^ fys. keukenzoutopl.

23/3 \'60 Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

Het dier is op 27-5-60 natuurlijk gedekt en heeft gekalfd op 1-3-61.

9. Beatrix, geboren 10-11-57.

K.I. 1959: 5/3, 18/4, 8/5, 28/5. Gekalfd: 28-2-60.

K.I. 1960: 28/5, 20/6, 11|7, 2|8, 24/8. Gekalfd: 17-5-61.
Heeft op 28-2-60 het !e kalf geworpen op 39 weken. Nageboorte kwam na
enkele uren af. Na 10 dagen werd witvuilen opgemerkt.
14/3\'60 Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cnv\' fys. keukenzoutopl.
7/4\'60 Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

10. Iet, geboren 1954.

Heeft op 8-12-59 een tweeling verworpen, 3 maanden te vroeg. Nageboorte
4 dagen opgebleven. Eén der vruchten was microscopisch en cultureel negatief
voor
Brucella abortus. Na 14 dagen werd witvuilen opgemerkt, doch hulp werd
laat ingeroepen.

25/2\'61: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm\'\' fys. keukenzoutopl.
4/3\'60: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm^ fys. keukenzoutopl.
17/3\'60: Utcrusmonstcr dumping neg. microkokken. Behandeld met 50 cm^

fys. keukenzoutoplossing.
Na 5 x K.I., beginnend in mei 1960, gust gebleven.

11. Rund nr. 1552, geboren 7-3-57.

Heeft op 8-3-59 dood kalf geworpen (stuidigging), 14 dagen te vroeg. Geen
retentio secundinarum. Vrucht microscopisch en cultureel negatief. Na 10 dagen
werd witvuilen opgemerkt.

-ocr page 268-

20/3\'59: Uterusmonster C. pyogenes. Geen behandeling ingesteld.

26/3 \'59: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

23/4\'59: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

Het dier werd natuurlijk gedekt op 11-6-59 en 6-7-59; het heeft gekalfd op

3-4-60.

12. Rund nr. 752, geboren 6-5-57.

Heeft op 9-4-59 gekalfd, normaal en op tijd. In de vruchtvliezen waren necro-
tische plekjes waarin C\'.
pyogenes aangetoond werd. Na een paar dagen werd
witvuilen opgemerkt.

15/4\'59: Uterusmonster C. pyogenes. Geen behandeling ingesteld.
Natuurlijke dekking had plaats op 22-6-59 en het dier kalfde op 22-3-60.

13. Lena 23, geboren 21-3-52.

K.I. 1957: 9/2, 19/3, 2/5. Daarna door stier gedekt op 21/5. Gekalfd op 19-2-58.
K.I. 1958: 28/5. Gekalfd op 1-3-59.

Heeft op 19-2-58 gekalfd, 2 dagen vóór de 39 weken. Nageboorte kwam direct
af. Na 9 dagen werd vuile, roodbruine uitvloeiing waargenomen.
28/2 \'58: Uterusmonster hemolytische streptokokken. Geen behandeling ingesteld.

14. BB 14, geboren 14-12-52.

K.I. 1958: 23/1. Gekalfd: 31-10-58.

K.I. 1959: 14/2, 1/5. Gekalfd: 3- 2-60.

Heeft op 31-10-58 gekalfd. Nageboorte is 5 dagen opgebleven. Na 10 dagen

werd witvuilen opgemerkt, doch hulp werd laat ingeroepen.

21/11 \'58: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm® fys. keukenzoutopl.

15. Katalien, geboren 11-10-54.

K.1. 1957: 29/1, 28/2, 2/4. Gekalfd: 7-1-58,

K.L 1958: 21/3, 5/6, 16/7, Gekalfd: 22-4-59,

Heeft op 7-1-58 gekalfd. Nageboorte is na 12 uur afgekomen. Na 2 weken werd
witvuilen opgemerkt,

25/1 \'58: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld,
11/2\'58: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

16. Hinke, geboren 9-4-50.

K.I. 1957: 8/5. Gekalfd: 1-2-58.

K.I. 1958: 2/5, 23/5, 14/6, 6/7. Gekalfd: 4-4-59.

Heeft op 1-2-58 gekalfd, een week te vroeg. Nageboorte is 8 dagen opgebleven.
Na een week werd witvuilen opgemerkt.

11/2 \'58: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm® fys. keukenzoutopl.

17. Olga, geboren 1-3-52.

K.1. 1957: 29/4, 19/5, 4/6. Gekalfd: 9-3-58.

K.I. 1958: 20/6. Gekalfd: 21-3-59 (tweehng).

Heeft op 9-3-58 gekalfd. Nageboorte na 5 dagen afgekomen. Daarna werd wit-
vuilen opgemerkt.

17/3\'58: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm® fys. keukenzoutopl.

18. Vola 9, geboren 11-3-54.

K.I, 1957: 25/6, Verworpen: 8-3-58,

K.I. 1958: 8/6, Gekalfd: 9-3-59,

Heeft op 8-3-58 verworpen, 3 weken te vroeg. Nageboorte is 9 dagen opge-
bleven, Microscopisch en cultureel onderzoek van de vrucht negatief voor
Brucella abortus.

17/3 \'58: Uterusmonster C. pyogenes. Behandeld met 50 cm® fys, keukenzoutopl,

19. Annie 9, geboren 16-4-55,

K,I. 1957: 4/1, 7/5, Gekalfd: 10-2-58,

K,I, 1958: 8/5. Gekalfd: 11-2-59.

-ocr page 269-

Heeft op 10-2-58 gekalfd. Vruchtvliezen zijn één dag opgebleven. Na 2 weken
werd witvuilen opgemerkt.

7/3 \'58: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm\' fys. keukenzoutopl.
26/3 \'58: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

20. Aaltje, geboren 27-5-54.

K.I. 1958: 6/1. Gekalfd: 10-10-58.

K.I. 1959: 2/1, 23/1, 14/2, 3/4, 23/4. Gekalfd: 23- 1-60.

Heeft op 10-10-58 gekalfd. Normale partus. Na 3 weken werd witvuilen opge-
merkt, doch er werd laat hulp ingeroepen.

25/ir58: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm\' fys. keukenzoutopl.

21. Olga, geboren 1-3-52.

K.I. 1956: 15/5. Gekalfd: 24-2-57.

K.I. 1957: 29/4, 19/5, 4/6. Gekalfd: 9-3-58.

Heeft op 24-2-57 gekalfd, over tijd en verder normaal. Na een week werd stin-
kende uitvloeiing opgemerkt.

11/3\'57: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

Bij het nemen van het monster vloeide mooi, helder slijm af. Volgens de boer

was 3 dagen tevoren de uitvloeiing nog etterig en sterk stinkend geweest.

22. Trix, geboren 13-9-55.

K.I. 1957: 23/1, 12/2. Gekalfd: 19-11-57.

K.I. 1958: 17/2. Gekalfd: 19-11-58.

28/11 \'58: Uterusmonster C. pyogenes. Behandeld met 50 cm\' fys. keukenzoutopl.
5/12 \'58: Uterusmonster
C. pyogenes. Behandeld met 50 cm\' fys. keukenzoutopl.

23. Corrie, geboren 13-5-55.

K.I. 1957: 6/2, 23/4. Gekalfd: 12-11-57 (van le K.I.).

K.I. 1958: 13/5. Gekalfd: 12-2-59.

Heeft op 12-11-57 gekalfd van le K.I. Geen retentio secundinarum. Na 10 dagen
werd witvuilen opgemerkt.

28/11 \'57: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
5/12 \'57: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

24. Zwartje, geboren 1951.

K.I. 1956: 6/7, 27/7. Gekalfd: 28-4-57.

K.I. 1957: 30/7. Gekalfd: 1-5-58,

Heeft op 28-4-57 normaal en op tijd gekalfd. Nageboorte kwam na 7 uur af.
Na 10 dagen werd witvuilen opgemerkt.

10/5\'57: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm\' fys, keukenzoutopl.
24/5\'57: Uterusmonster negatief. Behandeld met 50 cm\' fys. keukenzoutopl.

25. Zwartje 12, geboren 14-5-54.

K.I. 1956: 11/1. Gekalfd: 23-10-56.

K.I. 1957: 28/1. Gekalfd: 30-10-57.

Heeft op 23-10-56 gekalfd, over tijd en verder normaal. Na 12 dagen werd
witvuilen opgemerkt.

12/11 \'56: Uterusmonster C. pyogenes. Behandeld met 50 cm\' fys. keukenzoutopl.
16/11 \'56: Uterusmonster
C. pyogenes. Behandeld met 50 cm\' fys. keukenzoutopl.
23/11 \'56: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
27/11 \'56: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.

26. Olga, geboren 1-3-52.

K.I, 1958: 20/6. Gekalfd: 21-3-59 (tweeling).

K.I. 1959: 23/5, 19./6, 28/7, 18/8, 9/9. Gekalfd: 12-6-60 (dood kalf).
Heeft op 21-3-59 tweeling geworpen. Nageboorte is 5 dagen opgebleven, waarna
stinkende uitvloeiing optrad. Er is laat hulp ingeroepen.

10/4 \'59: Uterusmonster hemolytische streptokokken. Geen behandeling ingesteld.
Heeft op 12-6-60 een dood kalf geworpen, waarin
Salmonella dublin aange-
toond werd.

-ocr page 270-

27. Rund nr. 1531, geboren 22-5-54.

Heeft op 28-2-59 op tijd gekalfd. Nageboorte is 1 dag opgebleven. Na 2 weken
werd witvuilen opgemerkt.

20/3 \'59: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
26|3 \'59: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
Het dier werd natuurlijk gedekt op 22-6-59 en heeft gekalfd op 22-3-60.

28. Rund nr. 2927, geboren 1954.

Heeft op 14-4-59 op tijd en normaal gekalfd. Na 9 dagen werd witvuilen op-
gemerkt.

23/4\'59: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
12/5 \'59: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
19/5\'59: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld.
Het dier werd natuurlijk gedekt op 27-7-59 en heeft gekalfd op 28-4-60.

29. Rund nr. 95, geboren 1953.

Heeft op 9-2-57 op tijd en normaal gekalfd. Nageboorte kwam na enkele uren
af. Na 2 weken werd witvuilen opgemerkt, hulp werd niet direct ingeroepen.
7/3\'57: Uterusmonster
Corynebacterium (geen pyogenes). Geen behandeling
ingesteld.
19/3\'57: Utcrusmonstcr negatief.

Het dier werd natuurlijk gedekt op 23/5, 20/6 en 7/7; het heeft gekalfd op 9-4-58.

30. Rund nr. 8524, geboren maart 1957.

Heeft op 5-3-59 haar Ie kalf verworpen, 5 weken te vroeg. Na een week werd
stinkende uitvloeiing waargenomen. Het kalf was levend, werd opgefokt en op
1-3-61 voor de slacht verkocht.

11/3\'59: Utcrusmonstcr Brucella abortus C. pyogenes. Geen behandeling in-
gesteld.

14/3\'59: Uterusmonster C. pyogenes. Geen behandeling ingesteld.
20/3\'59: Uterusmonster
C. pyogenes. Geen behandeling ingesteld.
26/3\'59: Uterusmonster negatief. Geen behandeling ingesteld,
Is in 1959 niet geïnseminecrd (het was een proefdier).
K.1. 1960: 6/7, 28/7. Gekalfd: 6-5-61.

31. Rund nr. 9.587, geboren 1953.

Heeft op 27-5-58 gekalfd. Repositic van een voorbeen; verder normaal verloop
van de partus. Rctentio sccundinarum.

30/5 \'58: Utcrusmonstcr E. coli -(- Streptococcus viridans. Geen behandeling in-
gesteld.

4/6\'58: Utcrusmonstcr Streptokokken. Vruchtvliezen manueel verwijderd.

Geen behandeling ingesteld.
10/6\'58: Uterusmonster
C. pyogenes. Geen behandeling ingesteld.
17/6\'58: Utcrusmonstcr
C. pyogenes. Geen behandeling ingesteld.
26/6\'58: Utcrusmonstcr negatief (op 25/6 nog veel etter afgekomen). Geen be-
handeling ingesteld.
1/7 "58: Utcrusmonstcr negatief. Geen behandeling ingesteld.
Op 2-7-58 geslacht. Bij macroscopisch onderzoek van uterus en ovariën werden
geen afwijkingen gezien. Bij histologisch onderzoek van meerdere coupes van de
wanden der uterushoornen werd een normaal beeld waargenomen; geen ver-
schijnselen van ontsteking.

32. Kaatje, geboren 21-4-51.

K.I. 1956: 20/3, 24/4. Verworpen: 13-11-56.

Heeft op 13-11-56 na 6/3 maand dracht verworpen. Retentio sccundinarum. In
maaginhoud van verworpen vrucht werd
C. pyogenes aangetoond.
16/11\'56: Uterusmonster
C. pyogenes. N\'ruchtvliezen werden manueel ver-
wijderd. Behandeld met 50 cm\' fys. keukenzoutopl. Eetlust en melk-
produktie goed.

20/11 \'56: Uterusmonster C. pyogenes. Behandeld met 50 cm® fys. keukenzoutopl.

-ocr page 271-

23/11 \'56; Literusmonstcr C. pyogenes Streptococcus faecalis. Geen behande-
ling ingesteld.

29/11 \'56; Uterusmonster C. pyogenes. Behandeld met 4 cm^ depomycine intra-
uterien 20 mg stilboestrol intermuseulair. Het rund is stijf en stram.
Eetlust en melkproduktie verminderd.
3/12 \'56; Uterusmonster Mikrokokken. Behandeld met 4 cm-\'\' depomycine intra-
uterien.

6/12\'56; Uterusmonster negatief. Behandeld met 4 cm^ depomycine intra-
uterien.

Op 12/12 werd noodslacht verricht in verband met de slechte algemene toestand.
Endocarditis.

Dit overzicht van het verloop \\ an endometritis en daarop volgende drachtig-
heid bij 32 onbehandelde controledieren bewijst duidelijk dat de puerperale
uterus een zeer sterke tendens tot zelfgenezing heeft. Dit geldt ook in de,
m.i. ten onrechte, beruchte gevallen dat een
Corynebacterium-miecüe in
het spel is.

Dertien van de 32 dieren leden aan deze infectie en hierbij was het verloop
als volgt:

9 runderen (de nrs. 1, 2, 6, 8, 11, 12, 18, 22 en 25) met een C. pyogenes-
infectie en 1 rund (nr. 29) met een Corynebacterium (geen pyogenes) in-
fectie werden zonder behandeling vlot drachtig.

1 proefdier (nr. 31) werd 5 weken na de partus geslacht en hierbij konden
bij macroscopisch onderzoek van uterus en ovariën en bij histologisch
onderzoek van meerdere coupes van de uterushoornen geen afwijkingen ge-
vonden worden. Blijkens het culturele onderzoek van uterusmonsters was
de opgetreden
C. /jyojjfng-f-infectie een maand na de partus overwonnen.
1 proefdier (nr. 30) herstelde 2 weken na de abortus van een gecombi-
neerde
Brucella abortus- en C. pyogenes-\'mleciK, maar het werd eerst na
ruim 1 jaar geïnsemineerd om bij de 2e K.I. drachtig te worden.
1 rund (nr. 32) ondervond een ongunstig verloop: een te laat ingestelde
therapie kon niet meer baten tegen de opgetreden toxemic en dus moest tot
noodslacht geadviseerd worden.

Opgemerkt wordt dat in Duitsland sinds 1944 op gezag van Götze de
mening heerste, dat bij endometritis, veroorzaakt door
C. pyogenes de prog-
nose zó ongunstig gesteld moest worden, dat in deze gevallen geadviseerd
werd geen therapie in te stellen en tot noodslacht over te gaan. Deze mening
is vele jaren onverminderd van kracht gebleven en is nog niet geheel ver-
dwenen, zelfs niet in de moderne Duitse handboeken.

De graad van vruchtbaarheid kan op verschillende manieren gemeten
worden en deze waarden zullen van 29 controledieren (de nrs. 30, 31 en
32 vallen af) in een tabel opgegeven worden, naast en ter vergelijking met
de waarden van de 3 groepen behandelde dieren (zie later).

Gelet op het gunstige verloop bij niet-behandelde dieren is voor de groep
der behandelde, aan endometritis lijdende, dieren de grondwet der thera-
peutische geneeskunde,
„primum non nocere", dus allereerst niet te be-
schadigen, van fundamentele betekenis. Het is de taak van de klinicus dat
zijn therapie erop gericht is de
„vis rnedicatrix naturae" te ondersteunen.
Dit
„primum non nocere" geldt voor alle werkzaamheden op therapeutisch
gebied:

bij de medicamenteuze intraüterine behandeling door gebruik van te sterke
of te grote hoeveelheden desinfecterende stoffen te vermijden;

-ocr page 272-

bij de manuele verwijdering van de placenta bij retentio secundinarum en
dit na te laten zodra dit met pijn voor het dier en last voor de operateur
(het zg. uitpeilen) gepaard gaat, waardoor gote wondevlakten zouden ont-
staan ;

bij de exstirpatie van centraal in het ovarium gelegen cysten, waarbij ver-
bloeding, shock of blijvend letsel van het ovariaalweefsel het gevolg kan zijn;
bij de injectie van hormonen, waarbij te grote dosering of een verkeerd hor-
moon ingespoten kan worden.

Bij de opzet van de proef werden met betrekking tot de behandeling de
dieren in 4 categorieën verdeeld:

1. geen behandeling of een behandeling proforma (intraüterien 50 cm^
fysiologische keukenzoutoplossing).

2. antibioticum (4 cm^ depomycine veterinair in 20 cm^ fysiologische
keukenzoutoplossing).

3. Lugoloplossing 50 cm^ (jood, joodkalium en water in de verhouding
r:2:300).

4. Hibitane in de vorm van pessaries.
ad 1.

De groep onbehandelde dieren is reeds besproken. Het is duidelijk dat een
behandeling proforma met 50 cm^ fysiologische keukenzoutoplossing niet
gelijk te stellen is met geen behandeling, maar dit laatste was in de praktijk
alleen mogelijk bij enkele boeren waar sedert geruime tijd regelmatig pa-
tiënten onderzocht en behandeld waren. De ingebrachte fysiologische
keukenzoutoplossing zal slijmoplossend werken en ook al is de vloeistof iso-
tonisch, tóch kan ze enigszins prikkelend werken.

ad 2.

Als antibioticum werd 4 cm^ depomycine veterinair gebruikt, dat met fysio-
logische keukenzoutoplossing tot 20 cm^ aangevuld werd en waarbij
600.000 I.E. penicilline en 1 gram streptomycine ingebracht werd.
Uit de zeer talrijke publikaties die in de literatuur verschenen zijn, en nog
steeds verschijnen, over het gebruik van antibiotica ter genezing van endo-
metritis worden hier slechts 2 artikelen aangehaald.

Easterbrooksen Plastridge (1955) beschrijven een experiment
betreffende de behandeling van retentio secundinarum. De placenta werd
als achtergebleven beschouwd, als ze niet binnen 12 uren na de partus af-
gekomen was. De routinebehandeling bestond in het wassen van de uit-
wendige genitaliën en het inbrengen van een aureomycinetablet (500 mg
van veterinair kristallijn aureomycinehydrochloride), zo diep mogelijk in
de uterus. Er waren 2 groepen van behandelde dieren, waarbij de behan-
deling iedere dag resp. om de andere dag gedaan werd, inbegrepen de dag
van het uitdrijven van de placenta. Er werd geen poging gedaan de vrucht-
vliezen manueel te verwijderen. Van deze beide groepen werd de daarop
volgende bevruchting genoteerd en deze vergeleken met een groep normaal
afgekalfde koeien die geen behandeling hadden ondergaan. Het resultaat
blijkt uit het staatje op pagina 249.

Hoewel de beide groepen behandelde dieren niet groot zijn (resp. 16 en 15
dieren) blijkt er toch een significant verschil in het resultaat der behande-
ling te zijn. Bij een vergelijkende beschouwing blijkt de groep dieren die
om de 48 uur behandeld zijn de beste cijfers te hebben, hetgeen dus pleit

-ocr page 273-

voor een minder intensieve behandeling die er slechts op gericht is de „vis
medicatrix naturae"
te ondersteunen.

Aantal
gevallen

Dosering

Efficiëntie
getali)

„Calving
interval"^)

„Service
period"\')

16

500 mg aureomycine
iedere 24 uur

1.6

392 dagen

111 dagen

15

500 mg aureomycine
iedere 48 uur

1.4

377 dagen

96 dagen

39

Normale parti
Geen behandeling

2.0

399 dagen

118 dagen

\') Efficiëntiegetal: het gemiddelde aantal dekkingen (inseminaties) per conceptie.

„Calving interval": tussenkalftijd, het aantal dagen tussen 2 opeenvolgende parti.
\') „Service period": het aantal dagen tussen partus en conceptie.
Het is duidelijk dat service period = calving interval — gemiddelde drachtigheids-
duur (281 da.gen).

Een ander belangrijk experiment beschrijft P. M. Hi n z e (1959).
Gedurende 18 maanden zou iedere koe van de Carnation Milk Farms na
de partus, ongeacht het verloop hiei-van, in een behandelingsproef opge-
nomen worden. Dus een preventieve behandeling met als grondgedachte,
dat voorkómen van een mogelijke infectie beter is dan deze achteraf te
genezen.

De runderen werden in 3 groepen verdeeld:

1. niet behandelde contróledieren,

2. dieren, met 2 tabletten oxytetracycline a 2 gram behandeld en

3. dieren, met 2 tabletten van neomycine, ureum, boorzuur en sulfathiasol
behandeld.

Oorspronkelijk was het plan iedere groep uit 100 koeien te laten bestaan.
Voordat dit doel echter bereikt was, werd het duidelijk dat de koeien uit
de controlegroep de beste dekuitkomsten opleverden, zodat de proef stop-
gezet werd.

I)e resultaten van de intraüterine behandeling na het kalven, teneinde even-
tueel optredende ontsteking te voorkomen, en van de niet behandelde con-
tróledieren blijken uit onderstaand staatje:

Groep 1

Groep 2

Groep 3

Geen
behandeling

Oxy-
tetracycline

Neomycine

Aantal onderzocht

79

75

74

Aantal bevrucht

73

67

71

Bevrucht na le dekking

60%

49%

40%

Bevrucht na 1-3 dekkingen

85.3%

73.3%

72.9%

Efficiëntiegetal

1.67

2.24

2.56

Toegegeven moet worden dat 2 tabletten ä 2 gram oxytetracycline een hoge
dosering is en ruim voldoende om een eventuele infectie „in de kiem te
smoren". Toch blijft het moeilijk te begrijpen waarom behandeling van de

-ocr page 274-

uterus van de normale koe na het kalven de daarop aansluitende fokresul-
taten ongunstig zou beïnvloeden, te meer daar intraüterine behandeling
tijdens of omstreeks de dekking gunstig werkt.

De onderzoeker kan dan ook alleen aannemen, dat antibiotica een gunstig
werkende stof (een enzym of een andere factor) vernietigen die nodig is
voor de normale „clean up" van de puerperale uterus. Het zou echter ook
mogelijk kunnen zijn dat de oorzaak gezocht moet worden in de destructie
van de normale bacteriële flora, die behulpzaam zou zijn bij het uterine
metabolisme en het involutieproces van de uterus.

ad 3.

De kla.ssieke behandelingsmethode is die met jodiiunpreparaten, vooral
solutio Lugoli, waarin jodium, joodkalium en water, meestal in de verhou-
ding 1:2:300, voorkomen.

Onder de rubriek „Mededelingen uit de praktijk" heeft de praktizerende
dierenarts Kuipers (1933) zijn er\\-aringen met deze therapie vermeld.
Volgens hem is de toepassing van een behandeling van metritis volgens
Albrechtsen in de praktijk vaak zeer moeilijk, zodat hij naar een andere
methode gezocht heeft. De cervix wordt hierbij door middel van een dila-
tator verwijd en langzaam wordt 200 cm^ van een lauwwarme
5% NaCl-
oplossing ingespoten. Het dier perst deze vloeistof gewoonlijk in de loop
van een dag uit. De volgende dag wordt 200 cm^ Lugoloplossing ingespoten
en de cervix gepenseeld met joodtinctuur. Door de voorbehandeling werkt
de Lugol dieper in. Meestal is een enkele Lugolinspuiting voldoende; hoogst
zelden is een tweede na 8 a 10 dagen nodig. De dieren verzetten zich weinig,
zelfs niet bij het rekken van de cervix. De metritis geneest zeer snel en de
dieren worden spoedig tochtig. Dit kan verhaast worden door inspuiting
van ovariaalhormoon.

Deze behandeling is zeer eenvoudig en leidt in 95% van de gevallen tot het
doel. Chronische metritiden genezen op deze manier zeer snel, zodat de
dieren economisch meer waarde krijgen. Tal van steriliteitsgevailen zijn er.
die niet met een purulente metritis samengaan, maar die veroorzaakt worden
door een catarrale aandoening van de cervix of een geringe baarmoeder-
catarre. Men vindt dan een slijmige catarre van die organen. Ook in die
gevallen is genezing op deze wijze te verkrijgen, vooral als de ovariaal-
functie aangezet wordt.

Men staat dan vaak verbaasd over de hoeveelheid slijmig secreet die in
cervix en uterus aanwezig kan zijn en waarin eicel en zaadcellen te gronde
gaan.

ad 4.

Hibitane (Bis-parachloorphenyldiguanidohexane, LC.I.) werd toegepast
naar aanleiding van de zeer goede resultaten, die met dit middel verkregen
waren door de Engelse praktizerende dierenarts J. Mc. i 11 i a m s (1954).
Dit geneesmiddel wordt door de LC.L in de vorm van pessaries als hibitane
in de handel gebracht. Mc.Williams beschrijft de toepassing in de praktijk
bij 360 runderen met verwondingen in de vagina, retentio secundinarum,
metritis, endometritis en pyometra. In de gevallen van pyometra wordt de
behandeling hiermede voorafgegaan, eventueel gecombineerd met een intra-
musculaire injectie van 25-30 mg stilboestrol. Bij meer dan 100 gevallen
van retentio secundinarum werden slechts 3 gevallen van endometritis waar-
genomen en dan nog met een mild verloop. Meestal is een tweemalige toe-

-ocr page 275-

diening van 2 pessaries met een tussenpoos van 3 dagen afdoende. Voor het
geval de cervix niet of moeilijk passeerbaar is, wordt een pessarie in /a liter
lauw water opgelost en met een uteruscanule ingebracht. Er werden geen
contróledieren aangehouden om het verloop bij behandelde en niet be-
handelde dieren te vergelijken.

Dit hibitane werd door ons in talrijke gevallen gebruikt en de gunstige
resultaten konden bevestigd worden in een voordracht, door ons over de
banale infecties van het genitaalapparaat op de Steriliteitsdag in Utrecht
in 1956 gehouden.

Boogaerdt en Veenendaal (1956) komen tot de conclusie dat
hibitane een zeer waardevol preparaat is met een zeer grote bactericiede
werkzaamheid. Bij gevallen van retentio secundinarum werden 1-3 staafjes
in de uterus gebracht, speciaal in die gevallen waarbij het mogelijk was de
secundinae te veiAvijderen.

In de meeste gevallen bleef een metritis chronica achterwege. Ook wanneer
de vruchtvliezen niet te verwijderen waren, werden enige staafjes inge-
bracht met een zeer goed resultaat. De secundinae kwamen meestal af, zon-
der dat enige rottingslucht waarneembaar was en het herstel had \\ erder een
ongestoord verloop. Een volledig en liefst vergelijkend onderzoek met con-
tróledieren was onder praktijkomstandigheden onmogelijk.
Tot zover het summiere overzicht van de literatuur waarbij vooral aan-
dacht geschonken is aan mededelingen uit de praktijk.

De resultaten van de door ons behandelde en geobsei\'veerde 4 groepen van
runderen zijn samengevat in de onderstaande tabel, waarbij onder
groep I: onbehandelde contróledieren,

groep II: dieren, behandeld met antibioticum (penicilline-streptomycine),
groep III: dieren, behandeld met solutio Lugoli,
groep IV: dieren, behandeld met hibitane.

I

II

III

IV

Aantal onderzocht

29

30

30

61

Aantal bevrucht

28

27

24

55

Bevrucht na Ie dekking

17(58.6%)

11(36.7%)

20(66.7%)

35(57.4%)

Bevrucht na 1-3 dekkingen

24(82.8%)

22(73.3%)

24(80%)

54(88.7%)

Efficiëntiegctal^)

2.11

2.56

1.96

1.78

„Mcan fertility ratc"^)

0.71

0.57

0.72

0.72

„Service period"\'\')

120

128

109

115

„Conception interval"^)

27

38

12

15

\') Efficiëntirgctal: het gemiddelde aantal dekkingen (inseminaties) per conceptie.
„Mcan fertility rate": de fertility rate is het omgekeerde van het aantal dekkingen
of inseminaties dat nodig was per conceptie. Dus:
na 1 dekking of inseminatie is dc fertility rate = 1
na 2 dekkingen of inseminaties is de fertility rate = 0.5
na 3 dekkingen of inseminaties is de fertility rate = 0.33
na 4 dekkingen of inseminaties is de fertility rate = 0.25
na 5 dekkingen of inseminaties is de fertility rate = 0.20
na 6 dekkingen of inseminaties is de fertility rate = O
„Service period": het aantal dagen tussen partus en conceptie.

\'\') „Conception inter\\\'al": het aantal dagen tussen Ie dekking (inseminatie) en con-
ceptie.

-ocr page 276-

De „mean fertility rate" (gemiddelde vruchtbaarheidsgraad") van een groep
van dieren is het gemiddelde van de fertility rate van alle runderen uit die
groep. Vaak worden runderen, die na 3 dekkingen of inseminaties niet be-
vrucht zijn, als onvruchtbaar beschouwd, krijgen dus als fertility rate O,
maar hebben we bij onze beschouwingen 5 dekkingen of inseminaties als
de grens beschouwd. De „mean fertility rate" is een betere methode van
waardering dan het efficiëntiegetal, omdat bij de laatste enkele runderen
met een groot aantal dekkingen of inseminaties meer invloed hebben op
het koppelgemiddelde.

Opgemerkt moet nog worden dat de beide laatste waarden in de tabel, nl.
„service period" en „conception interval", alleen bepaald kunnen worden
als de drachtigheid opgetreden is en dus niet als groepsbeoordeling kunnen
gelden daar de onvruchtbare dieren (relatief het grootst in groep IIIl
buiten beschouwing moeten blijven. Overigens geeft de „conception inter-
val" een belangrijke aanwijzing.

Statitisch geven de voor de 4 groepen gevonden waarden voor groep II
significant ongunstige cijfers te zien.

Het culturele onderzoek van de uterusmonsters, groepsgewijze onder-
verdeeld, gaf het volgende resultaat:

34 (16)
11
1
3
1
1

Groep I.

Negatief
C. pyogenes

Corynebacterium (geen pyogenes)
Hemolytische Streptokokken
Hemolytische microkokken
Clumping neg. microkokken

Totaal 51

Groep 11.

Negatief 42 (10)

C. pyogenes 17
C. pyogenes niet hemolytische Streptokokken 1

Corynebacterium (geen pyogenes) 1

Coryne renalis bovis 1

E. coli niet hemolytische Streptokokken 1

E. coli clumping neg. microkokken 2

E. coli Proteus 1

Brucella abortus 2

Niet hemolytische Streptokokken 2

Clumping neg. microkokken 3

73

55 (15)
18
1
1
2
1
1

Totaal

Groep III.

Negatief

C. pyogenes

C. pyogenes E. coli

Coryne renalis bovis

Niet hemolytische Streptokokken

Stafylokokken

Clumping neg. microkokken

79

transporteren

-ocr page 277-

per transport 79

Pasteurella 1

Shigella 1

Proteus 1

Totaal 82

Groep IV.

Negatief 78 (10)

C. pyogenes 52

C. pyogenes E. coli 3
C. pyogenes niet hemolytische streptokokken 2

C. pyogenes Alcaligenes Boökeri 1

Coryne renalis bovis 1

E. coli 2

E. coli niet hemolytische Streptokokken 2

/3-hemolytische Streptokokken 1

Niet hemolytische Streptokokken 6

Brucella abortus 2

Clumping neg. microkokken 6

Gram positieve kokken 1

Gram negatieve hemolytische staafjes 1

Alcaligenes Boökeri 2

Proteus 1

Verontreinigd 1

Totaal 162

Het culturele onderzoek van de eerste uterusmonsters, die dus genomen
werden vóór dat een behandeling ingesteld was, had groepsgewijs het vol-
gende resultaat:

Groep I.

Negatief 17

C. pyogenes 9

Corynebacterium (geen pyogenes) 1

Hymolytische streptokokken 2

Totaal 29

Groep II.

Negatief 10

C. pyogenes 13
C. pyogenes niet hemolytische streptokokken 1

Corynebacterium (geen pyogenes\'* 1

Coryne renalis bovis 1

E. coli 1

Brucella abortus 2

Streptokokken 1

Totaal 30

Groep Iir.

Negatief 15

C. pyogenes 9

Coryne renalis bovis 1

transporteren 25

-ocr page 278-

per transport 25

Streptokokken 2

Stafylokokken 1

Proteus 1

Shigella 1

Totaal 30

Groep IV.

Negatief 10

C. pyogenes 32

C. pyogenes E. colt 2
C. pyogenes niet hemolytische Streptokokken 1

C. pyogenes Alcaligenes Boökeri 1

Coryne renalis bovis 1

E. coli 2

E. coli niet hemolytische Streptokokken 2

Niet hemolytische Streptokokken 3

Hemolytische Streptokokken 1

Brucella abortus 2

Clumping neg. microkokken 1

Alcaligenes Boökeri 1

Proteus 1

Gram positieve kokken 1

Totaal 61

Dankbetuiging.

Zoals vermeld is, had het culturele onderzoek van de uterusmonsters aan het C.D.I.
plaats en wel in de onder leiding van Dr. J. I. Terpstra staande afdeling. Aan
hem, alsmede aan collega J, P. W. M. A k k e r m a n s en de laboratoriumassistente
Mej. VV. Pomper betuig ik gaarne mijn dank voor het vele werk dat verzet is.
Eveneens ben ik dank verschuldigd aan de praktizerende dierenartsen P. G i s k e s
te Rotterdam en
A. J. P e e t e r s te Zoetermeer voor het belangeloos afstaan van
patiënten ten behoeve van dit onderzoek. Bij de werkzaamheden in het laboratorium
en op de boerderijen was mijn bediende J. van de Berg een zeer gewaardeerde
hulpkracht.

SAMENVATTING.

In de periode van 1955 tot en met 1960 werden 436 runderen met banale infecties
van het genitaalapparaat (zg. witvuilers) onderzocht en behandeld. Hierbij werden
884 uterusmonsters genomen en cultureel onderzocht. Het betrof grotendeels run-
deren uit de praktijk, die als regel 10-20 dagen na de partus (abortus) mucopurulente
uitvloeiing vertoonden en waarvoor door de boeren diergeneeskundige hulp ingeroepen
was. Daarnaast was een klein aantal proefdieren van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut afdeling Rotterdam bij het onderzoek betrokken.

Vóór en tijdens de behandeling werden uterusmonsters genomen en cultureel onder-
zocht en werd dit voortgezet tot de monsters cultureel negatief waren en de dieren
klinisch hersteld waren, hetgeen door rectaal exploratie gecontroleerd werd.
Waar voor een uiteindelijke controle van het effect van de behandeling (bij de con-
troledieren van alleen maar observatie) de daaropvolgende bevruchting en drachtig-
heid van betekenis zijn, werden bij de eindbeoordeling alleen die dieren -in beschou-
wing genomen, waarmee verder gefokt was. Vandaar dat meerdere dieren uit de
praktijk, die om bijkomende redenen (abortusbestrijding, mastitis, driespeen, te lage

-ocr page 279-

produktie, te hoge leeftijd, enz.) opgeruimd werden en proefdieren van het C.D.I., die
na afloop van een proef geslacht werden, bij de eindbeoordeling afvielen en er 150
runderen overbleven.

Naast een groep van contróledieren werden de te behandelen runderen in 3 cate-
gorieën verdeeld, die resp. met antibioticum, solutio Lugoli en hibitane behandeld
werden.

Bij een vergelijkende beschouwing van de 4 groepen blijkt groep II (antibioticum)
de ongunstigste cijfers te hebben. Opvallend is het gunstige verloop bij de contróle-
dieren, hetgeen wijst op de grote tendens tot zelfgenezing van de puerperale uterus.
Wel blijft bij een afwachtende houding nauwkeurige observatie geboden en kan een
therapeutisch ingrijpen nodig zijn ter voorkoming van een letaal verloop.
Wanneer tot behandeling overgegaan wordt, moet, gelet op deze grote tendens tot
zelfgenezing, het streven van de dierenarts er op gericht zijn de
„vis medicatrix
naturae"
te ondersteunen en te vermijden dat deze laatste door een te rigoureuze of
een verkeerde therapeutische ingreep geschaad wordt („primum non nocere").
Met betrekking tot de aetiologie van de puerperale infecties leert de Zwitserse school
uit het begin van deze eeuw dat primair een ovariaal lijden aanwezig is en dat dc
uterusaandoening secundair is. Gelet op de kennis der moderne endocrinologie, waarbij
bewezen is, dat het ovarium afhankelijk is van de hypofyse en deze op haar beurt
van de hypothalamus, moet deze leer aangevuld en uitgebreid worden, in dien zin
dat primair het neuro-endocrine systeem in zijn functie gestoord is.
De gunstige resultaten die door intraüterine toediening van desinfectantia geboekt
zijn worden door tegenstanders van de infcctietheorie toegeschreven aan de prikke-
lende werking die deze middelen via de uterus op het neuro-endocrine systeem uit-
oefenen en zou eenzelfde resultaat bereikt kunnen worden door mechanische of che-
mische prikkeling van de cervix.

Het is bekend dat het optreden van de oestrus een goede invloed op de genezing
van endometritis heeft, zodat dan de progno.se zonder meer gunstig gesteld kan
worden.

In de gevallen dat vroegtijdig na de partus (abortus) hulp ingeroepen wordt, waarbij
dus nog geen oestrus verwacht kan worden, en bij de chronische vorm van endo-
metritis gepaard gaande met anoestrus, zal het aangewezen zijn het neuro-endocrine
systeem rechtstreeks te prikkelen door toepassing van hormonen. Gebruik van gonado-
trope hypofysaire hormonen zal in het algemeen gunstiger werken dan dat van
ovariaalhormonen. daar dit laatste slechts als een substitute-thcrapie tc beschouwen is.
Hoewel dus de hormoontherapie aangewezen is, moet erkend worden dat deze be-
handelingsmethode nog in een beginstadium van ontwikkeling is. Niettegenstaande
onze kennis door allerlei experimenten voortdurend toeneemt, is nog te weinig bekend
van het gebruik (intraveneus, subcutaan, intramusculair en intraüterien) van hor-
monen, gebaseerd op klinisch onderzcnk (o.a. rectaal exploratie) van het genitaal
apparaat.

Een nadeel hierbij is dat meerdere preparaten, orgaanextracten in meer of mindere
graad van zuiverheid en synthetische preparaten, onder allerlei namen in omloop zijn.
Allereerst zal het nodig zijn dat men to« een internationale nomenclatuur en stan-
daardisatie komt, zodat een nauwkeurige dosering mogelijk is.

SUMMARY.

During the period from 1955 up to 1960 inclusive, 436 cattle with common infections
of the reproductive organs were examined and treated. 884 uterus specimens were
taken and examined by culture. The greater part of the animals were cattle attended
to by the veterinary practitioner, who usually showed a mucopurulent discharge
within from ten to twenty days post partum (abortion) and for whom veterinary aid
had been called in by the farmers. In addition, a small number of experimental ani-
mals of the Rotterdam section of the Central Veterinary Institute were included in
the investigation.

Uterus specimens were taken and examined by culture prior to and during treatment

-ocr page 280-

and this was continued until the specimens wer found to be culturally negative and
the animals had recovered clinically, which was verified by rectal examination.
As the subsequent impregnation and pregnancy are of importance in the ultimate
examination of the effects of treatment (only of observation in the controls), only
those animals who had been used for further breeding were considered in making a
final assessment. Therefore, several animals destroyed for other reasons (control of
abortion, mastitis, cow with three teats, inadequate milk yield, too old, etc.) and
experimental animals of the C.V.I, slaughtered on completion of an experiment were
not included in the final assessment, so that 150 cattle were left.

Besides a group of controls, the animals to be treated were arranged in three groups
treated with antibiotics, Lugol\'s solution and hibitane respectively.
A comparative study of the four groups shows that the results are the least satis-
factory in group 2 (antibiotics). A striking feature consists in the favojrable course
in the controls, which is indicative of the marked tendency towards spontaneous re-
covery in puerperal metritis. When an expectant attitude is adopted, close obser-
vation is essential, however, and therapeutical measures may be necessary to prevent
the disease from terminating in death.

In view of this marked tendency towards spontaneous healing, the efforts of the
veterinarian should be designed to assist the healing power of nature when treatment
is resorted to and to prevent this healing power from being impaired by too radical
or incorrect therapeutical measures (,,primum non nocere").

As regards the cause of puerperal infection, the Swiss school of thought in the early
part of the present century taught that the primary cause consisted in disease of the
ovaries, the disease of the uterus being a secondary factor. In view of the knowledge
of modern endocrinology, which has shown that the ovary is dependent upon the
pituitary which in turn depends upon the hypothalamus, this theory should be com-
pleted and extended by assuming the function of the neuro-endocrine system to have
been primarily impaired.

Opponents of the theory of infection attribute the favourable results obtained by
intra-uterine administration of disinfectants to the stimulating action exerted by these
agents on the neuro-endocrine system through the uterus. These authors claim that
similar results might be obtained by mechanical or chemical stimulation of the cervix.
Oestrus is known to promote the healing of endometritis, so that the prognosis can
undoubtedly be considered favourable.

In cases in which veterinary aid is called in soon after delivery (abortion), when
oestrus therefore cannot yet be expected to occur, and in the chronic form of endo-
metritis associated with anoestrus, direct stimulation of the neuro-endocrine system
by the use of hormones will be indicated. As a rule, administration of pituitary gona-
dotropic hormones will have a more beneficial effect than that of ovarian hormones,
as the latter can merely be regarded as substitution therapy. Though hormone therapy
is indicated, it has to be admitted, however, that this method of treatment is still in
the initial stage of development. Despite the fact that our knowledge is constantly
increasing as a result of various experiments, too few data are available on the (intra-
venous, subcutaneous, intramuscular and intra-uterine) use of hormones based on
clinical studies (including exploration through the rectum) of the genital organs.
A drawback consists in the fact that several drugs, more or less pure extracts of
organs and synthetic preparations are sold under all sorts of names. It is essential
that an international nomenclature and standardization should be adopted in order
to enable an accurate dosage.

RÉSUMÉ.

Dans la période de 1955 jusqu\'en 1960 436 bêtes bovines ayant des infections banales
aux organes génitaux fjrent examinées et traitées. A ce but on a pris 884 frottis
d\'utérus afin de les cultiver et examiner. Il s\'agissait pour la plus grande partie de
cas de la pratique de bêtes qui souffraient d\'écoulement mucopurulent, se manifestant
généralement 10 ou 20 jours après la parturition (l\'avortement), et pour lesquelles
les fermiers avaient invoqué l\'assistance vétérinaire. En outre un petit nombre

-ocr page 281-

d\'animaux d\'expérience de la section Rotterdam de la C.D.I. avaient été ajoutés
à l\'examen.

Avant et pendant le traitement on prit des frottis d\'utérus pour les cultiver et on
continua ce procédé jusqu\'à ce que les résultats de la culture furent négatifs et que
les animaux furent cliniquement rétablis, ce qui fut vérifié à l\'aide d\'une exploration
rectale.

Puisque pour un contrôle définitif de l\'effet du traitement (de l\'observation seule
pour les animaux de contrôle) la conception et la gestation sont de première im-
portance, seules les bêtes dont on s\'était servi pour l\'élevage ont été considé-
rées pour le jugement définitif.

Par conséquent plusieurs bêtes de la pratique, qui furent écartées par suite de raisons
secondaires (lutte contre l\'avortement, mastite, trois trayons, production trop basse,
âge trop élevé) et certains animaux d\'expérience de la C.D.I., qui furent abattus
l\'expérience terminée, n\'entraient pas en ligne de compte pour le jugement définitif
et il ne restait que 150 bêtes.

A côté d\'un groupe d\'animaux de contrôle les bêtes à traiter furent divisées en 3
catégories, qu\'on traitait respectivement avec des antibiotiques, avec la solution
Lugoli et avec l\'hibitane.

En comparant ces 4 groupes nous constatons que le groupe II (antibiotiques) a les
pourcentages les moins favorables. Le progrès favorable des animaux de contrôle est
surprenant et révèle la gratide tendance de guérison spontanée de l\'utérus puerperal.
Toutefois une observation consciencieuse est indispensable au régime conscrvatif et
il se peut qu\'une intervention thérapeutique soit nécessaire afin de prévenir un cours
lethal.

Si le vétérinaire se décide à inten-enir, il lui faut, vu cette grande tendance à la
guérison spontanée, tendre à soutenir la Vis Mediatrix Naturae et à éviter une in-
fluence nocive causée par une intervention thérapeutique mauvaise ou trop rigou-
reuse („primum non nocere").

A propos dc l\'étiologie des infections puerpérales l\'Ecole Suisse du début de ce siècle
prétend qu\'une affection ovarienne précède à celle de l\'utérus. Vu la connaissance
de l\'endocrinologie moderne qui a démontré que les ovaires sont subordonnés à
l\'hypophyse et celle-ci à son tour à Thypothalame, il faut élargir et compléter cette
doctrine avec la théorie qu\'il s\'agit primairement d\'une fonction neuro-endocrine
dérangée.

Les adversaires de la théorie de l\'infection attribuent les résutats favorables en-
registrés grâce au traitement intra-utérin avec des désinfectants à l\'action stimulante
que ces remèdes exerceraient sur le .système neuro-endocrin par l\'intermédiaire de
l\'utérus et croient qu\'un même résultat pourrait être atteint par une stimulation
mécanique ou chimique du cervix.

On sait que l\'oestrus influence favorablement la guérison d\'une endométrite, de sorte
que dans ce cas on peut considérer sans restrictions le prognostic comme favorable.
Dans les cas se produisant peu de temps après la parturition (l\'avortement), où l\'on
ne peut donc pas encore s\'attendre à l\'oestrus, et dans les cas d\'endométrite chronique
accompagnée d\'anoestrus, il faudra stimuler directement le système neuro-endocrine
à l\'aide d\'hormones.

Les hormones hypophysaires gonadotropes auront en général un effet plus favorable
que les hormones ovariennes, ces dernières d\'étant à considérer que comme une thé-
rapie de substitution. Bien que la thérapie hormonale soit indiqué, il faut recon-
naître que cette méthode en est encore à ses débuts. Quoi que nos connaissances aug-
mentent continuellement grâce à toutes sortes d\'expériences, nous ne savons encore
que trop peu de l\'administration (intraveineuse, subcutane, intramusculaire et intra-
utérine) d\'hormones basée sur l\'examen clinique de l\'appareil génital (notamment
l\'exploration rectale).

Le fait que plusieurs produits, extractions d\'organes plus ou moins pures et produits
synthétiques, sont présentés sous des noms divers est un désavantage. Il faudra tout
d\'abord qu\'on en vienne à une nomenclature internationale et à la standardisation,
de sorte qu\'il soit possible d\'administrer des doses précises.

-ocr page 282-

ZUSAMMENFASSUNG.

In den Jahren 1955 bis Ende 1960 wurden 436 Rinder mit banalen Infektionen des
Genitalapparates untersucht und behandelt. Hierbei wurden 844 Uterusproben ge-
nommen und bakterioloigsch untersucht. Es handelte sich zum grössten Teil um
Rinder aus der tierärztlichen Praxis, die als Regel 10-20 Tage nach dem Partus
(Abortus) mucopurulenten Ausfluss aufwiesen, sodass die Bauern tierärztliche Hilfe
nötig erachteten. Nebenbei war bei der Untersuchung noch eine kleinere Anzahl
Versuchstiere des Zentral tierärztliches Instituts - Abteilung Rotterdam einbezogen.
Vor und während der Behandlung wurden Uterusproben genommen und bakterio-
logisch untersucht. Dies wurde solange fortgesetzt, bis die Proben bakteriologisch
negativ und die Tiere klinisch genesen waren, was durch Rectaluntersuchung kon-
trolliert wurde.

Weil für eine endgültige Kontrolle des Behandlungseffekts (bei den Kontrolltieren
allein durch Beobachtung) die darauf folgende Befruchtung und Trächtigkeit von
Bedeutung ist, kamen für das Endresultat allein Tiere in Frage, mit denen weiter ge-
züchtet wurde. Infolgedessen schieden mehrere Tiere aus der Praxis wegen der einen
oder anderen Ursache (Abortusbcstreitung, Mastitis, drei Zitzen, zu niedrige Pro-
duktion, zu hohes Alter u.s.w.) aus, ebenso die Versuchstiere des Zentral tierärztliches
Instituts, die nach Ablauf der Untersuchung geschlachtet wurden, sodass bei der
Schlussbeurteilung nur noch 150 Rinder übrig blieben.

Neben einer Gruppe von Kontrolltieren wurden die zu behandelnden Rinder in 3
Kategorien eingeteilt, welche resp. mit Antibiotikum, Solutio Lugoli und Hibitan
behandelt wurden.

Bei einer vergleichenden Betrachtung der 4 Gruppen ergibt sich, dass Gruppe II
(Antibiotikum) die ungünstigste Ziffer erzielt hat. Auffallend ist der günstige Verlauf
bei den Kontrolltieren, was auf eine starke Neigung des puerperalen Uterus zur
Selbstgenesung hinweist. Wohl bleibt bei einer abwartenden Haltung genaue Be-
obachtung erforderlich, da zur Vermeidung eines tödlichen Ablaufs, ein thera-
peutisches Eingreifen nötig sein kann.

Falls zur Behandlung übergegangen wird, muss, im Hinblick auf die starke Neigung zur
Selbstgenesung das Bestreben des Tierartzes darauf gerichtet sein, die vis medicatrix
naturae zu unterstützen und zu vermeiden, dass letztere durch einen zu rigorosen
oder verkehrten therapeutischen Eingriff Schaden leidet („primum non nocere").
Mit Bezug auf die Ätiologie der puerperalen Infektionen lehrt bei Beginn dieses
Jahrhunderts die Schweizerische Schule, dass primär ein Ovarialleiden vorhanden ist
und sekundär eine Uteruserkrankung. Im Hinblick auf die Erfahrung der modernen
Endocrinologie, wobei bewiesen ist, dass das Ovarium von der Hypophyse und diese
wiederum vom Hypothalamus abhängig ist, müsste diese Lehre in dem Sinne an-
gefüllt und ausgebreitet werden, dass primär das neuroendocrinc System in seiner
Funktion gestört ist.

Die günstigen Resultate, die durch intrauterine Verabreichung von Desinfectantia
gebucht wurden, werden von Gegnern der Infektionstheorie der prickelnden Wirkung
zugeschrieben, die diese Mittel via Uterus auf das neuroendocrinc System ausüben.
Das gleiche Resultat könnte durch mechanische und chemische Reize des Gervix
erreicht werden.

Es ist bekannt, dass das Auftreten des Oestrus einen günstigen Einfluss auf die Ge-
nesung der Endometritis ausübt, sodass in diesem Fall die Prognose ohne weiteres
als günstig gestellt werden kann.

In Fällen, wo frühzeitig nach dem Partus (Abortus) tierärztliche Hilfe in .Anspruch
genommen wird wobei also noch kein Oestrus erwartet werden kann, und bei der
chronischen Form der Endometritis gepaart mit Anoestrus, wird es ratsam sein das
neuroendocrinc System direkt durch Verabreichung von Hormonen zu reizen. Die
gonadotropen hypophysären Hormone werden im allgemeinen günstiger wirken, als
die Ovarialhormone, da die letzteren nur als Substitutionstherapie zu beschauen sind.
Obwohl die Hormontherapie die angewiesene ist, muss zugegeben werden, dass die
Behandlungsmethode noch im Anfangsstadium ihrer Entwicklung steht. Obschon

-ocr page 283-

unsere Erfahrung hiermit durch allerlei Experimente andauernd zunimmt, ist die
Anwendung der Hormone (intravenös, subkutan, intramuskulär und intrauterin)
basiert auf klinische Untersuchung (u.a. Rectalexploration) des Genitalapparates
noch zu wenig bekannt.

Ein Nachteil hierbei ist auch, dass verschiedene Präparate, wie Organextrakte von
mehr oder weniger sauberer Beschaffenheit und synthetische Präparate unter ver-
schiedensten Benennungen im Handel sind. Hier wird es nötig sein, erst einmal eine
internationale Nomenklatur und Standardisierung einzuführen, sodass eine genaue
Dosierung möglich wird.

LITERATUUR

Uit de zeer omvangrijke literatuur wordt een kleine greep gedaan, in het besef, dat
veel voortreffelijk werk niet vermeld wordt.
Albrechtsen, J.: The sterility of cows. Chicago, 1917.

Boogaerdt, A. en Veenendaal, W.: Enige praktijkervaringen met hibitane

pessaries. Tijdschr. Diergeneesk., 81, 507, (1956).
G raige, A. H.: Sex hormones in veterinary practice. Vet. Med., 49, 179, (1954).
D a w s o n, F. L. N.: Bovine endometritis. A review of literature to 1947, with special

reference to the catarrhal type of the disease. Brit. vet. ]., 106, 104, (1950).
Ibid.: Studies on catarrhal endometritis in the bovine. Brit. vet. J., 107, 380, 412,
(1951).

Ibid.: The normal bovine uterus-physiology, histology and bacteriology. Vet. Rev.

and Annot., 5, 73, (1959).
D o d s o n, M. E.: The use of some of the naturally occurring hormones in the treat-
ment of certain types of bovine infertility.
Austr. vet. J., 34, 291, (1958).
E a s t e r b r o o k s, H. L. and P 1 a s t r i d g e, W. N.: Aureomycin for retained

placenta in the cow. ƒ. Am. vet. med. Assoc., 126, 21, (1955).
F i t z p a t r i c, R. J.: Hormones new and old. Vet. Ree., 73, 111, (1961).
G i b b o n s, W. J.: Reproductive problems in cattle. Vet. Med., 49, 323, (1954).
Ibid.: Estrogens in cattle practice. Mod. vet. Pract., 41, (19), 38, (1960).
Ibid.: Infertility in catlc. Mod. vet. Pract., 42, (I), 30, (1961).
Gibbons, W. J. and Ki e s e 1, G. K.: Estrone in the treatment of anestrus in

cattle. Mod. vet. Pract., 42, (3), 30, (1961).
Hart, G. H.: Endrocrinology and its relation to reproduction. J. Am. vet. Assoc.,
197, (1949).

H a u b r i g, W. R. and Alexander, A.: Estrogen/Antibiotic infusion for bovine

metritis. Mod. vet. Pract., 42, (2), 30, (1961).
Hill, H. J.: Some practical endocrinological considerations. Vet. Med., 49, 361,
(1954).

Hinze, P. M.: Diagnosis and treatment of nonspecific infertility in the dairy cow.

ƒ. Am. vet. med. Assoc., 126, 21, (1955).
K a m p c 1 m a c h e r, E. H.: Microbiologic en histologie van de uterus bij onvrucht-
bare runderen. Diss. Utrecht, 1954.
Kuipers, F. R.: Steriliteit bij het rund ten gevolge van een metritis.
Tijdschr.

Diergeneesk., 60, 66, (1933).
Mc.Williams, J.: The prevention and treatment of sepsis in the bovine uterus

with bis-parachlorphenyldiguanidohexane. Vet. Ree., 66, 635, (1954).
Murray, J. G.: Notes on the subject of infertility in cattle. Vet. Ree., 55, 323,
(1943).\'

R o w s o n, L. E. .A.., L a m m i n g, G. E. and F r y, R. M.: The relationship between

ovarian hormones and uterine infection. Vet. Ree., 65, 335, (1953).
S o k o 1 o v, N. L.: Untreated post-parturient infections in cows. Mod. vet. Pract.,

41, (19), 42, (1960).
Spörri, H.: Hormontherapie in der Bekämpfung der Unfruchtbarkeit des Rindes.

Tierärztl. Umschau, 5, 311, (1950).
Wille, R.: Versuche mit einer funktionseinstimmenden Therapie der Sterilität des
Rindes.
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 58, 359, (1942).

-ocr page 284-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Een spontane infectie van Ascaris lumbricoides
bij lammeren.

Spontaneous Ascaris lumbricoides infection in lambs.

door P. WENSVOORT«)

Van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Holland.

Inleiding.

Voor Ascaris lumbricoides, die bij meerdere zoogdieren wordt aangetroffen,
geldt het varken als de meest specifieke gastheer. Dit diersoort is frequent
besmet en herbergt soms grote aantallen parasieten die veelvuldig uitgroeien
tot geslachtsrijpe exemplaren. Soms heeft de parasiet het lam tot gastheer.
M a t
O f f en \\V a s s i 1 e f f (1958) vonden de ascaride bij 17 van de 5.000
onderzochte lammeren, die twee tot vijf maanden oud waren; echter bij
geen der 3.000 onderzochte oudere schapen. Tijdens een onderzoek, door
de schrijver verricht bij het Texelse schaap, werd buiten de hieronder ver-
melde gevallen, slechts bij één van de 150 onderzochte lammeren een enkel
exemplaar waargenomen. Ze werden niet gezien bij volwassen schapen.

Hoewel morfologisch geen verschillen zijn aan te tonen tussen de exem-
plaren afkomstig van het varken en het schaap, nam men aan, dat een ver-
schil in fysiologische kenmerken van de parasiet ten grondslag zou liggen
aan de voorkeur, die
A. lumbricoides toont voor een bepaalde gastheer.
Teneinde een indruk te krijgen omtrent de voorkeur van de parasiet voor
een bepaalde gastheer, werden onderzoekingen gedaan door M a t o f f en
W a s s i 1 e f f in 1959 en door F i t z g e r a 1 d in 1960.
Matoff en VV a s s i 1 e f f (1959) concludeerden dat kruisinfecties met
de van het \\arken en het schaap afkomstige ascaride mogelijk waren en dat
geen verschil in de wijze van migreren der larven bij de beide proefdier-
soorten werd waargenomen. Ook Fitzgerald (1960) infecteerde lam-
meren met geëmbryoneerde eieren afkomstig van ascariden die bij het var-
ken parasiteerden en vond evenmin een afwijkende wijze waarop de larfjes
migreerden en zich tot nog niet volwassen ascariden ontwikkelden.
Tijdens deze exi)erimenten nam Fitzgerald afwijkingen bij de lamme-
ren waar; 4-8 dagen namelijk na de besmetting, bemerkte hij een vermin-
derde eetlust, terwijl tevens dyspnoe en sterfte optrad.
Op dit tijdstip van de infectie zag hij tijdens het postmortaal onderzoek der
proefdieren, een vettige degeneratie van de lever en petechiën en ecchy-
mosen in het longweefsel.

*) Dierenarts, in T.N.O.-verband werkzaam bij de Provinciale Gezondheidsdienst
voor dieren in Noord-Holland.

-ocr page 285-

Eigen waarnemingen.

Daar spontaan optredende infecties van A. lumbricoides bij lammeren, die
gepaard gaan met klinische verschijnselen van de zijde van de gastheer,
weinig of niet werden beschreven, wordt de volgende ziektegeschiedenis ver-
meld van een, onder natuurlijke omstandigheden optredende infectie.

De infectie werd waargenomen op een, op intensieve wijze geëxploiteerd vee-
bedrijf, waar koeien en schapen werden gehouden en tevens veel varkens werden
gefokt en gemest. Teneinde de benodigde hoeveelheid gras voor de herkauwers te
verkrijgen, werden de percelen zwaar bemest en ook de varkensmest werd voor
dit doel aangewend. In de maand februari, voorafgaande aan de te beschrijven
infectie, werden twee percelen uitsluitend bemest met varkensmest, die kort voor-
dien was verzameld.

De ooien lammerden tussen 20 maart en 15 april en in het begin van april, op
het tijdstip dat een deel der lammeren 1 tot 2 weken oud was, werden naast rund-
vee, 16 ooien met 32 lammeren op de twee percelen gebracht.
Aanvankelijk groeiden de lammeren voorspoedig op, maar tegen het einde van
april, ongeveer twee weken vóór dat de lammeren zouden worden gespeend en
verkocht, ontwikkelden ze onvoldoende. De dieren verloren daarbij hun goede
kleur en er trad vermagering op, terwijl ook lammeren ziek werden. Een groot
aantal lammeren, vooral de oudsten en de best ontwikkelden uit het koppel,
werden lusteloos en vertoonden gedurende enkele dagen verschijnselen van dyspnoe
en enkele stierven zelfs. In het tijdvak gelegen tussen 30 april en 15 mei gingen
op deze wijze 4 lammeren verloren.

In het verloop van mei trad langzaam herstel op bij de overblijvende lammeren,
die behandeld waren met piperazine en gebracht werden op percelen die niet be-
mest waren met varkensmest. De volwassen ooien vertoonden geen afwijkingen,
terwijl evenmin moeilijkheden werden waargenomen bij het rundvee en bij de
lammeren die vanaf de geboorte op percelen hadden vertoefd die niet bemest
waren met varkensmest.

Twee gestorven lammeren, die ongeveer 7 weken oud waren, werden ge-
seceerd. Het sectiebeeld werd gekarakteriseerd door een aspecifieke pneu-
monie, enteritis, leverdegeneratie en de aanwezigheid van grote aantallen
nog niet volwassen exemplaren
A. lumbricoides. De kadavers waren ver-
magerd, het nog aanwezige vet grauw gekleurd en iets vochtig. De zware
longen waren volumineus en hadden een verhoogde consistentie, terwijl ze
tevens een vlekkerig rood gekleurd aspect bezaten, doordat donkerrode
pneumonische longgedeelten afgewisseld werden door gedeelten waarin veel
alveolair emfyseem aanwezig was. Dit beeld werd in alle kwabben aange-
troffen, terwijl eveneens mucopurulente bronchiolitis en peribronchiolitis
aanwezig was in de voorste kwabben. Bij één der lammeren werd een groot
afgekapseld abces in de rechter borstholte aangetroffen, waarvan de dia-
meter ongeveer 7 cm bedroeg en waarin zich groen gekleurde ichoreuze pus
bevond.

De parenchymateuze organen bleken gedegenereerd; hiervan waren de
levers sterk vergroot en geelachtig van kleur. De milten waren nonnaal.
De maag-darmkanalen waren slecht gevuld: in het colon en het rectum be-
vonden zich normale of iets ingedroogde faeces. De pensen en de lebmagen
bleken niet veranderd.

De dunne darmen werden gekenmerkt door een muco-purulente enteritis
en gezwollen rode Peyerse plaques, terwijl zich parasietenhaardjes bevonden
in de mesenteriale lymphoglandulae. Bij één der lammeren werden 80 nog
niet volwassen ascariden in het lumen van de dunne darm aangetroffen;

-ocr page 286-

20 in het colon, 1 in de galblaas en 2 exemplaren in de levergalgangen. Bij
het andere lam werden 230 nog niet volwassen ascariden in het lumen van de
dunne darm geteld, 5 in het colon en 1 exemplaar in één der levergalgangen.

Daar in de longen geen, en in het lumen van de lebmaag en dunne darm
van de lammeren zeer weinig trichostrongyliden werden aangetroffen (min-
der dan 1000), en gezien de bevindingen van Fitzgerald (1960) tijdens
zijn experimenten, mogen de gevonden klinische en postmortale afwijkingen
geheel toegeschreven worden aan de zeer omvangrijke
Ascaris lumbricoides-
infectie, die de lammeren op de met varkensmest besmette percelen hadden
opgelopen.

SAMENVATTING.

Een ziektegeschiedenis wordt vermeld van een spontane Ascaris lumbricoides-in(ectie
bij lammeren.

SUMMARY.

A description is given of several cases of spontaneous Asc. lumbricoides-\'miecUon in
lambs.

LITERATUUR

Fitzgerald, P. R.: The pathology occurring in lambs as a result of in oculation
with embryonated eggs of
Ascaris lumbricoides, var. suum. J. Parasit., 46, 30,
(1960).

M a t o f f, K. und W a s s i 1 e f f, I.: Über die Artzugehörigkeit der Ascaridata des
Schafes (ovis aries).
Zschr. Parasitenkunde, 19, 111, (1959).

De vijfdaagse koe.

Dit is de koe voor de vijfdaagse werkweek bczongen door ocllega P. L. Thomas,
B. Sc., Upper Hut. New Zeeland.
(Modern Veterinary Practice, 42, 146, 1961)).
I long for a cow of modern make.
That milks five days for leisure\'s sake;
That sleeps on Saterday, snores on Sunday,
And starts afresh again on Monday.
I wish for a herd that knows the way
To wash each other day by day;
That never bothers to excite us
With chills, or fever, or mastitis.
I sigh for a new and better breed
That takes less grooming and less feed;
That has the reason, wit and wisdom,
To use the seat and flushing system.
I pray each weekend, long and clear.
Less work to do from year to year;
And cows that reach production\'s peak
All in a five-day working week.
To guide the farmers at their job.
And show these stupid breeders how
To propagate a five-day cow.

-ocr page 287-

REFERATEN

Bacteriële- en virusziekten

KLINISCH BEELD VAN RABIES BIJ HET RUND.

S c h n c 11 e, W.: Das verschiedenartige klinische Bild der Tollwut beim Rind. Dtsch.
tierärztl. Wschr.,
68, 136, (1961).

Naar aanleiding van 13 gevallen van rabies geeft Schnelle de volgende samen-
vatting van het klinische beeld.

In het beginstadium lopen de symptomen zodanig uiteen, dat het zelden mogelijk is
direct de diagnose te stellen. Gewoonlijk treedt de dood binnen 24 uur op, maar er
komen ook gevallen voor met een ziekteduur van vier tot vijf dagen.
Bij het optreden van nerveuze symptomen (abnormaal gedrag) wordt steeds verlam-
ming van farynx en digestietractus waargenomen, speekselvloed en atonie van de
spijsverteringsorganen. Ademhalingsbezwaren vallen klinisch minder op.
In één geval was de incubatietijd met zekerheid vast te stellen; deze bedroeg 27 dagen.
In geen enkel geval werd een bijtwond vastgesteld.

Bij sectie werd gevonden: bloedingen op het hart, in de maag en in de dunne darm,
sterk gezwollen geelbruine lever met tot handpalmgrote necrosehaarden, en dikwijls
zo weke consistentie, dat bij ophangen de haak uitscheurde.

C. A. van Dorssen.

PSEUDOTUBERCULOSIS VAN MENS EN DIER.

M o 11 a r e t, H. H.: Pseudotuberculose humane et animale; relations possibles.
Econ. et Méd. animales, 2, 353, (1961).

Mollaret geeft eerst een overzicht betreffende het voorkomen van Pasteurella
pseudotuberculosis
bij dieren, waarin hij er op wijst dat momenteel in Frankrijk de
haas de sterkst besmette diersoort is. In verband met het feit dat talrijke hazen
bacteriedrager in de darm zijn, wijst hij op het gevaar van uitzetten van hazen in
wildreservaten. Op die wijze zou de ziekte in 1932 in Italië zijn ingevoerd.
In de literatuur zijn 14 gevallen van acuut dodelijk verlopende ziekte bij de mens
bekend (niet met antibiotica behandeld). Het ziektebeeld lijkt op tyfus.
Uit de latere jaren (sinds 1952) zijn ongeveer 300 gevallen bij de mens gediagnoti-
seerd, waarbij de ziekte als een rcticulocytaire adenitis verliep (Duitsland, Frankrijk,
Oostenrijk, Hongarije, Tschechoslowakije, Polen, Zwitserland, Nederland, Denemar-
ken, Luxemburg, Engeland). Zoals bekend gelijken de klinische verschijnselen op
appendicitis, maar bij operatie worden volumineuze mesenteriale lymfklieren en dik-
wijls laesies van dunne- en dikke darm vastgesteld. Men treft het vooral bij kinderen
en adolescenten aan. Het merendeel der patiënten is mannelijk. Vaak treden binnen
de week meerdere gevallen onder kinderen van één gezin op.

Ook zijn in de literatuur enkele gevallen van folliculaire conjunctivitis bij de mens
bekend, waarvan echter slechts 2 gevallen volledig bewezen zijn (waaronder een
laboratoriuminfectie). Verder zijn ook enkele gevallen van nodulaire Splenomegalie
beschreven.

De ziekte kan bij de mens ontstaan door contacten met katten, konijnen en cavia\'s,
eventueel kippen en varkens. Ook kunnen de weinig gevoelige ratten en muizen als
dragers fungeren. In Frankrijk is vastgesteld, dat de meeste gevallen zijn geconsta-
teerd in de streken waar de meeste besmetting onder de hazen voorkomt.

C. A. van Dorssen.

Exotische dieren, pelsdieren en proefdieren

BESTRIJDING VAN DARMP.^RASIETEN BIJ DIERENTUINDIEREN.

Jaskoski, B. J. and Krzeminski, W.: Incidence and Treatment of Parasites
in a Zoological Garden.
Am. ]. vet. Res., 21, 83, July 1960.

-ocr page 288-

Van 391 dieren uit de Lincoln Park Zoological Gardens en Indian Boundary Zoo in
Chicago werden faecesmonsters op wormeieren en larven onderzocht met behulp van
een verzamelmethode. Slechts 13% van de dieren waren besmet. Dit percentage was
lager dan bij vorige onderzoekingen (20,8%) en belangrijk lager dan in de Chicago
Zoological Park (53,7%;).

De onderzoekers meenden dit te wijten aan een regelmatige toediening van p h e n o-
t h i a z i n e aan veel hoefdieren en het behandelen van sommige dieren uit de Lin-
coln Park Gardens met piperazinecitraat. Bovendien zijn de ruimten, waarin de dieren
gehouden worden kleiner dan in de Chicago Zoological Gardens, beter te reinigen
en daardoor is er minder kans op besmetting.

Aan 2 poema\'s werd gedurende 3 dagen hexylresorcinol in „coated pellet"
vorm toegediend in doses van IOC mg/4,5 kg geschat lichaamsgewicht. Heftige diarree
en braken waren het gevolg en hexylresorcinol werd niet langer toegediend. Andere
dieren werden niet behandeld met hexylresorcinol, zodat de onderzoekers geen con-
clusies konden trekken.

Men behandelde 33 dieren met piperazineadipaat. Dit werd in capsule-
vorm verstrekt in dagelijkse doses van 450 mg/4,5 kg geschat lichaamsgewicht. Het
werd gedurende 3 dagen met het voedsel gegeven, waarbij erop gelet werd, dat de
dieren het opnamen. Na de behandeling werden drie achtereenvolgende dagen faeces-
monsters onderzocht. Faeces van 24 dieren (72,72%) waren negatief, terwijl bij
6 dieren het aantal eieren was verminderd. Het piperazineadipaat werd door de dieren
goed verdragen.

Men behandelde 15 dieren, waarvan 10 besmet met trichuris, met dithiazanine
jodium, door dit gedurende 18 dagen in poedervorm over het voedsel te strooien.
De dagelijkse dosis was 84,4 mg voor dieren van 4-4,5 kg of 200 mg per 9 kg geschat
lichaamgsewicht. Na de behandeling werden de faeces 3 achtereenvolgende dagen ge-
controleerd op parasieteneieren. Van de faecesmonsters van deze 15 met dithiazanine
jodium behandelde dieren waren er 10 negatief (66,6%); 6 van de 10 met trichuris
besmette dieren waren negatief. Bij de overigen was het aantal eieren in de faeces
afgenomen.

Twee Europese bruine beren gingen braken en kregen heftige diarree na 15 dagen
behandeling met dithiazanine jodium. De auteurs merkten op, dat het effect van
diathiazanine jodium in hun onderzoek iets lager was dan het resultaat, dat door
andere onderzoekers werd vermeld.

F. G. Poelma.

Fysiologie en fysiologische chemie

EEN ONBEKENDE FACTOR IN HET GRAS VAN Z.G, KOPZIEKTEWEIDEN.

P u 1 s s, G.: -Atmungshemmungen durch einen unbekannten Faktor im Gras von
Tetanieweiden, nach Untersuchungen an lebenden Ratten sowie an Leberschnitten
und Hefezellen.
Naturwis.fenschaften, 48, 224, (1961).

Twee groepen vrouwelijke ratten ontvingen gedurende een periode van 7 dagen in
plaats van drinkwater, 25 ml perssap van het gras van resp. een weide waarop kop-
ziekte was opgetreden, en één waar geen tetanie was voorgekomen.
Terwijl de controlegroep door het gebruik van het perssap een geringe niet signifi-
cante daling van 6% van de grondstofwisseling vertoonde, gaf het voederen van pers-
sap van de tetanie (kopziekte) weide een significante daling van 20%. Er waren geen
tetaniesymptomen, evenmin als veranderingen in het calcium- en magnesiumgehalte
van het bloedplasma.

Ook de ademhaling van levercoupes en gistcellen werd door perssap uit „kopziekte-
gras" geremd tot 27%. Het perssap van gras uit de normale weide gaf aanvankelijk
eveneens een remming van de ademhaling, afhankelijk van de concentratie van het
perssap, welke echter gevolgd werd door een bevordering van de ademhaling.
Opmerkelijk was dat de remming van de ademhaling in levercoupes versterkt werd
door een toenemende verdunning van het perssap. Bij de gistcellen werd de door

-ocr page 289-

perssap van de kopziekteweide aanvankelijk veroorzaakte remming van de adem-
haling gevolgd door een versnelling. Deze verhoging was des te groter naarmate de
concentratie van het perssap hoger was.

Uit deze proeven werd geconcludeerd dat de remmende factor direct op de enzymen
inwerkt.

Tevens blijkt in het perssap van z.g. „kopziektegras" naast een remmende factor een
ademhaling bevorderende factor, zoals in perssap van normaal voeder, aanwezig te
zijn.

A. ]. H. Schotman.

AFSCHEIDING VAN .ANDROGENE STOFFEN BIJ PRIKKELING VAN HET
SCROTUM BIJ DE STIER.

.Anderson, J. (Naivasha, Kenya): Scrotal stimulation of Androgenic secretion
in the Bull.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij Dieren", Scheveningen,
1961.

Met twee stieren zijn proeven genomen om na te gaan wat de gevolgen zijn van
temperatuurverhoging van het scrotum, op de accessoire geslachtsklieren (vas de-
ferens, epididymis).

Het was reeds lang bekend dat dc beweging van het sperma en de pH beïnvloed
worden door seizoenwisselingen. Ook het gehalte aan fructose en acid. citricum wis-
selt.

Men neemt aan dat de seizoenvariaties van de functionele activiteit van de accessoire
geslachtsklieren en de produktie van hormonen in de testes een reactie zijn van de
invloed van de klimaats- en weersomstandigheden op het gehele lichaam van de stier.
Uit de gedane proeven blijkt nu dat er ook vermoedelijk een lokaal effect is door
een temperatuursverhoging van het scrotum alleen. De androgene activiteit van de
testes werd gestimuleerd.

Verondersteld wordt, dat in de verschillende jaargetijden de veranderingen van de
spcrmavloeistof ook mede veroorzaakt worden door de plaatselijke tempcratuurs-
invlocd op het scrotum.

J. Spruyt.

Verloskunde, gynaecologie en steriliteit

PSEUDOMONAS AERUGINOSA BIJ S TIEREN.

H u b r i g, Th. (Berlijn) ; Ueber cine neue, im Genitaltrakt von Bullen vorkom-
mende serologische Gruppe H bei
Pseudomonas aeruginosa. Rapport IVe Int. Con-
gres „Voortplanting bij Dieren", Scheveningen, 1961.

Pseudomonas aeruginosa wordt vaak in de buitenwereld, maar ook in het darmkanaal
van mens en dier, als ook op de huid en in dc mond- en keelholte aangetroffen. Op
grond van de wijde verspreiding kan niet zonder racer beslist worden of de bacterie
bijv. uit de omgeving of uit de faeces in het preputium gekomen is of dat een infectie
van stier op stier dan wel van deze op een vrouwelijk rund plaats gevonden heeft.
.Als bewijs van het vermoedelijke bestaan van een infectieschakel bij mens en dier
kan niet volstaan worden met slechts de betreffende bacteriesoort te bepalen, maar
moet ook een zo ver mogelijk gaande typering van de verwekker volgen. Zo werden
bijv. de pneumokokkeninfectics van de respiratietractus bij de mens tot kortgeleden
als niet-contagieus beschouwd. Eerst nadat serologische typering mogelijk was moest
deze mening herzien worden. Iets dergelijks kwam bij het ziektebeeld der vibriosis
genitalis bovis voor: hier leidde eerst de katalaseproef tot de differentiatie van patho-
gene vibrionen, van
Vibrio fetus.

In de humane geneeskunde gelukte het met behulp met de precipitatie 8 en van de
agglutinatie 12 serologisch verschillende typen te vinden waarbij de groep d (preci-
pitatie) hoofdzakelijk uit faeces en gal, de groep f vooral uit oorkrabsel geïsoleerd
werd, Sandvik vond op veterinair gebied 7 serologisch verschillende groepen met
een ophoping van groep d bij mastitiden. Een klein aantal van de onderzochte stam-

-ocr page 290-

men uit de genitaaltractus van runderen liet zich serologisch niet groeperen tot bij
dc mens bekende groepen.

De onderzoeker heeft in meer dan de helft van Pseudomonas aeruginosa-\'mkcües op
K.I.-stations een nieuwe groep h gevonden. Bij de mens wordt een Pseudomonas aeru-
gin Of a-infectie steeds frequenter gevonden en wordt aangenomen dat dit samenhangt
met de
Sulfonamid- en antibiotica profylaxe. Ook bij dieren bestaat aanleiding een
dergelijke samenhang te vermoeden. Met
Vibrio fetus geïnfecteerde stieren vertoonden
n.1. na behandeling van penis en preputium met een streptomycine-terramycine zalf
plotseling en hardnekkig
Ps. aeruginosa en Bact. proteus in culturen van preputiaal-
spoelsel. Het is een ervaringsfeit dat een storing van de banale bacterieflora in het
preputium tot een selectie van bepaalde resistente kiemen leiden kan.
Algemeen wordt aangenomen dat, ondanks de wijde verspreiding van
Ps. aeruginosa,
deze bacterie geen rol speelt bij de infectieuze steriliteit. Wel is het gewenst in voor-
komende gevallen van deze bacterie een serologische typering in te stellen, daar alleen
op deze manier een eventuele infectieschakcl te vervolgen is. Het laat zich aanzien
dat, evenals bij de mens,
Ps. aeruginosa steeds vaker bij het culturele onderzoek ge-
vonden zal worden.

H. G. van Waveren.

REGRESSIE VAN HET CORPUS LUTEUM BIJ ANGORA\'S.

R e n s b u r g, S. W. J. en R e n s b u r g, S. J. V a n: Regression of the corpus luteum
graviditatis in Angora ewes.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij Dieren",
Scheveningen, 1961,

De schrijvers hebben bij 7 geiten door middel van postmortaal onderzoek en bij
5 geiten via laparotomie maximaal 5 dagen na abortus goed ontwikkelde follikels en
bleke harde corpora lutea, kleiner dan 10 mm, in de ovaria aangetroffen. De ovaria van
9 geiten, die gedurende de drachtigheid of na het lammen op dezelfde wijze onder-
zocht waren, herbergden enkele follikels en tot enkele dagen na het lammen zachte
bleekgele corpora lutea groter dan 10 mm, maar daarna kleiner.
Vruchtdood trad op, geruime tijd voor het uitdrijven van de vrucht.
Praktisch vond geen opuieren plaats. Deze vorm van abortus moet toegeschreven
worden aan deficiënte LTH-secretie.

/. Blokhuis.

ZELFREINIGENDE WERKING DER UTERUS BIJ ENDOMETRITIS.

G r u n e r t, E.: Zur sogenannten endometrialen Selbstreinigung beim Rind (Teil I).
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij Dieren", Scheveningen, 1961.
Daar bij ± 2/3 van de steriele koeien een endometritis bestaat (B r u s, Richter),
is de bestrijding hiervan zeer belangrijk. Naast de toepassing van antibiotica worden
jodiumpreparaten nog steeds gebruikt en volgens schrijver is dit zeer terecht. Met
behulp hiervan wordt nl. de periodieke zelfreinigende werking van de uterus aan-
gezet, zodat de ontsteking sneller zal worden overwonnen. Van andere preparaten
is de uitwerking op de uteruswand niet bekend en deze dienen daarom eerst te wor-
den onderzocht.

/. Hendrikse.

Voedingsmiddelenhygiëne

ZOÖNOSEN DOOR GEVOGELTE. I

Blaxland, J. D.: Poultry and Public Health. Vet. Ree., 73, 490, (1961).
De consumptie van pluimveevlees in Engeland is ongeveer 4.5 kg per hoofd per jaar,
waarvan een derde van broilers afkomstig is; in U.S.A. resp. 17 kg waarvan twee derde
van broilers. In 5 jaar is de produktie van broilers 15x zo groot geworden. De con-
sumptie van eieren ligt tussen 210 en 220 per jaar.

De auteur signaleert in dit verband een potentiële bedreiging van de volksgezondheid
266

-ocr page 291-

door Salmonellose, vlekziekte, pseudo-vogelpest, ornithose en tuberculose. Hij wijst
erop dat in deze tijd wel veel aandacht geschonken wordt aan voedingsmiddelen-
hygiëne, maar dat behalve in enkele grotere steden voor slachtpluimvee geen keuring
is voorgeschreven, zulks in tegenstelling met vlees van andere slachtdieren. U.S.-A.
wordt genoemd als land waar verplichte pluimveekeuring bestaat en waar 1200 keur-
meesters, meest dierenartsen, uitstekend werk doen. Ook de eisen in andere landen,
voor b.v. eendeëieren, worden aangehaald.

Over Salmonellose door pluimvceprodukten wordt o.m. vermeld, dat 30% van de
voedselvergiftigingen met 40% der ziektegevallen hiervan afkomstig zijn.
Vlekziekte werd vooral gesignaleerd bij volwassen kalkoenen en wel in de zomer en
herfst. Er treden herhaaldelijk wondinfecties op bij het slachten en bewerken.
Over
pseudo-vogelpest wordt gemeld, dat het vele ernstige conjunctivitisgevallen bij
de mens heeft veroorzaakt, welke vaak met koortsverschijnselen gepaard gingen. Het
contact met zieke dieren was steeds evident. De ziekte bij de mens geneest spontaan;
er is geen bewijs geleverd dat consumptie van met virus besmet vlees gevaar oplevert.
Ornithose is thans sterk verspreid voorkomend bij duiven in Engeland; in U.S..\\.
meer onder koppels kalkoenen. In laatstgenoemd land werden tussen 1948-1957 meer
dan 400 ornithosegevallen bij de mens vermeld, waarvan 12 met dodelijke afloop.
De ziekte kwam voor bij werkers in produktie- en slachtbedrijven, chauffeurs en labo-
ratoriumpersoneel. De aerogeen opgewekte infectie geeft influenza-achtige verschijn-
selen welke in een pneumonie kunnen overgaan.

Over tuberculose wordt literatuur aangehaald en bevestigd dat, hoewel niet zeer
pathogeen, het aviaire type de mens kan aantasten en zelfs de dood kan veroorzaken.
Afkeuring van alle tuberculeus slachtpluimvee wordt nodig geoordeeld.

Van Gils.

ZOÖNOSEN DOOR GEVOGELTE. II

S c h ü r m a n n, E.: Menschenpathogcne Geflügelkrankheiten. Dtsch. tierärztl.
Wschr., 375, (1961).

Vrijwel gelijktijdig met B 1 a x 1 a n d (Vet. Ree., 73, 490, 1961) gaf S c h ü r m a n n
in een voordracht te Bonn een overzicht van de voornaamste „pluimveezoönosen" in
Duitsland.

Het overzicht is geïnspireerd door de toenemende belangstelling voor de pluimvee-
fokkerij en -mesterij en de daardoor optredende toename der zoönosen bij pluimvee
en mensen.

In successie behandelde hij Salmonellosen, vogeltuberculose, psittacosc en ornithose,
en klassieke- en pseudo-vogelpest.

Omdat de voordracht gehouden werd voor een gehoor van landbouwkundigen en
humaanmedici, werd veel aandacht geschonken aan de door deze zoönosen ver-
oorzaakte infecties bij de mens.

Van Gils.

SALMONELLAE IN KANGEROEVLEES. II

B i s c h O f f, J.: Muss die Einfuhr von Känguruhfleisch verboten werden? Arch. f.
Lebensm. hyg.,
12, 175, (1961).

Schrijver komt hier terug op een vorig artikel in hetzelfde periodiek (zie Tijdschr.
Diergeneesk.,
86, 1089, (1961)).

Bij poeliers, winkelbedrijven en vleeswarenfabrieken in het district Hamburg werden
106 monsters van partijen kangerocvlees getrokken. Dit wordt in de handel gebracht
als uitgebeende achtervoeten en als kleine stukken, die tot een groter blok samen
geperst zijn („trimming").

Verscheidene monsters van de laatste soort toonden na het ontdooien ernstige geur-
afwijkingen. In 57 van de 106 monsters werden, na „Anreicherung" in seleniet,
Sal-
monellae
aangetoond, die behoorden tot 17 verschillende serotypen, waaronder drie

-ocr page 292-

Sehr, acht een invoerverbod van kangeroevlees noodzakelijk, omdat invoerkeuring,
gezien de samenstelling van de ingevoerde partijen, niet doenlijk is.

Van Loglestijn.

S.A.LMONELL.\\E IN K.ANGEROEVLEES. III

Schaal, E.: Nachuntersuchungen über das Vorkommen van Salmonellen in Kän-
guruhfleisch.
Fleischwirtschajl, 13, 1037, (1961).

Schrijver heeft in zijn keuringskring Krefeld ook kangeroevlees onderzocht, n.1., 67
uit kleine stukken bestaande „trimmings".

Daaruit v/erden 200 stukken vlees bacteriologisch onderzocht. Na „Anreicherung"
kweekte men uit 46 stukken vlees, afkomstig uit 22 dozen, zes verschillen bekende
Salmonella-typen-, 34 hiervan werden getypeerd als S. ehester.

Mede op grond van de onderzoekingen van Raethel en Bischof f, die in 0,5%
van door hen onderzochte monsters kangeroevlees filariën en in een zeer hoog per-
centage
Salmonellae aantoonden, komt Sehr, tot de conclusie dat import van dit vlees,
zo het niet verboden kan worden om economische redenen, dan toch minstens aan
een strenge invoerkeuring moet worden onderworpen.

Van Logtestijn.

Zootechniek

DE SPERMATOGENESE BIJ DE RAM.

C O u r O t, M.: Établissement de la spcrmatogénèse chez l\'agneau. Rapport IVe Int.
Congres „Voortplanting bij Dieren", Scheveningen, 1961.

Bij dc geboorte vindt men in de tubuli seminiferi (nog zonder lumen) van rammen
onderhoudscellen (welke na de puberteit Sertolicellen zullen worden) en enkele
gonocyten.

Wanneer het testisgewieht langzaam is toegenomen tot 6 gram (het lam weegt dan
20 kg en is
80 dagen oud) begint plotseling de spermatogcnesis. Het gewicht van cle
testis neemt veel sneller toe en in de tubuli veranderen de gonocyten in sperma-
togoniën.

De eerste spermatocyten verschijnen als de testis 13 gram weegt; de eerste sperma-
tiden ontstaan bij een gewicht van 30 gram.

Het aantal spermatocyten is eerst nog maar klein t.o.v. het aantal stamcellen; het
rendement van dc spermatogoniale delingen wordt echter allengs groter. Hetzelfde
geldt voor de reductiedelingen van de spermatocyten, waaruit de spermatiden ont-
staan. Als de testis 160 gram weegt zijn de histologische beelden en de celaantallen
nagenoeg gelijk aan die van de volwassen ram.

M. F. Kramer.

KRUISINGSPRODUKTEN VAN SCHAAP EN GEIT.

B r a t a n O V, K. ct D i k o v, D.; Fecondation entre les cspèces brcbis et chevres et
obtention d\'hybrides inter-espèces.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij
Dieren", Scheveningen, 1961.

In de laatste 60 jaren zijn vele pogingen gedaan schaap en geit te kruisen. De meeste
publikaties vermelden een zeer laag drachtigheidspercentage. Gewoonlijk treedt abor-
tus op in de eerste helft van de drachtigheidsperiode.

Bratanov en Dikov hebben voor het eerst in 1952 levende, op tijd geboren
bastaarden van schaap en geit gefokt. Gedurende de onderzoekperiode, die begonnen
is in 1949, is het hun gelukt uit 172 „voorbehandelde" ooien en geiten 31 bastaarden
te verkrijgen.

De voorbehandeling is als volgt geschied:

Groep I: Ooien en geiten hebben drie maanden voor de dekperiode twee maal
per week door middel van een musculaire injectie, bloed van de andere
diersoort ontvangen.

-ocr page 293-

Groep II: Ooien en geiten zijn in het geslachtsapparaat met sperma van de andere
diersoort geïnjiceerd.

Groep III: Ooien en geiten zijn geïnsemineerd met spermatozoïden, die tevoren be-
waard zijn in spermaplasma van de andere diersoort.
Groep IV: Ooien en geiten hebben gelijktijdig bovengenoemde voorbehandelings-
methoden ondergaan.
Voor alle groepen dieren bedraagt het drachtigheidspercentage ± 18%.
De kruisingsprodukten tussen ooi en bok zijn O v i d e n en die tussen geit en ram
zijn Capriden genoemd. De morfologische kenmerken gelijken het meest op die
van de moeder, hoewel karakteristieke kenmerken van de vader duidelijk opvallen.
De histologische structuur van huid en haren tonen de overheersende invloed van de
moederlijke vererving aan.

V a d e r-k e n m e r k e n van de Oviden zijn o.a.: haarkleur, kopvorm, lengte
van staart, ledematen en hoorns, verticale stand van de staart, het zich oprichten
op de achterbenen, het geblaat.

V ader-kenmerken van de Capriden zijn o.a.: afwezigheid van de sik,
de staart en gekrulde haren zijn langer.

De vrouwelijke hybriden zijn pas geslachtsrijp na het einde van het derde levensjaar.
Slechts drie oviden werden drachtig na inseminatie met rammensperma, terwijl inse-
minaties met bokken- en ovidensperma zonder resultaat bleven, evenals inseminaties
van ooien met ovidensperma.

J. Blokhuis.

INVLOED VAN HET VOORBEREIDEN VAN DE STIER OP HET SPERMA.
Signoret, J. P. (Jouy en Josas, France) : Etude de l\'influence dc divers clements
du comportement sexuel du taureau sur les caracteristiques du sperme.
Rapport IVe
Int. Congres „Voortplanting bij Dieren", Scheveningen, 1961.

Door de onderzoeker zijn de volgende methoden bij het voorbereiden van de stier
toegepast en uitvoerig onderzocht.

1. De invloed op de kwaliteit van het sperma in verband met de tijdsduur van het
afhouden van de stier van de „teaser".

2. De invloed van het opspringen, eventueel de pogingen hiertoe (aantal en tijd-
stip).

3. De invloed van het achtervolgen van dc „teaser".

Het bleek dat voor het verkrijgen van het maximale aantal levende spermatozoïden
een zo volledig mogelijk exitatie nodig is.

Een gewone verlenging van de tijd tussen het voorbrengen van de „teaser" en het
■sperma vangen is onvoldoende, hoewel twee minuten contact met de teaser wel een
verhoging gaf van het aantal spermatozoïden t.o.v. een ejaculaat dat direct verkregen
werd.

Het ejaculaat dat verkregen wordt na een loze sprong is zeer belangrijk beter van
kwaliteit. Deze invloed is zelfs cumulatief, daar de ejaculaten na twee loze sprongen
nog beter waren.

Het enkel voorbereiden alleen door de aanwezigheid van een vrouwelijk dier had
veel minder invloed op de spermakwaliteit.

J. Spruyt.

29 februari 1792.

Jan Vermoert, adverteert, dat thans bij hem voor een civile prijs te huur of te koop
Is, een
Ezelin, die vers gejongd heeft en roem van Melk geeft; iemand gading in
dezelfde hebbende kan zich adresseren bij gemelde Jan Verwoert op het Vreeburg
aan de Wal te Utrecht.

Mr. J. W. C. van Campen: Advertenties uit de „Utrechtsche Courant" (1792).
Jaarboekje van „Oud-Utrecht", 1961.

-ocr page 294-

BOEKBESPREKING

DIE LEUKOSE DES RINDES.
Ekkehard Wiesner.

(Gustav Fischer Verlag Jena, 1961. Prijs ingenaaid DM 11.50)

In 1961 verscheen een samenvattend overzicht van al hetgeen in de literatuur bekend
is over de leucose bij het rund.

Achter in dit 70 blz. tellende boekwerk is een literatuurlijst opgenomen, die maar
liefst 710 literatuuropgaven omvat. Het feit, dat dit boek verschijnt, is op zichzelf
al een bewijs, dat men o.a. in Duitsland met een leucoseprobleem heeft te kampen.
Voor diegenen, die zich in korte tijd willen oriënteren over hetgeen van leucose bij
het rund bekend is, is dit werk zéér aan te raden.

Na een begripsbepaling volgt een kort overzicht van de verspreiding van de leucose.
Uitvoerig wordt stilgestaan bij de diagnostiek. Niet alleen wordt mededeling gedaan
van de waarde van het bloedonderzoek, maar ook andere hulpmiddelen, zoals de
sternaalpunctie worden besproken.

In een volgend hoofdstuk wordt dc aetiologie besproken, waarbij allerlei problemen
betreffende het ontstaan van leucose worden beschreven. Hierbij worden de genetische
factoren bekeken, de „Umwelt" factoren en de infccticuze mogelijkheden.
Ook de mogelijkheden om leucose kunstmatig op te wekken worden uitvoerig ver-
meld. In het laatste hoofdstuk volgt dan tot slot de bestrijding van de leucose.
Al met al een aanbevelenswaardig en zeer lezenswaardig boekwerk.

Wagenaar.

DIE ALTERBESTIMMUNG BEI HAUSTIEREN, PELZTIEREN UND BEIM
JAGDB.AREN WILD.

K. H. II a b c r m c h 1.

(Verlag Paul Parey, Berlin, 1961, DM 25.80)

Onder velerlei omstandigheden kan de leeftijd van een dier een factor zijn waarmee
dc dierenarts rekening kan of zelfs moet houden. Een bepaling van de leeftijd aan
de hand von ouderdomskenmerken kan nooit meer zijn dan een zo goed mogelijke
benadering. Strikt genomen bepaalt men niet de werkelijke leeftijd doch de „ken-
merkenleeftijd".

In zijn historisch overzicht knoopt de auteur aan bij de studie van H. M. Kroon
over de geschiedenis van de oudcrdomsbepaling bij huisdieren. De oudste schriftelijke
mededelingen over dit thema zijn van dc hand van Xcnopon (400 v. Chr.), die
reeds waarschuwde tegen het kopen van paarden zonder kroonholte in de snijtanden.
Na een korte algemene inleiding over het gebit wordt de leeftijdsbepaling van paard,
rund, schaap, geit, varken, hond en kat uitvoerig besproken. Niet alleen het gebit,
doch ook uiterlijk, skelet, beharing en dergelijke worden in de beoordeling betrokken.
De illustraties zijn van bijzonder goede kwaliteit. Daar waar mogelijk zijn de opeen-
volgende leeftijdsgroepen die op te stellen zijn aan dc hand van een of meer ken-
merken tabellarisch gerangschikt.

Aan dc verschillen aan tijdstip van tanden wisselen tussen diverse rassen van een
diersoort wordt zoveel mogelijk aandacht besteed. Een belangrijke aanvulling van
de leeftijdsbepaling van het paard vormt het afzonderlijk verwerkte onderzoek van
B rö m 1 e r bij Shetlandponys en IJslandse paarden. Naast Duitse en andere runder-
rassen worden ook dc Nederlandse vermeld. Merkwaardig is dat van de Nederlandse
schapenrassen wel een oude opgave van H. M. Kroon over het heideschaap op-
genomen is, doch dat het Texelse schaap onvermeld blijft.

Een waardevolle aanwinst is het laatste gedeelte van het boekje dat een overzicht
geeft van de leeftijdsbepaling van het hert, ree, gems, wildzwijn, haas, kip, duif, gans,
eend, fazant en korhoen. Dit deel wordt afgesloten met pelsdieren: de zilvervos en
de nutria.

-ocr page 295-

Vooral nu de jacht zich meer en meer ontwikkelt in de richting van wildbeheer en
de kans bestaat dat een keuring van wild en gevogelte ingevoerd zal worden, kan een
leeftijdsbepaling van dc betreffende dieren van grote betekenis worden.
Van hert en ree zijn zeer fraaie reeksen en foto\'s van de slijtage der kiezen opge-
nomen.

De beschrijving van de leeftijdskenmcrken van vogels kan uit de aard der zaak niet
zeer exact zijn. Zelfs het vinden van een vergelijkingsobject om de grootte van een
kip aan te geven is reeds moeilijk. Het zal niet iedereen helder voor de geest staan
hoe groot een kippekuiken is dat dezelfde afmetingen heeft als een spreeuw, een
merci of een patrijs. Niettemin verstrekt dc auteur ook hier vele nuttige gegevens.
Bij de typografische verzorging is getracht belangrijke begrippen door spatiëring en
cursiefdruk een opvallende plaats in de tekst te geven. Helaas zijn deze technieken
wat willekeurig toegepast.

Dit boekje is een waardevolle aanwinst voor dierenartsen, studenten en jagers.

P. Zwart.

W.AS GIBT ES NEUES FÜR DEN PR.AKTISCHEN TIER.ARZT? (1960)
Dr. W. .K. S c h m i d t T r e p t
O w.

(Schlütersche Buchdruckerei - Verslaganstalt Hannover. Prijs: ƒ 29,85)

Dit jaarboekje is weer keurig verzorgd en geeft uitvoerige samenvattingen van vele

belangrijke publikaties, verschenen in 1960.

De verwerkte literatuurgegevens omvatten 516 bladzijden en zijn overeenkomstig dc
behandelde onderwerpen gegroepeerd in tien, veelal weer onderverdeelde, hoofd-
stukken.

Ruim 600 alfabetisch gerangschikte aanduidingen in het zakenregister verwijzen naar
de vele rcsumé\'s van publikaties, zodat het boekwerk uitermate geschikt is als naslag-
werk voor allen die zich snel willen oriënteren omtrent de nieuwste gegevens over
bepaalde onderwerpen.

Het autcurenregister omvat ongeveer 480 namen.

Vooral aan de praktiserende dierenarts, die veelal begrensd is in tijd en gelegenheid
om door middel van een uitgebreide literatuurstudie „bij" te blijven, biedt dit werk
een gemakkelijke, weini.g tijdrovende mogelijkheid om zich betreffende vele nieuwere
zaken zoals b.v. diagnostiek, pathologie en therapie ten aanzien van diverse ziekten
cn afwijkingen snel te oriënteren.

Ook door de niet-practicus, die de ontwikkeling van de diergeneeskunde in het alge-
meen wil blijven volgen en zich op meerdere onderdelen van de diergeneeskunde
nader wil oriënteren, zal met dit werk vele uren van vrije tijd op nuttige wijze kunnen
worden besteed.

Ook voor hem zal het een naslagwerk — dat voor Nederland wordt geïmporteerd
door Schuyt en Co C.V., Gedempte Oude Gracht 35, Haarlem — blijken te zijn dat
hem in vele gevallen niet in dc steek laat.

P. Tacken.

Vitamine C en temperatuur wis.selingen.

Volgens Dr. F. A. Thornton (Univ. v. Colorado) voorkomt verstrekking van
vitamine C aan bijv. leghennen, dat grote schommelingen in lichaamstemperatuur op-
treden, wanneer de omgevingstemperatuur plotseling sterk oploopt of daalt.
Hiermede zou een daling in eiproduktie als gevolg van temperatuurschommelingen
kunnen worden voorkomen. Het aantal dunschalige eieren blijft tijdens een hittegolf
ook kleiner.

Pluimveepers, XVI, 499, (1961).

-ocr page 296-

VRAAG EN ANTWOORD

„MEDISCH" en „VETERINAIR".
Vraag:

Herhaaldelijk treffen wc in het tijdschrift naast of tegenover het begrip medisch dat
van veterinair aan. Als voorbeelden:

 1....... „stelt zowel de medische als dc veterinaire wetenschap" ......

 2....... „de band tussen medici en veterinairen" ......

 3....... „in de medische en veterinaire sector" ......

Elders, in het diergeneeskundig jaarboekje van 1961 wordt op blz. 243 gesproken
van: „11 dierenartsen, na hun opleiding als zodanig, een ander academisch beroep
hebben gekozen, namelijk als medicus 7".

Van der Hoeden zegt in het voorwoord van zijn boekwerk „De Zoönosen": „Humane
en veterinaire medici geven herhaaldelijk blijk van een zekere terughouding om zich
buiten het eenmaal afgepaalde eigen terrein te bewegen naar dat, hetwelk de praktijk
voor den beoefenaar van „l\'autre médecine" heeft gereserveerd".
Ten slotte, ook in gevallen van alleen maar een aanduiding — niet van een naast
of tegenover elkaar staan van de begrippen in kwestie — die op het vlak der dier-
geneeskunde is gelegen, zien we in de bedoelde omschrijving het geneeskundig karak-
ter dikwijls verankerd. Zo komt dat voor in „Laboratorium voor medisch veterinaire
chemie" op blz. 128 van vorengenoemd jaarboekje en kennen wij de titel van doctor
medicinae vetcrinariae, om het bij deze voorbeelden te laten.

.41 met al kan het bestaan van enig gebrek aan uniformiteit op het geschetste terrein
moeilijk worden ontkend en wordt de vraag thans hier geponeerd of de vorm, waarin
Van der Hoeden, in de hiervoor gaande aanhaling, de in één zin voorkomende be-
grippen van medisch en veterinair stelt, niet leiding gevend is en of er dan b.v. nog

kan worden gesproken van: „...... de band tussen medici en veterinairen", als uit

voorbeeld 2 naar voren komt. Dit zou dan alléén kunnen luiden als: „...... de band

tussen humane en veterinaire medici".

Antwoord:

Het is in beginsel onjuist om naast of tegenover het begrip medisch, dat van vete-
rinair te stellen. Toch weet een ieder, die deze woorden gebruikt, precies wat bedoeld
wordt.

Voor de „gesproken" taal, die door ons allen gemaakt wordt en waarbij minder
beginselvolle motieven, zoals gemakzucht, een voorname rol spelen, zal afgewacht
moeten worden hoe de ontwikkeling van het gebruik van genoemde begrippen zal
verlopen. Ieder kan daar het zijne toe bijdragen.

In de officiële en de geschreven taal is een juiste en volledige begripsformulering zeer
gewenst en zelfs noodzakelijk. Deze „talen" zullen zich op den duur echter niet geheel
kunnen vrijwaren van invloeden van de „spreektaal".

In de franssprckende landen spreekt men ook van „des écoles vétérinaircs" en „des
étudiants vétérinaircs".

Intussen is onze taal de goed-nederlandse woorden diergeneeskunde en diergeneeskun-
dige rijk, en kennen we naast de arts de dierenarts.

Om redenen van het taaleigene en dc taalzuiverheid verdient het gebruik van deze
termen steeds de voorkeur.

-ocr page 297-

INGEZONDEN

OVER ZIEKTEBESTRIJDING.

Bovine tuberculose en brucellosis (abortus Bang).

Het is niet de bedoeling hier uitvoerig te herhalen hoe de bestrijding van staatsvijand
no. 1, de bovine tuberculose, in Nederland is verlopen. Iedere dierenarts (en vee-
houder) zal overtuigd zijn geworden van het technisch en sociaal-economisch goed
sluitende 5-jaren-plan.

De oostelijke en zuidelijke provincies verkochten hun „reageerders" naar het Westen,
waar ze werden afgemolken en slachtrijp gemaakt. Dit afmelk- en afmcstgebied was
het laatste vrij, n.1. in 1956. Met de opname van de reageerders hadden deze be-
drijven ook een nuttige rol vervuld in de landelijke bestrijding.

Nu de bestrijding van staatsvijand no. 2, de brucellosis (abortus Bang).
Met mij hadden vele dierenartsen verwacht, dat de vrijmaking landelijk zou moeten
verlopen tot 1963, zoals voor de tuberculose vermeld, n.1. van Oost naar West.
Echter kwam onverwacht in 1960 het „toevoegingsverbod", dat het aankopen van
abortusreageerders door het westen verbiedt.

De juiste wijze van het tot stand komen ervan is mij niet bekend.
Het argument van de voorstanders van dit verbod onder veehouders en dierenartsen
zou zijn, dat de brucellose meer in dc omgeving verspreid wordt dan tuberculose.
Dit moet m.i. gezien worden als een quantitatief en niet als een qualitatief verschil.
De consequenties van dit toevoegingsverbod zijn niet totaal te overzien, maar uit
ziektebestrijdings- technisch en economisch oogpunt wel zodanig, dat ik het op zijn
zachtst uitgedrukt een „kunstfout" van de eerste orde zou willen noemen.
Enkele facetten mogen hier worden belicht.

a. Een gedeelte van de handel zal zich van dit verbod niet te veel aantrekken en
het ontduiken. Het „ondergedoken" vee zal nog meer gevaar voor besmetting
van de omgeving opleveren, dan indien het bekend ware geweest.

b. De provincies zullen nu ieder op eigen gelegenheid (n.1. in het „landelijke" be-
strijdingsplan) de reageeerders moeten afslachten, d.w.z. in volle produktie zijnde
melkkoeien. Ik zal mij niet wagen aan een raming van de meerdere kosten van
de slachtpremies, maar ze zouden wel eens meer kunnen gaan bedragen dan de
ƒ 100.000.000 van de gehele tuberculosebstrijding met nazorg,

c. Steeds is bij de voorlichting aangeraden om bedrijven, verkerende in een toestand
van „abortusstorm", eerst tot rust te laten komen en daarna geleidelijk de rea-
geerders te verwijderen onder gelijktijdige voortzetting van het enten van jongvee.
Tot dit geleidelijk verwijderen naar het Westen was vroeger de gelegenheid, nu
niet. In volle „abortusstorm" worden de reageerders afgeslacht, vaak blijft jongvee
— en daarmee smetstof — op het bedrijf en nieuw aangekocht vee wordt weder
besmet. Het aantal bedrijven, dat reeds eni.ge malen van vee is verwisseld, moet
reeds groot zijn.

d. Het reeds aangehaalde nog noodzakelijke vaccineren van jongvee, is vanwege het
bezwaar van het ontstaan van enttiters te vroeg nagelaten.

e. De detailbepalingen, die het .gevol.g zijn van het „toevoegingsverbod" zijn vele.
Ik zal ze niet alle op kunnen en ook niet willen noemen.

Volstaan zij met te zeggen, (hetgeen ook op de Algemene Vergadering is naar voren
gebracht door een practicus-dierziektebestrijder) dat het de veehouders wel zeer
moeilijk gemaakt wordt.

Deze moeilijkheden moeten dan door de praktizerende dierenartsen worden ge-
ïncasseerd en de maatregelen, waar zij in gedachte niet achter kunnen staan, door
hen worden doorgevoerd.

Samenvattende zou ik het zo willen stellen: „Bij het nemen van bepalingen op het
gebied van ziektebestrijding wordt niet altijd (voldoende) rekening gehouden met de
praktische realisatie".

M. van Zwieten.

-ocr page 298-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

CONGRES „BRITISH SOCIETY FOR THE STUDY OF REPRODUCTION",
door J. B
O e n d e r^) en R. S t r i k w e r d a^).

Inleiding,

Van 28 juni tot en met 1 juli 1961 werd in Cambridge het jaarlijkse congres van de
Britse „Society for the Study of Fertility" gehouden.

De Britse Society for the Study of Fertility is een vereniging, welke alle onderzoekers
verenigt, die op het gebied van de voortplanting werkzaam zijn in Groot-Britannië en
zij omvat derhalve zowel de biologen, de veterinairen als de medici en de veeteelt-
kundigen. Deze samenwerking blijkt in de praktijk zeer goed te voldoen. Hierdoor is
deze, in opzet landelijke vereniging, aan het uitgroeien tot een internatinaal zeer
belangrijk wetenschappelijk contactcentrum, waarvan steeds meer niet-Engelsen lid
worden. Door deze samenwerking is het tevens mogelijk geworden dat deze vereniging
sinds twee jaren het tijdschrift „Journal of Reproduction and Fertility" uitgeeft, dat
in zijn korte bestaan reeds een grote bekendheid heeft verkregen door de hoge kwali-
teit van de daarin verschenen publikaties. Tijdens het congres is besloten om de fre-
quentie van verschijnen te verdubbelen en nu twee delen per jaar te doen verschijnen.
De voordrachten, die over het algemeen van fundamentele aard waren, stonden op
een hoog peil. Zij zullen verschijnen in de
Proceedings van het Journal of Repro-
duction and Fertility.

Een dergelijk congres heeft weer voordelen boven een groot internationaal congres,
zoals dat in Scheveningen gehouden is. Door het geringere aantal deelnemers
(± 100), door het feit dat er slechts één taal gebruikt wordt en door het geringere
aantal voordrachten is het mogelijk dat er na elke lezing een uitgebreide en ge-
animeerde discussie ontstaat.

Het is tevens mogelijk dat de maaltijden gemeenschappelijk gebruikt kunnen worden,
wat de persoonlijke contacten sterk vergemakkelijkt. Vooral dc „lopende" lunches
waren in deze zeer nuttig.

De behandelde onderwerpen.

De eerste dag van het congres was geheel gewijd aan onderzoek, verricht aan kleine
laboratorium-dieren. Hiervan was vooral de voordracht van Dr. Cross over me-
tingen van de Oa-spanningen in de epididymis en de testis en dc veranderingen daar-
van onder invloed van de bloeddoorstroming zeer belangwekkend.
De ochtend van dc tweede dag werd voornamelijk besteed aan sperma-fysiologische
onderz(M-kingen, waarbij de voordracht van Dr. N o r m a n over de sterke schadelijke
invloed die het zichtbare licht heeft, en hiervan vooral het blauwe licht, op de levens-
duur van de spermiën nogal opzien baarde. Verder waren er deze ochtend interes-
sante voordrachten van Dr. D o t t over de levensduur van ram-spcrmiën in een
continu vloeiend medium; van Dr. P o 1 g c over een onderzoek van het transport
van de spermiën na het dekken in het vrouwelijk gcslachtsapparaat van de zeug; en
van Dr. Freund over de invloed van röntgen-bcstraling op dc
Spermiogenese bij
het Guinese biggetje.

De vrijdagochtend was geheel gevuld met voordrachten over de klinische aspecten
van de voortplanting en daarvan vooral de humane kant. Opvallend is het vele onder-
zoek dat in Amerika en Engeland verricht wordt op het gebied van de anticonceptie
bij de mens met behulp van chemische stoffen, welke oraal ingenomen kunnen worden.
Vrijdagmiddag was het congres tc gast bij het Institute of .Animal Physiology te

1) Bioloog aan het Centrum Onderzoek K.I. van het I.V.O. „Schoonoord" tc
Utrecht, Oostbrockselaan 62.

Directeur-dierenarts van het „Spermacentrum voor Friesland", te Leeuwarden.
274 Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 4, 1962

-ocr page 299-

Babraham. Een gedeelte van de middag werd dan ook besteed aan het bezichtigen van
de laboratoria van dit grote en welbekende instituut.

De zaterdagochtend was gewijd aan een symposium over het onderwerp „prenatale
sterfte en abortus", waarbij achtereenvolgens de invloed van infectie-ziekten, van
niet-infectieuze stoffen en van het mannelijke dier op de prenatale sterfte nagegaan
werden, terwijl op humaan gebied twee voordrachten gehouden werden over de kli-
nische aspecten ter voorkoming van vroegtijdige onderbreking van de zwangerschap.

Jaarvergadering.
Centrale literatuur-informatiedienst.

Tijdens het congres werd tevens de algemene jaarvergadering gehouden. Behalve
de routine-punten, welke op elke vergadering ter sprake komen, werd er ook een
voorstel op tafel gebracht, dat ook voor ons van groot belang is, nl. tot het stichten
van een centrale informatiedienst voor voortplantingsonderzoek te Cambridge. Het
merkwaardige was, dat dit idee al in vrij ver uitgewerkte vorm ter sprake werd ge-
bracht door de Amerikaan Dr. Casey. Dit onderstreepte nog eens te meer het feit,
welk een belangrijke plaats deze Engelse vereniging en tevens Cambridge inneemt
op het gebied van het voortplantingsonderzoek.

Het aantal publikaties op dit gebied neemt van jaar tot jaar toe en wordt thans reeds
geschat op ongeveer 5000 per jaar. Het leggen van contacten met andere onder-
zoekers die op dit terrein werkzaam zijn en het bijhouden van de literatuur zal hier-
door steeds moeilijker worden en tevens meer tijd gaan vergen. Het is daarom nood-
zakelijk te komen tot een informatiecentrum, dat zich uitsluitend bezig zal houden
met de volgende punten:

1. het geven van een lijst van publikaties uit de gehele wereldliteratuur, welke maan-
delijks of eventueel tweemaandelijks zal verschijnen;

2. het aanleggen van een lijst van publikaties welke de laatste 60 jaren verschenen
zijn in bepaalde onderdelen van het voortplantingsonderzoek;

3. het verstrekken van en zorgen voor microfilms van moeilijke toegankelijke publi-
katies aan alle belanghebbenden, terwijl tevens overwogen wordt om op een later
tijdstip over te gaan tot het maken van vertalingen;

4. het jaarlijks uitgeven van een lijst van namen van onderzoekers die werkzaam
zijn op het gebied van voortplanting en fertiliteit, hun adres en speciale interesse;

5. het van tijd tot tijd geven van overzichten door specialisten over de vorderingen
in bepaalde onderdelen van deze tak van wetenschap.

Het is begrijpelijk, dat zulk een organisatie geld kost. Over de financiering van het
geheel wordt nog overleg gepleegd. Reeds hebben zowel dc Ford Foundation, als de
U.S. Public Health Service van hun iiitcresse hierin blijk gegeven. Het is te hopen
dat dit initiatief van Dr. Cascy, dat in Cambridge vaste vorm heeft aangenomen,
spoedig verwezenlijkt zal worden.

Bezoek aan Instituten.

Na afloop van het congres werd van de gelegenheid gebruik gemaakt nog een drietal
Engelse instellingen te bezoeken die werkzaam zijn op het gebied van dc K.I. en dc
voortplanting bij dieren, te weten:

a) The Hampshire Cattle Breeders\' Society te Lyndhurst, waar Dr. D. Madden
het wetenschappelijk onderzoek verricht;

b) The Central Deep Freeze Unit van de Milk Marketing Board te Northampton,
leider Dr. A. D. F o r t e a t h ;

c) A.R.C. Unit of Reproductive Physiology and Biochemistry te Cambridge, direc-
teur Dr. T. Mann.

The Hampshire Cattle Breeders\' Society.

Gezien de weinige tijd, die ons ter beschikking stond, werd dc zondag benut voor een
bezoek aan het K.I.-station van de Hampshire Cattle Breeders\' Society. Dit is één

-ocr page 300-

van de weinige K.I.-stations in Engeland, die niet onder de Milk Marketing Board
vallen. Sedert de oprichting in 1944 zijn meer dan 500.000 kalveren geboren na
kunstmatige inseminatie vanuit dit K.I.-station.

Het huidige station stamt uit 1958. Het aantal leden bedraagt ruim 4.200. Tijdens
ons bezoek waren er 26 stieren op het station aanwezig, verdeeld over 8 rassen,
waarvan de Guernsey en de Friesian met elk 5 dieren het sterkst vertegenwoordigd
waren.

In 1960 werden ruim 70.000 eerste inseminaties uitgevoerd, waarvan 38.000 van
beide bovengenoemde rassen afkomstig waren. De resultaten hiervan waren op basis
van „non return" na 90-120 dagen ruim 66% met vers sperma.

In mei 1955 is deze K.I.-vereniging begonnen met de K.I. bij varkens en het is thans
het belangrijkste centrum in Engeland, waar de praktijk van de varkens-K.I. wordt
toegepast.

De ontwikkeling van de K.I. bij varkens heeft in Engeland ondanks een vroeger be-
gin, niet die vlucht genomen als in Nederland. De voornaamste oorzaak hiervan
is het lage bevruchtingspercentage, waar men in Engeland nog steeds mee te kampen
heeft. In 1960 zijn naar schatting 5000 inseminaties verricht (tegen ruim 20.000 in
Nederland) ; 40% hiervan is echter in Hampshire gedaan, waar sedert het begin
reeds meer dan 5000 dieren zijn geïnsemineerd, op meer dan 1000 bedrijven.
■Andere centra waar de varkens-K.I. in de praktijk wordt uitgevoerd zijn o.a. Reading,
Dartington Hall en Cambridge^ De praktijkomstandigheden waaronder de varkens-
K^I. in Hampshire werkt zijn gelijk aan die in Nederland. Ook hier verspreid wonende
fokkers, die met enkele fokzeugen werken, naast de rundveestapel. Alleen zijn de af-
stander nc^ een stuk groter, zodat de werkelijke kosten per inseminatie komen op
ƒ 40,-, terwijl de fokker slechts ƒ 10,- betaalt. Het verschil wordt bijgelegd door de
Hampshire Cattle Breeders\' Society, waar alle boeren, die K.I. bij hun dieren toe-
passen, lid van zijn, en de P.I.D.A. (Pig Industry Development Authority).
Tijdens ons bezoek waren er 12 beren op het K.I.-station gehuisvest, verdeeld over
3 rassen, nl. Large White, Landrace en Wessex Saddle Back. De hokken waren op-
getrokken van golfplaten. In het midden lag een ruime dekstal waar een vaste kunst-
zeug was opgesteld, die aan beide zijden gelijk was, zodat het er niet toe deed aan
welke zijde de beer er op sprong. Het geheel maakte een eenvoudige en weinig kost-
bare, doch tevens zeer goede indruk.

Het sperma werd met behulp van de in Japan ontwikkelde kunstschede gefractioneerd
opgevangen en alleen de spermarijke fractie werd bewaard. Als verdunningsvloeistof
werd een glycerine-eidooier oplossing, waaraan antibiotica waren toegevoegd, ge-
bruikt. In tegenstelling tot ons land, werd slechts 50 cm^ sperma verdunnings-
vlocistof geïnsemineerd. Voor het insemineren werd van een .Aamdal-pipet gebruik ge-
maakt. De inseminaties worden uitgevoerd door speciale varkens-inseminatoren.
Oorspronkelijk waren ook in Hampshire de resultaten teleurstellend en werd niet meer
dan 40% van de geïnsemineerde dieren drachtig na de Ie inseminatie. Thans echter
ligt dit tussen de 70 en 80%.

Deze enorme verbetering is verkregen door een goede voorlichting aan de fokkers.
Evenals in Nederland wist de fokker eerst niet goed de bronst van de zeug vast te
stellen. Door echter een tijd lang consequent alle dieren, die niet goed bronstig waren
te weigeren en door een intensieve voorlichting, is het nu zo dat inplaats van de helft
van alle aangeboden dieren, nog maar 20% door de inseminatoren wordt geweigerd,
terwijl het drachtigheidspercentage gestegen is tot bijna 80%. Het bleek ons ook,
dat bij ons bezoek aan de fokkers de op deze dag aangeboden dieren alle goed „ston-
den". Voor Nederland ligt het problem gelijk en is hier te lande ten aanzien van de
voorlichting nog een taak weggelegd^ Het bevruchtingspercentage is zeer gunstig ten
opzichte van de rest in Engeland, waar het gemiddelde drachtigheidspercentage op
55% ligt na Ie inseminatie^ Het probleem dat nu nog opgelost moet worden is, dat
de kosten per inseminatie verlaagd moeten worden^

The Central Deep Freeze Unit van de Milk Marketing Board.

Des maandags werd een bezoek gebracht aan het „Deep Freze Unit" van de Milk

-ocr page 301-

Marketing Board te Northampton in gezelschap van Polge, Madden en de Amerikaan
J. Elliot, directeur van de American Breeders Service.

Het merkwaardige is dat deze Unit in de stad gelegen is en al het sperma van buiten
de stad aangevoerd moet worden. De taken van dit in 1958 opgerichte instituut liggen
in de eerste plaats op het praktische vlak en bestaan voornamelijk uit het invriezen
en bewaren van sperma en wel:

a) van elite stieren;

b) van stieren van rassen, die slechts een kleine populatie omvatten;

c) van particuliere stieren;

d) van sperma dat voor de export bestemd is.

De voorraad sperma ten tijde van ons bezoek bedroeg 120.000 ampullen, afkomstig
van 225 K.I.-stieren en bijna 100 particuliere stieren. Het grootste gedeelte wordt
nog bewaard in droogijs. Voor het bewaren in vloeibare stikstof waren 2 Philips
koudgas koelmachines aanwezig, waarmee men nog in het experimentele stadium
verkeerde. Toch is het percentage diepvries inseminaties ook in Engeland niet hoog,
het bedraagt nog geen 5% van het totaal.

Uiteraard gaat in zulk een „fabriek" alles zoveel mogelijk automatisch of machinaal.
Zo worden bv. de ampullen machinaal gevuld en dicht gesmolten, terwijl het af-
koelen geschiedt met behulp van een automatische temperatuurrecorder.
Naast dit routinewerk wordt ook onderzoek verricht naar methodes voor het ver-
beteren van het diepvriezen en over de invloed van het verdunningseffect op het be-
vruchtend vermogen van het diep-gevroren sperma. Dit laatste gebeurt in samen-
werking met Dr. Polge, adviseur van dit instituut.

Wat het eerste punt betreft wordt vooral de invloed nagegaan van de verschillende
stoffen, welke het milieu vormen waarin het sperma diepgevroren wordt, zoals melk-
poeder, eidooier, fructose en glycerol. Belangrijk in dit opzicht is, dat gevonden
werd dat ondermelk beter is dan citraat en dat 4% glycerol beter is dan 8%.
Niet alleen het percentage overlevenden is dan hoger na ontdooien, maar ook de
bevruchtingsresultaten. Van de tot nu to<" uitgevoerde 316 inseminaties werd een
30-60 dagen „non-return" verkregen van bijna
11%.

The A.R.C. Unit of Reproductive Physiology and Biochemistry.

De laatste dag werd besteed aan een bezoek aan het A.R.C. Unit of Reproductive
Physiology and Biochemistry te Cambridge.

Het werk dat op dit welbekende Instituut verricht wordt, is reeds genoegzaam be-
kend. Het laatste jaar is het nog uitgebreid met een nieuwe vleugel
voor het bio-
chemisch onderzoek en de histologie. Dit was mogelijk door een ruime gift van de
Rockefeller Foundation.

Het was opmerkelijk, dat op een staf van 15 academici, niet minder dan 5 buiten-
landers op dit Instituut werkzaam waren (afkomstig vanuit alle delen van de wereld).
De interesse ging speciaal uit naar het werk van Dr. Dott, die in samenwerking met
wijlen Dr. Walton een apparaat heeft ontwikkeld, het z.g. „Flow Dialysis Apparatus",
waarmee het mogelijk is de spermiën gedurende een kortere of langere tijd levend te
houden onder van te voren bepaalde condities, waarbij de activiteit van de spermiën
zelf gemeten kan worden met behulp van de „impedance change frequency"-methode
van Rotschild.

Ondanks het feit dat het Dott nog niet gelukt was ramsperma enige dagen te bewaren
met behoud van het bevruchtend vermogen, is deze methode toch zeer belangrijk,
omdat het de weg opent tot experimenten onder talloze verschillende condities wat
betreft de temperatuur, de partiële gasspanning van allerlei gassen, het vloeibare
milieu, de osmotische druk, de pH, enz., waarbij men een objectieve methode heeft
om de activiteit van de spermiën tussen de verschillende experimenten met elkaar te
vergelijken. Dit laatste is in het sperma-fysiologisch onderzoek helaas nog veel te
weinig gebeurd.

Dr. Polge zelf was bezig met een onderzoek over „freeze-drying" van sperma. Dit was
nog in een beginstadium, zodat er nog weinig van te vertellen valt. Het is echter een

-ocr page 302-

nieuwe ontwikkeling in het sperma-onderzoek en als zodanig is het ook voor ons land
ze« zeker van belang de gang van zaken op de voet te volgen.

VERPLICHTE HERSTERILISATIE VAN INGEVOERD DIERMEEL.
Ter bestrijding van salmonella-besmetting.

Nadat de Regering bij de aanvang van het nieuwe parlementaire zittingsjaar een
wetsontwerp tot wijziging van de Veewet had ingediend, die salmonellose bij alle vee
onder de werking van de wet brengt en de overheid de bevoegdheid geeft zelf op te
treden bij de wering van salmonellose (paratyfus) bij dieren, is thans in overleg
tussen de ministers van sociale zaken en volksgezondheid en van landbouw en visserij
besloten tot de
verplichte hersterilisatie van ingevoerd diermeel ter bestrijding van
dc
Salmonella-hesmetting, die gevaar voor de volksgezondheid oplevert. Het zal
uiteraard nog enige tijd vergen, voordat de nadere uitwerking van dit besluit zijn
beslag zal hebben gekregen.

Minister Marijnen heeft deze beslissing schriftelijk ter kennis gebracht van het Pro-
duktschap voor Veevoeder, dat tevens is uitgenodigd tot het verlenen van mede-
werking bij de nadere regeling van de aangekondigde maatregel, die verder gaat dan
de eisen, die het produktschap bij verordening heeft gesteld voor de invoer van vis-
en diermeel bestemd voor veevoeder.

De verplichte hersterilisatie heeft betrekking op diermeel, omdat, blijkens onderzoek,
besmetting met
Salmonella bij diermeel relatief veelvuldig voorkomt. Voor vismeel zal
in beginsel een systeem van preventief monsteronderzoek met bereidings- en verpak-
kingsvoorschriften kunnen blijven gelden.

Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij.

WETENSCHAPPELIJKE RA.AD VOOR DE KANKERBESTRIJDING.
Oproep van gegadigden voor fellowships.

Door het „Koningin Wilhelminafonds" zijn „Fellowships" ingesteld, welke door de
Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding worden toegekend.
Deze fellowships zijn in principe bestemd voor afgestudeerde artsen, biologen, che-
mici, fysici, farmaceuten, dierenartsen en tandartsen, bij wie het voornemen bestaat
om in de toekomst hun werkkracht in dienst te stellen van het kankeronderzoek.
Doctorandi in de geneeskunde, diergeneeskunde of tandheelkunde kunnen eventueel
ook in aanmerking komen. Zij, die met goed gevolg het examen arts, dierenarts of
tandarts hebben afgelegd, genieten de voorkeur.

Voor de gekozen „fellow" wordt een bij zijn(haar) verlangen en aanleg passende
werkgelegenheid gezocht in één of achtereenvolgens meer instituten, waar hij (zij)
zich in diverse methodes van wetenschappelijk onderzoek kan bekwamen onder super-
visie van ervaren onderzoekers.

Elk „fellowship" wordt telkens voor een jaar (tot een maximum van drie jaar)
toegekend.

Verder worden ,,senior-fellowships" ingesteld voor hen, die met succes de termijn
van drie jaar als opleidings-fellow hebben volbracht.

Men kan zich voor een fellowship te allen tijde schriftelijk aanmelden bij de Heer
L. Meinsma, Secretaris van de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding,
de Lairessestraat 33, Amsterdam-Z. .Aan deze aanmelding dienen alle van belang
zijnde persoonlijke gegevens te worden toegevoegd, t.w. redenen der keuze, bijzondere
belangstelling enz., evenals mogelijke referenties.

Indien de Wetenschappelijke Raad zulks wenselijk acht, ontvangt de sollicitant een
oproep voor een persoonlijk onderhoud.

ANIMAL HEALTH YE.ARBOOK. F.A.O.-O.I.E. 1960.

Dit jaarboek geeft een overzicht van de ziektetoestand der dieren van de olifant tot
het konijn in 136 landen, verkregen door vragenlijsten en in tabelvorm verwerkt.

-ocr page 303-

Alleen de gegevens van de U.S.S R. en van China zijn niet officieel bevestigd, maar
ontleend aan het Russische Tijdschrift Veterinariya en aan gegevens van een Ame-
rikaanse studiegroep, die Rusland heeft bezocht.

Het schijnt, dat in de U.S.S.R. het mond- en klauwzeer door schapen op runderen
wordt overgebracht, waarbij deze schapen zich infecteren aan in het wild levende
dieren (niet vermeld welke).

Behalve de gebruikelijke tabellen, kaarten en diagrammen treffen wij, evenals vorig
jaar, achterin weer enkele artikelen.

L. en L. D h e n n i n geven een identificatie van de mond- en klauwzeertypen in
Frankrijk van 1951 tot 1959.

Er wordt een samenvatting gegeven van een bespreking over besmettelijke longziekte
bij het rund, welke in Melbourne werd gehouden.

Ook bevat het boek een verslag van een vergadering te Madrid over de diergenees-
kundige opleiding waaraan afgevaardigden van 40 landen en van 14 organisaties
deelnamen. Deze vergadering stelde o.a. een wereldtekort aan dierenartsen vast. Er
wordt aangedrongen op instelling van meer opleidingen. De eisen hieraan te stellen
worden nader omschreven. Er moet meer betekenis worden gehecht aan de combi-
natie van onderzoek en onderwijs aan de „scholen".

„Teneinde vol profijt te kunnen trekken van de kennis en ervaring van de dieren-
artsen, moet een gepast gebruik worden gemaakt van speciaal lekenpersoneel voor
bepaalde verrichtingen, altijd onder supervisie van dierenartsen. In landen waar
onvoldoende dierenartsen zijn kunnen zij nuttig worden tewerk gesteld bij de
bestrijding van besmettelijke ziekten, kunstmatige inseminatie, voedselkeuring,
ontwikkeling van de veeteelt en voor organisatorisch werk. In de titel van deze
personen mag het woord „veterinary" niet voorkomen. Alleen opgeleid personeel
dient te worden gebruikt. Opleiding en tewerkstelling van lekenpersoneel in vete-
rinaire laboratoria is noodzakelijk.

Specialisatie dient pas na de ,,undergraduate" studie te beginnen. Specialisatie
van gegradueerden moet worden aangemoedigd en „post graduate" cursussen
worden bevorderd.

.Aan de vooropleiding van personen uit de minder ontwikkelde gebieden, die elders
worden opgeleid, dienen ontwikkelingseisen te worden gesteld.
De salarissen moeten zodanig zijn om voldoende jonge mensen voor de studie aan
te trekken."

Verge en Dhennin geven een beschrijving van het Laboratoire Central de
Recherches Veterinaires te Alfort.

Mendy schrijft over zoönose-bestrijding in .Argentinië, terwijl Crawford een
mededeling doet over het Commonwealth Bureau of Animal Health in Weybridge.
Verder treffen wij een anonieme mededeling aan over een Zuidamerikaanse horzel
„Dermatobia hominis", die ook bij de mens voorkomt.
Tenslote wordt nog een overzicht van dc epizoötie der paardepest gegeven.

C. A. van Dorssen.

AA.N\'DOENING V.\\N DE HOEFK.ATROL (PODOTROCHLEITIS).
(Paarclengezondheidskalender december 1961)

De z.g. hoefkatrol bevindt zich inwendig in de achterste helft van de hoef en wordt
voornamelijk gevormd door:

— de met kraakbeen beklede achtcrvlakte van het straalbeen,

— de diep buigpees, die daar ter plaatse een scherpe bocht over het straalbeen maakt

— en de tussen deze twee gelegen slijmbeurs.

Omdat de diepe buigpees, die tot doel heeft de hoef naar achteren te trekken, tijdens
de beweging van het paard voortdurend moet glijden over de achtervlakte van het
straalbeen, is daar ter plaatse een slijmbeurs noodzakelijk. De hoefkatrol is door de

-ocr page 304-

hoge eisen, die er doorlopend aan gesteld worden, een kwetsbare plaats en de onder-
delen, waaruit ze is opgebouwd, kunnen ten gevolge van verschillende omstandigheden
langzamerhand veranderingen gaan vertonen. Er treedt dan verval op van de kraak-
beenbekleding van het straalbeen en deze verliest haar gladheid. De diepe buigpees
verhest ter plaatse eveneens haar gladheid, wordt nl. wat vezelig en er kunnen ver-
scheurinkjes in optreden, waaruit ter plaatse een peesverdikking kan ontstaan. De
slijmbeurs degenereert eveneens en er kan tenslotte weinig van overblijven; in dat
geval treedt dan een vergroeiing op van de diepe buigpees met het straalbeen.

Het is een ziekelijke afwijking, die uitsluitend aan de voorhoeven voorkomt en die
volgens vele deskundigen op een erfelijke grondslag moet berusten. Bij een dergelijke
ernstige aantasting van een vitaal onderdeel van de paardevoet, zal uiteraard kreupel-
heid moeten voorkomen. Daar het een slepend verlopende aandoening is, is het be-
grijpelijk dat hier geen sprake zal zijn van plotseling duidelijk optredende kreupelheid,
maar dat deze zich eerst geleidelijk zal gaan ontwikkelen.

Wanneer de aandoening zich ontwikkelt, wordt de ruimte in de bewegingen minder,
de gangen worden dus korter, vooral wanneer beide voorhoeven zijn aangetast.
Bestaat er eenmaal kreupelheid, dan is deze meestal in het begin van de beweging
het ergst; het paard „loopt later door de kreupelheid heen", om na een rustpauze bij
het verder gaan weer erger kreupel te lopen. Ook komt het voor dat men dagen lang
niets van kreupelheid bemerkt, maar dat het paard tijdens of na gebruik ineens weer
kreupel blijkt te zijn geworden. De kreupelheid kan soms heel erg en dan weer veel
minder zijn. De aandoening treedt ook dikwijls aan beide voorhoeven op. Het paard
loopt dan aan beide voorbenen kreupel, meestal aan het ene voorbeen wat erger dan
aan het andere, maar ook meermalen aan beide voorbenen ongeveer gelijk; in het
laatste geval loopt het „stijf" of „stram", vertoont dus een korte gang.

In rust houdt het paard het zieke been wat naar voren. Bij beiderzijdse aandoening
plaatst het beide voorbenen, al of niet afwisselend, naar voren. Loopt het in de weide,
dan staat het paard nogal eens op een schuine slootkant, om zodoende de voorhoeven
te ontlasten. De aandoening van de hoefkatrol is ongeneeslijk. In niet ernstige ge-
vallen kan een verblijf met onbeslagen hoeven in de weide of een speciaal hoefbeslag
wel eens enige verbetering van de kreupelheid geven. Het is mogelijk dat de toestand
maanden en zelfs jaren stationair blijft en het paard nog voor lichte diensten te ge-
bruiken is, maar dikwijls is er toch een neiging tot verergering van het gebrek en
worden vele paarden na verloop van tijd volkomen onbruikbaar.
Het is een lijden dat al meer dan 150 jaar bekend is, vooral bij hoog in het blotd
staande paarden en dat vanouds in Engeland werd aangeduid als „de vloek over goed
paardenvlees".

.Als omstandigheden, die aanleiding kunnen geven tot het optreden van het gebrek,
zijn te noemen:

In de eerste plaats de wijze en aard van het gebruik van het paard, nl. veel gebruik
in snelle gangen op harde wegen en veel galop- en springarbeid. Men zag destijds bij
militaire paarden in de garnizoenen — waar ze weinig of niet op de harde weg
kwamen — dan ook lang niet zoveel gevalen van hoefkatrolkreupelheid als bij die
paarden, welke gelegerd waren in de steden, waar ze dus veel op de harde weg werden
gereden.

Verder kunnen omstandigheden gevonden worden in de voeding, vooral tijdens de
opfokperiode. Wanneer het voedsel, in het bijzonder het gras en het hooi, niet de
juiste samenstelling heeft, kan dit leiden tot een minder evenwichtige voorziening
van het opgroeiende dier met mineralen, waaronder ook sporenelementen. Dit kan
aanleiding geven tot een minder goede ontwikkeling van bepaalde weefsels, waar-
onder vooral het beenweefsel, hetgeen dan weer kan voorbeschikken tot het optreden
van de aandoening.

Voorts zullen minder solide bouw en stand van de voorbenen en afwijkende vorm en
bouw van de hoeven voorbeschikken tot een eerder optreden van de aandoening, om-
dat in deze gevallen de hoefkatrol het zwaarder te verduren zal hebben.

-ocr page 305-

Samenvattend kunnen we zeggen, dat de aanleg, de voorbeschikking dus, om aan
het gebrek te gaan lijden, op een erfelijke grondslag berust en dat mede door boven-
genoemde omstandigheden de aandoening zich sneller gaat ontwikkelen.
Paarden, die aan het gebrek lijden, behoren niet voor de fokkerij te worden gebruikt
en ook is het sterk af te raden om nauwe inteelt te bedrijven op een hengst of op een
merrie, die lijdende was aan het gebrek.

CONGRESSEN

ECOLE NATION.ALE VÉTÉRINAIRE DE LYON.
Viering 200-jarig bestaan.

Het programma van deze herdenking luidt o.m. als volgt:
Vrijdag 25 mei: „Diergeneeskundige dag".
9.00 uur: Opening.

9.30 uur: Prof. L. Joubert: De specialisaties in de diergeneeskunde.
14.30 uur: Prof. G. Ramon: Aandeel van de dierenarts bij het wetenschappelijk

en biologisch onderzoek.
15.30 uur: Prof. Cottereau: De rol van de dierenarts in de huidige en

toekomstige landbouweconomie.
18.00 uur: Garden party.

Zaterdag 26 mei: „Herdenking van het 200-jarig bestaan".
10.30 uur: Officiële toespraken, waarna plaatsing van een gedenkplaat.
11.30 uur: Receptie ten Stadhuize.
12.00 uur: Lunch.

15.00 uur: Prof. R. F 1 o r i o: De geschiedenis van de Ecole Nationale Vétérinaire
de Lyon.

20.00 uur: Officieel diner (avondkleding gewenst).
Zondag 27 mei: Excursie naar de landstreek ,,Beaujolais".

INTERNATIONAL ASSOCIATION OF VETERINARY FOOD HYGIENISTS.
3e Internationaal Symposium, Nice, 27 mei—2 juni 1962.

In vervolg op vorige berichten betreffende dit symposium kan medegedeeld worden,
dat zich een klein aantal Nederlandse collegae als deelnemer aangemeld hebben.
Daar de aanmeldingen vóór 1 maart a.s. ingewacht worden, is het van belang niet
langer hiermede te wachten.

Mapjes met gegevens en aanmeldingsformulieren worden op eerste aanvraag door
ondergetekende toegezonden.

Voor de deelnemers die dit wensen, kan voor logies in één hotel gezorgd worden.
Ondergetekende wil zich ook belasten met doorzending van de door U ingevulde
aanmeldingsformulieren.

De congresleiding verzocht ons mede te delen, dat gedurende het symposium in het
congresgebouw een grote tentoonstelling wordt gehouden van apparatuur en instru-
menten op het gebied van slacht- en koeltechnische inrichtingen; van transport, dis-
tributie en verwerking van vlees en bijprodukten. Zulks maakt het bezoek aan het
symposium dubbel interessant.

De gedelegeerde voor Nederland:
Prof. Dr. J. H. J. v. Gils,
Biltstraat 166, Utrecht.

-ocr page 306-

Van de Veeartsenijkundige Dienst

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND DECEMBER 196L
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

s
•2

s ?

a.2

ó4

T3 a

O

•S

O >

Im

< \'S

Groningen

3

1 —

1

Drenthe

18

1

3

1

Friesland

6

1

\' —

Overijssel

60

2

11

1

Gelderland

22

!

28

Utrecht

35

1

13

-

Noordholland

20

8

2

2

6

1

Zuidholland

1

2

12

Zeeland

1

1

Noordbrabant

4

1

35

Limburg

5

--

1

6

1

Tot. v. h. Rijk

17-1

9

4

11

112

3

1

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet vonrgckomen.

\\ rije histidinc.

Vrije histidinc werd vaker aangetroffen bij kuikens van een lymfomatosis-resistentc
lijn dan bij dieren afkomstig van een vatbare lijn. Kuikens, waarbij na het uitkomen
vrije histidinc in de cloaca werd aangetroffen, vertoonden na een injectie op 2 weken
met een lymfomatose virus een wat grotere levensvatbaarheid dan kuikens waarbij
geen vrije histidinc werd aangetroffen.

Pluimveepers, XVI, 742, (1961).

1792.

Daar is in den nagt van 1. Mcy, uit het land aan den Daalsendijk, vermist een geel
gelijktands
Rij-Paard, met zwarte staart en Maanen, een kromme Kop, en van agteren
twee witte Voetjes, zijnde een Ruin; die hetzelve te regt brengt of er aanwijzing van
weet te doen bij Willem Miltenburg, Hospes in de Moriaan, tusschen Zuilen en
Utrecht, zal een goede belooning hebben.

Mr. ]. W. C. van Campen: Advertenties uit de „Utrechtsche Courant" (1792).
Jaarboekje van „Oud-Utrecht", 1961.

1

. a

(Q

O

V
ü

r\' V
e O.

tn

g «
" -s

f-2

\'s

tn

^ c

"u ^ e
cx ^ *->

\'.3 ^

4J

a

3

a

^ 2
5 S -i

3 ä\'-S

CA

c

0)

•g.yl

00 -a

05 ^

C

u

a
>

O
O

•tJ

c
\'C

2
O-

IJ c

J3 V

MEDEDELINGEN

-ocr page 307-

DOORLOPENDE AGENDA

1962

Februari,

17, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, M.v.D. Vergadering, 14.30

uur. Kliniek voor Kleine Huisdieren, (pag. 208)
24, Afd. Noord-Holland M.v.D. Ledenvergadering, 14.30 uur, Gafe-Restau-
rant Koekenbier, Alkmaar, (pag. 208)

Maart,

1, Afdeling Groningen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Hotel
Riehe, Groningen, (pag. 1585 (1961))

5— 9, Cursus afvalwaterbiologie, München, (pag. 130)

7, Afd. Gelderland, M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur, Hotel „Neder-
Veluwe", Bennekoni. (pag. 208)

A pril,

8—12 mei, Cursus tropische diergeneeskunde, Berlijn, (pag. 130)

Mei,

12—13, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, .Amsterdam.
16, Stichting A.C.\\\\-Contróle. Landelijke veevoedingstudiedag, Utrecht.
17—19, Internationaal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62, 130, 203)

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jarig bestaan,
(pag. 517 (1961))

27—31, IVe Intern. Symposium dierentuindierenartsen. Kopenhagen, (pag. 203)
27—2 juni. International Association for Veterinary Food Hygienists, 3c

Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961), pag. 62)

Juni,

30—7 juli, Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Augustus,

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres, Sydney,
(pag. 589 (1961))

September,

12 - /4 \'^t^emvjeesl \'^IHaahcfiappij ttooi ^Jie\'icjenecskiiiide

(pag. 764, 1386 (I960)); (pag. 145, 294,874, 1667 (1961)); (pag. 66,
133, 205, 284)

24—26, World Veterinary Poultry Association, 2e Int. Conferentie, Cambridge,
(pag. 203)

Oktober,

6— 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim.

(pag. 130)

1963

Augustus,

14—21, World Veterinary .Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285)

-ocr page 308-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

VAN HET BUREAU
Eeuwfeest 1962.
PUBLIKATIES.

Aan de publikaties die ter gelegenheid van het Eeuwfeest zullen verschijnen,
wordt momenteel op velerlei plaats gewerkt. Ter herinnering worden de uitgaven,
die het licht zullen zien, hieronder nog eens genoemd.

FOTOBOEK DIERGENEESKUNDE 1962.

Het fotoboek wordt onder leiding van het Comité samengesteld, door de zeer
bekende fotograaf Cas Oorthuys, die inmiddels al aan de opnamen is begonnen.
Reeds vele collegae hebben zich bereid verklaard hem in hun woning, praktijk,
dienst of laboratorium te ontvangen, om hem daar gelegenheid te geven het veel-
kleurige leven van de dierenarts vast te leggen.

Hoewel niet groot van omvang, zal ook een verbindende tekst geschreven moeten
worden. Dit zal gedaan worden door de bekende journalist-schrijver Wim Alings Jr.
te Huizen (N.-H.). Ook deze zal bij verschillende dierenartsen informaties mogen
inwinnen. Samen zullen zij een prachtig fotoboek maken, een monument voor het
nageslacht, maar ook een spiegel voor ons zelf, die ons trots mag maken op het
werk, dat wij verrichten. Spoedig zal gelegenheid tot intekening worden gegeven.

GESCHIEDENIS VAN DE MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE.
Er wordt een verslag van de lotgevallen van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde gemaakt, een beschrijving van haar functionarissen, jaartallen en cijfers,
namen en besluiten. Droge stof voor sommigen, interessante lectuur voor anderen.
Het is nodig, dat uit archieven en notulen ivordt samengevat, hoe de Maatschappij
voor Diergeneeskunde haar eerste eeuw heeft doorgebracht. Zij zal in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde een plaats krijgen.

ONTWIKKELING VAN DE DIERGENEESKUNDE.

Een groot aantal auteurs is reeds bezig te bestuderen en te beschrijven, hoe de
vele specialismen van de diergeneeskunde in de voorbije eeuw van aanzicht ver-
anderd of ontstaan zijn. In het bijzonder laten zij het licht vallen op de dierenarts
als drager van deze ontwikkeling; hoe zijn leven en omgeving veranderden. Ook
deze studies zullen gebundeld in het Tijdschrift geplaatst worden.

Contributie 1962.

Hoewel een belangrijk gedeelte van de contributie al is overgemaakt, nadat de
contributienota in het begin van het jaar aan allen leden is toegezonden, wordt er
voor de goede orde nog even op geattendeerd, dat de betaling krachtens besluit van
de Algemene Vergadering vóór 1 april 1962 moet plaats hebben. Vóór deze datum
moeten dus ook eventuele aanvragen betreffende reductie van het grondbedrag ad
ƒ 110,— zijn ingediend.

Voor alle bijzondere gegevens betreffende de contributieschaal kan worden verwezen
naar de toelichting op de achterzijde van de toegezonden nota en een mededeling
hierover in de aflevering van 1 februari 1962.

-ocr page 309-

World Veterinary Association.
17e Internationaal congres 1963.

In de aflevering van 1 januari 1962 zijn op pag. 62 enige voorlopige mededelingen

gedaan over het Werelddicrgeneeskundig congres 1963 te Hannover.

Tot nu toe zijn nog maar heel weinig opgaven met betrekking tot het programma

ingezonden.

Met verwijzing naar vermelde publikatie wordt er nogmaals op geattendeerd, dat tot
15 maart 1962 suggesties ten aanzien van de algemene voordrachten en de onder-
werpen voor de sectievergaderingen kunnen worden gedaan.

Bij de opgave van de onderwerpen is het niet noodzakelijk daarbij ook de inleiders
te noemen.

Zo nodig worden inlichtingen verstrekt door het secretariaat van het Nationaal
Comité van de W.V.A., Rubenslaan 123, Utrecht.

VAN DE AFDELINGEN
Afdeling Utrecht.

Ledenvergadering.

De afdeling Utrecht van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal haar eerstvol-
gende ledenvergadering houden op
dinsdag 27 februari, om 20.00 uur, in het Café-
Restaurant Vredenburg
te Utrecht.

Spreker is de heer Garrelds: Algemene economische aspecten van de pluimvee-
houderij.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

P. Ambagtsheer, Mgr. v. d. Weteringstraat 30 bis, Utrecht.

W. Hartman, Marktstraat 2, Sneek.

H. C. Kalsbcek, Prof, Eykmanlaan 323, Utrecht.

J. P, van der Laan, Moleneinde 12, Dwingeloo (Dr,),

P, Tulner, Heechcin 4, Akkrum (Fr,),

G, H, Veenhuis, Toldijkseweg 12, Steenderen.

H, H, F, M, van de Vijver, Weststraat 25, Biervliet.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

L, N, M, Bollen, Bijleveldsingel 74, Nijmegen,
A. D. J. ten Haken, Bleyenburgstraat 8, Utrecht,
P, H, M, E, Peters, Ophoven 3, Echt,

Adreswijzigingen en dergelijke:

Bollen, L. N. M.; 1962; Nijmegen, Bijleveldsingel 74; tel. (08800) 3 28 03; wnd. D.

(inlassen 145)

Commandeur, N. A., te Leiden, huisnummer 5 wijzigen in 9. (150)

Dufour, E. M., te Hoogeveen, naar van Nijenhovelaan 3, aldaar (tel. ongewijzigd), gr.

gewijzigd in 1011717, h.k. en R.K.V. (153)

Ginkel, C. van, te Delft, tel. bureau gewijzigd in (01730) 3 31 11. (158)

Niemantsverdriet, T. M., te Wadenoyen (Gld.), aangesloten onder gr. 899956. (181)
Vries, H. de, te De Bilt, tel. en functie te wijzigen in resp. (030) 6 02 61 (privé),
1 19 94 (bur.), wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., kliniek v. vet. Verlosk. en Gynae-
cologie). (203)
Vijver, H. H. F. M. van de, te Biervliet, „D." te wijzigen in „P., ass. bij H. A. M.
van de Vijver". (204)

Gevestigd:

Snelder, G. J. J., te Laren (N.-H.), St. Janstraat 19, tel. (02953) 59 60 (vrije ves-
tiging). (194)

-ocr page 310-

Promotie:

Hendrikse, R. P., te Groot-Ammers, is op 7 februari 1962 aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht gepromoveerd tot doctor in dc diergeneeskunde op het proefschrift „Het
tussenklauvk-panaritium bij het rund". (163)

Eervol ontslag:

op hun verzoek, te rekenen m.i.v. 1 januari 1962, als plaatsvervangend Inspecteur in
tijdelijke dienst van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Friesland, verleend
aan :

Boer, W. dc, te Bcrgum

Jong, J. J. de, te Heerenveen
Koopmans, B. T., te Joure
Schaap, S., te Twijzel
Westra, Dr. J., te Balk

Diergeneeskundig examen:
Geslaagd op 26 januari 1962:
Bollen, L. N. M.
Haken, A. D. J. ten
Geslaagd op 30 januari 1962:
Peters, P. H. M.
E.

(145)
(inlassen 161 )

(inlassen 185)

(174)
(193)

Overleden:

Kuipers, A., te Rijswijk (Z.-H.), is aldaar overleden op 25 januari 1962.
Sieswerda, C., te de Rijp, is aldaar overleden op 23 december 1961.

RECTIFICATIE

Recept bereiding seleniet-briljantgroen bouillon ophopingsvloeistof.

In dit recept, genoemd op pag. 86, afl. 2 van deze jaargang van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde dient de zinsnede:

„Steriliseren: 20 minuten bij 120° G"\' ten rechte te luiden:

„steriliseren: 20 minuten bij 100° C."

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

Bij het Instituut Buitenpraktijk van de diergeneeskundige facul-
teit te Utrecht kan een

DIERENARTS

V/orden geplaatst.

Sollicitaties te richten aan de directeur van bovengenoemd instituut, Bilt-
straat 172 te Utrecht.

(145)
(169)
(173)
(190)
(206)

NIJLON INJECTIE SPUITEN

rf

2^3

cc.

20

10

ONBREEKBAAR - UITKOOKBAAR - GLASHELDER
Verkrijgbaar bij:

INSTRUMENTENHANDEL OF: L\'UNIVERS - Pr. Bernhardlaan 9 - Bussum

-ocr page 311-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Onderzoekingen over het sperma van de nerts
en het verband tussen spermakwaliteit en
vruchtbaarheid.

Semen analysis in the mink and relation between semen
quality and fertility.

door G. M. T. WILLEMS^) en B. H. A. JANSSEN^)

Van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant.

Inleiding.

Na de laatste oorlog is de fokkerij van nertsen in Nederland zeer in om-
vang toegenomen. In 1959 werden ongeveer 120.000 dieren gefokt en in
1960 verwachtte men 140.000 dieren (Schoots, 1961).
Het aantal fokkers bedraagt ongeveer 650 (Akkersmans, 1961). De
verkoop van vellen betekent voor Nederland een deviezenopbrengst van
7 tot 8 miljoen gulden.

Behalve van de kwaliteit van de huiden is de opbrengst van de nertsen-
fokkerij sterk afhankelijk van het aantal huiden dat geproduceerd wordt,
dus van het aantal jongen, dat wordt geboren en groot gebracht. Zowel
het percentage drachtige teven als de worpgrootte zijn dus van betekenis.
Onder een vruchtbare reu wordt verstaan een reu waarvan veel teven
drachtig worden en die bovendien bij deze teven grote worpen geeft. Deze
beide zaken worden dan ook door de fokker per reu vastgesteld.
Na iedere paartijd blijkt een aantal reuen minder vruchtbaar of zelfs on-
vruchtbaar te zijn geweest. Door middel van sperma-onderzoek aan het be-
gin van de ]jaartijd zou het mogelijk zijn de slechte reuen op te sporen en
deze te verwijderen uit het verdere dekprogranmia.

Doel van het ondrzoek.

Het doel van het onderzoek was na te gaan in hoeverre het sperma-onder-
zoek van nertsen een inzicht kan geven in de vruchtbaarheid van de
reuen. Allereerst was het van belang de mediexle van het verzamelen van
het spenna na te gaan. Daarna moesten de dekresultaten vergeleken
worden met de uitkomsten van het sperma-onderzoek.
Het ondei-zoek vond plaats in twee gedeelten, n.1. in 1960 en in 1961 op
twee verschillende nertsenfokkerijen. Het onderzoek in 1961 was bedoeld
om de bevindingen van het eerste deel op grotere schaal te toetsen aan de
praktijk.

Literatuuroverzicht.

Er zijn 2 grote onderzoekingen over de fysiologie van de voortplanting bij
de nerts n.1. dat van H a n s s o n (1949) en van E n d e r s (1952.)
De in het wild levende nerts
(Mustela vison) is een monogaam dier. Op
de nertsenfokkerijen wordt één reu gewoonlijk gepaard met ongeveer 5
! teven.

Dierenarts bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant.
2) Praktizerend dierenarts, \'s-Hertogenbosch.

-ocr page 312-

Er is per jaar slechts één paartijd, vallende tussen einde februari en begin
april. De paring duurt gemiddeld 64 minuten (Hansson, 1947), duint
zelden korter dan 10-12 minuten en soms langer dan 3-4 uur. Aan het
begin van de paartijd duren de paringen gemiddeld korter dan aan het
einde ervan. (Na 2 maart gemiddeld bijna 2 uur. Ven ge (1959) ).
De houding van 2 parende dieren is zeer typisch. De reu ligt ongeveer in
een S-vormige bocht en de staart van de teef is geheel naar voren langs
het lichaam teruggeslagen.

Bij de nerts heeft de ovulatie onder invloed van de paring plaats. Ook
andere prikkels, zoals de voorbereiding tot een paring, geven aanleiding
tot ovulaties (Ven ge, 1959). De ovulaties hebben plaats I/2 tot 2 dagen
na de copulatie (Hansson, 1947; E n d e r s, 1952; V e n g e, 1959).
Het aantal corpora lutea is 11,95 ±0,70 (V e n g e, 1959), 9,8 (H a n s s o n,
1947), 8,73 ± 0,30 (Enders, 1952). Hansson (1947) onderscheidt
in de ontwikkeling van het corpus luteum 5 fasen waai-van de derde een
inactieve fase is, die ongeveer tot aan het einde van de paartijd duurt.
Tijdens deze inactieve fase heeft nog geen implantatie plaats en wordt de
ontwikkeling van nieuwe follikels niet geremd. Daarom heeft een her-
dekking na 7-10 dagen nieuwe ovulaties tot gevolg (Hansson, 1947).
Tengevolge van de vertraagde implantatie van het embryo ontstaat ook
het grote verschil in draagtijd, die varieert van 40-75 dagen (Hansson,
1947). De tijd verlopende tussen implantatie en de geboorte van de jongen
is 30 ± 1 dag (Enders, 1952). De draagtijd van de nerts is korter naar-
mate de nerts gedekt wordt op een later moment van de paartijd (Rot-
te n s t e i n, 1958). Embryonale sterfte hangt eveneens samen met ver-
traagde implantatie en volgens Venge (1959) is de embryonale sterfte
de belangrijkste oorzaak voor het niet drachtig worden van de nertsen. Bij
een histologisch onderzoek van niet drachtig geworden teven vond Venge
(1959) dat er bij 1/3 deel geen ovulaties hadden plaatsgevonden, bij 1/3
deel was er embryonale sterfte vóór de implantatie en bij 1/3 deel embryo-
nale sterfte na de implantatie. De embryonale sterfte is volgens H a n s s o n
(1947) 40-50% en volgens Venge (1959) bijna 30%.

Er zijn door verschillende onderzoekers paringssystemen aangege\\en om
zo goed mogelijke bevruchtingsresultaten te hebben. De principes van deze
systemen zijn:

a. paren op twee opeenvolgende dagen omdat de ovulaties 36-48 uur na
de eerste paring plaats hebben,

b. herdekken 7-10 dagen na de eerste paring omdat dit nieuwe ovula-
ties tot gevolg heeft,

c. dekken in het laatste deel van de paartijd omdat dit hogere be-
vnichtingspercentages geeft en een grotere worpgrootte.

Het door Venge (1958) aangegeven systeem is:

beginnen met paren op 15-16 maart. Teven die vóór de 18e maart gedekt
zijn, worden na 8-9 dagen opnieuw gedekt en zo mogelijk nogmaals één
dag later. Teven die voor de eerste keer gedekt worden na de 18e maart
worden daags daarna weer gedekt en verder niet meer. Dit advies berust
dus op 2 dekkingen op twee opeenvolgende dagen na de 18e maart.

Met het doel minder vruchtbare reuen op te sporen is door Venge
(1950), Rottensten (1958) en Onstad (1960) sperma-onderzoek
verricht. Sperma werd opgevangen uit de schede van de gedekte teef. In

-ocr page 313-

het algemeen werd een grote overeenkomst gevonden tussen de kwaliteit
van het sperma en de vinchtbaarheid van de reu. Er was meer verband
tussen dichtheid van sperma en vruchtbaarheid dan tussen activiteit van
de zaadcellen en vruchtbaarheid van de reu (Rottensten 1958).

Door sommigen is aanbevolen de paringen na een bepaalde tijd af te
breken om de reuen niet te zwaar te belasten gedurende de paartijd.
Venge (1956) komt tot de conclusie dat, bij een paringsduur van 12
minuten, er genoeg spermiën geëjaculeerd worden om een normale be-
vruchting te krijgen. Voor zover ons bekend wordt door de Nederlandse
fokkers het afbreken van de paringen weinig toegepast.

Werkwijze bij het verrichte onderzoek.

Zo kort mogelijk na het einde van de paring werd de teef naar de plaats
van het onderzoek gebracht. Aanvankelijk werd de teef door een helper
in rugligging op een tafel gefixeerd, inaar later werd ze vastgehouden met
de kop naar beneden en de buik naar de onderzoeker toe.
Het verzamelen van het „sperma" gaat dan op de volgende manier. De
vtdva wordt afgeveegd met een watje. Daarna wordt met een oogdruppel-
pipet wat vaginaal vocht opgezogen. Het gemakkelijkst gaat dit door vóór
het inbrengen het gtmmiiballetje in te drukken, en met de ingebrachte
pipet de vagina enigszins „af te tasten". Wanneer daarna de pipet lang-
zaam naar buiten gebracht wordt ver/arnelt zich in de pipet een kleine
hoeveelheid vaginaal vocht, meestal maar enkele druppeltjes. Eén drup-
peltje van dit vaginaal vocht werd microscojjisch onderzocht (vergroting
240
X, met gebruik van een verwarmde objecttafel).

Indien mogelijk werd met O.I. inkt een uitstrijk gemaakt voor morfo-
logisch onderzoek van het sperma.

Bij het onderzoek werd aantekening gemaakt van:

a. nummer van teef en reu.

b. de tijd verlopende tu.ssen het einde van de paring en het moment
van onderzoek. Deze tijd zal verder worden aangeduid met „tussen-
tijd".

De beoordeling van het sperma geschiedde op dc volgende manier:

A. het aantal spermiën in het preparaat werd aangegeven met „veel"
„weinig", „zeer weinig" en „geen" spermiën.

„Veel" betekende meer dan 5 zaadcellen per gezichtsveld, tot en met
5 werd aangegeven met „weinig". „Zeer" weinig betekende dat
men moest zoeken om spermiën te vinden.

B. Het aantal levende zaadcellen werd aangegven in procenten van
hel totale aantal zaadcellen.

Aan de hand van het aantal spermiën en het percentage zich bewegende
cellen werd de kwaliteit van het sperma ingedeeld in 4 groepen.

I. goed sperma : veel spremiën en 50% of meer levend.

II. voldoende goed sperma

(voldoende) : veel of weinig spermiën maar minder

dan 50% levend.

III. onvoldoende goed sperma

(onvoldoende) : slechts enkele, dode, zaadcellen aan-

wezig.

IV. slecht sperma : geen spermiën aanwezig.

-ocr page 314-

O. O. t»

8 8 I

g - -

n hl
n n
C

a. 3 H

fr- p
-i re

3\' K P

era p

3 S 5-
Q.

O. CL C5

O-

\'S

n

a-

8 §

3 Eï"

O-

m

O.
p

3

s

o-

rt
TO

K) K)
O

O Ol

H

O

ro

w

-- Oi

O.

ro Ol

Q-

O
3
B-

S-
n,

to os
ai ïo

È ^

t" »
O

3- ^

I ^

•3 S

(O
§

to

to w

O N)

O

03 05
O) fO

O O
4^ CTl
W (O

Oi 4^

Ö tO

00 ID
O ^

Ol

ro co

Onderzoek 1960.

BEVRUCHTINGSRESULTATEN VAN DE GEHELE FARM.

Op deze farm werd niet streng vastgehouden aan een bepaald parings
systeem. In het algemeen werd met de paringen zo vroeg mogelijk in het
begin van de paartijd begonnen. Getracht werd de teef te dekken op 2
achtereenvolgende dagen en meestal nog 1 maal 6 tot 9 dagen later. Dik-

-ocr page 315-

wijls werd een teef door meer dan 1 reu gedekt. Daarom zullen de be-
vruchtingsresultaten (percentage drachtige teven en gemiddelde worp-
grootte) ingedeeld worden naar het aantal dekkingen en naar het gedekt
zijn door 1 of meer dan 1 reu.

Uit tabel 1 blijkt, dat de teven die meer dan lx zijn gedekt significant
meer drachtig zijn geworden dan die, welke maar lx gedekt zijn (P <
0.01). Bij de teven die 2 x gedekt zijn is de worpgrootte groter bij degenen
die gedekt werden door 2 verschillende reuen, maar het verschil is niet signi-
ficant. Tussen de overige groepen zijn, noch wat betreft drachtigheidsresul-
taten, noch wat betreft worpgrootte significante verschillen.

TIJDSTIP VAN SPERMAONDERZOEK.

In totaal werden 142 sperma-onderzoekingen verricht van 79 reuen. Van
42 reuen werd slechts éénmaal sperma onderzocht en van 37 meer dan één-
maal. Het grootste aantal onderzoeken van 1 reu was 7.
Het was ons niet bekend hoe lang de tijd mag bedragen tussen het einde
van de paring en het moment van onderzoek (tussentijd) om nog vol-
doende kans te hebben spei-miën, eventueel levende spermiën aan te tref-
fen. Men moet voorop stellen, dat deze wijze van sperma-onderzoek in
vergelijking met die waarbij men rechtstreeks bij het mannelijke dier
sperma opvangt een zeer gebrekkige is.

Tabel 2 geeft een inzicht in het verband tussen tussentijd en hoeveelheid
aangetroffen zaadcellen.

Tabel 2.

Verband tussen tussentijd en aantal aangetroffen spermiën.

Aantal
spermiën

Veel

Weinig

Zeer weinig

Geen

Totaal
aantal
onderzoeken

Tussentijd
in minuten

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

0-10

47

62.7

20

26.7

6

8.0

2

2.6

75

10-30

12

41.4

9

31.0

6

20.7

2

6.9

29

30-60

5

33.3

4

26.7

4

26.7

2

13.3

15

>60

1

9.1

2

18.2

8

72.7

11

Totaal aantal onderzoeken:

130*

* Van 12 onderzoeken was geen tus.sentijd bekend.

Uit de tabel blijkt, dat de kans op het vinden van veel spermiën toeneemt
naarmate de tussentijd korter wordt.

Vond het onderzoek plaats binnen 10 minuten na het einde van de paring,
dan waren er in 67 van de 75 gevallen (89.4%) zeker spermiën te vinden
(veel of weinig). Was de tussentijd langer dan 10 minuten, dan werden in
33 van 55 monsters (60.0%) veel of weinig spermiën aangetroffen. Dit
verschil is zeer significant (P < 0,01), waaruit volgt dat het sperma-on-
derzoek dient te geschieden binnen 10 minuten na het einde van de paring.
Hierbij zij opgemerkt dat zo goed als geen paringen met opzet werden
afgebroken.

-ocr page 316-

Tabel 3 geeft het verband aan tussen het percentage levende spermiën en
de tussentijd.

Tabel 3.

]\'erband tussen tussentijd en percentage levende zaadcellen.

% levende

50%

20-50%

10-20%

10%

aantal

eellen

aantal %

aantal

%

aantal

%

aantal

%

onderzoeken

tussentijd

0-10

26 34.7

25

33.3

16

21.3

8

10.7

75

10-30

9 31.0

8

27.6

3

10.3

9

31.0

29

30-60

2 13.3

4

26.7

2

13.3

7

46.7

15

>60

— —

4

36.4

1

9.1

6

54.5

11

Totaal aantal onderzo<ken:

130

Uit deze tabel blijkt dat, naarmate de tussentijd langer wordt, het per-
centage levende zaadcellen minder snel daalt dan het aantal zaadcellen.
Het jjcrcentage levende zaadcellen is dus minder afhankelijk van de tus-
sentijd dan het aantal zaadcellen.

GRAFIEK I.

Kans op het vinden van > 20% levende zaadcellen en veel of
weinig spermiën in vergelijking met de tussentijd.

kans
in %
100

90
80
70
60
50
40
30
20
10
O

0-10 10-30 30-60
tussentijd in minuten

aantal zaadcellen.
% levende zaadcellen.

-ocr page 317-

In grafiek I is de kans dat men makkelijk spermiën vindt (veel of weinig)
en de kans dat men meer dan 20% levende zaadcellen vindt uitgezet tegen
de tussentijd. Hieruit ziet men dat de lijn van het aantal zaadcellen snel-
ler daalt dan die van het percentage levende zaadcellen.

VERBAND TUSSEN SPERMAKWALITEIT EN VRUCHTBAARHEID DER
REUEN.

Bij de volgende beschouwingen zullen de onderzoeken, die later dan 10
minuten na het einde van de paring plaats vonden niet betrokken worden.
Een aantal reuen zijn meer dan lx onderzocht. De uitslagen van de ver-
schillende onderzoeken van één reu waren steeds met elkaar in overeen-
stemming, behalve bij één dier, waarbij het eerste onderzoek slecht sperma
en het tweede en derde onderzoek sperma opleverde van voldoende kwali-
teit.

Tabel 4 laat het verband zien tussen de uitslag van de sperma-onderzoeken
en de vruchtbaarheid van een aantal reuen, uitgedrukt in percentage
drachtig geworden teven en gemiddelde worpgrootte (levend -f- dood).
Naar dit laatste criterium zijn de reuen ingedeeld in reuen die bij de
drachtige teven gemiddeld 4 of meer jongen gaven en reuen die gemiddeld
minder dan 4 jongen gaven.

Tabel 4.

Verband lussen sperma en vruchtbaarheid.

Kwaliteit sperma

Worp > 4
Aantal %

Worp < 4
.Aantal %

Gedekte
dr. n.dr.

teven
% dr.

Aantal
reuen

Goed

14 93.3

1 6.7

51 12

81.0

16*

Voldoende goed

20 69.0

9 31.0

115 25

82.1

30»

lx onvoldoende

5

0

1

2x onvoldoende

— 2

0

1

Totaal aantal reuen

48

* 1 reu, waarvan geen teven drachtig geworden zijn, is voor de worpgrcx)tte niet
meegeteld.

In totaal zijn hierbij 48 reuen betrokken. 2 van deze reuen gaven lx of
2x sperma van onvoldoende kwaliteit. Van de 7 gedekte teven werd geen
enkele drachtig. Deze twee reuen hebben zeer significant slechter bevnicht
dan de overige reuen ( P < 0,01

46 Reuen gaven sperma van voldoende of goede kwaliteit. Tussen deze 2
groepen is geen verschil in het drachtigheidsjjercentage van dc gedekte
teven (81.0 en 82.1%).

Wel is er verschil in de gemiddelde worpgrootte. Van de 15 reuen die goed
sperma produceerden hadden 14 een gemiddelde worpgrootte van groter
dan 4 en 1 een gemiddelde worpgrootte van kleiner dan 4. Bij de reuen die
voldoende goed sperma produceerden was dit respectievelijk 20 en 9.
Dit verschil is niet significant. Mogelijk zou een uitgebreider onderzoek wel
significante verschillen laten zien.

-ocr page 318-

DE EERSTE DEKKING VAN DE REU IN HET SEIZOEN.

Het is de mening van een aantal fokkers, dat de eerste paring, die een reu
in het seizoen uitvoert, in de regel zonder resultaat is. Er zijn zelfs fokkers,
die deze dekking niet registreren.

Van 37 eerste paringen hebben wij de resultaten na kunnen gaan. De 37
teven zijn dus slechts lx gedekt en voor de reuen betrof het dus de eerste
paring van het seizoen. Hierdoor werden 25 teven drachtig (67.6%) en 12
niet; de gemiddelde worpgrootte was 4.6 (levend dood).
Van 31 eerste paringen is tevens sperma onderzocht en tabel 5 geeft hier-
van de uitslag weer.

Tabel 5.
Onderzoek der eerste paringen.

eerste paringen rest der onderzoeken

aantal

%

aantal

%

Veel spermiën

15

48.4

55

49.6

Weinig spermiën

7

22.6

28

25.2

Zeer weinig spermiën

8

25.8

22

19.8

Geen spermiën

1

3.2

6

5.4

Totaal

31

100

111

100

> 50% levend

5

16.1

35

31.5

20-50% levend

11

35.5

32

28.8

10-20% levend

3

9.7

21

18.9

< 10% levend

12

38.7

23

20.7

Totaal

31

100

111

100

Er is dus geen verschil in het aantal spermiën dat aangetroffen werd. Wel
krijgt men de indruk dat het percentage levende zaadcellen bij de eerste
paring wat lager is( vooral te zien aan de groepen > 50% en < 10%)
maar de verschillen zijn niet significant. Noch wat betreft de bevruchtings-
resultaten, noch aangaande de kwaliteit van het sperma zijn er verschillen
tussen eerste en volgende paringen in dit materiaal aangetroffen.
Het is dus zeker niet zo, dat de eerste paring niet geregistreerd zou be-
hoeven te worden.

DE DR.A.AGTIJD VAN DE NERTS.

\\\'an 153 teven kon de draagtijd nagegaan worden. Deze teven waren
slechts lx gedekt. De gemiddelde draagtijd (rekenkundig gemiddelde) be-
droeg 51,16 dagen, de kortste was 39, de langste 66 dagen.
In grafiek II is de spreiding van de draagtijd bij deze 153 teven aange-
geven.

De grote variatie in de lengte van de draagtijd wordt veroorzaakt door een
vertraagde implantatie. (Hans son, 1947). Volgens Ven ge (1959)
oefent de vertraagde implantatie invloed uit op de worpgrootte d.m.v.
embryonale sterfte.

-ocr page 319-

GRAFIEK II.

De variatie van de draagtijd en de gemiddelde worpgrootte van

153 worpen.

O

----aantal worpen.

— - gemiddeld aantal jongen.

1

Tabel 6 laat het verband zien tussen de lengte van de graviditeit en de
worpgrootte. De teven zijn ingedeeld in 3 groepen, waarvan de draagtijden
zijn: korter dan 55 dagen, van 55 tol en met 60 dagen en langer dan 60
dagen.

Tabel 6.
Draagtijd en worpgrootte.

Lengte draagtijd

Aantal Vk\'orpen

Aantal pups

Gemiddelde worpgrootte

< 55 dagen

101

522

5.17

van 55 t.m. 60 dagen

28

133

4.75

> 60 dagen

14

53

3.79

De verschillen zijn niet significant vanwege het te kleine aantal worpen,
maar de tendens lot kleinere worpen bij langere draagtijd is duidelijk.
Naarmate de teven vroeger in het seizoen gedekt worden is de draagtijd
langer (Rottensten, 1958). Om grotere worpen te krijgen moetea
de teven dus niet in het begin van de paartijd gedekt worden.

Onderzoek 1961.

Gedurende het seizoen 1961 werd nogmaals sperma-onderzoek verricht op
een andere nertsenfarm.

Er was van te voren afgesproken dat alle onderzoeken zouden kunnen
plaatshebben binnen 10 minuten na het einde van de paring. Gedurende
het onderzoek bleek dat aan deze afspraak niet altijd kon worden vastge-

-ocr page 320-

houden. Het gevolg was dat er tussen de onderzoeken van één reu soms
nogal variatie lag. Omdat er geen aantekening werd gemaakt van de tus-
sentijd moeten we echter alle onderzoeken in de resultaten betrekken.
De paringen werden nooit afgebroken, maar eindigden steeds spontaan.
Er werden 246 reuen onderzocht, hieivan werden er 209 als goed of vol-
doende gewaardeerd. Van 9 reuen die éénmaal onderzocht werden was het
speiTna onvoldoende of slecht van kwaliteit, en van 28 reuen die meer dan
lx werden onderzocht was het sperma steeds onvoldoende of slecht.
Tabel 7 geeft de bevruchtingsresultaten weer van deze 3 groepen reuen.

Tabel 7.

Verbajid tussen sperma-onderzoek en bevruchtingsresultaten (1961).

Sperma-onderzoek

Aantal
reuen

Gedekte
teven

Drachtig

Niet
drachtig

%

drachtig

Gem.
worp-
grootte

Goed of voldoende

209

948

663

285

69.94

4.44

lx onderzocht,
onvoldoende
of slecht

9

30

10

20

33.33

4.70

meer dan lx
onderzocht,
onvoldoende
of slecht

28

67

12

55

17.91

5.25

Totaal

246

1045

685

360

De reuen uit de groep „goed of voldoende" hebben zeer significant (P <
0,01) meer teven drachtig gemaakt dan de reuen die lx of meer dan lx
„onvoldoende" of „slecht" kregen. Het verschil tussen deze laatste 2
groejjen is niet significant vanwege het geringe aantal teven.
Uit dit tweede onderzoek blijkt eveneens dat men door middel van sperma-
onderzoek de minder vruchtbare reuen kan opsporen.
Er zijn voor deze 3 groepen reuen geen grote verschillen in worpgrootte
(4.44, 4.70 en 5.25). Bij de reuen die slecht bevrucht hebben lijkt de worp-
grootte zelfs groter.

In tabel 8 is de groep „goed of onvoldoende" gesplitst in reuen, die eens
of meer dan eens „goed" kregen, eventueel gecombineerd met nog andere
waarderingen, en de overige reuen, die dus „voldoende" kregen.

Tabel 8.

Kwaliteit van sperma en worpgrootte.

Sperma-onderzoek Aantal teven Aantal pups Gem. worpgrootte

goed (lx of > lx) 170 770 4.53

voldoende 4491 1981 4.41

1  Van 44 worpen was de worpgrootte niet met zekerheid bekend.

Uit tabel 8 blijkt niet dat reuen die „goed" sperma produceerden meer
jongen gaven, dan de reuen die „voldoende goed" spei-ma leverden. Dit

-ocr page 321-

is misschien in tegenstelling met de resultaten uit het onderzoek 1960,
waar reuen met beter sperma wel grotere worpen leken te geven (tabel 4.).
Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat in het materiaal van 1961 de
„tussentijd" vaak langer was dan 10 minuten.

De drachtigheidsresultaten van de gehele farm waren als volgt:
Totaal aantal teven 1105

Daarvan drachtig 735 = 66,52%

Aantal pups 3065

Gem. worpgrootte per drachtige teef 4.17

Gem. worpgrootte per ingezette teef 2.77

Op de nertsenfokkerij waar het onderzoek 1961 plaats vond, zijn de
bevruchtingsresultaten onvoldoende. Het drachtigheidspercentage van
66.52% is zeer onvoldoende. Van het totaal van 246 reuen waren er 28,
die onvoldoende bevruchtingsresultaten hadden, dat is meer dan 10% van
de aanwezige reuen. Ook de gemiddelde worpgrootte is aan de lage kant.
Er werd op deze farm naar gestreefd de teven te dekken op 2 opeenvolgen-
de dagen, na 7 en 8 dagen werd dan nogmaals geprobeerd de teef opnieuw
te dekken.

In tabel 9 zijn de teven ingedeeld in 4 groepen:

A. teven die slechts éénmaal gedekt zijn,

B. teven, meer dan lx gedekt maar nooit op 2 opeenvolgende dagen;
meestal is de tijd tussen 2 dekkingen ongeveer 1 week,

G. teven, 2x of meer gedekt, maar wel op 2 opeenvolgende dagen

vallende vóór 18 maart,
D. als groep C maar op 2 opeenvolgende dagen vanaf 18 maart.
Deze indeling is gemaakt aan de hand van het paringsschema voorgesteld
door V e n g e (1958), zie daaivoor het literatuuroverzicht.

Tabel 9.

Drachtigheidsresultaten van teven, ingedeeld naar de wijze van paren.

Totaal teven

Drachtig

% drachtig

A

238

134

56.3%

B

400

288

72.0%

C

271

176

64.9%

D

143

107

74.8%

In groep B zijn zeer veel teven, waarbij één dekking heeft ])laats geiiad na
18 maart. Het aantal levende teven dat na 18 maart op 2 opeenvolgende
dagen is gedekt is slechts gering. Men begint in het algemeen vrij vroeg
in de paartijd. Toch zijn de resultaten in groep D het best, zelfs zeer veel
beter dan die van groep C, die toch ook gedekt zijn op 2 opeenvolgende
dagen. Het verschil tussen groep C en D is significant (P < 0,05).

DE MORFOLOGIE VAN NERTS-SPERMA.

Indien er voldoende spermiën in het monster aanwezig waren, werden uit-
strijkpreparaten gemaakt met O.I.-inkt. Aan de hand van de tabel van
Bretschneider (1948) werden de afwijkende vormen vastgesteld
bij 300 spermiën per uitstrijk.

-ocr page 322-

Bij een oude reu die in december, dus buiten de paartijd, afgemaakt werd
om gepelst te worden, werd sperma verzameld uit de beide bijbalstaarten.
Hier\\-an werden eveneens uitstrijkpreparaten gemaakt. Dit was een zeer
vruchtbare reu, die in 3 seizoenen totaal 22 teven dekte, waarvan slechts
1 niet drachtig werd. De 21 teven wierpen in totaal 111 jongen.
Waarschijnlijk t.g.v. bijmenging van mine waren sommige preparaten van
zeer slechte kwaliteit, slechts 21 waren geschikt voor morfologisch onder-
zoek.

De resultaten hiervan zijn vermeld in de volgende tabel. Kolom 1 geeft de
gemiddelde percentages van deze 21 preparaten. Kolom 2 en 3 zijn de
preparaten van het epididymis-sperma.

Tabel 10.
De morfologie van nerts-sperma.

1

2

3

Losse kopkap

1.8

■Afwijkende kopkap

Ü.2

0.3

0.3

.Afwijkende kopvorm

0.7

1.3

1.0

Normale losse kop

10..\')

0.7

21.0

■Abnormale losse kop

0.7

0.3

2.7

Afwijkende staart

2.4

3.3

0.3

Omgeslagen staart

27.2

5.0

1.0

Protoplasma druppel hals

0.4

0.3

Protoplasma druppel verb. stuk

0.3

3.7

0.3

Exeentrisehe staar tinplanting

0.2

-

Normale cellen

55.6

85.1

73.4

De lengte \\an de sperrniumkop is ongeveer 7.5 /x, die van kop -f- staart
ongeveer 70 /( (Onstad, 1960). De grootste breedte van de kop, die
meestal kort voor het midden ligt, is soms bijna gelijk aan de lengte.
De kopvorm maakt daarom een wat stompe indruk.

Losse ko]}kai)pen kwamen in sommige preparaten veel voor. Bovendien Is
het goed mogelijk dat een aantal losse kopkai)pen niet opgemerkt is t.g.v.
verontreinigingen die soms in de preparaten aanwezig waren.
De afwijkende kopvormen bestonden vaak uit zeer grote koppen. Soms
bestond de indruk dat de kojjpen gezwollen waren of dat de kopkap aan
het loslaten was. Waarschijnlijk zijn dit kunstprodukten t.g.v. verontreini-
ging met urine. Er kwamen bovendien \\eel enigszins asymmetrische ko]5-
vormen voor. Deze zijn niet als abnormaal gerekend. Het grote aantal losse
koppen kan, e\\enals het aantal omgeslagen staarten, een gevolg zijn van
urine bijmenging, hoewel opvalt dat in het ene epididymis-preparaat ook
21% losse koppen voorkomen.

De staartafwijkingen bestonden vooral in afgebroken staarten en staarten
waarvan het verbindingssttik enigszins gespleten was. De omgeslagen staar-
ten waren bijna altijd aan het einde van de staart omgekruld.
Protoplasniadruppels werden weinig aangetroffen, evenals excentrische
staartinplantingen. Deze laatste afwijking kan wel eens aan onze aandacht
ontsnapt zijn door de onduidelijkheid van sommige preparaten.
In het algemeen gelijken de afwijkingen op die, welke in stieresperma ge-
vonden worden.

-ocr page 323-

Onstad (1960) vond een verband tussen het aantal morfologische af-
wijkingen van het sperma en de fertiliteit van de reu. In ons materiaal was
hiervan niets te vinden. Dit kan een gevolg zijn van het groot aantal onge-
schikte preparaten. De goede preparaten zijn meestal afkomstig van de
reuen waarvan de sperma-monsters veel spermiën bevatten, dus gewoonlijk
van de vruchtbare reuen.

Het aantreffen van verschil in fertiliteit is dan niet te verwachten.

: ■

\' i/ ^ \'

♦ ■ ■■.....jg^

■—

•tr-\'V

-ocr page 324-

Dankbetuiging.

Wij danken de heren M. H. Benjamins en A. C. J. van H o e c k e 1, eigenaars
van de tvkfee nertsenfokkerijen, voor hun medewerking bij het onderzoek zeer hartelijk.

SAMENVATTING.

Er werd een onderzoek ingesteld naar de waarde van het spermaonderzoek bij nertsen.

Het sperma werd verzameld bij de teef zo kort mogelijk na het einde van de paring.

Uit dit onderzoek mogen wij de volgende conclusies trekken:

1. Het is mogelijk door middel van spermaonderzoek gedurende de paartijd de min-
der vruchtbare nertsen-reuen op te sporen.

2. Het sperma dient bij de teef verzameld te worden binnen tien minuten na het
einde van de paring.

3. Men mag de kwaliteit van het sperma alleen dan onvoldoende noemen, wanneer
er zich geen spermiën of slechts enkele dode spermiën in bevinden.

4. De vruchtbaarheid van een reu is ongunstig te beoordelen, wanneer bij meer dan
één onderzoek slecht sperma wordt aangetroffen.

5. Uit dit onderzoek blijkt niet, dat de eerste paring van een reu in het seizoen on-
vruchtbaar is.

6. Van 153 teven, die slechts éénmaal gedekt waren, was de gemiddelde draagtijd
52,16 dagen. De uitersten lagen bij 39 en 66 dagen.

7. Er is een aanwijzing dat de worpgrootte kleiner is naarmate de lengte van de
draagtijd toeneemt.

8. Uit een analyse van de bevruchtingsresultaten van een nertsenfarm blijkt dat de
paringen na 18 maart een beter resultaat hebben, dan de paringen vóór 18 maart.
Het verdient dus aanbeveling de paringen niet te vroeg in het seizoen te laten
beginnen.

9. De morfologische afwijkingen van het nerts-sperma kwamen ongeveer overeen
met die van stieresperma. Maar het aantal kunstprodukten is in de preparaten
waarschijnlijk hoog geweest.

SUMMARY.

An investigation was carricd out into the value of semen analysis in minks. The semen

was collected from the bitch within the shortest possible time after the completion of

coition.

This investigation warrants the following conclusions:

1. Semen analysis will enable identification of the le.ss fertile males during the
mating-season.

2. The semen should be collected from the bitch within ten minutes after the com-
pletion of coition.

3. The quality of the semen should only be defined as inadequate when it is found
not to contain any spermatozoa or merely a few dead spermatozoa.

4. The fertility of a male merits an adverse opinion when more than one examination
reveals the presence of poor semen.

5. This investigation did not provide any evidence showing that the first coition
of a male during the mating-season is sterile.

6. In 153 bitches served only oncc, the average period of gestation was 52.16 days.
The extreme limits were 39 and 66 days.

7. There is some evidence to suggest that the size of the litters decreases with the
length of pregnancy.

8. \\ study of the results of fertilization on a mink-farm shows that the results of
mating after March 18 are superior to those of mating prior to March 18. It
therefore is advisable to avoid mating too early in the season.

9. The morphological deviations in the semen of the minks were approximately

-ocr page 325-

identical to those observed in bull sperm. A larg» number of artefacts, hswever,
were probably present in the specimens.

RÉSUMÉ.

Des recherches ont été faites concernant la valeur de l\'examen du sperme des visons.

Le sperme fut recueilli auprès de la femelle aussi peu dc temps après l\'accouplement

terminé que possible.

Ces recherches nous permettent les conclusions suivantes:

1. Il est possible de détecter, grâce à l\'examen du sperme pendant le rut, les visons
mâles moins fertiles.

2. Il faut que le sperme soit recueilli auprès de la femelle en moins de dix minutes
après la fin de Taccouplement.

3. Il ne faut juger insuffisante la qualité du sperme que s\'il ne s\'y trouve pas de
spermatozoïdes ou qu\'il n\'y ait que quelques spermatozoïdes morts.

4. La fertilité d\'un vison mâle doit être qualifiée de mauvaise, si, dans plus d\'un
examen, on trouve du sperme de mauvaise qualité.

5. De ces recherches il ne s\'avère pas que le premier accouplement de la saison d\'un
vison mâle soit infertile.

6. De 153 femelles qui n\'avaient été couvertes qu\'une seule fois, la durée moyenne
de la gestation s\'élevait à 52,16 jours. Les extrêmes étaient do 39 à 66 jours.

7. Il y a des indications que la portée est moins grande à mesure que la durée de la
gestation augmente.

8. D\'une analyse des résultats des accouplements d\'une ferme de visons il s\'avère
que les accouplements d\'après le 18 mars ont un meilleur résultat que ceux d\'avant
le 18 mars. Il est donc recommandablc de ne pas faire accoupler trop tôt dans
la saison.

9. Les déviations morphologiques du sperme des visons étaient plus ou moins con-
formes à celles du sperme des taureaux. Mais probablement le nombre de produits

•artificiels dans les pièces microscopiques a été élevé.

ZUSAMMENFASSUNG.

Es wurde eine Untersuchung nach dem Wert der Spermauntersuchung bei Nerzen

angestellt. Das Sperma wurde hei der Fche möglichst kurz nach der Paarung ge-
sammelt.

Aus dieser Untersuchung können wir folgende Konklusionen ziehen:

1. Es ist möglich, während der Paarzeit, die weniger fruchtbaren Nerzrüden mittels
Spermauntersuchung aufzuspüren.

2. Das Sperma muss bei der Fche innerhalb 10 Minuten nach der Paarung ge-
sammelt werden.

3. Man darf die Qualität des Spermas nur dann als ungenügend bezeichnen, wenn
sich keine oder nur einige tote Spermien darin befinden.

4. Die Fruchtbarkeit eines Rüden ist ungünstig zu beurteilen, falls bei mehr als
einer Untersuchung schlechtes Sperma angetroffen wird.

5. Aus dieser Untersuchung ergibt sich nicht, dass in der Saison die erste Paarung
eines Rüden unfruchtbar ist.

6. Von 153 Fehen, die nur einmal gedeckt waren, betrug die durchschnittliche Trag-
zeit 52,16 Tage. Die Äusscrsten lagen bei 39 und 66 Tage.

7. Es besteht ein Hinweis dafür, dass die Wurfgrösse kleiner wird, je länger die
Tragzeit dauert.

8. Aus einer Analyse von den Bcfruchtungsresultaten einer Nerzfarm geht hervor,
dass die Paarungen nach dem 18. März ein besseres Resultat ergeben, als Paa-
rungen vor diesem Datum. Es empfiehlt sich, nicht zu früh in der Saison zu be-
ginnen.

9. Die morphologischen .Abweichungen des Spermas von Nerzen stimmten ungefähr
mit denen des Bullenspermas überein. Wahrscheinlich war die Anzahl beschä-
digter Spermien in den Präparaten hoch.

-ocr page 326-

LITERATUUR

Akkermans, J. P. W. M.: Ziekten bij nerts in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk.,
86, 799, (1961).

Enders, R.: Reproduction in the mink. Proc. Amer. phil. Soc., 96, 691, (1952).
H a u s s o n, A. : The physiology of reproduction in mink with special reference to

delayed implantation. Acta Zoologica, 28, 1, (1947).
Onstad, O.: Sterilitet hos mink. Nord. VelMed., 12, 701, (1960).
Rottensten, K.: Sperm quality and fertility in mink. Dansk Pelsdyravl, 21, 244,
(1958).

S c h o o t s, G.: Pelsdierenteelt. Landbouwgids (1961).

Venge, O.: Semen evaluation in mink. Vdra Palsdjur, 21, 79, (1950).

Venge, O. : Experiments on forced interruption of the copulation in mink. Acta

Zoologica, 37, 287, (1956).
Venge, O.: Mating experiments with mink. Vara Palsdjur, 29, 203, (1958).
Venge, O.: Reproduction in the fox and mink. An. Breed. Abstr., 27, 129, (1959).

Melk of vlees.

Beweerd wordt dat een stier, die een goede melkproduktie vererft, slechts zelden na-
komelingen geeft, die goede mesteigenschappen bezitten.

Duitse proefnemingen met afstammelingen van stieren in dit opzicht hebben deze
mening echter niet bevestigd. Integendeel, de resultaten geven aanleiding om de
betrekkingen tussen melk- en vleesproduktie binnen de verschillende rassen eens
kritisch te bezien.

Bij de zwartbonten in Sleeswijk-Holstein en het Rode Deense vee vererfden de betere
melkproducenten in de regel ook een betere vleesproduktie. Bij het laatste ras bleek
een positieve betrekking te bestaan tussen schofthoogte en vlees- resp. melkproduktie.
Schakelt men de invloed van de lichaamsgrootte uit, dan blijft er toch nog een cor-
relatie tussen beide grootheden bestaan, die niet door de lichaamsafmetingen kan
worden verklaard.

Het verband tussen vlee.s- en melkproduktie is echter niet zo nauw, dan dat uit de
bepaling van de ene automatisch de andere zou kunnen volgen.

Nog moeilijker is het, de vraag te beantwoorden „Wat is het beste type"? Het zijn
niet de kleine, korte, gesloten dieren, die de hoogste melkgift en een goede groei
vertonen. In het algemeen is.Tchter het verband tussen type en produktie zo los, dat
het schatten of voorspellen van een bepaalde produktie aan de hand van dc ken-
merken van een bepaald type te onnauwkeurig en dus onbruikbaar is.
Daarom dient men de vererving van beide eigenschappen van zoveel mogelijk stieren
te bepalen en het op deze manier verkregen materiaal te bewerken.

Landbouwdocumentatie, 17, 1106, (1961).

20 februari 1792.

Op Saterdag den 3. Maart 1792 zal men des avonds te vijf uuren, in de Stads Doelen
binnen Amersfoort, onder andere goederen meer, publicq verkoopen: zekere
Buiten-
plaatze,
bestaande in een Heere Huizinge, Bocre Wooningen, vier Tabaks-Schuurcn
etc.. Duivenhok, en verdere Opstal, schoone en vrugtbaare Thuinen, met Broeikisten
vooi-zien, mooije Laanen en Steegen, zwaare Eike, Essen en andere Bossen en Wallen,
alsmede zwaare alderbeste Tabaks, Bouw en Wey Landen, in alles te zamen groot
72 Morgen Grond, en genaamd
Schothorst, gelegen in een quartier uurs buiten de
Stad Amersfoort, digte bij de Rivier den Eem.

Mr. J. W. C. van Campen: Advertenties uit de „Utrechtsche Courant" (1792).
Jaarboekje van „Oud-Utrecht", 1961.

-ocr page 327-

Groene verkleuringen in vleeswaren van
bacteriële origine.

Green dis colorations of bacterial origin in cured meat,
door L. TEN CATE^)

Inleiding.

Wanneer bij het optreden van groenachtige verkleuringen in hammen of
andere vleeswaren de kwantitatieve analyse op nitriet
niet aanwijst, dat
het vlees te véél of te wéinig nitriet bevat en dus niet gesproken kan worden
van „undercure" of „nitrite-burn" (Ten Gate, 1961), moet de reden
der verkleuring bacteriologisch worden verklaard.

In de groenverkleurende vleeswaren, welke tot nu toe onderzocht werden,
— waarin de groenverkleuring eerst optrad nadat afgesneden plakken
blootgesteld werden aan de lucht en waarbij telkens voldoende nitriet aan-
wezig bleek te zijn —, werden steeds lactobacillen aangetroffen, zowel in
de verkleurde als in de nog rood gebleven delen. Ogenschijnlijk heeft dit
verschijnsel veel overeenkomst met de groen verkleuringen, welke veroor-
zaakt worden door een tè geringe hoeveelheid nitriet in de vleeswaar.
Een zelfde verschijnsel kan zich alleen op de buitenzijde van hammen
voordoen. Het inwendige van het vlees behoudt dan ook bij het door-
snijden de goede rode pekelkleur, maar uitwendig verandert deze gestadig
in een dunne vaalgroene laag van hoogstens 1 mm dikte over het gehele
oppervlak der waar. In dit bijzondere geval werden
Aerokokken aange-
troffen.

Een soortgelijke bacteriële groenverkleuring kan zich voordoen in de vorm
van groene ringen in broei- en kookworsten, een verschijnsel, dat hier ver-
der niet besproken zal worden.

Literatuur.

Ni ven (1948) en N i v e n et al. (1949) vinden naast melkzuurbacillen
een
Leuconostoc als veroorzaker van groenverkleuringen van hammen,
welke merkwaardigerwijze geen slijm vormt op sucrose-bodems, hetgeen
toch zijn opvallendste eigenschap is. Evans (1959) bericht, dat
Strepto-
coccus faecium
meestal als veroorzaker der groenverkleuringen valt aan te
tonen. Suri (1959) spreekt slechts over „bacteriën, die waterstofperoxyde
kunnen produceren". Kraus (1960) vindt naast lactobacillen ook gram-
positieve microkokken (?) als verwekkers der groenverkleuringen. Ni ven
(1960) verklaart
Streptococcus faecium tot het „doorgaans verantwoorde-
lijke organisme" voor het groenverkleuren van gesneden ham.
Volgens de Amerikaanse literatuur en een recent Hongaars bericht kunnen
dergelijke groenverkleuringen van bacteriële oorsprong catastrofale af-
metingen aannemen:

1) Chef, chemisch-bacteriologisch laboratorium, Engroslsachterij Welling N.V.,
Borculo.

-ocr page 328-

N i V e n (1948): De vleeswarenindustrie scheen gedurende 1947 een onge-
woon hoog aantal gevallen van groenverkleuring op verschillende soorten
vleeswaren mee te maken.

N i v e n, C a s t e 11 a n i en A 1 1 a n s o n (1949): Het beschreven vlees-
warenprobleem (de groenverkleuring) kan „epidemische" afmetingen
aannemen en aanzienlijke economische verliezen veroorzaken.
B u e t t n e r en N i v e n (1951): Ruim \\eertig procent der problemen,
welke de bacteriologische vleeswarenlaboratoria in 1950 op te lossen had-
den, betroffen de groenverkleiuing van vleeswaren („cured meat").
Ni ven (1960): Oppervlakte-verkleuring van worst en hammen door

bacteriën kan „explosieve en epidemische" afmetingen aannemen......

L ö r i n c z en I n c z e (1960): De groen verkleuringen, welke des zomers
op het oppervlak van hammen „explosion-like" verschijnen kunnen, zijn
een welbekend verschijnsel in Hongarije.

Op welke wijze ontstaat de bacteriële groenverkleuring?

De groenverkleuiing is een rechtstreeks gevolg van de chemische werking
tussen de rode vleeskleurstof myoglobine, — en bij gepekelde vleeswaren
het nitrosomyochromogeen —, en het door lactobacillen in aëroob milieu
gevormde waterstofijeroxyde bij afwezigheid \\-an het enzyme catalase.

1. CATALASE.

Lactobacillen, welke behahe hun eigenschap uit suikers melkzuur te vor-
men, bij lage pH\'s te kunnen voortleven en dit zowel al dan niet onder
afsluiting der lucht te kunnen doen (facultatief-anaeroob), zijn z.g, cata-
lase-negatief (B e r g e y, 1957).

Dit laatste kan gemakkelijk worden vastgesteld door enkele druppels ver-
dund waterstofperoxyde toe te voegen aan een cultuur dezer bacteriën.
Wanneer in zulk een geval geen sterke opbruising van zuurstofbellen ont-
staat, noemt men de betreffende bacteriesoort catalase-negatief.
C\'atalase is een enzyme, dat praktisch in elk levend weefsel aanwezig is.
\\\'ooral de lever is rijk aan catalase, maar ook in rauw vlees, bloed en melk
komt het voor. Het is een eiwit, waarvan de prosthetische groep identiek
is aan het liaeni van de rode kleurstoffen van bloed en vlees, dus een ijzer-
l^orphyrine-ring. Uitvoerige beschrijvingen zijn te vinden bij S u m n e r
en S O m e rs (195.3), L e m b e r g en L e g g e (1959) en Potter (1959).
Het kan kristallijn worden afgescheiden en is als zodanig zelfs in de handel.
De meeste bacteriën produceren dit enzyme; uit bacteriëncultures werd
het kristallijn bereid door TI e r b e r t en P i n s e n t (1948). Deze stelden
vast, dat hun bacterie-catalase 1,1% haem bevatte, evenveel als het bloed-
hemoglobine, en vier haem-groepen per molecule had. Het moleculair-
gewicht bedroeg ongeveer 230.000.

Evenals de meeste eiwitten wordt catalase door verwarming geïnacti\\eerd.

In rauw vlees is dus wèl catalase aanwezig; in gepas-
teuriseerde hammen niet!

Deze vaststelling is zeer belangrijk voor de verklaring waarom b.v. in snij-
worst en salami, waarin lactobacillen voorkomen, géén groenverkleuring
optreedt (althans bij normale nitriet-concentraties) en bij gekookte vlees-
waren wèl!

-ocr page 329-

2. WATERSTOFPEROXYDE.

Het enzyme catalase vervult een belangrijke rol in het metabolisme van
het levende organisme (zuurstoftransport), waarbij in meerdere stofwisse-
lingsprocessen waterstofperoxyde gevormd wordt, .\\angezien deze stof
buitengewoon giftig voor de meeste levende cellen is (het werd b.v. wel
gebruikt om melk geruime tijd vers te kunnen houden!), treedt bij vorming
van waterstofperoxyde het enzyme catalase in werking om dit te inacti-
\\eren, evenals dit kan geschieden dcxjr het enzyme cytochroom-oxydase.
Rij de bacteriën zijn het slechts de lactobacillen en de
Clostridia, welke niet
over een mechanisme beschikken zich van gevormd waterstofperoxyde te
ontdoen: zij vormen noch cytochroom-oxydase, nóch catalase (Sumner
en Somers, 1953).
Clostridia zijn obligaat-anaëroob, de lactobacillen
zijn echter facultatief-anaeroob. Bij blootstelling aan de atmosfeer wordt
in hun stofwisseling direct waterstofperoxyde gevormd, waartegen zij ove-
rigens bij geringe hoeveelheden bestand schijnen te zijn.
Reeds Gottstein (1893) stelde vast, dat bacteriën waterstofperoxyde
kunnen vormen en wilde dit, — - onbekend met de catalase-negatieve bac-
teriën gebruiken als een mogelijkheid om de aanwezigheid van bacte-
riën aan te tonen. M a c L e o d en G o r d o n (1922, 1923 a en b), A v e r y
en Morgan (1924), Morgan (1924), Main en Shinn (1939),
Far rel (1935), See ley en Del Rio Estrada (1951), \\V o 1 i n,
Evans en Ni ven (1952 en 1953) en vele anderen bespreken deze
waterstofperoxyde-vorming door de lactobacillen en door de hun ver-
wante
Pneumokokken (Diplococcus pneumoniae). Zij geven ook de me-
thoden aan, hoe de hoeveelheden waterstofpero.xyde, door bacteriën ge-
vormd, gemeten kunnen worden.

MacLeod en Gordon (1922) stelden echter vast, dat, - - hoewel vele
lactobacillen en andere kok-achtigen waterstofperoxyde vormen —, er
toch enkele stammen zijn, die hiertoe niét in staat zijn.

V e r y en Morgan (1924) stelden vast dat alleen waterstofpero.xyde-
ontwikkeling optreedt bij blootstelhng der cultures aan de atmosfeer,
wanneer gèèn catalase aanwezig is. Van de door hen beproefde stammen
bleken 84% waterstofperoxyde te ontwikkelen. Bij de lactische strepto-
kokkenstammen bleek echter 66% negatief te reageren.
See ley en v.d. Mark (1951) schrijven, dat onder de facultatief-anae-
roben de melkzuurvormende groep opvalt door het ontbreken van catalase-
activiteit en dat dit „paradoxaal" aandoet, omdat in hun metabolisme de
ademhaling via het vitamine Bo-complex riboflavine eindigt in waterstof-
peroxyde !

In 1951 schrijven Seeley en Del Rio Estrada echter, dat aëroob
gekweekte streptokokken na overenten géén waterstofperoxyde meer vorm-
den, terwijl er tóch catalase aanwezig bleek te zijn. De oorzaak hiervan
was hun onbekend. Werden echter anaëroob gekweekte stanmien aan de
lucht blootgesteld, dan werden grote hoeveelheden waterstofperoxyde ge-
vormd.

In een artikelenserie over het befaamde „Lactobacilline", een vermeend
nieuw ontdekt antibioticum, dat echter op de werking van het door lacto-
bacillen gevormde waterstofperoxyde bleek te berusten, vermelden
Wheather, Hirsch en Mat tick (1952), dat zij streptokokken-
stanunen hebben gevonden, die géén waterstofperoxyde ontwikkelden,
van welk feit ook hun de reden onbekend was.

-ocr page 330-

Whittenbury (1960) stelt vast, dat sommige lactobacillen, pedio-
kokken en leuconostocs een „catalase-achtig" enzyme kunnen ontwikkelen;
streptokokken kunnen dit echter niet.

Er blijken dus bepaalde omstandigheden te bestaan, waarin melkzuur-
bacillen geen waterstofperoxyde ontwikkelen; de verklaring hiervoor kan
nog niet gegeven worden en houdt ongetwijfeld verband met het moeilijke
probleem der „enzyme-adaptatie" (Stanier, 1951).

Het waterstofperoxyde vervult nu een belangrijke rol bij het optreden der
groenverkleuringen van vleeswaren, omdat het door zijn sterk oxyderende
eigenschappen kan inwerken op de rode kleurstof van het vlees.
Op eenvoudige wijze kan dit aangetoond worden door zeer verdund water-
stofperoxyde te druppelen op een plaat gekookte ham (op rauw vlees mis-
lukt deze proef, omdat de sporen waterstofperoxyde dan onmiddellijk ver-
nietigd worden door de in het rauwe vlees aanwezige catalase). Naar
gelang de sterkte der gebruikte waterstofperoxyde-oplossing zullen de hier-
mede bevochtigde plaatsen sneller of langzamer van kleur gaan veranderen.
Bij sterke oplossingen gaat de rode hamkleur zelfs vrij snel in geheel kleur-
loos-grijs over.

De Amerikaanse Meat Inspection Officers hebben deze methode wel toe-
gepast om vast te stellen of ter import aangeboden blikhammen voldoende
gaargekookt waren. Op een
dooiTnidden gesneden blikham werd dan
wat waterstofperoxyde gedruppeld; trad hierbij gasbruising op, dan wees
dit er op, dat er in het vlees nog catalase aanwezig was, hetgeen vernietigd
zou zijn geweest bij voldoende gaarkoking van het vlees.

Jensen en Morton (1931) stelden in met nitrietzout gepekeld rund-
vlees vast, dat bij verschillende verdunningen verschillende nuances van
groen optraden:

Emeraldgroen bij een H202-concentratie van 1/250.000;
Geelgroen bij een H202-concentratie van 1/25.000;
Strogeel tot gehele verbleking bij een H202-concentratie van 1/2.500
tot 1/500.

N i V e n et al. (1949) berichtten, dat een groene kleur veroorzakende bac-
teriën in een vleessuspensie tot 0,02% waterstofperoxyde vormden, maar
dat met zelf gemaakte verdunningen van 0,03% waterstofperoxyde in en-
kele uren tijds verkleuringen op vlees te weeg gebracht konden worden,
die analoog waren aan de bacteriële groenverkleuringen.
Gelijksoortige verschijnselen kunnen optreden, wanneer bij het inblikken
van hammen gebruikt wordt gemaakt van gelatine, welke in plaats van
met SO2 gebleekt werd met waterstofperoxyde (Leis tn er, 1956).

De chemie dezer groenverkleuringen is nog grotendeels onbekend (Lem-
berg en Legge, 1959).

Er zijn verschillende groenachtige afbraakstoffen, welke kunnen ontstaan
in het lichaam door de oxydatieve afbraak der bloedkleurstof (biliverdine,
e.d.). Hiervan is bekend, dat zij bestaan uit opengebroken protoporphyrine-
kringen. Formules voor deze stoffen zijn te vinden bij Haurowitz
(1950) en Drosdow (1954). Hun spectrum wijkt echter geheel af van
dat der bacterieel ontstane groene pigmenten, zodat deze laatste een an-
dere structuur moeten bezitten, welke vermoedelijk niét op opengebroken
protoporphyrine-ringen kan berusten. Men duidt deze Meuren daarom

-ocr page 331-

voorlopig aan met de vage naam verdohaemochroom of cholemyochromo-
geen e.d.

De groenverkleuringskwestie wordt voor de bacterioloog echter nog ge-
compliceerder, omdat naast de groenverkleuring in gekookte vleeswaren
nog andere groenverkleuringen van bacteriële oorsprong bekend zijn, na-
melijk die op de rauwe bloedplaat kunnen ontstaan (en dus ook op rauw
vlees), waarin wèl catalase aanwezig is! Deze verkleuringen moeten daar-
om een geheel andere oorzaak hebben. Merkwaardig hierbij is, dat zij ook
hier weer typisch zijn voor vele lactobacillen-soorten, maar dat ook andere
organismen, als Vibrio\'s, welke catalase-positief zijn, deze groenverkleu-
ringen op bloedplaten kunnen veroorzaken. Deze zijn al gepubliceerd in
de oudste berichten en vormen nog steeds een onderwerp van onderzoek
(Gilbert en F o u r n i e r, 1896; Schotmüller, 1903; Rue-
diger, 1906; N e i 11, 1925; R o t h e r, 1925; G r i n e 11, 1928; Fry,
1933; Anderson en Hart, 1934; Stinebring en Morton,
1951). Reeds de eerstgenoemde auteurs weten deze vergroening van rauw
bloed aan de vorming van methemoglobine en deze opvatting werd lang
volgehouden.

Terecht schrijft D e M o o r (1957), dat voor deze soort groenkleuring een
kreupel gaande verklaring ingang gevonden heeft. Methemoglobine immers
is bruin; een druppel waterstofperoxyde op een bloedplaat geeft géén ver-
kleuring en de bloedcatalase lijkt voldoende, om deze stof te inactiveren,
zodra deze bacterieel gevormd mocht worden.

S e e 1 e m a n n en O b i g e r (1958) hebben zelfs een afzonderlijke mono-
grafie aan deze speciale soort groenverkleuringen gewijd. Nadat zij be-
richten, dat zeer vele
Streptokokken en ook de gewone melkstreptokokken
groenverkleuringen veroorzaken, schrijven zij, dat deze verkleuringen dan
doorgaans uitsluitend optreden, wanneer in plaats van de gewone bloed-
agar, vervaardigd uit rauw bloed, „Kochblut-Agar" gebruikt wordt (de
z.g. „chocolate-agar" der Amerikanen).

Wanneer dus vrijwel alle lactobacillen op „chocolate-agar" een groen-
kleuring vertonen en de ineesten niét op verse bloedplaten, dan treedt hier
hetzelfde verschijnsel op als bij de groenverkleuringen op gekookte ham-
men tegenover het wegblijven hiervan in snij worsten (in het verwarmde
bloed der „chocolate-agar" is de catalase namelijk eveneens vernietigd als
bij de blikharnmen).

In de vleeswarenindustrie zijn dus vier soorten groenverkleuringen moge-
lijk:

1. door een te kort aan nitriet („undercure");

2. door een te véél aan nitriet („nitrite-burn");

3. door de aanwezigheid van lactobacillen op gekookt vlees bij bloot-
stelling aan de lucht;

4. door lactobacillen van de „viridans"-groep in enkele gevallen ook
op rauw, onverhit vlees.

De groenverkleuringen, die bij bederf kunnen ontstaan door zwavelwater-
stof-vormende bacteriën worden dan hierbij buiten beschouwing gelaten.
Zij werden uitvoerig beschreven door Jensen en Urbain (1936).

Oppervlakte-groenverkleuring.

Afzonderlijk moeten nog enkele gevallen van groenverkleuring worden

-ocr page 332-

besproken, welke alleen aan de oppervlakte van gekookte vleeswarwi ge-
durende het bewaren kunnen verschijnen.

Hierop geattendeerd door Dr. De Moor van het Rijksinstituut \\oor de
Volksgezondheid te Utrecht, bleken de veroorzakers dezer verkleuring te
bestaan uit de
Aerococcus viridans (Williams, H i r c h en C o w a n,
195,3).

Hoewel deze eveneens catalase-negatief zijn, onderscheiden zij zich van de
faecale streptokokken doordat zij geen groei vertonen bij 45° C\'. en op
1\'2,500% kaliuratelhu\'iet, 0,1% methyleenblauw niet kvuinen reduceren,
lakmocsmelk niet coaguleren (de pH \\an hun milieu daalt niet verder dan
5.5 - 5.8), géén ammoniak vormen uit arginine en géén reactie vertonen
met het antisertmi der D-groep. Van de pediokokken verschillen zij, doordat
zij uit suikers minder ziuu\' vormen, wèl mannitol aantasten en kristalviolet
verdragen. De aerokokken verkleuren de rauwe bloed])laat sterk groen.
Zij \\ormen een groep, die tussen de stafylokokken en de streptokokken
staat: volgens De Moor (1957) maken zij 5 tot 10% uit van de totale
luchtflora. Jensen en Seeley (1954) verwachtten, dat zij op de duur
wel zullen worden gerangschikt onder het geslacht
Pediococcus.
Door deze determinatie bleek het mogelijk enige onduidelijkheden van
vroegere auteurs te kunnen verklaren:

H u e t t n e r, E v a n s en N i V e n (1952) beschrijven een groen verkleu-
rende tetrade, die catalase-negatief was;

S c h u d d e b O O m en G r e v e r (1958) vonden als groenverkleiu-end or-
ganisme in hammen een catalase-negatievc stafylokok;
Kraus (1960) vindt gram-positieve microkokken in groenverkleurende
worsten, welke zeer waarschijnlijk eveneens aerokokken geweest zullen
zijn, evenals de bovenvermelde organismen, die niet in de gewone systemen
(jasten. Zij zullen moeilijk bestreden kimneii worden, omdat infectie eerst
optreedt n;i de pasteurisatie,

Thernioresistcntie.

De thenuoresistentie der \\oor de groenverkleuringen aansprakelijke orga-
nismen ligt helaas vrij ongunstig. Volgens N i v e n, Ruettner en
Evans (1952) behoren zij tot de meest hitteresistente bederfs-bacteriën.
Zij \\onden zelfs stanunen, die een verhitting van vier uren op 63° C door-
stonden !

In 1953 berichtten dezelfde autems, dat zij stammen uit verkletude ham-
men isoleerden, welke na het overlexen der pasteurisatie een zes tot tien
maal hogere thermoiesistentietijd gekregen hadden dan daarvoor! Wan-
neer dit juist is, zouden deze kiemen op een vleeswarenfabriek hoogst ge-
\\aarlijk ktmnen worden. De schrijvers waarschuwen er dan ook zeer na-
drukkelijk voor nooit verkleurde vleeswaren door nieuw te fabriceren pro-
dukten mee te mengen, omdat hierdoor de thermoresistentie van o]) een
bepaald bedrijf aanwezige stammen enorm verhoogd kan worden.
White (1953) vond dat de thermoresistentie van
Streptococcus jaecalis
sterk beïnvloed kon worden door de leeftijd en de temperatuur, waarbij de
stammen werden uitgebroed.

Buttiaux en Moriamez (1955) berichten over thermofiele lacto-
bacillen, door hen in hammen gevonden, welke 45 minuten een verhitting
op 68° C doorstonden en zelfs 10 minuten een temperatuur van 70° C!
Zij schrijven dan ook, dat het gelukkig is dat deze kiemen zeldzaam voor-

-ocr page 333-

komen, „car leurs propriétés les y rendraient particulièrement dange-

reux

Ni ven (1955 bericht dat, — hoewel de Federal Meat Inspection voor-
schrijft, dat halfconserve hammen gepasteuriseerd moeten worden tot een
kerntcmperatuur van 68° C, bereikt is —, vele vleeswarenfabrikanten
(in Amerika) door eigen ervaring deze binnentemperatuur opgevoerd heb-
ben tot 71° C.

Opsporen der grocnverkleurende kiemen.

Voor de vaststelling of een groenverkleuring in vleeswaren al of niet van
bacteriële oorsprong is, is het eigenlijk onbelangrijk te weten welke soort
of geslacht dit teweeg brengt: het voornaamste is in een dergelijk geval zo
snel mogelijk te kunnen vaststellen of in de betreffende vleeswaar een
bacterie aanwezig is, en clan bij voorkem- in grote aantallen, welke in
staat is bij blootstelling aan de lucht waterstofperoxyde te produceren en
daarbij catalase-negatief is.

Door S c h u d d e b o o m en G r e v e r (1958) werd hiertoe de pyrolusiet-
agar van Knetemann gei^ropageerd, waarop waterstofperoxyde pro-
ducerende, catalase-negatieve kolonies meestal eerst na drie dagen, —
maar vaak ook eerst na langere tijd —, lichte hoven rond hun groeiplaats
vertonen, doordat het aan de plaat toegevoegde bruinsteen daar in op-
lossing gaat. Vooral bij de specifieke lactobacillen kan het dan echter zeer
lang duren voor deze lichte hoven rond de kolonies verschijnen. Ook zijn
zij dan vaak nog moeilijk waar te nemen. Er werd derhalve gezocht naar
snellere indicatiemogelijkheden.

Ronclgesneden plakken gekookte ham van ca. 1 cm dik, welke géén groen-
verkleuring bij blootstelling aan de lucht vertoonden, werden in petri-
schalen beënt met kleine stukjes \\ lees uit wèl vergroenende hammen. Op
andere schijven werd volstaan met alleen een vingerafdruk van groen-
verkleurde hammen.

Deze hamschijven werden naast blanco\'s bij ,30° G bebroed. Na drie uur
waren de beënte plaatsen, evenals de vingerafdrukken, reeds groen ge-
worden. Werden dergelijke jjlaten niet bebroed, maar bij kamertempera-
timr bewaard, dan trad de vergroening in vijf tot zeven tuir op; in de koel-
kast bij 5° C duurde het 12 tot 24 uur.

Werden de op de platen gevonden verkleurde plekken overgeënt op nieuwe
hamschijven, dan trad de vergroening in de zelfde tijdsbestekken wederom
op. Werden de verkleurde stukjes eerst geënt in een Rriggs-tomatensap-
liouillon en 24 uren bebroed, dan werden overgeënte oogjes uit deze cul-
tures eveneens weer groen wanneer zij op hamschijven werden overgeënt.
Uit deze proeven blijkt duidelijk hoe gevaarlijk deze bacteriën kunnen
worden en dat de Amerikanen terecht van epidemiën kunnen spreken,
wanneer een uitbreken van deze kwaal niet onmiddellijk de kop wordt in-
gedrukt door verzwaring van het pasteurisatie-schema. Blijkbaar vinden
deze vergroenende bacteriën op gekookt hamvlees een uitstekende voe-
dingsbodem, waarop zij zich zelfs in de koude enorm snel vermeerderen
kunnen.

Uitgaande van deze proeven werd nu het volgende milieu ontwikkeld,
waarmee zeer snel (vaak in drie uren) vastgesteld kan worden of optre-
dende groenverkleuringen veroorzaakt werden door bacteriën:
Rauw gepekeld hamvlees, bij voorkeur van zo rood mogelijke kleur, wordt

M

-ocr page 334-

in taps toelopende reepjes gesneden van ca. 1 cm in het vierkant en ca.
8 cm lang. Deze reepjes worden met behulp van een lange, smalle spatel
in een cultuurbuis geschoven met het dikste gedeelte naar onder.
Op de bodem der cultuurbuis wordt vooraf wat agarpoeder gestrooid,
waardoor bij het volgende pasteuriseren het uit het vlees tredende water
wordt vastgelegd. Na afsluiten met wattenprop worden de buizen twee
maal 15 minuten in de stoom gepasteuriseerd. Afgesloten met een gummi-
kapje blijven deze bodems in het donker en in de koelkast maandenlang
gereed voor gebruik.

Wordt een oogje van een groenverkleurd stuk vlees dan geënt op het ham-
reepje en bij 30° C bebroed, dan geven de bacteriën vaak reeds in drie uur
tijds bewijs van hun aanwezigheid door het optreden van een groene vlek
op de beënte plaats. Meestal verspreiden zij zich enorm snel over het ge-
hele hamreepje, waardoor dit in korte tijd geheel grijs- tot geel-groen
wordt.

SAMENVATTING.

Dc groenverkleuring van gekookte vleeswaren, welke kan optreden, wanneer gesneden
plakken aan de lucht zijn blootgesteld, wordt — bij aanwezigheid van voldoende
nitriet — veroorzaakt door lactobacillen, welke de pasteurisatie hebben overleefd.
Onder aerobe omstandigheden kunnen deze organismen waterstofperoxyde vormen,
hetgeen het nitrosomyochromogeen oxydeert tot een groen pigment. In rauwe vlees-
waren wordt deze waterstofperoxyde-vorming mèt de groenvorming verhinderd door
de catalase van het rauwe vlees; in gekookte vleeswaren is dit enzyme geïnactiveerd.
Oppcrvlakteverkleuring van vleeswaar kan mede veroorzaakt worden door
Aerococcus
viridans.

Een milieu van gepekelde hamvleesrepen wordt beschreven, waarop de aanwezigheid
dezer groenverkleurende bacteriën vaak binnen drie uur kan worden aangetoond.

GREEN DISCOLORATIONS OF BACTERIAL ORIGIN IN CURED MEAT
PRODUCTS

by L. ten Gate (The Netherlands).
Summary:

When "nitrite burn" or "undercure" are not the reason for green discolorations in
sliced cured meat-products, exposed to the air, this dcfect is caused by lactobacilli,
which survived the pasteurisation. Under aerobic conditions these organisms may
produce hydrogen-peroxide, which oxidises the nitrosomyochromogen of the cured
meat to a greenish pigment. In raw meat-products this hydrogen-peroxide, with
annexed green discoloration, is eliminated by catalase, which is inactivated in cooked
meat-products.

Surfacc-discoloration of cured meat-products may be caused by Aerococcus viridans.
A culture-medium of cured hamstrips, by which the presence of these greening orga-
nisms can be demonstrated in often three hours, is described.

DÉCOLORATIONS VERDÂTRES DES SALAISONS CUITES D\'ORIGINE
BACTÉRIOLOGIQUE

par L. ten Gate (Pays-Bas).
Résumé:

Une quantité suffisante de nitrite étant présante, la décoloration verdâtre, qui se
peut montrer sur les salaisons cuites tranchées, est causée par des lactobacillus, qui
ont survécu la pasteurisation. Sous conditions aerobiques ces organismes peuvent pro-
duire du peroxyde d\'hydrogène, qui oxyde le nitrosomyochromogène des salaisons
en pigment verdâtre. Cette production de peroxyde d\'hydrogène annex la décoloration

-ocr page 335-

verdâtre est prévenue dans les viandes crues par la catalase, qui est inactivée dans les
produits cuites.

Décolorations superficielles peuvent être causées par VAerococcus viridans.
Un milieu de culture de bâtons de jambon salé est décrit, sur lequel la présence de
ces organismes verdissants souvent peut être démonstrée en trois heures.

B.AKTERIELLE GRÜNVERFÄRBUNG VON PÖKELFLEISCHW.A.REN

von L. ten Gate (Niederlande)

Zusammenfassung:

Wenn Nitrit in normalen Mengen vorhanden ist, wird die auf geschnittenen ge-
kochten Pökelfleischwaren auftretende Vergrünung von Laktobazillen verursacht,
welche den Erhitzungsprozess überlebten. Von dem unter aeroben Bedingungen ge-
bildeten Wasserstoffperoxyd wird das Nitrosomyochromogen zu einem grünen Pig-
ment oxidiert. In rohen Fleischwaren unterdrückt die Katalase diese Wasserstoff-
peroxydbildung und Grünverfärbung; in gekochten Fleischwaren ist dieses Enzym
inaktiviert.

Oberflächliche Grünverfärbung von Pökelfleischwaren kann auch durch Aerococcus
viridans
verursacht werden.

Ein Nährmedium aus gepökelten Schinkenstreifen, auf welchem die Anwesenheit
dieser Bakterien oft innerhalb drei Stunden nachgewiesen werden kann, wird be-
schrieben.

LITERATUUR.

Anderson and Hart: Viridans effect of the Streptococci and the production of
the green pigment from haemoglobin by other reducing systems. /. Path. Bact., 39,
465, (1934).

Avery and Morgan: The occurence of peroxide in cultures of Pneumococcus.
]. exper. Med., 39, 275, (1924).

Be r gey: Manual of determinative bacteriology (Baltimore, 1957).

Buettner and N i v e n: Bacteriological laboratories solve plant problems. AM IF -
Bull., 10, 12, (1951).

Buettner, Evans and Niven: Certain bacteria (Micrococci) in addition to
Lactobacilli capable of greening sausage.
AMIF - Bull., 14, 9, (1952).

Buttiaux et Moriamez: Lactobacillus des jarnbons. Ann. Inst. Past. Lille, 7,
158, (1955).

Gate, L. ten: Elementare Pökelversuche III. Fleischwirtschaft, 13, 715, (1961).

Drosdow: Praktischer Leitfaden durch die Biochemie des Fleisches (Berlin, 1954).

Evans and Niven: Nutrition of the heterofermentative Lactobacilli that cause
greening of cured meat products.
J. Bact., 62, 599, (1951).

Evans: Bacterial spoilage of canned hams. AMIF - Circ., 54, (1959).

Farrell: Studies on the respiratory mechanism of the Streptococci. J. Bact., 29,
411, (1935).

Fry: Anaerobic methods for the indentification of haemolytic streptococci. ]. path.
Bact.,
37, 337, (1933).

Gilbert and Fourni er: geciteerd door Morgan and Neill: Methemoglobin
formation by sterile culture filtrates of Pneumococcus. ƒ.
exper. Med., 40, 269,
(1924).

Gottstein: Über die Zerlegung des Wasserstoffsuperoxyds durch die Zellen,
mit Bemerkungen über eine makroskopische Reaktion durch Bakterien.
Virchow\'s
Arch. Anat. & Phys.,
135, 295, (1893).

Grinell: Streptococcus studies I. Streptococcus viridans. ]. Bact., 16, 117, (1928).

Haurowitz: Chemistry and biology of proteins (New York, 1950).

Herbert and Pinsent: Crystalline bacterial catalase. Biochem. ]., 43, 193,
(1948).

-ocr page 336-

Jensen and Morton: The diphteroid phase of streptococci. J. infect. Dis., 49,
425, (1931).

Jensen and Urbain: Bacteriology of green discolorations. Food Res., 1, 263,
(1936).

Jensen and Seeley: The nutrition and physiology of the genus Pediococcus.
/. Bact., 67, 484, (1954).

Kraus: Kurze Mitteilung zur Entstehung der Grünfärbung (Grünfleckigkeit) von
Brühwürsten.
Arch. Leb.mitt. Hyg., 11, 180, (1960).

Leistner: Verfärbung von Fleischwaren nach Gelatine-Zusatz. Fleischwirtschaft,
8, 118, (1956).

Lemberg and Legge: Pyrrole Pigments. Ann. Rev. Biochem., 19, 438, (1959).

L ö r i n c z and I n c z e: Some data concerning the green discolorations of meat
products caused by lactobacilli. Int. Meat Res. Congress, Utrecht,
paper no. 5,
(1960).

M C.L e o d and Gordon: Production of hydrogen peroxide by bacteria. Biochem.
J., 16, 499, (1922).

M C.L eod, Gordon and P y r a h: Further observations of peroxideformation by
bacteria.
]. path. Bact., 26, 127, (1923).

M C.L e o d and Gordon: Catalase production and sensitiveness to hydrogen-
peroxide amongst bacteria, with a scheme of classification based on these principles.
]. path. Bact., 26, 326, (1923).

Main and Shinn: The determination of hydrogen peroxide in bacteria cultures.
J. biol. Chem., 128, 417, (1939).

D e Moor: Aspecten van de diagnostiek van Streptococci, in het bijzonder bij sepsis
lenta. Versl. & Med. betr. Volksgezondheid (dec., 1957).

Morgan: The correlation of certain phenomena occurring during the growth of
Pneumococci I.
]. exper. Med., 39, 565, (1924).

Neill: Studies on the oxidation-reduction of hemoglobin and methemoglobin I.
ƒ.
exper. Med., 41, 299, (1925).

Niven: Further studies on greenish discolorations of sausage. AM IF - Bull., 1,
(1948).

Niven, Castellani and A 11 a n s o n: A study of the lactic acid bacteria that
cause surface discolorations of sausages.
]. Bact., 58, 633, (1949).

Niven and Evans: Cause and prevention of green cores in sausages. AMIF -
Bull.,
6, (1950).

Niven: Influence of microbes upon the color of meats. AMIF - Circ., 2, (1951 a).

Niven: Sausage discoloration of bacterial origin, AMIF - Bull., 13, (1951 b).

Niven, Buettner and Evans: Greening bacteria among the most heat resis-
tent of sausage spoiling organisms.
AMIF - Bull., 14, 7, (1952).

Niven, Buettner and Evans: Thermal tolerance of the heterofermentative
lactobacilli that cause greenings of cured meat products.
Appl. Microbiol., 2, 26,
ri953).

Niven: Significance of streptococci in canned hams. Ann. Inst. Past. Lille, 7, 120,
(1955).

Niven and Evans: Lactobacillus viridescens, nov. spec., a heterofermentative
species that produces a green discoloration of cured meat pigment.
J Bad., Th
758, (1956).

Niven: Discoloration of sausage. AMIF - Circ., 28, (1957).

Niven: Factors influencing quality of cured meats (in: Science of meat and meat
products, San Francisco, 1960).

Potter: Biological oxidations. Ann. Rev. Biochem., 19, 10, (1959).

Raibau d, Caulet et Mocquot: Étude quantitative des lactobacilles et des
coliformes dans le tube digestif du pore adulte.
C.R. Acad. Sei., 244, 683, (1957).

Roth er: Über die vergrünung des Blutagars durch Streptokokken. Dtsch. Med.
Wschr.,
51, 1031, (1925).

R u e d i g e r: The cause of green coloration of bacterial colonies in blood agar plates
/. infect. Dis., 3, 663, (1906).

-ocr page 337-

Schönberg: Grün Verfärbungen von Brühwürsten unter der Wursthülle. Arch.

Leb.mitt. Hyg., 11, 69, (1960).
Schotmüller: Die Artunterscheidung der für den Menschen pathogenen Strep-
tokokken durch Blutagar.
Münch, med. Wschr., 50, 849 und 909, (1903).
Schuddeboom und G r e v e r: Isolierung von bei Fleischwaren Grünverfärbung

verursachenden Milchsäurebakterien. Fleischwirtschaft, 10, 234, (1958).
Seelemann und Obiger; Biologie der sog. vergrünenden Streptokokken.
(Nürnberg, 1958).

Seeley and v. d. Mark: An adaptive peroxidation by Streptococcus faecalis.

ƒ. Bact., 61, 27, (1951).
Seeley and Del Rio Estrada: The role of riboflavin in the formation and
disposal of hydrogen peroxide by Streptococcus faecalis. ƒ.
Bact., 62, 649, (1951).
Stanier: Enzymatic adaptation in bacteria. Ann. Rev. Microbiol., 5, 35, (1951).
S t i n e b r i n g and Morton: Studies on the action of streptococci on blood with
their application to metabolism and variation of streptococci.
]. Bact., 62, 395,
(1951).

Sumner and Somers: Chemistry and methods of enzymes. (New York, 1953).
Suri: Grünverfärbung in Fleisch.
Fleischwirtschaft, 11, 121, (1959).
Wheather, Hirsch and M a t t i c k: Possible identity of "Lactobacillin" with

hydrogen peroxide produced by lactobacilli. Nature, 170, 623, (1952).
White: The heat resistance of Streptococcus faecalis. ]. gen. Microbiol., 8, 27,
(1953).

Whittenbury: Two types of catalasc-like activity in lactic acid bacteria. Nature,
187, 433, (1960).

Williams, Hirch and Cowan: Acrococcus, a new bacterial genus. ]. gen.

Microbiol., 8, 475, (1953).
Wolin, Evans and Niven: Mechanism of greenish discolorations in sausages.
AMIF - Bull., 14, 10, (1952) en ib. 16, 9, (1953).

1792.

Bij Kuit, in de Bottelsraat in de twee Geruste Harten, te Utrecht, is gelogeerd
T. Abels, welke te Koop heeft welspreekende
Papegaayen, geneesen Mossies en een
West-Indische
Raaf, benevens Menagerie-Goed, dezelve helpt ook Papegaaien die
ziek zijn of de Veeren uitplukken.

Mr. ]. W. C. van Campen: Advertenties uit de „Utrechtsche Courant" (1792).
Jaarboekje van „Oud-Utrecht", 1961.

Vork voor het wegen van ruwvoer.

De voederkosten maken bij rundvee ongeveer 65% van de totale kosten uit. Een goed
afgewogen hoeveelheid voer is dan ook een eerste vereiste voor een renderende
bedrijfsvoering.

Het dagelijkse afwegen van de hoeveelheden groenvoer, kuilvoer en hooi is echter
erg tijdrovend.

Hierin is nu verandering gekomen, doordat W. E g g e r k i n g uit Düversbruch
(graafschap Diepenhorst in Zwitserland) een vork heeft geconstrueerd waarin een
snelweger is gemonteerd. Het werken met deze vork gaat evengoed als met ieder
andere, terwijl men bij het opnemen van het voeder het gewicht direct op een schaal
kan aflezen. Op de vork is octrooi aangevraagd.

Landbouwdocumentatie, 17, 1074, (1961).

-ocr page 338-

The use of Prominfie as anfhelminfic against
experimental infections of Capillaria obsignate
Madsen, 1945 in chickens.

by J. HENDRIKSi)

From the Central Veterinary Institute, dept. Rotterdam.

Introduction.

Intestinal capillariasis of chickens is chiefly caused by two species of the
Nematode genus
Capillaria Zeder, 1800, viz. C. caudinflata (Molin, 1858)
and C.
obsignata Madsen, 1945 (syn. C. columbae Graybill, 1924). More-
house (1944) described the lifecycle of
C. caudinflata and showed that
this species has an indirect lifecycle with an earthworm species as inter-
mediate host. The lifecycle of
C. obsignata, described by W e h r (1939) is
direct, without an intermediate host.

Several authors report an increasing incidence of infections of chickens with
Capillaria, a.o. Münch (1952), Schoop and Lamina (1959) and
Lamina (1961). In a survey of chickens submitted for diagnosis in 1959
at the Central Veterinary Laboratory, Weybridge, there was shown a 59%
incidence of
Capillaria in the intestines. C. obsignata appeared to be the
predominant species: 44% as compared with 8.4% and 2.6% in surveys
made in 1938 and 1951.
C. caudinflata was present in 23.3% of birds,
whereas previously the incidence was 36.7% and 42.2% (M i n i s t ry of
Agriculture, 1961).

The increasing incidence of a species with a direct lifecycle as compared
with the decreasing occurrence of a species which needs an intermediate
host will be caused mainly by the introduction of modern methods in poul-
try husbandry. The indoor rearing of large flocks brings the birds into close
contact with each other, whereas the chance for the birds to come into
contact with the intermediate host has decreased. Frazier (1959) states
that in particular the control of
C. obsignata has become more difficult.
A large number of drugs has been tried in the chemotherapeutic control of
these parasites in chickens. Rietz (1927),Lahaye (1930), and Ohmes
(1932) have reviewed the older literature. More recently, Swierstra
(1948) and Veiling (1953) reported on the use of phenothiazine. The
results were poor.

Several authors used piperazine compounds.

E n i g k and Markwardt (1956) en E n i g k (1957) observed little or
no influence on
Capillaria in the intestine. E d g a r, D a v i s and Frazier
(1957) reported reasonable results with piperazine hexahydrate against
C. obsignata in natural infections. S i e g m a n n and V o n B ü 1 o w (1959)
and S i e g m a n n (1960) found hygromycin B ineffective against
C. obsig-
nata,
but Frazier (1959) and Payne, Gerry and Witter (1960)
obtained reasonable results with hygromycin B against the same species.
It may be clear from the foregoing that the chemotherapeutic control of

1) Parasitologist at the Central Veterinary Institute, dept. Rotterdam.

-ocr page 339-

intestinal capillariasis is rather unsatisfactory. The ineffectiveness of so
many drugs is probably caused by the fact that the worms are deeply em-
bedded in the intestinal mucosa, which protects them against the action of
most of the orally administered therapeutics. For an effective remedy one
should have the disposal of a drug which is able to penetrate into the mu-
cosa in order to reach the worms. From this viewpoint it seemed worth
tiying the new anthelmintic of the I.C.I., Promintic. It is a 90% v/v sterile
solution of 2-(y8-methoxyethyl) pyridine for administration by subcutaneous
injection against parasitic gastro-enteritis in cattle and sheep. After injection
the drug is rapidly absorbed and distributed throughout the tissues
(Broome, 1961; Duncan and Scales, 1961). The drug passes from
the blood to the gut, and vice versa, according to the concentration gradient.
Since it seems to pass into the gut along the whole length of the alimentary
canal, all stages of worm species come into contact with the drug, including
those lying deep in the mucosa. VV a 1 1 e y (1961) describes the effectiveness
of Promintic against immature worms in cattle.

This publication reports the efficacy of Promintic against experimental in-
fections with
Capillaria obsignata in chickens.

Materials and Methods.

White Leghorn chickens of mixed sexes were used in the experiments. They
were obtained as day-old chicks and reared parasite-free in wire-floor cages.
Water and a commercial food ration were continuously at their disposal.
Eggs of
C. obsignata were obtained by means of concentration with a satu-
rated sodium chloride solution from faeces of experimentally infected birds.
The eggs were suspended in water and incubated at room temperature. It
took about 14 days to obtain fully embryonated eggs. They were administe-
red to the chickens per os by means of a syringe to which a piece of rubber
tubing was attached.

Towards the end of the prepatent period all faeces were collected daily at
8.30 a.m. After the weekends all faeces produced during those periods were
thoroughly mixed and only half the amoimt was collected for egg counts.
In the tables with egg counts the faeces collected at 8.30 a.m. were consi-
dered as if they were all jsroduced on the previous day.

Faecal eggs counts were performed in these faeces after thorough mixing
by means of a modified McMaster procedure, described by Dorsman
(1957). The number of eggs is expressed in e.p.g., eggs per gramme of
faeces.

The dosage of Promintic is only known for cattle and sheep. The recom-
mended dose for these animals, 1 ml/10 lb. body weight (i.e. 200 mg per
kilo) was also applied to the chickens. Prior to treatment all birds were in-
dividually weighed. Promintic was administered subcutaneously at the ab-
dominal wall.

At the end of the experiments all birds were killed by electrocution. In ex-
periment II, the intestines were slit open from the gizzard to the end of the
rectum, with exception of the caeca. The whole of the mucosa was scraped
off and together with the contents of the intestine it was washed into a large
Petri-dish with a 2% formalin solution. This material was examined in
.small portions under a dissecting microscope, the worms were removed and
counted.

-ocr page 340-

Results.

EXPERIMENT I.

Twenty chickens were each infected by administration of 20,000 embryo-
nated eggs of
C. obsignata, in such a way that on each of 4 consecutive days
each chicken received 5000 eggs. On the first day of infection the birds
were 12 days old. Five days after the first administration of eggs the birds
showed a depressed attitude with ruffled feathers. Some of them had droo-
ping wings and tails. After two days the birds gradually recovered.
The first eggs of
C. obsignata appeared in the faeces 19 days after the first
day of infection. Three days later the chickens were divided into two groups
of 10 birds each. One group was set apart for treatment with Promintic,
the other one had to ser\\ e as an untreated control group. The egg counts of
the next 3 days were 144, 113 and 131 e.p.g. for the control group and 138,
138 and 181 e.p.g. for the yet untreated Promintic group.
On the 8th day after the first appearance of the worm eggs in the faeces,
all birds of the Promintic group were treated with the drug as mentioned
in the foregoing paragraph. At this stage of the experiment the birds were
5 J/2 weeks old. Directly after treatment they became rather dull and were
sitting on the wire-floor of the cage. About one hour after treatment they
had recovered to normal. The egg counts for both groups for the next days
are given in table 1.

Table 1.

The effect of Promintic (1 mljlO lb. body weight) on the egg counts of
C. obsignata in experimentally infected chickens.

Days after treatment ,

, , „ . . E.ees per gramme of faeces,

of the Prommtic group. ^^

Promintic group treated on
the 27th day of infection.

Untreated control group.

1

100

138

2

13

31

3

positive*

75

4

50

5

50

6

,,

50

7

negative

6

8

38

9

38

* The term positive means that no eggs could be found in the counting chamber.
They could be found, however, by concentrating the eggs under a coverslip on top
of a centrifuged tube, completely filled with a suspension of about 1 gramme of
faeces in a saturated solution of sodium chloride.

Egg counts were performed for 20 days after the last mentioned egg count
in table 1. They remained negative for the Promintic group. In the faeces
of the control group eggs could be found for 7 days after the last mentioned
egg count in table 1.

-ocr page 341-

The result of this experiment, in which no worm counts were carried out,
is that from the 7th day after treatment with Promintic no more eggs could
be detected in the faeces of the treated birds. In the meantime eggs could
be found in the faeces of the control birds for 16 days after the day of treat-
ment of the Promintic group.

After this preliminaiy experiment a second one was performed in which
Promintic was also tried against immature stages of
C. obsignata.

EXPERIMENT II.

Thirty-five chickens were each infected by administration of 30,000 embryo-
nated eggs of
C. obsignata. The infection was given on two consecutive days
with 15,000 eggs on each day. On the first day of infection the birds were
22 days old. After infection they showed the same symptoms as in experi-
ment
I. One chicken did not recover from the infection and had to be
killed later in the experiment (see below).

On the 12th day after the first administration of eggs, the birds were divided
into 3 groups, group 1 (10 birds), group 2 (12 birds) and group 3 (13
birds). On the .same day the birds of group 1, 5 weeks old, were treated
with Promintic as mentioned above. This treatment was given in the pre-
patent period of
C. obsignata, as the prepatent period for this species is
19-22 days, according to our own experience. After treatment the birds
showed a slight dullness which disappeared already after some minutes.
During the whole length of this experiment, no worm eggs could be found
in the faeces of these birds.

On the 21st day of infection the first worm eggs appeared in the faeces of
group 2 and 3. The egg counts for the next 2 days were 163 and 150 e.p.g.
for group 2 and 56 and 150 e.p.g. for group 3. On the 3rd day after the first

Table 2.

The effect of Promintic (1 rnljlO lb. body weight) on the egg counts of
C. obsignata in experimentally infected chickens.

Days after treat-

ment of group 2.

Eggs

per gramme of faeces.

Group 1, treated

Group 2, treated

Group 3,

on the 12th day

on the 24th day

untreated

of infection.

of infection.

control group.

1 2

negative

19

306

3

positive

200

4

yy

negative

231

5

fi

,,

188

6

J)

tt

238

7-^8-1-9

St

tt

88

10

»

tt

206

11

,,

St

188

12

it

tt

275

13

St

tt

275

14 15-1- 16

ss

tt

125

17

St

St

38

18

tt

tt

250

-ocr page 342-

appearance of Capillaria eggs in the faeces, group 2 was treated with Pro-
mintic. The birds reacted in the same way as those of group 1. Group 3 was
not treated and served as control group. The daily egg counts for all groups
are given in table 2.

On the 14th day after treatment of group 2, a chicken of group 3 had to be
killed as a result of the infection. It was emaciated and had a swollen and
friable small intestine with sloughing of the mucosa. A large number of pete-
chial haemorrhages were seen throughout the length of the small intes-
tine, in which 2220 specimens of
C. obsignata were found (1093 males,
1127 females).

On the I7th day after treatment a chicken of group 2 was found dead as
a result of cannibalism. A worm count could not be performed as the intes-
tine had been consumed by the other birds.

On the 19th day all birds were killed by means of electrocution. The intes-
tines of group 1 were normal, except 3 of them, in each of which 5 petechial
haemorrhages were found. All intestines of group 2 showed petechial hae-
morrhages throughout the whole length of the small intestine. The number
of them was about 20 for each bird. The intestines of group 3 showed con-
gested blood vessels and had a light purple colour. In each small intestine
there were numerous petechial haemorrhages. Wonii counts were performed
in all intestines of the three groups. No worms were found in the intestines
of group 1 and 2. Group 3 yielded the following numbers of
C. obsignata,
in the sequence of increasing numbers of worms.

No. 1. 246 specimens (127 males, 119 females).

2. 277 specimens (153 males, 124 females).

3. 287 specimens (153 males, 134 females).

4. 302 specimens 043 males, 159 females).

5. 327 specimens (161 males, 166 females).

6. 353 specimens (179 males, 174 females).

7. 423 specimens (207 males, 216 females).

8. 443 specimens (223 males, 220 females).

9. 479 specimens (239 males, 240 females).

10. 771 specimens (379 males, 392 females).

11. 1452 specimens (740 males, 712 females).

The small intestine of bird no. 10 was swollen and friable and showed a
reddened mucosa over its whole length. There were some hundreds of pete-
chial haemorrhages. The duodenum of bird no. 11 showed 20 relatively
large haemorrhages. In the small intestine there was sloughing of the mu-
cosa. Two very large diffuse haemorrhages were found and an innumerable
number of petechial haemorrhages. The whole intestine was markedly swol-
len and very friable. It is important to note that both the birds nos. 10 and
11 showed no sign of illness, though they were rather emaciated.
The result of this experiment is that from the 4th day after treatment with
Promintic in the patent phase of the parasite no more eggs could be de-
tected in the faeces of the treated birds. At autopsy no worms could be
found. Furthermore this experiment showed that Promintic was also effec-
tive in the larval stage of
C. obsignata.

Toxicology.

In order to detect the safety of the treatment with Promintic a small num-
ber of toxicological experiments were carried out. In addition to the number

-ocr page 343-

of 32 birds from experiments I and II, 12 other birds were treated with
Promintic subcutaneously at the abdominal wall with a dose of 1 ml/10 lb.
body weight in one injection. The reactions of the birds can be summarized
as follows:

Ten birds, 5/2 weeks old, reacted as reported for experiment I.

Twenty-four chickens, 4/2-6/2 weeks old, showed only a slight dullness

which disappeared after some minutes.

Ten birds, 7 weeks old, showed no reactions after treatment.

At autopsy none of the 44 birds showed macroscopically visible reactions

at the site of the injection.

3-folds dose. Eight chickens were treated subcutaneously with the 3-fold
dose of Promintic, 3 ml/10 lb. body weight. Five of them, 9 weeks old, re-
ceived the dose in one injection at the abdominal wall. About ten minutes
after treatment the birds were in a state of narcosis, and lay prostrate on the
wire-floor of the cage. Seven hours after treatment the birds rose after being
touched. They showed diarrhoea. The birds recovered gradually and 24
hours after treatment they showed a normal appearance with a normal
appetite. The birds were sectioned 17 days after treatment. They were
slightly oedematous at the site of the injection.

Three chickens, 11 weeks old, got the 3-fold dose of Promintic divided over
two subcutaneous injections at the abdominal wall. Like the previous 5
birds, they were narcotized by the treatment. \'Fwenty-four hours after treat-
ment they were normal again. At autopsy, 4 days after treatment, a small
oedematous area was seen at the site of the injection. There was also a defi-
nite smell of Promintic.

5-fold dose. Eight chickens were treated with the 5-fold dose of Pro-
mintic, 5 mlj/lOlb. body weight. Two birds, 10 weeks old, received the dose
in a single subcutaneous injection at the abdominal wall. Three chickens,
11 weeks old, got a single subcutaneous injection in the crop area. All 5
birds showed a narcotic state about 5 minutes after treatment. There was
a nasal discharge and the respiration was slightly accelerated. The birds
recovered to normal 24 hours after treatment. Ten days after treatment the
birds were sectioned. They showed a large oedematous area at the site of
the injection. There was a definite smell of Promintic.
Three chickens, IO
/2 weeks old, received the 5-fold dose of Promintic sub-
cutaneously in two injections at the abdominal wall. Five minutes after
treatment the birds were narcotized, the respiration was accelerated and
there was a nasal discharge. One hour after treatment one bird died. Mucus
was found in the trachea; the liver, kidneys and ovary were slightly con-
gested. All organs were moist. Both other birds died two hours after treat-
ment. The section revealed the same features as in the first animal.
Although only 16 birds were examined for the administration of the 3- and
5-fold doses of Promintic, it is clear from the results that either dose gives
rise to serious toxic symptoms.

Discussion.

Levine (1938) performed experimental infections of chickens with
C. obsignata and described in detail the pathogenic effect of the worms:
emaciation, diarrhoea, and in cases of very heavy infections sometimes

-ocr page 344-

death. He observed that large numbers of worms were being eliminated in
the faeces during the acute stage of the infection. Coupled with the very
great disparity between the number of worms in the dead or dying birds
and in the survivors, L e v i n e suggested that "self cure" must be credited
with a role in the survival of the infection. This "self cure" was quite mar-
ked under his experimental conditions when heavy infecting doses were fed
over a short period of time and when reinfection was prevented.
Own, non-published experiments showed that after infection the egg counts
rise gradually to a rather constant level, at which they stay for two or three
weeks, after which they decline gradually to a very low level and finally
become negative. It was remarkable that at the end of such infections the
male worms often outnumbered the female ones. The same fact was ob-
served by Wake 1 in (1961).

Also Enigk (1961) reports that infections with Capillaria are of a rela-
tively short duration when reinfection does not occur.

This rapid decline of infections with Capillaria may be the cause of the
contradictory results reported by several authors about the therapeutic
value of one and the same drug, some of which are given in the intro-
duction of this paper. When the result of a treatment is only judged by egg
counts, the moment when the drug is administered is of great importance.
When the drug is given in the period of declining eggs counts, this decline
may be wrongly ascribed to the effect of the drug. Without a reliable con-
trol group no definite conclusions may be made after treatment from egg
counts in that period.

The tendency to a decline of the infection is seen in our experiment I. In
the second experiment the egg counts of the control group show a smaller
tendency to decline after the treatment of group 2. Therefore the effective-
ness of the treatment in this experiment comes to light more clearly than
in experiment I. The worm counts at the end of experiment II show that
under the conditions of this experiment the efficacy of Promintic was
100% against mature and immature stages of C.
obsignata.
From the toxicological experiments it is seen that the safety margin of Pro-
mintic is rather small. However, it must be stressed here that the dosage of
Promintic used in experiments I and II was based on that for cattle and
sheep, as no dosage for poultry was known. Experiments are in progress
to establish the optimal dosage of Promintic. The smell of Promintic was ob-
ser\\\'ed in birds treated with the 3- and 5-fold doses suggesting that the
elimination of the drug from the body was not yet completed at the moment
of autopsy, 4 to 10 days after medication. No such smell was observed in the
44 chickens given the "normal" dose of 1 ml/10 lb. body weight and autop-
sied 19-29 days after medication.

SUMMARY.

In chickens an increasing incidence is noted of infections with Capillaria obsignata,
a species with a direct lifecycle, as compared with C. caudinflata, which needs an
intermediate host. This phenomenon will be mainly caused by the introduction of
modern methods in poultry husbandry.

A short survey of the literature shows that the chemotherapeutic control of intestinal
capillariasis is unsatisfactory.

Two experiments are described using Promintic (I.C.I.) subcutaneously in a dosage
of 1 ml/10 lb. body weight against experimental infections with C.
obsignata in

-ocr page 345-

chickens. A 100% efficacy of the drug was noted against mature and immature
stages of the parasite.

A toxicological study showed that the 3- and 5-fold doses of Promintic caused serious
toxic symptoms, sometimes followed by death.

SAMENVATTING.

Bij kippen wordt een toenemende besmetting geconstateerd met Capillaria obsignata,
een soort met een directe levenscyclus, ten opzichte van C. caudinflata, welke soort
een tussengastheer nodig heeft. Deze verschuiving wordt voornamelijk veroorzaakt
door de invoering van moderne methoden in de pluimveehouderij.
Uit een kort overzicht van de literatuur over de medicamenteuze behandeling van
darmcapillariasis blijkt, dat deze onbevredigend is.

Er worden twee proeven beschreven met Promintic (I.C.I.) subkutaan toegediend
in een dosering van 1 ml/10 Ib. (= 0,22 ml/kg) lichaamsgewicht tegen experimentele
infecties van
C. obsignata bij kuikens. Promintic bleek een 100%ige werkzaamheid te
bezitten tegen volwassen en larvale stadia van deze wormsoort.

Toxicologische proeven toonden aan, dat de 3- en 5-voudige doses van Promintic
ernstige toxische verschijnselen veroorzaakten, soms gevolgd door sterfte.

RÉSUMÉ.

Chez des poules on a constaté une augmentation des infections avec Capillaria obsig-
nata,
une espèce au cycle évolutif direct, comparée à C. caudinjlata, une espèce avec
un hôte intermédiaire. Cette augmentation est causée particulièrement par l\'introduc-
tion des méthodes modernes dans l\'aviculture.

Un précis de la littérature montre que le traitement thérapeutique de la capillariose
intestinale ressort peu d\'effet.

Deux expériments ont été décrits dans lesquelles Promintic (I.C.I.) fût injecté par
voie souscutanée chez des poules infestés expérimentalement par
C. obsignata. Comme
dose on donnait 1 ral^/lO Ib. (= 0,22 ml/kg) de poids vif. L\'efficacité du Promintic
était 100% contre les formes adultes et larvaires de cette parasite.
Des recherches toxicologiques montraient que les doses triples et quintuples du Pro-
mintic causaient des symptômes toxiques graves, parfois résultant au mort du sujet.

ZUSAMMENFASSUNG.

Bei Hühnern wird eine Zunahme von Infektionen mit Capillaria obsignata, einer
Art die einen direkten Lebenszyklus hat, beobachtet, im Verhältnis zu C.
caudinflata,
einer Art, die einen Zwischenwirt benötigt. Diese Zunahme wird vor allem durch
die Einführung moderner Methoden bei der Geflügelzucht verursacht.
In einer kurzen Uebersicht über die Literatur der mcdikamentellen Behandlung der
Darmkapillariasis zeigt es sich, dass diese unbefriedigend ist.

Es werden zwei Versuche mit Promintic (I.C.I.) beschrieben, welches Küken sub-
kutan in einer Dosierung von 1 ml/lO Ib. (= 0,22 ml/Kg) Körpergewicht gegen ex-
perimentelle Infektionen mit
C. obsignata verabreicht wurde. Gegen die erwachsenen
und larvalen Stadien dieser Wurmart wurde eine 100%ige Wirksamkeit beobachtet.
Eine toxikologische Studie zeigte, dass 3- und 5-fache Doses von Promintic ernsthafte
Vergiftungssymptome, bisweilen mit Todesfällen, verursachten.

Acknowledgements.

Our thanks are due to the Imperial Chemical Industries (Holland) N.V., Rotterdam
for the supply of Promintic used in this work and to Mr. A. C. B ij 1 for his technical
assistance.

-ocr page 346-

REFERENCES.

B r o o m e, A. W. J.: Preliminary observations on the mode of action of methyridine.
Vet. Ree., Ti, 168, (1961).

Dorsman, W.: Variation within a day in the Nematode egg-count of the rectal
contents of cattle.
Tijdschr. Diergeneesk., 82, 655, (1957).

Duncan, W. A. M., Scales, B.: The metabolism of 2-(/3-methoxyethyl)pyridine.
Biochem. ]., 80, IP, (1961).

Edgar, S. A., D a v i s, D. C., F r a z i e r, J. A.: The efficacy of some piperazine
compounds in the elimination of helminths from experimentally- and naturally-
infected poultry.
Poultry Sei., 36, 495, (1957).

E n i g k, K.: Verluste bei den Haustieren durch Parasitenbefall und ihre Verhütung.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 64, 54, (1957).

Enigk, K.: Arbeitstagung Fachgemeinschaft Geflügelkrankheiten. Hannover, 1961.

E n i g k, K., M a r k w a r d t, M.: Die Behandlung der latenten Helmintheninva-
sionen bei Schwein und Huhn.
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 69, 347, (1956).

F r a z i e r, M. N.: Field trials with hygromycin as an anthelmintic in poultry.
Avian Dis., 3, 478, (1959).

L a h a y e, J.: Traitement des maladies parasitaires des volailles. 11th Intern. Vet.
Congress, sect, meeting IV D, London, (1930).

Lamina, J.: Die Capillaria-arten der Hühner im Räume Süd-Hessen. Tierärztl.
Umschau,
16, 44, (1961).

Levine, P. P.: Infection of the chicken with Capillaria columbae (Rud.). ]. Para-
sitol.,
24, 45, (1938).

Ministry of Agricuture etc.: Report on the Animal Health Service in
Great Britain, 1959. London (1961).

Morehouse, N. F.: Life cycle of Capillaria caudinflata, a Nematode parasite
of the common fowl.
Iowa J. Sei., 18, 217, (1943l\'44).

Münch, K.: Der Kapillarienbefall des Geflügels insbesondere der Hühner Inaug.
Diss., Glessen (1952).

Ohmes, H.: Ueber die Wirkung einiger Wurmmittel beim Geflügel. Arch. wiss.
prakt. Tierheilk.,
64, 469, (1932).

Payne, D. D., G e r r y, R. W., Witter, R. L.: Evaluation of current control
measures recommended for the intestinal hairworm (Capillaria obsignata) of
poultry.
Avian Dis., 4, 546, (1960).

R 1 e t z, J. H.: Observations on the species of intestinal parasites of poultry. J. Amer.
vet. med. Ass.,
52, 656, (1927).

S c h o o p, G., Lamina, J.: Die endoparasitäre Verseuchung des Haushuhnes im
Räume Süd-Hessen.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 66, 496, (1959).

S i e g m a n n, O.: Legehennen im Feldversuch mit Hygromycin als Anthelminthi-
cum.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 67, 672, (1960).

S i e g m a n n, O., von B ü 1 o w, V.: Orientierende Versuche mit Hygromycin B
zur Bekämpfung von Helminthen beim Geflügel.
Dtsch. tierärztl Wschr., 66 173,
(1959).

Swierstra, D.: Onderzoek naar de werking van phenothiazine op Capillaria
longicollis bij de kip.
Tijdschr. Diergeneesk., 73, 149, (1948).

Veiling, G.: Capillariosis hos hons. Nord. VetMed., 5, 548, (1953).

W a k e 1 i n, D.: Personal communication. (1961).

W a 1 1 e y, J. K.: Methyridine, a new anthelmintic for sheep and cattle. Vet Ree.,
73, 159, (1961).

Wehr, E. E.: Studies on the development of the pigeon capillarid, Capillaria co-
lumbae.
Techn. Bull. no. 697, U.S. Dept. Agric., (1939).

-ocr page 347-

Hef leucose probleem bij hef rund

The problem of bovine leucosis

door G. WAGENAAR1)

Uit de Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten van de
Rijksuniversiteit te Utrecht.

Inleiding.

Wij mogen ons gelukkig prijzen, dat wij in ons land vermoedelijk nog niet
te maken hebben met het „leucose-vraagstuk".

In onze nabuurlanden zoals Duitsland, Denemarken en Zweden ligt dit
geheel anders. Men heeft in deze landen te maken met een infectieuze
vorm van leucose, die in sommige streken al heel wat schade veroorzaakt.
Deze infectieuze vorm van leucose komt voor bij het volwassen rund. De
leucose bij de kalveren (zie klinische les in
Tijdschr. Diergeneesk., 87, 179,
(1962)
wordt door alle onderzoekers als een aparte leucose beschouwd,
die niet enzoötisch voorkomt. Zowel in Zweden als in Denemarken is de
kalverleucose gelijkmatig over het gehele land verspreid, terwijl de leucose
bij de volwassen runderen in bepaalde gebieden veel meer voorkomt dan in
andere gebieden.

Het is niet zeker, dat alle gevallen van leucose bij het volwassen rund toe-
geschreven moeten worden aan de enzoötische leucose. Het is n.1. bekend,
dat men ook gevallen van leucose tegenkomt, die nimmer aanleiding geven
tot verbreiding.

Verbreiding.

Alhoewel de verbreiding van deze ziekte nog nergens erg alarmerende
vormen aanneemt, is deze in bepaalde landen toch ook weer niet te ver-
waarlozen.

B e n d i X e n vermeldt voor Denemarken een gemiddelde leucose-frequentie
van 4
,1 geval per 100.000 runderen per jaar. In de sterkst getroffen ge-
bieden was dit getal 40 gevallen per 100.000 runderen. Seeland en Laaland
zijn in Denemarken het sterkst besmet.

Ook in Zweden zijn er streken waar de leucose vrij veel voorkomt, vooral
in het zuidoosten. In 1944 was in Zweden 0,25% van de slachtkoeien aan-
getast en in 1954 0,60%, een duidelijke toename dus.

Svanberg meent te hebben opgemerkt, dat de leucose in Zweden
speciaal gelokaliseerd is in de gebieden met weinig regen, terwijl in die
streken de weiden juist fosforarm zijn.

Merkwaardiger nog zijn de bevindingen van O 1 s s o n, die meent dat er een
correlatie bestaat tussen het optreden van leucose en de vaccinatie tegen
piroplasmose. (Tegen piroplasmose wordt met bloed geënt, afkomstig van
een rund dat eerder met een heel milde stam is besmet).
In Oost-Duitsland rekent men met een verlies van 0.2% van het totaal aan-
tal runderen.

1  Hoogleraar, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 5, 1962 323

-ocr page 348-

Welke aanwijzingen zijn er voor het besmettelijke karakter?

Alhoewel het agens tot nu toe niet is aangetoond, neemt men algemeen
aan, dat de leucose een besmettelijke ziekte is, waarvan het agens een virus
is.

G ö t z e en zijn medewerkers geven, ter ondersteuning van deze opvatting,
de volgende waarnemingen.

a. De uitbreiding van de leucose van het oosten van Duitsland naar het
westen, heeft onmiskenbaar het karakter van een zich langzaam uit-
breidende infectieziekte.

Er zijn legio voorbeelden van besmetting van een bedrijf na aankoop
van runderen uit het Oosten van Duitsland of na het opnemen van ge-
vluchte dieren uit O-Duitsland.

b. In besmette gebieden ziet men regelmatig nieuwe besmetting optreden
door aankoop van en contact met besmette bedrijven.

c. Men ziet leucose-vrije dieren uit leucose-vrije streken besmet raken na
invoer op besmette bedrijven.

d. Het is mogelijk dieren met besmet materiaal te infecteren.

e. Men heeft enkele malen kunnen waarnemen, dat een door middel van
sectio caesarea geboren kalf, afkomstig van een besmette moeder, later
leucose kreeg, niettegenstaande het kalf direct na de geboorte was ge-
ïsoleerd. Dit zou wijzen op een intraüterine infectie.

Ook de melk van een geïnfecteerde koe zou het agens kunnen bevatten,
f. Er zijn waarnemingen, die er op wijzen, dat ook door bloedtransfusies
de besmetting kan worden overgebracht.

Algemeen is men het wel er over eens, dat men hier niet te maken heeft
met een erfelijk gebrek, hoewel het niet onmogelijk is, dat er wel een erfe-
lijke predispositie voor leucose zou kunnen bestaan.

B e n d i X e n schat dat in Denemarken ongeveer 80% van de gevallen van
leucose van infectieuze aard is, terwijl 20% niet infectieus is.

Wat zijn de symptomen van de infectieuze leucose?

In het subklinische stadium vertonen de dieren geen symptomen, deze toe-
stand kan jaren duren.

Aan het manifest worden van de ziekte gaat meestal een periode vooraf
van vage klachten. Deze klachten kunnen zijn: vermagering, gebrek aan
eetlust en indigestie verschijnselen. Pas daarna komt de klierzwelling.
Meestal zijn niet alle lymfklieren vergroot. De aantasting is vaak partieel,
zodat slechts een gedeelte van de lymfklieren is aangetast. Soms zijn zelfs
alleen de klieren in de buik aangetast.

Bij een groot gedeelte van de patiënten treden in het verloop van de ziekte
leucemische veranderingen aan het hart op. Deze kunnen knobbelig of
meer diffuus zijn. Meestal beginnen de eerste afwijkingen aan de rechter
boezem. Bij het leven kunnen de gevolgen hiervan stuwing van de hals-
venen, soms ook bijgeruisen en een snelle pols zijn. De lever is ook heel vaak
leucemisch veranderd en kan daardoor belangrijk vergroot zijn. In een
kleiner percentage van de gevallen is de milt aangetast.

Belangrijk zijn ook de veranderingen aan de lebmaag. De lebmaagwand
kan soms ernstig verdikt zijn. Wanneer het pylorus-gedeelte aangetast is,
komen er vaak moeilijkheden met de voedselpassage. Men ziet dan ook wel

-ocr page 349-

tympanie optreden. In een leucemisch veranderde lebmaag kunnen ge-
makkelijk ulcera optreden met als gevolg maagbloedingen.
Meestal zijn de dieren ook anemisch.

Wanneer de dieren eenmaal het eindstadium met tumorvorming hebben
bereikt, verloopt de ziekte snel. De dieren sterven binnen enkele maanden.
In enkele gevallen ziet men ook peracuut verlopende gevallen, b.v. bij een
milt- en leverruptuur, of als de bijnier leucemisch is veranderd.

Diagnostiek.

Het is begrijpelijk dat de diagnostiek van de eenmaal voortgeschreden ge-
vallen niet moeilijk is. Wanneer de uitwendige klieren nog niet gezwollen
zijn, kunnen er diagnostisch nog wel moeilijkheden optreden, maar de
tijd lost deze wel op.

Veel belangrijker is het vinden van die dieren, die wel zijn besmet, maar die
klinisch nog geen veranderingen vertonen. Vooral bij een bestrijding van
de leucose is het vinden van deze dieren zeer belangrijk. Deze dieren ver-
tonen meestal al wel veranderingen in het bloedbeeld. De leucose van de
koe is lymfatisch. Het aantal lymfocyten kan dus belangrijk verhoogd zijn.

G ö t z e en medewerkers hebben voor het ontdekken van de besmette dieren
de zg. „leucosesleutel" opgesteld. Met behulp van deze sleutel kan men
dieren vinden die nog geen duidelijke veranderingen vertonen, maar waar-
van het bloedbeeld al wel veranderd is.
Götze en medewerkers geven de volgende cijfers:

Niet verdachte dieren; minder dan 10.000 witte bloedcellen en min-

der dan 60% lymfocyten.
Verdachtedieren; tussen de 10 en 18.000 witte bloedcellen en

60-75% lymfocyten.
Leucemische dieren; meer dan 18.000 witte bloedcellen en 75% of

meer lymfocyten.

Bij sommige dieren verdwijnen de hematologische veranderingen, terwijl
ongeveer 10% in het eindstadium met tumorvorming komt.

B e n d i X e n heeft deze regel veranderd en normen gegeven, afhankelijk
van de leeftijd. Dit lijkt ook juister.

Hij geeft de volgende cijfers voor het aantal lymfocyten in het perifere
bloed. Men moet dus in deze gevallen uitsluitend het aantal lymfocyten
berekenen.

Leeftijd Normaal Verdacht Leucemisch

0-1 jaar < 10.000 10.000-12.000 > 12.000

1-2 jaar < 9.000 9.000-11.000 > 11.000

2-3 jaar < 7.500 7.500- 9.500 > 9.500

3-4 jaar < 6.500 6.500- 8.500 > 8.500
4 jaar < 5.000 5.000- 7.000 > 7.000

Met behulp van de leucosesleutel of met behulp van de richtlijnen van
B e n d i X e n kan men het bloedbeeld van de koeien uit een verdacht be-
slag beoordelen.

In Denemarken, waar de leucosebestrijding bij het rundvee al een wettelijke
basis heeft, verstaat men onder:

-ocr page 350-

a. een leucose-beslag: een rundveebeslag, waarin één geval van leucose met
tumorvorming is voorgekomen en waar verschillende schijnbaar ge-
zonde dieren leucemische veranderingen in het bloed hebben.

b. een beslag onder toezicht: een rundveebeslag waarin één geval met
tumorvorming is voorgekomen, maar waarin de andere dieren geen
leucemisch bloedbeeld vertonen. Dergelijke bedrijven blijven onder
controle.

Hebben wij in Nederland infectieuze leucose?

Evenals in de klinische les Tijdschr. Diergeneesk., 87, 179, (1962)) stellen
wij dat er in Nederland vermoedelijk geen of nog geen infectieuze leucose
voorkomt.
Maar is dit zeker?

Afwachten of niet?

De kans op de aanwezigheid van de infectieuze leucose lijkt werkelijk niet
groot. Wij hebben geen gebruiksvee geïmporteerd, maar wie weet of de be-
smetting via slachtvee is binnen gekomen. Mogelijk wordt de besmetting
ook wel langs andere wegen overgebracht.

Onder geen beding mag de ziekte zich in ons land verspreiden zonder dat
men het weet. Daarom lijkt waakzaamheid wel geboden.

Waaruit zou deze waakzaamheid dan wel dienen te bestaan?

1. Registratie van de gevallen van leucose.

Deze zou kunnen bestaan uit een registratie van alle gevallen, die op
de slachthuizen worden gevonden. Het lijkt goed, dat hierbij de diagnose
steeds door dezelfde instantie (patholoog-anatoom) wordt vastgesteld.
Alleen een macroscopisch onderzoek is onvoldoende.

2. Verdachte dieren dienen zo goed mogelijk klinisch onderzocht te wor-
den, teneinde ook daarover gegevens te verkrijgen.

3. Op bedrijven, waaruit een nmd is voortgekomen, lijdende aan leucose,
dient een bloedonderzoek van alle runderen te geschieden.

Een dergelijke „inventarisatie" van de leucosegevallen in ons land zal een
goede samenwerking vereisen tussen die verschillende instanties, die zich
met de gezondheidstoestand van onze veestapel bezig houden.
Wanneer de be\\indingen op de bedrijven van herkomst, gedurende een
zekere periode, steeds negatief zouden zijn, dan zou men kunnen besluiten,
dat er in ons land geen infectieuze leucose voorkomt.

Worden er echter positieve bevindingen gemeld, dan zal het zaak zijn om zo
spoedig mogelijk tot een effectief systeem van bestrijden te komen.

S.AMENVATTING.

Er wordt een overzicht gegeven over de infectieuze leucose bij het rund, zoals deze
zich manifesteert in bepaalde landen in West-Europa.

Alhoewel het niet waarschijnlijk is, dat de infectieuze leucose bij het rund in Neder-
land voorkomt, raadt de schrijver aan om de voorkomende gevallen van leucose te
registreren en om verder grote waakzaamheid te betrachten.

SUMMARY.

Infectious leucosis of cattle as it appears in certain countries of Western Europe is
reviewed.

Although infectious leucosis is unlikely to occur in cattle in the Netherlands, it is

-ocr page 351-

considered advisable to record any cases of leucosis that may occur and to exert the
utmost vigilance.

RÉSUMÉ.

L\'auteur présente une vue d\'ensemble de la leucose infectieuse bovine telle qu\'elle
se manifeste dans certains pays de l\'Europe occidentale.

Chez les bovidés en Hollande, l\'auteur recommande de faire inscrire les cas de leucose
qui se présenteraient et d\'user de la plus grande vigilance.

ZUSAMMENFASSUNG.

Verfasser gibt eine Ubersicht von der infektiösen Leukose beim Rind, wie dieselbe sich
in verschiedenen West-europäischen Ländern manifestiert.

Obwohl die infektiöse Leukose beim Rind in den Niederlanden wahrscheinlich nicht
vorkommt, gibt der Verfasser doch den Rat vorkommende Fälle von Leukose zu
registrieren und zwischenzeitlich grosse Wachsamkeit zu betrachten.

Kopersulfaat als groeistimulans voor varkens.

Er werd een onderzoek ingesteld naar de groeibevorderende werking van kopersulfaat
in rantsoenen voor varkens. Daartoe werd uit 8 tomen van 8 biggen uit elke toom
1 big in een groep geplaatst, zodat 8 groepen van 8 biggen werden verkregen.
Teneinde de invloed van de hoeveelheid en de zuiverheid van het toegediende koper-
sulfaat na te gaan, ontvingen 4 groepen 4 verschillende hoeveelheden onzuiver koper-
sulfaat (handelsprodukt); de andere 4 groepen kregen 4 verschillende hoeveelheden
zuiver kopersulfaat toegediend (Proef I).

De proef werd later op dezelfde wijze herhaald met hetzelfde handelsprodukt, maar
een andere kwaliteit zuiver kopersulfaat (Proef 11).

Het handelsprodukt bevatte de volgende onzuiverheden: Fe 600 p.p.m., Ni 600
p.p.m., Zn 450 p.p.m., Pb 55 p.p.m., Sn 18 p.p.m., Mn < 10 p.p.m.. Co 50 p.p.m.
en .As 1 p.p.m. Het zuivere kopersulfaat van de eerste proef bevatte: Fe 200 p.p.m.,
As 8 p.p.m. en Cl 10 p.p.m. Bij de tweede proef was dit; Fe 9 p.p.m.. Cl < 10
p.p.m. en N 8 p.p.m. De vier trappen van de toegediende hoeveelheid kopersulfaat
waren 16, 62, 125 en 250 p.p.m. Cu.

De varkens ging op een leeftijd van 8-9 weken in dc proef en werden geslacht op
een levend gewicht van 91 kg.

De voeding van dieren vond plaats in individuele afdelingen, terwijl de toegediende
hoeveelheid meel werd gewogen en vastgesteld aan de hand van het levend gewicht.
De zuiverheid van het kopersulfaat had geen invloed op de groei, het voederver-
bruik en de slachtkwaliteit. Vooral in verband met de hoeveelheid Fe in het koper-
sulfaat had men gedacht aan een gunstige invloed van het handelskopersulfaat.
Wel invloed had de hoeveelheid kopersulfaat. In de periode van 20 kg tot 45 kg
levend gewicht, gaven de dieren van proef I met 250 p.p.m. Cu een 9% snellere
groei dan de dieren met 16 p.p.m. (controle) en 62 p.p.m. Cu. De dieren met 125
p.p.m. Cu groeiden 4% sneller dan die met 16 en 62 p.p.m. Cu. In proef H groei-
den de dieren met 62, 125 of 250 p.p.m. Cu 4-5% sneller.

Het voederverbruik was in deze periode eveneens het gunstigst bij de hogere Cu-
toedieningen, hoewel dat statistisch niet significant bleek.

In de periode met een levend gewicht van 45-91 kg had een toename van de hoe-
veelheid koper geen significant effekt op de groei. Het kopersulfaat had in deze
periode ook geen effekt op het voederverbruik.

Invloed op de slachtkwaliteit door toediening van kopersulfaat kon niet geconsta-
teerd worden.

Bij vergelijking van deze resultaten met die van vorige proeven blijkt, dat in de
varkensvoeding, overeenkomstig de vastgestelde schaal, de grootste toename in groei
en efficiency van voederverbruik wordt bereikt met 0,1% kopersulfaat in het rant-
soen.
 Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 387, (1961).

-ocr page 352-

KLINISCHE LESSEN

De operatieve behandelingsmethoden van een
gedilateerde en gedisloceerde lebmaag bij het
rund.

Operative treatments of a dilatated and displaced
bovine abomasum.

door E. LAGERWEIJ\') en S. R. NUMANS^).

Kliniek voor Heelkunde der grote Huisdieren der Rijksuni-
versiteit te Utrecht.

Inleiding

In december 1958 werd in een artikel „Liggingsveranderingen van de leb-
maag bij het rund" (Nu ra ans en Toussaint Raven, 1958) de
aandacht gevestigd op het voorkomen en de mogelijkheden van operatieve
behandeling van een drietal liggingsveranderingen van de lebmaag. De eigen
ervaring betrof, evenals die van andere auteurs, nog een gering aantal
patiënten.

Sindsdien is veel veranderd, niet alleen wat de diagnostiek betreft (Wage-
naar en H
o O g h i e m s t r a, 1961), maar ook de ervaring met en de
bevindingen bij de operatieve behandeling hebben tot wijzigingen aan-
leiding gegeven, die voor de practicus van belang kunnen zijn.
Sinds Esperscnin 1960 het ziektebeeld van de dilatatie en dislocatie van
de lebmaag in de rechter buikhelft heeft geïntroduceerd, dient men de des-
tijds genoemde afwijking „dislocatio abomasi bovis" te omschrijven als een
dilatatie en dislocatie van de lebmaag naar links.

Onder verwijzing naar de reeds boven aangehaalde klinische les kunnen
wij volstaan met er op te wijzen, dat voor een door welke oor/aak hypo-
of atonischc en ver\\\'olgens uitzettende lebmaag twee mogelijkheden tot ver-
plaatsing openstaan.

A. Allereerst rechts van de pens blijven en secundair ovcrvuld geraken
met veelal dunne inhoud, waarbij gasvonning het orgaan naar boven doet
stijgen en waarbij tevens enige neiging tot torsie aanwezig is.
R. Een andere mogelijkheid, die meer voorkomt, is dat het hypo- of
atonische fundusdeel, dat onder normale anatomische verhoudingen al
enigszins onder de ventrale penszak ligt,( fig. 1,5) door contenta ophoping
uitzet en onder de pens naar links verder schuift, om dan afhankelijk van
de hoeveelheid gas aan de linker zijde tussen pens en buikwand ver of min-
der ver op te stijgen.

A. De dilatatie en dislocatie van de lebmaag in de rechter buikhelft.

Deze afwijking werd in 1958 beschreven onder de naam „torsio abomasi".
In een zeer uitvoerig en goed gedocumenteerd artikel komt Espersen
(Denemarken, 1961) tot de conclusie, dat het bij de liggingsveranderingen

Wetenschappelijk Ambtenaar le klasse. Faculteit der Diergeneeskunde, Rijks-
universiteit Utrecht.

Hoogleraar, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht.
328 Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 5, 1962

-ocr page 353-

van de lebmaag in de rechter buikhelft gewenst is een onderscheid te maken
tussen de „enkelvoudige lebmaagdilatatie" en de „lebmaagdilatatie met
torsie".

De nadruk valt hier dus op de klinisch zeer goed te onderkennen dilatatie
van de lebmaag in het verloop waarvan, althans in Denemarken, in een
beperkt aantal gevallen een torsie van de lebmaag optreedt en bij de
patiënten met een enkelvoudige dilatatie steeds van enige dislocatie sprake
zal zijn.

E s p e r s e n gaat in zijn artikel, waarin de ervaring met 80 patiënten is
verwerkt, uitvoerig in op de aetiologie van dit lijden en komt op grond van
de bevindingen bij operatie en sectie tot het volgende overzicht.

Verdeling naar aetiologie.

Aantal patiënten

Mechanische oorzaken 8

Geosediment 20

Leucosis 1

Ulcera 22

Langdurige ketosis 3

Onbekend (8 dieren in het puerperale stadium) 26

80

Het valt buiten het bereik van dit artikel nader in te gaan op de zeer uit-
voerige onderzoekingen van E s p e r s e n over de Pathogenese. Wel lijkt het
gewenst in het kort de symptomatologie van de dilatatio abomasi dextra te
vermelden:
Anamnese:

Lebmaagdilatatie kan plotseling ontstaan zonder voorafgaande ziektesymptomen.
Na 1 tot 4 dagen is de dilatatie bij rectaal onderzoek vast te stellen. In andere
gevallen komt de dilatatie langzaam tot stand na inleidende symptomen van
„onbestemde" indigestie of acetonemie gedurende 8 dagen tot 1 maand.
In alle gevallen zal één tot enkele da.gcn vóór het klinisch manifest worden van
dc lebmaagdilatatie (rectaal onderzoek!) de eet- en drinklust vrijwel geheel zijn
verdwenen en bij melkgevende runderen totale agalactie zijn ingetreden. In dit
stadium zijn de dieren apathisch, vertonen een langzame soms slingerende gang
(bij enkele patiënten tevens lijdende aan acetonemie werd excitatie gezien).
Bij een viertal patiënten was de algemene toestand tijdens het vervoer naar de
kliniek zodanig achteruitgegaan, dat zij spoedig na aankomst zijn gestorven. Pijn-
verschijnselen werden waargenomen bij ernstig zieke dieren in de vorm van
tandenknarsen, spontaan kreunen of steunen synchroom met de ademhaling.
Lichte tot matige koliekverschijnselen werden in 11 van de 80 gevallen waarge-
nomen.

Pensbewegingen zijn als regel zwak, de frequentie is laag; metcorismus werd in 22
gevallen gezien, waarvan er 16 na operatieve behandeling niet zijn hersteld.
De voedingstoestand blijkt vanzelfsprekend afhankelijk van de tijdsduur van het
bestaan der prodromale ziektesymptomen. In 37 gevallen werd een duidelijk beeld
van dehydratie waargenomen.

De temperatuur kan variëren van subnormaal (prognose dubieus!) tot (als regel)
subfebriel en bij uitzondering fcbriel.

De polsfrequentie is als regel hoger dan normaal en varieert van 56 tot 160 slagen
per minuut. Beneden de frequentie van 100 slagen per minuut was de pols nor-
maal van ritme en sterkte. Wij willen hieraan toevoegen dat een zwakke en snelle
pols (boven 100-110) de prognose wat betreft een succesvolle operatieve behan-
deling ongunstig beïnvloedt.

-ocr page 354-

Na bestudering van het artikel van Espersen en vergelijking met de
door ons opgedane ervaring met het ziektebeeld „dilatatio abomasi", al of
niet gepaard gaande met torsie van dit orgaan, rijst de vraag of dit ziekte-
beeld in Nederland inderdaad minder frequent voorkomt dan in Denemar-
ken, en zo ja waarom.

Wij zijn er van overtuigd, dat een deel van de gevallen die in de ziektever-
slagen van de kliniek sinds 1954 vermeld staan onder de diagnose „torsio
abomasi" tot de enkelvoudige lebmaagdilatatie hebben behoord. Het is
moeilijk aan te nemen, dat de enkelvoudige lebmaagdilatatie op 1 januari
1961 zijn intrede in Nederland (of in de kliniek) heeft gedaan en sinds-
dien 3 maal met zekerheid werd vastgesteld in een groep van 11 patiënten,
die enkele weken tevoren nog onder de rubriek „torsio abomasi" zouden zijn
gerangschikt.

Hoe het ook zij, iedere practicus met een runderpraktijk zal vroeg of laat
met dit ziektebeeld worden geconfronteerd, en zal zich moeten realiseren,
dat alleen een operatieve behandeling enige kans op herstel geeft.
De inleidende laparotomie in de rechter flank heeft tevens grote betekenis
als diagnostisch hulpmiddel in twijfelgevallen en voor de differentieel
diagnose „dilatatio simplex" of „dilatatio cum torsio".

Na vaststelling van de aard en de omvang van de dilatatie en liggingsver-
andering zal als regel een punctie van de lebmaag ter ontlasting van de
gasophoping noodzakelijk zijn (punctiewond overhechten!).
De door Espersen aangegeven gastrotomie na extraperitoneale fixatie
van de uitgezette lebmaag (b.v. met het raam van Weingart) geeft de
mogelijkheid de vloeibare of vaste inhoud te verwijderen en een nauwkeurig
onderzoek van het inwendige van de lebmaag in te stellen. Na de punctie
of gastrotomie kan een eventueel noodzakelijke repositie worden bewerk-
stelligd, dan wel door massage de omvang van de lebmaag worden ver-
kleind.

Het is in enkele buitenlandse klinieken een goede gewoonte gebleken in
verdachte gevallen zo spoedig mogelijk een diagnostische laparotomie te
verrichten. Vervoer over grote afstand van klinisch manifeste gevallen blijkt
in vele gevallen tot een verslechtering der algemene toestand te leiden, zodat
een operatieve ingreep niet meer kan worden verdragen.
De operatieve behandeling stelt de practicus, die geen ervaring heeft, met
deze ziekte voor grote moeilijkheden.

Wij stellen er prijs op onze ervaringen met de operatieve behandeling van
deze aandoening uit te breiden en willen gaarne overwegen patiënten,
waaivan het vervoer naar Utrecht niet meer verantwoord lijkt of op eco-
nomische gronden niet mogelijk is, ter plaatse te behandelen.
Men stelle echter het inroepen van hulp niet uit tot de aandoening met
zekerheid is vast te stellen en de prognose al zeer dubieus geworden is.

B. De dilatatie en dislocatie van de lebmaag naar links.

De therapie bij de lebmaag dilatatie en dislocatie naar links is gericht op
het terugbrengen van de lebmaag op zijn normale plaats, dus minstens
rechts onder de ventrale penszak. Daarna moet aan de lebmaag de moge-
lijkheid ontnomen worden om weer onder de pens door te schuiven, daar
het is gebleken, dat een „repositie zonder meer" vaak na ongeveer 3 dagen
weer tot een klinisch duidelijk recidief leidt.

-ocr page 355-

De resultaten van een „repositie zonder meer" vanuit de linker flank zijn
als volgt:

Aantal runderen Genezen Recidief Niet genezen

19 7 4 8

2e operatie met 1 x recidief met uitgebreide

fixatie van de peritonitis.

lebmaag gaf 3 x onbekend - klin. symptomen

genezing. wijzen op een recidief.

(Straiton 4x lebmaagulcus.

en

M c I n t e e,
1959)

Toch zijn er gevallen bekend, waarbij de lebmaag spontaan zijn normale
plaats weer inneemt. Dirksen (1961) beschrijft hiervan 4 gevallen.
In december 1961 werd in onze kliniek een koe met een lebmaag dilatatie
en dislocatie naar links aangeboden, die reeds in het voorjaar duidelijke ver-
schijnselen hiervan vertoond had (bij rectale exploratie zelfs te voelen ge-
weest), doch deze waren na een paar dagen weidegang totaal verdwenen
en pas in de stalperiode weer naar voren gekomen (de koe had in maart \'61
gekalfd en was nu guist).

De behandelingsmethoden, waarbij op een of andere manier de recidivering
wordt tegengegaan, kunnen in twee groepen worden ingedeeld, nl. bij het
liggende en bij het staande dier.

OPERATIE BIJ HET LIGGENDE DIER.

Bij de eerste groep dient het dier in een chloralhydraatroes of met een
tranquillizer in rugligging te worden gebracht en het operatieveld met een
lokale infiltratie anesthesie te worden voorbereid.

Nu kunnen twee methoden worden gevolgd:

1. Een snede, evenwijdig aan de rechter ribboog, craniaal van het melk-
napje óf — indien dit niet mogelijk is, omdat de ruimte tussen melk-
napje en ribboog te klein is een snede mediaal van het melknapje
in de richting van het xyphoid.

Enkele vrij sterk bloedende venen in de subcutis en direct onder de M.
obliquus abdominis ext. dienen vóór het openen van de buikholte te
worden verzorgd.

De repositie van de naar links verplaatste lebmaag kan zeer gemakkelijk
plaats vinden en blijkt in de meeste gevallen reeds spontaan door de
rugligging tot stand te zijn gekomen.

De fixatie van de lebmaag in zijn normale positie kan nu geschieden
met dezelfde hechting waarmee ook het peritoneum en de fascia trans-
versa gesloten wordt, nl. óf door een drietal steken enkele centimeters
rechts van de aanhechting van het omentum majus aan de lebmaag door
zijn sero-muscularis laag te haken óf door enkele centimeters links van
deze aanhechting het omentum majus in de hechting te betrekken
(Straiton en M c I n t e e, 1959).

-ocr page 356-

2. Een para-mediaan snede van ± 10 cm links van de linea alba, waarbij
na repositie van de lebmaag de sero-muscularislaag van de pens (door
het omentum majus heen) in de hechting van peritoneum — fascia
transversa wordt betrokken, om zodoende de weg naar de linker buik-
wand voor de lebmaag te blokkeren. (S t e e r e en N e a 1 y, 1958).

Als voordelen van deze twee methoden (in het bijzonder de eerste) moeten
genoemd worden, dat de lebmaag goed is af te tasten en buiten de buikholte
kan worden gebracht voor een gastrotomie, eventueel ter resectie of over-
hechting van een ulcus.

Als bezwaren komen naar voren:

a. de operatie in rugligging is onder praktijkomstandigheden moeilijk uit-
voerbaar;

b. door de mogelijkheid van een spontane repositie kan in vele gevallen
de klinische diagnose niet bevestigd worden. Hieraan zou dan een lapa-
roscopic in de linker flank bij het staande dier vooraf moeten gaan.

c. bij een slechte vullingstoestand van het voormagencomplex blijken pens
en lebmaag ver in de buikholte te zijn weggezakt, waardoor bij de
fixatie van één van deze organen grote spanning kan ontstaan, zodat
uitscheuren van pens of lebmaag niet denkbeeldig is. Deze moeilijkheid
kan enigszins opgeheven worden door bij het hechten het dier van rug-
in zijligging te brengen.

De resultaten, verkregen aan de Kliniek voor Heelkunde, zijn als volgt:

Operatie-
methode

Aantal
runderen

Genezen

Recidief

Niet genezen

ad 1.

19

15

2

2e operatie:
d.m.v. pensfixatie
bij staande dier.
Genezen.

2

1 x recidief

pyelonefritis
1 X onbekend;
recidief?

ad 2.

1

1

OPER.ATIE BIJ HET STAANDE DIER.

Bij het staande dier wordt de repositie en voorkoming van recidivering van-
uit een of beide flanken bewerkstelligd. Het operatieveld wordt voorbereid
met een lokale infiltratieanesthesie of een paravertebrale anesthesie.

1. Vanuit de linkerflank.

Door een vertikale snede vanaf een handbreed onder de transversaal uit-
steeksels van de lendenwervels, onafhankelijk van het vezelverloop van de
buikspieren, wordt de buikholte geopend. De gedilateerde en gedisloceerde
lebmaag ligt nu vlak vóór of direct onder de laparotomiewond. De repositie
is betrekkelijk gemakkelijk en eventueel kan door punctie van de lebmaag
de spanning verminderd worden (Numans en Toussaint Raven,
1958).

Ter voorkoming van recidief kunnen nu drie verschillende maatregelen ge-
nomen worden.

-ocr page 357-

Pig.

Intrathoracaal gelegen buikholte organen van een volwassen rund, van achteraf

gezien (naar Nickel en W i 1 k c n s, Hannover, 1955).
1. pensvoorhof; 2. netmaag;
3. oesophagus: 4. voorste ventrale penszak; 5. leb-
maag; 6. pylorus; 7. duodenum; 8, pancreas: 9. lever; 10. nier: 11. 13e rib; 12. ventr.

buikwand; 13. linker longitudinale penssulcus.
a. parietale blad van het omentum majus: b. viscerale blad van het omentum majus;

c. boekmaag bedekt door het omentum minus.
I. penshechting; H. omentum majus hechting ventraal; Hl. lage omentum majus

hechting rechts.

1. Na een direct volgende rumenotornie wordt de ventrale grote penszak
een handbreed achter de .sciieiwand met de pensvoorhof en de grote
penszak aan de ventrale buikwand gefixeerd.

Dit geschiedt door beide uiteinden van een lange zijden of perion draad,
ieder voorzien van een zwak gebogen of rechte scherpe naald (lengte
±: 7 cm), vanuit de ventrale penszak naar ventraal te steken met een

-ocr page 358-

tussenruimte van ongeveer 5 cm, dus door de pensvv\'and, omentum majus,
peritoneum, spierwand en huid (Fig. 1, I). Zodoende ontstaat een U-
vormige hechting, die aan de huidzijde onder een matige spanning wordt
geknoopt.

Deze hechting moet na ongeveer 4 dagen worden verwijderd, aangezien
er anders kans bestaat op een permanente pensfistel. In dit tijdvak is een
behooriijke fibrineuze peritonitis ontstaan en zal de daarmede verband
houdende verkleving en vergroeiing van pens via omentum majus aan
de ventrale buikwand voldoende zijn om de weg naar links voor de
lebmaag te versperren (H a n s s e n, e.a. 1957).
Onze resultaten waren als volgt:

Aantal

runderen

Genezen

Recidief

Niet genezen

25

20

1

4

zeer lange koe; lebmaag

1 X ventr. penshechting

was achter de pensfixatie

uitgescheurd; acute

langs geschoven.

uitgebreide peritonitis.

2e operatie volgens

2 X lebmaagdilatatie rechts.

S t r a i t O n en

1 X onbekend.

Mcl ntee (1959)

volledig herstel.

Bij sectie van twee genezen koeien bleken vrij grote afgekapselde abces-
sen te zetelen in de omgeving van de ventrale pensfixatie. Deze koeien
wilden niet groeien, al waren er verder geen klachten. De pens was vrij-
wel geheel aan de ventrale buikwand vergroeid en in zijn motiliteit
waarschijnlijk ernstig belemmerd; verder zijn geen afwijkingen gevonden.

2. Het omentum majus wordt vanaf de milt over een afstand van ± 25
cm naar caudaal aan de linker onderbuikwand gehecht (S tob er,
1958).

Stöber\'s resultaten waren:

Aantal
runderen

Genezen

Recidief

Niet genezen

11

8

2

1

2e operatie op

dunne darmlis in

dezelfde manier:

hechting geklemd.

1 genezen

1 opnieuw recidief.

Wij hebben deze methode nooit toegepast, daar de maatregel ons niet
voldoende leek.

3. De laparotomiewond wordt ± 30 cm lager gemaakt, eventueel in de
richting van het vezelverloop van de M. obliquus abdominis internus.
(van caudodorsaal naar cranioventraal).

De gereponeerde lebmaag wordt aan het omentum majus (fig. l,a), dat
aan de linker longitudinale penssulcus (fig. 1, 13) ontstaat, in de ope-
ratiewond teruggetrokken en dit grote net op ongeveer 5 cm afstand

-ocr page 359-

\\an de aanhechting aan de lebmaag met een lange perlondraad (nr. 3)
enkele malen doorstoken.

Beide uiteinden worden voorzien van een zwak gebogen of rechte
scherpe naald (lengte
± 1 cm) en deze worden nu vanuit de buikholte,
buiten het omentum majus om, in de mediaanlijn of iets links daarvan,
tussen het xyphoid en de navel door de ventrale buikwand naar ventraal
gestoken, dus door het peritoneum, spierwand en huid (fig. 1, II).
Zo ontstaat weer een U-vormige hechting, die aan de huidzijde onder
een behoorlijke spanning wordt geknoopt en 10 dagen kan blijven zitten.
Het omentum majus verkleeft en vergroeit aan de ventrale buikwand en
houdt daarmee de lebmaag op zijn plaats, terwijl deze laatste zijn vrij-
heid behoudt, evenals de pens.

De resultaten, in de Heelkundige Klinik bereikt, zijn:

.Aantal runderen

Genezen

Recidief

6

6

Het aantal is te gering om er een definitieve uitspraak over te kunnen
doen.

II. Vanuit de rechter flank.

Door een wisselsnede wordt de buikholte geopend. De huidsnede wordt
verticaal gemaakt, de M. obliquus abdominis externus van craniodorsaal
naar caudoventraal in het vezelverloop gekliefd, de M. obliquus abdominis
internus van caudodorsaal naar cranioventraal gespleten, en de M. trans-
versus abdominis verticaal, evenals de fascia transversa in het peritoneum.
De gedilateerde en gedisloceerde lebmaag wordt met de linker arm over de
pens langs de linkerbuikwand naar beneden geduwd en daarna langs de
rechterbuikwand buiten het omentum majus aan de pylorus naar rechts-
boven getrokken.

Het omentum majus, dat aan de rechter zijde van de buik het darmcon-
voluut bedekt (fig. 2, a en b) en een voortzetting is van het deel dat uit de
linker longitudinale penssulcus (fig. 1, 13) komt, de lebmaag in zich op-
nemend, wordt onder een geringe spanning in de rechter flankwond samen
met het peritoneum gehecht (fig. 2, bovenste stippellijnen). Deze fixatie
kan ook tot stand worden gebracht door het omentum majus vanuit de
hoger gelegen laparotomiewond vlak boven de arcus cruralis rechts aan de
buikwand te hechten (fig. 1, III en fig. 2, onderste stippellijnen), met het
idee, dat de trekkrachtsverhoudingen op de lebmaagfundus beter tot hun
recht komen. Zodoende kan de lebmaag zich niet meer naar links verplaat-
sen. De hiermee bereikte resultaten waren:

Aantal runderen

Genezen

Recidief Niet genezen

Heelkunde, Utrecht 5

5

— —

Dirksen (1961) 45

37

4 3

1 X peritonitis

1 x atonie

1 X dilatatie rechts

-ocr page 360-

Iir. Vanuit beide flanken.

Wanneer de lebmaag \\anuit de linker flank niet of onvolledig te repo-
neren is, kan de repositie ondersteund worden vanuit de rechter flank. Voor-
al een operateur met korte armen zal hiervan voordeel kimnen hebben. Het
voorkomen van recidief kan dan na de repositie met een van de bovenge-
noemde methoden gerealiseerd worden.

Conclusie.

Zoals reeds werd vermeld worden de behandelingsmethoden met de patiënt
in rugligging als minder geschikt voor de praktijk beschouwd. Dc methoden
bij het staande dier, waarbij dc fixatie van het omentinn majus wordt ge-
bruikt als middel ter voorkoming van recidief, vragen een goed inzicht van
de operateur in de anatomische verhoudingen van het grote net.
Beter dan een geschreven tekst kunnen de bijgevoegde tekeningen een
bijdrage leveren om inzicht, in het bijzonder wat de ligging van de leb-
maag in en ten opzichte van het omentum majus betreft, te verwerven.
Voelt men zich niet zeker, dan is het beter voorlopig nog vast te houden aan
de methode, waarbij de pens in de ventrale buikwand wordt gefixeerd.
(Hansen e.a., 1957).

Men zij zich echter bewust van de complicaties, die hierbij kunnen op-
treden; een postoperatieve behandeling met antibiotica kan nuttig zijn ter
voorkoming van moeilijkheden.

-ocr page 361-

SAMENVATTING.

Een aantal behandelingsmethoden voor een gedilateerde en gedisloceerde legmaag
naar links bij het rund wordt besproken.

Er wordt de aandacht gevestigd op het voorkomen van de gedilateerde lebmaag
in de rechter buikhelft.

De Kliniek voor Heelkunde wil gaarne runderen met een zekere of vermoedelijke leb-
maagdilatatie rechts ter plaatse behandelen.

Dit naar aanleiding van de mogelijkheid, dat de toestand van het dier vervoer niet
meer toelaat of dat uit economische overwegingen het vervoer naar Utrecht niet
lonend is.

SUMMARY.

Some methods for treatment of a dilatated and displaced bovine abomasum are dis-
cussed. Attention is paid to the incidence of the dilatated abomasum in the right
part of the abdomen.

LITER.ATUUR

Dirksen, G.: Die Erweiterung, Verlagerung und Drehung des Labma.gens beim

Rind. Zbl. Vet. Med., VIII, Heft 9 en 10, (1961).
E s p e r s e n, G.: Dilatatio et dislocatio ad dextrain abomasi bovis. Nord. Vet Med.,
13, suppl.\'l, (1961).

Hansen, A. G.a.o.: Displaced abomasum: a relatively common bovme syndrome.

Mod. vet. Pract., 38, 129, (1957).
Moore, G. R. a.o.: Displacement of the bovine abomasum. Vet. Med., 49, 49,
(1954).

N u m a n s, S. R. en T o u s s a i n t R a V c n: Liggingsveranderingen van de lebmaag

bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk.. 83, 1199, (1958).
P i n s e n t, P. J. N., N e a 1, P. and R i t c h i e, H. E.: Displacement of the bovine

abomasum: a review of 80 clinical cases. Vet. Ree., 73, 729, (1961).
Rosenberger, G. und D i r k s e n, G.; Über die Labmagenvcrlagcrung des Rin-
des.
Dtsch. \'tierärztl. Wschr., 64, 2, (1957).
S t c e r c, J. H. and N e a 1 y, J.: Correction of the displacement of the bovine abo-
masum\'.
Mod. vet. Pract., 39, 45, (1958).
S t r a i t o n, E. C. and M c I n t e e, D. P.: Correction of the displaced abomasum.

Vet. Rec.,7\\,871, (1959).
W a g e n a a r, G. en Hooghiemstra, J. S.: De lebmaagdislocatie naar hnks.

Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1295, (1961).
Voordrachten gehouden op de „Tagung über Rinderkrankheiten der Deutschen Vete-
rinärmedizinischen Gesellschaft" in Hannover op 6 oktober 1960:

E s p e r s c n, G.: Die rcchtsseiti.gc Labmagenerweiterung und -Verlagerung (Dilatatio

abomasi cum dislocatio dextra) beim Rind.
D i r k s e n, G.: Vorkommen, Ursachen und Entwicklung der linksseitigen Labmagen-
verlagerung (Dislocatio abomasi sinistra) des Rindes.
N u m a n s, S. R.: Erfahrungen mit der operativen Reposition von Lageverände-
rungen des Labmagens und im Dickdarm des Rindes.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 68,
2-17, (1961).

-ocr page 362-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Open tuberculose bij een rund tengevolge van
een besmetting met aviaire tuberkelbacteriën.

Open tuberculosis in a cow caused by infection with
avian tubercle bacilli.

door C. VAN BEUSEKOM^) en J. G. A. VAN DER MAAS^)

Van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland.

Casuïstiek.

Het rund Roosje 4 werd in 1951 geboren en vertoonde bij de oorspronke-
lijke eigenaar J. P. v. W. te N.A. bij de jaarlijkse tuberculinatie geen reactie
tot 26/29 november 1954. Bij de V.Z. bleek het toen negatief. Op 13/16
december 1955 werd naar aanleiding van een zwelling bij de single-test een
V.Z. uitgevoerd met als uitslag (H-A-B) 7-8/2-8. In november 1956, decem-
ber 1957, januari 1959 en februari 1960 vertoonde het dier geen reactie.
Op 27 april 1960 verhuisde Roosje 4 naar het bedrijf van de Fa. K. te N.A.
en reageerde op 27 december-30 december 1960 niet bij een koppeltuber-
culinatie van 59 stuks (58 negatief, 1 V.Z. en negatief).
In de loop van de zomer 1961 trad vermagering op en begon Roosje 4 te
hoesten. 13e eigenaar isoleerde haar in een aparte stal.
Op 9 augustus volgde een tuberculinatie en bij de controle op 12 augustus
1961 waren de maten 5-5-8 (H-A-B).

Sectie en bacteriologisch onderzoek.

Aangezien wij Roosje niet vertrouwden, werd zij op 16 augustus 1961 te
■Mkmaar geslacht en afgekeurd voor consumptie.

De organen, welke wij van dit rund via het slachthuis ter beschikking kre-
gen, waren aangetast door oude tuberculeuze haarden, met name lever,
nieren en bijbehorende lymfklieren.

De longen vertoonden, naast oude haarden, een uitzaaiing met grofmiliaire
haardjes.

Het tuberculeuze materiaal werd met zand en 0,5 n H2SO4 voorbehandeld.
Enting geschiedde op Loewensteins voedingsbodem mèt en zonder glyce-
rine, Assen- en glycerine-agarbodems.

Op alle media werd na 3-6 weken groei waargenomen, zodat er reden was
om aan aviaire tuberkelbacteriën te denken.

De stam werd opgezonden naar het Centraal Diergeneeskundig Instituut,
afd. Rotterdam, waar collega H u i t e m a een verder onderzoek ver-
richtte.
Hij schreef:

„De door U gezonden cultuur, geïsoleerd uit een gegeneraliseerde t.b.c.,
betreft aviaire t.b.c.

Voor zover bekend is dit het derde geval van gegeneraliseerde t.b.c. bij
runderen in Nederland.

Elders (Freiburg) is dit vaker aangetroffen.\'

\') Dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland.

Dierenarts-bacterioloog bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland.

-ocr page 363-

Als afsluiting van deze mededeling willen wij aanhalen wat Van der
Hoeden in zijn boek „Zoönosen" schrijft.

„Onder 137 in ons land uit tuberculeuze runderen gekweekte stammen,
heb ik 4 maal het typus gallinaceus aangetroffen. In 3 dezer 4 gevallen
waren de afwijkingen bij de dieren van zeer ernstige aard: buitengewoon
hevige, dicht uitgezaaide miliaire longtuberculose en in één der koeien
bovendien nog een aantal snel vervallende haarden in lever, nieren en
lympheklieren."

Op 20 september 1961 is het gehele veebeslag getuberculineerd. Bij de
controle op 23 september 1961 bleken er 53 runderen vrij van reactie te
zijn. Zeven runderen reageerden met harde zwellingen (respectievelijk 7
mm, 2 mm, 3 mm, 4 mm, 2 mm, 5 mm en S\'/z mm).

Op 4 december 1961 werd het gehele veebeslag gehertuberculineerd vol-
gens de V.Z.-methode en van de 69 runderen reageerde er één aspecifiek.
(H-A-B : 8-11-11).

Door de tijdige isolatie van Roosje heeft eigenaar de infectie in het koppel
tot een mininnnn beperkt.

S.A.MENVATTING.

Beschrijving van een geval van gegeneraliseerde tuberculose bij een rund, besmet met
de aviaire tuberkelbacil.

SUMMARY.

The authors give a description of a case of generalised tuberculosis in a cow, infected
with the avian tubercle bacillus.

1792.

Cheveaux de Selle et de Carosse à Vendre, entr\'autres une Superbe Jument de la
plus belle race Normande, très propre à faire une excellente poulinière, \'s adresser
à l\'hotel de
la Place Royale, à Utrecht.

Mr. ]. W. C. van Catnpen: Advertenties uit de „Utrechtsche Courant" (1792).
Jaarboekje van „Oud-Utrecht", 1961.

„Green face" bij kapoenen.

Na kapoeneren van jonge haantjes d.m.v. hormooninplantaties in de nek, deden
zich verscheidene gevallen voor van een groenachtige verkleuring onder de huid
van de kop, gepaard gaande met zwellingen aan kop en nek. Een en ander bleek
een gevolg te zijn van bloedingen, veroorzaakt door het inbrengen van de hormoon-
tabletten. Extra toevoeging van vitamine K en E aan het rantsoen, 12 dagen voor
de hormoonbehandeling, voorkwam de verschijnselen.

Pluimveepers, XVI, 552, (1961).

Pindakaas slecht voor vogels?

De heer Ch. K. M i c h o 1 s, onderzoeker aan de afdeling vogels van het .Amerikaanse
Biologische Museum, meent dat pindakaas, wanneer teveel gevoerd, dodelijk kan
zijn voor vogels.

Hij seceerde nl. verschillende dieren, waarbij de oesophagus dichtgeplakt was met
pindakaas.

Het kan volgens hem wel gevoerd worden, maar dan gemengd met korrelvoer.

Mod. vet. Pract., 42, 22, (1961).

-ocr page 364-

REFERATEN

Algemeen

MEER ZORG VOOR HUIDEN EN VELLEN ALS BIJPRODUKTEN.

H e r w ij n e n, W, B. van: De Waliteit van huiden en vellen uit een oogpunt van
lederbereiding.
Veeteelt en Zuivelber., 4, 245, (1961).

In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de eisen die de leerlooier aan goede
huiden en vellen stelt, en van de factoren die de kwaliteit al te vaak nadelig blijken
te beïnvloeden: voeding, verzorging en transport, afrastering en runderhorzel, voorts
ook onjuiste behandeling bij het slachten.

Volgens de schrijver komt kwaliteitsvermindering van huiden wegens ondeskundige
opening en afdoening in Nederland nog zeer vaak voor, „zelfs nog op de grote en
allergrootste abattoirs"; hiermee zouden in de miljoenen lopende bedragen verloren
gaan. Een verbetering moet op korte termijn mogelijk zijn.

Voorts vraagt sehr, zich af of op de abattoirs het vee, voordat het wordt geslacht,
„automatisch" gereinigd zou kunnen worden. De hygiëne in de slachthuizen zou be-
vorderd worden, en de huiden zouden meer handelswaarde krijgen, door vermindering
van bacteriegroei op de huiden en bloedvlekken op het leer. (Is het voorlopig niet
beter de huiden te reinigen nä het afslachten en vóór het zouten?)

Van Logtestijn.

Anatomie, histologie en embryologie

VERBAND TUSSEN MORFOLOGIE EN ENDOCRINE WERKING VAN DE
STIERTESTIS,

Hay, M, F. e.a,: Relationship between morphology and endocrine function of the
bull testis.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
Op een leeftijd van 4/2 maand stijgt bij stierkalveren zeer snel de tot dan tcK- ge-
ringe produktie van testosteron in de testis. Het interstitium is dan meer met Leydig-
cellen gevuld dan ooit. Het testisgewicht en de diameter van de tubuli semiferi nemen
vanaf dit moment snel toe. Tegelijkertijd groeien de vesiculae seminales snel uit en
neemt het gehalte van deze klieren aan fructose en citroenzuur toe, hetgeen gevol.gen
zijn van de testosteronwerking, (Ramlammeren vertonen volgens Courot dezelfde
plotselinge uitgroei op een leeftijd van 80 dagen, Ref,)

M. F. Kramer.

Bacteriële- en virusziekten

MASTITIS DOOR EEN AEROBE SPOREVORMER,

Röhr, W, und Schwarz, IL: Ein kasuistischer Beitrag zur Cereus-Mastitis des
Rindes,
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 74, 53, (1961).

De schrijvers ontvingen voor bacteriologisch onderzoek een ontstoken uier van een in
nood geslachte koe, die vijf dagen ziek geweest was. De mastitis ging gepaard met
sterke oedemateuze zwelling en pijnlijkheid, gebrek aan eetlust, verminderde melk-
produktie van de andere kwartieren en rillen (temp, 39,1—39,3°).
Ondanks plaatselijke behandeling met een penicilline-streptomycine preparaat (Mamy-
cin), gevolgd door intramammaire infusies met supronal, en applicatie van aureo-
mycinezalf, had zich de toestand verergerd, terwijl pijnlijkheid van de spronggewrich-
ten zich begon te ontwikkelen.

Uit dit uier werd een reincultuur van Bacillus cereus gekweekt. Dezelfde bacterie
werd ook uit stof- en vuilmonsters uit de stal geïsoleerd.

De uit het uier gekweekte cultuur was gevoelig voor streptomycine en supronal, maar
niet voor penicilline,

-ocr page 365-

Schrijvers merlien op, dat Bacillus cereus toxinen en Proteinasen kan vormen. Zij ver-
moeden dat vrijkomen van deze stoffen bevorderd is door bacterieverval tengevolge
van de supronal- en aureomycinebehandeling en menen zo de ziekte te kunnen ver-
klaren.

(N.B. Supronal (sulfaverbinding), en aureomycine werken alleen bacteriostatisch. De
mogelijkheid, dat
B. cereus secundair in het uier is opgetreden, terwijl de oorspron-
kelijke ziekteverwekkers door de therapie zou dus zijn teruggedrongen, wordt door
de schrijvers niet genoemd. (Ref.))

C. A. van Dorssen.

S- EN R-VORMEN VAN SALMONELLA PULLORUM IN VERB.AND MET DE
AGGLUTINATIE.

G c i s s 1 e r, H. und B a s s i o u n i, A.; S. und R. Formen von Salmonella galli-
narurn (S. pullorum)
und ihre Beziehung zur Agglutinationsreaktion. Berl. Münch,
tierärztl. Wschr.,
74, III, (1961).

In cen voordracht op de derde „Tagung der Fachgemeinschaft Geflügelkrankheiten"
te Frankfort/Main, hebben Geissleren Bassiouni hun standpunt weergegeven
in verband met het feit, dat in Holland in de laatste tijd het standpunt wordt inge-
nomen, dat zich in S-R dissociatie bevindende of zelfs volkomen „rough" stanmien
zich in het bijzonder voor agglutinatie doeleinden zouden lenen.
„Diese Ansicht scheint auf eine Untersuchung von VanDorsscn en Roepke im
Jahre 1951 zurück zu gehen." Zij delen dan mede hoe deze auteurs een „F, stam"
kweekten, die eigenschappen had, die normaal niet plegen op te treden. „Ungeklärt
bleibt die Tatsache, dasz mit dem sogenannten „F. Antigen" bei Kannichen keine
Antikörper erzeugt werden konnten, obwohl das Kannichen allgemein als besonders
befähigt gilt Antikörper zu bilden."

Op grond van het feit dat de antigeenstructuur niet op de gewone wijze was vast te
stellen, betwijfelen Geissleren Bassiouni zelfs ernstig „ob es überhaupt um
die
S. gallinarum gehandelt hat".

Laatstgenoemde schrijvers komen op grond van de literatuur tot de conclusie, dat het
aanbeveling verdient voor antigeenbereiding vers geïsoleerde
S. gallinarum-stammen
te gebruiken, die op hun volle antigeengchalte gecontroleerd zijn. Zij waarschuwen
ernstig tegen het gebruik van R. stammen in het antigeen, omdat deze spontaan
agglutinabel zijn en omdat deze steeds verder kunnen dissocieren.

Bij de daarop volgende discussie heeft Roepke (Soesterberg) het volgende naar
voren gebracht:

„Wij hebben sinds 1948 reeds vier epizootiën van een pullorum-infectic gehad,
waarbij de besmette dieren niet met cen antigeen, samengesteld van „Standaard"
en „Variant" stammen, vastgesteld konden worden. De oorzaak was
S. pullorum,
die in bouillon uitgesproken „rough" gro<\'ide, op vaste voedingsbodem echter min-
der uitgesproken.

De besmette dieren konden alleen onderkend worden met cen homoloog antigeen,
bereid van de veroorzakende
S. pullorum. Daarmede werd dc gehele epizoötie
volledig uitgeroeid, wat met standaard- en variantantigcen onmogelijk was.
Daarna hebben wij de nieuwe vorm in het antigeen opgenomen met de beste
resultaten.

De afwijkende vorm van pullorum heeft verder alle typische kenmerken van de
soort en veroorzaakt, bij kuikens zowel als bij volwassen dieren, ook de typische
afwijkingen. De verwekker heeft het normale O. antigeen verloren en inplaats
daarvan R. antigeen verkregen."

Zoals trouwens ook collega Roepke overtuigd is (persoonlijke mededeling) zal het
beter zijn niet te spreken van R. stammen, maar zoals wij dat oorspronkelijk gedaan
hebben van „F" stammen en ook van „F" antigeen.

Een verwant fenomeen met dissociatie van het O. antigeen heeft Kauffmann
later beschreven bij
S. typhimurium, en enkele andere Salmonellae, als T. antigeen

-ocr page 366-

(zie Kaufmann: Die Bakteriologie der Salmonellaspecies, 1961). Ook hierbij is
de oorspronkelijke serologische structuur verloren gegaan. Het T. antigeen is echter
niet hetzelfde als het F. antigeen, want met het T. antigeen zijn wel immuunlichamen
bij het konijn op te wekken. Dat dit met het F. antigeen niet het geval is behoeven
wij niet te verklaren, maar dienen wij als feit te aanvaarden, evenals trouwens, dat
de kip geen antilichamen tegen het O. antigeen „9" maakt. Ware dit laatste het geval,
dan zou men zelfs geen afzonderlijk Standaard- en Variantantigeen nodig hebben,
maar dit laatste feit hebben de meeste publicisten zelfs nog niet eens beseft, laat staan
begrepen. (Ref.)

C. A. van Dorssen.

BLUETONGUE.

Howell, P. G.: A preliminary antigenic classification of strains of bluetonguevirus.
Onderstepoort J. vet. Res., 28, 357, (1960).

Met behulp van de moderne weefselkweektechniek is de typedifferentiatic van het
bluetonguevirus in vitro mogelijk geworden. Voordien kon dit slechts door omslachtige
en kostbare kruisimmuniteitsproeven bij schapen geschieden.

Door middel van neutralisatieprocven met reconvalescentensera in cultures van
lammerniercellen konden tot nu toe uit 22 virusstammen, 12 antigcen verschillende
typen worden onderkend. Er werd slechts een geringe overlapping tussen dc ver-
schillende typen gevonden.

Deze verscheidenheid van virustypen verklaart het optreden van bluetongue in te-
voren met quadrivalent vaccin geënte kudden.

Een snelle typering van de betreffende typen bij uitbraken en opneming van deze
typen in de ter plaatse toe te passen vaccins, wordt bepleit.

Nathans.

FACTOREN DIE BIJ OVERBRENGING VAN VARKENSINFLUENZA VIRUS
EEN ROL KUNNEN SPELEN.

Peterson Jr., W. D., Davenport, F. M. and Francis, Th.: A study in
vitro of components in the transmission cycle of swine influenza virus, ƒ.
exper.
Medicine,
114, 1023, (1961).

S h o p e heeft de hypothese gepropageerd dat varkensinfluenza virus zich in dc na-
tuur handhaaft door middel van tussengastheren; de longworm van het varken die
uiteindelijk het virus naar varkens overbrengt, nadat deze weer een deel van zijn
ontwikkelingscyclus in dc aardworm heeft doorgemaakt. Gedurende de passage in
longwormen en aardwormen zou het virus in „gemaskeerde" vorm aanwezig zijn,
omdat het niet direct kan worden aangetoond. Het gemaskeerde virus zou men pas
kunnen aantonen wanneer het met longwormlarven besmette varken ziek wordt nadat
het is blootgesteld aan b.v. slecht weer (een provocerend moment). Het uiteindelijke
bewijs van deze hypothese is evenwel nooit experimenteel geleverd, wat grotendeels
het gevolg is van de enorm hoge kosten wanneer men met varkens als proefdier gaat
werken en door het probleem varkens lange tijd geheel geïsoleerd tc houden.
Een poging in deze richting is gedaan, door de aanwezigheid en de eigenschappen
van stoffen te onderzoeken die de hemagglutinatie van het influenzavirus remmen en
welke voorkomen in extracten van varkenslongen, -serum, -longslijm, longwormen en
aardwormen. Daarnaast heeft men in celculturen van varkenslongen, long- en regen-
wormen getracht het virus te kweken.

Er is gebleken dat longwormextracten en -suspensies van longwormen inderdaad
receptorachtige stoffen bevatten die influenzavirus adsorberen, wat dus een overeen-
stemming kan zijn met de hypothese, dat de longworm een rol speelt in de cyclus
van het influenzavirus. Er is evenwel niet waargenomen of het virus zich in long-
wormen kan handhaven of vermenigvuldigen. Uit aardwormen, besmet (ingespoten)
met influenzavirus, kon men reeds na 6 dagen het virus niet meer isoleren zodat zij

-ocr page 367-

menen, dat deze worm hoogstens een passieve rol bij de overbrenging van influenza-
virus zal kunnen spelen.

Wel is het mogelijk influenzavirus in celkweken van varkenslongen te laten groeien.
Men zag wel geen cytopathisch effect van de cellen, maar wel een toename van de
virusconcentratie.

H. A. E. van Tongeren.
Parasitaire-, protozoaire- en tropische ziekten

BIOLOGISCHE BIJZONDERHEDEN VAN TRICHOMONAS FOETUS.

Petkoff, K. (Sofia): Ueber einige biologischen Sonderheiten des Trichomonas
foetus. Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
Tijdens het onderzoek van 137 culturen van Trichomonas foetus werden 4 fasen bij
de vermeerdering in vitro vastgesteld, die identiek zijn met die bij de vermeerdering
van bacteriën.

I. latente fasen (embryonale periode), waarbij geen vermeerdering van het aantal
Trichomonaden vastgesteld wordt en die gemiddeld 16 (4-80) uren duurt.
II. fase der vermeerdering (jeugd en groei), waarbij het aantal Trichomonaden zich
progressief vermeerdert en die gemiddeld 36 (8-96) uren duurt.

III. stationnaire fase (rijpheid), waarbij het bereikte maximum aantal der Tricho-
monaden behouden blijft en die gemiddeld 31 (8-72) uren duurt.

IV. fase van het afsterven (ouderdom), waarbij de Trichomonaden progressief af-
sterven en die gemiddeld 43 (16-104) uren duurt.

De vermeerderingspotentie van de Trichomonaden en hun weerstandsvermogen tegen
uitwendige ongunstige invloeden zijn het grootst aan het einde van de Ile of groei-
fase en in het begin van de Ille of rijpheidsfase; bij de overige fasen zijn deze kleiner.
Een invloed op de kwalitatieve veranderingen oefent ook de vermeerderingsfase der
moedercultuur uit, waarvan de dochterculturen afstammen. De veranderingen in de
pH van de voedingsbodem van de dochterculturen, die van de fasen jeugd (II) en
rijpheid (III) der moederculturen afstammen, voltrekken zich stormachtiger dan die
welke van de fase ouderdom (IV) afstammen; daarentegen is hun maximale weer-
standsvermogen tegen 5% kaliumpermanganaat, als ook hun vermeerderingspotentie
bij grotere verdunningen kleiner.

H. G. van Waveren.

Verloskunde, gynaecologie en steriliteit

BETEKENIS VAN STREPTOKOKKEN BIJ DEKZIEKTEN.

H u b r i g, Th. und W o h a n k a, K. (Berlijn, Jena) : Untersuchungen über die Be-
deutung der Streptokokken als Erreger von Paarungs- und Besamungsinfektionen des
Rindes.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
Streptokokken worden ervan beschuldigd bij het rund de veroorzaker van dekziekten
te kunnen zijn die als
Streptococcus genitalis aangeduid wordt. Ze worden ge-
vonden bij metritiden, in de baarmoeder, in de foetus in gevallen van abortus, bij
onvruchtbare dieren, in het sperma, de testes, de vagina, de vulva en in de cervix
uteri. De vroegere opgaven zijn zeer onnauwkeurig en onbetrouwbaar daar eerst in
1933 door Lancefield met behulp van de precipitatie een serologische groepen-
differentiatie mogelijk werd. Deze differentiatie (biochemisch en serologisch) werd
later door het werk van Seelemann, Bergey en vele anderen uitgebreid en
vervolmaakt.

Seelemann vond de volgende streptokokkengroepen in de genitaaltractus van ge-
zonde en van in de voortplanting gestcwrde runderen: groep A, B, C, E, G, N en
daarnaast de niet groepcerbare
Streptococcus viridans en Streptococcus acidominimus.
De laatste is een typische, bijna regelmatig in de schede van het rund voorkomende
alfa-hemolytische, vergroenende
Streptokokkus.

-ocr page 368-

Proeven over het voorkomen van Streptokokken werden ingesteld bij:

a. geslaehtsgezonde en nog nooit gedekte of geïnsemineerde vaarzen,

b. éénmaal gedekte of geïnsemineerde en direct drachtig geworden vaarzen,

c. koeien uit koppels met verschijnselen van gestoorde vruchtbaarheid,

d. baarmoeders van geslachte runderen,

e. infectieproeven met bekende streptokokkenstammen bij geslaehtsgezonde vaarzen.
Het materiaal werd verkregen door een metaaldraad met een 5 x 5 cm grote netel-
doek te omwikkelen en deze onder zoveel mogelijk steriele voorwaarden in dc om-
geving van de cervix uteri te brengen. Het met cerv-icaalslijm volgezogen neteldoek
werd op blocdagar uitgespatcld en 2 uur bebroed. Daarna werd het doek verwijderd
en de voedingsbodem 18 uur bebroed. Uit de uterus werd materiaal verkregen door
middel van een biopsieapparaat.

In 78% van de cervicaalslijmmonsters konden Streptokokken aangetoond worden,
terwijl slechts 3.1% steriel was. 97.8% van alle stammen lieten zich serologisch niet
in groepen onderbrengen.

De gevonden Streptokokken konden in 3 groepen onderscheiden worden:

1. Streptococcus acidominimus (91%).

2. Streptococcus viridans (6.5%).

3. Streptococcus uberis (0.95%), behorend tot de serologische groep E.

Een causaal verband tussen storingen in de vruchtbaarheid en het voorkomen van een
bepaalde streptokokkensoort kon bij deze onderzoekingen niet gelegd worden. Bij
maagdelijke of drachtige vaarzen, bij koeien met al of niet gestoorde vruchtbaarheid,
steeds kwam de
Streptococcus acidominimus het meest frequent voor, zodat deze kiem
als een normale schedebewoner aangezien kan worden, waaraan geen steriliteit ver-
oorzakende betekenis wordt toegekend.

Van 87 slachtrunderen werden de uteri onderzocht: in het laboratorium werden deze
onder strenge aseptische voorzorgsmaatregelen geopend, waarna in de streek van de
bifurcatie de slijmvliesoppervlakte met een scalpel afgekrabd werd. Het materiaal
werd gesuspendeerd in fysiologische NaCl-oplossing. Na centrifugeren werd een öse
van de suspensie van bodcmbezinksel en heldere bovenstaande vloeistof genomen, op
blocdagar geënt en 24 uur bebroed. In 13% konden geen Streptokokken aangetoond
worden, in 76% de
Streptococcus acidomonimus.

Infectieproeven met Streptokokken uit de groepen A, B, C, D en E veroorzaakten geen
aandoeningen van de genitaaltractus, noch bij cervicalc noch bij intraüterine infectie,
terwijl er geen nadelige invloed op de vruchtbaarheid van de proefdieren waarge-
nomen kon worden.

H. G. van Waveren.

Voedingsmiddelenhygiëne

BEOORDELING VAN LEUCOSE BIJ SLACHTDIEREN.

Kraus, H.: Zur Untersuchung und Beurteilung der Lcukose bei Schlachttieren.
Schi. u. Viehhof Zeit., 61, 408, (1961).

Na bestudering van de zeer uitgebreide literatuur over de leucose bij runderen is de
schrijver tot de conclusie gekomen dat veel te weinig aandacht wordt geschonken aan
het feit dat in meer dan 90% van de gevallen van leucose de skelctmusculatuur Icu-
cotisch veranderd is, ook al is er macroscopisch niets te zien.

■Alhoewel men er nog niet in is geslaagd leucose van een rund op een ander rund
of een andere diersoort over te brengen, is het ook lang niet zeker dat de verwekker
— men helt steeds meer over naar de mening dat dit een filtreerbaar agens is —
ongevaarlijk is voor andere runderen of andere diersoorten of zelfs de mens.
Schrijver stelde een onderzoek in bij 20 koeien, tussen 4 en 8 jaar oud, die lijdende
waren aan leucose. Daarbij bleek dat het vlees van 18 van deze dieren, bij organo-
leptisch onderzoek zeer vochtig was (gem. 80.73% vocht), hetgeen vermoedelijk ver-
oorzaakt werd door het hoge vochtgehalte van leucotisch weefsel en de insufficiëntie
van de aangetaste hartspier.

-ocr page 369-

Steeds was bij die 18 dieren de skeletmusculatuur leucotisch geïnfiltreerd, terwijl daar
maeroeopiseh niets van te zien was.

Bij het onderzoek na het slachten dient t.a.v. leucose speciale aandacht te worden
geschonken aan de — mede uit eigen onderzoek gebleken — predilectiplaatsen, n.l.
middenrif, kauwspieren, lebmaag en hart, en daarvan vooral de rcchterboezemwand en
in iets mindere mate ook de rechterkamerwand. Soms zijn hier al leucotische ver-
anderingen waar te nemen, terwijl er nog geen zwelling van milt en lymfklieren, zelfs
geen verandering in het bloedbeeld, aanwezig is.

Schrijver acht het, mede in verband met deze kwestie, noodzakelijk dat histologisch
onderzoek algemene ingang vindt. Enkele van de conclusies, die de schrijver aan het
eind van zijn artikel geeft, zijn waard hier vermeld tc worden:

a. het onderzoek van van leucose verdachte dieren, dient nauwgezet te geschieden
en moet zich vooral concentreren op de prcdilectieplaatsen;

b. van „plaatselijke" leucose kan en mag niet gesproken worden. Bij enige vorm van
leucose mag dus nooit onvoorwaardelijke goedkeuring volgen, het is beter het
vlees van deze slachtdieren in het geheel niet meer in consumptie tc brengen,
mede in verband met de bestrijding van leucose in de veestapel;

c. gevallen van leucose dienen in de maandstaten apart te worden vermeld om meer
betrouwbare statistische gegevens te verkrijgen.

Van Logtestijn.

Zootechniek

GYNAECOM.ASTIE BIJ BOKKEN.

U 1 1 n e r, W.: Uber 2 Fälle von Gynäkomastie bei Ziegenböcken. Tierärztl. Umsch.,
16, 146, (1961).

De volkomen ontwikkeling van de mammae bij het manlijke dier heet gynaecomastie.
Dit verschijnsel komt bij de huisdieren wel eens voor; vooral bij bokken en bij stieren
wordt deze afwijking gevonden.

Sehr, heeft bij het onderzoek van twee bokken melk in het uier, een klinisch volkomen
normaal geslachtsapparaat en een geleidelijk afnemende spermakwaliteit en libido
waargenomen. Bij sectie werden boven in de testikels verkalkte haarden gevonden en
bij histologisch onderzoek bleek, dat er een remming van de Spermiogenese aanwezig
was en dat cen gedeelte van de cellen van Leydig pycnotisch was.
Daar bij deze bokken, die vroeger fertiel waren, geen andere afwijkingen (tumoren
bijv.) werden gevonden kon de storing in het hormonale evenwicht niet worden ver-
klaard.

J. Hendrikse.

DE K.I. BIJ GEITEN IN SAARLAND.

B o n f e r t, A. : Erfahrungen mit der Ziegenbesamung in Saarland, Rapport IVe Int.
Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.

In 1958 is men in Saarland met de geiten K,I, begonnen, omdat ook hier tengevolge
van de verbeterde economische omstandigheden het aantal geiten verminderd is,
zodat de bokhoudcrij in verschillende gemeenten minder rendabel is geworden, zelfs is
opgeheven.

Terwijl in 1958 243 geiten met het sperma van 2 bokken door 5 inseminatoren ge-
inscmineerd zijn, hebben in 1960 9 inseminatoren 1617 eerste inseminaties met het
sperma van 5 bokken verricht.

Iedere morgen is het sperma opgevangen en gedurende een kwartier in een waterbad
van 30° C geplaatst, waarin zich tevens de verdunningsvloeistof „spermasol" bevond,
bevattende 3% eidooier, natrium-citraat, monokaliumfosfaat en gelatine; pH = 6,9,
Na verdunning wordt het waterbad met inhoud in een koelkast bij 4° C gezet ge-
durende een uur. Het aldus tot 12 ä 14° G gekoelde sperma wordt daarna per open-
baar middel van vervoer in termosflessen, waarin gummiballons met water van 12 ä

-ocr page 370-

14° C, naar de dierenarts-inseminatoren verzonden, die het sperma gewoonlijk binnen
6 ä 7 uur na het opvangen gebruiken bij de eigenaars thuis. Het bijeenbrengen van
geiten op bepaalde inseminatieplaatsen komt ook wel voor. Voor het verkrijgen van
een hoog drachtigheidspercentage wordt gewezen op de ouderdom van het sperma,
het waarnemen van de run?heid door de eigenaar en het bronststadium.
Het inseminatieseizoen duurt slechts van begin oktober tot begin januari. In 1959
heeft van de 769 geïnsemineerde geiten 61.5% gelam.d van de eerste inseminatie en
86..3% in totaal. Volgens de geboortegegevens komt men tot 26.3% eenlingen, 55.5%
tweelingen, 16.9% drielingen, 1.3% vierlingen, 57.5% bok-, 40.9% geitenlammeren
en 1.6% kwenen. Het percentage gehoornde exemplaren is niet vermeld.

ƒ. Blokhuis.

ABORTUS BIJ ANGORAGEITEN T.G.V. AFWIJKINGEN IN HET CORPUS
LUTEUM.

Heerden, K. M. van: Luteal failures as a cause of abortion in Angora goats in
South Africa.
Rapport IVe Intern. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen,
1961.

Tengevolge van een aanzienlijke stijging van de vraag naar mohair, vermeerderde het
aantal angorageiten in Zuid-Afrika van 1946 tot 1960 van 500.000 tot 1.000.000 stuks.
Gedurende de daaraan vcx)rafgaande jaren waren de Angorageiten in stand gehouden,
mede door nauwe inteelt. De in sommige kudden bij zelfs 70% van de dieren voor-
komende abortus werd volgens vroegere onderzoekingen niet veroorzaakt door een
protozoair- of bacterieel agens, resp. virus, uitwendige invloeden en voedingsdeficiën-
ties. Deze vorm van abortus zou berusten op een erfelijke basis, omdat deze regel-
matig optreedt bij dezelfde geiten, niet over te brengen is op andere normale Angora-
geiten, geiten van ander ras en schapen en bij de gewoonlijk aborterende dieren niet
te verhinderen is door verandering van voeding en uitwendige omstandigheden.
Bovendien waren deze Angorageiten sterk ingeteeld zonder bloedverversing sedert
1896. Bij histologisch onderzoek van de corpora lutea en hypofysen van 4 normaal
drachtige geiten en 9 gevallen van abortus bleek, dat bij normale drachtige geiten
grote luteinecellen met vesiculaire kernen en in de hypofyse dicht op elkaar gepakte
actief secernerende cellen met baksteenrode granula in het cytoplasma en betrekkelijk
kleine basofiele cellen met tot pyknose neigende kernen aanwezig zijn. Bij de abor-
terende geiten is in het corpus luteum het bindweefsel overheersend, de luteinecellen
vertonen pyknotische kernen en in de hypofyse laten de acidofiele cellen pyknotische
kernen zien en nemen de basofiele ccllen in aantal toe, speciaal in het centrale ge-
deelte.

In overeenstemming hiermee zijn de onderzoekingen van o.a. P e a r c e, die meent
dat de luteotrofe hormonen gesecerneerd worden door de acidofiele cellen van de
hypofyse.

Deficiënte LTH-secretie veroorzaakt regressie van het corpus luteum, een tekort aan
progesteron, sterven en uitdrijven van de vrucht.
Deze afwijking zou berusten op genetische basis.

J. Blokhuis.

PREPUTIAALSPOELING EN BACTERIEGEHALTE VAN STIERSPERMA.

C e m b r O w i c z, H. J. and O s b o r n e, A, D.: The effect of preputial cavity treat-
ment on the number and types of bacteria in semen samples and sheath washings.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
In dit onderzoek is de invloed onderzocht van preputiaalspoelingen op het bacterie-
gehalte van stiersperma. Spoelingen met fysiologische zoutoplossing en met acri-
flavineoplossing 1:10.000 hebben weinig invloed op dit gehalte. Het gebruik van anti-
biotica in olie (tetracycline of streptomycine met penicilline) geeft betere resultaten.
De vloeistof blijft één uur in het preputium, dat om de 10 minuten wordt gemasseerd.

-ocr page 371-

Een tweede en een derde behandeling na een of twee dagen geeft nog betere uitkom-
sten. Na veertien dagen is het effect van de behandeling echter weer verdwenen.
Diphteroiden,
Pseudomonas aeruginosa en Proteus vulgaris zijn de meest voorko-
mende bacteriën.
E. coli, B. subtilis en Achromobacteria zijn minder frequent ge-
vonden en nog andere soorten konden af en toe geïsoleerd worden.
Uit het artikel bleek niet of bij het bacteriologisch onderzoek van het verdunde
sperma de antibiotica waren geneutraliseerd.

J. Hendrikse.

INVLOED VAN JODIUMDAMP OP DE VRUCHTBAARHEID VAN HET
RUND.

Moberg, R. (Finland): Possible influence of supplementary Iodine, administered
by evaporation, on reproductive perfomances of cattle.
Rapport IVe Int. Congres
„Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.

Met uitzondering van een smalle strook langs de kust is Finland als geheel een gebied
waar jodiumdeficiëntie voorkomt.

Zo vonden PeltolaenVartiainenin 1954 dat de schildklieren van de koeien
uit het Laktigebied (struma gebied) gemiddeld 5.4-5.7 gram wogen, terwijl het
jodiumgehalte varieerde van 0.21 tot 0.23%. Daarentegen bleek het gemiddelde ge-
wicht van de klieren der runderen uit het Seinäjoki gebied (niet struma gebied)
slechts 2.9-3.4 gram te bedragen, terwijl het jodiumgehalte lag op 0.32 tot 0.35%.
Voorts gaf Vilkki in 1956 aan dat de consumptiemelk van Kuopio (binnenland)
minder jodium bevatte dan de melk van het kustgebied Turku.

Daar door verschillende onderzoekers wordt aangegeven dat er een verband bestaat
tussen jodiumgebrek en voortplantingsstoornissen werd door Sehr, tijdens de staltijd
1959-1960 een proef opgezet op 190 bedrijven met 1572 runderen in Noord-Uusimaa.
Op de helft dezer bedrijven werd jodium toegediend door middel van verdamping
van dit element. De andere helft diende als controle.

De omvang van deze verdamping werd zodanig geregeld dat de helft van de beno-
digde hoeveelheid jodium per rund vrij kwam. Er werd uitgegaan van de gedachte
dat het voer de andere helft van het benodigde jodium zou bevatten. De verdamping
van het jodium vond plaats vanuit flessen, waarin metalisch jodium werd samen-
gebracht met een oplosmiddel. De opname zal vermoedelijk ten dele per inhalatie en
ten dele per os via het voer hebben plaats gehad.
De volgende resultaten werden geboekt.

a. Het drachtigheidspercentage na eerste inseminatie bleek op de proefbedrijven
69.1% te zijn; op de controlebedrijven 62.2%. Het verschil van 6.9% bleek signi-
ficant te zijn.

b. Op de proefbedrijven kwam minder vaak retentio secundinarum voor dan op de
controlebedrijven. Dit verschil was bijna significant.

c. Op de proefbedrijven kwamen minder onregelmatige tijden van opbreken voor
dan op de controlebedrijven. Mogelijk bestond er op de controlebedrijven een
hogere embryonale sterfte.

Ook werd de indruk verkregen dat er op de controlebedrijven meer doodgeboren
kalveren voorkwamen, hoewel het toeval hier echter een grote rol kan hebben
gespeeld.

d. Op de proefbedrijven kwam minder vaak acetonemic voor dan op de controle-
bedrijven (26 tegenover 58).

Volgens Sehr, zou dit verschil significant zijn.

J. Hofman.

-ocr page 372-

BOEKBESPREKING

DIE NARKOSE DER TIERE, BAND II, ALLGEMEINNARKOSE.
M. \\V e s t h u e s und R. F r i t s c h.

fVerlag Paul Parey, Berlin und Hamburg, 1961. 404 pag., 70 ajb., D.M. 48.-)
Een diepgaande en samenvattende verhandeling in de Duitse taal over de narcose
(algemene anesthesie) der dieren ontbrak tot dusver aan de literatuur, zodat de aan-
vulling van deze leemte bijzonder is toe te juichen. Dat naast het boek „Allgemein-
narkose beim Tier" van WalterBolznu bijna gelijktijdig nog een boek over „Die
Narkose der Tiere" verschenen is, vormt het bewijs van het tot nu toe bestaande ge-
brek aan geschikte naslagwerken en onderstreept het belang van de uitschakeling van
pijn voor de praktiserende dierenarts in het algemeen en voor de chirurg in het
bijzonder.

Het onderhavige werk laat aan volledigheid niets te wensen over, maar als naslag-
werk is het in menig opzicht te breedvoerig.

Na een kort historisch overzicht van de ontwikkeling van de narcose is de inhoud
van het boek in vier omvangrijke hoofdstukken ondergebracht, n.1. :

1) de grondbeginselen van de narcose;

2) de in verband met de narcose gebruikte middelen;

3) de narcosetechniek en

4) het gebruik van de narcose bij de verschillende diersoorten.

In verband met de werkingen in het organisme zijn de verschillende narcosetheorieën,
de fysische en fysiologische grondbeginselen en de verschillende vormen van een
narcose als inleiding gebracht. Uitvoerig worden de voorbereidingen en de controle
van de patiënt vóór, tijdens en na de narcose besproken. Behalve de reeds jarenlang
beproefde inhalatie- en injectienarcotica hebben ook alle nieuwe farmaca met vege-
tatief remmende, sedatieve en spierverslappende werking zowel uit farmacologisch
als uit klinisch oogpunt de volle aandacht, evenals de analeptica en antidoten.
De bespreking van de narcosetechniek, die tevens een kritische beoordeling van alle
narcose-apparatuur omvat, neemt een ruime plaats in (hoofdst. 3). Verderop vindt
men de stoornissen, die als gevolg van de narcose in bloedsomloop en ademhaling
kunnen optreden, hun ontstaan en de therapie, alsmede de postnarcotische compli-
caties.

Dat naast alle soorten huisdieren ook de mogelijkheden van een narcose bij de be-
langrijkste laboratoriumdieren onder de loupe genomen worden (hoofdst. 4) be-
tekent een verruiming van de lezerskring naar onderzoekingsinstituten en andere
researchcentra, die op experimenten met proefdieren aangewezen zijn. Tenslotte
hebben de schrijvers uit het grootste deel van de wereldliteratuur alle gegevens over
de narcose bij exotische zoogdieren, vogels en vissen bijeengebracht.

Uit 57 bladzijden literatuuropgaven blijkt alleen al, hoe grondig de auteurs de vele
ervaringen uit de anesthesiologie van de diergeneeskunde en de humane geneeskunde
hebben verwerkt.

In een bijlage „Synonymen der Pharmaka" vindt men onder de chemische benaming
(dus niet de formule) van de in dit boekwerk besproken farmaca de namen waar-
onder deze stoffen in verschillende landen in de handel worden gebracht.

Westhues, die zich voor het samenstellen van het boek verzekerde van de mede-
werking van een zijner assistenten, die op grond van jarenlange ervaring en research
de titel anesthesist ten volle verdient, heeft met dit werk de kroon gezet op zijn
levenslange streven het lijden van onze dieren tijdens deze ziekte en operatie te ver-
zachten.

Niet alleen de inhoud, maar ook de uitvoering van het boek (druk en plaatwerk)
voldoet aan hoge eisen, zodat het een ruim onthaal zal vinden bij dierenartsen, stu-
denten en onderzoekers, die experimenteel met dieren moeten werken.

ƒƒ, ]. Wintzer.

-ocr page 373-

DIE NARKOSE DER TIERE, BAND I, LOKALANÄSTHESIE.
M. W e s t h u e s und R. F r i t s c h.

(Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg, 1960. 192 pag., 95 afb., D.M. 25.80)
Het verschijnen van het tweede deel van „Die Narkose der Tiere" geeft ons de ge-
legenheid de bespreking van deel I
(Tijdschr. Diergenesek., 86, 780, 1961), aan te
vullen.

In hrt eerste hoofdstuk van het bock van W e s t h u e s en F r i t s c h vindt men na
een definitie van het begrip „lokale anesthesie" de verschillende vormen daarvan be-
sproken: terminale-, geleidings- en medullaire- of ruggemergsanesthesie. Deze laatste
benaming is niet in overeenstemming met hetgeen deze vorm van anesthesie bedoelt,
n.1. injecties van anesthetica in het wervelkanaal. Beter is dan ook te spreken van
spinale anesthesie of intravertebrale anesthesie (Mag da).

Indicaties en contra-indicaties voor de toepassing der lokale anesthesie worden be-
sproken, voorafgaande aan de farmacologie en de lokaalanesthesie, en gevolgd door
enige aanwijzingen over de injectietechniek.

De praktische toepassing van de verschillende vormen van lokaalanesthesie wordt in
desbetreffende hoofdstukken aan de hand van cen groot aantal zeer duidelijke af-
beeldingen nader uitgewerkt.

Bij de terminale anesthesie wordt vooral aandacht besteed aan de diagnostische ver-
doving van gewrichten en peesscheden.

Evenals bij de geleidingsanesthesie van hoofd en extremiteiten geven de afbeeldingen
een goed beeld van de anatomische verhoudingen, die de basis vormen voor de juiste
technische uitvoering der puncties c.q. injecties.

Paard, rund en hond worden in de beschrijvingen betrokken. De paravertebrale anes-
thesie wordt tot hond en rund beperkt.

.\\a een uitvoerig overzicht van de mogelijkheden der epidurale anesthesie bij de ge-
noemde diersoorten wordt nog eens speciaal aandacht geschonken aan de anesthesie
bij de laparotomie bij het rund en de anesthesie van het urogenitaal apparaat bij
paard, rund en hond.

De anesthesie methoden aan uier en tepel en bij de castraties van mannelijke dieren
worden eveneens afzonderlijk besproken.

Enkele mededelingen over de sympathicusblokkade bij hond en paard als therapie
sluiten dit voor practicus en student zeer waardevolle eerste deel af.

S. R. Numans.

LES MALADIES DU MOUTON.
(Vigot Frères, Ed., Paris, 1961)

Dit boek, uitgegeven door Vigot Frères, in 1961, is de in het frans vertaalde 2e
Amerikaanse editie van Newsorn\'s Sheep Diseases (H, Marsh).

Het werk omvat 447 pagina\'s en in de tekst, die nagenoeg een letterlijke vertaling
is van de Amerikaanse, zijn 107 foto\'s verwerkt.

Hot:wel de auteurs bij het schrijven van het oorspronkelijke werk veelvuldig de
wereldvakliteratuur raadpleegden, waardoor dit boek internationale betekenis kreeg,
is het toch te betreuren, dat deze Franse editie geen bewerking naar Europese maat-
staven is geworden. Hierdoor zou het boek van grotere waarde zijn voor de Europese
schapenhouderij en daardoor grotere belangstelling wettigen.

Bij de systematische bespreking der ziekten werd enerzijds een indeling gevolgd die
gebaseerd werd op de aetiologie der ziekten, anderzijds één die geleid werd door de
organische indeling van het schaap. De stof is kernachtig neergeschreven waarbij zo-
wel aan de aetiologie, de diagnostiek als aan de therapie gelijke aandacht werd be-
steed.

Voor degene die het lezen van de Franse taal prefereren boven de Engelse is het een
aantrekkelijk en goed verzorgd naslagwerk.

P. Wensvoort.

-ocr page 374-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

VERSLAG VAN EEN STUDIEREIS NAAR DENEMARKEN

van 8 tot 24 mei 1961, in het kader van de World Health Organization,
door Y. H e i d a1), L. C. G. Sala*) en Dr. H. H. S c h o 1 t e n*).
Door een ons, door de World Health Organization, verleend fellowship waren wij
in de gelegenheid van 8 tot 24 mei 1961 een studiebezoek aan Denemarken te bren-
gen en aldaar verschillende indrukken op te doen en vergelijkingen te maken met
overeenkomstige instellingen hier te lande.

Zo begon onze reis op 8 mei in de namiddag en brachten wij op 9 mei des ochtends
een bezoek aan het Directoraat-generaal van de Nationale Gezondheidszorg voor
Denemarken, alwaar Dr. G a n g s t e d ons een kort overzicht gaf van de gezond-
heidszorg in dat land.

Denemarken is daarbij verdeeld in 22 „Kreisen" met ongeveer 100.000 tot 300.000
inwoners per Kreis. De grootste liggen uiteraard in het dichtst bevolkte Oosten van
het land. Het aantal artsen in Denemarken is zeer aanzienlijk, zodat per 700 inwoners
één arts aanwezig is. Velen van hen zijn in ambtelijk verband werkzaam, terwijl ook
een groot aantal deels een ambtelijke functie bekleedt en daarnaast nog een parti-
culiere praktijk uitoefent. Om de functie van inspecteur van de volksgezondheid te
kunnen bekleden moet eerst een speciaal examen worden afgelegd, waarvan de voor-
bereiding ongeveer een half jaar eist.

De betreffende functionaris heeft een controlerende taak ten aanzien van artsen,
tandartsen, verpleegsters enz. Voorts behoort tot zijn taak de controle van inrich-
tingen voor morfinisten en dronkaards, invalideninrichtingen, scholen, ziekenhuizen
en instellingen voor ouden van dagen. Tot de volksgezondheidszorg behoort uiter-
aard ook het verzamelen van statistische gegevens betreffende geboorten en sterf-
gevallen en de controle op ziekten waarvoor een wettelijke aangifteplicht bestaat.
Eenmaal per jaar vindt in Denemarken een algemeen gezondheidsonderzoek van de
gehele bevolking tot de leeftijd van 21 jaren plaats. Van de bevolking is 80% aan-
gesloten bij een ziekenfonds, 10% is particulier verzekerd, terwijl nog eens 10% in
het geheel geen voorzieningen heeft getroffen. Deze laatste zijn 6f zeer rijke mensen,
öf wel volledig asocialen.

In de 22 Kreisen probeert men thans te komen tot de oprichting van centrale zieken-
huizen. In enkele heeft dat reeds plaatsgevonden. De oude, thans bestaande zieken-
huizen, worden dan voor andere doeleinden gebruikt. Ze worden bestemd voor in-
richtingen voor ouden van dagen enz. De privé-ziekenhuizen die thans nog in Dene-
marken bestaan verdwijnen langzamerhand, daar de exploitatiekosten daarvan te
hoog worden. In Kopenhagen bestaan er thans nog 4 grote.

In iedere Kreis is één arts belast met de bestrijding der tuberculose, die echter weinig
voorkomt. Astma komt schijnbaar minder dan bij ons voor. De aan de bestrijding
der t.b.c. verbonden kosten worden door de Staat gedragen, evenals die voor het
krankzinnigenwezen. Alleen de stad Kopenhagen heeft voor dit laatste een eigen
inrichting, welke ook door haar zelf wordt bekostigd.

Hierna bezochten wij het bureau van de World Health Organization, alwaar dokter
Herbert Möller ons verschillende tips en folders gaf. Hij vertelde ons dat
aanvankelijk één arts op het bureau van de W H.O. werkzaam was geweest, doch dat
hieraan thans 2 medici verbonden waren.

Daarna had een ontmoeting plaats op het bureau van de Veeartsenijkundige Dienst
met de collegae S. Anderson, Sj. Hansen en Skougaard en werden de
plannen opgesteld voor onze bezoeken voor de komende dagen. We konden ons hier-
bij niet aan de indruk ontrekken dat ons bezoek wel op een zeer ongelegen ogenblik

1  Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Veterinair Inspecteur van
de Volksgezondheid.

-ocr page 375-

kwam, als gevolg van de staking die juist op dat ogenblik in Denemarken heerste en
waardoor aan de abattoirs en baconfabrieken niet geslacht en gewerkt werd. Maar
ondanks dit alles kon toch een programma worden opgesteld.

\\ an de ons, door de directie geboden gelegenheid om allerlei vragen te kunnen
stellen over veterinaire aangelegenheden in Denemarken hebben wij een dankbaar
gebruik gemaakt.

Het bleek ons dat de Deense overheid voorschriften kent voor alle dierziekten die een
onmiskenbaar infectieus karakter hebben. Daarbij is nog een onderscheid gemaakt
in twee groepen:

le. ziekten waarvan de verspreiding aanleiding zou kunnen geven tot grote schade,

niet alleen voor de eigenaar maar ook voor de gehele gemeenschap.
2e. ziekten welke dit grote gevaar niet opleveren, maar waarbij het toch somtijds

noodzakelijk is stappen te nemen om verspreiding tegen te gaan.
De eerste groep bevat in hoofdzaak onze zogenaamde ,,Veewetsziekten", waarbij
echter ook genoemd zijn New-castle disease, vogelcholera en de „distemper" van
pelsdieren. Dit laatste in verband met de belangrijke nertsen-fokkerij in Denemarken.
Tot de tweede groep behoren iets minder gevaarlijke ziekten. Dc eigenaar van een
verdacht dier is
verplicht hiervan aangifte te doen. Het is verboden zieke dieren te
vervoeren naar verzamelplaatsen van dieren. In deze groep zijn o.a. met name ge-
noemd: goedaardige droes, kalver-difterie, salmonellosis, vlekziekte van varkens,
trichophytie en hondeziekte.

Deze maatregelen gelden echter tevens voor andere ziekten van huisdieren die een
onmiskenbaar infectieus karakter hebben.

Volgens het opgestelde progranuiia reden wij de vol.gende ochtend door een wat
heuvelachtig terrein, dat ons aan het Zuid-Limburgse landschap deed denken, naar
het
gemeentelijke slachthuis te Roskilde. We schrijven hier „gemeentelijke" slacht-
huis, omdat vele dezer inrichtingen in Denemarken zijn opgericht en worden ge-
ëxploiteerd door een aantal baconfabrieken gezamenlijk.

Dit slachthuis was niet groot, doch het kon gelden als een voorbeeld van het ge-
middelde slachthuis in Denemarken. Het was een vrij oud gebouw, waarin in de
loop der tijden nog al eens verbouwingen hadden plaatsgevonden, zodat beslist niet
van een modern slachthuis kon worden gesproken.

.Mie keuringen werden uitsluitend door dierenartsen verricht, terwijl deze voor stem-
peling, toezichthouden enz. door hulpkrachten worden terzijde gestaan.
Op voor export bestemde varkens wordt een stempelmerk langwerpig ovaal van
vorm — in rode inkt aangebracht. Deze dieren mogen echter ook voor binnenlands
gebruik worden bestemd, terwijl dieren (varkens zowel als rundvee) die van een
blauw stempelmerk van andere vorm zijn voorzien, enkel in het binnenland mogen
worden verkocht en dus nimmer voor export kunnen worden bestemd.
Voor zeugen en voor beren worden afzonderlijke stempelmerken gebruikt en in
blauwe inkt aangebracht; steekproefsgewijze wordt microscopisch trichinenonderzoek
verricht, waarna in blauwe inkt een T-merk wordt aangebracht.

Aldaar bleek ons — en wij waren daardoor ten zeerste verrast — dat de Deense vee-
houder niet verplicht is een in nood gedood slachtdier ter keuring aan te bieden.
Hij mag dit voor eigen consumptie bestemmen zo hij dit wenst, maar men verzekerde
ons, dat geen enkele boer dat zal doen.

Brengt hij het in nood gedode slachtdier naar het slachthuis, dan wordt het aldaar
bacteriologisch onderzocht. De praktizerende dierenarts heeft zich dan reeds met het
slachthuis in verbinding gesteld. Verloopt dit bacteriologisch onderzoek negatief,
dan wordt het vlees van zo\'n „noodslachting" zonder verdere voorwaarden in con-
sumptie gebracht en mag over geheel Denemarken worden verkocht, echter mag
het niet voor export worden bestemd.

In nood gedode slachtdieren die aan het slachthuis worden aangevoerd zonder be-
handelingsrapport van de praktizerende dierenarts
worden zonder meer afgekeurd,
tenzij ze door een ernstig ongeval zouden zijn getroffen. Een aparte noodslachtplaats
was op het abattoir niet aanwezig.

-ocr page 376-

Bij het bezoek aan het uitstekend geoutilleerd en onderhouden laboratorium viel ons
op, dat dit — in tegenstelling tot het slachthuis — zeer uitgebreid was. Ook het
personeel — waaronder drie dierenartsen — leek ons, gezien het aantal slachtingen
van gemiddeld 200 varkens en een dertigtal runderen per week, nogal talrijk. Het
bleek echter, dat in het laboratorium tevens melk- en wateronderzoek door de col-
legae plaats vond, welk onderzoek de meeste tijd in beslag nam en waarbij zij de
hulp van enkele chemische laboranten hadden.

Eenmaal per maand werd melkonderzoek op de vechoudersbedrijven zelf uitgevoerd.

Het hierna volgend bezoek gold de baconfabriek te Roskilde, die echter in verband
met de staking volkomen stil lag. Van deze gelegenheid maakte men gebruik om
de nodige herstelwerkzaamheden te verrichten.

Onder leiding van de daar werkzame collega hebben wij het gehele bedrijf be-
zichtigd, waarbij wij de indruk opdeden, dat deze slachterij qua inrichting, veel
overeenkomst vertoonde met soortgelijke fabrieken in ons land. Ze was van middel-
matige grootte en er werden normaal enkele duizenden varkens per week geslacht.
Wel werd onze aandacht getrokken door een hoeveelheid apparaten die in een hoek
ergens opgestapeld lagen, dat een soort hoofdstelletjes bleek te zijn, met een rubber
bit voorzien, die gebruikt werden bij de aanvoer van baconvarkens. Op de bedrijven
waar deze varkens gehaald werden, kregen deze zo\'n apparaat aangedaan, waardoor
ze elkaar niet meer konden bijten. Beschadiging van de zwoerd en bloedingen in
de daaronderliggende speklaag werden hierdoor voorkomen. De chauffeur, die de
varkens bij de boeren haalde, kreeg 90 ore voor elk aangebracht apparaat uitbetaald.
Volgens onze mening zou deze methode ook hier te lande alleszins navolging ver-
dienen.

In de baconzouterij zagen wij een bepaald soort haken gebruiken om de hammen
op te hangen, zonder dat daarbij het vlees beschadigd werd. Een holle dop aan de
onderzijde van deze haak sloot om de tuber coxa, terwijl een ruime ring aan de
bovenzijde om het ondereinde van fibula en tibia sloot. De hammen konden op
deze wijze, aan de haak hangende, langs de hangbanen worden getransporteerd.

Tegen de middag werd de tocht voorgezet naar het „Slagteriernes Forskningsinsti-
tuut" — een onderzoekingsinstituut, opgericht door samenwerking van coöperatieve-
en particuliere slachterijen - - waar allerlei onderzoekingen in de vleessector worden
verricht.

Dit instituut werkt zonder enige subsidie van overheidswege.

Men wordt ten zeerste getroffen door de uitgebreide outillage, alsmede door de
grote staf van wetenschappelijke medewerkers waarover de directeur, collega
S. B 1 O m q u i s t, beschikt. De stichtingskosten van het instituut bedroegen ^ 3 mil-
joen gulden.

Het instituut, waaraan op 1 augustus 1960 100 personen werkzaam waren, omvat

de navolgende sectoren voor onderzoek der daarachter vermelde objecten:

Ie. Biochemische sector: vleeskwaliteit, slachtdierentransport cn slachtdierstalling,

bedwelming, spierdegeneratie, klassificatie, slacht- en conserveringsbiochemie.
2e. Microbiologische sector: hygiëne, slacht- en conserveringsmicrobiologie, virus-
problemen, toxicologie.
3e. Technisch-chemische sector: slachtingen, chemie van bacon- en vetprodukten,
alsmede die van hulpstoffen en water, welke gebruikt worden bij de bereiding
dezer produkten.

4e. Conserveringstechnische sector: conserveringstechniek (hieronder tevens begre-
pen bevriezing en bestraling), emballage, apparatuur.
5e. Industrietechnische sector: werkanalyse, arbeidsinstructie, fabriekseconomie, sala-
riëring, film.

6e. Economisch-statistische sector: analyse van de gewoonten der consumenten, de
gebruiken en de smaak van deze, gebruiksaanwijzingen, verkoop- en reclame-
techniek, produktiecontróle, berekeningstechniek van statistisch standpunt bezien.
7e. Sector voor machinerieën: werktuigen en machines welke worden gebruikt bij
de slachtingen, de worstfabricage en de conservering van vleeswaren, reinigings-

-ocr page 377-

werktuigen, machinerieën in gebruik voor koeling en gekoeld transport van
vlees en vleeswaren.

Wij waren zeer onder de indruk van de veelheid van onderwerpen welke hier tot in
de finesses worden bestudeerd om cen goed produkt aan het buitenland te kunnen
leveren.

Als voorbeeld hiervan zouden wc willen noemen: het onderzoek naar de smaak van
de cliënt.

Men had voor dit doel een aantal kooklcrarcssen van huishoudscholen naar Engeland
gezonden om de smaak van de Engelse huisvrouw te bestuderen. Thuisgekomen had-
den deze cen keuze gedaan uit een aantal daarvoor beschikbare huisvrouwen uit
Roskilde die als „proefster" wilden fungeren en die wekelijks de in alle mogelijke
variaties bereide bacon kwamen proeven en beoordelen.

Wij kunnen veilig aannemen dat deze inrichting niet alleen stimulerend werkt voor
de verbetering van het produkt, maar ook haar steentje bijdraagt tot de schijnbaar
onontbeerlijke reclame voor de Deense voedingsprodukten in het buitenland. Het was
hier, en op andere plaatsen die wij bezochten, opvallend hoe goed dc Denen cr in
zijn geslaagd door samenwerking landelijk cen efficiënte reclame tc maken voor hun
produkten.

Niet ontkend kan echter worden, dat cen dergelijke instituut ook voor Nederland
van zeer grote betekenis zou zijn, gezien onze exportpositie in de wereld en de grote
concurrentie die wij daarbij, ook met name van Denemarken, hebben te duchten.

Daarna werd een bezoek gebracht aan de destructor „Sjaelland" te Ortvcd bij Ring-
sted, alwaar wij werden ontvangen door de directeur, C h r i s t e n s e n en op het
bedrijf rondgeleid door een bedrijfsingenieur.

Deze destructor is tot stand gekomen door samenwerken van een 16-tal coöperatieve
slachterijen op Sceland, Behalve kadavers worden grote hoeveelheden afval verwerkt,
afkomstig van bovengenoemde slachterijen alsmede van een aantal particuliere be-
drijven.

Op het bedrijf was een dierenarts aanwezig, die belast was met het toezicht van
Staatswege en die tevens tegen vergoeding sectic verichtte op de kadavers, voor zover
dit door de eigenaars verlangd werd. Op geregelde tijden werd deze destructor be-
zocht door een 8-tal veterinaire studenten, die onder leiding van een Hoogleraar
hier eveneens secties verrichtten. Op de opleidingsinstituten te Kopenhagen was
voor dit doel niet voldoende materiaal aanwezig.

De destructie vindt in grote lijnen plaats overeenkomstig de methode, welke in
Nederland op de grote destructoren gebruikt wordt. Onder constant roeren wordt
in een „dry renderer" gedurende 15 minuten verhit op een temperatuur van 125° C
(manometerdruk 1,37 kg/cm^), nadat de lucht is uitgedreven. Daarna wordt ge-
droogd tot een temperatuur van 105°, waarbij drogen onder vacuum niet is toege-
staan. Dit afkoelingsproces duurt minstens 1 uur.
De druk van alle ketels wordt geregistreerd in het laboratorium.

.Afvalwater en ander vloeibare produkten uit de onreine afdeling worden gesterili-
seerd in een autoclaaf bij een temperatuur van 115° gedurende 1 uur. Alle afval-
water, alsmede het spoel- en schrobwater van de reine afdeling wordt in een zeer
kostbare zuiveringsinstallatie van alle vaste bestanddelen en eiwitachtige stoffen ont-
daan.

In de onreine afdeling geschiedde het verkleinen van de kadavers nog met de hand,
maer de ook in ons land aangewende ,,praebrakers" waren in bestelling.

Afwijkend van de in ons land gebruikelijke methode is de behandeling van miltvuur-
kadavers. In Denemarken wordt voor dc miltvuurkadavers geen hogere temperatuur
geëist, terwijl ook de produkten in het gewone diermeel terechtkomen. Ook aan het
vervoer van een miltvuurkadaver wordt in Denemarken niet de zorg besteed, zoals
dat in ons land gebruikelijk is.

De aan miltvuur gestorven dieren worden tegelijk met andere kadavers aangevoerd.
Van deze laatste kadavers worden de huiden ontsmet als (op de destructor) milt-
vuur wordt geconstateerd. Was vooraf al aangegeven door de praktizerende dieren-

-ocr page 378-

arts dat een dier verdacht zou kunnen zijn van miltvuur, dan wordt het betreffende
miltvuurkadaver zoveel mogelijk apart gehouden.

Van de sterke besmetting met miltvuursporen in de onthuidingsruimte ducht men
schijnbaar niet veel gevaren.

Van een verdacht dier wordt op de destructor een microscopisch preparaat gemaakt.
Is dit verdacht of positief dan wordt materiaal opgezonden voor een cultureel onder-
zoek in een laboratorium te Kopenhagen. Tevens wordt de huid van het betreffende
kadaver en eventueel van de kadavers die er mee in contact waren geweest, vast-
gehouden tot de uitslag van het cultureel onderzoek bekend is. Bij positieve bevinding
in het laboratorium wordt de miltvuurhuid gedestrueerd en de contacthuiden ont-
smet.

Opgemerkt dient te worden dat miltvuur in Denemarken betrekkelijk weinig voor-
komt, men registreert normaal 8-10 gevallen per jaar. Men schrijft het sporadisch
voorkomen van miltvuur toe aan de van Staatswege voorgeschreven hersterilisatie
van buitenlands diermeel.

Dit geschiedt reeds sinds 1954. Ook het uit Nederland afkomstige diermeel moet, on-
danks onze certificaten, deze bewerking ondergaan. Hoeveelheden ingevoerd meel,
groter dan die welke kunnen worden opgeslagen in de onreine afdeling, mogen niet
op het terrein van de destructor worden aangevoerd. Op onze vragen inzake het
eventueel teruglopen van de hoeveelheid verteerbaar eiwit door de hersterilisatie kon
ons weinig positiefs worden meegedeeld. Men bezit hierover geen exacte gegevens.
De kosten van hersterilisatie bedragen ongeveer 6 cent per kg, aan- en afvoer naar
de destructor inbegrepen.

Techniek van de hersterilisatie.

Materiaal dat geen belangrijke hoeveelheid vocht bevat (dier- of vismeel dat ge-
hersteriliseerd wordt) moet worden verpulverd. Daarna zijn er twee methodes van
steriliseren, afhankelijk van het feit of het materiaal gesteriliseerd wordt als zodanig
of dat een vermenging met vochthoudend ander destructiemateriaal plaatsvindt,
le. In het eerste geval mag niet meer dan ± 800 kg in een ketel van 4000 liter
worden gebracht. Er wordt verzadigde hete stoom in de ketel geleid, nadat de
lucht zorgvuldig is afgevoerd. Onder constant roeren en een constante druk
wordt tenminste 45 minuten verhit op 125°.
2e. Is er vochthoudend materiaal aanwezig tot een hoeveelheid van minstens 90%.
dan volgt een behandeling als voor het gewone destructiemateriaal.

Organisatie van de destructie.

Deze is totaal verschillend van die in Nederland. Bestaat in ons land de destructie-
plicht zonder vergoeding aan de eigenaar, in Denemarken is en blijft de veehouder
eigenaar van zijn gestorven dier. Hij kan het kadaver naar eigen goedvinden begraven
of verkopen aan de destructor.

Voor een gestorven varken werd 25 cent per kg betaald, terwijl voor het kadaver
van een ander dier 12\'/^ cent per kg betaald werd, vermeerderd met de waarde van
de huid. Men was van mening dat begraven praktisch niet voor zou komen, gezien
de waarde van het kadaver.

Vervoer van het destructiemateriaal.

Dit geschiedt in tweeërlei soort wagens. De afval van slachthuizen, vleeswaren-
fabrieken, viswinkels (totaal ± 60%), enz. geschiedt in open wagens, onder be-
dekking van zeildoek. Kadavers worden aangevoerd in speciale destructiewagens,
waaraan evenals in ons land speciale eisen worden gesteld.

Op vrijdagochtend 12 mei bezochten wij het slachthuis te Kopenhagen, om aldaar
de vleeshallen, het abattoir en de vleeswarenfabriek van Houlberg te gaan bezich-
tigen onder leiding van collega Erik Hansen. .Aangezien de staking gedeeltelijk
een eind had genomen hing in de verschillende vleeshallen weer vlees en werden

-ocr page 379-

ook weer een aantal slachtingen verricht, doch van een levendige vleeshandel kon
nog niet worden gesproken.

De invoerkeuring van het van elders aangevoerd vlees geschiedde in de hallen, waar-
bij hulppersoneel toezicht op de aanvoer hield. Na een rondgang door deze vlees-
hallen bezochten we de varkenshal.

Voor de slachtingen voor een stad als Kopenhagen was deze ruimte naar ons inzicht
niet al te groot. Het beeld kwam vrijwel overeen met dat wat we aan het slachthuis
te Roskilde hadden gezien.

Hierna werd de runderhal bezichtigd, waar men juist bezig was met het slachten
van een 10-tal runderen. Door middel van een schietmasker werden de dieren be-
dwelmd, waarna een longitudinale snede onder aan de halsvlakte werd toegebracht,
waarbij de thymus werd verwijderd. Vervolgens werd een snede aangebracht in de
art. carotis ter hoogte van de plaats waar de thymus was verwijderd en werd het
uitstromend bloed in een bak opgevangen. Het viel ons op dat men soms wel enkele
minuten wachtte nä de bedwelming van het dier, vóór men begon met de verbloeding.
Bij navraag bleek ons dat dit geschiedde om de slachter die de carotis-snede toe-
bracht, enigermate te beschermen tegen een te krachtige uitspuitende bloedstroom.
Ons vermoeden, dat op deze wijze een volledige uitbloeding van het slachtdier mis-
schien zou kunnen worden afgeremd, kon men niet delen.

In alle afdelingen werd een strikte reinheid van lokaliteiten en gereedschappen
doorgevoerd. Haken werden na een éénmalig gebruik op de grond gedeponeerd waar
ze door een arbeider in een wagentje werden verzameld om vervolgens in een was-
machine automatisch te worden gereinigd door middel van roterende borstels, kokend
water en stoom.

.Aan dit abattoir worden jaarlijks meer dan /g miljoen varkens geslacht, 75.000 run-
deren, 19.000 kalveren, 17.000 lammeren en 5000 paarden. Nuchtere kalveren kun-
nen spoedig na de geboorte worden geslacht mits ze maar zijn opgedroogd.
Van het in Kopenhagen gebruikte vlees komt 4% van het abattoir zelf, terwijl 96%
van elders wordt ingevoerd.

In de runderhal maakten we kennis met de „chief veterinarian", collega F 1 e m-
m i n g B a c h. Daarna werd het laboratorium bezocht, waar we door de chef daar-
van, collega Otto \\V i n t h e r, werden ontvangen en rondgeleid. Ook hier weer
eenzelfde beeld als wat we te Roskilde hadden gezien. De hoofdwerkzaamheden
waren ook hier wederom het melk- en wateronderzoek en dat van andere levens-
middelen. Alle onderzoekingen werden in verschillende afdelingen verricht, die er
allen weer even voortreffelijk en goed geoutilleerd uitzagen.

Waar in Denemarken antibiotica alleen door tussenkomst van een dierenarts kunnen
worden aangewend, dient deze, bij slachting van een dier dat hiermede is behandeld,
dc veterinair van het slachthuis daarvan in kennis te stellen. Nicronderzoek van een
dergelijk slachtdier vindt dan plaats. Dit geschiedt op cultures van de
Micrococcus
sassina lutea.
Worden bij dit onderzoek antibiotica aangetoond, dan wordt het slacht-
dier volledig afgekeurd.

Wanneer men op het slachthuis vermoedt dat een slachtdier met antibiotica behan-
deld is geworden, dan vindt eveneens nicronderzoek plaats. Wanneer aan een slacht-
dier de laatste 6 dagen vóór de slachting geen antibiotica meer waren verstrekt ge-
lukte de aantoning daarvan in de nieren ook niet meer en nam men aan dat deze
ook niet meer in het vlees aanwezig zullen zijn.

Waar zoals hierboven reeds werd opgemerkt, antibiotica in Denemarken alleen door
de dierenarts kunnen worden aangewend en de veehouder deze zelf niet kan kopen,
is bij aanwending dezer middelen de dierenarts verplicht de directeur van de zuivel-
fabriek onmiddellijk van het verstrekken dezer middelen op de hoogte te stellen.
De boer mag de melk van een behandeld dier niet aan de zuivelfabriek afleveren.

Collega W i n t h e r vergezelde ons daarop naar de naast gelegen coöperatie vlees-
warenfabriek Houlberg, alwaar we werden voorgesteld aan de aldaar werkzame col-
lega Christoffersen.

Oorspronkelijk was deze inrichting in particuliere handen geweest, doch thans sedert

-ocr page 380-

enkele jaren in coöperatieve vorm overgegaan (een combinatie van coöperatieve en
particuliere slachterijen). De meeste vleeswarenfabrieken in Denemarken zijn in het
bezit van landbouworganisaties en worden coöperatief geëxploiteerd.
Collega Christoffersen werd in de uitoefening van zijn taak terzijde gestaan door
5 man hulppersoneel (oud slagers of worstmakers), die beurtelings dag en nacht
aldaar aanwezig waren en controle hielden op de aanvoer van grondstoffen, hy-
giënische voorschriften en eventuele onregelmatigheden nà de officiële sluitingstijd
der inrichting.

De hygiëne was in deze fabriek wel zeer hoog opgevoerd.

Wanneer b.v. een werktafel, een machine of iets dergelijks door één der controleurs
niet voldoende rein werd aangetroffen werd daarop een rode label gelegd, hetgeen
betekende dat aan deze tafel of machine niet mocht worden gewerkt vóórdat reini-
ging had plaatsgevonden. Dit werd dan gecontroleerd en eerst daarna kon het werk
worden hervat. Een en ander werd streng doorgevoerd en niemand zou het ook in
zijn hoofd halen om zo\'n rood kaartje te verwijderen of aan een tafel te gaan wer-
ken waarop een dergelijke tabel was aangetroffen, zonder dat grondige reiniging
had plaatsgevonden.

Verder maakte men gebruik van groene labels, welke aangaven dat grondstoffen of
vleeswaren waarop deze waren aangebracht, niet verder mochten worden verwerkt,
bewerkt of verpakt voordat het geconstateerde euvel was opgeheven.
Wanneer door een controleur ernstige tekortkomingen werden ontdekt, werd de
dierenarts gewaarschuwd, en mocht niet verder worden gewerkt dan nadat deze
uitspraak had gedaan omtrent de te nemen maatregelen.

Onze algemene indruk was dat de controle uitstekend werkte en de hygiënische
toestand in de gehele inrichting voortreffelijk was. Moeilijkheden met de directie of
personeel deden zich hieromtrent praktisch niet voor en dit is, gezien de mentaliteit
van de Deense werkman, ook zeer wel verklaarbaar.

Wij zijn van m.ening dat in de meeste van soortgelijke inrichtingen in ons land nog
wel iets valt te leren van de reinheid en het toezicht daarop in Denemarken.

Voor zaterdagochtend 1.3 mei stond een bezoek aan het Veterinair-Serologisch Insti-
tuut op het programma, alwaar wij werden verwelkomd door de directeur Dr. H. E.

0 t t O s e n en zijn medewerker Dr. M ü ! 1 e r.

Deze laatste had bijzondere interesse voor het Salmonetla-onderzovk en daar dit onder-
werp uiteraard ook onze belangstelling had, konden wij een zeer geanimeerd gesprek
voeren.

Wij kregen de indruk dat Salmonella in Denemarken volgens onze begrippen weinig
voorkomt. De overheidsmaatregelen zullen hieraan niet vreemd zijn. Dr. Müller heeft
zich sinds 1948 intensief bezig gehouden met het
Salmoriella-onderzovk, speciaal bij
kalveren. Er werden meer dan 10.000 kalveren onderzocht; 2.20% was positief.
Het meest voorkomend waren
Salmonella dublin en Salmonella typhi murium. Daar-
naast werden nog een 12-tal andere typen geconstateerd. Evenals in ons land werden
ook hier in de loop der jaren steeds meer nieuwe typen gevonden. En niet alleen bij
kalveren, maar ook bij mensen en kippen werden onbekende typen aangetoond.
Ook hier werd algemeen het geïmporteerde vismeel en vleesbeendermeel als de oor-
zaak beschouwd, hetgeen voor de Deense regering aanleiding was om reeds in 1954
hersterilisatie te gelasten van al het geïmporteerde vismeel en vleesbeendermeel. Er
bestond een mogelijkheid voor ontheffing, welke werd toegepast voor bepaalde fa-
brieken in Noorwegen en IJsland. De invoer van vismeel uit andere landen vindt
thans praktisch niet plaats, daar concurrentie met vrij ingevoerd vismeel van Noorse
en IJslandse leveranciers thans niet mogelijk is.

Men was mèt ons van oordeel dat bij een temperatuur van 125° wel een zeker per-
centage verlies van verteerbaar eiwit op zal treden, maar men had hierover geen
onderzoekingen verricht.

Op de slachthuizen waar geslacht wordt voor export, wordt het personeel minstens

1 X per 2 maanden medisch onderzocht waarbij uiteraard ook aandacht wordt besteed
aan eventuele 5aimone//a-smetstofdragers,

-ocr page 381-

Vervolgens werden nog enkele besprekingen gevoerd met Dr. Dam over een aantal
andere bacteriële infectieziekten. Onder meer kwam bij deze bespreking naar voren
dat laatstgenoemde in een aantal gevallen bij kalveren een
Streptococcus pneumoniae
had geconstateerd, welke ook besmettelijk is voor de mens. Listerellosis werd weinig
gevonden, maar men gaf toe dat daarnaar geen speciaal onderzoek plaatsvond.

Op maandagochtend werd een bezoek gebracht aan de Koninklijke veterinaire- en
landbouwhogeschool, waar college Skou gaard ons verschillende afdelingen liet
bezichtigen en ons daarop meenam naar het bacteriologisch laboratorium waaraan
hij was verbonden en alwaar verschillende geïmporteerde voedingsmiddelen van dier-
lijke oorsprong werden onderzocht. In Denemarken heeft weinig invoer van vlees
uit het buitenland plaats. In de laatste jaren is dit echter vanuit enkele landen toe-
gestaan. Alle ingevoerde vlees, vleeswaren en soepen — gedroogd of als blokjes -
worden aan een bacteriologisch onderzoek onderworpen. De monstername van deze
ingevoerde partijen geschiedt volgens een Amerikaanse schaal.

Gedurende de tijd die dit onderzoek vergt, mag de importeur de geïmporteerde waren
in zijn eigen inrichting opslaan, doch hij mag daarvan niet verkopen. Is de uitslag
van het onderzoek bekend en daarbij negatief uitgevallen, dan kan hij met de ver-
koop zijn gang gaan.

.•\\lleen „full preserved" produkten maken hierop in zoverre een uitzondering dat de
importeur, in afwachting van de uitslag van het onderzoek, reeds met de verkoop
daarvan mag beginnen, althans wanneer reeds enige malen achtereen is gebleken
dat dit onderzoek steeds negatief verliep.

Indien bij het bacteriologisch onderzoek van een ingevoerd produkt een positieve
bevinding wordt gedaan en deze bij meer dan 1 % van de totale hoeveelheid wordt
vastgesteld, worden de goederen naar het land van herkomst teruggezonden. De in-
voer van diepvriesprodukten is in Denemarken alleen toegestaan uit landen, waar
bepaalde met name genoemde ziekten niet voorkomen.

Na Kopenhagen te hebben verlaten en naar Aarhuis te zijn gereisd werden wij de
volgende ochtend aldaar door de Inspecteur, belast met het toezicht op de vlees-
sector, collega T h O r b j o r n s e n naar een particuliere melkfabriek annex vries-
huis te Vejie gereden. De eigenaar dezer inrichtingen bezat bovendien nog een grote
boerderij met meer dan 1000 acres bouwland, alsmede een grote farm in Zuid-
.•\\merika. In het vrieshuis was voornamelijk vis opgeslagen.
Vervolgens werd de tocht voortgezet naar een pluimveeslachterij te Give.
Dit was een kleine particuliere inrichting, doch alles zag er even helder en rein uit.
Veterinaire keuring vond in deze slachterij niet plaats. De bedrijfsruimten waren alle
betegeld, terwijl ook overal tegelvloeren een goed reinhouden van het geheel be-
vorderden. Bloedspatten die zo gemakkelijk op de rekken waarop het geslachte
produkt wordt gedroogd achterblijven, waren nergens aanwezig.
In Denemarken mag geslacht pluimvee slechts worden verkocht wanneer het is ge-
slacht in inrichtingen die door het Ministerie van Landbouw zijn goedgekeurd. Ieder
dezer inrichtingen heeft een bedrijfsnummer, welk nummer voorkomt op het vleugel-
merk dat bij elk geslacht stuk pluimvee moet worden aangebracht.
Wanneer een Deense huisvrouw, die een geslacht kuiken heeft gekocht, bij de toe-
bereiding daarvan iets ontdekt dat baars inziens niet goed is, gaat ze naar het abat-
toir waar het betreffende produkt aan een nader onderzoek wordt onderworpen.
Worden hier afwijkingen geconstateerd, waardoor de aanwezigheid van zo\'n geslacht
kuiken in de handel ongewenst wordt geacht, dan wordt aan bedoelde huisvrouw
een verklaring daaromtrent verstrekt, waarmede zij bij de leverancier van het be-
wuste kuiken een ander kan verkrijgen. De leverancier is tot deze omruiling ver-
plicht.

Daarna werd een bezoek gebracht aan een grotere coöperatieve pluimveeslachterij te
Farre.

Hier vond veterinaire keuring plaats, evenals in de inrichting te Vandrup, die we
daarna bezochten.

-ocr page 382-

In eerstgenoemde slachterij werkten 80 personen, meest vrouwen en meisjes, terwijl
in de slachterij te Vandrup 300 personen in het arbeidsproces waren ingeschakeld.
Slechts pluimvee van een bepaald geslacht gewicht, uit inrichtingen waar veterinaire
keuring plaatsvindt, mag worden geëxporteerd. Al het overige is voor inlands ge-
bruik bestemd.

In beide inrichtingen heerste weer de grootste reinheid en zindelijkheid. Ruime kleed-
en waslokalen waren aanwezig naast een grote goed ingerichte kantine. Alle wanden
en vloeren der inrichtingen waren betegeld en zodra het arbeidsproces was be-
eindigd, begon het gehele personeel met boenen, schrobben en spuiten. Zeer veel
van het in deze slachterijen gebruikte gereedschap was van roestvrij staal vervaardigd.
Wel viel hierbij op dat de rekken waarop het geslachte pluimvee wordt gedroogd
nog van hout vervaardigd waren, doch ook deze waren volkomen rein.

De volgende dag brachten wij met collega Thornbjornsen een bezoek aan het slacht-
huis te Aarhus. Hier ontmoetten wij de Stadstierarzt Koch, die behalve met de
leiding van het slachthuis, ook belast was met het toezicht op andere levensmiddelen
van dierlijke oorsprong en de verkoop daarvan. Het slachthuis te Aarhus was een
oude inrichting, evenals de op hetzelfde terrein ondergebrachte baconfabriek.
Des middags werd nog een bezoek gebracht aan de coöperatieve vleesconserven-
fabriek
J.A.C.A. te Braband.

Dit was een in 1955 nieuw gebouwde fabriek, zeer modern ingericht, waar weer,
evenals we dat in andere inrichtingen hadden gezien, de grootste reinheid en zin-
delijkheid heersten. Uit de aangesloten slachthuizen werd het vlees aangevoerd, het-
welk dan hier tot vleeswaar werd verwerkt.

Op 18 mei brachten wij onder leiding van collega S. M o 1 1 g a a r d, die belast was
met de bestrijding der besmettelijke veeziekten op Jutland, een bezoek aan de vee-
marktterreinen te Mörsens en Verde.

In eerstgenoemde plaats werd op de dag van ons bezoek geen markt gehouden. Het
marktterrein was geheel overdekt, terwijl daarnaast zich een plaats bevond waar de
vrachtauto\'s, die het vee ter markt hadden aangevoerd, konden worden schoon-
gemaakt, schoongespoeld en ontsmet.

In Varde, de grootste fokveemarkt van Jutland, was de markt reeds beëindigd toen
we daar arriveerden, doch in de verschillende stalruimten stonden nog diverse dieren.
Ook hier was de gehele markt overdekt.

Na de lunch bracht collega Mollgaard ons naar Padborg, waar we de volgende dag
de export van vee, die van hieruit uit Denemarken plaatsvindt, zouden kunnen be-
kijken.

Op de lange rit daarheen werden verschillende problemen besproken, waarbij wij
vernamen dat zich in Denemarken af en toe gevallen van botulismus bij vee voor-
deden, waarvan men veelal de oorsprong niet kon ontdekken. Ook de leucosis bij
runderen kwam ter sprake. Hoewel men er nog niet in was geslaagd het agens daar-
van aan te tonen, was men overtuigd van het infectieuze karakter dezer aandoening.
Enzoötische leucosis schijnt in bepaalde districten in Denemarken voor te komen.
De volgende ochtend bezochten wij met collega Pedersen, de inspecteur aan de
grens belast met de uitvoer, de quarantaine-stallen en de exportstallen te Padborg.
In de quarantainestallen waren een paar ingevoerde paarden ondergebracht en een
ingevoerde hond.

Export vond op de dag van ons bezoek niet plaats. Wel stonden er in de stallen
verschillende slachtrunderen, die nog moesten worden uitgevoerd. In tegenstelling
met hetgeen we verwacht hadden, hebben we hier geen nieuwe gezichtspunten op
kunnen doen.

De stallen, waarin het vee dat moest worden uitgevoerd was ondergebracht, verschil-
den niet veel van die, zoals wij ze hier te lande kennen, alleen waren de ruimten
aldaar groter. Er was stalling voor ± 700 dieren. Ook de procedure die bij de uit-
voer van het vee plaatsvond kwam overeen met die welke in ons land plaatsvindt.
Collega Pedersen had op het terrein een apart gebouwtje, direct grenzende aan de

-ocr page 383-

laadperrons, waarin een kantoortje, een kleed- en wasruimte waren ondergebracht.
Hij deelde ons mee dat hij verreweg de meeste bemoeiingen had met slachtvee. Het
fokvee werd evenals bij ons op de boerderij „klaargemaakt" voor export. De maxi-
maal toegelaten tuberculinatiereactie was V 1-Z 1. Evenals bij ons leverden de prak-
tizerende dierenartsen een verklaring in omtrent hun exporthandelingen. Doordat
er, op het ogenblik van ons bezoek, niet geëxporteerd werd, was een en ander vrij
spoedig bekeken.

Op zaterdag werd per trein de terugreis naar Kopenhagen aanvaard, waar we op
dinsdag na de Pinksterdagen onze afscheidsbezoeken aan Dr. Gangsted, Moller en
de directie van de Veeartsenijkundige Dienst brachten.

Met de collegae .Anderson, Hansen en Skougaard werden nog enkele
problemen besproken o.a. de rotkreupelbestrijding in Denemarken. Deze had daar
weinig betekenis, aangezien slechts in het zuidwestelijke gedeelte van Jutland een
aantal schapen voorkomen. Wordt de ziekte ontdekt, dan worden de dieren van een
metalen oormerk voorzien, de rammen worden gecastreerd en de jonge ramlamme-
ren beneden een leeftijd van 4 maanden geslacht.

Het is ons gebleken dat de praktizerende dierenartsen in Denemarken een voorname
plaats innemen bij de bestrijding van besmettelijke veeziekten, evenals de plaatselijke
politiecommandant. Eerstgenoemden geven orders tot het nemen van bepaalde voor-
lopige maatregelen, terwijl laatstgenoemde voor de uitvoering daarvan zorgt. In een
daarvoor bestemd boek houdt de dierenarts aantekening van de door hem voorge-
schreven maatregelen, welke door de inspecteur gecontroleerd kunnen worden. De
politiecommandant is verantwoordelijk voor de nakoming der uitgevaardigde voor-
schriften. In bepaalde gevallen zal hij de inspecteur moeten kennen in de te nemen
maatregelen.

Samenvatting.

1. Voor de bestudering van de werkwijze van de Veterinaire Inspectie in Dene-
marken en bezichtiging van de inrichtingen aldaar waar menselijke voedings-
middelen van dierlijke oorsprong worden verwerkt, werd ons een „fellowship"
beschikbaar gesteld door de World Health Organization.

2. In Denemarken werden bij dc Veeartsenijkundige Dienst alle mogelijke in-
lichtingen verkregen.

Deze organisatie had onze studiereis door Denemarken op een voorbeeldige ma-
nier voorbereid. Onder leiding van deskundigen werden wij in de gelegenheid
gesteld bezoeken te brengen aan slachthuizen, vleeswarenfabrieken, pluimvee-
slachterijen, laboratoria voor wetenschappelijk onderzoek, veemarkten en aan
een destructor.

Tevens werden nog bezocht de Veterinaire- en Landbouwhogeschool te Kopen-
hagen en de quarantainestallen in Padborg, waar de in- en uitvoer van levende
dieren wordt verzorgd.

3. We hebben de overtuiging gekregen dat het voor ons van groot belang was
kennis te kunnen nemen van de toestand in Denemarken in onze sector. Zonder
uitzondering was de ontvangst door de collegae zeer hartelijk. Met vele van hen
kon een vruchtbare discussie worden gevoerd over alle mogelijke veterinaire
problemen.

4. Ondanks het feit dat er in de ons toegemeten tijd van 16 dagen 3 feestdagen
voorkwamen hadden we ruimschoots de tijd een globaal inzicht te krijgen in
de in Denemarken gebruikelijke werkwijze in de sector van de Veterinaire In-
spectie.

Bij eventuele herhaling van dit soort fellowships ware er rekening mee te houden
dat in de toebedeelde tijd geen feestdagen vallen. De duur van het fellowship
kan daardoor bekort worden tot 2 weken.

5. Het toezicht op de bereiding van vlees, vleeswaren, gevogelte, melk en melk-
produkten is in Denemarken geheel in handen van de veterinair. Daar de kwa-

-ocr page 384-

liteit van al deze produkten in zeer nauw verband staat met eventuele ziekten
van het producerende dier is deze regeling verre te verkiezen boven de in
Nederland gevolgde handelwijze, waarbij het toezicht voor een gedeelte van
deze produkten is opgedragen aan niet-veterinairen.

6. Denemarken neemt ten aanzien van de invoer van verschillende buitenlandse
dierlijke produkten heel wat meer rigoureuze maatregelen dan Nederland.

Het minder voorkomen van Salmonella en miltvuur in Denemarken wordt daar
algemeen toegeschreven aan de reeds in 1954 voorgeschreven hersterilisatie van
buitenlands dier- en vismeel.

7. Denemarken heeft in het buitenland de naam prima vleeswaren te leveren. Dit
zal mede te danken zijn aan de uiterste reinheid bij de bereiding. In al de door
ons bezochte inrichtingen werd door volambtelijke dierenartsen een streng toe-
zicht gehouden op de hygiëne in het bedrijf.

Ook schroomt men niet in slachthuizen belangrijke bedragen te investeren die
het produkt ten goede komen. We zagen veel kostbare roestvrijstalen vlees-
kuipen die gemakkelijk te reinigen zijn en een roestvrijstalen ophangapparaat
voor hammen, waarmee men voorkomt dat deze beschadigd worden.
Voor een ander deel zal de goede reputatie van de Deense produkten een gevolg
zijn van de samenwerking van alle belanghebbenden, zowel coöperatieve als spe-
culatieve, inzake een grondige bestudering van alle factoren die van invloed
zouden kunnen zijn op de kwaliteit van de produkten. Het hiervoor ingestelde
instituut heeft meer dan 60 medewerkers en is tot in perfectie geoutilleerd. Alle
stadia in het ontstaan van een vleeswarenprodukt worden er bestudeerd, vanaf
de diervoeding tot de smaak van het eindprodukt. Ook de propagandistische
waarde van een dergelijk instituut is niet te verwaarlozen.

8. De organisatie van de destructoren berust in Denemarken op een grondslag
welke totaal verschillend is van die in Nederland.

De wettelijke voorgeschreven destructieplicht, zoals wij die kennen heeft men
in Denemarken niet. De eigenaar van een gestorven dier heeft de vrije be-
schikking over het kadaver. Hij kan er mee doen wat hij wil mits hij het vlees
niet verkoopt voor consumptie. Daar de destructoren een bepaald bedrag per kg
betalen zal als regel het kadaver daar terecht komen. Toch is het o.i. een leemte
in de Deense voorschriften dat de eigenaar niet zelf beschermd wordt tegen
kwade gevolgen van eventuele consumptie van het hem in eigendom behorende
ondeugdelijke vlees.

9. In Denemarken heeft men een veterinaire keuring voor .geslacht pluimvee, be-
stemd voor export. Voor binnenlands gebruik bepaalt men zich tot een ver-
gunningenstelsel voor de pluimveeslachterijen.

.\\an elk geslacht stuk pluimvee wordt een aluminiumvleugelband aangebracht
met een nummer waaraan het bedrijf van herkomst is te herkennen. De lokali-
teiten waarin wordt geslacht moeten aan bepaalde voorwaarden voldoen. Deze
methode is uiteraard van mindere waarde dan een algemene keuring, maar
geeft toch enkele garanties voor een goede behandeling van het produkt.

10. Op het gebied van dierziektebestrijding, marktwezen, export van levend vee zijn
er geen principiële verschillen met de in ons land gebruikte methoden. Wat de
abortusbestrijding betreft ligt Denemarken behoorlijk voor op Nederland. Ten
aanzien van de mond- en klauwzeerbestrijding kent men in Denemarken geen
algemene verplichte enting, maar maakt men gebruik van ring-entingen rond
een besmette haard.

De Veeartsenijkundige Dienst in Denemarken heeft bemoeienissen met de be-
smettelijke nertsenziekten.

-ocr page 385-

DOORLOPENDE AGENDA

1962
Maart,

1, Afdeling Groningen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Hotel
Riche, Groningen, (pag. 1585 (1961))

5— 9, Gursus afvalwaterbiologie, München, (pag. 130)

7, Afd. Gelderland, M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur, Hotel „Neder-
Veluwe", Bennekom. (pag. 208, 363)
31, Universiteitsdag 1962.

April,

8—12 mei. Cursus tropische diergeneeskunde, Berlijn, (pag. 130)

Mei,

12—13, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. X\'oorjaarsvergadering, Amsterdam.
16, Stichting A.C.V.-Controle. Landelijke veevocdingstudiedag. Utrecht.
17—19, Internationaal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62, 130, 203)

24, Afdeling Groningen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Restaurant
Bellevue, Assen. (pag. 363)

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jarig bestaan,
(pag. 517 (1961))

27—31, IVe Intern, Symposium dicrentuindicrenart.sen. Kopenhagen, (pag. 203)
27—2 juni. International Association for Veterinary Food Hygienists, 3e

Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961), pag. 62)

Juni,

19—22, Nederlandse Landbouwweek 1962, Wageningen.

30—7 juli. Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Juli,

27—29, K.I,-congres, Wels,
Augustus,

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres, Sydney,
(pag, 589 (1961))

September,

12-l^i \'\'hettiojecsi \'\'lliaoiscfmj^pij naai ^Jieltjcueesf^tiiit^e

(pag, 764, 1386 (I960)); (pag, 145, 294, 874, 1667 (1961)); (pag, 66,
133, 205, 284, 362)

24—26, World Veterinary Poultry Association, 2c Int. Conferentie, Cambridge,
(pag. 203)

Oktober,

6— 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5c Congres, Bad Nauheim.

(pag. 130)

1963

Augustus,

14—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285)

-ocr page 386-

Maatschappij
voor

Diergeneeslfunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

\\\'AN HET BUREAU

Eeuwfeest 1962.

HISTORISCHE TENTOONSTELLING.
PRIJSVRAAG VOOR EEN ONTWERP-AFFICHE.

De commissie voor de historische tentoonstelling, welke ter gelegenheid van het
eeuwfeest der Maatschappij voor Diergeneeskunde gehouden zal worden, roept
zowel dierenartsen als diergeneeskundige studenten op deel te nemen aan een
prijsvraag voor een ontwerp-affiche.

Als TEKST moet er minstens op voorkomen:

Utrechts Universiteitsmuseum
Trans 8 Utrecht

Duur der tentoonstelling: 12 september tot en met 13 oktober 1962.
Openingstijden Museum: 12-14 september 10.00-17.30 uur
andere werkdagen: 14.00-17.30 uur
Verder dient tekst en (of) tekening een idee te geven van de inhoud der ten-
toonstelling en de gelegenheid ter ere waarvan ze gehouden wordt.

De expositie zal omvatten:

De geschiedenis van de Maatschappij en haar afdelingen.
De situatie van de dierenartsenvereniging in internationaal verband.
Een overzicht van aantallen landbouwhuisdieren en aantallen dierenartsen van
1862 tot nu.

Een overzicht van verloop besmettelijke dierziekten.

Een overzicht van de ontwikkeling der verschillende aspecten van het beroep.

Het geheel wordt gekruid met oude documenten en oude instrumenten.

Formaat: max. 45 x 65 cm (liefst verticaal type).

Naast wit-zwart mag ook één andere kleur gebruikt worden.

Alle ingezonden ontwerpen morden het eigendom van de diergeneeskundige af-
deling van het Utrechts Universiteitsmuseum en zullen tijdens de tentoonstelling
geëxposeerd worden, tenzij er een zeer grote toevloed komt; dan zal een keuze
worden gedaan.

Door de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden twee prijzen uitgeloofd en
wel als

eerste prijs: indien de bekroonde affiche door een dierenarts ontworpen is:
kaarten voor de winnaar met introducé (e) voor het banket;
indien door een student ontworpen:
ƒ 100,—.
tweede prijs: in beide gevallen: twee vrijkaarten voor de avond, welke Wim Kan
zal verzorgen.

De commissie veronderstelt, dat een student een royale geldprijs meer apprecieert
dan een invitatie voor het banket.

De inzendingen (onder vermelding van naam en adres), welke niet alleen op artis-
ticiteit maar ook op originaliteit beoordeeld zullen worden, gaarne te zenden naar
Utrechts Universiteitsmuseum, Trans 8, Utrecht, in ieder geval vóór
1 mei 1962.
De prijswinnaars worden uiterlijk 1 juli bekend gemaakt in dit tijdschrift.

-ocr page 387-

Diergeneeskundig Jaarboekje 1962.

In de eerste week van februari is het nieuwe jaarboekje verschenen en alle leden van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, krachtens hun lidmaatschap toegezonden.
Voor het geval om een of andere reden het jaarboekje niet is ontvangen, zal het
bureau op verzoek nog een exemplaar toezenden.

Promotie.

Collega M. J. Dobbelaar (Nijmegen) hoopt op donderdag 22 maart a.s. om 16.15 uur
aan de Rijksuniversiteit te promoveren op het proefschrift, getiteld: Osteoplastiek bij
de behandeling van de luxatio coxac van de huid.

VAN DE AFDELINGEN
Afdeling Gelderland.

Ledenvergadering.

De afdehng Gelderland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal op 7 maart
a.s. haar vergadering niet houden om 14.30 uur, maar om 14.00 uur, in verband met
het te brengen bezoek aan „De Wagenrenk".

Afdeling Groningen-Drenthe.

Ledenvergadering.

De afdeling Groningen-Drenthe van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal op
donderdag 24 mei, een ledenvergadering beleggen om 14.00 uur in Restaurant Belle-
vue. Assen.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

J. S. Kalisvaart, Waalwijk 73, Zuilichem.
W. J. Schoorlcmmcr, Beumershcxk 5, Heeten (Ov.).
Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student L. F. C. M. Mol, F. C.
Dondersstraat 20, Utrecht, aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Blaak, II., te Doesburg, tel. en functie wijzigen in resp. (08334) 281 (privé), (06780)
22 71 (bur.) en adj. I.V.D. en adj. I.V.G. (144)

Boer, J. H. de, te Giessenburg, tel. 466 wijzigen in (01840) 33 60. (145)

Brandsma, S., van Den Burg (Texel) naar Groningen, Adm. de Ruijterflat 48,
Peizerwcg 68, tel. (05900) 2 39 76 (bur.). (148)

Bruckwilder, W. J. te Ravenstein, naar Landpoortstraat 6 aldaar (tel. ongewijzigd).

(148)

Commandeur, N. A., te Leiden, tel. te wijzigen in (01710) 3 23 20 (privé), 2 10 58
(bur.). (150)

Donker, A. L., te Renkum, tel. gewijzigd in (08373) 29 54. (153)

Es, I. van, tc St. Annaland, naar Molendijk 41, aldaar, tel. (01665) 503. (155)
Ginkel, C. van, te Delft, tel. bureau tc wijzigen in (01730) 3 31 II, toestel 329

(b.g.g. 330 of 331). ..

Grashuis, Dr. J., te Hamersveld (gcm. Leusden), aangesloten onder (tijdelijk) tel.

(03496) 343. (159)

Haken, A. D. J. ten; 1962; Utrecht, Bleijenburgstraat 8; tel. (030) 1 01 50; D. (in
mil. dienst). (161)

Holzhauer, C., te Exloo (Dr.), aangesloten onder giro 937974. (165)

Horbach, H. J. C., te Gulpen, naar Ringweg 15, aldaar (tel. ongewijzigd). (166)
Horbach, H. M. H. L., te Gulpen, giro te wijzigen in 1056434. (166)

Jacobs, J., van Doctinchcm naar \'s-Gravenhage, van Bleiswijkstraat 62, tel. (070)
54 14 87 (privé), (030) 2 7151 (bur.), D.-bct. b/h R.I.V., lab. v. Zoönosen.

(167)

-ocr page 388-

Kalisvaart, J. S.; 1962; Zuilichcm Gld.), Waaldijk 73; tel. (04187) 366; P., ass, bij
H. van Rhee te Hoogeveen (tot 4.4.62), m.i.v. 4,4,62 D, (in mil, dienst),

(inlassen 169)

Kaper, J, J, de, van Utrecht naar Schiedam, Rembrandtlaan 31a, tel, (010) 6 89 02,
D. (170)

Klarenbeek, S, R,, te Oegstgeest, tel, tc wijzigen in (01710) 2 68 93 (privé), 2 10 58
(bur,), (171)

Kraanen, P, G. M., te Oss, naar Hertogensingel 44, aldaar (tel. ongewijzigd). (173)
Krijger, J., te Wcesperkarspcl, huisdares wijzigen in Stammerdijk B-16, (174)

Meanhout, B, W., wijzigen in Maenhout, B. W, (178)

Moons, C, W,, te Gouda, functie wijzigen in P, (180)

Peters, P. H, M. E,; 1962; Heerlen, Honigmanstraat 59; tel, (04440) 47 04; wnd, D.

(185)

Veen, P. Y. van der, van Utrecht naar Baarn, Heemskerklaan 38, tel. (02954) 49 97.

(199)

Vries, G. de, te Enschede, naar H. B. Blijdensteinlaan 42, aldaar, tel. (05420) 92 54.

(203)

Willems, F. M., te Alkmaar, naar Egmonderstraat 8, aldaar (tel. ongewijzigd), (206)
Wijsmuller, J, M., van \'s-Hertogenbosch naar Rosmalen, Beethovenlaan 1, tel. (04192)
777. (208)

Zee, L, van der, van Utrecht naar Sneek, Goeman Borgesiusstraat 29, tel. (05150)
2113, P., ass. bij E. J. S. Bron. (208)

Gevestigd:

Dijk, S. P. van, te Wijk bij Duurstede, Singel 10, tel. (03435) 477, gr. 277739, tevens
h.k. èn h.k. te Gothen (voortzetting praktijk A. G. J. Ruijs).
 (154)

König, G. D. W., te Doesburg, Contre Escarpe 4, tel, (08334) 281 (voortzetting
praktijk H, Blaak), (172)

Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid, tevens Inspectie van de Veeartsenij-
kundige Dienst, in het ambtsgebied/district noordelijk Zuid-Holland.

Het bureau van bovenbedoelde diensten is van \'s-Gravenhage verplaatst naar Leiden,
Terweepark 4 (nabij het spoorstation), tel. (01710) 2 10 58. (73)

Benoemd:

Hofstra, K., te \'s-Gravenhage, te rekenen m.i.v. 1 november 1961, tot plaatsvervan-
gend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats \'s-Gravenhage.

(165)

Kalma, B. S., te Veenendaal, te rekenen m.i.v. 1 februari 1962, tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Raalte. (*)
Veen, Dr, P, J,, tc Amsterdam, te rekenen m,i,v, 1 januari 1962, tot Rijkskeurmeestcr
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Amsterdam.

(199)

Eervol ontslag:

Golstein Brouwers, F. M. H. van, te Helmond, te rekenen m.i.v, 1 oktober 1961, als
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, (•)

Diergeneeskundig examen:
Geslaagd op 31 januari 1962:

Kalisvaart, J, S, (169)

Schoorlemmcr, W. J, (inlassen 191)

Overleden:

Baudet, Dr. E. A. R. F., te \'s-Gravenhage, is aldaar op 17 februari 1962 overleden.

(142)

-ocr page 389-

Capelle, W. F. G. van, te Oldenzaal, is aldaar overleden op 31 januari 1962. (150)
Numans, Dr. J. M. G., te Wassenaar, is aldaar op 18 februari 1962 overleden. (182)
Sjollema, Prof. Dr. B., te Utrecht, is aldaar op 18 februari 1962 overleden. (213)
(*) betekent, dat de onderhavige mutatie reeds is verwerkt in het Diergeneeskundig
Jaarboekje 1962.

TER OVERNAME aangeboden voor R.K. dierenarts

EEN GEDEELTE VAN GEMENGDE PRAKTIJK

Na eventueel enige maanden assistentie om in te werken.
Brieven onder no. 16/62 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

GEVRAAGD in plattelcmdspraktijk in Noord-Holland,

VASTE ASSISTENT per 1 mei a.s.

Woonhuis beschikbaar. Associatie in de toekomst niet uitgesloten.
Brieven onder no, 15/62 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslacm 123 te Utrecht,

GEVRAAGD

VERVANGER van 29 mei t.m. 30 juni.

Uitsluitend kleine dieren.
Aanbiedingen: G. J. Nijland, Bussum. Telefoon 02959 - 15883.

VLEESKEURINGSKRING OUDEWATER

Burgemeester en Wethouders van Oudewater roepen sollicitanten op voor
de betrekking van

Keurmgsdierenarts,

in de rang van adjunct-directeur

voor de Keuringsdienst van Slachtdieren en van Vlees, kring Oudewater.

• Salaris ƒ883,- tot ƒ 1087,- per maand (8 één-jaarlijkse verhogingen
van ƒ 25,50), exclusief 5,6% compensatie A.O.W., 2,5% compensatie
huurverhoging, 4% vacantietoelage en salarismaatregelen per 1 januari

1962.

• Aanstelling boven het minimum-salaris is niet uitgesloten.

• De gemeente Oudewater is aangesloten bij het I.Z.A. Zuid Holland
en heeft een regeling voor vergoeding van verplaatsingskosten.

• Verder wordt een vergoeding genoten voor gebruik van een eigen
vervoermiddel.

• Sollicitaties binnen 14 dagen na verschijning van dit tijdschrift te richten
tot de Burgemeester.

-ocr page 390-

VETERINARY BACTERIOLOGIST

MANNINGS LIMITED invite applications from Veterinary Sur-
geons for the position of CHIEF BACTERIOLOGIST TO CON-
TROL AND SUPERVISE PRODUCTION OF VETERINARY
VACCINES.

Applicants are required to have veterinary laboratory expe-
rience in the manufacture of Blackleg (Clostridium Chauvoei)
Entero Toxaemia and other veterinary toxoids and vaccines, and
in addition, should hold a degree in Veterinary Science.

SALARY: £2,250-£2,500 per annum according to qualifications
and experience.

Passage paid to New Zealand.
Replies must be in English.

Applications will be treated as confidential. Replies to:-

The Director,
Mannings Ltd.,
P.O. Box 300,

Hamilton. NEW ZEALAND.

-ocr page 391-

IN MEMORIAM
A. W. HEIDEMA

Door omstandigheden waardoor het gebruikelijke en
prijzenswaardige „In rnemoriam" dat aan de redactie
van ons tijdschift was toegezegd niet kon worden ver-
wezenlijkt, bereikte daarna mij het verzoek dit alsnog
te willen schrijven. Het uitgangspunt hiervoor is ge-
weest, dat ik gedurende een vijftal jaren onder en met
hem werkte, van 1918 direct na de eerste wereld-
oorlog tot 1923. Uiteraard heeft men elkaar dan wel
leren kennen. Daarna is het contact zeer los geweest
en bepaalde het zich vrijwel tot de hengsten- en merrie-
keuringen in Barendrecht en nu en dan tot een hip-
pisch gebeuren in groter verband zoals bijvoorbeeld in
Utrecht reeds verscheidene jaren regelmatig geschiedt.
Omdat de praktijk mij volledig opeiste bleef ik als
regel bij honk.

Arnoldus Willem Heidema werd in 1865 te Warfum
(Gr.) geboren en studeeerde af op 4 augustus 1887.
Het volgend jaar reeds richtte hij in samenwerking
met een der collega\'s in Groningen de hoefsmidschool
op, later bekend als „Achter de Muur" van Andries
Woortman, sedert i960 van Kees Kruizenga. Deze
oprichting betekende een belangrijk initiatief, vooral
in die dagen toen hoefbeslag en hoefverzorging gro-
tendeels beneden de maat bleven van het gewenste,
zeker tot schade van paard en fokkerij!
Een andere en zeker nog belangrijker daad verrichtte
hij met de stichting in 1895 van het vakblad „Het
Paard", aanvankelijk als maandblad, later wekelijks
verschijnend. Gedurende enige tientallen jaren prijkte
niet alleen Heidema\'s naam in dit alom bekende en ge-
waardeerde paardenblad aan de kop, in de dubbele
functie van redacteur èn uitgever, doch werd vooral
de zo noodzakelijke voorlichting gegeven in een tijd-
schrift en werden in meerdere provinciën de paarden-
stamboeken opgericht met het doel de fokkerij op
een hoger plan te brengen. In den beginne zal dit moei-
lijk zijn geweest, maar de heer Heidema bezat de

-ocr page 392-

eigenschappen, welke vaak eigen zijn aan de Gronin-
gers en ook bij zijn opbouwend werk waardevol bleken,
te weten: zorgvuldig overwegen vóór de stap wordt
genomen, na het vallen der beslissing het einddoel
steeds voor ogen houden en het daarbij volgen van
een vaste lijn!

Daarnaast werden bekwame medewerkers aangetrok-
ken van wie we noemen T.T. (]. Diemont), (de rij-
kunstautoriteit August Diemont), de collega\'s Prof.
Dr. J. Wester, P. den Ouden (trekpaardfokkerij),
J.
C. Colder, Dr. D. G. Ubbels (draf- en rensport), R.
A. Maarsingh en vele anderen. Mede door hen was
als regel een goede inhoud van het blad gewaarborgd.
Dit neemt niet weg, dat de onafgebroken verantwoor-
delijkheid een opgave is welke niet moet worden onder-
schat.

Met een enkel woord noemden we reeds de oprichting
der paardenstamboeken. In het tijdvak 1880-1905
waren ze niet van de lucht en vaak provinciegewijs of
een paar tezamen. Friesland was de eerste in 1879,
Groningen en Drenthe sloten zich daarbij aan in 1883,
doch scheidden zich af in 1896 en wel op de meest
vriendschappelijke wijze, zoals Heidema in zijn boekje
„Paardenfokkerij 11" zelf veelbetekenend vermeldt! In
dat jaar werd het Gronings en het Drents paarden-
stamboek opgericht en collega Heidema van beide tot
inspecteur benoemd. Deze verbintenis duurde tot 1911,
toen het Nederlands Stamboek voor het Landbouw-
tuigpaard (N.S.Tg.) ontstond, werkend over de rest
van Nederland met Heidema als secretaris-hoofdinspec-
teur aan het roer en met afdelingen in de provincies.
Zijn streven is steeds geweest om ook de drie noorde-
lijke gewesten tot toetreden te bewegen, maar dit
bracht jammer genoeg — tot vandaag — niet het ge-
wenste resultaat.

In dit verband veroorloof ik mij hier het advies te
memoreren van Prof. Dr. Th. de Groot bij de aanvaar-
ding van het ambt van buitengewoon hoogleraar aan
de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht op 11
dec. 1961 om bij de voortgaande daling van het aantal
landbouwpaarden — tot binnen afzienbare tijd be-
neden de 100.000 — de daaruit voortvloeiende moei-
lijkheden tijdig het hoofd te bieden door in de vorm
van een fusie te komen tot één centrale paardenstam-
boekorganisatie!

Als de nood dringt worden wel vaker beslissingen ge-
nomen, welke vóórdien helaas niet bereikbaar bleken,
ofschoon de wenselijkheid uit andere hoofde — o.a.
organisatorisch — reeds lang aanwezig was. De ge-
spletenheid der warmbloedstamboeken welke een fusie
tot één geheel door de jaren heen heeft kunnen ver-
hinderen is voor Heidema wel een grote teleurstelling
geweest, al uitte hij zich niet zo vaak, noch in en-
thousiaste, noch in gedeprimeerde zin.
Maar toen in 1914 uit alle provinciale afdelingen van
het z.g. Zeeuws-Belgisch trekpaard door volledige sa-
menwerking de totstandkoming van de Ver. „Stam-

-ocr page 393-

boek voor het Nederland trekpaard (Belgisch type)"
over geheel Nederland een feit werd, stond Heidema
daar uiteraard geheel en al achter en bracht hij de
leidende figuren hulde voor het kiezen van de goede
weg.

Het behoeft dus geen nader betoog, dat de oprichting
van het Gelders Paardenstamboek (G.P.S.) in 1925,
waardoor van 1925-1938 in Gelderland weer twee
stamboeken werkzaam waren, door Heidema diep is
betreurd; in de felle strijd waarbij de toelaatbare
grenzen werden overschreden, tot zelfs in de keurings-
baan, was zijn houding beheerst en waardig. In 1937
werd de vrede in Gelderland getekend, de V.L.N. op-
gericht met erkenning van Gronings en Gelders type
in een eigen stamboek, doch in één verenigingsverband.
Heidema heeft hieraan niet deelgenomen, doch trad
in hetzelfde jaar terug.

De hoofdinspecteur-secretaris was veel tussen de wie-
len, als ik me goed herinner 150-200 dagen per jaar.
Het stamboekkantoor aan het Huygensplein 5 lag vrij-
wel op gelijke afstand van Hollandse- en Staatsspoor
en op de minuut nauwkeurig werd plaatsgenomen in
de Ie klasse en begon tevens het werk, veelal voor de
krant: drukproeven, nieuwe kopij en wat dies meer
zij. Bij schatting, zo drukte hij zich eens uit, bedraagt
het treinwerk een derde van wat thuis in dezelfde tijd
wordt verricht.

Op de keuringen was Heidema in zijn element: rustig
en geconcentreerd, met grote kennis van zaken, op
vriendelijke en tactische wijze als woordvoerder van
de jury de gemotiveerde beslissing aan de eigenaar
mededelend. Tot in de puntjes voorbereid op alle
weersomstandigheden met schoeisel en kleding, waar-
bij de cape haar waardevolle diensten verleende. Sober
met drinken, eten, roken. Voldoende bedrust om fris
te zijn de volgende dag (en).

Een paardenkenner bij uitstek, maar zonder ophef.
Een beminnelijk mens, een integere figuur die respect
genoot zonder er voor op uit te zijn. Representatief in
elk opzicht. Vertrouwd raadsman der fokkers, voor-
zichtig in het geven van gevraagde adviezen. Strikt
eerlijk bij de uitoefening van de verantwoordelijke
taak.

Vooral de wintermaanden met alle hengstenkeuringen,
ook die in Groningen, Assen, Leeuwarden, Oost-Fries-
land en Oldenburg, wanneer soms uren vrijwel op-de-
plaats-rust koude en regen te trotseren waren, stelden
vrij zware eisen. Extra voorzorgen, zoals Heidema die
nam, zijn alleen maar verstandig.

Na het verlaten van zijn post bij het Stamboek maakte
Huygensplein 5 plaats voor Oostduinlaan 181, waar
een reeks van jaren van welverdiende rust is genoten
en van waaruit met grote belangstelling het paarden-
gebeuren in ons land werd gevolgd. Nu en dan ver-
scheen in „Het Paard" zelfs zo\'n typisch Heidema-
artikeltje met altijd wel nuttige wenken. Op de

-ocr page 394-

Utrechtse paardendagen was hij nog menigmaal pre-
sent.

Op 96-jarige leeftijd is hij overleden. Zijn naam en
werk hebben een stempel gedrukt op een belangrijk,
bruisend en soms bewogen tijdvak in de Nederlandse
paardenfokkerij, al is dit reeds thans weer geschiedenis
geworden.

Wij beschouwen het als een voorrecht met collega
A. W. Heidema een spanne tijds te hebben mogen
samenwerken en eren zijn nagedachtenis.\'

Barendrecht. R. VAN DEN HOEK.

-ocr page 395-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Aviaire Eneefalomyelitis. Opmerkingen over de
klinische en de patho-histologische diagnostiek.

Avian Encephalomyelitis. Notes on the clinical and
histopathological diagnosis.

door H. J. L. MAASi) en C. F. HELMBOLDT^)

Department of Animal Diseases, University of Connecticut.
Storrs, U.S.A.

Inleiding.

Aviaire Eneefalomyelitis (A.E.) ontstaat door een virusinfectie. De ziekte
wordt in hoofdzaak onderkend bij jonge kuikens, doch ook oudere dieren
kunnen worden aangetast.

Gedurende de laatste jaren wordt A.E. in Nederland in toenemende mate
vastgesteld. Smits (1956) was, als eerste in Nederland, in staat deze in-
fectie, uit van de praktijk ontvangen zieke kuikens, experimenteel (ei-
passages) over te brengen op proefkuikens.

Hoekstra (1960) wijdde aan deze ziekte een literatuuroverzicht, terwijl
een uitvoerige literatuurbeschouwing werd verstrekt door Van Roekei
(1959). Daarnaast zijn o.m. bijdragen over deze ziekte verschenen van
de hand van Calnek en Tav lor (1960); C a 1 n e k, Taylor en
Sevoian (1960); Burtscher (1960, 1961); Butt erf ie ld en
med. (1961). Bovendien verscheen in 1961 een committee verslag betref-
fende de bestrijding van .A.E. (Van Roe kei en med.).

In het hieronder volgende zal voornamelijk aandacht worden besteed aan
enkele klinische en pathologisch-anatomische aspecten der A.E. Het is de
bedoeling om in een tweetal volgende publikaties andere facetten te be-
lichten.

Om diverse redenen wordt de patho-histologische diagnostiek der pluimvee-
ziekten in Nederland niet algemeen toegepast. In het bovengenoemde insti-
tuut is deze methode reeds tientallen jaren van toepassing, o.m. voor de
diagnose van A.E. Waar de praktische resultaten, vooral met .A.E., tot
grote tevredenheid stemmen, leek het ons derhalve ntittig de Nederlandse
collega\'s van enkele bevindingen op de hoogte te stellen.
Achtereenvolgens zullen de volgende onderdelen de revue passeren: de
klinische symptomen, de pathologische anatomie en de microscopische
veranderingen. Ook zal ingegaan worden op de patho-histologische diffe-
rentieel diagnostiek. Nadrtik zal vooral worden gelegd op de praktische

II. J. L. Maas is gastwerker aan het bovengenoemde instituut, daartoe in staat
gesteld door een André Mayer Research Fellowship van de Food and Agriculture
Organization of the United Nations.

H. J. L. Maas (The Netherlands) is presently a guest worker at the Dept. of
Animal Diseases, University of Connecticut, Storrs, U.S.A., under a André Mayer
Research Fellowship of the Food and Agriculture Organization of the United
Nations.

Prof. Dr. C. F. Helmboldt, Director Department of Animal Diseases, University
of Connecticut, Storrs, U.S.A.

-ocr page 396-

punten t.b.v. de diagnostiek. Een aantal foto\'s zullen de tekst verduide-
lijken.

Klinische diagnostiek.

Het symptomenbeeld wordt beheerst door de veranderingen in het cen-
trale zenuwstelsel. Doch de vaak beschreven tremor verschijnselen van de
kop, nek en soms romp blijven in een niet onaanzienlijk aantal gevallen
achterwege (Hoekstra, 1960).

Jungherr en Minard (1942) delen mede, dat vaak een progressief
ontwikkelende bilaterale ataxie het enige waarneembare symptoom is. De
kuikens vertonen dan een meer paretisch beeld, zijn wat „week in de
hakken" en lopen ongecoördineerd, vallen zelfs vaak om. Het is niet uit-
gesloten dat, wanneer men met dit ziektebeeld geconfronteerd wordt, een
verkeerde (voorlopige) diagnose gesteld wordt. A.E. mag dus bij jonge
kuikens met een „vreemde gang" niet uitgesloten worden.
Ter illustratie kan een bevinding van laatstgenoemde onderzoekers dienen.
In 233 gevallen van (geverifieerde) A.E. noteerden zij slechts in 20.2%
der gevallen een tremor van de kop etc., in 40.8% werd alleen een parese
gezien en in 39% werden beide symptomen tegelijkertijd opgemerkt. Reide
klinische vormen kunnen in één koppel voorkomen.

Indien de jonge kuikens de ziekte doorstaan (meestal gaan de geïnfecteerde
dieren dood) wordt de tremor onduidelijk, doch praktisch de gehele ver-
dere levensduur is het „week zijn in de hakken" en een lichte ataxie op
te merken.

Dieren, welke op een latere leeftijd besmet worden, vertonen eigenlijk
zeer weinig symptomen. Vaak is een nauwelijks merkbare daling der ei-
produktie het enige verschijnsel, dat door de betrekkelijk langzame ver-
spreiding van de ziekte door de diverse koppels aan de aandacht van de
eigenaar kan ontsnappen. De eieren die gedurende die ziekteperiode wor-
den gelegd, zijn meestal geïnfecteerd, met welk feit vooral de fokkers en
vermeerderaars rekening moeten houden. Naast een verlaagde uitkomst
(5-10%), kunnen ook moeilijkheden met de uitgekomen kuikens tegemoet
gezien worden. De ouderdieren worden na de ziekte immuun en de na-
komelingen hiervan verkrijgen een parentale onvatbaarheid, die echter
van beperkte duur is (4-8 weken).

Pathologische anatomie.

De meeste onderzoekers merken op dat het macroscopisch onderzoek bij
.A..E. geen bijzondere aanknopingspunten oplevert.

Jacquette (1961) ontdekte in een aantal A.E.-gevallen, dat in de
gladde musculatuur van de spiermaag, een betrekkelijk groot aantal, kleine,
witachtig gekleurde, puntvormige haardjes voorkomen, welke met het
blote oog zijn waar te nemen.

Histologisch bleken de haardjes een lymfocytair karakter te bezitten.
Zoals echter reeds is aangegeven, komt dit beeld slechts in een beperkt
aantal gevallen voor.

Microscopisch onderzoek.

Dit onderzoek wordt geleid door twee groepen van veranderingen
(Jones, 1934; J u n g h e r r, 1939), welke hieronder schematisch zijn
weergegeven:

-ocr page 397-

Neuro-pathologische veranderingen 1. degeneratie van de neuronen,

2. gliose,

3. vasculaire- en perivasculaire

veranderingen.

Viscero-pathologische veranderingen.

NEURO-PATHOLOGISCHE VERANDERINGEN.

De neuro-histologische veranderingen beperken zich tot het centrale
zenuwstelsel (C.Z.). Veranderingen in het perifere gedeelte zijn slechts
sporadisch beschreven en zijn voor de praktische diagnostiek van minder
belang.

1. De degeneratie der neuronen.

De degeneratie der neuronen wordt in de betreffende literatuur nogal ver-
schillend besproken. De meeste Europese auteurs vermelden het bestaan
van twéé gescheiden vormen, terwijl de Amerikanen slechts één vorm be-
schrijven.

Eerst zal enige aandacht worden gewijd aan de uitsluitend in de Europese
literatuur beschreven vorm van degeneratie der neuronen.
Volgens Burtscher (1960) ziet men in haemaluin-eosine preparaten,
afkomstig van peracute A.E.-gevallen, veranderingen in de aangetaste neu-
ronen, die men in verder voortgeschreden gevallen niet tegenkomt. Zo zou
dan, door een soort condensatie van de Nissl\'se substantie, in het betref-
fende celplasma een verdichting optreden met als gevolg een tijdelijke
verhoogde kleurgevoeligheid voor eosinofiele kleuren. De celkern, welke
normaliter groot en bolvormig is, ondergaat eveneens gelijksoortige ver-
anderingen, wat het chromatine weefsel betreft. De kern wordt kleiner,
neemt een meer ovale vorm aan en verplaatst zich in excentrische richting.
Deze pyknotische veranderingen zijn ook opgemerkt door Lindgren
en med. (1957).

Burtscher (1960) deelt nog mede, dat in dit vroege ziektestadium
geen andere hersenveranderingen worden gezien.

De tweede vorm van degeneratie der neuronen biedt een grote mate van
overeenkomst betreffende de beschrijving ervan tussen de auteurs van
beide werelddelen (Olitsky, 1939; Jungherr en M i n a r d, 1942;
Markson en B 1 a x 1 a n d, 1958; Burtscher, 1960; etc.).
Deze vorm wordt volgens Burtscher (1960) in een later stadium ver-
kerende gevallen gezien en bovendien veel vaker aangetroffen. Het is vooral
dit patho-histologisch beeld dat voor de praktische diagnostiek waarde heeft!
De afwijkingen, vooral in de grotere neuronen, vertonen een voortschrij-
dend karakter. Achtereenvolgens ziet men een destructie van de Nissl\'se
substantie, gevolgd door een tigrolyse, die in het centrum van de cel be-
gint en zich perifeer uitbreidt.

Het celcentrum krijgt daardoor een homogeen aanzien. (Afb. 1)
Gedurende dit progressief degeneratieproces neemt de cel op een gegeven
moment een bepaald kenmerkend beeld aan voor A.E. Men ziet dan dat
de Nissl\'se substantie langs de celrand is verzameld, het celcentrum een
homogeen beeld vertoont (ontstaan door de tigrolysis), terwijl inmiddels,
zoals reeds is beschreven, de kern zich in een marginale positie heeft ge-

-ocr page 398-

plaatst. Dit pathologisch celbeeld (afb. 1) is in de Amerikaanse literatimr
bekend als de zgn. „axonal reaction" (Has sin, 1933).
Door O 1 i t z k y (1939), later bevestigd door J u n g h e r r en M i n a r d
(1944), is dit verschijnsel als zeer typisch voor A.E. beschreven. In een
verder stadium treedt cytolyse op en verdwijnt de aangetaste zenuwcel. Dit
heeft op zich zelf geen specifieke betekenis, doch is van indirect belang
voor de diagnostiek, in verband met het bepaalde gedrag van glia cellen
in de onmiddellijke nabijheid (afb. 2).

Een punt van onderscheid tussen de .Amerikaanse opvattingen en de
Europese is, dat, volgens Jungherr en Minard (1942), Van
Roekei (1959) en anderen, het („tweede") degeneradeproces wordt in-
geleid door een zwelling van de aangetaste zenuwcel en kern. In de Euro-
pese literatuur komt men deze opmerking niet tegen. Burtscher (1960)
deelt alleen een verandering van vorm mede (polygonale ganglioncellen
worden spoelvormig).

De anatomische lokalisatie van beide boven beschreven degeneratievormen
kan het histologisch onderzoek vergemakkelijken. Principieel kunnen beide
vormen door het gehele C.Z. worden aangetroffen. De eerste vorm (pera-
cuut) blijkt echter bij voorkeur op te treden in de hersenen, evenwel zon-
der een nadere lokalisatie. De tweede vorm komt daarentegen zowel in de
hersenen als in het ruggemerg voor. Voorkeursplaatsen zijn dan de me-
dulla oblongata (afb. 2), de jxins, het mesencefalon en de beide ventrale
hoornen van het ruggemerg (Ülitzky, 1939). Het is door systematisch
onderzoek gelukt zelfs binnen de vorengenoemde delen een meer nauw-
keurige topografische aanduiding van de veranderingen aan te geven.
In de medulla oblongata is b.v. de nucleus reticularis (gelegen onder de
4e ventrikel) een predilectieplaats.

De, in het cerebellum gelegen, cellen van Purkinje vertonen vaak ook ver-
anderingen (Jones, 1934; Mar kso n en B 1 a x 1 a n d, 1958), doch
deze zijn meer van pyknotische aard (Burtscher, 1960). Door ons is
vaak opgemerkt dat ook het aantal Purkinje cellen is verkleind, waar-
schijnlijk t.g.v. een lysis.

2. D e g 1 i O s e.

De gliose kenmerkt zich door een toename van het neurogene bindweefsel.
Volgens Jones (1934) en Olitzky (19.39) zijn het vooral de micro-
glia cellen die een toename vertonen. Melding wordt ook gemaakt van een
toename der astrocyten (J u n g h e r r en M i n a r d, 1942).
De proliferatie der micro-glia cellen treedt zowel haardsgewijs als diffuus
op. De haardsgewijze proliferatie wordt het meest aangetroffen in de me-
dulla oblongata en in de grijze massa van het ruggemerg (Burtscher,
1961). Vaak wordt ook een diffuse of haardsgewijze gliose aangetroffen
in de nucleus dentatus van de kleine hersenen (afb. 3 en 4), dit is gebleken
in hoge mate specifiek te zijn voor A.E.

Hoewel het voorste gedeelte der hersenen niet vaak gliotisch is veranderd,
is het, wanneer dit wèl het geval is, veelal uitsluitend de nucleus ovoidalis
(gelegen in het centrum van het diencefalon) die een gliose vertoont
(J u n g h e r r, 1953). Ook dit is zeer specifiek voor A.E. Een meer diffuse
vermeerdering van micro-glia cellen wordt nogal eens aangetroffen in de
moleculaire laag van het cerebellum.

-ocr page 399-

Deze diffuse infiltraten ontstaan waarschijnlijk langs de loop der capil-
lairen en geven in het microscopische preparaat een „op uitslaande vlam-
men" gelijkende of „waaiervormige" impressie (Jungherr, 1953). De
toename der micro glia\'s ontstaat waarschijnlijk het eerst in de granulaire
laag, doorbreekt de laag van Purkinje en straalt vervolgens uit in de mole-
culaire laag. De laag van Purkinje vertoont vaak een oedeem, terwijl de
cellen zelf pyknotische veranderingen vertonen (zie hiervoor terug).
Daar waar neuronen zijn aangetast (b.v. in de medulla) ziet men dikwijls
een toename van glia cellen in de onmiddellijke omgeving optreden, dit
beeld wordt omschreven als een satellitose (afb. 2).

De verschillende glia-haardjes, de diffuse infiltratie van micro-glia\'s in de
moleculaire laag van het cerebellum en een satellitose zijn tezamen be-
langrijke aanknopingspunten voor de A.E.-diagnostiek.

3. Vasculaire en perivasculaire veranderingen.

De kleinste laesies, welke nog microscopisch waarneembaar zijn, worden
gevormd door een hyperplasie van het vaatendotheel en de adventitia,
veelal gecombineerd met een perivasculaire infiltratie van lymfocyten
(J u n g h e r r en M i n a r d, 1942). Volgens Burtscher (1960) komt
een ophoping van lymfocyten in de zgn. Virchow-Robin\'se ruimte der
vaten vaker voor dan een perivasculaire infiltratie. Deze vasculaire en
perivasculaire infiltraties worden het meest opgemerkt rond de wat grotere
vaten. Deze veranderingen zijn in de hersenen vaker aangetroffen dan
in het ruggemerg (Jungherr en M i n a r d, 1942).
In het microscopische beeld zijn de vaatafwijkingen als zodanig goed her-
kenbaar, zonder dat een antwoord is te geven op de vraag of men nu met
een hyperplasie, dan wel met een intercellulair oedeem van het vaat-
endotheel te doen heeft. Burtscher (1960) helt meer over naar de
laatste verklaring.

Een te grote specificiteit mag niet aan deze vaatveranderingen worden ge-
hecht, doch zij completeren het patho-histologische beeld van de A.E.

Samenvattend zijn de volgende histologische hersenveranderingen voor de
■A.E. diagnostiek van belang:

1. Het beeld der zgn. „a,xonal reaction" in de verschillende predilectie-
plaatsen van de hersenen, zoals in de medulla oblongata (nucleus reti-
cularis), de pons, het mesencefalon en, hoewel zelden, in het diëncefa-
lon (nucletts ovoidalis).

2. Het beeld der gliotische veranderingen, voornamelijk die, welke door
een haardsgewijze toename der micro-glia cellen worden veroorzaakt,
zoals in de medulla oblongata en in het cerebellum, doch in het laatste
geval veelal beperkt tot de nucleus dentatus. De meer diffuse gliose
in de moleculaire laag van het cerebellum completeert het beeld, doch
is niet specifiek want dit wordt o.a. ook opgemerkt bij pseudovogelpest.

3. Het beeld der duidelijke vasculaire en eventueel perivasculaire infil-
traties door lymfocyten en de matige „verdikking" van de vooral wat
grotere vaten (arteriolae).

VISCERO-PATHOLOGISCHE VERANDERINGEN.

De viscero-histologische veranderingen worden gekenmerkt door een
hyperplasie (Jungherr en Minard, 1942) van de, in verschillende

-ocr page 400-

organen van bepaalde vogelsoorten (o.a. kip), normaliter voorkomende
lymfocytaire follikels (Lucas en Breitmayer, 1950). De eerstge-
noemde auteurs vermelden dat de hyperplasie zich tweeërlei kan voordoen,
namelijk als kleine onregelmatig gevormde follikels, welke geleidelijk (zon-
der scherpe grenzen) in het omgevende weefsel verdwijnen of als een
circumscript meer rond- of ovaalvormig haardje. Het laatste is dan om-
geven door een fijn, dun aspecifiek bindweefsel membraantje, (waarin
capillairen).

De ronde of ovale haardjes zijn meer karakteristiek voor de diagnose dan
de eerst beschreven.

Volgens Jungherr en Minard (1942) zijn de hierna te noemen or-
ganen in afnemende betekenis van belang voor de diagnostiek: spiermaag,
kliermaag, pancreas, hart, dwarsgestreept spierweefsel, milt, lever, nier, bij-
nier, geslachtsklieren en darmen. Het in geringe mate voorkomen van
lymfocytaire follikels in de klier- en spiermaag maakt deze organen van
het grootste belang voor de diagnostiek.

De veranderingen in de kliermaag (afb. 5) onder de invloed van A.E. zijn
hoofdzakelijk gelokaliseerd in de circulaire spierlaag. Bij uitzondering wor-
den ook in de beide longitudinale lagen wel haardjes aangetroffen. De
geprolifereerde haardjes zijn compact en duidelijk, hoewel niet altijd mooi
rond of ovaal, maar zij vallen direct op door hun grootte.
De pancreas vertoont circumscripte hyperplasieën van lymfocytaire haard-
jes (afb. 6), welke zeer waarschijnlijk intra-vasculair gelokaliseerd zijn en
omgeven worden door een a-specifiek bindweefselmembraantje (J u n g-
herr, 1953).

Het myocard vertoont in een aantal gevallen ook lymfocytaire haardjes
(afb. 7), doch de interpretatie is niet altijd even duidelijk. Het zijn meestal
weinig omschreven lymfocytaire haardjes met zeer variërende vormen
(vaak langgerekt). Dit orgaan wordt dan ook voor de diagnostiek niet
gebruikt.

Voor nadere bijzonderheden aan de organen mag verwezen worden naar
de recente publikaties van B u r t s c h e r (1960 en 1961).

Voor de bepaling der viscero-pathohistologische veranderingen is hier ge-
bleken, dat met het nemen van secties van de kliermaag en de pancreas
kan worden volstaan.

In het bovengenoemde instituut zijn, in de voorgaande decennia, een zeer
groot aantal histologische preparaten betreffende Aviaire Encefalomyelitis
en klinisch hierop gelijkende ziekten vergeleken en beoordeeld.
Daarbij is gebleken dat voor het routine-onderzoek kan worden volstaan
met het nemen van gedeelten van de hersenen, de kliermaag en de pan-
creas. Microscopische preparaten van deze organen hebben, na herhaald
vergelijkend onderzoek o.a. door middel van virulogische methoden, aan-
leiding gegeven tot grote tevredenheid stemmende resultaten wat de prak-
tische diagnostiek betreft. Het meeste belang wordt gehecht aan de ver-
anderingen in de hersenen. De combinatieve beoordeling van drie organen
(hersenen, kliermaag en pancreas) maakt de differentieel diagnostiek beter
uitvoerbaar. Een histologische beoordeling van de viscerale organen alleen
is uiteraard onvoldoende.

Het uitsluitend nemen van gedeelten uit het sacrolumbale gedeelte van het
ruggemerg en de pancreas voor het routine-onderzoek zoals door M a r k-

-ocr page 401-

son en Blaxland (1958) wordt aangegeven is onzes inziens gewaagd.
Naar onze mening verdient een sagittale hersencoupe de voorkeur boven
een dwarscoupe uit het ruggemerg, omdat een grotere kans wordt geboden
afwijkingen aan te treffen.

Al de hier besproken microscopische beelden zijn afkomstig van organen
welke werden gefixeerd in Bouin en ingebed in paraffine en vervolgens ge-
kleurd met haemaluin-eosine. Dit is ook van toepassing op de beelden
welke in het hierna volgende worden besproken en op de afbeeldingen.
Het is duidelijk dat een koppeldiagnose pas kan worden gesteld wanneer
van meer dan één dier (ten minste 3 dieren) de organen microscopisch
onderzocht zijn.

Differentieel diagnose.

Aandacht zal worden gewijd aan enkele microscopische hersenveranderin-
gen van ziekten welke een sterke klinische gelijkenis met A.E. laten zien,
zoals encefalomalacie (dolle kuikenziekte), pseudo-vogelpest (New Castle
Disease) en „edema in chickens" (tot nu toe onbekend in Nederland).
Bovendien zullen de hersenveranderingen van een tweetal ziekten worden
besproken, welke ziekten weinig klinische overeenkomsten vertonen met
A.E., doch daarentegen wel enige schijnbare microscopische overeenkom-
sten in het hersenbeeld vertonen, het zijn Mycoplasmosis gallisepticum
(Chronic Respiratory Disease; Nelson\'s mycoplasmosis) en de Marekse
verlamming (Neuro-lymphomatosis, neural form of Marek\'s Disease).

ENCEFALOMALACIE. (DOLLE KUIKENZIEKTE)

liet is een ziekte welke zich klinisch openbaart bij kuikens, meestal beneden
de leeftijd van 10 weken. Een beschrijving van de symptomen is gegeven
door Pappenheimer en med. (1939).

Als oorzaak wordt een tekort aan biologische anti-oxydantia (o.a. vit. E),
dan wel een overmaat aan linolzuur (Machlin en med., 1959) aange-
merkt. Waarschijnlijk speelt een combinatie van beide mogelijkheden een
grotere rol dan algemeen wordt aangenomen. Dat een tekort aan vit. E
(speciaal «-tocopherol) de enige oorzaak zou zijn, zoals vroeger wel werd
aangenomen, blijkt een verouderd standpunt. De behoefte aan biologische
anti-oxydantia, dus onder andere vit. E, hangt nauw samen met de hoe-
veelheid aanwezige onverzadigde vetzuren. Aangezien dit laatste sterk kan
variëren, varieert dus de behoefte aan o.a. vit. E ook. Verder blijkt, dat de
vereiste hoeveelheid vit. E o.m. afhankelijk is van de samenstellende ingre-
diënten van het rantsoen (D a m, 1944; S i n g s e n en med., 1955), terwijl
ook milieu-invloeden een rol spelen. Wanneer vit. E de taak van alle bio-
logische anti-oxydantia zou moeten overnemen, uitsluitend met betrekking
tot de preventie tegen encefalomalacie, dan vraagt dit zulke grote hoe-
veelheden in het rantsoen, dat de toepassing oneconomisch wordt. In de
Verenigde Staten, waar deze ziekte een tiental jaren geleden grote ver-
liezen deed ontstaan, wordt nu met succes een synthetisch anti-oxydant
(Ethoxyquin) in het voeder gebruikt. Sindsdien wordt encefalomalacie
slechts uiterst zelden aangetroffen. Aangezien de toepassing van synthe-
tische anti-oxydantia in pluimveevoeders in Nederland om diverse redenen
niet gebruikelijk is, mogen van tijd tot tijd ziektegevallen worden verwacht.
Encefalomalacie vertoont, zoals reeds werd aangegeven, sterk op .A.E. ge-

-ocr page 402-

lijkende klinische verschijnselen, zodat een vergissing niet uitgesloten is.
Het histologisch beeld van de hersenen levert echter zulke significante ver-
schillen ten opzichte van A.E. op, dat de kans op een verkeerde inter-
pretatie welhaast is uitgesloten.

Dolle kuikenziekte kan zich patho-histologisch in de hersenen, in het al-
gemeen, als twee vormen presenteren. Namelijk als een ischaemische ne-
crose of als een sclerose. De eerste vorm is meestal, de tweede altijd in het
cerebellum gelokaliseerd. Begeleidende vasculaire veranderingen worden
ook in andere hersenafdelingen opgemerkt.

1. Ischaemische vorm.

Deze is het eerst beschreven door Pappenheimer en Goettsch
(1931). Door Wolf en Pappenheimer (1931) is een uitvoerige
studie gemaakt van de microscopische veranderingen. Dit beeld wordt
beheerst door oedeem, degeneratie, necrose, capillaire bloedingen en hya-
line trombi.

Het oedeem kan in principe overal worden aangetroffen, maar is vooral
duidelijk zichtbaar in de witte hersensubstantie. De daar normaliter prak-
tisch parallel lopende dicht aaneengesloten fibrillaire structuren worden
door het ojJtredende oedeem uiteengeduwd en openingen worden zicht-
baar.

Ook de laag van Purkinje wordt vaak oedemateus (afb. 8), soms ontwikkelt
dit zich zover dat de gehele cellenlaag opgeschoven wordt en de moleculaire
laag minder breed wordt.

De degeneratieve veranderingen beperken zich in eerste instantie tot de
laag van Purkinje en de granulaire laag. De cellen, behorend tot de eerst-
genoemde laag, worden bleek van aspect door verlies van kleurbaarheid
(Nissl\'se substantie), terwijl de celvorm ook meer langwerpig wordt. De
celkernen der granulaire laag vertonen pyknose, welke later gevolgd wordt
door een karyolysis.

Intussen wordt een toenemend aantal (micro) gliacellen waargenomen,
\\ooral in de moleculaire laag van het cerebellum. Ook capillaire bloedink-
jes, die wat later in het proces optreden, worden vaak hier het eerst aan-
getroffen (afb. 9). Een aantal capillairen, niet alleen in de moleculaire
laag doch ook in de meningen, neemt in omvang toe. In mindere mate is
dit eveneens opgemerkt in de witte hersensubstantie en in de granulaire
laag.

Uiteindelijk worden door al deze veranderingen in een bepaald gebied de
daarin voorkomende neuronen aangetast en verdwijnen. Deze gebieden
zijn kenbaar door het ontbreken van duidelijke structuren en een opvallend
blekere kleur dan hun omgeving. De capillairen in de nabije omgeving ver-
tonen een vasculaire proliferatie, welke gericht is naar het necrotische ge-
bied. Deze proliferatie wordt ingeleid door een hyjjerplasie van de adven-
titia.

2. Sclerotische\\orm.

Het sclerotisch beeld van deze ziekte is min of meer beschreven als een
soort eindstadium van encefalornalacie door Wolf en Pappen-
heimer (1931).

Het is echter Jungherr (1949 a) geweest, die een duidelijke scheiding
378

-ocr page 403-

en interpretatie tussen de sclerotische en ischaemische vorm heeft aange-
bracht. De histologische veranderingen van sclerotische aard worden al-
gemeen gekenmerkt door een sterke (invasieve) groei van mesodermaal
weefsel in de drie lagen van het cerebellum, waarschijnlijk om een orga-
nisatie van het aangetaste parenchymal weefsel te bewerkstelligen. Deze
invasie heeft plaats van uit twee richtingen, nl. eerst van uit elementen uit
de herensvliezen en later ook van uit de granulaire laag. Het eindresultaat
is, dat op vele plaatsen, soms het gehele cerebellum betreffend, de regel-
matig gelaagde configuratie van de kleine hersenen sterk wordt verstoord.
Beginnende gevallen vertonen verdikte capillairen (J u n g h e r r, 1949 a),
welke stammen uit de hersenvliezen en praktisch loodrecht de moleculaire
laag binnendringen. Deze capillairen worden meestal begeleid door een
matige glia proliferatie. De proliferatie wordt langzamerhand vervangen
door bindweefsel. Zoals boven reeds aangegeven werd, vindt in de granu-
laire laag hetzelfde plaats, behalve dat het hier nieuwgevormde bind-
weefsel een invasieve groei vertoont, het doorbreekt de laag van Purkinje
en dringt dan min of meer diep de moleculaire laag binnen.
Plaatselijke ontmoetingen van uit beide richtingen komend nieuw gevormd
bindweefsel veroorzaken de beschreven sterk afwijkende microscopische
beelden, welke echter zeer karakteristiek zijn. Dit beeld kan worden om-
schreven als een sclerose of fibrose van het cerebellum (afb. 10). Een
bovendien somstijds optredende contractie van het nieuwe bindweefsel
kan het cerebellum ook een sterk afwijkend macroscopisch uiterlijk ver-
lenen.

3. Vaatveranderingen.

De beide boven beschreven patho-histologische veranderingen, de ischae-
mische en de sclerotische vorm, worden volgens Jungherr (1949a)
wel vergezeld van voor encefalomalacie specifieke nevenafwijkingen. Na-
melijk is door hem een toename in vaatrijkdom opgemerkt, welke geaccen-
tueerd wordt door een, in omvang variërende, proliferatie van de betref-
fende adventitia en een dito inter-vasculair optredende gliose,
Jungherr (1949 a) vermeldt als voorkeursplaatsen voor deze afwij-
kingen, de diepere gedeelten van het corpus striatum (afb, 11), de medulla,
het mesencefalon en de thalamus.

Dit verschijnsel is tot nu toe in geen andere hersenaandoening van het
pluimvee aangetroffen en is dus \\an grote waarde voor de differentieel
diagnostiek.

Uit een groot aantal gedurende de afgelopen jaren verzamelde gegevens
betreffende dolle kuikenziekte is gebleken dat de ischaemische vorm het
meest wordt aangetroffen bij kuikens van ± 5-10 weken (spontane ge-
vallen). De sclerotische vorm daarentegen kan worden aangetroffen bij
kuikens van zowel één dag oud tot en met een leeftijd van ongeveer 8
maanden.

Waar het ontstaan van de ischaemische vorm naar alle waarschijnlijkheid
niet in verband staat met de voeding (of de vit, E-status) van de ouder-
dieren, is dit niet zeker waar het de sclerotische vorm betreft.
De grote spreiding in leeftijd, waarbij de sclerotische hersenafwijkingen
kunnen worden aangetroffen, vindt zijn oorzaak in het feit, dat niet alle
jonge kuikens afkomstig van ouderdieren, welke aan een vermoedelijke
subklinische hypovitaminose E hebben geleden, slachtoffer worden, M,a.w,

-ocr page 404-

een aantal nakomelingen, waarvan de hersenen evenwel aan de langzaam
voortschrijdende veranderingen hebben geleden, vertonen geen klinische
verschijnselen. (Vermoedelijk speelt hierbij de uitgebreidheid van de lea-
sies en de lokatie der veranderingen in de kleine hersenen een rol.)
Normaliter worden deze dieren dan ook niet meer opgespoord. Doch zo nu
en dan komt als bij toeval een zulk, inmiddels volwassen, exemplaar onder
de aandacht, gestorven of lijdende aan een andere ziekte (b.v. pseudo-
vogelpest). Men moet zich dan door de sprekende histologische verande-
ringen (sclerose) niet laten beïnvloeden om een diagnose encefalomalacie
te stellen.

Onderzoek van meerdere dieren is dus steeds aangewezen.
In Nederland komt behalve de ischaemische ook de sclerotische vorm voor,
zoals bleek bij onderzoek van ontvangen histologische preparaten.
Waar de ischaemische vorm een probleem kan vormen op een bedrijf,
is dit met de sclerotische vorm meestentijds niet het geval. Het aantal zieke
dieren is gering, deze sterven ook meestal. De aantallen vallen echter vaak
onder het normale percentage sterfte van de eerste dagen en trekken dus
geen aandacht. Waarschijnlijk moeten een groot aantal zgn. „sterrekijkers",
ééndagskuikens welke nerveuze verschijnselen vertonen, ook tot deze af-
wijking gerekend worden.

PSEUDO-VOGELPEST.

Het is bekend, dat deze ziekte niet altijd hersenafwijkingen oplevert. De
literatuur over pseudo-vogelpest is echter zo uitgebreid, dat voor de patho-
logische veranderingen, die niet de hersenen betreffen, daarnaar verwezen
wordt.

Het karakter van dit artikel laat slechts een bespreking van de (eventueel)
voorkomende hersenveranderingen toe, een en ander met het oog op de
differentieel diagnostiek ten opzichte van A.E. De afwijkingen in de her-
senen bij pseudo-vogelpest presenteren zich voornamelijk als capillaire
bloedingen, myelinedegeneratie, degeneratie der neuronen en een optre-
dende gliose (J u n g h e r r en Minard, 1944).

Zij worden vooral aangetroffen in de fylogenetisch oudere gedeelten van
het centrale zenuwstelsel, zoals medulla, cerebellum, thalamus en rugge-
merg. Ook de meningen vertonen veranderingen, speciaal die der kleine
hersenen, het zijn lokale ontstekingsreacties welke bij A.E. tot nu toe niet
zijn aangetroffen.

Vaatveranderingen worden speciaal gezien in de witte hersensubstantie.
Zij presenteren zich als „verdikkingen", ontstaan of door een hyperplasie
van het endotheel óf door perivasculaire infiltraties.

Soms is de hyperplasie lokaal in de vaten zo uitgesproken, dat de betref-
fende capillairen een soort „knik" vertonen en door deze vorm direct op-
vallen in het microscopische preparaat.

De ervaring leert, dat bij pseudo-vogelpest de vaten individueel méér zijn
veranderd dan bij A.E., doch het aantal aangetaste capillairen is kleiner.
In de moleculaire laag van het cerebellum is dit echter niet zo duidelijk
als in andere gebieden (afb. 12).

De veranderingen van de neuronen vertonen de kenmerken van een pro-
gressieve desintegratie van het celplasma. Er ontstaan vacuolen van onge-
lijke grootte in een aangetast neuron (vacuolaire degeneratie), terwijl de
NissTse substantie ongelijkmatig door de cel verdeeld ligt. De kern van de

-ocr page 405-

cel ondergaat ook een verandering door zwelling en verliest haar ronde
vorm, doch wordt niet gedestrueerd. Deze veranderingen van de neuronen
contrasteren sterk t,o.v. die welke ontstaan tengevolge van A.E.
De meeste veranderingen worden bij pseudo-vogelpest aangetroffen in de
medulla en het cerebellum, somtijds ook in het corpus striatum.
Een matige gliose begeleidt meestal de neurogene veranderingen en doet
vaak denken aan een soort satellitose. Het laatste wordt evenwel meer in
chronische pseudo-vogelpestgevallen aangetroffen.

Perivasculaire infiltraties worden niet zo vaak aangetroffen, doch indien
ze voorkomen, worden ze meestal vergezeld van gliahaardjes. De zgn. „op
uitslaande vlammen gelijkende projecties" van microglia\'s in de moleculaire
laag van het cerebellum (zie hiervoor terug onder A.E.) worden ook bij
pseudo-vogelpest aangetroffen en zijn dus als enige bevinding aspecifiek
(Jungherr en med., 1946). Zie hiervoor afb. 13 en 14.

HET KUIKENOEDEEM SYNDROOM (EDEMA IN CHICKENS, ETC.).

In de Verenigde Staten treedt sinds 1957 een ziekte op, welke vaak met
zeer grote verliezen gepaard gaat. Zij in in dit land onder verschillende
namen bekend o.a. als „Edema in Chickens", „X-Disease", „Alimentary
Toxemia" etc.

Voor zover ons bekend is, is deze afwijking (nog?) niet op het vasteland
van Europa aangetroffen. Onlangs waren wij in de gelegenheid een serie
uitbraken te volgen in de Staat Connecticut. Onze aandacht werd toen
getroffen door het feit, dat de beginsymptomen een zeer sterke gelijkenis
vertoonden met A.E. We meenden daarom aan deze ziekte hier enige aan-
dacht te moeten besteden, vooral waar het hier van het grootste belang is
om een snelle diagnose te stellen, aangezien het een voederintoxicatie be-
treft.

De diagnose in voortgeschreden gevallen is niet bijzonder moeilijk. Men
ziet een bemoeilijkte ademhaling, een slome ko[)pel en dieren welke een
bleke kleur bezitten. Bij manuele inspectie voelt men vaak harde gespan-
nen buiken.

De sectie openbaart een tot berstens toe, met licht geel gekleurd vocht,
gevuld abdomen. Bij het openen van verse kadavers vloeit het transsudaat di-
rect over de sectietafel en ziet men alleen nog een hydropericardium. Indien
men dan het hartezakje opent, vloeit ook hier het transsudaat weg en blijft
een slap hart over. Opent men langer geleden gestorven dieren, dan ver-
toont het vocht in het abdomen een diepere gele kleur, is meer „gelachtig"
van karakter en loopt niet zo gemakkelijk weg. Men ziet dan ook vaak op
de lever een subcapsulaire ophoping van wat ingedikt transsudaat. Opval-
lend is ook de dagelijks optredende sterfte. Aangezien de toxische factor
zich in het aan het rantsoen toegevoegde vet bevindt, is het duidelijk dat
de ziekte meer onder jonge kuikens (slachtkuikens) wordt aangetroffen.
Voor een meer uitvoerige beschrijving wordt verwezen naar de publikatie
van Sanger en med. ^958) en S c h ni i t t 1 e en med. (1958).
De diagnose van pas beginnende gevallen is echter, vooral als het de eerste
gevallen uit een serie van uitbraken betreft, niet eenvoudig.
Behalve een aantal dieren in de koppel die wat gapen, ziet men ongeveer
dezelfde verschijnselen als bij een atypische A.E., geen trillen, maar wel
dieren die coördinatiestoornissen vertonen. Ook ziet men hier sterfte op-
treden. Dit gaat zo ongeveer 5-8 dagen door, totdat de eerste oedeem-

-ocr page 406-

Symptomen bij sectie worden opgemerkt. De macroscopische sectie levert
in dit stadium, evenals bij A,E,, geen bijzonderheden op,
In al deze vroege gevallen konden ondanks vele malen herhaalde onder-
zoekingen géén microscopische veranderingen in de organen worden vast-
gesteld. Dit geldt dus ook voor de hersenen, welke echter ook in verder ge-
vorderde gevallen géén afwijkingen vertonen. Dit is dus een indicatie voor
de differentieel diagnostiek ten opzichte van A.E. In verder gevorderde ge-
vallen zijn wel veranderingen in andere organen opgemerkt; de boven-
genoemde literatuurbronnen geven daarover nadere informatie.

Het is inmiddels duidelijk geworden dat de ziekte wordt veroorzaakt door
bepaalde partijen vet, welke in het rantsoen opgenomen worden. De to-
xische factor bevindt zich in de niet verzeepbare fractie van het vet en
uit experimenteel onderzoek is gebleken, dat het zelfs in zeer grote ver-
dunningen in staat is haar invloed uit te oefenen. Vermoed wordt, dat de
factor een poly-nucleaire structuur bezit (Har man en med., 1960). De
enige tot nu toe bekende therapie is het volledig vervangen van de rant-
soenen door niet toxische rantsoenen.

Waar dus vaak grote partijen al gemengd en gedistribueerd zijn, berokkent
dit behalve aan de pluimveehouders ook zeer grote schade aan de voeder-
leveranciers.

De verliezen door sterfte bedragen ongeveer 5-50% van het totaal aantal
dieren, dit cijfer wordt beïnvloed door de tijd van het vervangen der rant-
soenen.

De economische verliezen, ontstaan door een ongelijkmatige verdere groei
van de koppel, of door ongunstige voederconversiecijfers zijn moeilijk te
bepalen, doch zijn niet onaanzienlijk. Het is duidelijk dat een tijdige
diagnose de schade aanzienlijk kan beperken.

MAREK\'SE VERLAMMING (NEUROLYMPHOMATOSIS).

Behalve de wel bekende veranderingen aan de n. ischiadicus en/of andere
zenuwen, wordt soms ook het centrale zenuwstelsel aangetast. De meest
opvallende veranderingen in de hersenen zijn de vasculaire infiltraties,
welke hoofdzakelijk bestaan uit lymfocyten (ook plasmacellen worden wel
aangetroffen) welke direct ringvormig rond de vaten voorkomen. Het voor-
komen van deze vasculaire infiltraties in het witte merg van het cerebellum
is meerdere malen opgemerkt, (afb. 15).

Volgens Jungherr (1934) worden ook wel intervasculair, submiliaire
lymfocytenhaardjes aangetroffen. Het voorkomen van deze pathologische
vormen in de hersenen schijnt omgekeerd evenredig te zijn met die der
laesies in de perifere zenuwen (Jungherr en D m o c h o w s k i, 1959).
In de vakliteratuur is deze ziekte het onderwerp van vele artikelen, zodat
voor andere informatie daarnaar wordt verwezen.

MYCOPLASMA GALLISEPTICUM.

Deze ziekte wordt wel gerekend te behoren tot de groep van ademhalings-
ziekten, welke bekend is als Chronic Respiratory Disease (C.R.D.). De
ziekten worden gekenmerkt door het feit, dat meestal een of meerdere pa-
thogene PPLO hierbij als één of als enige agens een rol spelen.
In de Verenigde Staten verdeelt men het C.R.D.-complex wel in twee
groepen, nl. C.R.D. en Air Sac Disease.

-ocr page 407-

De eerste groep van ziekten vertoont weinig opvallende respiratiemoeilijk-
heden. Vaak zijn een verminderde eetlust en eiproduktie de enige ver-
schijnselen. Tot deze groep worden die ziekten gerekend, welke uitsluitend
veroorzaakt worden door een of meer pathogene PPLO\'s. Voorgesteld is
deze ziekte Mycoplasma Gallisepticum te noemen (Conference World
Veterinary Poultry Association, Utrecht, 1960) in plaats van C.R.D.

De tweede groep van ziekten (Air Sac Disease), geeft in het algemeen
duidelijker respiratiemoeilijkheden te zien en, behalve dat, kan aanzienlijke
sterfte optreden. Door de sterfte, het verlies in gewicht en veelal de aan-
wezigheid van zichtbare veranderingen in de luchtzakken tijdens het slach-
ten (waardoor in de V.S. afkeuring volgt) kan het een en ander soms
desastreuze gevolgen hebben voor de pluimveeindustrie.
I^e ziekten, welke tot deze groep worden gerekend, ontstaan door een
aantal combinaties van infectieuze agentia, o.a. PPLO, virussen en bacte-
riën. Meestal, doch niet altijd, zijn hierbij pathogene PPLO betrokken.
Een uitzondering vormt b.v. een luchtzakontsteking welke veroorzaakt
wordt door een combinatie van Infectieuze Bronchitis (I.B.) en een patho-
gene
E. coli.

Uit het oogpunt van de etiologie is dit dus geen ideale indeling en zullen
veranderingen hierin in de toekomst niet uitblijven.

De vraag mag bovendien worden gesteld of in een gecombineerde infectie
van I.B. en
E. coli, welke duidelijke luchtzakveranderingen doen ontstaan,
toch tot nu toe nog niet geïsoleerde pathogene PPLO een rol spelen. Het
blijkt nl. dat de isolatie hiervan soms afhangt van de toevoeging van één
„inhibitor" aan de voedingsbodem; bo\\endien heeft men de indruk dat deze
PPLO meer pathogeen zijn (F ab r i c a n t, 1961).

De ziekten welke tot de zgn. Air Sac Disease groep behoren, zullen niet
worden behandeld. Doch omdat het patho-histologisch hersenbeeld in een
aantal C.R.D.-gevallen (Mycoplasma gallisepticum), behorend tot de
eerste groep, interessante veranderingen te zien geven en daarnaast ook
aanleiding kunnen zijn voor een verschillende interpretatie, leek het ons
gewenst de in dit instituut gevolgde zienswijze te beschrijven.

Pathogene PPLO, afkomstig van diverse vogelsoorten, veroorzaken op el-
kaar gelijkende histologische veranderingen bij pluimvee (Jungherr en
med., 1954). C o r d y en A d 1 e r (1957) hebben waargenomen, dat som-
mige PPLO neurotropisme vertonen bij kalkoenen.

Door een onzer (H e 1 m b o 1 d t) is bij spontane gevallen van Mycoplas-
mosis een meningo-encefalitis waargenomen bij jonge kuikens. Het patho-
histologisch hersenbeeld kenmerkt zich in die gevallen door een oedeem
en een toenemend aantal histiocyten en lymfocyten in de hersenvliezen.
De in de meningen voorkomende capillairen vertonen eveneens een om-
vangstoename (afb. 16).

Het is echter niet zo opvallend als b.v. bij aan C.R.D. lijdende kalkoenen.
Incidenteel worden ook in de hersenen veranderingen opgemerkt, waarbij
dan in het parenchymal gedeelte duidelijk vergrote vaten worden opge-
merkt, meestal als gevolg van een hyperplasie van het endotheel en waar-
schijnlijk de adventitia. Zo nu en dan treft men een trombus aan. De vaten
zijn bovendien gevuld met ontstekinpcellen van lymfoïd karakter, terwijl
veelal een lichte perivasculaire infiltratie aanwezig is (lunsrherr
1949b).

-ocr page 408-

De auteurs geven een beschrijving van enkele klinische en pathologische aspecten
van Avaire Enccfalomyelitis (A.E.).

In verband met de differentieel diagnostiek worden ook microscopische hersenveran-
deringen besproken van enkele ziekten, welke een sterke klinische gelijkenis met
A.E. vertonen. Deze ziekten zijn encefalomalacie, het kuiken-oedeem syndroom en
pseudo-vogelpest. Bovendien worden hersenveranderingen behandeld, welke eventueel
kunnen optreden bij Marek\'sc verlamming en Mycoplasmosis gallisepticum. Deze
ziekten vertonen weinig klinische overeenkomst met A.E., doch de patho-histologische
beelden van de hersenen kunnen de A.E.-diagnostiek bemoeilijken.
De ervaring heeft aangetoond dat voor het diagnostisch A.E.-routineonderzoek kan
worden volstaan met de juiste interpretade van de klinische symptomen èn de micro-
scopische veranderingen in de hersenen, kliermaag en pancreas.

De literatuur betreffende de patho-histologische hersenveranderingen wordt be-
sproken, evenals de verschillen welke hierover bestaan tussen Amerikaanse en Euro-
pese opvattingen.

Daar waar dit als nodig mocht worden aangenomen, is wat nader ingegaan op onder-
werpen die niet direct tot de klinische en/of microscopische aspecten behoren (etio-
logie, preventie etc.).

Ten slotte worden d.m.v. cen aantal afbeeldingen enkele microscopische veranderingen
nader geïllustreerd.

SUMMARY.

The authors give a description of some clinical and histopathologic aspects of avian
encephalomyelitis (AE). Emphasis is laid on histologic changes in die brain. Some
attention is paid to deviations in the brain which occur in diseases which show a
strong clinical similarity to AE, as encephalomalacia, edema in chickens, and New-
castle disease. Also discussed are two diseases, Marek\'s disease (neural form) and
mycoplasmosis which show some similarity in histopathologic brain lesions although
clinically have less in common with AE.

Experience has shown that for routine diagnostic purposes, the combination of the
clinical signs and histopathologic changes in brain, proventriculus, and pancreas give
satisfactory results.

The literature concerning the histopathologic brain lesions in AE reveals some differ-
ences in opinion among American and European workers. These differences are
discussed.

While most authors do not speak of visible changes at necrosy, J a c q u c t t e gave
personal information about the presence of numerous lymphocytic foci in the smooth
muscle wall of the gizzard in several cases of .\\E. He was able to verify them micro-
scopically. Work at this Institute revealed diffuse or focal gliosis in the
N. dentatus
and N. ovoidalis of the brain is highly suggestive of ."^E. .Although Newcastle disease
virus causes similar encephalitic lesions, the intense and widespread lesions of AE
are not seen usually. The axonal reaction of the neurons of the brain stem is an alter-
ation almost solely confined to AE.

In addition, lesions of lymphocytic foci in the circular muscle of the proventriculus
and in the pancreas tend to exclude other diseases in favor of AE. Mycoplasma enceph-
alitis, aside from its uncommon occurrence, causes strikingly large vascular prolif-
erates and a severe nonpurulent leptomeningitis. Neural lymphomatosis, which
usually does not appear at the age when AE is a problem, tends to cause lymphocytic
vascular infiltrates in the cerebellar white matter in addition to the vascular infil-
trates seen elsewhere in the brain. Encephalomalacia is sometimes confused with AE
on clinical grounds but the lesion is basically a degenerative process and micro-
scopically bears no resemblance to AE.

A combination of different histopathologic lesions may provide the final diagnosis as
a single deviation is often nonspecific.

When necessary, additional information is given on other aspccts than the clinical

-ocr page 409-

and histopathologic ones, e.g., etiology, prevention, therapy, etc., for the diseases
described.

Finally, by means of a number of photographs, different histopathologic lesions are
illustrated.

RÉSUMÉ.

Les auteurs décrivent quelques aspects cliniques et patho-histologiques d\'encéphalo-
myelite aviaire (E.A.).

En vue du diagnostic différentiel sont également traitées des altérations microscopiques
du cerveau particulières à certaines maladies qui présentent une forte ressemblance
clinique avec l\'E.A. Ces maladies sont: encéphalomalacie, le syndrome d\'oedème des
poussins et la pseudo-peste aviaire.

En outre sont aussi étudiées les altérations du cerveau qui peuvent se produire éven-
tuellement accompagnant la paralysie de Marek et le Mycoplasmosis gallisepticum.
Ces maux présentent peu d\'analogie clinique avec l\'E..^., mais les images patho-
histologiques des cerv-eaux peuvent susciter des difficultés dans le diagnostic d\'E.A.
L\'expérience a démontré que pour l\'examen diagnostique routinier d\'E.A. on peut se
contenter de l\'interprétation juste des symptômes cliniques et en outre des altérations
microscopiques dans le cerveau, dans l\'estomac glandulaire et le pancréas.
Ensuite on discute la littérature concernant les altérations pathohistologiques du cer-
veau, ainsi que les différences qui existent sur ce point entre les conceptions améri-
caines et européennes.

Aux endroits où on le jugeait nécessaire, on a approfondi les sujets qui ne rentrent
pas directement dans les aspects cliniques et/ou misroscopiques (étiologie, prévention
etc.).

Finalement quelques altérations microscopiques sont illustrées d\'une façon plus dé-
taillée à l\'aide de quelques planches.

ZUSAMMENFASSUNG.

Die Autoren geben eine Beschreibung einiger klinischen und histopathologischen Ge-
sichtspunkte der ansteckenden Gehirnrückenmark.sentzündung der Hühner mit be-
sonderer Berücksichtigung der histologischen Veränderungen im Gehirn (A.G.H.).
Einige Aufmerksamkeit wird den Veränderungen im Gehirn gewidmet, welche bei
Krankheiten auftreten, die klinisch stark der .A.G.H. ähnlich sind, wie
z.B. Enzephalo-
malazie, alimentäre Toxämie und Newcastle-Krankheit. .Auch werden zwei Krank-
heiten diskutiert — Marek\'sche Lähme (neurale Form) und Mycoplasmose — die
einige Aehnlichkeit in den histopathologischen Veränderungen im Gehirn aufweisen,
obgleich sie klinisch weniger mit A.G.H. gemein haben. Die Erfahrung hat gezeigt,
dass für Zwecke der Routine-Diagnostik die Kombination des klinischen Bildes mit
den histopathologischen Veränderungen in Gehirn, Vormagen und Pankreas zu-
friedenstellende Ergebnisse zeitigen.

Was die histopathologischen Veränderungen im Gehirn bezüglich .A.E. anbetrifft,
weisen die Literaturangaben unterschiedliche Auffassungen zwischen amerikanischen
und europäischen .Autoren auf. Diese Unterschiede werden besprochen.
Während die meisten nicht von makroskopischen Veränderungen sprechen, weist
Jacquette auf das Vorhanen sein von zahlreiche Lymphozytenherdchen in der
Wand des Muskelmagens in manchen Fällen von A.G.H. hin. Dies wurde durch
mikroskopische Untersuchung nachgeprüft.

Untersuchungen am hiesigen Institut weisen darauf hin, dass diffuse oder herdförmige
Gliosis im
N. dentatus und N. ovoidalis des Gehirns stark verdächtig auf .A.E. ist.
Obgleich das New-Castle Virus ähnliche enzephalitische Alterationen verursacht,
sieht man doch normalerweise nicht die intensiven Veränderungen, wie sie bei .\\.G.H.
auftreten.

Randständige Kerne in den Neuronen des Hirnstammes sind Symptome, die für
■A.G.H. sehr charakteristisch sind. Zusätzliche Veränderungen in der Muskulatur des

-ocr page 410-

Vormagens und im Pankreas in Form von Lymphozytenherchen helfen weiterhin,
andere Krankheiten auszuschliessen.

Durch Mycoplasmen verursachte Enzephalitiden treten selten auf und zeigen auf-
fallend starke vasculare Proliferationen und eine starke nicht eitrige Leptomeningitis.
Neurolymphomatosis — normalerweise nicht zu der Zeit in Erscheinung tretend,
wenn A.G.H. ein Problem ist (Kücken), neigt bisweilen dazu, vasculäre Infiltrate
in der weissen Substanz des Kleinhirns zu verursachen.

Enzephalomalazie wird manchmal khnisch mit A.E. verwechselt, aber die Verände-
rungen sind grundsätzlich degenerativer Art und mikroskopisch nicht mit .A.G.H.
zu verwechseln.

Eine Kombination von verschiedenen histopathologischen Veränderungen ergibt die
endgültige Diagnose, ein einzelner Befund ist oft unspezifisch.

Soweit notwendig, werden noch andere als die klinischen und histopathologischen
Gesichtspunkte der Krankheit, wie Aetiologie, Vorbeugung, Therapie u.s.w. be-
sprochen.

Schlieszlich werden an Hand einer Anzahl Photographien die verschiedenen histo-
pathologischen Alterationen demonstriert.

LITERATUUR

Burtscher, H.: Zum Vorkommen der Aviären Encephalomyelitis in Oesterreich.
Zbl. VetMed., 7, 841, (1960).

Burtscher, H.: Zur Aviären Encephalomyelitis. Dtsch. tierärztl. Wschr., 68,
207, (1961).

Butterfield, W. K., L u g i n b u h 1, R. E., H e 1 m b o 1 d t, G. F. and
Sumner, F. W.: Studies on avian encephalomyelitis. III. Immunization with an
inactivated virus. Proc. 33rd Northeastern Gonf. Avian Diseases, June 19, 20, 21,
Morgantown, West Virginia, 1961. (Abstract).

G a 1 n e k, B. W. and Taylor, P. J.: Studies on avian encephalomyelitis. HI. Im-
mune response to beta-propiolactone inactivated virus.
Avian Dis., 4, 116, (1960).

G a 1 n e k, B. W., Taylor, P. J. and S e v o i a n, M.: Studies on avian encephalo-
myelitis. IV. Epizootiology.
Avian Dis., 4, 325, (1960).

G o r d y, D. R. and Adler, H. E.: The pathogenesis of the encephalitis in turkey
poults produced by a neurotropic pleuropneumonialike organism.
Avian Dis., 1,
235, (1957).

Dam, H.: Toxicity of fractions of hog liver fatty acids to chicks fed a vitamin E
deficient diet.
J. Nutrition, 28, 297, (1944).

Fabricant, J.: Personal communication, (1961).

H a r m a n, R. E., D a v i s, G. E., O t t, W. H. and Brink, N. G.: The isolation
and characterization of the chick edema factor.
]. Amer. chem. Soc., 82, 2078,
(1960).

H a s s i n, G. B.: Histopathology of the Peripheral and Central Nervous Systems.
WiUiam Wood & Co., Baltimore, Maryland,
37, (1933).

Hoekstra, J.: Aviaire Encefalomyelitis. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1650, (1960).

J a c q u e 11 e, D. L.: Personal communication to Dr. C. F. Helmboldt, Storrs,
Conn., 1961.

Jones, E. E.: Epidemic tremor and encephalomyelitis affecting young chickens.
]. exp. Med., 59, 781, (1934).

Jungherr, E.: Studies on fowl paralysis. I. Diagnosis. Connecticut State College,
Storrs, Conn., Bull.
200, November 1934, p. 19.

Jungherr, E.: Patholo,gy of spontaneous and experimental cases of epidemic tre-
mor.
Poultry Sci., 18, 406, (1939). (Abstract).

Jungherr, E. L.: Ten-year incidence of field encephalomalacia in chicks and
observations on its pathology.
Ann. New York Acad. Sci., 52, 104, (1949 a).

Jungherr, E.: The pathology of experimental sinusitis of turkeys. Am. J. vet.
Res.,
10, 372, (1949 b).

-ocr page 411-

Jungherr, E.: Neuropathologic differentiation of symptomatic paralysis in fowl.
Proc. 15th Internat. Vet. Congr., Stockholm, Part I, (2), 1062, (1953).

Jungherr, E. and Dmochowski, L.: The avian leukosis complex. In „Di-
seases of Poultry", (H. E. Biester and L. H. Schwarte, eds.), 4th Ed., Iowa State
Univ. Press, Ames, Iowa, p. 402, (1959).

Jungherr, E. and Minard, E. L.: The present status of avian encephalo-
myelitis.
J. Amer. vet. med. 100, 38, (1942).

Jungherr, E. and Minard, E. L.: The pathology of experimental pneumo-
encephalitis.
J. Amer. vet. med. Ass., 102, 725, (1944).

J u n g h e r r, E. L., T y z z e r, E. E., B r a n d 1 y, C. A. and Moses, H. E.: The
comparative pathology of fowl plague and Newcastle disease.
Am. J. vet. Res., 7,
250, (1946).

J u n g h e r r, E., L u g i n b u h 1, R. E. and A v a m p a t o, J. E.: Pathogenicity
tests with seven pleuropneumonia-like organisms from different avian sources.
Proc. 26th Ann. Conf. Lab. Workers Pullorum Disease Control, North Carolina
State College, Raleigh, North Carolina, (1954). (Mimeo.).

L i n d g r e n, N. O., N i 1 s s o n, A. and B a k o s, K.: Infektiöse Aviäre encephalo-
myelitis beim Kücken in Schweden.
Nord. VetMed., 9, 801, (1957).

Lucas, A. M. and B r e i t m a y e r, J. B.: Lymphoid tissue and its relation to so-
called normal lymphoid foci and to lymphomatosis.
Poultry Sei., 29, 450, (1950).

M a c h 1 i n, L. J., M e i s k y-K n i c k e r b o c k e r, K. A. and Gordon, R. S.:
Linoleic acid as a causative agent of encephalomalacia.
Poultry Sei., 38, 1224,
(1959). (Abstract)

M a r k s o n, L. M. and B 1 a x 1 a n d, J. D.: Infectious avian encephalomyelitis.
Vet. Ree., 70, 1208, (1958).

O 1 i t s k y, P. K.: Experimental studies on the virus of infectious avian encephalo-
myehtis. ƒ.
exp. Med., 70, 565, (1939).

Pappenheimer, A. M. and G o e t t s c h, M.: A cerebellar disorder in chicks
apparantly of nutritional origin, ƒ.
exp. Med., 53, 11, (1931).

Pappenheimer, A. M., G o e t t s c h, M. and Jungherr, E.: Nutritional
encephalomalacia in chicks and certain related disorders of domestic birds.
Storrs
Agr. Expt. Sta., Storrs, Conn., Bull. No.
229, 9, (January, 1939).

S a n g e r, V. L., Scott, L., H a m d y, A., Gale, C. and Po u n d e n, W. D.:
Alimentary toxemia in chickens, ƒ.
Amer. vet. med. Ass., 133, 173, (1958).

S c h m i 111 e, S. G., E d w a r d s, H. M. and M o r r i s, D.: A disorder of chickens
probably due to a toxic feed. Preliminary report.
J. Amer. vet. med. Ass., 132, 216,
(1958).

Singsen, E. P., Potter, L. M., M a t t e r s o n, L. D., Bunnell, R. H.,
Kozeff, A. and Jungherr, E. L.: Studies on encephalomalacia in the chick.
4. The influence of oil in fish meal, oils from various species of fi.sh, and animal
fats on the incidence of encephalomalacia.
Poultry Sei., 34, 1075, (1955).

Smits, W. H.: Niet gepubliceerd. (1956).

V a n R O e k e 1, IL: Avian encephalomyelitis (epidemic tremor). In „Diseases of
Poultry", (H. E. Biester and L. H. Schwarte, eds.), 4th Ed., Iowa State Univ.
Press, Ames, Iowa,
562, (1959).

V a n R o e k e 1, H., C a 1 n e k, B. W., L u g i n b u h 1, R. E. and M c K e r c h e r,
P. D.: Commitce report on a tentative program for the control of avian encephalo-
myelitis. Presented at 33rd Northeastern Conf. Avian Diseases, June 19, 20, 21
Morgantown, West Virginia, 1961.

Wolf, A. and Pappenheimer, A. M.: The histopathology of nutritional
encephalomalacia of chicks.
J. exp. Med., 54, 399, (1931).

-ocr page 412-

BESCHRIJVING VAN DE AFBEELDINGEN

De afgebeelde weefsels werden allen volgens dezelfde methode behandeld (fixatie in
Bouin\'se vloeistof, ingebed in paraffine en gekleurd met haemaluin-eosine).

Beschrijving van afb. 1 t|m 4.

Afb. I. Medulla oblongata van een 12 dagen oud Vantress-Cross kuiken.

Men ziet een groot neuron, dat „axonal reaction" vertoont. De cel is ge-
zwollen; het centrum heeft cen homogeen aanzien, veroorzaakt door een
verlies aan Nisscl\'se substantie en doordat het overblijvende deel zich langs
de wand heeft geplaatst. De celkern is nauwelijks meer zichtbaar door haar
ligging (links onder).

Deze veranderingen geven een sterke aanwijzing voor A.E.. (Vergr. 1300 x)
Afb. 2. Medulla oblongata (als in afb. 1).

Tussen een aantal (niet aangetaste) neuronen ziet men kleine haardvormige
groepjes glia-cellen. In de rechter bovenhoek is een begin van „satellitose"
zichtbaar. (Vergr. 400 x)

Afb. 3. Cerebellum van een 13 dagen oud Vantress-Cross kuiken.

In de nucleus dentatus is cen vasculaire infiltratie zichtbaar, op enige af-
stand links hieran ziet men een gebied met diffuse gliose. (Vergr. 80 x)

Afb. 4. Cerebellum (als in afb. 3).

Een vergroting an het gebied met diffuse gliose (afb. 3). Gliose in dit gebied
is een aanwijzing voor A.E. (Vergr. 400 x)

DESCRIPTION OF FIGURES

Aile sections were fixed in Bouin\'s solution, embedded in paraffin and stained by

hematoxylin and eosin.

Description of fig. 1 up to and including 4.

Fig. 1. Medulla oblongata of a 12-day-old Vantress-Cross.

A large neuron is seen to be undergoing the „axonal reaction". Note the
lack of Nissl substance, the ballooned appearance, and the marginal position
of the nucleus which has migrated to the lower left edge.
This is highly suggestive for .A.E. (x 1300)

Fig. 2. Medulla oblongata as in fig. 1.

Showing small groups of glial foci among which a few intact neurons may
be seen. A mild degree of satcllitosis is seen, (x 400)

Fig. 3. Cerebellum of a 13-day-old Vantress-Cross.

The rmcleus dentatus contains a vascular infiltrate (arrow). To the left
diffuse gliosis. (X 80)

Fig. 4. Enlargement of fig. 3.

Note the definite area of diffuse gliosis in the centre of the field which is
highly suggestive for A.E. (x 400)

-ocr page 413-

%

-ocr page 414-

Afb. 5. Kliermaag van een 3 weken oud White Cornish Cross kuiken.

In de circulaire spierlaag is duidelijk een lymfocitair haardje zichtbaar. Dit
beeld vv-ordt als sterk verdacht voor A.E. beschouwd. (Vergr. 400 x)

Afb. 6. Pancreas (als in afb. I).

Men ziet cen weinig omschreven en onregelmatig gevormde lymfocitairc
weefselmassa. Pas indien in een microscopisch preparaat vele van deze
haardjes worden aangetroffen, vormt dit een aanwijzing voor A.E. (Vergr.
400 x)

Afb. 7. Spiermaag van een 2 weken oud kuiken.

In cen groot veld (% van de afbeelding), bestaande uit .glad spierweefsel,
ziet men verspreid een groot aantal lymfocytaire haardjes. Hoewel dit beeld
vaak wordt aangetroffen in gevallen van A.E., komt men het ook tegen bij
gexallen van Marek\'sc ziekte (neurogene vorm). (Vergr. 200x1

Afb. 8. Cerebellum van een 3 weken oud Witte Leghorn kuiken.

In het onderste folium is een duidelijk oedeem in de witte hersensubstantie
in de laag van Purkinje zichtbaar. Dit is het begin van ischemischc necrose
en geldt als een indicatie voor acute encefalomalacie. (Vergr. 80 x)

Description of fig. !> up to and including 8.

Fig. 5. Proventriculus of a 3-week-old White Cornish Cross.

The circular muscular wall contains a compact lymphocytic focus. This is
considered to be pathognomonic for .\\.E. (x 400)

Fig. 6. Pancreas of chicken shown in fig. 1.

In the centre of the field an ill-defined lymphocytic aggregate is seen. Many
such foci should be seen to substantiate a diagnosis of .\\.E. (x 400)

Fig. 7. Gizzard of a 2-week-old chick.

large area of smooth muscle contains numerous lymphocytic foci. .-Mthough
these are commonly seen in .A.E., they do sometimes occur in visceral lympho-
matosis. (x200)

Fig. 8. Cerebellum of a 3-week-old White Leghorn.

An early lesion of the ischemic necrotic form of the acute type of encephalo-
malacia is illustrated. In the lower folium note the edema in the white
matter and the zonal edema which occupies the Purkinje cell layer. (x80)

-ocr page 415-

^ <* »

* 4

r

T^v.

-ocr page 416-

Afb. 9. Cerebellum als in afb. 8.

Een verder voortgeschreden stadium van ischemische necrose. Men ziet
necrotische velden van grote omvang, waarin de puntvormige bloedinkjcs
opvallen. (Vergr. 80 x)

Afb. 10. Cerebellum van een 11 dagen oud White Rock kuiken.

Men ziet een gedeelte van twee folia afgebeeld; in beide is een uitgebreide
fibrosis zichtbaar. De normale structuur van de grijze hersensubstantie is
vrijwel verdwenen.

Dit beeld wordt beschreven als de sclerotische vorm van encefalomalacie.
De hersenvliezen doen zich voor als een rij donker gekleurde groepjes van
cellen. (Vergr. 200 x)

Afb. 11. Corpus striatum, als in afb. 10.

Men ziet een gebied van vaatproliferatie, welke wordt geaccentueerd door
een gelijktijdige vaathyperplasie. Dit beeld is bekend als de vasculo-prolife-
ratieve vorm van encefalomalacie, die vaak de sclerotische vorm van ence-
falomalacie begeleidt. (Vergr. 200 x)

Afb. 12. Corpus striatum van een 5 weken oud White Rock kuiken.

In een gebied van diffuse gliose ziet men twee vaten met vasculaire infil-
tratie, Door lokale verschillen in vaatwandhyperplasie ontstaan uitgesproken
hoeken en bochten in het vaatverloop. Een en ander is verdacht voor
pseudo-vogelpest. (Vergr. 400 x)

Description of fig. 9 up to and including 12.

Fig. 9. Cerebellum as in fig. 8.

A more advanced state of the acute type of encephalonialacie is demon-
strated. Large areas of necrosis with punctifonn hemorrhages are seen.
(x80)

Fig. 10. Cerebellum of an 11-day-old White Rock.

Two folia are partially seen and have undergone extensive replacement
fibrosis. The meninges are still identifiable as a series of dark clumps of
cells. This is the so-called "sclerotic form" of encephalomalacia. (x 200)

Fig. 11. Corpus striatum of the bird shown in fig. 10.

Numerous new vascular structures with markedly hyperplastic walls are
seen. This is the vascular proliferative form of encephalomalacia and often
accompanies the sclerotic form, (x 200)

Fig. 12. Corpus striatum of a 5-week-old White Rock.

Two definite vascular infiltrates in a field of diffuse gliosis are seen. The
vessels have a definite angle which is often suggestive for Newcastle dis-
ease. (x400)

-ocr page 417-
-ocr page 418-

Afb. 13. Cerebellum als in afb. 12.

In de moleculaire laag ziet men een diffuse gliose in de vorm van „uit-
slaande vlammen". Dit is op zichzelf aspecifiek, in dit geval was het pseudo-
vogelpest; men ziet het ook vaak optreden bij (Vergr. 200 x)

Afb. 14. Cerebellum als in afb. 13.

Een variatie op hetgeen in afb, 13 werd afgebeeld. De diffuse gliose is hier
beter zichtbaar, (Vergr, 200 x)

Afb. 15. Cerebellum van een 10 weken oud Sex-Linked Cross kuiken.

Er zijn twee vaten zichtbaar met een vasculaire infiltratie in de witte
hersensubstantie, voornamelijk door lymfocyten veroorzaakt. Dit beeld is
sterk verdacht voor de Marek\'se ziekte (nerveuze vorm), (Vergr, 80 x)

Afb. 16. Cerebellum van een 11 dagen oud White Rock kuiken.

Met beeld van een meningitis, gekenmerkt door lymfocyten en histiocyten.
Een aantal vaten zijn geaccentueerd door de aanwezigheid van een „ring"
van ontstekin.gsccllen. Het cerebellum is niet aangetast. Dit beeld is bij een
klein aantal gevallen van
Mycoplasma gallisepticum aangetroffen, (Vergr.
200 x)

Description of fig. 13 up to and including 16.

Fig. 13. Cerebellum of bird in fig. 12.

Two folia are seen, each of them containing the "flame-like" projection in
the molecular layer. This lesion can not be differentiated from the iden-
tical one produced by A.E. (x 200)

Fig. 14. Cerebellum as in fig. 13.

This is a slight variation of the lesion seen in fig. 13 and shows a some-
what more discrete lesion in the same layer, (x 200)

Fig. 15. (Cerebellum of a 10-week-old Sex-Linked Cross.

In the white matter two vascular infiltrates are seen which arc chiefly com-
posed of lymphocytes. Lesions of this type, in this location, strongly suggest
the neural form of Marek\'s disea.se. (x 80)

Fig. 16. Cerebellum of an 11 -day-old White Rock.

.\\ diffuse leptomeningitis consisting chiefly of histiocytes and lymphocytes.

few arterioles can be identified, surrounded by a thin band of infiltrated
cells. The cerebellum itself is not affected. This is seen in some cases of
mycoplasmosis, (x 200)

-ocr page 419-
-ocr page 420-

Praktische resultaten met de therapie van
ernstige trichostrongylose bij schapen.

Results of the therapy of a heavy infestation vüith
trichoslrongylids in sheep.

door J. JANSEN Jr.^), met medewerking van
C. J. VAN LEEUWEN^)

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire
Ziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.

Uit de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Holland.

Inleiding.

Trichostrongylose is een aandoening, veroorzaakt door kleine nematoden
behorend tot de familie Trichostrongylidae, Leiper, 1912. Deze parasieten
komen vooral voor in de lebmaag, respectievelijk maag, en in de dunne darm
van him gastheren. Zeer \\ eel en \\-aak in ernstige mate komt de ziekte voor
bij runderen, schapen en geiten; soms ook bij het paard en het varken, bij
welke laatste twee diersoorten het gaat om een maagtrichostrongylose, resp.
veroorzaakt door
Trichostrongylm axei en Hyostrongylus rubidus. Ook de
in het wild lexende dieren worden regelmatig aangetast, waarbij vooral
hazen aan een jiarasitaire gastritis ten gexolge van
Graphidium strigosum
kunnen lijden. Gezien het belang van de trichostrongylose bij de huisdieren
lijkt het ons nuttig onze ervaringen weer te geven verkregen bij een koppel
schapen met een ernstige trichostrongylideninfectie, die wij konden vervol-
gen \\an 15 februari 1960 tot 30 mei \'i960.

Materiaal en methoden.

SCHAPEN.

Een ko])i)el van 59 schapen, de zgn. onverkoopbare „staartgroep" van de
af te zetten koppel, bestaande uit 4 volwassen ooien. 6 ooilammeren en 49
ramlammeren, werd in het begin van november 1959 overgebracht van
een schapenbedrijf o]) de dijken van het IJsselmcei- naar een weidebedrijf
in Noord-Holland. Dit geschiedde, omdat de dieren in een slechte conditie
waren en men hoopte, dat zij door rtistige weidegang zouden verbeteren.
Behandeling met plienothiazine hadden deze dieren enkele malen op het
bedrijf van herkomst en eenmaal bij aankomst in Noord-Holland onder-
gaan. Op het weidebedrijf aangekomen moesten de dieren aanvankelijk
dicht bij huis geweid worden, daar zij niet in staat waren zich over enkele
tientallen meters aan een stuk te verplaatsen. De groep rammen heeft het
wat dit betreft iets verder gebracht dan de groep schapen en ooilammeren,
n.1. tot op de verst verwijderde en laagst gelegen weiden. In tegenstelling
tot de verwachte verbetering stierven er, tot 15 februari 1960, 23 rammen,
welke samen met een geseceerde ram alle naar de destructor werden ver-
wezen. Op 15 februari werden alle dieren opgestald en behandeld met
plienothiazine (dosering: schaap: 20 g, ooilam: 10 g, ram: 15 g). Twee
willekeurige rammen, de no\'s 423 en 397, werden niet behandeld.

Wetenschappelijk hoofdambtenaar. Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniver-
siteit, Utrecht.

Hoofdassistent, Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland,
Alkmaar.

-ocr page 421-

Rantsoen.

Hooi naar behoefte, ± 2 kg per dier per dag en een mengsel van gerst en
geplette haver 2 tot 2/2 ons per dier per dag. Na 14 dagen werd boven-
dien schapenbiks tot 2/2 ons per dier per dag gegeven, alsmede een samen-
gesteld mineralenmengsel. Aangezien de schapen en ooilammeren dit mine-
ralenmengsel onvoldoende opnamen werd hun hoeveelheid krachtvoer ge-
halveerd, zonder het gewenste resultaat echter. Op 10 maart werden de
gerst en haver vervangen door mais in steeds groter wordende hoeveelheid
tot 375 g per dier per dag in mei, terwijl de hoeveelheid biks, nadat de
hoeveelheid eerst opgelopen was tot 375 g, na reductie tot 250 g op 2 april
gelijk bleef.

Phenothiazine.

De bij de behandeling gebruikte phenothiazine bestond uit fijnkorrelige
phenothiazine in tabletvorm, die met een pillenpistool werd toegediend.

VV e g i n g.

Na 15 februari werden de dieren wekelijks gewogen om het resultaat van
de behandeling mede te kunnen controleren (zie fig. 1, pag. 400).

Faecesonderzoek.

Tegelijk met de wegingen werden van de dieren faeces vei-zameld. Van alle
monsters werd het E.P.G. (aantal eieren per gram faeces) bepaald voor
eieren van het
StrongylusjTricliostro7igylus-type en voor eieren van Nemato-
dirus, Tricliuris
en Fasciola door middel van een directe centrifuge flottatie-
methode met een oplossing van ZnSO\'i met een s.g. van 1,30. Voor som-
mige dieren werd bovendien het voorkomen geregistreerd van
Strongyloides-
eieren, Dictyocaulus- en A^uellerius-ïarven, Moniezia-eieren en coccidien-
oocysten. Van een deel der dieren werden tevens de eieren van het Strongy-
luslTrichostrongylus-type
gedifferentieerd volgens de methode van T e 11 e y
(1949, 1950) en hierna gedifferentieerde E.P.G.\'s berekend.

Onderzoek na de dood.

Van de dieren, die in de periode van 15 febiiiari tot 30 mei stierven of ge-
slacht werden, werden lebmaag, dunne en dikke darm onderzocht op het
voorkomen van parasieten, en werd door middel van monstername een
schatting gemaakt van de aantallen parasieten ingedeeld volgens soort.
Van de op 30 mei geslachte koppel rammen werd op dezelfde wijze het
maagdarmstelsel van 10 rammen, waarvan de eieren in de faeces regelmatig
gedifferentieerd waren, onderzocht. Van enkele dieren werden de longen
onderzocht op het voorkomen van longwormen en de levers op dat van
leverbotten. Op 30 mei werd bovendien een onderzoek verricht van de levers
van die dieren, waarbij tijdens het leven
Fasciola-eieren in de faeces aan-
getoond waren.

Diversen.

Op 14 maart 1960 werden de dieren met een oplossing van de y-isomeer
van hexachloorcyclohexaan gewassen ter bestrijding van
Melophagus ovinus.
Het veelvuldig hoesten was aanleiding de gehele koppel te onderzoeken op

-ocr page 422-

het voorkomen van longwormen. Praktisch alle dieren bleken besmet met
Dictyocaulus en de meeste met Muellerius. Een medicamenteuze behande-
ling werd echter nagelaten om de resultaten van de trichostrongylose-
bestrijding niet te vertroebelen. Overigens geldt opstallen en het geven van
krachtvoer nog steeds als een aan te raden therapie tegen longwormen.

VVaameniingen.

Op grond van de hierboven gegeven anamnese en van het onderzoek van
tien willekeurige faecesmonsters werd de diagnose trichostrongylose ge-
steld, en werd de gehele koppel op 15 februari opgehokt en behandeld met
phenothiazine (zie boven).

Het gemiddelde E.P.G. van de genoemde tien faecesmonsters was 650.
Veruit de meeste eieren waren afkomstig van
Trichostrongylus spp. uit de
dunne darm en van
StadelmannialTeladorsagia, en van Oesophagoslomumj
Chabertia;
minder in aantal waren die van Cooperia en Trichostrongylus
axei,
terwijl het aantal Bunostomum- en Haemonchus-eieren zeer gering was
(verg. fig. 4). Bij een bezoek op 25 februari was een zeer matige koppel
schapen aanwezig, die echter in verhouding tot de twee in een uiterst lus-
teloze toestand verkerende onbehandelde dieren, een vrij levendige indruk
maakte. Alle dieren waren zeer mager, waren donker gekleurd en vele had-
den een tengevolge van de diarree besmeurd achterstel. Bovendien werd
nogal vaak hoesten gehoord. Op 28 en 29 febmari stier\\-en de twee on-
behandelde rammen (No\'s 42.3 en 397). Enkele dagen vóór de dood werden
bij faecesondei-zoek de volgende E.P.G.\'s bepaald: 423: 4010
Strongylus-j
Trichostrongyius-citrcn
per gram; 397: 8350 StrongylusjTrichostrongylus-
eieren per gram.

Het onderzoek op het voorkomen van parasieten liet geen twijfel bestaan
omtrent de emst van de infectie:

Ram 4 2 3.

In de lebmaag ± 29.800 wormen, waarvan ± 12.000 Trichostrongylus axei en
± 17.000
Stadelmannia circumcincta en Teladorsagia davtiani.
In de dunne darm ± 170.000 wormen, voornamelijk Trichostrongylus vitrinus.
Voorts enkele duizenden Stadelrnannia\'s en enige Strongyloides papillosus.
In de dikke darm 130 exemplaren Oesophagostomum venulosum, 112 exemplaren
Chabertia ovina en 28 exemplaren Trichuris ovis. In de longen werden veel exem-
plaren van
Dictyocaulus filaria aangetroffen.

Ram 3 9 7.

In de lebmaag ± 100.000 wormen, waarvan ± 30.000 T. axei en ± 55.000
S. circumcincta en T. davtiani. In de dunne darm ± 71.000 wormen, voornamelijk
7\'.
vitrinus en T. colubriformis, enkele duizenden Stadelmannia\'s en een aantal
van
Cooperia curticei en S. papillosus. Bovendien werd een Moniezia van ± 25
cm lengte aangetroffen. In de dikke darm 90 exemplaren
Oe. venulosum, 266
exemplaren
Ch. ovina en 23 exemplaren Tr. ovis. In de volumineuze longen,
waarin een uitgebreide pneumonie en bronchitis aanwezig waren, werden zeer
veel exemplaren
D. filaria aangetroffen. In de dikke darm van beide dieren wer-
den nog grote aantallen trichostrongyliden gezien, zodat dc hierboven gegeven aan-
tallen kort te voren nog hoger geweest moeten zijn.

In de periode 27 februari—5 maart verslechterde de klinische toestand der
dieren weer en liet de gewichtstoename te wensen over (zie fig. 1, pag.
400).

Ook het resultaat van het faecesonderzoek deed besluiten nogmaals pheno-
thiazine toe te dienen op 5 maart in een dosering van: volwassen schapen:

-ocr page 423-

30 g; ooien: 15 g; rammen: 15 g. Hierna trad enige klinische verbetering
in en daalde het gemiddeld E.P.G. (zie fig. 2 en 3, pag. 401). In de
volgende periode herhaalde zich de verslechtering van de toestand en werd
op 18 maart nogmaals phenothiazine toegediend in de dosering: volwassen
schapen: 30 g; ooien: 20 g; rammen: 20 g. Twee dieren (no\'s 113 en 395)
waren in een zeer slechte toestand en werden op 14 maart in nood geslacht.
In de drie voorgaande weken werden de volgende E.P.G.\'s voor
Strongylusj
Trichostrongylus-eieren
bepaald:
schaap 113: 1000, 1980, 5030.

schaap 394: 4010, 5060, 2990. (vergelijk fig. 3, pag. 401)
Het schaap 113 had sinds februari 2,5 kg aan gewicht verloren en schaap
394 1,5 kg (verg. fig. 1, pag. 400). Zie voor enige gegevens betreffende
de aantallen parasieten tabel 2 (pag. 405).

Na de toediening van phenothiazine op 18 maart trad weer een verbetering
in, gevolgd door een sterke daling van het E.P.G. (fig. 2 en 3).
Er werd besloten nogmaals phenothiazine te geven in een dosering van:
schapen: 30 g; ooien: 15 g; rammen: 20 g op 2 april, waarna de E.P.G.\'s
nog verder daalden en de dieren over het algemeen goed in gewicht bleven
toenemen, ondanks een stijging van het E.P.G. na 16 april.
Inmiddels werd op 29 maart een zes jaar oude ooi (no. 54,61) geslacht en
wegens cachexie afgekeurd. Dit dier was sinds 20 februari niet in gewicht
toegenomen en had gedm-ende de hele tijd een pompende ademhaling.
Klinisch werd de diagnose „zwoegerziekte" gesteld. De E.P.G.\'s voor
Stron-
gylusJTrichostrongylus-eieren
waren in de opeenvolgende weken: 150, 580,
20, 570, 250.

Schaap 54/61.

In de lebmaag werden ± 10.000 parasieten aangetroffen, vooral Stadelmannia,
voorts 7\'. axei en enkele honderden H. contortus. In de dunne darm ± 5000
exemplaren van 7\'.
vitrinus en T. colubrijormis. In de dikke darm 30 exemplaren
Oe. venulosum, 52 exemplaren Ch. ovina en 90 exemplaren Tr. ovis.
In de longen werd een Muellerius-\'miccxic aangetoond en werden enkele exem-
plaren
D. filaria gevonden. Het pathologisch-anatomisch onderzoek werd op het
Pathologisch Instituut van de Diergeneeskundige Faculteit verricht door collega
Van der Gulden, voor welk onderzoek wij hem onze hartelijke dank be-
tuigen. De diagnose luidde: „zwoegerlong, mogelijk ook diffuse vermineuze
bronchopncumonie op parasitaire basis".

ZIEKTEVERLOOP.
Volwassen schajjen.

Over de volwassen schajicn (ooien) valt weinig positiefs te zeggen. Het
betrof slechts vier dieren, waarvan één voortijdig werd geslacht (zie hier-
boven) en bovendien in hoofdzaak aan een niet parasitaire ziekte, „zwoeger-
ziekte", leed. Een ander dier was nog zeer jong en de twee overige waren
drachtig. Een beeld te geven van de gemiddelde gewichtstoename is dan
ook niet goed doenlijk, ook al, omdat schaap 1143 wegens de vergevorderde
drachtigheid niet tot het eind toe is gewogen. Schaap 1143 wercl verkocht;
de twee overige dieren werden na slachting goedgekeurd voor binnenlands
gebruik. Van schaap no. 53/17 werd de lever afgekeurd, wegens zeer ernstige
veranderingen. In de grote galgangen werden 2 exemplaren van
Fasciola
hepatica
aangetroffen. Door Prof. Van den Akker van het Patho-
logisch Instituut van de Diergeneeskundige Faculteit werd deze lever onder-

-ocr page 424-

zocht, voor welk onderzoek wij hem onze hartelijke dank betuigen. Het
betrof hier een chronische aandoening, die op grond van het microscopisch
beeld en de lokalisatie niet aan een leverbotinfectie kon worden toege-
schreven. Eieren van
Fasciola waren bij de wekelijkse controle nimmer ge-
vonden.

Ooilammeren.

De gemiddelde gewichtstoename en het gemiddeld E.P.G. zijn weergegeven
in de fig. 1 en 2. Hoewel de gemiddelde E.P.G.\'s niet zeer hoog waren, liet
de conditie van enkele van deze dieren regelmatig te wensen over. Te bleke
slijmvliezen werden veel gezien. Een oorzaak voor het in groei achterblijven
was niet te vinden. Het is niet uitgesloten, dat deze dieren niet in staat zijn
geweest de gevolgen van trichostrongylose in zomer en herfst te overwinnen.
Alle dieren werden na slachting goedgekeurd.

Van deze dieren werd één voor binnenlands gebruik bestemd en werden er
vijf voor export goedgekeurd.

Ramlammeren.

Voor de gemiddelde gewichtstoename en de gemiddelde E.P.G.\'s zie men
de fig. 1 en 3. Zoals uit de grafieken blijkt, is hier na drie phenothiazine-

35

X

% % % % % % ^ % "ys %
Fig.l.

Gemiddelde gewichtstoename in kg van de ooilammeren en
de ramlammeren.

Seschoren

-ocr page 425-

£PG -
500 -
200
100 -

r>

VVi \'K "4 \'/s %

Fig. 2.

Gemiddelde E.P.G.\'s van zes ooilammeren.

Momenten van phenothiazine-toedieningen zijn aangegeven door pijltjes.

behandelingen het aantal eieren sterk gedaald en zijn de dieren goed in
gewicht toegenomen. In de grafieken is geen rekening gehouden met de
twee onbehandelde dieren, evenmin als met de twee voortijdig gestorven
rammen, over welke vier dieren hierboven reeds een en ander meegedeeld
werd. Bij sommige dieren werden enigszins bleke slijmvliezen gezien.
Geleidelijk is met de verbetering van de conditie ook het hoesten minder
geworden. Tegelijk hiermee werden eveneens steeds minder longwormlarven
in de faeces waargenomen. Van enkele lammeren begon eind april de wol
wat los te zitten en het lam no. 324 heeft in enkele weken tijd de gehele
vacht verloren. Daarbij trad bij dit dier een ernstige diarree op, die zonder
therapie omstreeks half mei weer verdwenen was. Op de gewichtstoename
had dit geen waarneembare invloed. Overigens was dit dier licht van stuk.
Schaap no. 193, dat zeer weinig heeft gereageerd op de phenothiazine-
behandelingen en waarvan de gewichtstoename te wensen over liet werd
slechts voor binnenlandse consumptie goedgekeiud. De overige ramlamme-
ren werden na slachting goedgekeurd voor export.

EPO
/OOOn

goo -
800 -
joo -
6oo -
500 -
400
500
200
100 -

\'%vr2 %T\'% y,vA "/4 % % ys\'^^tam

Fig. 3.

Gemiddelde E.P.G.\'s van 21 ramlammeren.
Momenten van phenothiazine-toedieningen zijn aangegeven door pijltjes.

-ocr page 426-

SLACHTRESULTATEN.

In tabel 1 worden de resultaten na de slachting weergegeven. Alle dieren
werden goedgekeurd en, uitgezonderd de beide volwassen schapen (53/17,
848), één ooilam (witoor) en één ramlam (193), werden zij goedgekeurd
voor export. Van schaap 53/17 werd de lever afgekeurd (zie boven) en van
de rammen werden twee levers afgekeurd wegens het voorkomen \\ an lever-
botten.

Tabel 1.

Resultaten na slachtina in mei i960.

Levend
gewicht
kg

geslacht
gewicht
kg

aan-

houdings
%

prijs/kg
ƒ ...

opbrengst
ƒ ...

klasse na
slachting

Schapen:

H

5.3/17

69

30

43,5

2,20

66

niet geklasseerd

848

46,5

23

49,5

2,90

66,70

II

Ooi-

lammeren :

434

35

17

48,6

2,70

45,90

III

vlek

27

12,5

46,3

2,60

32,50

III

250

28,5

13

45,6

2,75

35,75

IV

321

31,5

15

47,6

2,90

43,50

II

witoor

26,5

11,5

43,4

2,10

24,15

IV

scheuroor

34

15

44,1

2,75

41,25

IV

Ram-

lammcren:

193

39

16,5

42,3

2,10

34,65

niet geklasseerd

322

47

22,5

47,9

2,90

65,25

II

59/61

45,5

20

44

2,90

58

II

404

45

22

48,9

2,90

63,80

II

296

47

21,5

45,7

2,70

58,05

III

373

43,5

20

46

2,60

52

III

324

47,5

18

37,9

2,90

52,20

II

295

52

24,5

47,1

2,70

66,15

III

372

41,5

19

45,8

2,70

51,30

III

358

50

23

46

2,90

66,70

II

354

51,5

26,5

51,5

3,10

82,15

I

293

43

20

56,5

3,10

62

I

325

47

23

48,9

2,90

66,70

II

208

54,5

26,5

48,6

2,90

76,85

II

112

50

24,5

49

3,10

75,95

I

171

42,5

20

47,1

2,70

54

III

59/17

52,5

23

43,8

2,70

62,10

III

141

50

23,5

47

2,90

68,15

II

172

62,5

30,5

48,8

3,10

94,55

I

10

52

24,5

47,1

2,90

71,05

II

163

48,5

25

51,5

3,10

77,50

I

-ocr page 427-

De betekenis van dc in tabel 1 weergegeven klasse-indeling is de volgende:
I Goed model, goed bevleesd, juiste vetaanzetting, goede kleur.
II Als I, iets gemis aan vlees op rug en/of billen iets afwijkend van kleur.

III Wat dun, onrijp, minder goede kleur.

IV .Als III, doch in de regel niet goed genoeg voor export.

Het blijkt, dat het aanhoiidingspercentage (percentage, dat geslacht gewicht
is van levend gewicht) aan de lage kant is, vooral wanneer men bedenkt,
dat de dieren kort te voren geschoren waren (normaal 49-52%).
Hiervoor zijn verantwoordelijk o.a. Ie de grote ruwvezelhoeveelheid, die de
schapen verwerkten, waardoor de digestietractus relatief groot geweest zal
zijn, en 2e het niet geheel afgemest zijn. Aangezien een schapenmesterij als
door ons werd uitgevoerd (opbokken en krachtvoer) hier te lande onbe-
kend is, is het interessant te weten hoe het naar Parijs geëxporteerde produkt
aldaar ontvangen is. Het bleek, dat het artikel aantrekkelijk was hoewel het
\\ lees iets droger was dan normaal en de specifieke kleur van het op het hok
gemeste dier had. Het wordt door het mesten aanvaardbaar als slacht-
produkt in tijden van grote vraag en gering aanbod in tegenstelling tot de
weidelammeren, die meer gebonden zijn aan het seizoen.

EIDIFFERENTI.ATIES.

Het differentiëren of determineren van de eieren van het StrongylusjTricho-
strongylus-type
is bijzonder interessant. Het laat zeer duidelijk zien, dat de
stijging van het E.P.G., die na de laatste behandeling met jshenothiazine
optrad niet geweten kon worden aan een hernieuwde eiproduktie der para-
sieten of m.a.w. een opheffing van de door phenothiazine veroorzaakte
onderdrukking van de ei])roduktie, maar een gevolg was \\an een verschui-
ving in de parasietenfaima. In fig. 4a zijn weergegeven de gemiddelde
E.P.G.\'s van 10 willekeurige ramlammeren in veertiendaagse ])erioden.
In fig. 4b-h de gedifferentieerde E.P.G.\'s voor respectievelijk
Bunostomum;
Oesophagostornum
en Chahertia; Stadelmannia en Teladorsagia; Tricho-
strongylus colubrijorrnis
en 7". vitrinus; T. axei; Cooperia en Haemonchus.
Bij bijna alle parasieten ziet men na de sterke daling van het E.P.G. slechts
een geringe toename halverwege de tijd. Een uitzondering hierop vormt
H. contortus, die bij de aanvang van de proef reeds in stijgende lijn was en,
na een korte periode van bijna afwezig zijn ten gevolge van de pheno-
thiazine-toedieningen, snel voor hoge E.P.G.\'s zorgde. De figuur voor
Bunostomum is niet zeer duidelijk, vertoont in het begin het beeld van
Haemonchus en later dat van de andere parasieten. De stijging, die alle
parasieten in de één na laatste periode vertonen kan niet verklaard worden.
De enige factor, die \\oor zover wij konden nagaan in deze periode van in-
\\loed geweest is op de conditie der schapen, is liet scheren geweest.
De belangrijkste conclusie, die wij uit de eidifferentiaties kunnen trekken is,
dat het E.P.G. in het ene geval dus een heel andere betekenis kan hebben
dan in een ander geval. Bij de volwassen schapen werden helaas slechts
onvolledige gegevens verzameld. Hier werd ongeveer hetzelfde beeld ge-
vonden als bij de ramlammeren. maar bleek het E.P.G. voor
Stadelmannia
en Teladorsagia weer ongeveer op het oude niveau te zijn teruggekeerd.
De enkele
Nernatodirus-eieren, die soms aangetroffen werden, waren alle
afkomstig van
N. filicollis.

-ocr page 428-

EPO-
JOO -
èoo -
500 -
1,00 -
300 -
2 00 -
100 -

£Pe-
yoo ■
boo ■
soo ■
^00 -
ioo ■
100 ■
100 ■

h-

£PG
ioo
200
100

EPG
500
200
100

-(I-

I rn I I I I I

r \'%TyjT"/iT% \'%

\'A % % \'%

t \'% \'% % diU

Vs. 7s % \'%

Fig. 4.

Gemiddelde E.P.G.\'s van 10 ramlammeren.
a. totaal E.P.G.; b. E.P.G. van Bunostomum; c. Oesophagostomum en
Chabertia; d. Stadelmannia en Teladorsagia; e. Trichostrongylus uit dunne
darm; /. T. axei; g. Cooperia; h. Haemonchus contortus.
Momenten van phenothiazine-toedieningen zijn aangegeven door pijltjes.

PARASIETENDIFFERENTIATIES.

Dezelfde tien rammen, waarvan de zojuist genoemde eidifferentiaties regel-
matig werden uitgevoerd, werden na de slachting volledig op darmpara-
sieten onderzocht.

Samen met de resultaten van de twee onbehandelde en de twee behandelde

-ocr page 429-

in nocxl geslachte dieren geven deze bevindingen een goede bevestiging van
de gegevens verkregen met het faecesonderzoek. In tabel 2 ziet men dan ook
dat alle parasieten gemiddeld in aantal zijn gedaald, behalve
H. contortus,
welke juist is toegenomen.

Tabel 2.

Gemiddelde aantallen parasieten van resp. de twee onbehandelde dieren,
de twee na twee behandelingen in nood geslachte dieren en de tien eind mei

geslachte dieren.

2 exemplaren

2 exemplaren

10 exemplaren

onbehandeld.

2x behandeld.

4x behandeld.

eind februari

half maart

eind mei

gestorven.

geslacht.

geslacht.

H. contortus

67

458

Stadelm.jTeladors.

35600

19302

483

T. axei

20500

2700

167

Trichostrongylus (dunne darm)

109750

51544

700

Cooperia

700

800

83

Nematodirus

100

Strongyloides

1600

1252

417

Oesophagostomum

110

365

0,6

Chabertia

189

124

3,8

Trichuris

25

62

3,1

Hoe deze stijging van H. contortus verklaard moet worden is niet duidelijk,
vooral gezien het feit, dat de dieren sinds half februari opgestald stonden
en geen gras kregen. Wanneer men aanneemt, dat de infectie nog uit de
weide stamt, moet de prepratent periode dus zeer uitgerekt zijn. Dat dit
mogelijk is wordt bewezen door de waarnemingen bij
H. contortus van
Field, I? r a m b e 1 1 en A 1 1 a n Campbell (1960). Zij namen een
stijging van
H. contortus waar bij schapen, die reeds enkele maanden op-
gestald stonden en waarbij herinfecties uitgesloten waren. Een andere moge-
lijkheid wordt beschreven door Hawkins en F rei tas (1947). Deze
auteurs namen waar, dat infectie mogelijk is door opname van infectieuze
larven van het strobed, waar de dieren op lopen. Doch deze verklaring
durven wij niet zonder meer te accepteren, daar geen enkele andere soort
in aantal toenam.

Een tweede merkwaardig feit werd waargenomen, wanneer men de aan-
tallen cf
d van T. vitrinus en T. colubriformis met elkaar vergeleek. Bij de
twee onbehandelde dieren verhielden deze soorten zich in de percentages
98% en 2%, bij de beide na twee behandelingen geslachte dieren 83% en
17% en bij de tien op 30 mei geslachte dieren 0% en 100%. Wij vermoeden,
dat dit een fysiologisch sooitverschil is, dat waard is nader bestudeerd te
worden. Bovendien kan men zich afvragen of dat verschil altijd waar te ne-
men zal zijn, of dat de soorten een verschillende gevoeligheid voor pheno-
thiazine bezitten. Aangezien de eieren van
T. colubriformis korter zijn, dan
die van
T. vitrinus werden de gegevens van de eidifferentiaties nader onder-
zocht en inderdaad bleek de gemiddelde lengte van de
Trichostrongylus-
eieren vooral in de laatste twee maanden kleiner te worden.

-ocr page 430-

INFECTIES MET ANDERE PARASIETEN.
Nernatodirus.

De infectie met Nernatodirus was gering. Blijkens de eidifferentiatie betrof
het hier alleen de soort
N. filicollis.

Trichuris.

De infectie met Trichuris, die nooit groot geweest was, liep geleidelijk aan
terug, zodat in mei bijna geen eieren meer in de faeces aangetoond werden.
De in de darm aangetroffen exemplaren behoorden alle tot de soort 7\'.
ovis.

Dictyocaulus en Muellerius.

Zoals reeds eerder werd vermeld kwamen longwormen veel \\ oor, gepaard
met hoesten. Langzamerhand zijn ook deze parasieten minder in aantal ge-
worden.

Strongyloides papillosus en coccidien.

Bij het faecesonderzoek werden regelmatig bij bijna alle dieren geringe hoe-
veelheden eieren van
Strongyloides en coccidiën-oocysten aangetroffen.

Moniezia.

Bij enkele dieren werd tijdens het le\\en of na de dood een geringe infectie
met
Moniezia vastgesteld.

Fasciola hepatica.

Bij een deel der schapen bleek \\-olgens het faecesonderzoek een lichte lever-
botinfectie te bestaan. Het is hier echter niet de plaats daar veel over uit
te weiden. Bij het faecesonderzoek kwam zeer duidelijk tot uiting, dat de
groep rammen in veel grotere mate besmet was dan dc gi\'oep ooien en ooi-
lammeren. Dit dient geweten te worden aan het in de aanxang genoemde
feit, dat de groep rammen op lager gelegen, als besmettingsbron bekend
staande, weiden gelopen had. Een oudere besmetting is niet waarschijnlijk,
omdat op het bedrijf van herkomst de infectie nooit aangetoond kon worden.

Discussie.

Wanneer wij van een zuiver diergeneeskundig standpunt uitgaan, kan niet
anders gezegd worden dan dat de toegepaste therapie, viermaal een dosis
phenothiazine samen met opstallen en goed voer, een volledig succes is
geweest. Gordon (1950) geeft aan, dat een behandeling van schapen
met zo\'n ernstige trichostrongylose als waar wij mee te maken liadden,
zonder uitzicht is, tenzij men de schapen op een weide kan brengen waar
enige tijd tevoren geen schapen gelopen hebben. Dit laatste hebben wij
dus vervangen door o[)stallen, waardoor herinfecties praktisch gesproken
uitgeschakeld werden, terwijl daarnaast de dieren een krachtig rantsoen
kregen. Het gaat te ver om de goede groei en de klinische verbetering
alleen op rekening te schrijven van het grotendeels onderdrukken van de
trichostrongyliden-infectie. Want zowel het goede voer en het opstallen,
als deze vermindering van besmetting met trichostrongyliden hebben elk
op zichzelf een gunstige invloed op de conditie gehad. Bovendien konden
andere aandoeningen, vooral die veroorzaakt door de longwormen, in gun-

-ocr page 431-

stige zin beïnvloed worden. Daar het onze bedoeling was de trichostrongy-
lose, zoals die in februari bestond, te behandelen niet phenothiazine en van
deze therapie het resultaat af te wachten, hebben wij nagelaten om zowel
een medicamenteuze behandeling tegen de longwoiTnen in te stellen als
een behandeling met [shenothiazine tegen de later optredende
Haemonchus-
infectie. Waren deze behandelingen wel uitgevoerd, dan zou het resultaat
hoogst waarschijnlijk nog beter geweest zijn, maar dan had men geen in-
druk meer kunnen krijgen van het gunstig effect van de eerste pheno-
thiazinebehandelingen alleen. De hier weergegeven waarnemingen wettigen
de conclusie, dat ernstige trichostrongylose bij schapen met gunstig gevolg
behandeld kan worden met herhaalde toedieningen van phenothiazine,
gepaard met uitsluiten van herinfecties en aangevuld met krachtvoer.

Economisch resultaat.

Voor de praktijk van de schapenhouderij is men echter niet klaar met de
behandeling van trichostrongylose, zoals door ons werd uitgevoerd. Immers
een en ander brengt hogere kosten met zich mee. Daarom laten wij hier
een berekening volgen van de waarde van de schapen aan het begin en
aan het einde van de [jroef, van de kosten van het voer enz. (tabel 3).

Tabel 3.

Berekeninn van de kosten en opbrengst van de koppel schapen.

Kosten

Opbrengst

hooi (±18 ct/kg)

ƒ 584,46

geslachte schapen

ƒ 1714,85

haver en gerst

ƒ 27,-

verkocht schaap

ƒ 90,—

mais (30 ct/kg)

ƒ 450,—

wol 29 vel ƒ 3,50/kg

ƒ 248,50

biks (35 ct/kg)

ƒ 192,50

stro

ƒ 15,-

ƒ 2053,35

phenothiazine

ƒ 46,-

diversen

ƒ 64,-

.ƒ 1378,96

geschatte waarde der
4 schapen in febr. \'60
± ƒ 25,— per stuk ƒ 100,—
geschatte waarde der
29 lammeren in febr. \'60
± ƒ 10,— per stuk ƒ 290,—

ƒ 1768,96

Uit deze berekening volgt dus, dat het de moeite loont een ernstige tricho-
strongylose te behandelen. Wij verwachten dan ook, dat een consequent
doorgevoerde therapie praktische betekenis kan hebben. Dit temeer wan-
neer wij overwegen, dat het economisch resultaat nog aanzienlijk ver-
beterd kan worden door met de volgende punten rekening te houden:

1) De door ons ingestelde therapie kwam enige maanden te laat. Een be-
gin ervan in het najaar had zowel een deel van de schade aan de lam-
meren voorkomen als een deel der sterfgevallen.

2) Hiermede samenhangend is te verwachten, dat de lammeren sneller

-ocr page 432-

zouden zijn gaan groeien en eerder geslacht hadden kunnen worden.
Door deze slacht vroeger in het jaar zou de opbrengst aanzienlijk hoger
zijn geweest, daar de opbrengst van de lammeren uit onze proef zeer
nadelig beïnvloed werd door de concurrentie van de juist op de markt
gekomen in 1960 geboren lamineren.

3) Eveneens zou een sneller en beter resultaat te verwachten zijn geweest,
wanneer, zoals hierboven reeds werd vermeld, de longwormen en de
later optredende
Haemonchus-\'mlecX.\\& waren behandeld.

4) Een combinatie van de vorige drie punten zou ook hebben kunnen be-
werkstelligen, dat de dieren beter afgemest werden. Bovendien zou
men ook een grotere wolopbrengst hebben kunnen verwachten.

5) In de regel zal het financiële resultaat beter kunnen zijn, omdat nor-
maal het als voer te verstrekken hooi lager in prijs zal zijn, dan door
ons betaald moest worden (18 cent/kg).

Wat de economische betekenis is met betrekking tot de export kunnen wij
stellen, dat op hok met krachtvoer gemeste schapen een aantrekkelijk
produkt kunnen zijn, zelfs wanneer de dieren in ernstige mate geleden
hebben aan trichostrongylose. Dit is uiteraard vooral het geval in de tijd,
dat er weinig slachtrijpe weidelammeren zijn (zie boven).

Dankbetuiging.

Grote dank zijn wij verschuldigd aan de eigenaar, die ons naar eigen goeddunken
met zijn koppel schapen liet experimenteren. Zonder de uitnemende zorgen, die de
heer P. S w a a g aan de schapen besteedde zou ons niet mogelijk geweest zijn het
werk te volbrengen; wij danken hem hier ten zeerste voor. De collegae Dr. P. W e n s-
voort en H. J. Over hebben zich zeer aan ons verplicht door hun grote steun
en waardevolle adviezen.

SAMENVATTING.

Een koppel schapen, bestaande uit 4 volwassen ooien, 6 ooilammeren en 23 ram-
lammeren, lijdende aan een ernstige trichostrongylose, werd viermaal behandeld met
phenothiazine met tussenruimten van 14 dagen, gepaard met opstallen en het geven
van hooi en krachtvoer (vooral mais en schapenbiks).

Tot aan het tijdstip van de behandeling (februari 1960) waren reeds 24 lammeren
naar de destructor verwezen. Hetzelfde lot trof twee willekeurige dieren, die niet
behandeld werden. Bovendien werden na twee phenothiazine-behandelingen nog twee
rammen in nood geslacht, terwijl tevens een volwassen schaap wegens zwoegerzickte
werd geslacht. Bij de overige dieren heeft de therapie over het algemeen tot herstel
geleid en bijna alle dieren konden na een goede groei na slachting voor export goed-
gekeurd worden. Het bleek, dat het geslachte produkt als exportartikel voldeed,
hoewel het vlees iets droger dan normaal was en de typische kleur had van het
op stal gemest dier. Hierbij zij opgemerkt, dat een schapenmesterij op stal in Neder-
land onbekend is. Na de sterke daling van het E.P.G., die volgde op de phenothiazine-
behandeling, steeg het gemiddeld E.P.G. weer. Door eidifferentiaties kon aangetoond
worden, dat bij de rammen deze stijging bijna geheel voor rekening kwam van een
toenemende besmetting met
H. contortus, welke aanvankelijk zeer gering was geweest.
Dit werd bevestigd door het onderzoek na de dood.

Zowel klinisch als economisch was het resultaat van de ingestelde therapie goed te
noemen. Een nog beter resultaat zou bereikt zijn geworden, wanneer de therapie enige
maanden eerder ingesteld had kunnen worden, hetgeen tevens inhoudt, dat de op-
brengst groter geweest zou zijn door de hogere prijs, die de lammeren hadden kunnen
opbrengen voor de lammeren van 1960 op de markt kwamen. Bovendien zou een
behandeling tegen longwormen en van de later optredende
Haemonchus-inltcüe onge-
twijfeld een goede invloed gehad hebben.

-ocr page 433-

SUMMARY.

In a flock of sheep (4 ewes, 6 ewe-lambs and 49 ram-lambs) 24 rams died in the period
November 1959—15 February 1960. .After examination of the flock and their faeces
in February trichostrongylosis was diagnosed as the main trouble. .Also a heavy lung-
worm infestation was present.

The sheep were treated by the following measures:

All but two received phenothiazine (ewes: 20 grammes, ewe-lambs: 10 grammes,
ram-lambs: 15 grammes). Dosing with phenothiazine was repeated three times with
increasing dosages at intervals of a fortnight. Housing of the sheep and a diet of hay,
maize, ewe pencils and minerals.

The two untreated animals died within two weeks and heavy numbers of parasites
were found (tab. 2). .After two treatments with phenothiazine two animals had to be
slaughtered in a very weak condition and after three treatments one cwc suffering
from progressive pneumonia was slaughtered. These three animals were condemned
after meat-inspection. The other animals grew well (fig. 1 ) and their E.P.G.\'s de-
creased rapidly (fig. 2 and 3).

.After the therapy with phenothiazine was finished the E.P.G.\'s increased again.
Differentiation of the eggs demonstrated that the increase was especially due to an in-
creasing output of eggs by
Haemonchus contortus, which was at the beginning of our
experiment of ver>\' litde importance (fig. 4). These findings were confirmed by exa-
mination of the digestive tracts after all the animals were slaughtered in May 1960
(tab. 2).

It is suggested that this increase of H. contortus was due to an extended histotropic
phase rather than to reinfection since none of the other species showed the phenome-
non. Another interesting feature was the relative increase of
Trichostrongylus coluhri-
formis
in proportion to T. vitrinus. In the two untreated animals these species con-
stitued 2% and 98% respectively of the
Trichostrongylus burden in the small intes-
tine. For the two sheep slaughtered after two treatments these figures were 83% and
17% and for the animals examined at the end of the experiment 0% and 100%
respectively.

This observation was confirmed by the decreasing mean length of the Trichostrongylus
eggs at the weekly faecal examinations (The eggs of T. coluhriformis are shorter than
those of 7\'.
vitrinus). Our therapy resulted in a healthy flock of sheep. One ewe was
sold and the other two were slaughtered and were fit for human consumption. All
lambs were declared fit for export to France after slaughtering exccpt one ewe and
one ram which were fit for human consumption at home after meat inspection.
The economic results are shown in table 3. It is likely that the results would have
been greater if we had not only treated the trichostrongylosis as it appeared in
February\', but also the lungworms and also
H. contortus when this parasite increased
in number with phenothiazine. As fattening of housed sheep is an unknown practice in
The Netherlands it was very interesting to know how the product was appreciated in
France. It appeared that, although the meat was somewhat drier than in other sheep
and the colour was typically that of housed sheep, it was well appreciated.

RÉSUMÉ.

Un troupeau de moutons (4 brebis et 29 agneuax), infestés très gravement de tricho-
strongylidcs, a été traité quatrefois à intervalles de deux semaines par phénothiazine,
mis à la bergerie et nourris de foin, de fourrage concentre et de maïs.
Jusqu\'au moment de traitement 24 agneaux étaient morts déjà. Et après deux ani-
maux qui n\'étaient pas traités mourraient. Deux agneaux ont été abattus in extremis
après deux dosages de phénothiazine. Le traitement des autres animaux a eu des
résultats excellents. Les moutons gagnaient de poids et après l\'abattage presque tous
furent exportés.

La méthode d\'engraisser des moutons à la bergerie est inconnue aux Pays Bas. Dès
lors c\'est intéressant qu\'on a apprécié le produit exporté en France, bien que la viande

-ocr page 434-

était un peu sèche ct que la couleur était caractéristique pour des animaux engraissés
d\'une telle manière.

La diminution forte de quantité d\'oeufs par gramme fèces due au traitement de
phénothiazine a été succédé par une augmentation.

Des différentations des cx-ufs ont indiqué que cette augmentation était due à une
infestation élevée de
Haemonchus contortus, cette infestation étant très légère au
début de l\'expérience. Cette observation a été confirmé post mortem.

ZUS-AMMENFASSUNG.

Eine Schafherde (4 Schafen und 29 Lämmer), ernsthaft befallen mit Trichostrongy-
liden, wurde vierfach behandelt mit Phenothiazin in Absätzen von zwei Wochen und
durch Einstallen. Das Futter war Heu, Mais und Kraftfutter.

Bis den Zeitpunkt der Behandlung waren schon 24 Lämmer gestorben. Ebenso star-
ben zwei unbehandelt gebliebene Lämmer. Zwei Lämmer wurden im Not geslachtet
nach zweimalige Phenothiazin-Behandlung.

Die Resultate der Therapie waren sehr gut. Die Schafen wuchsen gut und die meisten
wurden nach Schlachtung exportiert.

Dieses Mastverfahren mit Schafen ist unbekannt in den Niederlanden. Darum ist es
sehr interessant, dass das exportierte geschlachtete Produkt gut empfangen wurde in
Frankreich, obwohl das Fleisch etwas mehr trocken war wie bei anderen Schafen und
die Farbe typisch war für eingestallte Mastschafen.

Die Herabsenkung des E.P.G. (.Anzahl Eier pro Gramm), verursacht \\on den wieder-
holten Phenothiazingaben, wurde später gefolgt von einer Steigerung des E.P.G. Die
Differentation der Eier erwies als die Ursache dieser Wiedersteigerung ein heran-
wachsender
Haemonchus-Bvfaü, der im .-\\nf;uig nur sehr leicht war. Diese Beobach-
tung wurde bestätigt durch Untersuchungen nach dem Tode.

LITER.VrUUR

F i e 1 d, A. C., B r a m b e 1 1, M. R. and 1 1 a n Campbell, J. : Spring rise in
faecal worm-egg counts of housed sheep, and its importance in nutritional expe-
riments.
Parasitology, 50, 387, (I960).
Gordon, M. Mcl.: Some aspects of parasitic gastro-enteritis of sheep. Austr. vet. J.,

26, 14, 16. 65, 93, (1950).
Hawkins, P. and Gomes d c F r c i t a s, M. : Studies on sheep parasites.

VIII Overwintering of nernatoda larvae, ƒ. Parasitology, .33, suppl. 22, (1947).
T e t 1 e y, J. H.: Rhytms in nematode parasitisms of sheep. Bull. (96) Dept. Scient.

and Indust. Res., N.-Zealand, 1949.
r e t 1 c y, J. IL: The differentiation of the eggs of Haemonchus contortus and
Ostertagia species of the sheep and a note on the relative generic egg-laying rates.
Parasitology, 40, 273, (1950).

Honden met hemofilie.

.\\an de Veterinaire Factiltcit van de Universiteit van Pensyllvania wordt een honden-
stapel ontwikkeld met hemofilie. Dit om te helpen bij het onderzCK-k naar de oor-
zaken van en dc bestrijdingsmethoden voor menselijke hemofilie.

Mod. vet. Pract., 42, 21, (1961).

Kale kalkoenen.

Gegevens over een erfelijke factor die op enkele veren na een vrijwel volledig kaal
dier ten gevolge heeft. Of het verschijnsel van meertenighcid en het ontbreken van
schubben op de loopbenen door een afzonderlijke of dezelfde factor worden ver-
oorzaakt, is nog niet duidelijk.

Pluimveepers, XVI, 757, (1961).

-ocr page 435-

Vitiligo bij paarden en runderen.

l\'itiligo in horses and cattle.
door \\V. C. PH. MEIJER1)

A. Casui.stiek.

PAARD, TWEEDE GEVAL (Naaiden).
Nog \\ óór het verschijnen van het artikel: „Vitiligo bij het paard, de z.g.
„neigeiires""
(Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1021, (1961), zag collega Ter
B e e k te Naarden \\ anuit de auto, langs de Meent \\ an HiK ersum rijdende,
een merrie in de weide met opvallende, witte \\ lekjes. Een diagnose „a vue"
derhalve. Bij ons gezamenlijke ondei-zoek op de derde augustus I96I bleek
het volgende:

Een 13-jarige merrie (Bclgisrh), \\\'o.s, doorlopende bles. In geringe mate stekel-
harig. Hoofd, hals en het gehele lihaam waren bezaaid met witte vlekjes ter
grootte van een kwartje of een dubbeltje. De tegenwoordige eigenaar heeft het
dier 6 jaar in zijn bezit. Hij deelde mede, dat de vlekjes het eerst aan de voorhand
waren opgetreden en dat er gedurende de winter bijgekomen waren. Het was hem
opgevallen, dat bij het borstelen \'s winters, gekleurde haren werden weggcborsteld
en dat de witte haren tevoorschijn kwamen. Onder de vlekjes bevond zich een on-
gepigmenteerde huid. Na het scheren bleek een zeer scherpe afgrenzing te bestaan
tussen zieke en normale huid. Meerdere vlekjes hadden dezelfde
ovale vorm (op-
staande ovalen). Zie foto 1.

Volgens mij was dit een betrekkelijk acuut geval. Het dier was 6 jaar ge-
leden uit Brabant gekomen. De afstamming er \\an kon niet meer worden
nagegaan.

Foto 1.

Paard, 2e geval: Naarden, 3 augustus 1961.

(Foto: D. H. Meijer)
PAARD, DERDE GEV.\\L (Bcllingwolde).
Collega
N. D. M. D e k k e r, wetenschappelijk hoofdambtenaar der Rijks-
universiteit, Afd. kliniek voor inwendige ziekten, gaf mij hiervan bericht:

1  Gcp. Gouvernementsvecarts (Ind.), Naarden.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 6, 1962 411

-ocr page 436-

Diana, een 5-jarige Oldenburger merrie, bruin; eigenaar: P. T. Addens te Belling-
wolde. Het dier was ter onderzoek aangeboden, omdat een halfzuster van haar
ook over het gehele lichaam vele witte vlekjes kreeg, in aansluiting op een droes-
infectie op 1 /ï-jarige leeftijd en één jaar later was gestorven.

Diana\'s eerste vlek ontstond op het bovenlid van het rechteroog, daarna kwam er
boven het andere oog nog een vlekje, benevens één op de heup. Het dier was
ogenschijnlijk gezond en verkeerde in een goede voedingstoestand.

Naar aanleiding van dit geval, kan het volgende worden opgemerkt:

a. Er bestaat een sterke aanwijzing, dat de predispositie hierbij op erfelijke
factoren berust. De moeder van Diana is volgens de eigenaar een inteelt-
produkt uit eigen stam, zo ook de vader Timor en de grootmoeder
Valkia. Een stamboom van Diana \\ olgt hieronder:

Harro

-M Valkia
_V Gerolstein

^M Euramia

—V\' Timor —

Diana**)

_M Arania

Merrie**), gestorven _

Foto 2.

Paard 3e gevat, Bellingwolde, september 1961.
Symmetrie der vlekken, overeenkomst met het humane beeld.

—V Noordster

(Foto: P. T. Addms)

Vitiligo.

-ocr page 437-

Vitiligo is dus opgetreden, na een doorgemaakte infectie-ziekte. Een
soortgelijk ge\\ al werd bij de mens eveneens waargenomen (F r i e b o e s,
1923). ~

b. Bezien wij foto 2, welke van het nog in leven zijnde dier Diana werd
genomen en welke mij door dc eigenaar werd toegezonden, dan valt da-
delijk oj), dat er grote overeenkomst bestaat met het beeld van de hu-
mane vitiligo, zoals wij dat uit de dermatologische handboeken en uit
speciale publikaties keimen. Er bestaat een sterke neiging tot symmetrie.
De oogleden zijn predilectieplaatseii. Het proces is aan het hoofd be-
gonnen. De eerste vlek ontstond één jaar geleden.

P.A.ARD, VIERDE GEV.AL (Oostcihout, Cid.).

Door cen buitengewoon toeval werd bij de eigenaar van een vitiligo-rund
door schrijver nog een merrie aangetroffen met typische „neigeures". Het is
de merrie Souplesse, S.gld. 23197, geboren 8 mei 1953. Fokker: Angelino,
Ochten. Zie foto 3.

Signalement: Rood vos. Enige witte haren over het lichaam verspreid; onregel-
matige lange, onderbroken kol; links voor half wit been; achter oplopend en vos-
vlekjes op de buitenzijde van dc kroonrand, links achter witte kroonrand, buiten
onderbroken en vosvlekjes voorzijde kroonrand, rechts achter witvoet, binnen en
voor oplopend en vosvlekjes buitenzijde der kroonrand.

Vader: Kanselier S gld t 1047. Moeder: Narineke S gld t 13131. Door de tegen-
woordige eigenaar op 2K\'-j3ige leeftijd gekocht. Op 4-jarige leeftijd waren ver-
schillende witte vlekjes duidelijk zichtbaar. Succcssicvelijk zijn er bijgekomen. Ook
hier zijn dc witte vlekjes op hoofd en hals begonnen. Ilct dier is nooit ziek geweest
en heeft verschillende veulens gehad. Andere paarden met vitiligo had de eige-
naar nog nooit gezien.

-ocr page 438-

Enkele witte vlekjes werden kaal geknipt; onder de witte haren was de
huid
minder gepigmenteerd en in het centrum der vlekjes ongepigmenteerd.
Een beeld zoals dat bij oudere gexallen van vitiligo door schrijver wordt
toegeschreven aan re-pigmentatie \\an oorspronkelijk geheel ongepigmen-
teerde huidstukjes. Het herstel \\an het pigment begint blijkbaar van de
periferie naar het centrum toe. Het dier was
stekelharig. Via Kanselier is
het paard familie van Ursily, 7e geval.

P.A.\\RD, VIJFDE GEVAL (Witulte, Dr.).

Het geval werd medegedeeld door collega . van der E ij k te Diever,
die een diagnose „a vue" gesteld had. Zie foto 4.

Het dier is een 18-jarigc Belgische vos, ruin, en in hevige mate stekelharig. Een
doorlopende brede bles. Dc tegenwoordige eigenaar J.S. te Wittclte, heeft het dier
al jaren in zijn bezit. De afstamming is onbekend. De stekelharighcid werd de
laatste jaren steeds erger, vooral op het hoofd en de voorhand. In juni 1961
werden de eerste vlekken opgemerkt.
Het dier werd door schrijver tezamen met Van d e r E ij k onderzocht o]3
5 oktober d.a.v. Het waren vlekken \\ an de grootte \\ an een kwartje of iets
groter. Onder de witte haren bf\\ond zich een ongepigmenteerde of minder
gepigmenteerde
huid, met pigment-eilandjes. Het paard heeft nooit enige
ziekteveischijnselen vertoond.

(Foto: W. C. Ph. Meijer)

PA.ARD, ZESDE GEVAL (Nuland, N.-Br.).

Door de eigenaar, I.. van N i s t e 1 r o y, rechtstreeks aan schrijver ge-
rapporteerd naar aanleiding van het referaat in „De Boerderij" dd. 27 sep-
tember 1961. Door schrij\\er onderzocht op 12 oktober d.a.v. Zie foto 5.

-ocr page 439-

Een Belgische vos-merrie, 16 jaar oud. Doorlopende bles. Geen stekelharigheid.
Dc eerste witte vlekjes werden 4 jaar geleden opgemerkt. Successievelijk kwamen
er veel meer, zo opvallend - - aldus de eigenaar — dat toeristen uit de auto stap-
ten om het dier te fotograferen, „omdat het leek alsof het dier midden in de zomer
in de sneeuw gestaan had".

Het dier is nooit ziek geweest, doch bleek bij het onderzoek een kaakboezemontsle-
king
te hebben (links, met geringe muceuze neusvloeiing, ook links), evenwel met
geringe kauwbczwaren. Deze
sinusitis bestond volgens de eigenaar ongeveer 1 jaar.
De afstamming was niet meer na te gaan.

Onder de grotere witte vlekjes was de huid pignientloos. Een groot vlekje
werd geschoren en daarna was een scherpe afgrenzing met de gepigmen-
teerde huid zichtbaar.

(Foto: VV. C. Pb. Meijer)

P.A.ARD, ZEVENDE GEV.AL (Schijndel, N.-Br.).

Door collega J. \\V. A. Remmen te .Schijndel ter kennis gebracht van
schrijver. Hij stelde de diagnose „\\itiligo" tijdens de keuring van het paard
\\oor de verzekering. Door schrijver onderzocht o]) 27 november 1961. Zie
foto 6.

Een zesjarige stermerrie Ursily 25178 S gld t (geboren 2-4-1955). Vos, iets stekel-
harig. Smal regelmatig wit streepje voor het hoofd; wit streepje op de neus; grijze
vlek onder linker achtcrknie. Voor de afstamming: zie pag. 425.
Fokker: A. Voets, Dcutersestraat, Den Bosch. Door deze drie maanden geleden
verkocht aan de tegenwoordige eigenaar: Chr. van Heertum, Bogaard 3, Schijndel.
Ursily heeft meerdere kleine vlekjes op de hals rechts en links en op de binnen-
zijde van de linker voorschenkel. Deze vlekjes waren tijdens de verkoop reeds aan-
wezig. De fokker, tevens vorige eigenaar, deelde mij mede, dat het dier met

-ocr page 440-

stekelharen geboren werd en dat de witte vlekjes reeds op éénjarig leeftijd be-
gonnen op te treden.

Een groot vlekje op de hals werd geknipt: onder de witte haren was een
klein sterretje piginentloos, welk beeld bij chronische gevallen vaker werd
waargenomen en hetwelk door repigmentatie verklaard wordt. Het dier
is nooit ziek geweest. Het is familie van paard no. 8, genaamd Malria (Ter-
wolde), via Colonel 31 hb N S Tg (zie afstamming).

(Foto: W. C. Ph. Meijer)

PA.\\RD, ACHTSTE GEVAL (Terwolde, Gld.1.
Dit geval werd aan schrijver gerapporteerd door collega J. v a n d e V e e n
te Twello, die de diagnose „ä vue" gesteld had. Onderzoek door schrijver
op 22 november 1961. Zie foto 7.

Een 13-jarige ster-merrie, vos (Malria, 19324 S gld t). Meerdere grotere en
kleinere vlekken op hoofd, hals, ribwand en kruis. Een grote vlek op de ribwand
links, werd kaal genkipt: onder de witte haren was de huid eveneens ongepigmen-
teerd. Dit paard is drie jaar geleden gekocht van A.. R. Bomhof te Epe; toen
waren alle witte vlekjes reeds aanwezig. De tegenwoordige eigenaar is: E. J.
Bredenoort, Ossenkolkwcg 10, Terwolde.

Afstamming van Malria:

l_V Colonel 31 hb N S Tg

Frior, 150 N S Tg —

Malria —

^M Balfria 11582 S gld t _

L-M Käthe 2044 N S Tg
Coster 39 G P S

—M Malfria 13571 hb N S Tg

-ocr page 441-

(Foto: \\V. C. Pb. Meijer)

RUND, TWEEDE GEVAL (Kampen).

Door schrijver onderzocht op 26 september 1961. Collegae Moerman
en V a n de Weg gaven mij bericht \\an dit geval. Het was een zwart-

(Foto: W. C. Ph. Meijer)

-ocr page 442-

bonte N.R.S.-koe: Bontje 81 genaamd, van de weduwe Knol op Kamper-
eiland.

Geboortedatum: februari 1955. Heeft vier maal gekalfd en is een goede produktie-
koe. Laatste maal gekalfd begin september 1961. Bontje heeft na de voorlaatste
partus een bloeding gehad en zij werd het vorig jaar behandeld wegens koper-
gebrek. Zij gaf het vorige jaar niet zo goed, doch dit jaar weer goed. Zij is verder
nooit ziek geweest. De witte vlekjes zijn op het hoofd begonnen in mei 1961.

Er mag dus van een vrij nieuw geval gesproken worden. Onder de witte
haren der grotere vlekjes, was de huid minder dan normaal, tot ongepig-
menteerd. Bontje bezat veel grijs haar (stekelharig). Zie foto 8.

RUND, DERDE GEVAL (Oosterhout, Gld.).

Door schrijver onderzocht op 27 september 1961. Eigenaar: Valerop te
Oosterhout (Gld.). Gerapporteerd door collega C. J. D ek k e r. Zie foto 9.

Het betreft een zwartbonte N.R.S.-koe: Truus 2 N.R.S. A 181991, geboren op 12
maart 1958. Vader: Adele Adema 2 N.R.S. 26584 en Moeder: Truus R 432896.
Truus werd in het voorjaar van 1961
dor in het haar, waarna een hevige haar-
uitval
optrad op de zwarte huidgedeelten van hals, ribwand en flank. De witte
vlekjes werden voor het eerst in mei 1961 waargenomen.

Status praesens op 27 september 1961: Veel grotere en kleinere witte vlekken op
hoofd en lichaam. Hals, ribwand en flank zijn grotendeels
kaal. Op de vitiligo-
vlekken zijn de haren
niet uitgevallen en steken dus als plukjes wit haar, boven de
kale omgeving uit. Op andere plaatsen van de kale, zwarte huid, nl. op de rib-
wand, werden verschijnselen van een chronische ontsteking, nl.
pustuleus eczeem,
waargenomen. Er was veel grijs haar op de zwarte huidgedeelten. De omgeving
van de
labiae vulva vertoonde grote confluerende velden.

Foto 9.

Rund, 3e geval: Oosterhout (Gld.), 27 september 1961.
Bijna geheel kaal op de zwarte huidgedeelten, op de rug is weer zwart haar terug

gekomen.

(Foto: W. C. Ph. Meijer)

-ocr page 443-

Wederom een beeld, zoals dat bij de humane vitiligo bekend is. Deze vlekken heb-
ben een geheel ander aanzien, dan de bonte (congenitale) vlekken, welke ook
vaak op deze plaats worden waargenomen.

Bovendien verklaarde de eigenaar, dat deze vlekken eveneens ontstaan waren. De
koe heeft last van
pruritis, vooral op de ribwand. Volgens de eigenaar is ze gezond.

RUND, VIERDE GEVAL (Nijensleck, Dr.).

Door de eigenaar, J. ^Vieken, rechtstreeks aan schrijver gerapporteerd, naar
aanleiding van het genoemde referaat in „De Boerderij" van 27 september
1961.

Schrijver onderzocht de zwartbonte F.H.-koe (Buringa 214), R.v.J.
930733 (geboren op 30 januari 1956) op de 5e oktober 1961.
Vader: Sikkema 4 38881 S (K.I. Meppel). Moeder: Skaei Buringa 213
No. 289595 S, uit Friesland geïmporteerd. De fokker is Elgersma te Beersum.
Volgens de tegenwoordige eigenaar begonnen ongeveer drie jaar geleden witte
haren achter op de broek (bilateraal) op te treden, waarmede het proces aanving.
Een jaar later kwamen de vlekken op hoofd en lichaam er bij. Bij dit dier was
de symmetrie van de plaatsen der witte vlekken zeer duidelijk. Op het voorhoofd;
op, boven en onder de oogleden; op de buitenvlakte van de voorschenkels, overal
verschenen symmetrische vlekken.

Onder de witte haren van de grotere vlekken, was de huid gedeeltelijk ge-
pigmenteerd. Het beeld gaf de indruk \\an een
chronisch proces, waarbij
gedeeltelijke herpigmentering der huidstukjes was opgetreden, zoals door
schrijver voor het Balivee werd beschreven (Meijer, 1960). De witte
haren op de broek (ook symmetrisch) waren
leuzistisch, dus was de huid
daaronder normaal (zwart) gepigmenteerd. Het dier heeft nooit enige
ziekteverschijnselen vertoond. Zie foto 10.

Foto 10.

Rund, 4e geval: Nijensleek (Dr.), 5 oktober 1961.

(Foto: W. C. Ph. Meijer)

-ocr page 444-

RUND, VIJFDE GEVAL (Oene, Gld.).

Rechtstreeks aan schrijver medegedeekl door de eigenaar, J. v. d. VVeerd,
ook al naar aanleiding van meergenoemd referaat in „De Boerderij".

Een zwartbonte koe; leeftijd 4 jaar en 9 maanden, met veel zwart. De koe begon
op beide halsvlakten in juni 1961
grijs te worden, welk proces zich over het gehele
lichaam uitbreidde. Onder enkele grotere vlekken was de huid
minder gepigmen-
teerd
tot pigmentloos. Geen scherpe afgrenzing tussen de ongepigmenteerde en de
normale huid.

De datum van onderzoek door schrijver was 5 no\\ember 1961. De koe had
de dag tevoren een gezond kalf ter wereld gebracht en was nooit ziek ge-
weest. Het dier geeft best melk en is niet in een stamboek opgenomen. Zie
foto 11.

Foto 11.

Rund, 5e geval: Oene (Gld.), 5 november 1961.

Veel grijs haar.

(Foto: D. H. Meijer)

RUND, ZESDE GEVAL (Dievcr, Dr.).

Collega VV. van der E ij k deelde dit geval mede.

Wij onderzochten tezamen op 9 november 1961 de zwartbonte stamboekkoe:
Toosje 20, geboren op 12 april 1955 No. 557701 S. Vader: Geertje\'s Adema 3.
Moeder: Toosje 9. Eigenaar: Jac. Kruit, Brinkstraat, Diever.
Het dier was op het lichaam overwegend wit. Op hals en hoofd, ook op de zwarte
velden van de ribwanden en op de broek:
veel grijs haar. Volgens de eigenaar was
het proces op hals en hoofd begonnen in het voorjaar van 1961. Onder de grotere
vlekken was de huid minder dan normaal, tot ongepigmenteerd. Geen scherpe
afgrenzing tussen deze stukjes huid onder de vlekjes en de normaal gepigmen-
teerde huid. Het totaal-beeld vertoonde veel overeenkomst met dat van de ge-
vallen: twee (Kampen) en vijf (Oene). Het dier is nooit ziek geweest.

-ocr page 445-

B. Statistische behandeling van het thans bekende materiaal.

Beschreven werden zeven nieuwe gevallen van vitiligo bij paarden in Neder-
land. Tezamen genomen met het reeds bekende geval, stellen zij ons in staat
de volgende statistiek op te stellen:

No.

Plaats

Kleur

Ras

Stekel-
harig

Geslacht

Leeftijd

1

Oudenbosch

vos

Tuigp.gld

hevig

merrie

12 jaar1)

2

Naarden

vos

Belg

ja

merrie

13 jaar

3

Bellingwolde

bruin

Oldenb.

neen

merrie

5 jaar

4

Oosterhout

vos

Tuigp.gld

ja

merrie

8 jaar

5

Wittelte

vos

Belg

hevig

ruin

18 jaar

6

Nuland

vos

Belg

neen

merrie

16 jaar

7

Schijndel

vos

Tuigp.gld

ja

merrie

6 jaar

8

Terwolde

vos

Tuigp.gld

gering

merrie

13 jaar

Bij merrie no. 3 bestaat een aanwijzing, dat de opgetreden vitiligo op erfe-
lijk factoren kan berusten.

Bij runderen in Nederland werden vijf nieuwe gevallen van vitiligo be-
schreven, welke tot het volgende staatje aanleiding geven:

No.

Plaats

Kleur

Ras

Stekel-
harig

Ge-
slacht

Leeftijd

1

Wittelte

zw.bont

F.H.

neen

vr.

3

jaar2)

2

Kampen

hevig

t>

6

jaar

3

Oosterhout

hevig

iy

3

jaar

4

Nijensleek

ja, leucismus

5

jaar

5

Ocne

»

>r

hevig

4

jaar 9 maanden

6

Dicver

hevig

»

6

jaar

C. Beschouwingen naar aanleiding van de casuïstiek.

Dank zij de vlotte medewerking van een verras.send aantal collegae en een
paar veefokkers/boeren, waarxoor hen allen bij dezen wordt dank gezegd,
is mijn eerste conclusie: dat thans vastgesteld kan worden dat de ziekte
vitiligo bij paard en rund in Nederland niet zelden voorkomt.
Bij de
paarden vertoont het ziektebeeld veel overeenkomst met dat van de
Bali-toeltoel-runderen (Meijer, 1960). Hierbij wordt nog gewezen naar
de afbeelding van een rund uit Anatolië, welke foto in het jaar 1953 door
de Duitse zoölogen Dr. Röhrs (Hamburg) en Prof. Dr. Herre (Kiel)
werd gemaakt. Daarbij was
geen diagnose gesteld. De afbeelding werd mij
enkele maanden geleden toegezonden. De foto vertoont volkomen hetzelfde
beeld als dat van een Bali-toeltoel-rund. Zie foto 12.

Bij de runderen zien wij iets anders, nl. veel grotere vlekken en vaak veel
grijs haar.
Het rund no. 3 (Oosterhout), verdient nog een afzonderlijke

1  Dit geval werd reeds gepubliceerd: Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1021, (1961).

2  Dit geval werd reeds beschreven: Tijdschr. Diergeneesk., 86, 537, (1961).

-ocr page 446-

bespreking. Hier ging nl. haaruitval (alopecia) op de zwarte huid aan de
vitiligo vooraf.
Alopecia totalis kan voorkomen bij de ziekte van S i m-
m
O n d s en andere gevallen van hypofysaire insufficiëntie. In deze gevallen
werd bij behandeling met hypofyse-voorkwab-prejiaraten (b.v. Arnbinon)
vaak een gunstige invloed op de haargroei waargenomen (Zaklexicon der
Endocrinologie, Organon Oss, 7de uitgave, 1960, blz. 24).
Evenals bij \\itiligo, wordt dus bij alopecia een hypofysaire oorzaak aan-
genomen.

Ten aanzien van het erfelijkheidsproblcem neemt Zumbusch (1932)
zowel voor vitiligo
(Leukopathia cutis), als voor Poliosis acquisita (wit wor-
den der haren en stekelharigheid), een erfelijke predispositie aan. Ook
Duerst (1931) noemt stekelharigheid een ouderdomsvergrijzen, een
ondergroep van de eigenlijke vitiligo.

Merkens (1953) schrijft, dat stekelharigheid erfelijk bepaald is, terwijl
Siemens (1953) vitiligo constateerde bij twee mannelijke ééneiïge twee-
lingen.

De omstandigheid, dat bij bepaalde rassen (Bali-rund, Berber- en Algerijns
paard) vitiligo frequent voorkomt, is naar mijn mening een aanwijzing voor
de erfelijkheid dezer ziekte.

Voor de verschijnselen „vroegtijdig ouderdomsvergrijzen" en „stekelharig-
heid" — waartussen meestal geen scherpe grens te trekken is — en „vitiligo",
wordt hierbij nogmaals de aandacht van de zoötechnici gevraagd. Hoe meer
materiaal beschikbaar komt, des te hoger wordt de waarde van de statistische
bevserking daarvan. Belangwekkend zou b.v. zijn een vergelijking te maken
tussen verschillende veeslagen en veerassen. Het belang van het door
schrijver ingestelde onderzoek werd zeer goed begrepen door collega
Dr. W. C. van Rosmalen, die in „De Boerderij" van 27 september

-ocr page 447-

1961 een referaat gaf van de drie vorige vitiligo-artikelen in het Tijdschrift
\\ oor Diergeneeskunde.

Daaruit wordt geciteerd: En deze medewerking is niet alleen uit weten-
schappelijk, maar ook uit praktisch oogpunt van zeer veel belang. Want
denkt U eens, dat het optreden van deze afwijking inderdaad op erfelijke
gronden berust, dan is de mogelijkheid niet uitgesloten, dat men hier te
lande op den duur met hetzelfde euvel komt te ziten als op Bali en dat
na verloop van tijd een zeker percentage van onze dieren deze afwijking
gaat vertonen. Dat zou met het oog op onze veeëxport, die altijd een
belangrijke steun geeft aan de fokkerijen, toch zeer zeker hoogst onge-
wenst zijn.

D. Opening voor een verder wetenschappelijk onderzoek.

Welke wegen staan in dit stadium van het onderzoek van de anomalie „viti-
ligo", zowel de humane als de veterinaire, nu open?

Zou men de zuiver natuurwetenschappelijke weg kiezen: proefnemingen op
zieke individuen in het acute stadium, waarbij b.v.
transplantatie van de
aangetaste huiddelen op gezonde individuen of omgekeerd zou kunnen wor-
den beproefd, onder voortdurend observeren van eventuele
pigmentbewe-
gingen
in die huiddelen, dan zou men een weliswaar uitvoerbaar, doch on-
getwijfeld kostbare en langdurige weg gekozen hebben.
Eeveneens zeer kostbaar en langdurig zou zijn het uitvoeren van de z.g.
„Thorntest" of de „waterdiurese-test", teneinde na te gaan of vitiligo-
patiënten inderdaad lijdende zijn aan
endocrine stoornissen. Op dit punt
heeft collega D. D. Bakker, hoofd van de veterinaire afdeling van de
N.V. Organon te Oss, mij een zeer gewaardeerd schrijven doen toekomen,
hetwelk geen twijfel laat bestaan omtrent de praktische uitvoerbaarheid van
dergelijke proeven, nl.
negatief. \'J\'en aanzien van de ziekte vitiligo consta-
teert het meergenoemd Zaklexicon (Organon 1960, blz. 224/225): dat be-
handeling met hypofyseëxtracten praktisch niet uitvoerbaar is, bij gebrek
aan betrouwbare preparaten. Evenmin geven vitaminen van het B-complex
en plantenextracten gunstige resultaten.

Rest dus voor ons allen de o|)merkzaamheid en het verzamelen van de ge-
vallen, totdat een andere, betere weg gevonden wordt.

SAMENVATTING EN CONCLUSIE.

Tot op heden zijn alle wetenschappelijke onderzoekingen naar de aetiologie en de
therapie van vitiligo bij de mens vastgelopen. Momenteel is de stand van zaken bij
de veterinaire vitiligo zodanig, dat de eenvoudigste oplossing van het vraagstuk ge-
zocht moet worden in een
zo groot mogelijke uitbreiding van de in deze bijdrage op-
genomen statistiek
en wel zodanig, dat althans binnen afzienbare tijd de veeteelt-
gebieden van geheel Europa „bewerkt" genoemd mogen worden.
Het bijzonder verheugende feit, dat in nauwelijks anderhalf jaar tijds collegae en vee-
houders zo spontaan hebben gereageerd met het melden van gevallen, zodat thans
bewezen is, dat vitiligo ook in Nederland bepaald niet zeldzaam is, doet schrijver het
beste hopen van de voorgestelde richting, welke het onderzoek dient te nemen.
Voor ons vetcrinairen althans, zou daarmee de
zoöteehnische kant van het vraagstuk
afgehandeld kunnen worden nl.: de uiteindelijke gunstige of ongunstige beoordeling
van fokdicren, behept met vitiligo.

SUMMARY.

Seven new cases of vitiligo in the horse and five new cases in cows, are described.

-ocr page 448-

Grey hairs combine frequently with vitiligo; hereditary\' praedisposition of this skin-
disease is probable. Till now all researches concerning the aetiology and the therapy
of human vitiligo have been without practical results. With the veterinary vitiligo the
most practical solution would be, to reduce the problem to: extension of the statistics
started in this survey, in such a way, that in a not to far away future the european
breeding countries would also be surveyed.

The fact that in less than one year and a half, members of the profession and breeders
answered my call with these valuable reports, tends to optimism. The veterinarian
aims at the possibility to judge breeding animals stricken with vitiligo: objection or
admittance.

RÉSUMÉ.

Sept nouveaux cas dc vitiligo chez le cheval et cinq chez la vache sont décrits.
Souvent les poils grises précèdent où accompagnent le vitiligo; la prédisposition héré-
ditaire de cette maladie du peau est très probable. Jusqu\'ici toutes les récherches sur
l\'étiologie et la thérapie du vitiligo humain ont été pratiquement vaines. Quant au
vitiligo vétérinaire, la solution la plus simple du problème, serait d\'étendre autant
que possible, la statistique insérée dans cette monographie, de tel façon que, dans
un avenir assez proche, on eut exploré les pays d\'élévage de l\'Europe entière.
Grace aux rapports des collègues et des éleveurs, on a pu constater en moins d\'un an et
demi, qu\'aux Pays-Bas aussi, vitiligo n\'est pas trop rare.

Ce résultat indique la direction à prendre dc nos récherches, c\'est à dire de faire
possible le jugement des animaux d\'élevage atteints de vitiligo.

ZUS.AMMENFASSUNG.

Sieben neue Fälle von Vitiligo beim Pferde und fünf bei Rindern, wurden beschrieben.
Manchmal geht Stichelharigkeit mit Vitiligo zusammen; die erbliche Praedisposition
für diese Hautkrankheit ist sehr wahischeinlich. Bis heute sind alle Untersuchungen
hinsichts Actiologie und Therapie der menschlichen Vitiligo praktisch gescheitert. Was
die
Veterinäre Vitiligo betrifft: die einfachste Lösung der Frage (zoötechnisch) könnte
gesucht werden in einer Ausbreitung der Statistik in diesem Beitrag aufgenommen,
soda.sz in nicht all zu ferner Zukunft, die Züchtungsgebiete Europa\'s in der Unter-
suchung mitbezogen sind.

Dank der Mitwirkung von Kollegen und Züchter, ist es möglich gewesen innerhalb
anderthalb Jahre, nachzuweisen, dasz auch in Holland Vitiligo gar nicht so selten
vorkommt.

Dieses Resultat gibt natürlicherweise die Richtlinie unserer Untersuchung an, um
die Beurteilung unserer Zuchttiere, welche Vitili.go-krank sind, zu ermöglichen.

LITERATUUR

Du erst, J. U. : Grundlagen der Rinderzucht. Berlin, Julius Springer, 1931.
F r i c b o e s, Prof. Dr. W. : Lehrbuch der Haut- und Geschlechtskrankheiten. 7. Auf-
lage. Jena, Gustav Fischer, 1923.

Meijer, W. C. Ph.: Vitiligo. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 592, (I960).
M e ij e r, W. C. Ph. en E ij k, W. van der: Vitiligo bij een zwartbonte F.H. stam-

boekvaars. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 537, (1961).
M e ij e r, W. C. Ph.: Vitiligo bij het paard, de z.g. Neigeurcs. Tijdschr. Diergeneesk.,
86, 1021, (1961).

Sidi, Edwin, Bourgeois - Spinasse, Plantat, J. P. : Dyschromies et
Vitiligo, leur traitement. Expansion Scientifique Française. Imprimerie Wallon-
Vichy - 7 - 57.

Siemens, Prof. Dr. K. : Het erfelijkheidsvraagstuk bij Vitiligo. Ned. Tijdschr.
Geneesk., mei 1953.

Zakicxicon der Endocrinologie, 7de uitgave, bewrekt door de wetenschappelijke mede-

werkers van de N.V. Organon. Organon, Oss, 1960.
Z u m b u s c h, Dr. L. R. Ritter von: Die Haut- und Geschlechtskrankheiten.
Lehmann\'s Med. Lehrb. XIII; Münster, 1932.

-ocr page 449-

STAMBOOM STER-MERRIE URSILY 25176.

Geboren: 2-4-1955.
Kleur: vos, iets stekelharig.

Kentekenen: smal, onregelmatig wit streepje voor het hoofd, wit streepje neusbeen,
grijze vlek onder linker achterknie. Hoogte: 1.61 m.

Kanselier —
1047 S gldt

_V.

Amburg
1001

pref S gldt

Lm.

V.

—M.

—M. Fujana —
13731
S gldt

Domburg
13 pref
GPS

Sira 3185
NSTg

Reclame 72 —
GPS

Wujana I _

4823 hb
NSTg

^V.

Lm.

^v.

Lm.

V.

_m.

V.

Lm.

Cicero III,
15 NSTg
Thole I
hb NSTg

Colonel 31
hb NSTg
Komtesse
2036 pref
NSTg

Rigismund
322 pref
NSTg
Rolientje
3003 pref
NSTg

Jan 37
GPS

onbekend

M. Milly
20011
S gldt

Lm.

Hertog v.
gelre 1027
keur Sgldt

Gilly
769 GPS

_V.

Ot v.

Wittgenstein
62 pref
GPS

M.

^V.

l-m.

M.

Gomana

11980

^v.

Lm.

Sgldt

^v.

-M.

^V. Killa\'s boy
27 GPS

^Tvl. Olgatha
232 GPS

Réveil 22
GPS
Jaconda
376 pref
GPS

kroonkern.

Rigismund
322 pref
NSTg
Vomana
3781 NSTg

Gay boy
7 GPS
Villa 64
GPS

Friedrich
9 GPS
Mathilde
37 GPS

Via Ot v. Wittgenstein familie van geval no. 1. (Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1021.
(1961)).

Fokker: A. Voets; woonplaats Den Bosch, Dcutersestraat 9.

-ocr page 450-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Vesiculitis bij een sfier, veroorzaakt door
Str. uberis.

Str. uberis causing vesiculitis in a buil.

door C. M. T. WILLEMS\'), F. H. J. JAARTSVELD^) en
P. H. A. M. VAN MAANEN2)

Uit de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant.

Casuïstiek.

Een stier van 13 maanden, die nooit natuurlijk had gedekt, werd aangeboden aan de
Provinciale Gezondheidsdienst voor onderzoek op geschiktheid voor kunstmatige inse-
minatie.

Bij het eerste bezoek werd niets bijzonders gezien, de stier had een goede libido en
gaf een goede nastoot. Het sperma was van goede kwaliteit met een goede bewege-
lijkheid, goede morfologie en houdbaarheid.
Er werden geen pusvlokken of leucocyten opgemerkt.

Bij dit bezoek werd geen klinisch onderzoek ingesteld van testikels en accessoire ge-
slachtsklieren.

7 Dagen later werd bij een tweede onderzoek een vergrote en verharde linker zaad-
blaas aangetroffen. Er was een zeer duidelijk verschil in grootte met de rechter zaad-
blaas (ongeveer 1 /a a 2 x zo groot) en bij druk gaf de stier soms wat pijn te kennen
door het linkerbeen op tc lichten.

Macroscopisch waren geen pusvlokken in het sperma te vinden, maar bij micro-
scopisch onderzoek bleek het sperma matig veel leucocyten te bevatten. De kwaliteit
van het sperma was goed.

De eigenaar deelde mede, dat de stier nooit ziek was geweest. Wel was hij ongeveer
2 weken van te voren onduidelijk kreupel geweest aan het linker achterbeen.
Bij het onderzoek dat toen door een onzer werd verricht, werd opgemerkt, dat bij
het lopen het been iets te veel geabduceerd werd, maar er kon toen geen verklaring
voor gegeven worden. De stier was aan het been nergens jjijnlijk en aan de klauwen
werden geen afwijkin.gen gevonden. Het onderzoek van bloed en sperma op
Br. abortus
verliep negatief.

Uit het sperma werd een reincultuur gekweekt van niet-hemolytische streptokokken,
die gevoelig waren voor penicilline, terramycine en globenicol en ongevoelig voor
streptomycine en sulfa. Door het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid werd de
streptococcus getypeerd als
Str. uberis.

7 Dagen later werd nogmaals sperma gevangen.

Vóór het sperma vangen werden de zaadblazen gedurende enkele minuten gemas-
seerd. Het linker zaadblaasje leek nog wat groter en harder dan bij het vorig onder-
zoek.

In het sperma werden bij macroscopisch onderzoek enkele kleine pusvlokken aange-
troffen en bij microscopisch onderzoek vrij veel leucocyten. Dc kwaliteit van het
sperma was weer goed.

Bij kweek werden dezelfde niet-hemolytische streptokkken aangetoond, die gevoelig
en ongevoelig waren voor resp. dezelfde antibiotica.

Door het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid werd ook deze streptococcus ge-
typeerd als
Str. uberis met dezelfde eigenschappen als de vorige.

1) Dierenarts bij de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant, Boxtel.

2) Praktizerend dierenarts te Cuyck.

-ocr page 451-

Behandeling.

Gezien de betrekkelijk geringe ontstekingsverschijnselen (weinig pus), de
waarde van de stier en de goede kwaliteit van het sperma, werd aangeraden
de stier te behandelen met antibiotica. Daarom werd door één onzer aan
de stier gedurende 4 achtereenvolgende dagen telkens 2 gram terramycine,
intramusculair in waterige oplossing, toegediend.

Daarna werd nog tweemaal sperma gevangen n.1. op 7 dagen en 25 dagen
na de laatste injectie.

Het bacteriologisch onderzoek verliep in beide gevallen negatief.
In het sperma waren geen leucocyten meer aanwezig. Het linker zaad-
blaasje was nog vergroot en voelde wat harder aan, het was in grootte
echter niet duidelijk terug gegaan. Beide keren werden de zaadblaasjes ge-
durende enkele minuten vóór het sperma vangen gemasseerd.
De stier werd daarna als genezen beschouwd.

SAMENVATTTING.

Uit een stier met een vesiculitis werd 2 x achtereen een reincultuur gekweekt van
Str. uberis, uit het sperma dat vrij veel leucocyten bevatte. Na behandeling met
terramycine (2 gram per dag gedurende 4 dagen) verliep het bacteriologisch onder-
zoek 2 x negatief. Het sperma vertoonde geen afwijkingen meer, maar het zaad-
blaasje was na de behandeling nog vergroot. Zeer waarschijnlijk is
Str. uberis de
veroorzaker geweest van de vesiculitis.

SUMMARY.

In a case of vesiculitis in a bull Str. uberis has been isolated twice in pure culture
out of the semen which contained rather many leucocytes.

After terramycine treatment (2 grams per day during 4 days) bacteriologie control
remained negative twice; the semen did not show deviations any more but the left
vesiculum was still enlarged.

Most probably Str. uberis has been the cause of the vesiculitis.

4 mei 1792.

Op aanstaande Saturdag den 5. Mey 1792 zullen alhier op de Marie-Plaats te Koop
staan, eenige
Paauwen, Poelepetaten, Surinaamsche Eenden en een Phaisante Haan,
alle vris en gezond.

Mr. ]. W. C. van Campen: Advertenties uit de „Utrechtsche Courant" (1792).
Jaarboekje van „Oud-Utrecht", 1961.

Hoeveel sperma bij kippen nodig?

Nagegaan werd hoeveel onverdund sperma ten minste moet worden geïnsemineerd
om een bevrucht ei, resp. een optimale bevruchting, tc bewerkstelligen.
Het onderzoek betrof een Witte Leghorn-stam en een stam voor slachtkuiken-
produktie. Gebleken is dat reeds met 0.0002 ml semen een enkel ei wordt bevrucht
en dat voor optimale bevruchting resp. 66 miljoen (WL) en 40 miljoen (slachtras)
spermatozoïden nodig zijn.

Pluimveepers, XVI, 489, (1961).

-ocr page 452-

REFERATEN

Bacferiële- en virusziekten

SEROLOGISCHE- EN MELKTEST BIJ DE BRUCELLOSEDIAGNOSTIEK.

M a c k i n n o n, D. J., L a w s o n, J. R., Brinley Morgan, W. J., L a p r a i k,
R. D. and Williams, C. F. (Weybridge, Engeland): Serological and milk tests
in the diagnosis of Brucellosis.
IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheve-
ningen, 1961.

Hoewel deze voordracht in feite niet op dit congres thuishoorde is zij, in verband
met het in ons land in uitvoering zijnde program tot uitroeiing van de brucellosis,
wel interessant.

Onderzoekingen werden ingesteld in 28 brucella-vrije bedrijven en in 13 met Bru-
cella abortus
besmette bedrijven om de invloed na te gaan van de Strain 19-vaccinatie
op de gebruikelijke diagnostische onderzoekingsmethoden, nl. de serumagglutinatie-
test, de ABR-test, de volle melk-plaattest, de wei-plaattest en de wei-buisjesaggluti-
natietest. Verder hadden onderzoekingen plaats over de waarde van de ABR-test in
busmonsters als „screening" van gevaccineerde, geïnfecteerde en niet-geïnfecteerde
bedrijven.

Van 28 vrije bedrijven waren er 21 waar de vaccinatie systematisch plaats had tot
het tijdstip 4 maanden vóór „breeding age" en waar slechts enkele dieren op latere
leeftijd gevaccineerd waren. In de overige 7 vrije bedrijven had de enting meermalen
plaats gehad, de Ie enting op de leeftijd tussen 4 en 8 maanden en revaccinatie met
tussenpozen van 3 jaar gedurende hun verdere leven. In de besmette bedrijven had,
in aansluiting aan opgetreden abortusgevallen, een groot aantal entingen op oudere
leeftijd plaats.

Uit de gevonden cijfers kwam duidelijk naar voren dat herhaalde enting, met als
gevolg hoge blijvende titers, de waarde van de serumagglutinatietest als diagnostisch
agens opheft. Bij een dier, dat beneden de leeftijd van 9 maanden geënt is, kan een
titer van 160 eenheden antilichaam per ml serum een aanwijzing zijn van natuurlijke
infectie.

De wei-plaattest is veel gemakkelijker af te lezen dan de volle-melk-plaattest. In de
groep niet-geïnfecteerde bedrijven had bij de beide onderzoekingsmethoden van de
wei (plaat en buisjesagglutinatie) minder dan 1% een positieve reactie. Verder bleek
dat 16,9% van de wei-plaattcst en 23,3% van de wei-buisjestest negatief waren bij
dieren die
Brucella abortus met de melk uitscheidden. Ook de vollemelk-plaattest had
tekortkomingen: 13,3% van de geïnfecteerde monsters gaven negatieve reacties en
2,1% resp. 4,2% van de een- resp. meermalig geënte dieren uit
Brucella-vrije be-
drijven gaven positieve reacties. Deze resultaten bewijzen eens te meer dat serologisch
onderzoek van mclkmonsters van individuele dieren een beperkte waarde heeft, voor-
al waar vaccinatie op oudere leeftijd plaats gehad heeft.

De ABR-test was positief in 92,4% van monsters melk uit geïnfecteerde bedrijven.
In de groep niet-geïnfecteerde bedrijven met éénmalige vaccinatie van het jongvee
had 7,3% een positieve .ABR. Bij busmonsters kan dc ABR-test ook miswijzingen
geven: het busmonsteronderzoek van een geïnfecteerd bedrijf kan negatief verlopen
zodat serie-onderzoek nodig is. Daarbij is het gewenst dat de monsternamen niet te
snel op elkaar volgen: van een besmet bedrijf had het busonderzock driemaal achter
elkaar een negatief verloop bij monsters die alle binnen een week genomen waren.

H. G. van Waveren.

Fysiologie en fysiologische chemie

VOLLEDIGE LICHAAMSBESTRALING EN SPERMAPRODUKTIE BIJ DE
CAVIA.

Freund, M. and B o r e 11 i, F. J.: Effect of whole-body X-irradiation on semen
production in the Guinea-pig.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren",
Scheveningen, 1961.

-ocr page 453-

Wanneer men mannelijke cavia\'s een volledige lichaamsbestraling geeft, dan worden
o.m. spermatogoniën in de testis gedood en wel méér naarmate de stralingsdosis groter
is. Dit heeft tot gevolg, dat 7 weken na de bestraling het aantal spermiën
in de wekelijkse, electrisch veroorzaakte, ejaculaten daalt. De tijd, die nodig is voor
de vorming en ontwikkeling van spermiën uit de getroffen generatie van sperma-
togoniën, is dus minstens 49 dagen. In deze tijd ligt echter ook de duur van het
transport door de ductus epididymidis besloten. {Bij de stier bedroeg deze tijdsduur
ook 49-52 dagen. Zie O r e g e b i n. Ref.)

Naannate de dosering hoger was, wordt het aantal spermiën per ejaculaat
kleiner en treedt herstel later op: 14 weken na bestraling met 75 r, 20 weken
na 150 r en meer dan 35 weken na 300 r. (Bij de stier daalt het aantal spermiën
8 weken na 100-400 r, maar na 6 weken stijgt reeds het percentage abnormale sper-
miën. Bij het varken daalt het aantal spermiën 5 weken na 200-400 r; dit aantal is
na 25 weken nog niet normaal.)

De beweeglijkheid van de spermiën vermindert 7 weken na de bestraling met
hogere doses (150 en 300 r), om na 14 resp. 16 weken weer normaal te worden. De
straling heeft dus ook nadelige invloed op niet-gedode spermatogoniën. De hoeveel-
heid semen-plasma verandert na bestraling niet.

M. F. Kramer.

Inwendige ziekten

ELEKTROCARDIOGRAFIE BIJ PASGEBOREN DIEREN.

Tchouchkov, P. (Bulgarije): Possibilites et valeur diagnostique de l\'electro-
cardiographie chez les animaux nouvcaux-nés.
Rapport IVe Int. Congres „Voort-
planting bij dieren", Scheveningen, 1961.

In Bulgarije zijn de afleidingen volgens Ruffert gewijzigd door N a t c h e v en
Gabrachansky ingevoerd. Deze methode bestaat uit het plaatsen van de eerste
elektrode, die correspondeert met degene, die geplaatst wordt op de rechterhand van
de mens, in de 5e intercostale ruimte op de punt van het hart aan de linkerkant; de
tweede elektrode corresponderend met degene, die geplaatst wordt op de linkerhand
van de mens, wordt geplaatst aan de rechterkant bij de basis van het schouderblads-
kraakbeen en de derde 10 a 15 cm in de ampulla recti.

De vermelde afleidingen geven bij de huisdieren cen duidelijker elektrocardiogram dan
de afleidingen van de ledematen. Met behulp van deze afleidingen heeft Tchouch-
kov tussen 1955 en 1960 enkele elektrocardiografische onderzoekingen verricht bij
pasgeboren dieren (kalveren, veulens en lammeren).

Bloedtransfusies met mocderbloed van 8-10 ml per kg lichaamsgewicht hebben bij
gezonde pasgeboren veulens en kalveren een zeer krachtige prikkelende werking op
het parasympatische zenuwstelsel aangetoond, maar nog sterker bij dieren lijdende
aan enzoötische bronchopneuminie n.1. vermindering van de amplitudo van P, R en
T toppen en afname van de polsfrequentie van 120-50 pulsaties per minuut.
Zeer karakteristieke afwijkingen geven de elektrocardiogrammen te zien gedurende
het verloop van enzoötische bronchopneumonie, toxische gastro-enteritis en enzoö-
tische myodystrofie.

Blokhuis.

Kunstmatige inseminatie

B-HEMOLYTISCHE STREPTOKOKKEN IN STIERESPERMA.

Blom, E. and Römer, O. (Kopenhagen): On the occurrence of B-hemolytic
streptococci in buil semen.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren",
Scheveningen, 1961.

Sinds 1944 heeft in Denemarken systematisch onderzoek plaats van het sperma van
K.I.-stieren als onderdeel van het brucellose-onderzoek. Incidenteel, speciaal in ge-
vallen van problecmstieren en wanneer pus in het sperma of zwelling van testis, epi-

-ocr page 454-

didymis of acxessoire geslachtsklieren op een mogelijke lokale ontsteking in het
genitaalapparaat wees, werd tevens een onderzoek op hemolytische streptokokken in-
gesteld. Nadat het programma voor de systematische bestrijding en uitroeiing van de
streptokokkenmastitis onder de Deense veestapel enige jaren van kracht was, werd
het van belang geacht te weten of het genitaalapparaat van de stier hemolytische
streptokokken als saprofyten herbergt, zoals deze gevonden zijn in het preputium
van de hond (Olsen, 1945) en dat van de beer (Olsen, 1957; Kop pang
en Filseth, 1958).

Deze onderzoekingen hadden gedurende een jaar plaats, van 15 januari 1960 tot en
met 14 januari 1961, waarbij 1596 spermamonsters van 1369 stieren onderzocht
werden, n.1. van alle volwassen stieren van de 76 Deense K.I.-centra en verder 150
stieren van particuliere eigenaars en bij import. De onverdunde zaadmonsters waren
als regel 24 uur onderweg en waren in thermosflessen verzonden; ± 80% was met
ijs verpakt.

Ten einde de eventuele aanwezigheid van pus te constateren werden een katalase-
proef en microscopisch onderzoek van gekleurde uitstrijkpreparaten ingesteld. Ten
behoeve van het onderzoek op B-hemolytische streptokokken werd dezelfde techniek
gevolgd als bij de melkcontrole, zodat 2 platen van 0.1 ml van ieder zaadmonster
werden gemaakt. Gebruikt werd 5% bloedagar met 1 mg aesculine en 6,25 eenheden
polymixin B sulfaat toegevoegd per ml; de platen werden afgelezen na 48 uur be-
broeden bij 37° C.

In 304 (22.2%) van 1369 onderzochte stieren kon het onderzoek niet plaats hebben,
daar de geënte platen overgroeid waren door andere bacteriën. Bij 47 (4.4%) van
de resterende 1065 stieren werden eens of meermalen B-hemolytische streptokokken
gevonden, terwijl er geen aanwijzingen waren van ontstekingsprocessen in de genitaal-
organen of pusbijmenging in het sperma. Een nadere serologische identificatie vol-
gens Lancefield had plaats.

Als resultaat van dit onderzoek kwam vast te staan dat 4% van de Deense K.I.-stieren
B-hemolytische streptokokken groep G als saprofyten in de preputiaalholte herbergt.
In verband met het feit dat de K.I. thans zeer verbreid toegepast wordt (n.1. bij
90% van de Deense veestapel) en dat een rationeel uitroeiingsprograma voor mas-
titis in bijna alle Deense melkveestallen is of wordt ingevoerd, zijn de volgende be-
strijdingsmaatregelen voorgesteld:

1. een jaarlijks systematisch onderzoek naar B-hemolytischc streptokokken dient op-
genomen te worden in het routine spermaonderzoek van alle stieren, gebruikt vcxjr
K.I.;

2. het houden van melkkoeien in stierenstations en in het bijzonder hun gebruik als
„dummies" moet verboden worden op grond van het grote gevaar van over-
brenging van geslachtsziekten en van B-hemolytische streptokokken;

3. de hygiëne in de stierencenta moet zo hoog mogelijk opgevoerd worden, o.a.
door een moderne sterilisatie-inrichting. Hoewel zaadverdunningsvlcxustoffen met
tCK^gevoegde antibiotica thans als een routine bijna overal gebruikt worden, blijft
toch een gevaar van overbrenging van pathogene bacteriën bestaan als deze in
het onverdunde zaad aanwezig zijn;

4. in de gevallen dat stieren met B-hemolytische streptokokken geïnfecteerd zijn,
moet een doelmatige therapie ingesteld worden. Deze zal het meest effectief zijn
als alle stieren van het betrokken K.I.-station gelijktijdig behandeld worden.

Verwezen moge worden naar de voordracht van Th. Hubrig: „Ueber eine neue,
im Genialtrakt von Bullen vorkommende serologische Gruppe H bei
Pseudomonas
aeruginosa".

In de praktijk is gebleken dat een storing van de banale bacterieflora in het prepu-
tium tot een selectie van bepaalde resistente kiemen leiden kan. Wanneer de hemo-
lytische streptokokken bestreden worden mag verwacht worden dat
Ps. aeruginosa
en (of) B. Proteus steeds frequenter bij cultureel onderzoek van preputiaalspoelsels
gevonden zal worden.

H. G. van Waveren.

-ocr page 455-

BACTERIËN EN LEVENSDUUR DER SPERMATOZOÏDEN.

M a r i n O V, P.: The effects of certain micro-organisms on the viability of sperma-
tozoa.
Rapport IVe Int. Congres „Voorplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
Sehr, heeft van zes stieren 78 ejaculaten onderzocht. Uit dit ondrezoek is gebleken
dat een derde gedeelte van de ejaculaten slechts door één bacteriesoort was veront-
reinigd en de anderen door 2-4 verschillende soorten. Totaal zijn 12 soorten bacteriën
gevonden.

Chromobacterium ametistum, E. coli, B. subtilis en Proteus hebben een ongunstige
invloed op het bevruchtend vermogen van het sperma. Dc meeste soorten hebben
een nadelige invloed op de levensduur van de spermiën, maar
Sarcina lutea en enkele
Coli- en Proteus-stammen hebben juist een gunstige invloed.

]. Hendrikse.

VERBAND TUSSEN AANWEZIG DNZ EN EIGENSCHAPPEN VAN STIERE-
SPERM.ATOZOIDEN.

Welch, M. a.o.: The deoxyribonucleic acid (DNA) deviation in the semen
spermatozoa of bulls of unknown fertility under two years of age and its relationship
to modlity, count and morphology.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij
dieren", Scheveningen, 1961.

Door middel van microspectrofotomctrie kan, nadat het zuur op een
bepaalde wijze gekleurd is (volgens Feulgenl, vastgesteld worden hoeveel des-
oxyribonucleïnezuur (dnz) in dc kern van de spermiën aanwezig is, zij
het in relatieve grootheden uitgedrukt.

Na een statistische analyse en foutendiscussie, blijken de gegevens van 658 ejaculaten
van 275 jonge stieren (Santa Gcrtrudis) aan te tonen, dat er een correlatie bestaat
tussen aantal en beweeglijkheid van de spermiën enerzijds en de hoe-
veelheid dnz anderzijds. De vruchtbaarheid van de meeste stieren is niet bekend.
(Dit dnz is een zeer belangrijke stof in de cel, want het is in vaste hoeveelheden aan-
wezig in de structuren, die de erfelijke eigenschappen bepalen. Ref.)

M. F. Kramer.

Voedingsmiddelenhygiëne

SALMONELLOSEGEVAAR DOOR GESLACHT PLUIMVEE.

R O h d e, R. und P a c h, K.: Die Salmonellose des Schlachtgeflügels, ein ernstes
Problem in der tierärztlichen Lebensmittelüberwachung.
Mh. VetMed., 16, 351,
(1961).

De zcvenjaarplan-wct eist op basis van 1958 cen stijging van 689% (? ref.) ge-
vogeltcvleesproduktie. De auteurs zien met zorg deze toename tegemoet, omdat toe-
name van Salmonellose bij de consumenten bepaald niet denkbeeldig is. Zc wijzen
daarbij op hoge infecticpcrcentages in mcstbcdrijven, de verkoop van gevogcltevlees
in slagerijen, de slechte hygiënische tcK-standen — o.a. door pcrsoneelgebrek — in de
winkels en het gebruiken van dezelfde gereedschappen, hakblokken, opslagrekken vtxir
de verschillende vleessoorten.

Voorts deden ze systematisch onderzoek naar het voorkomen van Salmonella-kiemen
op dit gevogelte, de anaalhuidstreek, vlees en vleeswaren van slachtdieren in deze
„gecombineerde" verkoopplaatsen en van de vaste en losse inventaris. Eenden bleken
voor 3% besmette darminhoud tc hebben; van de ganzen waren er 2.9% oppervlakkig
besmet: van het totale aantal monsters was 1.8%
Sahnonella-houdend. In 2/3 van de
gevallen werd
S. typhi murium gevonden; 6 andere typen kwamen minder voor.
Gepleit wordt tenslotte voor wettelijke regeling van de pluimveekeuring, panklaar-
bereiding inclusief verkleining der bouten in de slachterijen en gescheiden verkoop
van pluimvee- en slachtdicrvlees.

Van Gils.

-ocr page 456-

BOEKBESPREKING

TASCHENBUCH DER FISCHKRANKHEITEN.
E. A m 1 a c h e r.

(VEB Gustav Fischer Verlag, Jena, 1961. 195 afb., 286 pag. Prijs 19.80 DM)
Daar deze zaklexikon ongeveer tegelijk met het door Prof. A. S t o 1 k verzorgde
Diergeneeskundig Memorandum verscheen, en het behandelde onderwerp overeen-
komstig is, terwijl bovendien de papiersoort en de typografische verzorging vrijwel
identiek zijn (zelfs werd in beide gevallen de 9 punts antiqua letter gebruikt) is de
verleiding groot een vergelijking tussen de beide werken te maken.
Wij zien dan dat het werk van Am lach er wat uitvoeriger is (286 pagina\'s).
Dit is vooral het gevolg van de grote hoeveelheid verwerkte literatuur en de uitvoe-
righeid waarmede de laboratoriumtechnieken en de morfologie en biologie van diverse
ziekteverwekkers beschreven zijn.

Bovendien behandelt A m 1 a c h e r niet alleen ziekten van sier-vissen, doch ook een
aantal ziekten van karpers, palingen en andere economisch belangrijke vissen.
Evenals S t o 1 k houdt ook A m 1 a c h e r zich aan een strikt schema bij de behande-
ling van diverse ziekten. Doch terwijl Stolk de ziekten bespreekt aan de hand van
hun lokalisatie in het hchaam, hetgeen de overzichtelijkheid voor de niet zeer terzake
deskundige ten goede komt, richt A m 1 a c h e r zich naar de aard van de verwekker.
Enigszins hachelijk is de poging van A m 1 a c h e r een tabel op te stellen die behulp-
zaam kan zijn bij het stellen van de diagnose van een bepaalde ziekte. Zij gaat daarbij
uit van één kenmerk, waaraan dan de diagnose en de therapie gekoppeld worden.
Hoewel zij uitdrukkelijk vermeldt dat hierin de „steen der wijzen" niet gevonden kan
worden, had zij dit experiment beter kunnen vermijden door eenzelfde soort indeling
van de ziekten te volgen als Stolk heeft verkozen.

Wel bruikbaar, alhoewel ontsiert door incompleetheid, is een tabel van medicamenten
en desinfectiemiddelen. Daarin zijn van de actieve bestanddelen de te gebruiken hoe-
veelheden en concentraties opgegeven, alsmede de wijze van toepassing (dompeling,
kortdurend bad of permanent bad, dan wel injectie).

\'Van zeer goede kwaliteit zijn de afbeeldingen; zij dragen wezenlijk bij tot een beter
begrip van de aard van de ziekteverwekkers. Enkele schema\'s van de cyclus van para-
sieten geven voor de visueel ingestelde lezer een direct overzicht van de situatie.
Hoewel dit boekje van A m 1 a c h e r meer gegevens bevat dan het door Stolk
verzorgde Diergeneeskundig Memorandum, meen ik dat het voor de praktizerende
dierenarts direct bruikbare deel in het zaklexikon minder overzichtelijk en moeilijker
te benaderen is. Bovendien wankelt Amlacher tussen twee werelden van sier-vissen en
nut-vissen, waarbij beide groepen in dit kleine bestek niet duidelijk los van elkaar
besproken kunnen worden, zodat het geheel wat chaotisch aandoet. (Als een heel
vreemde eend in deze bijt wordt b.v. de koraalvisziekte nog kort vermeld.)
Voor de dierenarts die zich nader wil oriënteren, dan wel een goed naslagwerk wil
hebben over de ziekten van nut-vissen, die toch waarlijk voor onze nationale economie
niet onbelangrijk zijn, achten wij het handboek van Schaperclaus nog steeds
beter dan dit werkje, dat te veel het karakter heeft van een van de ziekteverwekkers
bij vissen, n.1. het „dubbeldier", zonder dat wij daarmede willen suggereren dat dit
boekje een zuiver parasitair leven leidt.
 P. Zwart.

-ocr page 457-

In het Orgaan van de Koninkhjke Nederlandse Centrale Vereniging tot bestrijding
der Tuberculose „Tegen de Tuberculose", 57,
/08, 1961, vindt men van de hand
van Dr. F. van Deinse (een Nederlander, die al sinds zeer lange tijd aan het Instituut
Pasteur te Parijs is verbonden) een levensbeschrijving van Guérin, op 9 juni 1961
overleden. Van de man „wiens naam onverbrekelijk aan die van Calmctte zal ver-
bonden blijven en zal voortleven in de drie letters, die over de hele wereld bekend
zijn: B.C.G., Bacille Calmette-Guérin".

Guérin voelde zich tot de diergeneeskunde aangetrokken en liet zich in 1892 aan de
Ecole Vétérinaire d\'Alfort inschrijven. Daar was o.a. de beroemde Nocard zijn leer-
meester en door diens toedoen werd Guérin benoemd aan het Institut Pasteur te
Lille, dat kort tevoren door Calmette was opgericht. Calmette wenste niet te volstaan
met experimenten bij de gebruikelijke kleine proefdieren, doch dc grote dieren (paar-
den, ezels en runderen) bij zijn onderzoekingen tc betrekken.

Er is een innige samenwerking en hechte vriendschap ontstaan tussen de medicus
Calmette en de intelligente dierenarts Guérin. Deze heeft eens gezegd, dat hij slechts
twee vraagstukken in zijn leven heeft bestudeerd: de pokkenvaccinatie en de tuber-
culose.

Dr. van Deinse merkt hierbij op, dat in Guérin\'s wetenschappelijke loopbaan de tuber-
culose verreweg de belangrijkste plaats heeft ingenomen.

Uitgaande van de bevinding van \\\'on Behring, dat men runderen door inenting met
humane bacillen cen weerstand kon v( rschaffen tegen virulente bovine bacillen, gaven
Calmette en Guérin deze met het voedsel aan kalveren. Von Behring had immers ook
beweerd, dat de tuberculose bij de mens niet langs de luchtwegen, maar via dc di-
gestieorganen tot stand zou komen. Om technische redenen kweekten Calmette en
Guérin de bacteriën op aardappel, die gekookt was in glycerine en ossegal en zij
merkten toen op, dat de virulentie minder werd. Van 1908 tot 1921 duurden deze
experimenten en eerst toen waren zij overtuigd van de doeltreffendheid en onschade-
lijkheid van hun vaccin, dat de naam kreeg van B.C.G.-vaccin.

In 1900 werd Guérin benoemd tot chef van het laboratorium en in 1919 tot Chef
de Service. In 1928 werd hij naar Parijs geroepen in verband met de organisatie van
de „Service du B.C.G.". Men zal zich het drama herinneren, dat in Lübeck plaats
vond door cen vergissing aldaar, waardoor tal van kinderen aan tuberculose zijn
gestorven.

In die dagen van beproeving is Guérin een krachtige steun geweest voor Calmette,
overtuigd als hij was van de goede werking van het B.C.G. en ook vóórdat bewezen
was dat de schuld van het drama in Lübeck lag bij het laboratorium aldaar, waar
men een virulente stam had gebruikt, die men later heeft kunnen isoleren uit de
organen van overleden slachtoffers.
Calmette is overleden in 1933.

Van Guérin karakteriseert Dr. van Deinse uitvoerig zijn eenvoud en zijn onverschil-
ligheid voor materiële dingen, zijn acsctischc levenswijze, ook zijn trouw en zijn
spreekwoordelijk geworden stiptheid.

Van zijn hand verschenen 5 publikaties over het koepokvaccin en 46 over experi-
mentele tuberculose en B.C.G.-vaccinatie, de meeste in samenwerking met Calmette.
Geëerd door talrijke eerbewijzen en hoge onderscheidingen bleef hij tot zijn dood toe
de beminnelijke en bescheiden man.

Ik breng in herinnering, dat Guérin éénmaal cen voordracht heeft gehouden voor
onze Maatschappij voor Diergeneeskunde, getiteld „Vaccination des bovidés contre
la tuberculose et nouvelle méthode de prophylaxe de la tuberculose bovine" en wel
op 15 november 1924 in een bijzondere vergadering in het Jaarbeursgebouw.
Deze vergadering was belegd ter behandeling van het „Tuberculoscrapport", uit-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

-ocr page 458-

gebracht door de door de Maatschappij benoemde commissie, waarvan Prof. L. de
Blieck voorzitter was en voorts Dr. Overbeek, Th. Bosma, P. H. van Kempen en
Dr. Winkel leden, terwijl ondergetekende als secretaris en rapporteur daarin zitting
had.

Zij, die zich hiervoor interesseren, kunnen Guérin\'s rede en de uitvoerige debatten
over het bedoelde rapport lezen in het Tijdschrift vcxjr Diergeneeskunde van 1925,
pag. 97-147.

Beijers.

STUDIEBEURZEN.
Beurzen voor Luxemburg.

De Luxemburgse regering stelt, evenals in voorgaande jaren, voor het jaar 1962,
een aantal beurzen ter beschikking van Nederlandse studenten en pas afge-
studeerden, die in Luxemburg onderzoekingen willen verrichten of aldaar van een
bepaald onderwerp een speciale studie willen maken.

Gegadigden dienen tenminste het kandidaatsexamen te hebben afgelegd.
Het bedrag der maandelijkse vergoeding is vastgesteld op 4000 Luxemburgse francs.
Zij die voor een dergelijke beurs in aanmerking willen komen, dienen hun aanvrage
vóór
1 april a.s. in te dienen bij de afdeling Buitenlandse Betrekkingen van het
Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, Stadhoudersplantsoen 12
te \'s-Gravenhage.

Nadere inlichtingen zijn bij het Bureau der Faculteit der Diergeneeskunde, Bilt-
straat 172, Utrecht, te verkrijgen.

Beurzen voor Oostenrijk.

De Oostenrijkse regering heeft voor het studiejaar 1962-1963 twee studiebeurzen
van een academisch jaar ter beschikking gesteld van Nederlandse studenten.
De beurs is bestemd voor studenten tussen de 20 en 35 jaar, die tenminste twee jaren
academische studie verricht hebben en die voldoende geestelijke en wetenschappelijke
rijpheid bezitten om van een studieverblijf in het buitenland ten volle profijt te kunnen
hebben.

De beurs wordt verleend voor 9 maanden en geldt voor het academisch jaar, dat
loopt van 1 oktober 1962 tot 30 juni 1963. Het bedrag is 15.300 S. (1.700 S. per
maand). Het is niet mogelijk volledige vrijstelling van college.geld te verlenen, doch
dit kan slechts voor een deel geschieden. De uitbetaling van de beurs zal geschieden
door de universiteit waar men gaat studeren.

In verband met de huisvestingsmocilijkheden kunnen .gehuwde studenten niet voor
een beurs in aanmerking komen.

Sollicitaties moeten vóór 1 april 1962 gericht worden tot de afdeling Buitenlandse
Betrekkingen van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, Stad-
houdersplantsoen 12, \'s-Gravenhage. De aanmeldingen dienen op een formulier te
geschieden, dat te verkrijgen is bij bovengenoemde afdeling.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij het Bureau der Faculteit der Diergenees-
kunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Beurzen voor Noorwegen.

Door de Noorse Regering worden twee beurzen beschikbaar gesteld voor Nederlandse
studenten of jonge leraren voor het volgen van een der zomercursussen aan de
„International Summer School" van de L^niversiteit van Oslo.

Het beursbedrag voor de zes-weekse cursus is 1846 N.Kr. \'Voor eigen rekening van
de kandidaat komen de inschrijfkosten en cursusgeld, ten bedrage van 175 N.Kr.,
de reiskosten naar Oslo v.v., alsmede kosten voor zakgeld.

Een prospectus voor bedoelde cursussen alsmede een aanvraagformulier voor een
beurs zijn verkrijgbaar bij de afdeling Buitenlandse Betrekkingen van het Ministerie
van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, Stadhoudersplantsoen 12, \'s-Gravenhage.

-ocr page 459-

Sollicitaties moeten vóór 20 maart a.s. gericht worden tot genoemde afdeling van

het ministerie.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij het Bureau der Faculteit der Diergenees-
kunde, Biltstraat 172, Utrecht.

UTRECHTS UNIVERSITEITS MUSEUM, AFD. DIERGENEESKUNDE.

Aanwinsten.

Onlangs mocht de Diergeneeskundige .Afdeling van het Utrechts Universiteits Mu-
seum door bemiddeling van dierenarts S. Makkinga ontvangen:

1. Gedrukte voorschriften voor maatregelen bij Varkensziekte (vlekziekte): geda-
teerd 22 augustus 1816 en uitgegaan van dc Commissie van Landbouw in Noord-
Holland, 8e district, in overeenstemming met den Heere Staatsraad Gouverneur
van Holland. Gezonden aan de Ed..\'\\chtb. regering van Schellinghout.

2. „Instructie voor dc Veeartsen die door het Gouvernement benoemd zijn en uit
het fonds voor den Landbouw gesalarieerd worden", omvattende 24 artikelen en
gedateerd 12 mei 1819.

3. Circulaire No. 178/2063, d.d. 1 juni 1819 en gericht aan „Heeren Burgemeestereri
der Steden en Schouten der Gemeenten ten platten Lande in Noord-Holland"
aansluitende op de hierboven genoemde instructie en ondertekend door dc Staats-
raad Gouverneur van Noord-Holland, van Tets van Goudriaan.

CONGRESSEN

NEDERLANDSE LANDBOUWWEEK, 1962.

Van 19 t.m. 22 juni a.s. zal te Wageningen de Nederlandse Landbouwweek 1962
worden gehouden, waarop het thema „Het veranderde platteland" zal worden be-
handeld.

Het programma vermeldt op 20 juni een „Zuiveldag" en op 21 juni een „Veeteelt-
en Pluimveeteeltdag".

K.I.-CONGRES TE WELS.

Het 12c Internationale K.I.-congres tc Weis zal worden gehouden van 27-29 juli
1962.
Als hoofdthema zal worden behandeld: „De grensgebieden van de fysiologie
en de pathologie bij de voortplanting". Daarnaast worden nieuwe inzichten op het
gebied der bestrijding van de steriliteit en de veeteelt besproken.
Reeds werd deelname uit Bulgarije, Zwitserland, Frankrijk, Oostenrijk, Polen, Zweden,
Hongarije en West-Duitsland toegezegd; men kan zich voor dit congres opgeven bij:
Bundesanstalt für künstliche Befruchtung der Haustiere In Wels, Thalheim,
Oesterreich.

UNIVERSITEITSDAG 1962.

Programma Dies Natalis en LIniversiteitsdag 1962.

Dinsdag 27 maart 1962

20.00 uur Aula Rijksuniversiteit

Interkerkelijke bijeenkomst. Het programma zal nog nader (in de Sol
lustitiae) bekend gemaakt worden.

Donderdag 29 maart 1962

20.00 uur Tivoli, Lcpelenburg, Dies-concert,

te geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest onder leiding van
Jaap Hillen.

Plaatskaarten zullen worden toegezonden na overmaking vóór 20 maart

-ocr page 460-

a..s van ƒ 2,75 per plaats op postrekening 51 29 40 t.n.v. de Fiscus van het
U.S.K.O. te Utrecht. Bovendien zijn kaarten verkrijgbaar bij de firma
Wagenaar, Oude Gracht 109 en aan de zaal. Studentenkaarten ƒ 1,90.

Vrij d ag 30 maart 1962

Dies Natalis

10.30 uur Stadsschouwburg

Rede uit te spreken door Prof. Dr. J. ten Doesschate, Hoogleraar in de
Oogheelkunde, getiteld: „Optische beschouwingen over schilderkunst".

14.00 uur Domkerk

Rede ter herdenking van de 326ste Dies Natalis door de Rector Magni-
ficus, Prof. Dr. H. G. K. Westenbrink.
Verlening van ere-doctoraten.

Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de
bijeenkomst in de Domkerk op 30 maart, dan wel tot de receptie van de
Senaat of de bijeenkomst in de Aula op 31 maart,
die niet in het bezit
is van een toegangskaart.

Opgave zal daarom zo spoedig mogelijk en in ieder geval vóór 18 maart
1962
worden ingewacht. Alleen dan is men verzekerd van een plaats.

16.00 uur Universiteitsgebouw

Receptie door de Rector Magnificus.

Zaterdag 31 maart 1962
Universiteitsdag

10.30 uur Sectievergaderingen. Deze beginnen in de regel om 10.30 uur, tenzij anders

is vermeld.
12.45 uur
Gelegenheid tot lunchen:

Sociëteit P.H.R.M., Janskerkhof 14 (alleen heren) ;
Clubgebouw U.V.S.V., Drift 19 (alleen dames);
Sociëteit Symposion, Lucas Bolwerk 8;
Sociëteit Veritas „Eigen Huis", Kromme Nieuwe Gracht 54;
Sociëteit van S.S.R., Bemuurde Weerd Westzijde 3;
Sociëteit U.S.V. „Prometheus", Voor Clarenburg 7 bis.
14.00 uur
Vervolg sectievergaderingen.

16.00 uur Algemene Bijeenkomst in de Aula der Rijksuniversiteit.

Rede te houden door Prof. Dr. G. Quispel, hoogleraar in de Geschiedenis
der Oude Kerk, getitelid: „Het Oudste Christendom in het licht van
nieuwe ontdekkingen".
17.00 uur Ontvangt van de deelnemers aan de Universiteitsdag in de Senaatszaal
van het Universiteitsgebouw door het College van Curatoren en het
Bestuur van het Utrechts Universiteitsfonds.

Faculteit der Diergeneeskunde
Collegezaal kliniek Veterinaire Heelkunde, Biltstraat 172.
10.30 uur Prof. Dr. Jac. Jansen: „Verwantschap der pokkenvirussen onderling".
W. M. Gotink: „Kunstmatige Inseminatie van varkens in Japan".

-ocr page 461-

DOORLOPENDE AGENDA

1962

Maart,

17, Verbond v. Wetenschappelijke Onderzoekers, Openbare vergadering,
14.00 uur. Lab. voor Microbiologie, Catharijnesingel 59, Utrecht.

21, Afdeling Overijssel M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Café-Restaurant
„Dalzicht", Nijverdal. (pag. 440)

22, Promotie collega M. J. Dobbelaar, 16.15 uur. Rijksuniversiteit, Utrecht.
31, Universiteitsdag 1962. (pag. 435)

April,

8—12 mei. Cursus tropische diergeneeskunde, Berlijn, (pag. 130)

12, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten, M.v.D. Vergadering,
10.15 uur, Hotel Smits, Utrecht, (pag. 440)

Mei,

12—13, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, .Amsterdam.
16, Stichting A.C.V.-Contróle. Landelijke veevoedingsstudiedag. Utrecht.
17—19, Internadonaal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62, 130, 203)

24, Afdeling Groningen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Restaurant
Bellevue, Assen. (pag. 363)

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire dc Lyon. Viering 200-jarig bestaan,
(pag. 517 (1961))

27—31, IVe Intern. Symposium dierentuindierenartsen. Kopenhagen, (pag. 203)
27—2 juni. International Association for Veterinary Food Hygienists, 3e

Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961 ), pag. 62)

Juni,

19—22, Nederlandse Landbouwweek 1962, Wageningen. (pag. 435)

20, Afdeling Zuid-Holland M.v.D. Vergatlering 19.45 uur, Beurscafé-
Restaurant, Muranozaal, Rotterdam, (pag. 440)
30—7 juli. Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Juli,

27—29, K.I.-congres, Wels. (pag. 435)
Augustus,

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres, Sydney,
(pag. 589 (1961))

September,

12-lA \'^t-^eiiinjeesi \'^IKaaisciiappij uaai ^iaxcfeneeskunde

(pag. 764, 1386 (I960)); (pag. 145, 294, 874, 1667 (1961)); (pag. 66,
133, 205, 284, 362, 438)
24—26, World Veterinary Poultry .As.sociation, 2e Int. Conferentie, Cambridge,
(pag. 203)

Oktober,

6— 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim,
(pag. 130)

1963

Augustus,

14—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285)

-ocr page 462-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

VAN HET BUREAU
Eeuwfeest 1962.

VIGNET.

Te beginnen met deze aflevering zullen de publikaties betref-
fende het Eeuwfeest in deze rubriek gekenmerkt zijn niet alleen
door de cursieve druk, maar ook door het nevenstaande vignet.
Dit vignet — een moderne weergave van het oude beeld: Ab-
syrtus, het gewonde paard lavend en medicijn toedienend — is
als linosnede vervaardigd door II. de Bruin, werkzaam bij het
Instituut voor Anatomie van de Faculteit der Diergeneeskunde.
Het vignet, waarin vooral het hoofd van het paard bijzonder fraai is, wordt aan
de rechterzijde besloten door een uitwaaierende stam, symbool van de velerlei
specialisatie welke de huidige diergeneeskunde kenmerkt.

Hetzelfde vignet siert het briefpapier van het Comité. Het zal ook verschijnen op
alle toegangskaarten, uitnodigingen, programmaboekjes, etc. als bindend element,
als herkenningsteken van alles wat met het Eeuwfeest — het Eeuwfeest van ALLE
dierenartsen — in verband staat. Moge het als zodanig goede diensten bewijzen.

UTRECHTS UNIVERSITEITSFONDS.

Iedere dierenarts in Nederland heeft een band met de Universiteit van Utrecht.
Dddr hebben allen — nagenoeg allen — hun opleiding en vorming ontvangen.
Tijdens de komende Eeuwfeestviering zal deze band op bijzondere wijze weer tot
uiting komen, doordat de grote receptie na afloop van de Herdenkingsplechtig-
heid plaats zal vinden in de Aula van bijna aller Alma Mater. De Universiteit
heeft dit met vreugde toegestaan.

De band, die ieder afgestudeerde met de Universiteit heeft, vindt zijn formele
en materiële uitdrukking in het lidmaatschap van het Utrechts Universiteitsfonds.
Helaas zijn (door onwetendheid ?) te veel dierenartsen geen lid van dit Fonds.
Het Eeuwfeestcomité acht het daarom op zijn weg liggen alle collegae, die nog
geen lid van dit fonds zijn, te wijzen op deze mogelijkheid om hun band met de
Universiteit hecht vast te leggen. Er is voor de Maatschappij voor Diergeneeskunde
geen sierlijker manier om zijn dank jegens de Universiteit te uiten, dan door
vele nieuwe leden aan het Fonds te kunnen aanbieden. In het bijzonder als dank
voor het gebruik van het zo mooie en sfeer gevende Groot-Auditorium tijdens de
Eeuwfeestviering.

Moge het lezen van bijgaande FOLDER van het Fonds U ertoe brengen per om-
gaande de ingelegde aanmeldingskaart ongefrankeerd te verzenden, na vooral
duidelijk de FACULTEIT te hebben ingevuld. De aanmeldingen zullen worden
verzameld en tijdens de viering van het Eeuwfeest aan de Universiteit worden
aangeboden. Het comité rekent op een zeer groot aantal aanmeldingen.

Contributie 1962.

Nu het einde van de periode, waarin de contributie voor het jaar 1961 moet worden
voldaan, begint te naderen, wordt er ter voorkoming van misverstand nog even op
gewezen, dat leden, die voor reductie van het hoofdbedrag in aanmerking willen

i

-ocr page 463-

komen, vóór 1 april a.s. een aanvraag moeten indienen, waaraan de laatst door U
ontvangen definitieve aanslag
in de Inkomstenbelasting of een betreffende verklaring
van de Ontvanger der Belastingen is toegevoegd.
Een voorlopige aanslag komt niet in aanmerking.

Tarieven voor de entingen tegen pseudo-vogelpest en infectieuze bronchitis.

Uit verschillende informaties naar de tarieven voor hierboven genoemde entingen,
blijkt dat niet alle dierenartsen op de hoogte zijn met de laatste bekendmaking die
hierover in het begin van het vorig jaar in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is
gedaan.

In verband hiermee volgt hieronder een herhaling van de laatste publikatie, waaraan
tevens de tarieven voor de pseudo-ovgelpestenting met stam La Sota zijn toegevoegd:
Voor de pseudo-vogelpest-, resp. infectieuze bronchitis-enting:
50 dieren ƒ 3,50
100 dieren ƒ 5,—
250 dieren ƒ 8,—
500 dieren ƒ 11,—
Voor de pseudo-vogelpest. Stam La Sota:
50 dieren ƒ 4,50
100 dieren ƒ 6,—
250 dieren f 10,50
500 dieren ƒ 14,—
1000 dieren ƒ 21,50
Voor de gecombineerde enting (pseudo-vogelpest cn infectieuze bronchitis):
50 dieren ƒ 6,—
100 dieren ƒ 9,—
250 dieren ƒ 15,—
500 dieren ƒ 20,—

Auto-embleem.

Het bureau heeft nu voor de leden weer een auto-embleem beschikbaar.
In overeenstemming met de esculaaptekens, die door enkele farmaceutische onder-
nemingen zijn ingevoerd, stelt de Maatschappij voor Diergeneeskunde, in afwijking
van het vroegere langwerpige celluloidenibleem, nu eveneens een zelfklevend rond
embleem ter beschikking.

Hiermee is de gewenste uniformiteit zo veel mogelijk bereikt.
Degenen, die reeds eerder een embleem hebben besteld, wordt het toegezonden.
Nieuwe bestellingen kunnen voortaan worden gedaan door overmaking van ƒ 1, -
op giro 511606 t.n.v. de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht, ondei
vermelding: bestelling auto-embleem.

! Honorarium voor keuringen t.b.v. paarden- en veeverzekeringsmaatschappijen.

Ter attentie van de praktizerende dierenartsen kan worden meegedeeld, dat het
overleg van de Maatschappij voor Diergeneeskunde met de paarden- en veeverzeke-
ringsmaatschappijen er toe heeft geleid, dat het honorarium voor de keuringen
voortaan zal bedragen:

ƒ 10,— voor de keuring van het eerste dier,
ƒ 5,— voor elk volgend tegelijkertijd gekeurd dier.
Deze honoraria gelden ongeacht de waarde van de dieren.

Oude jaargangen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Een nagelaten betrekking van een overleden collega heeft de gebonden jaargangen
1915-1938 ter beschikking gesteld. Eventuele gegadigden die hun serie willen com-
pleteren, kunnen nadere informaties inwinnen bij het bureau van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

-ocr page 464-

Jubilea.

Op 19 maart a.s. hopen de hieronder genoemde collegae het feit te herdenken dat
zij 25 jaar dierenarts zijn:

J. Kraai, Bilderdijklaan 32, Bilthoven.
J. Meertens, Scherpenzeel (Fr.).
K. van der Poel, Nobelstraat 85, Brielle.

Promotie.

Collega M. J. Dobbelaar (Nijmegen) hoopt op donderdag 22 maart a.s. om 16.15 uur
aan de Rijksuniversiteit te promoveren op het proefschrift, getiteld: Osteoplastiek bij
de behandeling van de luxatio van de hond.

VAN DE AFDELINGEN
Afdeling Overijssel.

Ledenvergadering.

De afdeling Overijssel van de Maatschappij voor Diergeneeskunde houdt haar eerst-
volgende ledenvergadering op
woensdag 21 maart a.s. om 20.00 uur in Hotel-
Restaurant Dalzicht
te Nijverdal.

Afdeling Zuid-Holland.

Ledenvergadering.

De afdeling Zuid-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal haar eerst-
volgende ledenvergadering houden op
woensdag 20 juni a.s. om 19.45 uur in het
Beurscafé-Restaurant (Muranozaal) te Rotterdam.

VAN DE GROEPEN

Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten.

Ledenvergadering.

De groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten zal haar eerstvolgende ledenvergade-
ring houden op
donderdag 12 april a.s. om 10.15 uur in Hotel Smits te Utrecht.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

L. N. M. Bollen, Bijleveldsingel 74, Nijmegen.
h. D. J. ten Haken, Bleyenburgstraat 8, Utrecht.
P. H. M. E. Peters, Honigmanstraat 59, Heerlen.

Het Hoofdbestuur draagt collega A. S. J. P. A. M. van Miert voor het lidmaatschap
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Ambagtsheer, P., te Utrecht, naar Mgr. v. d. Weteringstraat 95, aldaar, tel. (030)
2 49 64. (141)

Anema-Willems, Mevr. H. J. B., te Utrecht, naar Adr. van Ostadelaan 126-11,
aldaar (tel. ongewijzigd), gr. 395587. (141)

Boer, Dr. E. de, te \'s-Gravenhage, tel. privé gewijzigd in (070) 24 74 23. (145)
Crone, J. G., te Veghel, naar Jeroen Boschstraat 9, aldaar (tel. ongewijzigd.). (151)
Dasier, J. van, te Nijkerk, naar van Reenenpark 35, aldaar, tel. (03494) 20 87. (151)
Hingstman, J., te Peize (Dr.), naar Schoolstraat 9-1, tel. (05908) 24 34. (164)
Kalsbcek, H. C., van Utrecht naar De Bilt, Utrechtseweg, 399, tel. (030) 6 05 77,
wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., klin. v. inw. ziekten). (169)

-ocr page 465-

Kremer, W. H., te Venraij, gr. gewijzigd in 1047699. (174)

Langeraad, M. .A. van, te Giessenburg, tel. gewijzigd in (01845) 264. (175)

Langeraad, L. .A. van, tc Giessenburg, tel. gewijzigd in (01845) 371, P. (175)

Schoorlemmer, W. J.; 1962; Emmeloord (X.O.P.), De Meerpaal 1; tel. (05270)

28 85; P., ass. bij G. Blok. (191)

Tcrvoert, Dr, G. H. J., te Zeddam, naar Kildcrseweg 17, aldaar, hotel-pension "t

Heem, tel, (08345) 327, R,D. (197)

VVijnand, Dr. G. A., te Paterswolde, tel. privé gewijzigd in (05907) 14 02. (208;

Gevestigd:

Hofland, G., te Bixlegraven, \\\'ijverlaan 27, tel. (01726) 37 98, geass. met J. H, van
Oosterom, (164)

Veeartsenijkundige Dienst:

\\\'oor hetgeen omtrent deze dienst in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1962 staat
vermeld op pagina 73, regel 3 van boven, moet achter „De Noordoostelijke Polder"\'
worden gelezen „en Zuidelijke IJsselmeerpoldcrs", (73)

Diergeneeskundig examen:

Geslaagd op 28 februari 1962:

Miert, .A. S. J. P. A. M. van (inlassen 179)

De

GEZONDHEIDSDIENST VOOR DIEREN
IN DE PROVINCIE UTRECHT.

gevestigd .Stationsstraat

heeft een xakatine \\oor een jongere

DIERENARTS

met belangstelling \\()or \\arkens7iekten en lum
praktische bestrijding, en daarnaast voor andere
voorkomende ziekten onder de
Landbouw huisdieren.

Enige ])raktijkcrvaring gewenst, niet vereist.

Een woning in dc randgemeente van Utrecht is direkt
beschikbaar.

Salaris: min. ƒ 12.000,—, niax. ƒ 16..\'i00, - per jaar.
.Schriftelijke sollicitaties tc richten tot de Direkteur.

-ocr page 466-

„GRONINGEN

ALGEMENE ONDERLINGE MAATSCHAPPIJ TOT
VERZEKERING VAN PAARDEN EN RUNDVEE

Catharijnesingel 75, Utrecht

Directeur B. L. Leopold,

roept kandidaten op ter vervulling van een functie in de directie,
eventueel voorlopig als ,,part-time-job".

In aanmerking komt

DIERENARTS

If

met praktijkervaring.
Max. leeftijd 45 jaar.

Deze functie biedt afwisselend werk, ook buiten veterinair
terrein.

Telefonisch contact kan worden opgenomen onder no. 030 -
1 21 38, buiten kantooruren 1 23 10.

-ocr page 467-

IN MEMORIAM

Prof. Dr. B. SJOLLEMA

1868 - 1962

Op 18 februari 1962, een maand voordat hij zijn vier
en negentigste levensjaar zou hebben beëindigd, over-
leed de oud-hoogleraar in de medisch-veterinaire
chemie Dr. Bouwe Sjollema.

Bouwe Sjollema werd op 16 maart 1868 te Grouw ge-
boren. Hij bezocht de Hogere Burgerschool te Leeu-
warden en legde in 1887 het eindexamen af. Zijn op-
leiding tot apotheker ontving hij te Utrecht. Na ruim
drie jaar, in december 1890, verwierf hij het apo-
thekersdiploma.

Gedurende de jaren 1891 tot 1893 was Sjollema assis-
tent van Prof. Dr. H. Wefers Bettink, destijds de enige
hoogleraar in de artsenijbereidkunde aan onze uni-
versiteit. In 1892 werd hem een verlof van enkele
maanden verleend om aan de universiteit te Jena
onder Prof. Knorr te kunnen gaan werken. Hij promo-
veerde daar in 1893 op een proefschrift over „Die
Einwirkung van Benzoylessigester und Benzoylaceton
auf Hydrazinhydrat".

Na vervolgens ongeveer een jaar assistent te zijn ge-
weest aan het rijkslandbouwproefstation te Goes, zien
wij Sjollema in 1895, op zeven en twintigjarige leef-
tijd, belast met het directoraat van het rijkslandbouw-
proefstation te Groningen. In de jaren 1895 tot 1907
verricht hij daar belangrijk werk op landbouwschei-
kundig gebied. De tijd was er rijp voor. Immers, de
kunstmeststoffen hadden hun intrede gedaan en een
kentering teweeg gebracht in de van ouds toegepaste
methoden in de landbouw. De contrôle van mest- en
voederstoffen, de primaire taak van het rijkslandbouw-
proefstation, gaf handen vol werk.
Het is tekenend voor het karakter van de jonge di-
recteur dat hij, ondanks de veel omvattende taak van
de handelscontrôle, nog tijd kan vinden voor onder-
zoekingen op algemeen-landbouwscheikundig gebied.
Mede dank zij de hulp van een staf van zeer bekwame
en toegewijde medewerkers, worden er onderzoekingen
verricht over de veenkoloniale haverziekte, ontginnings-

-ocr page 468-

kwesties, methoden voor vlasbewerking, produktieve
zuivering van het afvalwater van de aardappelmeel-
fabrieken, vruchtbaarheid van de bodem en een aantal
andere, voor de praktijk belangrijke, vraagstukken.
Bij dit alles moet men bedenken dat men zich in die
dagen nog geen heldere voorstelling had gevormd van
wat landbouwkundig onderzoek eigenlijk is. Zeer te-
recht heeft één van Sjollema\'s oudste en bekwaamste
medewerkers aan het Groningse rijkslandbouwproef-
station, de latere Wageningse hoogleraar Ir. J, Hudig,
er bij Sjollema\'s afscheid als hoogleraar in 1938 op
gewezen dat het begrip „landbouwkunde" even moei-
lijk te definiëren is als dat van de „geneeskunde".
Beide wetenschappen hebben grote overeenkomst: het
zijn gebieden van toegepaste wetenschap, waar de bio-
chemie een zeer belangrijke functie vervult. Er zijn
aanrakingsvlakken met andere wetenschappen als bio-
logie, fysica en economie en beide wetenschappen
hebben een soortgelijke ontwikkelingsgang doorge-
maakt uit de empirie. Sjollema\'s werk in Groningen
en in Utrecht leent er zich toe op dit stramien voort
te borduren.

Op 1 september 1907 aanvaardt Sjollema het ambt
van leraar aan \'s Rijks Veeartsenijschool. Hem wordt
opgedragen het onderwijs in plantkunde, aard- en
delf stof kunde, farmacognosie, receptuur en praktische
scheikunde. Als apotheker is hij bovendien belast met
het noodzakelijke toezicht op en het beheer van de
apotheek van de veeartsenijschool. Evenmin als Sjol-
lema in Groningen ten onder is gegaan in de dagelijkse
sleur van de routinebepalingen ten dienste van de
handelscontrole van mest- en voederstoffen, is hij in
Utrecht bezweken onder de last van het onderwijs in
zoveel vakken en vakjes. Werden in de eerste vier
jaren van zijn verblijf in deze stad de weinige vrije
uren die de zware onderwijstaak hem liet nog in be-
slag genomen door de uitwerking van proeven die nog
aan het rijkslandbouwproefstation te Groningen waren
verricht, daarna opent zich allengs een nieuwe aera,
waarin vraagstukken op het gebied van voeding en
diergeneeskunde kunnen worden genomen.
De gelegenheid tot het verrichten van wetenschappe-
lijk werk wordt bovendien gaandeweg beter. Hij krijgt
op den duur betere assistentie en het laboratorium
verandert doordat de onderwijsopdracht gewijzigd
wordt. Bij de verheffing van \'s Rijks Veeartsenijschool
tot Veeartsenijkundige Hoogeschool in 1918 luidt deze:
scheikunde met uitzondering van de fysische schei-
kunde. Bij de incorporatie van de Veeartsenijkundige
Hoogeschool in de Utrechtse universiteit, als zesde
faculteit in 1925, wordt aan Sjollema het onderwijs in
de medisch-veterinaire chemie d.w.z. de fysiologische
en pathologische chemie, toegewezen.
Deze laatste wijziging in de officiële taak is van be-
slissende invloed geweest op het latere werk. Zonder
versnippering van krachten kan alle aandacht van
hoogleraar en staf worden geconcentreerd op de be-

-ocr page 469-

studering van het gezonde en het zieke dier. Hierbij
doet zich een gelukkige coïncidentie voor. In de twin-
tiger jaren valt er buiten onze landsgrenzen een storm-
achtige ontwikkeling ivaar te nemen ten aanzien van
de toepassing van de biochemie als middel tot het
doorvorsen van vraagstukken op het gebied der ge-
neeskunde van de mens. Ook op diergeneeskundig ter-
lein worden reeds enkele schuchtere pogingen ge-
waagd, maar dit gebied ligt toch nog vrijwel braak.
Sjollema heeft de tekenen des tijds ten volle verstaan.
Hem komt de eer toe de eerste te zijn geweest die in
ons land gewezen heeft op het grote belang van een
stelselmatige biochemische bestudering van veterinaire
problemen. Uitmuntend kenner van de buitenlandse
vakliteratuur die hij is, en begiftigd met een nooit af-
latende speurzin, weet hij het kaf van het koren te
scheiden en datgene uit te ziften, en te behouden, wat
waard is om te worden beproefd en toegepast bij de
bestrijding van stofwisselingsstoornissen bij de vee-
stapel hier te lande.

Zo is de ontdekking van de Britse onderzoekers Little
en Wright in 1925, dat paresis puerperalis van het
rund gekenmerkt is door hypocalcemie, enkele jaren
later voor Sjollema de aanleiding geweest tot het doen
uitwerken van de z.g. calciumtherapie, een genees-
wijze die nog steeds met succes, ook in gevallen van
grastetanie bij het rund, wordt toegepast. Het ver-
bluffende effect van deze — in wezen zeer eenvou-
dige — behandeling, waardoor runderen die in doods-
gevaar verkeren niet zelden binnen enkele minuten
veranderen in schijnbaar normale dieren, heeft er niet
weinig toe bijgedragen dat Sjollema\'s naam in zeer
ruime kring grote bekendheid heeft gekregen.
Evenals in Sjollema\'s Groningse jaren, is ook de tijd
die hij in Utrecht doorbrengt gekenmerkt door een
zeer grote verscheidenheid van onderwerpen die in
studie worden genomen. Naast het reeds genoemde
werk over paresis puerperalis en grastetanie, kunnen
o.m. worden genoemd onderzoekingen over likzucht,
acetonemie, de z.g. „Brabantse veeziekte", veroor-
zaakt door giftig sojameel, en over rationele vee-
voeding. Hem staat hierbij de eenheid bodem-plant-
dier, in haar betrekking tot mens en maatschappij,
steeds voor ogen. De conclusie die Hudig in 1938
trekt ten aanzien van het werk dat Sjollema te Gro-
ningen heeft verricht, n.1. dat daarin „weinig beper-
king" is te bespeuren, geldt eveneens voor de jaren die
hij in Utrecht doorbracht.
Ik laat hier Hudigs uitspraak volgen.

„Indien men hieruit zou willen opmaken, dat het
werk dan ook weinig waarde heeft voor de weten-
schap, zou men een ernstige onrechtvaardigheid
begaan. Juist door de vele grepen heeft het werk
iets aantrekkelijks. Nu eens wordt deze kwestie be-
licht, dan weder die, al naarmate de gang in de
landbouw nu eens deze, dan die kwestie urgent
maakt. En juist die variatie heeft Sjollema goed

-ocr page 470-

aangevoeld en ondanks die variatie heeft hij toch
lijn gehouden bij zijn bedoelingen".

Als men in dit citaat „landbouw" vervangt door
„diergeneeskunde", dan heeft men hier een juiste
karakterisering van Sjollema\'s werk op laatstgenoemd
terrein.

Het heeft Sjollema niet ontbroken aan officiële blijken
van waardering. Zijn verdiensten werden o.m. erkend
door zijn benoeming tot Ridder in de Orde van de
Nederlandse Leeuw en later tot Commandeur in de
Orde van Oranje-Nassau. De Landbouwhogeschool te
Wageningen verleende hem een ere-doctoraat, de
Nederlandse Vereniging voor Biochemie, waarvan hij
één van de oprichters was, en de Maatschappij voor
Diergeneeskunde onderscheidden hem met het ere-
lidmaatschap.

Sjollema heeft in zijn lange leven — na zijn pensio-
nering was hij nog een aantal jaren verbonden aan
het Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schot-
horst" — een zeer breed arbeidsveld van landbouw en
diergeneeskunde verkend. Hij heeft er, met de inzet
van al zijn krachten, toe bijgedragen dat er voorlopige,
maar daarom niet minder belangrijke, oplossingen tot
stand kwamen voor een aantal brandende kwesties die
zich op het terrein van de praktische diergeneeskunde
en landbouw voordeden.

Maar tevens heeft deze rusteloze werker de baan ge-
effend voor onderzoekers die dieper wensen te graven
en dit zal wellicht in de toekomst Sjollema\'s grootste
verdienste blijken te zijn.

Utrecht. L. SEEKLES.

Naschrift.

Namens alle Nederlandse dierenartsen is het ons een
behoefte bij het verscheiden van Prof. Sjollema enige
woorden aan zijn nagedachtenis te wijden.
De diergeneeskunde is grote dank verschuldigd aan
deze hoogleraar, die, hoewel zelf geen dierenarts zijnde,
zich zo zeer verdiept heeft in vraagstukken, die juist
op het terrein van de praktische diergeneeskunde lig-
gen.

Immers, het is Prof. Sjollema geweest, die door zijn
diepgaande biochemische onderzoekingen de stoot heeft
gegeven tot een geheel nieuwe behandeling van run-
deren, lijdende aan deficiëntieziekten, zoals paresis
puerperalis, grastetanie, acetonemie en andere ziekte-
beelden, bij dierenarts en veehouder maar al te zeer
bekend en welke ziekten jaarlijks grote verliezen aan
onze veestapel teweegbrachten. Omtrent de causa dezer
ziekten tastte men in het duister, hoewel er steeds
allerlei vernuftige theoriën en hypothesen hierover
waren ontwikkeld.

De uierinsufflatie, die op vrijwel empirische gronden
sinds ± 1890 met veelal doorslaand succes bij dieren,
die aan melkziekte of grastetanie (kopziekte) lijdende
waren, werd toegepast en waardoor vele waardevolle
dieren konden worden gered, was een therapie, die zich

-ocr page 471-

reeds gedurende een reeks van jaren, en terecht, had
gehandhaafd. In veterinaire kringen in binnen- en
buitenland trokken de onderzoekingen van Prof. Sjolle-
ma in de dertiger jaren al spoedig aandacht en feite-
lijk ging er voor ons, practici, een geheel nieuwe we-
reld open.

Ik ben ervan overtuigd, dat menig practicus een zekere
aarzeling moest overwinnen om de nieuwe behande-
lingswijze, de intraveneuze Ca\\Mg-injectie, in de
praktijk te gaan toepassen; tenminste zo ging het ook
mij, als praktizerend dierenarts. Reeds aanstonds bleek
echter, dat wij ons op de nieuwe therapie konden ver-
laten en inderdaad is na meer dan dertig jaren dit de
gebruikelijke geneeswijze gebleven.

Prof. Sjollema was zich echter zeer wel bewust, dat
de algemene preventie van deze ziekten toch wel het
allerbelangrijkste was en met grote energie heeft hij
zich aanstonds op dit probleem geworpen. Het beste
bewijs, dat hieraan grote moeilijkheden waren ver-
bonden, is wel het feit, dat alle vraagstukken hier-
omtrent zeker nog niet volledig zijn opgelost.
Steeds heeft Prof. Sjollema zich beijverd de dieren-
artsen omtrent zijn onderzoekingen volledig op de
hoogte te stellen en deze voor de problematiek te in-
teresseren; hiervan getuigen zijn talrijke publikaties
in verschillende wetenschappelijke en landbouwkun-
dige bladen, met name in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, doch ook de diverse voordrachten en
verhandelingen op de bijeenkomsten van onze Maat-
schappij, waarvan hij steeds, zelfs tot op zeer hoge
leeftijd, één der trouwste bezoekers was.
In 1937, ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, werd hem dan
ook het ere-lidmaatschap van deze organisatie aange-
boden; een onderscheiding, die in de geschiedenis van
de Maatschappij
slechts zeer zelden aan een niet-
dierenarts is verleend.

Zelf heb ik het voorrecht gehad deze eminente en
eenvoudige geleerde vele malen te mogen ontmoeten
en vanaf 1913 als student zijn heldere colleges kun-
nen volgen. Zeker was het hem er nimmer om te doen
een zekere afstand te scheppen tussen leermeester en
leerling en daarom was er nooit schroom bij ons om
Prof. Sjollema te benaderen. Velen, die hem minder
goed kenden, zullen daar misschien vreemd van op-
zien, doch bij feestelijke gelegenheden waren zijn
speeches als regel met kostelijke humor doorkruid.
Het wetenschappelijk werk van Prof. Sjollema, dat
voor de dierenarts van zo grote praktische waarde was,
heeft velen geïnspireerd om verder te bouwen op de
grondslagen, die hij heeft gelegd, doch zijn naam zal
onverbrekelijk verbonden blijven aan een geneeswijze,
die nog dagelijks tot zegen strekt van de Nederlandse
veestapel.

Zijn nagedachtenis zij voor ons allen een erezaak.
Alphen a.d. Rijn. M. KARSEMEIJER.

-ocr page 472-

IN MEMORiAM
C. SIE5WERDA

Op 23 december 1961 overleed te De Rijp collega
Cornelis Sieswerda. Hoewel hij de laatste jaren ge-
regeld onder medische controle was, kwam het einde
nog onverwachts ten gevolge van een hersenbloeding.

Sieswerda werd geboren op 23 maart 1883 te Nieuwe
Niedorp, waar hij het lager onderwijs volgde op de
school van zijn vader. Na de H.B.S. te Alkmaar te
hebben doorlopen en nog werkzaam te zijn geweest bij
de fa. Visser te Uitgeest, vertrok hij naar Utrecht om
voor veearts te gaan studeren, welke studie hij in 1907
beëindigde. Hij vestigde zich in datzelfde jaar in De
Rijp, waar hij zich een uitgebreide praktijk opbouwde.
In 1908 trouwde hij met mej. M. F. Visser, uit welk
huwelijk twee zoons en een dochter werden geboren.

Sies, zoals hij reeds sedert zijn studententijd werd ge-
noemd, was een uitstekend practicus, uitermate in-
gesteld op de grote-huisdieren praktijk. Aanvankelijk
per fiets en motor, later per auto was hij in De Rijp
en omstreken een bekende en geziene figuur. Door zijn
veterinaire kennis en bekwaamheid kreeg hij het volle
vertrouwen van zijn cliënten; door zijn wijze van op-
treden en spreken, ongekunsteld en recht voor de vuist
weg, had hij aller sympathie.

Als plaatsvervangend inspecteur was hij ingeschakeld
bij de Veeartsenijkundige Dienst en bij het in werking
treden van de vleeskeuringswet werd hij belast met
de leiding van de vleeskeuringsdienst in de kring De
Rijp, omvattende de gemeenten De Rijp, Beemster,
Graft en Noord- en Zuid-Schermer. Vele jaren was
hij belast met het toezicht op de wekelijkse veemarkt
te Purmerend.

In onze herinnering zien we dan, na afloop van de
dienst op de markt, Sies als de spil van het gezelschap
buurtcollega\'s, horen we hem vertellen van zijn er-
varingen en belevenissen uit de praktijk en over andere
gebeurtenissen uit zijn rijke leven, en dat alles werd
verteld op een manier waarvan Sies het monopolie

-ocr page 473-

had. Op deze bijeenkomsten wist hij de collega\'s ervan
te doordringen dat collegialiteit en onderlinge vriend-
schap van zo heel veel belang waren. Ook de gezinnen
werden in de vriendschapsband betrokken, en Sies
was er trots op dat de kring Purmerend als voorbeeld
kan worden gesteld voor andere provincies.
In 1948 deed hij zijn praktijk over aan collega W. A.
Zijp en een paar jaar later ging ook de vleeskeurings-
dienst over naar de kring Purmerend. Gedurende en-
kele jaren was hij nog leraar aan de landbouwschool
te Purmerend en gaf hij onderwijs bij een cursus in
hoefbeslag te Hoorn. Hij bleef met zijn vrouw in De
Rijp wonen, met welke plaats hij zich vergroeid voelde
en waar hij algemeen werd geacht en gewaardeerd.
Bij de rouwdienst die op 27 december in de mooie
oude kerk werd gehouden, zei de Burgemeester het zo
treffend: „achter zijn gekruide woorden school een
gouden hart". Woorden die de mens Sieswerda vol-
komen typeerden, waar moeilijkhed waren en hulp
nodig was in de gezinnen, daar was Sieswerda.
Hij was erelid van de N.H. Vereniging „Het Witte
Kruis" en meer dan 40 jaar voorzitter van de afd.
De Rijp. Hij was voorzitter van de plaatselijke afde-
lingen van de Wijkverpleging en het Centraal Genoot-
schap, medeoprichter van de Gezinsverzorging, hielp
de feestdagen voor bejaarden verzorgen, enz.
Waar onrecht geschiedde stond hij op de bres, ook bij
het grote wereldgebeuren; bij de verzetsorganisatie
tijdens de tweede wereldoorlog speelde hij een grote
rol. Als lid van de gemeenteraad en als wethouder
diende hij de gemeente, als kerkvoogd jarenlang de
kerkelijke gemeente in De Rijp. Dat zijn werk ook
door de overheid werd gewaardeerd bleek uit zijn be-
noeming tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.
Na het overlijden van zijn vrouw werden de jaren
moeilijker voor hem; een paar keer moest hij voor een
operatie in het ziekenhuis worden opgenomen. De
contacten met zijn kinderen en kleinkinderen bezorg-
den hem steeds veel vreugde. Tot aan zijn dood werd
hij op voorbeeldige wijze door zijn huisgenote, mej.
A. Boots, verzorgd.

Op 27 december brachten we Sies naar zijn laatste
rustplaats; vele collega\'s waren aanwezig en meerdere
sprekers eerden hier de mens Sieswerda. Na de rouw-
dienst sprak collega Hage namens de afdeling Noord-
Holland en collega Postema namens de vleeskeurings-
kring en de buurtcollega\'s.

Zijn naam zal hier nog dikwijls worden genoemd; we
bewaren aan hem de beste herinneringen.

Oosthuizen. J. STAPEL.

De Rijp. W. A. ZIJP.

-ocr page 474-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Actinobaeillus suis (novo species), een bij hef
varken voorkomende bacferie.

Actinobacillus suis (novo species), a bacterium occur-
ring in swine.

door C. A. VAN DORSSEN^) en F. H. J. JAARTSVELD^)

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijks-
universiteit te Utrecht.

Van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant te Boxtel.

Inleiding en literatuuroverzicht.

Reeds betrekkelijk vroeg heeft het voorkomen bij het \\-arken \\an Gram-
negatieve staafjes, waarsan de beschrijving aan die van
Actinobacillus
equuli („Shigella equirulis")
doet denken, de aandacht der bacteriologen
getrokken.

Zo isoleerde Degen (1907) uit nieren van normaal geslachte varkens een Gram-
negatief staafje, dat hij
„Bacillus polymorphus suis" noemde.

Latere auteurs (Meyer, 1910 en Lutje, 1924) hebben op overeenkomst met de
bovengenoemde bacterie gewezen.

Ook Preisz zou, eveneens in 1907, een dergelijk staafje uit longen, bronchiën,
milt, lymfklieren en bloed van een varken met bronchopneumonie gekweekt hebben.
In 1923 beschreef Clarenburg een infectie bij het varken. Hij isoleerde de bac-
terie, welke hij
„Bacillus pyosepticus" noemde, uit een 16 dagen oude big met acute
sepsis, miliaire abcesjes in de nieren en in de hartspier, catarrale purulente pneumonie
en miltzwelling.

Zijn beschrijving vertoonde geen verschil met die welke hij in datzelfde jaar van een
„Bacillus pyosepticus equi" uit een veulen gaf.

Lütje (1924-1925) kweekte uit een big en twee loopvarkens cen organisme, dat
vol.gens hem volkomen geleek op de
„Pyosepticum viscosum-hacterie". Onder andere
vormde hij slijm in bouillon. .Alle drie dieren hadden nicrafwijkingen. Lütje be-
schouwde deze bevinding als ongewoon.

Magnusson (1930) vermeldde in zijn uitvoerig rapport aan het Internationaal
Diergeneeskundig Congres te Londen, dat hij in Zweden uit varkens twee soorten
verwante Gram-negatieve bacteriën gekweekt had, die hij aanduidde met
Bacterium
viscosum equi
en met Bacillus polymorphus suis. Bacterium viscosum equi, die hij dus
als identiek beschouwde met de bacterie van het paard, kweekte hij uit 5 biggen uit
hetzelfde toom, deels gestorven deels afgemaakt, welke op een leeftijd, variërende van
10-27 dagen gcscceerd werden. Het hoofdsymptoom bij het leven was stijfheid met
zwelling van carpaal en tarsaal gewrichten geweest. Bij sectie werden behalve artritis,
speldepunt grote laesies in de nierschors waargenomen, welke varieerden van bloe-
dinkjes bij de jongste dieren tot genezen infarctjes bij de oudsten. Verder bestond bij
3 van de dieren endocarditis met purulente trombi.

.Anderzijds bcschrcef hij enkele gevallen van infectie met de bacterie van Degen,
die hij evenals Degen isoleerde uit nieren van slachtvarkens. Deze nieren waren
hem toegezonden vanwege haardvormige veranderingen met neiging tot abcesvorming.

^ ) Wetenschappelijk Hoofdambtenaar A, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijks-
universiteit, Utrecht.

Dierenarts-bacterioloog, Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant, Boxtel.

-ocr page 475-

In tegenstelling tot Bacterium pyosepticum equi venneldde hij van de bacterie van
Degen dat hij „often occurs in adult pigs and is therefore a very common bacillus
in swine".

Magnusson (I.e.), die tevens over veel ervaring met Actinobacillus equuli uit
paarden beschikte, vergeleek de twee soorten bacteriën. Volgens hem zou een karak-
teristiek verschil van de bacterie van Degen zijn, dat deze in tegenstelling met
Actinobacillus equuli hemolytisch vermogen bezit ten opzichte van paardeërytrocyten
(gewassen bloedcellen en bloedagarplaten). Ook zou hij minder visceus zijn en op
agar geen slijmige kolonies vormen. Serologisch konden met immuunsera van ko-
nijnen verschillen worden aangetoond. Hij beschouwde deze bacterie als „closely re-
lated in the system", doch „quite different".

Ubertini (1933) gaf in een uitvoerig artikel een overzicht over het voorkomen
in Italië van een bacterie, die hij aanduidde als
„Bacterium viscosum pathogenes"
(Pane). Deze bacterie, door de Italiaan Pane in 1906 gekweekt uit een abces
van een ezel, zou dezelfde zijn die later door VanStraatenen door anderen bij
paarden is geïsoleerd en die wij thans
Actinobacillus equuli noemen, maar zou volgens
Ubertini tevens identiek zijn met
Bacillus polymorphus suis van Degen. Be-
halve 7 stammen uit paarden en één uit een haas, beschreef hij ook 5 stammen uit
biggen en 5 uit varkens. Deze zouden zich alle hetzelfde gedragen hebben, met name
was geen van deze stammen hemolytisch t.o.v. paardebloed, wel t.o.v. schape- en
konijnebloed. Ook serologisch werd geen verschil opgemerkt.

Jansen (1935) kweekte uit een acute nefritis van een varken „B. pyosepticus equi",
terwijl hij in een tweede publikatie (1939) melding maakte van een acute biggen-
sterfte, die hierdoor veroorzaakt was. In een klinische les (1941) heeft hij hierop
commentaar gegeven.

Terpstra en Akkermans (1955) hebben in een voorlopige mededeling even-
eens de aandacht gevestigd op een hemolytisch staafje, dat zij bij herhaling uit var-
kens kweekten (in het jaar 1954 alleen 1 O-maal). Deze bacterie had veel gemeen
met de
„Shigella equirulis" van het paard (de toenmaals gebruikelijke naam; 6c editie
van Bergey\'s Manual). Zij spraken zich er niet definitief over uit of zij de betrokken
bacterie als een afzonderlijke species wilden beschouwen, hoewel zij als ondertitel de
naam
„Shigella haemolytica" gebruikten. Als karakteristieke verschillen met Actino-
bacillus equuli
noemden zij de hemolyse (op paardebloedagar) en het niet vergisten
van mannitol. Uit de door hen beschreven bonte rij blijkt tevens dat het door hen
bestudeerde microörganisme ureum omzette.

Verder zij vermeld, dat ons uit een referaat is gebleken, dat H e j j en S z a b o (1957)
in Hongarije uit varkens met varkenspest
„Bacterium viscosum" hebben geïsoleerd.
Nadere beschrijving hiervan staat ons niet ter beschikking.

Wat betreft de vermelding van dit soort infecties in de handboeken, kan nog worden
medegedeeld, dat b.v. het bock over varkensziekten van G 1 a s s e r c.s. en het be-
kende bock van Hutyraen Marek dit soort infecties wel noemen, daarentegen
het nieuwe boek over varkensziekten van Dunne en de Amerikaanse leerboeken
over infectieziekten van Hagan en Bruncren van Merchant en Packer,
hiervan in het geheel niets vermelden. Het standpunt van Magnusson, dat hier
sprake is van 2 soorten bacteriën, is door geen enkel boekwerk overgenomen.

Eigen onderzoek.

CASUÏSTIEK.

Uit de navolgende secties werd een Gram-negatief staafje gekweekt, dat
op de jsaardebloedagar hemolyse gaf, met slijmige vlokken in de serum-
bouillon groeide, dat zuur maar geen gas vormde uit glucose, lactose, su-
crose enz., mannitol niet omzette, geen indol en geen H2S vormde, ureum
splitste en gelatine niet vervloeide. (Voor een uitvoerige beschrijving wordt
verwezen naar pag. 454.

-ocr page 476-

Geval I no. 339/1959.

Twee levend ter onderzoek aangeboden biggen van 2 dagen oud, ingezonden bij de
Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant.

De diertjes waren pijnlijk bij het opnemen, zogen niet meer, er was sterfte. Op dit
bedrijf zou reeds jaren biggensterfte voorkomen. De carpaalgewrichten waren ver-
stijfd, zodat de biggen niet konden staan.

Bij sectie werd vastgesteld: iets vergrote milt, puntbloedingen in de nieren, lichte
enteritis, purulente artritis van de carpi. Alleen uit de carpi werd een Gram-negatief
staafje gekweekt dat /3-hemolytisch groeide en dat gevoelig bleek voor terramycine,
aureomycine en chlooramphenicol en slechts matig gevoelig was voor streptomycine
en penicilline. Na behandeling met terramycine is de rest van de toom hersteld.

Ge val II no. 359/1959.

Big van zeven week oud, ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord-Brabant, afkomstig uit een toom van vijf stuks, waarvan er 3 gestorven waren.
Sectie: hart sterk gedegenereerd, veel bloedingen in de longen, kleine grijze haardjes
in de lever, milt gezwollen, aan de nieren geen afwijkingen, ernstige enteritis van dc
dunne darm. Uit long en lever werd het /3-hemolytische staafje gekweekt.

Geval III no. 371/1959.

Twee dode biggen, ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant.

Anamnese: De dieren groeien zeer goed en gaan dan plotseling dood. Bij uitwendige
inspectie bleek één der biggen erg bleek tc zijn.

Bij sectie van beide diertjes werden fibrineuze pericarditis en fibrineuze pneumonie
opgemerkt. De milt was vergroot. Aan de nieren waren geen afwijkingen te zien. Er
was verder gastritis en mucopurulente enteritis. Uit hart, long, lever en milt was de
cultuur positief.

Geval IV n O. 376/1959.

Big van 3 weken oud, ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant, afkomstig uit toom van 12 stuks.

De biggen wankelden, waren hardlijvig, slap in de achterpoten en stierven 3 a 4
dagen later.

Sectie: huidbloedingen, de vleeslymfklieren waren rood gemarmerd, er was een fibri-
neuze pericarditis en pneumonie, de milt was iets gezwollen, de nieren vertoonden
petechiën en het pyelum bloedingen, veel bloedingen in de dunne darm. Uit hart,
long, lever, milt en nier werd het Gram-negatieve hemolytische staafje gekweekt.
De hoofddiagnosc was varkenspest.

Ge val V no. 103/1960.

Big van 3 weken, ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant, met uitgebreid eczeem over de gehele huid.

Aan kop cn buik was een vochtig eczeem aanwezig, verder een droog eczeem met
losse korsten die aan de huid hangen.

Sectiebccld: de inwendige organen zijn negatief, alleen uit de huidlymfklieren werd
het Gram-negatieve hemolytische staafje gekweekt.

Geval VI no. 400/1960.

Big van 6 weken oud, ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant.

In diverse worpen zijn achterblijvers, veel met blauwe oren, grauwgrijze huid, diarree,
hoesten, normale lichaamstemperatuur.

Sectie: hartspier is gedegenereerd, op de nieren zijn enkele petechiën, voorts is
aanwezig een difteroide enteritis van de dunne darm. Uit long, lever, milt en
nieren werd het Gram-negatieve hemolytische staafje gekweekt.

-ocr page 477-

Ge val vil no. 454/1960.

Big van 8 vifeken, ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant.

De varkensmesterij „wilde" niet meer, er waren veel achterblijvers, enkele stierven.
Bij sectie werden pyelum-bloedingen en enteritis met
Pseudomembranen in het coecum
geconstateerd. Hoewel het histologisch onderzoek van de hersenen negatief was,
werd toch als hoofddiagnose varkenspest vermoed.

Cultuur van het Gram-negatieve hemolytische staafje uit long, lever, milt en nier was
mogelijk.

Geval VIII n o. 622/1961.

Losse organen van een jong varken, waarvan de juiste leeftijd niet bekend was, in-
gezonden bij het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie te Utrecht.
In longen en lever waren talrijke onstekingshaardjes aanwezig, histologisch verdacht
van schimmehnfectie, geen tuberculose.

Cultuur van het Gram-negatieve hemolytische staafje had plaats zowel uit de longen
als uit de lever.

Ge val IX n O. 8921/1961.

Losse organen van een big van enkele weken oud, gestorven aan gastro-enteritis met
miltzwelling en ontstekingshaardjes in lever en longen, ingezonden bij het Instituut
voor Veterinaire Bacteriologie te Utrecht.

Cultuur uit hart, lever, milt en nieren van het Gram-negatieve hemolytische staafje.
Ge val X no. 703/1961.

Gestorven varken van 10 weken oud, ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Noord-Brabant.

.Anamnese: Dit dier was afkomstig uit een groep van 45 stuks. Deze dieren hoestten
veel. In één week waren er vier gestorven.

Sectie: ernstige fibrineuze pneumonie. Uit de long werd het Gram-negatieve hemo-
lytische staafje geïsoleerd, tezamen met
Pasteurella multocida.

Ge val XI no. 705/1961.

Gestorven varken van 3 maanden oud, ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Noord-Brabant.

Anamnese: Er waren enkele varkens gestorven, vermoedelijk t.g.v. intoxicatie.
Sectic: de longen waren gestuwd, er was veel steriel exsudaat in de borstholte. Uit
milt en nieren werd het Gram-negatieve hemolytische staafje geïsoleerd, niet uit de
long.

Geval XII no. 799/1961.

Ingezonden bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant.

Anamnese: Enkele varkens waren reeds gestorven, de dieren hadden diarree en zij

slingerden.

Sectie: Typisch beeld van varkenspest; huidbloedingen, gemarmerde lymfklieren,
pyelumbloedingen, blaasbloedingen en boutons.

Het Gram-negatieve hemolytische staafje werd geïsoleerd uit alle organen.

Samenvattend kan dus worden gezegd dat de waargenomen gevallen alle
jonge dieren betroffen, in één geval zelfs bij een dier van pas twee dagen
oud. De diverse bij sectie waargenomen beelden waren: fibrineuze pericar-
ditis, fibrineuze pneumonie, ontstekingshaardjes in de lever, bloedingen in
de nieren, soms nierbekkenbloedingen (pest?), enteritis soms croupeus
(pest?), polyartritis bij zeer jonge biggen en eczeem (waarbij de bacterie
in reincultuur uit de huidlymfklieren gekweekt werd).

-ocr page 478-

UITVOERIGE BESCHRIJVING VAN HET GEKWEEKTE MICROÖRGA-
NISME.

Kleine staafjes, van naar schatting 0,3 tot 1 ^t, vanaf de serumagar en uit de scrum-
bouillon vaak coccoide, in de scrumbouillon ook in ketens en massa\'s gegroepeerd,
vooral vanaf gestold serum vlg. L ö f f 1 c r ook langere duidelijk staafvormige ele-
menten in ketens, onbewegelijk. Gram-negatief.

Groei op serumagar: gladde min of meer doorzichtige kolonies, die zeer vast
zitten in agar, en niet duidelijk dradentrekkend zijn.

Groei oppaardebloedagar 5% : gladde glanzende circumscripte kolonies

van ongeveer 1 a 2 mm doorsnede, omgeven door een hemolytische hof, ongeveer

half zo groot als de doorsnede van de kolonie.

Gelatine: koloniën als op agar. Geen vervloeiing.

Katalasereactie: negatief.

Serumbouillon: groei in slijmerige massa\'s.

Lakmoesmelk: langzame zuurvorming, na enkele dagen gro<-ien dradentrekkend,

lakmoes wordt gereduceerd.

I n d ol: wordt niet gevormd.

HaS: wordt niet gevormd (in T.S.I. agar).

Zuurvorming, maar geen gasvorm ing uit glucose, fructose, xylose,
lactose, galactose, maltose, sucrose, arabinose en salicyne.

Geen omzetting van rhamnose, dulcitol, sorbitol, inositol, inulinc en adonitol.

Acetylmethylcarbinol: niet gevormd.

Methylrood reactie: positief.

Ureum: wordt gesplitst.

G i t r a a t: geen groei.

Nitriet gevormd uit nitraat.

Optimale temperatuur: 37° C.

Aaeroob, facultatief anaëroob.

Pathogeen alleen voor muizen na intraperitoncale infectie, niet pathogeen voor
konijn en cavia.

Gevoeligheid voor antibiotica (Difco-disc methode, bepaling van zes
staminen) : gevoelig voor chloortetracycline, oxytetracycline en chlooraniphenicol,
niet of matig gevoelig voor streptomycine, niet gevoelig voor penicilline en poly-
myxine.

Di.scus.sie.

Aan Magnusson komt de eer toe de aandacht er op te liebben geves-
tigd, dat behalve
Actinobacillus equuli (= Shigella equirulis — Bacterium
viscosum equi = Bacterium pyosepticum equi
enz. enz), bij het varken nog
een andere, veel daarop gelijkende, bacterie voorkomt, die, in tegenstelling
met eerstgenoemde, hemolyserend vemiogen heeft t.o.v. paardeëi7trocyten.
Hij isoleerde deze persoonlijk alleen uit losse nieren van slachtvarkens, maar
was de overtuiging toegedaan, dat het een bij varkens veel voorkomende
bacterie was, in tegenstelling met
Actinobacillus equuli.
Ook Terpstra en Akker mans hebben over het voorkomen van een
dergelijke bacterie bij varkens mededeling gedaan. Behalve het hemoly-
serend vemiogen (voor paardebloed?) noemden zij nog 2 verschillen met
Actinobacillus equuli, n.1. het niet vergisten \\an mannitol, waaraan zij bij-
zondere waarde hechtten, en de omzetting van ureum.

De door ons zelf gekweekte stammen komen wat hun eigenschappen betreft
volledig overeen met de beschrijving van Terpstra en Akkermans,
waarvan die van Magnusson afwijkt wat betreft de omzetting van
mannitol, die volgens hem positief zou zijn.

Terwijl Magnusson zijn bacterie alleen kweekte uit nieren van normale
454

-ocr page 479-

slachtingen, toonden T er pstra en Akkermans het betreffende micro-
organisme aan bij meningitis, encefalitis, pneumonie, endocarditis, varkens-
pest en acute septicemic. Zij konden er door intraveneuze injecties poly-
artritis mee opwekken.

Deze sectiebevindingen komen in grote trekken overeen met de onze. Wij
isoleerden de bacterie o.a. uit pneumonie, pericarditis, hepatitis en spontane
poly-artritis en bij varkenspest als secimdaire infectie, terwijl hij ook de
bacteriële component in een geval van eczeem scheen te zijn.
De bevindingen van T e r p s t r a en A k k e r m a n s en van ons komen
overeen met wat U b e r t i n i waarnam van niet-hemolytische stammen.
De pathogene betekenis is dus groter dan Magnusson aannam. M a g-
n u s s
O n nl. beschouwde de bacterie, die hij identiek stelde met die van
D e g e n, in hoofdzaak als de ooivaak van haardnefritis bij oudere varkens,
waaruit ook Degen zijn stammen isoleerde. ^Vij hebben het proefschrift
van Degen (1907) niet ter beschikking kunnen krijgen, maar voor zover
ons de inhoud uit de publikaties van Magnusson en Ubertini be-
kend is, ontbreken in zijn beschrijving waarschijnlijk al die kenmerken, die
wij juist nu als karakteristiek willen aanvoeren. Deze opmerking geldt trou-
wens ook voor de oudere literatuur in het algemeen.

Terwijl Terpstra en Akker mans zich hierover niet definitief wen-
sen uit te spreken, zijn wij evenals M a g n u s s o n er van overtuigd te doen
te hebben met een afzonderlijke soort, gelijkende op — maar duidelijk ver-
schillend van —
Actinobacillus equuli.
De verschillen met Actinobacillus equuli zijn:

1. De zeer duidelijke hemolyse van paardebloed, tot welke hemolyse Actino-
bacillus equuli
niet in staat is (vergelijk ook de onderzoekingen van
Cottew en Francis (1954) van
Actijiobacillus eijMu/j-stammen van
])aarden).

2. De omzetting van ureum.

.3. Het niet vergisten van mannitol.

Behalve het spectaculaire \\\'erschil van de hemolyse is het positieve gedrag
t.o.v. ureiun wel zeer belangrijk.

Wij brengen in herinnering dat in de familie Enterobacteriaceae, dit zelfs
een criterium is waarop een indeling in onderfamilies berust, terwijl ook de
geslachten
Alcaligenes en Bordetella en de species Pasteurella pestis en Pas-
teurella pseudotuberculosis,
in de eerste jjlaats op grond van het gedrag
t.o.v. ureum onderscheiden worden.

Wij vinden het voor de hand liggend de bacterie te plaatsen in hetzelfde
geslacht als
Actinobacillus equuli, het geslacht Actinobacillus, dat behoort
lot de familie
Brucellaceae.

De definitie volgens B e r g e y\'s Manual is als volgt:

"Small, coccoid to rod-shaprd cells which occur singly, in pairs, in short chains
or in groups; filamentous and pleomorphic forms are occasionally found. Motile
and non-motile species occur, the motile species possessing from one to eight peri-
trichous flagells; with certain of the motile species, motility can be demonstrated
only at lower temperatures (18° to 26° C.). May or may not be encapsulated.
May or may not show bipolar staining. Gram negative. V (phosphopyridenc nu-
cleotide) and or X (hemin) factors are sometimes required for growth; blood
serum and similar enrichment materials may be required or may enhance growth.
Increased
CO2 tension may also favor growth, especially on primary isolation.
Gelatin usually not liquefied. Carbohydrates may or may not be attacked with

-ocr page 480-

the production of acid but no gas. Nitrites may or may not be produced from
nitrates. Aerobic, facultatively anaerobic. Some invade living tissues; infection in
some cases may take place by penetration of the organism through mucous mem-
branes or through the undcrbroken skin. Parasites and pathogens which affect
warm-blooded animals, including man, rarely cold blooded animals."
Hieruit blijkt dus, dat tegen plaatsing in deze familie geen bezwaar bestaat.
Aangezien het hier onbewegelijke pleomorfe bacteriën betreft, die alleen
of in massa\'s (vergelijk de slijmerige groei in de bouillon) voorkomen, die
op de gewone media groeien, komen wij vlg. bladz. 394 van B e r g e y\'s
Manual met onze plaatsing werkelijk in het geslacht
Actinobacillus terecht.
De volledige beschrijving van dit geslacht luidt:

"Small to medium-sized, coccoid to rod-shaped cells which rarely grow into
filaments; under special conditions the filaments may show some branching.
No-motile. There is a tendency to show bipolar staining. Gram-negative. Golonies
may be mucous or stringy, especially when freshly isolated, and white, grayish
white, yellowish or bluish in color. Aerobic to facultatively anaerobic. Micro-
aerophilic in primary cultures. Acid but no gas from carbohydrates, when fer-
mented. Pathogenic for animals; some species attack man."

Ook uit deze beschrijving komen geen motieven voort, waarop wij deze
bacterie niet tot dit geslacht zouden rekenen. Rest ons de naam van de
species.

Indien wij met Magnusson de bacterie identiek zouden willen be-
schouwen aan die van Degen, waarx an wij niet zeker zijn, dan zouden
wij dus rekening dienen te houden met de naam van Degen:
„Bacillus
polymorphus suis".

Deze naam is niet binominaal bedoeld, maar zou in de tegenwoordige no-
menclatuur willen zeggen, dat de bacterie was een bij het varken voorko-
mende variant van een
„Bacillus polymorphus".

Nu is blijkens B e r g e y\'s Manual 6th edition bladz. 684 de naam Bacillus
polymorphus
in 1887 door Frankland en Frankland aan een
Gram-negatieve saprofyt uit de lucht gegeven. Omdat het niet de bedoeling
is hiermede associaties op te wekken, vervalt dus, voor ons doel, het begrip
„polymorphus".

Terpstra en Akkermans gebruikten de naam Shigella haemolytica
(die zij niet gegeven hebben, aangezien zij niet zeker waren dat het een
soort was).

Aangezien in de familie Brucellaceae ook een Pasteurella haemolytica voor-
komt, lijkt ons die naam minder gewenst. Onze reden hiertoe is, dat indien
deze bacteriën bij een hergroepering binnen hetzelfde geslacht zouden wor-
den overgebracht (vergelijk b.v. het desbetreffende voorstel van S a k a-
zaki en Watanebe, 1956), de naam daarmede meteen onbruikbaar
zou worden.

Daarom prefereren wij de naam Actinobacillus suis. Deze geeft duidelijk de
gastheer aan en doet zonder imperatief een identiteit te willen vastleggen,
toch nog iets van de naam van Degen voortleven.

Wij hebben dan ook besloten de door ons als afzonderlijke soort beschreven
bacterie van het varken te noemen:
Actinobacillus suis (nova species).

SAMENVATTING.

Wij gaven de naam Actinobacillus suis (novo species) aan cen Gram-negatieve bac-
terie uit varkens, die gelijkt op
Actinobacillus equuli, maar hiervan verschilt door
hemolyse van paardebloedagar, hydrolyse van ureum en niet vergisten van mannitol.

-ocr page 481-

SUMMARY.

A Gram-negative bacterium, occurring in swine, is named Actinobacillus suis (novo
species).

It has many characteristics in common with Actinobacillus equuli, but differs from
it by hemolysis of horseblood-agar, by hydrolysis of urea and by non-fermenting of
mannitol.

Strains isolated from a total of twelve cases of spontaneous disease in swine were
examined.

The age of the affected pigs varied from 2 days to 3 months. The strains were iso-
lated from pneumonia and fibrinous pericarditis (4 cases), from hepatitis (3 cases),
from enteritis (possibly complicated with hog cholera) (3 cases), from poly-
arthritis (1 case) and once from the regional lymphnodes in a case of eczema.
It is probably the same haemolytic micro-organism that has been described by M a g-
n u s s o n (1931) under the name
"Bacillus polymorphus suis D e g e n". Strains with
the same morphological dan biochemical characteristics as our own strains were also
cultured from young pigs by Terpstra and Akkermans (1955). These
authors however expressed their doubt about the position of the bacterium as a species
apart from
"Shigella equirulis" and although they used "Shigella haemolytica" as a
subtitle in their paper (that dealt with more subjects), they did not even propose
this name.

The present writers choose the name Actinobacillus suis and not Actinobacillus poly-
morphus,
for the reason that the name "Bacillus polymorphus" was used before
Degen and Magnusson by Frankland and Frankland in 1885 for
a Gram-negative saprophyt.

Description of Actinobacillus suis:
Small rods, approximately 0,3-1 /j. occurring singly or in chains and masses. Non
motile. Gram-negative.

Scrumagar: smooth, more or less translucent colonies adherent to the medium
but no markable stringy consistency.

Horsebloodagar 5%: smooth glistering circumscript colonics, approximately
1 a 2 mm. in diameter, surrounded by a bètahemolytic zone half as great as the dia-
meter of the colony.

Gelatin: colonies as on agar, no liquefaction.
Gatalase reaction: negative.
Serumbroth: growth in slimy masses.

Litmus milk: slowly acidified: after some days viscid litmus reduced.

No indol formed.

No li 2 S formed (in T.S.I, agar).

Acid but no gasproduction from glucose, fructose, xylose, lactose, galactose,
maltose, sucrose, arabinose and salicin.

No action in rhamnose, dulcitol, sorbitol, inositol, inulin and adonitol.

Acetylmethyl carbinol not produced.

Methyl-re d-r e a c t i o n: positive.

Urea: utilized.

Citrate: no growth.

Nitrites produced from nitrates.

Optimum temperature: 37° C.

Aerobic, facultatively anaerobic.

Non pathogenic for rabbits and guinea pigs, for mice only pathogenic after intra-
peritoneal infection.

RÉSUMÉ.

Le nom Actinobacillus suis (novo species) fut donné a un bacterie Gramnegative,
qui resemble a
Actinobacillus equuli mais se distingue par la haemolyse en gelose au
sang de cheval, par la hydrolyse de l\'urée et par I\'absence d\'attaque du mannitol.

-ocr page 482-

ZUSAMMENFASSUNG.

Der Name Actinobacillus suis (novo species) wurde einem Gramnegativen Bacterium
gegeben, dasz Übereinkunft mit
Actinobacillus equuli aufweist, aber sich davon durch
die Haemolyse von Pferdeblutagar, die Hydrolyse von Harnstoff und die Nicht-
vergärung von Mannitol unterscheidet.

LITERATUUR

Breed, R. S., M u r r a y, E. G. D. and Parker Hit chins, A.: Bergcy\'s
Manual of Determinative Bacteriology 6th. Ed., Baltimore, 1948.

B r e e d, R. S., M u r r a y, E. G. D. and S m i t h, N. R.: Bergey\'s Manual of Deter-
minative Bacteriology, 7th Ed., Baltimore, 1957.

Glarenburg, A.: Bacillus pyosepticus als oorzaak van een ziektegeval bij een
varken.
Tijdschr. Diergeneesk., 50, 417, (1923).

Clarenburg, A.: Een geval van septicopyaemie bij een veulen. Tijdschr. Dier-
geneesk.,
50, 815, (1923).

Clarenburg, A.: Bacillus pyosepticus als Krankheitsursache bei einem Schwein.
Zschr. Inf.kr. Haustiere, 27, 192, (1925).

C O 11 e w, G. S. and Francis, J.: The isolation of Shigella equuli and Salmonella
newport
from normal horses. Austr. vet. J., 30, 301, (1954).

Degen, K.: Untersuchungen über die hämatogene eitrige Nephritis des Schweines.
Dissert. Glessen (1907) (geciteerd vlg. Magnusson en vlg. U b e r t i n i).

Dunne, H. W.: Diseases of Swine. Ames Iowa (1958).

G 1 ä s s e r, K., H u p k a, E. und W e t s e 1, R.: Die Krankheiten des Schweines. 5e
Aufl. Hannover, 1950.

H a g a n, W. A. and B r u n e r, D. W.: The infectious diseases of domestic animals.
3 ed. Ithaca N.Y., 1957.

H é j j, L. and S z a b o, L: Swine fever complicated by Bact. viscosum infection
(Hongaars).
Maj. allator Lapja, 12, 391, (1957); ref. Vet. Bull., 28, 376, ref.
no. 2151.

Jansen, J.: Overzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden
ziektemateriaal over 1934.
Tijdschr. Diergeneesk., 63, 485, (1936).

Jansen, J.: Overzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden
ziektcmateriaal over 1938.
Tijdschr. Diergeneesk., 66, 1043, (1939).

Jansen, J.: Shigella equuli (B. pyosepticus equi) infecties. Tijdschr. Diergeneesk.,
68, 687, (1941).

Lütje: Vorkommen des Bacterium pyosepticum viscosum equi bei einem Ferkel.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 32, 339, (1924).

Lütje: Weitere Fälle einer Infektion mit dem Bacterium pyosepticum (viscosum)
equi
bei Ferkeln. Dtsch. tierärztl. Wschr., 33, 139, (1925).

Magnusson, IL: Bacterium viscosum equi (Adsersen) in suckling pigs and
the relation to
Bacillus polymorphus suis (Degen) in focal interstitial nephritis
in swine. 11th Internat. Vet. Congress London, Rpts. for Sectional Meetings 3,
488, (1931).

Manninger, R. und M o c s y, J.: Spezielle Pathologie und Therapie der Haus-
tiere. (Hutyra, Marek, Manninger, Mocsy) lie Aufl. Jena, 1959.

Meyer (1910) geciteerd vlg. U b e r t i n i.

Merchant, I. A. and Packer, R. Veterinary Bacteriology and Virology.
5th Ed. Ames Iowa, 1955.

Preisz, 1907, geciteerd vlg. U b e r t i n i.

Sakazaki, R. and Watanebe, S.: Taxinomical position of Bacterium viscosum
equi. Jap. Jrl. Vet. Sc.,
18, 53, (1956).

Terpstra, J. I. en A k k e r m a n s, J. P. W. M.: Opmerkingen bij het Jaar-
verslag van 1954.
Tijdschr. Diergeneesk., 80, 741, (1955).

U e r t i n i, B.: Contributo alla conoscenza dell\'attivita patogena del B. Viscosum
Pathogenes
(Pane). La clinica Veterinaria, 12, 418, (1933).

-ocr page 483-

Doel en streven in de rundveefokkerij 1)

door R. D. POLITIEK

Mijne Heren Leden van het Bestuur van de Landbouwhogeschool,
Dames en Heren Hoogleraren, Lectoren, Docenten en Weten-
schappelijke Medewerkers,

Dames en Heren Studenten en voorts Gij allen die door Uw aan-
wezigheid van Uw belangstelling blijk geeft.

Zeer geachte Toehoorders,

De mensheid heeft zeer veel te danken aan zijn landbouwhuisdieren. De
voornaamste reden tot dankbaarheid is gelegen in het feit, dat de voedings-
middelen van dierlijke oorsprong een zeer essentieel onderdeel van het men-
selijk voedselpakket vormen. De voedingsdeskundigen wijzen vooral op de
specifieke voedingswaarde die vele produkten ontlenen aan de dierlijke
eiwitten met een hoge biologische waarde. Wanneer ook nog mineralen en
vitaminen in voldoende mate in de juiste verhouding aanwezig zijn, dan
krijgt bijvoorbeeld een produkt als melk de eretitel „protective food".
De kostprijs van de voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong ligt vaak
hoger dan die van voedingsmiddelen uit plantaardige bron. De landbouw-
huisdieren brengen een groot deel van de voor menselijke consumptie on-
geschikte celluloserijke plantaardige produkten tot waarde. Daarnaast krij-
gen ze ook voedsel dat voor menselijke consumptie te gebruiken is. De vee-
houderij wordt daarom ook wel de veredelingslandbouw genoemd. Dit is in
Nederland \\ erreweg de belangrijkste tak van agrarische produktie.
Bij het toenemen van de welvaart stelt de consument over het algemeen
hoger eisen aan de kwaliteit \\an zijn voedsel. Het ligt in de lijn der ver-
wachtingen dat bij een verder stijgende welvaart de vraag naar kwalitatief
hoogwaardige dierlijke produkten zal toenemen. Ook in groter verband ge-
zien zal specialisatie op de kwaliteit van dierlijke ])rodukten op zijn plaats
zijn.

De hoer als producent legt zich toe op een winstgevende produktie, waarbij
hij zo goed mogelijk gebruik maakt van de produktiemiddelen die hem ter
beschikking staan. Een goede \\oeding en verzorging van de dieren be-
vordert in sterke mate de produktie en zal in het algemeen de kwaliteit van
de produkten ten goede komen. Een efficiënte ziektebestrijding heeft een
soortgelijk effect. De rationalisatie en mechanisatie van het werk zal in veel
gevallen de arbeid van de boer verlichten en in sterke mate de arbeids-
produktiviteit veriiogen. De verzorging die de dieren nodig hebben kan
echter door steeds verdergaande rationalisatie en mechanisatie in het ge-
drang komen, waardoor o.a. de kwaliteit van de produkten in gevaar komt.
Specialisatie, welke in veel gevallen een verhoogde vakkennis vraagt, kan
tegen dit laatste effect een tegenwicht vormen.

Vooral de laatste jaren kan door het benutten van reeds bestaande- en
nieuwe mogelijkheden van een revolutionaire ontwikkeling in de landbouw
worden gesproken. De produktiviteits-stijging, veroorzaakt door het met
minder arbeidskrachten verzorgen van meer dieren met een hogere pro-

1  Openbare les, gehouden bij de aanvaarding van het ambt van lector in de vee-
teelt aan de Landbouwhogeschool te Wageningen op donderdag 11 januari 1962.

-ocr page 484-

duktie, heeft ook al door de gemiddeld vrij kleine bedrijven in ons land een
zodanige produktie-stijging gegeven, dat spanningen optreden bij de afzet.

Bij deze inleidende beschouwing over de ontwikkeling van vraag en voort-
brenging van dierlijke produkten is nog een zeer belangrijk onderdeel niet
genoemd, n.1. onze landbouwhuisdieren zelf. Deze dieren bezitten in meer
of mindere mate de aanleg om aan al onze veelzijdige wensen tegemoet
te komen. Door het toepassen van een doelbewuste fokkerij kan getracht
worden de dieren zo goed mogelijk voor hun taak berekend te doen zijn.
In de eerste plaats is hiervoor nodig, dat een vrij nauwkeurig omschreven
fokdoel gesteld moet worden. Dit fokdoel kan echter niet statisch zijn en
ook niet alleen betrekking hebben op de huidige omstandigheden en be-
hoeften, maar er zal reeds rekening gehouden moeten worden met de eisen,
die in de toekomst gesteld zullen worden. In de tweede plaats zal er op
gelet moet worden, dat er een goed gebruik gemaakt wordt van de reeds
bestaande en eventueel nog te ontwikkelen middelen en selectie-methoden,
opdat het nuttig effect van de fokkerij zo groot mogelijk zal zijn.

Teneinde het onderwerp te beperken, maar ook om de gelegenheid te
hebben meer in detail op de praktische problemen in te gaan, stel ik U
voor het doel en het streven in de rundveefokkerij te bespreken. De rund-
veefokkerij in Nederland legt zich toe op het fokken van een rund, dat
naast een grote aanleg voor de melkproduktie een goede geschiktheid voor
de vleesproduktie bezit. Wat betreft de bouw van het dier komt dit tot
uiting in het melk-vlees type.

Deze gecombineerde fokrichting van melk en vlees biedt grote mogelijk-
heden maar geeft tevens moeilijkheden. In zeer algemene termen zou men
dan het fokdoel als volgt kunnen omschrijven: Een koe die onder de Neder-
landse omstandigheden melk en vlees op de meest economische wijze kan
produceren.

Deze zeer algemene omschrijving kan dienen als basis voor de eisen, die
men bij een nadere uitwerking van het fokdoel aan het dier kan stellen.
Vooral de laatste jaren geeft die nadere uitwerking van het fokdoel, in de
praktijk aanleiding tot discussies.

K i n g m a komt voor het zwartbonte-veeslag tot de volgende omschrijving:
„het fokken van een sterke, middelzware koe, evenredig gebouwd met best
uier en melktekens en prima beenwerk. Een dier dus, waarvan men mag
veronderstellen, dat het in staat is gedurende een lange levenstijd zoveel
mogelijk melk te produceren met een goed gehalte". Hij brengt verder
naar voren dat bij de bestemming voor de slacht nog een goede hoeveelheid
vlees geleverd moet worden. Bovendien moet een werkelijke fokkoe in
voldoende mate „adel" bezitten, hetgeen wil zeggen: „een fraai dier, met
mooie lijnen, overgangen, verhoudingen, huid en haar en niet in het minst
een fraai gevormde, uitdrukkingsvolle kop".

De liefhebber practicus Zwart ziet als ideaal: „ruim voldoende harmo-
nische massa, ingebed in type en adel, in passende hoogte van 130-133 cm,
ruimte en diepte, met een goed fundament". Even verder zegt hij: „dat de
richting is ingeslagen een economische koe te fokken met een fraai type,
gekenmerkt door een harmonische bouw en gesierd door adel, kort gezegd:
nuttige schoonheid".

Het doel dat de friese zwartbontfokkers voor ogen staat is uitgebeeld in
een model-koe, die opgesteld staat voor het kantoor van het Friesch Rund-

-ocr page 485-

vee Stamboek in Leeuwarden. Hoewel niet alle deskundigen deze koe het
maximum aantal van 100 punten zouden willen geven, geeft „US MEM"
toch goed aan wat men als ideaal nastreeft. Natuurlijk worden deze koe
ook goede produktie- en gebruikseigenschappen toegedacht.
.\\ls exponent van de groep die wat minder sterk op schoonheid, maar meer
de nadruk op nuttige gebruikseigenschappen wil leggen, geeft Hoekstra
als zijn mening: „Een koe die bij gebruik van veel ruwvoer en weinig
krachtvoer in staat is veel melk, vet en eiwit te produceren, solide en goed
gebouwd is, een goede aanleg voor de vleesproduktie heeft, vruchtbaar en
goed te melken is, een goed karakter bezit en vrij is van erfelijke ge-
breken".

Voor de Duitse zwartbontfokkers geeft Witt als richtlijn, dat een ideale
zwartbonte koe ca. 132 cm schofthoogte moet bezitten, ca. 650 kg moet
wegen en tijdens haar leven een gemiddelde jaarproduktie van 5000 kg
melk met 4% vet moet geven. Hij denkt er zelfs over de gemiddelde melk-
produktie op 5500 kg te stellen.

L a r s e n houdt de fokkers van het Rode Deense vee voor, dat gestreefd
moet worden naar een koe die op volwassen leeftijd 700 kg weegt en
7000 kg melk met 5% vet per jaar levert.

Naar aanleiding van de voorgaande beschrijvingen valt op te merken, dat
het zeker mogelijk is een ideaal beeld van een koe met alle mogelijke uit-
wendige en inwendige gewenste eigenschappen te schilderen, waar iedere
fokker desnoods mee kan instemmen. De werkelijkheid is echter, dat onze
koeien slechts gedeeltelijk dit ideaalbeeld benaderen. Door een doelbewuste
selectie moet worden getracht de eigenschappen te verbeteren in de rich-
ting van het, ook door milieu-omstandigheden bepaalde, reëel haalbare
fokdoel. Zal het rendement van de selectie groot zijn, dan moet rekening
gehouden worden met de mate van belangrijkheid, de erfelijkheidsgraad
en het genetisch bepaalde verband van de eigenschappen. Bij het afwegen
van de belangrijkheid van de eigenschappen moet in de eerste plaats ge-
dacht worden aan de economische betekenis. Hoe meer eigenschappen in
de selectie betrokken worden, hoe geringer het selectie-effect op iedere
eigenschap afzonderlijk zal zijn.

Het is dan ook zeker de moeite waard van le voren goed te overwegen wat
men in de fokkerij wil bereiken en hierbij tevens na te gaan welke moge-
lijkheden er zijn om dit doel te verwezenlijken. Bij een nadere bespreking
kan een sjjlitsing in drie groepen eigenschappen zinvol zijn, en wel:

1. De melkproduktie en samenstelling van de melk.

2. De gebruikseigenschappen.

3. Exterieur en geschiktheid voor de vleesproduktie.
Melkproduktie en samenstelling van de melk.

Een goede aanleg voor de melkproduktie is voor de rentabiliteit van een
koe van overwegende betekenis. .\\an dit punt wordt in Nederland veel
aandacht geschonken. Volgens de gegevens van de Centrale Melkcontrole
Dienst werden in 1960 meer dan één-miljoen koeien op melkproduktie
onderzocht, wat bijna 67% van de melkveestapel betekent. De gemiddelde
melkproduktie van de gecontroleerde koeien bedroeg in 1959 4.353 kg melk
met 3.81% vet in 307 dagen. Bovendien werden\'in 1960 bijna 310.000
koeien tevens op eiwit-gehalte onderzocht. Het gemiddelde gehalte in
1959 was 3.32%.

-ocr page 486-

De beide rundveestamboeken in ons land, het Nederlandsche Rundvee
Stamboek met ca. 57.000 en het Friesche Rundvee Stamboek met ca.
7400 leden, zijn organisaties, die leiding geven aan de fokkerij. Zij dragen
zorg voor een betrouwbare registratie van de afstammings- en produktie-
gegcvens. Bovendien worden zowel koeien als stieren vóór de inschrijving
aan een exterieur-keuring onderworpen, terwijl door middel van jiredi-
katen de aandacht op goede fokdieren wordt gevestigd. In samenwerking
met de Provinciale Melkcontrole Diensten wordt sedert een vijftal jaren
van alle stieren met voldoende melkgevende dochters de resultaten van de
])roduktie-vererving in de vorm van een
moeder-dochtervergelijking ge-
publiceerd.

O]) grote schaal wordt kunstmatige inseminatie toegepast, nl. bij ongeveer
60% van de te bevruchten dieren. Dit biedt foktechnisch groter mogelijk-
heden voor een scherpe selectie.

Hoe verheugend het ook is te mogen constateren, dat de Nederlandse
rundveefokkerij in vele opzichten zeer goed georganiseerd is, het belang-
rijkste blijft toch dat een vrij groot deel van de veehouders zich met en-
thousiasme toelegt op de verbetering van hun veestapel. Uiteindelijk zijn
het de fokkers die door hun meer of minder doelbewuste selectie de ver-
betering van de erfelijke aanleg van ons vee bepalen. Hoe breder de basis
is voor de fokkerij en hoe beter men gebruik maakt van de beschikbare
gegevens, des te effectiever kan de selectie zijn.

Vergelijken wij de stand van de rundveefokkerij met die in het buitenland,
dan mag gezegd worden dat er geen land is waar de gewone boer zo actief
aan de fokkerij deelneemt, waar de deelname aan de melkcontrole zo groot
is en waar de gemiddelde melkproduktie zo hoog ligt. Internationale er-
kenning op dit \'gebied blijkt wel uit het feit, dat Nederland de grootste ex-
])ort van fokdieren heeft.

Hoewel dit zeer optimistische geluiden zijn over de stand van de rimclvee-
fokkerij, is toch een kritische noot op zijn plaats. Dit betreft o.a, de belang-
rijkste eigenschap van ons melkvee, nl. de erfelijke aanleg voor een goede
melkproduktie. Op het eerste gezicht is er geen enkele reden om bezorgd
te zijn. De gemiddelde melkproduktie van de Nederlandse koeien steeg in
196Ö tot 4205 kg, wat vergeleken met de jaren voor de oorlog een vooruit-
gang van ongeveer 650 kg melk per koe betekent.

Deze grote stijging is in de eerste plaats te danken aan de verbeterde milieu-
omstandigheden, met name op het punt van de bedrijfsvoering. Dit heeft
geleid tot een sterk verbeterde voeding, met zowel in de zomer- als winter-
periode ruwvoer van beter kwaliteit, vooral de laatste jaren aangevuld met
aanzieidijke hoeveelheden krachtvoer. Ook de gezondheidstoestand van
het vee is door de bestrijding van de t.b.c., mond- en klauwzeer en abortus
Bang sterk verbeterd, terwijl de ontwikkeling van de K.I. de schade van
de dek-infecties opgeheven heeft.

Bij het overwegen van de invloed van deze milieu-verbeteringen op de
melkproduktie rijst o.a. bij De Groot en B e k e d a m de vraag of er
vooral in de belangrijkste fokgebieden nog wel sprake kan zijn van een
verbetering van de erfelijke aanleg voor de melkproduktie. Naar hun me-
ning is er zelfs kans op een kleine achteruitgang. Hoewel het praktisch niet
mogelijk is precies aan te geven wat er heeft plaats gevonden, ben ik per-
soonlijk de mening toegedaan, dat er nog een geringe verbetering is oj)-
getreden.

-ocr page 487-

In ieder geval is de erfelijke aanleg voor een goede melkproduktie veel
minder verbeterd dan wenselijk, maar ook mogelijk is.
Over de wenselijkheid van een betere aanleg voor de melkproduktie valt
op te merken, dat bij een produktieve koe de voer- en arbeidskosten per
kg melk zoveel lager liggen, dat hiermede praktisch bepaald is, of een vee-
houder een koe met winst of verlies zal exploiteren. Toch is het voor een
x-eehouder niet mogelijk om alleen voldoende produktieve koeien aan te
houden, omdat hij ook een groot deel van de aanfok moet bestemmen
\\oor de vervanging van dieren die om andere redenen opgeruimd moeten
worden. Volgens de gegevens van Hoekstra worden 32,4% van de
dieren opgeruimd t.g.v. storingen bij de voortplanting, 15,1% door ziekten
en afwijkingen in bouw en functie van uier en spenen, terwijl slechts 11,3%
van de dieren om een lage produktie opgeruimd kan worden. Verhoging
\\an de gemiddelde erfelijke aanleg voor een goede melkproduktie heeft
daarom een groot effect op de rentabiliteit van de melkveehouderij. Bij
dit streven zal er echter zeker op gelet moeten worden, dat de dieren deze
melkproduktie ook over meerdere lactaties kunnen volhouden. Heeft men
te maken met goed ontwikkelde, ruim en solied gebouwde koeien met een
goed aangesloten uier, dan is de kans groter dat de melkrijkheid zonder te
grote nadelen op te voeren is. De behoefte aan koeien met een goede erfe-
lijke aanleg voor de melkproduktie neemt bovendien nog sterk toe door de
verbetering van de milieu-omstandigheden. Bij de verbetering van het
milieu zijn ook dieren nodig die, gezien hun erfelijke aanleg, de geboden
kansen kunnen benutten. Dit wil dus zeggen, dat het fokdoel in dit op-
zicht aangepast moet worden aan deze grotere mogelijkheden.

Mogelijkheden om tot een scherpere selectie ojj melkproduktie over te
gaan zijn er zeker. De moeilijkheid is echter dat de erfelijkheidsgraad (h2)
voor de melk]jroduktie betrekkelijk laag is nl. ca. 0,3. De selectie bij de
vrouwelijke dieren geeft geen grote moeilijkheden, omdat iedere veehouder
en -fokker voortdurend zijn weinig produktieve dieren afstoot, als hij daar-
toe de gelegenheid heeft. De selectie-resultaten moeten echter in de eerste
plaats bereikt worden bij de tc gebruiken stieren. Dit is pas goed mogelijk
wanneer er meer oudere stieren voor de fokkerij ter beschikking komen,
die op grond van een objectief nakomelingenonderzoek, met als zeer be-
langrijk onderdeel de produktieverer\\\'ing, bewezen hebben behoorlijk tot
goed te fokken. Helaas zijn de stieren dan inmiddels reeds ongeveer 6 jaar
oud.

Er bestaat bij de K.I.-verenigingen zeker het streven goed verervende
oudere stieren aan de leden ter beschikking te stellen. In 1959 was het per-
centage K.I.-stieren, die de leeftijd van 6 jaar hadden bereikt, 32%. Hoe-
wel niet al deze stieren goed fokken, maken de leden er toch te weinig ge-
bruik van, hetgeen blijkt uit het feit dat slechts 35% van de koeien ge-
insemineerd werd met sperma van deze stieren. Het onderzoek op ver-
erving wordt nog te weinig gewaardeerd en de keus valt al te vaak op
jonge veelbelovende en veelal op exterieur hoog bekroonde stieren. Maar
deze jonge stieren vererven gemiddeld slechter!

Terecht wijst Hoekstra er op, dat de hoge prijzen die de K.I.-vereni-
gingen over het algemeen bij de aankoop van jonge stieren betalen, ver-
hinderen dat voor elke stier die op oudere leeftijd gebruikt moet worden
minstens 5 jonge stieren worden aangekocht en getest. Hoe hoog de prijs

-ocr page 488-

ook is geweest, pas na voldoende selectie op fokresultaten blijven goed
verervende stieren over.

In Engeland is de Milk Marketing Board consequent op weg om ca. 200
goed verervende stieren ter beschikking te krijgen voor de inseminatie van
2 miljoen runderen. VVanneer voldoende jonge stieren worden getest en
tevens gebruik wordt gemaakt van diepvriessperma, heeft dit plan een
reële kans van slagen. Ik spreek de hoop uit, dat met minder dirigisme dan
in Engeland, het ook hier mogelijk is om goede resultaten bij de selectie
te bereiken.

Bij een andere gelegenheid heb ik er op aangedrongen bij beoordeling van
de produktie-afstamming van jonge stieren goed rekening te houden met
de produktievererving van de vader. Ook het onderzoek van O s i n g a bij
114 F.R.S.-stieren met een bekende produktievererving rechtvaardigt deze
mening. De correlatie tussen de melkproduktievererving van de vader en
die van de zoon was 0,47. Tussen de melkproduktie van de moeder en
de jjroduktievererving van de zoon werd een correlatiecoëfficiënt van
-H 0,04 gevonden. Hieruit blijkt dus, dat bij de beoordeling van de af-
stamming van een jonge stier t.a.v. de melkproduktie de produktievererving
van de vader eigenlijk alleen van belang is. De melklijsten van de moeder
hebben waarschijnlijk slechts waarde na correctie voor de milieu-omstan-
digheden, waarbij o.a. een vergelijking met het stalgemiddelde mogelijk
zou kunnen zijn. Deze resultaten zijn in overeenstemming met die van
O\'C
O n n o r (r moeder/zoon = 0,03) enjohansson (r moeder/zoon
= -h 0,063).

Op de normale afstammingsbewijzen wordt tot nu toe de produktieverer-
ving van de vader en grootvaders niet vermeld. In de stiei encatalogi wor-
den de laatste jaren meestal de produktieverervingsgegevens van de vader
opgenomen. Vaak wordt alleen de gemiddelde prodtiktie van de dochters
vermeld, waarbij een voor- of achteruitgang ten opzichte van de moeders
niet vastgesteld kan worden. De kopers van jonge stieren hechten ook nog
te weinig waarde aan het bekend zijn van deze gegevens. Was dit wel het
geval, dan zouden de fokkers bij de stierenkeuze hier ook meer op gaan
letten. Van de 920 voor de najaarskeuring in Leeuwarden in 1961 op-
gegeven stierkalveren, waren slechts 187, dit is ca. 20%, met een vader
waarvan de produktievererving bekend was. Bovendien houdt het bekend
zijn van de produktievererving nog niet in, dat ze dan goed is. Andere fac-
toren spelen bij de stierenkcuze een grote rol, wat op de genoemde keuring
o.a. bleek uit het feit, dat van 10 vaders zonder een bekende produktie-
vererving 388 zoons aangegeven waren.

Met het voorgaande hoop ik te hebben aangetoond, dat er zeker nog moge-
lijkheden zijn om bij ons vee een gewenste verbetering in de erfelijke aan-
leg voor een goede melkproduktie te bereiken. De aangewezen weg is dus,
om vooral van stieren die bewezen hebben goed te fokken, zoons aan te
kopen, deze eerst op fokresultaten te testen en na een strenge selectie op
grote schaal te gebruiken.

Mede door de hoge erfelijkheidsgraad van het vetgehalte in de melk heeft
de selectie op deze eigenschap veel succes gehad. Het gemiddelde vetgehalte
van de melk in Nederland was in 1960 gestegen tot 3,79%, wat vergeleken
met de jaren vóór de tweede wereldoorlog een verhoging van ca. 0,6%

-ocr page 489-

betekent. In één provincie ligt het gemiddelde vetgehalte reeds boven de
4%.

Het melkvet neemt vooral na de laatste wereldoorlog in betekenis af, o.a.
veroorzaakt door de sterke concurrentie van goedkopere plantaardige en
dierlijke vetten. Door de toenemende produktie van kaas en geconden-
seerde melk is de economische betekenis van het melkeiwit gestegen. Reeds
lang wijzen de voedingsdeskundigen op de betekenis van het melkeiwit
o.a. in de consvnnptiemelk.

Deze ontwikkeling heeft er toe geleid, dat in Friesland als melkindustrie-
gebied in 1957 een begin is gemaakt met de uitbetaling van de melk naar
vet- en eiwitgehalte. Uit voorafgaand onderzoek was gebleken, dat het
gemiddelde eiwitgehalte in de melk van individuele koeien lag tussen
2,80-3,80%; een vrij sterke variatie, hoewel iets kleiner dan bij het vet-
gehalte. De erfelijkheidsgraad is evenals bij het vetgehalte hoog, nl. onge-
veer 0,7. Wegens de lage genetische correlatie tussen vet- en eiwitgehalte
mag niet verwacht worden, dat door selectie op vetgehalte het eiwitgehalte
merkbaar zal stijgen. Men heeft om deze redenen het besluit genomen het
fokdoel aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden door ook het
eiwitgehalte in de selectie te betrekken.

Momenteel wordt in Nederland ongeveer 1/3 gedeelte van de melk naar
vet- en eiwitgehalte uitbetaald, terwijl in 1960 bijna 310.000 koeien bij het
individuele eiwitonderzock waren betrokken. Als eerste, en tot dusver als
enigste land te wereld heeft Nederland zich aangepast aan de zich wij-
zigende waardeverhouding tussen melkvet en melkeiwit. In Denemarken
en Engeland zijn nu ook maatregelen genomen om het eiwitgehalte in het
nakomelingenonderzoek van stieren te betrekken.

In welk mate op melkproduktie, vet- en eiwitgehalte afzonderlijk geselec-
teerd moet worden, hangt af van de onderlinge prijsverhoudingen, zoals
dc zuivelindustrie die in ïiaar uitbetalingssysteem tot uitdrukking laat ko-
men.

De gebruikseigenschappen.

Een goede melk- en fokkoe moet naast goede produktie-eigenschappen ook
goede gebruikseigenschappen bezitten, waarvan de melkbaarheid één van
de belangrijkste is. Vooral onder de huidige omstandigheden is dit van
belang, daar de arbeidskrachten op de bedrijven steeds schaarser en duur-
der worden. Door rationalisatie en mechanisatie is een grote arbeids-
produktiviteitsstijging mogelijk geworden. Op vele bedrijven zijn aan-
passingsmoeilijkheden en bij het streven naar „meer koeien per man" komt
de individuele zorg voor de dieren in het gedrang.

Het is geen wonder dat de praktijk soms pessimistisch gestemd is t.a.v. de
toekomst van de fokkerij. Kingma vertolkt veler mening wanneer hij
zegt: „Ik vraag me af, hoe moet de jonge fokker straks tijd vinden om, wat
toch noodzakelijk is, in de eerste plaats zijn dieren goed te verzorgen, want
anders komt er
niets van terecht en tevens om zich te bezinnen en te oriën-
teren op andere bedrijven en zijn kranten en vakbladen te lezen". Er gaan
momenteel van verschillende kanten stemmen op, die het beter achten dat
er maar een verdergaande splitsing plaats vindt tussen fok- en veehotiderij-
bedrijven. Op de fokbedrijven die hun inkomsten voor een belangrijk deel
uit de verkoop van fokvee moeten krijgen, kunnen de dieren dan indivi-
dueel met veel zorg behandeld worden. De grote groep veehouderijbedrijven

-ocr page 490-

vindt haar bestaan in de verkoop van melk, kalveren en oudere slacht-
dieren. De veehouders zouden dan wat de fokkerij betreft, gebruik kunnen
maken van stieren afkomstig van fokbedrijven.

Met veel klem wil ik erop wijzen, dat deze ontwikkeling beslist niet gewenst
is. De basis van de selectie zou hierdoor sterk versmallen, terwijl er een
zeer reële kans bestaat op het van elkaar vervreemden van de veefokkerij
en de veehouderij, waarmee de belangen van geen van beide groepen ge-
diend zijn. Ter verduidelijking wijs ik gaarne op het voorbeeld van het
melken.

Op een melk-\\eehouderijbedrijf wordt ongeveer 1/3 \\an de totaal beschik-
bare tijd aan het melken besteed. Goed melken is niet alleen van belang
voor een goede melkproduktie, maar ook voor het behoud van een goede
uiergezondheid en de kwaliteit van de melk. Snel melken kan gelukkig
goed gecombineerd worden met goed melken, maar dan moeten zowel aan
de melkers als aan de koeien hoge eisen gesteld worden.
In ons land worden voor ruim 50% de koeien nog met de hand gemolken.
Een goede handmelkcr melkt ongeveer 7 koeien per uur. Dit aantal hangt
af van de melkgift, de bekwaamheid van de melker en de melkbaarheid van
de koe, d.w.z. hoe gemakkelijk zij zich laat melken.

Vooral de laatste jaren zijn veel veehouders overgegaan tot de aanschaf
van een melkmachine. Momenteel zijn bijna 45000 melkrnachine-installa-
ties in gebruik, d.w.z. dat op ongeveer 50% van de bedrijven met zes en
meer melkkoeien machinaal gemolken wordt. Bij de in Nederland meest
gangbare methode van machinaal melken bedient de melker één apparaat
en wordt met de hand nagemolken. Op de meeste bedrijven worden 10-12
koeien per uur gemolken, maar de melker kan door een meer op de fy-
siologie van de melkafgifte gerichte beh.andcling, gemakkelijker en beter
13-14 koeien per luir melken. De melkbaarheid van het dier is hier van nog
groter belang dan bij het handmelken, omdat een machinaal slecht te mel-
ken koe niet alleen tijdverlies geeft, maar ook het melken van een volgende
koe verstoort.

In 1959 en 1960 zijn onder leiding van het Instituut voor Veeteeltkimdig
Onderzoek „Schoonoord" namelk-proeven uitgevoerd op drie j)roefboerde-
rijen en daarna oj) 10 praktijkbedrijven met in totaal 360 koeien. Hierbij
bleek, dat zonder noemenswaardige verliezen t.a.v. de produktie en met
belioud van de uiergezondheid, het mogelijk is de dieren bij een goede be-
handeling machinaal na tc melken. Dc melker krijgt door het wegvallen
van het tijdrovende namclken met de hand, de gelegenheid twee apparaten
te bedienen en kan dan ongeveer 23 koeien per uur melken. Dit betekent
op het eigenlijke melken een arbeidsbesparing van 40%.
Op veel bedrijven kan deze methode van machinaal melken een welkome
oplossing bieden voor het melkersprobleem. liet is een rationalisatie van
de belangrijkste werkzaamheid van de veehouder, terwijl er praktisch geen
aanvullende investeringen nodig zijn.

Bij deze nieuwe methode van melken is het echter van groot belang dat
de koeien zich niet alleen snel, maar ook volledig met de machine uit laten
melken. Koeien met een matige melkbaarheid zijn veel moeilijker, maar
soms ook niet zonder nadelen machinaal na te melken. De melkbaarheid
van de koeien wordt daarom een steeds waardevoller gebruikseigenschap.
In 1960 is door het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord" in samenwerking met de Rundveestamboeken en de Federatie van

-ocr page 491-

Bonden van K.I.-verenigingen op vrij grote schaal een begin gemaakt met
het melkbaarheidsonderzoek. Met een speciaal voor dit doel ontwikkelde
vierkwartierenmelkmachine worden de gemiddelde- en de maximale melk-
snelheid bepaald, terwijl tevens de verdeling van de melk over de vier
kwartieren en de hoeveelheid namelk worden vastgesteld. In totaal is van
54 K.I.-stieren een willekeurig monster van 20-30 eerstekalfs-dochters ge-
molken. De gemiddelde maximale melksnelheid per dochtergroep varieert
van 1,6 tot 2,8 kg melk per minuut. De erfelijkheidsgraad van de melk-
snelheid blijkt bij dit materiaal nog vrij hoog te liggen nl. op ongeveer 0,65.
Het gemiddelde percentage melk in de voorkwartieren varieert bij de
dochtergroepen tussen 40-49%. De berekende erfelijkheidsgraad van 0,50
geeft weer dat ook deze eigenschap vrij sterk erfelijk bepaald is. De hoe-
veelheid namelk varieert sterk, maar wordt meer door het milieu dan door
erfelijkheid bepaald (h2 = 0,22). Uit dit onderzoek blijkt dat de selectie
op melkbaarheid goede perspectieven biedt.

In 1961 is in vijf provincies met de praktische toepassing van dit onder-
zoek begonnen, waarbij van 77 K.I.-stieten een monster van ongeveer 30
vaarzen gemolken is. In 1962 zal waarschijnlijk in alle provincies het melk-
baarheidsonderzoek toegepast worden als aanvulling op het nakomelingen-
onderzoek van stieren. Een volgende stap kan zijn het melkbaarheidsonder-
zoek van individuele koeien, waarbij vooral gedacht wordt aan de stier-
moeders.

Uit deze ontwikkeling van het melkbaarheidsonderzoek blijkt, dat de prak-
tijk initiatieven durft te nemen en het fokdoel aanpast aan de tegenwoor-
dige en nog te verwachten eisen.

Gaarne kom ik nu nog even terug oj) het gesignaleerde gevaar voor het van
elkaar vervreemden van de fok- en veehouderijbedrijven. Vele fokkers zijn
slechts aarzelend overgegaan op machinaal melken. Op deze bedrijven zijn
niet zeldeti enkele voor machinaal melken ongeschikte fokkoeien met de
hand gemolken. Ook nu staan in het algemeen de fokkers nog sceptisch
tegenover machinaal namelken. Het zou echter juister zijn dat op de fok-
bedrijven het initiatief tot deze rationalisatie van het melken genomen
werd. De meeste koeien bezitten een uitstekend aanpassingsvermogen en
laten zich bij een goede behandeling zonder noemenswaardige bezwaren
machinaal namelken. Een bewijs van een groot aanpassingsvermogen le-
veren de koeien ook door praktisch niet te reageren in de totale produktie
bij het verschuiven van de melktijden tot een tijdsinterval van 10-14 uren.
Bij een even grote aanpassing aan dc moderne ontwikkeling op dit terrein
zouden de fokkers juist meer tijd vrij kunnen maken om zich met ambitie
toe te leggen op het fokken en verzorgen van „meer
betere koeien per
man". Dan is er ook geen reden het aantal fokbedrijven te verminderen
en kan een brede basis voor de selectie bewaard blijven.

Exterieur en de geschiktheid voor de vleesproduktie.

Reeds vanaf de oprichting van de stamboeken worden de dieren voor de
inschrijving onderworpen aan een exterieurkeuring. De inspecteur van het
stamboek bezoekt de leden, brengt per onderdeel in een keuringsrapport
tot uiting in hoeverre het dier aan de gestelde exterieureisen voldoet en
neemt tevens een aantal hoogte-, lengte- en breedtematen. Mooie, sterk en
evenredig gebouwde dieren van het gewenste type met voldoende adel wor-

-ocr page 492-

den het hoogst in punten gewaardeerd. Op regionale-, provinciale- en lan-
delijke keuringen en tentoonstellingen worden de dieren van de inzenders
vergeleken en naar exterieurkwaliteiten gerangschikt. Het is niet te ver-
wonderen dat, vooral door deze onderlinge competitie van de fokkers,
de exterieurkeuring een sterke invloed heeft op de fokkerij.
Zwart geeft zijn mening op dit punt als volgt weer: „Door het gehele
samenspel, zoals dat heden kan worden geconstateerd, zijn de keuringen
een begrip geworden en voor de inzenders en toeschouwers een verhelde-
ring van inzicht en een verrijking van hun hunkering naar schoonheid.
Waarlijk, dit zijn niet alleen geslaagde proeven van visie en slagen door
volharding, maar eveneens staat de grote economische betekenis vast, ter-
wijl het gelijktijdig een scheppend cultuurgebeuren is."
Het streven naar een mooi en goed exterieur heeft zeker zijn nuttige en
ideële zijde, maar wanneer dit te veel ten koste gaat van de selectie 0]3
economisch belangrijke produktie- en gebruiks-eigenschappen, dan moet
ernstig voor overdrijving gewaarschuwd worden.

Hoekstra heeft dit fel gedaan toen hij zei: „Teveel waarde wordt toe-
gekend aan kleine, soms grote verschillen in bijvoorbeeld kop-, hoorn-,
hals-, schouder-, rug- en kruisvoiTn, die in wezen van geen enkele econo-
mische betekenis zijn, maar slechts waarde hebben voor het streven om een
zo groot mogelijke uniformiteit ten aanzien van een min of meer hypo-
thetisch ideaal, dat ook nog met de jaren wisselt, te bereiken. Is dit op zich
niet onjuist, omdat het aanbieden van een bepaalde waar in een min of
meer vaste, het oog strelende verpakking de verkoopwaarde vergroot, niet
uit het oog moet worden verloren, dat de kwaliteit van het verpakte be-
langrijker is dan de verpakking zelf".

Onder invloed van de exterieurkeuring is het algemeen voorkomen \\ an dc
dieren in de loop der tijden sterk gewijzigd. Bij het zwartbonte veeslag is
men in Friesland van het vrijwel zuivere melktype overgegaan op het inelk-
vleestype. De iets grote, arm gespierde en uiterst melkrijke koe die om-
streeks 1910-1920 voorkwam, is nu praktisch verdwenen. Door selectie is
het relatief dieper, kleiner en beter bevleesde melk-vleestype verkregen.
De dieren zijn dus in de eerste plaats kleiner en relatief dieper geworden.
Dit blijkt ook uit de cijfers van D a v i d s, die berekende dat in Friesland
de gemiddelde schofthoogte van de stamboekkoeien van 138 cm in 1923,
in 1951 was afgenomen tot 131 cm, terwijl de borstdiepte ongeveer 70 cm
was gebleven. Vooral na de tweede wereldoorlog is de schofthoogte sterk
afgenomen. Deze daling zet zich nog steeds voort. Dit geldt niet alleen
voor F\'riesland maar voor alle zwartbont fokgebieden in Nederland. Vol-
gens de gegevens van Peltjes daalde de gemiddelde schofthoogte van
de gekeurde zwartbonte stamboekkoeien in Nederland in de periode 1951-
1956 van 131,6 tot 129,7 cm en de kruishoogte van 132,3 tot 130,2. Dit
betekent per jaar een daling in de schofthoogte van 0,38 cm en in de
kruishoogte van 0,42 cm. In het „zandgebied", omvattende de provincies
Drente, Overijssel, Gelderland en Utrecht, lag de gemiddelde schofthoogte
in 1956 reeds beneden 128 cm.

Ook al neemt de gemiddelde borstdiepte van de stamboekkoeien nog zeer
weinig af, toch is het steeds kleiner worden van de dieren een verontrus-
tend verschijnsel. Een niet onbelangrijk percentage van de dieren krijgt
te weinig ontwikkeling en blijft in gewicht achter. Het F.R.S. heeft daarom
voor de inschrijving van koeien en later ook voor stieren minimiun maten

-ocr page 493-

voor de kruishoogte ingevoerd. Voor koeien is de minimum kruishoogte

125 cm, terwijl bij stiermoeders beneden dc leeftijd van vier jaar minstens

126 cm gehaald moet worden. Momenteel wordt van de door dit stamboek
afgekeurde dieren ongeveer de helft om deze reden afgekeurd, terwijl het
bovendien nog zo is dat duidelijk te kleine dieren veelal niet eens aange-
boden worden voor de keuring.

De oorzaak van het steeds kleiner worden moet gezocht worden in de
selectie die de fokkers toepassen. De erfelijkheidsgraad voor de hoogtemaat
is ongeveer 0,6, waaruit ook het grote selectieresultaat van ongeveer 0,4 cm
per jaar te verklaren is. Kin g m a stelt als fokdoel een middelzwaar dier
met een kruishoogte van ongeveer 130 cm, terwijl het voldoende breed,
diep en gespierd moet zijn. Hij zegt dat een koe van 129 cm wel zwaarder
kan zijn dan één van 134 cm, maar als men hieraan een algemene strek-
king geeft dan zitten aan deze redenering gevaarlijke kanten. Hij geeft de
reden van de toegepaste selectie precies aan wanneer hij zegt: „De praktijk
heeft bewezen, dat men van een grote, matig bespierde koe, moeilijk een
beste stier fokt". Zolang de praktijk bij de keuring en de hierop gerichte
selectie de voorkeur geeft aan vrij kleine fokdieren, blijft het gevaar voor
te weinig ontwikkeling bestaan. Het schijnt moeilijk te zijn dieren met wat
meer proporties harmonisch gebouwd en mooi te vinden.
Hoewel het zonder nader onderzoek moeilijk is concreet aan te geven aan
welke exterieur-eisen de dieren precies moeten voldoen, kan gesteld wor-
den, dat het fokdoel afgestemd moet zijn op goed ontwikkelde, ruime en
sterke dieren met als voorlopige richtlijn een kruishoogte van 130-132 cm.
Wanneer de praktijk dit onderschrijft, dan moeten hiervan bij de selectie
ook de volle consequenties aanvaard worden en zullen naast kleinere ook
grotere dieren voor de fokkerij gebruikt moeten worden. Doet men dit
niet, dan zal het percentage dieren met te weinig ontwikkeling toenemen.
Zowel bij de zwartbonten als bij de roodbonten komen momenteel vrij veel
dieren voor, die geen koeien maar „koetjes" genoemd kunnen worden.
De selectie bij de exterieur-keuring is steeds gericht geweest op voldoende
brede, diepe en gespierde dieren van het melk-vleestype. Hoewel dit niet
het vooropgezette doel was, is hierdoor de geschiktheid voor de vlees-
produktie toegenomen. Bosma vond bij een analyse van de F.R.S.
keuringsrapporten van de jaren voor de oorlog een duidelijke positieve
correlatie tussen „vleespunten" en het totaal aantal punten. Deze „vlees-
punten" waren echter duidelijk negatief gecorreleerd (—0,32) met de
„melkpunten" en zwak negatief (—0,13) met de melkopbrengst. Deze
„melkpunten" waren positief gecorreleerd met de melkopbrengst (-t-0,31),
maar niet met het totaal aantal punten.

Uit deze gegevens zou kunnen worden afgeleid, dat de produktie van melk
en vlees in de fokkerij vrij moeilijk valt te combineren. Bij het op de voor-
grond stellen van het ene onderdeel zou het andere noodzakelijkerwijs iets
achteruitgaan. Hoewel deze mening in de praktijk, maar ook in de litera-
tuur, vaak naar voren gebracht wordt, is op dit fundamentele punt nog
zeer weinig onderzoek verricht. De vraag naar rundvlees stijgt sterk bij het
toenemen van de welvaart. De laatste jaren worden steeds meer stier-
kalveren voor de kalvermesterij of voor het mesten tot zgn. vleesstieren
bestemd. Oriënterende proeven bij het Instituut voor Veeteeltkundig
Onderzoek lijken uit te wijzen, dat het groeivermogen en de opname-capa-
citeit van de jonge stieren van groter belang is voor de rentabiliteit van de

-ocr page 494-

vleesproduktie, dan het veeslag of type. Een goede ontwikkeling van de
dieren blijkt van veel betekenis te zijn.

In Duitsland en Denemarken heeft men reeds op vrij grote schaal groepen
nakomelingen van K.I.-stieren gemest. De tamelijk grote verschillen in
groeisnelheid van de dieren blijkt vrij sterk erfelijk bepaald te zijn. In plaats
van een negatieve correlatie tussen de melkproduktievererving van de
K.I.-stieren en de mestresultaten van de nakomelingen werd een kleine
positieve correlatie gevonden.

In ieder geval lijkt het de moeite waard ook in Nederland verder onder-
zoek op dit terrein te verrichten. Verwacht mag worden, dat de vlees-
produktie relatief in belangrijkheid zal toenemen. Rij het stellen van het
fokdoel zal dit ook tot uitdrukking moeten komen en is misschien zelfs
speciaal op dit doel gericht nakomelingen-onderzoek van stieren gewenst.
De positie, die het Nederlandse vee t.a.v. de geschiktheid voor de melk-
en vleesproduktie inneemt, is gunstig te noemen. Het laat zich aanzien,
dat het tweeledig fokdoel te bereiken is en dat bij beide produktie-eigen-
schappen nog belangrijke verbeteringen zijn te verwezenlijken.
Zonder de pretentie te hebben aan te kunnen geven wat precies het ge-
wenste exterieur bij een gecombineerde fokrichting moet zijn, kan gesteld
worden, dat de selectie bij de keuring zich zal moeten richten op goed ont-
wikkelde dieren met ruimte in midden- en achterstel en met vooral in de
bovenbouw een voldoende bespiering. Grofheid van geraamte is niet ge-
wenst, wel een sterke bouw met droog en hard beenwerk. Met het oog op
de melkproduktie moet sterk gelet worden op een voldoende ruim uier
van prima kwaliteit, dat goed van vorm, maar vooral ook goed aangesloten
moet zijn.

Om dit doel te bereiken zal de exterieurkeuring bij de selectie een be-
langrijke taak kunnen verrichten. Terecht mag aan schoonheidskenmerken
zonder een economische betekenis ideële waarde toegekend worden, maar
als deze kwaliteiten een belangrijke rol spelen in de fokkerij, dan gaat dit
ten koste van de selectie op economisch belangrijke ])roduktie- en gebruiks-
eigenschappen. Ook in dit opzicht is het gewenst dat er een brede selectie-
basis in dc fokkerij l)lijft bestaan en dat er geen belangen-tegenstellingen
tussen fokkers en veehouders optreden.

Rij deze bezinning op het doel en streven in dc rundveefokkerij zijn een
aantal fokkerij-problemen besproken, die speciaal in deze tijd bijzonder de
aandacht vragen. Meerdere malen is gebleken, dat de praktijk de resul-
taten van het veeteeltkundig onderzoek nauwlettend volgt en indien mo-
gelijk toepast. Juist deze samenwerking tussen praktijk en wetenschap is
van uitermate groot belang. Staat soms de praktijk weifelend tegenover
de adviezen die van de kant van de wetenschap gegeven worden, omge-
keerd kan ook dc wetenschap kritisch staan tegenover de fokmethoden zoals
die in de praktijk worden toegepast. Wederzijds begrip en waardering kan
de samenwerking ten zeerste bevorderen en de resultaten ten goede komen.
Een groot deel van de Nederlandse boerenstand legt veel liefde en inte-
resse voor de veefokkerij aan de dag. Dit is in talrijke gevallen een be-
langrijke bijdrage tot de arbeidsvreugde voor de boer en zijn gezin, wat
zeker in onze dynamische tijd, met zijn vele aanpassingsmoeilijkheden op
de bedrijven, van groot belang is. Hoe breder verder de basis van de vee-
fokkerij blijkt, hoe beter het is. Dan kan bereikt worden dat met behulp
van de toegepaste wetenschap en het praktisch inzicht van de fokkers,

-ocr page 495-

doelbewust gestreefd kan worden naar dieren die voor hun taak berekend
zijn. Een effectieve selectie op de goede produktie- en gebruikseigen-
schappen van ons vee, zal het eerste en voornaamste doel moeten zijn in
de fokkerij. Dit zal het financiële resultaat van de arbeid verhogen en
tevens bijdragen tot de voldoening die het fokken geeft.

Aan het eind van mijn beschouwingen gekomen, wil ik mijn eerbiedige
dank betuigen aan Hare Majesteit de Koningin, voor mijn benoeming tot
lector aan deze Hogeschool.

Mijne Heren Leden van het Bestuur van de Landbouwhogeschool,

Voor het vertrouwen dat U mij heeft willen schenken door mij voor te
dragen voor deze functie, ben ik U zeer erkentelijk. Het doel dat ieder be-
stuur van een onderwijsinstituut voor ogen staat, het aanpassen van het
onderwijs en het onderzoek niet alleen aan de hedendaagse, maar ook aan
dc toekomstige eisen, geeft ook U begrijpelijkerwijze vele zorgen. De ver-
wezenlijking van de plannen voor de bouw van het nieuwe veeteelt-com-
plex zal, naar ik hoop, een verlichting van Uw problemen met zich mee-
brengen. Ik moge U verzekeren, dat ik zal doen wat in mijn vermogen
ligt mijn taak naar behoren te vervullen.

Dames en Heren Hoogleraren, Lectoren en Docenten,

Velen van U hebben tot mijn wetenschappelijke en persoonlijke vorming
zeer veel bijgedragen, iets waarvoor ik U zeer erkentelijk ben. Ik hoop,
dat het hernieuwde contact, dat ik de afgelopen tijd met U mocht hebben
en waarin velen van U mij reeds steun en advies gaven, zeer goed zal
blijven. Vooral niet degenen, die op de vele terreinen van wetenschap
waaraan de veeteelt raakt, werkzaam zijn, zal een nauw contact voor mij
onontbeerlijk zijn. Indien dit in mijn \\ermogen ligt, zal ik ook U gaarne
van dienst zijn.

Zeer geachte Mevrouw De Jong,

Bij de hoogleraren is helaas een lege ])laats te betrem en, die van mijn leer-
meester Professor Ir. W. de Jong. In mijn herinnering blijft hij voortleven
als iemand met een grote liefde voor de praktijk van zijn vak. Bovenal
s[)reekt voor mij dc warme interesse en de grote menselijkheid waarmede
hij zijn studenten ontmoette. Zowel in mijn studietijd waarin ik de colleges
bij hem volgde, als ook in de tijd waarin ik mijn proefschrift voorbereidde,
heeft hij mij raad gegeven en is hij ook vaak voor mijn belangen in de bres
gesprongen, waarvoor ik hem zeer grote dank verschuldigd ben.
Dat U, Mevrouw de Jong, die altijd zo met het werk van Uw man en de
studenten hebt meegeleefd, vandaag hier aanwezig bent, stel ik op hoge
prijs. Zijn nagedachtenis kan door mij niet beter geëerd worden dan te
trachten zijn werk op de Afdeling Veeteelt in de geest zoals hij dat ver-
richtte, voort te zetten.

Hooggeleerde Stegenga,

Zo lang ik in mijn nieuwe fimctie werkzaam ben, heb ik reeds zeer veel aan
U te danken. Uw wetenschappelijke belangstelling richt zich in het bij-
zonder op de bestudering van milieu- en klimaatsinvloeden. In de dagelijkse

-ocr page 496-

omgang is het U echter ook gelukt het juiste klimaat voor een goede
samenwerking te scheppen. Ik verzeker U, dat ik naar mijn beste ver-
mogens zal trachten U behulpzaam te zijn bij het uitvoeren van onze ge-
meenschappelijke opdracht aan deze Hogeschool.

Met U en met alle medewerkers van het Laboratorium voor Veeteelt hoop
ik steeds te helpen bouwen aan de goede sfeer van samenwerking die nu
aanwezig is. Hierbij zal het gegroeide intensieve contact met U voor mijn
werk van grote betekenis zijn.

Weledelgestrenge De Boer,

Als medewerker van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord" is mij onder Uw leiding ruimschoots de gelegenheid geboden mij te
verdiepen in het onderzoek van actuele veeteeltproblemen. Uw belangstel-
ling en Uw waardevolle adviezen zijn mij tot grote steun geweest.
Tot mijn genoegen is mij voorlopig toegestaan als staflid aan Uw instituut
verbonden te blijven, waarvoor ik het Bestuur van de Landbouwhogeschool
zeer erkentelijk ben.

Van harte hoop ik, dat de goede samenwerking en vriendschap met U en
Uw medewerkers ook in de toekomst zal blijven bestaan.

Besturen en Directies van organisaties, instellingen en diensten, werkzaam
op het gebied van de veefokkerij en -houderij,

In de eerste plaats denk ik hierbij aan U, heren leden van het Bestuur en
de Staf van het Friesch Rundvee Stamboek. In de tijd dat ik bij U werk-
zaam was, heb ik veel mogen leren en intensief met de praktijk kennis
kunnen maken. Voor de steun die ik mocht ondervinden en de ruime
mogelijkheden die mij werden geboden bij het uitwerken van mijn proef-
schrift, zeg ik U hartelijk dank.

Flet contact met de praktijk acht ik van uitermate groot belang voor
het onderwijs en het onderzoek. Ik hoop, dat de goede verstandhouding
die er met veel van Uw organisaties en voorlichtingsdiensten mocht be-
staan, in de toekomst nog verstevigd kan worden. Persoonlijk zal ik trach-
ten in samenwerking met U mijn beste krachten te geven voor de belangen
van dc boerenstand, waaruit ik zelf voort mocht komen.

Darnes en Heren Studenten,

Wat Uw studie aan de Landbouwhogeschool betreft, zult U zich ten doel
stellen na niet al te lange tijd af te studeren. Voor het bereiken van dit
doel zult U er naar streven zo efficiënt mogelijk te werken. Hoewel dit in
vele opzichten een gezonde basis is voor Uw verblijf in Wageningen, wordt
bij Uw afstuderen meer van U verwacht dan alleen kennis en begrip op
het vakgebied. Uw onderling contact zal tot Uw persoonlijkheidsvorming
bij kunnen dragen, waarbij ik ook persoonlijk betrokken hoop te zijn.

Familie, Vrienden, Dames en Heren,

Dat zovelen hier vanmiddag aanwezig zijn, stemt mij tot grote blijdschap.
Gaarne maak ik een uitzondering in het niet persoonlijk noemen van
namen voor mijn vader en moeder. Door hun liefde en voorbeeld, ook in
het geloof in Gods leiding, mag ik hier staan.

Ik heb gezegd.

-ocr page 497-

Anonieme mycobacferiën I

Ajionymous mycobacteriae.
door R. FALKENAi)

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie, Rijksuniver-
siteit Utrecht.

Inleiding.

Sinds Hansen in 1862 een ziiuivast staafje had gevonden bij de lepra
van de mens en Robert Koch in 1882 de tuberkelbacil als oorzaak
van de tuberculose had beschreven, is er op het gebied van de mycobacte-
riën zeer veel onderzoek verricht. Diverse soorten werden gevonden en,
\\aak onder uiteenlopende namen, beschreven.

In 1932 werd het terrein van onderzoek belangrijk uitgebreid door de be-
schrijving van Pinner, die uit materiaal van een aan tuberculose lijden-
de mens een „atypical acid-fast" microörganisme isoleerde zonder echte
tuberkelbacillen als ziekteoorzaak te kunnen vinden. Sinds 1918 waren
reeds incidenteel gevallen van tuberculose beschreven, waaruit bacteriën
werden geïsoleerd, die in cultureel opzicht van
M. tuberculosis var. hominis
verschilden en ook bij de ca\\ ia geen progressieve tuberculose veroorzaakten,
maar Pinner was de eerste, die aannemelijk maakte, dat het door hem ge-
vonden zuurvaste organisme als de ziekteverwekker mocht worden be-
schouwd.

Sindsdien is over deze „atyijische" mycobacteriën (die de laatste jaren veel-
al „anonieme" worden genoemd) zeer veel gepubliceerd, vooral sinds 1950,
zelfs zo veel, dat het als onmogelijk mag worden beschouwd, alle publikaties
over dit onclei-werp te bestuderen. In verband hiermede en gezien de om-
vang van dit literatuuroverzicht zijn enkele gebieden buiten beschouwing
gebleven, speciaal wat betreft het ziekteverloop en de therapie van aan
ziekten, door anonieme mycobacteriën veroorzaakt, lijdende patiënten. Ook
overigens is eerder naar een zo overzichtelijk mogelijke eerste informatie
dan naar een min of meer volledig o\\erzicht gestreefd. Hierbij is vooral de
rncer recente literatimr in ogenschouw genomen.

Van de zeer vele publikaties over het vinden van anonieme mycobacteriën
worden hier enkele besproken om een indruk te geven van het voorkomen
van deze organismen en om het belang van verder gaande studie op dit
terrein te kunnen aantonen.

Na enkele opmerkingen over de nomenclatuur zullen enkele theorieën, die
trachten te verklaren, waaiom juist de laatste jaren zoveel anonieme myco-
liacteriën zijn gevonden, worden medegedeeld.

Daarna zullen enkele methodes worden besproken, zoals die gebruikt zijn
voor de differentiatie van de anonieme soorten onderling en voor het onder-
kennen van anonieme stammen van andere mycobacteriën. Hoewel in dit
overzicht op dit onderdeel de nadruk zal vallen, zijn in verband met om-
\\ ang en karakter van eerste informatie, nauwkeurige beschrijvingen \\ an de
gebruikte methodes niet opgenomen. Hiervoor raadplege men de originele
publikaties. De principes, waarop de methodes berusten, zullen, zo moge-
lijk, worden vermeld.

*) Literatuuroverzicht. Survey of literature.
Dierenarts.

-ocr page 498-

Tenslotte zijn enkele veterinaire aspecten van dit onderwerp besproken,
waaruit mogelijk zou kunnen blijken, dat ook de dierenarts met deze ma-
terie te maken kan krijgen.

Het voorkomen van anonieme mycobacteriën.

Lewis en medewerkers (1959) delen aan de hand van eigen ervaringen
en literatuuronderzoek mee, dat de door „atypische" stammen veroor-
zaakte longafwijkingen bij de mens klinisch, röntgenologisch noch patho-
logisch van de ,,echte" tuberculose kan worden onderscheiden.
De niet-chromogene stammen komen vooral in het Z.O. van de Verenigde
Staten voor. De „atypische" stammen zijn weinig gevoelig voor genees-
middelen. Contactinfecties zijn niet bewezen. Experimenteel blijkt de
ziekte ook in andere organen aan te slaan. De auteurs onderzochten 100
gevallen van longafwijkingen, veroorzaakt door deze „atypische" stammen,
dat was 2% van de aan tuberculose lijdende patiënten in hun sanatoria.
De aandoeningen werden door hen in de meeste gevallen gevonden bij
blanken, vooral bij op het platteland wonende mannen. De auteurs kon-
den de diagnose alleen stellen op grond van een bacteriologisch onderzoek.
Bell en Riemensnider (1957) geven aan, dat atypische stammen,
behalve in longen van de mens, ook gevonden zijn in pleuraalvocht, bloed,
„skin-lesions", urine, sputum, maaginhoud en maagspoelsel \\an mensen,
maar daarnaast ook gevonden zijn in gras, in de bodem, in water en in
waterleidingbuizen. Zij vonden van een groep verdachte personen, (ver-
dacht door de afwijkingen op de röntgenfoto) 23% drager van, of lijdende
aan een ziekte, veroorzaakt door atypische mycobacteriën.
Edwards en Palmer (1958) werkten met verschillende tuberculines,
bereid uit zowel de humane tuberkelbacillen als lut de fotochromogene en
uit de niet-fotochromogene stammen. Zij vonden bij patiënten, waar door
bacteriologisch onderzoek de diagnose was gesteld, een duidelijke reactie
met de homologe antigenen, in di\\ erse delen van de Verenigde Staten. Zij
komen tot de conclusie, dat de fotochromogcnen vooral voorkomen in de
staten van het midden-westen, terwijl de niet-fotochrornogenen (de Bat-
tay-stammen) vooral in de zuidoostelijke staten voorkomen. Dit werd be-
vestigd door Navy-recruten uit diverse gebieden van de Verenigde Staten
met deze tuberculines te onderzoeken.

Keltz e.a. (1958) vonden in een periode van 18 maanden, dat van de
649 cultuur-positieve gevallen van tuberculose er 25% veroorzaakt waren
door, of in verband gebracht moeten worden — op grond van het gedu-
rende enige tijd voorkomen in de cultures — met atypische mycobacteriën.
Hardy e.a. (1958) melden, dat er gedurende een periode van één jaar
in het Central Public Health Laboratory in Florida in 0,8% van de op
tuberculose-positieve cultures atypische stammen werden gevonden.
Een twee jaar lang lopend onderzoek gaf in Florida van de aan tuberculose
lijdende patiënten de volgende percentages, waarin deze ziekte door
atypische stammen veroorzaakt bleek te zijn: blanken: mannen 4,9%,
vrouwen 2,9%; negers: mannen 0,2%, vrouwen 0,3%. De infecties werden
vooral gevonden in de oudere leeftijdsgroepen. Het was in deze gevallen
niet mogelijk meerdere gevallen in één gezin te ontdekken.

VanderHoeven e.a. (1958) beschrijven een ziektegeval, veroorzaakt
door atypische zimrvaste bacillen, bij een negermeisje, dat op 2-jarige leef-
tijd na een ziekteperiode van 14 maanden overleed. Naast de progressieve

-ocr page 499-

longveranderingen traden ook bo tafwij kingen en huidzweren op, terwijl
bij de sectie de bacillen ook nog uit lever, milt, tonsillen, lymfklieren en
S]3ieren konden worden geïsoleerd. De processen waren exsudatief van
karakter zonder verkazing. De bacterie groeide op vele media en leek
enigszins op
M. avium, zonder ziekte bij het kuiken te kunnen veroorzaken.
M c.M illen en Kushner (1959) hebben in een laboratorium meer
dan 30.000 culturen van zuunaste bacillen verder ondei-zocht. Hiervan
bleek 10% geen typische
M. tuberculosis var. hominis te zijn. Er bleken 42
snelgroeiende stammen geïsoleerd te zijn, namelijk
M. fortuitum in 28,
M. smegmatis m 7, Af. phleï in 2 en Ad. rhodochrous in 5 gevallen. De over-
blijvende stammen waren te verdelen in niet-chromogenen, fotochromo-
genen en skotochromogenen.

Burrows en Barclay hebben in 1959 bij 400 mensen, die nooit met
antibiotica behandeld waren, de maagspoelsels onderzocht op het voor-
komen van mycobacteriën. Zij vonden 1 geval, een typische
M. tuberculosis
var. hominis;
dit bleek een geval van niet ontdekte actieve longtuberculose
te zijn; en daarnaast 1 skotochromogene atypische mycobacterie. De vol-
gende maagspoelsels van deze patiënt waren weer negatief. Er waren geen
longafwijkingen.

Edwards en Palmer (1959) onderzochten recruten van de Navy,
afkomstig uit Georgia en Florida, met tuberculine, bereid uit atypische
(Battay) stammen. 66% van de recruten bleek hierojj te reageren, hoewel
er maar enkelen longafwijkingen bleken te hebben. Op het standaard-tuber-
culine was het jjercentage reactors slechts 6. Schrijvers veronderstellen, dat
de meeste reactors op het Battay-tuberculine gesensibiliseerd zijn door een
goedaardige, symptoomloos verlopende infectie.

Deze auteurs verrichtten een systematisch onderzoek op 5 plantages in
Georgia. Onder de bewoners bleek zeer weinig echte tuberculose voor te
komen, maar er bestonden wel opvallende reacties op aviaire, chromogene
en Battay-tuberculine. De reactie op standaard-tuberculine bleek steeds ge-
ringer te zijn. Van alle reactors werden sputum en speeksel bacteriologisch
onderzocht. Van 122 cultiuen waren er 30 positief, hiervan bleken 13 cul-
turen
Nocardia- en Streptomyces-soortm te bevatten, de andere 17: Alyco-
hacteriae,
verdeeld als volgt: fotochrornogenen: O, skotochrómogenen: 4,
Battay-type 8, en snelgroeiende: 5.

De \\ erdeling over de plantages was eveneens merkwaardig: oj) twee plan-
tages bleek 40% van alle culturen positief te zijn op mycobacteriën, oj)
twee andere plantages was dit 15%, terwijl van de vijfde plantage geen
enkele cultuur positief bleek te zijn.

De met anonieme mycobacteriën besmette personen waren, met een uit-
zondering, allen mannen, en hun leeftijd was jonger dan 40 jaar
Beek (1959) beschrijft 9 ziektegevallen, veroorzaakt door anonieme stam-
men, in New York. Hi|vond hierbij geen enkele gevoeligheid voor chemo-
therapeutica en naar zijn mening waren de stammen niet contagieus. Van
de patiënten was er slechts één jonger dan 40 jaar Het betrof hier 7 man-
nen en 2 vrouwen. De stammen werden als volgt geclasseerd: 5 fotochromo-
genen, 3 niet-chromogenen en I snelgroeiende.

V i a 11 i e r en C a y r é (1959) hebben in Frankrijk uit slijm en pleuraal-
\\ocht van een aan niet-tubercu leuze pneumonie gestorven patiënt een
atypi.sch zuurvast organisme geïsoleerd met gele pigmentatie en niet patho-
geen voor proefdieren.

-ocr page 500-

F roman (1959) gaf op een internationaal symposion een overzicht van
de diverse types mycobacteriën die longziekten bij de mens kunnen ver-
oorzaken of ziekten, die sterk op tuberculose lijken. Hij noemde van de
atypische of anonieme zuurvasten: fotochromogenen, skotochromogenen en
niet-gepigmenteerden (Battay-type). Deze geven de „cavitaiy-disease", die
klinisch, röntgenologisch en histo-pathologisch niet van werkelijke tuber-
culose te onderscheiden is. Deze types zijn meer resistent tegen de gebruike-
lijke geneesmiddelen. Door middel van groeisnelheid en pigmentatie zijn ze
goed van echte
M. tuberculosis var. hominis te onderkennen. F roman
wijst er op, dat één van de snelgroeiende soorten,
M. fortuitum, ook ca-
vemen in de longen kan veroorzaken die sterk op tuberculose lijken. Deze
soort groeit evenwel binnen 1 ä 2 dagen na enting, dus sneller dan de
atypische stammen.

In een hoofdartikel in „Tubercle" (1959) wordt een overzicht gegeven over
de resultaten van het onderzoek op het terrein van de atypische myco-
bacteriën. De resultaten van diverse auteurs worden bevestigd als aan-
gegeven wordt, dat de fotochromogenen in de U.S.A. vooral in het midden-
westen voorkomen, en dan in ± 85% bij mannen, terwijl de niet-chromo-
genen vooral in de zuidoostelijke staten voorkomen, eveneens het meest bij
mannen, vooral de ouderen.

Deze stammen schijnen minder infectieus te zijn dan de „echte" M. tuber-
culosis;
contactpersonen blijken minder frequent besmet te zijn. De pa-
tiënten zijn evenwel veel moeilijker te behandelen, omdat de organismen
resistent tegen vele geneesmiddelen blijken te zijn. De redactie van
„Tubercle" wijst op vele problemen van de behandeling en daarnaast
op het belang, dat ook in vele andere landen het voorkomen en de fre-
quentie daarvan nader wordt onderzocht.

Volgens Bönicke (1959) zijn er in Europa slechts enkele gevallen be-
kend van longafwijkingen bij de mens, veroorzaakt door anonieme stammen.
Stonebrink (1961) houdt evenwel bij het ontwerpen van een nieuwe
voedingsbodem voor
Mycobacterium tuberculosis wel rekening met de groei
van atypische mycobacteriën op deze bodem, terwijl Coster (1958) ge-
bruik maakt van enkele in Utrecht geïsoleerde atypische stammen.

Nomenclatuur.

Sinds Pinner (1932), zijn de afwijkende zuurvaste mycobacteriën, die op
tuberculose-lijkende ziekteverschijnselen geveit, meestal als „atypisch" aan-
geduid. Met het optreden van INH-resistente stammen van
M. tuberculosis
var. hominis,
die in culturele en dierpathogene eigenschappen ook min of
meer verschillen van de niet-resistente
M. tuberculosis var. hominis is er een
complicatie opgetreden, want deze resistente stammen kunnen even goed of
nog beter aanspraak maken op de aanduiding „atypisch".
R u n y
O n heeft daarom voorgesteld de mycobacteriën, die vroeger „aty-
pical" werden genoemd, nu als „anonymous" of „not-identified" aan te
duiden. In het eerder aangehaalde hoofdartikel in
„Tubercle" (1959) wordt
het als volgt gemotiveerd: de term „atypisch" suggereert dat het micro-
organisme tot één van de benoemde soorten of varianten van de myco-
bacteriën behoort, terwijl „anoniem" of „niet-geïdentificeerd" geen ver-
wantschap suggereert en ook beter onze huidige onkunde, wat betreft hun
positie binnen het Genus
Mycobacterium, uitdrukt.

-ocr page 501-

Juhlin (1960c) is het daarmee eens, ook hij geeft de voorkeur aan de
aanduiding „anonieme", en de tot verwarring aanleiding gevende benaming
„atypical" dient, volgens hem, zo snel als een specifieke taxonomie het toe-
laat, te verdwijnen. Het gevolg is, dat in de literatuur van de laatste jaren
beide aanduidingen voorkomen, zoals uit het bovenstaande reeds is ge-
bleken.

R u n y O n heeft de groep van de anonieme mycobacteriën weer onder-
\\erdeeld in:

Groep I = Fotochromogenen,
Groep II = Skotochromogenen,
Groep Hl = Niet-fotochromogenen,
Groep IV = Snelgroeiende stammen.
Groep I wordt ook wel genoemd: „Yellow bacilli" (Buhler en Pollak)
of
M. leucoflavin.

Groep II heet ook wel: „orange bacilli", M. luteum, M. scrofulaceum.
Groep III wordt ook wel aangeduid als „Battay-type", omdat deze zuur-
vasten het eerst in het Battay State Tuberculosis Hospital in Georgia wer-
den gevonden, andere aanduidingen zijn nog: niet-chromogenen, niet-
gepigmenteerden of
M. battay.

De snelgroeiende zuurvasten van groep IV worden algemeen als sapro-
fieten be.schouwd; Runyon rekent hiertoe te behoren:
M. fortuitum,
M. smegmatis, M. phleï, M. balneï
en M. ulcerans (B ö n i c k e, 1959 en
Report, 1960).

Meissner (1959b) verdeelt groep III nog in M. avium en op avium-
gelijkende stammen.

M. balneï werd in 1954 door L i n e 11 en N o r d é n geïsoleerd uit op tuber-
culose gelijkende huidlaesies, die gevonden waren bij vele gebruikers van
hetzelfde zwembad.
M. scrofulaceum werd door Prisseck en Masson
in 1957 geïsoleerd uit de op tuberculosis lijkende processen in halslymf-
klieren van een tiental kinderen.

Theorieën over anonieme mycobacteriën.

Het is opmerkelijk, dat in de Verenigde Staten zo veel méér gevallen van
anonieme mycobacteriën uit humane processen zijn geïsoleerd dan in Euro-
pa. Gedeeltelijk kan dat verklaard worden door het feit, dat in Amerika veel
intensiever wordt gezocht naar anonieme stammen. Sinds 1955 is het onder-
zoek gecentraliseerd en gecoördineerd door de Veterans Administration en
de National Tuberculosis Association of the U.S.A. Deze organisaties sticht-
ten een verzameling van niet-geïdentificeerde stammen, die in verband
waren gebracht met menselijke ziekten en richtten speciale laboratoria in
voor het onderzoek van deze stammen. Zo werd in enkele jaren een be-
hoorlijk inzicht verkregen in de verspreiding en de betekenis van deze
stammen.

Dat deze stammen vooral in het laatste decennium zijn gevonden, heeft in
hoofdzaak twee verklaringen gevonden: het zou namelijk veroorzaakt kun-
nen worden door het verbeterde en meer intensieve onderzoek, maar som-
migen menen ook, dat de „anoniemen" door geneesmiddelen beïnvloede
„normale" mycobacteriën zijn (Lewis e.a., 1959).

Bell en Riemensnider (1957) waarschuwen tegen simplificatie,
volgens hen moet men niet spreken over „yellow bacillus", alsof dat slechts

-ocr page 502-

één soort of variant zou zijn. Zij beschouwen de „atypische" staninien
als een spectrum, dat aan de ene kant de typische
M. tuberculosis en aan
de andere kan de apathogene saprofieten omvat, met zeer veel gradaties
daartussen.

Meerdere auteui-s menen, dat de anoniemen vooral aanslaan in reeds aan-
wezige laesies of bij een verminderde resistentie van het organisme (E d-
wards en Palmer, 1958; Keltz e.a., 1958; Beek, 1959). Lanyi
(1960) acht het niet uitgesloten, dat de anoniemen als facultatief-patho-
geen beschouwd moeten worden. Hij beschouwt hen, op grond van eigen
klinische ervaringen als varianten, waarvan het ontstaan nog niet is op-
gehelderd. Eid us en Lanyi hadden in 1959 er op gewezen, dat het
optreden van pigmentvorming als teken van toenemende stofwisselings-
intensiteit kon worden beschouwd, en misschien verband kon houden met af-
nemende pathogeniteit. Zij beschouwden toen de anonieme stammen als
ten gevolge van lange antibacillaire therapie gedesintegreerde bacteriën.
Edwards en Palmer (1959) menen, dat niet-fotochromogenen veel
in voedsel en/of in drinkwater moeten voorkomen, anders kunnen ze hun
bevindingen niet verklaren. In tabak, die door hun patiënten veel gekauwd
cn gesnoven werd, konden geen zuurvasten worden aangetoond.
Volgens Francis (1958) kunnen
typus humanis en bovinus onder spe-
ciale omstandigheden in elkaar overgaan, door mutatie of door een meer
geleidelijk verlopende verandering van karakter.

Burrows en Barclay (1959) en Tarshis (1960) delen mee, dat
men er in is geslaagd, uit de typische
M. tuberculosis-stam H37Rv, atypische
chromogene, streptomycine- en INH-resistente en niet-zuui-vaste varianten
te verkrijgen, door deze stam gedurende vele maanden in intensief contact
met antibiotica te brengen. Zij beschouwen dit als een aanwijzing voor de
tweede theorie. Zij wijzen er op, dat vooral uit maagspoelsels \\an patiënten
in sanatoria, die lang met antibiotica zijn behandeld, veel meer skoto-
chromogenen worden geïsoleerd dan uit gezonde, niet behandelde, per-
sonen. Vaak blijkt
M. tuberculosis niet meer te isoleren, als de skoto-
chromogenen verschijnen. Tarshis \\ raagt zich af, of er in de cyclus van
de mycobacteriën ook een niet-zuut-vaste fa.se voorkomt. Volgens hem is
het dogma van het rnonomorfisme van dit inicro-organisme niet meer houd-
baar. Runyon (1959) wijst er evenwel op, dat ook vóór de ontdekking
\\an de tuberculostatica reeds anonieme stammen zijn gevonden, ondanks
het toen nog veel onvollediger onderzoek op dit gebied; de skotochromoge-
nen zijn volgens hem niet zelfstandig long-pathogeen, wel zullen ze in ver-
anderde longgedeelten zich langer kunnen handhaven. Dat inen ze in sana-
toria vrij veel vindt in maagspoelsels, ligt volgens hem dan ook voor de
hand, ook al omdat men gevonden heeft, dat ze ook op fruit, in water etc.
voorkomen. Ze zijn volgens hem saprofieten met een afkomst die even oud
zal zijn als die van de tuberkelbacillen.

Differentiatie van mycobacteriën.
A. NIACINETEST.

Deze test kan gebruikt worden om humane tuberkelbacillen te differen-
tiëren van alle andere mycobacteria, doordat htm niacine-gehalte 10-20
maal hoger is (K o n n o, 1958). Deze test berust op een chemische reactie:

-ocr page 503-

hij een cultuur van M. luherculosis var. hominis brengt men een aniline-
o])lossing in aethylalcohol en een oplossing \\ an cyanogeenbromide in water.
Een duidelijke gele kleur geeft aan, dat de cultuur inderdaad de humane
tuberkelbacil bevat.

K O n n O kan deze test op 3 manieren uitx oeren:

a. de biologische toets, door gebruik te maken van de nicaine-benutting
door
Lactobacillus arabinosus. J)eze test is het meest nauwkeurig, maar
tevens ook het moeilijkst uit te voeren. Hij gebruikt deze test om b. en c.
te vergelijken op nauwkeurigheid;

b. een kwantitatieve chemische bepaling van het niacine in een cultuia--
filtraat. Deze methode geeft goed met a. vergelijkbare lesultaten en is
nauwkeurig genoeg voor de meeste bepalingen;

c. een kwalitatieve modificatie, zoals die in princijie hierbo\\en is aan-
gegeven. Deze uitvoering is minder nauwkeurig, maar goed genoeg \\ oor
klinisch gebruik en determinatie.

KonnoenSbarra (1959) geven aan, dat de test reeds uitvoerbaar is,
als de mycobacteriën ± 10 dagen hebben kunnen groeien in het vloeibare
albumine medium van D u b o s-T ween. In deze buis is de niacine-
produktie veel groter dan op vaste bodems. Met deze uitvoering geeft
typus
humanis
een positieve, typus bovinis een dubieuze of negatieve, en alle an-
dere mycobacteria een negatieve uitslag.

Ook Viallier en Augagneur (1959) geven de voorkeur aan het
medium volgens D u b o s of D u b o s-T ween. Op media \\ olgens Y o u-
m a n s en volgens Loewenstein zijn de residtaten veel slechter.
R u n y
O n e.a. (1959) geven een modificatie aan, waarbij het gele pigment
van sommige anonieme stammen een minder verwarrende rol kan spelen.
Hij laat het niacine oplossen in enkele cm-^ steriel water of fysiologische
zoutoplossing, waarmee dan de test wordt uitgevoerd. Eventueel aanwezige
bacteriën worden eerst afgecentrifugeerd.

Stonebrink (1961) overgiet zijn mediiun ook met water, maar sterili-
seert daarna de bodem in een autoclaaf. Daarna hoeven er, omdat de
bodem nu steriel is, geen bijzondere voorzorgen te worden getroffen. Hij
doet de reactie met kaliumcyanide-oplossing en chloramine-T-oplossing. Na
2-5 minuten ontstaat een gele kleur, als de reactie ])ositief is. Dc gele kleur
wordt rood door toevoeging van een weinig barbitinu-zuur in waterige op-
lossing.

B. KATALASEREACTIE.

Schweiger e.a. (1958) deden waarnemingen over de katalasercactie
onder experimentele omstandigheden. Zij vonden, dat vindente myco-
bacteriën nog katalase-actief zijn bij een pH van 1, evenals
M. phlei. Aviru-
lente en andere saprofytische stammen vertonen bij deze pH geen katalase-
activiteit meer. De inactivering van katalase door hitte gebeurt bij de viru-
lente stammen tussen 64 en 68° C, van de avindente en saprofytische stam-
men of tussen 58 en 60° C, óf tussen 70 en 88° C. Auteiu\'s menen, dat het
onderzoek op katalase-activiteit bij pH = 1 en 60° C nuttige aanwijzingen
kan geven betreffende de vindentie.

De resultaten van KubicaenPool (1959) komen hier nauwelijks mee
overeen, zij melden, dat de meeste
Mycobacteria een positieve katalase-
reactie geven bij kamertemperatuur en pH = 7. De reactie bij humane-,
bovine- en aviaire stammen is dan traag, onduidelijk of zelfs negatief. pH

-ocr page 504-

variaties tussen 1 en 10 gaven geen verandering. Bij 68° C hebben humane-,
bovine- en aviaire stammen hun katalase-activiteit verloren. Dit laatste komt
dus overeen met de resultaten van Schweiger e.a. Bij 68° C hebben de
meeste saprofieten en de anoniemen van groep I, II en IV nog een positieve
katalase-reactie, terwijl de anoniemen van groep III wisselende uitslagen
gaven.

Stonebrink (1961) werkt met goed gegroeide cultuur, waarvan een
weinig wordt opgelost in water in een agglutinatiebuisje, waaraan een
mengsel van waterstofperoxyde en Teepol (Shell)-oplossingen worden toe-
gevoegd. De hoeveelheid schuim kan als maat voor de katalase-activiteit
worden genomen. Normale humane- en bovine stammen geven 3 mm
schuim, soms zelfs tot 5 mm schuim. Sommige saprofieten kunnen ook meer
dan 3 mm schuim geven. Alle stammen, die resistent zijn voor 10 microgram
isoniacide per ml gaven een negatieve reactie.

Bönicke (1959) geeft aan, dat INH-resistente stammen van M. tuber-
culosis var. hominis
en var. bovinis beslist katalase-negatief zijn.
J u h 1 i n (1960 a) die de katalasereactie uitvoerde in een respirometer vol-
gens Warburg, bevestigt dit, maar voegt er aan toe, dat INH-resistente
stammen van
M. avium katalase-positief blijven.

Lewis e.a. (1959) hebben 100 isolaties van Battay-stammen getest op
katalase-activiteit en daarbij soms een gelijke, maar meestal een hogere ac-
tiviteit gevonden dan bij
M. tuberculosis var. hominis.

C. NICOTINAMIDASETEST.

K O n n o e.a. geven deze test aan, om bovine stammen, zowel INH-gevoe-
lige als INH-resistente, van andere
Mycobacteria te kunnen onderkennen.
Ze suspenderen bacteriën, na deze goed uitgewassen te hebben, in fysiolo-
gische NaCl-oplossing en voegen daaraan een nicotinamide-oplossing in
fosfaatbuffer toe. De buisjes worden 12 uur bij 37° C bebroed, en de ge-
produceerde ammonia wordt aangetoond met behulp van Russel\'s phenol-
hypochloride. De positieve buisjes worden dan diepblauw tot blauwgroen
van kleur, de negatieve zijn amberkleurig. Alleen de bovine stammen be-
zitten zo weinig nicotinamidase, dat de reactie negatief blijft.
Bönicke en Lisboa (1959) bevestigden deze resultaten. De snel groeien-
de saprofieten gaven de grootste nicotineamidase-activiteit te zien, tenvijl de
skotochromogenen slechts zwak-positieve uitslagen gaven. De andere ano-
nieme mycobacteriën vertoonden uitslagen tussen de saprofieten en de
skotochromogenen inliggend.

Konno e.a. (1960) bepaalden ook de nicotinamidase-activiteit van cel-
vrije extracten van voedingsbodems. Ook hier bleek weer, dat de activiteit
van de extracten van bodems, waarop de bovine stammen waren gegroeid,
significant lager was dan van de andere extracten. Kwalitatief komen de
schrijvers tot de benadering, dat de humane-, aivaire- en anonieme stam-
men ± 30 maal zo sterk en de saprofieten ± 60 maal zo sterk zijn dan de
bovine stammen, wat de nicotinamidase-activiteit betreft.

D. INDELING VOLGENS RUNYON.

Bönicke (1959) geeft de indeling volgens Runyon van de anoniemen
uitvoerig weer. Deze indeling is door de op pag. 477 genoemde organi-
saties aanvaard en wordt sindsdien bijna algemeen toegepast. De indeling
is niet strikt bacteriologisch, maar praktisch wel uitermate goed bruikbaar.

-ocr page 505-

Groep I: fotochromogenen groeien in het donker op vaste media kleiuloos,
na 1 ä 2 uur belichting ontstaat een heldergele kleur. Bij cultiveren in het
licht ontstaat er een geel-oranje kleur van de koloniën. Zij groeien het beste
bij 37° C, soms ook bij 22° C. De stammen zijn zeer uniform, mogelijk één
soort of variant. Zij groeien in 8-10 dagen, en bij 30° C bijna even goed als
bij 37° C. Zij maken de indruk microscopisch iets meer pleomorf en iets
groter te zijn dan echte
M. tuberculosis. Zij blijken pathogeen te zijn voor
de muis, zwakpathogeen voor cavia, apathogeen voor konijn en kip.

Groep II: skotochromogenen geven pigmentatie van de koloniën zowel bij
groei in het donker als in het licht, variërend van diepgeel tot roodoranje.
Zij groeien in 8-10 dagen op de normale media, de groei is bij 37° C opti-
maal. De stammen zijn in de natuur wijd verbreid, men heeft ze zowel bij
zieke als gezonde mensen kunnen isoleren uit de huid, uit sputum, adem-
wegen en digestie-apparaat, bij lymfklierontstekingen en uit chronische
pneumonieën. Meestal kunnen ze als onschadelijke saprofieten worden be-
schouwd, soms zijn het hinderlijke begeleidingskiemen, terwijl van enkele
stammen hun mens-pathogeen karakter is bewezen. Sommige stammen
groeien bij eerste isolatie kleurloos en vertonen bij verder kweken steeds
meer pigmentvorming. Apathogeen voor laboratoriumproefdieren.

Groep III: niet-fotochromogenen groeien pigmentloos in 8-10 dagen op
de gebruikelijke media, bij een optimale temperatuur van 37° C, soms ook
nog bij 45° C. Zij vormen een heterogene groep, waarschijnlijk een samen-
vatting van meerdere „soorten". Soms groeien zij volstrekt pigmentloos,
soms ook met zwak wit-gelig gekletirde koloniën in vele overgangen. De
bacteriën zijn pleomorf en erg\' klein, zij zijn soms deels niet-zuurvast en
gaan dan op
Nocardia-soorten lijken. Soms vertonen zij goede groei, als
M. avium, bij 45° C, maar zij zijn apathogeen \\ oor proefdieren, ook \\ oor de
kip. Als het konijn wordt ingespoten met deze bacteriën ontwikkelt zich een
positieve huidreactie op aviaire tuberculine. Bij zeer hoge doses kunnen er
laesies ontstaan bij muis en konijn.

Groep I\\\': snelgroeiende sfaninien, die in 2 ä 3 dagen, even goed bij 22°
als bij 37° C een snelle groei vertonen. Ook deze groep omvat waarschijn-
lijk meerdere soorten of varianten. Welke bekende saprofieten er bij ge-
rekend moeten worden is nog niet afdoende uitgemaakt, misschien zou men
ook
Nocardia-soortcn hierbij kunnen onderbrengen. Enkele waarnemingen
zijn gedaan waaruit zou blijken, dat enkele stammen beenderen, gewrichten
en huid van de muis zouden kunnen aantasten, anderen spreken dit tegen.
Overigens zijn zij apathogeen voor proefdieren.

Alle groepen groeien meestal „smooth", bij groep I, II en IV zijn evenwel
ook „rough" mutanten (?) waargenomen. Meestal bestaat er geen keten-
vorming (cord-formation), maar bij de ,,rough"-vormen kan er wel keten-
vorming aanwezig zijn.

Lewis e.a. (1959) vermelden, dat de stammen van groep I pathogeen
zijn voor de muis, de aap en de hamster. Deze stammen zijn reeds overal ter
wereld geïsoleerd. Groep III zou sterk variëren in pathogeniteit voor de
muis.

F r O m a n e.a. (1959) zochten verschillen tussen de stammen van groep III
en
M. avium. 0,01 mg M. a^zwm-bacillen gaf een progressieve ziekte bij
vogels. Evenveel bacillen van groep III gaven geen macroscopisch zichtbare

-ocr page 506-

afwijkingen. Werd \\an deze laatste bacillen evenwel 5 mg mgespoten, dan
ontstonden er (bij enkele stammen) laesies die niet van tuberculose te
onderscheiden waren. 2 Battay-stammcn bleken faag-gcvoelig te zijn, ter-
wijl de stammen van
M. avium dat niet waren. Schrijvers vermoeden, dat
het Battay-type als een variant van
M. avium moet worden opgevat.
B
O j a 1 i 1 en C e r b ó n (1960) hielden zich bezig met hetzelfcle probleem.
Van 22 stammen niet-fotochromogenen groeiden er slechts 3 bij 45° G, ter-
wijl van de 5 stammen van
M. avium er slechts 1 was, die niet bij 45° C
optimale groei vertoonde. De niet-fotochromogenen in hun materiaal ver-
toonden een hogere katalase-activiteit, en ook de verschillen in pathogeni-
teit voor vogels waren evident. Voldoende verschillen, volgens dc auteurs,
om
M. avium en de Battay-stammen te kimnen differentiëren. Opmerkelijk
was nog, dat één stam van
Nocardia intracellularis in hun proeven identiek
met de niet-fotochromogene stammen was.

Meissner (1959 a) deed diverse proeven om de resistentie \\ an de ano-
niemen tegen INH, streptomycine, PAS en Conteben te bepalen. Dc resul-
taten bleken zeer wisselend te zijn. Op vaste bodems (merkte zij nog op),
was er in kolonievorm en -aspect duidelijk verschil tussen de stammen van
groep III en
M. avium. De stammen van groep III, door haar avium-
achtigen genoemd, vertoonden een forsere groei, soms goede groei bij 45° C,
maar vaker bij 22° C.

Wayne e.a. (1957) bestudeerden de ketenvorming bij de „micro-
colonial test". Zij zagen zeer dichte ketenvorming bij de typische
M. tuber-
culosis,
zwakke tot matige ketenvorming bij fotochromogenen, en geen
ketenvorming bij skotochromogenen en niet-fotochromogenen.
Meissner (1959 b) bevestigde in hoofdzaak de jjathogeniteit voor proef-
dieren van anoniemen, zoals die door Runyon cn B ö n i c k e was aan-
gegeven. Bij haar gaven de niet-fotochromogenen verkazingen op dc
injectieplaats bij de cavia, processen die overigens snel weer genazen. Ook
Durr e.a. (1959) konden de pathogeniteit voor pioefdieren van de ano-
niemen, zoals hierboven is weergegeven, bevestigen. Zij stellen, dat als de
niet-fotochromogenen \\erwantschap mochten hebben met
M. avium, het
dan wel zeer verzwakte stammen moeten zijn.

S h e p a r d (1958) en C 1 a r k en F o r r e s t (1959) bestudeerden de groei
van anonieme mycobacteriën in HeLa-cellen. Dc fotochromogenen gaven
een uniform beeld; de bacteriën regen zich duidelijk aanéén tot strengen,
die de hele cel bezetten, zonder vertakkingen, en met duidelijke uitstralin-
gen. De niet-fotochromogenen groeiden sneller, de groei was minder regel-
matig, vertakkingen waren aanwezig en strengen konden, zij het met moeite,
gevonden worden. Het gehele patroon was veel minder regelmatig. Het
beeld, dat dc skotochromogenen gaven was sterk wisselend bij de verschil-
lende stammen, duidelijke overeenkomsten werden niet gesignaleerd.

E. ENKELE ANDERE METHODEN.

Bönicke (1960) bepaalde bij diverse mycobacteriën de aanwezigheid
van allantoïnase. Dit enzym is nodig voor het splitsen van allantoïne in
allantoïnezuur, glyoxylzuur, ureum, NHo en COo.

Bij een bacteriesuspensie werd allantoïne, in steriele aqua dest. opgelost, ge-
voegd; na bebroeden op 37° C werd na 2, 4, 6 en 8 uur afgecentrifugeerd
en het gehalte aan ammoniak in de bovenstaande vloeistof werd colori-
metrisch bepaald. .Alleen
M. fortuitum bleek allantoïnase te bevatten en

-ocr page 507-

één stam van M. thamnopheos gaf een zwak positieve reactie, terwijl de
overige stammen van dezelfde bacterie negatief bleken te zijn. In soortgelijke
proeven bleek
M. smegmatis het enige Mycobacterium, dat de enzymen
benzamidase en bamsteenzuuramidase be\\\'atte.

M c.M i 11 e n en K u s h n e r (1959 b i gaven een zeer uitgebreid schema
om de diverse mycobacteriën, \\ooral de saprofieten, van elkaar te kimnen
differentiëren. Zij werkten met 9 verschillende voedingsbodems, diverse
kleuringen, verschillende temperaturen van bebroeden etc., terwijl ook het
gebruik van verschillende organische zuren een onderdeel van de procedure
uitmaakte. Hun indeling loopt niet parallel met die van R u n y o n, omdat
hier de saprofieten en enkele
Nocardia-soorten ook in beschouwing worden
genomen, maar zij slagen er niet in, de groepen van Runyon nog duidelijk
\\ erder te differentiëren.

Ehrlich (1960) geeft een methode, om op snelle wijze de groepen van
Runyon te kunnen differentiëren, met behulp van ketenvorming, neutraal-
rood-reactie en de auraminetest. De snelgroeienden zijn negatief in alle drie
tests; de skotochromogenen en de niet-fotochromogenen zijn neutraalrood-
positief, ketenvoi-ming treedt niet op en de auraminetest verloopt positief.
Hun kolonievorm en -kleur kan voor verdere differentiatie dienen. De foto-
chromogenen zijn in alle drie opzichten positief.

Koch e.a. (1958) adviseren het vloeibare thioglycolaat-medium te ge-
bruiken voor groepsdifferentiatie. De groei van de anonieme stammen in
dit medium is karakteristiek arm en traag, tem\'ijl de fotochromogcnen twee
tot drie maal zo snel groeien als de skotochromogenen (7-21 dagen tegenover
14-42 dagen
voor initiale groei).

Parlett en You mans (1958) maakten gebruik van de gel-diffusie-
precipitatie reacties om de anonieme stammen verder te differentiëren.
Ze vonden, dat de anonieme zuui-vasten, wat betreft de antigeenstructuur,
nauw verwant moeten zijn met de bovine en aviaire stammen. De anonieme
zuui-vasten hebben geen antigenen gemeen met de sajsrofieten.
Wayne (1959) geeft bijzonderheden over de kwantitatieve aspecten van
de neutraalrood-reactie.
Mycobacteriae worden intensief voor-gekleurd met
aangezuurde alkalische neutraalrood en daarna wordt in tijdseenheden be-
paald, hoelang alkali moeten inwerken om ontkleuring te verkrijgen.
M. tuberculosis weerstaat de alkali het langst, daarna komen, in volgorde:
fotochromogcnen,
M. avium, Battay-stammen en skotochromogenen, sapro-
fieten,
M. fortuiturn en Nocardia-soorten. De laatstgenoemden zijn dus het
snelst ontkleurd.

Huppert e.a. (1957 a) geven een ontwcrj) van een detenninatietabel,
die ophoudt, waar het differentiëren van de anonieme stammen zou moeten
beginnen en daarom hier niet verder besproken wordt.
C O s t e r en V i n k (1957) en G o s t e r (1958) differentiëren weinig-viru-
lente tuberculose bacillen van bovine-, saprofitische-, atypische- en BCG-
stammen door ze te injiceren in de voorste oogkamer van het konijn. Hier-
door ontstaan zeer karakteristieke laesies, die in de dissertatie van Coster
uitvoerig worden besproken. Coster kon op deze wijze fotochromogene stam-
men goed onderscheiden van de andere genoemde mycobacteriën.
Juhlin (1960a) bepaalde het stimulerende effect, dat toevoegen van
salicylzuur heeft op het zuurstofmetabolisme van mycobacteriën. Hij be-
])aalde het effect in de respirometer volgens Warburg. Met een manometer
wordt het verloop van de zuurstofconsumptie gevolgd. Het salicylaat-effect

-ocr page 508-

bleek bij anonieme-, aviaire- en saprofieten-stammen gering te zijn, terwijl
bij humane en bovine stammen een duidelijk effect kon worden waarge-
nomen. Het sterkste effect heeft salicylzuurtoevocging op culturen van BCG.
Juhlin (1960b) bepaalde ook het dehydrogenase-effect. Mycobacteriën
hebben het vermogen methyleenblauw te ontkleuren. Hij werkte met bac-
teriesuspensies in Thunberg-buizen, waarbij een methyleenblauwoplossing
werd toegevoegd en de lucht met behulp van een waterstraalluchtpomp
werd onttrokken. Anonieme stammen bleken meestal reeds na 15 minuten
ontkleurd te zijn, humane en bovine stammen meestal binnen 60 minuten,
terwijl BCG-suspensies geen enkele ontkleuring vertoonden na 24 uur.

Enkele veterinaire aspecten.

Francis (1958) vermeldt het isoleren van M. lacticola uit runderuiers,
waarin mastitis aanwezig bleek te zijn. Hij geeft ook aan, dat er uit eenden
atypische stammen zijn geïsoleerd. Eenden en pluimvee bleken resistenter
tegen deze atypische stam te zijn dan tegen
M. avium. De stammen groeiden
traag op Dorset-ei-bodem, de groei was droog en kruimelig en werd door
glycerinetoevoeging versterkt. Opvallend is, dat in een uitgelareid onderzoek
als dat van R o b ij n s (1960) geen anonieme zuurvasten zijn geïsoleerd, ook
niet op
M. avium gelijkende stammen. Ook HuitemaenVanVIoten
(1959) maken geen melding van dergelijke stammen, hoewel Will e.a.
(1957) slechts met behulp van bacteriofagen, waarvoor de op
M. avium
gelijkende stammen wél, en de echte M. avium-%ta.mmen niét gevoelig ble-
ken te zijn, konden uitmaken welke stammen
M. avium, welke avirulente
M. avium en welke anonieme — op M. avium lijkende — stammen waren.
B a u m a n n e.a. (1956) isoleerden zuurvaste mycobacteriën uit omschreven
kazige haarden in de mesenteriale lymfklieren van een varken. Het histo-
logische beeld verschilde van dat van tuberculose \\ an het varken. De zuur-
vasten waren apathogeen voor de kip, de cavia kreeg alleen enkele zwel-
lingen op de injectieplaats, die óf snel teruggingen, óf doorbraken en daarna
snel genazen. Bij intraveneus ingespoten konijnen werden na afmaken enkele
miliaire haardjes in de lever gevonden. De schrijvers vermelden, dat in
1953 5,5% van alle door hen onderzochte varkens tubcrculose-achtige ver-
anderingen in de lymfl<lieren hadden, in 1954 was het percentage 8,5; en
in 1955: 8,9%.

Stöckl en Mathus (1959) karakteriseerden deze drie stammen als
chromogene mycobacteriën, terwijl ze onderling nogal verschilden; één stam
kon namelijk als fotochromogeen herkend worden, terwijl de andere twee tot
de skotochromogenen bleken te behoren.

Verlinde en Bekker kweekten reeds in 1947 een zuurvast staafje uit
op tuberculose lijkende processen van een varken. Het staafje groeide in
3 dagen op de gewone media na overenten; de kleur van de koloniën was
eerst wit, later lichtgeel en de groei was bij 37° C sneller dan bij 22° C,
terwijl bij 45° C geen groei optrad. De stam was pathogeen voor konijn en
cavia, apathogeen voor kip en duif, terwijl bij de hond een lokaal proces
op de injectieplaats ontstond.

Kuslys en Birn (1953^1 isoleerden een zuuivaste saprofiet uit de pla-
centae van aborterende runderen. De bacterie bleek op de gewone media
in 4 a, 5 dagen te groeien, was apathogeen \\ oor proefdieren en de groei werd
door PAS niet geremd.

-ocr page 509-

Van Dorssen (1960) isoleerde uit longen van een kat een zuurvast
microörganisme, dat als
M. microti werd gediagnostiseerd.
Feldman (1960) meent, dat de mogelijkheid bestaat, dat anonieme
mycobacteriën bij het rund een overgevoeligheid voor de diagnostische dosis
tuberculine kunnen veroorzaken.

Freerksen en Lauter bach (1960) lieten kalveren met water of
met melk diverse stammen anonieme mycobacteriën opnemen. 6 kalveren
reageerden positief op bovine tuberculine na het opnemen van fotochromo-
gene stammen. Twee kaheren reageerden positief na opname van
M. for-
tuitum.
De reacties na opname van skotochromogenen waren wisselend.
Schrijvers menen hiermede één van de oorzaken van de aspecifieke reacties
bij tuberculinatie bij het rund op het spoor te zijn.

Uit bovenstaande moge blijken, dat het onderzoek naar anonieme myco-
bacteriën op diergeneeskundig terrein nog nauwelijks is begonnen. In hoe-
verre de anonieme zuur\\\'asten voor de dierenarts van belang zullen blijken
te zijn, is dan ook nog niet te voorspellen, hoewel het mogelijk moet zijn,
nadere studie van deze stammen te maken, \\ooral wat betreft de mogelijk-
heid, dat zij aspecifieke of „valse" positieve reacties op bovine tuberculine
zouden veroorzaken.

S.A.MENVATTING.

In een overzicht over de meer recente Htcratuur betreffende de anonieme myco-
bacteriën wordt een indruk gegeven van het voorkomen van deze stammen bij de
mens, speciaal in Amerika, omdat het onderzoek op dit gebied in de Verenigde Staten
het meest intensief wordt verricht.

De nomenclatuur wordt besproken en theorieën over het zo frequent isoleren van
anonieme stammen wordt gerefereerd. Met behulp van de niacinetcst is het mogelijk,
de humane tuberkelbacil van andere mycobacteriën te differentiëren. Met behulp
van de katalasereactie kunnen INH-resistentc stammen worden onderkend. Met be-
hulp van de nicotinamidasereactie kan men
M. tuberculosis var. bovis onderscheiden
van andere mycobacteriën.

De indeling volgens R >i n y o n geeft de mogelijkheid, de anonieme staminen een-
voudig en overzichtelijk in vier groepen te splitsen, namelijk de fotochromogenen, de
skotochromogenen, de niet-fotochromogenen en de snelgroeiende stammen. De eigen-
schappen van deze groepen stammen worden medegedeeld.

Nadat aandacht is besteed aan enkele andere methodes, die gebruikt zijn om myco-
bacteriën van elkaar te onderscheiden, worden enkele gevallen besproken, waarin
anonieme stammen, of daarmee verwante mycobacteriën, bij dieren werden ge-
ïsoleerd. Daarbij wordt gewezen op de mc^elijkheid, dat anonieme zuurvasten cen
oorzaak zouden kunnen zijn bij aspecifieke reacties van het rund op bovine tuber-
culine.

SUMMARY.

The more recent literature on anonymous mycobacteria is reviewed and an impression
of the incidence of these strains in human individuals, particularly in America, is
given, as studies on the subject are the most intensive in the United States.
The nomenclature is discussed and theories on the frequent isolation of anonymous
strains are reviewed.

The niacin test enables the differentiation between human tubercle bacilli and other
mycobacteria. The catalase test may be used to differentiate between
M. tuberculosis
bovis
and other mycobacteria.

Runyon\'s classification enables a simple and convenient arrangement of the anony-

-ocr page 510-

mous strains in four groups, viz., photochromogenic, scoto-chromogenic, non-photo-
rhromogenic and fast-growing strains. The characteristics of these groups of strains
are described.

.Attention is paid to a number of other methods used to differentiate between myco-
bacteria, and a number of cases are reported, in which anonymous strains or alhed
bacteria were isolated in animals. It is pointed out that anonymous acid-fast bacteria
might be the cause of non-specific reactions to bovine tuberculin in cattle.

RÉSUMÉ.

Dans un aperçu concernant la littérature récente traitant des mycobactéries ano-
nymes, l\'auteur donne une impression de la présence de ces souches chez l\'homme,
particulièrement en Amérique, parce que les recherches dans ce domaine sont faites
le plus intensivement aux Etats Unis.

On traite de la nomenclature et certaines théories concernant l\'isolation si fréquente
de souches anonymes sont citées.

.A l\'aide de l\'expérience avec la niacine il est possible de différencier le bacille de la
tuberculose humaine des autres mycobactéries. A l\'aide de la réaction-katalase l\'on
peut distinguer
M. tuberculosis bovis des autres mycobactéries.

Le classement selon Runyon donne la possibilité de diviser les souches anonymes d\'une
façon simple et bien ordonnée en 4 groupes, notamment les photo-chromogènes, les
skoto-chromogènes, les non-photo-chromogènes et les souches à croissance rapide.
Les qualités de ces groupes de souches sont relatées.

.\\près avoir prêté son attention à quelques autres méthodes dont on s\'est servi pour
différencier les mycobactéries les unes des autres, l\'auteur traite de quelques cas où
les souches anonymes ou des bactéries apparentées furent isolées chez les animaux.
L\'auteur signale la possibilité que les bactéries acidorésistantes anonymes puissent
être une cause des réactions aspécifiques de la bête bovine sur la tubcrculine bovine.

ZUSAMMENFASSUNG.

In einer Übersicht der neueren Literatur betreffs der anonymen Mykobakterien, wird
ein Eindruck von dem Vorkommen dieser Stämme beim Menschen, speziell in Ame-
rika, wiedergegeben, da in Amerika die Untersuchung auf diesem Gebiet am inten-
sivsten verrichtet wird.

Besprochen wird die Nomenklatur und über das so häufige Isolieren anonymer
Stämme wird theoretisiert.

Mittels der Niacinprobe ist es möglich die humane Tuberkelbazille von anderen
Mykobakterien zu differenzieren. Mittels der Katalasereaktion kann man
M. tuber-
culosis bovis
von anderen Mykobakterien unterscheiden.

Die Einteilung nach Runyon ergibt die Möglichkeit anonyme Stämme einfach und
übersichtlich in 4 Gruppen zu verteilen; nämlich in Foto-Ghromogene, Skoto-
Chromogene, Nicht-Foto-Chromogene und schnellwachsende Stämme. Die Eigen-
schaften dieser Gruppen werden aufgezählt.

Nachdem auf einzelne andere Methoden, die zur Unterscheidung von Mykobakterien
benutzt werden, aufmerksam gemacht wird, werden einige Einzelfälle besprochen, bei
denen anonyme Stämme oder admit verwandte Bakterien isoliert wurden beim Tier.
Hierbei wird auf die Möglichkeit hingewiesen, dass anonyme säurebeständige Bak-
terien die Ursache von aspczifischen Reaktionen des Rindes auf Bovintuberkulin sein
können.

LITERATUUR
■An on.: Unidentified Mycobacteria.
Tubercle, 40, 58, (1959).

B a u m a n n, R., K r e n n, E. und L i e b i s c h, H.: Ueber die käsige Lymphknoten-
entzündung der Schweine.
Wien, tierärztl. Wschr., 43, 341, (1956).

-ocr page 511-

Beck, F.: Pulmonary disease due to atypical tubercle bacilli. Amer. Rev. Tub., 80,
738, (1959).

Bell, J. C. and Riemensnider, D. K.: Studies of nontuberculous acid-fast
bacilli recovered from human sources.
Amer. Rev. Tub., 76, 683, (1957).

B o j a 1 i 1, L. F. and C e r b ó n, J.: A comparitive study of non-photochromogcnic
Mycobacteria and Mycobacterium avium.
Amer. Rev. Tub., 81, 382, (I960).

B Ö n i c k e, R.: „Atypische" Tuberkulosebakterien. Beitr. Klin. Tuberkulose, 121,
160, (1959).

Bö nicke, R. und Lisboa, B. P.: Ueber das Vorkommen von Acylamidasen in
Mycobakterien.
Zentralbl. Bakt. I. Orig., 175, 403, (1959).

Bö nicke, R.: Ueber das Vorkommen von Acylamidasen in Mycobakterien, IIL
Zentralbl. Bakt. I. Orig., 178, 186, (1960).

Burrows, B. and Barclay, \\V. R.: On the frequency of acid-fast chromogens
in the gastric juice of nontuberculous patients.
Amer. Rev. Tub., 79, 543, (1959).

Clark, M. E. and Forrest, E.: Growth characteristics of acid-fast microorga-
nisms other than tubercle bacilli in HeLa-cells.
Amer. Rev. Tub., 80, 744, (1959).

Coster, J. F. et Vin k, H. H.: Determination de mycobactéries au moyen de
1\'oeil du lapin.
Ann. Inst. Pasteur, 93, 795, (1957).

Coster, J. F.: Het onderkennen van tuberkelbacteriën. Diss. Utrecht, 1958.

Dorssen, C. A. van: Infectie met Mycobacterium microti bij een kat. Tijdschr.
Diergeneesk.,
85, 404, (1960).

D u r r, F. E., S m i t h, D. W. and .\'V 1 t m a n, D. P.: comparison of the virulence
of various known and atypical mycobacteria for chickens, guinea pigs, hamsters
and mice.
Amer. Rev. Tub., 80, 876, (1959).

Edwards, L. and Palmer, C. E.: Amer. ]. Hyg., 68, 213, (1958).

Edwards, L. and P a Im e r, C. E.: Isolation of "atypical" mycobacteria from
healthy persons.
Arner. Rev. Tub., 80, 747, (1959).

Ehrlich, H.: Rapid identification of mycobacterial colonies. Amer. Rev. Tub.,
81, 218, (1960).

E i d u s, L. und L ä n y i, M.: Die Laboratoriumsdiagnostiek der Tuberkulose. Leip-
zig, 1959.

F e 1 d m a n, W. II.: .\\vian tubercle bacilli and other mycobacteria. Amer. Rev. Tub.,
81, 666, (1960).

Francis, J.: Tuberculosis in animals and man. London, 1958,

Frecrksen, E. und L a u t e r b a c h, D.: Über die Auslösbarkeit von Tuberkulin-
Reaktionen nach Verfütterung atypischer Mykobakterienstamme beim Rind.
Zentralbl. Bakt. I. Orig., 180, 217, (1960).

F r o m a n, S.: tijdens een internationaal symposion te Philadelphia, verslag in
Amer. Rev. Tub., 80, 64, (1959).

F r o m a n, S., S c a m m o n, L., Bogen, E. and M y 1 c s Black, J. P.: A com-
parative study of M. avium and the Battay type of anonymous acid-fast bacillus.
Amer. Rev. Tub., 79, 831, (1959).

Hardy, A. V., Dunbar, F. P., J e f f e r i e s, M. B., Bond, J, O. and
Lewis, A. G.: Bacteriolo.gical and epidcmiogical studies of pulmonary diseases
associated with atypical acid-fast bacilli.
Amer. ]. Publ. Health, 48, 754, (1958).

Hoeven, L. van der. Ruiten, R. and S a r, .A. van der: .An unusual acid-
fast bacillus causing systemic disease and death in a child.
Amer. ]. din. Path.,
29, 433, (1958).

H u i t e m a, H, en Vloten, J. van: Aviaire tuberculose. Tijdschr. Diergeneesk.,
84, 6, (1959).

Huppert, M., Wayne, L. and Juarez ,W.: Procedure of differentiating
between acid-fast microorganisms.
Amer. Rev. Tub., 76, 468, (1957).

Juhlin, L: Methods for the grouping and typing of Mycobacteria.

I. Differentiation of Mycobacteria into M. tuberculosis and anonymous myco-
bacteria.
Acta Path. Scand., 50, 177, (1960 a).

II. Differentiation of Mycobacterium tuberculosis into typus humanis and typus
bovinus.
Acta Path. Scand., 50, 188, (1960 b).

-ocr page 512-

III. Differentiation of anonymous Mycobacteria into groups, subgroups or types.
Acta Path. Scand., 50, 195, (1960 c).
K e 1 t z, H., C o 1 t o n, R. and Lester, W.: A characterisation of atypical acid-
fast bacilli obtained from patients with pulmonary tuberculosis.
Dis. Chest., 34,
368, (1958).

Koch, M. L., Griffin, V. L. and A g o s t i n i, E. E.: The selective activity of
fluid thioglycollate medium for group differentiation of atypical chrompgenic
mycobacteria, Mycobacterium tuberculosis and saprophytic mycobacteria.
Amer.
Rev. Tub.,
77, 356, (1958).
K o n n o, K., K u r z m a n n, R., B i r d, K. T. and S b a r r a, A.: Niacin production
of human tubercle bacilli and atypical acid-fast bacilli.
Amer. Rev. Tub., 77, 669,
(1958).

Konno, K. and S b a r r a, A. J.: Modification of the niacin-test, using Twccn-

albumin liquid medium. Amer. Rev. Tub., 79, 810, (1959).
Konno, K., N a g a y a m a, H. and Oka, S.: Nicotinamidase in Mycobacteria.

Nature, 184, 1743, (1959).
Konno, K., N a g a y a m a, H. and Oka, S.: Differentiation of bovine tubcrcle
bacilli from other mycobacteria by the determination of nicotinamidase activity.
Amer. Rev. Tub., 81, 550, (1960).
K u b i c a, G. P. and P o o 1, G.: An attempt to subgroup the acid-fast bacilli on the
basis of their catalase activities. Samenvatting in
Amer. Rev. Tub., 79, 829, (1959).
K u s 1 y s, A. und B i r n, K.: Zur Frage der säurefesten Saprophyten in den Plazenten

von abortierenden Rindern. Schweiz. Arch. Tierheilk., 95, 123, (1953).
L ä n y i, M.: Zur biochcmischen Differenzierung saprophytärer und atypischer Va-
rianten von Mykobakterien.
Zentralbl. Bakt. I. Orig., 178, 180, (1960).
Lewis, A. G. Jr., D u n b a r, F. P., Lasche, E. M., Bond, J. O., L e r n e r,
E. N., W h a r t o n, D. J., Hard y, A. V. and D a v i e s, R.: Chronic respiratory
disease due to atypical mycobacterial infections.
Amer. Rev. Tub., 80, 188, (1959).
L i n c 11, F. and Norden, A.: Mycobacterium balnci, a new acid-fast bacillus
occurring in swimmingpools and capable of producing skin-lcsion.s in humans.
Acta Path. Scand., suppl. 30, (1954).
M c.M i 1 1 e n, S. and K u s h n e r, D. S.: Atypical acid-fast bacilli. Amer. Rev.

Tub., 79, 829, (1959).
Meissner, G.: Untersuchungen an atypischen Mycobakterien.

I. Vergleichende bakteriologische Untersuchungen zu ihrer Erkennung und
Gruppeneinteilung.
Beitr. klin. Tub., 120, 377, (1959 a).

II. Vergleichende ticrcxperimentelle Untersuchungen zur Frage ihrer Pathoge-
nität und Virulenz.
Beitr. klin. Tub., 121, 365, (1959 b).

M C.Millen, S. and K u s h n c r, D. S.: Atypical acid-fast bacilli. An expanded

scheme. Amer. Rev. Tub., 80, 434, (1959 b).
P a r 1 e 11, R. C. and Y o u m a n s, G. P.; Antigenic relationships between 98 strains
of mycobacteria using gel-diffusion precipitation techniques.
Amer. Rev. Tub., 77,
450, (1958).

Pinner, M.: Atypical acid-fast microorganisms from human beings. Amer. Rev.

Tub., 32, 424, (1935).
P r i s s e c k, F. H. and M a s s o n, A. M.: Yellow pigmented pathogenic myco-
bacteria from cervical lymphadenitis.
Canad. ]. Microbiol., 3, 91, (1957).
R e p o r t of the Committee on Microbiology. Dis. Chest., 36, 333, (1959).
R o b ij n s, K. G.: Het voorkomen van aviaire tubcrculose in Zeeland en de invloed

hiervan op dc rundertuberculosebcstrijding. Diss. Utrecht, 1960.
Runyon, E. H.: Source of scotochromogens.
Amer. Rev. Tub., 80, 277, (1959).
Runyon, E. H., S e 1 i n, M. J. and H a r r i s, H. W.: Distinguishing mycobacteria

by the niacin-test. Amer. Rev. Tub., 79, 663, (1959).
Sc h w e iger, O., Roman, E. and Soos, I.: Studies on the catalase enzyme of

mycobacteria. Amer. Rev. Tub., 77, 146, (1958).
S h c p a r d, C. C.: Behaviour of the "atypical" mycobacteria in HeLa cells. Amer.
Rev. Tub.,
77, 968, (1958).

-ocr page 513-

s t O c k 1, W, und M a t h u s, H. ; Charakterisierung der aus Schweinelymphknoten
isolierten säurefeste Keimen als atypische chromogen Mykobakterien.
Mschr. Tier-
heilk.,
11, 73, (1959).

Stonebrink, B.: Een nieuwe voedingsbodem voor Mycobacterium tuberculosis.
Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1055, (1961).

T a r s h i s, M. S.: Unclassified mycobacteria from human sources. Amer. Rev. Tub.,
81, 426, (1960).

V e r 1 i n d e, J. D. en B c k k e r, J. H.: Een zuurvaste bacterie, gekweekt uit een
op aviaire tuberculose gelijkende ziekte bij het varken.
Tijdschr. Diergeneesk., 72,
313, (1947).

V i a 1 1 i c r, J. et A u g a g n e u r, J. : Test de la niacine et identification des Myco-
bactéries.
C.R. Soc. Biol., 153, 1798, (1959).

V i a 11 i e r, J. et C a y r é, R. M. : Sur les caractères antigéniques de Mycobactéries
non pathogenes.
C.R. Soc. Biol., 153, 1031, (1959).

Wayne, L. G., K r a s n o w, I. and Huppert, M. : Characterization of atypical
mycobacteria by means of the microcolonial test.
Amer. Rev. Tub., 76, 451, (1957).

Wayne, L. G.: Quantitative aspects of neutral red reactions of typical and
"atypical" mycobacteria.
Amer. Rev. Tub., 79, 526, (1959).

Will, D. W., F r o m a n, S., K r a s n o w, I. and Bogen, E. : Cultural characte-
ristics and drug and bacteriophage resistance of avian tubercle bacilli.
Amer. Rev.
Tub.,
76, 435, (1957).

Coöperatieve biggenfokkerij in Denemarken.

Een groep van 40 varkensmcstcrs in dc omgeving van Slenning (Jutland) heeft cen
coöperatieve biggenfokkerij opgericht met het doel, dc leden goed uitgangsmateriaal
te leveren. Daar de biggenprijzen op Jutland hoger zijn dan op de Deense eilanden,
worden regelmatig biggen naar Jutland verhandeld, waarvan herkomst en kwaliteit
deze mesters weinig vertrouwen inboc zemelen. De gemiddelde prijs voor een big van
18-20 kg is in Denemarken ± f 50,-. Dc deelnemers aan deze coöperatie mesten
jaarlijks elk 100-250 varkens; één lid levert jaarlijks ± 1000 varkens af.
Het project kost zonder de aan te kopen fokzeugenstapel, ongeveer 750.000 Deense
Kronen (± f 400.000,-). De totale kosten zullen ongeveer 1,5 miljoen Deense Kronen
bedragen (±f 800.000,-).

Men heeft cen bedrijfje van 9,6 ha aangekocht, waarop thans de nieuwe stal en een
woning voor het personeel worden gebouwd. Er komen in het T-vormigc gebouw
80 hokken voor zeugen met biggen, 32 hokken voor in totaal 300 biggen en 24 hok-
ken voor drachtige zeugen (5 per hok). Men verwacht 3000 a 3500 biggen per jaar
te produceren.

Dc biggen zullen op een verkoping voor dc leden worden verkocht. Als de biedingen
van de leden een vooraf vastgestelde minimumprijs niet halen, gaan ze naar dc
markt. Voor het geval er verliezen geleden worden, zullen deze als volgt op de leden
worden verhaald: 50% gelijk verdeeld over alle leden en de resterende 50% ver-
deeld evenredig naar het aantal gekochte biggen in de laatste 5 jaar.
De eventuele winst van deze onderneming wordt onder de leden verdeeld in even-
redigheid met hun omzet.

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 50, (1962).

Witte Leghorn.

De populariteit van dit (sinds 1900) Ic.gras bij uitstek, begint weer te groeien. Dc
Nederlandse kippenstapel bsetond in 1937 voor ruim 82% uil W.L. Dit cijfer daalde
tot 13% in 1955 en bedraagt thans weer plm. 30%.

Pluimveepers, XVI, 807, (1961).

-ocr page 514-

UIT HET BUITENLAND

Does Sweating Disease occur in dogs and pigs
on Aruba, Netherland Antilles?

by paul sutmolleri)

From the Institute for Tropical and Protozoan Diseases,
Veterinary Faculty, State University, Utrecht, The Nether-
lands.

Introduction

The island of Aruba in the Caribbean Sea is a paradise not only for
the tourist, but also for the veterinai-y investigator. In a short period
covering the years 1953-1956 a \\ariety of interesting obsenations were
made of which the following can be mentioned: melioidosis in goats and
pigs (S u t m o 1 1 e r, K r a n e v e 1 d and Van der Schaaf, 1957b);
Cryptococcus neoformans infections in sheep and goats (Sutmoller
and P o e 1 m a, 1957c); a haul of 32
Salmonella types in only a few months
(Sutmoller and Kampelmacher, 1957a) ; and the first recogni-
tion of
Ehrlichia canis infection in the Western hemisphere combined with
the finding of
Bahe.da canis, Hepatozoon canis and Toxoplasma gondii
(Bool and Sutmoller, 1957).

Observations on dogs and pigs.

A very fascinating syndrom of which the cause has so far remained only a
speculation was seen in dogs and pigs. The disease was characterized by a
very typical lesion of the skin; the hairs could be j)ulled out \\ei7 easily and
came off in titfts with the epidennis attached. The e.xposed imderlaying
surface was slightly red, witii liaemorrhagics, but did not bleed.
The dog shown in ])icture 1 was the first animal seen with this ty])e of
lesion on various places of the skin. The cars, for instance, were completely
depilated. The first imjiression was that someone had thrown a bucketful
of boiling water over it, which had caused its immediate death.
Fiuther inspection showed that over nearly the whole body the hairs and
epidermis could he removed very easily. The epithelium of the whole surface
of the tongue was separattxl from the underlaying tissue and was ruptiu\'cd
on one place. The same type of lesion was found in other parts of the mouth.

A more common case is presented by the dog in picture 2. This animal was
a bit listless for a few days and showed a progressive eczema. Before dying,
the hairs could be pulled out with the epidermis attached on several places
(see arrows in the picture) and the ears were depilated.

In other dogs, particulaiy in those breeds with hanging ears, such as Spa-
niels, the most striking early symptom was the constant dri])ping of a serous
liquid from the car points. Most of such animals died shortly after showing
this first symptom, in spite of all treatment to prevent dehydration. When
the disease ran a somewhat longer course, the characteristic skin lesions
developed, usually starting with the ears.

Research Officer W.H.O., Rio de Janeiro (Brasil), former Director of the Vete-
rinary\' Service on .Aruba (Neth. Antilles).

-ocr page 515-

Such cases as nientioni-d above demonstrated tlie most typical features of
the syndrom but several intennediate stages existed and dogs were also seen
that recovered spontaneously from the disease.

The post-mortem examinations revealed that more or less extensive hae-
morrhages had occiu-red in the thoracic and abdominal organs and serous
membranes. Generally there was a degeneration of the parenchymatous or-
gans and a slight splenomegaly. Enteritis sometimes existed. In interpreting
the post-mortem alterations we have to keep in mind, however, that in these
dogs micro-organisms could often be found such as mentioned in the intro-
duction.

-ocr page 516-
-ocr page 517-

That the disease was probably not confined only to dogs became clear when
three pigs were presented for examination at the Veterinary Ser/ice of
Aruba. Two of these pigs had already died and lesions of the skin resembled
exactly those seen in the dogs: the epidermis was or could be removed on
many spots, together with the haii-s. The surface exposed in this way was
red but not bleeding. .Apart from the skin, the epithelium of the nasal cavity
appeared affected. It was very hyperaemic and two of the animals, a dead
and the living one, showed a bloody discharge from the nose due to the loss
of the superficial epithelial layer.

Tiie body temperature of the living pig was 40.8° C. Post-mortem exami-
nations did not reveal many abnormalities: only a slight sjjlenomegaly.

At the time, several attempts were made to detect the cause of the disease.
These included cultural and toxicological examinations and the inoculation
of small laboratory animals, dogs, and pigs with blood or suspensions of
organs or ticks from diseased animals. However, none of these trials resulted
in the production of the typical skin lesions.

Considering the possible causes of the disease we may think in the first place
of sweating disease, which is fairly widespread in cattle, particularly in young
calves, in the tropical and subtropical regions of South Africa (H e n n i n g,
1956).

According to N e i t •/, (1959), summarizing the present state of our know-
ledge of sweating disease in a paper presented at the Fourth Meeting of the
Inter-African Advisoiy Committee on Epizootic Diseases (I.A.C.E.D.) in
Dakar in May, 1957, sweating disease is a percute, acute, subacute or mild,
tickborne toxicosis, transmitted by some strains of
Hyalomma transiens.
The same investigator also showed sheep, goats and pigs to be susceptible.
He states that in calves the onset of the disease is generally sudden, usually
with a high temperature. The animals appear dull with drooping ears and
staring coat. A moist eczema may appear after a few days. The skin is
clammy with the hair matted and later, drops of exudate appear on the tips
of the hair, which symptom has given the disease its name. Over the affected
skin the hair can be pulled out very easily. It comes off in tufts with the
ei^idermis attached and leaves a red but not bleeding surface. Death may
take place at this stage of the di.sease.

Neitz (1959") also mentions as symptoms of the disease in pigs: hyper-
thermia for three to five days, hyperaemia of the visible mucous membranes,
skin and coronets of the claws. A very moderate eczema may be seen in
the axilla and groin. The epidermis, on the ventral surface of the chest and
belly and on the snout, can be removed leaving a red but not bleeding sur-
face.

Comparing the symptoms of sweating disease as occurring in South Africa
with those of the disease obser\\ed on Aruba, there appears to be a strong
clinical resemblance and, though scientific proof is lacking, this allows us
to think at least of the possibility that sweating disease has occurred on this
island. The object of this publication is to indicate this interesting
possibility.

SUMMARY.

The author presents the possibihty of the occurrence of sweating disease in young
dogs and pigs on Aruba, one of the islands of the Netherland Antilles. The evidence
is based on clinical observation.

-ocr page 518-

Dc schrijver stelt, op grond van klinische waarneming, de mogelijkheid van het voor-
komen van „sweating discase" bij jonge honden en varkens op Aruba.

RÉSUMÉ.

L\'auteur présente, à base des observations cliniques, la possibilité que „sweating

disease" se trouve à Aruba (les Antilles) chez des jeunes chiens et des porcs.

ZUSAMMENFASSUNG.

Verfasser achtet es auf Grund klinischer Beobachtungen möglich, dasz „Sweating

disease" auf Aruba vorkommt bei jungen Hunden und Schwcinen.

REFERENCES

Bool, P. H. and Sutmöller, P.; Ehrlichia canis infections in Dogs on Aruba
(Netherland Antilles), ƒ.
Am. vet. med. Ass., 130, 418, (1957).

Henning, M. W. : Animal Diseases in South Africa. Third Edition. S. Afr. Central
News Agency Ltd. (1956).

Sutmöller, P. and Kampelmacher, E. H.: Salmonella infections of ani-
mals on Aruba (Netherland Antilles).
Antoni van Leeuwenhoek, 23, 207, (1957a).

Sutmöller, P., K r a n e v e 1 d, F. C. and Schaaf, A. van der: Melioidosis
(pseudo-malleus) in sheep, goats and pigs on Aruba (Netherland .Antilles).
]. Am.
vet. med. Ass.,
130, 415, (1957b).

Sutmöller, P. and P o e 1 m a, F. G.: Cryptococcus neoformans infection (toru-
losis) of goats in the Leeward Islands region.
West Indian med. ]., 6, 225,
(1957 c).

N e i t z, W. O. : Sweating sickness: The present state of our knowledge. Onderste-
poort ]. vet. Res.,
28, /, (1959).

Het tijdstip van leggen in verband met de verlichting.

Kippen, die onder nonnalc omstandigheden gehouden worden, leggen de eieren
hoofdzakelijk in dc uren van daglicht. Worden ze echter met behulp van kunstlicht
24 uur per dag verlieht, dan worden de eieren in het algemeen gedurende het gehele
etmaal gelegd. In sommige gevallen cchter, beschreven in de literatuur, was dit niet
het geval cn werd er alleen geproduceerd in de tijd waarin normaal ook geprodu-
ceerd werd, dus tijdens de werkelijke dag.

Door de onderzoekers die dit rapporteerden, werd echter dc veronderstelling geuit
dat bepaalde geluiden, die van buitenaf het hok binnendrongen, de kippen toch nog
ht gevoel gaven van „dag" en „nacht". Deze veronderstelling wordt gestaafd door
de resultaten van een proef, waarbij legkippen in een licht- en geluiddicht hok wer-
den gehouden. Bij deze proef werden de dieren eerst onderworpen aan cen licht-
schcma van 14 uur licht, afgewisseld met 10 minuten duisternis. Alle eieren werden
in de lichtpcriode gelegd. Daarna werd er voortdurend verlicht, terwijl tevens steeds
de radio speelde om eventueel toch nog binnentredende geluiden te overstemmen.
De eieren werden nu gedurende het gehele etmaal geproduceerd. Toen daarna het
geluid wegviel, veranderde het produktieprogramma niet. Terugkeer tot het oude
vcrlichtingsschema echter had tot gevolg, dat binnen 4 dagen de eieren weer tijdens
de lichtperioden gelegd werden.

De continue verlichting scheen geen effect te hebben op het aantal eieren per cyclus,
maar wel nam de tijd tussen de eieren van 1 cyclus toe.

Veeteelt- en Zuivelberichten, iv, 464, (1961).

-ocr page 519-

REFERATEN

Bacferiële- en virusziekfen

\\ LEKZIEKTE AXTILICHAMEN IN COLOSTRUM VAN ZEUGEN.

W e 11 m a n n, G., S c h w i e t z c r, C. H. und L i c b k c, H.: Beobachtungen über
die untcrschiedHche Fähigkeit von Sauen Antikörper mit der Kolostralmilch zu
übertragen.
Zb/. Bakt. I Orig., 183, 2/7, (1961).

Het varken heeft een voor antilichamen niet doorlaatbare placenta. Deze moeten
dus post partum met het colostrum worden doorgegeven. Het bleek dat in het alge-
meen de titer van het colostrum hoger was, dan van het bloedserum, maar bij som-
mige zeugen was de titer van het colostrum lager. Het laat zich begrijpen, dat in
die gevallen de biggen veel minder antilichamen kunnen opnemen, en er slechts een
kort durende passieve immuniteit wordt verworven. Dergelijke zeugen produceren
ook na experimentele infectie minder antilichamen dan andere.

C. A. van Dorssen.

RABIES ANTILICHAMEN IN COLOSTRUM VAN GEËNTE DIEREN.

Williams, H. E.: Colostral antibody to rabies in cattle vaccinated with H.E.P.
Flury Strain of the virus.
Amer. J. vet. lies., 22, 902, (1961).

Indien runderen tegen rabies geënt worden met het H.E.P. {= high egg passage)
Flury vaccin vormen zij antilichamen, die door een virusneutralisatietest, waarbij
mengsels van sera en rabiesvirus bij muizen worden ingespoten, zijn aan te tonen.
Het bleek Williams, dat deze antilichamen met het colostrum aan het kalf wer-
den medegegeven. Deze antilichamen bleven ongeveer zes maanden aanwezig.

C. A, van Dorssen.

VERWANTSCHAP TUSSEN RUNDERPEST- EN HONDEZIEKTEVTRLIS.

White, G., Simpson, Ruth M. and Scott, G. R.: .\\n antigenic relationship
between the viru.ses of bovine rinderpest and canine distemper.
Immunulogy, 4, 203,
(1961).

In 1957 namen Pol ding en Simpson in Oost-Afrika waar, dat hondeziekte
zelden voorkomt in streken waar runderpest endemisch is. Deze waarneming was de
aanleiding tot nadere ondcrzcK\'kingen betreffende de immunologische verwantschap
tussen deze beide virussen.

Het bleek dat honden en fretten door vaccinatie met runderpestvaccin beschermd
konden worden tegen hondeziekte. Omgekeerd verkregen met hondczicktevirus ge-
infecteerde kalveren een zekere mate van weerstand tegen runderpest. Om deze
kruisimmuniteit op te wekken schijnt het wel noodzakelijk te zijn volvirulente of
slechts in geringe mate verzwakte virusstammen te gebruiken.

•Aangezien de immunologische verwantschap tussen mazelen en hondczickte bekend
is; de groei-eigenschappcn van het runderpestvirus in celculturen overeenkomsten
vertonen met die van hondczickte en mazelen, en bij kinderen het aanwezig zijn van
antilichamen tegen hondczickte een hoge correlatie met een voorgeschiedenis van
mazelen toont, lag het voor de hand dat ook naar een dergelijke correlatie tussen
runderpest en mazelen gezocht zou worden.

Er zijn dan ook aanwijzingen verkregen dat bij de mens het voorkomen van rundcr-
pestantilichamen gebonden is aan een voorafgaande mazeleninfcctic (Plowright
en Ferris, 1960).

De agargeldiffusietechnick, welke reeds eerder voor de bestudering van deze virussen
afzonderlijk geschikt bleek, werd gebruikt om de antigenc verwantschap van het
runderpestvirus en het hondczicktevirus nader te onderzoeken.

Er kon een nauwe verwantschap tussen de beide precipiterende antigenen worden
aangetoond.

Nathans.

-ocr page 520-

Kunstmatige inseminatie

DE BEWEGING VAN STIERESPERMATOZOIDEN.

Blokhuis, E. W. M.: Optical investigations on the movement of bull sperma-
tozoa.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
Wanneer men een verdund ejaculaat met de donkerveld microscoop be-
kijkt, dan ziet men de spermiën oplichten, wanneer zij bepaalde posities t.o.v. de
microscoop innemen. Door analyse van deze lichteffecten, waarbij nog gebruik wordt
gemaakt van een filter, dat in één helft groen en in de andere helft rood licht door-
laat, is vastgesteld dat de spermiekop steeds roteert en wel tegen de wijzers van
de klok in, van achteren bezien. De beweging van de staart is ingewikkelder. Zij is
de resultante van een rotatie en een trilling. Wanneer het ejaculaat ouder wordt,
verandert het bewegingstype.

M. F. Kramer.

B.-SiCTERlELE WERKING VAN ANTIBIOTICA OP \\ IBRIO FETUS.

Elliott, F. I., Murphy, D. M. and B a r 11 e 11, D. E.; The use of polymyxin
B sulfate with dihydrostreptomycin and penicillin for the control of vibrio fetus in
a frozen semen process.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren",
Scheveningen, 1961.

Twaalf antibiotica zijn in waterige oplossingen getest op hun bactericide werking t.o.v.
Vibrio fetus. Polymyxine blijkt in dit milieu het meest effectief te zijn, hoewel dit
effect grotendeels verloren gaat bij aanwezigheid van eigeel of melk. Een combinatie
van polymyxin, penicilline en streptomycine werkt in dit milieu echter wel goed.
Indien het verdunde sperma voor het afkoelen gedurende een half uur bij 37° C
wordt bewaard (betere werking van de antibiotica) geeft dit toch geen verhoging
van de fertiliteit.

Het voor het bacteriologisch onderzoek benodigde materiaal is verkregen, door ver-
dund sperma te centrifugeren en vervolgens de nog aanwezige restanten antibiotica in
ten minste twee keer uit het residu te wassen.

ƒ. Hendrikse.

Parasitaire-, protozoaire- en tropische ziekten

RUNDERVIBRIONEN EN ANTIBIOTICUM GEVOELIGHEID.

1. P 1 a s t r i d g e, W. N.: Antibiotic sensitivity of bovine vibrios. Am. J. vet. Res.,
22, 864, (1961).

IL P 1 a s t r i d g e, W. N.: Antibiotic Mediums for the Isolation of Vibrios from

Bull Semen. Am. J. vet. Res., 22, 867, (1961).
I. Plastridge onderzocht de gevoeligheid voor antibiotica van dc pathogene
Vibrio fetus en de apathogene Vibrio bubulus in verschillende cultuurmedia; n.1.
thiolagar en bloedagar om tenslotte tot een geschikt medium voor differentiatie te
komen.

Hierbij bleek dat de apathogene Vibrio bubulus op bloedagar resistenter was voor
novobiocine en dihydrostreptomycine dan
Vibrio fetus en gevoeliger dan deze voor
bacitracine, peniciUine en polymyxcine B.

Het verschil in gevoeligheid t.o.v. novobiocine in bloedagar bleek voldoende te zijn
om beide microörganismen te onderscheiden.

IL Spermamonsters van stieren werden geënt op bloedagar, op bloedagar met baci-
tracine en op bloedagar met novobiocine en met beide.

De antibiotica remden de groei van verschillende verontreinigende bacteriën af. Zij
waren echter geen van beiden in staat de groei van
Pseudomonas aeruginosa en van
Proteus vulgaris te verhinderen, hoewel de laatste minder neiging tot zwermen ver-
toonde.

-ocr page 521-

Bij positieve spermamonsters was het percentage vibrio-achtige kolonies, dat Vibrio
fetus
bleek te zijn, 16,2% op blocdagar, 52,6% op bacitracine medium, 43,8% op
novobiocine medium en 66,1% op bacitracine-novotracine blocdagar. Dit laatste
medium bleek dus verreweg het beste.

C. A. van Dorssen.

P.-\\RAS1TAIRE ZIEKTEN BIJ HET RUND IN BELGIË.

C O 11 e 1 e e r, C.: Le diagnostic et la frequence des parasitoses bovines en Belgique.
Ann. Med. Vet., 105, 266, (1961).

C O t t e 1 e e r geeft een overzicht van het voorkomen van parasitaire ziekten bij het
rund van juli
1960 tot juli 1961 en vermeldt daarbij in het kort de gebruikte me-
thoden van onderzoek.

Het procentuele voorkomen van enkele aandoeningen is als volgt: trichostrongylose/
strongylose 46, longwormziekte 4,8, leverbotziekte 25,3, monieziose 6,6, schurft 30,4,
luizeninfectie 25, coccidiose 4,7 en huidschimmelinfectie 8.

(Men dient bij de percentages voor trichostrongylose en coccidiose te bedenken, dat
slechts die bevindingen meegeteld zijn, waarbij meer dan een bepaald aantal eieren
resp. oocysten gevonden werd. Ref.).

ƒ. Jansen Jr.

LEPTOSPIRA POi\\/OAr-4-INFECTIES BIJ VLEESKEURINGSBEAMBTEN IN
DE V.S.

T O b i e, J. E. and M c C u 11 o u g h, N. B.: Serologic Evidence of Leptospira po-
mona Infections in Meat Inspectors.
J. Am. vet. med. Ass., 138, 434, (1961).
Sinds in 1944 twee gevallen van L. /jomona-infectie bij runderen in de V.S. werden
gerapporteerd, zijn verschillende publikaties aan deze kwestie gewijd,
Bryan meldde in 1954 dat van een serologisch onderzochte groep runderen 11,2%
een
L. /;omona-infectie had doorstaan, terwijl Burnstein en Baker in dat-
zelfde jaar voor een groep varkens het percentage zelfs als 22 aangaven. Sinds 1950
is ook bekend dat er een hoge correlatie is tussen L.
pomona-ütcrs. bij de mens en een
contact van de mens met runderen en varkens.

Nadat reeds verschillende onderzoekingen waren gedaan naar L. /»omona-titers en in-
fecties bij dierenartsen en slachthuispersoneel, waarbij betrekkelijk hoge percentages
werden aangetoond, hebben de schrijvers nu een groep van 33 dierenartsen en 213
„keurmeesters" serologisch onderzocht.

336 Patiënten uit ziekenhuizen, met symptomen van koorts van onbekende oorsprong
of geelzucht fungeerden als controlegroep. Een uitgebreide beschrijving van dc ge-
bruikte agglutinatie-lysis-test wordt gegeven; het bereiden van een goed anti,geen
is niet eenvoudig en vereist veel zorg.

Van de resultaten kunnen de vol.gende percentages positieve titers worden vermeld,
rcsp. voor de proefgroep en de controlegroep (titer 1:10 of hoger is positief) :
L. pojnona: 11,3 tegen 0,3%

L. icterohaemorrhagica: 2,0 tegen 1,3%

L. autumnalis 1,2 tegen O %

L. canieola O tegen 0,3%

Van de 5 proefpersonen met een L. icterohaemorrhagica-Utcr hadden er 4 ook een
titer voor
L. pomona; de 3 met een L. autumnalis-tiu-r waren ook positief voor
L. pomona.

Van de proefgroep vertoonde 7,7% een titer van 1:100 of hoger t.o.v. L. pomona,
van de controlegroep slechts 0,3%.

Van de po.sitief reagerende personen kon in de meeste gevallen niet nage,gaan wor-
den, wanneer ze waren besmet; nooit was de diagnose leptospiro.se, aseptische me-
ningitis of een infectieuze oogaandoening bij hen gesteld. Slechts drie maal werd
melding gemaakt van geelzucht, die minstens één jaar voor het onderzoek was waar-
genomen; eenmaal werd een conjunctivitis, twee weken voor de proef, gesignaleerd.

Van Logtestijn.

-ocr page 522-

ISOSPORA HOMINIS BIJ DE MENS.

K o p e r b e r g, Ph. L., R ij p s t r a, C. en S w e 11 e n g r c b e 1, Prof. Dr. N. H.:
Isospora hominis, een onbelangrijke, maar ongewone darmparasiet in de mens.
Ned. Tijdschr. Geneesk., 104, 579, (1961).

Bij een man, die al jaren lang buikklachten had met intermitterende diarree werc
lambliasis gevonden. Na toediening van mecaprine bleven cysten in de ontlasting,
niet van lambliasis, maar van
Isospora hominis (coccidiën, behorende tot de sporo-
zoa) die ook bij honden voorkomt. De sporocysten van
Isospora hominis komen enkel-
voudig of in paren in dc ontlasting voor.
 ]. 11. S.

COCCIDIOSE BIJ DE MENS.

Laarman, Dr. J. J. en v.d. S 1 i k-v. d. Vee n, J. V.: Coccidiose bij de mens in
Nederland.
Ned. Tijdschr. Geneesk., 104, 1731, (1961).

Infectie van de mens vindt plaats door per os opgenomen oöcysten, waaruit de
sporozoieten \\rij komen.

Isospora belli parasiteert in het epitheel, Isospora hominis in de lamina propria van
het slijmvlies van de dunne darm, waardoor dc sporocyten van
Isospora hominis
zelden in dc ontlasting voorkomen.

Beschreven wordt cen jongen van zeventien jaar, afkomstig van Java, besmet met
Ancylostoma duodenale en Strongyloides stercoralis, in wiens ontlasting een sporo-
cyste werd gevonden. Hij klaagde over
Urticaria, Quinckc-ocdcem en moeheid. Hij
had cen eosinofilie van 15%. Na dc eerste keer is het in een observatieperiode van
achttien maanden zelden gelukt sporocysten te vinden, ondanks dc concentratie-
methode met flottatie in 33% ZnSO-i-oplossing.

In faeces van veertig personen zonder buikklachten, behorende tot twintig gezinnen,
vonden schrijvers vijfmaal
Isospora hominis, waarvan twee bij huisgenoten van de
beschreven patiënt en twee bij cen echtpaar.

Bij zeven personen met buikklachten werd de verwachte lambliasis niet gevonden,
maar tweemaal
Isospora hominis.

Schrijvers vonden dus bij achtenveertig personen achtmaal Isospora hominis, van deze
acht personen kwamen zes uit de tropen.

In de weefselbrij van de submucosa van darmen van zeventien obducties vonden zij
vijfmaal sporocysten van
Isospora hominis.

Schrijvers houden rekening met de mogelijkheid van het bestaan van een infectie mi-t
Isospora hominis, als bij chronische vage darmklachten bij herhaald onderzo<k geen
lambliasis of amoeben worden gevonden.

Bij honden komen infecties met Isospora bigemina veelvuldig voor.

/. H. S.

Verloskunde, gynaecologie en steriliteif

DOOR SCHIMMELS \\ EROORZA.\\KTE ABORTUS.

u s t w i c k, P. K. C. and Venn, J. A. J.: Mycotic abortion in England and
Wales 1954-1960.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheve-
ningen, 1961.

In bijna 10% van de abortusgcvallen kon cen schimmel als oorzaak worden aan-
getoond. In 64% van de positieve gevallen is
Aspergillus fumigatus gevonden, in 75%
kwam hij met andere verwante soorten voor. Door een verbeterde diagnostiek is elk
jaar in meer gevallen deze schimmel aangetoond. Het onderzoek kan het best ge-
schieden met behulp van de placenta en de foetus (maaginhoud en huiddefecten).
Daar de schimmel spoedig kan afstcr\\\'en is cen negatief cultureel onderzoek niet altijd
bewijzend, maar door een direct microscopisch onderzoek kan deze moeilijkheid wor-
den ondervangen. Percentagegewijs komen de meeste gevallen van abortus in de
maanden november tot april en bij cen draagtijd van 7-8 maanden voor.

J. Hendrikse.

-ocr page 523-

DE JODIUM-BEHANDELING BIJ OPBREKENDE RUNDEREN.

M c D O n a ld, R. J., McKay, G. W. and Thomson, J. D. (Canada): The
Use of organic Iodine in de treatment of repeat breeder cows.
Rapport IVe Int.
Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.

Schrijvers zijn verbonden aan het grootste K.I.-centrum in Canada, waardoor zij in
staat waren gedurende de laatste 14 jaren een groot aantal gevallen van de z.g.
„repeat breeder" te onderzoeken en te behandelen,

(Onder „repeat breeder" kan men verstaan een rund, welke bij herhaling opbreekt
zonder dat bij dit dier klinische afwijkingen worden vastgesteld, Ref.) ,

Gedurende de laatste 14 jaren werd door schrijvers hoofdzakelijk een keuze gemaakt
uit de volgende behandelingen.

a. Wijziging van de bronstcyclus door het uitdrukken van het corpus luteum halver-
wege de cyclus.

b. Intraveneuze toediening van ascorbine-zuur.

c. Intraüteriene infusies van diverse antiseptica en antibiotica.

d. Parenterale toediening van vooral ovulatie stimulerende hormonen.
Uiteindelijk werd echter niet de indruk gekregen dat bovenstaande werkwijzen be-
tere resultaten afwierpen dan theoretisch mocht worden verwacht, indien één of
twee bronstpcrioden werden overgeslagen.

In de laatste jaren zijn in Amerika preparaten op de markt gebracht, welke
„ethylenediamine dihydriodidc" bevatten, gewoonlijk aangeduid als organisch jodium.
Deze preparaten, in poedervorm, kunnen per os worden toegediend.
Schrijvers hebben dit organisch jodium gedurende de laatste 7 jaren toegepast bij een
groot aantal „repeat breeder". liet poeder werd door de eigenaar 2 maal per dag
toegediend gedurende dc laatste 8 ä 10 dagen vóór de eerstvolgende oestrus, tijdens
welke het betreffende rund werd geïnscmineerd.

(Opgemerkt zij hier, dat de eigenaar verzocht werd bij het opbreken van een rund
deze oestrus over te slaan om ongeveer 12 dagen later met het verstrekken van het
poeder te beginnen. Dit betekende dus steeds, dat het rund gedurende één oestrus
rust werd gegeven, waardoor de uiteindelijk bereikte resultaten mogelijk ook gunstig
zijn beïnvloed. Ref.)

In 1036 gevallen van „repeat breeder" werden na de jodiunibehandeling na één
inseminaüc 608 dieren werkelijk drachtig, hetgeen neerkomt op 58%. Na 2 of meer
inseminaties na de behandeling werd tenslotte ruim 75% der dieren drachtig.
Naar Sehr, mening zouden deze percentages nog gunstiger kunnen zijn, daar in een
aantal gevallen het poeder door de dieren werd geweigerd. Voorts verwaarloosden
enkele eigenaren dc verstrekte instructies, terwijl ook in enkele gevallen de oestrus,
volgende op de behandeling, werd gemist. Ook bleken enkele runderen verschijnselen
van jodiumvergiftiging te vertonen.

Sehr, zagen voorheen bij „repeat breeder" na 3 inseminaties (zonder behandeling)
minder dan 50% drachtig worden. Daar dit percentage werd gebaseerd op de z.g.
„non-returns" na 60-90 dagen, zal het werkelijke drachtigheidspercentage nog be-
duidend lager zijn geweest.

Sehr, zijn derhalve van oordeel dat in het gebied waar zij werken (grote meren van
Ontario) en waarvan bekend is, dat daar jodiumgebrek heerst, hoewel klinisch zelden
cen jodiumdcficiëntie bij runderen werd geconstateerd, het organisch jodium cen
waardevol hulpmiddel is bij dc behandeling van de „repeat breeder".
Zij opperen de gedachte dat door de grotere schildklicractiviteit dc vorming van
gonadotrope hormonen door de hypofysevoorkwab wordt gestimuleerd, terwijl tevens
een verhoogde secretie tot stand zou komen van de uterine klieren. Hierdoor zou
het milieu in de uterus gunstiger zijn voor de ontwikkeling van het embryo, zodat
de verbetering der resultaten mogelijk vooral moet worden toegeschreven aan een
verminderde cmbrj\'onale sterfte.

ƒ. Hofman.

-ocr page 524-

Voedingsmiddelenhygiëne

LISTERIA BIJ EEN SLACHTVARKEN.

Scholz, H. D.: Nachweis einer Listerieninfcktion bei einem Schlachtschwein an-
lässlich der bakteriologischen Fleischuntersuchung.
Ber/. Münch, tierärztl. Wschr.,
74, 152, (1961).

Bij bacteriologisch onderzoek van een slachtvarken nam de schrijver uit nieren en
nierlymfklieren reeds na 18 uur bebroeden op gewone agar veel kleine kolonies waar,
die bij nader biochemisch en serologisch onderzoek als
Listeria werden gedetermineerd.
Alle andere organen, spieren, lymfklieren en hersenen waren vrij van
Listeria.
Het varken was een „achterblijver" zonder speciale anamnese. Bij sectie werden
leverdegeneratie en algemene Icterus geconstateerd. In de uier werden abcessen ge-
vonden, waaruit streptokokken gekweekt werden. Er waren macroscopisch noch his-
tologisch afwijkingen aanwezig, die aan een
Listeria-inlectit deden denken.
De schrijver vestigt er de aandacht op dat een nadere determinatie van bij een B.O.
gevonden grampositieve kiemen belangrijk kan zijn, aangezien de mogelijkheid be-
staat dat bij verzwakte dieren vaker
Listeria gekweekt kan worden, zonder dat de
pathologische verschijnselen hierop wijzen.

Schrijver vond reeds eerder „toevallig" bij twee runderen Listeria.

Dijkmann.

Zootechniek

INVLOED VAN HET STIKSTOFNIVEAU OP ZAADPRODUKTIE EN LI-
BIDO VAN RAMMEN.

W a r n i c k, A. C., M e a c h a m, T. N., C u n b a, T. J., L o g g i n s, P. E.,
H e n t g e s, J. F. and Shirley, R. L.: Effect of source and level of nitrogen on
semen production and libido in rams.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij
dieren", Scheveningen, 1961.

Drie rantscK\'nen werden aan 16, elf maanden oude, gekruiste ongeveer 44 kg wegende,
rammen verstrekt om „Drackett" eiwit, afkomstig uit sojabonen, en ureum als stikstof-
bronnen, te vergelijken met een stikstof-vrij rantsoen, wat betreft hun invloed op
zaadproduktie en libido.

Vier van de acht rammen uit de stikstofvrije rantsoengroep stierven na gemiddeld
78 dagen, maar zij waren tot het eind toe in staat spermatozoïden te produceren en
een ooi te dekken. De proef werd na 98 dagen beëindigd, toen de rammen uit de
stikstofvrije groep sterk vermagerd en de dood nabij waren. Het gemiddelde gewicht
van de overlevende rammen bedroeg 47.8, 46.0 en 28.7 kg resp. voor de ureum,
„Drackett" en stikstofvrije groep.

Men kon geen statistisch significant verschil tussen de rammen in volume, bewegelijk-
heid of aantal spermatozoïden per ejaculaat, verkregen door elektrische ejaculatie
vaststellen, noch na 56 dagen, voordat één van de rammen stierf, noch aan het einde
van de proef. Wel bleek dat er na 98 dagen een geringe daling van het volume was,
terwijl het totaal aantal spermatozoïden 1.039 x 10® per ml bedroeg, bij de rammen
uit de stikstofvrije groep, vergeleken met 5392 x 10" en 5941 x 10" bij de rammen
resp. uit de ureum- en de „Drackett" groep.

De invloed op de libido, die of aan de tijd voor het dekken of aan de belangstelling
voor een „geoestrogeniseerde" ooi bepaald werd, toonde geen verschil bij de ver-
schillende rantscMïnen.

Histologisch onderzoek deed minder ccllagen van de tubuli seminiferi zien bij de
stikstofvrije groep. De spermatozoïden van de rammen uit deze groep waren nor-
maal.

De gonadotrofe activiteit van de hypofysevoorkwab, gemeten met behulp van ge-
wichtsvermindering van kuikentestikels, was bij de drie rantsoenen gelijk.

-ocr page 525-

Het gewicht van de hypofyse, schildklier, secundaire geslachtsklieren en testikels
t.o.v. het lichaamsgewicht was bij alle rammen der drie groepen gelijk. Klaarblijkelijk
zijn rammen in staat een rantsoen dat slecht ureum-stikstof bevat te gebruiken voor
eiwitsynthese en voortplantingsprocessen.

ƒ. Blokhuis.

DE GESLACHTELIJKE ONTWIKKELING VAN OP PRESTATIE BEPROEFDE
STIEREN.

Bichans, P. I. and Hunter, W. K. (Engeland): A study of the sexual devel-
opment of a study of performance-tested bulls.
Rapport IVe Int. Congres „Voort-
planting bij dieren", Scheveningen, 1961.

De schrijvers hebben een z.g. prestatieproef gedaan met een aantal jonge stiertjes.
(5 Beef Shorthorn, 4 Aberdeen Angus, 2 Dairy Shorthorn en 1 Engelse Frisian.)
De stiertjes werden zeer nauwkeurig opgefokt (normaal) en goed gecontroleerd op
al hun gedragingen vanaf 1 maand tot 13 maanden.

Op de leeftijd van 6 a 7 maanden was goed sperma te verkrijgen met de kunstschede
(met uitzondering van de Aberdeen Angus, waarbij dit pas mogelijk was op de leeftijd
van 10 tot 11 maanden). Er werden met het sperma goede bevruchtingsresultaten
bereikt.

Het doel van deze proeven was, om op de mogelijkheid te wijzen dat de „progeny test\'\'
bekend kan zijn op jongere leeftijd van de stier.

ƒ. Spruyt.

KOOLVOEDERING EN VRUCHTBAARHEID BIJ RUNDEREN.

Reed, H. C. B. (Engeland): The relationship between kale and fertility in dairy
cattle.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
Schr. verrichtte zijn onderzoek op ongeveer 100 British-Friesian bedrijven, waarop
overwegend K.I. werd toegepast en waarbij deze bedrijven tevens bij de melkcontrole
waren aangesloten. Overigens werd geen selectie toegepast.

Bij het door schrijver ingestelde onderzoek werd nagegaan of er een mogelijk ver-
band zou bestaan tussen de mate waarin kool
(Brassica oleracea) werd verstrekt en
de fertiliteit. Als een maat voor deze koolvoedering werd genomen het percentage
van het landoppervlak, waarop deze kool werd verbouwd. De koolvoedering op de
door schrijver in het onderzoek betrokken bedrijven vond plaats van oktober tot en
met februari. Als maatstaf voor de vruchtbaarheid werd het percentage drachtige
dieren na eerste inscminade aangehouden.
Hierbij werden voor 3 factoren correcties toegepast en wel:

a. Ten aanzien van de leeftijd van het gebruikte sperma.

b. Ten aanzien van de leeftijd van het geïnsemineerde rund.

c. Ten aanzien van de tijdsduur tussen laatste partus en eerste inseminatie.
Dc bevindingen worden in onderstaande tabel overzichtelijk weergegeven.

Verbouw kool in Gecorrigeerde be-

% van bedrijfs- Aantal bedrijven Aantal dieren vruchtingsresultaten

oppervlakte na le inseminatie

Ö~% 17 277 667O~

0.0- 3.0% 28 514 64.0

3.0- 6.0% 27 460 63.4

6.0- 9.0% 17 258 62.7

9.0-12.0% 7 140 56.9

meer dan 12.0% 3 46 50.9

Totaal_99_1^95_63.0

Er valt uit deze tabel te lezen, dat bij toename van de verbouwde kool de drachtig-

-ocr page 526-

heidsresultaten terug lopen. De kritische grens blijkt bij 9% „koolverbouw" tc liggen,
daar pas dan een duidelijke teruggang (van 62.7% naar 56.9%) in bcvruchtings-
resultaten valt te constateren.

(Opgemerkt zij hier echter dat de groep van 9.0-12.0% „koolverbouw" slechts 7 be-
drijven omvat met 140 dieren, terwijl het bij een verbouw van meer dan 12% kool
nog slechts gaat om 3 bedrijven met 46 dieren. Deze kleine aantallen maken de
geconstateerde tendens iets minder overtuigend. Ref.)

-Als oorzaak van cen teruggang in bevruchtingsresultaten ten gevolge van overmatige
koolvocdering zou aan de Ca:P verhouding van ± 3:1 kunnen worden gedacht,
alsmede aan het strumogcen effect van kool. Juist vanwege dit strumaverwckkende
effect werd door schrijver tevens een onderzoek ingesteld naar het percentage dood-
geboren kalveren op de verschillende bedrijven.

Uit het materiaal werd de indruk gekregen, dat het percentage doodgeboren kalveren,
waar wel kool werd verstrekt, hoger lag dan wanneer geen of weinig kool werd toe-
gediend.

Tenslotte bleek dat de mate van koolvocdering geen invloed had op de duur van dc
dracht.

ƒ. Hofman,

SPERMAPRODUKTIE IN VERBAND MET SPERMA-UITPUTTING EN
SPERMABEWARING BIJ DE STIER.

A 1 m q u i s t, J. O., A m a n n, R. P. and H a 1 e, E. B. (U.S.A.) : Measurement of
sperm production and its relation to sperma output and reserves in dair)- bulls.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
Ter bcpaling van de dagelijkse spcrmiënproduktic (D.S.P.) is het noodzakelijk te
weten hoe vaak sperma verzameld moet worden, indien men dit wil bepalen door
middel van dagelijkse spcrmiën-uitputting (D.S.U.).

De totale extra gonadaJe spermiënrcser\\\'C (E.G.R.) bij 15 stieren (3-12 jaar), die
geslacht werden na 30 dagen sexuclc rust, bedroeg gemiddeld 69.4 biljoen spermiën.
Een andere groep stieren ejaculeerden in gemiddeld 19 ejaculaten 38.5 biljoen sper-
miën. Bij slachting vond men nog 35 biljoen (totaal dus 73.5 biljoen). Er was een
hoge significante correlatie (0.87) tussen het totaal aantal tc verkrijgen spermiën
door herhaald ejaculeren en de totale E.G.R.

Bij uitputting van 15 stieren werd verkregen gemiddeld 36.5 biljoen spermiën. Deze
zelfde stieren werden na 7 dagen wederom uitgeput. Het gemiddelde was nu 35
biljoen spermiën.

Per dag produceert cen stier ± 13 biljoen spermiën. Dus in 3 dagen zou het wederom
compleet moeten zijn, maar cen totale aanvulling vraagt 7 dagen. Van het totaal
genoemde aantal spermiën draagt dus 50% niet bij tot aanvulling van de reserves
(wordt geresorbecrd of gaat op andere wijze verloren).

Volgens bepaalde onderzoekers verloopt de aanvulling niet rechtlijnig. De eerste 2
ä 3 dagen is de produktie groter dan van de 5c tot dc 7c dag.

Het bleek dat de waarde van de D.S.U. ter bcpaling van dc D.S.P. niet beïnvloed
wordt door de frequentie van ejaculatie.

Uit directe bepahngen van de D.S.P. in dc testes bleek dat dekrijpe stieren ± 13
biljoen spermiën per dag produceren (d.i. 17.7 miljoen per gram tcstisweefsel).
Indirecte bepalingen van de D.S.P., gebaseerd op dagelijkse uitputting (D.S.U.)
met 1 of 2 ejaculaten per dag met intensieve voorbereiding, bereikten gemiddeld
slechts 7.2 biljoen spermiën.

Hoewel het niet mogelijk is om meer dan 50% van het geproduceerde sperma te
verzamelen staat de D.S.P. in hoge correlatie met D.S.U. en eveneens met het ge-
wicht van de testis.

Bij deze proeven moet vóór het begin, minstens één week cen hoge ejaculatie frequen-
tie toegepast worden om een evenwicht te krijgen tussen de spermiën resorptie en
de bewaring van de spermiën (reserve).

/. Spruyt.

-ocr page 527-

BOEKBESPREKING

\\\'ALIANT CRUSADE.

The history of the Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals.
A. W. Moss.

(Cassel & Co. ltd, London, Melbourne, Sydney, Toronto, Cape Town, Auckland.
1961. 3011 net.)

Dit, 220 bladz. omvattende werk, voorzien van ruim 30 afbeeldingen, werd ter re-
censie aangeboden.

Het geeft zeer uitgebreid de geschiedenis van de dierenbescherming weer, weliswaar
voornamelijk die der Engelse vereniging (de R.S.P.C.A.), maar ook minder uitvoerig
de activiteiten op dit gebied in andere landen.

De Engelse vereniging is de oudste; zij dateert van 1824 en heeft de stoot gegeven
tot de oprichting van andere verenigingen op het vasteland van Europa, met name
in een aantal hoofdsteden van Duitsland (1839), terwijl in ons land pas de eerste
werd opgericht in 1864 (de Nederlandse Vereniging in Den Haag, die dus over twee
jaar haar honderdjarig bestaan zal herdenken).

De lezer zal verbaasd staan over het geweldige terrein, dat door de Engelse vereni-
ging wordt bestreken en de grote sommen die zij jaarlijks besteedt in haar pogingen
om het lot der dieren te verzachten bij haar internationale strijd tegen mishandeling
der dieren (uitmoording van zangvogels in Zuid-Europa, stierengevechten, vervuiling
van zeewater door olie, uitroeiing van wilde diersoorten in Tropisch .Afrika, enz. enz.)
Men leest uitvoerig over de misstanden, die in Engeland bestonden in de tijden dat
men hoofdzakelijk op paardentractie was aangewezen; dit betreft zowel paarden op
de wegen en straten als die, welke in de mijnen werden gebruikt. In de mijnen werk-
ten in 1876 200.000 ponies, dit aantal was in 1895 gedaald tot 100.000 en het be-
draagt thans minder dan 10.000.

Veel strijd is gevoerd om een einde te maken aan het schandalige lijden, dat de oude,
zieke en kreupele paarden eerst nog hadden te ondergaan voor de dood hen verloste
in de abattoirs van het vasteland. Men weet dat in Engeland vrijwel geen paarde-
vlees wordt gegeten. Het transport liet alles te wensen over, ook nadat de dieren in
de continentale havens waren aangekomen, vooral Antwerpen had een zeer slechte
naam. Pogingen werden nu gedaan om dc paarden in Engeland te doen slachten en
het vlees uit te voeren, waartoe Franse en Belgische dierenartsen naar Engeland
kwarrren om daar het vlees te keuren. Nederland weigerde en wenste alleen levende
paarden van goede kwaliteit ingevoerd te zien. Een en ander werd direct na de
eerste wereldoorlog geregeld. De export van levende paarden viel terug van 45000
in 1921 tot 7000 in 1926, die van geslachte paarden steeg van 16000 tot 62000.
Uitvoerig wordt stilgestaan bij de ontwikkeling van de samenwerking tussen de ver-
enigingen en de dierenartsen en hun organisaties, zich o.a. uitende in de oprichting
van poliklinieken voor minvermogenden.

\\\'oorts wordt de rol der paardenartsen in vele oorlogen gememoreerd en de humani-
sering der slachtmethoden (bedwelming enz.), verbetering der abattoirs (waaraan 22
pag. wordt gewijd).

Tussen 1911 en 1927 gaf de vereniging niet minder dan ƒ 3.000.000 uit om deze
verbeteringen tot stand te brengen.

Voorts passeren de verschillende bedwclmingsmethoden de revue (schietmaskcrs
enz.). De schrijver is blijkbaar verbaasd dat de eerste pogingen tot humanisering
der slachtmethoden stammen uit Duitsland, waar omstreeks 1902 aan het Leipziger
abattoir niet minder dan 183 apparaten werden beproefd waaruit tenslotte het
„captive bolt pistol" als het beste werd gekozen.

"Since that time, it seems scarcely believable that a nation that has involved
Europe in so much suffering could have been so far advanced in its thought and
action. Would that the Germany of Goethe had held sway".

-ocr page 528-

Ik zou nog cen en ander kunnen aanhalen uit andere hoofdstukken, als: dieren-
mishandeling bij verschillende sporten, vogelbescherming, vivisectie, circussen, pels-
dieren enz., maar ik meen een voldoende indruk te hebben gegeven van de inhoud
van dit boek, dat ik gaarne aanbeveel bij de Nederlandse dierenartsen.

Beijers.

THE MERCK VETERINARY MANU.AL.

handbook of diagnosis and therapy for the veterinarian.
Editional Board: O. H. S i e g m u n d, J. W. McLean, W. W. A r m i s t c a d,
W. A. Hag an, L. M. Hutchings t, G. B. Schnelle.
(Puhl. Merck & Co., Inc., Rahway, N.Y., U.S.A., 2nd ed., 1961; $ 9.75)
De gunstige ontvan.gst van de eerste druk in 1955 (pp. 1398) is mede reden geweest
om in het kader van dienstverlening aan onder meer de diergeneeskundige professie,
een met medewerking van meer dan 250 medewerkers herziene en uitgebreide tweede
druk (pp. 1650) van de veterinaire uitgave het licht te doen zien.
Het werk bestaat uit zeven delen, die in één band zijn ondergebracht.
Het eerste deel beslaat ruim 1150 pagina\'s, waarin de volgende onderwerpen meer
dan alleen aan de orde worden gesteld: allergische aandoeningen, bloed etc., digestie-
apparaat, endocrine systeem, oog en oor, infectieziekten, stofwisselingsstoornissen,
spieren en skelet, tumoren, zenuwstelsel, voeding, parasitaire ziekten, fysische in-
vloeden, urogenitaal apparaat, ademhalingsapparaat, huidziekten.
De sectie infectieziekten beslaat meer dan 300 pagina\'s. Niet alleen de voornamelijk
op het noordelijk halfrond voorkomende ziekten, doch tevens verscheidene exotische
ziekten (moderne communicatiemiddelen!) worden uitvoerig behandeld.
De sectie voeding beslaat meer dan 200 pagina\'s afgezien van de reeksen tabellen in
deel V, en kan (voor zover mogelijk) compleet, maar vooral up to date worden ge-
noemd.

Deel II behandelt de toxicologie van insecticiden, herbiciden en andere verdelgings-
middclen en besluit met cen lijst van vergiftigde planten (van de Verenigde Staten!).
Deel III betreft pluimveeziekten en deel IV ziekten van pels-, laboratorium- en dieren-
tuindicren. Sommige diersoorten mogen zich verheugen in een beschrijving van de
huisvesting en andere zoötechnische aspecten van de dierhouderij (deel IV).
Het addendum vormt met beschrijvingen van laboratoriumtechnieken, analyse-
methoden en vele tabellen een zinvol deel V, terwijl deel VI de receptuur aangeeft.
Een 50 pagina\'s tellende index heet deel VII en besluit het werk, dat in dc boekhandel
verkrijgbaar is.

Hoewel de gebruiker van dit vademecum wellicht bedenkingen zou kunnen koesteren
jegens sommige onderdelen van deze veterinaire bijbel, dan moge men toch vooral
bedenken, afgezien van de belangrijke waarde van de inhoud op zichzelf, dat dc bij-
drage die is geleverd, is gelegen in het feil, dat hiermede mogelijk een brug kan
worden geslagen tussen degenen, die „niets weten van alles" en degenen, die „alles
weten van niets". Doch ook anderen zij dit werk van harte aanbevolen!

Van Loen.

Russen op de markt.

Een bestelling door cen Russische handelsmissie van 30.000 fokdiereii van slachtrassen
bij een Schotse pluimveefokker is niet geaccepteerd o.m. omdat gevreesd moet worden
dat deze het begin zou kunnen vormen van een ongebreidelde uitvoer van slacht-
kuikens naar West-Europa tegen afbraakprijzen.

Pluimveepers, XVI, 782, (1961).

-ocr page 529-

DIERGENEESKUNDIGE SNAPSHOTS

JAPANSE GEDENKSTEEN,

Op het terrein van het Veeartsenijkundig Instituut (voormahg Veeartsenijkundig
Laboratorium) te Buitenzorg, nu Bogor geheten, werd ten tijde van de Japanse be-
zetting van Nederlands Oost-Indië gedurende de tweede wereldoorlog door de be-
zetter een gedenksteen ter herdenking van de gestorven (proef)dieren opgericht.
Periodiek moesten alle stafleden en het .gehele personeel van het instituut onder mili-
taire leiding een plechti.ge herdenking bijwonen, waarbij typische Japanse gebruiken
in acht dienden te worden genomen.

De op de stenen aangebrachte, van rechts naar links te lezen, inscripties beduiden:

foto 1: Een monument ter herdenking van de gestorven (proef) dieren.
De directeur: Mr, Okano,

De hierboven gereproduceerde foto\'s behoren bij een collectie, welke door collega
Dr, E, de Boer te \'s-Gravenhage de redactie werd aangeboden.

-ocr page 530-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

LEZINGEN VAN PROF. DR. H. KÖHLER.

Ingevolge het culturele accoord tussen Oo.stenrijk en Nederland zal Prof. Dr. H
Köhler ,Hoogleraar-directeur, Instituut voor Pathologie en Gerechtelijke Diergenees-
kunde, Tierärztliche Hochschule, Weenen) de volgende voordrachten houden:
Woensdag 9 mei, 11.00 uur: Vergiftigingen bij eenden door aardnotenafval.
Woensdag 9 mei, 16.00 uur: .Aviaire encefaloinyelitis.

Donderdag 10 mei, 16.00 uur: De histopathologic van het vegetatieve zenuwstelsel

der huisdieren (voornamelijk de buikholte betref-
fende).

De lezingen, waarvan de eerstgenoemde zal plaats hebben onder auspiciën van de
World Poultry Science Association (voorzitter: Prof. Dr. C. Romijn) en de laatst-
genoemden onder auspiciën van de Faculteit der Diergeneeskunde, zullen alle wor-
den gehouden in de collegezaal van het
Instituut voor Anatomie, Bekkerstraat 141,
Utrecht.

De voordrachten worden toegelicht met projecties en cen film over aviaire encefalo-
myelitis.

Dierenartsen, die één of meerdere dezer voordrachten denken bij tc wonen, kunnen
van te voren aan het Bureau der Faculteit (Biltstraat 172, Utrecht) samenvattingen
dezer voordrachten aanvragen, die tijdig zullen worden toegezonden.

INDIVIDUELE VARIATIE IN ONDERHOUDSBEHOEFTEN VAN MELKVEE.
Es, J. II. van: Bctween-animal variation in the amount of energy required for
the maintenance of cows.
Verslagen van landbouwkundige onderzoekingen, 67 - 5.
Van het totale rantsoen dat een melkkoe gedurende haar leven ontvangt, vormt het
gedeelte bestemd voor onderhoud een belangrijk deel (± 50%).
Geen of een geringe individuele variatie in onderhoudsbehoeftc van de koe maakt de
waardebepaling van ruwvocdcrs voor onderhoud veel gemakkelijker, terwijl anderzijds
cen grotere variatie belangwekkende aspecten voor dc fokkerij biedt. De bepaling
van de grootte van deze variatie is het onderwerp van deze dissertatie.
De variatie in onderhoudsbehoeftc aan beschikbare energie per 500 kg lichaams-
gewicht, werd verondersteld te zijn veroorzaakt door:

1. analytische variatie (verschillen door fouten bij het wegen, bemonsteren enz.) :

2. fysiologische variatie (verschillen in werkelijke, dagelijkse produktie van mest,
urine, COa enz.) ;

3. correctie variatie (verschillen ten gevolge van gebruik van gemiddelde correctie-
factoren voor aanzet en voor gewicht) ;

4. periode variatie (dat deel van de fluctuatie van dc onderhoudsbehoeftc over tijd-
vakken langer dan de proefperiode, dat niet uit dc uitkomsten van de eerste en
tweede helft der proefperiode te berekenen valt) ;

5. rantsoen variatie (verschillen in behoefte ten gevolge van dc samenstelling van
het rantsoen); en

6. individuele variatie.

Variantie-analyse op de uitkomsten van 237 in de literatuur gepubliceerde balans-
proeven deed zien, dat dc variantie tussen de dieren 11% was. Vermoedelijk is dit
voor cen deel tc wijten aan rasverschillen. Bij het Rode Deense ras en de Shorthorn
was de variantie 8-10%.

De met het respiratietocstcl in Wageningen uitgevoerde balansprocven hadden be-
trekking op 13 volwassen, drachtige (7c en 9e maand) droogstaande dieren van het
F.H.-veeslag.

.Aan de koeien werd een rantsoen versterkt, bestaande uit hooi en wat krachtvoer.
Bij de dosering hiervan werd rekening gehouden met dc dracht.
De variantie-analyse, toegepast op dc uitkomsten van de balansprocven leverde de
volgende gegevens op:

-ocr page 531-

de individuele varianties in de vertering van de diverse voederbestanddelen zijn
kleiner dan 0,5%;

de individuele variantie in onderhoudsbchoefte bedraagt 5%.

Het is mogelijk dat de individuele variantie nog kleiner is, daar nog geen rekening
kon worden gehouden met een eventuele periode-variatie.

Deze geringe individuele variabiliteit moet om technische redenen (ondcrhouds-
behoefte is moeilijk vast te stellen") zo goed als onbruikbaar worden geacht voor de
fokkerij. Bij de bcpaling van de voedcrwaarde voor onderhoud is deze variatie te
groot om verwaarloosd te worden.

Door vergelijking van de uitkomsten verkregen met dieren, zowel in de 7e als 9e
maand van de dracht, kon berekend worden, dat de totale behoefte voor vorming
foetus, secundinae enz. ongeveer 300.000 kcal beschikbare energie bedraagt. Met de
huidige C.V.B.-norm wordt hiervoor een 2 a 3-voudige hoeveelheid energie verstrekt.
De reden is, dat tijdens de droogstand dc melkkoe de mogelijkheid moet hebben re-
serves te vormen.

Het was tevens, na correctie voor de energie afgezet in foetus enz., mogelijk de hoe-
veelheid beschikbare energie te berekenen, nodig voor onderhoud. Aannemend dat
de netto-energie 50% bedraagt van dc beschikbare, is dit in overeenstemming met de
huidige zctmeelwaarde norm  1) voor onderhoud.

Nu allerwegen, na cen hausse van onderzoek over vitamines, antibiotica enz. in de voe-
ding, de energetische vraagstukken weer de belangstelling krijgen, mogen wij ons ge-
lukkig prijzen dat ook in Nederland de mogelijkheid bestaat deze problemen te be-
studeren.

De keuze van het onderwerp, dc voedcrwaarde \\\'an ruwvoedcrs voor onderhoud, mag
in een land met cen lange stalpcriode, hoge ruwvoeder opbrengst per ha, en relatief
hoge krachtvocderprijzen, zeer juist worden genoemd.

De bepaling van de variabiliteit in de maatstaf, waarmede deze waarde kan worden
gemeten, opent daartoe de mogelijkheid.

K. K. van Hellemond.

DUBBEN IS LONEND.

In World\'s Poultry Scieiu-c Journal geven enkele medewerkers van het fokbedrijf
Honegger (U.S.A.) hun zienswijze over het dubben van legheimen. Ze stellen en
beantwoorden daarbij de volgende vragen:
Wat is dubben?

In het algemeen verstaat men onder dubben het verwijderen van de kam bij eendags-
kuikens. In het verleden werden ook wel kam èn lellen verwijderd bij kuikens van
minstens 6 weken oud.

Wanneer wordt er gedubd?

Het is het gemakkelijkste om cendagskuikens te dubben. .Ms het goed gedaan wordt,
treden er geen of slechts weinig bloedingen op en ondervinden de kuikens er geen
nadeel van. Bij oudere kuikens is er in het algemeen meer bloedverlies en kost de
behandeling ook meer tijd.

Waar wordt het dubben uitgevoerd?

Meestal worden de kuikens gedubd in de broederij. De kosten bedragen in Amerika
/a tot 1 dollarcent.

Hoe vindt het dubben plaats?

Het verwijderen van de kam geschiedt met behulp van een fijn schaartje.
Waarom wordt er gedubd?

Bij een literatuuronderzoek bleken er 14 verslagen van proeven over dubben te be-
staan. In 11 van deze 14 gevallen bleken gedubde hennen meer eieren te leggen
dan hennen die de kam nog bezaten. Het verschil in produktie was gemiddeld 1,2%
ten gunste van het dubben. Bij een groots opgezet onderzoek op de Honegger Farms
bleek dit verschil zelfs 2% te bedragen.

-ocr page 532-

Is dubben lonend?

Tegenover geringe kosten staat een extra produktie van 2 tot 5 eieren.

Wat zijn de voor- en nadelen van dubben?

1) Gedubde hennen zijn rustiger en makker dan ongedubde. De verklaring hiervoor
is dat een hen door een overhangende kam in het zien belemmerd wordt en daar-
door eerder schrikt als er iets gebeurt.

2) Een hen kan gemakkelijk verwond worden aan de kam en verliest dan soms veel
bloed. Een gedubde hen heeft dus minder kans op verwondingen.

3) Bij de sociale rangorde speelt de kam een belangrijke rol. De kippen schijnen
elkaar nl. vooral aan de kam te herkennen. Is dit herkenningsmiddel weg, dan
vervaagt de sociale rangorde en pikken de dieren elkaar minder af. De variatie
in de produktie wordt minder en de totale produktie wordt hoger.

4) De kam speelt een rol bij de warmteafgifte van de kip. In de winter zouden
daarom hennen zonder kam in het voordeel zijn (o.a. tot uiting komend in de
voederopname), in de zomer in het nadeel. Bij warm weer kan een kip echter
meer drinken en zo extra afkoeling krijgen, zodat dubben op dit punt alleen
maar voordeel lijkt te hebben.

5) Door dubben wordt de selectie op het oog wat bemoeilijkt. Bij enige ervaring valt
dit echter mee.

6) Op batterijen kunnen gedubde hennen gemakkelijker bij voeder en drinken ko-
men dan ongedubde.

7) Hennen zonder kam leggen in koude perioden meer dan hennen met kam. Met
het oog op de prijsverhoudingen in het seizoen is dit gunstig.

Veeteelt en Zuivelberichten, 4, 425, (1961).

HET VERBLIJF IN DE PAARDESTAL.

(Paardengezondheidskalender januari 1962)

In de paardestal moet de temperatuur vooral niet te hoog zijn en bovendien gelijk-
matig (ongeveer 10° C). De vochtigheidsgraad van de lucht moet laag zijn. Het is
voor de gezondheidstoestand en dus ook voor de arbeidsprestatie nadelig wanneer
paarden in ruimten worden geplaatst, waar veel andere dieren zijn gestald, want
in dergelijke ruimten zijn de temperatuur en de vochtigheidsgraad in de regel hoog.
Bij verblijf in zulke stallen treden gemakkelijk afwijkingen van het ademhalings-
apparaat op, die zich uiten in hoesten, bronchitis en dampigheid. Vooral voor paar-
den, die dik en lang in het haar zitten en voor pony\'s is het verblijf in warme voch-
tige ruimten zeer nadelig. Voor de levensduur van het materiaal van de paardestal,
alsook voor tuigen e.d., is een hoge vochtigheidsgraad van de lucht eveneens nadelig,
terwijl ook schimmelvorming in de hand wordt gewerkt. Met het oog hierop ver-
dient het bovendien aanbeveling hooi en stro buiten de stal los te schudden.

Omdat een goede stalhygiëne van grote betekenis is voor de gezondheid van het
paard, is het van belang, dat door de ramen veel licht kan binnentreden en dat van
de lampen in de paardestal zoveel licht uitstraalt, dat alle delen van de stal goed ver-
licht zijn. In een goed verlichte stal wordt onreinheid eerder opgemerkt, terwijl af-
wijkingen en ziekten bij het paard beter worden waargenomen. Bovendien werkt het
daglicht versterkend op het gehele organisme en is van grote waarde voor het nor-
male verloop van de geslachtelijke functies.

Met behulp van een goede ventilatie zal veel vocht als waterdamp en ook aimiioniak,
afkomstig uit de urine, uit de stal moeten worden verwijderd. Indien de ventilatie
onvoldoende is, zal de door de paarden ontwikkelde warmte de staltemperatuur vaak
te hoog doen oplopen. Dit is in veel ondoelmatige stallen \'s morgens bij het openen
van de staldeur goed merkbaar. De warme lucht zal de stal door hooggelegen ope-
ningen moeten verlaten, terwijl de toevoer van verse koude lucht, die zwaarder is,
door onderdorpels of door een deur tussen de paardestal en de tas- of vakruimte kan
plaats vinden. Tocht zal men echter moeten vermijden, daar paarden hier zeer ge-

-ocr page 533-

voelig voor zijn. Een stalventilatie met behulp van een elektrische ventilator, die
automatisch kan in- en uitschakelen, voldoet zeer goed.

Vroeger werd de paarderuif veelal hoog in de stal geplaatst, waardoor de opname
van hooi en stro een inspanning was. De bedoeling is toch, dat het paard na afloop
van de arbeid in de stal zal uitrusten. Een hooggeplaatste ruif heeft ook nog als
nadeel dat de paarden gemakkelijk stof in ogen, oren en manen krijgen; bij voeren
van stro, speciaal haverstro, is de hooggeplaatste ruif al zeer nadelig, omdat kaf-
deeltjes die nogal eens in de ogen komen, aanleiding kunnen geven tot een ernstige
oogaandoening. Voor jonge paarden heeft een hoge ruif bovendien nog een nadelige
invloed op de rug.

De drinkbak dient op dezelfde hoogte als de krib te worden geplaatst.
Het is gewenst dat de afscheiding tussen de paarden uitneembaar is. Door ziekte en
door ouderdom komt het nogal eens voor, dat een paard in een nauwe stand niet
of zeer moeilijk kan opstaan. Indien de afscheiding kan worden verwijderd, is de
ruimte als box bruikbaar en het opstaan zal dan vaak minder of geen moeilijkheden
opleveren. Voor het paard is het verblijf in een box, waarin het losloopt, te prefe-
reren boven een stand, waarin het vaststaat. Nu de paardestapel is ingekrompen, is in
veel gevallen hieraan te voldoen.

Men dient er wel voor te zorgen, dat er voldoende toetreding van lucht en licht in
de box is. Doordat de box veelal door gesloten wanden is omringd, laat dit nogal
eens te wensen over. Het voordeel van de vrije beweging in de box, vooral ook zeer
belangrijk voor een goede hoorngroei van de hoeven, mag in geen geval door een
minder goede hygiëne verloren gaan.

Een goede afvoer van de urine is van belang, want hierdoor zal er zich minder
ammoniak in de stal ontwikkelen. Ammoniak werkt nl. schadelijk in op de hoefhoorn
en werkt ook prikkelend op de slijmvliezen van de luchtwegen en van de ogen.
De stalvloer moet ondoordringbaar zijn voor vocht en moet zoveel afhelling hebben,
dat de urine voldoende kan afvloeien. De vloer mag niet glad zijn, doch van een
zodanige constructie, dat er door geleiding weinig warmte verloren gaat, zodat het
liggende dier niet te sterk afkoelt.

Turfstrooisel, stro en kaf kunnen als strooisel goede diensten bewijzen.

CONGRESSEN

STICHTING AFNEMERSCONTROLE OP VEEVOEDER (A.C.V.).
Landelijke veevoedingsstudiedag.

Het programma van de op woensdag 16 mei a.s. in dc grote zaal van het Jaarbeurs-
Restaurant te houden studiedag omvat o.m. de volgende punten.
Na de opening om 10.15 uur zullen o.m. de volgende lezingen worden gehouden:
W. T. Truyen: Praktijkervaringen omtrent verband tussen gezondheid en voeding
bij varkens.

Prof. A. M. Frens: Nieuwere inzichten betreffende de rundvcevcK-ding naar aan-
leiding van recente onderzoekingen op het gebied van de spijsvertering.
A.
V. d. Hoek: Europese Economische Gemeenschap — een realiteit.

VERENIGING HET NEDERLANDSCH NATUUR- EN GENEESKUNDIG
CONGRES.

Viering 75-jarig bestaan.

Op 16 april a.s. tijdens een feestvergadering in het Koninklijk Instituut voor dc
Tropen
(Amsterdam), alwciar na de herdenkingsrede van de voorzitter zal spreken:
Prof. Dr. V. J. Koningsberger: Eenheid in verscheidenheid.
38e Congres.

Dit zal gehouden worden op 18, 19 en 20 april a.s. te Enschede.
Nadere inlichtingen kunnen eventueel worden verkregen bij:

Dr. J. F. Coster, le algemene secretaris, Balistraat 37, Amersfoort.
Dr. A. C. V. van Bemmel, 2e secretaris, Spinbollaan 30, Rotterdam 12.

-ocr page 534-

MEDEDELINGEN

Van de Veeartsenijkundige Dienst

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND JANUARI 1962.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

\'S

5
.c
o!

u C
J5 4)

O >

U

< io

c

s.

rt
Si

II

<L>

JS

O

.2

O

a

x>

c

a

«d

«->

3

• 2

c

u,

c

O

P

O

a

^

u

Im
V

. O

c

O

C/5

Vi

li
s -a

^ (ie

-C
■Q.

3

bß ^

O -a
-a a
3

Groningen

3

1

1

1

Drenthe

23

I

\' —

-

Friesland

1

3

1

_

i —

Overijssel

95

1 _

1 __

11

1

Gelderland

111

--

1

1

9

Utrecht

34

1

9

Noordholland

4

8

3

1

3

2

Zuidholland

1 3

1

1

11

—.

Zeeland

Noordbrabant

42

1

\' 15

2

Limburg

43

1

14

1

Tot. V. h. Rijk

358

9

9

8

72

5

1

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

GEWIJZIGDE VOORSCHRIFTEN INZAKE urrVOERINGSM,\\ATREGELEN
VAN VARKENSPES TBESTRIJDING.

Gelet op de ervaringen, sedert 1 mei 1961 opgedaan met de geïntensiveerde varkens-
pestbestrijding, zijn van 1 april 1962 af nieuwe uitvoeringsvoorschriften van kracht.
Van deze datum af zal in geheel Nederland een meer uitgebreid partieel afslacht-
systeem worden uitgevoerd, in het algemeen overeenkomstig de volgende richtlijnen:

1. Op alle besmette bedrijven worden de zieke varkens en de drachtige zeugen van
Rijkswege overgenomen en geslacht, terwijl de overige dieren, voorzover in de
volgende punten niet anders is bepaald, moeten worden geënt met een van
Rijkswege beschikbaar gesteld gemitigeerd levend vaccin, in combinatie met
een eveneens te verstrekken hooginunuunserum, ook al werden zij reeds eerder
met kristalvioletvaccin geënt.

Voor een enkele groepering zou echter een uitzondering gemaakt kunnen
worden en wel voor die drachtige dieren, waarvan voor de districtsinspecteur
vaststaat, dat zij ongeveer 3 weken voor de laatste dekking geënt werden met

-ocr page 535-

kristaivioletvaccin. Deze zeugen behoeven niet te worden gerevaccineerd, doch
moeten wel op het bedrijf afbiggen en de biggen moeten onder controle
blijven tot 3 weken na de castratiedatuni.

2. De varkens die in direct contact met de zieke dieren hebben gestaan, moeten als
regel eveneens worden overgenomen. Met name zijn dit de zeugen van zieke
biggen dan wel biggen van zieke zeugen en de koppelgenoten van zieke varkens.

3. Verder moeten worden overgenomen de biggen die niet geënt kunnen worden
met gemitigeerd levende entstoffen op het moment van de diagnosestelling. De
overname moet echter niet geschieden wanneer aangenomen mag worden dat
door samenwerking van inspecteurs, eigenaren en dierenartsen deze dieren be-
houden kunnen worden door gebruikmaking van periodiek toegediend hoog-
immuunserum en eventueel gemitigeerde entstof.

4. Van geïnfecteerde bedrijven zullen slachtvarkens onder politiegeleide rechtstreeks
kunnen worden afgevoerd naar de slachthuizen, zonder dat de entingen van deze
dieren hebben plaatsgevonden, mits deze afvoer plaatsvindt binnen één week na-
dat de diagnose werd gesteld.

5. Alle geïnfecteerde bedrijven zullen ingesloten blijven gedurende drie weken na-
dat de laatste entingen met gemitigeerd levende vaccins hebben plaatsgevonden,
c.q. drie weken nadat de laatste varkens zijn overgenomen, mits de overige aan-
wezige varkens gezond bleven en praktisch normaal doorgegroeid zijn. Getracht
moet worden de herbevolking van de bedrijven te laten plaatsvinden met varkens
die tenminste 3 weken geleden geënt werden met kristaivioletvaccin.

Toelichting:

Teneinde de achtergrond van bovengenoemde punten iets duidelijker te belichten
mo.ge het navolgende dienen:

Ad 1.

Met betrekking tot het overnemen en vaccineren met gemitigeerd levende entstoffen,
welke gecombineerd met serum worden toegediend, kan gezegd worden dat men
door middel van deze maatregelen de uitbreiding van de varkenspest op de ge-
infecteerde bedrijven zoveel mogelijk tegengaat, waardoor de isolatie-perioden van
deze bedrijven tot een minimum beperkt kimnen worden.

Ad 2.

Op grond van slechte ervaringen welke men heeft o])gedaan door het niet laten
slachten van dieren die in direct contact met zieke dieren hadden .gestaan, wordt
in deze voorgestelde nieuwe richtlijnen bepaald, dal al deze dieren moeten worden
overgenomen.

Mocht het echter voorkomen dat b.v. aangekochte, met varkenspest besmette, dieren
worden geplaatst te midden van goed geïmmuniseerde niet drachtige varkens, dan
zou overwogen kunnen worden alleen deze zieke dieren over te nemen. Ook deze
uitzonderingsmaatregel zal niet vaak behoeven te worden toegepast, omdat het veelal
zal gaan over doorbraken van vaccinaties in geënte koppels en in deze gevallen zal
het absoluut noodzakelijk zijn de koppelgcnoten van zieke dieren eveneens over te
nemen.

Ad 3.

Wanneer op de varkensbedrijven entingen met gemitigeerd levende entstoffen wor-
den doorgevoerd, teneinde de isolatie-perioden van deze bedrijven zo kort mogelijk
te maken, zijn er dikwijls dieren aanwezig die niet geschikt zijn om gevaccineerd te
worden. Wanneer men de drachtige zeugen heeft overgenomen, zijn dit alleen
de zeer jonge biggen, die uitsluitend voor serumbehandeling in aanmerking zou-
den kunnen komen. De ondervinding heeft echter wel geleerd, dat de periodieke
toediening van hoogimmuunserum aan jonge biggen die nog bij de zeug verblijven,
in vele gevallen slechte resultaten geeft, omdat die jonge biggen veelal op het mo-
ment van de behandeling reeds geïnfecteerd zijn met varkenspestvirus.

-ocr page 536-

Wanneer de omstandigheden echter gunstig zijn en de onder punt 3 genoemde in-
jecties zeer nauwlettend worden toegediend en de daarbij behorende voorzorgs-
maatregelen goed in acht worden genomen, kan men met deze methode succes
hebben.

In dit verband moet gewe)»en worden op de mogelijkheid de moeders van de biggen
simultaan te enten en tegelijkertijd de biggen hoogimmuunserura toe te dienen.
Herhaling van deze seruminjecties om de 10 dagen is noodzakelijk tot de goede
vaccinatieleeftijd bereikt is. Moet reeds bij voorbaat worden aangenomen, dat er om
welke reden dan ook weinig resultaat van deze seruminjecties te verwachten is, dan
kunnen deze biggen maar het beste worden overgenomen en worden op deze wijze
nieuwe infecties voorkomen die de isolatieperioden van de betrokken bedrijven weer
des te langer zouden maken.

Ad 4.

Gesteld wordt, dat de afvoer binnen één week zou moeten plaatsvinden, omdat anders
te veel risico\'s, dat dergelijke dieren eventueel weer als smetstofbron voor hun
omgeving zouden gaan optreden, aanwezig blijven.

Ad 5.

Wanneer op een bedrijf entingen met gemitigeerd levende entstoffen hebben plaats-
gevonden, worden eventueel daarna ziek geworden, c.q. verdachte dieren, eveneens
overgenomen en geslacht.

Nadelen van de enting als zodanig komen praktisch niet voor en zeer zeker niet wan-
neer men het dieet van de dieren gedurende de eerste dagen na de enting goed regelt.
Wel is het onvermijdelijk, dat sommige dieren worden geënt, die reeds in het in-
cubatie-stadium van de ziekte verkeren. Bij dergelijke dieren kan de ziekte wel
eens een slepend verloop krijgen.

Wanneer deze dieren op de bedrijven gehandhaafd zouden blijven, kunnen zij poten-
tiële smetstofbronnen gaan vormen voor hun omgeving. Zij worden daarom bij de
controles, welke op de vaccinaties volgen, alsnog aangewezen om te worden overge-
nomen en geslacht. Wanneer alle varkens een drietal weken gezond zijn gebleven
en praktisch normaal zijn doorgegroeid, kan aangenomen worden dat de sanering
van het bedrijf beëindigd is. Het desbetreffende bedrijf kan dan weer worden vrij-
gegeven.

Teneinde eventuele besmettingsrisico\'s toch nog zoveel mogelijk te beperken, moet
bevorderd worden dat de eerste 3 weken na het vrijgeven van het bedrijf geen
drachtige zeugen worden aangekocht, of dat zeugen van eigen bedrijf worden gedekt.

l\'ltrasonische vlees- en vetbepaling.

De Pig Industry Development Authority wil een dienst instellen, welke met ultra-
sonische (echo)-toestellen de kwaliteit van fokzeugen zal bepalen.
Men verwacht nl. van zeugen, die bij dit onderzoek een gunstige vleeshoeveelheid
zouden blijken te hebben, met beren die op de test-stations goede resultaten bleken
op te leveren, snelle verbeteringen vleeshoeveelheid.

De zeugen dienen te worden onderzocht op drie gewichtsklassen: ± 130 Ibs, ± 200
Ibs (dan ook de vetdikte) en op ± 250 Ibs. Vlees en groei kunnen op deze wijze
bepaald worden. De kosten bedragen per bedrijfsbezoek 30 shilling plus 3 sh. 6 d.
per gemeten big.

Nader werd nog gepubliceerd, dat aan het inmiddels in uitvoeirng gekomen plan
voorlopig 30 fokkers met ca. 1000 zeugen deelnemen, om te beginnen gedurende zes
maanden en in enkele provincies (counties). Per bedrijfsbezoek zijn de in de vorige
alinea vermelde kosten verschuldigd.

Veeteelt- en Zuivelberichten, IV, 463, (1961).

-ocr page 537-

DOORLOPENDE AGENDA

1962

April,

5, Centrale stierenkeuring Valkenburg, 10.00 uur.

8—12 mei. Cursus tropische diergeneeskunde, Berlijn, (pag. 130)

10, Groep K.I. cn Zoötechniek M.v.D. Jaarvergadering, 10.15 uur, Hotel
Noord-Brabant, Utrecht, (pag. 517)

12, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten, M.v.D. Vergadering,
10.15 uur. Hotel Smits, Utrecht, (pag. 440, 517)

14, Groep Geneeskunde v. h. Kleine Huisdier M.v.D. Ledenvergadering,
14.30 uur, Khniek voor Kleine Huisdieren, Alex. Numankade 91,
Utrecht, (pag. 517)

16, Vereniging Het Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres. Viering 75-
jarig bestaan, Amsterdam, (pag. 509)

17, Centrale stierenkeuring Etten, 10.00 uur.

18, Centrale stierenkeuring Zutphen, 9.30 uur (roodbonte stieren uit Gel-
derland en Overijssel).

18—20, Vereniging Het Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres. 38c Congres,
Enschede, (pag. 509)

19, Centrale stierenkeuring Rotterdam, 9.30 uur.

25, Centrale stierenkeuring Ommen, 10.00 uur (zwartbonte stieren uit
Drenthe en Overijssel).

26, Centrale stierenkeuring Zutphen, 9.30 uur (zwartbonte stieren uit Gel-
derland).

26, Centrale stierenkeuring Leiden, 10.00 uur.

27, Centrale stierenkeuring Alkmaar, 9.00 uur.

Mei,

1, Centrale stierenkeuring \'s-Hertogenbosch, 10.00 uur.

2, Centrale stierenkeuring Leeuwarden, 9.30 uur.

3, Centrale stierenkeuring Neer, 10.00 ur.

4, Centrale sticrenkeuring Utrecht, 9.00 uur.

9, W.P.S.A. Lezing Prof. Dr. Köhler, 11.00 uur. Collegezaal Instituut
Veterinaire Anatomie, Bckkerstraat 141, Utrecht, (pag. 506)

9, Fac. der Diergeneeskunde, Lezing Prof. Dr. Köhler, 16.00 uur. College-
zaal Instituut Veterinaire Anatomie, Bckkerstraat 141, Utrecht, (pag.
506)

10, Fac. der Diergeneeskunde, Lezing Prof. Dr. Köhler, 16.00 uur. College-
zaal Instituut Veterinaire Anatomie, Bckkerstraat 141, Utrecht, (pag.
506)

12—13, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amsterdam.

16, Stichting A.C.V.-Contróle. Landelijke veevoedingsstudiedag. Utrecht,
(pag. 509)

17—19, Internationaal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62, 130, 203)

19, Afd. Gelderland M.v.D. Ledenvergadering, 14.30 uur, Restaurant Haar-
huis, Arnhem, (pag. 516)

24, Afdeling Groningen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Restaurant
Bcllevue, Assen. (pag. 363)

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jarig bestaan,
(pag. 517 (1961))

27—31, IVe Intern. Symposium dierentuindierenartsen. Kopenhagen, (pag. 203)

27—2 juni. International Association for Veterinary Food Hygicnists, 3e

Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961), pag. 62)

-ocr page 538-

Juni,

19—22, Nederlandse Landbouwweek 1962, Wageningen. (pag. 435)

20, .Afdeling Zuid-Holland M.v.D. Vergadering 19.45 uur, Beurscafé-
Restaurant, Muranozaal, Rotterdam, (pag. 440)
30—7 juli, Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Juli,

27—29, K.1.-congres, Wels. (pag. 435)
Augustus,

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres, Sydney,
(pag. 589 (1961))

September,

12-IA \'\'t^einii^eesJ ^llhicthcfiappij. uom ^ie-icjeueeskimde

(pag. 764, 1386 (I960)); (pag. 145, 294, 874, 1667 (1961)); (pag. 66,
133, 205, 284, 362, 438, 515)
24—26, World Veterinary Poultry Association, 2e Int. Conferentie, Cambridge,
(pag. 203)

Oktober,

6— 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim,
(pag. 130)

1963

Augustus,

14—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (1960)); (pag. 62, 285)

Leptospirosis bij de in Engeland ingevoerde Charollais-tieren geconstateerd.

Drie van de 30 Charollais-sticren, die kort geleden in Engeland zijn geïmporteerd
voor procfdoelcinden (zie Veeteelt- en Zuivelberichten, juli/aug. 1961, 4c jaargang,
no. 7/8, blz. 307), blijken besmet tc zijn met een in Engeland tot nog toe niet voor-
komende ziekte, nl. Icptospirosis.

Deze drie stieren zullen worden geslacht. De andere blijven voorlopig in quarantaine.
Er is bij dc minister van aLndbouw reeds een telegram binnengekomen van de Nat.
Cattle Breedeers Association met het verzoek alle stieren onmiddellijk te slachten of
naar Frankrijk terug tc zenden.

De verschijnselen van deze ziekte zijn: koorts, geelzucht, verminderde melkproduktie
en abortus. Uitbraken van deze ziekte zijn voorgekoinen in Rusland, d
(X)r de Lepto-
spira gryppotyphosa.
Deze stam is ook voorgekomen in Israël en .Amerika en ook in
Frankrijk is deze bekend. De bewuste infectie van de 3 Charollais-stieren wordt er
eveneens door veroorzaakt. Smetstof kan lange tijd via de urine worden uitgescheiden.
Een succesvolle bestrijding van deze ziekte is nog niet bekend.

Veeteelt- en Zuivelberichten, IV, 467, (1961).

Continu liciit voor kuikens.

Volgens een onderzoek verricht door onderzoekers van de Universiteit van Washing-
ton, krijgen kuikens die 24 uur licht per dag ontvangen afwijkingen aan de ogen,
de hersens en het voortplantingsvermogen. Bovendien zouden zij vatbaarder voor
sommige ziekten worden. Zij groeiden echter sneller.

Pluimveepers, XVI, 488, (1961).

-ocr page 539-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAX 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

VAN HET BUREAU
Eeuwfeest 1962.

JEUGDFEEST.

_ Een nieuw facet is geslepen. Nog schoner en veelzijdiger zal het
Eeuwfeest blinken. Op zaterdag 15 september, dus na de
mL\'V vrijdag, welke tot nu toe als de laatste dag van het Eeuwfeest is
KSxm beschreven, zal op de speelweide van het Wilhelminapark te
(
rJ^I Utrecht, een daverende feestmiddag voor de Utrechtse jeugd
gehouden worden. Vooral voor die kinderen, die ook dieren-
vriend zijn.
Er komt van alles bij te pas:

muziek natuurlijk en circus; een wedstrijd voor de geestigste combinatie van kind
en dier, met jury en prijzen!

Er gaat natuurlijk een stukje moraal in schuil: het kind zal aandacht en belang-
stelling voor het dier moeten hebben.

Veel hulp ontvangt het Eeuwfeestcomité van de bekende Utrechtse Stichting

Stadsontspanning, die op geheel belangeloze wijze zoveel voor de Utrechtse jeugd

onderneemt. Haar past reeds hier een woord van dank.

Hopelijk zal dit nieuwe facet ook Uw aller instemming wegdragen.

Het comité hoopt, dat er veel dierenartsen met hun dames dit jeugdfeest zullen

bijwonen.

Verzekering van waarnemers.

In het verleden werden dierenartsen tijdens waarnemingsperioden steeds voor een
ongevallenverzekering opgegeven aan de „Eerste Rotterdamsche" Maatschappij van
Verzekering N.V. De Maatschappij voor Diergeneeskunde had hiertoe een collectieve
verzekering afgesloten, waarop de waarncmingstcrmijnen werden gedeclareerd. Daar-
na werd de premie in rekening gebracht aan de waarneming-vragende dierenarts.
Sinds enkele maanden is de dekking voor waarnemende dierenartsen — mede onder
invloed van de gewijzigde verzekeringsrcgeling voor assistentie door diergenees-
kundige studenten - - sterk verbeterd.

Bij de dekking volgens de nieuwe regeling zijn de navolgende uitkeringen resp.
schadeloosstellingen verzekerd.

1. ONGEVALLEN.

A. (overlijden).............ƒ 25.000,—

(ongehuwden)............ƒ 5.000,—

B. levenslange gehele ongeschiktheid.......ƒ 100.000,—

(bij levenslange gedeeltelijke ongeschiktheid een percentage

hiervan)

C. tijdelijke gehele ongeschiktheid........ƒ 30,—

per dag (uitkeringsduur max. 1 jaar)

D. geneeskundige behandeling enz.........,ƒ 1.000,—

Het risico van motor/scootcrrijden is onder de verzekering begrepen.

-ocr page 540-

II. ZIEKTE.

Ziekengeld .... ƒ 30,— per dag (3 wachtdagen)
Geneeskundige behandeling ƒ 1.000,— voor zover hierin niet elders is voorzien.
Deze uitkeringen zullen geschieden uiterlijk tot en met de laatste dag van de over-
eengekomen waarnemings-periode. Indien tevoren geen periode kan worden over-
eengekomen, geschiedt de uitkering gedurende maximaal 180 dagen, doch niet
langer als de waarneming werkelijk zou hebben geduurd.

III. WETTELIJKE AANSPRAKELIJKHEID.

In hoedanigheid van waarnemend dierenarts en als particulier.

A. ingeval van dood, letsel of benadeling van de gezondheid van

één persoon ten hoogste..........ƒ 50.000,—

B. ingeval van dood, letsel of benadeling van de gezondheid van

meer dan één persoon bij hetzelfde voorval ten hoogste . . ƒ 100.000,—

C. ingeval van schade, ontstaan door beschadiging van goederen
van derden, dan wel door dood, letsf;l of benadeling van de

gezondheid van aan derden toebehorende dieren ten hoogste ƒ 20.000,—
ƒ 10,— eigen risico per gebeurtenis (alleen voor rubriek C).

De premie voor deze gecombineerde vorm van verzekering bedraagt ƒ 3,— per

kalenderdag, met dien verstande, dat bij een verzekeringstermijn van meer dan

30 dagen de premie voor de termijn na 30 dagen ƒ 2,25 per kalenderdag bedraagt.

De premie na 90 dagen is ƒ 2,— per kalenderdag.

De minimum premie bedraagt ƒ 10,— per verzekerde per aanmelding.

Uit bovenstaande blijkt, dat door deze dekking de risico-situatie èn voor dierenarts

èn voor waarnemer aanzienlijk gunstiger wordt.

Er wordt voor gezorgd, dat de dekking automatisch van kracht wordt wanneer een
waarneming door bemiddeling van het waarnemingsbureau tot stand komt.
De dierenarts ontvangt na verloop van enige tijd een nota, welke aan de Eerste
Rotterdamsehe te Rotterdam dient te worden voldaan, door overschrijving op giro-
rekening no. 1239.

Voor schade-aanmelding en/of nadere inlichtingen kan men zich wenden tot het
Bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De collectieve overeenkomst wordt gesteld op naam van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en de premienota wordt verzonden en geïncasseerd door het kantoor
van de „Eerste Rotterdamsehe".

Contributie 1962.

Voor dc goede orde wordt er op geattendeerd, dat bij de verschijning van deze af-
levering de periode voor het verkrijgen van contributicreductie is verstreken.
Degenen, die hun contributie nog niet hebben voldaan, wordt dringend verzocht het
— voordat een bankkwitantie wordt aangeboden — alsnog op de gewone manier te
doen, d.w.z. door overschrijving op gironummer 511606 ten name van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Zoals bekend, bedraagt de contributie ƒ 110,—, verhoogd met ƒ 10,— voor het
Eeuwfeestfonds, tenzij men vóór 1 april op grond van de ingezonden gegevens be-
richt heeft ontvangen omtrent een nader vastgesteld gereduceerd bedrag.

VAN DE AFDELINGEN
Afdeling Gelderland.

Ledenvergadering.

De afdehng Gelderland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal haar eerst-
volgende vergadering houden op
zaterdag 19 mei a.s., om 14.30 uur in Restaurant
Haarhuis
te Arnhem.

-ocr page 541-

VAN DE GROEPEN

Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier.

Ledenvergadering.

De Groep organiseert haar eerstvolgende ledenvergadering op zaterdag 14 april a.s.
om
14.30 uur in de collegezaal van de Kliniek voor Kleine Huisdieren, Alexander
Numankade 91, Utrecht.

Spreker: Dr. M. J. Dobbelaar: De chirurgische behandeling van de heupluxatie
van de hond.

Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten.

Ledenvergadering.

Ten vervolge op het op pag. 440 voorkomende bericht wordt medegedeeld, dat op
de ledenvergadering, die op
12 april a.s. wordt gehouden, als spreker zal optreden:
Ir. J. B. Obbink: Statistiek van de vleesproduktie.

Groep Kunstmatige Inseminatie en Zoötechniek.

Jaarvergadering.

De Groep Kunstmatige Insemnatie en Zoötechniek van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde zal haar jaarvergadering houden op
dinsdag 10 april a.s., om 10.15 uur
in hotel Noord-Brabant, Utrecht.

Na de huishoudelijke vergadering zullen de volgende sprekers het woord voeren:
Dr. R. Debruyne (Oostmalle, België):

a. Algemeen overzicht over de toepassing van de K.I. in België;

b. Enige recente onderzoekingen op het gebied van de K.I. in België.

Prof. Dr. Th. Stegenga: Veeteelt in de Soedan (zo mogelijk met lichtbeelden).

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

J. S. Kalisvaart, Waaldijk 73, Zuilichem.

W. J. Schoorlemmer, De Meerpaal 1, Emmeloord.

Het Hoofdbestuur draagt collega Mevr. L. A. von Frijtag Drabbe Künzel-Poot,
Diepenbrocklaan 4, Bilthoven, voor als lid van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Blieck, Prof. Dr. L. de, van Bilthoven naar Zeist, hotel Figi, tel. (03404) 22 41. (144)
Engclkes, T. E., te Enmien, naar Prinsenlaan 61 aldaar, (tel. ongewijzigd). (155)
Geelen, A. J., tc Weert, gr. gewijzigd m 1063723. (157)

Hotsma, L. H., van Leeuwarden naar (tijdelijk) \'t Jopper (gem. Gorssel), Merel-
weg 23, tel. (06759) 12 21. (166)

Kersjes, A. W., te Utrecht, naar Linnaeuslaan 9 aldaar, (tel. ongewijzigd). (170)
Kruijne, J. P. G., te Naaldwijk, naar Kruisweg 18 aldaar, (tel. ongewijzigd). (174)
Kuipers, E., tc Westerbork, gr. gewijzigd in 1009442 (privé), 823640 (praktijk).

(174)

Mager, H. H. A., te Westerbork, gr. gewijzigd in 811899 (privé), 823640 (praktijk).

(178)

Miert, A. S. J. P. A. M. van; Utrecht, Prof. Pullelaan 14; tel. (030) 1 90 53 (privé),
1 19 94 (bur.); wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., inst. v. vet. Farmacologie). (179)

Gevestigd:

Tol, F. M. van der, te Doctinchem, Prins Bernhardstraat 20, tel. (08340) 46 31,
gr. 1023358, sp. 8-9, kl. huisd. 19-20 (voortzetting praktijk J. Jacobs). (198)

-ocr page 542-

Benoemd:

Driessen, J., Ic Voorburg, te rekenen m.i.v. 1 november 1961, tot veterinair Inspec-
teur van de volksgezondheid, tevens Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst,
in algemene dienst, ter standplaats \'s-Gravenhagc. (reeds verwerkt op pag. 153)

Eervol ontslag:

Nieuhoff, G. A. R., te Vriczenveen, op zijn verzoek, tc rekenen m.i.v. 25 februari
1962, als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

(182)

Promotie:

Dobbelaar, M. J., te Nijmegen, is op 22 maart 1962 aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht gepromoveerd tot doctor in dc diergeneeskunde op het proefschrift „Osteo-
plastiek bij de behandeling van dc luxatio coxac van dc hond". (152)

Diergeneeskundig examen:

Geslaagd op 8 maart 1962:

Frijtag-Drabbe Künzcl gcb. Poot, Mevrouw L. A. von (inlassen 157)

Overleden:

Haar, J. A. J. ter, te Bergen op Zoom, blijkt aldaar reeds te zijn overleden op
15 februari 1961. \' (160)

Hesse, Prof. Dr. N. C. W., te Utrecht, is aldaar op 20 maart 1962 plotseling over-
leden. (163)

Ter overneming aangeboden

FLINKE GROTE-HUISDIEREN PRAKTIJK

in de provincie Groningen.
Ruim praktijkhuis aanwezig.

Brieven onder no. 19/62 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

-ocr page 543-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Twee primaire harttumoren bij het schaap, een
osteo- en fibrosarcoom.

Two primary tumours in the heart in sheep.

door \\V. MISDORPi)

Uit de Afdeling Pathologische Anatomie van het Antoni van
Leeuwenhoek-Huis (Vereniging Het Nederlands Kanker-
instituut, Amsterdam)

Inleiding.

Primaire harttumoren komen bij mens en dier betrekkelijk zelden voor.
Zo beschrijft Kaufmann (1955) er ruim 200, waarvan 120 myxomen
en 80 sarcomen bij de mens, terwijl er bij de dieren ruim 300 vermeld zijn
gevonden.

Secundaire harttumoren, hetzij ontstaan door ingroei, hetzij als metastase,
worden daarentegen bij mens en dier frequenter gevonden. Rij de mens
komen ze vaak tot stand door ingroei vanuit in de omgeving gelegen tumor-
processen, bijv. bronchuscarcinoom. Rij dieren echter, waarbij tumor-
processen in het mediastinum weinig voorkomen, is vrijwel altijd sprake
\\an hematogene metastasen; bekend zijn in dit opzicht het melanosarcoom
bij het schimmelpaard, het lymfosarcoom bij het rund en sarcomen en
carcinomen bij de hond.

Classificatie van primäre harttumoren bij dieren.

Deze is op verschillende manieren mogelijk:

A: naar het weefsel, waaruit de tumoren stammen1) (Z e 1 d e n r u s t en
Z w ij n e n b e r g, 1950).

I.: mesenchymale tumoren:

a. goedaardig;

b. kwaadaardig.

a-1: Tumoren uitgaande van het bindweefsel: fibromen.

Meestal gesteelde tumoren in of aan het hart (Mossdorf,
1930, N ieber 1 e en C ohrs, 1954, S m i t h en J o n e s, 1957).
De zgn. neurofibromen, die bij slachtrunderen vrij vaak gevonden
worden aan de hartbasis en in de coronairgroeven, kunnen histo-
logisch onderv erdeeld worden in dc echte neurofibromen, waarbij
het endo- en perineurium gewoekerd is, en de zgn. neurinornen
of Schwannomen, waarbij de Schwannse schedecellen gewoekerd

1  Aangezien het niet altijd even duidelijk is uit welk weefsel de tumoren stammen,
is het juister in sommige gevallen te spreken van tumoren met het
beeld van een
bepaald weefsel.

-ocr page 544-

zijn. Beide aandoeningen komen vaak als systeemziekte voor. Naast
woekeringen aan het hart worden dan soortgelijke woekeringen
overwegend in de plexus brachialis, slokdarmwand en intercostale
zenuwen gevonden.

In tegenstelling tot de ziekte van Von Recklinghausen bij de mens
schijnt bij dieren de huid en de subcutis niet bij de algemene
neurofibromatose betrokken te zijn.

a-2: Tumoren met het beeld van het embryonale bindweefsel: myxo-
men (B a 11 en P e c h e r o t, 1924; Roberts, 1959).
VonAlbertini (1955) rekent tot de myxomen in wijder ver-
band ook de fibromyxomen en angiomyxomen. Venvisseling met
georganiseerde trombi is niet denkbeeldig.

a-3: Tumoren uitgaande van endotheel en mesotheel:

haemangiomen, vaak multipel optredend (A d a m e k, 1934);
lymphangiomen;

endotheliomen, uitgaande van het endotheel van het hart, van
het endocard dus (Jackson, 1936; VanTongeren, 1947);
mesotheliomen: deze worden bij het rund wel eens in de peri-
cardiale holte gevonden (Nieberleen Gohrs, 1954).

a-4: Tumoren uitgaande van het vetweefsel: lipomen (Messmer,
1897).

a-5: Tumoren uitgaande van het dwarsgestreepte spierweefsel: rhabdo-
myomen, vaak multipel optredend. Bij dieren werden deze woe-
keringen beschreven door Collin, Collet en Flachat,
1952; Englert, 1959 en L a b i e en H o v a s s e, 1955.
Bij jonge kinderen komen deze woekeringen (vrij zeldz.aam) voor
en gaan dan vaak gepaard met andere ontwikkelingsstoornissen in
hart, hersenen en nieren. Willis en VonAlbertini houden
deze sterk glycogeenhoudende woekeringen voor hamartomen,
Kaufmann daarentegen betitelt ze als tumoren.

b : Maligne mesenchymale tumoren.

Sarcomen met verschillende weefseldifferentiëring;
fibrosarcoom (M a g n u s s o n, 1916, S m i t h en J o n e s, 1957);
osteochondrosarcoom (Barth, 1920);

grootcellig sarcoom (Z e 1 d e n r u s t en Z w ij n e n b e r g,

1950);

spoelcellig sarcoom (J o e s t, 1909, Rud duck en Willis,
1938).

(De zgn. hartbasistumoren of glomus aorticumtumoren bij de
hond behoren strikt genomen niet in dit hoofdstuk en zullen te
zijner tijd een aparte bespreking krijgen.)

B: naar lokalisatie van de tumoren in een bepaalde afdeling van het hart:
linker- of rechter hartekamer- of boezem, kleppen of pericard.

C: naar subendocardial intramurale en subepicardial oorsprong.

Het voorkomen van primaire harttumoren bij de verschillende diersoorten.

Achtereenvolgens hebben Magnusson (1916), Mossdorf (1930),
Ferret (1930), Jackson (1936), Smith en Jones (1957) en

-ocr page 545-

Cotchin (1960) een overzicht gegeven over het voorkomen van pri-
maire harttumoren in hun grote materiaal van diertumoren en van uit de
literatuur verzamelde gevallen. Uit de overzichten blijkt, dat vooral bij
rund en paard primaire harttumoren gevonden zijn en wel voornamelijk
fibromen en myxomen, terwijl bij het varken, het schaap en de vogels zel-
den dergelijke tumoren worden gevonden. Bij de hond was het aantal ge-
vallen opmerkelijk gering.

Van het schaap zijn de volgende primaire harttumoren beschreven
gevonden:

1. een rhabdomyosarcoom, gelegen aan de hartbasis met ingroei in de
rechter kamer (C o 11 i n, C o 11 e t en F 1 a c h a t, 1952);

2. een rhabdomyoom van het hart wordt door Smith en Jones (1957)
in hun overzicht over 7000 diertumoren, waaronder 121 bij het schaap,
vermeld;

3. een subendocardiaal gelegen lipoom in de rechter kamerwand, deels
ook in de rechter boezem uitstekend (M e s s m e r, 1897);

4. een spoelcellig sarcoom, uitgaande van het pericard (Joest, 1909);

5. een sarcoom (Cotchin, 1960).

Klinische verschijnselen bij primaire harttumoren bij dieren.

Deze zijn zeer wisselend en in 3 groepen te verdelen:
A: acute dood;

B: verschijnselen van chronische stuwing door druk op grote vaten of hart-
kleppen ; bij het rund soms sterke overeenkomst met het beeld van de
traumatische pericarditis (Van Tongeren, 1947, Zeldenrust
en Z w ij n e n b e r g, 1950).
C; geen klinische afwijkingen.

Wij grote tumoren worden soms als toevallige bevinding bij sectie of
slachting gerapporteerd (Labie en Hovasse, 1955; M e s s m e r,
1897).

Uit de mededelingen blijkt niet duidelijk, dat er verband bestaat tussen
tumorgrootte, tumortype en lokalisatie enerzijds en de ernst van de kli-
nische afwijkingen anderzijds. De diagnose primaire harttumor werd tijdens
het leven nooit gesteld.

Eigen waarnemingen.

In de loop van het jaar 1960 werden aan het abattoir te Amsterdam (direc-
teur Dr. C. P
O s t m a) bij aldaar geslachte en gekeurde schapen twee
tumoren in, respectievelijk aan het hart gevonden.*) Beide schapen waren
de levende keuring gepasseerd zonder klinische verschijnselen te vertonen.

schaap 1.
Ooi, ongeveer 2 jaar oud. (L 30196 M)
Macroscopie.

Bij de keuring van de organen van het geslachte dier werd in het (te grote)

De collegae T. H e 11 i n g a en J. E. G a j e n t a a n, destijds verbonden aan het
abattoir te Amsterdam, waren zo vriendelijk de door hen gevonden tumoren voor
mij te bewaren.

-ocr page 546-

hart een tumor gevonden, waarvan de grootste afmeting 8 cm bedroeg
(foto 1). Deze gladde, witgele tumor bleek met een basis van 1 cm vast
te zitten aan de voorwand van de rechter kamer, ongeveer aan de onder-
zijde van de papillaire spier der atrioventriculaire kleppen (foto 2).
De tumor, bestaande uit een grote en drie kleinere, samenhangende kwab-
ben, bleek op sneevlakte van stevige, plaatselijk zelfs benige consistentie en
wit van kleur te zijn. Centraal was er een met bloederige vloeistof gevulde
holte.

In de longen werden miliaire groene haardjes gevonden.
De overige organen vertoonden geen afwijkingen, met name geen verschijn-
selen van stuwing of metastasen.

Microscopie.

De tumor was opgebouwd uit vrij celrijk mesenchymaal weefsel. De over-
wegend spoelvormige cellen hadden meest een onduidelijk begrensd, zwak
eosinofiel protoplasma. De kernen waren meest ovaal, soms wat hoekig
met een grofkorrelig chromatinepatroon en soms duidelijke nucleoli. Er was
enige polymorfie en een lage mitotische activiteit. Een deel van het tumor-
weefsel had een patroon van dooreen geweven vezelbundels.
In grote gebieden werd door het tumorweefsel vezelige en homogene, op

-ocr page 547-

About natural size. Tumour turned over: base of the tumour just below the papillary
muscle of the tricuspid, valve.
(Foto: Antoni van Lccuwenhofk-Huis, Afd. .\\lg. Fotografie)

osteoid gelijkende, matrix gevormd met trabeculaire verkalking (foto .3).
Ook werd kraakbenige tussenstof ge\\ ormd.

Plaatselijk werden beenfragmenten gevonden, samenhangend met pre-exis-
tente bindweefselsepta. Deze beenfragmenten hadden corticale kenmerken
en veelal een lamellaire structuur. .Soms bestond een parallel vezelig grond-
patroon zoals bij verbening van fasciën voorkomt.

Vctmerg met bloedvonnende elementen waren aanwezig. Er bestond een
duidelijke osteoblastische en osteoklastische activiteit. Het tumoi-wecfsel
woekerde te midden van deze pre-existentc beenfragmenten. Aan de basis
van de tumor werd over enige afstand infiltratie in de hartspier\\\'ezels (foto
4), het vetweefsel en het pre-existente bindweefsel gevonden.
In de longen werden ontstekingshaardjes gezien, waarschijnlijk als reactie
OJ) parasietenlarven.

In de overige organen werden geen afwijkingen gevonden.
Diagnose.

Het betreft een in het hart gelegen sarcoom, dat vezelige, benige en kraak-
benige tussenstof vonnt en zich infiltratief uitbreidt zowel in de hartspier

-ocr page 548-

Foto 3.

Vergroting (L. 30196 M,) 350 x. Kleuring: haemaluin-azofloxine. Beenvorming

door de tumorcellen.

Magnification: 350 x. Staining: haernatoxilin. Bony trabeculae formed by tumourcelh.

(Foto: Antoni van Lcruwcnhock-Iluis, Afd. .Alfi. Fotografie)

Foto 4.

Vergroting (L. 30196 Al.) 230 x. Kleuring: haemaluin-azofloxine. Infiltratie van
tumorweefsel in de hartspiervezels.

Magnification: 230 x. Staining: haematoxilin. Infiltration by tumourtissue into the

heart muscle.

(Foto: Antoni van Lrruwenhoek-Huis, .Afd. .Alg. Fotografie)

-ocr page 549-

als te midden van jjre-existentc in bindweefsclscpta gelegen beenhaarden.
Er werden geen metastasen gevonden.

Naar de criteria \\oor menselijke tinnoren moeten we deze tumor als een
ost--o.sarcoom beschouwen,

SCHAAP 2.

Macroscopie.

Ooi, ongeveer 5 jaar oud, (L, 3054.3 M)

Rij de keuring werd een kinderhoofdgrote tumor (grootste afmeting 15 cml
in de |jei\'icardiale holle links \\an liet hart gevonden, gelegen tegen de grote
vaatstamnien. De tumor was door bindweefselstrookjes met het pericard ver-
bonden; op één jjlaats was cr cen innige verbinding met het linker harte-
oor. De tumor was onregelmatig knobbelig; de kapsel wisselend dik. Vlak
onder de kapsel strekte zich een benig schild van 8 cm uit.
Het tuniorweefsel was o]) doorsnede grijsgeel \\ an kleur en hersenachtig van
consistentie. Plaatselijk was er bloeding en necrose. Ook werden cr septa
gezien, die soms \\erbeend leken,

In de longen werden \\cle miliaire haardjes, in de lever een matige disto-
matose ge\\onden.

Microscopie.

De tumor bestond uit celrijk mesenchymaal weefsel, waanan de cellen
ovale of hoekige kernen hadden en vage celgrenzen. Het chromatinepatroon
was grofkorrelig. Er was matige polymorfie en lage mitoti.sche acti\\ iteit. Het

Foto 5.

Vergroting (L. 30543 M.) 200 x. Kleuring: haemaluin-azofloxine. Pre-existent kraak-
been en been (met vetmerg) in het verloop van een septum.
Magnification: 200 x. Non-tumorous cartilage and bone (with fat-marrow) in the
course of a septum. Staining: haematoxilin.

(Foto: .\'\\ntoni van Lccuwenhock-Huis, Afd. .Mg. Fotografie)

-ocr page 550-

tumorweefsel had gedeeltelijk een grondpatroon van dooreengeweven cel-
bundels en toonde een matig sterke vorming van vezelige tussenstof.
In het afkapselende bindweefsel kwamen hier en daar beenbalkjes en kleine
kraakbeenhaarden
voor. Ook te midden van het tumorweefsel werden en-
kele beenbalkjes gevonden. Deze beenbalkjes lagen in de directe omgeving
van het in de kapsel voorkomende beenweefsel (foto 5).
Ze hadden een parallel-vezelig grondpatroon, zoals verbeningshaarden in
septa en fasciën. Een enkel bevatte resten vetmerg; er bestond enige osteo-
blastenactiviteit. Vorming van benige of kraakbenige tussenstof door het
tumorweefsel werd niet waargenomen. Het gezwel breidde zich infiltratief
uit tussen spiervezels en pre-existente bindweefsellamellen.
In de longen werden veel ontstekingscellen gevonden, waarschijnlijk als
reactie op parasietenlarven; de lever vertoonde het beeld van een matige
distomatose.

In de andere organen werden geen afwijkingen gevonden.
Diagnose.

Het betreft een in de pericardiale holte gelegen, vezehormend patroon met
plaatselijk een fibrosarcornateus patroon. Het gezwel breidt zich infiltratief
uit in de hartspier en in de bindweefselsepta, waarin pre-existente ver-
beningshaarden voorkomen. Er werden geen metastasen gevonden. We be-
schouwen deze tumor als een fibrosarcoom.

Bespreking.

In beide gevallen werd ondanks het ontbreken van metastasen de diagnose
sarcoom gesteld en wel wegens de plaatselijk infiltratieve groei, polymoi fie
en anaplasie. In beide tumoren werd pre-e.xistent been gevonden (bij
schaap en rund is been in het harteoor een gewone weefselcomponent). De
eerste tumor \\\'ormde bovendien ook zelf kraakbeen en been en wordt daar-
mee dus een als osteosarcoom tc beschouwen tumor.

Op grond van het histologisch beeld konden wc in het geval van de tweede
tumor niet meer dan de diagnose fibrosarcoom verantwoorden.
Redenen tot publikatie waren het zeldzame voorkomen van primaire hart-
tumoren bij mens en dier en het interessante probleem van de beenvorming
in beide tumoren, welke ten dele principieel verschillend van aard is.

D ankbei ui ging.

Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door de steun van het Koningin Wilhelmina
Fonds. De goede samenwerking tussen het abattoir te Amsterdam en het Antoni van
Leeuwenhoek-Huis was voor dit onderzoek van groot belang, evenals het mogelijk ook
voor volgende onderzoekingen op het gebied van de tumoren bij grote huisdieren
van zeer groot belang zal blijven.

Wij danken Dr. R. O. v. d. H e u 1, patholoog-anatoom te Leiden, voor zijn adviezen,
speciaal wat betreft de beenvorming in beide tumoren.

SAMENVATTLNG.

Twee primaire harttumoren bij het schaap worden beschreven; beide tumoren wer
den bij klinisch gezonde slachtschapen gevonden.

De eerste tumor is een in de rechter hartkamer gelegen osteosarcoom, dat vezelige,
benige en kraakbenige tussenstof vormt en in hartspieren en pre-existente been-
haarden infiltreert.

-ocr page 551-

De -.weede tumor is gelegen in de perieardiale holte, vertoont het beeld van een fibro-
sarcjom, terwijl ook pre-existente been- en kraakbeenhaarden in de tumor aanwezig
zijn ook deze tumor infiltreert in de hartspier.

SUMMARY.

Two primary tumours of the heart occurring in sheep are reported; the two tumours
were observed in clinically normal sheep.

One tumour was an osteosarcoma localized within the right ventricle, which tumour
produced fibrous, osseous and cartilaginous intercellular substance and had invaded
the heart muscle as well as pre-existent bone lesions.

The other tumour was localized in the pericardial cavity and presented the appear-
ance of a fibrosarcoma, pre-existent lesions of bone and cartilage being present in the
tumour as well. This tumour had also invaded the heart muscle.

RÉSUMÉ.

L\'auteur décrit deux tumeurs cardiaques primaires du mouton; les deux tumeurs ont
été trouvées chez des moutons d\'abattage, cliniquement sains.

La première tumeur est un ostéosarcome situé dans la ventricule droite du coeur et
qui forme une substance intercellulaire fibreuse, osseuse et cartilagineuse et s\'infiltre
dans les muscles cardiaques et dans des foyers osseux préexistants.
La seconde tumeur est situé dans la cavité péricardiale et présente l\'image d\'un sar-
come fibreux, tandis que des foyers osseux et cartilagineux préexistants sont égale-
ment présents dans la tumeur; cette tumeur s\'infiltre aussi dans le muscle cardiaque.

ZUSAMMENFASSUNG,

Es werden zwei primäre Herztumore beim Schaf beschrieben; beide wurden bei
klinisch gesunden Schlachtschafen gefunden.

Der erste Tumor ist ein in der rechten Herzkammer gelegenes Osteosarkom, das eine
gewebeartige, knochige und knorpelige Substanz bildet, die in Herzmuskeln und in
bereits bestehenden Knochenherden infiltriert.

Der zweite Tumor befindet sich im Herzbeutel und zeigt das Bild eines Fibrosarkoms,
während auch bereits bestehende Knochen- und Knorpelherde im Tumor vorhanden
sind; auch dieser Tumor infiltriert den Herzmuskel.

IJTER.\\TUUR

A d am e k, W.: Ueber die Blut.gefässgeschwülste bei den Tieren. Diss. Berlijn (1934).

Albertini, V.: Histologische Geschwulstdiagnostik, 362, (19.55).

Barth, A. : Ein Beitrag zur Kenntniss der Herzbasisgeschwülste beim Hunde. Inn.

Diss. Dresden (1920).
B a 1 f o u r J o n e s, S. E. B.; A case of multiple sarcomata in the heartmuscle of a

dog. Vet. Ree., 41, 377, (1935).
B a 1 1, V. et Peche rot: Myxoma Pediculé de l\'oreillette gauche chez une vache.

R. Rev. Gen. de Med. Vét., 33, 431, (1924).
B e h r, E., R e i s s, M. V. D. en Meyler: Myxoma cordis bij de mens. Ned.

Tijdschr. Geneesk., 85, 3453, (1934).
Collin, P., Collet, R. J. et F 1 a c h a t. F.: Rhabdomyosarcome primitif du

coeur chez un brebis. Bull. Soc. Sei. vét. Lyon, 5, 325, (1952).
Cotchin, E.: A survey of tumours. Vet. Ree., 72, 816, (1960).
E n g 1 e r t, H. K. : Rhabdomyome im Herzmuskel eines Schweines. Dtsch. tierärztl.

Wschr., 66, 75, (1959).
Ferret, A,: Les tumeurs du coeur chez les animaux domestiques. Thèse, Lyon,
(1930),

G i 1 s, J, H, J. V a n: Neurofibromatose bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk., 10, 447,
(1955).

-ocr page 552-

Jackson, C.: The incidence and pathology of tumours in domesticated animals in
South Africa.
Onderste poort Vet. Res., 298, (1936).

J o e s t, E.: Spindelzellensarkom des Herzbeutels des Schafes. Ber. über die Tier-
aertzl. Hochschule zu Dresden, 200, (1909).

Kaufmann, E.; Lehrbuch der spez. path. Anatomie, Berlin I, 151, (1955).

L a b i e, Ch. et H o v a s s e, J.: Rhabdomyosarcome primitif du coeur chez un boeuf.
Ree. Med. vét., 131, 575, (1955).

Magnusson, H.: Ueber Herzgeschwülste bei Haustieren. Ztsch. Krebsforschung,
212, (1916).

Messmer, H.: Neubildung im Herzen eines Schafes. Zschr. Fleisch- und Milch-
hygiene,
12, 239, (1897).

Mossdorf, F.: GeschvWilste im Herzen. Zschr. Veterinärkunde, 24, 409, (1930).

N i e b e r 1 e, K. und Gohrs, P.: Lehrbuch der spez. path. Anatomie der Haustiere,
9, (1954).

Prichard, R.: Tumours of the heart. Arch. Path., 51, 98, (1951).

Roberts, S. R.: Myxoma of the heart in a dog. ]. Am. vet. med. Ass., 134, 185,
(1959).

R u d d u c k, H. B. and Willis, R. A.: Malignant tumours in dogs. The A.], of
Cancer,
33, 205, (1938).

S m i t h, H. A. and J o n e s, T. C.: Veterinary Pathology, Phil., 223, (1957).

Tongeren, H. A. E. van: Een tweetal gezwellen. Tijdschr. Diergeneesk., 72,
849, (1947).

Wetzel, R.: Ueber ein Sarkom der Herzbasis beim Hunde. Diss. Dresden (1922).

W i 1 1 i s, R. A.: Pathology of Tumours, 658, (1960).

Z e 1 d e n r u s t, J. en Z w ij n e n b u r g, H. A.: Een geval van primair sarcoom van
het hart bij een rund.
Tijdschr. Diergeneesk., 75, 856, (1950).

Jonge honden moeten vóór 14 weken ouderdom contact met de mens
gehad hebben.

Proeven aan het „Roscoe B. Jackson Memorial Laboratory" Bar Harbor, Maine,
U.S..4., hebben aangetoond dat pups, die te lang zonder omgang met mensen zijn
geweest, schuw blijven en ook niet meer gehoorzaam te maken zijn.
Deze proeven werden genomen met cocker-spaniels en met beagles.
Vanaf de leeftijd van 3 weken blijken de pups aandacht aan de mens te besteden.
Indien ze voor het eerst de mens op 5 weken zien, zijn ze eerst schuw, maar over-
winnen hun vrees binnen 10 minuten. Met 7 weken zijn hiervoor 2 dagen nodig en
met 9 weken 3 dagen.

Hadden de diertjes echter gedurende de eerste 14 weken geen mensen gezien, dan
accepteerden ze ook na drie maanden van voortdurende omgang de mens niet.

Vet. Med., 58, 322, (1961).

Aantal melkmachines in Denemarken.

Bij de landbouwtelling in Denemarken in juli 1961 werd o.a. ook het aantal melk-
machines opgenomen. Volgens deze telling lijkt een zeker verzadigingspunt van melk-
machines bereikt te zijn.

Van alle bedrijven gebruiken thans 73% een melkmachine. Op de kleinere bedrijven,
waar slechts enkele koeien worden gemolken, is de aanschaf van een melkmachine
niet rendabel.

1955 1957 1960 1961

aantal machines 123,850 132,282 138,383 142,360

per 100 melkkoeien 8,3 9,1 9,6 9,6

% van bedrijven 62,3 66,5 70,4 73

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 43. (1962).

-ocr page 553-

Over hef ontstaan en de preventie van hypo-
magnesemie bij rundvee

Origin and prevention of hypomagnesaemia in cattle
door A. KEMPi)

Uit het Instituut voor Biologisch- en Scheikundig Onderzoek
van Landbouwgewassen.

Inleiding.

Ruim dertig jaar geleden heeft professor Sjollema (1931) er reeds op
gewezen, dat de magnesium- en ook de calciumgehalten van het bloed van
melkkoeien laag kimnen zijn en dat vooral het lage magnesiumgehalte
samengaat met het optreden van ziekteverschijnselen, waaraan in ons land
de naam kopziekte werd verbonden. Bij het ontstaan van deze stofwisselings-
ziekte onderscheidde professor Sjollema in zijn latere publikaties twee
stadia, t.w.:

a. Een labiele toestand van het dier waarbij de serummagnesiumgehalten,
welke normaal op een niveau van ongeveer 2,5 mg/100 ml worden ge-
dacht, tot lage waarden zijn gedaald en waarbij zich (nog) geen duide-
lijke klinische verschijnselen voordoen (hypomagnesemie).

b. Een manifeste toestand waarbij de ziekteverschijnselen in meer of minder
hevige vorm optreden (hypomagnesemi.sche tetanie = kopziekte).

Uit de resultaten van diverse onderzoekingen is duidelijk geworden, dat het
eerste stadium (hypomagnesemie) steeds aan het tweede stadium (kop-
ziekte) vooraf gaat, doch eveneens is gebleken dat een optredende hypo-
magnesemie niet altijd gevolgd wordt door een kopziekte-aanval.
Aan de hand van gegevens van beweidingsproeven. Kemp (1958, 1960),
welke in het raam van het „kopziekteonderzoek" werden uitgevoerd, wordt
dit in tabel I geïllustreerd.

Bij enkele dieren van groep A op de kopziektegevoelige weiden dalen de
serummagnesiumgehalten reeds in twee dagen naar een gevaarlijk niveau,
terwijl bij twee andere deze waarden aanvankelijk nog op een normaal
niveau blijven. Op 1 mei echter vertonen 4 dieren verschijnselen van kop-
ziekte, waarvan enkele in zeer emstige mate, terwijl de serummagnesiumge-
halten van de 4 resterende dieren op 3 mei ook zeer laag zijn.
Gezien het verloop van de magnesiumgehalten op stal mag aangenomen
worden, dat de opvallende daling van de serummagnesiumgehalten eerst op
23 april, nä het in de weide gaan dus, een aanvang heeft genomen. Deze
daling kan, zoals blijkt, zeer snel zijn en treedt niet alleen bij de 4 patiënten
op, doch bij alle dieren uit deze groep. Dit in tegenstelling tot het verloop
der serummagnesiumgehalten bij de, qua leeftijd en melkproduktie, over-
eenkomstige melkkoeien in groep B.

De dalingen van de serummagnesiumgehalten in deze groep, welke tege-
lijkertijd weidde op ,,niet-kopziektegevoelige" weiden, zijn slechts gering en
geen der dieren vertoonde verschijnselen van kopziekte.

Wetenschappelijk medewerker aan het I.B.S., Wageningen.
1 Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 8, 1962 529

-ocr page 554-

Tabel 1.

Verloop van de magnesiumgehalten van het bloedserum (mgjlOO ml) bij 16
melkkoeien gedurende de overgang van de stal naar de weide.

Groep B

Groep A

Koe

Stal

Op 23/4 naar
„kopziekte-
gevoelige" weiden

Koe

Stal

Op 23/4 naar
niet „kopziekte-
gevoelige" weiden

9/4

18/4

25/4

1/5

3/5

9/4

18/4

25/4

3/5

1

2,3

2,4

2,2

0,5

9

2,3

2,5

2,4

2,3

2

2,3

2,5

1,1

0,5*)

10

1,9

2,5

2,0

1,5

3

2,5

2,6

1,0

0,5

11

2,4

2,7

2,2

1,9

4

2,6

2,5

2,4

0,6

12

2,8

2,7

2,4

1,9

5

2,3

2,5

1,8

0,8

13

2,4

2,5

2,4

2,3

6

2,3

2,5

1,7

0,7*)

14

2,4

2,4

7

2,1

2,5

1,6

0,4*)

15

2,6

2,6

2,4

2,5

8

2,4

2,5

1,9

0,4*)

16

2,5

2,5

2,3

1,5

Gem.

2,35

2,50

1,70

0,50

0,60

Gem.

2,40

2,55

2,30

2,05

*) Met verschijnselen van kopziekte; na behandeling door de dierenarts hersteld.

Dat deze labiele toestand met hypomagnesemie voorkomt bij alle of nage-
noeg alle dieren van de groep waarin één of meer gevallen van kopziekte
optreden, bleek eveneens uit de magnesiumgehalten van 90 melkkoeien op
23 bedrijven. Op deze bedrijven trad kopziekte op en van enkele andere
dieren uit deze koppels werden dezelfde dag of de dag er na bloedmonsters
genomen, waarin de magnesiumgehalten werden bepaald (tabel 2).

Tabel 2.

Frequentieverdeling van de serumrnagnesiumgehalten van 90 melkkoeien
zonder kopziekteverschijnselen, die weidden op percelen waarop vóór deze
bemonstering bij andere dieren kopziekte werd geconstateerd.

Magnesiumgehalten van het bloedserum mg/100 ml

1,0 en lager

57%

1,0 - 2,0
42%

2,0 en hoger
1%

Niet minder dan 99% van deze melkkoeien verkeerde in een labiele toestand
met serummagnesiumgehalten lager dan 2,0 mg/100 ml. Slechts 1% ver-
toonde een normaal magnesiumgehalte. Wanneer men in verband hiermee
bedenkt, dat volgens de landbouwtelling van december 1961 (direktie Ak-
ker- en Weidebouw van het Ministerie van Landbouw) in het jaar 1961 in
Nederland 45325 kopziektegevallen zijn geteld, zijnde 2,7% van het totaal
aantal melkkoeien, waarvan 7845 met dodelijke afloop, dan kan gesteld
worden dat het percentage dieren met hypomagnesemie vooral in de kop-
ziekteperioden aanzienlijk groter zal zijn geweest en wellicht op 30-50% ge-
schat moet worden. Welke eventuele nadelige invloeden dit grote percen-
tage hypomagnesemie buiten de schade ten gevolge van kopziekte zou kun-

-ocr page 555-

nen hebben is niet zeker bekend, doch het moet voor mogelijk worden ge-
houden dat hypomagnesemie een ongunstige invloed heeft op de levensduur
van het vee door het verband dat er bestaat tussen de magnesiumgehalten
van het bloedserum en de hartwerking, (D e G roo t, 1960).
Op grond van het voorgaande is het begrijpelijk, dat het bij het onderzoek
naar het ontstaan van kopziekte in wezen gaat om de oorzaak \\ an de hypo-
magnesemie te leren kennen, uitgaande van de stelling dat hypomagnesemi-
sche tetanie (= kopziekte) niet optreedt wanneer de serummagnesiumge-
halten op een normaal niveau blijven. De preventie van kopziekte moet dan
ook in feite gericht zijn op een preventie van de directe aanleiding tot het
optreden van de kopziekte, n.1. de hypomagnesemie, welke in de gehele
groep dieren onder die omstandigheden aanwezig is.

Over het ontstaan van hypomagnesemie.

Factoren als verweiding, tochtigheid, blaffende honden, koud en guur weer
enz., welke wel genoemd worden als van in\\ loed zijnde op het optreden van
kopziekte, moeten waarschijnlijk gezien worden als de druppel die de emmer
kan doen overlopen, waardoor een reeds aanwezige labiele toestand in een
manifeste toestand kan overgaan. Of deze factoren wezenlijk van invloed
kimnen zijn op een optredende hypomagnesemie is onbekend en moet wel-
licht voor weinig waarschijnlijk worden gehouden.

Geheel anders is het gesteld met de invloed van de voeding op het optreden
van hypomagnesemie waarover vooral in de laatste jaren meer bekend is ge-
worden.

Een oppervlakkige beschouwing van de mogelijke invloed van de hoeveel-
heid magnesium, die door het dier met het voedsel wordt opgenomen zou
doen vermoeden dat een tekort aan voedermagnesium niet de oorzaak kan
zijn van het optreden van hypomagnesemie. Immers, wanneer een melkkoe
met een melkproduktie van 25 kg per dag en een droge-stofopname van 16
kg met het voeder 16 gram magnesium opneemt, dan is deze dagelijkse
opname laag en zal in de praktijk, gezien het veronderstelde zeer lage mag-
nesiumgehalte van het gras, weinig voorkomen. Met dc melk wordt 25 x
0.12 g Mg = 3 gram magnesium per dag afgescheiden, zodat ruim 5 x zo-
veel met het voeder wordt opgenomen als met de melk wordt afgegeven.
Onderzoekingen van de laatste jaren hebben echter aangetoond, dat deze
beschouwing te optimistisch is en dat de hoeveelheid magnesium die door
het dier met het voeder wordt opgenomen en benut kan worden van door-
slaggevende betekenis is voor het al of niet optreden van hypomagnesemie.
Vanaf 1958 werden door het Instituut voor Biologisch- en Scheikundig
Onderzoek van Landbouwgewassen in Wageningen bij 84 koeien door
middel van balansproeven gegevens verzameld betreffende de dagelijkse
opname van magnesium en andere minerale bestanddelen met voeder en
drinkwater, de uitscheiding in de faeces en in de urine en de afscheiding in
de melk. De gegevens van 39 melkkoeien, waarvan er 35 werden gevoederd
met vers gemaaid gras en 4 met wintervoer, werden tot nu toe wat het mag-
nesium betreft, uitvoerig bewerkt. Deze proeven werden uitgevoerd in
samenwerking met de afdeling Fysiologie der Dieren van de Landbouw-
hogeschool. Voor een uitvoerige beschrijving van de proeven, alsmede van
de resutaten, wordt verwezen naar de betreffende publikaties. Kemp c.s.
(1960, 1961). Tabel 3 geeft in gemiddelde waarden, met vermelding van de
hoogste en de laagste, een overzicht van de voornaamste gegevens.

-ocr page 556-

Tabel 3.

Gegevens betreffende de magnesiumopname in voeder plus drinkwater, de
uitscheiding in mest, melk en urine en de balans in gjdag bij 35, met vers
gras gevoederde, melkkoeien en bij 4 melkkoeien op een winterrantsoen.

Weidegras
gemiddeld

hoogste

laagste

Magnesiumopname
Uitgescheiden in faeces
Uitgescheiden in urine
Afgescheiden in melk
Balans

Benuttingspercentage

16.62

13.84 (83%)
1.54
1.82
— 0.57
17%

22.43
18.73
3.59
2.58
0.97
33%

10.33
8.79
0.40
0.62
— 1.36
7%

Winterrantsoen
gemiddeld

hoogste

laagste

Magnesiumopname
Uitgescheiden in faeces
Uitgescheiden in urine
Afgescheiden in melk
Balans

Benuttingspercentage

33.08
26.62 (80%)
3.75
2.07
0.64
20%

34.13
27.86
5.39
2.59
1.48
23%

32.78
25.88
2.22
1.82
— 0.94
18%

De hoeveelheid per dag opgenomen magnesium in voeder plus drinkwater
variëren van 10 tot 34 gram en zijn bij de hier beschouwde win terrant-
soenen duidelijk hoger dan bij de grasrantsoenen. Van deze hoeveelheid
voedermagnesium wordt gemiddeld niet minder dan 83% met de faeces uit-
gescheiden, zodat het gemiddelde benuttingspercentage 17 bedraagt met een
variatie van 7% tot 33%. Zeer opvallend is, dat deze schijnbare benutting
van het voedermagnesium gemiddeld laag is en in bepaalde gevallen zeer
laag kan zijn. Hierbij moet worden vermeld, dat onderzoekingen van de
laatste jaren. Field (1960), in de richting wijzen dat het endogeen
faecaal magnesium slechts een zeer klein deel uitmaakt van de totale hoe-
veelheid met de faeces uitgescheiden magnesium.

Zeer grote variaties treden op in de hoeveelheden met de urine uitgescheiden
magnesium, welke bij de winterrantsoenen aanzienlijk hoger zijn dan bij de
weidegrasrantsoenen. Daarentegen is de variatie in afscheiding met de melk
veel kleiner en, in tegenstelling tot de urine, wordt deze variatie in sterkere
mate bepaald door de hoeveelheid geproduceerde melk en in mindere mate
door het gehalte. De magnesiumbalansen schommelen alle tussen - 1,36 en
1,48 gram Mg per dag. Sterk van nul afwijkende waarden komen dus in dit
materiaal niet voor.

Bij de bestudering van de onderlinge .samenhang tussen de verschillende
gegevens laat figuur 1 zien dat er een goede correlatie is tussen de hoeveel-
heden met de urine uitgescheiden magnesium en de magnesiumgehalten van
het bloedserum.

Indien meer dan 1 gram magnesium per dag met de urine wordt uitge-
scheiden, liggen alle serummagnesiumgehalten op een normaal niveau.
Wordt deze hoeveelheid minder dan 1 gram, dan komen ook lagere waarden
voor terwijl de laagïte gehalten worden gevonden wanneer minder dan 0,5
gram Mg per dag wordt uitgescheiden.

-ocr page 557-

Mg in bloedserum
mg/100 ml
3,0 r

X t X . »

2.5

_r»*_x_

O oxwxxx\'d^x X V

" O V» •• •• oX X ^ X

O* • O- O X •

2,0

V.

/

OX

1.5

xx/.iï

X

J

1,0

• Balans proeven
O Rook en Balch (1958)
X Creatinine methode (weideproeven )

O 1 2 3 4 5 6 7. .8

Mg uitgescheiden rn urme
g /dag

Figuur 1.

Correlatie tussen de hoeveelheid met de urine uitgescheiden magnesium en
het magnesiumgehalte van het bloedserum.

Figuur 2.

Correlatie tussen de „beschikbare" hoeveelheid voedermagnesium boven de
behoefte voor de melk en de magnesiumuitscheiding in de urine.

0.5

-ocr page 558-

In Engeland verzamelde gegevens, Rook en Balch (1958), laten de-
zelfde conclusies toe. Deze met de urine uitgescheiden hoeveelheid magne-
sium hangt weer nauw samen met de „beschikbare" hoeveelheid magnesium
boven de behoefte voor de melk. Onder de „beschikbare" hoeveelheid
magnesium wordt dat deel van het opgenomen voedermagnesium verstaan,
dat niet met de faeces wordt uitgescheiden. Er is n.1. een hoge correlatie
tussen Mg in voeder minus Mg in faeces („beschikbare deel") minus Mg
in melk enerzijds en de hoeveelheid magnesium die met de urine wordt uit-
gescheiden anderzijds (figuur 2). De correlatiecoëfficiënt bedraagt 0,92 en
de regressievergelijking is als volgt:

Mg in urine = 0,62 x (Mg voeder — Mg faeces — Mg melk) -)- 0,90 (de
fout van de regressiecoëfficiënt 0,62 is 0,04).

Deze hoge correlatie suggereert, dat de overmaat aan magnesium welke
niet nodig is voor afscheiding in de melk, voor onderhoud en voor retentie,
hoofdzakelijk wordt uitgescheiden met de urine. NaaiTnate de hoeveelheid
„beschikbaar" magnesium boven de behoefte voor de melk kleiner wordt,
gaat de uitscheiding aan magnesium met de urine dalen volgens bovenver-
meld verband. Ook het positief of negatief zijn van de balans houdt hier-
mee verband en is eveneens uit figuur 2 af te lezen, alsmede de grootte van
deze waarde. De in figuur 2 getekende onderbroken lijn (de getrokken lijn
is de regressielijn) maakt een hoek van 45° met de x-as en snijdt de regres-
sielijn bij een waarde op de x-as en op de y-as van ongeveer 2,5 gram. Op
dit punt is de magnesiumbalans in evenwicht en de balans dus md. Bij alle
punten links van de onderbroken lijn gelegen is de balans negatief en bij alle
punten aan de rechterzijde positief. De grootte van deze positieve of nega-
tieve waarden wordt aangegeven door de verticale afstand van een punt in
de grafiek tot de onderbroken lijn.

De kans dat negatieve balansen zullen voorkomen wordt dus groter naar-
mate de hoeveelheid „beschikbaar" magnesium boven de behoefte voor de
melk kleiner wordt. Dat de retentie nul is bij een waarde van ongeveer 2,5
gram „beschikbaar" magnesium per dag boven de behoefte voor de melk
wijst er op, dat de onderhoudsbchoefte ongeveer 2,5 gram per dag zou be-
dragen. Daar de afscheiding aan magnesium met de melk binnen niet al te
ruime grenzen schommelt en in de hier vermelde proeven gemiddeld 0,12
gram Mg per liter bedraagt, zou de magnesiumbehoefte van een melkkoe
met een melkproduktie van 25 liter per dag 2,5 25 x 0,12 = 5,5 g „be-
schikbaar" magnesium per dag bedragen. Bij een gemiddeld benuttingsper-
centage van 17% (tabel 3) moet de totale opname aan voedermagnesium
dan
X 5,5 = ruim 32 g per dag bedragen ten einde in de behoefte te
kunnen voorzien. Het magnesiumgehalte van het gras, bij een droge-stof-
opname van 16 kg, moet dan dus 0,20% zijn. Naarmate de benuttingsper-
centages van het voedermagnesium hoger of lager zijn, kan/moet de hoe-
veelheid door het dier op te nemen voedermagnesium respectievelijk kleiner
of groter zijn.

Een gelijktijdige beschouwing van figuur 1 en figmir 2 leert ons dat lagere
serummagnesiumgehalten alleen voorkomen, indien minder dan 1 g magne-
sium per dag met de urine wordt uitgescheiden (figuur 1) en dat deze lage
waarden kunnen worden verwacht, indien slechts 0,5 g of minder „be-
schikbaar" voedermagnesium boven de behoefte voor de melk wordt opge-
nomen (figuur 2).Hieruit volgt tegelijkertijd, dat de hoeveelheid magnesium
die met de urine wordt uitgescheiden niet alleen een belangrijke maat is ter

-ocr page 559-

beoordeling van de magnesiumstatus van het dier, doch eveneens globale
inlichtingen kan verschaffen omtrent de hoeveelheid „beschikbaar" voeder-
magnesium die dagelijks door het dier met het voeder wordt opgenomen.
In figuur 1 wordt getoond, dat het mogelijk is om b.v. van weidende
koeien de hoeveelheid magnesium die met de urine wordt uitgescheiden,
voldoende betrouwbaar te berekenen. Hiertoe wordt in een urinemonster
het gehalte aan Creatinine en aan magnesium bepaald. Uit het creatinine-
gehalte wordt, met behulp van een aangenomen hoeveelheid door het dier
uitgescheiden
Creatinine, die volgens De Groot en Aafjes (1960), per
tijdseenheid constant zou zijn, de hoeveelheid geproduceerde urine berekend.
Een vermenigvuldiging van deze berekende urineproduktie met het magne-
siumgehalte geeft volgens figuur 1 gegevens, welke goed overeenstemmen
met de hoeveelheden met de urine uitgescheiden magnesium, die bij ba-
lansproeven werden bepaald door het verzamelen van de totale urinepro-
duktie. Deze methode biedt interessante mogelijkheden om meer gegevens
te verzamelen omtrent de magnesiumstatus van b.v. weidende dieren. Dit
is te meer van belang, daar op grond van het voorgaande de hoeveelheid
met de urine uitgescheiden magnesium een betere maat ter beoordeling van
de magnesiumstatus van het dier lijkt te zijn dan het magnesiumgehalte van
het bloedserum.

De in figuur 2 vermelde waarden op de x-as, n.1. voeder-Mg—faeces-Mg—
melk-Mg, doet de vraag rijzen welke rol de hoogte van de melkproduktie
speelt bij het ontstaan van hypomagnesemie. Weliswaar is de onttrekking
aan magnesium groter naarmate de melkproduktie hoger is, doch deze
hogere produktie zal in het algemeen samengaan met een toenemende
voederopname en dus een grotere inagnesiumopname. Eveneens zal bij
een, t.o.v. de melkproduktie hoge voederopname, het dier gaan groeien
waarvoor eveneens magnesium nodig is. Daar echter het verband tussen
melkproduktie en/of groei van weidende koeien en de voederopname niet
nagegaan kan worden, kan hier geen definitief antwoord op gegeven wor-
den. De resultaten van de balansproeven laten echter zien, dat er in het
verleden waarschijnlijk wat al te gemakkelijk een verband is gelegd tussen
een hoge melkproduktie en een grotere gevoeligheid voor kopziekte, temeer
daar dit verband nooit duidelijk werd aangetoond. Zo er al een correlatie
mocht zijn, al kon deze bij beweidingsproeven in Nederland, Noorwegen
en Engeland niet aangetoond worden, dan is het niet onmogelijk dat dit
nog een schijncorrelatie is. Blaxter en Mc Gill (1956) hebben n.1.
een duidelijke samenhang vastgesteld tussen de leeftijd en de gevoeligheid
voor kopziekte. In verband hiermee wijzen zij op de rol die de hoeveelheid
mobiliseerbaar magnesium uit het skelet hier zou kunnen spelen. Deze hoe-
veelheid mobiliseerbaar magnesium neemt n.1. sterk af, naarmate het dier
ouder wordt. Zo is uit het onderzoek \\\'an Cunningham (1936 a, b) ge-
bleken, dat bij volwassen runderen die aan hypomagnesemische tetanie
waren gestorven, geen lagere magnesiumgehalten van het skelet werden
gevonden dan bij nmderen zonder hypomagnesemie, terwijl Blaxter en
S har man (1955) en Blaxter (1955) hebben gevonden dat kalveren
daarentegen, die aan hypomagnesemische tetanie worden gestorven, 60%
van het normaal in het skelet aanwezige magnesium hadden verloren.
Bij deze grote onttrekking bleek het magnesiumgehalte van de zachte
weefsels op een normaal niveau gebleven te zijn. Field (1960) schat op
grond van zijn proeven met Mg28 in een volwassen rund, de hoeveelheid

-ocr page 560-

mobiliseerbaar magnesium op slechts 2-3 gram, dat is globaal 1% van de
totale hoeveelheid in het skelet aanwezige magnesium. Deze gegevens zou-
den mede een verklaring kunnen ge\\\'en voor het feit, dat bij melkkoeien
binnen enkele dagen een scherpe daling van het serunmiagnesiumgehalte
kan plaats vinden, terwijl dit bij jonge dieren altijd langer duurt daar
hierbij eerst de veel grotere hoeveelheid mobiliseerbaar magnesium uit het
skelet verbruikt wordt. Eveneens zou hiermee verklaard kunnen worden
waarom jonge dieren \\ eel minder gevoelig zijn voor hypomagnesemie dan
oudere dieren.

Bij het reeds bovenaangehaalde onderzoek van B 1 a x t e r en S h a r m a n
(1955), werd bewezen dat hypomagnesemische tetanie bij kalveren op een
melkdieet veroorzaakt wordt door een magnesiumdeficiënte voeding en
beschouwd moet worden als een „true dietary deficiency". Uit de door
ons beschreven proefnemingen met melkkoeien is gebleken, dat evenals bij
kalveren een tekort aan beschikbaar voedermagnesium leidt tot een sterk
verminderde uitscheiding van magnesium met de urine en tot het dalen
van de serummagnesiumgehalten waarop hypomagnesemische tetanie kan
optreden. De resultaten van een nagenoeg tegelijkertijd in Engeland uit-
gevoerd onderzoek bij melkkoeien hebben tot dezelfde conclusie geleid.
Rook c.s. (1958). Al vindt er bij kalveren op een magnesiumdeficiënte
voeding een gedeeltelijke uitputting van magnesium uit het geraamte
plaats, en bij koeien in zeer geringe mate of niet, en al treedt hypomagnese-
mie bij koeien waarschijnlijk dientengevolge veelal sneller op dan bij kal-
veren, dit neemt niet weg, dat het ontstaan van hypomagnesemie bij melk-
koeien niet van een principieel andere aard is dan bij kalveren, hoogstens
is er een gradueel verschil. De gunstige invloed van een extra orale mag-
nesiumtoediening op het voorkómen van hypomagnesemie en dus op het
voorkómen van het optreden van kopziekte, moet dan ook gezien worden
als een aanvulling o]3 een tekort aan beschikbaar voedermagnesium. In het
bijzonder met het oog op de
preventie zou het wellicht aanbeveling ver-
dienen om naast of in plaats van de weliswaar ingeburgerde, doch weinig
zeggende naam kopziekte, de benaming magnesiumgebrek te gebruiken.
Een tekort aan beschikbaar voedermagnesium kan ontstaan door een te
geringe voederopnaine door het dier, door een te laag magnesiumgehalte
van het voeder en door een te geringe benutting van het voedennagnesium.
Omtrent de factoren die de voederopname, met name van weidend vee, be-
ïnvloeden bestaan slechts weinig enigszins betrouwbare gegevens. Dit ge-
brek aan kennis wordt veroorzaakt door het niet beschikken over een be-
trouwbare methode ter bepaling van de voederopname bij een weidend
dier. Iets anders is het gesteld met de factoren die van invloed zijn op de
magnesiumgehalten van het gras, waarover meer gegevens bekend zijn.
Hierop zal in het artikel van Ir. Sluijsmans in dit tijdschrift worden inge-
gaan.

In het voorgaande (tabel 3) wordt vermeld, dat de benuttingspercentages
of de beschikbaarheid van het voedermagnesium, wat dus in wezen een
schijnbare benutting of een schijnbare beschikbaarheid is, in het hier be-
studeerde materiaal kunnen variëren van 7% tot 33%, met een gemiddelde
waarde van 17%. Gezien de grootte van deze variatie is de invloed hier-
van op de hoeveelheid voor het dier beschikbaar magnesium aanzienlijk en
globaal gesproken even groot of groter dan de verschillen in de magnesium-

-ocr page 561-

gehalten van het gras, die in de praktijk zoal worden aangetroffen. Dit
accenttieert het belang van het onderzoek naar de factoren die invloed uit-
oefenen op de benutting van het voedermagnesiuin door het dier.
Bij bestudering van het tot heden ter beschikking staande materiaal valt
op, dat de individuele verschillen tussen de melkkoeien wat betreft het
vermogen om het aangeboden voedermagnesium te benutten, vrij groot
kimnen zijn. Het is waarschijnlijk dat deze individuele verschillen in be-
nutting verband houden met onderlinge verschillen in gevoeligheid voor
hypomagnesemie en kopziekte. Deze benutting van het voedermagnesium
hangt echter ook samen met de samenstelling van het gras.

Uit beweidingsproeven is gebleken dat een zware bemesting van het gras-
land met kali of met stikstof of met één van beide een ongunstige invloed
kan uitoefenen op de serummagnesiumgehalten. Bij de bestudering van de
samenhang tussen de samenstelling van het gras en het magnesiumgehalte
van het bloedserum bij 822 melkkoeien. Kemp (1960), bleek een be-
trouwbare correlatie te bestaan tussen het magnesiumgehalte van het gras
en de serummagnesiumgehalten. Dit is, gezien de resultaten van de hier-
voor vermelde balansprocven, niet verwonderlijk. In figuur 3 wordt deze
relatie getoond. De in deze figuur niet aangegeven punten zijn alle gelegen
tussen de twee gebogen lijnen.

Mg in bloedserum
3.5 p (mg/100 ml.)

3,0

2,5

K : 2,72
r«: 12,6

K : 2,84
re: 17,6

- - 2.0

K : 3.10
re: 16.«

K : 2Zi
re: 17.6

1.5

K : 3,11
re: 17,3

K :3/2
re: 195

- - 1.0

K : 3,16
re: 200

K :332
re: 225

0.5

0,30 Mg in gros

aio

0,15

0,20

0,25

Figuur 3.

Correlatie tussen de gehalten aan magnesium, kalium en ruw eiwit in het
gras en de serummagnesiumgehalten bij 822 melkkoeien.

-ocr page 562-

In werkelijkheid komen lage sermnmagnesiumgehalten in dit materiaal
niet voor, indien de magnesiumgehalten van het gras hoger zijn dan 0,20%
Mg in de droge stof. Er is een treffende overeenkomst tussen de op deze
wijze verkregen waarde van 0,20% en het percentage 0,20, dat werd be-
rekend in het voorgaande op grond van de resultaten van de balans-
proeven. Hierbij dient echter bedacht te worden, dat voor de magnesium-
behoefte nooit een grenswaarde kan worden aangegeven, noch in procen-
ten magnesium van de droge stof, noch in grammen voedermagnesium per
dag. Factoren als wisselende voederopnamen kunnen een grote rol spelen
en voor wat betreft het vermelden van grenswaarden voor de magnesium-
behoefte in grammen per dag, kan er een grote verschuiving optreden door
verschillen in benutting van het voedermagnesium. Figuur 3 laat verder
zien, dat bij lagere magnesiumgehalten dan 0,20% de serununagnesium-
gehalten zowel laag als normaal kunnen zijn. In dit gebied van de figuur
treedt dus een grote spreiding op in de serummagnesiumgehalten bij een
gelijk magnesiumgehalte van het gras. Deze spreiding nu hield geen ver-
band met de melkproduktie, maar was wel statistisch betrouwbaar gecorre-
leerd met de gehalten aan kalium en aan ruw eiwit (partiële correlaties).
Deze correlaties zijn negatief. Bij een gelijk magnesiumgehalte van het gras
worden de serunnnagnesiumgehalten dus hoger naarmate de percentages
kalium en ruw eiwit lager zijn.

De verklaring van deze correlaties moet, althans gedeeltelijk, gezocht wor-
den in verschillen in benutting van het voedermagnesium door het dier
onder invloed van wisselende gehalten aan kalium en aan ruw eiwit en mo-
gelijk andere bestanddelen van het gras.

Voor wat kalium betreft, suggereert de in figuur 3 geschetste samenhang
dat hoge kaliumgehalten van het gras zouden samengaan met een slechte
benutting van het voedermagnesium, wat ook uit de reeds eerder beschre-
ven balansproeven is gebleken. Kemp (1960, 1961). Naarmate het
kaliumgehalte van het gras hoger is wordt er relatief meer magnesimn met
de faeces uitgescheiden en is dus de benutting slechter.
Proeven met koeien, welke boven het kalium in het rantsoen 200 g extra
kalium in de vorm van kaliumchloride werd toegediend, bevestigden dit.
Bij deze proeven trad ook een duidelijke daling op van de serunnnagne-
siumgehalten en van de hoeveelheid magnesium, die met de urine wordt
uitgescheiden. De ongunstige invloed die een zware bemesting van het gras-
land met kali kan uitoefenen op dc magnesiumgehalten van het bloed-
serum moet dan ook gedeeltelijk, zo niet geheel, verklaard worden door
een slechtere benutting van het voedermagnesium ten gevolge van de
hogere kaliumopname en een verlaging van de dagelijks met het gras op-
genomen hoeveelheid voedermagnesium door een verlaging van het mag-
nesiumgehalte van het gras. Dat niet onder alle omstandigheden een zware
kalibemesting van het grasland, evenmin als een extra kaliumtoediening,
resulteert in een verlaging van het serummagnesiumgehalte, is wel ver-
klaarbaar. Bij een hoge magnesiumopname met het voer kan door een
teruggang van de benutting, b.v. als gevolg van een extra kaliumtoediening,
toch nog wel voldoende beschikbaar voedermagnesium aanwezig zijn om in
de behoefte te voorzien. Het experimenteel opwekken van hypomagnesemie
door bemestingsmaatregelen of door het verstrekken van zouten, is dan
ook alleen mogelijk wanneer de met het rantsoen, hetzij gras of winter-
voer, opgenomen hoeveelheid magnesimn op de grens van voldoende of

-ocr page 563-

lager is. Ogenschijnlijk soms tegenstrijdige proefresultaten in de literatuur
kunnen hierdoor dikwijls alle tegenstrijdigheid verliezen.
Voor wat het ruw eiwitgehalte van het gras betreft suggereert figuur 3,
dat hogere gehalten aan ruw eiwit samengaan met lagere serummagne-
siumgehalten. Deze correlatie werd eveneens bevestigd door de resultaten
van balansprocven waaruit bleek dat, naarmate het gras jonger en dus het
stikstofgehalte hoger is, de benutting van het magnesium slechter is. Bij
proeven, waarbij na elkaar aan dezelfde koeien gras ge\\\'oederd werd van
hetzelfde perceel met gehalten aan ruw eiwit van 25%, 18% en 14%, wer-
den respectievelijk de volgende benuttingspercentages voor magnesium be-
rekend t.w. 10%, 14%, 20%, Kemp (1961). De hoeveelheid „beschik-
baar" magnesium boven de behoefte voor de melk neemt toe naarmate het
gras ouder wordt en minder ruw eiwit bevat, evenals de hoeveelheid met
de urine uitgescheiden magnesiiun. Uit proeven met ammoniumzouten is
wel gebleken dat de hoeveelheid met het rantsoen opgenomen stikstof hier-
bij een rol speelt. Meer onderzoek betreffende de factoren die van invloed
kunnen zijn op de benutting van het voedermagnesium zal echter nodig
zijn.

S.4MENVATTING.

Balansprocven werden uitgevoerd met 39 melkkoeien, waarvan 4 werden gevoederd
met wintervocrrantsoenen en 35 met vers gemaaid gras. De gemiddelde magnesium-
opname bedroeg 33,08 gram per dag met het wintervoer, 16,62 gram met het gras
(tabel 3).

Bij de proeven met weidegras werd gemiddeld 83% van het opgenomen voeder-
magnesium uitgescheiden met de mest, met een variatie van 67% tot 93%. Het
„benuttingspercentage" van het voedermagnesium bedroeg gemiddeld 17%. Dc af-
scheiding van magnesium met dc melk was gemiddeld 0,12 gram per kg melk. Met
de urine werd gemiddeld 1,54 gram magnesium per dag uitgescheiden met een va-
riatie van 0,40 gram tot 3,59 gram (tabel 3).

Er bestaat een nauwe correlatie tussen de serummagnesiumgehalten en de hoeveelheid
met de urine uitgescheiden magnesium. Hypomagnesemie treedt slechts op indien
minder dan 1 gram ma.gncsium per dag met de urine wordt uitgescheiden. Deze
hoeveelheid met de urine uitgescheiden magnesium staat in nauw verband met de
hoeveelheid „beschikbaar" magnesium boven de behoefte voor de melk. Lage mag-
nesiumgchalten van het bloedserum kwamen niet voor indien de hoeveelheid „be-
schikbaar" magnesium boven de behoefte voor de melk groter was dan 0,5 gram per
dag (figuur 1 en 2).

De dagelijkse behoefte van een melkkoe aan „beschikbaar" magnesium lijkt onge-
veer 2,5 gram per dag plus 0,12 gram per kg melk te zijn. De hier beschreven proef-
nemingen suggereren dat hypomagnesemie kan ontstaan als gevolg van een tekort
aan „beschikbaar" voedermagnesium.

SUMMARY.

Magnesium metabolism trials have been carried out with milking cows on winter
rations and on rations consisting of freshly cut herbage. Data of 39 cows are available
in total.

The mean daily magnesium intake of the cows on herbage was 16.62 g and on an
average 83% of the magnesium ingested was excreted in the faeces within a range
of 67% to 93%. Consequently, the mean "availability" of herbage magnesium was
17% within a range of 7% to 33%. The excretion of magnesium in milk was 0.12 g
Mg per kg of milk and the urinary excretion of magnesium fluctuated from 0.40 g
Mg to 3.59 g Mg/day with a mean value of 1.77 g Mg/day (table 3).
A close correlation existed between the serum magnesium levels and the excretion

-ocr page 564-

of magnesium in urine. Hypomagnesaemia occured only when the daily urinary ex-
cretion was lower than 1 g Mg/day. The excretion of magnesium in urine was closely
correlated with the amount of "available" magnesium above the magnesium secreted
in milk. Hypomagnesaemia occured only when the amount of "available" magnesium
above the amount secreted in milk was lower than 0.5 g Mg|day (fig. 1 and 2).
The daily requirement of "available" magnesium of a milking cow appeared to be
about 2.5 plus 0.12 g Mg for each kg of milk. The experiments reported here suggest
that hypomagnesaemia in cows arises as a result of a shortage of magnesium due
to the reduction in the dietary supply of "available" magnesium.

RÉSUMÉ.

Des expériences de bilan ont été faites avec 39 vaches laitières, dont 4 ont été nourries
avec des rations d\'hiver et 35 avec de l\'herbe fraîche. Pour le fourrage d\'hiver l\'in-
gestion moyenne de magnésium se montait à 33,08 gramme par jour, à 16,62 gr.
pour l\'herbe fraîche.

Pendant les expériences à l\'herbe fraîche une moyenne de 83% du magnésium ingéré
fut éliminée dans les excréments, avec une fluctuation de 67% à 93%. Le „pour-
centagje utile" du magnésium ingéré se montait en moyenne à 17%. La sécrétion du
magnésium dans le lait était en moyenne 0,12 grammes par kilogramme de lait.
L\'excrétion dans l\'urine se montait en moyenne à 1,54 grammes de magnésium par
jour avec une fluctuation de 0,40 à 3,95 gr. (Voir table 3).

11 existe une corrélation étroite entre les teneurs en magnésium sérique et la quan-
tité de magnésium éliminée dans l\'urine. Il n\'est question d\'hypomagnésémie que si
moins d\'un (1) gramme de magnésium par jour est éliminé dans l\'urine. Cette
quantité de magnésium éliminée dans l\'urine est en rapport étroit avec la quan-
tité de magnésium „disponible" au-dessus du besoin pour le lait.
Des teneurs basses en magnésium du sérum sanguin ne se présentaient pas si la quan-
tité de magnésium „disponible" au-dessus du besoin pour le lait était plus grande
que 0,5 gr. par jour. (Voir fig. 1 et 2).

Le besoin quotidien de magnésium „disponible" d\'une vache laitière paraît être
environ 2,5 gr. par jour et en outre 0,12 gr. par kg de lait. Les expériences décrites
ici suggèrent que l\'hypomagnésémie peut être causée par une carence de magnésium
„disponible" dans le fourrage.

ZUSAMMENFASSUNG.

Es wurden Bilanzversuche durchgeführt mit 39 Milchkühen, von denen 4 mit Winter-
futterrationen und 35 mit frisch gemähtem Gras gefüttert wurden. Die durchschnitt-
liche Magnesiumaufnahme betrug 33,08 Gramm täglich mit dem Winterfutter und
16,62 Gramm mit dem Gras (Tabelle 3).

Bei den Versuchen mit Weidegras wurden durchschnittlich 83% des aufgenommen
Futtermagnesiums mit dem Kot ausgeschieden (Streuung 67 bis 93%). Die „Verfüg-
barkeit" des Futtermagnesiums betrug demnach durchschnittlich 17%. Die Abgabe
des Magnesiums in der Milch war im Durchschnitt 0,12 Gramm je kg Milch. Mit
dem Harn wurden durchschnittlich 1,54 Gramm Magnesium täglich ausgeschieden;
die Streuung war 0,40 bis 3,59 Gramm (Tabelle 3).

Es besteht eine enge Korrelation zwischen dem Serummagnesiumgehalt und der mit
dem Harn ausgeschiedenen Magnesiummenge. Hypomagnesämie tritt nur auf, wenn
weniger als ein Gramm Magnesium täglich mit dem Harn ausgeschieden wird. Diese
im Harn ausgeschiedene Magnesiummenge steht in engem Zusammenhang mit der
über den Bedarf für die Milch hinaus „verfügbaren" Magnesiummenge. Hypomagne-
sämie kam nicht vor, wenn die Menge „verfügbares" Magnesium über den Bedarf
für die Milch hinaus grösser war als 0,5 Gramm täglich (Fig. 1 und 2).
Der tägliche Bedarf einer Milchkuh an verfügbarem Magnesium betragt anscheinend
etwa 2,5 Gramm täglich nebst 0,12 Gramm je kg Milch. Die hier beschriebenen
Versuche lassen vermuten, dass Mangel an „verfugbarem" Futermagnesium zu Hypo-
magnesämie führen kann.

-ocr page 565-

LITERATUUR

Blaxter, K. L.: B.V.A. publ., nr. 24, (1955).

Blaxter, K. L. and M c G i 11, R, F.: Magnesium metabolism in cattle. Vet. Rev.
and Ann.,
2, pat 1, 35, (1956).

Blaxter, K. L. and S h a r m a n, G. A. M.: Hypomagncsaemic tetany in beef
cattle.
Vet. Ree., 67, 108, (1955).

Cunningham, I. J.: N.Z. J. Sci. Tech., 18, (1936 a.b.).

Field, A. C.: Pro<-. B.V.A., London, (1960).

Groot, Th. d e: The influence of the magnesium content of the blood serum on the
electrocardiogram in milk cows,
Brit. vet. ]., 116, 225, (1960).

Groot, Th. de and Aafjes, J, H,: On the constancy of creatinine excretion in
the urine of the dairy cow,
Brit. vet. ]., 116, 409, (1960).

Kemp, A.: The influence of fertiliser treatment of grassland on the incidence of
hypomagnesaemia and hypomagncsaemic tetany in milking cows.
Neth. J. agric.
Sc.,
6, 281, (1958).

Kemp, A.: Hypomagnesaemia in milking cows: The response of scrummagnesium
to alterations in herbage composition resulting from potash and nitrogen dressings
on pasture.
Neth. J. agric. Sc., 8, 281, (1961).

Kemp, A., D e ij s, W. B., H e m k e s, O. J. and E s, A. J. H. van: Intake and
utilization from herbage by lactating cows.
Proc. Brit. Vet. Ass., London, (1960).

Kemp, A., D e ij s, W. B., H e m k e s, O. J. and E s, A. J. H. v a n: Hypomagne-
saemia in milking cows: Intake and utilization of magnesium from herbage by lac-
tating cows.
Neth. ]. agric. Sc., 9, 134, (1961).

Landbouwtelling Directie Akker- en Weidebouw, Min. v. Landbouw, dec. (1961).

Rook, J. A. F. and B a 1 c h, C. C.: Magnesium metabolism in the dairy cow II.
/. agric. Sc., 51, 189, (1958).

Rook, J. A. F., B a 1 c h, C. C. and Line, C.: Magnesium metabolism in dairy
cow, I.
]. agric. Sc., 51, nr. 2, (1958).

S j o 1 1 e m a, B.: Landb. Tijdschr., 43, 67, 139, 593, 793, (1931).

Inijjort van Zweedse Roodbonten in Engeland.

Er is door Dr. Allan Robertson een plan opgemaakt om de Dairy Shorthorn
te verbeteren met Zweedse Rcxjdbonten.

Het plan omvat de inseminatie van 400 vrouwelijke Dairy Shorthorn dieren met
zaad van Zweedse stieren met goede fokwaarde, terwijl verder 20 Zweedse vaarzen
geïmporteerd zullen worden om te zien hoe die zich onder Britse omstandigheden
houden.

Dr. Robertson is van mening dat in de Zweedse Roodbonten duidelijk twee slagen

te onderscheiden zij, n.1. het Ayrshire slag en het Shorthornsla.g.

Beide rassen werden uit Engeland geïmporteerd en gebruikt met inheemse runderen.

Dairy Farmer, 21,64, (1961).

Verwantschap tussen menselijk en dierlijk wrattenvirus.

In het Kanker Instituut van Ontario (Canada) heeft men gevonden dat het wratten-
virus dat een goedaardige tumor bij de mens opwekt, structureel hetzelfde is als het
polyoma-virus, hetwelk een spectrum van maligne tumoren bij verschillende dier-
soorten opwekt. Bij het electronen-microscopisch onderzoek werd o.a. gevonden dat
de oppervlakte van de deeltjes 42 subeenheden of capsomeren bevatte dat mogelijk
een eiwit is of misschien DNA.

Vet. Med., 56, 23a, (1961).

-ocr page 566-

Onderzoek voor de praktijk in verband met het
gevaar voor optreden van magnesiumtekort bij
het vee.

Chemical analysis of grass used for predicting hypo-
rnagnesaemia in cattle.

door J. Th. L. B. RAMEAUi) en F. H. B. VERMEULEN^)

Uit het Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonder-
zoek, Mariëndaal - Oosterbeek.

Vooral op de meer intensief geleide bedrijven kan het, in het bijzonder bij
snelle gras-groei in voorjaar en herfst voorkomen, dat de veehouder voor
de vraag komt te staan of het melkvee zonder bezwaar in een perceel
welig groeiend gras kan worden ingeschaard óf dat het kopziektegevaar
zo groot is, dat beslist bijzondere maatregelen genomen moeten worden in
de vorm van bijvoeren van magnesiumkoekjes, pulp e.d. of, in de ergste
gevallen, het betreffende perceel te maaien.

Adviezen over de mogelijkheid om bepaalde percelen te beweiden in de
voor kopziekte kritieke perioden worden regelmatig door veehouders ge-
vraagd. Het Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasondeiv.oek heeft
daarom in het voorjaar van 1961 voor de praktijk de mogelijkheid open-
gesteld om snel mineralenonderzoek in gras te laten verrichten.
Op grond van de tot heden verkregen gegevens is aan de hand van een
gewasanalyse een goede voorspelling te doen of bij beweiding van het be-
monsterde perceel al of niet een daling van het magnesiumgehalte van
het bloedserum kan worden verwacht. De gehalten die in het gras hier-
voor bepaald moeten worden zijn:

drogestof, magnesium, kalium en ruw eiwit.

Aan de hand van deze gegevens wordt cen advies verstrekt, dat uiteraard
alleen maar geldt voor het onderzochte weidebestand. Dit ad\\ies kan als
\\olgt luiden:

Ie. Weiden, waarbij dan geen speciale voorzorgen nodig zijn.

2e. W c i d e n, met beslist bijvoeren van magnesiumkoekjes, dat wil zeggen,

dat cr per dier en per dag 50 gram MgO moet worden verstrekt.
3e. Maaien van het jierceel is dc aangewezen weg, aangezien anders een
zeer grote kans bestaat dat het magnesiumgehalte van het bloedserum
te laag wordt.

Hierbij moeten de volgende punten in acht genomen worden:

a. Het gegeven advies geldt alléén voor het bemonsterde perceel en kan
niet als richtlijn gebruikt worden voor de beoordeling van andere per-
celen van hetzelfde bedrijf.

b. De waarde van het gegeven advies wordt minder naarmate de bewei-
dingsdata verder van de bemonsteringsdata verwijderd zijn. Vooral in
het voorjaar kan de waarde van het advies kleiner worden indien meer

Hoofd Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek, Afdeling Oosterbeek.
Hoofd Landbouwkundige afdeling van het Bedrijfslaboratorium voor Grond- en
Gewasonderzoek, Oosterbeek.

-ocr page 567-

dan 7 dagen na de bemonsteringsdatum nog met de beweiding moet
worden begonnen.

c. Wanneer in het voorjaar een perceel bemonsterd is, kunnen de resultaten
hiervan geen inlichtingen geven omtrent de beweiding van hetzelfde per-
ceel in de herfst. Factoren als gebruik, bemesting en ook de weersom-
standigheden in de tussenliggende perioden kunnen de chemische samen-
stelling van het gewas zeer sterk wijzigen.
Het is dus noodzakelijk dat het onderzoek snel gebeurt. Binnen 4 dagen na
ontvangst van het monster wordt de veehouder advies verstrekt, desgewenst
telefonisch.

De adviesgeving steunt op de resultaten van het onderzoek dat door
Kemp (1960) van het Instituut voor Biologisch- en Scheikundig Onder-
zoek van Landbouwgewassen te Wageningen, is uitgevoerd. De basis van
het advies wordt gevormd door het verband dat er bestaat tussen de mag-
nesiumgehalten van het bloedserum enerzijds en de magnesium-, kalium-,
en ruw eiwitgehalten van het gras anderzijds. Dit verband is gebaseerd
op een groot aantal waarnemingen over meerdere jaren en werd in later
uitgevoerde balansprocven met melkkoeien bevestigd.

De resultaten van deze waarnemingen werden verwerkt in figum\' 3 van
het artikel van Kemp in dit tijdschrift.

In deze figuur wordt het verband voorgesteld tussen de gehalten aan Mg,

K en ruw eiwit van het gras enerzijds (% in drogestof) en de Mg-gehalten

van het bloedserum anderzijds (mg Mg/100 ml). Alle waarnemingen zijn

gelegen binnen de in de figuur getekende gebogen lijnen.

De scrum magnesiumgehalten, afgezet op de verticale as worden in drie

trajecten ingedeeld, t.w.

lager dan 1.0 mg Mg/100 ml serum = laag

1.0 - - 2.0 " subnonnaal

2.0 — 3.0 ^ normaal

Klini.sche verschijnselen van kopziekte kunnen worden verwacht in het
traject „laag". Elk vierkantje vertegenwoordigt een aantal koeien.

Advies 1.

Wanneer de Mg-gehalten \\-an het gras hoger zijn dan 0.20% Mg (0.33%
MgO) en de K- en ruw eiwitgehalten niet hoger dan resp. 3.0% (3.6%
K2O) en 18 ä 20% re, dan kunnen normale serum-magnesiurngchalten
worden verwacht. In dit geval kan geweid worden zonder bijvoedering. Zijn
de gehalten aan K en re hoger en ligt het Mg-gehalte van het gras tussen
0.20 en 0.25% (0.33 — 0.41% MgO) dan is, zoals uit voederproeven bleek,
een bijvoedering met magnesium gewenst.

Is het Mg-gehalte van het gras hoger dan 0.25% Mg (0.41% MgO), dan
kan ook bij hogere K- en re-gehalten van het gras de bijvoedering van Mg-
koek achterwege blijven.

Advies 2.

Ligt het Mg- gehalte van het gras tussen 0.11 (0.18% MgO) en 0.20%
Mg (0,33% MgO) dan kunnen, afhankelijk van het K- en re-gehalte van
het gras zowel normale, subnormale als lage serum-magnesiumgehalten in
het bloed worden verwacht. In verband hiermede kunnen voor dit traject
de volgende adviezen worden afgeleid.

-ocr page 568-

Ligt de samenstelling van het gras in het traject:

weiden zonder bijvoedering
weiden, met noodzakelijke bijvoedering met 50 gram MgO
per koe per dag.

bij zeer ongunstige samenstelling van het gras niet weiden.
In grensgevallen kan geadviseerd worden om te weiden,
mits zeer regelmatig Mg-koek wordt veretrekt.

% Mg in ds

0.10-0.14

aantal

26

% K in ds

< 2.50

aantal

3

g re/kg ds

100-149

aantal

8

Advies:

Maaien

aantal

29

Weiden -f Mg-koek
39

Advies 3.

Ligt het Mg-gehalte van het gras lager dan 0.11% (0.18% MgO), dan kan
bij een dergelijk laag Mg-gehalte ook bij vrij lage kalium en/of ruw eiwit-
gehalten niet geweid worden zonder bijvoedering met Mg-koek. Bij hogere
kalium en ruw eiwitgehalten moet weiden beslist worden afgeraden.
Liggen de K- en re-gehalten van het gras in verschillende blokken, dan wor-
den de bij deze gehalten behorende bloedmagnesiumcijfers gemiddeld.
Uit de figuur is te zien, dat bij magnesiumgehalten van het gras lager dan
0.20% zowel normale, subnormale als lage serum-magnesiumgehalten ge-
vonden worden, al naar gelang de hoogte van het kalium- en ruw eiwit-
gehalte van het gras. Een magnesiumgehalte van het gras van 0.20% zal,
wanneer de kalium- en ruw eiwitgehalten geen extreem hoge waarden be-
reiken (> 3.0% K en > 18% ruw eiwit) in de meeste gevallen aan de
behoeften van het dier kunnen voldoen.

In het voorjaar van 1961 zijn 85 grasmonsters \\oor dit onderzoek inge-
zonden. Een indruk van de gevonden gehalten geeft de volgende tabel.

Kopziekteonderzoek in weidegras 1961.

Aantal monsters: 85

Magnesium
0.15-0.19 0.20-0.24 0.2.5-0.29 0.30-0.34
44 12 1 2

Kalium

2.50-2.99 3.00-3.49 3.50-3.99 4.00-4.49 > 4.50
16 22 24 14 6

R u w e i w i t
150-199 200-249 250-299 > .300
20 31 20 6

Weiden
17

Uit de tabel volgt, dat ruim 80% van de grasmonsters een magnesiumge-
halte lager dan 0.20% bevatte, bijna 80% van de monsters een kahumge-
halte hoger dan 3.0% en bijna 70% van de monsters een ruw eiwitgehalte
hoger dan 18%.

In 34% der gevallen is geadviseerd te maaien, in 46% kon worden geweid
met beslist bij voederen van magnesiumkoek en in 20% kon geadviseerd
worden het betreffende perceel te weiden.

Naderhand is aan de inzenders van de grasmonsters een vragenformulier be-
544

„Noi-maal"
„Subnonnaal

„Laag"

-ocr page 569-

treffende het onderzoek tot^gezonden. Uit deze enquête kwam het volgende
naar voren:

1. Er was één bedrijf waarbij na het advies een geval van kopziekte met
dodelijke afloop optrad. Het bleek echter dat het advies om te „maaien"
niet was opgevolgd.

2. Op de bedrijven waarvan grasmonsters werden ontvangen was een
zware veebezetting aanwezig (tot 2,1 melkkoeien per ha).

3. In de gevallen waarin „maaien" werd geadviseerd, hadden de betreffen-
de percelen voor het merendeel een zware stalmest- en/of gierbemesting,
eventueel nog aangevuld met kunstmest, ontvangen.

4. Op ruim de helft van de geënquêteerde bedrijven hadden zich vóór het
onderzoek kopziektegevallen bij het vee voorgedaan. Op 19 van de ge-
enquêteerde bedrijven waren één of meer koeien vóór het onderzoek aan
kopziekte gestorven.

5. Volgens opgave had op de helft van de percelen nooit grondonderzoek
plaatsgevonden. In de gevallen waar wèl grondonderzoek was ver-
richt, gebeurde dit ovei-wegend enige jaren geleden.

6. In slechts een enkel geval was een kieserietbemesting gegeven en dan
meestal enkele jaren geleden.

7. Het verstrekken van magnesiumkoekjes dient oordeelkundig te ge-
schieden, daar anders de opname te wensen kan overlaten.

Tevens is aan de dierenartsen verzocht hun medewerking te verlenen aan
het verstrekken van adressen van bedrijven waar kopziekte veelvuldig op-
trad. Aan dit verzoek is zeer bereidwillig gehoor gegeven. Van de betreffende
bedrijven werden grondmonsters onderzocht, waarbij ook het magnesium
werd betrokken. Uit het verkregen materiaal kwam naar voren, dat alleen
het kali- of het magnesiumgehalte van de grond en vaak ook een combinatie
van beide grootheden geen betrouwbare uitspraak toelieten betreffende het
gevaar voor het optreden van kopziekte.

Wel komt binnen één bedrijf vaak duidelijk naar voren, dat de kopziekte
juist optrad op die percelen die een lage magnesiumtoestand en/of een hoog
kaligehalte bezaten; het omgekeerde kwam echter ook wel voor. Men is
echter druk doende de magnesiumcijfers, verkregen met het grondonderzoek,
nader te interpreteren aan de hand van proefvelden. Ten aanzien van een
voorspelling over de kans van optreden van kopziekte op individuele per-
celen biedt het onderzoek van grasmonsters, zoals boven is uiteengezet, mo-
menteel meer perspectief.

SAMENVATTING.

Uitgebreide onderzoekingen van Kemp hebben het mogelijk gemaakt om de prak-
tijk van advies te dienen over de kans van optreden van kopziekte op individuele
percelen. Hiertoe wordt vóór het inscharen van een perceel grasland een monster gras
genomen en op drogestof, ruw eiwit, kalium en magnesium onderzocht. Met behulp
van de door Kemp vervaardigde figuur (fig. 3 van zijn art.) wordt nagegaan of
een normaal, subnormaal of laag magnesiumgehalte in het bloedserum verwacht kan
worden. Hiermede kan een advies verstrekt worden om het betreffende perceel te
weiden, te weiden met bijvoedering van magnesiurakoek of te maaien.
Onder de inzenders van grasmonsters is een enquête gehouden, waaruit vooral naar
voren kwam, dat een zware gierbemesting en een te zware veebezetting het kopziekte-
gevaar sterk in de hand werken.

Het grasonderzoek biedt momenteel een beter perspectief dan het grondonderzoek
met betrekking tot een voorspelling over de kans van optreden van kopziekte.

-ocr page 570-

SUMMARY.

Extensive experiments by Kemp made it possible to give practical advicc on the
likelihood of grass tetany occurring on individual lots. Prior to turning out cattle
to grass on a plot of pasture, a sample of grass is taken in which the quantities of
dry matter, crude protein, potassium and magnesium are determined. A figure drawn
by K e m p (Fig. 3 in his paper) is used to examine whether a normal, subnormal or
low magnesium content of the serum can be anticipated. The results obtained may
be used in advising whether the lot in question should be pastured, pastured in com-
bination with feeding up with magnesium cake or mowed.

An inquiry was conducted among those who submitted samples of grass. This showed
that heavy dressings of liquid manure and turning out too many cattle are the main
factors involving a hazard of grass tetany.

To-day, examination of the pasture offers better prospects than does that of the soil
in predicting whether grass tetany will be likely to occur.

RÉSUMÉ.

Des expériences vastes et détaillées de Kemp ont créé la possibilité de donner dans
la pratique des conseils concernant le risque de tétanie d\'herbage sur des lots indi-
viduels. A ce but on prélève, avant la mise au vert sur un lot d\'herbage, un échan-
tillon d\'herbe qu\'on examine sur sa teneur en matière sèche, en protéines brutes en
potassium et en magnésium. A l\'aide d\'un diagramme construit par Kemp (la
figure 3 de son article) on établit la prévision d\'une teneur normale, subnormale ou
basse en magnésium du sérum sanguin. Ainsi on peut aviser ou bien de faire paître,
ou bien de faire paître avec suralimentation de tourteaux au magnésium, ou bien dc
faucher.

Une enquête faite parmi ceux qui ont fait parvenir des échantillons d\'herbe a sur-
tout démontré qu\'un fort engrais de purin et qu\'un pâturage trop intensif augmen-
tent considérablement le risque de tétanie d\'herbage.

En ce moment l\'examen de l\'herbe offre une meilleure perspective que l\'examen du
sol pour un pronostic sur le risque de la tétanie d\'herbage.

ZUSAMMENFASSUNG.

Umfangreiche Untersuchungen durch Kemp machten es möglich bei einem even-
tuellen Auftreten der Grastetanic auf Einzelparzellen praktische Massnahmen zu
treffen. Hierzu ist nötig vor dem Beweiden dieser Parzellen eine Grasprobe zu nehmen
und auf Trockensubstanz, Roheiweisz, Kalium und Magnesium zu untersuchen.
Mit Hilfe eines von Kemp entworfenen Schemas (Fig. 3 seines .\'Artikels) wird nach-
gegangen, ob ein normaler, zu hoher oder zu niedriger Magnesiumgehalt des Blut-
serums zu erwarten ist. Danach wird empfohlen das in Frage kommende Grasland
entweder ohne, bezw. mit Beifütterung von Magnesiumküchlein zu beweiden oder
zu mähen.

Aus einer unter den Einsendern der Grasproben gehaltenen Umfrage ergab sich, dass
Grastetanie durch eine starke Jauchegabe und einem zu grossen Viehbesatz hervor-
gerufen werden kann.

Die Grasuntersuchung besitzt z. Zt. eine grössere Ghance für die Voraussage eines
eventuellen Auftretens der Grastetanie, als die Bodenuntersuchung.

LITERATUUR

Kemp, A. ; Hypomagncsaemia in milking cows : The response of serummagnesium
to alterations in herbage composition resulting from potash and nitrogen dressings
on pasture.
Neth. ]. agric. Sc., 8, 281, (1960).

-ocr page 571-

Magnesium- en kaliumgehaffen van gras in af-
hankelijkheid van bodem- en andere factoren.

Influence of soil and other factors on magnesium and
potassium contents of grass.

door C. M. J. SLUIJSMANSi)

Uit het Instituut voor Bodemvruchtbaarheid, Groningen.

Inleiding.

De samenstelling van het gras, die volgens het artikel van Kemp in dit
tijdschrift van groot belang is voor het optreden van hypomagnesemie,
hangt van vele factoren af. Behalve de bemestingstoestand van de grond
en andere bodemfactoren spelen hierbij de botanische samenstelling, de
fysiologische ouderdom van het gras en weersinvloeden een rol. Waar zo-
veel factoren in het spel zijn, is het voor de boer niet eenvoudig de juiste
samenstelling te bereiken. Van alle factoren heeft hij alleen de bemestings-
toestand voor een goed deel in de hand en hij zal dan ook vooral via deze
factor regelend optreden.

Om de juiste bemesting vast te kunnen stellen wordt in Nederland vrij
intensief gebruik gemaakt van grondonderzoek. Er wordt hierbij gesteund
op de resultaten van series proefvelden, waarin de betekenis van het grond-
onderzoek voor het gewas getoetst is. Gebleken is, dat de analysecijfers een
maatstaf kunnen zijn voor het produktievermogen van de grond en tot op
zekere hoogte ook voor de chemische samenstelling van het gewas. Het
laatste is bijvoorbeeld overtuigend aangetoond voor het kali- en fosfaat-
gehalte \\an het gras (VanderPaauw, DelaLandeCremer
en R i s, 1951; V a n der P a a u w en R i s, 1953). Tot nu toe is het grond-
onderzoek niet in gebruik voor de beoordeling van de magnesiumvoorzie-
ning van het grasland en het is vooral op dit punt, dat wij in dit artikel
willen ingaan. Wij stellen de vraag of en zo ja, welk verband bestaat tussen
de cijfers van grondonderzoek en het
magne.^iumgehalte van het gras. Het
materiaal waaraan deze vraag getoetst wordt, zal tevens gebruikt worden
om het verband tussen analysecijfers \\ an de grond en het
kaligehalte te
demonstreren. Door van de samenhangen van magnesium- en kaliumgehalte
van het gras met andere factoren
beide uit te gaan is de mogelijkheid aan-
wezig, te beoordelen in hoeverre een perceel gevaar voor hypomagnesemie
kan opleveren.

De gebruikte gegevens.

De gë\'gevens zijn ontleend aan het z.g. Bodem-Plant-Dier onderzoek te
Borculo.1) In het voorjaar 1959 werden in het kader van dit onderzoek van
48 graslandpercelen, alle op zandgrond, gelijktijdig grond- en gewas-
monster genomen. De monsters werden door het Bedrijfslaboratorium te
Oosterbeek op een groot aantal factoren geanalyseerd. Voor ons doel ge-

1  Door het Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schothorst" welwillend ter
beschikking gesteld.

-ocr page 572-

bruiken wij alleen de K-, Mg- en humusgehalten van de grond en de K-,
Mg- en ruweiwitgehalten van het gras.

Het K-gehalte van de grond werd zoals gebruikelijk bepaald in een 0,1 n
HCl-extract, het Mg-gehalte in een 0,5 n NaCl-extract. De gehalten wor-
den uitgedrukt in resp. mg K2O per 100 g en mg MgO per kg grond. Het
humusgemalte werd bepaald uit het gloeiverlies. De gehalten in het gewas
hebben betrekking op totaal-analyses. Zij worden uitgedrukt in % K en
Mg, dus niet in oxyden. Om uitvoerige omschrijving te ontgaan zullen
de gehalten hierna worden aangeduid met K-grond, K-gras enz.
Behalve de chemische samenstelling werd een karakteristiek van de bota-
nische samenstelling bepaald, namelijk de verhoudingen van het droog-
gewicht van grassen, klavers en kruiden. Alle gehalten in het gewas, die
hierna besproken worden, hebben betrekking op het mengsel van grassen,
klavers en kruiden, dat kortheidshalve gras wordt genoemd.

Bewerking van de gegevens.

De bedoeling van de bewerking was de verschillen in Mg-gras resp. K-
gras, die tussen de percelen optraden, zo goed mogelijk te „verklaren" uit
de samenhangen van de gehalten met andere factoren. Als andere of „ver-
klarende" factoren werden in de bewerking opgenomen K-, Mg- en
humus-grond, ruw eiwit-gras en het percentage kruiden in het bestand.
Het ruweiwitgehalte werd opgenomen, omdat dit min of meer cen maat
is voor de fysiologische ouderdom van het gras. Behalve het percentage
kruiden werd ook het percentage klavers opgenomen, maar pas nadat de
samenhangen met de eerder genoemde factoren waren geanalyseerd. De
betekenis van de klavers werd dus getoetst aan de niet via de overige fac-
toren „verklaarde" verschillen.

Tabel 1.

Correlatie-coëfficiënten.

RE-gras

% kruiden

K-grond

Mg-grond

humus

% klavers

Mg-gras

-t- 0,33

-1- 0,58

— 0,23

4- 0,22

4- 0,10

0,02

K-gras

-f 0,70

— 0,16

-1- 0,47

-H 0,24

— 0,18

4- 0,29

RE-gras

— 0,07

-f 0,08

— 0,03

— 0,31

-1- 0,36

% kruiden

— 0,02

4- 0,07

4- 0,28

— 0,20

K-grond

4- 0,50

0,41

— 0,14

Mg-grond

4- 0,61

— 0,02

Humus

— 0,46

Uit tabel 1 blijkt, dat verschillende van de „verklarende" factoren vrij sterk
met elkaar waren gecorreleerd, zoals bijvoorbeeld K-grond en Mg-grond.
Indien bij de bewerking hiermee geen rekening gehouden wordt bestaat
het gevaar, dat de invloed van de ene factor ten onrechte geheel of gedeel-
telijk aan de andere wordt toegeschreven. De toegepaste numeriek-
grafische bewerking, onder andere beschreven door Ferrari en S 1 u ij s-
mans (1955), houdt wel rekening met dergelijke correlaties.
De resultaten van de bewerking worden voor Mg-gras weergegeven in de
figuren 1-4 en voor K-gras in de figuren 5-8. Elk van de weergegeven
lijnen geldt voor gemiddelde waarden van de overige „verklarende" fac-
toren. Hoe de samenhangen zouden zijn bij andere dan de gemiddelde
waarden is uit deze figuren niet af te leiden. De kans op sterke afwijkin-
gen wordt echter groter naarmate de waarden verder van de gemiddelden

-ocr page 573-

liggen. De gemiddelden waren ruw eiwit-gras 14,1%, kruiden 13,5%, K-
grond 16,5, Mg-grond 125 en humus 7,8%, Het gemiddelde percentage
klavers was 13,6,

Bespreking van de resultaten.

De rechtlijnig veronderstelde correlaties van Mg-gras met de afzonderlijke
factoren van het grondonderzoek zijn laag, zoals blijkt uit tabel 1. Dat be-
tekent, dat geen van deze grootheden — indien gebruikt zonder rekening te
houden met andere factoren — een goede maatstaf is voor Mg-gras, Nog
het beste in dit opzicht is het percentage kruiden, maar ook dat geeft geen
hoge correlatiecoëfficiënt.

De slechte samenhang, die bij het zonder meer vergelijken van Mg-gras
en Mg-grond gevonden wordt, is waarschijnlijk de reden, dat enkele jaren
geleden elders (Schotland) nog getwijfeld werd aan het bestaan van een
verband (D e y s, D e G r o o t en K e m p, 1958),

Wordt echter rekening gehouden met andere factoren, dan wordt wel de-
gelijk een verband gevonden, zoals door Van derKley (1957) is aan-
getoond en ook in ons materiaal tot uiting komt (fig, 1), De in Borculo
\\oorkomende variatie in Mg-grond is blijkbaar aansprakelijk voor een ver-
schil in Mg-gras van ongeveer 0,06%, Bij Mg-grond boven 150 neemt Mg-
gras maar weinig meer toe,

Mg-gras blijkt verder samen te hangen met ruw eiwit-gras, K-grond en
het percentage kruiden. Met de in Borculo voorkomende variaties in deze
factoren gaan verschillen in Mg-gras gepaard van resp. 0,05, 0,06 en
0,05% (fig, 2-4),

Er werd geen samenhang met het humusgehalte gevonden. Evenmin kon
een invloed van het percentage klavers worden aangetoond. Wat betreft
het laatste moet echter opgemerkt worden, dat de betekenis van de klavers
pas nagegaan werd nadat de bewerking met de andere factoren was vol-
tooid. Mogelijk is een eventueel verband tussen het percentage klavers en
het Mg-gehalte van het gras verborgen in de samenhang met ruw eiwit.
Van grote betekenis kan dit echter niet zijn.

K-gras is volgens tabel 1 wel enigszins te voorspellen uit K-grond, maar
dit zal, gezien de grootte van de correlatie-coëfficiënt (0,47), slechts
globaal mogelijk zijn indien geen andere factoren in rekening gebracht
worden. Niettemin zal een dergelijke voorspelling nauwkeuriger zijn dan
die van Mg-gras uit Mg-grond, waarbij de correlatie-coëfficiënt immers
slechts 0,22\'bedraagt.

De resultaten van de numeriek-grafische bewerking, toegepast op K-gras,
zijn weergegeven in de fig. 5-8. Er worden positieve samenhangen gevon-
den met K-grond en ruw eiwit-gras en een negatieve samenhang met
humus-grond. Dit is in overeenstemming met vroeger onderzoek. Voorts
treedt een positieve samenhang op met Mg-grond. Blijkbaar werkt het
magnesium niet terugdringend op kali, maar kali wel op magnesium. Met
de percentages klavers of kruiden werden geen samenhangen gevonden.
De spreiding van de punten om de lijnen is een maat voor de nauwkeurig-
heid, waarmee Mg- resp. K-gras uit de „verklarende" factoren voorspeld
kan worden. Om die nauwkeurigheid te bereiken zijn voor K-gras drie
bodemfactoren en een gewasfactor nodig, voor Mg-gras twee bodem- en
twee gewasfactoren.

Indien de gewasfactoren nie\'- be!.c 1;\' : ijn zal de voorspelling uiteraard on-

-ocr page 574-

nauwkeuriger zijn, vooral die van Mg-gras, waarbij er twee in het spel
zijn (ruw eiwit en kruiden), tegenover slechts één bij K-gras (ruw eiwit).

Aan de hand van een voorbeeld zullen wij nu demonstreren hoe de figuren
gebruikt dienen te worden om Mg- of K-gras te voorspellen. De werkwijze
veronderstelt, dat de „verklarende" factoren elkaar niet beïnvloeden. Deze
verondersteUing is misschien niet helemaal terecht, want zo zal bij een ver-
andering in het percentage kruiden ook een wijziging in het gehalte aan
ruw eiwit kunnen optreden.

Stel dat men K-gras tijdens de beweiding wil weten bij ruw eiwit-gras 20%
op een perceel, dat op dat moment de volgende eigenschappen heeft: K-
grond 20, Mg-grond 80, humus 8 en kruiden 10%. Uit een van de figuren,
het doet er niet toe welke, leest men K-gras af bij de bijbehorende waarde
van de horizontale as. Neemt men hiervoor ruw eiwit (fig. 6), dan vindt
men voor K-gras 2,88%. De invloed van de overige factoren verkrijgt men
door in de desbetreffende figuren het verschil af te lezen tussen de waarden
van de curve bij de gestelde waarde van de „verklarende" factor en de ge-
middelde waarde van die factor. De in dit voorbeeld gestelde waarde voor
K-grond was 20, de gemiddelde waarde van het hele materiaal was 16,5.
Volgens fig. 5 corresponderen deze gehalten met K-gras resp. 2,57 en
2,46%. Het verschil, dus 0,11%, wordt opgeteld bij de bovengenoemde
2,88% en geeft dus 2,99%. Op soortgelijke wijze wordt een humuscorrec-
tie gevonden van —0,02 en een correctie voor Mg-grond van —0,11%.
Voor het percentage kruiden behoeft bij K-gras geen correctie te worden
aangebracht. De voorspelde waarde is dus 2,86% K. Op dezelfde wijze te
werk gaande voor Mg-gras zou men 0,16% vinden. Op dit perceel met
RE-gras 20%, K-gras 2,86% en Mg-gras 0,16% zou men volgens de ge-
gevens van Kemp (1960) bij het weidende vee een Mg-gehalte in het
bloed verwachten van ongeveer 1,5 tot 2 mg/100 ml. Dit is weliswaar een
subnormaal gehalte, maar het geeft nog geen aanleiding tot klinische ver-
schijnselen van kopziekte.

De met dit voorbeeld gedemonstreerde werkwijze levert misschien minder
betrouwbare resultaten op naarmate een of meer van de „verklarende"
factoren verder afwijken van de gemiddelde waarde van die factoren van
ons materiaal. Dit hangt samen met het feit, dat de getoonde samenhangen
strikt genomen alleen bij gemiddelde waarden van de overige factoren
gelden.

SAMENVATTING EN GONGLUSIES.

In verband met het belang van de samenstelling van het weidegras voor het op-
treden van hypomagnesemie, werd een onderzoek gedaan naar de betekenis van
bodem- en andere factoren voor het Mg- en K-gehalte van dit gras.
Van 48 percelen op zandgrond werden in voorjaar 1959 gelijktijdig gewas- en grond-
monsters genomen. Met behulp van een statistische analyse werden de gehalten van
gewas en grond met elkaar in verband gebracht.

Conclusies.

1. Er bestaat een positief verband tussen Mg-gras en Mg-grond. Voorts hangt Mg-
gras positief samen met ruw eiwit-gras en het percentage kruiden en negatief met
K-grond. Al deze factoren waren in het bestudeerde materiaal van ongeveer
gelijke betekenis. Er werd geen samenhang gevonden met humus-grond en het
percentage klavers, (fig. 1-4)

-ocr page 575-

2. Om Mg-gras bevredigend te voorspellen is Mg-grond alleen onvoldoende. Zelfs
als andere bodemfactoren (K-grond) in rekening gebracht worden blijft de voor-
spelling onnauwkeurig. Het ruw eiwit-gehalte en het percentage kruiden moeten
hierbij worden betrokken.

3. K-gras hangt positief samen met ruw eiwit-gras, K- en Mg-grond en negatief met
humus-grond. Er werd geen samenhang met het percentage klavers of kruiden
gevonden, (fig. 5-8)

4. Om K-gras bevredigend te voorspellen is K-grond alleen onvoldoende. Voor een
nauwkeuriger voorspelling kan bij K-gras met één gewasfactor minder (nl. het
percentage kruiden) worden volstaan dan bij Mg-gras.

SUMMARY.

The effect of soil and other factors on the magnesium and potassium content of
pasture herbage was studied in view of the role played by the mineral content of the
herbage in the pathogenesis of hypomagnesaemia.

In the spring of 1959 samples of plants and soils were taken simultaneously from
forty-eight fields on sandy soil. The relationship between the contents of plants and
soil was determined by statistical analysis.

Conditions.

1. There is a positive relationship between the Mg content of the herbage and that
of the soil. In addition there is a positive relationship between the Mg content of
the herbage and the crude protein content as well as the proportion of weeds, and
there is a negative relationship between the Mg content of the herbage and the
potassium content of the soil. There was no relationship with the humus content
of the soil and the proportion of clovers. (Fig. 1-4)

2. The Mg content of the soil alone is not a sufficient basis for satisfactorily pre-
dicting the Mg content of the herbage. Even other soil factors (K content of the
soil) being taken into account, predictions will be inaccurate. The crude protein
content and the proportion of weeds should also be taken into account.

3. There is a positive relationship between the K content of the herbage and the
crude protein content as well as the K and Mg content of the soil, whereas there
is a negative relationship between the K content of the herbage and the organic
matter content of the soil. No relationship has been found with the proportion
of clovers or weeds. (Fig. 5-8)

4. The K content of the soil alone is not a sufficient basis for satisfactorily pre-
dicting the K content of the herbage. To predict accurately the K content of a
pasture the crudc protein content and the organic matter content of the soil have
to be taken into account.

RÉSUMÉ.

Etant donnée l\'importance de la composition chimique de l\'herbe de pâturage pour
le développement d\'hypomagnésémie, des recherches ont été faites sur l\'influence
des facteurs du sol et d\'autres facteurs sur la teneur en magnésie et en potasse de
l\'herbe.

Au printemps de 1959 on a simultanément prélevé de 48 parcelles sur sol sablon-
neux des échantillons de l\'herbe et du sol. A l\'aide d\'une analyse statistique on a mis
en rapport les teneurs de l\'herbe et du sol.

Conclusions.

1. Il existe un rapport positif entre la teneur en Mg de \'Iherbe et celle du sol.
Ensuite la teneur en Mg de l\'herbe est en rapport positif avec la teneur en
protéines de l\'herbe et avec le pourcentage de mauvaises herbes et en rapport
négatif avec la teneur en K du shol. Dans le matériel étudié tous ces facteurs
avaient à peu près la même valeur. On n\'a pas constaté de rapport avec la teneur
en humus du sol et le pourcentage de trèfles (fig. 1-4).

-ocr page 576-

2. Pour donner un pronostic satisfaisant de la teneur en Mg de l\'herbe, la teneur en
Mg du sol seule ne suffit pas. Même si l\'on tient compte d\'autres facteurs du sol
{la teneur en K), le pronostic reste peu exact. 11 faut que l\'on tienne également
compte de la teneur en protéines et du pourcentage de mauvaises herbes.

3. La teneur en K de l\'herbe est en rapport positif avec la teneur en protéines de
l\'herbe, et avec la teneur en K et en Mg du sol et en rapport négatif avec la
teneur en humus du sol. On n\'a pas constaté de rapport avec le pourcentage de
trèfles ou de mauvaises herbes (fig. 5-8).

4. Pour donner un pronostic satisfaisant de la teneur en K de l\'herbe, la teneur en
K du sol seule ne suffit pas. Pour un pronostic plus exact on peut se contenter
pour la teneur en K de l\'herbe d\'un facteur de moins (notamment le pourcen-
tage de mauvaises herbes) que pour la teneur en Mg de l\'herbe.

ZUSAMMENFASSUNG.

In Bezug auf die Wichtigkeit der Zusammensetzung des Weidegrases für das Auf-
treten von Hypomagnesaemie, wurde eine Untersuchung durchgeführt nach dem

Einfluss von Boden- und andere Faktoren auf den Mg- und K-gehalt dieses Grases.

Im Frühjahr 1959 wurden von 48 Parzellen auf Sandböden gleichzeitig Gewächs-

und Bodenproben genommen. Mit Hilfe einer statistischen Analyse wurden die

Gehalte vom Weidegras und Boden miteinander in Verbindung gebracht.

Folgerungen.

1. Es besteht ein positiver Zusammenhang zwischen Mg-Gras und Mg-Boden.
Weiterhin hängt Mg-Gras mit Roheiweiss-Gras und dem Prozentsatz an Kräu-
tern positiv und mit K-Boden negativ zusammen. Sämtliche Faktore waren in
dem untersuchten Material von ungefähr gleicher Bedeutung. Es wurde kein
Zusammenhang mit dem Gehalt an organischen Substanz des Bodens und dem
Prozentsatz an Klee gefunden. (Abb. 1-4)

2. Um Mg-Gras einigermassen sicher voraussagen zu können, genügt Mg-Boden
allein nicht. Selbst wenn andere Bodenfaktore (K-Boden) berücksichtigt wer-
den, bleibt die Voraussage unsicher. Der Roheiweissgehalt und der Prozentsatz an
Kräutern sollen hierbei bezogen werden.

3. K-Gras hängt mit Roheiweiss-Gras, K- und Mg-Boden positiv und mit dem Ge-
halt an organischen Substanz negativ zusammen. Ein Zusammenhang mit dem
Prozentsatz an Kräutern oder Klee konnte nicht festgestellt werden. (Abb. 5-8)

4. Um K-Gras einigermassen sicher voraussagen zu können, ist K-Boden nicht aus-
reichend. Jedenfalls soll auch der Gehalt an Roheiweiss und der Gehalt an an-
organischen Substanz in Betracht gezogen werden.

LITERATUUR

Deys, W. B., Groot, Th. de en Kemp, A. : Verslag van een studiereis naar
Engeland en Schotland over enkele aspecten van de gezondheidstoestand van vee
in verband met de voeding.
Verslagen I.B.S., nr. 12, (1958).

Ferrari, Th. J. and S 1 u ij s m a n s, C. M. J. : Mottling and magnesium defi-
ciency in oats and their dependence on various factors.
Plant and Soil, 6, 262,
(1955).

Kemp, A. : Hypomagnesaemia in milking cows : The response of serum magnesium
to alterations in herbage composition resulting from potash and nitrogen dressings
on pasture.
Neth. J. agric. Sei., 8, 181, (1960).

Kley, F. K. v a n d e r: De betekenis van tweezaadlobbige graslandplanten voor de
minerale samenstelling van weidegras. Proefschrift, Wageningen 1957.

Paauw, F. vander, LandeCremer, L. Ch. N. d e 1 a en R i s, J. : Toetsing
van grondonderzoek naar fosfaattoestand op Nederlands grasland.
Versl. land-
bouwk. Onderz.,
57, 15, (1951).

Paauw, F. van der en Ris, J.: Toetsing van grondonderzoek naar kalitoestand
op Nederlands grasland.
Versl. landbouwk. Onderz., 59, 2, (1953).

-ocr page 577-

Fig I
0,24p°/o Mg -gras

0,l 8

0,l 2

Mg _ gro nd

lOO

180

220

Fig. 1. Verband tussen het Mg-gehalte in de droge stof van weide gras en het Mg-
gehalte van de grond.

L

Fig . 2
0,2 4p\'>/o Mg .gras

0,l 8

0,l 2

"/o RE-gras

12

Fig. 2. Verband tussen het Mg-gehalte in de drogestof van weidegras en het ruw-
eiwitgehalte van het gras.

-ocr page 578-

fi g.3
0,2 4 mg-gras

0,1 8

0.1 2

k - g r o n d

L

_L

-L

6 14 22 30

Fig. 3. Verband tussen het Mg-gehalte in de drogestof van weidegras en het K-
gehalte van de grond.

Fig. 4

®/o Mg _ gras

0,2 4

i

0,1 8

0,1 2

®/o kruiden

j_i

2 10 18 26 34 42

Fig.- 4... Verband tussen het Mg-gehalte in de drogestof van weidegras en het percen-
tage kruiden in het grasbestand.

-ocr page 579-

_K _g rond^

38

6 14 22 30

Fig. 5. Verband tussen het K-gehalte in de drogestof van weidegras en het K-gehalte
van de grond.

Fig. 6

3 4 p°/o K_gras

_L

2.2

% R E _ q ra s
j_l_i

8 12 16 20 24 28

Fig. 6. Verband tussen het K-gehalte in de drogestof van weidegras en het ruw-
eiwitgehalte van het gras.

3.4 rVo K_ gras

3.0

1.8

-ocr page 580-

r-o/o K_gra»

3.4

2.6

2.2

Mg^-grond

60

100

MO

180

220

Fig. 7. Verhand tussen het K-gehalte in de drogestof van weidegras en het Mg-
gehalte van de grond.

Fig, 8

3,4 p o/o K.gras

_L

-L

®/o humus

13

Fig. 8. Verband tussen het K-gehalte in de drogestof van weidegras en het humus-
gehalte van de grond.

3.0

2,6

• •

1,3

-ocr page 581-

Gebroken ruggegraten bij pasgeboren
kalveren,1)

Bröken vertebrat columns in new-born calves.
door
J. M. DE JONGi) en J. S. REINDERSi)

Van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland.

Het is reeds lang bekend, dat zo nu en dan kalveren worden geboren, die
een gebroken ruggegraat blijken te hebben. Wij menen dat deze afwijking
nog niet grondig is onderzocht, maar wel heeft zich — althans in Fries-
land — de gewoonte ontwikkeld om deze kalveren onder te brengen in een
groep omstreeks de geboorte stervende kalveren, die men „doodtrekkers"
noemt. De benaming „doodtrekker" suggereert, dat een voor het kalf
fatale trekkracht is uitgeoefend bij de partus, en deze mechanische verkla-
ring voor het ontstaan van de ruggegraatsbreuk is ook zeer plausibel. Edoch,
enkele jaren geleden viel het op, dat een deel van de bij ons onderzochte
kalveren-met-gebroken-ruggegraat kennelijk in de uterus reeds was gestor-
ven, dus zonder dat er nog aan extremiteiten was getrokken, terwijl toch
rondom de breukplaats bloedingen aanwezig waren. Dit was voor ons aan-
leiding om meer aandacht aan deze groep te besteden.
In de periode van 1 september 1958 tot en met 15 maart 1962 hebben wij
35 kalveren-met-gebroken-ruggegraat genoteerd, benevens verschillende op
die gevallen betrekking hebbende bijzonderheden.

Hieronder volgt een samenvatting:

a. Bij alle 35 kalveren was de rug gebroken in een epifysair vlak van de laatste borst-
of eerste lendenwervel, dus in het zwakste deel van de rug. Bij alle was een meer
of minder ernstige bloeding rondom de breukplaats aanwezig. De dieren werden
op tijd of hoogstens een dag of tien te vroeg geboren.

b. Van de moederdieren kalfden 9 voor de eerste keer, terwijl 13 reeds eerder nor-
male kalveren ter wereld hadden gebracht; van de rest is dit gegeven ons niet
bekend.

c. 17 kalveren waren kennelijk in de uterus gestorven (7 primipara, 5 multipara, 5
onbekend);

10 kalveren stierven naar alle waarschijnlijkheid tijdens de geboorte;
8 kalveren hebben na de geboorte hoogstens nog een halve dag geleefd. Bij twee
van deze dieren bleken de aorta abdominalis, resp, caudaal van de nieren zich
afsplitsende vertakkingen, gescheurd te zijn, waardoor de dieren deels retro-,
deels intrapcritoneaal verbloedden; wellicht staan pogingen tot opstaan met sterk
doorknikken van de gebroken rug in oorzakelijk verband met het optreden van
deze vaatrupturen,

d. Opmerkelijk is, dat uit onze enquêteformulieren blijkt, dat op een enkele uit-
zondering na, de partus als „normaal" werd gedefinieerd. Enkele kalveren werden
met diergeneeskundige hulp geboren; de dierenarts had niets opgemerkt, dat de
ruggegraatsbreuk zou kunnen verklaren.

e. 7 veehouders deelden mee, dat op hun bedrijf meerdere kalveren dood — alhoewel
op tijd —• waren geboren; één van ons constateerde op één van deze bedrijven
vrij veel beengebreken bij de koeien.

1  Voorlopige mededeling. Prehminary communication.

Dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland.

-ocr page 582-

f. Nóch in de afstamming, nóch in de grondsoort, nóch in de toegepaste bemesting
kon enig houvast gevonden worden ter verklaring van het euvel.
Eén van de bedrijven, waar deze afwijkingen voorkwamen, was tevens in onder-
zoek bij de „Werkgroep Mineralen" van het Provinciaal Onderzoekcentrum voor
de Landbouw in Friesland. Op dit bedrijf is met collega VanderGrift van
het Instituut voor Vecvoedingsonderzock te Hoorn in 1959 een proefje opgezet
met bijvoedering van mangaansulfaat aan drachtige pinken, daar aan de moge-
lijkheid van mangaangebrek werd gedacht.

Het verloop van dit proefje maakte het onmogelijk conclusies te trekken.

Tot dusverre lijkt de afwijking het meest voor te komen op de klei om en
nabij de Afsluitdijk. Collega\'s in deze omgeving geven op initiatief van col-
lega A 1 b e r d a te Witmarsum voorbehoedend één of twee Bio-dalbeenin-
spuitingen, volgens hen met goede resultaten.

Door toevallige omstandigheden kwamen wij er toe de afwijkende rugge-
graatsdelen van vier kalveren te zenden aan Prof. Dr. Renk, directeur van
het Instituut voor Veterinaire Pathologie van de Vrije Universiteit te Ber-
lijn - - Dahlem. Hij kwam na een histologisch onderzoek tot de voorlopige
diag-nose: een foetale hypoplastische osteoporose, en vroeg ons om meer
materiaal (ook andere skeletdelen, andere organen).

\\Vij menen te mogen stellen, dat het door ons onderzochte materiaal slechts
een deel is van alle in de betreffende periode in ons werkgebied voorge-
komen gevallen. Wij zijn er voorts van overtuigd, dat de oorzaak van het
optreden van ruggegraatsbreuk verscheidene Friese veehouders groot eco-
nomisch nadeel berokkent en zetten daarom ons onderzoek voort, waarbij
wij gaarne de medewerking inroepen \\an practici en hoofden van vlees-
keuringsdiensten.

SUMMARY.

The authors describe 35 cases of broken vertebral columns, observed in new-born
calves. In order to be able to continue further investigations they invoke the aid of
veterinarians in private practice and directors of meat inspection services.

Nutria-plaag op het Engelse platteland.

Ondanks het doden van 40.000 nutria\'s vormen thans nog honderdduizenden nakome-
lingen van enige ontsnapte exemplaren een ware plaag. Zij brengen schade toe aan
gewassen (en bv. ook door knagen aan vensterkozijnen en boten).
Het verkrijgbaar stellen van „Argentijnse haas" (nutria) in restaurants is geen succes
geworden.

Ptuimveepers, XVI, 772, (1961).

Hoomloze Friesians.

De (Engelse) Milk Marketing Board steunt de K.I. voor dc Poll Fricsian Gattic
Society, in 1960 opgericht met vooralsnog een klein aantal leden. De British Friesian
Cattle Society (de grote!) erkent de nieuwe vereniging
niet.
De nieuwe vereniging heeft 5 stieren, uit 2 stammen, in gebruik genomen.
Deze stieren leveren het bewijs van fokzuiverheid voor ongehoorndheid, aJs 12 opeen-
volgende geboorten gemeld worden van boomloze kalveren uit gehoornde moeders.

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 47, (1962).

-ocr page 583-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Een nieuw instrument voor het immobiliseren
van het achterbeen van een rund.

A new instrument for immobilizing the hindleg of a
cow.

door E. J. S. BRONi)

Bij het onderzoek van een kreupele koe, is het in vele gevallen noodzakelijk,
dat men een nauwgezet onderaoek instelt van de klauwen. Bij 99% van het
aantal kreupelheden van het achterbeen, zetelt de oorzaak in de klauw.
Daar de koe niet goedschiks het achterbeen geeft, heeft men reeds lang ge-
tracht, door hulpmiddelen de fi.xatie te bevorderen. Hauptner fabriceert
een Achillespeesklem, welke als een knijper op de Achillespees wordt ge-
klemd. Daar men hiermede alleen een pijnreactie opwekt, is de motiliteit
in genen dele beperkt, want de pees wordt niet belemmerd in haar werking.
Wanneer dan ook de behandeling meer pijn doet, dan de klem veroorzaakt,
slaat het dier alsof er totaal geen klem aanwezig is, terwijl ondertussen van
de helper de kleren stuk gescheurd kunnen worden door het T-vormig uit-
steeksel, waarmede men de klem indraait. Dezelfde nadelen gelden voor de
iets eenvoudiger uitgevoerde peesklem van Morin.

Een melkmachinefabriek maakt een complete uitneembare noodstal. Deze is
echter te kostbaar en te onpraktisch voor geringe incidentele ingrepen.
De knevelmethode tenslotte, is \'t meest in gebruik. Hierbij moet men echter
steeds het stokje gefixeerd houden, tei-wijl door de hevige pijn van de niet
te onderschatten kneuzing van huid- en spiei-weefsels, het dier vaak gaat
liggen, ofwel zwaar gaat leunen. Zonder een helper kan de behandelende
persoon meestal niets beginnen.

De nieuwe pcesklem, door schrijver dezes ontwikkeld, heeft géén der boven-
genoemde nadelen.

Doordat er niets wordt afgebonden, krijgt men ook geen kneuzingen.
\'I\'ijdens het aandraaien van het Achillespeesbeugeltje kunnen alle om-
ringende weefsels uitwijken, waardoor een optimale verplaatsing van de pees
naar het scheenbeen wordt verkregen, gej)aard gaande met een maximaal
optillen van het been. Doordat alle gewrichten door strekkers en buigers
verbonden zijn, welke als \'t ware een paralellogram voiTnen, moeten alle ge-
wrichten, bij verkorting van één van deze pezen, meedoen en zich auto-
matisch buigen. De klauw komt ter hoogte van het uier.
De klem is ideaal voor het behandelen van
alle onderbeen aandoeningen,
zoals zoolzweren, tussenklauw-panaritium, tussenklauw-eczeem, verwon-
dingen, nageltred enz .enz.

Nadat de klem is aangedraaid en de koe ondervindt, dat ze het lastige ding
niet kwijt kan raken, blijft ze verder zeer rustig op drie benen staan, waar-
door het mogelijk is ook in alle rust tepels te steken, wratten te verwijderen,
kortom alle mogelijke handelingen te verrichten aan tepels, uier, buik enz.

1) Praktizerend dierenarts te Sneek.

-ocr page 584-

Schrijver dezes gelooft, dat deze peesklem in een behoefte voorziet en het
werk van de practicus zéér zal verlichten en veraangenamen zodat men
vaker tot behandeling van dit door velen verguisde gebied zal overgaan, ter-
wijl het bovendien voldoening moet schenken de brute kracht van de koe
op een elegante manier te kunnen beteugelen.

SUMMARY.

The author gives a description of a new instrument which is used to facilitate chirur-
gical treatment of several kinds of diseases in the hind-leg region.

UIT HET BUITENLAND

Nieuws uit Frankrijk.

Prof. H. Drieu x, correspondent voor het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde in Frankrijk, deelt het volgende mede:

MOND- EN KL.AUWZEER IN FR.ANKRIJK.

De Franse autoriteiten hebben bekend gemaakt, dat sinds 31 januari j.1.
geen mond- en klauwzeerhaard meer in Frankrijk voorkomt. Dit werd
bereikt door een uitgebreide vaccinatie van de rundveestapel, door een
zeer strenge vervoerscontrôle en een systeem van afslachten.

BENOEMING.

Dr. Ch. Flachat is benoemd tot lector in de „Hygiène et industries des
denrées alimentaires d\'origine animale" aan de Ecole Nationale Vétérinaire
de Lyon.

-ocr page 585-

REFERATEN

Bacteriële- en virusziekten

ENTING TEGEN VARKENSPEST MET „MUCOSAL DISEASE" VIRUS.

Beckenhauer, W. H., B r o w n, A. L., L i d o 1 p h, A. A. and N o r d e n, C. J.:
Immunization of Swine against Hog Cholera with a Bovine Enterovirus.
Vet. Med.,
56, 108, (1961).

Uit onderzoekingen van Darbyshire (1960) is gebleken dat cr een serologische
verwantschap bestaat tussen „mucosal disease" van het rund en de varkenspest.
Beckenhauer en medewerkers onderzochten drie uit runderen geïsoleerde vi-
russen op hun immuniserend vermogen t.o.v. varkenspest. Met één van deze stammen
gelukte het hun varkens tegen varkenspest te immuniseren. De varkens vertoonden
geen entreactie. Het virus verbreidde zich niet naar ongeënte contactvarkens. Ook
in gedroogde toestand behield het virus zijn anügeenwaarde.

De schrijvers hebben van deze enting veel verwachting voor de praktijk, zodat zij
zelf spreken van de mogelijkheid van een nationale campagne van 3 jaar, waarmede
de cyclus van de varkenspest zou kunnen worden doorbroken.

C. A. van Dorssen.

MILTVUURDIAGNOSE DOOR FLUORESCERENDE ANTILICHAMEN.

D O w d 1 e, W. R. and Hansen, P. A.: A Phage-Fluorescent Antiphage Staining
System for Bac. anthracis. ƒ.
infec. Dis., 108, 125, (1961).

Het is bekend, dat de diagnose van B. anthracis door middel van fluorescerende anti-
lichamen niet zo eenvoudig is omdat de verschillende genera van de familie
Bacil-
laceae
onderling sterke verwantschap vertonen.

Sehr, menen een belangrijke bijdrage tot de oplossing van deze moeilijkheden te
hebben gevonden.

Ze behandelen een uitstrijk met een druppel, volgens hen zeer specifiek, gamma-faag,
daarna met een door fluorescine gemerkt faag-anüscrum. Dan ontstaat een karakte-
ristieke onregelmatige fluorescentie, waarbij de intensiteit afhangt van de faag-
concentratie.

Van Logtestijn.

AEROBE BACTERIËN UIT NEUS EN TONSILLEN VAN GEZONDE HONDEN.

S m i t h s, J. E.: The aerobic bacteria of the nose and tonsils of healthy dogs. ƒ. comp.
Path. Ther.,
71, 428, (1961).

Bij een systematisch onderzoek van 100 .gezonde huishonden uit Londen werden in de
primaire culturen uit de neus gewoonlijk 2 ä 3 verschillende soorten bacteriën ge-
kweekt en uit tampons van dc tonsillen 4 ä 5 soorten.
Diplococcus pneumonia en,
merkwaardig genoeg,
Bordetella bronchiseptica werden bij geen enkele van deze nor-
male honden gevonden.

Stafylokokken vormden dikwijls de dominante neusflora; zij waren verder algemeen
in de tonsillen. Ongeveer de helft van deze stammen was coagulasc positief.
Daarentegen werden streptokokken vaker in tonsillen dan in de neus gevonden. Van
35 stammen behoorden dc meesten (21) tot groep G, verder 1 tot groep G, 5 tot
groep L, 2 tot groep M, terwijl 6 serologisch niet te plaatsen waren.
Driemaal werden diftheroiden gekweekt, die met geen enkele bekende corynebacterie
overeenkwamen.

Ook werden Neisseria (gramnegaüeve kokken) gekweekt; deze kwamen overeen met
de bij de mens bekende soorten
N. catarrhalis, N. flava en N. flavescens.
Pasteurella septica (= multocida)
werd gewoonlijk van de tonsillen gekweekt. Dc
hondenstammen hadden bepaalde culturele eigenaardigheden, waardoor zij zich van
andere stammen van
P. multocida onderscheidden.

-ocr page 586-

Hoewel niet speciaal naar hemofielen gezocht werd, werden deze soins gekweekt als
satellietkolonies van stafylokokken.

In tegenstelling met Bordetella werden wel Alcaligenes-soorten gekweekt (dus ureum
negatief enz.).

Een niet nader beschreven Streptobacillus werd gekweekt, deze kwam niet overeen
met
Streptobacillus moniliformis van de muis, en werd door Smiths Streptobacillus
canis
genoemd.

Verrassend vaak werden cohformen (diverse typen van E. coli, Klebsiella aerogenes
en Paracolon) en Proteus vulgaris uit neus en tonsillen gekweekt.

C. Ä. van Dorssen.

Fysiologie en fysiologische chemie

NITRAAT METABOLISME BIJ RUNDEREN.

Li Ghuan Wang, Garci a-R i v e r a, J. and B u r r i s, R. H.: Metabohsm of
nitrate by cattle.
Biochem. ]., 81, 237, (1961).

De bedoeling van het onderzoek was het tijdsverloop na te gaan van de nitraat re-
ductie in de pens, de veranderingen vast te stellen in het bloed, veroorzaakt door de
omzettingsprodukten van nitraat, en de stofwisseling te onderzoeken van ni-

traat door het dier.

Aan Hereford koeien werd dcxjr middel van een pensfistel een bekende hoeveelheid
kaliumnitraat toegediend in 500 ml water, vóór het drinken en vcK-ren. De omzetting
van hemoglobine tot methemoglobine in het bloed werd 3 uur na deze toediening ge-
meten. In de proeven met werd een oplossing van K^^NOa toegediend aan een
rund dat tengevolge van geregelde KNO:!-tocdiening 15% methemoglobine in het
bloed had.

In gefiltreerd pensvocht, bloed en urine werden de verschillende bepalingen verricht.
Uit de resultaten bleek dat een dagelijkse, eenmalige toediening van 70 gr KNO:)
vrijwel geen omzetting tot methemoglobine te zien gaf, terwijl met 100 gr KNOs
per keer per dag eerst na enige dagen ongeveer 15% hemoglobine in methemoglobine
was omgezet. Dit ontbreken van een methemoglobinevomiing bleek niet te li.ggen aan
een niet functioneren van de microorganismen.

Tegelijk met het snel verdwijnen van het nitraat stegen de gehaltes aan ammonium-
en nitriet-ionen in de pens, waarbij na 3 uur een maximum bereikt werd.
Teneinde een meer gedetailleerd inzicht te krijgen betreffende de stofwisseling van
nitraat werden proeven genomen met behulp van [^^N] nitraat, dat direct in de pens
gebracht werd.

Hierbij bleek, dat zowel nitraat-, nitiiet-, als ammoniumionen in aanzienlijke hoeveel-
heden direct werden geabsorbeerd in het bloed vanuit de pens.

De hoogste concentraties van in het ammoniumion in het bloed was 3-4 uur na
het toedienen van het K\'^NOa, terwijl na 5-6 uur de hoogste ^^N-concentratie in de
nitraat en nitrietfractie bereikt werd.

De curven voor de uitscheiding in urine van met gemerkt totaal-, nitraat-,

ureum- en ammoniumstikstof, werden ongeveer een uur na de corresponderende
curven in het bloed opgetekend.

Enige aanwijzing voor een nitrietvorming uit nitraat in het bloed was niet aanwezig.
Bij in vitroproeven werd gevonden dat het nitriet stevig was gebonden in het methe-
moglobine.

A. J. H. Schotman.

Parasitaire-, protozoaire- en tropische ziekten

WORMEN BIJ HET WILDE ZWIJN.

B o c h, J. und Hörchner, F.: Untersuchungen über Helminthen des Schwarz-
wildes.
Zeitschr. Parasitenk., 21, 113, (1961).

-ocr page 587-

Van 99 wilde zwijnen, in Zuid-Duitsland geschoten, waren de volgende aantallen
met wormen besmet:
Fasciola hepatica 56, Cysticercus tenuicollis 23, Metastrongylus
spp, 96, Ascarops en Physocephalus 43, Globocephalus 86, Ascaris lumbricoides 2,
Trichuris trichiura 3 en Trichinella 2,

Merkwaardig is, dat in 43, voornamelijk jonge dieren, de spiruroiden Ascarops
strongylina
en Physocephalus sexalatus in de maag gevonden werden, terwijl bij het
huisvarken de trichostrongylidc
Hyostrongylus rubidus de voornaamste verwekker is
van de vermincuze gastritis. Voorts ontbraken de eveneens bij het huisvarken zeer veel
voorkomende
Oesophagostomum-soorterL.

J. Jansen Jr.

LEPTOSPIROSE BIJ V.\\RKENS IN FR.-^NKRIJK.

Kolochine E r b e r, J. et M a i 1 1 o u x, M.: Les Leptospiroses porcines en
France.
Ann. Inst. Pasteur, 99, 359, (I960).

1347 Varkens uit verschillende streken in Frankrijk werden onderzocht met behulp
van de blocd-agglutinatietest. 286 Varkens (21%!) bleken positief. Bij 125 varkens
werden hoge titers aangetroffen voor L.
pomona en voor L. mitis bij 14 varkens. 98
Maal werd cen lagere titer aangetroffen voor L.
icterohaemorrhagica.

Van Logtestijn.

Verloskunde, gynaecologie en sferiliteit

EXANTHEMA COITALE BIJ HET RUND.

F 1 o r e n t, A. et L e u n e n, J.: Exantheme coital. Rapport IVe Int. Congres „Voort-
planting bij dieren", Scheveningen, 1961.

Het virus van exanthema coitale veroorzaakt bij het rund een pustuleuze vulvo-
vaginitis en bij de stier een heftige balanoposthitis. Na de genezing zou een zekere
resistentie optreden. Het is Sehr, .gelukt om niet alleen in het vaginaal sccretum
neutraliserende antilichamen aan te tonen, maar ook in het bloedserum. Dit laatste
is niet het geval bij een infectie met
Trichomonas foetus of Vibrio fetus.

J. Hendrikse.

Voedingsmiddelenhygiëne

PLUIMVEEPRODUKTIE EN PRODUKTEN IN RLISLAND.

Pulst, H.: Die Grossproduktion von Gcflü.gclflcisch und Eiern. Eine Studienreise
durch die Sowjetunion.
Mh. VetMed., 16, 312, (1961).

Dc auteur is ter .gcle.genheid van een congres over pluimveehouderij in Rusland met
vele anderen rondgeleid in speciale pluimvccbi\'drijven, sowchosen en kolchosen waar-
aan fok- en/of mcstbcdrijven waren verbonden. Voorts bezocht hij pluimveeslachte-
rijen, waarvan eveneens enkele aan dc produkticbedrijven waren verbonden.
Uit het lezenswaardige artikel krijgt men wel de indruk dat de gehele pluimvee-
sector als zeer belangrijk gezien wordt, de efficiency scherp in het oog .gehouden wordt
en voorts veel geld en moeite aan onderzo<k wordt besteed.

Dc Agrarische Faculteit te Moskwa, waar ook „Pluimvcckunde" gedoceerd wordt,
heeft ongeveer 50 leerstoelen, 300 hoogleraren, 1000 wetenschappelijke medewerkers
en 6000 studenten: het „pluimvceinstituut" te Charkow, dat bezocht werd, heeft
36 wetenschapsbeoefenaren.

Enkele getallen geven in klein bestek dc meer belangrijke zaken weer.
Eiproduktie: 23 miljard in 1960, het streefcijfer voor 1965 is 34 miljard; top-
legprestatie 300 tot 330 eieren van 50 tot 70 gram.

.^rbeidsefficiëncy: voor legkippen 1 arbeider op 12000 kippen; voor de
opfok I arbeidskracht op 9 ä 10.000 kuikens.

Bedrijfsgrootte (sowchosen) : 2000 tot 20.000 ha; kippenstapel van duizenden
tot meer dan een miljoen.

-ocr page 588-

Brocdresultaten: tot 80% maximaal ; legkippen worden zowel in bat-
terij, kooien als extensief gehouden; de batterij geeft de hoogste produktie, maar is
het kostbaarst; ook de strooisels variëren.

Slachtkuikens: gebruikt wordt o.a. New Hampshire x het leemkleurige Rus-
sische ras; groei in 85 dagen tot 1250 gr geslacht gewicht; voederconversie 3.2.
Mestproeven: met 3-5% vet in het rantsoen wordt 90% eerste kwaliteit ver-
kregen, tegenover 34% normaal in niet verrijkt rantsoen.

Slachter ij en: hebben verschillende capaciteit, de grootste tot 600.000 stuks p.j.
Het slachten: ge.schiedt aan de lijn; hangende verbloeding; over bedwelming
geen woord ; staart en vleugelpennen worden vóór het broeien manueel getrokken ;
broeiwater 60° C; verder plukmachines in gebruik; slechts een deel wordt ontdarmd.
Keuring: vindt alleen vóór het slachten plaats; er is wel veterinair-medisch toe-
zicht in de produktiebedrijven, de inrichtingen waar geslacht wordt; het personeel
staat onder regelmatig medische controle.

Van Gils.

VRIEZEN VAN VINNIGE SLACHTDIEREN.

Bartels, H. und T ä n d 1 e r, K. : Zum Gefrieren von Fleisch finniger Rinder.
Fleischwirtschaft, 13, 707, (1961).

Volgens de in W.-Duitsland geldende Ausführungsbestimmungen A, behorende bij de
„vleeskeuringswet", behoeft vlees van slechts in geringe mate met vinnen besmette
runderen, overigens van goede kwaliteit, niet afgekeurd te worden. Het vlees kan
goedgekeurd worden, na 24 uur voorkoelen bij 0-2° C en daaropvolgend invriezen bij
—10° C gedurende 7 dagen in een vriesruimte, waarvan de temperatuur gecontro-
leerd en geregeld kan worden. Een temperatuur van —3° C moet minstens 24 uur in
het diepste deel geheerst hebben. Genoemde onderzoekers stelden zich voor de onder-
zoekingen, waarop deze voorschriften gebaseerd zijn, nog eens kritisch na te gaan.
Met behulp van bimetaal-insteekthermometers en een thermograaf werd het tempc-
ratuursverloop in 30 achtervoeten van 20 zwak-vinnige runderen geregistreerd tijdens
het verblijf in een vriesruimte met een temperatuur van —10° C. Daarbij bleek dat
voorkoelen gedurende 24 uur bij 0-2° C zeer nuttig was en de daarop volgende vries-
periode minstens 134 uur moet duren om de vereiste temperatuur te bereiken. De
dikte en de vetaanzet van de achtervoet, alsmede de afstand tot het vriesaggregaat
bleken bepalend te zijn voor de bevriessnelheid.

Voorts werden 32 metingen verricht in de vleesvoeten van 8 andere zwak-vinnigc
runderen, die bij —18° C en een luchtsnelhcid van 0.35 m per seconde werden in-
gevroren. Ook daarbij bleek, dat men het best 24 uur kan voorkcxlen bij 0-2° C
waarna het vlees minstens 72 uur bij —18° C moet verblijven, om de vereiste mini-
mumtemperatuur te bereiken.

Overigens is deze periode wel afhankelijk vn de gevolgde vriesmethodc.

Van Logtestijn.

Ziekten van het Kleine Huisdier

SEXUEEL GEDRAG BIJ HOND- EN KATACHTIGEN.

Barton, A.: Unconventional aspects of Canine and Feline sexuality. Vet. Med.,
55, 65, (1960).

De onnatuurlijke bevrediging van de geslachtsdrift (onanie) moet bij de reuen als
normaal worden beschouwd. Het treedt vooral op bij dieren, die zich vervelen of die
weinig gelegenheid hebben om te dekken.

Het optreden van de oestrus wordt door het lengen van de dagen beïnvloed. Zo kan
de oestrus sneller optreden door de dag kunstmatig te verlengen. Een poes blijft ge-
durende verscheidene dagen in oestrus, maar na een succesvolle dekking loopt deze
in ongeveer 12 uur af.

-ocr page 589-

De copulatieduur bedraagt bij de katten 5-10 seconden en bij de honden gemiddeld
20 minuten (maximaal tot enkele uren). De langste copulaties vinden plaats bij de
mink en het sabeldier: de intromissie duurt hier soms wel 8 uur en in dit tijdsverloop
hebben verschillende ejaculaties plaats. De kater dekt soms wel 9-10 keer per uur;
vijf copulaties zijn vaak nodig voor de sexucle opwinding is verdwenen. Zonder copu-
latie heeft bij de poes geen ovulatie plaats. Na een volledige copulatie dekt een reu
zelden weer binnen het uur.

Het juiste voorspel is bij de dieren ook van belang. De reu wordt aangetrokken door
de loopse teef, in het bijzonder door de geur van de genitalia en zal deze gaan likken;
beide partners worden zodoende geprikkeld. Omgekeerd kan de teef de reu prikkelen
door lichamelijk contact te zoeken. Bij de aanwezigheid van een trage partner kan het
zich vrij bewegen van de honden dus van belang zijn. Het brengen naar een vaste
dekplaats kan de reu ook animeren. Tijdens het minnespel pakt de kater de halshuid
van de poes in zijn bek. Dit is een belangrijk onderdeel van dit spel, hierna komt de
erectie, de poes laat haar voorstel zakken en de insertie kan nu gemakkelijk plaats
hebben.

Zowel bij katten als bij honden komen bij beide geslachten sexuele dromen voor.
Door een ovariotomie wordt direct en blijvend de sexuele drang van de teef volledig
vernietigd. Wordt een reu voor de puberteit gecastreerd, dan zal deze nooit meer een
normale sexuele drang vertonen. De volwassen reu vertoont na de castratie vaak
slechts een geringe verlaging van zijn geslachtsdrift. De op oudere leeftijd gecas-
treerde kater is nog altijd in staat om te copuleren, alleen gaat dit minder vlot.
De abnormaal sterke geslachtsdrift is bij het manlijk dier (satyriasis) minder afhan-
kelijk van hormonen en zal daarom hormonaal niet zo goed te bestrijden zijn als
nymfomanie van het vrouwelijk dier.

Frigiditas (geringe of geheel ontbrekende geslachtelijke prikkelbaarheid) kan met
hormonen bestreden worden. Men dient echter tevens aandacht te schenken aan de
voeding en een mogelijk te overladen dekprogramma.

/. Hendrikse.

CAPILLARIA BIJ DE HOND.

M e d w a y, W.: Capillaria plica Infection in a dog. ƒ. Am. vet. med. Ass., 139, 907,
(1961).

Capillaria plica is een parasiet, die in de urinewegen van de hond voorkomt. Het

mannelijk exemplaar is 13-15 mm lang, het vrouwelijk 30-36 mm. Doordat de dieren

zeer dun zijn vallen ze niet met het blote oog op. Besmette aardwormen zouden de

infectie bij honden en kippen in standhouden.

Volgens sommige schrijvers zou 50% van de honden besmet zijn.

Klinisch worden cystitis met bloedcellen in de urine waargenomen.

Daar de eieren veel op Trichuris-eieren lijken, bestaat de kans dat zij bij onderzoek

van de urine voor faecale verontreiniging worden gehouden.

De wormen zijn resistent tegen phenotherazine.

(In Nederland is deze parasiet niet bekend (Ref.).)

C. A. van Dorssen.

BEHANDELING VAN MICROSPORIE BIJ DE KAT MET GRISEOFULVINE.

O\'S u 1 1 i v a n, J. G.: Griseofulvin treatment in experimental Microsporum canis
infection in the cat. Sabouraudia, 1, 103, (1961).

Griseofulvine (dagelijks 60 mg/kg per os gedurende vijf dagen) was in staat de kli-
nische verschijnselen van microsporie bij de kat in 14 dagen te doen verdwijnen.
Daar de microsporie van de kat echter een slepend verloop heeft, waardoor de aan-
getaste haren lang blijven zitten, wordt de infectie in de haarfollikels wel bedwongen
maar die in de haren zelf blijft nog bestaan. Tengevolge van de infectie onder ultra-
violet licht fluorescerende haren waren nog 90 dagen aanwezig en tot 118 dagen na
de behandeling kon de schimmel gekweekt worden. Combinatie van de therapie met

-ocr page 590-

lokale applicatie van griseofulvine-crême (10%) en met wegknippen der haren gaf
klinische genezing in 11 dagen. Fluorescentie en positieve kweek bleven tot 24 resp.
55 dagen bestaan. Bij onbehandelde dieren bleven de klinische verschijnselen 79
dagen bestaan, de fluorescentie en de positieve cultuur 127 dagen.

J. Jansen Jr.

Zootechniek

DE INVLOED VAN DE VOEDING OP DE RUNSHEID BIJ SCHAPEN.

Hunter, G. L.: Some effects of plane of nutrition on the occurrence of oestrus
in Merino ewes.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen,
1961.

Hunter verstrekte aan 4 groepen van 24 opgehokte volwassen Merino-ooien vanaf
september 1959 de volgende rantsoenen:

Groep 1: 2 Ibs lucerne hooi, 1 Ib hooi in gehakselde vorm en \'/i Ib ongeplette mais.
Groep II: als 1; na 1 maart 1960 3 Ibs hooi.

Groep III: 3 lbs hooi; na 1 maart 1960 2 Ibs lucerne hooi en 1 Ib hooi.
Groep I\\\': 3 Ibs hooi.

Alle groepen hadden mineralen ter beschikking.

Runsheid werd 2 x daags gecontroleerd met behulp van een gevasectomiseerde ram.
Gedurende het verloop van de eerste zes maanden kon een geringe invloed van de
betere voeding op het sexuele gedrag van de ooien gezien worden, maar daarna wer-
den van schapen uit groep I en II 40 ä 50% meer runs dan uit de groepen III en
IV. De verhoogde sexuele activiteit trad bij de meeste schapen op na de langste dag,
maar in sommige gevallen reeds er vóór, zodat de dektijd niet alleen afhankelijk is
van de verandering van de dag-nacht verhouding maar ook gewijzigd kan worden
door andere uitwendige factoren, b.v. de voeding.

De schrijver, die zijn onderzoek in Zuid-Afrika verrichtte, kwam tot de conclusie
dat bij betere voeding in lente en zomer (sept.-maart)
meer ooien in de herfst zouden
kunnen worden gedekt. De Zuidafrikaanse schapenhouders zijn evenwel meer geneigd
hun schapen in de lente te doen dekken om de jonge lammeren te vrijwaren voor de
nadelen van de hoge zomertemperaturen en ernstige infecties van inwendige para-
sieten.

J. Blokhuis.

GEVOLGEN VAN HET OVERPLAATSEN V.AN RUNDVEE OP DE VRUCHT-
BAARHEID.

H O 1 t, A. F. (Engeland) : The effect of movement on fertility of cattle. Rapport IVe
Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.

Bij overplaatsing van runderen van het ene bedrijf naar een ander werd een ver-
minderde vruchtbaarheid bij de betreffende dieren geconstateerd. Deze herstelde zich
enigszins als de dieren langer op het tweede bedrijf waren. Het is mogelijk dat een
gedeelte van de dieren verkocht zijn om redenen die dc vruchtbaarheid betreffen,
maar dit geldt natuurlijk niet voor dc dieren op de „progeny testing stations", waarbij
dit ook geconstateerd is.

Bij dieren, die korter dan 2 maanden op de boerderij waren was de non-rcturn rate
54.9%, terwijl dit 68.6% was bij de dieren die op de boerderij geboren waren. Het
verschil in non-return rate tussen de dieren geboren op de boerderij en de aangekochte
dieren (onverschillig hoe lang zij al op het bedrijf zijn) was ± 4%. Hoe langer de
dieren op het bedrijf waren, hoe kleiner het verschil.

De eerste maanden na het verplaatsen was er een verhoogde uitscheiding van adreno-
corticale stoffen in de urine te constateren (stress). Na 2 ä 3 maanden echter niet
meer.

J. Spruyt.

-ocr page 591-

INVLOED VAN ALFALFA OP DE VOORTPLANTING BIJ MELKVEE.

A d 1 e r, J. H. (Israël): The apparent effect of Alfalfa on the reproductive perfor-
mance of dairy cattle.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheve-
ningen, 1961.

Melding vv-ordt gemaakt van een syndroom van „hyper-oestrogenisme" bij runderen
op een groot bedrijf. Hierbij werden waargenomen:

1. Cysteuze ovariën.

2. Gezwollen vulvae. De mucosa van de vagina bleek glimmend, vochtig en
hyperemisch te zijn. De grootte van de baarmoeder was toegenomen. Al met al
het beeld van een rund dat in oestrus verkeert, welk beeld onafhankelijk van de
bronstcyclus bij vaarzen en andere koeien bleek voor te komen.

Ook drachtige koeien kwamen vaak in „oestrus", meestal tijdens de eerste 3 maanden
van de dracht. Bij pinken werd soms een zekere uierontwikkeling waargenomen.
Zowel de koeien als de pinken vertoonden derhalve abnormaliteiten aan het geslachts-
apparaat, welke moesten worden toegekend aan een overmatige opname van stoffen
met een oestrogeen effect. Bij nader onderzoek bleek de oorzaak te moeten worden
gezocht in de toediening van vers alfalfagras aan het vee.

Enkele cijfers hieromtrent:

Van 80 in 1958 o.a. uit Nederland geïmporteerde runderen, werden in 1958 en 1959
18 gevallen met cysteuze ovariën gediagnostiseerd.

Bij 22 drachtige dieren werd 59 maal een toestand van oestrus waargenomen.
21 nog niet gedekte pinken, die uit Nederland afkomstig waren en waarvan de leeftijd
varieerde van 12 tot 18 maanden, vertoonden eveneens verschijnselen, welke aan
overmatige opname van oestrogene stoffen kon worden toegeschreven. Zo lieten 5
van deze dieren een duidelijke uierontwikkeling zien.

Het alfalfahooi, afkomstig van het betreffende bedrijf, werd op het gehalte aan stof-
fen met een oestrogeen effect onderzocht. Het gemiddelde gehalte aan deze „oestro-
genen", uitgedrukt in oestradiolcquivalenten bedroeg 37.3 y per kg hooi van de eerste
snede. De tweede en vierde snede bevatten rcsp. nog 24.8 en 11.3 y per kg.

Er werden nog een tweetal voederproeven genomen, welke vorenstaande hypothese
steunen. Zo werd aan 2 niet drachtige Busha-pinken van bijna 19 maanden utisluitend
alfalfa verstrekt. Beide dieren vertoonden cysteuze ovariën.

Voorts werd een 20-tal pinken van bovenstaand bedrijf, die het syndroom van hyper-

oestrogenisme vertoonden, het alfalfa, hetzij vers, hetzij in de vorm van hooi, volledig

onthouden. Er trad bij deze dieren geen duidelijk herstel meer op.

Een groep van 35 pinken daarentegen, welke uit Nederland werd geïmporteerd, en

waarbij eveneens geen alfalfa werd verstrekt, vertoonde géén verschijnselen van hyper-

oestrogenisme.

Monsters alfalfa, getrokken op verschillende plaat.sen van het land lieten uiteen-
lopende gehalten aan „oestrogcnen" zien. Mogelijk is dit gehalte weer mede afhan-
kelijk van het groeistadium. Het onderzoek wordt voortgezet.

]. Hofman.

BANDEN TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE I96I

Per stel ƒ 4,50,
verkrijgbaar bij de Redactie, Rubenslaan 123, Utrecht.

-ocr page 592-

BOEKBESPREKING

AIDE-MEMOIRE D\'OSTÉOLOGIE COMPARÉE DES ANIMAUX DOMES-
TIQUES.

C. B r e s s O u.

{2e druk 1961 Uitg. Vigot Frères, Parijs. Prijs: ƒ 10,70)

De opzet van dit werkje van Prof. Bressöu is, zoals de naam „Aide-Mémoire" reeds
aangeeft, van speciale aard.

Het is, de schrijver zegt het ook zelf in zijn voorwoord, niet bedoeld als een „leer-
boek" in de gebruikelijke zin van het woord. Voor een student, die met deze studie
moet beginnen is het dan ook niet geschikt. Het boekje wil slechts een korte over-
zichtelijke leidraad zijn voor diegenen, die verloren gegane kennis wat willen op-
halen en zich graag snel willen heroriënteren op dit vrij verwarrende terrein van de
vergelijkende anatomie van de huisdieren met inbegrip van de vogels.
Als zodanig kan men het boekje wel geslaagd noemen, ofschoon ik me niet verheel,
dat de taal, en speciaal de Franse terminologie, voor meerdere Nederlandse studenten
en afgestudeerden cen weerstand zal zijn, die even moet worden overwonnen. In de
praktijk zal evenwel blijken, dat men hieraan spoedig gewend is.
Het boek, dat op goed papier is uitgevcxrd, bevat 110 bladzijden. De tekst is over-
zichtelijk ingedeeld en verlucht door talrijke (245) half-schematische afbeeldingen.
Aan deze tekeningen is veel zorg besteed. Zij zijn vergelijkend anatomisch over het
geheel goed instructief, al zijn zij niet voorzien van cen nadere aanduiding, dan al-
leen beenstuk en diersoort. Dit laatste komt m.i. echter, gezien de opzet van het
boek, de algemene overzichtelijkheid ervan ten goede.

Het geheel kan ik het beste karakteriseren als een nuttig naslagwerkje, waarbij de
werkelijk zeer redelijke prijs een aanschaffing niet in de weg zal staan.

Schotsman.

LANDBOUWGIDS 1962.

(Uitgave van „Stichting Landbouwgids" te Utrecht, ƒ 8,—)

Volgens mededelingen in de „verantwoording" is de oplage thans gestegen tot
20.000 exemplaren.

Het ligt in de bedoeling de verspreiding nog verder te bevorderen. Gezien het aantal
agrarische bedrijven in Nederland zou de oplage bij voldoende belangstelling ge-
makkelijk enkele malen verdubbeld moeten kunnen worden. Deze belangstelling zal
zeker verhoogd worden door de, het vorig jaar ingezette, opzet van een driejarige
cyclus van hoofdonderwerpen. Als hoofdonderwerpen in de veehouderij sector zijn
in deze gids opgenomen: beweidingssystemen, fokkerij van rundvee, paarden en leg-
kippenhouderij. Daarnaast zijn in deze sector andere artikelen opgenomen o.a. over:
stalbouw, veevoeding, wettelijke bepalingen dierziekten, abortus Bang, varkcnspest-
bestrijding, normen voor paardenwerk, machinaal melken.

Naast het zeer grote aantal artikelen over de meest uiteenlopende onderwerpen is
dit jaar ook speciale aandacht besteed aan de kwaliteit van landbouwprodukten en
afzet gezien in het licht van de ontwikkeling van de E.E.G.

Ref. meent, zonder van eenzijdigheid beticht te kunnen worden, te mogen opmerken
dat in de veehouderij sector nog meer aandacht voor preventieve diergeneesktmde
— in de ruimste zin — zeer nuttig zou zijn. Gezien de ervaringen in de huidige mond-
en klauwzeer epidemie blijkt het hoognodig meer begrip voor preventieve maat-
regelen te stimuleren.

Het sterke streven naar arbeidsbesparing en verhoging van de rentabiliteit wordt
in vrijwel alle artikelen weerspiegeld.

Het systeem van registers is in deze gids wederom te gecompliceerd, hetgeen voor de
ongeregelde gebruiker en met het oog op de voorgenomen groter verspreiding een
handicap kan zijn. Wie echter doordringt tot de gezochte artikelen zal steeds een
grote hoeveelheid basis informatie vinden.
 Grommers.

-ocr page 593-

PRAKTIKUM DER HUNDEKLINIK.
Dr, H. G. N i e m a n d.

(Verlag Paul Parey, Berlin-Hamburg, 1961. 536 pag., 86 röntgenfoto\'s, 259 tekenin-
gen en foto\'s. DM 78,-)

Dr. Niemand is elf jaar werkzaam geweest in de Kliniek voor Kleine Huisdieren
van de Universiteit in Berlijn en heeft daarna eerst in Berlijn en vervolgens in Mann-
heim de kleine-huisdier praktijk uitgeoefend.

Hij kent dus de gang van zaken zowel in een universiteitskliniek als in de particuliere
praktijk.

In zijn boek komt ook duidelijk uit, wat uit de eerste werkkring doeltreffend en mo-
gelijk is in de tweede.

Het boek begint met een overzicht van wat nodig is vcx)r de inrichting van een goed
geoutilleerde kleine-huisdieren practicus, met een overzicht van verbanden, van de
meest voorkomende hechtingen en de techniek ervan, van de mogelijkheden hoe ge-
neesmiddelen toe te dienen en dit overzicht is met tal van handigheidjes en wetens-
waardigheden zeer welkom voor de praktijk.

Ook aan het laboratoriumonderzoek wordt vrij uitvoerig aandacht besteed; wel dus
een bewijs, dat de schrijver ook dit deel van het onderzoek in de praktijk niet ver-
waarloosd wil zien.

Dit alles, en ook de ziekten zelve, is toegelicht met een groot aantal duidelijke af-
beeldingen, waarvan enkele in kleuren, die in het keurig uitgevoerde boek goed tot
hun recht komen.

Zeer leerzaam is onder meer de lijst van honderassen met de ziekten, waarvoor de
diverse rassen gepredisponeerd zijn. Hetzelfde geldt voor de lijst van symptomen
samen met de ziekten, waarbij het symptoom als meest typische optreedt.
De geneeskunde van de hond, en hier en daar van de kat, wordt ook wat anesthesie
en chirurgie betreft, behandeld.

Wat ongewoon doet het aan, dat de bespreking van de orgaanaandoeningen begint
met die van de kop zowel van de huid als van de mond, de neus, het oog en het oor.
Behalve de orgaanziekten worden uitvoerig besproken de infectieziekten, het be-
wegingsapparaat (inclusief beenchirurgie) en de vergiftigingen.

Het bock is bijna geheel .gesteld in telegramstijl. Mede hierdoor stempelt het zich
meer tot een werk om een probleem in na te slaan en dus zijn kennis aan te vullen,
dan om zich van de grond af op de hoügte te stellen van de geneeskunde bij de kleine
huisdieren.

Hinderlijk en vaak zelfs storend voor dc lezer buiten Duitsland is, dat voor de medi-
camenteuze therapie bijna uitsluitend Duitse specialité\'s worden gencx-md inplaats van
de algemeen bekende namen van de geneesmiddelen. Een lijst van bijna 25 bladzijden
moet deze leemte opvullen. Het genoodzaakt zijn deze telkens weer te moeten na-
slaan veraangenaamt het lezen niet.

Tenslotte zij nog vermeld een overzicht van de vele hondera-ssen met hun voor-
naamste raskenmerken.

Al met al een boek, waaruit degeen, die met kleine huisdieren in de praktijk be-
moeienis heeft, zijn kennis in belangrijke mate kan aanvullen en opfrissen.

G. H. B. Tennissen.

BANDEN TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE 1961

Per .stel ƒ 4,50,
verkrijgbaar bij de Redactie, Rubenslaan 123, Utrecht.

-ocr page 594-

INGEZONDEN

OVER TITULATUUR.

Hooggeachte Redactie.

Bij het ontvangen van een drukproef trof ik hierbij een stencil aan, waarover ik met
U van gedachten wilde wisselen, maar bij voorkeur in het openbaar, aangezien dit
cen zaak betreft, die van belang is voor alle lezers van ons Tijdschrift.
In dit stencil zegt U onder meer: „dat op de laatste redactie-vergadering werd be-
sloten de volgende veranderingen in te voeren:

1. de namen van auteurs zullen worden vermeld zonder toevoeging van titulatuur
(b.v.
Prof., Dr., Mr., Ir., enz.) ;

2. In een voetnoot op de beginpagina van het artikel wordt de functie van de
auteur(s) aangeduid", enz.

De praktische resultaten hebben de lezers reeds in de eerste afleveringen gezien.

Wat zijn nu echter de consequenties?

De „Ir." komt er het beste af. Vaak zal ook zijn functie ingenieur zijn en dus samen-
vallen met zijn titel; daarenboven is deze benaming zelfs voor de buitenlandse lezer
begrijpelijk.

Indien echter een Mr. in de Rechten een bijdrage zou leveren, dan zou zijn titel
moeten wijken voor een funcue-omschrijving als „advocaat en procureur te X",
„kantonrechter te Y" enz., eventueel zelfs gewoon „jurist", wat ook een niet-afgc-
studeerde zou kunnen zijn.

Een andere schrijver zal „chem. drs." zijn, wat een civiele bevoegdheid inhoudt,
een tweede chemische schrijver daarentegen is
„Dr.". Beide behoren m.i. met hun
titel vermeld te worden maar zijn nu „scheikundige te Z". Indien de lezer met hen
in correspondentie wil treden geeft dit moeilijkheden bij de adressering.
Het gebeurt jammer genoeg tc weinig, dat studenten artikelen ten behoeve van ons
Tijdschrift produceren. Indien dit het geval zou zijn, is het niet meer dan gepast
om hun als
„med. vet. cand" of „med. vet. drs." aan te duiden en niet gewoon als
„student in de diergeneeskunde".

Over het feit, dat dierenartsen „drs." voor hun naam schrijven, hcK-ven wij hier
niet verder uit te weiden; dit is een verkeerd begrepen navolging van een medisch
anachronisme (uit de tijd toen er twee soorten artsen waren) en zou hoogstens de
jongere collega\'s ten onrechte verheffen boven de oudere, die hun diploma aan
"s Rijks Veeartsenijschool haalden.

Komen wij nu aan dc titel „Dr." of, zoals het protnoticfonnulier luidt, „de hoogste
graad welke de universiteit verleent". Reeds in 1903 hebben het Hoofdbestuur en
een Reorganisatiecommissie zich in cen adres tot de betrokken Minister gewend met
verzoek het
jus promovendi voor de Nederlandse dierenartsen te regelen en bij het
destijds tot stand komen van een afzonderlijke Veeartsenijkundige Hogeschool is cen
spoedige regeling van dit recht voor niet-gymnasiaal gevormden cen doorslaggevend
motief geweest. Zonder ons te verdiepen in de beschouwingen over deze problemen
uit een commercieel georiënteerde periodiek zij hier wel opgemerkt, dat het te be-
treuren is dat van dit recht zo weinig wordt gebruik gemaakt, vooral door de jonge
collegae.

Het werken voor de promotie, die als de voltooiing van de academische studie dient
te worden beschouwd, biedt de mogelijkheid tot zelfstandige wetenschappelijke toe-
passing van het als student geleerde en is van niet te onderschatten vormende waarde.
Het zou oneerlijk zijn tegenover het voorgeslacht, indien de vruchten van ons zo
moeizaam veroverd recht in ons Tijdschrift werden verdoezeld. Overigens gelden
hier ten behoeve van de niet-veterinaire lezer dezelfde praktische bezwaren van
adressering enz. die reeds bij de „chem. drs." werden genoemd.

Last not least de titel „Prof.". Dc drager van deze titel komt er wel het slechtste af,
want hij wordt aangeduid met zijn typisch Nederlandse functie „Hoogleraar", die de

-ocr page 595-

intelligente buitenlandse lezer meent te herkennen als „Oberlehrer", dus leraar aan
de H.B.S.

Weliswaar hoeven wij ons niet steeds te spiegelen aan een grote broer, maar het
lijkt niet onbelangrijk erop te wijzen, dat het Nederlands Tijdschrift voor Genees-
kunde, dat dezelfde nuancering van medewerkers kent, deze academische titels wel
in de hoofden van de artikelen vermeldt.

Natuurlijk is het mij ten volle bekend en gevoel het ook als een zaak van goede
smaak, dat men ondertekent zonder voorvoegsels en daarom verblijf ik in deze als
steeds

Maart 1962. Uw dw. C. A. van Dorssen.

Zeer geachte Dr. van Dorssen,

Uit dit opschrift blijkt reeds dat de redactie titulatuur, in elk geval bepaalde titu-
latuur, wel degelijk van belang acht en het is dan ook met groot genoegen dat wij
naar aanleiding van Uw zeer gewaardeerd ingezonden „over Titulatuur" in het
openbaar met U van gedachten willen wisselen.

Het is het streven van de redactie om het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, zowel
wat de inhoud, als wat het uiterlijk betreft, een waardige representant van de dier-
geneeskundige stand in Nederland te doen zijn. In verband hiermede werd enkele
jaren geleden de opmaak dan ook grondig gemoderniseerd en de titelpagina o.a.
versierd met een vignet. En we blijven er op gespitst om zo mogelijk nog verdere
verbeteringen aan te brengen.

Het punt: het al of niet gebruiken van titulatuur en zo ja, hoe en waar, was echter
nog nooit een onderwerp van uitgebreide discussie geweest. En dit terwijl in het
Tijdschrift op dit gebied toch min of meer een chaos heerste. Wij volgden nl. niet
in alles een vaste lijn, maar namen in het algemeen de door de auteur gemaakte opzet
in „kop" en index over. Zo werd dc ene auteur als „Dr." aangekondigd, terwijl een
andere, eveneens gepromoveerde schrijver op eigen verzoek, het zonder doctorstitel
moest doen. Het was dus wel gewenst dat er enig systeem gebracht werd in de wijze
van opmaak van de „kop", de index en eventuele voetnoten.

Om in deze zaak tot een verantwoorde opzet te kunnen komen heeft de redactie na-
gegaan wat of in verwante binnenlandse en buitenlandse periodieken gebruik is. Het
resultaat was verbluffend. Niet alleen tussen landen, maar ook per land zijn de
verschillen groot.

In deze chaos van meningen heeft dc redactie toen dc volgende beslissing genomen,
zich hierbij aansluitende bij dc algemene tendens, om zo weinig mogelijk titulatuur-
aanduidingen te gebruiken.

1. de namen van auteurs worden in de „kop" vermeld zonder toevoeging van titu-
latuur;

2. in een voetnoot op de beginpagina van het artikel wordt de functie van de auteur
aangeduid;

3. indien de publikatie afkomstig is uit een instituut, wordt de naam van de direc-
teur niet genoemd;

4. in de index zullen geen titels bij de auteursnamen worden vermeld;

5. zonder bericht wordt aangenomen dat men met deze regeling accoord gaat.

Het gebruik van titulatuur in „kop" en index heeft niet alleen als bezwaar dat dc
grote variatie typografisch storend werkt, maar bijv. ook, dat in het geval van twee
auteurs, waarvan de ene zich „Prof. Dr." mag noemen en de ander het zonder iets
moet doen, teveel nadruk valt op de titulatuur. De naam van de directeur wordt niet
meer genoemd, omdat vele instituten een dermate grote omvang hebben gekregen
en veelal verdeeld zijn in meer of mindere zelfstandige afdelingen, dat in vele ge-
vallen zijn naam beslist ten onrechte op een dergelijke ereplaats zou prijken. Boven-
dien kennen vele instituten, bijv. de Universiteitsinstituten van Utrecht, geen hoog-
leraar-directeur meer, maar alleen een hoogleraar-beheerder.

-ocr page 596-

Zoals uit 5 blijkt kan cchtcr in bijzondere gevallen van deze regel worden afge-
weken. Zo is dit bijv. geschied bij het artikel van H. J. L. Maas en C. F. Helmboldt
in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 87, 371, (1962), waarbij de titels van
Prof. Dr. C. F. Helmboldt in de voetnoot vermeld zijn omdat dit in Amerika ge-
bruikelijk is.

De redactie voelt echter ook wel het bezwaar dat dc lezers op deze wijze niet volledig
over de status van verschillende scribenten worden ingelicht. Ook Uw ingezonden
demonstreert verschillende bezwaren. Zij overweegt daarom of het toch niet wenselijk
zou zijn om in de voetnoot, klein en onopvallend, het gebruik van titulatuur te her-
stellen.

Teneinde een juiste beslissing te nemen worden ook andere scribenten, resp. adspi-

rant-scribenten uitgenodigd hun mening over dit punt mede te delen.

April 1962. Hoekstra.

BERICHTEN EN VERSLAGEN

EUROPEAN MEAT RESEARCH WORKERS, Vllth MEETING, WARSCHAU I.

Dit congres werd van 18 tot 22 september 1961 gehouden in Warschau, Polen. Aan
dit congres namen, volgens de officiële deelnemerslijst, 102 personen uit 23 landen
deel. Nederland was vertegenwoordigd door:

Dr. P. C. Hart, Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek, „Schoonoord",
Drs. J. Meester, Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek T.N.O.,
Ir. P. C. Moerman, Stichting Proefstation voor het Slagersbedrijf.
Laatstgenoemde vertegenwoordigde de Nederlandse delegatie tijdens de officiële ge-
deelten.

Tijdens het congres werden circa 60 voordrachten gehouden, verdeeld over 13 zit-
tingen. De onderwerpen welke tijdens deze zittingen aan de orde kwamen waren:
Zitting I : Samenstelling van karkassen en methoden om deze te be-

palen. (5 voordrachten)
Zitting II : Spierdegeneratie. (7 voordrachten)

Zitting III en IV : Kleur van vlees. (7 voordrachten)

Zitting V en VI : De kwaliteit van vlees en methoden om deze te bepalen. (10
voordrachten)

Zitting VII : Chemische cn structurele veranderingen tijdens de opslag van

vlees. (5 voordrachten)
Zitting VHI : Vleeswaren bereiding. (6 voordrachten)

Zitting IX en X : Microbiologie van vlees en vlcesprodukten. (12 voordrachten)
Zitting XI : Antibiotica en antioxydantia. (2 voordrachten)

Zitting XII : Vlcestcchnologie. (4 voordrachten)

Zitting XIII : Histologie van vlees. (3 voordrachten)

Van deze voordrachten werden door dc medewerkers van bovengenoemde instituten
korte samenvattingen vcn\'aardigd. Het Romeinse cijfer voor de auteursnamen ver-
wijst naar bovengenoemde zittingen.

Dc volledige teksten van de voordrachten zijn aanwezig op bovengenoemde instituten,
terwijl ook op het Instituut van Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorprong een na-
genoeg complete verzameling van alle voordrachten aanwezig is.
De organisatie van het congres, door het „Polish Meat Research Institute", verliep
zeer goed. Behalve bovengenoemde congreszittingen werden nog excursies georgani-
seerd naar cen vleeswarenfabrick te Lublin, het veterinaire instituut te Pulawy, een
zoötechnisch proefstation te Konskowola en een vlccswarenfabriek tc Krakow.

I, 1. H a r r i n g t O n, G., P O m e r oy, R. W., Williams, D. R. (Cambridge,
Engeland): Variations in the retail value of carcasses of Aberdeen-Angus
cross steers and heifers and their relation to conformation, bone content and
finish.

-ocr page 597-

Voor de slager is het van belang, dat een karkas aan de volgende eisen vol-
doet: geringe mate van vetheid, goede vleeskwaliteit, hoge vlees-beenverhou-
ding, gunstige verhouding tussen duur en goedkoop vlees.
Het proefmateriaal voor het onderzoek bestond uit 36 Aberdeen-Angus kruis-
hngen. De karkassen werden verdeeld volgens de „London and Home Coun-
ties" methode. De linkerhelft werd verder verdeeld en behalve de borst-
ribwand en vanglap uitgebeend en in vlees en vet verdeeld. Het vlees werd in
4 kwaliteitsklassen gesorteerd en getaxeerd op de waarde, zodat een gemid-
delde prijs per Ib. voor de karkashelft kon worden berekend.
Hierbij bleek, dat de waarde varieerde van 35,9-30,6, pence/lb, hetgeen neer-
komt op een waardeverschil van £ 5 tussen karkassen van 500 Ib. Er kon
een lichte tendens worden vastgesteld, dat binnen het geslacht de waarde
daalde met toename van het karkas.gewicht (r = —0,38). Dit werd toege-
schreven aan een relatief sterker toename van de minder waardevolle delen bij
toename van het gewicht. Ook is de mate van vetheid bij deze dieren groter.
De vaarzen waren vetter dan de ossen (resp. 11,8% en 10,5% afgesneden vet),
terwijl de vaarzen minder been bevatten (resp. 10,4% en 10,9%). Ook was
het aandeel aan minder waardevolle onderdelen bij de vaarzen lager (16,1%
tegenover 16,9%). Een en ander betekent een lagere waarde voor de ossen
van 0,15 pence/lb.

Er was geen duidelijk verband tussen de waarde van de onderdelen en de
daarin aanwezige gehalten aan vet en been. De waarde van mager vlees ver-
toonde een hoge negatieve correlatie met het gehalte aan vet. De minder
vette karkassen bezaten naar verhouding iets meer been. De verdeling van
mager vlees tussen hoog en laag gewaardeerde gedeelten van het karkas va-
rieerde aanzienlijk, zelfs bij karkassen met een zelfde totale hoeveelheid
ma.ger vlees in de uitgebeende onderdelen.

De opbrengsten van vet en been hadden ongeveer dezelfde betekenis voor
de waardebepaling van het karkas, maar variaties in de hoeveelheid mager
vlees van de achtervoet waren 4 ä 5 maal zo belangrijk als die van de voor-
hand. Ofschoon half zo belangrijk als de variaties in vet en been, speelden
de variaties in de opbrengst van goedkope onderdelen een belangrijke rol bij
de waardebepaling van het karkas.

I, 3. A 1 e X a n d r O w i c s, S., B i 1 s k i, E., M a r u n i e w i c s, W. and Z w o-
1 i n s k i, J. (Poznéw, Polen): Specific gravity as an index of leanness of
the bacon pig carcasses. Part I. Specific gravity and the ratio of lean to fat.

In de bacon van borgen is de com-latie tussen de vlees-vet-verhouding en
het s.g. groter dan die met de gemiddelde dikte van het rugspek. Het ver-
dient dan ook aanbeveling voor de beoordeling van de vlees-vetverhouding
aandacht te schenken aan het s.g. van de bacon.

I, 4. L a b i c, Ch. (Alfort, Frankrijk): Caractèrcs du stroma conjonctif dans le
muscle de boeuf.

De „hardheid" van het vlees wordt voornamelijk bepaald door de structuur
van het spierweefsel, waarbij door sommige onderzoekers vcxjral betekenis
wordt gehecht aan de diameter van de spierfibrillen, anderen daarentegen
meer de hoedanigheid van het bindweefsel verantwoordelijk achten. Labie
is van mening dat speciaal de geaardheid van het bindweefsel bepalend is voor
de „malsheid" van het vlees. Zo hebben o.a. chemische onderzoekingen een
hoger bindweefsel percentage aangetoond in vlees van mindere kwaliteit en
bij oudere dieren. Speciaal de elastische bindweefselvezels zijn zeer bestand
tegen allerlei enzymatische en chemische inwerkingen, terwijl ze ook na lang-
durig koken onveranderd blijven, in tegenstelling met het collagene bind-
weefsel, dat in deze omstandigheid gelatineert.

Labie heeft nu door een histologisch onderzoek de rijkdom aan elastisch

-ocr page 598-

bindweefsel bij dieren van verschillende ouderdom vergeleken door toepassing
van een specifieke kleurmethode, waardoor dit zich microscopisch gemakkelijk
liet onderscheiden van de collagene bindweefselvezels. Uit dit onderzoek bleek
dat het collagene bindweefsel niet merkbaar toeneemt gedurende het leven
van het dier, terwijl daarentegen de elastische bindweefselvezcls een steeds
belangrijker rol gaan spelen en zelfs kunnen gaan domineren t.o.v. de colla-
gene vezels. De zachtheid van vlees wordt dus voor een belangrijk deel be-
paald door de hoeveelheid elastisch bindweefsel.

I,4a. Szczucki, C., (Lodz, Polen): Kontrolle der gcweblichen und chemischen
Zusammensetzung entknochten Fleisches mittels der Integrationsschablone in
der Industrie.

Voor de snelle bepaling van de vlees-vetverhouding in het uitgangsmateriaal
van de bereiding van worst en conser\\\'en wordt een z.g. „integratieschablone"
aanbevolen. Dit is een plaat met een 100-tal evengrote openingen van 10 mm
doorsnede, die regelmatig verdeeld over het gehele oppervlak voorkomen.
De
Schablone wordt zodanig op het gladgestreken oppervlak van het te onder-
zoeken vlees in de bakken met afsnijdsels gedrukt, dat het in de openingen
zichtbaar is. Daarna telt men het aantal openingen, welke met vetweefsel
gevuld zijn. Openingen, welke met beide weefselsoorten gevuld zijn, deelt
men in bij de vetgroep, wanneer het grootste gedeelte van de opening vet
vertoont, en bij de vleescategorie, wanneer het omgekeerde het geval is. In
omrekeningstabellen kan men dan het percentage eiwit, water cn vet op-
zoeken, dat met dc gevonden weefselsamenstelling correspondeert.
De toepassing dezer methode kost slechts zeer weinig tijd en is aanmerkelijk
veel sneller dan een chemische analyse van het vlees op water, vet en eiwit.

1,4b. Bartels, H., Linke, H. (Kulmbach, West-Duitsland) : Das Verhältnis
des Anteiles von Muskelfleisch zu Fettgewebe bei handelsüblichem Bauch-
speck.
(Die Fleischwirtschaft, 13, 809, 1961)

Volgens de in de Bondsrepubliek geldende invoerbepalingen wordt onder spek
verstaan de onderhuidse vetlaag met inbegrip van het zwoerd cn een dunne
(schwachen) spierlaag.

De schrijver meent, dat het op de gebruikelijke manier uitgesneden buikspek
(door hem afwisselend Bauchspeck en Bauchfleisch genoemd, ref.) aan deze
bepaling niet voldoet. Aan het in het spek gelegen (eingelagerte) vlees is
niets te doen; het aangegroeide (angelagerte) echter acht hij veel te hoog cn
dient verwijdert te worden totdat het maximaal 5.6% van de „buik" be-
draagt. Metingen naar volumen gaven aan dat het totale vleesaandcel van
een op de gebruikelijke manier uitgesneden buik gemiddeld 35.9% bedroeg,
met grenzen van 31 tot 43.2%. In enkele gedeelten van dc buik bedroeg dit
zelfs tot 67.9%.

Als de auteur zijn wensen gerealiseerd krijgt, zal er dus flink „gesnoeid"
moeten worden.

II, 5. Har t, P. C. (Utrecht, Nederland): Der Transmissionwert des Fleisch-

extraktes als Merkmal für Muskeldegeneration bei Schweinen.
Dc transmissiewaarde bij het isoelektrische punt van normale monsters
M. long, dorsi is ongveer 5 x zo klein als van gedegenereerde.
Bij een indeling van monsters M. long. dorsi naar de grootte van de trans-
missiewaarde bij het I.E.P. blijkt, dat het groter worden van de transmissie-
waarde gepaard gaat met een sterker naar voren treden van de verschijnselen
van spierdegenratie (hoger vrij watergehalte, kleinere pH-waarde, geringere
totale kleurwaarde). Verder blijkt dat een kwaliteitsbeoordeling van het
vlees, zoals deze op het oog vanuit verschillende gezichtspunten kan worden
verricht (naar vochtigheidsgraad, textuur en kleur van het vlees) een duide-
lijk verband vertoont met de transmissiewaarde van de in water oplosbare

-ocr page 599-

eiwitten. Het lijkt verantwoord dc transmissiewaarde bij het I.E.P. pH : 4,6
als objectieve indicator voor het al dan niet voorkomen van spierdegeneratie
te gebruiken.

II, 6. Dahl, O. (Malmö, Zweden): Arnino-acid composition of normal and de-
generate pig muscle.

Spierdegeneratie is gekenmerkt door een bleek, waterig uiterlijk van het vlees,
een structuurverandering, een snel optredende glycolysis post mortem samen-
gaand met een snelle pH-daling en gering waterbindend vermogen. Ten aan-
zien van de betekenis van erfelijkheidsfactoren, bleek dat bepaalde rassen,
zoals b.v. het Pools-, Chinese-, het Piétrain- en het Deense Landvarkensras
bijzonder onderhevig zijn aan spierdegeneratie. Volgens het onderzoek van
Dahl was de aminozuur-samenstelling (19 aminozuren) van de eiwitten van
normaal en gedegenereerd spierweefsel gelijk.

II, 7. Lawrie, R. A. and Gatherum, D. P. (Cambridge, Engeland): Obser-
vations on so-called "white muscle disease" in relation to analytical diffe-
rences between pig muscles.

In tegenstelling met Deense onderzoekresultaten (W i s m e r-P e d e r s e n)
gaat in Engeland spierdegeneratie gepaard met een bijzonder lage eind-pH.
Ook volgens Franse onderzoekers (Henry e.a.) is de eind-pH-waarde bij
spierdegeneratie subnormaal.

Terwijl W i s m e r-P e d e r s e n bij spierdegeneratie geen abnormale histo-
lo,gsche verschijnselen constateerde, vonden L. en G. bij microscopisch onder-
zoek met elkaar afwisselende rijen sterk gecontraheerde spiervezels, omgeven
door passief gerimpelde spierbundels, In overeenstemming met de Deense
onderzoekingen waren de bevindingen aangaande dc oplosbaarheid van het
spierweefsel. De auteurs gebruikten de methode van H e 1 a n d e r zowel bij
normale als gedegenereerde M. long. dorsi monsters. Wanneer de eind-pH
van het monster lager was dan 5,50, daalde het percentage myofibrillaire N
van
-I- 50% van de totaal aanwezige N tot 20% bij een eind-pH-waarde van
5,05. (Uiteraard vertoonde het percentage stroma, d.w.z. de onoplosbare
N-verbindingen, een dienovereenkomstige stijging). Toch was de lage eind-
pH niet uitsluitend verantwoordelijk te stellen voor de verminderde oplos-
baarheid der myofibrillaire eiwitten, daar in een monster met een eind pH-
waarde van 5,90 (dat duidelijk gedegenereerd was) slechts 30% van de
totale N als myofibrillaire \\ geëxtraheerd kon worden.

De M. long. dorsi van varkens van het z.g. Landrace (dat veel verschijn-
selen van spierdegeneratie vertoont) werd vergeleken met die van even oude
dieren van het
Large White-ras t.a.v. eind-pH-waardc en kleur. De eind-pH
van uiterlijk normale M. long. dorsi van het Landrace was op alle 10 monster-
plaatsen lager dan bij de Large White varkens. In beide rassen was de eind-
pH bij de 5e thoracaal- en de 6e lumbaalwervel significant hoger dan op de
andere monsterplaatsen. De kleur was op alle plaatsen van de M. long. dorsi
— met uitzondering van de Ie en 5e lumbaalwervel — bij de Landrace var-
kens lichter dan bij het Large White-ras : terwijl eveneens op de 5e thoracaal-
en de 6e lumbaalwervel de kleur bij beide rassen donkerder was dan op de
andere monsterplaatsen (groter gebruik van de spierbundels ter plaatse?).
Verder bleek ook het gehalte aan myofibrillaire eiwit-N bij het Landras
misschien lager te zijn dan bij het Large White varken. Tenslotte werden aan-
wijzingen verkregen dat spieren met lage eind-pH-waarde cen lager totaal
watergchalte hebben dan die met hoge eind-pH.

II, 8. L i n d e n b e r g, A. B. (Parijs, Frankrijk): Sur les taux de ribonucleotides
ct nucleosides diffusant du muscle de porc normal et myopathique dans Ie
liquide de tyrode a 4° C.

Spierdegeneratie is gekenmerkt door sterk vochtverlies van het vlees en door

-ocr page 600-

df-pigmentatie (geringer myoglobinegehalte). Verder kan volgens de auteur
het myoglobine van gedegenereerd spierweefsel gemakkelijker met water ge-
ëxtraheerd worden dan het myoglobine van normale spieren. Zowel water
als myc^lobine zijn dus blijkbaar in gedegenereerd spierweefsel minder sterk
gebonden aan de overige celbestanddelen.

Teneinde dit nader te onderzoeken werden stukjes van de M. sartorius aan
dialyse onderworpen in Tyrode-vloeistof van pH : 6,2 bij 4° C. Speciaal werd
de exosmose bestudeerd van de ribonucleinezuren, zowel bij normale als bij
gedegenereerde M. sartorius.

Voor de colorimetrische bepaling van het ribosegehalte werd de methode van
Slater gebruikt. Terwijl door extractie met 10% trichloorazijnzuur geen
verschil in de hoeveelheid kembestanddelen werd gevonden tussen normale
en gedegenereerde M. sartorius, bleek met de dialysemethode, dat van ge-
degenereerde spieren 2 x zoveel kernsubstantie in de Tyrode-vloeistof over-
gaat als bij normaal spierweefsel. Spr. schrijft dit toe aan de omstandigheid,
dat de oplosbare kernsubstanties (zoals ribose) bij de gedegenereerde spier
minder stevig verankerd zijn aan de weefseleiwitten dan bij de normale. Ten-
slotte werd aannemelijk gemaakt dat de ribose aanwezig in het dialysaat
daar niet als zodanig voorkomt, maar in de vorm van een fosfaatverbinding.
Bij gebruik van een kolom van bepaalde harsen, welke fosforhoudende nu-
cleineverbindingen absorbeert, bleek nl. chromatografisch geen spoor vrije
ribose in het dialysaat aanwezig te zijn. (Het vrije ribose zou eerst post mor-
tem gedurende de opslag van het vlees ontstaan.)

II, 9. J a n i c k i, M. A. and Witkowska, A. (Bydgoszez, Polen): Protein
bound iodine and muscle pigments in pigs.

Volgens de auteurs gaat een betere voedselbcnutting en een gunstiger vlees-
vetvcrhouding veelal gepaard met een vermindering in de kwaliteit van het
vlees.

OnderzcK\'ht werd of de kleur van het vlees beïnvloed wordt door de mate
van werkzaamheid van de schildklier en of cr enig verband bestaat tussen
het gehalte aan jodiumhoudende eiwitstoffen (P.B.I.) in het bloedserum en
het gehalte aan kleurstofdragers in het vlees. De variabiUteit in de vleesklcur
is primair afhankelijk van het pigmentgehalte (dit zijn myoglobine, hemo-
globine en cytochromen). Hemoglobine vormt slechts ± 10% van de totale
pigmenthocveclheid en heeft dus slechts een geringe invloed op de kleur van
het vlees, wanneer dit normaal uitgebloed is. Dc hoeveelheid cytochromen is
eveneens tc gering om praktische betekenis te hebben voor dc vleesklcur.
Volgens de auteurs is dan ook hiervoor het iTiyoglobinegehaltc hoofdzakelijk
verantwoordelijk te stellen.

Uit het onderzoek verricht bij 32 varkens, kwam cen positieve correlatie naar
voren tussen het myoglobinegehalte van het vlees (bepaald volgens Ginger
e.a.) en het P.B.I.-gehalte in het bloedserum (bepaald volgens Barker e.a.)
(P : 0,01); terwijl de correlatiecoëfficiënt met de totale pigmenten (bepaald
volgens Wierbicki e.a.) eveneens significant, maar iets kleiner was
(P : 0,05). Dit was vermoedelijk een gevolg van een verschil in de mate van
uitbloeding der diverse dieren. Een hogere P.B.I.-concentratie in het bloed
gaat dus samen met cen hc^er myc^lobinegehalte van het vlees en een don-
kerder kleur. Omgekeerd zou de bleke vleesklcur bij dieren met spierdegene-
ratie cen gevolg kunnen zijn van een verminderde schildklieractivitcit.

II, 9a. Bend all, J. R. and W i s m e r-P e d e r s e n, J. (Cambridge, Engeland
en Roskilde, Denemarken) : Some properties of the fibrillar proteins of nor-
mal and watery pork muscle.

W i s m e r-P c d e r s e n toonde aan, dat spierdegeneratie gekenmerkt is
door zeer snelle glycolysis post mortem, zodat de pH < 6,00 is binnen 45
minuten na de slacht. Zodoende verkeert het vlees bij een lage pH en een

-ocr page 601-

relatief hoge temperatuur (35° C) gedurende de eerste 1-2 uur na de slacht.
In tegenstelling hiermede is de pH-daling bij normaal vlees veel langzamer,
zodat het gelegenheid heeft tot beneden 25° C af te koelen, voordat de pH
tot 6,0 gedaald is. De uiteindelijke pH-waarde ligt bij de Deense Land-
varkens in het normale rayon van 5,30 - 5,60,,

Verder toonden W isme r-P edersen en Briskey aan, dat gedegene-
reerd spierweefsel in sterk verminderde mate extraheerbaar is door gecon-
centreerde zoutoplossingen en een gering waterbindend vermogen bezit, In
dit onderzoek werden de eiwitten van de spierfibrillen (actine en myosine)
bestudeerd. Hiertoe werden deze door middel van verdunde zoutoplossingen
bevrijd van de sarcoplasma eiwitten. Geconstateerd werd, dat de uitgewassen
fibrillen van gedegenereerd spierweefsel een hoger eiwitgehalte, maar een
lager waterbindend vermogen bezaten. Verder waren ze in veel geringer mate
extraheerbaar door zoutoplossingen dan normale fibrillen.
Aan de andere kant was het I.E.P. (d.w.z. de pH, waarbij de zwelling mini-
maal is) gelijk aan dat van normaal vlees, terwijl ook de buffercapaciteits-
krommen dezelfde maxima en minima vertoonden. Het geringe waterbindend
vermogen van gedegenereerd vlees is geen gevolg van aggregatie of denatu-
rering van fibrillaire eiwitten, maar misschien toe te schrijven aan de ad-
sorptie van gedenatureerde sarcoplasma proteïnen op het oppervlak van de
fibrillen, waardoor het aantal geladen groepen, beschikbaar voor proton-
en waterbinding minder is geworden.

Deze gevolgtrekking werd ondersteund door de bevinding, dat de protein-
binding van uitgewassen normale fibrillen niet verandert door ze voor 1 \'/■i
uur bij 37° G bij pH : 5,40 te houden, terwijl daarentegen vlees, dat bij
37° C verblijft, de typische kenmerken van spierdegeneratie gaat vertonen.

II, 10. H e n r y, M. (Sté Olida, Frankrijk): Contribution a 1\'etude des deviations
du metabolisme de l\'hydrogène chez les jeunes animaux domestiques. Essai
de Synthese.

Een zuiver theoretische studie aangaande mogelijke veranderingen in de
spierstofwisseling bij het optreden van degeneratieverschijnselen. Het is niet
doenlijk in enkele alinea\'s een duidelijk overzicht te geven van deze even-
tuele wijzigingen.

DIERZIEKTENBESTRIJDING 1961.

De Gezondheidscommissie voor Dieren van het Landbouwschap meldt hieromtrent
het volgende:

De georganiseerde bestrijding van de abortus Bang onder het rundvee was ook in
het afgelopen jaar het meest belangrijke werk van het Landbouwschap op het gebied
van de dierziektenbestrijding. Ten aanzien van de resultaten had 1961 een minder
gunstig verloop. In gebieden immers waar men met veel moeite en persoonlijke offers
de veestapel abortus Bang-vrij had gemaakt, traden herbesmettingen op. Vaak bleken
deze te wijten aan het niet tijdig onderkennen en dus ook niet tijdig melden van
ziektegevallen door de eigenaar van het vee. De verspreiding van de smetstof op het
bedrijf zelf en in verschillende gevallen ook naar de aangrenzende bedrijven, had
dan al plaats gevonden vóór er tegenmaatregelen konden worden getroffen. Verder
gaf het transport van besmette runderen samen met niet-besmette runderen in de-
zelfde veeauto\'s ook aanleiding tot herbesmetting van gesaneerde bedrijven. Ook
werd wel smetstof verspreid door personen die uit hoofde van hun beroep regelmatig
in aanraking komen met het rundvee. Tenslotte bestaat de mogelijkheid, dat de smet-
stof werd verspreid door honden en vogels.

In de loop van het jaar werden tal van maatregelen ingevoerd met het doel de vee-
stapel abortus-vrij te maken en te behouden.

Het enten van het jongvee op de leeftijd van 6 tot 7 maanden werd in verschillende
provincies op groter schaal doorgevoerd dan in de laatste jaren het geval was. De

-ocr page 602-

enting geeft een redelijke bescherming tegen infectie. Aan de registratie van de en-
tingen werd aandacht besteed, omdat deze noodzakelijk is met het oog op de export.
De provincies Drenthe en Zeeland voltooiden vrijwel de abortusbestrijding bij run-
deren.

In tien provincies vindt het onderzoek op tuberculose van het rundvee om de twee
jaar plaats. Er is een streven om in verschillende gebieden van ons land dit onder-
zoek één keer in de drie jaar te doen plaats vinden. Hoever men hiermede gaan kan,
hangt samen met de mogelijkheid tot identificatie van slachtrunderen in de slacht-
huizen. Een sluitend identificatiesysteem kon echter nog niet worden ingevoerd.
Op 1 mei 1961 trad het Nationaal Fonds Rundertuberculosebestrijding in liquidatie.
Hiermede was men gekomen aan het einde van de z.g. tweede 5 jaarlijkse nazorg-
periode.

Tuberculose in het gezin of bij varkens en pluimvee zijn een bron van gevaar voor
het rundvee. Onderzoek op dit gebied werd ook in het afgelopen jaar voortgezet,
waarbij het Centraal Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam medewerking ver-
leende.

Van een georganiseerde bestrijding van de mastitis kon ook in het afgelopen jaar nog
geen sprake zijn, daar hiervoor nog veel onderzoek noodzakelijk is. Wel is vermel-
denswaard het werk van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant, die
een methode heeft ontwikkeld om in korte tijd zeer veel melkmonsters op uier-
ontsteking te onderzoeken, en bovendien de ernst van de besmetting op de onder-
zochte bedrijven te onderkennen.

De enting tegen mond- en klauwzeer had in de entperiode van 1 februari tot 15 april
1961 in het algemeen een vlot verloop. Er was een afname te constateren van het
aantal bedrijven, waarop de enting niet kon worden verricht, wegens gewetens-
bezwaren van de veehouder of om andere redenen.

Sinds oktober 1961 kwam mond- en klauwzeer bij varkens voor. Er werd toen een
vervoersverbod voor varkens ingesteld. Aan het einde van het jaar was de ziekte nog
niet bedwongen.

De organisatie en de werkwijze bij de runderhorzelbestrijding werd niet ingrijpend
veranderd. Wel werden de bepalingen van de landelijke commissies zodanig gewij-
zigd, dat alle provincies langs de Duitse grens aan de gestelde voorwaarden voor
subsidie konden voldoen. In een ononderbroken zóne van 10 km breed langs de
Duitse grens kon daardoor een intensieve bestrijding van de runderhorzel plaats
vinden. De bestrijding in het grensgebied van Noord-Brabant en Zeeland met België
stuitte nog op een aantal organisatorische moeilijkheden.

De georganiseerde bestrijding van varkensziekten werd verder uitgebreid. Verschil-
lende gezondheidsdiensten voor dieren benoemden hiervoor dierenartsen die op dit
gebied gespecialiseerd zijn. In het bijzonder in de provincie Noord-Brabant en in
beperkte mate ook in andere provinciën werden na het voorgeschreven onderzoek
gezondheidsverklaringen afgegeven. Deze afgifte geschiedde voorzichtig, om het ver-
trouwen niet te beschamen dat de gezondheidsdiensten bij het afgeven van verkla-
ringen algemeen genieten. Met ingang van 1 mei 1961 werd het afslachtsystcem
tegen varkenspest toegepast. De periode waarin dit plaats vond was nog te kort om
zich een beeld over het resultaat van deze methode te kunnen vormen.

De kunstmatige inseminatie bij varkens nam vooral na het instellen van het ver-
voersverbod i.v.m. mond- en klauwzeer sterk toe. In de maand december b.v. werden
de activiteiten van de K.I.-stations verviervoudigd. In het afgelopen jaar werden
ongeveer 700.000 natuurlijke dekkingen verricht, terwijl ongeveer 30.000 kunst-
matige inseminaties bij zeugen plaats vonden.

Onder de pluimveeziekten namen de ziekten bij de ademhaling een belangrijke plaats
in. Door verbetering van de huisvesting en verzorging kan veel schade worden weg-
genomen, maar ook in 1961 bleken de entingen weer onmisbaar te zijn. Door de

-ocr page 603-

gezondheidsdiensten en de Gezondheidsdienst voor Pluimvee werd gezamenlijk een
entschema opgesteld ter voorkoming van pseudo-vogelpest, infectieuze bronchitis en
pokken-difterie. Door het tweemaal enten van fokeenden werd de eendevirushepatitis
met succes bestreden.

Met het oog op een verbetering van de organisatie van de bestrijding van pluimvee-
ziekten installeerde het Landbouwschap een Gezondheidscommissie voor Pluimvee.
Deze commissie oriënteerde zich door een landelijke enquête over de huidige stand
van zaken.

Enkele gezondheidsdiensten voor dieren hielden zich bezig met de bestrijding van
ziekten onder de paarden, met het vruchtbaarheids- en drachtigheidsonderzoek, en
het sperma-onderzoek van de hengst. De commissie Gezondheidszorg voor Paarden
zette de enquête inzake de voortplantingsstoornissen bij paarden voort.

De Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland stelde een onderzoek in op het
gebied van de schapenziekten. De Gezondheidsdienst in Zeeland heeft voorbereidin-
gen getroffen om te komen tot een bestrijding van de schapenziekten in georgani-
seerd verband.

PA.-VRDEN MET GECOUPEERDE ST.AARTEN WORDEN VAN PRIJS-
TOEKENNING NIET UITGESLOTEN.

Minister Marijnen kan geen gevolg geven aan het schriftelijke verzoek van de
Nederlandie Vereniging tot bescherming van Dieren te bevorderen dat paarden met
gecoupeerde staarten niet voor primering in aanmerking zullen komen in het premie-
plan voor paarden van 1962 en volgende jaren.

De minister heeft er begrip voor dat de vereniging bij het zoeken naar mogelijkheden
voor een meer doeltreffende handhaving van het coupeerverbod een verbod van
premieverstrekking heeft voorgesteld. Het is in het algemeen echter niet juist een
oogmerk, dat met een bepaalde wettelijke regeling wordt nagestreefd, te ondersteunen
met behulp van bevoegdheden, voortvloeiende uit een andere wet, tenzij die onder-
steuning mede tot de strekking van die andere wet kan worden gerekend. Is dit
laatste niet het geval, dan zal het hanteren van een bevoegdheid voor een ander doel
dan waarvoor zij is verleend — zoals in dit geval — juridisch ontoelaatbaar zijn.
De strekking van de Paardenwet en dus ook van de uitvoeringsregelingen daarvan is
uitsluitend de bevordering van de paardenfokkerij. Het behoeft naar \'s ministers
mening geen betoog, dat een ondersteuning van dierenbeschermingsbepalingen - -
ook al moge dit op zich zelf gewenst zijn — nu eenmaal buiten deze doelstelling valt

Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij

INVLOED VAN ONGELIJKE TUSSENMELKTIJDEN OP PRODUKTIE EN
UIERGEZONDHEID VAN MELKVEE.

Ir. S. Brandsma (I.V.O. ,,Schoonoord") komt naar aanleiding van een onder-
zoek hierover tot de volgende conclusies:

Vergelijkende proeven, gedurende 2 jaar op een drietal proefboerderijen genomen,
hebben aangetoond dat het melken met dagelijkse tussenmelktijden van 9 en 15 uur
maar een gering ongunstig effect heeft op de produktie. Gerekend moet worden
met een produktieverlies van ongeveer 2% of wel ongeveer 80 tot 100 kg per koe
per laktatieperiode. Het verlies aan melkvet is nog geringer en is vrijwel te verwaar-
lozen. Oudmelkse koeien geven ook t.a.v. de plas geen of maar een zeer geringe
reactie te zien.

De kans op het „uitliggen" van melk wordt wel vergroot, maar alleen bij daarvoor
ook bij regelmatige melktijden gevoelige dieren. Er zijn geen aanwijzingen dat de
kans op mastitis of speenbetrappen zodanig toeneemt, dat deze wijze van melken
voor de praktijk om deze reden onaanvaardbaar moet worden geacht.
De voorbehandeling bij het machinaal melken eist wel enige aanpassing aan de ge-
ringe hoeveelheden avondmelk.

-ocr page 604-

VETERINAIRE ZORG VOOR DE PLUIMVEESTAPEL.

In het Landbouwkundig Tijdschrift, 73, 1046, (1961) treft men een artikel van de
hand van collega Dr. D. M. Zu y d a m, waarin de vraag wordt gesteld of de huidige
veterinaire zorg voor de pluimveestapel bevredigend werkt.

.^an de hand van het ontwikkelde betoog formuleert de schrijver aan het slot daarvan
enkele wensen op het gebied der pluimveehouderij in het algemeen, en in het bij-
zonder aangaande de veterinaire zorg daarvoor, als volgt:

1. De opleiding van de dierenarts op het gebied van pluimveeziekten dient te worden
verbeterd.

2. Het onderzoek van pluimveeziekten in de verschillende wetenschappelijke insti-
tuten dient te worden geïntensiveerd door het onderling sneller uitwisselen van
resultaten.

3. De pluimveeziektenbestrijding dient in handen te worden gelegd van de prakti-
zerende dierenartsen en de gezondheidsdiensten voor dieren met medewerking van
de pluimvceselecteurs/voorlichters. De bevoegdheden van deze groepen c.q. in-
stanties dient zo goed mogelijk te worden afgebakend, waarbij een intensieve
samenwerking, onderling begrip en respect onontbeerlijk zijn. Het instellen van
provinciale pluimveccommissies kan hier stimulerend werken.

4. Dc geneesmiddelenvoorziening voor het pluimvee dient te worden geregeld in een
diergeneesmiddelenwet, waarbij de economisch schadelijke, vaak gevaarlijke, han-
del moet worden tegengegaan.

JAARVERSLAG, INST. VOOR VEEVOEDINGSONDERZOEK „HOORN", 1960.

In het overzicht van de verrichte werkzaamheden worden vele interessante proeven
en waarnemingen vermeld, waarvan enkele, die vopr de dierenarts van belang kunnen
zijn, hier worden gerefereerd.

De voederproef met melkvee had tot doel de C.V.B.-norm voor zctmeelwaarde voor
melkproduktie te testen. De controlegroep ontving als gevolg van een te laag ge-
schatte voedcrwaarde van het hooi 103% van de norm. De groep, welke geiniddeld
0,85 kg zctmeelwaarde boven de norm (= 114%) ontving had een meerproduktie
van 0,96 kg standaardmelk met 3,33% vet. Voor de derde groep (= 124%) waren
deze cijfers resp. 1,65 kg zetmeelwaarde en 1,72 kg standaardmelk. Daar met ruw-
voedcrs alleen, slechts in de behoefte voor een produktie van ± 15 liter kan worden
voorzien, moest de extra zetmeelwaarde als krachtvoer worden verstrekt. Uit deze
proef bleek een voedering boven de norm economisch niet verantwoord tc zijn.
Bij een proef met een vereenvoudigd voederschema, waarbij \'s morgens alle kracht-
en kuilvoer werd gegeven en \'s middags alleen hooi, kon geen nadelig effect op
melkproduktie en gezondheid worden vastgesteld t.o.v. een groep waaraan \'s morgens
en \'s avonds krachtvoer en hooi werd verstrekt en na het melken \'s avonds het kuil-
gras. Terecht wordt opgemerkt dat bij een meer extreem rantsoen de resultaten
minder gunstig hadden kunnen zijn.

Voor de berekening van de zetmeelwaarde van een voedermiddel wordt gebruik ge-
maakt van verteringscoëfficiënten, welke veelal met hamels zijn bepaald. Bij een
vergelijkende verteringsproef met 2 melkkoeien en 3 hamels bleek bij een viertal
partijen hooi slechts geringe verschillen tussen deze diersoorten te bestaan.
In een oriënterend onderzoek naar de invloed van bijvoedering in de winter van
drachtige ooien kon geen effect op aantal, gemiddeld geboortegewicht of sterfte-
percentage worden vastgesteld. De groei van de lammeren van ooien, welke bij-
voedering hadden ontvangen, was in het voorjaar echter groter.

Uit mestproeven met varkens, waarbij verschillende voedersystemen werden verge-
leken, bleek, dat de (belangrijke) factor „arbeid" buiten beschouwing latend, gezien
groei en voederverbruik aan brijvoedering de voorkeur moet worden gegeven.

K. K. van Hellemond.

-ocr page 605-

WORMBESTRIJDING BIJ HET PAARD.
(Paardengezondheidskalender februari 1962)

Ingewandswormen kunnen bij het paard grote schade veroorzaken. Ze kunnen aan-
leiding geven tot darmontsteking, bloedarmoede, koliek en vermagering.
Gelukkig beschikt men de laatste tijd over een aantal zeer goede wormmiddelen
die door het voer gegeven kunnen worden. Uit recente onderzoekingen welke o.a. in
Nederland zijn verricht, blijkt dat bijna alle volwassen wormen, die in het darm-
kanaal aanwezig zijn, door deze wormmiddelen worden gedood, maar dat ze geen
invloed hebben op de elders in het lichaam aanwezige wormlarven.
Ten einde een beter begrip te krijgen over de meest doelmatige wijze van bestrijding,
is het van belang om te weten hoe de levensloop van de verschillende soorten wor-
men is.

De spoelwormen (ascariden) hebben, als ze volwassen zijn een lengte van 25 tot 50
cm. Ze leven vooral bij jonge paarden in de dunne darm en voeden zich met darm-
inhoud en met de oppervlaktelaag van het darmslijmvlies. De wijfjes leggen een
groot aantal eieren welke met de mest het lichaam verlaten (2.000 eieren per gram
mest is geen uitzondering). In het ei ontwikkelt zich een larve, die het ei niet ver-
laat, maar omhuld door de eischaal door het paard wordt opgenomen tijdens het
grazen. In de darm verlaat de larve het ei en doorboort de darmwand waarna zij
een rondreis met het bloed maakt door lever, hart en longen, om via luchtpijp en
slokdarm weer het darmkanaal te bereiken. Hier wordt de worm volwassen. De ont-
wikkeling in het paard duurt 8 tot 12 weken.

De draadwormen (strongyliden), zijn slechts 1 tot 4 cm lang. Ze leven eveneens in
de darmen en voeden zich met darmslijmvlies en bloed. De eieren komen met de
mest naar buiten. De larven, die zich uit deze eieren ontwikkelen en daarna tweemaal
vervellen, kruipen des nachts tegen grassprieten in de weide of tegen de vochtige
stalmuren op. Ze worden door het paard met het voer opgenomen. Om zich te be-
schermen tegen uitdrogen kruipen ze in de weide overdag weer naar beneden en
verbergen zich in de spleetjes in de bodem.

Wormeieren en -larven zijn heel goed bestand tegen koude en warmte en ook tegen
uitdrogen. Komen ze daarna in voor hen gunstige omstandigheden (vochtige warmte)
dan zijn ze nog steeds tot besmetten in staat. Neemt een paard wormlarven op, dan
dringen ze de darmwand binnen en maken evenals de spoelwormen een meer of min-
der ingewikkelde rondreis door het lichaam, alvorens in het darmkanaal teruggekeerd
volwassen te worden. De ontwikkeling in het paard kan tot 9 maanden duren en zo-
als hierboven reeds werd gezegd, zijn de larven gedurende die tijd niet bereikbaar
voor wormmiddelen.

Men ziet dan ook na een wormkuur. waarbij alle in de darm aanwezige volwassen
wormen zijn afgedreven, na 5 tot 6 weken weer eieren in de mest verschijnen af-
komstig van deze later ontwikkelde larven. Hieruit kan worden af.geleid, dat een
paard door één wormkuur niet wormvrij gemaakt kan worden. Herhaling van de
kuur om de circa 6 weken is noodzakelijk.

Om volwassen paarden, doch vooral ook veulens en andere jonge paarden zo goed
mogelijk wormvrij te maken en om te zorgen dat de weide waarin de dieren ver-
blijven niet steeds weer besmet wordt met grote aantallen wormeieren en larven,
waardoor eventueel later ,geboren veulens ernstig ziek zouden kunnen worden, dient
men als volgt te handelen:

1. De paarden, waarbij wormeieren in de mest zijn aangetoond, worden opgestald en
krijgen een wormkuur,

2. De afgekomen mest wordt verzameld en op een hoop gezet om de broei te be-
vorderen, daar wormeieren de hierbij bereikte temperatuur niet kunnen ver-
dragen en afsterven. Bovendien verdient het aanbeveling deze mest uit te strooien
over dat deel van het land, waar geen paarden grazen.

3. De stal moet flink worden geschrobd met een 3% creoline-oplossing van min-
stens 50 graden C.

-ocr page 606-

4. De wormkuur moet ongeveer om de 6 weken worden herhaald.
Op deze wijze kan men het merendeel van de wormen doden. Er blijft echter bijna
altijd nog een klein aantal in het paard achter. Voegt men hier nog bij, dat een be-
smette weide ook na een niet te strenge winter nog levende larven bevat, dan is het
wel duidelijk, dat uitroeien van alle wormen tot de onmogelijkheden behoort.

Tot slot zij nog gezegd, dat een nieuw aangekocht paard, alvorens bij de andere
paarden in de weide te worden gelaten, eerst moet worden opgestald en de ontlasting
op wormen onderzocht. Worden wormen aangetoond, dat dient een behandeling te
worden toegepast opdat het bereikte resultaat door aankoop niet verloren gaat.
De kosten en moeite van wormbestrijding worden dubbel en dwars goed gemaakt
door een betere groei, voederbenutting en gezondheidstoestand van de paarden.

JAARVERSLAG LANDBOUWSCHAP 1960.

In januari 1962 is het verslag van de werkzaamheden van het Landbouwschap over
het jaar 1960 verschenen (pp. 473).

De inleiding bevat vier belangwekkende overzichten terzake van de algemene eco-
nomische situatie, de situatie in de land- en tuinbouw, het sociaal-economisch beleid
in de land- en tuinbouw en de internationale samenwerking (in 1960).
Aan de rubriek „Kleine boeren-aangelegenheden" (p. 90 e.v.) zij ontleend: „De
Fjordenpaarden blijken in de praktijk als bedrijfspaard zeer goed te voldoen op de
gemengde bedrijven en daarnaast is de fokkerij van deze paarden een winstgevend
onderdeel".

Aan de rubriek „Paardenhouderij" (p. 262 e.v.) zij ontleend, dat de vermindering
van de paardenstapel zich ook in 1960 heeft voortgezet. Ten opzichte van de tel-
lingen in mei en december 1959, bleek de vermindering resp. in mei 1960 bijna
9000 en in december 1960 ongeveer 13.000 stuks te bedragen. Per december 1960
bedroeg de totale paardenstapel 177.099, waarvan 9205 pony\'s van drie jaar en
ouder. Het aantal dekkingen vertoonde eveneens een daling, die per stamboek-
vereniging varieerde van 10-20%.

Het gebruikswaarde-onderzoek (remwagen, bedrijfsproeven) kon door verdere sub-
sidiëring worden gecontinueerd.

Het onderzoek over voortplantingsstoornissen bij paarden door middel van een en-
quête leverde in 1960 5540 ingevulde vragenlijsten op (het enquêteren is inmiddels
afgesloten).

Het sperma-onderzoek betrof in 1960 slechts 42 hengsten (minder goede medewer-
king van een aantal hengstenhouders, ziekte onder het personeel van een Gezond-
heidsdienst, moeilijkheden met de apparatuur, enz.).

Het onderzoek over podotrochleitis (Kliniek voor Heelkunde van de Faculteit der
Diergeneeskunde) kon in 1960 ten gevolge van het ontbreken van de benodigde
gelden niet worden begonnen.

De rubrieken „Veehouderij" (p, 210 e.v.) en ,,Pluimveehouderij" (p. 250 e.v.) be-
handelen voornamelijk organisatorische en economische aspecten.
Degenen, die belang stellen in de vele onderwerpen, waarmede het Landbouwschap
zich bezighoudt, zullen in het onderhavige verslag ongetwijfeld veel van hun gading
kunnen vinden.

Van Loen.

CONGRESSEN

INTERNATIONAL ASSOCIATION OF VETERINARY FOOD-HYGIENISTS.
Symposium te Nice van 27 mei tot 2 juni 1962.

Het secretariaat der I.A.V.F.H. laat weten, dat te Nice tijdens de algemene zitting,
die op 2 juni gehouden zal worden, verschillende punten aan de orde zullen worden
gesteld en wel betreffende het navolgende:

1. Resoluties en voorstellen betreffende het 3e Symposium zullen door het bestuur
ter discussie worden gesteld en kunnen worden aangenomen.

-ocr page 607-

Ook de gedelegeerden der verschillende landen kunnen voorstellen betreffende
de organisatie indienen.

2. Door de algemeen secretaris zal een kort overzicht van de ontwikkeling, uitbrei-
ding en werkzaamheden worden gegeven.

3. Er zal financieel verslag worden uitgebracht.

4. Enkele statuten-wijzigingen en -toevoegingen zullen worden voorgesteld, welke
erop neerkomen dat:

a. voorstellen tot wijziging van de statuten niet minstens 6, maar 2 maanden
vóór de zitting der gedelegeerden ingediend moeten worden,

b. de I.A.V.F.H.-symposia niet binnen de termijn van 9 maanden vóór of nä de
congressen van de World Veterinary .\'Association (W.V.A.) zullen worden
gehouden. Wel kan de I.A.V.F.H. tijdens wereldcongressen sectiebijeenkom-
sten organiseren, zulks in overleg met de W.V..\'\\.,

c. de I.A.V.F.H. een binding met de W.V..^. zal aangaan waarbij de eerstge-
noemde een vertegenwoordiger in het Permanente Comité (P.C.) der W.V.A.
zal aanwijzen. Symposia-datums en -programma\'s zullen in overleg met het
P.C. worden vastgesteld. Jaarlijks zal aan het P.C. verslag worden uitge-
bracht van de verrichte werkzaamheden,

d. verdienstelijke personen tot ereleden kunnen worden benoemd.

5. Uit de sub 4. b en c genoemde punten is duidelijk dat — indien de statuten-
wijziging tot stand komt - - in de toekomst overleg inzake wetenschappelijke
bijeenkomsten met de W.V..4. zal plaats vinden en wel voor de eerste maal be-
treffende het wereldcongres dat in 1963 te Hannover zal worden gehouden.

6. Dr. Clarenburg, president van de I..A.V.F.H. sinds haar oprichting, zal zich
terugtrekken, zodat in de vacature dient te worden voorzien. Het bestuur stelt
voor de huidige vice-president. Dr. Pals (U.S.A.), de gedelegeerde uit Duitsland
stelt voor Prof. Hess (Zwitserland) als president te benoemen. De candidaat-
stelling blijft open tot 2 juni a.s.

7. Voorgesteld zal worden de volgende wetenschappelijke bijeenkomst in 1963,
tijdens het W.V.A.-congres te Hannover, te houden. In deze sectiebijeenkomst
zullen 3 hoofdonderwerpen, waarvoor sprekers zullen worden aangezocht, be-
handeld worden, te weten:

1. het stafylokokkenproblcem in verband met de voedingsmiddelenhygiëne,

2. Cysticercose als wereldprobleem,

3. de betekenis van het niet-medisch gebruik van antibiotica in de voedings-
middelenhygiëne.

In verband met de korte periode van voorbereiding worden aanmeldingen tot het
doen van korte mededelingen betreffende de 3 hoofdthema\'s ingewacht vóór 15 sep-
tember 1962 en wel bij het secretariaat van de I..\'\\.V.F.H. te Utrecht, Sterrenbos 1.

Van het Symposiumsecretariaat te Nice werd bericht ontvangen dat de termijn van
aanmelding door deelname tot 30 april 1962 verlengd is.

De gedelegeerde voor Nederland,
]. H. ]. van Gils

WORLD FEDERATION FOR THE PROTECTION OF ANIMALS.
Internationaal congres, 20-23 mei 1962, Versailles.

Op bovengenoemde data zal de World Federation for the Protection of Animals een
internationaal congres te Versailles organiseren, alwaar als hoofdthema zal worden
besproken:

Het vervoer van slachtvee in Europa.
Volledige inlichtingen zijn te verkrijgen bij het:

Secretary-General of the World Federation for the Protection of Animals, The
Nook, Icknield Way, Luton, Bedfordshire, United Kingdom.

-ocr page 608-

MEDEDELINGEN

Van de Veeartsenijkundige Dienst

PULLORUM-ANTIGEEN.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 103, geproduceerd door het Centraal
Diergeneeskundig Instituut, Afd. Rotterdam, voldoet aan de gestelde eisen en is
mitsdien door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing ge-
schikt verklaard tot 1-4-1963.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND FEBRUARI 1962.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

7-5-

M

V

—N

i; i

—N

S

1
3

O
O

! c

fi 4>

, u

OJ
>

.5

3

S ?

C

\'u
c

3

•S,

"■g

ill

"tS

- S

TJ

ü ^

>

O
(i

a

1

O

tA

■■f S

0

S 2

0 =

S- 2

c ^

bo ^
0

A i
0 -0

u C
j- 0)
0

tn Lh

■é
c

O

^ c

i "
•g .ü

"-S

a
Co

1 U 0

a

c

0

■o 1

11

aj

-O 3
3 <u

«

; < ^

Groningen

2

Drenthe

1

1

1

1

Friesland

1

2

1

Overijssel

42

7

1

Gelderland

124

2

13

Utrecht

9

1

7

Noordholland

3

2

j

Zuidholland

2

1

4

i

Zeeland

Noordbrabant

84

\' 7

Limburg

1 36

1

2

1

Tot. V. h. Rijk

298

4

10

4

41

1 —

1

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Is de weerstand tegen mastitis erfelijk bepaald?

Earl Weaver van dc „Michigan State University" is van mening dat bepaalde
stieren resistentie tegen mastitis overerven en andere niet. Hij stelt voor dat bij de
selectie van een stier men er goed aan doet de mastitis-geschicdnis van zusters en
dochters, ouder dan 4 jaar, te onderzoeken.

Mod. Vet. Pract., 42, 35, (1962).

-ocr page 609-

DOORLOPENDE AGENDA

1962

April,

16, Vereniging Het Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres. Viering 75-
jarig bestaan, Amsterdam, (pag. 509)

17, Centrale sticrenkeuring Etten, 10.00 uur.

18, Centrale sticrenkeuring Zutphen, 9.30 uur (roodbonte stieren uit Gel-
derland en Overijssel).

18—20, Vereniging Het Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres. 38e Congres,
Enschede, (pag. 509)

19, Sentrale sticrenkeuring Rotterdam, 9.30 uur.

25, Centrale stierenkeuring Ommen, 10.00 uur (zwartbonte stieren uit
Drenthe en Overijssel).

26, Centrale sticrenkeuring Zutphen, 9.30 uur (zwartbonte stieren uit Gel-
derland).

26, Centrale stierenkeuring Leiden, 10.00 uur.

27, Centrale stierenkeuring Alkmaar, 9.00 uur.

Mei,

1, Centrale stierenkeuring \'s-Herto.genbosch, 10.00 uur.

2, Centrale stiercnkcuring Leeuwarden, 9.30 uur.

3, Centrale stierenkeuring Neer, 10.00 uur.

4, Centrale stierenkeuring Utrecht, 9.00 uur.

9, W.P.S.A. Lezing Prof. Dr. Köhler, 11.00 uur. Colle.gezaal Instituu
Veterinaire Anatomie, Bckkerstraat 141, Utrecht, (pag. 506)

9, Fac. der Diergeneeskunde, Lezing Prof. Dr. Köhler, 16.00 uur. College
zaal Instituut Veterinaire Anatomie, Bckkerstraat 141, Utrecht, (pag
506)

10, Fac. der Diergeneeskunde, Lezing Prof. Dr. Köhler, 16.00 uur. College
zaal Instituut Veterinaire .Anatomie, Bckkerstraat 141, Utrecht, (pag
506)

12—13, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Amsterdam.

16, Stichting A.C.V.-Contróle. Landelijke veevoedingsstudiedag. Utrecht
(pag. 509)

17—19, Internationaal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62, 130, 203)

19, Afd. Gelderland M.v.D. Ledenvergadering, 14.30 uur. Hotel Haarhuis,
Arnhem, (pag. 516, 588)

20—23, World Federation for the Protection of Animals, Versailles, (pag. 583)

24, Afdeling Gronin.gen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Restaurant
Bcllevue, Assen. (pag. 363)

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jarig bestaan,
(pag. 517 (1961))

27—31, IVe Intern. Symposium dierentuindierenartsen. Kopenhagen, (pag, 203)

27—2 juni. International Association for Veterinary Food Hygicnists, 3e

Symposium, Nice, (pag. 367, 722 (1961), pag. 62, 582)

Juni,

19—22, Nederlandse Landbouwweek 1962, Wageningen, (pag, 435)

20, Afdeling Zuid-Holland M.v.D, Vergadering 19,45 uur, Beurscafé-
Restaurant, Muranozaal, Rotterdam, (pag. 440)

-ocr page 610-

30, Afd. Gelderland en Overijssel M.v.D. Gecombineerde vergadering, 15.00
uur. Restaurant „De Gouden Karper". Hummelo. (pag. 588)
30—7 juli. Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Juli,

27—29, K.I.-congres, Wels. (pag. 435)
Augustus,

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres, Sydney,
(pag. 589 (1961))

September,

12-15 ^SeiML.^c\'L\'s-1 "]}laaJsc/uif2f2iJ uoaz ^ieKjeneeskiinde

(pag. 764, 1386 (I960)); (pag. 145, 294, 874, 1667 (1961)); (pag. 66,
133, 205, 284, 362, 438, 515, 587)
24—26, World Veterinary Poultry Association, 2e Int. Conferentie, Cambridge,
(pag. 203)

Oktober,

6— 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim,
(pag. 130)

1963

Augustus,

I4—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285)

Rund veefokkerij, vandaag.

Om beter vee te fokken en hier ten volle profijt van te trekken, zal men alle luste-
loosheid, luiheid, zomede de goedkoopte en het gemak van de K.I., moeten laten
varen. De man van de toekomst is de man, die er vandaag op uittrekt en het fok-
programma voor zijn eigen bedrijf uitstippelt, naar eigen oordeel en behcK-fte — en
met zijn eigen stier.

(Slotzin van een redactioneel artikel: „Onze koude oorlog", in „The British Friesian
Journal" -
officieel orgaan van het Britse zwartbont-stamboek - van december 1961).

De toekomst der varkenshouderij.

In Red Oak, lOW, is een „unit" voor een varkensbedrijf gesticht dat 250.000 dollar
heeft gekost en 500 varkens per maand aflevert. Wanneer het bedrijf uitgegroeid is
zal het 2.500.000 dollar gekost hebben en 100.000 varkens per jaar afleveren.
Bij de personeelsbezetting van 200 personen zijn twee veterinairen.

Mod. Vet. Pract., 42, 25, (1962).

Een nicarbazine kuur.

Een onderzoek van Weisz, Fischeren Griminger van de Universiteit van
N.-Brunswick heeft aangetoond dat met een nicarbazine kuur van de 5e tot de 8e
maand minder kleine en meer normale eieren kunnen worden gelegd.

Pluimveepers, XVII, 5, (1962).

-ocr page 611-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

VAN HET BUREAU

Eeuwfeest 1962.

COMMISSIES.

De reeks van commissies, ivelke het slagen van het grote feest
mede zal bepalen, is weer uitgebreid; thans kan de samenstelling
gemeld worden van de

versieringsco mm i s s i e, waarin zitting hebben de col-

G. M. Vogely, voorzitter
J. Driessen

Mej. F. M. Hägens

H. Ouwerkerk
Mej. I. Siebenga

C. C. van de Watering

Rotterdam
Voorburg
Utrecht
Alblasserdam
Utrecht
De Bilt.

De taak van deze commissie is veelomvattend en zwaar. Zij zal zorg dragen voor
de feestelijke en stimulerende aankleding van alle ruimten, waarin zich het Eeuw-
feest zal afspelen en dat zijn vele!

JUBILE UMN U MM ER
VAN HET TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE.

Reeds lange tijd is een aantal collegae bezig zich te bezinnen op de ontwik-
keling, welke de diergeneeskunde in de v o o r b ij e eeuw heeft
ondergaan. Zij zullen ieder een bepaald facet van deze ontwikkeling bestuderen
en de plaats van de dierenarts in zo\'n specialisme beschrijven. Deze studies vinden
plaats in het kader van de Eeuwfeestviering en zullen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde worden gepubliceerd, omstreeks de datum waarop de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde honderd jaar bestaat.

De auteurs en de ondetwerpen, welke zij voor hun rekeningen nemen, zijn:

J. M. van den Born : Dierenarts en samenleving, volksgezondheid en economie.

Dr. H. S. Frenkel : De dierenarts in onderzoek en onderwijs.

J. Kranenburg (in samenwerking met L. M. J. Flamand, H. Lubberts, Rutgers

en G. Terpstra : De dierenarts in de grote-huisdieren praktijk.

H. L. L. van Werven : De dierenarts in de kleine-huisdieren praktijk.

Prof. Dr. J. H. J,

van Gils: De dierenarts en de voedingsmiddelenvoorziening.
Prof. Dr. Th. de Groot: De dierenarts en de zoötechniek.
A. van Keulen : De dierenarts en de volksgezondheid.

Dr. D. M. Zuijdam : De dierenarts en de preventieve diergeneeskunde.
J. H. G. Wilson : De dierenarts en de industrie.

Prof. Dr. P. Hoekstra: De dierenarts over de grenzen.

Keuring voor veeverzekeringsmaatschappijen.

Van de zijde van de veeverzekeringsmaatschappijen is bij het overleg over herziening
van het honorarium voor de keuringen, de aandacht gevestigd op enkele punten:

-ocr page 612-

a. de verzekeringsmaatschappijen stellen er prijs op, dat de keuringen door de
dierenartsen zo spoedig mogelijk worden verricht, nadat het verzoek hiertoe bij
hen is binnengekomen,

b. de keuringen dienen systematisch te worden verricht aan de hand van de keu-
ringsformulieren en men wordt verzocht de betreffende vragen zo volledig mo-
gelijk in te vullen,

c. de eigenaar is altijd verplicht de verzekeringsmaatschap|)ij onmiddellijk van een
ziektegeval in kennis te stellen. De behandelende dierenarts wordt verzocht de
eigenaar even op deze aangifteplicht te attenderen.

Overdrukken.

De bibliotheek van het Institute of Experimental Medicine and Surgery van de Uni-
versiteit van Montreal heeft grote brandschade geleden.

In verband hiermee wordt auteurs, die in het verleden artikelen op het gebied van
endocrinologie en stress in het Tijdschrift voor Dit rgeneeskunde of elders heb-
ben gepubliceerd, verzocht overdrukken van deze artikelen naar genoemd insti-
tuut op te zenden. Degenen, die overdrukken van dit instituut willen ontvangen,
wordt verzocht dit op te geven bij het instituut, omdat de verzendlijsten ook verloren
zijn gegaan.

Het adres luidt: Institute of Experimental Medicine and Surgery,
University of Montreal
P.O. Box 6128
Montreal 26, Canada.

Contributie.

Hoewel de datum waarop de contributie 1962 moest zijn voldaan, reeds is verstreken,
is bij controle gebleken, dat een aantal leden deze contributie nog steeds niet heeft
betaald.

Binnenkort wordt hiervoor een kwitantie aangeboden, maar wegens het zeer vele
extra werk dat dit meebrengt, wordt U nogmaals dringend verzocht zo spoedig mo-
gelijk Uw contributie te voldoen door overschrijving op giro 511606 t.n,v, de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te Utrecht,

Jubilea.

Op 27 april a.s. hoopt colle.ga Dr.F.Mach. Venelaan 2 te Ruttcn (N.O.P.) het feit
te herdenken, dat hij 25 jaar dierenarts is.

V.\\N DE .AFDELINGEN
.\\fdeling Gelderland.

Ledenvergadering.

De afdeling Gelderland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal haar eerst-
volgende ledenvergadering houden op
zaterdag 19 mei a.s. om 14.30 uur in Ifotel
Haarhuis, Arnhem.

Spreker: Prof. Dr. J. B e y e r s, onderwerp: Dierenbescherming.

.«Afdelingen Gelderland en Overijssel.

G e m e e n s c h a p p e 1 ij k e vergadering.

De beide bovengenoemde afdelingen van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
zullen op
zaterdag 30 juni a.s. om 15.00 uur in Restaurant „De Gouden Karper,
Hummelo,
een gemeenschappelijke vergadering houden.
Spreker: Dr. Herschel, onderwerp: Israël,

-ocr page 613-

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft collega A. S. J. P. A. M. van Miert, Prof. Pullelaan 14 te
Utrecht, aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Harsma. Rembrandtkade 37, Utrecht.

G. J. Jansen, Goedestraat 116 bis. Utrecht.

J. Koopman, Langereis 23, Hoogwoud (N.H.-).

E. J. Ruitenberg, Regentesselaan 32, .Amersfoort.
Rijnberk, M. G. de Bruinlaan 8, Utrecht.

K. D. Vink. De Tros 15. Enmieloord.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
J. W. .Akster, Zaagmolenkade 29 bis, Utrecht.
W. J. van Baaien, W. Barentszstraat 78, Utrecht.
P. J. de Dreu. Prof. Jordanlaan 36, Utrecht.
.A. W. van Foreest, Gooiberg 36, Bussum.
.A. .X. P. Groenewcgen, Prof. R. Boslaan 99. Utrecht.
II. J. W. Hesselink, Oudwijkcrveldstraat 4 bis. Utrecht.
W. .A. Hunneman. ,Mex. .Numankade 16, Utrecht.
J. -A. Jongebreur, Zuilenstraat 17, Utrecht.

F. J. van de Kamp, Prof. Pullelaan 25, Utrecht.

L. H. H. M. Lendfers, Sweelinckstraat 12 bis. Utrecht.

R. Lieuw-.A-Joe, .Alex. Numankade 3 .A, Utrecht.

W. H. W. Mieog, Prof, Dieperincklaan 18, Utrecht,

CJ, H. Nieuwenhuis, F. C. Dondersstraat 48 bis, Utrecht.

C. P. M. Ooms, P. Nieuwlandstraat 75, Utrecht.

J. Oosterbaan, Uranuslaan 18, Bilthoven.

.A. Osinga, Grietstraat 8 bis. Utrecht.

Mej. F. J. Richie, ,Adin. van Gentstraat 26 bis, Utrecht.

F. W. van Schie. Hendrik de Keijserstraat 28, Utrecht.

H. H. Stigter, Opaalweg 18, Utrecht.

II. VV. F. Swart, G. v. VValenborchstraat 15, Utrecht.
O. M. Verhorst. Zuilenstraat 17, Utrecht.
J. G. Vos, Oude Kerkstraat 9 bis. Utrecht.
K. van der Werf. Merelstraat 1 7 bis. Utrecht.

.Adreswijzigingen en dergelijke:

Baecke, .A, C, J,, te .Aardenburg, naar Heerendreef 2, tel. (01 177) 277, ( 141 )

Betten, K., van Nieuwehorne (Fr.) naar Oldetrijne (Fr.), post Scherpeiizeel (Fr.),
P. Stuyvesanlweg 104, tel, (05268) 493, P., ass. bij J. Meertens te Scherpenzeel
(Fr.). (143)

Boots, P. J. M. II., te Breda, R.D. te wijzigen in P. (146)

Bouwman, N. J., te Slootdorp, naar Kon. Wilhclminalaan 25, aldaar. (\'47)

Brands, A. F. .A., van Boxtel naar Utrecht, Burgemeester Reigerstraat 24 bis, tel.

(030) 1 47 35 (privé), 1 19 94 (bur.). (148)

Breukink, H. J., te Utrecht, naar Croeselaan 267 bis A, tel. (030) 3 40 15, gr.

348612. (148)

Frijtag-Drabbe Künzel-Poot, Mevr. L. .A. von: 1962: Bilthoven, Diepenbrocklaan 4;

tel. (03402) 24 52: gr. 589296; D. (157)

Heege, J. H. ter, te Deventer, tel. (06700) 25 08 (privé), (070) 18 35 10 (bur.),
gr. 929466, adj.scr. v. d. Gezondh. com. v. Dieren v. h. Lb.schap (bureau-adres
Raamweg 27, \'s-Gravenhage). (162)

Hendrickx, Th. W. J., te Weert, gr. gewijzigd in 1033368. (163)

Hermsen, B. J., te Zieuwent, naar Dorpsstraat 54, aldaar, tel. (05445) 342. (163)

-ocr page 614-

Hoek, Dr, J. van den, te Wageningen, tel, gewijzigd in (08370) 42 61 (privé), 43 41
(bur,), (164)

Hoeve, K, van, te Tororo, Uganda (East-Africa), nader postadres: P.O. Box 96.

(210)

Hotsma, L. H., te \'t Joppe (gem. Gorssel), P., ass. bij G. Diekerhof te Deventer.

(166)

Koopman, J.; 1962; Hoogwoud (N.-H.), Langereis 23; tel. (02261) 245; wnd. D.

(inlassen 173)

Koppen, F., van Dordrecht naar Middelburg, Seisweg 158, tel. (01180) 24 51, h.k.,
dir. ab., R.K.V., R.K. (bz. d.). (173)

Logger, J. C. L., van Bilthoven naar Utrecht, Mgr. van de Weteringstraat 72, tel.

030) 1 70 51. (177)

Moor, A. G. de, te Bilthoven, naar Soestdijkseweg 16 N. (180)

Poll, P. H. .A., van Rangoon naar Hilversum, Beediovenlaan 1, tel. (02950) 1 18 71,
wnd. D. (van 211 naar 186)

Ruitenberg, E. J.; 1962; Amersfoort, Regentesselaan 32; tel. (03490) 57 83; D. in
mil. dienst. (inlassen 189)

Sandvik, O. K., van Zeist naar Kootwijkerbroek, Wesselseweg 149, tel. (03423) 421.

(190)

Smallegange, D. W., te Hilversum, naar Burg. van Hellenberg Hubarlaan 15. (193)
Stam, J. W. E., van Dordrecht naar Utrecht, Mauritsstraat 99. (195)

Stotijn, G. H., te Scherpenzeel (Gld.), naar Stationsweg 375, Pension Zonnehof,
tel, (03497) 553, (196)

Verhaar, W. M,, te Utrecht, naar Rauwenhofflaan 166, tel, (030) 2 97 95. (200)
Vink, K. D.: 1962; Emmeloord (N.O.P.), de Tros 15; tel. (05270) 29 55 (privé),
(05274) 29 97 (bur.); D. bij de St. Onderzoekcentrum v. d. Landbouw.

(inlassen 201)

Gevestigd:

Rozeman, A., te Oosterhesselen (Dr.). (overname gedeelte praktijk van E. Brill te
Zweelo). (189)

Onderscheidingen:

Born, J. M. van den, te \'s-Gravenhage, en Wagenvoort, W., te \'s-Gravenhage, zijn
benoemd tot Commandeur in de orde van Verdienste van de Republiek Italië.

(146 en 204)

Benoemd:

Dijk, J. B. van, tc Bilthoven, te rekenen m.i.v. 1 april 1962 tot wetenschappelijk
hoofdambtenaar aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut, Afdeling Rotterdam.

(153)

Reiningh, W. J. C., te Amsterdam, te rekenen m.i.v. 1 januari 1962 tot Rijkskcur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

(reeds verwerkt op pag. 187)

Eervol ontslag:

Hofstra, Dr. H., te Sneek, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 maart 1962, als plaats-
vervangend inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Friesland.

(164)

Diergeneeskundig examen:
Geslaagd op 21 maart 1962:

Harmsma, A. (inlassen 161)

Jansen, G. J. (inlassen 168)

-ocr page 615-

Koopman, J. (173)

Ruitenberg, E. J. (189)

Rijnberk, A. (inlassen 189)

Vink, K. D. . (201)

Overleden:

Kooi, J, V. d,, te Dokkum, blijkt aldaar reeds te zijn overleden op 21 februari 1962.

(172)

Rab, Dr. J. C., te Haarlem, is aldaar overleden op 28 maart 1962. (187)

Reilingh, A., te Woudenberg (U.), blijkt aldaar reeds te zijn overleden op 29 de-
cember 1961. (187)

Rectificatie:

Kraanen, J. Th. M., te Raamsdonkveer, tel. te wijzigen in (01621) 577. (173)

Gezocht

n grote-huisdieren praktijk in centrum van het land

EEN JONGE COLLEGA

om na korte inwerkperlode tot associatie over te gaan.

Brieven onder no. 20/62 aan de Redaktie van het ,,Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht,

NIJLON INJECTIE SPUITEN

JKIIGIL

1 _ 5

ff

2 3

10 20

BINNENKORT METALEN CONUS
Verkrijgbaar bij;

I NSTRUMENTENHANDEL OF: L\'UNIVERS - Pr. Bernhardlaan 9 - Bussum

-ocr page 616-

LABORATORIA NOBILIS N.V.

Bij LABORATORIA NOBILIS N.V. te BOXMEER zijn de

volgende vacatures te vervullen:

a. Dierenarts

die voor een belangrijk deel belast zal worden met het
behandelen van praktijkproblemen in nauw overleg met
de wetenschappelijke staf. De aan te stellen functionaris
zal worden geplaatst bij de afd. Wetenschappelijke
Propaganda. Zijn werkgebied zal voor het grootste ge-
deelte in Nederland liggen doch in bepaalde gevallen
zullen incidentele uitzendingen binnen Europa kunnen
voorkomen.

Voor deze functie wordt praktijkervaring verlangd en
belangstelling voor pluimveeziekten.

Sollicitant dient goed met mensen te kunnen omgaan en
enige spreekvaardigheid in de moderne talen is aanbe-
velenswaardig.

b. Dierenarts

Ter versterking van de wetenschappelijke staf is plaats voor
een dierenarts wiens belangstelling uitgaat naar Research-
arbeid.

De voorkeur gaat uit naar een medewerker die reeds
enige ervaring heeft opgedaan in een wetenschappelijke
instelling en die bereid is in teamverband te werken.
Ervaring op het gebied van weefselkweek, viruskweek en
bacteriologische technieken is gewenst, doch niet strikt
noodzakelijk.

Salaris, naar gelang van de bekwaamheden van de sollicitant,
is nader overeen te komen.

Standplaats; bij voorkeur in Boxmeer, of naaste omgeving
(b.v. Nijmegen).

Sollicitaties, welke vertrouwelijk zullen worden behandeld, met inlichtingen
omtrent leeftijd, opleiding en praktljkervarng dienen binnen één maand na
het verschijnen van dit tijdschrift gericht te worden aan de Directie van
Laboratoria Nobilis N.V. te Boxmeer, onder vermelding op de linkerboven-
hoek van de envelop: ,,Sollicitatie".

-ocr page 617-

IN MEMORIAM

Prof. Dr. N. C. W. HESSE

15 juni 1904 - 20 maart 1962.

Binnen enkele weken tijds is de Academische Senaat
voor de tweede maal opgeroepen om in rouwzitting
bijeen te komen waarin een verlies herdacht wordt dat
de Faculteit der Diergeneeskunde getroffen heeft. Gold
het de eerste maal het overlijden op zeer hoge leeftijd
na een arbeidzaam leven van de oud-hoogleraar Sjolle-
ma, thans zijn wij hier bijeen om te gedenken het plot-
seling overlijden van de pas tot buitengewoon hoog-
leraar benoemde collega Hesse, die in de avond van
20 maart plotseling uit dit leven en zijn werk werd
weggenomen.

In een rouwzitting is het gebruikelijk dat van het over-
leden lid een levensschets gegeven wordt, waarin in het
bijzonder naar voren worden gebracht zijn verdiensten
voor de universiteit en voor de Senaat. Van dit laatste
kan helaas niet gesproken worden, want lid van onze
Senaat is Hesse alleen maar in formele zin geweest. Er
hoeft niet aan getwijfeld te worden dat hij een trouw
lid en bezoeker van de senaatsvergaderingen zou zijn
geworden als hem een langer leven beschoren zou zijn
geweest.

Nauwelijks tot buitengewoon hoogleraar benoemd was
er nog geen vergadering geweest, waarin de Rector
hem als jong Senaatslid had kunnen verwelkomen, zelfs
had de voorzitter van onze faculteit hem nog niet in
één onzer maandelijkse faculteitsvergaderingen welkom
kunnen heten, toen de levensdraad van Hesse door de
onverbiddelijke dood werd afgesneden. Van het ver-
trek uit, waarin na het vernemen van de droevige mare
onze Faculeit in spoedzitting bijeengeroepen was, had-
den wij het gezicht op de werkkamer van Hesse, waar-
in achter de gesloten gordijnen nog de bloemen ston-
den die hij na zijn benoeming van vele zijden ontving.
Zijn werkkamer in zijn nieuwe barak, waarin het „In-
stituut Buitenpraktijk" was gehuisvest en dat terecht
zijn trots was! Diep tragisch is daarom het plotseling
overlijden van Hesse voor zijn collega\'s, die hem zien
ontvallen aan een werkkring als directeur van het „In-
stituut Buitenpraktijk", een werkkring waaraan hij
zich met hart en ziel en met inzet van al zijn krachten
heeft gegeven.

-ocr page 618-

Nicolaas Coenradus Wouterus Hesse werd op 15 juni
1904 te Arnhem geboren, waar hij in 1922 het eind-
diploma van de H.B.S. haalde. In hetzelfde jaar begon
hij zijn studie aan de toenmalige Veeartsenijkundige
Hoogeschool, Vijf jaar later slaagde hij voor dieren-
arts. Omdat hij voor de praktische uitoefening der
diergeneeskunde voelde wilde hij zich allereerst ver-
der bekwamen en werd hij ruim twee jaar assistent aan
de Kliniek voor Inwendige Ziekten, onder de hoog-
leraar Wester.

Hoewel de naam anders zou doen vermoeden werd aan
die kliniek ook de chirurgie van het rund bedreven,
zodat er ook gelegenheid was voor Hesse om zich hierin
te bekwamen. Aan deze kliniek was ook een sector van
de buitenpraktijk, de ambulatoire praktijk met een
straal van ongeveer 10 km rondom de stad verbonden
waarin alle werkzaamheden werden verricht, die in
een ambulatoire praktijk voorkomen. Alle werkzaam-
heden, maar met uitzondering van de verloskunde en
de gynaecologie en wellicht is dat laatste de reden ge-
weest dat Hesse het assistenschap aan de Interne Kli-
niek verwisselde voor dat van hoofdassistent aan de
Kliniek voor Verloskunde en gynaecologie onder col-
lega Van der Kaay. Zodoende heeft hij zijn vijf jaar
studie nog eens verlengd met vijf assistentsjaren aan
twee klinieken, waarbij hij zich een allround opleiding
verwierf voor de praktische uitoefening der diergenees-
kunde en tegelijk werkzaam bleef in het gebied der
buitenpraktijk, waarin hij later eens zijn levenstaak
zou vinden.

Toen Hesse na zijn assistentsjaren een definitieve rich-
ting moest inslaan koos hij toch niet de algemene prak-
tijk, maar werd hij militair paardenarts, waarbij de
ziekenstallen met hun outillage en geschoold personeel
hem tenslotte toch meer mogelijkheden voor onderzoek
en behandeling boden dan de uitoefening van de al-
gemene praktijk.

De inkrimping van ons leger na de eerste wereldoorlog
in de twintiger jaren had destijds gemaakt dat sedert
twaalf jaar geen vacature voor een jong paardenarts
was ontstaan in het toch al kleine korps der militaire
paardenartsen, zodat Hesse als junior al aanstonds
werd gedoodverfd eenmaal tot commandant van het
dienstvak te zullen opklimmen. De militaire allure en
het milieu der bereden troepen lagen Hesse wonder-
goed. Weliswaar maakte men als paardenarts tergend
langzaam promotie omdat - ongeacht persoonlijke kwa-
liteiten - nooit werd afgeweken van de ancienniteits-
lijst, maar dit alles zvas voor Hesse toch geen bezwaar
om de Militair Veterinaire Dienst trouw te blijven. Zijn
kwaliteiten waren wel dermate opgevallen, dat toen na
de capitulatie van ons leger in 1940 de beroepsmili-
tairen door de bezetter naar huis werden gestuurd
Hesse één der vier paardenartsen was, die in functie
mocht blijven en mocht overgaan naar de Nederlandse
bereden marechaussee. Met de beroepsofficieren, die
na de capitulatie op erewoord waren vrijgelaten moest

-ocr page 619-

Hesse zich op 15 mei 1942 melden voor een inspectie,
na afloop waarvan zij in gereedstaande treinen moes-
ten stappen, die hen in krijgsgevangenschap naar
Polen vervoerden.

Toen in 1945 de oorlog eindigde verdwenen uit ons
leger de paarden en daarmee werd ook de Militaire
Veterinaire Dienst opgeheven. De paardenarts Hesse
moest zich omschakelen en al spoedig na de oorlog be-
gon hij aan de bewerking van een proefschrift over de
werking van enkele narcotica en analeptica bij katten.
Hierop promoveerde hij in het begin van 1947 met
collega Beijers als promotor. Deze laatste was de hoog-
leraar Wester opgevolgd als leider van de Kliniek voor
Inwendige Ziekten en enkele maanden vóór zijn pro-
motie was Hesse teruggekeerd in deze kliniek, waarin
hij twintig jaar vroeger als jong assistent begonnen was
en waarbij nu de geheele buitenpraktijk was onder-
gebracht. Hij werd conservator, later wetenschappelijk
hoofdambtenaar en de intensivering van het werk in
de buitenpraktijk maakte dat twee dierenartsen hierin
een volledige dagtaak (en hoe vaak niet een nacht-
taak) hadden en één van deze beide was Hesse.
Nadat collega Beijers in 1957 zijn emeritaat was in-
gegaan, is door een reorganisatie de buitenpraktijk los-
gemaakt van de kliniek voor Inwendige Ziekten. Als
het „Instituut Buitenpraktijk" is zij een zelfstandig be-
staan begonnen onder een eigen hoofd, waartoe
Dr. Hesse in de rang van wetenschappelijk hoofd-
ambtenaar A werd benoemd. Van oudsher was het de
bedoeling om de studenten van het laatste, praktische
studiejaar in de buitenpraktijk met het klinisch werk
onder praktijkomstandigheden kennis te laten maken.
Bovendien moest de buitenpraktijk zoveel mogelijk aan
de klinieken een ruim patiëntenmateriaal, voorname-
lijk grote huisdieren, verschaffen.

Voor beide taken was collega Hesse zeker „the right
man in the right place". Enthousiast veterinair als hij
was, wist hij van dat enthousiasme ook wat over te
brengen op de aan zijn zorgen toevertrouwde studen-
ten. Tegelijkertijd waardeerden de veehouders rondom
Utrecht hem dermate, dat een groep van hen twee da-
gen vóór zijn dood hem een kostbaar geschenk aan-
boden uit vreugde met zijn benoeming als hoogleraar.

Voor een benoeming tot dit ambt zijn de zo juist ge-
noemde kwaliteiten toch nog niet zo belangrijk als die
der wetenschapsbeoefening, waarover tot dusver nog
niet is gesproken. Ook hierin kon het werk van Hesse
de toets ener kritiek doorstaan. Een vijfentwintigtal
wetenschappelijke publikaties staan op zijn naam.
Uiteraard betreffen zij hoofdzakelijk de klinisch toe-
gepaste diergeneeskunde. Hij begon al met enkele pu-
blikaties in de dertiger jaren toen hij nog werkzaam
was in de Kliniek voor Verloskunde en Gynaecologie.
Na de oorlog werd de reeks publikaties voortgezet, in
de laatste jaren niet alleen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, maar vooral in het Diergeneeskundig

-ocr page 620-

Memorandum. Dit tijdschrift wordt uitgegeven door
een samenwerking van grote farmaceutische industrieën
hier ter lande, die Hesse als hoofdredacteur aanzoch-
ten en die hiermee zeker een goede keus hebben ge-
daan. Over uiteenlopende klinische onderwerpen heeft
hij hierin gepubliceerd; nog al eens over varkens-
ziekten, waarvoor in de buitenpraktijk een ruim onder-
zoekmateriaal beschikbaar was. Apart mogen in dit
opzicht vermeld worden het constateren van het bij
herhaling voorkomen van de ziekte van Aujeszky bij
het varken en van een virus-gastro-enteritis bij biggen.

Het werk in de buitenpraktijk werd, ook al door de na
de oorlog vereiste massa-verrichtingen ter voorkoming
en bestrijding van besmettelijke dierziekten, dermate
omvangrijk dat het personeel gestadig toenam. Terwijl
de zelfstandige buitenpraktijk aanvankelijk enkele
jaren primitief was ondergebracht met een weten-
schappelijke- en technische-administratieve staf, die al
spoedig negen leden telde in een enkel vertrek van
de Interne Kliniek, heeft ze thans een goede huisves-
ting gekregen in een doelmatige barak. De mogelijk-
heden voor wetenschappelijk werk namen toe en wor-
den ook gebruikt voor de bewerking van proefschriften.
De opleiding der co-assistenten werd verbeterd en van
dit alles is Hesse de stuwende kracht geweest. De
buitenpraktijk van onze faculteit kan de vergelijking
met wat men in het buitenland aan veterinaire facul-
teiten en hogescholen ambulatoire praktijk pleegt te
noemen glansrijk doorstaan. Verscheidene malen kwa-
men buitenlanders zich aan onze faculteit van de in-
richting en werkwijze der buitenpraktijk op de hoogte
stellen.

De in het laatste decennium tot stand gekomen splitsing
van bestaande en stichting van nieuwe leerstoelen in
de Faculteit der Diergeneeskunde heeft ook de beteke-
nis van de diagnostiek der varkensziekten dermate naar
voren doen komen, dat hiervoor tenslotte een buiten-
gewoon hoogleraar is benoemd in de persoon van
Dr. Hesse. Deze had daarvoor de wetenschappelijke
kwaliteiten in wel bijzondere mate. De combinatie met
het ambt van hoofd van het „Instituut Buitenpraktijk"
was een zeer gelukkige omstandigheid voor de eerste
bekleder van deze buitengewone leerstoel. Hoezeer
heeft collega Hesse zich over deze benoeming verheugd
en velen met hem. Des te meer tragisch is het voor
onze Faculteit thans te moeten staren op de lege plaats
van hoofd der buitenpraktijk, aan welke taak collega
Hesse zich met grote toewijding en werkkracht ge-
geven heeft en waarin hij reeds resultaten heeft weten
te bereiken die nog beloften voor de toekomst in zich
hielden. Het moge dan zijn dat hij nog niet in feite lid
van onze Senaat is geweest, om wat hij door de zo even
genoemde kwaliteiten voor onze universiteit en voor
de Faculteit der Diergeneeskunde in het bijzonder
heeft betekend houden wij zijn nagedachtenis in ere.

Utrecht, 27 maart 1962. Prof. ]. H. TEN THIJE.

-ocr page 621-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Differentiatie in hemoglobinen bij het Neder-
landse
schaap.iJ

Dijjerentiation in Hernoglobins in the Dutch Sheep\'^)
door G.
VAN VLIET^)

Inleiding.

Bij een vergelijking tussen de eigenschappen van het menselijk hemoglobine
en de hemoglobinen welke bij de dieren \\ oorkomen treft ons steeds weer de
grote variabiliteit van een eiwit, dat als \\ oornaamste taak in wezen toch een-
zelfde functie heeft, namelijk het zuurstoftransport.

Met behulp van röntgendiagrammen van de kristallen van het hemoglobine
is men er in geslaagd niet alleen tussen het hemoglobine van mens en dier,
maar tevens tussen de diersoorten onderling, duidelijke verschillen aan te
lonen. Ojnallend was hierbij de grote soortspecificiteit van het eiwit.
Deze soortspecificiteit is tevens aantoonbaar met behulp van methoden
waarbij de resistentie van het eiwit tegen alkali wordt bepaald en met ver-
schillende elektroforetische technieken.

Zowel bij de mens als bij de dieren zijn de derivaten van het hemoglobine
gekenmerkt dcx)r specifieke absorbtiespectra. In verband met het zuurstof-
transport door het hemoglobine zijn twee begrippen van groot belang, de
zuurstofcapaciteit en de zuurstofaffiniteit.

De zuurstofcapaciteit is afhankelijk van de hoeveelheid ijzer per hemo-
globinemolekuul en heeft dus voor de vertbraten, waarbij de hemoglobinen
± 0,355% ijzer bevatten, een vrij constante waarde.

.\'\\nders is het met de zuurstofaffiniteit van het hemoglobine, welke van soort
tot soort aanzienlijk kan verschillen, en waarbij de eiwitcomponent van het
molekuul waarschijnlijk een rol speelt. Deze zuurstofaffiniteit vindt zijn
uitdrukking in de zuurstof-dissfxiatiecune, een sigmoïde kromme waarvan
een stijl verloop wijst op een hogere affiniteit van het hemoglobine voor
zuurstof, een vlakker verloop op een geringere zuurstofaffiniteit.
Bij de mens komt algemeen een normaal volwassen hemoglobine voor
(Hb-A), met daarnaast een foetale vorm (Hb-F), welke tot enige tijd na
de geboorte kan worden aangetoond. De laatste jaren is gebleken dat bij
sommige vormen van anemie naast het Hb-A afwijkende vomen van dit
volwassen hemoglobine kunnen worden aangetroffen, zoals bv, het sikkelcel-
hemoglobine (Hb-S), Deze afwijkende menselijke hemoglobinen zijn alle
erfelijk bepaald en het voorkomen in homozygote of heterozygote vorm
heeft meestal een ernstige of minder ernstige anemie ten gevolge. Medio
1958 waren bij de mens reeds 29 van deze afwijkende vormen vastgesteld.
Naast het voorkomen \\ an abnormale hemoglobinen is de laatste jaren tevens
het verscliijnsel van heterogeniteit vastgesteld. Zo heeft men van het Hb-A
tlians reeds 3 fracties aangetoond, terwijl het Hb-F waarschijnlijk uit twee
fracties bestaat.

Autoreferaat van dissertatie. Utrecht, 1960,
Summary of thesis. Utrecht, 1960,
2) Dierenarts bij N,V, Philips-Duphar, Weesp,

-ocr page 622-

Bij verschillende diersoorten zijn naast het \\ olvvassen hemoglobine eveneens
hiervan afwijkende vonnen aangetroffen. Het is echter lang niet zeker dat
deze aan de abnormale hemoglobinen van de mens zijn gelijk te stellen.
Het is mogelijk dat vele van deze hemoglobinen uiting van heterogeniteit
zullen blijken te zijn en als normaal voorkomende componenten dienen te
worden beschouwd. Tot nu toe zijn hemoglobinen in het bloed van zoog-
dieren, vogels, reptielen en amfibiën onderzocht, maar slechts van een vier-
tal dieren staat met zekerheid vast dat het voorkomen van meer dan één
hemoglobine erfelijk wordt bepaald. Dit is aangetoond bij de koe, het
schaap, de geit en de muis.

In het verloop van de vele onderzoekingen van de laatste 20 jaren werd
aangetoond dat er onder meer bij het schaap, de koe, de geit en de kip ook
tijdens het foetale leven een van de nonnale vonn afwijkend hemoglobine
aanwezig kan zijn. Dit foetale hemoglobine blijkt na de geboorte door het
volwassen hemoglobine te worden vervangen en is hiervan door fysische,
chemische en fysiologische verschillen duidelijk te onderscheiden. Als ken-
merkend verschil tussen het volwa.ssen en het foetale hemoglobine treedt het
verschil in zuurstofaffiniteit op de voorgrond. De zuurstof-dissociatiecurven,
zowel van het foetale bloed als van de hemoglobineoplossing, blijken bij alle
diersoorten ten opzichte van die van het bloed en de hemoglobineoplossing
van het volwassen dier naar links te zijn verschoven. Het foetale hemo-
globine heeft dus een grotere zuurstofaffiniteit dan het \\olwassen hemo-
globine; in utero zal het foetale hemoglobine dus beter in staat zijn zuur-
stof uit het moederlijk bloed op te nemen. Dit is in tegenstelling tot wat
bij de mens hieromtrent is gevonden. Hier blijkt namelijk de zuurstof-
dis.sociatiecurve van het foetale hemoglobine nog iels rechts van die van het
moederlijk hemoglobine te liggen. De zuurstof-dissociatiecur\\\'e van hel
foetale bloed ligt echter, evenals bij de dieren, links van die van het moeder-
lijk bloed. De oorzaak hiervan moet waarschijnlijk bij het foetale hemo-
globinemolekuul zelf gezocht worden, daar de zuurstofdissociatiecui-ve \\ an
het moederlijk bloed naar rechts verschoven blijkt te zijn.

Het voorkomen van twee hemoglobinen bij het Nederlandse schaap en hun
erfelijke verhouding.

Het onderzoek werd verricht in het bloed van 334 schapen, behorend tol
drie verschillende rassen, en wel 15 Drentse, 20 Lincoln en 299 Te.xelse
schapen. Het bloed werd afgenomen uit de Vcna saphena en hel werd on-
stolbaar gemaakt met behulp van heparine. Hierna werd een hemoglobine-
oplossing uit de bloedmonsters bereid door het plasma te \\erwijderen en
de erytrocyten eerst te wassen en vervolgens door toevoeging van een gehjk
volume water en 0,4 volume tolueen te hemolyseren. Na zuivering van de
hemoglobineoplossing werden de monsters met behulp van papierelektro-
forese verder onderzocht. Het meest voorkomend hemoglobine werd Hb-1
genoemd, het minst voorkomend Hb-II, terwijl het voorkomen van beide
hemoglobinen met Hb-I -t- II werd aangeduid.

Van de onderzcx:hte Drentse schapen bleken 9 alleen het Hb-I te bezitten,
bij 4 dieren werden beide hemoglobinen aangetroffen, terwijl bij 2 dieren
alleen het Hb-II werd gevonden.

Bij de Lincoln schapen werd alleen het Hb-I aangetroffen.

In het bloed van de Texelse schapen werd bij 215 (71^9^) het Hb-I aan-

-ocr page 623-

getroffen, bij 77 dieren (35,8%) bleken twee hemoglobinen aantoonbaar,
terwijl bij 7 schapen (2,3%) alleen het Hb-II werd gevonden.
Daar bij de mens het voorkomen van een ander dan het normale hemo-
globine waarschijnlijk als een erfelijk bepaalde eigenschap moet worden
beschouwd, leek het gewenst ook bij het schaap naar het genetisch gedrag
van beide hemoglobinen een onderzoek in te stellen. Daar een groot aantal
van de onderzochte Texelse schapen geregistreerd was bij het Schapen-
stamboek, was een nauwkeurige controle \\an afstamming en nakomelingen
bij deze dieren mogelijk.

Met behulp van de verkregen gegevens konden 3 groepen dieren worden
samengesteld, waarin de resultaten van de \\olgende paringen konden wor-
den bestudeerd:

Groep A: een heterozygote ram met 10 heterozygote ooien.
Groep B: een heterozygote ram met 27 ooien, homozygoot van het Hb-I,
Groep C: een ram, homozygoot voor Hb-I met 13 heterozygote ooien.
In groep A werden 12 lammeren geboren waai-van bij 3 alleen het Hb-I,
bij 4 beide hemoglobinen en bij 5 alleen het Hb-H konden worden aan-
getoond.

In groep B bleken van de 35 lammeren 18 alleen het Hb-I en 17 beide
hemoglobinen te bezitten.

In groep G werden 18 lammeren geboren waarvan bij 7 alleen het Hb-I
en bij 11 beide hemoglobinen konden worden aangetoond.
Uitgaande van de veronderstelling dat het voorkomen van de beide hemo-
globinen op enkelvoudige erfelijke factoren, gehoorzamend aan de wetten
van Mendel, zou berusten, kon in groep A een verhouding 3 :6:3, in groep
B een verhouding (17:18) : (17-18) en in groep C een verhouding 9:9
veiwacht worden. De gevonden verhoudingen bleken hiermede, ondanks de
kleine aantallen, redelijk goed in overeenstemming te zijn.
Met dit deel van het onderzoek was aangetoond, dat er bij het Nederlandse
schaap twee hemoglobinen kunnen voorkomen en dat deze hemoglobinen,
genetisch gezien, vergeleken kunnen worden met de abnormale hemo-
globinen van de mens.

Tussen beide hemoglobinen kon een duidelijk verschil in oplosbaarheid in
geconcentreerde fosfaatbuffer worden aangetoond; bij een fosfaatconcen-
tratie van 80% (2,8M) was het Hb-Il geheel neergeslagen en het Hb-I nog
volledig in oplossing. Eveneens was tussen beide hemoglobinen een ver-
schil in alkalidenaturatiesnelheid aantoonbaar t.o.v. 0,1 N NaOH; het Hb-II
bleek een grotere resistentie tegen alkali te bezitten dan het Hb-I.
Vervolgens werd een onder/x>ek ingesteld naar het tijdstip waarop de beide
hemoglobinen bij het pasgeboren lam in het bloed aantoonbaar waren en
tot hoelang na de geboorte nog foetaal hemoglobine in het bloed gevonden
kon worden.

Hiertoe werden 3 pasgeboren lammeren onderzocht, waai-van 2 heterozy-
goot voor beide hemoglobinen en 1 homozygoot voor het Hb-I waren. On-
geveer 24 uur na de geboorte en vervolgens om de 3 ä 4 dagen werden en-
kele ml bloed afgenomen. Hierin werd een aantal hematologische bepalin-
gen gedaan, waarop later nog zal worden teruggekomen. Tevens werden in
deze bloedmonsters met behulp van de carboxymethylcellulosechromato-
grafie bepalingen ter identificatie van de verschillende hemoglobinen ge-
daan. Deze methode maakt het mogelijk de onderlinge percentages der ver-
schillende hemoglobinefracties vast te stellen.

-ocr page 624-

Bij het homozygote Hb-I lam bleek de eerste dag na de geboorte het vol-
wassen Hb-I in een hoeveelheid van 15% aantoonbaar, ook bij de hetero-
zygote lammeren waren op de eerste levensdag beide volwassen hemo-
globinen in het bloed te vinden in een onderlinge constante verhouding van
ongeveer 50%.

Bij geen van de 3 lammeren was na 28 dagen nog foetaal hemoglobine in
het bloed aantoonbaar.

Hematologisch en fysiologisch onderzoek.

Bij het afnemen van de bloedmonsters was het ons opgevallen dat het bloed
van de schapen, homozygoot voor het Hb-II, duidelijk lichter rood gekleurd
was dan dat van de homozygote Hb-I schapen. Dit kon wijzen op een
hogere zuurstofverzadiging van het bloed. Daar een voorlopig onderzoek de
juistheid van deze veronderstelling bewees, werd besloten de zuinstof-
affiniteit van het bloed nader te bestuderen en tevens een volledig hema-
tologisch onderzoek in te stellen. Op deze wijze zou een beter inzicht ver-
kregen kunnen worden omtrent de invloed welke het voorkomen van de
beide hemoglobinen in heterozygote of homozygote voiTn zou kunnen heb-
ben op de celbestanddelen van het bloed.

Voor het hematologisch onderzoek waren in de eerste plaats de bovenge-
noemde 3 pasgeboren lammeren beschikbaar, waar\\-an tot één maand na
de geboorte om de 3 ä 4 dagen bloedmonsters werden afgenomen.
Hierin werden het hemoglobinegehalte en de hematocrietwaarde bepaald,
bovendien werden de aantallen erytrocyten en reticulocyten geteld. De
gevonden waarden leverden geen bijzonderheden op. Wel dient te worden
vermeld een daling van het totale hemoglobinegehalte in het bloed van
het Hb-I lam tot ongeveer 12 dagen na de geboorte, waarna een snelle
stijging tot het normale peil plaats vond. Dit verschijnsel werd niet waar-
genomen bij de 2 heterozygote dieren. Het aantal erytrocyten en de hema-
tocrietwaarde veranderden bij de 3 dieren parallel met het hemoglobine-
gehalte. Als gevolg van de grote bloedaanmaak na de geboorte werd een
verhoogd aantal reticulocyten ge\\onden, wat als een fysiologisch verschijn-
sel moet worden gezien.

Vervolgens werd een hematologisch onderzoek verricht bij twee maanden
oude lammeren. Onderzocht werden 70 dieren, homozygoot voor het Hb-I;
25 dieren, heterozygoot voor beide hemoglobinen en 4 homozygote Hb-II
lammeren. In het bloed van deze dieren vond een éénmalige bepaling
plaats van het totale hemoglobinegehalte, de hematocrietwaarde en het
aantal erytrocyten. Bij de bestudering van de resultaten viel een verschil
in hemoglobinegehalte van 1 Yi g% op tussen de dieren, homozygoot voor
het Hb-I, en de dieren, homozygoot voor het Hb-II. De gemiddelde waar-
den voor de heterozygote dieren bleken hier tussen te liggen. Het ge-
vonden verschil was significant.

Tenslotte werden bij 20 volwassen schapen, homozygoot voor het Hb-I,
en 20 heterozygote dieren het hemoglobinegehalte en de hematocriet-
waarde bepaald en het aantal erytrocyten geteld. Bij 3 volwassen Hb-I
dieren en 4 volwassen schapen, heterozygoot voor beide hemoglobinen,
werd de resistentie der erytrocyten tegen hypotonische NaCl-oplossingen
bepaald, terwijl tevens bij enige dieren het aantal reticulocyten werd ge-
teld. Bij 12 schapen, homozygoot voor het Hb-I, en 13 heterozygote
schapen werd het volledige witte bloedbeeld bestudeerd. In het bloed van

-ocr page 625-

liet enige hiervoor beschikbare homozygote Hb-II schaap v^ferden alle be-
palingen verricht.

Ook bij volwassen schapen was een verschil in totaal hemoglobinegehalte
aantoonbaar tussen de homozygote Hb-I dieren en het schaap homozygoot
\\oor het Hb-II. Alle andere gevonden waarden bleken normaal te zijn.
Afgaande op de resultaten \\an dit onderzoek zouden wij willen stellen,
dal het voorkomen van het Hb-II wel een verhoging van het totale hemo-
globinegehalte met zich meebrengt, maar geen andere invloed op het
bloedbeeld uitoefent.

Daar bovengenoemde verschillen in totaal hemoglobinegehalte in het
bloed o.a. zouden kunnen berusten op een verschil in destructiesnelheid
van de erytrocyten, werd een onderzoek ingesteld naar de overlevingsduur
van de erytrocyten.

Hiertoe werden van een homozygoot Hb-I schaap en een homozygoot
Hb-II schaap 10 ml veneus bloed afgenomen. Deze bloedmonsters werden
elk met radioactief chroom (Cr^i) geïncubeerd en wel gedurende 1 uur
met 150 fxc CrSi. Het Cr\'\'>i bindt zich specifiek aan de erytrocyten en 70%
hiervan bleek op deze wijze „gelabelled" te zijn.

Na wassing werden de erytrocyten intraveneus in de circulatie terug-
gebracht. Om de 3 ä 4 dagen werd van beide dieren vervolgens een bloed-
monster afgenomen, waarin de radioactiviteit werd bepaald. De afname
van deze radioactiviteit is een maat voor de destructiesnelheid van de ery-
trocyten, daar het bij deze destructie vrijkomende Cr^i zich niet opnieuw
aan ongemerkte erytrocyten bindt. Er bleek tussen de overlevingsduur van
de erytrocyten van het Hb-I schaap en die van het Hb-II schaap geen
verschil te bestaan.

De tweede oorzaak van liet verschil in hemoglobinegehalte zou een on-
gelijke synthesenelheid van de twee hemoglobinen kunnen zijn.
Om dit na te gaan, werd een schaap, heterozygoot \\ oor beide hemoglobinen,
intraveneus ingespoten met 133 /ic Fcf*\'\', in de \\orm van ferrilactaat in
fysiologische NaCl-oplossing (4,1 /xC Fe"\'\' ])cr kg). Gedurende 14 weken
werd twee maal per week een bloedmonster afgenomen. Door middel van
uitzouting volgens de methode Derrien werden beide hemoglobine-
fracties uit de monsters geïsoleerd en vervolgens werd in elke fractie de
specifieke radioactiviteit gemeten. De gevonden waarden wettigden de
conclusie dat het voor de synthese van het hemoglobine beschikbare ijzer
door beide hemoglobinesoorten in gelijke mate werd gebruikt.

Het fysiologische gedeelte van het onderzoek bestond uit het bepalen van
de zimrstofaffiniteit van het Hb-I, het Hb-Il en het Hb-F. Hiertoe werden
zuurstof-dissociatiecurven bepaald, zowel van het gehele bloed, als van
gedialyseerde hemoglobineoplossingen. Uit een vergelijking van de resul-
taten zou kunnen worden vastgesteld of eventuele verschillen aan de hemo-
globinemolekulen zelf of aan andere factoren in het bloed moesten worden
toegeschreven.

Volgens de methode Brinkman en Dirken werd de zuurstofaffiniteit
bepaald in het bloed van een niet drachtig volwassen homozygoot Hb-I
schaap (C), een drachtig volwassen Hb-I schaap (D), een drachtig
schaap, homozygoot voor het Hb-II (E) voor en na de partus, en tevens
een pasgeboren lam van schaap D en één van schaap E. Verder werd nog
onderzocht een niet drachtig schaap, homozygoot voor het Hb-II.

-ocr page 626-

Uit de resultaten bleek, dat de zuurstof-dissociatiecurve van het Hb-ll
duidelijk links van die van het Hb-I was gelegen, hoewel nog niet zo ver
als die van het Hb-F. Dit verschijnsel werd zowel in het bloed als in de
gedialyseerde hemoglobineoplossingen gevonden, zodat mag worden aan-
genomen dat de verhoogde zuurstofaffiniteit van het Hb-II door een ver-
schil in karakter van het hemoglobinemolekuul werd veroorzaakt.

Tijdens het onderzoek werden enkele bijzonderheden waargenomen, die
zouden kunnen wijzen op een verband tussen de onderlinge procentuele
verhouding van het Hb-I en het Hb-II en het totaal hemoglobinegehalte.
Een eerste aanwijzing hiertoe vonden wij bij het schaap, waarbij de syn-
these van beide hemoglobinen met behulp van Fe59 werd onderzocht.
Ongeveer drie weken na het begin van deze proef daalde het hemoglobine-
gehalte als gevolg van een besmetting met maag-darmstrongyliden plotse-
ling van ± lig % tot ± 9 g %. Het totaal hemoglobinegehalte bleef ge-
durende 8 weken ongeveer op dit niveau, begon daarna te stijgen en was
op de 100e dag weer normaal. Bij de bepalingen van het percentage Hb-I
en Hb-II in de verschillende bloedmonsters bleek met de daling van het
totale hemoglobinegehalte een snellere daling van het percentage Hb-I
gepaard te gaan. Zo werd aan het begin van de proef 56% Hb-I en 44%
Hb-II gevonden, op de 55e dag 35%\'Hb-I en 65%, Hb-II en op dc 100e
dag 52%, Hb-I en 48% Hb-II,

Een tweede aanwijzing werd gevonden bij een tweetal patiënten met een
parasitaire anemie. Het ene dier, een oude ram met chronische distomatose
en maag-darmstrongylose, bleek een hemoglobinegehalte van 1,75 g % te
hebben. Bij papierelektroforetisch onderzoek van het hemoglobine werden
het Hb-I en het Hb-II aangetoond, terwijl bij nader onderzoek deze hemo-
globinen in een percentage van 76% voor het Hb-I en 24% voor het Hb-ll
bleken voor te komen. Bij deze bijzonder ernstige anemie was dus het
Hb-II in geringere hoeveelheid aanwezig dan het Hb-I, Genezing van het
dier bleek uitgesloten.

Het tweede heterozygote dier, eveneens lijdende aan distomatosis en maag-
darmstrongylose, had een hemoglobinegehalte van 4,2 g %. De gevonden
percentages Hb-I en Hb-II waren resp. 70% en 30%. De therapeutische
behandeling had tot gevolg dat na twee maanden het hemoglobinegehalte
was gestegen tot 10,8 g %, waarbij de onderlinge verhouding van de beide
hemoglobinen weer normaal was geworden, nl. 54% Hb-I en 46% Hb-II.
Daar het geringe aantal waarnemingen geen definitieve conclusies wettigt,
hebben wij als verklaring voor de gevonden residtaten de volgende hypo-
these opgesteld.

Bij een anemisch heterozygoot schaap zal bij een geringe daling van het
totaal hemoglobinegehalte een verhoogde aanmaak van het Hb-II plaats
vinden. Een daling van het hemoglobinegehalte beneden de ongeveer 6 g %
heeft een geringere vorming van Hb-II en relatief grotere aanmaak van
het Hb-I tengevolge.

Uit het hematologisch en fysiologisch onderzoek is komen vast te staan
dat het voorkomen van het Hb-II gepaard gaat met een hoger totaal hemo-
globinegehalte. Tevens werd aangetoond dat het Hb-II een grotere zuur-
stofaffiniteit bezit dan het Hb-I. Tenslotte bleek de procentuele verhouding
van de beide hemoglobinen in het bloed van het heterozygote schaap waar-
schijnlijk afhankelijk van het totaal hemoglobinegehalte. Met het verschil

-ocr page 627-

in zuurstofaffiniteit ais basis zou voor de beide andere verschijnselen de
volgende verklaring zijn te geven.

Als gevolg van de verhoogde zuurstofaffiniteit van het Hb-II zal het bloed
van het homozygote Hb-II schaap een hogere zuurstofverzadiging krijgen
dan dat van het Hb-I schaap. Dit houdt echter tevens in, dat de zuurstof
minder goed aan de weefsels kan worden afgestaan. Om een relatieve
weefselhypoxie te voorkomen zou meer Hb-II dan normaal moeten wor-
den gevormd. Inderdaad is door ons bij de homozygote Hb-II schapen een
significant hoger totaal hemoglobinegehalte gevonden. Het verschil in
zuurstofaffiniteit tussen de beide hemoglobinen zou eveneens de verklaring
kunnen zijn voor het feit dat bij heterozygote dieren bij geringe anemie
een verhoogde Hb-II aanmaak plaats heeft. Ook het uitblijven van een
anemie bij pasgeboren heterozygote lammeren zou hieraan kunnen worden
toegeschreven; wij zien in deze periode nl. een verhoogd percentage Hb-II.
Een verklaring voor de relatief grotere synthese van het Hb-I bij ernstige
anemie van volwassen heterozygote dieren zou gevonden kunnen worden
in het feit dat de zuurstofvoorziening in de weefsels op deze wijze beter
wordt gegarandeerd.

Een en ander is in strijd met de resultaten, gevonden bij het onderzoek
van abnormale hemoglobinen van de mens. Hier blijkt het procentuele
voorkomen van abnormale hemoglobinen erfelijk te zijn vastgelegd en niet
afhankelijk van het totaal hemoglobinegehalte. Ook verschillen in zuurstof-
affiniteit zijn in deze gevallen nog niet aangetoond.

Hemoglobine-onderzoek van in liet wild levende schapensoorten.

In het onderzoek zijn verder betrokken geweest een aantal in het wild
levende schapensoorten. In de dierentuinen te Rotterdam en .Amsterdam
werden bloedmonsters afgenomen van 1 Argali, 4 Europese Moeflons, 2
Manenschapen, 4 Heidschnucken en een kruising tussen Moeflon en Urial.
Van het hemoglobine uit het bloed van deze dieren werden de alkali-
resistentie en de oplosbaarheid in geconcentreerde fosfaatbuffers bepaald.
Met behulp van papierelektroforesc werden de onderlinge loopsnelheden
met elkaar vergeleken en in alle monsters werden de zuurstof-dissociatie-
curven van het bloed en de gedialyseerde hemoglobineoplossing bepaald.
De hemoglobinen van alle schapensoorten vertoonden een alkali-denatu-
ratiecurve met eenzelfde helling als gevonden werd voor het schaap, homo-
zygoot voor het Hb-II.

Het hemoglobine van de Moeflon bleek eenzelfde lage oplosbaarheid te
hebben als het Hb-II. De oplosbaarheden van de hemoglobinen van de
Argali en het Manenschaap lagen tussen die van het Hb-I en het Hb-II,
maar waren onderling niet gelijk.

Bij het papierelektroforetisch onderzoek vertoonden de hemoglobinen van
de Moeflon en de Heidschuncken eenzelfde hoge loopsnelheid als het
Hb-II. Het hemoglobine van de kruising tussen Moeflon en Urial bleek
uit twee componenten te bestaan, waarvan de snelle component in dit op-
zicht identiek was aan die van de Moeflon. De langzame component bleek
sneller dan het Hb-II en mag geacht worden afkomstig te zijn van de Urial.
Het hemoglobine van de Argali kwam papierelektroforetisch overeen met
dat van de Urial, terwijl het hemoglobine van het Manenschaap nauwelijks
van het Hb-I te onderscheiden was.

Tussen de zuurstof-dissociatiecurve van het bloed en de gedialyseerde

-ocr page 628-

hemoglobineoplossingen bleken geen principiële verschillen te bestaan. Er
werd gevonden dat de zuurstofaffiniteit van het hemoglobine van de Moef-
lon en de Heidschnucken gelijk was aan die van het Hb-II. De zuurstof-
dissociatiecurve van het bloed van de Argali lag meer naar links terwijl het
bloed van het Manenschaap een zuurstofaffiniteit bleek te bezitten, ge-
legen tussen die van het Hb-I en het Hb-II.

Het bovengenoemde onderzoek maakt het waarschijnlijk, dat de hemo-
globinen van de Moeflon en de Heidschnucken aan het Hb-II identiek
zijn. Het bloed van de Argali bleek een ander hemoglobine te bevatten,
waarschijnlijk identiek met het hemoglobine van de Urial. Ook het hemo-
globine van het Manenschaap was in verschillende opzichten op zich zelf
staand. Opvallend is dat bij geen van de onderzochte wilde schapensoorten
het Hb-I kon worden aangetoond. Daarnaast zouden wij willen wijzen op
het feit dat de Argali, levend op zeer grote hoogte, een hemoglobine bezit
met een nog grotere zuurstofaffiniteit dan dat van de Moeflon (= Hb-II).
De zuurstofaffiniteit van het hemoglobine van het Manenschaap, op min-
der grote hoogte levend, ligt tussen die van het Hb-I en het Hb-II in.
Wat betreft de betekenis van dit polymorfisme van het schapehemoglo-
bine, in het bijzonder lettend op het Hb-I en het Hb-H, zouden wij het
volgende willen opmerken. Het Hb-II met de grotere zuurstofaffiniteit,
werd in verhoogde mate aangetroffen bij de schapenrassen, levend in
hogere landstreken: dit feit is tevens in Engeland waargenomen. Als ge-
volg van de geringe partiële zuurstofdruk in de atmosfeer zou er misschien
een natuurlijke selectie ten gunste van het Hb-II in deze gebieden hebben
plaats gevonden.

Op zeeniveau zullen bij het heterozygote dier de beide hemoglobinen door
de daar aanwezige maximale partiële zuurstofdruk voldoende zuurstof
kunnen opnemen; wij zien een voorkomen van de hemoglobinen in onge-
veer gelijke percentages. Treedt bij het heterozygote dier een ernstige ane-
mie op, dan zal dit resulteren in een relatief grotere aanmaak van het
Hb-I, waardoor de zuurstof beter aan de weefsels kan worden afgestaan.
Wij zouden het gelijktijdig voorkomen van beide hemoglobinen dus min of
meer kunnen zien als een bescherming tegen de gevolgen van een optre-
dende anemie en misschien mogen spreken van een uitgebalanceerd poly-
morfisme. Hierbij genieten de heterozygote individuen bepaalde voordelen
ten o])zichte van de beide homozygote. Dit vei-schijnsel is niet nieuw, daar
bij het hemoglobineondcrzoek van het rund eenzelfde suggestie is gedaan
in verband met een verhoogde resistentie tegen trypanosomiasis. Ook bij
de mens is het uitgebalanceerde polymorfisme beschreven bij negers, welke
dragers zijn van het Hb-S-gen. Hier zou het voorkomen van het Hb-S een
verhoogde weerstand tegen malaria geven.

Voor een juiste beoordeling van bovengenoemde hypothese is het belangrijk
de herkomst van het Hb-I te kennen. Uit een bestudering van de af-
stamming van onze huidige schapenrassen bleek, dat als voorouders de
Europese Moeflon en de Urial het meest in aanmerking komen. Bij geen
van deze dieren hebben wij echter het Hb-I kunnen aantonen. Dit hemo-
globine werd ook niet gevonden in het bloed van andere door ons onder-
zochte wilde schapensoorten. Naar onze mening zijn voor het optreden
van het Hb-I bij de huidige schapen twee verklaringen mogelijk.
In de eerste plaats zouden wij kunnen aannemen dat in de oertijd in de
lage landen van West-Europa een schapensoort heeft geleefd, homozygoot

-ocr page 629-

voor het Hb-I. Hieruit zouden uiteindelijk het vroegere Nederlandse
kustschaap en tevens de verschillende Engelse rassen zijn ontstaan. De
invloed van de Europese Moeflon door vroegere kruisingen zou thans nog
merkbaar zijn door het voorkomen van het Hb-II.

Als tweede veronderstelling omtrent de herkomst van het Hb-I zou ge-
dacht kunnen worden aan een mutatie van het Hb-II-gen. Hiertegen pleit
het relatief grote verschil in aminozuursamenstelling tussen de beide hemo-
globinen. Bij de menselijke abnormale hemoglobinen is namelijk vast ko-
men te staan dat mutatie van een gen meestal slechts een geringe verande-
ring in de aminozuurvolgorde van de eiwitketen ten gevolge heeft.
Toch kan in beide gevallen van een uitgebalanceerd polymorfisme sprake
zijn en wel voor de eerste mogelijkheid als een statisch en voor de tweede
mogelijkheid als een dynamisch proces.

In verband met de afstamming van onze schapenrassen zouden wij als ge-
volg van ons hemoglobineonderzoek de mogelijkheid willen aangeven dat
de Urial een grote verwantschap bezit met de Argali. Dat de Urial een rol
gespeeld zou hebben bij het ontstaan van de Heidschnucken zou in tegen-
spraak zijn met de gevonden resultaten.

SAMENVATTING.

Uit het onderzoek is komen vast te staan, dat bij het Nederlandse schaap twee hemo-
globinen (Hb-I en Hb-II) kunnen worden aangetoond, waarvan het voorkomen er-
felijk is bepaald door enkelvoudige Mendelse factoren. Beide hemoglobinen bleken
van de eerste dag na de geboorte, zowel bij de homozygote als bij de heterozygote
dieren, in het bloed aanwezig te zijn. Het voorkomen van het Hb-II bleek uitsluitend
gepaard te gaan met een hoger totaal hemoglobinegehalte van hef bloed. Dit was
niet een gevolg van een verschil in destructiesnelheid van de erytrocyten of van een
verschil in synthese van de beide hemoglobinen. Een verschil in zuurstofaffiniteit
tussen de beide hemoglobinen kon worden aangetoond ten gunste van het Hb-II.
Tevens werd gevonden dat er vermoedelijk een verband bestaat tussen het procentuele
voorkomen van de beide hemoglobinen en het totaal hemoglobinegehalte.
Bij het hemoglobine-onderzoek van een aantal wilde schapen werd bij de Europese
Moeflon en de Heidschnucken een hemoglobine gevonden, waarschijnlijk identiek
met het Hb-II. In het bloed van de Argali en het Manenschaap werd een op zich
zelf staand hemoglobine aangetroffen. Het hemoglobine van de Urial vertoonde sterke
overeenkomst met dat van de Argali.

Het voorkomen van de beide hemoglobinen zou kunnen wijzen op het bestaan van
een uitgebalanceerd polymorfisme. In verband met het feit dat het Hb-I niet werd
aangetoond bij in het wild levende schapen, werden enkele suggesties gedaan over de
mogelijke herkomst van dit hemoglobine.

SUMMARY.

The investigations have demonstrated the occurrence of two hemoglobins (Hb-I
and Hb-II) in the Dutch Sheep and their inheritance in a simple Mendelian manner.
From the first day after birth both of the hemoglobins could be demonstrated in the
homozygous as well as in the heterozygous animals. The occurrence of the Hb-II
revealed only a linkage with a higher total hemoglobinpercentage of the blcxjd. A
difference in destruction velocity of the erythrocytes and a different synthesis of the
two hemoglobins could be excluded as a cause of this phenomenon.
The Hb-II had a higher oxygen affinity than the Hb-I and a possible relation between
the percentual occurrence of the two hemoglobins and the total hemoglobinpercen-
tage in the blcxjd could be demonstrated.

The examination of the hemoglobins of some wild sheep revealed the hemoglobin of
the Moeflon
(Ovis musimon) and the one of the Heidschnucken possibly to be iden-

-ocr page 630-

tical with the Hb-II. The hemoglobin of the Manescheep fOvis tragelaphus) and the
one of the Argali
(Ovis ammon) are two different ones, the hemoglobin of the Urial
appeared probably to be identical with the hemoglobin of the Argali.
Perhaps the occurrence of the two hemoglobins can be based upon the existence
of a balanced polymorphism.

In relation with the fact that the Hb-I could not be detected in the blood of the
wild sheep two suggestions have been made about the origin of these hemoglobins.

RÉSUMÉ.

Chez le mouton néerlandais deux espèces d\'hémoglobines (Hb-I et Hb-II) se distin-
guent dont l\'incidence est héréditairement déterminée par des facteurs mendeliens
simples.

Les deux hémoglobines parurent présentes dans le sang, aussi bien chez les animaux
homozygotes que hétérozygotes, depuis le premier jour après la naissance.
La présence de Hb-II parut aller exclusivement de pair avec une teneur totale plus
élevée en hémoglobine dans le sang.

Ceci n\'était pas dû à une différence dans la promptitude de destruction des érythro-
cytes ni dans la synthèse des deux hémoglobines. Une différence en oxy-affinité entre
les deux hémoglobines put être démonstrée en faveur de Hb-II.

On trouva en outre qu\'une rcladon existait probablement entre le pourcenta.ge cn
chacune des deux hémoglobines et la teneur totale en hémoglobine.
Lors de l\'étude quant à l\'hémoglobine chez un nombre de moutons sauvages on
trouva chez le Mouflon dc Sardaigne et les Heidschnucken une hémoglobine probable-
ment identique à Hb-II.

Dans le sang du Mocflon argali et de VOvis tragelaphus on trouva une hémoglobine
parfaitement isolée.

L\'hémoglobine de l\'Urial accusa une ressemblance prononcée avec celle du Mouflon
argali. La présence des deux hémoglobines pourrait signaler l\'cxistance d\'un poly-
morphisme équilibré.

En rapport avec le fait que Hb-I n\'a pas été trouvée chez les moutons vivant à l\'état
sauvage, quelques suggestions furent faites quant à la provenance possible de cette
hémoglobine.
ZUSAMMENFASSUNG.

Bei den Untersuchungen haben sich bei dem niederländischen Schaf zwei Hämo-
globine (Hb-I und Hb-II) erwiesen deren Erblichkeit durch einfache Mendclschc
Faktoren bestimmt wird. Beide Hämoglobine können vom ersten Tage nach der
Geburt an, sowohl bei den homozygoten als auch bei den heterozygoten Tieren im
Blut anwesend sein.

Die Anwesenheit des Hb-II war nur mit einem höheren totalen Hämoglobingehalt des
Blutes verbunden. Dies war nicht die Fol,ge eines Unterschiedes in Destruktions-
schnelligkeit der Erythrozyten oder eines Unterschiedes der Synthese von beiden
Hämoglobinen.

Es zeigte sich eine Differenz in der Sauerstoffaffinität zwischen den beiden Hämo-
globinen zu Gunsten des HB-II. Weiter wnrde festgestellt, dass ein Zusammenhang
zwischen der prozentuellen Anwesenheit der beiden Hämoglobine und dem totalen
Hämoglobingehalt wahrscheinlich ist.

Hämoglobinuntcrsuchungen bei einer Anzahl wilder Schafe erwiesen bei den euro-
päischen Mufflon
(Ovis musimon) und den Heidschnucken ein Hämoglobin, welches
wahrscheinlich mit dem Hb-II identisch ist. Im Blut des Argali
(Ovis ammon) und
des Mänenschafcs
(Ovis tragelaphus) wurde ein selbständiges Hämoglobins ange-
troffen. Das Hämoglobin des Urial zeigte starke Ähnlichkeit mit dem des Argali.
Die Anwesenheit beider Hämoglobine könnte auf das Bestehen eines ausbalanzierten
Polymorphismus deuten.

Im Zusammenhang mit der Tatsache, dass das Hb-I sich nicht bei den im \\Vilden
lebenden Tieren zeigte, wurden einige Hinweise über die Herkunftsmöglichkeit dieses
Hämoglobins gemacht.

-ocr page 631-

Enige aspecten van de melkveevoeding 1l

door S. IWEMA.

Mijne Heren Leden van het Bestuur van de Landbouwhogeschool,
Dames en Heren Hoogleraren en Lectoren,

Dames en Heren Docenten, Wetenschappelijke en andere mede-
werkers aan de Landbouwhogeschool,
Dames en Heren Studenten,

l\'oorts gij allen, die door Uw aanwezigheid blijk geeft van belang-
stelling,

Zeer gewaardeerde Toehoorderessen en Toehoorders,

Wanneer men de gebruikelijke voedernormen voor het melkvee beschouwt
— zoals deze onder meer voorkomen in de bekende kleine tabel van het
„Centraal Veevoederbureau in Nederland" — dan moet men wel de idee
krijgen dat de voeding van dit vee een zeer eenvoudige aangelegenheid is.
Immers men ziet dan slechts behoeften vermeld voor de
droge stof, de zet-
meelwaarde
en het voedernormruweiwit. Zeer gemakkelijk wordt dan de
indruk gevestigd dat steeds met de genoemde drie maatstaven kan worden
volstaan en dat de verdere inhoud van genoemde begrippen en de rest van
de samenstelling van het rantsoen er heel weinig toe doen.
In werkelijkheid stelt het dier heel wat meer eisen dan de genoemde nor-
men suggereren. Ook al voldoet een rantsoen aan de genoemde maatstaven,
dan is het nog zeer wel mogelijk dat de produktie tegenvalt of de gezond-
heid achteruitgaat.

Toch kan men in de praktijk meestal zeer goed met deze drie begrippen
volstaan. Zij zijn namelijk voldoende als men zich lioudt aan de tot dusver
gebruikelijke hoeveelheden ruw- en krachtvoeders van de gebruikelijke
samenstellingen. Naar de ervaring heeft geleerd kunnen daarmee alle niet
genoemde behoeften op bevredigende wijze worden gedekt. Wijkt men
echter af van de gebruikelijke hoeveelheden en/of kwaliteiten en/of ge-
bruiksvolgorde dan moeten ook andere normen worden getest of soms zelfs
eerst oriënterende proeven worden genomen.

De drie genoemde normen staan in verband met het lichaamsgewicht en de
lichaamsontwikkeling en verder met de hoeveelheid melk en het melkvet-
percentage óf met het stadium van de dracht. Zij zijn niet afgesteld op het
verkrijgen van recordprodukties, wel benaderen zij de hoogste efficiency op
voedertechnisch niveau. Houdt men zich aan de normen bij de gebruike-
lijke rantsoensarnenstellingen dan behoudt men een goede gezondheid, een
juiste conditie en een goede melkproduktie. Kortom zij voldoen dus aan
de eis van de grote praktijk:
eenvoudig en voldoende.

Gaan we deze normen wat meer fundamenteel benaderen, dan blijken er
nog heel wat problemen achter schuil te gaan. Sonnnigen daarvan zijn wel
ojigelost, andere vragen nog nader onderzoek. Op deze problemen zal nader
worden ingegaan waarbij zekere beperkingen noodzakelijk zijn.

1  Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Hoogleraar in de vee-
voeding, met uitzondering van de fysiologische grondslagen, aan de Landbouw-
hogeschool te Wageningen op donderdag 25 januari 1962.

-ocr page 632-

Droge stof.

De hoeveelheid droge stof wordt als een rnaat voor de verzadiging van het
dier gehanteerd. Uit vele proeven is gebleken dat de soort droge stof —
de samenstelling van het rantsoen — hierbij echter ook een rol speelt en
verder dat ook het vocht een zekere verzadigende werking bezit. Ofschoon
we in het algemeen een hoge verteerbaarheid van de droge stof op prijs
stellen, mag deze echter ook weer niet al te hoog zijn. Ter wille van de
diergezondheid en van de produktie moet een deel onverteerd — als bal-
last — het lichaam verlaten. Aan de smakelijkheid van het rantsoen en
haar bekomzaamheid moet ook nog een bepaalde betekenis voor de droge-
stofopname worden toegekend.

De praktijk heeft aan de opgegeven waarden echter zeker houvast, al be-
tekent dit niet dat de opgegeven hoeveelheid steeds voldoende is of ook
wordt opgenomen. Reeds jaren is er naar een meer exacte maatstaf ge-
zocht, maar nog steeds is men er niet in geslaagd deze te vinden. Behalve
een exactheid wordt ook de praktische bruikbaarheid noodzakelijk geacht.

Eiwit.

Blijkens recente proeven aan het Veevoedingsinstituut „Hoorn" voldoen
de huidige eiwitnorrnen — 10% lager dan die welke LarsFredriksen
destijds heeft voorgesteld — zeer wel aan de eisen van de praktijk. Onder
goed controleerbare omstandigheden — die op een doorsnee praktijkbedrijf
echter niet voorkomen — kan men echter nóg 10% lager gaan zonder het
dier of de produktie nadelig te beïnvloeden.

Algemeen wordt aangenomen dat de eiwitkwaliteit voor herkauwers van
heel weinig betekenis is; zolang we echter niet beter georiënteerd zijn over
de eiwitvorming in de pens, streven we veiligheidshalve toch naar een zekere
variatie in de verstrekte eiwitten. Misschien is het niet ondenkbaar dat de
eiwitnormen kunnen dalen wanneer aan zeer bepaalde behoeften van de
pensflora en -fauna — die zeer wel buiten de eiwitfraktie kunnen liggen —
is voldaan. Verder houdt dit in dat we behalve van de verteerbaarheid ook
meer moeten weten van de retentie, en wel speciaal van die van de amiden-
stikstof.

Zetmeelwaarde.

Blijkens jarenlange ervaringen van het reeds eerder genoemde Veevoe-
dingsinstituut voldoet de zetmeelwaardenorm aan hoge eisen; zij is dan
ook scherp gesteld, waardoor het ontraden moet worden beneden deze
norm te gaan. Uit wetenschappelijk oogpunt moet het echter van groot
belang worden geacht te weten in hoeverre de energie afkomstig moet zijn
van de verteerbare vetten, dan wel van de verteerbare koolhydraten. De
eiwitten laten we als energie-leverancier hier buiten beschouwing, de zoge-
naamde k-waarden van M
0 11 g a a r d zijn nog steeds in ere.
De wet van de isodynamie van R u b n e r mag waar zijn, hij is echter voor
een goede gezondheid en produktie aan bepaalde beperkingen onderhevig.
We weten thans dat een deel van de energie door vetten geleverd moet
worden, over het soort vet — beter wellicht het vetzuren patroon — bestaat
nog onvoldoende zekerheid. Hierop wordt nog nader teruggekomen.

Mineralen en vitamines.

Aan de mineralen en vitamines zal voorbij worden gegaan, hoewel juist
608

-ocr page 633-

deze stoffen voor een goede gezondheid en produktie van het vee van
enorme betekenis zijn en ook invloed uitoefenen op de melkkwaliteit. In
de gebruikelijke normen is voor deze stoffen geen plaats ingeruimd, omdat
aangenomen wordt dat de voorziening wel in orde zal zijn. De laatste jaren
verschijnen echter steeds meer publikaties, die erop wijzen, dat men met
deze aanname wel bijzonder voorzichtig moet zijn bij de steeds toenemende
produktiviteit van ons melkvee.

Er werd reeds gesteld dat de huidige normen aan hoge eisen voldoen en
dat gezondheid en produktie gewoonlijk wel gewaarborgd zijn.
Wat de produktie betreft legt men zich echter zekere beperkingen op: in
de eerste plaats wordt uitsluitend gelet op de melk- en vethoeveelheid en
in de tweede plaats zijn de hoogten van de normen ook nog min of meer
praktisch-economisch afgesteld. Men moet de normen zien als minima
voor een normaal melkveehoudersbedrijf.

Uit wetenschappelijk oogpunt is het aantrekkelijk de laatste beperking
weg te nemen en verder om ook naar enige andere kwaliteitskenmerken
van melk te gaan zien.

Melkhoeveelheid.

Bij de melkhoeveelheid heeft men duidelijk te maken met de bekende wet
van de verminderende meeropbrengsten. Deze wet wordt des te eerder
merkbaar naarmate de produktiviteit door erfelijke aanleg of vanwege het
stadium van de laktatieperiode geringer is.

Uit Deense proeven is gebleken dat men met behulp van een goede voor-
bereiding tijdens de droogstand en zeer geconcentreerde rantsoenen ge-
durende de gehele volgende laktatie bij vier voertijden per etmaal bij vier
melktijden tot enorm hoge melkprodukties kan komen. Afgezien van het
vele werk bleek echter dat de rentabiliteit bij dergelijke produkties geheel
zoek was, terwijl bovendien niet werd vastgesteld of de koeien dergelijke
recordlijsten kunnen volhouden, m.a.w. of de totale levensproduktie ook
duidelijk stijgt. Bij deze proeven werd zeer duidelijk gedemonstreerd, dat
het effect van elke volgende voedereenheid kleiner werd. De totale mclk-
vetproduktie steeg eveneens, maar toch in iets mindere mate dan de melk-
hoeveelheid: het melkvetgehalte daalde namelijk iets. Dit is misschien
minder aan de voederwaarde van het rantsoen, dan aan de rantsoen-
opbouw toe te schrijven.

Melkvet.

Bij de Nederlandse rundveehouderij speelt het vet nog steeds een zeer grote
rol; ook bij de uitbetaling is het vet zeer belangrijk. In het verleden zijn er
dan ook vele pogingen ondernomen om na te gaan of en hoe het
melkvet-
gehalte
te verhogen is. Ge.schiedde dit aanvankelijk geheel empirisch, thans
zijn we zover gekomen in onze kennis van de melkvetsynthese dat we veel
meer doelbwust (sneller en goedkoper) te werk kunnen gaan. Geleidelijk
maakt de zogenaamde
specifieke waarde van bepaalde voedermiddelen of
rantsoenen plaats voor wetenschappelijke verklaringen. Bij de studies over
het rnelkvetgehalte dient men steeds ook aandacht aan de melkvethoeveel-
heid te schenken omdat het mogelijk is d at melkvetgehalten en melk-
hoeveelheid tegengesteld reageren op bepaalde rantsoenen.
Bekend is dat het melkvetgehalte sterk erfelijk is bepaald. De erfelijkheids-
graad wordt veelal tussen 0,65 en 0,75 gesteld. Dit betekent dat er voor uit-

-ocr page 634-

wendige omstandigheden heel weinig ruimte overblijft en dat deze voor het
voergedeelte nog weer kleiner is.

Dat men bij de melkvetgehalte-beïnvloeding in de eerste plaats gedacht
heeft aan de invloed van het voedervet ligt geheel voor de hand. Onder
anderen is door de onderzoekers uit Hoorn aangetoond dat bij bepaalde
oinstandigheden soinmige vethoudende produkten de melkvethoeveelheid
(vooral via het melkvetgehalte) beïnvloedden. Andere onderzoekers von-
den voor andere produkten een tegengestelde werking. Bij deze proeven
bleek dat het melkvetgehalte des te gemakkelijker te beïnvloeden was,
naarmate de erfelijke aanleg voor inelkvetvorming geringer was óf er be-
paalde tekortkomingen waren die het bereiken van de erfelijke aanleg on-
mogelijk maakten.

De tegenstrijdige ervaringen konden pas worden verduidelijkt toen men
de vetten ging vergelijken die bij de proeven waren gebruikt: vaste óf
vloeibare vetten ofwel verzadigde en onverzadigde vetzuren. Voederproeven
genomen met vloeibare vetten hebben meestal een daling van het melkvet-
gehalte te zien gegeven. Des te beter het ruwvoer des te geringer het effekt.
Vaste vetten daarentegen geven — vooral bij minder goed ruwvoer —
een melkvetstijging te zien. Volgens een veronderstelling van Becker
hebben koeien met een aanleg voor hoog vet een dermate snelle melkvet-
vorming dat deze vaste voedervetten echter nauwelijks nog een aanvulling
meer kimnen betekenen. Verder is gebleken dat slechts van de lagere ver-
zadigde vetzuren (tot caprylzuur") nog enige vetgehalteverhoging in de
melk mag worden verwacht en slechts dan wanneer het ruwecelstofgehalte
van het rantsoen laag is, is dat het geval.

Veel belangrijker dan het voedervet zijn de koolhydraten voor de melkvet-
vorming. Vooral de ruwe celstof moet met name worden genoemd.
Powell vond een verband tussen de ruwecelstofopname en -samenstelling
enerzijds en het melkvetgehalte anderzijds; de oorzaak werd — terecht
naar later bleek — in de pens gezocht. De laatste jaren is gebleken dat
deze kwestie nog gecompliceerder was. Bij de voortschrijdende mechanisatie
en motorisatie bij de luzernchooiwinning in Amerika ging men, om rede-
nen waarop hier niet verder zal worden ingegaan, het hooi malen en daar-
na persen. Hierbij bleef naar men mag aannemen het ruwecelstofgehalte
en de -samenstelling gelijk, alleen de structuur of textuur veranderde: het
melkvetgehalte daalde drastisch. Oudere Zwitserse onderzoekingen hadden
hetzelfde effekt jaren geleden reeds aangetoond.

Verder onderzoek in Amerika heeft aangetoond dat men met kortgehak-
seld luzernehooi dit vetdrukkend effekt niet kreeg. In hoeverre de eisen
voor dit hakselen van luzerne ook geldigheid hebben voor ons veel fijner
grashooi staat nog niet vast. Verondersteld mag worden dat men hierbij
minder fijn moet hakselen.

Ruwecelstof werkt gunstig op het melkvetgehalte, men mag echter ook
weer niet te ver gaan, omdat men dan een melkproduktie- en ook rnelkvet-
produktieverlaging gaat waarnemen. B o c s o r en medewerkers, alsmede
ook Duitse onderzoekers menen dat voor melkvee het gunstigst ruwecelstof-
traject ligt tussen 18 en 22% van de droge stof. Ons inziens zal men bij
een dergelijke norm echter ook nog nadere aanduidingen behoeven over de
samenstelling van de ruwecelstof. Geeft men behalve veel ruwecelstof ook
veel eiwit dan gaat het vetgehalte nog iets stijgen. Vast staat echter wel
dat veel krachtvoer -- waarin per definitie weinig ruwecelstof voorkomt —

-ocr page 635-

het melkvetgehalte drukt, tenzij er een compensatie is door het aanwezige
\\et. Een langdurige ondervoeding aan eiwit drukt het melkvetgehalte
eveneens.

Van de overige koolhydraten drukt zetmeel duidelijk het vetgehalte, maar
niet elke zetmeelsoort of -kwaliteit doet dit even sterk. Kleine giften suikers
bewerkstelligen volgens Russische en naderhand ook Duitse onderzoekers
een iets hoger vetgehalte; worden de giften iets groter dan stijgt het vet-
gehalte niet verder, de melkhoeveelheid gaat dan sterker dalen dan het
vetgehalte is gestegen waardoor de melkvetproduktie dus terugloopt. Geeft
men nog meer suikers dan gaat het vetgehalte weer dalen. Zowel bij zet-
meel- als suikeroverschotten kunnen ziekteverschijnselen optreden, die hier
buiten beschouwing gelaten worden.

Voor dit gedrag van de koolhydratenfraktie uit het voer heeft men reeds
zeer aanvaardbare verklaringen kunnen geven. Deze liggen alle in de ge-
heimzinnige pensactiviteit. Het zou ons te ver voeren daarop nader in te
gaan. In diezelfde pensactiviteit vindt men ook de verklaring voor de gun-
stige werking, die kuilvoer kan uitoefenen op het melkvetgehalte als dit
kuilvoer aan bepaalde eisen voldoet en als aan de rest van het rantsoen
tekortkomingen kleven. Een zeer duidelijk effekt vond Orth: 10 ä 12 uur
na kuilvoertoediening was het melkvetgehalte duidelijk verhoogd. Dit wordt
toegeschreven aan de vluchtige vetzuren bij het kuilproces ontstaan. Ons
inziens kan daarbij ook nog de ruwecelstof uit het kuilvoer van enig belang
zijn geweest.

()ok de ballast of onverteerbare organische stof is van belang. Er kunnen
bij een tekort aan ballast in de dikke darm en vooral endeldarm storingen
optreden, die aanleiding geven tot diarree. Deze grijpt steeds erg in en
leidt dan bij de half zieke dieren tot een duidelijke vetgehaltedaling in de
melk. Wellicht ligt ook daar een deel van de verklaring van de vetgehalte-
daling door veel krachtvoer of op intensief bemeste weiden in bepaalde
tijden van het jaar.

Wat de mineralen betreft zijn er aanwijzingen dat een tekort aan Mg een
vetdepressie veroorzaakt; ook van enkele sixirenclementen zijn er derge-
lijke aanwijzingen. Opgemerkt moet worden dat hierbij uitgegaan werd
van klinisch gezonde dieren.

Waar men de juiste verklaring moet zoeken voor het zeer tyjjische effekt
van cacaoprodukten: sterke verhoging van het melkvetgehalte bij een
sterke daling van de melkhoeveelheid, is nog niet bekend al wordt de oor-
zaak toegeschreven aan de aanwezige theobromine en
Coffeine.
Behalve het melkvetgehalte is ook de melkvetsamenstelling van belang. Vast
staat wel dat het soort en de hoeveelheid voedervet invloed heeft op deze
samenstelling. Vooral de melkvetconsistentie heeft de belangstelling van
de onderzoekers gehad (Brouwer, Jarl, Frens, Becker, Orth,
Shaw e.a.). Des te meer melkvet uit koolhydraten is gevormd, des te
harder is het vet in het algemeen. Des te meer onverzadigde vetzuren de
voedervetten bevatten, des te zachter wordt het melkvet. Oliezuur en in
iets mindere mate linolzuur hebben daarbij steeds de meeste aandacht. Het
is echter zeer wel mogelijk dat ook andere onverzadigde vetzuren mede
een rol spelen. H ansson gaf reeds in 1930 een indeling van de kracht-
voeders naar de beïnvloeding van de melkvetconsistentie; voor een deel is
deze een gevolg van de vethoeveelheid en -kwaliteit, voor een ander deel
van de aanwezige koolhydraten.

-ocr page 636-

Aangenomen mag worden — door radioactief gemaakte C atomen is dit
aangetoond — dat de onverzadigde vetzuren als zodanig direct in de melk
overgaan; de rest van het melkvet wordt dan hoofdzakelijk langs de nor-
male microbiologische weg gevormd: via azijnzuur enz., dan wel uit deze
lagere vetzuren als deze als zodanig worden toegediend: sommige koek-
soorten en kuilvoer. Tussen de voedingsvettenovergang en de eigen syn-
these bestaat een bepaalde verhouding. Bij een lage vetproduktie — eind
van de laktatieperiode — zullen de voedingsvetten een grotere invloed op
de consistentie hebben dan bij een hoge dagelijkse vetproduktie. Behalve
door de aanwezige onverzadigde vetzuren in het herfstgras zal de zachte
consistentie van het melkvet in het najaar dus mede worden veroorzaakt
door de lage melkvetopbrengst per dag tengevolge van het stadium in de
laktatieperiode.

Kuilvoer doet in het algemeen de vetconsistentie harder worden dan het
verse materiaal waaruit het is bereid. In vergelijking met hooi werkt kuil-
gras een zachtere consistentie in de hand. Kunstmatig gedroogd gras staat
wat dit betreft in tussen het verse en het gekuilde produkt. Bij het kuil-
voer kan men echter tevens waarnemen dat de verhouding tussen de ge-
vormde vetzuren in het kuilprodukt mede van invloed is, al is zij niet
groot.

Melkeiwit.

De gemiddelde melkeiwitsamenstelling is zeer wel bekend. De belangrijkste
componenten zijn dc eiwitten
caseïne, albumine en globuline. Verder vin-
den we nog een zeer kleine hoeveelheid andere stikstofhoudende stoffen,
waartoe onder meer ureum behoort. Over de mogelijkheden de melkeiwit-
samenstelling te beïnvloeden is nog heel weinig bekend. Groot zullen deze
mogelijkheden echter niet zijn. Hier plaatst zich wederom het ingewikkelde
voormagencomplex tussen het voeder- en het melkeiwit. Dank zij de
samengestelde maag is de herkauwer in staat zelfs zeer eenvoudige stikstof-
verbindingen zoals ureum en ammoniumzouten tot zeer hoogwaardige ei-
witten om te bouwen. In Rusland meent men aanwijzingen te hebben ge-
vonden dat door bieten- en/of katoenzaadproduktentoediening de gehalten
aan de aminozuren arginine, lysine en tyrosine in het melkeiwit gaan
stijgen. Voor andere voedermiddelen heeft men een dergelijke invloed nog
niet kunnen vinden. De Russische onderzoekers laten zich niet uit over
een mogelijke verklaring; verder geven zij ook niet aan welke verschuivin-
gen er tussen de drie hoofdeiwitten zijn opgetreden. Aan een invloed van
de stikstofhoudende bestanddelen in de twee genoemde zeer sterk verschil-
lende voedermiddelen kan men niet geloven. Op dit terrein is nader onder-
zoek zeker gewenst, al valt niet te verwachten dat er voor de praktijk
direct bruikbare aanwijzingen uit zullen worden verkregen. Hierbij zij nog
opgemerkt dat katoenzaadkoeken volgens Russische ervaringen het melk-
eiwitgehalte wat drukken, dit doet het schroot niet (M i r o n o v a).
Wanneer er — zoals nog nader zal worden aangegeven — verhogingen in
het melkeiwitgehalte worden verkregen, wordt door sommige onder-
zoekers vermeld dat het soms vooral de niet-eiwitfraktie betreft (Orth),
terwijl anderen van mening zijn dat de veranderingen steeds de werkelijke
eiwitten betreffen (W ai te). Zo vond Rook dat een hoger gehalte aan
totaal-stikstof bijna geheel was terug te vinden in de drie genoemde ei-
witten; het caseïnegehalte werd het meest beïnvloed, voor de albumine was

-ocr page 637-

het al minder duidelijk, terwijl er in het globulinegehalte nauwelijks of geen
veranderingen ojjtraden. Andere onderzoekers vinden de wijzigingen meer
gelijkmatig over de drie eiwitten verdeeld. Een mogelijke oorzaak van deze
verschillende waarnemingen ligt misschien in de gebruikte voedermiddelen:
ruwvoer tegenover krachtvoer; suikerhoudend ruwvoer tegenover ruwecel-
stofrijker ruwvoer enzovoorts. Ook hier is nader onderzoek zeker gewenst.
\\\'erder zal de melkeiwitsamenstelling nagenoeg buiten beschouwing wor-
den gelaten. Er zij nog op gewezen dat in het vervolg onder het melkeiwit
alle stikstofhoudende bestanddelen zullen worden verstaan.
Ten aanzien van het
melkeiwitgehalte is er meer bekend. Alle onderzoekers
komen tot de conclusie dat de invloed van de erfelijkheid bij dit gehalte
groter is dan bij het vetgehalte (Brouwer, S c h ü r c h, Politiek en
vele anderen). Verder vindt men mede daardoor geringere dagelijkse
schommelingen. Wanneer er hierna over de eiwit-gehaltebeïnvloeding wordt
gesproken moet men wel bedenken dat het gaat om geringe, maar wel
significante variaties.

Op het gebied van het eiwitgehalte in de melk en de daarop van invloed
zijnde uitwendige faktoren zijn de laatste jaren vele onderzoekingen ge-
daan. In ons land is het werk van Politiek van sterk stimulerende in-
vloed geweest. Uit alle onderzoekingen is wel gebleken dat de voedings-
invloed wel zeer klein is, doch niettemin bestaat.

Een eerste praktijkaanwijzing is wel dat het melkeiwitgehalte in de zomer
iets hoger is dan in de winter (hierbij zijn alle andere faktoren zoals lak-
tatiestadium enz. uitgeschakeld). Behalve aan de voeding moet ook worden
gedacht aan de invloed van licht, temperatuur, beweging enz. Een tweede
aanwijzing is dat de schommelingen in de winter — met grotere variaties
in de rantsoenen — groter zijn. De derde ervaring is dat bij de overgang
\\an stal naar weide een duidelijke — meestal zeer tijdelijke — sprong in
het melkeiwitgehalte voorkomt. Dat deze verhoging geringer wordt — zelfs
kan verdwijnen — wanneer er in de laatste stalweken zeer royaal wordt
gevoederd, is wel een duidelijk bewijs van de voedingsinvloed. Genoemde
stijging is ook kleiner wanneer het gras op stal wordt gevoederd. Als ver-
klaring voor dit graseffekt wordt wel een hormonale werking van het gras
en bij weidegang ook een lichtinvloed aangehaald. W a i t e denkt daar-
naast aan de suikerachtige stoffen die op de pensflora een stooteffekt zou-
den veroorzaken. Het verschil tussen de grasopname in de stal resp. in de
weide zou o.i. ook wel eens kunnen liggen aan de selectieve voeropname bij
de weidegang: het toppen. Dat dit graseffekt weer verdwijnt wijst er wel
op dat de overgang zeer belangrijk is. Snijhaver blijkt een soortgelijk effekt
te hebben; hoe het met de andere voorjaarsgroen voeders is gesteld is nog
onbekend.

Het verschil tussen het zomer- en winterniveau van het melkeiwit kan men
van twee kanten beschouwen. Er kan worden gedacht aan een onjuiste
voedering in de winter waardoor feitelijk een te laag eiwitgehalte wordt
waargenomen, maar ook aan een extra royale of stimulerende voedering
in de zomer, waardoor het eiwitgehalte extra hoog is. Wanneer men de
zomer- en winterrantsoenen vergelijkt mag dit zeker niet alleen op basis
van droge stof, zetrneelwaarde en eiwit.

Over de veranderingen bij het opstallen in de herfst lopen de meningen
sterk uiteen. Zeer waarschijnlijk hangen deze af van de voeding op de
weide en van de rantsoenen in de eerste stalweken.

-ocr page 638-

Bij de beïnvloeding van het melkeiwitgehalte gaan de gedachten in de
eerste plaats uit naar het niveau van de eiwittoediening. S t e e n s b e r g,
W a i t e en vele anderen wijten de daling van het melkeiwitgehalte in de
winter aan een langdurig eiwittekort in het rantsoen. Zij wijzen er echter
tevens op dat het zetmeelwaardeniveau belangrijker is. Orth, Kau f-
m a n n en medewerkers hebben de laatste jaren vooral onderzoekingen ge-
daan naar de invloed van eiwitoverschotten. Bij een nauwe eiwit/zetnieel-
waardeverhouding — verkregen door zeer veel eiwit in het rantsoen op te
nemen — ziet men het melkeiwitgehalte stijgen ten opzichte van een rant-
soen met evenveel zetmeelwaarde, doch met minder — maar nog ruim
voldoende — eiwit. L o g a n en medewerkers komen in Canada tot een
soortgelijke conclusie. Orth veronderstelt dat mede uit het hoge eiwit-
gehalte in het weidegras het bovengenoemde zomerniveau is te verklaren,
er zijn echter nog meer oorzaken.

Algemeen wordt aan de zetmeelwaarde een betrekkelijk sterke invloed toe-
geschreven. Vooral Britse onderzoekers hebben op dit terrein gewerkt. De
reden daarvan is dat de consumptiemelk in Groot Britannië minimaal 8,5%
vetvrije droge stof moet bevatten. Aangezien binnen de vetvrije droge
stoffraktie het eiwitgehalte het meest is te beïnvloeden heeft het onderzoek
zich speciaal op het eiwit gericht. Rook vond bij extra hoge zetmeel-
waardegiften een hoger vetvrije droge stofgehalte wat bijna geheel door
het melkeiwit werd veroorzaakt. Het melkvetgehalte daalde iets, maar
door de grotere melkhoeveelheid was de veto])brengst toch nog iets ver-
groot. Ging men de zetmeelwaarde laten zakken dan was het effekt in de
andere richting en sterker. Dit is toe te schrijven aan de wet van de vermin-
derende meeropbrengsten. Naderhand is men zich ook aan het Institut für
Milchwirtschaft te Kiel voor deze zetmeelwaardeinvloed gaan interesseren
(O r t h, K a u f m a n n e.a.).

De laatste jaren is het steeds duidelijker geworden dat ook de soort kool-
hydraten een rol speelt. Zo vond N o r d f e 1 d t dat een hoog ruwecelstof-
gehalte het melkeiwitgehalte drukt. Geeft men daarbij extra veel eiwit dan
stijgt het melkeiwitgehalte weer. Bij de overige koolhydraten ziet men dit
effekt van extra eiwit niet. Men kan echter met het eiwit niet te ver gaan
want dan zijn er allerlei gezondheidsstoringen mogelijk. De Kielse onder-
zoekers zijn tot de conclusie gekomen dat de eiwit/zetmeelwaardeverhou-
ding niet nauwer mag worden dan 1 op 4,8 ä 4,5. Gaat men verder — bij
zeer geil gras het geval — dan kunnen moeilijkheden optreden. Gezien de
ervaring met weidegras menen we wel te moeten stellen dat men de ge-
noemde verhouding niet te absoluut moet beschouwen.
Suikers werken\'gunstig op het melkeiwitgehalte, ook daarbij kan weer niet
te ver worden gegaan in verband met het melkvet en de diergezondheid.
Uit een groot aantal proeven is gebleken dat bieten — met relatief veel
suikerachtige stoffen — een melkeiwitverliogende werking hebben
(Becker).

Zetmeel neemt een tussenpositie in; het is zwak positief ten aanzien van de
melkeiwitvorming.

Uit de omzettingen die er in de pens plaats vinden is een en ander wel
plausibel te maken, e.xacte bewijzen zijn echter nog niet steeds aanwezig
(Orth, Kaufmann).

.Aan het lage ruwecelstofgehalte in het gras en het hoge percentage licht
verteerbare koolhydraten, waaronder suikerachtige stoffen, is wellicht

-ocr page 639-

wederom een deel van de eiwitverhogende werking van jong gras toe te
schrijven. Geeft men in de wei hooi of stro dan verdwijnt het graseffekt.
P e a r c e vond bij eeneiige tweelingen dat de hooikwaliteit invloed uit-
oefende: des te beter het hooi, des te hoger het melkeiwitgehalte. Misschien
ligt de oorzaak in het ruwecelstof en/of suikergehalte; de hoeveelheden
drogestof, zetmeelwaarde en eiwit waren gelijk gemaakt.
D ij k s t r a en ook K i n g vonden dat de vorm waarin het ruwvoer wordt
verstrekt eveneens van belang is. Met hooi werd een hoger eiwitgehalte ge-
vonden dan met hooi èn kuilvoer en dit verschil nam toe naarmate het
kuilvoerpercentage hoger werd. Het betrof hier vochtig kuilgras. C a s 11 e
nam waar dat kunstmatig gedroogd gras gunstiger was dan hooi en dat
graskuil meer krachtvoeraanvulling vergde dan hooi om eenzelfde melk-
eiwitgehalte te kunnen behouden. C a m p 1 i n g en Holmes, die voor-
jaars- en najaarsgedroogd gras vergeleken constateerden dat het eerste
produkt gunstiger op het melkeiwitgehalte werkte. Verklaringen worden
nergens gegeven.

Ook uit praktijkgegevens kan men waardevolle inzichten verkrijgen, dit
blijkt onder meer uit het proefschrift van Politiek. L a n k a m p vond
in Oost-Friesland dat op het kleigrasland een hoger melkeiwitgehalte ver-
kregen kan worden dan op de geestgronden. Kiermeier vond in het
zuiden van Duitsland eveneens een invloed van de grond: naarmate de
grondsoort lichter was, daalde het melkeiwitgehalte. De geconserveerde
graslandprodukten behielden dit effekt. De oorzaak is nog onbekend, nader
onderzoek is zeer gewenst.

De meeste onderzoekers voelen zich meer tot het winterseizoen aange-
trokken omdat men dan de omstandigheden veel beter kan beheersen wat
voor dergelijke proeven zeer belangrijk is.

R a d a e V a vond dat maiskuil — bij voldoende eiwit en zetmeelwaarde
in het totale rantsoen — het melkeiwitgehalte drukte. Lijnzaadprodukten
bleken iets ongunstiger te werken dan zonnebloemzaadprodukten. Na toe-
diening van een aantal koolsoorten werd e\\ eneens cen daling van het
melkeiwitgehalte verkregen. D ij k s t r a vond een geringe eiwitdaling na
de toediening van dierlijk vet.

Vatten we deze beschouwingen over het melkeiwitgehalte samen dan kan
worden geconstateerd dat extra eiwit wel zwak ])ositief werkt, maar dat
deze toevoeging niet economisch zal zijn tenzij het graseiwit betreft. Bij de
hooi- en kuilvoerwinning dient ook terwille van het melkeiwit gestreefd
te worden naar een laag ruwecelstofgehalte. \\\'erder kan een ruime gift
bieten in de winter worden aanbevolen, waarschijnlijk geldt dit ook voor
pulp. Te ver kan echter niet worden gegaan omdat men dan meer aan
melkvet verliest dan men aan melkeiwit wint. Naast slecht ruwvoer moet
verder zeker ruim voldoende eiwit worden versterkt. Het effekt van ge-
melasseerde krachtvoeders dient nog nader bestudeerd te worden.

Melksuiker.

Zoals reeds naar voren is gebracht is het melksuikergehalte bijna niet door
de uitwendige omstandigheden te beïnvloeden (Politiek en anderen).
Bij voedertekorten is de invloed echter wel merkbaar: het melksuiker-
gehalte gaat dalen. Bij een normale voeding schijnt het maximum lactose-
gehalte dus steeds te worden bereikt.

-ocr page 640-

Overige melkbestanddelen.

De melkmineralen en de melkvitarnines worden hier onbesproken gelaten,
hoewel ook deze voor de mens, en wel speciaal het jonge kind van zeer grote
betekenis zijn. De invloed van de voeding is ook hierbij gering.

Andere eigenschappen.

Ook de zeer belangrijke organoleptische aspecten zoals smaak, geur enz.
zullen buiten beschouwing blijven. Voeren na het meiken èn een goede
stalventilatie zijn nog steeds de beste adviezen.

Samenvatting.

In het voorgaande is aangegeven dat de drie maatstaven droge stof, zetmeel-
waarde
en eiuuit meer achtergrond bezitten dan uit de normenboekjes blijkt.
Via de voeding kan de melkgift extra worden gestimuleerd en het vet- en
in mindere mate het eiwitgehalte, alsmede de vetsamenstelling worden ge-
wijzigd. In het algemeen zal uit economische overwegingen en vaak ook om
gezondheidsredenen — die verder buiten beschouwing zijn gelaten — het
afwijken van de nonnen vooralsnog geen aanbeveling verdienen. Bovendien
wordt het vetgehalte wel eens tegengesteld beïnvloed aan het eiwitgehalte.
Voor de praktische veevoeding is de studie van de
penswerking van enorme
betekenis zowel t.a.v. het melkvet en het melkeiwit als voor de economie
van de melkproduktie.

Bij het officieel aanvaarden van mijn taak als hoogleraar in de veevoeding
zij het mij vergund mijn eerbiedige dank uit de spreken jegens H. M. de
Koningin, die het voorstel van Z.E. de Minister van Landbouw en Visserij
heeft willen bekrachtigen.

Mijne Heren Leden van het Bestuur van de Landbouwhogeschool,

De verheffing van het Lectoraat voor de Veevoeding tot een gewone Leer-
stoel voor die wetenschap heeft de gehele Nederlandse veevoedings- en vee-
teeltwereld bijzonder aangenaam getroffen. Daarin wordt een erkenning ge-
zien van de grote betekenis, die de veevoeding op het landbouwbedrijf, maar
ook bij de industrie is gaan innemen. Bovendien wordt daannede aan-
gegeven dat dc periode van de empirie voorbij is en dat de tijd van de
wetenschappelijke fundering is aangebroken.

Dat U mij op voorstel van de Senaat van de Landbouwhogeschool hebt
voorgedragen om als eerste deze nieuwe leerstoel te bezetten, is door mij
aangevoeld als een blijk van waardering voor het werk dat ik tot heden voor
onze Landbouwhogeschool en haar studenten, maar ook daarbuiten, heb
verricht. De nieuwe opdracht brengt vergroting van de verplichtingen met
zich mede. Ik hoop aan de gestelde verwachtingen te kunnen beantwoor-
den en zal al mijn krachten inspannen deze leerstoel tot ontwikkeling en zo
mogelijk tot bloei te brengen.

In de nabije toekomst zal er meer gelegenheid komen tot onderzoek op het
brede terrein van de veevoeding. De wetenschap dat Uw college de spoedige
bouw van een laboratorium met proefstallen sterk steimt verlicht uiteraard
de wachttijd, maar toch wil ik de hoop uitspreken dat Uw bemoeiingen in
Den Haag spoedig tot een zichtbaar succes in Wageningen mogen leiden zo-
dat er met de bouw kan worden begonnen. Moge het bij de betreffende in-
stanties duidelijk zijn dat hier van niets tot iets moet worden gekomen ter-

-ocr page 641-

wille van de opleiding van de studenten èn terwille van het meer fundamen-
tele onderzoek in dit gedeelte van de Landbouwwetenschap.

Dames en Heren Hoogleraren,

Reeds een zevental jaren heb ik het grote voorrecht gehad met U te mogen
samenwerken bij de opleiding van de studenten. Daardoor heb ik reeds
velen Uwer leren kennen. Ik spreek de hoop uit dat de reeds gelegde kontak-
ten verstevigd zullen worden en dat nieuwe zullen ontstaan. Door de ge-
negenheid die ik voor mijn eigen Hogeschool gevoel hoop ik een goed lid
van de Senaat te worden. De wijze waarop Uw college mij is tegemoet ge-
treden heeft mij bijzonder getroffen en wettigt de beste vervi\'achtingen.

Hooggeleerde Brouwer,

Hoewel er gelukkig nog meer van mijn leermeesters in leven zijn, zal nie-
mand van hen het mij euvel duiden dat ik mij apart tot U wend. Ik be-
-schouw het als een zeer groot voorrecht U als mijn leermeester te hebben
gehad. Bij mijn eerste contacten met buitenlandse veevoedingsdeskundigen
was het noemen van Uw naam als mijn leemieester reeds voldoende om
direct als gelijke te worden opgenomen.

Uw fabelachtige kennis, niet te overtreffen werkijver en accuratesse, be-
nevens een buitengewone gave van doceren hebben al Uw leerlingen steeds
weer getroffen. In feite ben ik Uw collega geworden, maar U zult wel willen
beseffen dat ik U vóór alles als mijn leermeester zal blijven beschouwen.
Ons beider afkomst leidt er toe dat we beter in zwijgzaamheid dan in woor-
den een waardering en genegenheid kunnen laten blijken. Dat ik toch enige
woorden heb geuit mag wel als het beste bewijs gelden van mijn gevoelens
jegens U.

Hooggeleerde Klomp en Stegenga, Zeergeleerde Politiek,

Met U zie ik met verlangen uit naar het moment waaroyj we ons gemeen-
schappelijk gebouwencomplex kunnen betrekken. Ik beschouw het als een
groot voorrecht straks met U te mogen samenwonen en -werken. De reeds
aanwezige banden geven de zekerheid dat het tussen déze vier waarachtig
wel zal gaan.

Dames en Heren Studenten,

Waarschijnlijk is voor U het belangrijkste antwoord op de vraag: Wat gaat
er voor óns veranderen? Laat ik U dadelijk geruststellen: helaas voorlopig
niets. In de nabije toekomst hoop ik echter een praktikum te kunnen in-
stellen, waardoor U reeds in Uw studietijd wat ervaring kunt opdoen.
Toen ik ruim zeven jaar geleden met de college\'s begon gingen de meeste
afgestudeerden naar het landbouwonderwijs en de rijksvoorlichtingsdiensten.
Door allerlei omstandigheden — voor een groot deel buiten de sfeer van de
Landbouwhogeschool gelegen — zijn er in dat opzicht grote veranderingen
opgetreden. Momenteel oefent de veevoederindustrie een zeer grote zuig-
kracht uit, zo sterk dat de rijksvoorlichting en ook het rijks- of TNO-
onderzoek daarvan thans de dupe worden, terwijl er eveneens een schrijnend
tekort is aan leerkrachten voor het landbouwonderwijs.
Bij het tot standkomen van de Euromarkt en de erkenning van diploma\'s
zal er voor de studierichting veeteelt - veevoeding nog wel eens een extra

-ocr page 642-

zuigkracht kunnen ontstaan; immers de dierhjke produktie is in West-
Europa uitermate belangrijk en daarbij speelt Nederland een zeer grote rol.
Kortom er is voor de studierichting veeteelt - veevoeding wel degelijk pers-
pectief, al zij direct gesteld dat ook deze richting conjunctuurgevoelig is.
Studenten met ambitie voor de veehouderij blijven echter steeds van harte
welkom.

In het verleden heb ik laten blijken een intensief kontakt met mijn studenten
op prijs te stellen. Mijnerzijds is daarin thans geen verandering gekomen.

Hooggeachte, hoogbejaarde Ouders,

Dat U deze voor U wel onvergetelijke dag nog hebt mogen beleven, zij het
niet meer in de gezondheid die U en wij zo gaarne hadden gezien, stemt mij
tot grote vreugde en biedt mij de kans U mijn grote dank uit te spreken
voor alles wat U voor mij hebt gedaan. Het was voor U destijds een teleur-
stelling dat ik de familieiaoerderij verliet, moge deze dag dit enigszins goed
maken.

Ik heb gezegd.

BELANGRIJKSTE GERA.ADPLEEGDE LITERATUUR,
VERSCHENEN NA 1955

Balch, C. C.: /. Dairy Res., 28, 5, (1961).
Becker, M.: Landw. Forschungen, Sonderheft 14, (1960).
Brouwer, E.: Voeding, 17, 163, (1956).
Bu rt, A. W. A.: ƒ. Dairy Res., 24, 283, (1957).

Dairy Sc. Abstr., 19, 437, (1957).
Campling, R. C.: J. Dairy Res., 27, 19, (1960).
Castle, M. E.: J. Dairy Res., 25, 365, (1958).
J. Dairy Res.,
26, 1, (1959).
J. Dairy Res.,
27, 419, (1960).
J. Dairy Res.,
28, 67, (1961).
Com berg, G.: Ztschr. Tierz. u. Ziichtungsbiol, 71, 164, (1958).

Arch. Tierz., 2, 317, (1959).
Crasemann, E.: Schw. Lnndw. Monatshefte, 39, 342, (1961).
Dijkstra, N. D.: Versl. Landb. Onderz., 65, 14, (1959).

Versl. Landb. Onderz., 65, 15, (1959).
Edwards, R. A.: Journ. of Dairy Res., 25, 9, (1958).
Frens, A. M.: Landb. Tds., 71, 111, (1959).
Hill, H.: Dtsch. tierärztl. Wschr., 64, 49, (1957).
Holmes, W.: J. Dairy Res., 23, 1, (1956).
J. Dairy Res.,
24, 1, (1957).
J. Dairy Res.,
27, 191, (1960).
Huffman, C. F.: Futter und Fütterung, 11, 41, (1960).
Isaachsen, H.: Acta agr. scand., 6, 3, (1956).

Kaufmann, W.: Kieler Milchw. Forschungsber., 12, H. 6, (1960).

Kieler Milchw. Forschungsber., 13, H. 1-3, (1961).
Kiermeier, F.: Züchtungskunde, 32, 500, (I960).

Ztschr. f. Tierphysiologie, Tierernährung und Futtermittelkunde, 15, 332, (1960).
Münch. Med. Wschr.,
102, 50, (I960).
Lank amp, H.: Ztschr. Tierz.- u. ZüchtungsbioL, 73, 60, (1959).
Logan, V. S.: Can. J. Anim. Sc., 39, 226, (1959).
Marckmann, E.: Ztschr. Tierz.- und ZüchtungsbioL, 68, 1, (1956).
M i ron o va, Z. A.: Dairy Sc. Abstr., 21, 16, (1959).

Nordfeldt, S.: Kungl. Lantbr. Hogs. Husdjursförsök Medd, No. 70, (1959).
O r t h, A.: Kieler Milchw. Forschungsber., 8, 569, (1956).
Kieler Milchw. Forschungsber.,
9, 241, (1957).

-ocr page 643-

Kieler Milchw. Forschungsber., 9, 253, (1957).
Kieler Milchw. Forschungsber.,
9, 385, (1957).
Kieler Milchw. Forschungsber.,
10, 471, (1958).
Milchwissenschaft,
14, 103, (1959).
Landw. Forschungen,
12, 149, (1959).
Kieler Milchw. Forschungsber.,
11, 297, (1959).
Dtsch. Molkerei Zeitung,
80, 573, (1959).
Futter und Fütterung, 11, 43, (1960).
Futter und Fütterung,
12, 49, (1961).
Züchtungskunde,
33, 332, (1961).
Pearce, G. R.: J. Agr. Victoria, 57, 777, (1959).
Politiek, R. D.: Proefschrift Wageningen (1957).
Rook, J. .A.. F.: /.
Dairy Res., 27, 427, (1960).

Brit. J. Nutr., 15, 109, (1961).
Schoubroek, F. X. van: Ned. Melk- en Zuiveltijdschr., 12, 12, (1958).
Sorin, A. M.: Dairy Sc. Abstr., 18, 933, (1956).
S te i n, J. F.: Dairy Sc. Abstr., 19, 709, (1957).
Wai te, R.: ƒ. Dairy Res., 23, 65, (1956).

J. Dairy Res., 26, 173, (1959).
Verder:

Verslagen van de Vereniging tot Exploitatie ener Proefzuivclbocrderij te Hoorn (tot
1957) en daarna Verslagen van het Instituut voor Vecvoedingsonderzock „Hoorn"
cn van de Vereniging tot Exploitatie van het VecvocdingsprcH-fbcdrijf „Hoorn".
Verslagen van de Internationale Graslandcongrcssen.
Verslagen van de Internationale Veeteeltcongrcssen.
Verslagen van de Internationale Zuivelcongressen.

Groei van mestvee.

De bekende (Engelse) Milk Marketing Board laat dc nakomclingengroei nagaan van
ren drietal Lincoln-Red-Shorthorn-stieren, teneinde vergelijkingen te trekken. Men
acht minstens 50 nakomelingen per stier nodig. Men kan de pro<\'f nemen op be-
drijven, waarvan tenminste van twee en liever van alle drie stieren nakomelingen
aanwezig zijn. Alle dieren zijn in het voorjaar van 1961 geboren.
Men wil driemaal wegen voordat de dieren tenslote afgcmcst worden. Dit lijkt iets
op onze 100-kalvercn proef, maar dc Lincoln Reds worden alle gewogen!
(Zit er iets in voor enkele M.R.IJ.-stieren?)

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 47, (1962).

Vissmaak van eieren.

De hoeveelheid vismeel in het voeder speelt geen rol bij het optreden van cen vis-
smaak van eieren. Wel cen smaakje geven sommige desinfectie-middelen en grote
hoeveelheden puf. De belangrijkste oorzaak heeft niets met de voeding te maken,
maar met een aandoening van dc eileider.

Pluimveepers, XVII, 80, (1962).

Spastische parese, een erfelijk gebrek?

Stamboomstudie door de heer W. R. P r i t c h a r d en medewerkers aan het Florida-
Agricultural Experimental Station hebben het waarschijnlijk gemaakt dat spastische
parese veroorzaakt wordt door een recessief gen met onvolledige pcnctrentie.
Het is echter ook nog mogelijk dat er meer genen bij betrokken zijn.

Mod. Vet. Pract., 42, 25, (1961).

-ocr page 644-

KLINISCHE LESSEN

Wat kunnen ons abnormale geluiden bij de adem-
haling leren?

Abnormal sounds during respiration.
door J. A. BEIJERSi)

Bij het opruimen van mijn aantel^eningen vond ik o.m. een aantal ge-
gevens, die mij kunnen helpen bij het schrijven van deze klinische les.
En al gaan dan mijn klinische ervaringen niet meer tot de dag van heden,
door mijn aftreden in 1956, de daarvóór opgedane kunnen waarschijnlijk
de practici op enigerlei wijze van nut zijn bij de diagnostiek. Mijn notities
hebben betrekking op de jaren 1939-1956. Enkele zal ik uit mijn her-
innering vertellen uit de jaren, dat ik medewerker was van Prof. VVcster
en deze gaan terug tot 1912.

Ik heb hier het oog op de abnormale geruisen, die men vaak reeds waar-
neemt, staande naast de patiënt, bij de normale ademhaling, een ander
maal eerst na inspanning, dus bij geforceerde respiratie (cornage bv.).
Ze zijn meestal inspiratorisch; exspiratorische zijn veel zeldzamer. Alleen op
het gehoor afgaande kan men in de regel al wel uitmaken of de oorzaak
in de neus dan wel dieper in de respiratietractus zit. Ze zijn het gevolg van
een vernauwing en daarom duidt men ze aan met stenosegeruisen. Het is
echter niet mogelijk alleen op grond van de aard van het geruis de stenose
te lokaliseren in de larynx, trachea of de bronchiën.

Een stenosegeruis, dat wij bij de inademing ten gevolge van een vernau-
wing van de neus waarnemen, is een meer snuivend geruis; bij stenose van
larynx of trachea horen we een geluid van hoger toon (fluitend, zagend).
Wordt er een druk op die luchtwegen uitgeoefend, bv. door een tumor of
een abces, dan ontstaat een snurkend geluid, maar ook bij tumoren in de
faryn.x kunnen we dit waarnemen. Soms hoorde ik een fladderend geluid,
enigszins te vergelijken met dat van een wapperende vlag. Dit bleek bij
laryngoscopisch onderzoek het gevolg te zijn van een zich heen en weer
bewegende membraan in de keel. Ik kom daarop bij cornage nog terug.

Snuivende geruisen dus bij neusafwijkingen.

Mogelijk ten overvloede noem ik even enkele geluiden, die men in de na-
bijheid van de neus soms waarneemt bij hengsten door een zeer krachtige
uitademing (snuiven) of bij rijpaarden, die een duidelijk exspiratorisch
geluid laten horen bij het neerkomen op de voorbenen (bij galop) of op
één der voorbenen (bij draf). Ook hoort men een enkele maal bij een
paard, dat geforceerde bewegingen maakt, een wapperend geluid, dat
ontstaat in de valse neustrompet. Tamjxmeert men deze met een watten-
prop (die overigens al gauw weer wordt uitgeblazen), dan verdwijnt het.
.•Ms oorzaak van abnormale nasale geluiden vond ik het meest bij het paard
polypeuze woekeringen, maar ook een enkele maal carcinoom of osteo-
carcinoom. Ontstekingen van het zeefbeen zag ik de laatste decennia niet

Oud-Hoogleraar Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht,
universiteit Utrecht.

-ocr page 645-

meer; vóórdien wel. Zo is het ook met de vernauwing van de neus door
osteoporose, die thans niet meer bij het paard ten onzent voorkomt, maar
die ik vroeger in de kliniek nog wel eens zag (afkomstig uit de Gelderse
vallei, Maarsbergen). Tenslotte noem ik nog de slijmige degeneratie der
conchae.

De diagnose „vernauwing in de neus" is meestal gemakkelijk te maken,
omdat ze vaak eenzijdig is. Houdt men het „gezonde" neusgat dicht, dan
wordt het snuiven direct veel erger, terwijl het dichthouden van het andere
zonder invloed is op de intensiteit van het snuiven. Brengt men de neus-
sonde in de vernauwde neusgang, dan voelt men een weerstand, die men
óf moeilijk óf in het geheel niet kan passeren. Vooral bij polypeuze woeke-
ringen wil hierbij nogal eens een bloeding optreden, welke echter van
weinig betekenis is en spoedig spontaan ophoudt. Een enkele maal vond ik
een tumor zo dicht bij het neusgat gelegen, dat gemakkelijk een proef-
excisie kon worden gemaakt voor microscopisch onderzoek.
Slijmige degeneratie der neusschelpen vereist chirurgische behandeling;
aan een zeefbeenontsteking is niets te doen, evenmin uiteraard aan een
maligne tumor (carcinoom of sarcoom) of aan een benige vernauwing.
In bepaalde gevallen zal door het aanbrengen van een tracheotubus het
paard nog tijdelijk worden geholpen en voor gebruik geschikt gemaakt.

Bij het rund is een snuivend neusgeruis meestal veroorzaakt door actino-
bacillose. De diagnose is gemakkelijk te maken: met de vinger voelt men
kleine, harde tumoren die het gehele slijmvlies van de neus, ook op het
middenschot, bedekken. Voor een absoluut zekere diagnose tracht men
met een scherpe lepel zo\'n gezwelletje weg te nemen en onderzoekt dit
microscopisch.

De prognose is dubieus: eerst probeert men joodkali per os of joodnatrium
(10% intraveneus). Ook een enige malen herhaalde intraveneuze injectie
van een 10% oplossing van Yatrenum solubile (om de 4 dagen) gaf mij
bij actinomycose vaak goede resultaten als joodkalium niet hielp. Een plaat-
selijke aanwending van Sol. Lugoli in de neus lijkt zeer aangewezen, maar
valt in de praktijk tegen: de koeien krijgen zo\'n hevige niesprikkel, dat
men geheel besproeid wordt met de Lugol, Daarna likken de dieren naar-
stig de neusgaten schoon. Om dit te voorkomen, houd ik een dun plankje
van 10-15 cm breedte gedurende enige tijd in de bek.

De laatste jaren wordt ook penicilline aanbevolen tegen actinomycose; de
resultaten schijnen goed te zijn; eigen ervaring heb ik niet.

Actinomycotische tumoren kan men ook soms vinden in de farynx en wel
meestal als een min of meer gesteelde tumor ter grootte van een kippeëi,
afhangende van de dorsale farynxwand. Bij een bepaalde kophouding sluit
zo\'n gezwel zo nu en dan een of beide neusgangen af en veroorzaakt dan
een nasaal, soms ook een snurkend geluid. Een zeer enkele maal vond ik
een tumor aan het eind (proximaal) van de neusgang; een dergelijk ge-
zwel is onbereikbaar voor chirurgisch ingrijpen.

Een afhangende tumor in de farynx heb ik steeds — zij het soms bij een
smalle kop niet zonder moeite — kunnen verwijderen door middel van
een écraseur via de mondholte. Men legt daartoe de koe op de rug; de
écraseur zakt dan beter door de zwaartekracht over de steel van het actino-
mycoom. Zekerheidshalve gaf ik daarna enige weken joodkali om even-
tueel een nieuwe ontwikkeling van de tumor te verhinderen.

-ocr page 646-

Een andere oorzaak van snuiven bij het rund is gelegen in een acute ont-
steking, meestal pseudodifterisch, van het neusslijmvlies. We kunnen dit
o.a. zien bij de coryza gangraenosa bovis (de laatste decennia veel minder
voorkomend dan daarvóór), maar ook zag ik sporadisch een fibrineuze
ontsteking, waarvan mij de oorzaak onbekend is gebleven, die zich in en-
kele dagen ontwikkelt en die soms een nasale dyspnoe geeft, welke vaak
plotseling wordt opgeheven als door een krachtige hoest een hele membraan
wordt uitgestoten.

De voornaamste oorzaak van snurken bij koeien en paarden is wel de
zwelling der retrofaryngeale klieren, die een druk kan uitoefenen oj) de
larynx. Bij paarden is dit zo goed als steeds het gevolg van een infectie
met de
Streptococcus equi (droes). Bij het rund in vroegere jaren over-
wegend door tuberculose; het waren destijds veelvuldig voorkomende pa-
tiënten in de kliniek. Andere oorzaken dezer ontsteking zijn de pyogenes
bacil
(Corynebacterium pyogenes bovis), de necrose bacil (Xerophorus ne-
crosis)
en de actinomycose.

In mijn studietijd werd ons geleerd, dat de ontsteking der retrofaryngeale
klieren steeds van actinomycotische aard was. Ik vermoed, dat dit destijds
een diagnose „ex juvantibus" was: men gaf joodkali, zag (wat) verbetering
en aangezien Thomassen in 1885 de joodkalitherapie als specifiek
voor actinomycose had ontdekt, werd aangenomen, dat dus deze klier-
ontsteking van actinomycotische aard was. W e s t e r toonde aan, dat ze
vrijwel steeds door de tuberkelbacil werd veroorzaakt en hij ontkende ten
enenmale, dat actinomycose dezer klieren bestond. Ook dit bleek mij later
niet juist te zijn; ik heb wel degelijk meermalen actinomycose met zeker-
heid gevonden, doch in verhouding tot de tuberculose verreweg in de
minderheid.

W ester heeft aanbevolen het verwijderen der tuberculeuze klieren („Ab-
cessen en tumoren in de keelstreek bij het rund",
Tijdschr. Diergeneesk., 41,
197, 1914). Gedurende enkele jaren hebben we deze operatie veelvuldig toe-
gepast, maar zijn er tenslotte van teruggekomen toen bleek, dat ze slechts
uitstel van executie betekende.

Bij paarden kan de dyspnoe door de abcerende retrofaryngeale klieren bij
keeldrocs zo hevig worden, dat er gevaar voor stikken ontstaat en tracheo-
tomie noodzakelijk wordt. Het heeft mij dikwijls vei-wonderd, dat alles nog
goed afliep, niettegenstaande de hevige faryngitis met als gevolg de ernstige
slikbezwaren, regurgiteren, het niet kunnen opnemen van voedsel en drinken
en er alle aanleiding bestond voor het ontstaan van een verslikpneumonie,
die toch betrekkelijk zelden optreedt. Niettegenstaande ik vaak bij het pogen
tot drinken, melk of water in golven door de tracheotubus zag stromen!
Stagneert de vochtopname lang, dan kan uitdroging ontstaan, o.a. merkbaar
aan stijging van het hemoglobinegehalte, het aantal erytrocyten, het uretun-
gehalte, etc. Men geve dan enige liters (minstens vijf) fysiologische NaCl-
oplossing intraveneus. Nooit de neussonde inbrengen!

Meestal breken de klieren spontaan door en wel naar de fai7nx, en worden
grote hoeveelheden pus plotseling door beide neusgaten verwijderd, waarna
snel verbetering optreedt. Slechts een enkele maal zijn wij genoodzaakt de
geabcedeerde klieren van buiten af te openen; wij wachten daarmede tot ze
volkomen rijp zijn en doen dit na scherpe huidsnede door middel van stomp
geweld.

-ocr page 647-

Is de diagnose keeldroes bij het paard op grond der klinische verschijnselen;
faryngitis, waardoor neusuitvloeiing, regurgiteren, hoesten, koorts en de
zwelling der retrofaryngeale klieren bij uitwendige palpatie gemakkelijk te
stellen; bij het rund moet naast een uitwendige inspectie en palpatie steeds
een orale exploratie gedaan worden. Deze onderzoekingsmethode heb ik bij
mijn onderwijs steeds sterk gepropageerd; toch wordt ze naar mijn ervaring
in de praktijk nog te weinig toegepast; velen zijn bang voor verwonding
\\ an hand of arm en zien er daarom tegen op. Toch bestaat voor iemand
met niet te grote hand en te dikke arm hiervoor geen vrees, als men er maar
\\ oor zorgt, dat men de tong met de linker hand fors tussen de kiezen naar
buiten trekt en deze zelf goed blijft fixeren. Dan bestaat er geen gevaar
\\oor verwondingen en men kan door deze wijze \\ an onderzoeken bij het
rund zo uitstekend allerlei afwijkingen in de choanae, de farynx, de larynx,
zelfs het begin van trachea en oesophagus vaststellen. Niet te vergeten het
verwijderen van vreemde voorwerpen uit het bo\\enste gedeelte van de
slokdarm!

Ook voor het openen van abcessen der retrofaryngeale klieren, die het rund
ontzettend benauwd maken en heftig sntu-ken \\\'eroorzaken, is de orale ex-
ploratie onmi.sbaar. Met een niet te scheqj instrument (om zichzelf niet te
snijden) bv. de helft van een kromme schaar, perforeert men de abceswand,
waarna de pus uit mond en neus vliegt. Daarna maakt men met de wijs-
vinger de opening nog wat groter, want het is verwonderlijk hoe snel zo\'n
farynxwond zich sluit. Ik vond dit altijd zeer dankbare patiënten; ook maakt
dc vrijwel ogenblikkelijke genezing op de eigenaar grote indruk en zulks
kan in de praktijk nooit kwaad!

Verlamming van de stembanden komt bij koeien niet voor. Wèl ontsteking
ervan door tuberculose, actinomycose en door de difterie (necrose) bacil.
De difterie komt weliswaar het meest bij jonge kalveren voor, maar toch
ook wel bij volwassen runderen. Ze geeft aanleiding tot een hoog, zagend
en luid inspiratorisch stenosegeluid. Door met een spatel de tong naar be-
neden tc drukken, de kaken zover mogelijk uit elkaar te trekken met repen
verband en er dan zo mogelijk direct /X)nlicht in de bek te laten schijnen
(eventueel het licht van een zaklantaarn), kan men bij het kalf de latynx
met stembanden goed bezichtigen. Soms ziet men dan een ulcus op één of
beide stembanden; een andermaal alleen sterke verdikking door ontstckings-
oedeem als de zweer achter de stembanden zit en dan onzichtbaar is.
Oedeem van de glottis kan ook acuut optreden bij urticaria; men diagnosti-
ceert deze, zoals bekend, aan de plotseling optredende zwellingen van oog-
leden, vulva, anus, etc. Deze „binnenblaar" is echter zelden.
Rij paarden kan men een enkele maal een dergelijk glottisoedeem waar-
nemen bij morbus maculosis, terwijl ik incidentele gevallen zag door ver-
wonding van een scherp voorwerp en bij paardepokken, toen zich een pok
op één der stembanden had ontwikkeld, die door ontstekingsoedeein van de
stembanden een stenosegeruis veroorzaakte. Na 4 dagen was een en ander
verdwenen. Eenmaal trad een inspiratorische dyspnoe op bij een paard,
dat een distorsie van een der halswer\\\'els had opgelopen, waardoor het
voortdurend het hoofd naar beneden tot op de grond liet hangen. Er ont-
stond een stuwing van de gehele kop, die betrekkelijk spoedig kon worden
opgeheven door deze op te binden.

Hoe diagnostiseert men bovengenoemde afwijkingen in larynx, etc.? Bij het
rund is dit te doen door de orale exploratie, die bij het paard vanwege de

-ocr page 648-

mindere ruimte achter in de mond door de convergerende kiezenrijen, het
lange hoofd en het grotere gevaar voor de onderzoeker, slechts een enkele
maal door mij werd toegepast. En dan niet anders dan na het inbrengen
van een zeer betrouwbare mondspiegel, waarmede men de kaken maximaal
uit elkaar trekt! Neen, een juist onderzoek is alleen te doen met een rhino-
laryngoscoop, die in zijn moderne vorm omstreeks 1914 in onze kliniek werd
ingevoerd. VVeliswaar had Dr. Thomassen reeds eerder (omstreeks
1900) de laryngoscoop van Polansky en Schindelka (1889) gebruikt, maar
deze had te grote bezwaren (te dik, waardoor gemakkelijk bloeding in het
slijmvlies optrad; kooldraadlampje, dat te warm werd en waarom door-
lopend een koudwaterstraal moest worden gebruikt; lenzensysteem, dat een
omgekeerd beeld gaf). Zoals bekend heeft Thomassen uitgebreide ex-
perimenten genomen over de comage, recurrensparalyse, die hij veroor-
zaakte door zijn proefpaarden een chronische loodintoxicatie te bezorgen
met loodcarbonaat en welke proeven later ook door Wester zijn her-
haald (zie zijn „Orgaanziekten").

Ik kan iedereen, die zich voor comage interesseert aanbevelen, de prachtige
en uitvoerige onderzoekingen van Thomassen, vooral over de micro-
scopische veranderingen in de verschillende zenuwen, door de loodintoxi-
catie veroorzaakt, nog eens na te lezen. Men vindt er tevens een uitstekend
overzicht met literatuur in van hetgeen destijds over het comagevraagstuk
bekend was. Men vindt een en ander in het
Tijdschrift voor Veeartsenij-
kunde,
28, 3, (1901); 29, 462, (1902) en 30, 356, (1903).
Thomassen vond bij zijn proefpaarden ook een beginnende slik-
pneumonie t.g.v. vagusverlamming, zoals deze op grote schaal voorkwam
bij de chronische loodintoxicatie door een fabriek in Arnhem, welke ik be-
schreven heb in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 77, 587, (1952).

Van de beginne af heeft Wester de laryngoscopie steeds bij het op de
rechter zijde liggende paard gedaan. Dit heeft vele voordelen: de kop kan
beter gefixeerd worden, men werkt rustiger, men kan langere tijd het beeld
bestuderen en dit ook aan anderen laten zien; het gevaar van het \\ er-
buigen van het tere instrument is geringer en men kan tenslotte het paard
tot geforceerde ademhaling en daardoor betere beweging der stembanden
dwingen door een of twee personen op de borstwand te laten zitten. Bij
oppervlakkige respiratie blijft nl. de stemspleet openstaan, bewegen de stem-
banden niet en kan men de beweeglijkheid er\\an niet controleren.
Uit de literatuur is mij bekend, dat men in het buitenland de laiyngoscopie
bij het staande paard of rund doet. Het is mij onbegrijpelijk, dat dit altijd
gelukt. Ik heb het alleen kunnen doen bij zeer makke of zeer zieke dieren.
Een geforceerde ademhaling verkrijgt men door de buik in de liesstreek
met een dik touw in te snoeren. Ik zie een en ander al gebeuren bij vurige
3-jarige hengsten! En het cornage-onderzoek deed ik toch in de eerste plaats
bij hengsten.

Wester geeft in zijn boek „Orgaanziekten" op, dat hij in totaal 250 paar-
den laryngoscopisch heeft onderzocht zonder verdere specificatie te geven.
Alleen \\ an 53 gevallen van recurrensparalyse bij droespaarden geeft hij op:
18 x alleen links, 34 x beiderzijds en slechts 1 x rechts.
Vanaf het verschijnen van dit boek (1935) tot Wester\'s aftreden in 1939
werden in de kliniek door ons laryngoscopisch op cornage onderzocht 28
paarden; 20 hiervan bleken een linkszijdige verlamming te hebben, geen

-ocr page 649-

rechts, twee beiderzijds, terwijl van de overige zes het onderzoek negatief
was.

Van 1939 tot 1956 heb ik in totaal in de kliniek 201 paarden en daarbuiten
25 laryngoscopisch onderzocht. Slechts bij zes hiervan kon met zekerheid
een rechtszijdige verlamming worden vastgesteld, bij 21 een beiderzijdse, bij
176 een linkszijdige, terwijl bij 23 dieren geen afwijkingen werden gevonden
in de beweging der stembanden.

Als men bij of reeds zonder inspanning een stenosegeruis hoort en lai^n-
goscopisch blijkt, dat de oorzaak daarvan in de larynx zit, welke afwijkin-
gen kunnen dat nog zijn als het geen recurrensparalyse is? Ik noem:

1. een cyste onder de epiglottis. Ik zag dit slechts 3x. Bij één
geval had het paard ook moeite met eten; het had blijkbaar wat slik-
bezwaren, hoestte vaak bij het eten en bracht tijdens de voedselopname
zijn kop omhoog naar boven. Blijkbaar had het ondervonden, dat het
slikken dan beter ging en het minder gevaar liep, dat het voedsel in de
trachea kwam.

2. glottisoedeem. Ik heb dit reeds genoemd als voorkomende bij
ontsteking (difterie bij kalf en rund, urticaria, bij verwonding). Maar
ook bij het paard zag ik vele malen dit glottisoedeem; de oorzaak is
door mij niet altijd gevonden, maar het meest zag ik het bij droes.
Laryngoscopisch ziet men duidelijk de oedemateuze arykraakbeenderen
en de stembanden; het slijmvlies is met vocht gevuld. De dyspnoe en het
geluid kunnen zeer erg zijn en men loo])t het gevaar, dat het paard
stikt als het zich inspant bij het neerleggen of het zich verzet tegen het
inbrengen van de laryngoscoop, etc. Daarom deed ik in dergelijke ge-
vallen eerst tracheotomie, waarbij ik alleen de trachea ruim spleet, zodat
de tubus makkelijk wordt ingebracht. Tijdens het laryngoscopisch onder-
zoek kan men desgewenst de tubusopening even afsluiten met een op-
gevouwen handdoek als men de beweging der stembanden wil bestu-
deren. Na het onderzoek verwijdert men de tube; de wond geneest zeer
snel, mits men ze geheel openlaat en geen enkele hechting aanbrengt.

3. laryngospasmus. Kram]5 van de stembanden kan voorkomen
doordat een plaatselijk ontstekingsproces aan het laryngeaal slijmvlies
aanwezig is, terwijl ik ze ook een enkele maal constateerde na infectieuze
catarre der voorste luchtwegen (infectieuze lai^yngotracheitis; zie mijn
artikel in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 69, 141, 1942.

Het paard wordt plotseling vreselijk benauwd, laat een luid inspirato-
risch stenosegeruis horen, dreigt te stikken. Soms zag ik deze verschijn-
selen ook optreden als ik een paard met ernstige comage zich in de
manége sterk liet inspannen en deze inspanning blijkbaar te lang voort-
zette. De benauwdheid bedaart weliswaar in de meeste gevallen spoedig
weer, maar eenmaal zou het dier toch gestikt zijn, als ik niet snel de
trachea had geopend. Sindsdien werd ik voorzichtiger en hield ik met
de inspanning op zodra het comagegeluid duidelijk hoorbaar was ge-
worden.

Ik herinner me ook, dat Prof. H a r t o g in de beginne na de operatie
van Williams nog wel eens last had van deze laryngospasmus en daarom
later steeds een tubus enige tijd liet zitten.

4. een membraan in de farynx, die dus oraal van de stemspleet zit en ver-
moedelijk het gevolg is \\an een vroeger doorstane hevige faryngitis.

-ocr page 650-

Een dergelijke membraan veroorzaakt na inspanning een fladderend ge-
luid, dat vaak voor een comagegeluid wordt gehouden, maar dat voor
een geoefend onderzoeker toch meestal wel te onderscheiden is \\-an het
„echte" comagegeluid.
Het stellen van de juiste diagnose is wèl belangrijk: als ik deze lary^ngo-
scopisch had bevestigd, gelukte het Prof. H a r t o g in verscheidene ge-
vallen deze membraan weg te knippen (na laryngotomie), waarmede het
paard genezen was.

In één geval was dit niet mogelijk; toch was ook hier de diagnose be-
langrijk; ik vermeld daarom de geschiedenis in het kort:

In de winter van 1946 werd ik gevraagd een 5-jarigc hengst uit het Noorden van
Drenthe ter plaatse te onderzoeken, omdat de Keuringscommissie een comage-
geluid had geconstateerd. Ik hoorde reeds bij enige inspanning een inspiratorisch
geluid, dat iets afweek van het gewone en heel spoedig in- en exspiratorisch werd.
Vooral het exspiratorische deed mij denken aan een membraan.
Bij laryngoscopisch onderzoek zag ik inderdaad een vlies, dat heen en weer be-
woog en de stembanden geheel aan het oc^ ontrok. Hierdoor was het mij niet
mogelijk, een definitieve uitspraak te doen. Daar ik overhelde naar de gedachte:
geen cornage, ging de Keuringscommissie accoord met mijn advies het dier voor-
lopig voor een jaar goed te keuren, dus het aanstaande dekseizoen te laten dekken
en daarna naar Utrecht te zenden voor herhaald onderzoek en eventueel laryngo-
tomie te laten doen.

Dit geschiedde; op 19 augustus 1946 kwam het dier in mijn kliniek, waar ik
zowel in de manége als laryngoscopisch dezelfde bevinding deed als in februari,
alleen met dit verschil, dat bij inspiratie heel even de glottis zichbaar werd.
Ik vroeg collega H a r t o g de keel open te leggen en toen zagen we, dat de linker
stemband zich iets minder dan normaal bewoog ten gevolge van een lichte ver-
groeiing. Bij palpatie met de vinger voelden we in de farynxwand verspreide
knobbeltjes. Een membraan zagen we echter niet. De uitslag bevredigde mij niet:
daarom bracht ik de volgende dag de linker hand door de mond in dc farynx
en de rechter wijsvinger door de laryngotomiewand naar voren, óók in dc farynx.
Toen de beide vingers elkaar naderden was een duidelijke slappe plooi te voelen
tussen de twee vingers. H a r t o g zag geen kans er bij te komen om ze te ver-
wijderen en samen gaven wc een verklarin,g af, waarin dc bevindingen werden
beschreven en dat de hengst niet leed aan de echte cornage (rccurrensparalyse).
Hij is dus goedgekeurd en als dekhengst in gebruik gebleven.

Negen jaar later heb ik collega Eenhoorn uit Vries gevraagd naar het
verdere verloop en bij brief van 14 juli 1955 schreef hij mij, dat dc hengst
eerst vele jaren in zijn praktijk had gedekt en behoorlijk gefokt, daarna in
Beilen werd gestationeerd en nu in Z.O.-Drenthe dekte. Eenhoorn was niets
bekend van cornage onder de afstammelingen. Het geluid was in de loop
der jaren minder geworden. Een half jaar vóór mijn onderzoek had Een-
hoorn het paard voor een hevige faryngitis (droes?) behandeld, waar\\an
het met grote moeite was hersteld, en bij de eerstvolgende keuring ver-
toonde de hengst dus het sterke stenosegeluid. Dezelfde collega heeft mij
dezer dagen (begin 1962) geschreven, dat de nu 21-jarige hengst nog steeds
dekt, goede nakomelingen heeft gegeven, aansluitend op de nieuwere fok-
richting, zodat het jammer ware geweest, als hij in in 1946 was afgekeurd.
Deze hengst is dank zij de laryngoscoop voor de fokkerij behouden. Der-
gelijke gevallen komen slechts zelden voor; zij kunnen mij niet ontgaan
zijn omdat het ook reeds in de oorlogsjaren gewoonte was geworden in
Groningen, dat elke hengst die de Keuringscommissie had aangehouden
wegens comage, door mij ter plaatse werd onderzocht. En in Groningen was

-ocr page 651-

men zeer principieel: al vond ik laryngoscopisch ook maar een geringe
hemiplegie van een of beide stembanden, dan werd de hengst onherroepe-
lijk afgekeurd. Het succes is niet uitgebleven: ik meen, dat men thans zo
goed als geen corneurs meer vindt bij de keuring der 3-jarigen. Een enkele
hengst heb ik kunnen redden door een jaar uitstel, als het mij een acuut
geval leek na droes en die het volgend jaar goedgekeurd kon worden.
Voor en na wordt bij de hengstenkeuring te Groningen nog eens een geval
van cornage geconstateerd; het dier gaat dan voor laryngoscopisch onder-
zoek naar de interne kliniek. Prof. W a g e n a a r was zo vriendelijk op mijn
verzoek deze gevallen mij op te geven: in 1957 één, in 1959 twee gevallen
en in 1961 één. I^ij alle vier werd een linkszijdige verlamming gezien.
Uit de praktijk is mij wel eens de opmerking gemaakt, dat men zo zelden
cornage onder de merries aantreft, \'t Scheen alsof de hengst meer gepre-
disponeerd was. Ik kan mij dat moeilijk voorstellen. De vraag kan ook zo
gesteld worden: Komt bij de hengst meer keeldroes voor dan bij de merrie?
Ik heb een statistiekje gemaakt uit mijn comage-gegevens en voor zover
het aangetekend is, kom ik dan tot het resultaat, dat cornage werd ge-
vonden bij 55 hengsten, 95 merries en 60 ruinen. Van een belangrijk ver-
schil tussen het mannelijke en vrouwelijke geslacht schijnt dus geen sprake
te zijn.

.\\fwijkingen in de trachea kunnen ook de oorzaak zijn van stenosegeruisen,
maar deze komen toch veel minder voor. Ik zag fibromen, papillomen of
kraakbeen woekeringen in de trachea als zodanig. Waren de woekeringen
gesteeld, dan traden de ademhalingsbezwaren periodiek op, omdat de
woekering blijkbaar meestal langs de wand lag en dan wel genoeg ruimte
in de trachea overliet, maar deze vrijwel geheel afsloot als b.v. door een
geforceerde inademing de woekering zich oprichtte. Men j^robeert door
auscidtatie met de phonendoscoop zo ongeveer de plaats te bepalen waar
de zetel van het stenosegeruis kan zijn, splijt dan de trachea en sondeert
met de vinger naar boven en naar beneden. Het lukte mij dan meestal een
gesteelde tumor te verwijderen.

Kraakbeenwoekeringen kunnen het gevolg zijn van een vroeger aange-
brachte tubus, die lange tijd heeft gezeten (bv. bij kalverdifterie). Een
tracheavernauwing heb ik meermalen gezien na vroeger plaatsgehad heb-
bende tracheasplijting, als dus verscheiden ringen waren doorgesneden.
In verband met de anatomische bouw ontneemt men aan die ringen hun
sterkste steim en krijgt de trachea ter plaatse een zandlopervorm. Ik stelde
de prognose hiervan infaust, maar gaarne laat ik de mogelijkheid open,
dat een betere en moderner chirurg dan ik was dit gebrek nog weet te
verhelpen.

Enkele incidentele gevallen nog: actinomycose of een abces juist op de
bifurcatie, tuberculose van de eparteriale lymfklier (Polizeidrüse), die door
neveninfectie met de necrose bacil de trachea had doorboord en soms als
een grendel de trachea afsloot en dan het dier tot stikkens toe benauwd
maakte. Deze soort afwijkingen worden slechts na sectie gesteld.
Tenslotte zag ik verschillende malen stenosegeruisen veroorzaakt door een
druk, die lymfadenose, lymfosarcomatose of carcinoom bij de borstingang
op de trachea uitoefende. Bij de mens schijnt een vergrote thymus hetzelf-
de te doen; ik zag dat nooit bij de enkele gevallen van een thymustumor.
Tweemaal in mijn leven slechts zag ik een blijkbaar aangeboren afwijking

-ocr page 652-

van de trachea: éénmaal bij een geit en éénmaal bij een koe en wel een
zandlopervormige vernauwing bij de borstingang. Soms hadden de dieren
het benauwd, dan langere tijd weer niet. Tijdens de dyspnoe bevond ik,
dat de trachea ter plaatse afgeplat was. Zijdelingse druk op de trachea

deed deze weer rond worden en...... de dyspnoe was over! De afplatting

zal m.i. veroorzaakt zijn doordat tijdens een geforceerde ademhaling, bv.
hoesten, in plaats van een negatieve intrathoracale druk er een positieve
druk ontstaat, waaraan een normale trachea wèl, maar een verslapte géén
weerstand kan bieden. Bij de mens komt blijkbaar zo\'n verslapping van
de trachea intrathoracaal wel voor bij lijders aan astma en chronisch em-
fyseem. Door bronchoscopie stelt men bij de mens de diagnose; een chi-
rurgisch ingrijpen, waarbij de pars membranacea der ringen wordt ver-
stevigd door een dun plaatje beenweefsel, heeft blijkbaar succes.
(Deutsche
Med. Wschr.,
84, 1776, 1959).

En zo kom ik tenslotte vanzelf tot het chronisch longemfyseem en de astma.
Bij beide kan men, als het ernstige gevallen betreft, aan de neus een ex-
spiratorisch stenosegeruis horen, dat klaarblijkelijk ontstaat door de ver-
nauwing der bronchiën en broncheoli, mede door de positief geworden
intrathoracale druk. Eens legde ik bij een zwaar dampig paard, vóór dit
moest worden afgemaakt, onder lokale anesthesie de trachae bloot en sneed
deze dwars door. Aan de doorgesneden trachea was het exspiratorisch
stenosegeruis nog iets duidelijker dan aan de neusgaten. Ook met de
fonendoscoop hoort men het natuurlijk als men de luchtpijp ausculteert.
Hetzelfde is het geval bij astma. Ik herinner mij nog een geval, waarbij de
collega, die ik als klinicus hoog aansla, mij dringend verzocht, de laryngo-
scoop mede te brengen voor een consult bij een rund, want hij achtte het
zeker, dat het stenosegeruis in de keel werd veroorzaakt. Het bleek inij
echter dat de koe aan astma leed en hierdoor het abnormale adem-
geruis werd veroorzaakt. Dergelijke astma-aanvallen treden, zoals bekend,
aanvalsgewijze op en berusten op een chronische bronchitis. Weidegang,
die spoedig na mijn onderzoek gelukkig al kon worden toegepast, genas het
dier volkomen.

S])uit men paarden of koeien met astma sulf. atropini in, dan wordt de
dyspnoe snel minder of verdwijnt tijdelijk zelfs geheel. In dat geval ver-
dwijnt ook het stenosegeruis, hetgeen wel pleit voor een bronchiaalkramp,
die merkwaardigerwijze volgens mijn ervaring beter wordt opgeheven door
atropine dan door adrenaline; dus omgekeerd als bij de mens.

SAMENVATTING.

Dc verschijnselen bij en het onderzoek en de behandeling van paarden en runderen
met afwijkende ademhalingsgeruisen worden beschreven.

SUMMARY.

The author gives a description of symptoms, clinical inspection and therapy in horses
and cattle showing different kinds of abnormal respiratory sounds.

-ocr page 653-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Torsie eier niet bevruchte rechter uferushoorn
bij een rund.

Torsion of a non-gravid right uterushorn in a cow-

door P. J. D. VAN EGMOND\') en H. F. MATTHIJSEN^)

Op de avond van 24 november 1960 werd één onzer (v. E.) geconsulteerd
bij een koe van H. J. O. te L. Volgens de berichten was de koe lijdende aan
koliek. Bij aankomst op het bedrijf bleek de patient in lichte mate koliek te
hebben.

Het betrof een 6-jarige rood-bonte koe, T/2 maand drachtig, reeds droogstaande,
omdat de melkgift plotseling was opgehouden.

De voedingstoestand was matig. Bij onderzoek was de pols iets te frequent; adem-
haling en temperatuur waren normaal, evenals de slijmvliezen. Pensbewegingen
waren wel aanwezig, doch te traag. Opvallend was de grote buikomvang.
Bij palperen van de buik kreeg men de indruk, dat een grote hoeveelheid vocht
in de buik aanwezig was. Een kalf was rechts niet te palperen, links onder de
pens wèl.

Bij rectale exploratie bleek het rectum slechts enig slijm te bevatten, geen faeces.
De uterus was ballonvormig naar dorsaal uitgezet. Van de rechterophangband was
de aanhechting aan de uterus dorsaal op de uterus te voelen; craniaal van deze
band was de uterus weer ballonvormig te palperen. De linkerophangband van de
uterus werd ook bij kritische beoordeling normaal bevonden.

Bij vaginaal onderzoek was de cervix nonnaal te bereiken, plooien in de vagina-
wand werden niet geconstateerd; de cen,\'ix was voor twee vingers passabel.

De diagnose was: hydrallantoïs, de koe is bezig te verwerpen.
.Aangezien slechts een zeer vage aanduiding voor een torsio uteri werd ge-
\\onden en aangezien men wel eens vaker aantreft, dat de ophangbanden
van dc uterus niet dezelfde spanning hebben, zonder dat een torsio uteri
aanwezig is, werd de diagnose „torsio uteri" vcwrzichtig op een zijspoor ge-
\'et.

In verband met de slechte defaecatie werd 250 gram sulfas natricus gegeven.

De volgende dag maakte collega Matthijsen een hervisite bij deze patiënt,
met als enige voor hem bekende historie: „de koe heeft koliek gehad".

De patiënt bleek nu dun in de buik; pols, temperatuur en ademhaling waren
normaal. De pensbewegingen waren nog traag, de koe had geringe eetlust. Vocht
liep uit de vulva, veel vocht was reeds afgekomen.

Bij rectaalonderzoek kwam hij tot de conclusie, dat een torsio uteri aanwezig
was, hoewel ook nu de linkerophangband van de uterus normaal leek te zijn.
De cervix was voor vier vingers passabel. Achter de cervix was een kalf te voelen,
plooien in de vagina waren niet te constateren.

Aangezien wij bij de hierop volgende „topconferentie" niet tot een eens-
luidende diagnose konden komen, besloten wij de volgende dag tezamen
deze patiënt te bezoeken en de feiten te laten spreken.

Bij onze aankomst op het bedrijf op 26 november bleek de partus van

Praktizerende dierenartsen te Heino.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl, 9, 1962 629

-ocr page 654-

deze patiënt zeer aanstaande. De voorbenen \\ an het kalf waren de geopende
cervix reeds gepasseerd, de kop stond op intreden.

Collega Matthijsen, die rectaal exploreerde, bleef echter bij zijn diagnose,
hetgeen, gezien de vorderingen van de partus, maar matig was te begrijpen.
De eigenaar werd er door ons op gewezen, dat de mogelijkheid van twee-
lingdrachtigheid groot was, omdat hydrallantoïs en tweelingdrachtigheid
frequent tezamen voorkomen.

Toen één kalf geboren was en het tweede niet verscheen werd een her-
haald onderzoek ingesteld en nu bleek dat de linker uterushoorn normaal
was en dat de ingang van de rechter hoorn zeer moeilijk te vinden was.
Uiteindelijk bleek een ventrolateraal, tussen wat gezwollen plooien gelegen
spleet de gezochte ingang te zijn; binnengaan was echter uitgesloten.

Rectaal onderzoek gaf de oplossing. De inmiddels veel verkleinde uterus
was nu goed af te tasten. Het bleek, dat een torsie naar links van de rechter
uterushoom aanwezig was. Het rechter ovarium was inmiddels \\oelbaar
tussen de beide hoornen in. Achter de plaats van de torsie was de ballon-
vormige hoorn palpeerbaar.

Besloten werd laparotomie te verrichten, teneinde te trachten de torsie op
te heffen.

Dc laparotomie werd rechts in de flank op de normale wijze uitgevoerd.
Het bleek, dat inderdaad een torsie naar links van de uterushoorn aanwezig
was; op een plaats juist craniaal van de bifurcatie gelegen. De torsie be-
droeg 180°, vergroeiingen werden niet geconstateerd. Met enige moeite was
het mogelijk de hoorn in haar normale ligging terug te draaien.
Een kalf was niet aanwezig, wel ongeveer 20 liter x-ruchtwater, dat kort na
de rejjositie per vaginam afvloeide. Een rctentio sectmdinarum werd op de
gebruikelijke wijze behandeld.
De patiënt is hierna vlot genezen.

Resumerende menen wij te kunnen zeggen, dat o]3 24 november een tor-
derende kracht aanwezig is geweest, die op de uterus heeft ingewerkt of van
de uterus is uitgegaan en die aanleiding heeft gegeven tot de koliek.
Doordat het kalf werd vastgehouden onder de pens, was het voor de uterus
in toto niet mogelijk op deze kracht te reageren, wèl echter voor de rechter
niet bevruchte uterushoorn, die door de aanwezige hydrallantoïs zoveel was
uitgezet, dat torderen anatomi.sch mogelijk was geworden.
Aangezien de patiënt later meer neiging had tot vleesvorming, dan lot hel
produceren van melk, werd ze voor de slacht verkocht.

SAMENV.ATTING.

Beschreven wordt een torsie van de rechter niet bevruchte uterushoorn, tezamen met
een hydrallantoïs.

Volgens schrijvers een gevolg van het optreden van een torderende kracht op of van-
uit een uterus, die door dc abnormale ligging van het kalf onder de pens, niet in
staat was in toto op deze kracht te reageren.

SUMMARY.

Description of a case of torsion of the right non-gravid uterushorn in a cow,
occurring together with a hydrallantoïs.

The authors suppose that this situation has been caused by a torsional force, exerted
upon or by the uterus. The uterus on her turn being unable to react in toto while
hampered by an abnormal location of the calf below the rumen.

-ocr page 655-

UIT HET BUITENLAND

Nieuws uit Israël.

Prof. Dr. J. van d e r H o e d e n, correspondent van het Tijdschrift \\ oor
Diergeneeskunde voor Israël, zal ons in een serie mededelingen over ver-
schillende diergeneeskundige problemen van Israël nader hierover op de
hoogte stellen.

I. VEETEELT IN ISRAËL.

De volgende gegevens zijn ontleend aan de kortelings verschenen, fraai ge-
illustreerde, publikatie van het Ministerie van Landbouw en de Organi-
satie van Rundveefokkers in Israël.

In oktober 1960 bevonden zich 232.000 stuks rundvee in Israël, die, naar
de aard van hun benutting, over drie groepen kunnen worden verdeeld.

1. Het inlandse vee behoort tot het oude Middellandse-Zee-type, dat aan-
gepast is aan de lokale omstandigheden van klimaat en bodem. Ook
thans nog wordt het extensief gehouden door de kleine Arabische boeren,
als arbeidsdieren en voor de produktie \\ an vlees en melk.

Het totale aantal bedraagt ongeveer 47.000, waaronder 17.000 koeien.
De kalveren worden geboren bij de aanvang van het regenseizoen (van
november tot april) wanneer er \\oldoende groenvoer in hun natuurlijke
omgeving te vinden is. Daarna, in de droge tijd van het jaar, neemt de
melkgift snel af en houdt spoedig geheel op. Boven de hoeveelheid die
voor voeding van het jonge kalf dient, blijft er niet meer dan 300 tot
400 kg voor menselijk gebruik over. Het vetgehalte bedraagt vier tot
vijf procent. Het levend gewicht der volwassen koeien is 180 tot 250 kg.

2. Eerst sedert de laatste tien jaren heeft men zich toegelegd op de teelt
van vlees-runderen. Deze dieren worden voornamelijk gehouden in in-
tensieve bedrijven waar zij hun voedsel vinden in natiuirlijke weiden en
in stoppelvelden, aangevuld met bijprodukten van de boerderij.

Bij de teelt wordt tendele uitgegaan van het inlandse vee, dat gekruist
wordt met stieren van bekende vleesrassen (Hereford, Brahma, Santa
Gertrudis). Hiermede zijn vrij gunstige resultaten bereikt.
Daarnaast worden de stierkalveren van melkvee-bedrijven intensief op-
gefokt en op een leeftijd van 12 tot 14 maanden, wanneer zij een ge-
wicht van 450 kg hebben bereikt, ter markt gebracht. In oktober 1960
waren in Israël 58.400 vleeskocien aanwezig, waarvan 12.800 tot de
eerstgenoemde categorie behoorden en 32.000 gemeste stierkalveren.
De eigenaars zijn verenigd in cen afzonderlijke organisatie.

3. Het belangrijkste en veelvuldigst gehouden vee in Israël is het Israelisch-
Friese type, waarvan de teelt gedurende de laatste decennia doelbe-
wust en systematisch is doorgevoerd*). Behalve Friese stieren van Neder-

-ocr page 656-

landse herkomst, zijn vooral in de latere jaren veel Fries-Holsteinse
stieren ingevoerd uit Noord-Amerika en Canada.

In 1961 bevonden zich in het land 127.000 stuks melkvee, van welke
63.000 in produktie waren met een gemiddelde jaaropbrengst \\ an 4376
kg melk. In 1960 bedroeg het aantal, onder toezicht van het Ministerie
van Landbouw in het Stamboek geregistreerde melkkoeien, ongeveer
17.000, verdeeld over 183 beslagen. De melkproduktie bedroeg gemid-
deld 5.637 kg en het vetgehalte 3.42 percent. Eén percent hiervan had
een gemiddelde produktie van 7.000 kg of meer; 31 percent van 6.000
tot 6.999; 56 percent van 5.000 tot 5.999 en 12 percent van 5.000 kg of
minder. Gedurende de laatste twee jaren gaven 1.557 koeien meer dan
7.000 kg melk, van welke 12 meer van 10.000 en 54 tussen 9.000 en
9.999 kg. Onder de producenten met recordopbrengst wordt een koe
(in de derde lactatie) genoemd, welke 10.591 kg melk leverde met een
daggemiddelde van 30.7 kg en een vetgehalte van 3.34 percent over een
periode van 345 dagen.

Ongeveer twee-vijfde van alle melkvee in Israël wordt thans machinaal
gemolken.

Bij analyse van de factoren die, ondanks de doorgaans moeilijke klimaats-
omstandigheden, tot deze gunstige resultaten hebben geleid, worden de
volgende punten naar voren gebracht.

Vier coöperatieve centrale stations verzorgen de kunstmatige bevruchting
van ongeveer 90 percent van alle in het land aanwezige melkkoeien. De
fokstieren worden op hun deugdelijkheid vcxjr de voortplanting onderzocht
vanwege het Ministerie van Landbouw. Hierbij wordt vooral waarde ge-
hecht aan vergelijkende gegevens tussen de eerste lactatie der dochters en
die van de dieren van gelijke leeftijd in dezelfde veestapel. Bijzondere aan-
dacht wordt gewijd aan de voeding der dieren met hoge produktie. De
huisvesting in open loodsen is zeer gunstig gebleken. Hoge eisen worden
gesteld aan de voorkóming en bestrijding van de talrijke enzoötische, ten
dele tropische of subtropische ziekten.

Naast de opvoering van zijn produktiewaarden is het Israëlisch-PViese rund,
in de 40 jaren van doelbewuste teelt, zeer gunstig aangepast aan het warme,
droge klimaat. Een belangrijk aandeel aan zijn totstand-korning hebben de
Veterinaire Dienst en het Veterinaire Onder/oekings Instituut van de Staat
gehad.

De bestrijding van besmettelijke veeziekten is volledig in handen van dc::(\'
organen van het Ministerie van Landbouw. Zo goed als alle melkvee is ge-
ïmmuniseerd tegen de inheemse enzoötisch voorkomende infecties. De be-
hartiging \\an andere diergeneeskundige vraagstukken is overgelaten aan
het ])art\'xulier initiatief. Hierbij speelt de coöperatieve veeverzekerings
maatschappij, Hahaklaït, die bijna alle praktizerende dierenartsen in zijn
d\'enst heeft, een vooraanstaande rol.

Gunstige invloeden gaan ook uit van de bemoeiingen van de „Melkraad",
welke is samengesteld uit vertegenwoordigers van de veehouders, de zuivel-
industrie, de consumenten en de ministeries van Landbouw, Handel en
Industrie. In de laatste jaren is veel verbetering tot stand gekomen in de
kwaliteit en hygiënische behandeling van de melk, alsook in de organisatie
\\an de melk-distributie. Ongeveer 90 percent van alle consumptiemelk
wordt thans gepasteuriseerd en afgeleverd in flessen, hetgeen het melkge-
bruik aanmerkelijk heeft bevorderd.

-ocr page 657-

Het is te verwachten dat jonge staten in tropen en subtropen met een tot
nu toe primitieve zuivehoorziening, nuttig gebruik zullen maken van de
goede eigenschappen van het Israëlisch-Friese veeslag. De resultaten met een
(door de K.L.M. vervoerd) transport van 60 stamboek-vaarzen naar een
der landen van het Nabije Oosten zijn reeds als zeer geslaagd beoordeeld.

REFERATEN

Bacteriële- en virusziekten

MASTITISONDERZOEK,

B c c h t, H.: Vorslag zur Mastitis Diagnostik. Schweiz. Arch. Tierheilk., 103, 627,
1961.

De T.K.T.-plaat is voor het onderkennen van de Streptococcus agalactiae van grote
waarde.

Door schrijver werd een plaat ontwikkeld waarop de Str. agalactiae goed kan worden
onderkend doch waarop alle bacteriële mastitis-veroorzakers groeien.
Als grond medium wordt trypticase soy agar BBL gebruikt. Hieraan wordt stafylo-
kokkentoxine, 6% kalverbloed en kongorood toegevoegd (verdunning kongorood tus-
sen lO"\'* en 10"®). Door het kongorood wordt Streptolysine geïnactiveerd.
De kalveren, waarvan het bloed wordt genomen, mogen niet jonger zijn dan 6 weken
daar /3-toxinen erytrocyten van zeer jonge kalveren bij kamertemperatuur onmid-
dellijk hemolyseren.

Schrijver is van mening dat de toxine-kongorood-bloedagarplaat een bijdrage be-
tekent voor een snelle mastitis dia.gnose.

P. Tacken.

BRUCELLOSIS BIJ PAARDEN.

Maxie Cosgroove, J. S.: Clinical aspects of equine brucellosis. Vet. Ree., 73,
1377, 1961.

Het artikel geeft uitvoerig in tabelvorm weer de serumagglutinatietiters t.o.v. Bru-
cella abortus
bij 41 paarden, die leden aan chronische of intermitterende kreupelheid
en op grond van de positieve uitslag van de agghitinatie-reactie verdacht werden
van brucellosis.

Hoewel de auteur nimmer het betreffende micro-organisme heeft kunnen isoleren uit
de verdachte dieren zijn zij op grond van hun ervaringen met het bloedonderzoek en
het resultaat na vaccinatie van mening, dat de brucellose een belangrijke ziekte is
bij de volbloed en de hunter. In totaal zijn van verdachte gevallen 249 sera onder-
zocht, waarvan 26 positief, 11 twijfelachtig en 209 negatief werden bevonden.
Schrijver vermoedt dat de dieren worden besmet tijdens het gezamenlijk weiden met
runderen. De ziekte manifesteert zich gewoonlijk in bepaalde bursae en peesscheden;
zelfs bursitis podotrochlearis vinden zij niet zeldzaam.

Tijdelijk herstel of verbetering kan worden verkregen met lokale injecties van hydro-
cortison en neomycine, maar volgens de auteur geeft een (subcutane) vaccinatie met
Str. 19-vaccin de beste blijvende resultaten.

Titers van 1:10 worden als negatief, tot 1 :20 dubieus en vanaf 1:40 als positief be-
schouwd. De vaccinatiereactie, die altijd optreedt bij positieve dieren, zich o.m. uitend
in een fhnke stijging van pols, temperatuur en ademhaling, transpiratie en het ver-
dwijnen van de eetlust, kan van belang zijn bij het beoordelen van de dubieuze titers,
aangezien de vaccinatiereactie bij negatieve dieren niet of in veel geringere mate op-
treedt. Het herstel duurt meestal ongeveer 3 weken.

A. fV. Kersjes.

-ocr page 658-

DE CHEMISCHE ACHTERGROND VAN DE VIRULENTIE VAN BRUCELLA
ABORTUS.
I. DE ISOLATIE UIT RUNDERFOETI,

S m i t h, H., K e p p i e, J., P e a r c e, J. H,, F u 1 1 e 1-, R. and W i 1 1 i a m s, A. E. :
The chemical basis of the virulence of
Brucella abortus. I, Isolation of Br. abortus
from bovine foetal tissue. Brit. J. exp. Pathol., 42, 631, (1961).
Dit is het eerste resultaat van een onderzoek dat beoogt de chemische factoren te
bestuderen waaruit mogelijk het mechanisme (de oorzaak) van het pathogene ver-
mogen van
Br. abortus kan worden verklaard.

Omdat gebleken is, dat Br. abortus in hoofdzaak een intracellulair levend organisme
is en virulente stammen zich kunnen handhaven en veimcnigvuldigen in fagocyte-
rende en epithelioide cellen, is het van primair belang te weten hoe dit relatief
zwakke microörganisme weerstand kan bieden tegen de verweerkrachten van deze
cellen niet alleen, maar ze ook doet afsterven (necrotiseren). Daarnaast toont
Br.
abortus
een grote affiniteit tot embryonaal weefsel. Pathologisch onderzoek toont dat
speciaal de cotyledonen ernstig besmet zijn, naast de chorion en amnion vloeistoffen.
Het uit
Br. abortus afkomstig endotoxine zou de abortus veroorzaken. Zij vonden dat
de cotyledonen 60-85%, dc allantois en amnionvlocistoffen 1-25% en het chorion
2-8% van het totaal aantal microörganismen van moederdier en foetus bevatten.
Zij geven cen methode aan, door behandeling van het necrotische weefsel met tryp-
sine, om de microörganismen vrij van wecfselresten te krijgen. Met deze bacterie-
extracten willen zij nu verder bestuderen welke stoffen het pathogene en immunogenc
vermogen van
Br. abortus bepalen.

Van Tongeren,

PASSIEVE EN ACTIEVE IMMUNISATIE TEGEN CARRÉ-VIRUS BIJ PUPS.

I. J O h n s t O n, C. E. and B r e d a h 1, F. W. : Early Active Distemper Immunity.
Vet. Med., 56, 113, (1961).
II. Marshall, V., B a i 1 y, R., S a n t e r, R. S. and N o r i n. A.: Early dis-
temper protection of exposed dogs.
Vet. Med,, 56, 116, (1961).

I. Voor beschutting van pups, die in verband met verblijf in hondenpensions,
hondenwinkels of hospitalen risico lopen met Carré-virus te worden besmet, prefe-
reren Johnston en Bredahl enting met een vaccin boven passieve immunisatie
met serum.

De door hen gebruikte honden waren jonge dieren, die via cen ;isyl aan particulieren
werden gedistribueerd.

De verkregen resultaten met een op fretten bereid vaccin waren beter dan met die
van aan het kippenembryo aangepast vaccin.

(N.B. Er wordt gesproken van „young puppies", maar de juiste leeftijd wordt niet
vermeld. Ref.)

II. Marshall c.s. gebruikten voor hetzelfde doel cen op weefsclculturen ge-
maakt vaccin („Tempacine", aard van de weefselcultuur werd niet vermeld) en een
virulent vaccin simultaan met serum. Terwijl Johnston en Bredahl met spon-
tane infectickansen onder praktijkomstandigheden werkten, pasten Marshall c.s.
tot controle van hun enting intracercbrale infectie met virus toe.

Reeds na zeven dagen bicken de entingen voldoende beschutting te hebben gegeven.
Het bleek dat dieren, die alleen een scruminjectie hadden ontvangen na 14 dagen
alweer volkomen gevoelig waren.

C. A. van Dorssen.

BORDETELLA BRONCHISEPTICA BIJ BIGGEN.

Dunne, H. W., K r a d e 1, D. G. and D o t y, B. : Bordetella bronchiseptica in
pneumonia in young pigs. ƒ.
Am. vet. med. Ass., 139, 897, (1961).
Uit vier biggen van 3 weken, die gestorven waren aan bronchopncumonie, werden
uit de longen van alle vier reinculturen van
Bordetella bronchiseptica geïsoleerd.

-ocr page 659-

(Uit de beschreven eigenschappen (o.a. hemolyse, ureumsplitsing) blijkt dat het
hier werkelijk deze bacteriën en niet een
Alcalingenes betrof. (Ref.))
Hoewel deze bacterie meer bekend is bij de hond (en bij diverse knaagdieren (Ref.))
noemen de schrijvers nog een publikatie van Phillips (1943), waarin deze in-
fectie bij biggen in Ontario werd beschreven.

C. A. van Dorssen.

Exotische dieren, pelsdieren en proefdieren

DEMODEX SOORTEN BIJ DE GOUDHAMSTER.

Nutting, W\'m. B.: Demodex aurati sp. nov. and D. criceti, ectoparasites of the
golden hamster
(Mesocricetus auratus). Parasitology, 51, 515, (1961).
Op de goudhamster werden twee m.orfologisch verschillende Demodex-soontin vast-
gesteld, die bovendien een verschillende levenswijze hebben.
D. criceti zit in kleine
gaatjes in de huid loodrecht op de lengterichting van dc haren,
D. aurati in de haar-
follikels parallel aan de haren.

ƒ. Jansen Jr.

BESTRIJDING VAN MIJTEN BIJ DE MUIS.

W a ts O n, D. P.: The effect of the mite Myocoptes musculinus (C. L. Koch) 1840
on the skin of the white laboratory mouse and its control.
Parasitology, 51, 373,
(1961).

Muizen, geïnfecteerd met Myocoptes musculinus, zijn in de regel slechts besmet met
enkele mijten van de soort
Myobia musculi. Behandeling met gammcxaan (0,015%),
dieldrin (0,015%), arsenicum-zwavel mengsel (0,018% arsenicum) en piperonyl-
butoxide (5%) heeft een verdwijning van
Myocoptes, maar een uitbreiding van
Myobia tot gevolg, tenzij dimethylphthalaat (100%) gebruikt wordt.

J. Jansen Jr.

Heeikunde

DE RÖNTGENDIAGNOSTIEK VAN DE TRAUMATISCHE PERICARDITIS
BIJ HET RUND.

R a p i c, S. und G e rè s, V.: Die Röntgendiagnostik der traumatischen Perikarditis
des Rindes.
Mh. Vet. Med., 16, 799, (1961). \'

Dc traumatische pericarditis is een gevaarlijke en betrekkelijk veelvuldig voorko-
mende complicatie bij traumatische indi.gesties van het rund.

In het karakteristieke eindstadium is voor ervaren klinici de diagnose eenvoudig.
Daarentegen zijn in het beginstadium van de ziekte de symptomen minder duidelijk.
Vanuit de netmaag perforerende vreemde voorwerpen kunnen door röntgenonderzcx-k
vroegtijdig vastgesteld worden, evenals pathologisch-anatomische afwijkingen, ver-
oorzaakt door ontstekingsprocessen in het postcardiale gebied van de longen, long-
abcessen, borstvliesontstekingen en vergroeiingen tussen middenrif en pericard.
Hiertoe moet het te onderzoeken dier in rugligging gebracht worden, omdat bij op-
namen in staande positie de schouder- en bovenarmmusculatuur het craniale deel
van de hartschaduw bedekt. Schrijvers maken gebruik zowel van de röntgenfotografie
als van de fluoroscopic (doorlichting), waarbij aan het laatste een grotere diagnos-
üsche betekenis wordt toegekend. Bij vochtstuwing in het pericard neemt de omtrek
van het hart de vorm aan van een zak of van een afgeronde rechthoek, waarvan de
breedte dikwijls groter is dan de lengte. In 75% van de gevallen is het pericardvocht
met gas vermengd, hetgeen tot uiting komt in de vorm van kleine gasbelletjes of één
grote bel in het bovenste gebied van het pericard. Wordt in het exsudaat noch gas,
noch een vreemd voorwerp waargenomen, dan is de diagnose moeilijk te stellen.
De auteurs baseren hun ervaringen op 43 gevallen.

H. J. Wintzer.

-ocr page 660-

BEHANDELING VAN TENDINITIDEN BIJ HET PAARD.

Pickering, J. P.: Treatment of Sprained Tendons in the Horse. Vet. Ree., 73,
627, (1961).

In de therapie van peesontstekingen resp. fibrillaire verscheuringen is naast rust,
scherp smeren of branden gebruikelijk. Hoevi^el schrijver deze behandelingsmethoden
met succes heeft toegepast, doet hij dit met tegenzin, omdat ze volgens hem „barbaric,
archaic en uncivilized" zijn.

Uitgaande van de opvatting, dat deze therapieën een sterke hyperemie en de vorming
van bindweefsel tot gevolg hebben, welk laatste door geleidelijk contractie een gelijk-
matige druk op de onderliggende weefsels gaat uitoefenen, denkt schrijver dit resul-
taat ook op een andere, meer humane wijze te kunnen verkrijgen. Hij maakt daartoe
gebruik van een miniatuur springverenmatras, die door middel van een stevig ver-
band of ingebouwd in een soort laars de buigpezen op de achtervlakte van de meta-
carpus bedekt. Het effect van dit apparaat is een constante en gelijkmatige druk op
de onderlaag.

De gunstige resultaten van drie gevallen worden vermeld, waarbij echter opgemerkt
moet worden, dat twee van de drie dieren drie resp. zes maanden rust met weidegang
hebben gehad. Schrijver heeft inmiddels de medewerking verkregen van een fabrikant,
die de springverenmatras heeft ingebouwd in een laars, die goed bevestigd kan wor-
den. Schrijver vraagt zijn collegae proeven te nemen met deze nieuwe therapie van
pecsaandoeningen.

A. W. Kersjes.

OPERATIEVE BEHANDELING VAN TEPELAFSLUITINGEN.
S t e e r e, J. H,, Moody, K, M, and N e a 1 y, J,: Open Teat Sinus Surgery for
Correcting Teat Occlusions, ƒ,
Amer. vet. med. Ass., 136, 75, (1960).
Aangeboren of verkregen afwijkingen, die tot gehele of gedeeltelijke afsluiting van
de tepel leiden, kunnen meestal met succes operatief behandeld worden. Gezien het
grote aantal onbehandelde gevallen is voorlichting van de eigenaren gewenst.
De verschillende tepelziekten worden naar de operatieve behandelingsmethode in-
gedeeld in:

1. open-teat surgery;

2. surgery through the streak canal;

3. repair of teat injuries.

(Dc indeling in deze drie groepen komt aan de overzichtelijkheid van het artikel niet
ten goede. Ref.)
ad I.

Het openen van de tepel is noodzakelijk bij de volgende pathologische bevindingen:
a. tepel spinnen: dit zijn gezwollen, multiple accessoire klieren, die onder de mucosa
liggen, er als tumoren uitzien, maar het gevolg zijn van een chronische ontsteking;

b) weefselproliferatie in het gebied van de Furstenberger ring, voorzover deze niet
via het tepelkanaal ver-wijderd kan worden;

c) een langzaam ontstaande afsluiting van de „annular fold" bij koeien die veel ge-
kalfd hebben of een wel eens voorkomende, aangeboren afsluiting bij koeien die
voor de eerste keer kalven;

d) aangeboren sluiting van de tcpelsinus of uier cisterna.

De diagnose wordt gesteld door palpatie met de vingers en door sondering met be-
hulp van een tepelcanule. Voor elke ingreep wordt secretum voor bacteriologisch
onderzoek en eventueel voor gevoclighcidsbepaling afgenomen.

Na het omspuiten van de tepelbasis met een 1% procaineoplossing wordt de tepel
met een lengtesnede ruim geopend. Optredende bloedingen moeten pijnlijk nauw-
keurig gestelpt worden. Na grondige verwijdering van het zieke weefsel wordt de
wond in drie étappes gesloten: doorlopende hechting van de mucosa (volgens som-
mige chirurgen ontstaan bij deze manier van hechten eerder fistels en zij hechten
dus alleen in de submucosa, de auteurs hebben dit evenwel niet waargenomen), door-
lopende hechting van de submucosa, beide met catgut nr. 000, en tenslotte de huid

-ocr page 661-

met de spierlaag door middel van onderbroken, verticale matrashechtingen. Er wordt
op gewezen de hechtingen niet te strak aan te trekken.
ad 2.

Een behandeling na het inbrengen van een instrument door het tepelkanaal is moge-
lijk bij:

a) vernauwing van het tepelkanaal — aangeboren of traumatische oorsprong —
dergelijke koeien worden gewoonlijk „taaimelkers" genoemd;

b) aangeboren afsluiting in het tepelkanaal;

c) losse proppen en poliepen in de sinus;

d) kleine tumoren of stukjes valvulair weefsel ter hoogte van de „annular fold".
Daar de behandeling bij dergelijke afwijkingen slechts uit een gering aantal incisies
bestaat, wordt geen lokaalanesthesie gebruikt en alleen in bijzondere gevallen een
tranquilizer.

ad 3.

Voor de behandeling van tepelbeschadigingen wordt voornamelijk gewezen op de
regels van de algemene chirurgie, die vooral gericht zijn op de pre- en postoperatieve
maatregelen ter voorkoming en bestrijding van wondinfectie en mastitis.

H. ]. Wintzer.

Verloskunde, gynaecologie en steriliteit

MBRIO FETUS IN BULGARIJE.

Doitschev, St. und K o s t a k e v, A.: Untersuchungen über Vibriosis genitalis
(bovis).
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
In Bulgarije zijn 2087 monsters op Vibrio fetus onderzocht. Bij dit onderzoek bleek
2,9% positief tc zijn en wel voor foeten 16,5%; voor spermamonsters 5,8%; voor
vaginaal- en uterus secreta 1,1% en voor preputiaalspoelingen 0,92%. Een volledige
steriliteit kwam voor bij 22% van de geïnfecteerde koeien en pinken.
Van deze dieren vertoonden 43% een gynaecologische afwijking en wel voornamelijk
een endometritis catarrhalis chronica. In streken waar de runderen doelmatig werden
gevoerd waren de afwijkingen minimaal. /.
Hendrikse.

Voedingsmiddelenhygiëne

DE BETEKENIS VOOR DE VOLKSGEZONDHEID VAN STAFYLOKOKKOSIS
BIJ RUNDEREN.

Zinn, R. D., Anderson, G. R. and S k a g g s, J. W.: The Public Health Signi-
ficance of Staphylococcic Infection in Cattle, ƒ.
Amer. vet. med Ass., 138, 382,
(1916).

De schrijvers bicstudeerden naar aanleiding van het optreden van stafylokokkosis in
een koppel melkvee de species-spccificiteit, aan de hand van wat de literatuur hier-
over vermeldt.

In 1956 kreeg een koppel melkvee aan de uierhuid dermatitis-verschijnselen, die re-
sulteerden in een hardnekkige voortschrijdende furunculosis. Eén van de personeels-
leden leed aan een sinusitis en otitis en werd behandeld in een ziekenhuis, waar
stafylokokken-infectie een probleem vormde. De behandeling van de melkkoeien had
geen succes, reden waarom de gehele koppel werd opgeruimd.

Een geruime tijd later gekochte nieuwe koppel melkvee kreeg na een half jaar even-
eens dermatitisverschijnsclen, ook hierbij het eerst aan de uierhuid.
Uitgebreid onderzoek bracht aan het licht dat
Stafylococcus aureus verantwoordelijk
kon worden gesteld voor de toen aanwezige huidlesies bij het personeel en de koeien:
ook op gezond neusslijmvlies van het personeel, op de handen van de melkers en in
de melk kwamen deze kiemen voor. Steeds werd faagtypc 80/81 gevonden, dat resis-
tent bleek te zijn tegen penicilline, dihydro-streptomycine en chloortetracycline. De
auteurs veronderstellen dat een „humane" drager of lijder oorzaak van de infectie
op dit bedrijf is geweest.

-ocr page 662-

In het artikel wordt aan de hand van literatuurdocumentatie erop gewezen dat melk
en afgeleide produkten als een veel voorkomend medium voor overbrenging van
stafylokokken-infectie is te beschouwen. De species-specificiteit van de verschillend-
hemolytisch actief zijnde typen is volgens de auteurs slechts ten dele aanwezig; er
zijn typen die zowel humane als animale infecties veroorzaken.

Van Gib.

CYSTICERCOSIS IN KENYA I.

F r O y d, G.; Das Auffinden von Cysticercus bovis bei der Fleischuntersuchung.
Archiv. Lebensm.Hyg., 12, 241, (1961).

In Kabete, Kenya, onderzocht de auteur 112 runderen zeer intensief op het voor-
komen van cysticerci. Bij 57 dieren werden bij het routineonderzoek geen vinnen ge-
vonden; na uitgebreid onderzoek daalde dit aantal tot 32. Twee runderen hadden
meer dan 500 blaaswormen en werden om deze reden niet verder in het onderzoek
betrokken.

Schrijver rubriceert de overblijvende 78 gevallen in gelokaliseerde of gegenerali-
seerde infecties, al naar er minder of meer dan 20 cysticerci worden gevonden. In
tabellen geeft hij overzichten van de in de literatuur genoemde en door auteurs aan-
gewezen volgorde van predilectie, van de spreiding van het aantal cysticerci in het
lichaam en van nog meer gedetailleerde vindplaatsen en dc verschillen bij routine
en intensief onderzoek.

De hartspier komt als „prcdilectie"-plaats veruit vooraan : de kauwspieren komen met
de rompmusculatuur overeen als vindplaats; de schouderspier is van de skeletspieren
de rijkste vindplaats. De verhouding tussen het aantal gevonden blaaswormen bij
routine- en intensief onderzoek is 1 : 6 ä 6.6 gebleken bij deze „prcK-fdieren" welke
een willekeurige selectie waren. (Het percentage
Cysticercus gevallen in Kenya is
zeer hoog. Ref.)

Van Gils.

CYSTICERCOSIS IN KENYA II.

F r o y d, G.: Das gleichzeitige Vorkommen von lebenden und abgestorbenen Finnen
beim Rind.
Archiv Lebensm.Hyg., 12, 245, (1961).

Uit de literatuur haalt schrijver aan dat dode en levende cysticerci bij het rund
naast elkaar kunnen voorkomen, volgens sommigen in sporadische gevallen, volgens
anderen bij 27% van de cysticercusdragers.

In drie groepen dieren van verschillende herkomst, die bovendien door verschillende
onderzoekers op het voorkomen van blaaswormen wetden gecontroleerd, bleken 3.7,
3.85 en 22.3% der onderzochte runderen zowel levende als afgestorven cysticerci
te hebben. Van de vinnen-positieve dieren waren de percentages respectievelijk 11.7,
8.9 en 28.9.

In de hartspier van 133 dieren werden 57 maal uitsluitend gestorven, 21 maal alleen
levende, 35 maal zowel levende als gestorven en 20 maal geen cysticerci gevonden.
In verkazende cysten werden nog herhaaldelijk zich in gal uitstulpende blaaswormen
aangetroffen. Naast volkomen verkalkte werden ook levende cysticerci gevonden.
Indien slechts dode cysticerci worden waargenomen, mag men nimmer de conclusie
trekken, dat alle in het lichaam voorkomende blaaswormen dood zijn, is dc conclusie
van de schrijver.

Van Glis.

Zootechniek

VERGELIJKENDE GEWICHTEN VAN TWEELING LAMMEREN BIJ ME-
RINO-SCHAPEN.

T e O d O r e a n u, N.: Le poids comparatif des agneaux jumeaux ä la naissance
( cT cT
9 9 c? 9 ) Merinos de Palas. Rapport IVe Int. Congres „Voort-

planting bij dieren", Scheveningen, 1961.

-ocr page 663-

In 1926 heeft Sehr, vastgesteld, dat manlijke lammeren van een eenling een groter
geboortegewicht hebben dan hun vrouwelijke soortgenoten van een eenling en de
lammeren van een tweeling, afzonderlijk gerekend, maar minder wegen dan de twee
lammeren van een tweeling samen, ongeacht of ze van het manlijk, vrouwelijk of
verschillend geslacht zijn.

In de huidige publikatie vermeldt hij het geboortegewicht van 606 tweeling lam-
meren n.1. 160 manlijke, 162 vrouwelijke en 284 van verschillend geslacht. De man-
lijke tweeling lammeren wegen gemiddeld 126 gram meer dan de vrouwelijke twee-
ling lammeren en 206 gram minder dan de manlijke lammeren van tweelingen van
verschillend geslacht. Vrouwelijke tweelinglammeren van tweelingen van verschillend
geslacht wegen 92 gram meer dan die van gelijk geslacht, maar 240 gram lichter
dan hun manlijke tweeling broers. Het aantal tweelingen van het zelfde geslacht
(.322) is groter dan het aantal tweelingen van verschillend geslacht (284), maar men
heeft nagegaan, dat op 1666 tweelingen de verhouding 1 (J\'cr),2 ((^9)
1 ( $ 2 ) is.

Het hogere gewicht van tweelingen van verschillend geslacht zou verklaard kunnen
worden door het feit, dat dc moeder gemakkelijker kan voldoen aan de behoefte aan
diverse voedingsstoffen, hormonen en groeibevorderende stoffen, indien de tweelingen
van verschillend geslacht zijn. Met het oog op de grotere levensvatbaarheid en snellere
ontwikkeling van tweelingen van verschillend geslacht moet men hiermede rekening
houden bij de teeltkeus van fokrammen.

]. Blokhuis.

OPVANGEN VAN SPERMA BIJ STIEREN DOOR MASSAGE VAN DE AM-
PULLAE VIA HET RECTUM.

Debruyne, Dr. R.: The collection of semen in bulls by massage of the ampullae
through the rectum.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheve-
ningen, I96I.

Om sperma te verzamelen door middel van massage van de ampullae via het rectum
is een voldoende sexuele excitatie beslist nodig. Gemakshalve kan dit in de dekbox
gebeuren. De ampullae zijn .gelegen tussen de beide zaadblaasjes.
.■\\ls de zaadblaasjes en de ampullae gepalpeerd worden, dan loopt de accessoire vloei-
stof uit het preputium. Deze moet niet opgevangen worden. De beste massa.ge is de
ampullae z.g. te „strippen" van craniaal naar caudaal, tegen de bckkenbodem, totdat
sperma geëjaculeerd wordt, hetgeen meestal heel plotseling plaatsvindt.
Er werden 21 stieren gebruikt gedurende 1 jaar. De massa.ge werd 102 keer toe-
.gepast. Afwisselend werd ook sperma met de kunstschede verzameld.
Bij 96% van de toegepaste massage volgde een ejaculatie en 86% van deze ejacu-
laten werden voor inseminatie .gebruikt. In 50% van de .gevallen volgde binnen 2
minuten de ejaculatie.

Er is geen schadelijke invloed als dc massage elke 4 ä 5 dagen plaats heeft, maar wel
vermindert de libido en hierdoor vraagt dc voorbereiding van de stier meer tijd.
De spermakwalitcit was behoorlijk goed t.o.v. het sperma dat met de kunstschede
werd opgevangen. Het aantal bacteriën was echter hoger. De bevruchting was nor-
maal en het optreden van endometritis werd niet waargenomen.

J. Spruyt.

MENGVOEDERANALYSE EN BEDRIJFSSTERILITEIT.

A e h n e 1 t, E. und Konermann, H. (Hannover) : Die Mischfuttcranalyse als
Hilfsmittel bei der Klarung der Herdensterilität.
Rapport IVe Int. Congres „Voort-
planting bij dieren", Scheveningen, 1961.

Het chemisch onderzoek naar de gehalten der bestanddelen in het rantsoen begint
aan betekenis te winnen bij het opsporen van de oorzaak (en) van de z.g. bedrijfs-
steriliteit.

Schrs. namen ter analyse monsters van de verschillende bestanddelen van het rant-

-ocr page 664-

soen, waarbij deze monsters in een gewichtsverhouding, zoals die in het werkelijke
rantsoen voorkwam, werden samengevoegd tot één monster van ongeveer 500 gram.
Bepaald werden de gehalten aan: ruw eiwit, Carotine, alsmede aan de elementen Ca,
P, K, Na, Mg, Mn, Cu, Co en Fe.

De gevonden gehalten („ist wert") werden in vergelijking gebracht met de normen
waaraan het rantsoen dient te voldoen („soll wert"). Op deze wijze werden eventuele
tekorten of wanverhoudingen vastgesteld.
Bij dit onderzoek kwamen de volgende feiten aan het licht:

1. Op bedrijven met een goede vruchtbaarheid bleek een overschot te bestaan aan
verteerbaar ruw eiwit (10 ä 20%).

De mineralen-voorziening was in orde; de carotine-voorziening was goed.

2. Op bedrijven met onvoldoende vruchtbaarheid bleek in het rantsoen vaak een
overschot te zijn aan de elementen Ca en K. Daarentegen was de P- en Na-
voorziening onvoldoende. Bovendien bleek er in het voorjaar een duidelijk tekort
aan
Carotine te zijn.

3. Op 60 bedrijven met steriliteitsverschijnselen, waarbij tekorten in het voer werden
vastgesteld bleek het efficiëntiegetal 2.0 - 3.6 te bedragen (aantal benodigde dek-
kingen of inseminaties per drachtig rund). In 70% der gevallen konden cyclus-
storingen worden vastgesteld, waarbij 20 ä 30% der dieren een vertraagde ovu-
latie lieten zien.

4. Op 20 bedrijven met een gcx;de vruchtbaarheid en met een goed uitgebalanceerd
rantsoen bedroeg het efficiëntiegetal 1.3. Cyclusstoringen traden nu slechts op bij
minder dan 20% der dieren.

Schrijvers zijn de mening toegedaan dat op bedrijven met steriliteitsverschijnselen de
analyse van het dagrantsoen kan worden aanbevolen om tot een oplossing te komen.

ƒ. Hofman.

SCH.A.PENFOKKERIJ IN ISRAËL.

II O o g s c h a g e n, Ir. P.: Directie Veeteelt en Zuivel.

Het inlandse schaap, dat voorkomt in het nabije Oosten is het Awassi-schaap. Het
behoort tot de vetstaartschapen en wordt .gehouden zowel voor de melk, als voor het
vlees en de wol.

Onder extensieve omstandigheden van houderij, zonder bijvoeding en beschutting
tegen het klimaat, bedraagt de melkproduktie naar schatting 60 kg melk per jaar
per ooi.

De joodse schapenfokkers in Israël hebben verbeterde methoden ingevoerd betref-
fende de voeding en verzorging en ze controleren hun schapen individueel op melk-
produktie. Langdurige en zorgvuldige selectie gedurende 25 jaren hebben geresul-
teerd in een aanzienlijke verbetering van dc melkproduktie van dit schaap, dat nu
bekend is onder de naam
Verbeterd Awassi-schaap van Israël. De gemiddelde melk-
produktie van 25.000 op melkproduktie gecontroleerde ooien was in 1959/\'60 300 kg.
Het individuele record bedroeg 1050 kg melk. In 10 vooraanstaande kudden was dc
produktie meer dan 400 kg per ooi per jaar.

In 81 kudden wordt thans machinaal gemolken, waarvan er 49 zijn met een zgn.
Rotolactor-installatie (draaiende mclkstand) met een capaciteit van 80 tot 250
ooien, afhankelijk van de grootte van de kudden. Behalve dat de melk met de machine
schoner gewonnen wordt, wordt ook aanzienlijk op de arbeid bespaard. Hierdoor is
het mogelijk de kudden verder uit te breiden.

Ook kunstmatige inseminatie wordt in Israël bij schapen toe.gepast.

P. Hoekstra.

-ocr page 665-

BOEKBESPREKING

THE PFIZER HANDBOOK OF MICROBIAL METABOLITES.
Max. W. Miller, Ph.D.

{The Blakiston Division, Mc Craw-Hill Book Company, Inc., New York-Toronto-
London, 1961. 772 pp, 16 X 24 cm, prijs geb. $ 15.00.)

Dit boek is tot stand gekomen in de laboratoria van Chas. Pfizer & Co., Inc., waar
reeds ongeveer een halve eeuw onderzoek wordt verricht op het gebied van „fer-
mentatie-processen". Het wordt uitgegeven op niet-commcrciële grondslag, ten dienste
van de wetenschap en het onderwijs. Bij het samenbrengen van het materiaal van
dit handboek heeft de samensteller Dr. Max \\V. Miller geput uit een rijke bron
van experimentele gegevens en uit dc literatuur die in een lange reeks van jaren,
n.1. sedert het tijdstip waarop (in 1914) Pfizer\'s biochemisch onderzoekprogramma
werd opgezet tot december 1960, werd verzameld. Hierdoor is een werk ontstaan dat
van het allergrootste belang is, vooral voor hen die daadwerkelijk betrokken zijn
bij het functionele onderzoek van microörganismen en hun stofwisselingsprodukten.
Hoe rijk en verscheiden de gegevens zijn die in kort bestek de revue passeren, toont
de inhoud van de 18 hoofdstukken waarin de stof is ingedeeld op basis van de che-
mische structuren van de door de microben gevormde stoffen.

Na een „Introduction" (5 blz.) worden achtereenvolgens behandeld: 1. Simple
hydrocarbons, ketones, aldehydes, esters, etc.; 2. .Alcohols, glycols and compounds
related to sugars; 3. Alipathic acids and glycolipides; 4. Tetronic acids and other
lactones and lactams; 5. Carotenes and carotenoids; 6. Polyenes and polyynes, ex-
cluding polyene macrolidcs; 7. Macrocyclic lactones (macrolides), a. polyene macro-
lides, b. other macrolides; 8. Alicyclic compounds other than terpenoids and steroids;
9. Terpenoids and steroids; 10. Tropolone acids; 11. Phenolic substances, a. phenols
and phenol ethers (general), b. depsides and dcpsidones; 12. Quinoncs and related
compounds, a. benzoquinones, b. naphthoquinones, c. anthraquinoncs; 13. Tetra-
cycline, analogues and related substances; 14. Aromatic compounds not classified
elsewhere; 15. Amines; 16. Amino acids and related compounds; 17. Polypeptides
and related compounds; 18. Hcterocyclcs, a. furans and related substances, b. dibenzo-
furans and related substances, c. pyrans and related substances, d. xanthones, e. com-
pounds related to thiophene, imidazole, thiazolc and isoxazole, f. pyrroles, porphyrins
and related compounds, g. indoles, h. ergot alkaloids, i. pyridines, j. quinolines,
k. pyrazines, diketopiperazines, 1. phenazines and phenoxazones, m. pyrimidines, n.
purines, o. pteridines and flavincs.

Een 19de hoofdstuk, gewijd aan „Unclassified metabolites", besluit dit 613 blz. om-
vattende overzicht, waarin na de vermelding van iedere stof ook de literatuurbron
wordt aangegeven.

Daarna volgt nog een rubriek „Bibliography, reviews and general references" (8 blz.)
met 98 titels van boeken en monografieën, alsmede: Appendix A. The chemical com-
position of the tissues and large molecules of bacteria and fungi (14 blz. klein ge-
drukte literatuuropgaven) ; Appendix B. Bacterial and fungal carotenes (een vijftal
tabellen met de betreffende literatuur als voetnoten, samen 6 blz.) ; Appendix C. The
chemical constituents of mycobacteria (een tabel die 6 blz. beslaat, waaraan ruim
8 klein bedrukte blz. met 246 literatuurcitaten zijn toegevoegd). Een „Addendum"
(53 blz.) ,cen „Subject index" (33 blz.), een „Empirical formula index" (10 blz.)
en een „Microorganism index" (15 blz.) besluiten het werk.

Dit handboek is voor onderzcK-kers op zeer verschillende terreinen der wetenschap
van grote waarde. Men behoeft daarbij niet in de eerste plaats te denken aan hen
die in het bijzonder geïnteresseerd zijn bij de produktie langs microbiologische weg
en op grote schaal van die stoffen, waarvan de synthese langs zuiver chemische weg
niet mogelijk of zeer moeilijk is, zoals antibiotica, vitaminen, hormonen e.a. Iedere
microbioloog en elke biochemicus die zich bezig houdt met de bestudering van de
stofwisseling van microörganismen in en buiten het lichaam, zal in dit boek talrijke

-ocr page 666-

belangrijke en op overzichtelijke wijze gerangschikte gegevens aantreffen. Het is ref.,
in wiens laboratorium al jaren lang onderzoek wordt verricht over dc inwerking van
microben in het maag-darmkanaal van het rund op de bestanddelen van het voedsel,
uit ervaring bekend hoe moeilijk het dikwijls is vroeger verkregen resultaten uit
verscholen literatuurbronnen op te vissen.

Doch niet slechts de biochemici en microbiologen die werkzaam zijn in universitaire
en industriële laboratoria kunnen hun voordeel met dit bcK\'k doen. Ook de (vete-
rinaire) voedingsfysiologen zullen er veel van hun gading vinden. Wellicht in min-
dere mate geldt dit eveneens reeds voor de medische en veterinaire klinici die hun
belangstelling richten op functionele stoornissen in de maag-darm-tractus, welke ge-
kenmerkt zijn door „dysbacterie". De zieke mens en het zieke dier zullen er wel bij
varen, indien er op dit onderontwikkelde gebied van de ziektekunde een meer in-
tensieve samenwerking tussen biochemici, microbiologen en klinici tot stand zou
komen dan er tot dusver is geweest.

Druk en verdere uitvoering van het boek zijn goed. De prijs is, in vergelijking met
andere werken van dezelfde omvang, laag.

Bijzonder instructief, vooral voor gebruikers van het boek die niet speciaal bio-
chemisch geschoold zijn, zijn enkele schema\'s die de samenhang tussen de metabo-
lieten in een aantal stofwisselingsprocessen tot uitdrukking brengen. Dat steeds struc-
tuurformules zijn gebruikt, waar dit slechts mogelijk, gewenst en verantwoord was,
verhoogt de overzichtelijkheid en daardoor de waarde van het werk.
Ref. spreekt de hoop uit dat dit voortreffelijke handboek zijn weg mag vinden in tal-
rijke instituten van zuiver en toegepast wetenschappelijk onderzoek en dat na af-
zienbare tijd — bijv. tien jaar — een vervolg op dit werk zal verschijnen, waarin
dan de nieuwste literatuur opnieuw kritisch zal worden bewerkt. De microbiologische
chemie maakt in de laatste jaren grote vorderingen en men mag verwachten dat cr
ook in de toekomst behoefte zal bestaan aan overzichtswerken van deze soort.

L. Seekles.

LEHRBUCH DER ANATOMIE DER HAUSTIERE.

Bd 1, zweite Auflage, BEWEGUNGSAPPARAT.
Nickel, R., Schummer, A. und S c i f e r 1 e, E.

(Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg, 1961, 302 pag. en 517, gedeeltelijk ge-
kleurde, afbeeldingen in de tekst en 11 gekleurde platen. Prijs: DM 108,-)
De eerste druk van dit deel van het leerboek verscheen reeds in 1954, die van het
tweede deel in 1960. Reeds vóór het derde, laatste deel van de eerste druk, waarin
het vaat- en zenuwstelsel, de endocrine organen, de zintuigorganen, de huid en de
vogelanatomie behandeld zullen worden, zal verschijnen was reeds cen herdruk van
het eerste deel noodzakelijk.

De algemene opzet van dit boek is wederom in hoofdzaak dezelfde als die van het
bekende handboek van Ellcnberge r-B a u m, dat als gevolg van oorlogshande-
lingen niet herdrukt kon worden.

In dit eerste deel gaat een algemene inleiding vooraf, waarin o.a. algemene verge-
lijkende begrippen, de plaats van de huisdieren in het zoölogisch systeem, de indeling
van het lichaam in organen en orgaansystemen en de lichaamsstreken behandeld
worden. De beschrijvingen van skcletsysteem en spierstelsel worden ingeleid
met een bespreking van de algemene bouw en functie en bij het spierstelsel
bovendien van de hulpapparaten. De bijbehorende afbeeldingen zijn fraai, didactisch
goed gekozen, uitgevoerd. Dit deel wordt besloten met een hoofdstuk over statiek en
dynamiek van het bewegingsapparaat, dat zeer duidelijk en overzichtelijk geschreven
is.

Het geheel is een zeer waardevol boek, dat echter meer het midden houdt tussen
leerboek en handboek. Het zal dan ook, behalve door veterinairen, door zoölogen en
medici, die in de vergelijkende anatomie geïnteresseerd zijn, geraadpleegd kunnen
worden. Voor de veterinaire student is het echter als ieerbcK-k wel wat uitvoerig,
terwijl ook de prijs voor velen van hen bezwaarlijk zal zijn.
 H. A. Meijling.

-ocr page 667-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

RAPPORT DER COMMISSIE „OPLEIDING KEURINGSDIERENARTSEN".

.\\DVIES inzake de opleiding van dierenartsen, werkzaam in de vleeskeuring, uitge-
bracht aan het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
door een commissie van leden van de Maatschappij.

Inleiding.

Reeds lang voor het in werkingtreden van de Vleeskeuringswet in 1922 waren in
verschillende gemeenten keuringsdiensten van vee en vlees ingesteld. Met de keuring
waren in het algemeen belast één of meer plaatselijke veeartsen, daarbij al dan niet
bijgestaan door keurmeesters, die geen veterinaire opleiding hadden genoten. Bij
de Wet van 16 juli 1907, houdende bepalingen voor de keuring van voor uitvoer
bestemd vlees, later in de Veewet ondergebracht, werd de keuring opgedragen aan
rijkskeurmeesters, van wie het bezit van het veeartsdiploma werd geëist.

In artikel 25 van de Vleeskeuringswet was voorgeschreven, dat met de keuring en
de herkeuring van slachtdieren en van vlees alleen worden belast „personen, die in
het bezit zijn van het diploma van veearts"; bij de Wet op de Uitoefening van de
Diergeneeskunst, daterende van 1954, werd dit artikel laatstelijk gewijzigd, zodat
de zinsnede nu luidt: „personen, die krachtens de wet de bevoegdheid hebben ver-
worven de diergeneeskunst in haar volle omvang uit te oefenen".
Dat onder hun toezicht en verantwoordelijkheid andere personen in nader aan te
wijzen gevallen bevoegd zijn keuringen te verrichten — dit geldt eveneens voor de
uitvoerkeuring van vlees — kan hier verder buiten beschouwing blijven.

Bij de Vleeskeuringswet is derhalve reeds vanaf 1922 geregeld, dat dierenartsen met
de vleeskeuring zijn belast en voor de keuring verantwoordelijk zijn en dat een
dierenarts aan het hoofd moet staan van elke gemeentelijke vleeskeuringsdienst.
Deze uitsluitend aan dierenartsen toegekende bevoegdheid vloeit voort uit het feit,
dat zij in tegenstelling tot alle andere academici gedurende hun studie een uitge-
breide kennis moeten verwerven onder meer van anatomie, fysiologie, pathologische
anatomie, parasitologie, microbiologie, klinische diagnostiek en van voedingsmidde-
len van dierlijke oorsprong en bovendien van de wettelijke voorschriften, welke op
dit laatste punt betrekking hebben. Daarmede worden de beste waarborgen geboden
voor een gefundeerd onderzoek van slachtdieren en van vlees en voor een weten-
schappelijk verantwoorde keuringsbeslissing, gebaseerd op de wettelijke voorschriften.
Bij het in werkingtreden van de Vleeskeuringswet werden de gemeenten, al dan niet
tot kringen verenigd, derhalve verplicht een dierenarts tot hoofd van de vlees-
keuringsdienst aan te stellen.

Voor zover reeds gemeentelijke vleeskeuringsdiensten bestonden, was dit een conti-
nuering van de bestaande toestand: in vele der nieuwe diensten werd evenwel één
der plaatselijke praktizerende dierenartsen in deze functie benoemd.

Door de veterinaire inspectie van de volksgezondheid, welke met het toezicht op de
uitvoering van de wet is belast, werden vele besprekingen gevoerd met de uitvoe-
rende instanties om tot spoedige algehele toepassing der keuring te geraken en wer-
den bijeenkomsten met de keuringsdierenartsen belegd ter bespreking van voorko-
mende vraagstukken.

Het organiseren van cursussen voor de keuringsdierenartsen had tot doel hen ver-
trouwd te maken met de keuringstechniek en het laboratorium-onderzoek.
Door de instelling van een speciale leerstoel in de „Kennis der menselijke voedings-
middelen van dierlijke oorsprong" aan de toenmalige Veeartsenijkundige Hogeschool
werd een belangrijke bijdrage geleverd tot de wetenschappelijke opleiding van de
aanstaande dierenarts; een cursus aan dc gemeente-slachtplaats te Utrecht droeg er
toe bij praktische ervaring op te doen.

Stormachtig kan de ontwikkeling van de kennis der problemen, welke met de vlees-
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl, .9, 1962 643

-ocr page 668-

keuring verband houden, in de eerste 10 tot 15 jaren na het inwerkingtreden der
Vleeskeuringswet worden genoemd. Talloze publikaties zagen het licht, verschil-
lende proefschriften hadden een facet der vleeskeuring tot onderwerp. De „Maat-
schappij voor Diergeneeskunde" zag direct het grote belang van deze tak van werk-
zaamheden in de vleeskeuring voor haar leden in; in ruime mate werd in het
„Tijdschrift voor Diergeneeskunde" gelegenheid gegeven wetenschappelijke bij-
dragen te plaatsen. De in 1907 reeds opgerichte „Vereniging van Directeuren van
Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland" besteedde volle aandacht aan de ver-
meerdering der kennis op het gebied der vleeskeuring door lezingen voor haar leden
te doen houden; veel wetenschappelijk onderzoek werd aan de abattoirs verricht.
Aangezien in de „Maatschappij voor Diergeneeskunde" het grote aantal vraagstukken
op het gebied van de veterinaire levensmiddelencontróle niet steeds de aandacht kon
krijgen, welke de belanghebbende leden nodig achtten en anderzijds de keurings-
dierenartsen niet-abattoirdirecteuren geen toegang hadden tot de vereniging van
slachthuisdirecteuren, werd in 1931 door een aantal leden van de Maatschappij een
afzonderlijke groep in het leven geroepen, de „Groep Kennis der Voedingsmiddelen
van Dierlijke Oorsprong", waarvan één sectie de vleeskeuringsproblemen behan-
delde.

Deze sectie en na de oorlog vooral de in 1947 opgerichte Vereniging van Hoofden
van Vleeskeuringsdiensten — de laatste in 1948 als zelfstandige groep van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde erkend — stelden zich ten doel door middel van le-
zingen, demonstraties en uitwisseling van ervaringen op het gebied der vleeskeuring
de kennis van haar leden te vergroten. Daarmede werd een belangrijke bijdrage ge-
leverd tot het bereiken van een verantwoorde en uniforme keuring.
Hoewel het grote aantal wetenschappelijke bijdragen tot de kennis van het gehele
terrein der vleeshygiëne uiteraard ook bij de vorming van de aanstaande dierenarts
van invloed was, rees toch reeds vóór de oorlog de vraag of het diploma van dieren-
arts alléén wel voldoende waarborg was voor een verantwoorde uitvoering van de
vleeskeuring.

Naar aanleiding van een voorontwerp tot herziening van de Vleeskeuringswet, in
1936 aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde om advies gezonden, werd door
deze — nadat het inzicht van de Groep was vernomen — er reeds op gewezen, dat
nadere eisen behoorden gesteld te worden aan een dierenarts om tot hoofd van een
vleeskeuringsdienst te kunnen worden benoemd.

Hiermede werd beoogd te waarborgen, dat alleen aan dierenartsen, die voldoende
kennis van de vleeskeuring bezaten, de leiding en de verantwoordelijkheid voor een
vleeskeuringsdienst zou worden toevertrouwd.

Tot een wetswijziging in bedoelde zin heeft dit advies niet geleid, zodat heden ten
dage nog het uit 1919 daterende artikel 25 van de Vleeskeuringswet, waarin deze
materie is geregeld, in wezen ongewijzigd is gebleven.

Tijdens de „Veterinaire Week" in 1957 was het vraagstuk van de opleiding van de
keuringsdierenarts een onderwerp, dat door de toenmalige voorzitter van de Groep
uitvoerig werd behandeld en waarbij specialisatie in de vleeskeuring met een daarbij
behorende opleiding werd aanbevolen.

Op 12 april 1958 werd deze voordracht in een vergadering van de Groep besproken,
waarbij de aanwezigen zich achter de daarin vermelde conclusies stelden. Besloten
werd daarop het Hoofdbestuur van de Maatschappij te verzoeken een commissie te
willen instellen tot nadere bestudering van het vraagstuk en tot voorlichting van
het Hoofdbestuur.

De Commissie.

Het voorstel van de Groep werd door het Hoofdbestuur van de „Maatschappij voor
Diergeneeskunde" overgenomen.

Daarna werden de volgende leden, die ieder een verschillend facet van de vlees-
keuring beoefenen, zodat zoveel mogelijk het volledig bestrijken van dat terrein was
gewaarborgd, bereid gevonden in deze commissie zitting te nemen:

-ocr page 669-

F. J. A. Bruins — volambtelijk hoofd van de vleeskeuringskring

„Haarlem", tevens directeur van het gemeentelijk
slachthuis te Haarlem;
J. P. G. Glaessens — niet vol-ambtelijk hoofd van de vleeskeuringskring

„Heythuysen", tevens praktizerend dierenarts;
Dr. A. Clarenburg — oud-hoofd van het laboratorium voor zoönosen en

pathologische anatomie van het Rijksinstituut voor
de Volksgezondheid te Utrecht;
Prof. Dr. J. H. J. van Gils — hoogleraar in de kennis der menselijke voedings-
middelen van dierlijke oorsprong aan de Faculteit
der Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te
Utrecht;

K. Hofstra — veterinair inspecteur van de volksgezondheid in

algemene dienst te \'s-Gravenhage;
J. J. de Jong — volambtelijk hoofd van de vleeskeuringskring

„Heerenveen".

Uit hun midden nam Prof. van Gils de taak op zich de vergaderingen te leiden, ter-
wijl het secretariaat door de inspecteur Hofstra werd waargenomen.
Op 9 december 1959 werd de commissie door de voorzitter van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde geïnstalleerd.

De commissie kwam na deze installatie nog zesmaal in vergadering bijeen ter vol-
doening aan haar opdracht.

De opdracht aan de commissie.

Bij de installatievergadering werd door de voorzitter van de Maatschappij een his-
torisch overzicht gegeven van de ontwikkeling van de vleeskeuring in ons land, waar-
van een en ander in de inleiding werd gememoreerd.

Daarna werd aan de commissie de opdracht gegeven na te gaan wat aan de huidige
toestand verbeterd zou kunnen worden en het Hoofdbestuur van de Maatschappij
van advies te dienen over de eisen, welke aan de verschillende categorieën van
keuringsdierenartsen zouden moeten worden gesteld om op verantwoorde wijze de
vleeskeuring te kunnen uitoefenen. Voorts werd verzocht deze eisen te splitsen in
maatregelen op korte termijn en in maatregelen, welke eerst op langere termijn zijn
te verwerkelijken.

De eisen aan de keuringsdierenarts.

Op grond van de Vleeskeuringswet is elke dierenarts, dus ook hij die zijn diploma
pas heeft verworven en degene die zijn studie reeds lang heeft beëindigd doch nim-
mer in de vleeskeuring werkzaam is geweest, benoembaar tot zelfstandig hoofd van
een vleeskeuringsdienst en zelfs tot directeur van een zeer groot gemeentelijk slacht-
huis.

Evenwel, aan de zelfstandig werkende keuringsdierenarts moet de eis worden gesteld,
dat hij het onderzoek van een slachtdier vóór en na de slachting, de keuring van een
in nood gedood of gestorven slachtdier en de beoordeling van vlees en vleeswaren op
deugdelijkheid moet kunnen verrichten en daarbij een op de wettelijke voorschriften
gebaseerde beslissing moet kunnen nemen. Het microbiologisch en pathologisch-
anatomisch onderzoek van organen en van vlees en het microbiologisch en histo-
logisch onderzoek van vleeswaren moet hij kunnen verrichten en de resultaten van
dit onderzoek kunnen interpreteren. Hij moet de inrichting en de hygiënische toe-
stand van slachterijen en vleesverwerkende bedrijven kunnen beoordelen en zonodig
aanwijzingen tot verbetering kunnen geven. Hij moet bekend zijn met de admini-
stratieve werkzaamheden in de vleeskeuringsdienst en de gemeentebesturen van
advies kunnen dienen op het gebied van de Vleeskeuringswet en de Destructiewet.
De hiergenoemde eisen, welke nog met andere kunnen worden uitgebreid, impliceren
niet alleen ervaring maar ook een grondige scholing, welke aan de praktijk moet
zijn getoetst.

-ocr page 670-

De universitaire studie.

De opleiding tot dierenarts aan de faculteit der diergeneeskunde van de Rijksuniver-
siteit te Utrecht duurt minstens 6 jaren. Deze opleiding kan evenmin als andere
universitaire opleidingen beschouwd worden als een afgeronde scholing, waarbij de
afgestudeerde het vak kent en alleen nog ervaring moet opdoen om een all-round
vakman te worden. Integendeel, de diergeneeskundige studie is zo veelomvattend,
dat slechts de grondslagen kunnen worden gelegd voor het verkrijgen van inzicht
in de vele facetten, waaruit de veterinaire wetenschap is opgebouwd. Het is derhalve
duidelijk, dat de dierenarts, indien zijn belangstelling op één dezer facetten is ge-
richt, zal moeten trachten hieromtrent meer en liefst veel kennis te vergaren: dat
hij zich dus op dit terrein gaat specialiseren. Als regel zal deze interesse na het be-
eindigen der studie naar voren komen; denkbaar is evenwel ook, dat de basisopleiding
wordt versmald en reeds tijdens de universitaire studie een specialisatie plaats vindt.
Met betrekking tot de vleeskeuring, die gezien het vorenstaande toch zeker een spe-
cialisme is te noemen, wordt de diergeneeskundige student onderricht in de theorie
van de vleeskeuring, de daarbij aansluitende laboratoriumonderzoekingen en wets-
kennis. De praktijk van de vleeskeuring wordt door demonstraties en zelfwerkzaam-
heid aan de gemeenteslachtplaats te Utrecht aan de studenten bijgebracht.
Het is duidelijk, dat deze hoewel gerichte opleiding gedurende de korte tijd welke
daarvoor in de 6-jarige studieperiode is uitgetrokken, geen specialisatie mag worden
genoemd.

De mogelijkheid kan onder ogen worden gezien of de student meer gelegenheid kan
worden geboden tijdens zijn studieperiode een uitgebreider theoretische scholing en
een groter praktische ervaring op te doen.

Hieraan zijn onverbrekelijk twee alternatieven verbonden n.1. óf verlenging van de
studieduur óf een minder intensieve behandeling van de andere leerstof.

Verlenging van de studieduur kan inderdaad tot het beoogde doel voeren, maar
moet om vele redenen, vooral in verband met de waarde van het basisdiploma voor
de dierenarts — voorlopig althans — niet uitvoerbaar worden geacht. Door een
belangrijke verlenging van de studieduur wordt de opleiding dusdanig kostbaar voor
de student, dat dit ongetwijfeld een ongunstige invloed zou uitoefenen op de animo
van de aanstaande student om de diergeneeskundige studie te beginnen. De kans,
dat de toeloop van studenten daardoor zou verminderen, is reëel aanwezig. De com-
missie heeft niet de vrijheid gevonden alleen ter wille van meerdere specialisatie in
de vleeskeuring nu te adviseren verlenging van de studieduur voor te stellen.
Wel zij er op gewezen, dat uitbreiding van de studie niet per sé met verlenging van
de opleidingsduur gepaard zou behoeven te gaan. Het studieprogramma is evenwel
reeds zodanig overladen, dat in de normale studietijd aan een intensivering van de
verschillende facetten niet is te denken; de gemiddelde studieduur is namelijk thans
reeds T\'/s jaar.

Minder intensieve behandeling van de leerstof acht de commissie zonder meer on-
uitvoerbaar. Het studieprogramma, dat door de faculteit na nauwkeurige afwcgin"
der diverse wenselijkheden telkenjare wordt vastgesteld, laat niet toe dat intensi-
vering der studie van één der facetten leidt tot achteruitstelling van één der andere.
De basisopleiding, welke de aanstaande dierenarts nodig heeft, is zodanig afgestemd
op de eisen, welke de praktijk stelt, dat daaraan niet kan worden getornd.
Tenslotte kan gesteld worden, dat de basisopleiding meer of minder sterk zou kunnen
worden versmald, zodat de student na zijn kandidaats- c.q. doctoraal-exarnen de
keuze wordt gelaten zich in een bepaalde richting verder te ontwikkelen, een gang
van zaken, die ook met betrekking tot andere academische studies wel wordt gevolgd,
.afgezien van de vraag of in dat stadium der opleiding bij de student wel voldoende
belangstelling zou bestaan voor specialisatie in de vleeskeuring, moet het voor een
goede uitvoering van de vleeskeuring van uitzonderlijk belang worden geacht, dat
de keuringsdierenarts de volledige opleiding van de practicus-dierenarts heeft ge-
volgd.

-ocr page 671-

De vleeskeuringsdierenarts moet evengoed voldoende klinische kennis bezitten en
hij moet eveneens — met het oog op de beoordeling van het vlees — weten, welke
behandeling bij een slachtdier zou kunnen zijn ingesteld.

Verder moet er met nadruk op worden gewezen, dat de maatschappelijke positie
van de keuringsdierenarts nadelig zal worden beïnvloed, indien de basisopleiding ver-
smald is.

Van praktische betekenis is ook nog, dat bij een keuze tijdens de studie de terugweg
nauwelijks weer kan worden afgelegd.

Indien een specialist in de ene richting, om welke reden dan ook, zich later in een
andere richting wil of zal moeten bewegen, zal hij daartoe eerst weer naar de college-
zaal terug moeten keren.

Het is bekend, dat vele keuringsdierenartsen eerst een meer of minder groot aantal
jaren de consultatieve praktijk hebben uitgeoefend. Dat een omschakeling slechts via
een nieuwe academische studieperiode te verwerkelijken zou zijn, is ongewenst te
achten. De commissie is derhalve van mening, dat gezien het vorenstaande de vol-
ledige dierenartsopleiding, zonder verlenging van studieduur, voor de keurings-
dierenarts gehandhaafd moet blijven. Unaniem is de commissie echter ook tot de
conclusie gekomen, dat aanvullend onderwijs noodzakelijk moet worden geacht en
zij heeft daartoe voor de onderscheiden categorieën van keuringsdierenartsen onder
het oog gezien, welke eisen daaraan zouden zijn te stellen.

De keuringsdierenarts - niet hoofd van dienst.

Tijdens de opleiding aan de faculteit der diergeneeskunde wordt de aanstaande
dierenarts zoveel theoretische kennis van de vleeskeuring onderricht en wordt hem
voor de keuring in de praktijk zoveel inzicht en handvaardigheid bijgebracht, dat hij
in staat moet worden geacht onder leiding van een keuringsdierenarts-hoofd van
dienst, zijn kennis uit te breiden, ervaring op te doen en zodoende kunde te ver-
werven.

In tegenstelling tot de pas afgestudeerde dierenarts, die volkomen zelfstandig de
consultatieve praktijk gaat uitoefenen en bij een foutieve diagnose alleen zijn cliënt,
de patiënt en zichzelf schade kan berokkenen, kan de onervaren dierenarts bij een
onjuiste beoordeling in de vleeskeuring de volksgezondheid in gevaar brengen. Ten-
einde dit zoveel mogelijk te voorkomen, is de commissie van mening, dat het dieren-
artsdiploma alleen maar de bevoegdheid behoort te geven tot de benoembaarheid
van keuringsdierenarts-niet hoofd van dienst; het hoofd van dienst blijft dan ver-
antwoordelijk voor de in de onder zijn leiding staande dienst genomen keurings-
beslissingen.

De keuringsdierenarts-hoofd van dienst.

Uit het vorenstaande blijkt reeds, dat er overwegende bezwaren bestaan tegen de
benoembaarheid van elke dierenarts tot hoofd van een vleeskeuringsdienst: deze
laatste zal door specialisatie zich zover moeten bekwamen, dat hij ter bescherming
van de volksgezondheid de verantwoordelijkheid van zijn keuringsuitspraken zal kun-
nen dragen. Nu de commissie de specialisatie tijdens de studie op eerder genoemde
gronden afwijst, zal deze na het behalen van het dierenartsdiploma moeten worden
gerealiseerd. Hierbij zal de nadruk dienen te worden gelegd op een opleiding, welke
het aanstaande hoofd van dienst zo volledig mogelijk vertrouwd moet maken met
zoveel mogelijk problemen, welke in een vleeskeuringsdienst kunnen voorkomen.
Bovendien zal hij leiding aan de dienst moeten kunnen geven en zelfstandig onder-
zoekingen in het laboratorium moeten kunnen verrichten.

Om een en ander te bereiken zal de nascholing dan ook vooral op de praktijk moe-
ten zijn gericht en moet de benodigde kennis in de praktijk worden opgedaan.
Hierbij dienen tegen elkaar te worden afgewogen datgene wat minimaal als eis aan
een hoofd van dienst moet worden gesteld en datgene wat uit economische over-
wegingen maximaal bereikbaar is.

-ocr page 672-

Het is wel duidelijk, dat hoe langer en intensiever de nascholing is des te groter
de kennis en de ervaring van de betrokkene kan worden. Niet vergeten moet evenwel
worden, dat de nascholing binnen de financiële mogelijkheid van de dierenartsen,
die zich willen specialiseren in de vleeskeuring, moet liggen: anders zal het doel
niet worden bereikt.

De commissie, rekening houdende met deze overwegingen, acht vooralsnog een na-
scholingsperiode van tenminste 3 maanden nodig om tot het beoogde doel te kunnen
leiden. De periode van nascholing, welke door de betrokkene zonder onderbreking
moet worden gevolgd, zou moeten bestaan in een stage van 2 maanden in een vlees-
keuringsdienst, direct daarop gevolgd door een cursus van in totaal één maand aan
nader te noemen inrichtingen.

Deze nascholing wordt niet gezien in de vorm van een cursus, welke periodiek wordt
gegeven, afhankelijk van het aantal deelnemers, maar uitsluitend in individuele vor-
ming, welke vrij zeker betere resultaten geeft en in de praktijk veel gemakkelijker
uitvoerbaar is.

De stage van 2 maanden zal moeten worden gevolgd in een niet te kleine vlees-
keuringsdienst, bij voorkeur met een gemeentelijk slachthuis en een daaraan ver-
bonden buitendienst en zo mogelijk met enige vleeswarenindustrie.
Er is daar gelegenheid tot verder bekwamen in de techniek der vleeskeuring in de
meest uitgebreide zin, terwijl alle werkzaamheden van het hoofd van de vlees-
keuringsdienst dan van nabij kunnen worden gevolgd.

Na afloop van deze periode zal door het betreffende hoofd van de vleeskeurings-
dienst een verklaring dienen te worden afgegeven, dat de stage onafgebroken werd
gevolgd; hij onthoude zich van enigerlei aantekening daarbij, welke op een be-
oordeling gelijkt.

Een meer gedetailleerde stage in een dienst met een grootslachterij, één met uit-
voerkeuring en één met belangrijke vleeswarenindustrie is moeilijk uitvoerbaar, duurt
uiteraard langer en wordt daardoor kostbaarder. Ook deze nascholing moet niet ge-
zien worden als een volledig beheersen van het gehele terrein der vleeskeuring, maar
als een noodzakelijke aanvulling van de universitaire studie, gericht op de praktijk.
Het is de commissie niet mogelijk te overzien, welke vleeskeuringsdiensten in aan-
merking komen voor het geven van een dergelijke nascholing en het is niet haar
taak om na te gaan, welke diensten deze nascholing zouden willen geven. Naar de
mening van de commissie ligt het op de weg van de veterinaire hoofdinspecteur van
de volksgezondheid de naar diens oordeel daarvoor in aanmerking komende dienst-
hoofden te verzoeken deze nascholing op zich te willen nemen.

Indien de stage is afgelopen, moet deze direct worden gevolgd door een cursus van
minimaal één maand, gelijkelijk te verdelen over het laboratorium van het instituut
van de kennis der voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong van de faculteit der
diergeneeskunde, het laboratorium voor zoönosen en pathologische anatomie van het
Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en de Eerste Nederlandse Slagersvakschool,
alle te Utrecht. De volgorde van deze cursussen kan, indien nodig, worden verwis-
seld. Na elke gevolgde cursus wordt door het hoofd van het laboratorium c.q. vak-
school — eveneens weer zonder beoordeling — daarvan aantekening gemaakt op de
reeds afgegeven verklaring van het hoofd van de vleeskeuringsdienst, zodat van
het volgen van de gehele aanvullingscursus uit één document kan blijken.
Ook in dit geval acht de commissie het aangewezen, dat de veterinaire hoofdinspec-
teur van de volksgezondheid bereid zou worden gevonden de hoofden der hiervoor
genoemde instituten te verzoeken het geven van deze cursussen te willen doen uit-
voeren.

Alhoewel de commissie zich terdege realiseert, dat na het op de boven omschreven
wijze volgen van een aanvullingscursus nog geen all-round hoofd van dienst is ge-
schapen, zullen uit praktische overwegingen voorshands geen hogere eisen moeten
worden gesteld.

De keuringsdierenarts - waarnemend hoofd van dienst.

Elke keuringsdierenarts - hoofd van dienst moet bij verlof, ziekte of ontstentenis wor-

-ocr page 673-

den vervangen. Nog maar al te dikwijls komt het voor, dat deze waarneming, zelfs
in grote diensten en soms gedurende lange tijd, wordt opgedragen aan een plaatse-
lijke praktizerende dierenarts, die veelal geen of nagenoeg geen ervaring in de vlees-
keuring heeft opgedaan.

Evenmin als een dierenarts zonder een aanvullingscursus te hebben gevolgd, be-
noemd kan worden tot hoofd van een vleeskeuringsdienst, meent de commissie dat
deze dierenarts ook niet als waarnemend hoofd van dienst moet kunnen worden
aangesteld.

De commissie realiseert zich voldoende dat in vele gevallen de practicus niet in staat
zal zijn of bereid is een dergelijke cursus te volgen; in deze gevallen zal dan ook, veel
meer dan thans het geval is, een naburig hoofd van dienst met de waarneming moe-
ten worden belast. Tegen een dergelijke gang van zaken zijn geen steekhoudende ar-
gumenten aan te voeren, terwijl een verantwoorde uitvoering van de dienst beter
wordt gewaarborgd.

In die diensten, waar behalve het hoofd van dienst nog één of meer keuringsdieren-
artsen werkzaam zijn, kan door het tijdig volgen van een aanvullingscursus gemak-
kelijker aan de eisen van waarneming worden voldaan.

Het volgen van een dergelijke cursus, direct na de studie, zal geanimeerd worden
door het feit, dat men daarna benoembaar is tot plaatsvervangend hoofd van dienst
met goede vooruitzichten op een latere volambtelijke positie.

De keuringsdierenarts - hoofd van dienst - tevens slachthuisdirecteur.

In die gemeenten, waar in een openbaar slachthuis moet worden geslacht, zijn de
werkzaamheden voortvloeiend uit het uitoefenen van de vleeskeuring en het toezicht
op het daar aanwezige vlees dusdanig verweven met het slachthuisbedrijf, dat het
nauwelijks denkbaar is, dat het hoofd van de vleeskeuringsdienst niet met de leiding
van dat bedrijf zou zijn belast.

Uiteraard worden daarbij aan het hoofd van de vleeskeuringsdienst meer eisen ge-
steld, welke vooral liggen op het organisatorische vlak. Van een slachthuisdirecteur
zal naast de nodige deskundigheid op het terrein van de vleeskeuring bovendien ge-
eist worden, dat hij leiding aan personeel kan geven en inzicht heeft in de bedrijfs-
voering en in de technische outillage van het slachthuis. Hoewel de commissie van
mening is, dat de slachthuisdirecteur moet beschikken over vele persoonlijke eigen-
schappen, zonder welke hij voor deze functie niet geschikt is, mag bovendien kennis
van personeelsbeleid en bedrijfsvoering van hem worden verwacht.
De helft van het aantal leden der commissie beveelt daarom aan, dat een keurings-
dierenarts - hoofd van een vleeskeuringsdienst, dan wel een keuringsdierenarts, be-
noembaar tot hoofd van dienst, minstens één jaar aan een slachthuis werkzaam moet
zijn geweest, alvorens tot slachthuisdirecteur te kunnen worden aangesteld. Wel is
het begrijpelijk, dat deze aanbeveling niet voor alle gemeentelijke slachthuizen be-
hoeft te gelden.

In de kleine slachthuizen, waaraan soms nauwelijks meer personeel is verbonden
dan aan grotere gedecentraliseerde diensten en waar de technische installatie zeer
bescheiden en de financiële bemoeienissen zeer gering zijn, wordt slachthuiservaring
van de nieuw te benoemen directeur minder nodig geacht. Wel achten de leden het
aan te bevelen, dat in een dergelijke geval de stage tijdens de aanvullingscursus wordt
gevolgd in een vleeskeuringsdienst met cen openbaar slachthuis.

De andere helft der commissie is van oordeel, dat aan de benoembaarheid van hoofd
van dienst tot slachthuisdirecteur geen beperkingen moeten worden opgelegd, aan-
gezien voor de eigenschappen, welke deze functionaris moet bezitten, moeilijk con-
crete beoordelingsnormen zijn aan te leggen.

De aanvullingscursus.

Zoals hiervoor reeds werd uiteengezet zal deze cursus moeten worden verdeeld in
een opleiding van twee maanden in een daartoe aangewezen vleeskeuringsdienst en
van gezamenlijk één maand in enkele laboratoria.

-ocr page 674-

De commissie beveelt daartoe £ian, dat speciaal de volgende onderwerpen in de be-
langstelling van de dierenarts moeten staan.

1. In de vleeskeuringsdienst:

het onderzoek van het levende en van het gestorven of in nood gedode slachtdier:
de kennisneming van de techniek van bedwelmen en afslachten;
het eenvoudig en het uitgebreid onderzoek na het slachten;
de keuring en het onderzoek van vleeswaren;

het verrichten van de routinewerkzaamheden in het laboratorium;
het toezicht in slachterijen en vleesverwerkende bedrijven;
de winkelcontröle, marktinspectie en monsterneming;
de bedrijfshygiëne;

de destructie-aangelegenheden en ontsmettingsmethoden;

de opsporing van strafbare feiten en het opmaken van processen-verbaal;

de vleeskeuringsadministratie;

enige kennis van ambtelijke verhoudingen;

zo mogelijk de keuring van ingevoerd en van voor uitvoer bestemd vlees en vlees-
waren.

2. In het laboratorium van het instituut voor de kennis van menselijke voedings-
middelen van dierlijke oorsprong;

het organoleptisch, fysisch, chemisch, microscopisch en microbiologisch onder-
zoek van vlees en van vleeswaren.

3. In het laboratorium voor zoönosen en pathologische-anatomie van het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid:

het onderzoek van vlees en vleeswaren op pathogene kiemen en het identificeren
daarvan.

4. In de Eerste Nederlandse Slagers Vakschool:

kennisneming van de in Nederland gebruikelijke wijzen van uitsnijden en ver-
werken van vlees ten behoeve van de verkoop aan de consument, van de be-
reiding van vleeswaren en van de daarbij noodzakelijke hygiëne.

De kosten van de cursus.

In het algemeen kan worden gesteld, dat ieder die een positie in de maatschappij wil
bereiken, waaraan eisen van vooropleiding worden gesteld, zich kosten en moeite
moet getroosten om aan die eisen te kunnen voldoen.

De commissie is dan ook van mening, dat in het onderhavige geval de dierenarts,
die de betrekking van hoofd van een vleeskeuringsdienst ambieert, daarmede zijn
positie verbeterende, de daaraan verbonden kosten zelf dient te dragen.
Alhoewel geen begroting van deze kosten is te maken - de commissie meent in dit
stadium niet gerechtigd te zijn daarnaar een gedetailleerd onderzoek in te stellen -
moeten deze niet zodanig zijn, dat daardoor de belangstelling voor het volgen der
cursus zou ontbreken.

Indien men nagaat, welke kosten en moeite men zich voor het verkrijgen van andere
specialisaties getroost, dan mag van elke geïnteresseerde dierenarts worden verwacht
dat de aanvullingscursus door hemzelf wordt betaald.

Voorzover de dierenarts reeds als keuringsdierenarts werkzaam is, of werkzaam zal
worden gesteld, lijkt het de commissie niet uitgesloten — en daarvoor zijn in deze
en andere takken van dienst voorbeelden - - dat de werkgever de kosten geheel of
gedeeltelijk voor zijn rekening neemt, omdat deze daarna ook van de meerdere ken-
nis van de werknemer profijt trekt. Hierbij komt nog dat zonder twijfel een aantal
vleeskeuringsdiensten, waar, behalve het hoofd van dienst, één of meer keurings-
dierenartsen werkzaam zijn, gerekend kan worden tot de diensten waar de 2-maandse
stage mag plaatsvinden, zodat voor deze dierenartsen slechts de cursus van één maand
overblijft.

De toekomstige benoembaarheid,
a. Op langere termijn.

-ocr page 675-

Teneinde te bereiken, dat een hoofd van een vleeskeuringsdienst moet voldoen
aan de hiervoor gestelde eisen van benoembaarheid, is een wijziging van de
Vleeskeuringswet noodzakelijk. Hierbij zou aan de Kroon de bevoegdheid moeten
worden verleend nader eisen te stellen aan personen, die met de leiding van een
vleeskeuringsdienst worden belast.

De commissie acht dit evenwel eerst op langere termijn realiseerbaar, niet alleen
omdat wetswijziging een vrij langdurige procedure is, maar vooral omdat niet
overzien kan worden of dan de voorgestelde nascholingscursus direct in zijn
volle omgang is uit te voeren,
b. Op kortere termijn.

De commissie stelt zich op het standpunt, dat eerst op vrijwillige basis de moge-
lijkheid van het volgen van een nascholingscursus moet worden geschapen.
Zodra deze is gestart, waarbij de ,,Maatschappij voor Diergeneeskunde" of na-
mens haar de „Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten" in samenwerking
met de „Vereniging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen" de or-
ganisatie op zich zou kunnen nemen, kunnen de gemeentebesturen gewezen wor-
den op de wenselijkheid bij een benoeming van een nieuw hoofd van dienst, of
een waarnemer van deze, rekening te houden met het gevolgd hebben van deze
cursus.

De commissie zou het op prijs stellen, indien in dit geval de veterinaire hoofd-
inspecteur van de volksgezondheid, indien deze instemt met dit advies, bereid
zou zijn de gemeentebesturen met het bovenstaande in kennis te stellen.
Ook met betrekking tot de benoeming van slachthuisdirecteuren wordt deze
procedure aanbevolen.

Teneinde te bereiken, dat bij benoemingen ook inderdaad rekening wordt ge-
houden met het overleggen van een bewijs, dat bedoelde cursus is gevolgd, acht
de commissie het noodzakelijk, dat bij elke benoeming van een hoofd van een
vleeskeuringsdienst de regionale veterinaire inspecteur van de volksgezondheid
een adviserende stem krijgt. De commissie zou het in dit verband toejuichen,
indien de veterinaire hoofdinspecteur zou kunnen bereiken dat het advies van
de inspecteur, nu meermalen wel vrijwillig gevraagd, in alle gevallen zou moeten
worden ingewonnen. Controle op het al of niet gevolgd hebben van de aanvul-
lingscursus zou een goede aanleiding zijn om bij benoemingen een algemeen ad-
viserende stem te verkrijgen. Ten aanzien van de benoembaarheid tot slachthuis-
directeur zou de conunissie niet zo ver willen gaan, maar de desbetreffende .ge-
meenten slechts doen wijzen op de ncxjdzakelijkheid van de eis van voldoende er-
varing van de nieuw te benoemen functionaris.

Overgangsmaatregelen.

De conunissie stelt zich niet voor dat, indien gemeenten de eis van het gevolgd heb-
ben van een aanvullingscursus aan een nieuw te benoemen hoofd van dienst gaan
stellen, dan ook binnen korte tijd voldoende gegadigden aan deze eis kunnen vol-
doen.

.Aangeraden wordt daarom, dat de nu in functie zijnde keuringsdierenartsen geacht
worden te voldoen aan de te stellen eisen en tot hoofd van dienst benoembaar zijn.
Het alsnog volgen van de cursus kan dan een extra aanbeveling zijn.

Conclusies.

De commissie concludeert dat:

1. het bezit van het dierenartsdiploma niet voldoende is voor de benoembaarheid
tot keuringsdierenarts-hoofd van een vleeskeuringsdienst;

2. het niet mogelijk is de universitaire studie te wijzigen teneinde specialisatie in
de vleeskeuring tijdens de studie te verkrijgen;

3. het noodzakelijk is de volledige opleiding tot dierenarts voor de keuringsdieren-
arts te handhaven;

-ocr page 676-

4. elke dierenarts benoembaar kan blijven tot keuringsdierenarts-niet hoofd van
dienst;

5. een aanvullingscursus van minstens drie maanden noodzakelijk is om tot keurings-
dierenarts-hoofd van dienst benoemd te kunnen worden;

6. gelet op de verdeeldheid der meningen in deze:

A. Voor de benoembaarheid tot keuringsdierenarts - hoofd van dienst - tevens
slachthuisdirecteur — voorzover het niet een klein slachthuis betreft —
werkzaamheid van minstens één jaar aan een dergelijk bedrijf nodig is:

B. Voor de benoembaarheid tot keuringsdierenarts - hoofd van dienst - tevens
slachthuisdirecteur geen eisen moeten worden gesteld.

Utrecht, 15 februari 1961.

JAARVERSLAG VETERINAIRE HOOFDINSPECTEUR VOLKSGEZOND-
HEID, 1959.

Aan dit onlangs verschenen verslag (Verslagen en Mededelingen betreffende de
volksgezondheid, nr. 9, september 1961),
dat de belanghebbenden zeker in hun ge-
heel dienen te lezen, ontlenen wij de hierna volgende bijzonderheden.

In de laatste 5 jaren is een regelmatige stijging van het aantal slachtingen waar-
genomen, maar is er een belangrijke verschuiving in de verhouding der aantallen
van de verschillende slachtdieren.

De slachtingen van varkens, welke bijna 75% van het totale aantal vormen, nemen
jaarlijks regelmatig in aantal toe. Bij runderen en kalveren vertoont deze toeneming
enige schommeling, terwijl bij schapen het aantal — hoewel verhoudingsgewijs van
beperkte omvang — vergeleken bij 1955 meer dan verviervoudigd is. De rubriek
eenhoevige dieren vertoont in het verslagjaar een niet onbelangrijke stijging; deze
is een gevolg van de sterk toegenomen invoer, vooral uit Oost-Europese landen. Het
aantal geslachte nuchtere kalveren tenslotte is in vijf jaren nagenoeg gehalveerd;
de moderne mestmethoden door kunstmelkvoeding, waardoor de dieren tot een
oude leeftijd kunnen worden aangehouden alvorens te worden geslacht, schijnen hun
invloed te doen gelden.

De voorziening in de vacatures van directeuren van vleeskeuringsdiensten en het
aantrekken van subalterne keuringsdierenartsen in volambtelijk dienstverband schijnt
iets gemakkelijker te zijn dan in de laatste jaren het geval was.

Over het algemeen kon in de vacante plaatsen vrij spoedig worden voorzien; in en-
kele gevallen bleef de gepensioneerde functionaris nog tijdelijk de betrekking waar-
nemen. In een aantal andere gevallen, waarbij reorganisatie en daarmede veelal ge-
paard gaande concentratie van vleeskeuringsdiensten in studie of in voorbereiding is,
werd zo mogelijk aangedrongen op een tijdelijke benoeming van een hoofd van
dienst teneinde bij het totstandkomen van een vergrote kring tot aanstelling van een
volambtelijk hoofd van dienst te kunnen overgaan.

De voorziening van keurmeesters gaf nog geen aanleiding tot bezorgdheid. Door een
te verwachten uitbreiding van werkzaamheden in verband met de keuring van pluim-
vee en een verhoogde afvloeiing van keurmeesters wegens het bereiken van de pen-
sioengerechtigde leeftijd, wordt overwogen of een grotere aanvulling van het corps
keurmeesters door uitbreiding van het aantal opleidingscursussen niet noodzakelijk
is. In sommige vleeskeuringsdiensten is het aantal keurmeesters te gering, waardoor
een goede uitvoering van de vleeskeuring en vooral het toezicht op de verwerking
van vlees in het gedrang komt. Aandrang van inspectiewege om tot uitbreiding van
keuringspersoneel over te gaan had meestal maar een matig resultaat.

Het streven naar het vormen van volambtelijke vleeskeuringsdiensten werd onver-
minderd voortgezet. Ook in het verslagjaar heeft weer een aantal halfamtbelijke dien-
sten zich bij een volambtelijke dienst aangesloten, dan wel zich tot een volambte-

-ocr page 677-

lijke dienst verenigd. In een enkel geval, waar de bereidheid tot samenwerking ont-
brak of waar moeilijkheden rezen in verband met het aanwijzen van een centrale
gemeente, werd verplichte aansluiting door middel van toepassing van artikel 23a
van de Vleeskeuringswet in overweging gegeven.

Tussen de gemeenten Olst en Wijhe, samen vormende de volambtehjke vleeskeurings-
kring Olst, was een geschil gerezen inzake de verdeling van baten en lasten van
de dienst, hetgeen leidde tot opzegging van de gemeenschappelijke regeling. Met
toepassing van artikel 23a van de Vleeskeuringswet kon hier een aanvaardbare op-
lossing worden verkregen.

Beide gemeenten bleken evenwel, nadat aldus samenwerking was opgelegd, geen
overeenstemming te kunnen vinden in het opstellen van een gemeenschappelijke
regeling, zodat deze door het provinciaal bestuur van Overijssel werd vastgesteld.
Hierbij is op grond van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen een rechtspersoon-
lijkheid bezittend lichaam ingesteld waarin naast de vertegenwoordigers van beide
gemeenten twee door Gedeputeerde Staten benoemde leden zullen zitting hebben.
Geen der beide gemeenten heeft daardoor in dit orgaan een absolute meerderheid,
waardoor een evenwichtiger bestuur van de vleeskeuringskring verwacht mag wor-
den.

Op 3 juni 1959 werd het nieuwe openbare slachthuis te Delfzijl officieel in gebruik
gesteld. Dit kleine abattoir is bijzonder goed ingericht met voldoende koelruimte
en een bescheiden vriesgelegenheid; met een mogelijke uitbreiding in de toekomst
is rekening gehouden.

Eveneens in het verslagjaar werd te Goor een openbaar slachthuis gebouwd dat
hoewel bescheiden van opzet — doelmatig is ingericht en voldoende ruimte biedt
om de normale bedrijfsslachtingen op te vangen. Het blijkt nog mogelijk te zijn een
slachthuis te bouwen voor de plaatselijke behoefte, waardoor de te maken investe-
ringen liggen binnen het bereik van de betreffende gemeente, zonder dat vlees-
grossiers moeten worden aangetrokken om een lonende exploitatie te garanderen.

liet aantal door slagers voor de vleesvoorziening in hun eigen bedrijf gebruikte
slachtplaatsen schijnt nog steeds af te nemen: het betrekken van vlees uit gemeen-
telijke slachthuizen of van de „grootslachterijen" breidt zich geregeld uit.
De hygiënische afvoer van schrob- en spoelwater blijft nog een zwak punt, aangezien
in vele dorpen een gesloten riolering nog niet aanwezig is.

Het streven naar vermindering van het aantal kleine, meestal onvoldoende ge-
outilleerde noodslachtplaatsen werd voortgezet. Het verrichten van noodslachtingen
in particuliere slachterijen, waar ook normale slachtingen plaats vinden is ongewenst.
Ook in het verslagjaar werd wederom een aan miltvuur gestorven rund afgeslacht
in een slachterij tevens noodslachtplaats; cen hoeveelheid daar reeds aanwezig goed-
gekeurd vlees moest daardoor mede onbruikbaar worden gemaakt.

Het aantal waargenomen gevallen van miltvuur was aanmerkelijk hoger dan in 1958
en bedroeg 72. Enkele malen werd de ziekte pas gediagnostiseerd, nadat slachting
had plaats gevonden.

De indruk bestaat, dat tengevolge van de toepassing van het nieuwe onderzoekings-
en keuringsregulatief een meer uniforme beoordeling bij de keuring van slachtdieren
en van vlees werd bereikt.

De keuring vóór het slachten, welk van essentieel belang is voor een verantwoorde
beslissing bij de keuring na het slachten, kwam nog niet overal volledig tot uitvoering.
Een tekort aan keuringspersoneel vormt soms een rem, waardoor de keuring ante-
mortem wordt achterwege gelaten.

Bovendien komt het meermalen voor dat, hoewel deze keuring wordt verricht, door
de keurmeesters vergunning tot slachten wordt gegeven in gevallen, welke ter be-
oordeling aan de keuringsdierenartsen hadden moeten worden gelaten.
Alhoewel niet bij enig wettelijk voorschrift is geregeld hoeveel slachtdieren maximaal
per dag door een keuringsambtenaar mogen worden gekeurd en derhalve aan de
hoofden van vleeskeuringsdiensten in deze de nodige vrijheid van handelen wordt

-ocr page 678-

gelaten, is gebleken dat in sommige diensten te veel van de keuringsambtenaren
wordt gevergd. Dat uiteindelijk een nauwgezete keuring welke soms tot in de late
avond duurt, daaronder moet lijden, is buiten twijfel.

Bij pogingen om in deze diensten of tot uitbreiding van personeel over te gaan of de
slachttijden te verkorten of het slachttempo te verlagen wordt in het algemeen veel
weerstand ondervonden.

Na vele inleidende besprekingen over de instelling en de organisatie van een pre-
ventieve veterinaire keuring van pluimvee vóór en na het slachten werd in het ver-
slagjaar door de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid besloten, dat op
verzoek van het hoofd of de bestuurder van een inrichting, waar pluimvee wordt
geslacht, tot wederopzegging een keuring onder toezicht van de veterinaire inspectie
van de volksgezondheid kan worden ingesteld.

De langzame stijging van het aantal waargenomen gevallen van cysticercose heeft zich
ook in 1959 voortgezet. Het blijkt, dat in een tijdvak van 10 jaren het aantal ge-
vallen nagenoeg is verdubbeld. Het aantal dieren, waarbij de echinococcusblaas
wordt waargenomen is dalende, maar deze parasiet wordt evenwel nog talloze malen
waargenomen, zodat waakzaamheid blijft geboden.

Het aantal gevallen van tuberculose bij slachtdieren is nog afnemende. Bij het rund
werd 2424 maal een tuberculeuze verandering waargenomen, waarvan 632 of 0,10%
bij inlandse dieren.

Een bijzondere bevinding was een geval van trichine bij een kruising van een wild
zwijn en een inlands varken, dat vastgesteld werd te Ede. Doordat de belangheb-
benden weigerden inlichtingen te verstrekken is de herkomst van dit varken nooit
opgespoord. (Het is referent bekend, dat op een thans niet meer bestaand pelsdieren-
bedrijf in de gemeente Barneveld een stam van dergelijke varkens werd gefokt
onder zeer onhygiënische omstandigheden. Zij voedden zich in hoofdzaak met het
afval onder de nertsenkooien en met dode kippen, die hun als gehele cadavers ter
beschikking werden gesteld. Contact met ratten is in een dergelijke omgeving zeer
waarschijnlijk. Uit de literatuur is bekend dat nertsen ook trichinedragers kunnen
zijn. Natuurlijk zijn de besmettingskansen voor nertsen gering geweest, maar het
voederen van gepelste nertsen kadavers aan de varkens, zal zeker zijn voorgekomen.
Ref.)

Tengevolge van de interpretatie, gegeven aan het artikel 13 van de Destructiewet
betreffende het
verstrekken van destructiemateriaal voor de voedering van dieren,
uitsluitend op grond van bijzondere omstandigheden, werden vergunningen voor het
betrekken van dit materiaal niet meer verleend aan houders van kennels, politie-
honden en pelsdierenfarms. Het aantal vergunninghouders verminderde daardoor
met 10 tot 36.

Een alarmerend aantal voedselvergiftigingen door Salmonella-\'mkctics werd in het
verslagjaar ter kennis van de hoofdinspectie gebracht, tengevolge van de uitzonderlijk
warme zomer, waardoor de ontwikkelingsmogelijkheden van bacteriën in eetwaren,
bij geen of onvoldoende koeling daarvan, bijna optimaal waren. Eén van deze ge-
vallen was veroorzaakt doordat in een slachtplaats teilen gebruikt werden, welke
ook wel werden gebezigd voor het opzamelen van luiers van twee zieke kinderen
met ,,buikgriep".

Dit geval illustreert nog weer eens zeer duidelijk, hoe noodzakelijk het is, dat bij de
verwerking van vlees en de bereiding van vleeswaren hygiënisch moet worden ge-
werkt en dat zieken, vooral met darmstoornissen, uit het vleesverwerkende bedrijf
moeten worden gehouden.

Deze salmonella-explosies bij de mens, waarbij de consumptie van levensmiddelen
van dierlijke oorsprong een rol heeft gespeeld, zijn voor de Gezondheidsraad aan-
leiding geweest een commissie van deskundigen in te stellen, waar het salmonella-
probleem een onderwerp van studie zal vormen.

C. A. van Dorssen.

-ocr page 679-

DE SNOO-VAN \'T HOOGERHUYS STICHTING.

Op 13 april 1962 werd in het Jaarsbeursgebouw te Utrecht tijdens de vergadering
van de Nederlandse Vereniging van Tandartsen de „De Snoo-van \'t Hoogerhuys"-
prijs uitgereikt aan Dr. C.
A. W. Korenhof, tandarts te Utrecht, wegens zijn waarde-
vol werk voor de afstammingsleer.

AVIAIRE TUBERCULOSE EEN GEVAAR VOOR DE MENS? SENSATIE?

Zoals bekend maken sommige bladen graag gebruik van sensatie-artikelen om de
aandacht van de „massa\' te trekken (waarschijnlijk minder in het belang van de
massa, dan in het belang van de eigen omzet). Enkele W.-Duitse geïllustreerde tijd-
schriften zijn hier berucht om.

Wat te zeggen b.v. van de Frankfurter Illustrierte van 4 februari 1962 (oplage:
450.000 ex.) met een hoofdartikel: „Tuberkulose frisch vom Huhn" met foto\'s over
meerdere pagina\'s, waarin op grond van uitlatingen van een zekere Dr. N a s s a I,
veterinair medewerker van het Tierhygienisches Institut van de Universiteit Freiburg
de volgende sensationele mededelingen worden gedaan:

„Eén op elke tien slachtkuikens heeft tuberculose en is een gevaar voor de con-
sument, meer dan de helft van alle door t.b.c.-besmette kippen gelegde eieren be-
vatten de ziekteverwekkers, welke daarin slechts door langer dan 8 minuten koken
zijn te vernietigen."

.Aviaire tuberculose bij de mens stond tot nu toe nog niet vast, doch is thans door
Dr. N a s s a 1 aangetoond (I)

„Eén derde van alle t.b.c.-gevallen bij het rund worden door het aviaire type ver-
oorzaakt, doch er worden vaak weinig of geen afwijkingen na het slachten bij ge-
vonden" (!).

De kip is de hoofdschuldige: „in de provincie Baden bleek van de 2676 onderzochte
bedrijven ongeveer 50% door t.b.c. geïnfecteerd te zijn, er is geen aanleiding om aan
te nemen, dat de toestand in de overige „Bundesländer" ergens gunstiger is, in het
vlees van tuberculetize slachtdieren worden de ziektekiemen door bakken of braden
niet gedood, evenmin als bij bewaring in de diepvrieskast. Bescherming van de con-
sument hiertegen ontbreekt ten enen male."

De conclusie wordt getrokken, dat meer dan 10% van alle kippen in het „Bundes-
gebiet" met t.b.c. besmet zijn. Iloe de situatie in het buitenland is, is niet bekend,
doch (journalisten weten daar wel raad mee): „Man bat allen Grund anzunehmen,
dass die Verhältnisse dort kaum anders sind als bei uns".

Men krijgt uit dit alles de indruk, dat vooral in Midden- en Zuid-Duitsland de mo-
derne pluimveehouderij nog niet of nauwelijks is doorgedrongen. Men houdt er nog
kippen zoals in Nederland 40 ä 50 jaar geleden op de kleine gemengde boeren-
bedrijven; d.w.z. zonder behoorlijke huisvesting, niet gescheiden van ander vee, doch
integendeel vrij rondscharrelend over het erf, op de mesthoop, in de koestal, bij de
varkens, enz. Onder dergelijke omstandigheden kan aviaire tuberculose inderdaad
een zeer hardnekkige kwaal zijn, die niet gemakkelijk is te bestrijden. Daarvoor is
in de eerste plaats een verbetering van de huisvesting en de wijze van pluimvee-
houden noodzakelijk, waarvan de geachte verslaggever zich elders, en zeker ook in
Nederland, had kunnen overtuigen.

Door echter in een sensatie-artikel een soort angst-psychose bij de mensen te ver-
wekken tegen het gebruik van slachtpluimvee en eieren, bereikt hij geen enkele
vooruitgang, doch bewijst hij integendeel de pluimveehouderij een zeer slechte dienst.
Een blad met een oplage van 450.000 exemplaren wordt naar ruwe schatting toch
altijd door een paar miljoen mensen gelezen, waarvan beslist slechts een gering
percentage in staat is er de werkelijke waarde van te begrijpen. Zoiets kan al heel
gauw een teruggang in de omzet van eieren en slachtpluimvee ten gevolge hebben,
welke niet alleen in de eigen economie, doch ook zelfs in de internationale handel
merkbaar is.

-ocr page 680-

Het zou goed zijn wanneer hier van Nederlandse zijde éian de hand van duidelijk en
betrouwbaar cijfermateriaal de geringe betekenis werd gedemonstreerd van aviaire
tuberculose in een land met een moderne pluimveehouderij zoals het onze!
Te betreuren is slechts, dat men in het bedoelde artikel van de Frankfurter Illus-
trierte niet heeft geschroomd „de massa" een volkomen tendentieus en verkeerd
beeld voor te schotelen, zonder zich eerst ook elders voor te laten lichten over het
betreffende onderwerp.

Het artikel bewijst voorts hoe voorzichtig ook wetenschappelijke onderzoekers soms
met hun uitlatingen moeten zijn en welke gevaren eraan verbonden kunnen zijn,
wanneer men zich laat verleiden tot het vestigen van de aandacht op eigen werkl

W. ƒ. Roepke.

PIJNLIJKE DRUKKINGEN DOOR HET TUIG.

(Paardengezondheidskalender maart 1962)

„Drukkingen" zijn kneuzingen van de huid, soms doorgaand tot de onderliggende
delen, door het tuig teweeg gebracht. Ter plaatse zijn veelal schaafwonden of ook
wel eens diepere verwondingen op te merken.

Als regel zijn ze het gevolg van slecht passende tuigdelen, bijv. garelen of hamen,
van niet goed optuigen of van slecht onderhoud van de tuigen.

Wanneer tijdens een drukke werkperiode de voedingstoestand van het paard achteruit
gaat, ziet men vooral de omvang van de halsaanzetting verminderen. Het gevolg is
dat het gareel of haam te ruim komt te liggen. Dit is op te heffen door nauwer
stellen van het gareel of door aanbrengen van een ondergareel (o.a. schuimrubber)
of gareelkussens. Een luchtgareel is zeer praktisch bij gevoelige paarden, omdat het
goed past. Ondergarelen van vilt zijn niet aan te bevelen, omdat ze na verloop van
tijd door zweet en vuil hard worden en dan zelf drukkingen kunnen veroorzaken.
Wanneer een paard met een te wijd gareel moet werken, treden schavingen en druk-
kingen op aan de voorkant van de schouders.

Het borsttuig moet voor het paard passend zijn. Als het te nauw is, zullen spoedig
drukkingen optreden. Iets te ruim is niet erg, maar het mag niet zo laag hangen,
dat het voor de boegen ligt, want dan zullen na enige tijd daar ter plaatse druk-
kingen optreden. Onderbrengen van een strook schuimrubber is bij een gevoelige
borst van groot belang. Dc strook schuimrubber moet geregeld gereinigd en daarna
gedroogd worden. Het onderbrengen van een dweil of een zak heeft een averechtse
uitwerking.

Jonge paarden, die voor het eerst worden aangespannen en paarden, die een zeer
gevoelige huid hebben, geven de meeste zorg. Ook de weersomstandigheden kunnen
een rol spelen; vooral bij warm, vochtig weer is de kans op drukkingen groter.
Er wordt niet overal steeds die zorg aan de tuigen besteed, die met het oog op het
voorkomen van drukkingen gewenst is. Zo gebeurt het nog te vaak, dat na het uit-
spannen de tuigen op de grond komen te liggen, waardoor zand en vuil ook aan die
tuigdelen kleven die naderhand de huid raken. Het is noodzakelijk, dat de paarden-
tuigen rein worden gehouden en dus steeds met zorg worden opgeborgen.

Hierna volgen een aantal maatregelen om drukkingen te voorkomen:

Zorgen voor passende garelen of hamen; borsttuigen niet te laag hangen.
Tuigen goed onderhouden, o.a. door het leer soepel te houden (schoonmaken,
in de wind laten drogen, flink inwrijven met traan of zoete olie).

Aanbevelenswaardig is voorts:

Zo nodig onderleggen van een strook schuimrubber.

Borst en schouders van het paard na het werk afsponzen met schoon koud water
en daarna droogwrijven met een schone doek.

Tijdens de rustpauzes het tuig naar voren schuiven, zodat een goede ventilatie
verkregen wordt.

-ocr page 681-

RESULTATEN OP DE VOORBEELDBEDRIJVEN.

In de boekjaren 1958/59 en 1959/60 waren cr resp. 196 en 190 voorbeeldbedrijven,
verspreid over het gehele land. Het zijn meest gemengde bedrijven op zandgrond,
hoewel er ook een deel zuivere weidebedrijven bij zijn. De belangstelling voor voor-
beeldbedrijven met meer dan 20 ha cultuurgrond blijkt tc zijn toegenomen, terwijl
deze voor bedrijven met minder dan 5 ha cultuurgrond sterk is afgenomen.
De resultaten van deze bedrijven in genoemde periode zijn thans in een uitvoerig
verslag vastgelegd. Hierin worden o.m. beschreven: de opbrengst, het gebruik en de
bemesting van het grasland; de gezondheidstoestand van de rundveestapel; het
krachtvoerverbruik en de melkproduktie in de stalperiode en de financiële resultaten.
Er blijkt sprake te zijn van een toenemend stikstofgebruik op het grasland en een
toenemend krachtvoerverbruik door de melk- en kalfkoeien in de stalperiode. Met
een goed ruwvoerrantsoen en weinig krachtvo<-r is echter een hoge melkopbrengst per
koe te bereiken.

Wat de financiële resultaten betreft was het boekjaar 1958/59 beter dan 1959/60.
In het eerste jaar had 80% van de bedrijven cen netto-overschot, in het tweede jaar
bedroeg dit 60%. Deze minder goede resultaten zijn hoofdzakelijk een gevolg ge-
weest van lagere prijzen voor het varkensvlees, lagere eierprijzen en de zeer droge
zomer.

De gemengde bedrijven beneden de grote rivieren kwamen beter uit dan die in andere
gebieden, omdat de bedrijfsomvang per volwaardige arbeidskracht er groter is en ook
omdat de opbrengst per ƒ 100,- voederkosten van de varkens en de kippen er in het
algemeen hoger is.

Dc kostprijzen van de melk vertoonden grote variatie, uiteenlopend van 18 ct tot
.30 ct per kg. Een gunstige kostprijs werd verkregen bij een melkproduktie per vol-
wassen arbeidskracht van 50.000 kg of meer en een melkproduktie per koe van
minimaal 4200 kg.

De hier vermelde publikatie bewijst nog weer eens het belang van een bedrijfs-
economische boekhouding. Boeren die in het bezit zijn van een dergelijke boekhouding
kunnen aan de hand van dit verslag hun eigen resultaten toetsen aan die van een
groot aantal collega\'s.

(W. Willemsen: Resultaten op de voorbeeldbedrijven in de boekjaren 1958/1959
en 1959/1960. Verkrijgbaar bij het Proefstation voor dc Akker- en Weidebouw te
Wageningen door storting van ƒ 1,- op giro 966643 met veniielding van „Mededeling
nr.W\'.)

ROOMBOTERGEBRUIK IN HET BOERENGEZIN.

Het is met enige aarzeling, dat het vraagstuk over het gebruik van roomboter in het
boerengezin wordt ingeleid.

Statistische cijfers wijzen uit, dat het binnenlands verbruik gemiddeld per jaar en
per hoofd van bevolking aan boter in 1938 bedroeg 5,5 k,g en aan margarine 7,1 kg.
In het jaar 1960 waren deze cijfers: boter 4,7 kg, margarine 19,9 kg. Het botcr-
verbruik is sedert die tijd afgenomen met bijna 15%, terwijl het margarinegebruik is
toegenomen met ruim 180%.

Het vetvcrbruik is praktisch verdubbeld. Dit wordt veroorzaakt door het overmatig
gebruik van margarine
en niet tengevolge van het geringe boterverbruik.
Voedingsdeskundigen wijzen terecht op de schadelijke gevolgen van het gebruik van
te vette spijzen. Afgezien van voor de gezondheid schadelijke emulgatoren, die aan
margarine zijn toegevoegd, geeft een dergelijke hoge vetconsumptie aanleiding tot
vetzucht, aderverkalking, galblaaslijden. Het te hoge lichaamsgewicht laten we buiten
beschouwing.

Vrij algemeen geven voedingsdeskundigen de raad, dat wij er naar dienen te streven
het vetverbruik te matigen.

Betrouwbare cijfers over het gebruik van boter in boerengezinnen zijn er niet. Op
enkele plaatsen is cen enquête ingesteld. De cijfers die men heeft verzameld, dienen

-ocr page 682-

met reserve te worden aanvaard. Zij geven het volgende beeld: Per 100 huishoudingen
zijn er 5 gezinnen, waar alleen boter wordt gebruikt; er zijn er 65 waar boter en
margarine wordt gekocht, terwijl er 30 gezinnen zijn, waar uitsluitend margarine
wordt afgenomen. In 30% van de boerengezinnen komt alleen margarine en nimmer
roomboter op tafel.

Deze toestand is onbevredigend. Van de zijde van de middenstand wordt hierop ook
gewezen. Men zegt in die kringen dat de boeren van de middenstand verlangen dat
ze roomboter zullen kopen, maar zeggen ze: „Waarom geven ze dan zelf niet het
voorbeeld?" Zelf gebruiken ze immers overwegend margarine.

Via hun boterfabrieken zijn de boeren de producenten van het natuurprodukt, waar-
van ze zelf zeggen, dat het niet te vervangen is. Het is opmerkelijk, dat zovele boeren
hun eigen produkt versmaden. Dc boer en de boerin zullen door zelfkritiek op hun
huishouding er toe moeten komen in de toekomst een andere koers te gaan. Dit is
een welgemeende kritiek, waarvan ik mag hopen, dat ze ter harte genomen zal wor-
den, gedachtig aan het gezegde: Het zijn mijn vrienden, die mij m\'n feilen tonen.
Van betrouwbare zijde werd mij onlangs verzekerd, dat de boeren met kleine in-
komens zich meermalen houden aan boter in de huishouding, terwijl andere met een
groter inkomen het vaak niet doen. De echte boerin houdt gemiddeld beter aan de
roomboter vast dan het meer stadse type.

(Ir. A. Schrooder, Rijkszuivelconsulent te Gouda, in

Stichting C.L.O.-Controle, „Wetenschap voor de Praktijk", pag. 41, 1962)

WORMBESTRIJDING — OOK NU.

Het is aan te bevelen korte tijd voordat de paarden de weide ingaan nog een worm-
kuur te geven; dit geldt in ieder geval voor jonge paarden. De wormlarven, die zich
gedurende de wintermaanden nog elders in het lichaam van het paard bevonden,
zijn nu wel in de darmen aangekomen en kunnen nu dus, als volwassen wormen
worden afgedreven. Er komen dan bovendien minder wormlarven in het weiland
terecht, hetgeen de kans op herbesmetting van de dieren vermindert.
Het is van belang ook veulenmerries tegen wormen te behandelen, enige tijd voor-
dat het veulen wordt geboren.

De box, waarin het veulen wordt wordt geboren en waarin het, tot het met de
merrie de weide ingaat, moet verblijven, moet goed worden schoongemaakt. Goed
schrobben met heet creolin- of sodawater, niet alleen de vloer, maar ook de wanden
is zeer gewenst.

Dit heeft tot doel de warmlarven op de vloer en aan de wanden te doden.

Het veulen zal door deze maatregelen veel minder kans hebben wormlarven op te

nemen bij het eten van stro of het likken aan de wanden.

CONGRESSEN

12e INTERNATIONAAL CONGRES K.I., WELS.

Het programma van dit congres, reeds aangekondigd op pag. 435 van dit tijdschrift,

omvat de volgende lezingen:

Hauptthema: Grenzgebiete von Physiologie und Pathologie der Fortpflanzung.

Dr. JosephBecze (Budapest): Neuere Erkenntnisse über den Pathomechanisnius
und über die Ursachen des frühembryonalen Fruchttodes beim Schwein.

Prof. Dr. W. Bielansky (Krakau): Bestimmungsversuche der maximalen
Spermatozoenergibigkeit beim Bullen.

Prof. Dr. K. Bratanov (Sofia): Immunobiologische Faktoren bei Befruchtung
und Sterilität der Haustiere.

Prof. Dr. A. Kment (Wien): Der Einflusz von Zellmaterial auf Revitalisierung
und Fortpflanzung.

-ocr page 683-

Dr. Raphael Koller (Wels): Die Bedeutung der Spurenelemente, besonders
des Jodes für die Fortpflanzung der groszen Haustiere.

Prof. Dr. Fritz Münchberg (Wien): Die Bedeutung der Futteranalyse für die
Diagnostik der Nährschädenkrankheiten.

Dr. P. Szumowski (Alfort): Beitrag zur Physiopathologie des Spermaplasmas.

Prof. Dr. Dr. b.c. A. Voisin (Gruchet, Frankreich): Fruchtbarer Boden schafft

fruchtbare Tiere.

I. Nebenthema: Neue Erkenntnisse der Sterihtätsbekämpfung und künstlichen
Besamung.

PD. Dr. F. Bürki (Bern): Leptospirenaborte beim Rind.

Dr. Günzler (München): Zur Pathogenese und Therapie der Ovarialcyste des
Rindes.

Dr. W. Romanowski (Bremen): Praktische Erfahrungen und Probleme des
Einsatzes von Tiefgefriersperma in der Rinderbesamung.

n. Nebenthema: Aktuelle Fragen der Tierzucht (Genetik).

Dr. B. Henricson (Schweden): Cytogenetische Untersuchungen des Samen-
epitels bei Bullen und Ebern.

Min. Rat Dipl. Ing. Dr. Wilhelm Müller (Wien): Kritische Fragen der heu-
tigen Tierzuchtförderung.

Dr. E. Müller (Wels): Zur Problematik der Erbfehlerbekämpfung in der prak-
tischen Rinderzucht.

INTERNATIONAAL CONGRES RUNDERZIEKTEN, WENEN.

Ten vervolge op hetgeen op pagina 62, 130 en 203 van dit tijdschrift over boven-
genoemd congres, dat van
17 tot 19 mei a.s. te Wenen zal worden gehouden, kan
nog worden medegedeeld, dat het Congresbureau zich in het Universiteitsgebouw
bevindt naast het Groot-Auditorium.

Het is reeds op 16 mei geopend van 15.00 tot 19.30 uur en aangeraden wordt juist
die uren voor het afdoen van bureau-aangelegenheden, inschrijving, enz. te benutten.
Telefoon no.: 42 43 98, toestel 16.

Tezelfdertijd is daar tevens een afdeling van Wagons-Lits/Cook bereikbaar onder no.
42 53 50,

GENOOTSCHAP VOOR GESCHIEDENIS DER GENEESKU.NDE, WISKUNDE
EN NATUURWETENSCHAPPEN.

De voorjaarsvergadering wordt op 12 en 13 mei te Amsterdam gehouden. Dc offi-
ciële opening der wetenschappelijke vergadering,
waarvoor introductie is toegestaan,
heeft om 20.00 uur plaats in het „Trippenhuis", Amsterdam.

MEDEDELINGEN

Van de Redactie

BANDEN 1961.

De jaargang 1961 van het Tijdschrift kan wederom in 2 banden worden ingebonden,
evenals dit verleden jaar voor de jaargang 1960 mogelijk was.

Deze banden zijn voor de prijs van ƒ 4,50 per stel verkrijgbaar aan het adres van
de redactie, Rubenslaan 123, Utrecht.

-ocr page 684-

DOORLOPENDE AGENDA

1962
Mei,

1, Cenuale sticrenkcuring \'s-Hertogenbosch, 10.00 uur.

2, Centrale sticrenkcuring Leeuwarden, 9.30 uur.

3, Centrale stierenkeuring Neer, 10.00 uur.

4, Centrale sticrenkcuring Utrecht, 9.00 uur.

10 Fac. der Diergeneeskunde, Lezing Prof. Dr. Köhler, 16.00 uur. College-
\' zaal Instituut Veterinaire Anatomie, Bekkerstraat 141, Utrecht, (pag.

11, W^pIs.A. Lezing Prof. Dr. Köhler, 11.00 uur. Collegezaal Instituut
Veterinaire Anatomie, Bekkerstraat 141, Utrecht, (pag. 506)

11 Fac. der Diergeneeskunde, Lezing Prof. Dr. Köhler, 16.00 uur. College-
zaal Instituut Veterinaire Anatomie, Bekkerstraat 141, Utrecht, (pag.

12—13, ciniotschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, .Amsterdam.
16, Stichting A.C.V.-Contrólc. Landelijke veevoedingsstudicdag. Utrecht.

17—19 IntTrnatLLal Congres Runderziekten, Wenen. (pag. 62, 130, 203, 659)
19 Afd Gelderland M.v.D. Ledenvergadering, 14.30 uur. Hotel Haarhuis,

\' Arnhem, (pag. 516, 588) . , ,, •„ ,

20—23 World Federation for the Protection of Animals, Versailles, (pag. äüi)
24, Afdeling Groningen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Restaurant

Bcllevue, Asscn. (pag. 363) „„ . . ,

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jang bestaan,
(pag. 517 (1961))

27_31 IVe Intern Symposium dicrentuindierenartsen, Kopenhagen, (pag. 203)

27—2 juni International Association for Veterinary Food Hygienists, 3c
Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961), pag. 62, 582)

""\'l9_22 Nederiandse Landbouwweek 1962, Wageningen. (pag. 435)

20,\' Afdeling Zuid-Holland M.v.D. Vergadering 19.45 uur, Beurscafc-

Restaurant, Muranozaal, Rotterdam, (pag. 440)
30, Afd. Gelderland cii Ovcrij.ssel M.v.D. Gecombineerde vergadering, 15.00
\' uur Restaurant „De Gouden Karper". Hummclo. (pag. 588)
30—7 juli, Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Juli,

27—29, K.I.-congres, Wels. (pag. 435, 658)

Augustus, , , , Cl

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12c Wereldcongres, Sydney.

\' (pag. 589 (1961))

September,

12-1? "c^eiiwicc\'sJ ^^llaaJscl\'mppij coov \'^Jic\'-i^eiwesfzinule
(pag 764, 1386 (I960)); (pag. 145,\'294, 874, 1667 (1961)); (pag. 66,
133, 205, 284, 362, 438, 515, 587, 661)
24—26, World Veterinary Poultry Association, 2e Int. Conferentie, Cambridge.
\' (pag. 203)

Oktobe^ 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim.
\' (pag. 130)

1963

Augustus,

14_21 World Veterinarv Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (1960)); (pag. 62, 285)

-ocr page 685-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Eeuwfeest 1962.

LOGIES.

Hoewel allen zich verheugen op het snel naderende Eeuwfeest,
C) is er toch iets, dat het Comité met zorg vervult. De dagen van

het feest, reeds twee jaar geleden vastgesteld, o.a. op grond van
/\'jAA^ weerkundige gegevens, vallen in een ] AARBEURSW EEK!

Behalve moeilijkheden met Uw vervoermiddel, voorziet het
Comité ook moeilijkheden voor Uw overnachtingen.

Teneinde dit laaste nü reeds zoveel mogelijk veilig te stellen,
biedt de inmiddels ingestelde logiescommissie U nü reeds de mogelijkheid door
middel van bijgaande kaart Uw logiesverlangens kenbaar te maken. Hoewel dit
ook later nog kan gebeuren, garandeert de commissie niet, dat U dan nog over
kamers kunt beschikken; zeker niet in Utrecht en omstreken.
Stuurt U de kaart VÓÓR 10 MEI in, dan wordt er voor Uw logies gezorgd.
De kaart is verbonden met een andere, waarop U heel kort samengevat het
PROGRAMMA VAN HET FEEST aantreft. Inmiddels wordt al aan een uit-
voerig programmaboekje gewerkt. Dit programma-overzicht helpt U bij de aan-
vraag van slaapgelegenheid. Maar als U de kaart op Uw bureau legt, kunt U
te allen tijde een blik slaan op de dagindeling tijdens het feest. Dit zal U steunen
in het maken van plannen voor deze ook door U te verwachten feestelijke dagen.

leden

NIEUH\' INGESTELDE COMMISSIES,

Het aantal leden van de Maatschappij, dat actief deel gaat nemen aan de voor-
bereiding van het met rasse schreden naderende Eeuwfeest groeit. Opnieuw kan
de instelling van enkele commissies worden bericht.

Protocol-commissie:

Dr. M. F. Kramer, voorzitter
A. Rutgers, vice-voorzitter
Dr. ]. Bouw
S. W. J, van Dieten
A. ]. van Doorn
A. W. Kersjes
]. Mol
]. Staal

Taak: Zij zal het Comité adviseren inzake de uit de nodigen autoriteiten en
vertegenwoordigers bij de verschillende gebeurtenissen; het verloop van de ont-
vangsten regelen; de plaatsindeling in de Domkerk verzorgen; genodigden (doen)
begeleiden; het vlotte verloop van de receptie in het Groot-Auditorium bewerk-
stelligen; de plaatsindeling in de concertzaal verzorgen; de tafelindeling voor het
banket opmaken; kortom het Comité alle protocollaire zorgen uit handen nemen.

-ocr page 686-

Logiescommissie:

Dr. M. F. Kramer, voorzitter
]. G. van Logtestijn ]
A. J. A. Remmerswaal !• leden
W. M. Verhaar I

Taak: Zij zal zorg dragen, dat alle collegae, die tijdig haar bemiddeling inroepen,
logies krijgen in of rond Utrecht, resp. Scheveningen tijdens de dagen van het
Eeuwfeest. Vooral in Utrecht, waar tegelijkertijd de Najaarsbeurs plaats vindt,
zal dit veel van haar zorgen vergen. Dit maakt een tijdig inroepen van haar dien-
sten noodzakelijk.

Muziekcommissie:

Dr, M. F. Kramer, voorzitter
]. F. Frik , , ,

P. A. M. Guinée )
Taak: Zij zal de vele orkesten uitzoeken en contracteren, die tijdens de talrijke
dans- en feestavonden, maar ook tijdens koud buffet en banket de sfeer van het
feest mede zullen beïnvloeden.

Jeugdfeestcommissie:

G. M. Vogely, voorzitter
W. J. Kraan

H. W. van Ameijden
W. Geytenbeek
C. Cator

Taak: Zij bereidt de verschillende evenementen voor, die samen de feestmiddag
zullen vormen, welke de Maatschappij voor Diergeneeskunde met medewerking
van de Stichting „Stadsontspanning Utrecht" op 15 september aan de Utrechtse
jeugd zal aanbieden, en waarin hun eigen dieren een belangrijk onderdeel zullen
vormen. Zij regelt de publiciteit (in samenwerking met de pers- en propaganda-
commissie), stelt de jury\'s samen en verzorgt de prijzen.

Historische expositie.

Gelukkig druppelen er enkele bijdragen binnen, maar de Expositie-commissie zou
gaarne vooral meer stukken uit de oudste tijden der afdelingen hebben. IVil men
s.v.p. nog eens grondig zoeken?

De Gezondheidsdienst voor dieren te Alkmaar heeft een gezellig stel spotprenten
gezonden, waarvoor de commissie zeer dankbaar is. Maar er zijn er zeker nog
meer in den lande. Wil men ook hiernaar nog eens ernstig zoeken?
Bij voorbaat kunt U van de dank van de commissie overtuigd zijn.

VAN HET BUREAU
Programma

van de 108e (Buitengewone) Algemene Vergadering, die zal worden gehouden op
donderdag 12 juli 1962, n.m. 2.30 uur in de grote receptiezaal van het Jaarbeurs
Restaurant te Utrecht.

1. Opening.

2. Verkiezing van een lid van de notulencommissie.

3. Ingekomen stukken.

4. Mededelingen.

5. Benoeming van ereleden.

6. Benoeming van corresponderende leden.

leden, waarvan de laatste 3 namens de
Stichting „Stadsontspanning Utrecht".

-ocr page 687-

De voordrachten van het Algemeen Bestuur betreffende de benoeming van ere-
leden en corresponderende leden worden voorgelegd aan de afdelingsvergade-
ringen, ter behandeling van het programma van deze buitengewone Algemene
Vergadering.
7. Rondvraag en sluiting.

De volmachten van de afdelingsafgevaardigden met alfabetische naamlijst van de
leden, die hun stem op de afdelingsvergadering uitbrachten, moeten minstens 2 dagen
vóór de Algemene Vergadering bij het bureau van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde worden ingediend.

109e Algemene Vergadering 1962.

.\\ls eerste voorlopige mededeling wordt nu reeds de aandacht gevestigd op de gewone
Algemene Vergadering, die is vastgesteld op vrijdag 19 oktober 1962. In verband
met het Eeuwfeest zal er dit jaar uitsluitend een huishoudelijke vergadering worden
gehouden. De gebruikelijke wetenschappelijke zitting op de zaterdag zal dus niet
plaats vinden.

Voor een vroegtijdige voorbereiding van de verkiezing voor de vacatures, waarin
de Algemene Vergadering voorziet, volgen hieronder nu de namen van de functiona-
rissen, die dit jaar aftredend zijn:

Hoofdbestuur:

De heer D. van den Akker treedt af en is niet herkiesbaar.

Ereraad:

De heer A. van Keulen, secretaris, treedt af en is herkiesbaar.
Dr. S. Koopmans treedt af en is niet herkiesbaar.
De heer J. H. Loman treedt af en is herkiesbaar.

Paritaire Tarievencommissie:

De heer J. P. C. Claessens en de heer J. Kranenburg hebben de wens te kennen
gegeven van hun functie te worden ontheven.
In de vacatures, die hierdoor ontstaan, moet in de gewone Algemene Vergadering
worden voorzien.

Diergeneeskundig Museum.

Met erkentelijkheid aan de schenkers kunnen weer enige mooie aanwinsten worden
gemeld:

— een tiental menu\'s en 7 foto\'s van collega G. C. de Boer, Rotterdam.

— 4 foto\'s van omstreeks 1898, van Dr. H. J. van Nederveen, \'s-Gravenhage.
—• een dictaat van colleges van Dr. A. Numan „Bijzondere genezingsleer",
—■ enkele bijzonder interessante recepten.

Beide laatste zendingen zijn van collega H. H. J. Frederiks, Amsterdam,

— een aantal foto\'s van omstreeks 1900 betreffende dieren met bepaalde ziekten,
van collega W. ten Floopen, Lochem.

Geneesmiddelenwet.

Zonder commentaar volgt hieronder een coupure uit het Jaarverslag van de N.V.
Koninklijke Zwanenberg/Organon 1961:

„Het zo zeer door de pharmaceutische industrie gewenste staatstoezicht op de fa-
bricage van de geneesmiddelen is nog niet tot stand gekomen. In verband met de
door de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid bij de behandeling van

-ocr page 688-

de begroting in de Tweede Kamer genoemde moeilijkheden, kunnen wij van onze
kant slechts de hoop uitspreken, dat spoedig een oplossing zal worden gevonden,
waarbij alle fabriekmatig bereide geneesmiddelen onder eenzelfde controle-
systeem vallen en dezelfde criteria zullen gelden voor het verkrijgen van een
fabricage-vergunning.

Ook met de in de wet voorgeschreven registratie van geneesmiddelen werd nog
geen begin gemaakt. Dit bemoeilijkt uiteraard de internationale samenwerking
op dit gebied, vooral om te komen tot een wederzijdse erkenning van de re-
gistratie, ten einde herhaling van tijdrovende registratie-procedures in de ver-
schillende landen, waarheen wordt geëxporteerd, zoveel mogelijk te voorkomen.
In dit verband zij geconstateerd, dat ook op pharmaceutisch terrein de ontwik-
keling van de Euromarkt voor Organon tot uiting komt, zoals blijkt uit onder-
staand overzicht betreffende de export van pharmaceutische producten der Hd-
staten naar de E.E.G.-landen, uitgedrukt in procenten van de totale export."

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft Mevrouw L. van Frijtag Drabbe Künzel-Poot te Bilt-
hoven aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

S. J. Henstra, W. Heukelslaan 36, Utrecht.

P. Leeflang, Ernst Casimirlaan 27, Overveen (N.-H.).

A. H. Willemse, Toermalijnlaan 80, Utrecht.

G. Vogelzang, Schaepmanstraat 15, Sneek.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

P. A. de Geus, Prof. Suringarlaan, Utrecht.

M. P. G. Karelse, Verlengde Hoogravenseweg 142, Utrecht.

H. van Loenen, v. Swindenstraat 50, Utrecht.

A. B. M. van der Steen, M. G. de Bruinlaan 1 la. Utrecht.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Bander, Mej. A. G., te Wassenaar (post \'s-Gravenhage), tel. 77 51 86 is gewijzigd
in 24 22 73. (142)

Blieck, Prof. Dr. L. de, tc Zeist, Hotel Figi, Flat C-2, tel. gewijzigd in (03404)
57 65, (144)

Eikelenboom, G,, te Uithoorn, huisnummer 11 wijzigen in 10. (155)

Eikelenboom, L., te Uithoorn, huisnummer 10 wijzigen in 11. (155)

Favejee, G., te Rhenen, naar Guneraweg 65 aldaar (tel. ongewijzigd). (156)

Gemert, W. van, te West-Terschelling, tel. gewijzigd in (05620) 22 00. (158)

Jaarsma, S., te Vianen, tel. gewijzigd in (03473) 666. (167)

Reinders, R. D., te Dokkum, naar Altenastreek G 16 aldaar (tel. ongewijzigd). (187)
Rijnberk, A.; 1962; Utrecht, M. G. de Bruinlaan 8; tel. (030) 2 75 67 (privé),
1 19 94 (bur.), gr. 505499: wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., afd. kliniek v. kl.
huisd.). (189)

Vervoorn-Malinosky Blom, Mevr. A. G. W., te \'s-Gravenhage, tel. gewijzigd in
(070) 24 86 51. (201)

Vervoorn, D. J., te \'s-Gravenhagc, tel. privé gewijzigd in (070) 24 86 51. (201)

Benoemd:

Kranenburg, J., te Uithoorn, voor het tijdvak van 1 januari tot 1 juli 1962, tot
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter stand-
plaats Uithoorn. (reeds verwerkt op pag. 174)

-ocr page 689-

Vroegindeweij, L. K., te De Waal (Texel), te rekenen m.i.v. 1 januari 1962, tot
plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Noord-Holland ter standplaats Texel. (203)

Eervol ontslag:

Visser, M., te Boekei (N.-Br.) te rekenen m.i.v. 1 april 1962, op zijn verzoek, als
plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Utrecht. (reeds verwerkt op pag. 201)

Koninklijke onderscheiding:

Postma, Dr. G., te Amsterdam, is benoemd tot fficier in de Orde van Oranje-Nassau.

(186)

Overleden:

Fros, Dr. G. J., te Utrecht, is aldaar overieden op 8 april 1962. (157)

Oyen, Prof. C. F. van, te Driebergen, is aldaar overleden op 18 april 1962. (184)

GEVRAAGD voor direct in gemengde praktijk

VASTE ASSISTENT. P.G.

Spoedig daarna mogelijke associatie.

Brieven onder no. 21/62 aan de Redaktie van het Tijdschrift voor Dier
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Dierenarts In Westen des lands vraagt

waarneming in Itleine-huisdieren praktijk

van 14 juli tjm 12 augustus 1962. Op lange termijn geen bezwaar.

Brieven onder no. 22/62 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

BANDEN TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE 1961

Per stel ƒ 4,50,
verkrijgbaar bij de Redactie, Rubenslaan 123, Utrecht.

Bij de

GEZONDHEIDSDIENST VOOR DIEREN IN NOORDHOLLAND

is een plaals vacant voor een

JONGE COLLEGA

met belangstelling voor het B.P.D.-onderzoek.

Sollicitaties aan de Directeur,
Postbus 88 - Alkmaar.

-ocr page 690-

Vleeskeuringskring Oudewater

Burgemeester en wethouders van Oudewater roepen sollicitan-
ten op voor de betrekking van

KEURINGSDIERENARTS

in de rang van adjunkt-direkteur,

van de Keuringsdienst van slachtdieren en van vlees,
kring Oudewater.

Salaris ƒ1.054,— tot ƒ 1.270,— per maand (8 één-jaarlijkse
verhogingen van ƒ27,— per maand), exclusief 5,6% compen-
satie A.O.W., 2/2% compensatie huurverhoging en 4%
vakantietoelage.

Aanstelling boven het minimum-salaris is niet uitgesloten, terwijl
bevordering tot directeur na enkele jaren mogelijk is.

De gemeente Oudewater is aangesloten bij het I.Z.A. Zuid-
Holland en heeft een regeling voor vergoeding van verplaat-
singskosten.

Verder wordt een vergoeding genoten voor gebruik van een
eigen vervoermiddel.

Sollicitaties binnen 14 dagen na verschiijning van dit tijdschrift
in te zenden aan de burgemeester.

-ocr page 691-

IN MEMORIAM

PROF. C. F. VAN OlJEN

Juist vóór de Paasdagen had — overeenkomstig zijn
wens in alle stilte — te Dieren de crematie plaats van
Prof. C. F. van Oijen, die na een korte ziekte onver-
wacht te zijnen huize in Driebergen overleed op 76-
jarige leeftijd. Het moge mij als studiegenoot en
-vriend geoorloofd zijn in onderstaande korte levens-
beschrijving weer te geven de grote betekenis, die Van
Oijen gedurende bijna een halve eeuw voor de dier-
geneeskunde heeft gehad.

Van Oijen is geboren op 2 juni 1885 te Haarlem als
zoon van een praktizerend dierenarts en liet zich in-
schrijven als student in de geneeskunde aan de Am-
sterdamse Universiteit. In 1906 verkreeg hij het di-
ploma voor candidaat in de geneeskunde, maar daar-
na verkoos hij de studierichting van zijn vader en werd
hij dus leerling van de toenmalige Rijksveeartsenij-
school. In 1910 veearts geworden werd hij adjunct-
directeur van het abattoir te Haarlem, waarvan zijn
vader in 1900 directeur was geworden. In 1914, na
zijn vader\'s dood, volgde hij deze op, maar slechts 5
jaren vervulde hij deze functie, omdat hij toen be-
noemd werd tot Hoogleraar aan de Veeartsenijkundige
Hogeschool om onderwijs te geven in de „Kennis der
Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong".

Het was dus met name de vlees- en melkhygiëne, die
hij te doceren kreeg. En op dit voor de volksgezond-
heid zo belangrijke gebied heeft Van Oijen al die ja-
ren tot zijn aftreden in 1955, baanbrekend werk ver-
richt. Hoewel hem slechts een zeer bescheiden insti-
tuut (een verdieping van het Pathologisch Instituut
aan de Biltstraat) en een bescheiden personeel ter be-
schikking stond, kon hij toch dank zij de grote toe-
wijding van zijn paar technische medewerkers en vele
tijdelijke assistenten veel onderzoekingen doen. De
laatsten benutten hun diensttijd tevens voor het be-
werken van hun proefschriften, die alle betrekking had-
den op vleeskeuringsgebied, melkhygiëne en bacterio-

-ocr page 692-

logie en belangrijke wetenschappelijke bijdragen wer-
den. Zo kon Van Oijen van niet minder dan 28 pro-
movendi de promotor worden.

Zelf heeft hij een zeer groot aantal artikelen over zijn
spcialisme geschreven in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, het Tijdschrift voor vergelijkende genees-
kunde en andere wetenschappelijke periodieken. Als-
mede enige boeken over melk, de vleeskeuringswet en
samen met Dr. K. Reitsma een tweedelig werk: „Voe-
dingsmiddelen van dierlijke oorsprong, vlees en vlees-
keuring".

Bij dit alles heeft Van Oijen grote verdienste gehad
voor de veterinaire maatschappij in al haar geledin-
gen. Deze belangstelling toonde zich reeds in onze
studententijd, toen hij bestuurslid was van „Absyrtus",
„Demosthenes" etc. en deze is zijn hele verdere leven
blijven bestaan als er studentenbelangen in het spel
waren, zowel op het gebied der gezelligheidsverenigin-
gen als ten aanzien van studie-aangelegenheden. Zo
herinner ik mij, hoe wij in 1925 na de incorporatie bij
de Universiteit als ereleden het initiatief namen, o.m.
met Krediet en Schornagel om Absyrtus op te heffen,
hoe zeer ons dat ook aan het hart ging. Dit, opdat
onze studenten zich zouden aansluiten bij de univer-
sitaire corpora. Later heeft Van Oijen groot aandeel
gehad in de oprichting van de D.S.K., waarvan we
de wenselijkheid evenzeer inzagen, mede om het con-
tact tussen docenten en studenten te bevorderen.

Maar vooral het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is
ontzaglijk veel verschuldigd aan Van Oijen. Vijfen-
twintig jaar (1913-1938) is hij lid van de Redactie
geweest, lange jaren tevens penningmeester. Wat een
werk en tijd hij daarvoor heeft opgeofferd, kunnen al-
leen ingewijden beseffen. Zijn naam en die van Dr.
A. Vrijburg zullen in de annalen van ons orgaan uit
die periode blijven voortleven. En hoe wij als redactie
(Krediet, Vrijburg, Van Heusden, Van Santen en on-
dergetekende) bij zijn heengaan over hem dachten,
moge blijken uit dit citaat van het dankwoord (pag.
1212, jaargang 1937): „Juist 25 jaar geleden trad de
toen nog jonge dierenarts Van Oijen tot de Redactie
van ons Tijdschrift toe. Men moet wel overtuigd zijn
geweest van de capaciteiten, die hij als zodanig zou
ten toon spreiden om hem toen reeds een dusdanige
gewichtige functie in onze Maatschappij toe te ver-
trouwen. Aanwijzingen waren er, dat hij organiserende
talenten bezat".

En verder: „Zelden zal er een gelukkiger keuze ge-
daan kunnen worden dan toen is geschied. Wat Van
Oijen in de loop van vijfentwintig jaar voor ons Tijd-
schrift en voor de Maatschappij heeft gedaan, zullen
weinigen hem kunnen nadoen. Wat niet-ingewijden
duidelijk hebben kunnen bemerken uit de inhoud, uit
zijn verdedigingen in de algemene vergadering, uit
het gevoerde beleid is, dat hij met vaste hand en uit-
gesproken wil in één richting werkte: een Tijdschrift

-ocr page 693-

te brengen en te houden op een hoog wetenschappe-
lijk peil, daarin bijgestaan door zijn mede-redacteuren.
Er is Van Oijen nooit iets te veel geweest als het ons
Tijdschrift betrof. Hij was een figuur in de Redactie".

Niet minder had het veterinaire onderwijs in haar
organisatie zijn belangstelling. Goed stylist als hij was,
heeft de Faculteit daarvan grotelijks mogen profiteren
bij het opstellen en uitwerken van talrijke rapporten,
reorganisatie-voorstellen e.d.

Een en ander lag Van Oijen en men had de indruk,
dat hij dit werk gaarne en met animo deed. Soms
hebben wij, faculteitsleden, ook wel eens gezucht als
we bedolven werden onder al de paperassen die hij
ons ter bestudering en latere bespreking toezond!

Over zijn — ook vele — werkzaamheden als voor-
zitter van de Vereeniging voor Koeltechniek, als lid
van het Nederlands Congres van Openbare Gezond-
heidsregeling, wil ik kortheidshalve niet uitweiden,
maar verwijzen naar de zeer uitvoerige biografie, met
opgave van alle publikaties, die zijn bescheiden en
zeer toegewijde wetenschappelijk hoofdambtenaar, Dr.
Willems, in ons Tijdschrift van 1955 bij het heengaan
van Van Oijen wegens het bereiken van de 70-jarige
leeftijd heeft geschreven. Als ooit iemand de erelid-
maatschappen verdiend heeft, die hem vanwege de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Diergeneeskun-
dige Studenten Kring, de Vereniging voor Koelhuis-
techniek en het Nederlands Congres voor Openbare
Gezondheidsregeling werden verleend, dan is hij het
wel.

Zoals ik in de aanhef reeds heb gezegd, heeft de cre-
matie in alle stilte plaatsgehad. Ook was het zijn wens,
dat er geen rouwzitting van de Senaat van de Univer-
siteit plaatsvond, zoals dat bij het heengaan van hoog-
leraren en oud-hoogleraren anders te doen gebruikelijk
is.

BEIJERS.

-ocr page 694-

IN MEMORIAM
JAN VAN DER KOOI

Op 21 februari 1962 overleed in het rusthuis Docka-
heem te Dokkum, onze collega Jan van der Kooi. Op
26 februari is hij in Metslawier ter aarde besteld.

Jan van der Kooi werd in 1889 in Kollum geboren op
de grote boerderij waar zijn vader, en later een van
zijn broers, een bloeiend veehoudersbedrijf bezat. Na
in Kollum de lagere school te hebben doorlopen, ging
hij naar de H.B.S. in Leeuwarden en na het eind-
examen hiervan, liet hij zich inschrijven aan de toen-
malige Rijksveeartsenijschool.

Na een vlotte studie, waarbij echter de geneugten van
het studentenleven ook buiten de collegezalen volop
werden meegenoten, deed hij in 1914 het dierenarts
examen.

Na eerst enige tijd te hebben waargenomen moest hij
in militaire dienst. Daarna vestigde hij zich in Mets-
lawier. Hier, in het uiterste Noorden van Friesland,
tussen de zeedijken, welke aan de ene kant de wadden,
aan de andere de Lauwerszee begrenzen, in dit zware
kleigebied vond hij de werkkring waar hij zijn hele
leven aan gegeven heeft. Slechte wegen, voor een groot
deel nog kleiwegen, in herfst en winter bijna onbe-
gaanbaar, maakten dat de jonge dierenarts geen ge-
makkelijk leven had. Toch wist hij hier een bloeiende
praktijk op te bouwen.

In 1920 trad hij in het huwelijk met mej. R. Reiding
en tezamen met haar, later ook nog met hun zoon en
dochter, heeft hij zich in de polders ingezet voor alle
noden en behoeften van zich in moeilijkheden bevin-
dende veehouders.

Hij was een man van weinig woorden, maar met een
groot plichtsgevoel en vooral een uitgesproken gevoel
voor rechtvaardigheid. Dit laatste heeft het hem wel
eens moeilijk gemaakt wanneer hij om zich heen dingen
zag, welke volgens hem niet geheel juist waren. Hij ont-
hield zich dan niet van, soms scherpe, kritiek. Maar
ook juist door deze genoemde karaktereigenschappen

-ocr page 695-

kreeg hij bij zijn veehouders een vertrouwen, dat voor
ieder die hem wat beter kende, vanzelfsprekend was.
In 1922 werd hij benoemd tot keuringsveearts Hoofd
van Dienst in de gemeente Oostdongeradeel, een func-
tie welke hij tot 1958 heeft waargenomen.

Met het veterinaire verenigingsleven bemoeide hij zich
weinig, de afdelingsvergaderingen bezocht hij een en-
kele keer, maar toen in 1946 de kring van dierenartsen
in Noord-Friesland te Dokkum werd opgericht, was
hij direct een trouw lid. Wat kon hij met weinig woor-
den de problemen, die aan de orde kwamen, of tot een
oplossing brengen of in ieder geval ze eenvoudig te
maken. Wat hierbij opviel was dat hij uiterlijk soms
wel eens erg bruut kon optreden, maar diegenen die
hem beter kenden wisten dat hij daarmee zijn inner-
lijk, dat juist het tegenovergestelde was, camoufleerde.
Reeds in die tijd was hij lichamelijk gehandicapt door
een chronische longaandoening, reden waarom de
praktijk, mede door de sterk toegenomen werkzaam-
heden, hem bijna te zwaar werd.

Het was voor hem dan ook een grote vreugde dat in
1950 collega F, Broersma bij hem kwam als assistent.
In 1951 heeft hij aan deze de praktijk overgedaan.

Samen met zijn vrouw bleef hij in Metslawier wonen.
Vooral het feit, dat zijn beide, inmiddels getrouwde
kinderen, ook in deze omgeving gebleven waren, heeft
hier natuurlijk aan meegewerkt. Hij leefde sterk mee
met het wel en wee van deze beide. De zoon, één van
de bekendste aardappeltelers in het Noorden, was voor
hem een bron van trots, vooral als weer de hoogste
cijfers aan diens produkten werden toegekend. Ook
zijn dochter en de kleinkinderen waren voor hem een
bron van grote levensvreugde.

Ziekte van zijn vrouw, mede zijn eigen wankele ge-
zondheid en het niet kunnen verkrijgen van voldoende
hulp, deed hen besluiten te verhuizen naar het rust-
huis Dockaheem te Dokkum. In 1960 betrokken zij
hier een mooie zonnige kamer. Hij vond hier al spoe-
dig oude vrienden en bekenden en daardoor dagelijks
afleiding, zoals kaartmiddagen en biljarten, wat hem
een welkome verstrooiing gaf.

Helaas heeft dit maar kort mogen duren, op 21 fe-
bruari kwam nog zeer onverwacht het einde door een
hartaanval.

Op 26 februari, een gure koude dag, hebben wij hem
ter ruste gelegd op het kerkhof te Metslawier, temidden
van de uitgestrekte polders gelegen. Verschillende col-
lega\'s bewezen hem de laatste eer. Ondergetekende
heeft namens de collegae een kort woord tot de familie
gesproken, hun toewensende dat zij dit verlies mogen
dragen, gesteund door de wetenschap dat hun man en
vader zijn leven in dienst heeft gesteld van de Friese
veehouders, op een manier waar ieder die hem kende,
diep respect voor had.

]. J. FEDDEMA.

-ocr page 696-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

De vorming van zaadcellen bij de stier1)

Spermatogenesis in the buil *)

door M. F. KRAMER**)

Uit het Laboratorium voor Histologie, Faculteit der Dier-
geneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht.

1. Inleiding.

De vorming van de zaadcellen — spermatogenesis genaamd — is een ge-
compliceerd gebeuren, nauwelijks in één beschrijving te omvatten en daar-
door ons dwingend om achter elkaar verschillende aspecten te beschouwen.
De onderlinge eenheid van deze aspecten ziet men waarschijnlijk het duide-
lijkst, door alle terug te voeren tot op het eerste begin van de
zaadcelvoiTning
in de aanvang van de puberteit.

De bouw van de stierentestis is in figuur 1 afgebeeld. De tubuli seminiferi
zijn sterk gekronkeld.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillende celsoorten
en hun relatieve aantallen, zoals zij in het spermatogenetische epitheel voor-
komen. Afbeeldingen van deze cellen zullen in de loop van deze beschrijving
worden gegeven.

Tabel

Spermatogenesis bij de stier.

Dclingstype

Aantal

Naam

Spcrmatogonie
Spermatogonie
Spcrmatogonie
Spermatogonie
Spermatogonie
Spermatocyt I
Spcrmatocyt II

cn
•O

(stamcel)

1

2
4
6
12
24
48

le mitosis
2e mitosis
3e mitosis
4e mitosis
5e mitosis
meiosis I
meiosis II

R

(en 1 A)

96

Spermatide 1

2

3

4

5

6

7

•O

ro

8

3

9

I\'

10

rt
3

11

O

12

13

14

15

96

16

(Spermiën)

Voetnoten

* en **, zie pag. 673.

672

Tijdschr. Diergeneesk., deel 87,

afl. 10, 1962

-ocr page 697-

Fig 1. Bouw van de linker testis van de stier.

A

laterale zijde

B

craniale zijde

1. zaadstreng met kronkelende A. spermatica interna.

2. A. spermatica interna.

3. caput epididymidis.

4. corpus epididymidis.

5. Cauda epididymidis.

6. ductus deferens.

7. tubuli seminiferi contorti, van tubuli recti uitmondend in

8. rete testis.

9. ±10 ductuli efferentcs.
10. ductus epididymidis.

2. De opkomst van de spermatogenesis.

Wanneer de puberteit begint, ziet men in de tubuli seminiferi contorti twee
soorten van cellen liggen. De
steuncellen, die talrijk zijn en perifere posities
in de tubulus innemen, en de
gonocyten, die weinig talrijk zijn en opvallen
door hun grootte en centrale posities in de buisjes (plaat I, no. 1).
Over de afkomst van deze cellen bestaat geen zekerheid. De steuncellen

-ocr page 698-

zullen later, als de spermatogenesis goed op gang is, de Sertolicellen worden;
de gonocyten vormen de oorsprong van de eigenlijke spermatogenetische
cellen.

De eerste uiting van de beginnende spermatogenesis is de achteruitgang van
het aantal gonocyten en de verschijning van een bepaald type spermato-
goniën, welke men o.m. de naam
A-spermatogoniën heeft gegeven (plaat I,
no. 2). Deze A-spermatogoniën ontstaan door deling uit de gonocyten,
waarvan er echter ook veel afsterven en opgeruimd worden. Op een leeftijd
van 20 weken neemt dit proces een aanvang (Abdel Raouf, 1960).
Deze eerste aanzet van de spermatogenesis vindt echter niet overal tegelijk
plaats. Er zijn tubulus-gedeelten waar dit eerder dan elders begint. Over de
oorzaak van deze lokale verschillen kan men slechts veronderstellingen
maken: de vroegste tubulusdelen zijn waarschijnlijk beter gevasculariseerd,
beter geïnnerveerd, of beter voor hormonen uit de Leydig-cellen bereik-
baar. Vanuit deze tubulusdelen gaat de aanzet tot vorming van A-cellen in
beide richtingen langs de tubulus voort, totdat zij gebieden bereikt, die
reeds van andere centra uit de aanzet tot vorming van A-cellen ontvangen
hebben. De gevolgen van deze ongelijktijdigheid zijn groot. De gebieden,
waar het vroegst A-spermatogoniën ontstaan, blijven gedurende het gehele
volwassen leven voorliggen in ontwikkeling en van deze tubulusdelen uit
bestaat het gehele volwassen leven door in beide richtingen langs de tubulus
een gradient in ontwikkelingsfase. Dit verschijnsel noemt men de
golf.
Als een A-spermatogonie een zekere leeftijd heeft bereikt, deelt zij zich. Na
een reeks van vijf delingen ontstaan op een gegeven moment dochtercellen,
die niet meer gewoon delen, maar reductiedelingen zullen ondergaan. Deze
cellen noemt men
spermatocyten I. Zij ontstaan in de reeds besproken, z.g.
vroege tubulusdelen eerder dan elders en hun eerste verschijning plant zich
van die vroege centra uit in beide richtingen voort: het golfverschijnsel.
Deze door delingen gekenmerkte vorming van de spermatocyten I uit
de stamcel A-spermatogonie kent nog een tussentrap: de
B-spermatogoniën
(plaat I, no. 3). Deze ontstaan uit de derde deling van de reeks, delen zelf
nog twee keer, waarna zij spermatocyten I zijn. Aan die derde deling, waar-
uit de B-spei-matogoniën ontstaan, en ook aan de vierde en vijfde deling,
onttrekt zich echter één A.spermatogonie. Als deze ontwikkeling optimaal
verloopt, ontstaan derhalve uit één stamcel-A-spermatogonie 24 sperma-
tocyten I en één A-spermatogonie.

„Als alles optimaal verloopt" is echter een conditie, die niet of zelden wordt
vervuld. Zeker niet in deze vroegste puberteitsfase, waar vele cellen in de
deling stokken en degenereren; maar evenmin in volwassen dieren, waar als
hoogste aantal spermatocyten I, dat uit een stamcel ontstaat, 20 is gevonden,
als laagste aantal: 8!

Op hetzelfde moment nu, dat de gevormde spermatocyten I hun langdurige
eerste reductiedeling ingaan, begint de achtergebleven A-spermatogonie
zich ook te delen en wel in een delingsreeks, die volkomen gelijk is aan die
van zijn stammoeder, ook weer onder vorming van maximaal 24 spermato-
cyten I en één A-spermatogonie. Ook deze laatste ondergaat op zijn beurt
ditzelfde delingspatroon en zo gaat het voort (fig 2). Telkens als de ge-
vormde spermatocyten I aan de eerste reductiedeling beginnen, beginnen ter
plaatse de achtergebleven A-spermatogoniën aan een volgende spermato-
goniale vermeerdering en telkens blijft hetzelfde aantal A-spermatogoniën
over: de stamcellen voor een volgende generatie. Zo kan het mannelijke in-

-ocr page 699-

SpgA ■ y B-)3pcl /y^ ^B-»Spcl ^-^B->SpcI^-^B-yB-

J

► Spt-

/

-»SPT:--» 3pt ^

2 oyclus

3 cyclus

4 oyclue

5 cyclus

1 oyoluB

spermatogonie A

spermatogonie B (ontstaan uit de derde deling)
spermatocyten I (ontstaan uit de vijfde deling)
spermatiden (ontstaan uit de reductiedelingen)
spermiatie

dividu tot in lengte van jaren gameten vormen, in tegenstelling tot het
vrouwelijke, dat deze reservering van stamcellen niet kent.
Telkens opnieuw, met regelmatige tussenpozen, gaan stamcellen een delings-
reeks in, op hetzelfde moment als — telkens opnieuw — spermatocyten I de
eerste reductiedeling beginnen. Die tussenpoos noemt men de
cyclustijd
(fig. 2). Men heeft hier te maken met een cychsch gebeuren, d.w.z. een
reeks van processen, die telkens weer uitmondt in een reeks van precies de-
zelfde processen. Golf en cyclus zijn twee belangrijke aspecten van de sper-
matogcnesis bij zoogdieren.

Keren wij terug naar de ontwikkeling tijdens de puberteit, dan blijken we
dus aangekomen te zijn bij het ogenblik, waarop
twee generaties van
spermatogenetische cellen in het epitheel voorkoinen: de oudste bestaat uit
spermatocyten I in eerste reductiedeling, de jongste uit spermatogoniën die
zich in een tweede reeks delingen vermenigvuldigen. Daarnaast zijn natuur-
lijk nog de steuncellen aanwezig, die langzaam in aantal toenemen.
Aan het einde van de tweede cyclustijd bestaat het spermatogenetische
epitheel (fig. 2), behalve uit steuncellen, uit spermatcxyten I, die reeds een
ver stadium van de eerste reductiedeling hebben bereikt (de oudste gene-
ratie), uit spermatocyten I, die juist aan de reductiedeling beginnen (de
middelste generatie), en uit stamcellen, die uit de tweede reeks zijn overge-
bleven en nu de derde delingsreeks zullen ingaan (de jongste generatie).
Drie generaties dus.

Halverwege de derde cyclusperiode bereiken de spermatocyten I van de
oudste generatie het einde van de eerste reductiedeling. Deze deling heeft
anderhalve cyclustijd geduurd, welke tijd voor rekening komt van de profase
(plaat H, no. 8). De meta-, ana- en telofase verlopen zeer snel (plaat H,
no. 9). Uit iedere spermatocyt I ontstaan twee
spermatocyten II (plaat I,
no. 4) met ieder het haploide aantal chromosomen. Deze cellen komen zeer
snel in de de
tweede reductiedeling (die eigenlijk gelijk is aan een gewone
deling) en uit iedere spermatocyt H ontstaan twee
spermatiden met ook

SpgA
B

Spcl
Spt

-ocr page 700-

ieder het haploide aantal chromosomen. Halverwege de derde cyclus ver-
andert dus het beeld van het epitheel grondig (fig. 2): de oudste generatie
bestaat dan niet meer uit spermatocyten, maar uit (viermaal meer) sperma-
tiden. De middelste generatie blijft uit jonge spermatocyten I bestaan, die
nog in de lange profase van de eerste reductiedeling verkeren. De jongste
generatie bestaat uit spermatogoniën, die zich — in de derde delingsreeks
— vermenigvuldigen.

De halverwege de derde cyclus ontstane spermatiden beginnen al spoedig
aan een reeks van veranderingen, waardoor zij uiteindelijk — zonder te
delen — spermiën zullen worden. De metamorfose wordt
spermiogenesis
genoemd.

Het is een veelzijdig proces. De kern van de spermatide verandert in de
platte, schopvormige spermie-kem; uit het Golgi-netwerk, dat zelf verloren
gaat, ontstaat de kopkap; uit de centrosomen groeit de staart; uit de
mitochondriën ontstaat de middenstuk-schede; het cytoplasma wordt bijna
geheel afgestoten. Deze metamorfose vergt bijna anderhalve cyclustijd. Een
schematische afbeelding van de stadia, waarin dit proces te verdelen is,
vindt men in plaat I, no. 6. Alleen de vormveranderingen van het cytoplas-
ma, de kern en de kopkap zijn getekend. De vorming van staart en mito-
chondriale middenstuk-schede zijn er niet in afgebeeld. Te beginnen met
stadium 7 verliest de
kern zijn ronde vorm en schuift het cytoplasma naar
achteren. In stadium 10 heeft de kern nagenoeg de platte schopvorm van
de rijpe spermie. Het
cytoplasma wordt eerst zeer laat afgestoten (tussen
stadium 15 en 16). Er blijft echter een druppel over, vlak achter de kem.
De
kopkap, een uiterst ijle cytoplasmatische structuur, die het voorste twee-
derde deel van de rijpe spermiekem omgeeft, ontstaat uit een vacuole met
één of twee granula, die door het Golgi-complex gevormd is. Het Golgi-
complex zelf wordt met het cytoplasma afgestoten. De eigenaardige uitgroei
van de korrel in de stadia 8 t/m 10 gaat gepaard met een indringen van de
spermie in de Sertolicel, in de richting van de kem. Is het verste punt van
deze beweging bereikt, dan lijkt de puntvormige stmctuur in te zakken en
verdwijnt allengs de kleurbare substantie (stadia 11 tot 15), zodat uiteinde-
lijk slechts een ijle kopkap overblijft. Deze kopkap heeft blijkens elektronen-
microscopisch onderzoek een structuur, te vergelijken met een „kussensloop",
welke om de kern ligt (Burgos en F a w c e 11, 1955). De
middenstuk-
schede
ontstaat, doordat de mitochondriën om de staartfibril gaan liggen en
daar aaneensluiten tot twee langwerpige structuren, die om de staartfibril
spiraleren (Bretschneider, 1949, 1950). Dit gebeurt tijdens de stadia
13 en 14. De
staartfibril zelf is samengesteld uit twee centrale en tweemaal
9 perifere subfibrillen (BlomenBirch-Andersen, 1960).

Wanneer ruim een derde van de zojuist geschetste spermiogenesis voorbij
is, is het tijdstip aangebroken, waarop weer — het verhaal wordt eentonig —
de jongste spermatocyten de eerste reductiedeling aanvangen, nadat zij uit
de spermatogoniën van de derde delingsreeks zijn ontstaan (fig. 2). Tege-
lijkertijd begint de achtergebleven stamcel-A-spermatogonie de vierde
delingsreeks. Op dit moment beginnen de spermatiden een langere en
plattere kern te krijgen, verschuift het cytoplasma langzaam naar achteren
en ontstaat een nauwere verbinding tussen spermatiden en de inmiddels
tot echte
Sertolicellen differentiërende steuncellen (zie vorige alinea).
Wanneer het tweede derde deel van de spermiogenesis voorbij is (fig. 2),

-ocr page 701-

is weer het moment aangebroken, waarop de oude generatie van sperma-
tocyten I hun reductiedehng voltooien en snel de tweede reductiedeling
ondergaan, waaruit de spermatiden ontstaan. Van dit moment af bestaan
er dus
twee generaties van spermatiden: de oude, die zoals we zagen twee-
derde deel van hun ontwikkeling reeds achter de rug hebben, en de jonge,
die juist ontstaan zijn.

Die oude generatie gaat dan het laatste derde deel van haar metamorfose in.
Het voortbewegingsapparaat, met uitgegroeide staartfibril en mitochondriale
middenstuk-schede, wordt nu zeer snel geformeerd en het rest-cytoplasma
afgestoten (op een kleine druppel na, die eerst in de epididymis verdwijnt).
De spermatiden komen in deze laatste fase van hun ontwikkeling aan de
rand van het epitheel te liggen, de staart vrij in het lumen, de kop op nog
slechts oppervlakkige wijze verbonden met het zaadcelvormende epitheel.
Dit epitheel bestaat op dit moment (fig. 2) uit de jonge generatie van
spermatiden, uit een laag spermatocyten I in profase van de eerste reductie-
deling en uit een laag zich vermenigvuldigende spermatogoniën (de vierde
reeks reeds!) tegen de basaalmembraan aan. Natuurlijk zijn ook de Sertoli-
cellen aanwezig. Zij vermeerderen niet meer van de 40e week af (A b d e 1
Raouf, 1960) en blijven gedurende het gehele volwassen leven in gelijk
aantal aanwezig.

De oudste spermatiden zijn dan feitelijk reeds spermiën geworden. Zij
wachten — op de grens van epitheel en lumen — op het moment, waarop
zij het contact met het epitheel zullen verliezen en vrij in het lumen komen
te liggen, waarin zij — nog bewegingloos — naar het rete testis en vandaar
door de ductuli efferentes naar de epididymisbuis verplaatst zullen worden.
Dat los komen van het epitheel noemt met
spermiatie.

Ten tijde van de spermiatie vertoont het cytoplasma van de Sertolicellen
een sterke vacuolisatie (plaat I, no. 5). Deze cellen omgeven, verzorgen en
beïnvloeden alle spermatogenetische cellen en het ligt voor de hand, dat de
bijzondere toestand, waarin de Sertolicellen op dit moment verkeren (een
toestand, die zich uit in de grote vacuolen), iets te maken heeft met het los-
laten van de spermiën.

Met deze spermiatie eindigt de vierde cyclus en begint de vijfde (fig. 2).
Het heeft dus
vier cyclustijden geduurd, voordat uit de allereerste deling
van de stamcel-A-spermatogoniën de spermiën zijn ontstaan en vrij in
het lumen komen te liggen. De volgende generatie van spermiën zal uit-
gestoten worden, nadat er weer een cyclustijd is verlopen. Op het moment
van de eerste spermiade zijn zij nog ronde spermatiden, die een derde deel
van dc spermiogenesis hebben voltooid en nog tweederde deel ervan (dat
is dus één cyclustijd) moeten doormaken. Op iedere willekeurige plaats in
een tubulus worden dus
niet continu spermiën afgeleverd, maar met tussen-
pozen van één cyclustijd.

Er is reeds op gewezen, dat op sommige plaatsen de spermatogenesis eerder
begint dan elders en dat de aanzet tot delen zich van dergelijke plaatsen
uit geleidelijk in twee richtingen voortplant langs de tubulus. Dit golfver-
schijnsel impliceert, dat — vier cyclustijden later — op dezelfde vroege
plaatsen eerder spermiatie optreedt dan elders en dat het spermiatieproces
zich van dergelijke gebieden uit geleidelijk in twee richtingen voortplant
langs de tubulus. Daardoor is het mogelijk dat, hoewel de spermiatie een
periodiek gebeuren is, de tubuli in hun geheel en ook alle tubuli samen
continu spermiën produceren.

-ocr page 702-

Aanstonds na de eerste spermiatie begint, zoals gezegd, de vijfde cyclus (fig.
2). Weer beginnen overgebleven stamcel-A-spermatogoniën te delen, begin
van de vijfde reeks. Weer zijn jonge spermatocyten I ontstaan, die spoedig
de voorbereidingen voor de reductiedelingen beginnen te treffen. En zo gaat
het nu steeds maar verder. Steeds opnieuw met tussenpozen van één cyclus-
tijd beginnen stamcellen zich te delen, waaruit bijna vier cyclustijden later
spermiën zullen ontstaan. Door de speciale reservering van nieuwe stam-
cellen tijdens iedere cyclus put zich de mannelijke gonade nooit uit en kan
hij tot in lengte van jaren gameten produceren.

3. Kritiek; cyclus; correlaties

De ontwikkeling van de pre-puberteit uit verloopt niet precies zoals hier-
boven is geschetst. De gegeven beschrijving wijkt om didactische redenen af
van de werkelijkheid, zij het niet in wezenlijke zaken. Zo is geen rekening
gehouden met het feit, dat de vroegste spermatogenetische ontwikkelings-
reeksen van A-spermatogonie tot spermiën meestal niet voltooid worden ten
gevolge van de vaak voorkomende mislukkingen van delingen en degeneratie
van cellen. Het epitheel moet als het ware „inspelen". Ook is geen rekening
gehouden met het feit, dat het aantal stamcel-A-spermatogoniën niet con-
stant is, maar in de eerste anderhalf jaar nog toeneemt (van 1,45 tot 2,26
per dwarsdoorsnede van een tubulus), hetgeen impliceert, dat zich soms
meer dan één A-spermatogonie per familie aan de derde spermatogoniale
deling onttrekt. Deze omissies verstoren echter niet het gegeven beeld van
de puberteitsontwikkeling, waaruit men gemakkelijk de gang van zaken in
het volwassen dier kan begrijpen.

Tengevolge van het cyclisch verloop van de spermatogenetische processen
keren op één en dezelfde plaats telkens dezelfde celgroeperingen in het
epitheel terug. Tengevolge van het golf-verschijnsel verkeren verschillende
delen van dc tubuli in verschillende fasen van de cyclus.
In één dwarsdoor-
snede van de testis
treft men in vele aangesneden buisjes dan ook alle fasen
van de cyclus
aan. Dit is niet het geval bijvoorbeeld in een dwarsdooi-snede
van een kikker-testis, waar alle buisjes dezelfde fase van de cyclus vertonen,
afhankelijk van het jaargetijde. De testes van deze dieren produceren dus
maar éénmaal spermiën (in het najaar) en dan duurt het een geheel jaar,
voordat er weer spermiën worden gevonnd. Bij de stier en andere zoog-
dieren heeft men dus het voordeel in één coupe als het ware de gehele sper-
matogenesis te kunnen waarnemen, in alle fasen van de cyclus.

De cyclus kan men, hoewel een continu proces, in stadia indelen, stadia die
verschillen al naar gelang de criteria die men gebruikt. Zo kan men spreken
van het stadium, waarin de spermiën het epitheel verlaten; van het stadium,
waarin de spermatiden hun ronde vorm verliezen en nauwer contact gaan
zoeken met de Sertolicellen; van het stadium, waarin de spermatocyten hun
reductiedelingen voltooien en tot spermatiden worden.
In fig. 3 ziet men een schema van de cyclus bij de stier. Dc stadia dragen de
nummers van de stadia, die de kopkapontwikkeling van de oude generatie
van spermatiden heeft bereikt. Deze indeling is zeer praktisch en heeft, sinds
Leblond en Clermont (1952, a en b) haar voor het eerst gebruikten
bij hun onderhoek naar de spermatogenesis bij de rat, reeds veel diensten be-
wezen. Het is overigens arbitrair waar men de cyclus laat beginnen. Vele

-ocr page 703-

Fig. 3. Schema van de cyclus van de spermatogenesis bij de stier.

7

8 9

10

11 12

13

14

15

16

ATOCYTEN I, in Prophase I

MEIOSES
[ I en 11

SPT. 1

2

3

4

5

1 SPERMATOCYTEN 1,
1 \'
1

, in Prophase I (Leptoteen t/m Diploteen)

A-SPERMATOGONIËN, toenemend in aantal

B-SPERMATOGONIËN, toenemend in aantal

O-i

-ocr page 704-

onderzoekers plaatsen het begin bij het ontstaan van nieuwe spermatiden,
d.w.z. bij het stadium van de reductiedelingen.

Uit hetgeen over de puberteitsontwikkeling is gezegd, volgt, dat verschillende
gebeurtenissen nauw met elkaar gecorreleerd zijn. Om de
belangrijkste cor-
relaties
te noemen (fig. 3):

1) Spermatocyten I en stamcel-A-spermatogoniën beginnen gelijk te delen
en op dit moment beginnen ook de spermatiden de schopvorm te krijgen en
in het Sertolicytoplasma te dringen (stadium 7).

2) Spermatocyten I voltooien hun reductiedelingen op het moment, dat de
spermatogoniën weer een deling uit de reeks doormaken (en B-spermatogo-
niën worden); op datzelfde moment heeft de kopkap van de spermatiden
zijn definitieve vorm gekregen (stadium 13).

3) De spermiatie vindt steeds plaats op een tijdstip, dat de Sertolicellen
maximaal gevacuoliseerd zijn: het duurt dan onveranderlijk nog een kwart
cyclustijd, voordat de stamcel-A-spermatogoniën beginnen te delen (stadium
16).

Deze correlaties blijven cyclus na cyclus, jaar na jaar bestaan, ondanks de
tendens tot disharmonie, die van de biologische variatiebreedte uitgaat. Het
is daarom noodzakelijk tussen deze gecorreleerde processen een oorzakelijk
verband aan te nemen. Ongetwijfeld spelen in de oorzakenketen de
Sertoli-
cellen
een grote rol, als blijvend element én als element, dat de cytoplas-
matische verbinding vormt tussen de vele spermatogenetische cellen, die be-
trekkelijk ver uit elkaar kunnen liggen. Feiten zijn echter nog nauwelijks
bekend, zodat hierover niet verder uitgeweid zal worden.

4. De duur van de spermatogenesis 1)

Met behulp van radioactieve isotopen (P32) zijn onderzoekingen gedaan
naar de duur van de spermatogenesis bij de stier. Uit gegevens, vermeld door
Orgebin (1961), valt te berekenen, dat het gehele proces van de eerste
deling van de stamcel-A-spermatogonie af tot het verschijnen van de daaruit
ontstane spermiën in het caput epididymidis ongeveer
55 dagen vergt. Dit
is een langere tijd dan bij de meeste diersoorten is gevonden. Uitgaande van
het feit, dat deze ontwikkeling bijna vier cyclustijden vergt, kan men de
cyclustijd berekenen op 14 dagen. Öm de twee weken dus levert een bepaald
gebied uit een tubulus spermiën af.

Deze tijd is slechts binnen zeer nauwe grenzen variabel. Dat wil zeggen dat
er geen invloeden van buiten bestaan, die er veranderingen in kunnen
brengen. Het is dus niet zo, dat frequente ejaculaties het proces versnellen,
als een soort verhoogde vraag — verhoogd aanbod reactie. Onderzoekingen
van Koefoed-Johnsen (1960) hebben dit aangetoond.
Een andere consequentie is, dat niet van alle invloeden, die op de testis
worden uitgeoefend — hetzij natuurlijk, hetzij experimenteel —, ogenblik-
kelijk een effect waarneembaar zal zijn in aantal of afwijking van de sper-
miën. Het effect van radiatie bijvoorbeeld ziet men eerst aan het afnemen
van het aantal spermiën ruim 3/2 cyclustijd na de bestraling. De bestraling
doodt namelijk bij uitstek de spermatogoniën van het B-type. Cellen, die dit

1  De in dit deel vermelde feiten zijn grotendeels bekend door het werk van andere
onderzoekers.

-ocr page 705-

stadium reeds gepasseerd zijn, ontwikl^elen zich normaal verder (Freund
en B
O r e 1 1 i, 1961 ). Milieuverandering kan eveneens vele cellen ongemoeid
laten, om bijvoorbeeld juist s]5crmatocylen I te treffen.
Er zijn bijvoorbeeld gegevens bekend inzake de in\\loed van het licht. Toe-
neming van de daglichtduur met één uur resulteert vier weken later in een
toeneming van het aantal spenniën per ejaculaat, zo heeft S c h m id t
(1954) bericht. (Over de invloed van licht en warmte op de spermatogene-
sis bij de stier heeft ook Stegenga (1958) enkele gegevens vermeld).
Men dient met deze tijdfactor rekening te houden, zowel in het experiment
als in het zoeken naar de oorzaak van verminderde fertiliteit in de praktijk.

In dit verband is het nuttig te wijzen op een tweede tijdsfactor: de duur
van de
passage door de epididymis. O r g e b i n (1961) heeft vastgesteld, dat
deze jjassage
8 ä 11 dagen clmut en dat deze tijd evenmin van betekenis
wordt beïnvloed door de freciuentie \\an ejaculatie. Ook met deze periode
moet men in de diagnostiek en het experiment rekening houden.

De nadruk op deze tijdsfactoren mag echter niet suggereren, dat er geen
instantelijke beïn\\ loeding van de fertiliteit mogelijk is. Natuurlijk kan door
verandering in de milieus \\an de epididymis en \\an het ejaculaat zeer snel
nadeel voor de spermiën ontstaan. Maar die zijn dan nooit het gevolg van
stormgen in de spermatogenesis, maar van storingen in de secundaire ge-
slachtsklieren.

In de Cauda epididymidis vonnt zich de spenniën-voorraad, waaruit bij
ejaculatie gejjut wordt. Berekeningen van A 1 m c) u i s t (1956), Orta-
vant (1959) en Orgebin (1961) tonen aan, dat per dag per testis 5
ä 7 milliard spermiën gepioduceerd worden. Dit aantal komt dagelijks
in de cauda epididymidis, waar in totaal rond 35 milliard spermiën
aanwezig zijn. Na 7 dagen zou dus de cauda geheel gevuld zijn. Indien
géén ejaculaties plaats vinden, zullen zeer vele spermiën via re.sorptie en
remotie verdelgd worden. Indien zeer véél ejaculaties plaats vinden, zal de
gemiddelde leeftijd \\an de spermiën geringer worden, hetgeen zich uit in
een groter aantal spermiën, dat de resterende cytoplasmadruppel nog niet
\\erloren heeft. Dan zal ook het aantal spermiën per ejaculaat tot een
bepaald minimum dalen.

5. Abnormale spermatogenesis

De spermatogenesis kan \\an haai\' eerste begin af afwijkend zijn, maar ook
pas in een later stadium abnonnaal worden. De
aangeboren afwijkingen
zijn van belang, omdat zij bij aanschaf en keuring van jonge stieren ge-
vreesd worden. De
verkregen afwijkingen zijn \\an belang, omdat zij bij de
verpleging en hygiëne van in gebruik zijnde stieren voorkomen moeten
worden.

In het traditionele sperma-onderzoek kunnen deze afwijkingen waameem-
baar of niet waarneembaar zijn. De waarneembare bieden weinig moeilijk-
heden: afwijkingen in vonn of aantal van de spermiën zijn tekens aan de
wand bij de beoordeling \\an stieren. De niet waameembare kunnen een
bron van grote schade en narigheid zijn: te lage of afwezige fertiliteit,
zonder afwijkingen in \\-orm of aantal \\an de spermiën, is alleen te con-
stateren, nadat (de stier reeds geruime tijd in gebruik is geweest. Bo\\endien
zijn de oorzaken van deze steriliteit moeilijk te achterhalen.

-ocr page 706-

De gegevens omtrent te lage fertiliteit of steriliteit en het al of niet vóór-
komen van waarneembare afwijkingen daarbij, alsmede de aard van die af-
wijkingen zijn zuiver wetenschappelijk, zowel als klinisch bezien zeer inte-
ressant. Omtrent de aetiologie van het te lage bevruchtingsvermogen van
spermiën is namelijk nog slechts zeer weinig bekend. Men kan bij het zoeken
naar oorzaken de teleurstellende stieren in drie groepen onderbrengen:

1. Stieren, die een Orchitis, trauma of generaliserende ziekte hebben onder-
gaan. Bij deze-dieren is in ieder geval de
grondoorzaak bekend.

2. Stieren, die zonder dergelijke aanwijsbare oorzaak afwijkingen in de
spermiën vertonen. Bij deze dieren moet de spennatogenesis waarneem-
bare afwijkingen vertonen; te geringe vermenigvuldiging van spenna-
togoniën, te veel degeneratie, afwijkende celvormen enz. Weliswaar
roept het waarnemen van deze afwijkingen zelf ook weer vragen op,
doch deze zijn beter benaderbaar voor experimenten. Een bekend voor-
beeld uit deze groep vormen de stieren met de typische,
craniale kop-
kapverdikking,
die door Teu nissen (1946) is beschreven en een
ovcrerfliare oorzaak heeft (Hancock, 1949 en 1953). Het onderzoek
van de spennatogenesis van deze stieren heeft uitgewezen, dat hier geen
onvolledige kopkapdifferentiatie, maar een echte abnormale ontwikke-
ling plaats vindt (Hancock en T r e v a n, 1957). Vergelijking van
plaat I, no. 7, waar stadia van deze abnoimale spermiogenesis ge-
tekend zijn, met plaat I, no. 6 laat dit duidelijk zien. De overeenkomstige
stadia dragen in beide afbeeldingen dezelfde nummers. Zowel de vacuole
in de pvmtvormige korrel, als de draadvormige uitgroeiing daarvan zijn

Afbeeldingen.

Tenzij anders is vermeld, zijn alle afbeeldingen microfoto\'s van preparaten, 6 /j dik,

gekleurd volgens V a n I) u ij n na fixatie volgens H e 1 1 y en afkomstig van stieren-

testes.

PI.A.-VT I.

No. 1. Drie gonocyten in centrum, steuncellen tegen basaalmembraan van tubulus
seniiniferus. Testis van pasgeboren big (6 fi coupe, gekleurd met haemaluin-
eosine, na fixatie volgens Bouin).

No. 2. Twee A-spermatogoniën met nucleolus en roodgekleurd cytoplasma (stadium
6).

No. 3. B-si)ermatogonie met chromocentra en donker kernplasma. Sertoli-kern;
kleine A-sperniatogonie (stadium 15).

No. 4. Spermatocyt 11 in metafasc van de tweede reducticdeling. Drie sperma-
tocyten II in interfase (stadium 14).

No. 5. Spermiatie; deel van de spermiën heeft reeds losgelaten (links onder)
(stadium 16). Vacuoli&atie van Sertoli-cytoplasma.

No. 6. Spermiogenesis; kopkapontwikkeling in 16 stadia. Van stadium lÜ af zijn
de veranderingen in klcurbaarheid van de kernen niet meer weergegeven
(tekening naar preparaat).

No. 7. Abnormale kopkapontwikkeling. De stadiumnummers komen overeen met
die van de vorige afbeelding (tekening naar preparaat).

-ocr page 707-

©) ^ © t

Èi

nnöf)

Ä ^ i !

ter ton

w\'

L..

(j-L)

Ob

Mo Mb

v]

11 Vi, 15

\\

Î I

rv

16

-ocr page 708-

PL A AT II

Spermatocyt I: interphase en prophase

l(spg.B)-st.7 2-St,7/8 3-st.8

4-st.8/10

X

6-st.12/13 7-st.14-1 8-st.15*1/2

5-^51.12/13

W

\\

9-st.16*3/5 K)-st.6

12 -St.8/10

11 -st.7

n\\

13-st.12/13

14-st.13

15-st.13

spermatocyt i: meta-, ana- cn telophase

I

is

> c

a

-ocr page 709-

PLAAT IL

No. 8. Stadia van de profase van de eerste reductiedeling van de spermatocyt I
(tel<ening naar preparaat).

No. 9. Diakinesis t/m telofase van de eerste reductiedeling van de spermatocyt I
(tekening naar preparaat).

abnormale structuren bij de stier. Over afwijkingen in de spermatoge-
nesis, die niet aangeboren zijn, maar verkregen worden door toedoen van
velerlei oorzaken, heeft B r e t s c h n e i d e r (1947, 1955 a en b) reeds
mededelingen gedaan. Tot deze oor/aken behoren: psychi.schc toestan-
den, vervoer, voeding, pharmaca, warmte en avitaminosen.
,3, Stieren, die
zonder aanwijsbare oorzaak minder fertiel zijn, maar nor-
rnale spermiën in normale aantallen ejaculeren. Het is niet tc verwachten
dat ook deze groep duidelijke afwijkingen in de spermatogenesis ver-
tonen, Andere aspecten zullen in het onderzoek moeten worden betrok-
ken, Men kan in deze gevallen denken aan storingen in de stofwisseling
van de spermiën, maar ook aan storingen in het genetisch informatie-
mechanisme, Dit zal zich uiten in afwijkende chromosomen (Knud-
s e n, 1954) of — op moleculair niveau - - in afwijkende samenstelling
ervan, bijvoorbeeld in de hoeveelheid desoxyribonucleïnezutu- (L e u c h-
t e n b e r g e r en Schräder, 1955; L e u c h t e n b e r g c r e,a,,
1956), Hierop dient zich het onderzoek te richten. Natuurlijk mag bij
deze diereti de mogelijke invloed van de secundaire geslachtsklieren niet
veronachtzaamd worden.

Een stelselmatig onderzoek van het sperma van teleurstellende stieren,
waarbij meer methoden dan de tot nu toe gebruikelijke in praktijk worden
gebracht, lijkt uiterst gewenst. Het zal nodig zijn dit centraal te laten ge-
schieden, gezien de vereiste mankracht en apparatiuir. Ditzelfde stelselmatige
onderzoek kan ook plaats vinden bij alle nieuw aan te schaffen dieren, opdat
zoveel mogelijk gegevens worden vastgelegd, die later gecorreleerd kunnen
worden met liet gebleken beviiichtend vermogen van de stieren en zo
prognostisch onderzoek mogelijk maken.

SUMMARY.

A description is given of the spermatogenesis in the bull: its cell types and numbers;
the correlations between the events in the seminiferous epithelium: the cycle; the
wave and its origin; the duration of the spermatogenesis and of the passage through
the epididymis.

RÉSUMÉ.

La spermatogénèse chez le taureau est dccrite: les nombres et sortes des cellules
spermatogénetiques; les correlations entre Ics processus, qui ont lieu dans I\'epithelium
séminifère; le cycle; I\'onde et son origine; la durée cle la spermatogenèse et du
transit épididymaire.

ZUSAMMENFASSUNG.

Die Spermatogenese beim Bullen wird beschrieben: die Anzahl und Arten der sperma-
togenetischen Zellen; die Korrelationen zwischen den verschiedenen .Aktivitäten in-
nerhalb des Samenepitheliums; der Zyklus; die Welle und ihr Ursprung; die Dauer
der Spermatogenese und des Durchganges durch den Ductus epididymidis,

-ocr page 710-

LITERATUUR

A b d r 1 R a o u f, M.: The postnatal development of the reproductive organs in
bulls, with special reference to puberty.
Acta Endocr. suppl. 49 ad vol., 34, (1960).

Almquist, J. O.: (ig.\'ïe). Geciteerd door R. Ortavant (1959).

Blom, E. and Birch-Andersen, A.; The ultrastructurc of the bull sperm. I.
the middle piece.
Nord. VetMed., 12, 261, (1960).

B r e t s c h n e i d e r, L. II.: Het morphologisch spcrma-ondcrzock in het kadcr van
de K.I.
Tijdschr. Diergeneesk., 72, 640, (1947).

I d.: .An electron-microscopical study of bull sperm. III. Proc. Kon. Ned. Akad. Wet.,
52, 301. (1949).

Id.: Elektronenmikroskopische Strukturuntersuchung an Spennien. V. Proc. Kon.
Ned. Akad. Wet.,
53, 531, (1950).

Id.: Die Morphogenese und Pathogenese der Spermien vom Stier. I. Proc. Kon.
Ned. Akad. Wet.,
58, 495, (1955 a).

I d.: Id. II. Proc. Kon. Ned. Akad. Wet., 58, 512, (1955 h).

Burgos, M. H. and F a w c c t t, D. \\V.: Studies on the fine structure of the
mammalian testis. I. Differentiation of the spermatids in the cat.
]. Biophys.
Biochem. CytoL,
1, 287. (1955).

Freund, M. and B o r e 1 1 i, F. J.: Effect of whole-body-X-irradiation on semen
production in the guinea pig.
Proc. IVth Internat. Congr. Animal Reproduction,
Scheveningen, (1961).

Hancock, J. L.: Evidence of an inherited seminal character, as.soriatcd with infer-
tility of Friesian bulls.
Vet. Ree., 61, 308, (1949).

I d.: The spermatozoa of sterile bulls. J. exp. Med., 30, 50. (1953).

II a n c o c k, J. L. and T r e v a n, D. J.; The acrosomc and postnuclear cap of bull
.spennatozoa. ƒ.
Royal Micr. Soc., 76, 77, (1957).

K n u d s e n, C).; Cytomoiphological investigation into the spcrmiocytogcnesis of
bulls with normal fertility and bulls with acquired disturbances in spemiiogenesis.
Thesis, Stockholm, 1954.

Koefoed-Johnsen, H. H.: Influence of ejaculation frequency on the time
rccjuircd for sperm formation and epididymal passage in the bull.
Nature, 185,
49, (I960).

Kramer, M. F.: Spermatogenesis bij de sticr. Thesis, Utrecht, (1960).

L e b 1 o n d, C. F. and C 1 c r m o n t, Y.: Spermiogenesis of rat, mouse, hamster and
guinea pig, as revealed by the "P..\\.-fuchsin sulfurous acid" technique.
Am. ].
Anat.,
90, 167. (1952 a).

1 d.; Definition of the stages of the cycle of the seminiferous epithelium in the rat.
Ann. New York Acad. Sci., 55, 548. (1952 b).

L c u c h t e n b e r g c r, C. and Schräder, F.: Exceptional desoxyribosc nucleic
acid findings in a sterile dwarf bull. ƒ.
Biophys. Biochem. CytoL, 1, 615, (1955).

L e u c h t e n b e r g c r, C. e.o.: Ce rtain cytochcmical and cytological aspects of
dwarfism in cattle.
]. MorphoL, 99, 481, (1956).

Orgebin, M. C.: Determination cxperimentale dc la vitessc dc transit epididymairc
des spermatozoïdes du taurcau.
Proc. IVth Internat. Congr. Animal Reproduction,
Scheveningen, (1961).

Ortavant, R.: Spermatogenesis and morphology of the spermatozoon. Chapter I
of "Reproduction in domestic animals", vol II (H. H. Cole en P. T. Cupps).
Acad. Press, New York, (1959).

Schmidt, K.: Der jahreszeitliche Einflu.sz auf die Spermaproduktion der Bullen.
Mh. VetMed., 9, 349, (1954).

S t e g e n g a, Th.: Over de invloed van enkele uitwendige prikkels op de voort-
planting bij landbouwhuisdieren.
Tijdschr. Diergeneesk., 83, 745, (1958).

Tennissen, G. H. B.: Een afwijking van het acrosoom (kopkap 1 bij de sperma-
tozoïden van een stier.
Tijdschr. Diergeneesk., 71, 292, (1946).

-ocr page 711-

MEDEDELINGEN

Van de Veeartseni]kundige Dienst

FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION
OF THE UNITED NATIONS

Announcement of Vacancy No. 593
1 March 1962

Applications for this Vacancy must be received in Rome by: 26 March 1962

Position: ANIMAL HEALTH OFFICER P-4

Post No. 6162-660
(Secretary, European Commission for the
Control of Foot-and-Mouth Disease)
Type of Appointment: Indefinite

Location: Animal Health Branch, Animal Production and

Health Division, Technical Department, FAO
Headquarters, Rome, Italy.
Immediate Supervisor: Chief, Animal Health Branch.

DutiesandResponsibilities: j

As Secretary of the European Commission for the Control of \' Foot-and-Mouth
Disease:

1. Visits European Countries with a view to advise on and assist in elaborating or
improving methods of control of foot-and-mouth disease and in making arrange-
ments for the typing of viruses.

2. Keeps the commission informed on the incidence of foot-and-mouth disease in
other regions in the world.

3. Prepares the documentation and correspondence for the following meetings of
the Commission:

( I) Annual Session of the European Commission for the Control of Foot-and-
Mouth Disease.

(II ) Meeting of the Executive Committee of the Commission.

(III) Annual Meeting of the Research Members of the Commission\'s Standing
Technical Committee.

(IV) Joint Meeting of the Commission and the Permanent Foot-and-Mouth
Disease Committee of OIE.

4. Obtains information on stocks of foot-and-mouth disease and vaccine held by
European Countries which have a partial and complete vaccination policy and
maintains a register of such stock; obtains information on the facilities which
such countries have of increasing stocks, either within the country or from out-
side the country, should extensive vaccination be called for in a control policy.

5. Collaborates closely with other international organizations interested in the
control of Foot-and-Mouth Disease. This collaboration is designed to give agreed
advice on control policies, to collaborate on the designing and carrying out of
research projects, to take part in discussions on the standardization of products
and techniques concerned with diagnosis and control of Foot-and-Mouth Disease
and to consider regulations on international trade in meat products.

6. Performs related professional duties toward promulgating the program of the
Commission

-ocr page 712-

Essential Qualifications:

Education: Degree in Veterinary Science.

Experience: 10 years professional experience in the field of

epizootiology, including vaccination procedures
and laboratory techniques used in Foot-and-Mouth
Disease Control.

Language: Very good knowledge of English and French.

Other- Presence, tactfulness and ability to deal in har-

mony with staff members of different national
backgrounds and to deal with people both indivi-
dually and in public meetings.

Desirable Qualifications:

Some knowledge of German.

Emoluments: The salary and all other emoluments are net of

national income tax.

Salary: Initial salary $ 8,930 to a maximum of $ 11,420

per annum through ten annual increments.

Family Allowance: ( I) $ 400 per annum for an eligible dependent

spouse;

( 11) $ 300 per annum for each eligible depen-
dent child; plus an education grant (up to
a maximum of $ 600);
(III) or if no allowance is payable under (I),
$ 200 per annum for a recognized secondary
dependent.

Currency: Salary and emoluments are based on US $. They

are payable in currency of duty station.

• O t h e r B e n e f i t s- Pension and medical schemes. Appointment and re-

patriation travel. Paid home leave travel with eli-
gible dependents once every two years. Transpor-
tation of household goods. Installation allowance.
Repatriation benefits. Annual, sick and maternity
leave.

Application Procedure:

Applications for the assignment described above will be accepted through the date
and time given in this announcement. They should be submitted m wntmg o the
Chief, Recruitment and Training Section, Personnel Branch, mentioning relevant
qualifications. Internal candidates should submit this application on Administrative
Form No. 75, in quintuplicate. External candidates should submit a detailed curn-

culum vitae.

-ocr page 713-

Kopervergiftiging bij schapen na het langdurig
verstrekken van krachtvoer.

Copper poisoning in sheep after prolonged feeding of
concentrates.

door P. WENSVOORT\') en E. G, HOSKAM^)

Van het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam.
Van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Holland.

Onder de verschillende vergiftigingen die bij het schaap kunnen optreden,
is hier te lande de kopervergiftiging één \\an de meest bekende.
Koper\\ergiftiging manifesteert zich in de acute vonn — n.1. na opname
\\ an extreme \'hoeveelheden koper — en in de zogenaamde „chronische"
vorm, waarbij over langere tijd kleinere doses worden oi^genomen zonder
dat dit direct aanleiding geeft tol ziekteverschijnselen. In het eerste geval
treden verschijnselen die het gc\\olg zijn van acute veranderingen van het
digcstie-ap]5araat op de \\-oorgrond; in het tweede ge\\al zullen eerst lang
na de opstajjcling van abnormale hoeveelheden koper in de lever, plotseling
zeer snel \\ erlopendc verschijnselen \\ an icterus en hcmoglobinurie optreden,
waarna het dier succurnbeert.

Kopenergiftiging bij het schaap ziet men zo gemakkelijk oi)treden omdat
enerzijds "dit diersoort gevoelig is voor kleine aciait toxische doseringen,
anderzijds in staat is het koper, aangevoerd in niet aciuit toxische hoeveel-
heden,
<)]3 te slaan in de lever en de voorraad te doen ciunuleren.
In Nederland wordt het ojnreden van kopervergiftiging bij het schaap in de
regel iu \\\'erband gebracht met de bestrijding van planteziekten, waarvcxir
koperhoudendc middelen kunnen worden aangewend. Minder bekend is dat
de ,,chronische" vorm ook kan optreden na het langdurig verstrekken van
mineralenmengsels en krachtvoermengsels waaraan kopersulfaat is toege-
voegd.

Het zijn juist deze gevallen waarop in dit artikel de aandacht wordt ge-
vestigd, omdat voedermiddelen niet als direct voor de hand liggende bron-
nen van oveiTnatige hoeveelheden koper worden gezien. Gedurende een
driejarig oriënterend onderzoek o]) Texel, waarbij de voorkomende schape-
ziekten werden bestudeerd, werden regelmatig fokrammen en fokooien
onderzocht, die plotseling gestorven waren onder verschijnselen van icterus.
l)e dieren waren steeds afkomstig van goed geleide bedrijven en fokbedrijven
en bevonden zich in een goede voedingstoestand. Het ziekteverloop was snel,
de dieren stierven binnen 24 uur onder verschijnselen van icterus en hemo-
globinuric. Bij sectie werden afwijkingen gevonden die duidden op koper-
vergiftiging en het chemisch onderzoek \\ an het Icverweefsel bevestigde steeds
deze diagnose. Het kopergehalte van de onderzochte levers varieerde van
1672-3050 mg/kg droge stof.

Dierenarts, in T.N.O.-verband werkzaam bij de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noord-IIolland,
2) Wetenschappelijk medewerkster van het Centraal Diergeneeskundig Instituut
afd, Rotterdam.

-ocr page 714-

De gevallen van koper\\ergiftiging traden steeds solitair op. n.1. bij die
dieren die of op stal werden verzorgd of in de weide werden \\oorbereid
\\-oor de dekperiode of de tentoonstelling. Tijdens het bedrijfsonderzock
werd nooit de bron van het koper ontdekt, de bodem en het gewas waren
steeds deficiënt aan ko])er of bevatten het normale gehalte: er waren noch
op het bedrijf, noch in de omgeving plantcziektcbestrijdingsmiddelen ge-
bruikt, tei-wijl in de ko])pels schapen ook geen ko]5crsulfaat was aange-
wend ter bestrijding van rotkren])el of parasitaire gastro-enteritis. De be-
trokken dieren kregen individiieel ter verhoging van dc conditie gedinende
een langere periode, samengestelde krachtvoeders, zonder dat deze op het
bedrijf werden aangevuld met een mineralenmengsel.

De oorzaak van het optreden van deze vorm van ko])ervcrgiftiging werd ge-
vonden gedm-ende cle droge zomer van 19,59. Gcdin-ende die zomer was de
grasgroei ontoereikend, later in de zomer zelfs geheel tot stilstand gekomen,
terwijl de grasvoorraad werd toegewezen aan de op de bedrijven aanwezige
melkkoeien. De schapen, en vooral de overgehouden ooilammeren, werden
bijgevoerd en veelal werd aan de kojjpels een volledig wintcrrantsoen ver-
strekt, bestaande uit hooi en krachtvoer. De lammeren, waaraan reeds van-
af begin mei enig krachtvoer was verstrekt, kregen gedurende de zomer-
en herfstmaanden een steeds grotere jjortie, Dc hoeveelheid, die aan dc
dieren dagelijks werd gegeven liep
o]j van 100 gram per dag in het begin
van mei tot 750-1000 gram ])er dag per hoofd in november en december.
De ko])pcls die op deze wijze waren vcr/orgd, bevonden zich in een goede
conditie,

In dergelijke ko|3iJels lammeren, die inmiddels 8-11 maanden oud waren,
trad in de loop van november, december en januari kopervergiftiging op.
De aangetaste dieren stierven binnen 24 uur en vertoonden klinisch o,a,
veischijnselen van icterus en hemoglobinurie. In een koppel, bestaande uit
10 liieren, gingen op deze wijze 2 lammeren verloren: in een tweede koppel
van 20 stuks 1 lam en in een derde groep 5 van de 20 lanuneren. Het kojjcr-
gehalte van de levers van de gestorven dieren was zeer hoog en varieerde
van 1140 mg kg tot 3190 mg kg droge stof.

Daar ook hier geen voor de hand liggende bronnen van ko]KM- konden wor-
den opges[)oord, werd een onderhoek ingesteld naar dc krachtv(K-ders, die
aan de lammeren werden verstrekt en die afkomstig waren van 4 verschil-
lende veevoederfabrieken, In deze voeders werden de volgende koper-
concentraties aangetoond:

Krachtvoennengsel % CUi SO4 5H2O mg Cu/kg

I 0,0173 44

II 0,0781 199

III 0,0111 29

IV 0,0207 52

Het optreden van kopervergiftiging bij schaj^en na het langdurig verstrek-
ken van ogenschijnlijk niet te hoge doseringen kopersulfaat werd reeds aan-
gegeven door C\'legg (1956),\' Pcarson (1956), Garner (1957),
Pierson (1950), Br ace we 11 (1958\'!, E.xperimenteel werd hierover
gewerkt door G r a h a m e (1942), die into.xicatie zag optreden indien aan
,schapen gedurende 8 maanden dagelijks 25 mg koper werd verstrekt, dat
vermengd werd met een normaal samengesteld vocderrantsoen. Hoewel niet

-ocr page 715-

werd aangegeven hoe groot het eigen kopergehalte van dit rantsoen was,
mag worden vermoed dat ook de beschreven intoxicaties op Texel ver-
oorzaakt waren door het koper dat in het krachtvoer aanwezig was. Te
meer daar het steeds oudere dieren betrof, die gedurende langere tijd (de
lammeren langer dan 8 maanden) krachtvoer hadden ontvangen.

Hoewel de onderzochte lammeren onder abnormale omstandigheden wer-
den verzorgd, behoort deze vorm van kopervergiftiging bij volwassen fok-
dieren onder normale omstandigheden zeer zeker tot de mogelijkheden. Ter
voorkoming van deze gevallen is enige bezinning over het toevoegen van
kopersulfaat aan kracht\\oeders noodzakelijk. Het kopergehalte van de
samengestelde krachtvocders voor schapen wordt verhoogd door toevoeging
van kopersulfaat.

De hoeveelheid zuiver koper die op deze wijze wordt toegevoegd bedraagt
in het algemeen tot 10 mg per kg voer, (tot 2.5% mineralenmengsel waarin
0,015% kopersulfaat) een hoeveelheid die minder bedraagt dan die welke
door G r a h a m e werd gebruikt bij zijn experimenten. Het feit dat grotere
hoeveelheden koper in de onderzochte krachtvoennonsters werden aange-
troffen moet dan ook toegeschre\\en worden aan: a) de hoge eigen koper-
gehalten van de gebruikte grondstoffen, b) verontreiniging, c) onvoldoende
vermenging van het toegevoegde kopei-sulfaat), d) doelbewuste verhoging
van de toe te voegen hoeveelheid kopersulfaat.

Dit laatste is niet onredelijk indien men de krachtvoeders samenstelt voor
het gebruik op Texelse bedrijven, die n.1. op koperdeficiënte-grond gelegen
zijn. De extra toevoeging heeft dan tot doel koperdeficiënties te corrigeren
of te voorkomen. Op Texel wordt krachtvoer gegeven aan drachtige en
lacterende ooien. De gewoonte is de dieren gedurende de laatste 8 weken
van de drachtigheidsperiodc en de eerste 4 weken van de lactatieperiode
krachtvoer te verstrekken. Gedurende die periode slaat de (K)i het koper in
de lever op en verbruikt deze resene weer gedurende de zomer- en herfst-
maanden als geen krachtvoer wordt gebruikt. Een onvoldoende resei"ve aan
koper heeft dan ook op Texel tot gevolg dat gedurende de maanden vóór
liet begin van de nieuwe, krachtvoerperiode, klinische verschijnselen van
kopergebrek bij volwassen schajx-n kunnen gaan optreden. Het verhogen
van het kopergehalte van het krachtvoer dat wordt verstrekt aan drachtige
en lacterende schapen heeft op Texel dus wel degelijk zin en is bij matige
verhoging niet gevaarlijk, omdat het verstrekken van krachtvoer niet langer
dan 3 maanden geschiedt.

Nadelig kan dit gebruik van krachtvoer echter worden, als het eveneens
aangewend wordt om dieren in conditie te brengen voor de tentoonstelling
en de dekperiode. De krachtvoerverstrekking vindt bij deze dieren dan in
totaal langer dan 3 maanden plaats, hetgeen het optreclen van „chronische"
kopervergiftiging in de hand werkt. Teneinde deze gevallen van koper-
vergiftiging te voorkomen is het wenselijk dat bij het toevoegen van koper-
sulfaat aan het krachtvoer rekening wordt gehouden met het gebruik \\an
het krachtvoer. Een goede controle op het kopergehalte van het krachtvoer
is gewenst en het dient ter overweging het toevoegen van extra grote do-
seringen kopersulfaat te beperken tot die partijen voer, die slechts gedurende
de drachtigheids- en lactatieperiode zullen worden gebruikt. Daar de
drachtigheids- en lactatieperiode van het schaap in Nederland sterk aan het
seizoen is gekoppeld, is uitvoering hiervan mogelijk.

-ocr page 716-

Enkele gevallen van „chronische" kopervergiftiging bij het schaap, die optraden na
het langdurig verstrekken van krachtvoer, worden beschreven. Maatregelen worden
aangegeven ter voorkoming van deze gevallen.

SUMMARY.

After description of some cases of "chronic" copper poisoning in sheep caused after
a prolonged feeding of concentrates, prophylactic measures to avoid these cases are
indicated.

RÉSUMÉ.

Les auteurs décrivent quelques cas d\'intoxication de cuivre „chronique" du mouton
se présentant après l\'administration prolongée de fourrage concentré. Des mesures
préventives sont signalées.

ZUSAMMENFASSUNG.

Die Verfasser beschreiben einige Fälle von „chronischer" Kupfervergiftung bei
Schafen. Die Krankheit trat nach längerem Verfüttern von Kraftfutter auf.
Es werden Masznahmen angegeben, wie diese Krankheitsfälle zu vermeiden sind.

LITERATUUR

Bracewel, C. D.: A note on Jaundice in Housed Sheep. Vet. Ree., 70, 342,
(1958).

C 1 e g g, F. G.: An outbreak of copper poisoning in sheep. Vet. Ree., 68, 332, (1956).

G r a h a m e, E.: Experiments on copper storage in the liver of sheep. Austr. vet. ].,
18, 28, (1942).

Garner, R. J.: Veterinary Toxicology. Balliere Tindall and Cox, London, 1957.

Pearson, J. K. L.: Copper poisoning in sheep following the feeding of a copper
supplemented diet.
Vet. Ree., 68, 766, (1956).

Pierson, R. E. and A a n e s, W. A.: Treatment of Chronic copper poisoning in
sheep.
J. Am. vet. med. Ass., 133, 307, (1958).

Elektri.sche schok voor broedse kippen.

Een Pools onderzoeker heeft een middel ontdekt om broedse kippen binnen 3 ä 4
dagen weer aan de leg te brengen. Een kleine transformator, die de lichtnetspanning
tot 12 volt reduceert, wordt voorzien van twee elektroden. De ene wordt met de
kam van de broedse kip verbonden en de andere wordt in de mondholte bevestigd.
Hoewel de individuele reacties van de dieren verschillend waren, begonnen ze bijna
allemaal na één enkele schokbchandeling weer te leggen. Van 2000 kippen die op
deze manier behandeld werden, verdween de broedsheid bij 96,6%, na de eerste
behandeling. Als een half uur na de eerste behandeling nog een tweede volgt, werd
dit percentage 99,6%.

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 51, (1962).

Kalkoen en student.

Een onderzoek van de Universiteit van Utah toonde aan dat kalkoen niet in kleine
restaurants verkrijgbaar is en dat 2/3 van de restaurantbezoekers nooit kalkoen vraagt,
omdat zij het thuis genoeg eten of omdat de kwaliteit of de prijs tc wensen overlaat.

Pluimveepers, XVII, 79, (1962).

-ocr page 717-

Over de daling van hef gehalte aan eosinofiele
leucocyten in het bloed na A.C.T.H.-injecties bij
de stier.

Eosinopenia after A.C.T.H.-injections in bulls.

door W. SYBESMAI) en H. E. v. d. VEEN«)

Uit het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek ,JSchoon-
oord" te Utrecht.\'^)

Inleiding.

De Amerikaan T h o r n heeft een 15-tal jaren terug bij de mens een methcxle
ontwikkeld waarbij o.a. door een éénmalige injectie van A.C.T.H. (Adreno-
corticotrope Hormoon) via een vermindering van het aantal eosinofielen
in het bloed een indruk zou worden verkregen omtrent de functionele acti-
viteit van de bijnierschors. Schorshormonen hebben een eosinopenie,
lymfocytose en leucocytose tot gevolg. Adrenaline, het door het bijniermerg
afgescheiden hormoon, zou een dergelijke werking hebben, nl. via prikke-
ling van de hypothalamus zou de hypofyse aangezet worden tot A.C.T.H.-
afgifte.
(Het Hormoon, 1950).

Dat deze daling teweeggebracht kan worden door de bijnierschorshormonen
is duidelijk te maken door deze stoffen in te spuiten of door de toename
van de afbraakprodukten van deze hormonen na de A.C.T.H.-injectie
in
de urine te bepalen.

Heden ten dap geeft men in de humane geneeskunde er de voorkeur aan
de schorsactiviteit te meten aan de hand van de hoeveelheid uitgescheiden
17-ketogene steroiden in de urine (Wilson, 1960). Het bezwaar is dat
deze methode nogal tijdrovend is. De resultaten zijn echter nauwkeuriger
en specifieker.

Bij het rund geeft de interpretatie van de verschillende steroidenbepalingen,
die bij de mens opgeld doen, geen juist beeld van de bijnierschors activiteit
(Holtz, 1956). Deze auteur wist te bewijzen door de bepaling van die
17-ketosteroiden in de urine die afkomstig zijn van de schorshormonen, dat
de A.C.T.H.-injectie (200 i.e.) dit gehalte bij het rund eveneens sterk doet
stijgen. Parallel met deze stijging veranderde het bloedbeeld, waarbij o.a.
de daling van het aantal eosinofiele leucocyten wordt waargenomen
Dit
IS, voor zover in dc literatuur kon worden nagegaan, het enige onder-
zoek waarbij bij het rund het verband is aangetoond tussen de bloedbeeld-
verandering en de toename van de 17-ketosteroiden (d.i. toename van de
schorsactiviteit na een A.C.T.H.-injectie).

Er zijn tamelijk veel publikaties in de veterinaire vakliteratuur verschenen,
die deze Thorn-test tot onderwerp hebben (A n d e r s s o n, 1954- K a r g\'
1955; Kohier, 1960; W e i r i c h, 1960; G r o u 1 a d e en medewerkers\'
1961; Reichel, 1961; U n s h e 1 m, 1961).

1) Wetenschappelijk medewerker van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek
„Schoonoord", Utrecht.

2) Wetenschappelijk medewerker van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek
„Schoonoord", Utrecht.

) 146e Mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord"
Utrecht. \'

-ocr page 718-

Köhler en Weirich experimenteerden met 40 koeien. Zij komen tot
de conclusie dat de A.C.T.H.-test bruikbaar is met betrekking tot het vast-
stellen van de hormonale constitutie op het ogenblik. Er werden verschillen
aangetoond in de reactie tussen de dieren met hoge en lage melkprodukties,
dieren met verschillend eiwitgehalte gevoerd en dieren van verschillende
leeftijd.

Unshelm (1961) vergeleek de resutaten van de test bij mest-stieren
(30 stuks) met de groei per dag. De snelstgroeiende dieren hadden in het
algemeen meer een positieve reactie dan de minder snelgroeiende. De
auteur ziet in deze reactie een middel om vroegtijdig uit te kunnen maken
welke dieren voor de mesterij het meest geschikt zijn.
Grouladeen medewerkers (1961) publiceerden de resultaten bij K.I.-
stieren (10 stuks). Er werden verschillen in de reactie gevonden tussen
gezonde en niet gezonde stieren. Naast onderzoek op bloedeiwitten (micro-
elektroforese) zou deze test een hulpmiddel zijn om vroegtijdig, voordat
bepaalde afwijkingen klinisch zichtbaar worden, selectie toe te passen op
het stierenmateriaal op een K.I.-station.

Reichel (1961) beproefde de bijnierschorstest bij 110 varkens met aller-
lei pathologische verschijnselen. Slechts bij enkele zieke dieren was de
daling afwijkend van die, verkregen bij een 6-tal gezonde varkens.

Dosering en criterium.

T h O r n nam aan dat bij een normale bijnierfunctie na een intramuscu-
laire A.C.T.H.-injectie van 25 mg, 4 uur post injectionem het aantal eosi-
nofielen in het bloed met 50% moest zijn gedaald. Was dit niet het geval,
dan was de reactie als negatief te beschouwen. Van dit criterium ging men
eveneens uit bij het beoordelen van de dalingspercentages bij het rund.
Ander sson (1954) merkte op, dat 0.25 mg/kg lichaamsgewicht bij het
rund voldoende is om cen verandering in het bloedbeeld te krijgen. Een
4
X hogere dosis heeft pas effect op het bloedsuikergehalte.
K a r g (1955) gaf 40 i.e. A.C.T.H. intramusculair. Weirich (1960) en
Köhler (1960) appliceerden 40 i.e. per dier intraveneus. Unshelm
(1961) spoot tot 200 kg lichaamsgewicht 40 i.e. .\\.C.T.H. intramusculair
in. Tot 450 kg werd dit 80 i.e.: daarboven werd 100 i.e. .\\.C.T.H. gebruikt.
Deze auteur gebruikte de 50% daling na 4 uur als criterium, waaraan nog
de door hem genoemde D-waarde werd toegevoegd.
De A.C.T.H.-test zou positief zijn als:

a) de daling 4 uur post injectionem meer dan 50% bedraagt;

b) de D-waarde minder dan 20 is.
De test is negatief als:

a) de daling na 4 uur minder dan 50% blijkt te zijn;

b) de daling meer dan 90% is;

c) de D-waarde groter dan 25 is.

De D-waarde (= Differenz) is het getal dat het verschil aangeeft tussen
de dalingspercentages 4 mu\' en 7 uur post injectionem. Het is een maat
voor het verdere verloop van de daling.

Groulade en medewerkers (1961) telden pas na 7 uur het aantal
eosinofielen. Bij de 5 gezonde stieren schommelde de daling van 50-65.5%.
Bij de dieren met meer of mindere afwijkingen varieerde dit van 1.4-48%.
Zij gebruikten een preparaat met depótwerking in een dosering van 80 i.e.,
maar vermeldden niet de wijze van toediening.

-ocr page 719-

Reichel (1961) geeft als dosering bij varkens in de meeste gewichts-
klassen 0.5 i.e. A.C.T.H. kg lichaamsgewicht, met als minimaal dosis 2 i.e.
per big. Reeds 3 uur post injectionem naderde het dalingspercentage de
100%.

De hoogte van het eosinofiele celgehalte niveau bleek geen inv loed te heb-
ben op cle daling. Voorts werd duidelijk dat fixatie van het dier een daling
tot 60% kon veroorzaken zonder dat A.C.T.H.-injecties hadden plaats ge-
had. Hierbij zou de inwendige adrenaline afscheiding het effect veroor-
zaken. Niet onvermeld mag worden het onderzoek van E s s e 1 i e r en
W agner (1952). De daling van het eosinofiele cel-gehalte bij de mens
was niet zo zeer afhankelijk van de grootte van de dosering maar meer van
de duur van de toediening. Een bepaalde maximaal dosering heeft geen
sneller effect dan de optimale dosering.

Eigen onderzoek.

Materiaal en methode.

De A.C.T.H.-test werd toegepast op 6 paar ééneiïge tweelingen. Daarnaast
werden van 2 paar stieren controletellingen gedaan en wel bij 2 van de
meest vreesachtige en bij 2 dieren die niet eerder behandeld waren. Bij
de meest bange dlieren was de kans het grootst dat de spontane adrenaline-
afgift de daling van de eosinofielen (zonder A.C.T.H.-injectie) zou bewerk-
stelligen. De leeftijden varieerden van 3-5 jaar. De lichaamsgewichten
liepen van ± 600 — ± 1000 kg.

De voederrantsoenen waren \'s zomers en \'s winters aan elkaar gelijk, be-
houdens cle wisseling van de partij hooi. Zij bestonden uit hooi, koek, droge
pulp en gedroogd gras met een vre: Z.W. verhouding van 1:5. De dieren
waren steeds opgestald. Parasitaire aandoeningen, die het eosinofiele cel-
gehalte sterk kunnen beïnvloeden, kwamen dan ook niet voor.
Drie paar stieren behoorden tot het M.R.IJ.-veeslag (Bo I-H, Be I-II en
Sch I-II). De rest was van het F.H.-type.

In het tijdsverloop van ongeveer een half jaar, werden de paren aan de
test onderworpen. Een paar wercl op dezelfde dag getest. In de dekstal
werd de pimctie van de vena jugularis verricht om resp. ± 9 tmr, ± 14
uur en ±: 17 uur.

Om 9 imr, direct na de jjimctie, werd subcutaan 80 i.e. .A.C.T.H. met depót-
werking (Cortrophine-Z)1) ingespoten.

Dc telling van het aantal eosinofielen geschiedde volgens de eosine-aceton
methode
(Het Hormoon, 1950). Het bloed werd opgevangen in horloge-
glazen waarna het direct werd opgezogen in leucocytenpipetten volgens
T h
O m a. Opgezogen werd tot cijfer 1. Na afvegen van de punt werd onder
ronddraaien van de pipet om de lengteas onmiddellijk de verdunnings-
vloeistof volgens D u n g e r opgezogen tot 11. Na 3 minuten schudden werd
met behulp van een telkamer volgens B ü r k e r-T ü r c k, het aantal eosi-
nofiele cellen per mm^ bepaald. De bepalingen geschiedden in duplo.
De test werd bij 4 paar 3-7 weken na de eerste test herhaald (afbeelding 1).

Resultaten.

In de afbeeldingen 1 en 2 en de tabel 1 zijn de resultaten vermeld.

-ocr page 720-

liXlOu

\\

N.

U.OOU

900 Li 9.00 u

17.00 U

-ocr page 721-

160

I--

n =---

40
20
100

80

60

40

-

20

Bo I-H 20-1,1-61 1 IGr I-H 13-13-61

9.00U 14.00u 17.00u 9.00u 14.00u —

1 7.00 u

SS

Eosinof ieten(%) von de controles no?5 en i 8 uur

z

Eosinophile cell percent of controlgroup after i5 ond 8

hours

Tabel 1.

Het aantal tests per dalingspercentage.

A.G.T.H

.-groep

Controle

-groep

Aantal

Aantal

Aantal

Aantal

%

dalings-

dalings-

dalings-

dalings-

percentages

percentages

percentages

percentages

na 5 uur

na 8 uur

na 5 uur

na 8 uur

< 10

2

1

2

10-20

2

1

1

1

20-30

1

1

1

_

30-40

3

40-50

5

1

50-60

2

2

1

60-70

4

4

70-80

1

6

80-90

4

_

_

90-100

2

Number of

Number of

Number of

Number of

changes

changes

changes

changes

(percent)

(percent)

(percent)

(percent)

after 5 hours

after 8 hours

after 5 hours

after 8 hours

A.G.T.H.

-group

Control-group

Na 5 uur waren, wanneer we aan het criterium van T h o r n vasthouden
(meer dan 50% daling, na 4 uur), slechts 7 tests (d.i. 35%) positief. Be-
kijken we de 8 uur-waarden, dan blijken 18 van de 20 aan de meer dan
5Ö% daling te voldoen. Dit is dus 90%.

De D(ifferenz)-waarden waren alle positief, wat dus inhoudt dat de daling

-ocr page 722-

na 4 uur doorzette. Slechts 7 lagen beneden de 25. Dit is het getal, dat het
verschil aangeeft tussen de 4 uurs- en 7 uurs-waarde. Bij ons materiaal was
het verschil van 5 uur en 8 uur. Stellen we de grens op 35 dan blijken
15 stieren er aan te voldoen. Nemen we het nog ruimer tot bv. 40, dan zijn
er 2 tests op dit punt als negatief te beschouwen. De controles laten een
duidelijk verschil zien met de behandelde dieren (tabel 1 en fig. 2). De D-
waarden zijn in 3 van de vier gevallen negatief, wat wil zeggen dat na de
4 uur-waarde er een stijging van het eosinofiele celgehalte optrad.
Bij het nerveuze paar (Gr I-ID was er slechts één die via een mogelijke
adrenaline-afgifte een behoorlijke daling liet zien. Dit verschil in reactie
onderling bij dit paar, kwam ook tot uiting bij de A.C.T.H. behandeling
(zie afb. 1).

Bij de A.C.T.H. dieren (afb, 1) gaf het paar Nb I-Il in eerste instantie
de meest afwijkende reactie. Het bleek dat op de 2e dag de daling ge-
effectueerd was. Men zou hier van een vertraagde reactie kunnen spreken.
Ook het paar Sch 1-11 laat de eerste maal een iets afwijkend beeld zien.
Naar later bleek hadden beide paren last van huidaandoeningen. Nb 1-11
had aan de achterbenen een huid-erytheem, terwijl Sch 1-11 een knop-
achtige huidaandoening op de kruisvlakte en de dijen vertoonde.
Vergelijking van de tabel 2 met tabel 3 geeft te zien, dat na behandeling
van deze afwijking de reactie en het totale aantal eosinofielen sterk ver-
anderde, terwijl klinisch een aanzienlijke verbetering kon worden gecon-
stateerd. Een hoog beginniveau van de eosinofielen hoeft geen invloed te
hebben op een snelle daling, getuige de cijfers van Nb I in tabel 3. Dit-
zelfde constateerde Reichel (1961) bij varkens.

Tabel 2.
le A.C.T.H.-test.

Uitgangs-
waarde
eosinofielen
(mm-\')

5 uur
waarde

dalings-
percentage

8 uur
waarde

dalings-
percentagc

Sch

I

833

766

8

244

71

Sch

11

1044

866

17

494

53

Xb

I

717

588

8

550

23

Nb

II

667

716

4-7

567

15

Basis
eosinophiles
(mm-\'\')

5 hours
after 80 i,e.

change
(percent)

8 hours
after 80 i.e,
.A.C.T.H.

change
(percent)

Afgezien van de vermelde huidaandoeningen waren alle betrokken dieren
gezond. De kwaliteit van het sperma liet in de proefperiode weinig te wen-
sen over.

We kunnen uit deze verandering van reactie concluderen dat, of vrij on-
schuldige aandoeningen zoals huidontstekingen, of het tijdstip waarop de
test wordt uitgevoerd (milieufactoren) een dermate grote invloed kunnen
hebben, dat conclusies gebaseerd op een éénmalige toepassing zeer dubieus
zijn wat betreft de bepaling van de functie toestand van de bijnierschors
voor een toekomstige periode, zoals U n s h e 1 m (1961), K ö h 1 e r (1961)
en W e i r i c h (1961) voorstaan.

-ocr page 723-

Tabel 3.
2e A.C.T.H.-test.

Uitgangs-
waarde
eosinofielen
(mm^)

5 uur
waarde

dalings-
percentage

8 uur
waarde

dalings-
percentage

Sch

I

472

328

31

178

62

Sch

II

444

217

51

50

89

Nb

I

1283

605

53

206

84

Nb

II

455

250

45

117

74

Basis
eosinophiles
(mm»)

5 hours
after 80 i.e.
A.C.T.H.

change
(percent)

8 hours
after 80 i.e.
A,C,T,H,

change
(percent)

\\V\'èl lijkt deze test nuttig te kunnen zijn voor het \\-aststellen van de bijnier-
schorsfunctie op een bepaald moment.

De door ons gevonden waarden komen overeen met die van Groulade
en medewerkers (1961).

Slechts 35% komt toe aan de 50% daling na de eerste vene-punctie. Mo-
gelijk speelt hier de manier van applicatie (subcutane toediening in tegen-
stelling tot de intramusculaire, die meestal in de literatuur wordt vermeld)
of het preparaat (A.C.T.H. met depótwerking) een rol.
De door Unshelm ingevoerde D-waarde kan nuttig zijn om in het proef-
materiaal tc onderscheiden. Het vaststellen van de waarde waarboven men
de test mede als negatief moet kwalificeren is uiteraard willekeurig.
.\\ls maatstaf voor de voortgezette daling is deze D-waarde waardevol.
In het bovengenoemd materiaal bleek de D-waarde 40, de grens te zijn
waaronder 90% van het aantal tests lag. De sjjreiding, ook binnen de paren,
was vrij groot.

Praktische betekenis.

Wat is nu de praktische betekenis van deze test. Groulade en mede-
werkers (1961) selecteerden op deze wijze vroegtijdig de dieren met ar-
trosen er uit. C u p p s en medewerkers (1954, 1960) toonden aan dat een
afwijkende bijnierfunctie de spermakwaliteit (fructosegehalte en bewege-
lijkheid) in negatieve zin kan beïnvloeden. In deze laatste gevallen zal een
herhaalde Thorn-test ons kimnen inlichten omtrent de functionele activi-
teit van de schors, en zo de oorzaak van de afwijking kunnen helpen op-
sporen.

CONCLUSIE.

Uit de resultaten, met 6 paar monozygote stieren verkregen, kan o.i. wor-
den geconcludeerd dat bij normaal gevoerde gezonde dieren een A.C.T.H.-
injectie met depótwerking (80 i.e.) een daling van minimaal 50% teweeg-
brengt van het aantal eosinofiele leucocyten in het perifere bloed, 8 uur
post injectionem.

Negatieve bevindingen zullen slechts voor een deel op rekening van de
bijnierschorsfunctie mogen worden geschreven. Dit kan ten dele worden
uitgemaal:t door middel van herhaalde tests.

-ocr page 724-

SUMMARY.

The conclusion is drawn from experiments with 80 i.e. A.C.T.H. injections (Thorn-
test) to 6 monozygous bull twins, that at least a 50% eosinopenia can be obtained
after 8 hours.

Interactions can be partly excluded by repeated tests.

The eosinopenia response to A.C.T.H. should be of diagnostic value in cases of
sperm-quality disorder in the request to adrenal origin.

RÉSUMÉ.

Des résultats obtenus avec 6 paires de taureaux monozygotes on peut conclure que
8 heures après l\'administration, une injection A.C.T.H. avec action de dépôt (80
unités internationales) produit une baisse de 50% au minimum du nombre de leuco-
cytes éosinophiles du sang périphérique.

Des résultats négatifs ne pourront être attribués que partiellement à la fonction de
l\'écorce des glandes surrénales. Ceci peut en partie être élucidé par des tests ré-
pétés.

ZUSAMMENFASSUNG.

Bei einem Experiment mit 6 monozygoten Bullen-Zvnllingen wurde festgestellt, dass
nach einer ACTH-Injektion mit Depotwirkung (80 I.E.) 8 Stunden post injec-
tionem ein Herabsinken der eosinophielen Leukozyten auf mindestens 50% zu er-
warten ist.

Dieses Ergebnis kann zum Beispiel für die Diagnose in Fällen von Herabsetzung der
Spermaqualität deren Ursache eine Störung der Nebeimierenrinde-Funktion ist, von
Bedeutung sein.

Negatieve Resultate können nur teilweise der Nebennierenrinden-Funktion ange-
rechnet werden. Durch wiederholte Überprüfungen kann hier Klarheit geschaffen
werden.

LITERATUUR

Andersson, P.: A.C.T.H. test pa normale kor. Nord. VetMed., 6, 979, (1954).
Cupps, P. T., Laben, R. C., Mead, S. W.: Histology of the pituitary, testis
and adrenal in relation to reproduction in the bull. /.
Dairy Sci., 37, 1074, (1954).
Cupps, P. T., Fowler, M. E., Turk, R. M., Briggs, G. R.: Effects of

Adrenalectomy in the Bull. J. Anim. Set., 19, 1319, (1960).
E s s e 1 i e r, A. F., Wagner, K. F. : Verhalten der Eosinophilen in Blut und

Knochenmark. Klin. Wochenschr., 30, 705, (1952).
G r o u 1 a d e, P., S o r e 1, P., G r o u 1 a d e, J. : Osteo arthropathie chez le taureau ;

étude clinique et biologique. Elevage et insemination, 62, 1, (1961).
Het Hormoon:
Diagnostiek van dc primaire en secundaire bijnierinsufficiëntie vol-

gens Thom. 15, 77, (1950).
H o 1 t z, A. H.: Proefschrift: Uitscheiding van 17-ketosteroiden en pseudo-ketoste-

roiden (afbraak producten van carotenoiden) bij het rund. Utrecht, 1956.
Karg, H.: Das Verhalten der Blut eosinophilen als Belastungsprobe bei Rind und

Schwein. Zbl. VetMed., 2, 682, (1955).
Köhler, H.: Die Prüfung der Hormonalen Konstitution bei Rindern durch Be-
lastung (I).
Zschr. Tierz. und Zucht, biol., 74, 119, (1960).
Reichel, K. : Nebennierenrinden-funktionsprüfungen an kranken Schweinen.

Zbl. Vet.Med., 8, 809, (1961).
U n s h e 1 m, J. : Untersuchungen zur Frage der Zusammenhänge zwischen Neben-
nierenrinden funktion und Mastleistung bei Jungbullen.
Zschr. Tierphys., Tier-
ernähr. u. Futtermittelk.,
16, 19, (1961).
W e i r i c h, H. A. : Die Prüfung der Hormonalen Konstitution bei Rindern durch

Belastung (II). Zschr. Tierz. u. Zucht, biol., 74, 140, (1960).
Wilson, G. M.: Diagnostic use of corticotropin; A.C.T.H., Proceedings of the
Sheffield Corticotropin Conference, p. 97, (1960).

-ocr page 725-

„Spastische parese" bij hef M.R.fJ. veeslag en
enige röntgenologische aspecten daarvan.

Spastic lameness among the Dutch white-red cattle
and some röntgenologie aspects.

door G. H. FREDERIKi) en A. J. G. VAN \'T HOOFT^)

Inleiding.

Spastische parese bij het zwartbonte rundveeslag uit Oostfriesland is door
Götze (1932) uitvoerig beschreven. Ook Rosenberger (1939),
Langsenkamp (1940) en Formston en Jones (1956) hebben
deze aandoening bestudeerd, en thans weten we, dat ze in meerdere vee-
slagen bekend is. Volgens deze schrijvers is de aandoening erfelijk bepaald.
Formston en Jones vermijden bij de naamgeving ons inziens terecht
de term „parese" en spreken van „een spastische vorm van chronische
kreupelheid". Omdat echter vrij algemeen de naam spastische parese ge-
bruikt wordt, en om geen verwarring te stichten, hebben we deze aan-
vechtbare naam gehandhaafd.

Werden voor de laatste wereldoorlog in de Brabantse roodbonten fokkerij
dieren, die aan spastische parese leden bijna niet gezien, nadien werd deze
aandoening aldaar steeds meer waargenomen. De aankoop in 1936 van
een stier, die in het land van Cuyk werd gestationeerd en die later via
een beroemde kleinzoon een groot aantal bekende mannelijke nakome-
lingen in deze fokkerij heeft gebracht, is vermoedelijk de oorzaak dat een
steeds toenemend aantal spastische kalveren aldaar werd waargenomen.
Op de wekelijkse markt te \'s-Hertogenbosch worden deze dieren thans
regelmatig aangetroffen en mede hierdoor was het mogelijk een veertig-
tal gevallen te bestuderen.

Het doel van het onderzoek was, de wijze van overerving in het beperkte
gebied van de Brabantse roodbontenfokkerij te bepalen en te trachten de
histo-pathologische achtergrond van de afwijking te onderkennen (F r a u-
chiger en Hofman n. Daarover moge echter later een publikatie
volgen. Hier zullen slechts de röntgenologische aspecten worden be-
sproken, waaraan we echter een beschrijving van het klinisch beeld willen
laten voorafgaan, zoals dit bij deze runderen is waargenomen.

Klinische symptomen.

Deze komen geheel overeen met die, welke door Götze zijn beschreven.
De aangetaste dieren vertonen aan één of beide achterbenen een dusdanige
kramptoestand, dat daardoor een steile stand in het spronggewricht ont-
staat. De musculus gastrocnemius, m. semimembranatius, m. semitendineus,
alsmede de m. adductor, voelen hard aan. De spierkramp neemt meestal
geleidelijk toe, zodat de spanning in de pezige delen van de m. gastrocne-
mius en de m. flexor digitalis pedis superficialis zo groot wordt, dat dit

Voormalig Wetenschappelijk Hoofdambtenaar A bij de afdeling Vet. Röntgen-
ologie van de Kliniek voor Heelkunde der Grote Huisdieren, Rijksuniversiteit,
Utrecht.

Adjunct-Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Noord-
Brabant.

-ocr page 726-

F\'ig. 1. Calf with spastic lameness. The right hind leg is extended backwards.

])eescomple.x bij palpatie nauwelijks verplaatsbaar is. Daardoor wordt de
stand in de sprong steeds steiler. Het been wordt tenslotte niet meer belast
en naar achteren gestrekt (zie fig. 1). Bij het lopen tipt dit been slechts
even aan de grond en in zeer ernstige gevallen raakt het zelfs de grond
niet meer en springt het dier op drie benen. Dc tendo communis calcis is
meestal strak gespannen, hoewel ook enkele malen is geconstateerd, dat
dit niet het geval was. Vaak is de hyi)erextensie van het talo-cruraal ge-
wricht zo gr(K)t, dat de indruk worclt gewekt, als zou het gewricht naar
voren doorgebogen zijn. De ondervoet wordt in het kootgewricht eveneens
gestrekt en de zooivlakte der klauwen wijst naar achteren. Op de plaatsen
waar de mediale en laterale zijbanden van het kootgewricht aanhechten, is
het gcwriclit sterk geprononceerd.

De aandoening komt zowel eenzijdig als beiderzijds \\ oor. In het eerste geval
is meestal de stand van het andere been meer of minder steil. Komt de
aandoening beiderzijds in even ernstige mate voor, dan staat het dier met
de achterbenen gestrekt naar voren (onderstandig, zie fig. 2) ; het ontlast
beurtelings het ene en het andere been en staat „te trippelen". Het zakt
dan met de voorbenen iets door de knieën. Van de veertig onderzochte
dieren vertoonden 22 een duidelijke spastische parese van het rechterbeen,
13 van het linkerbeen en 5 van beide benen.

In een aantal gevallen hebben de dieren bij de geboorte reeds een afwij-
kende stand, doch gemiddeld wordt de afwijking pas op een leeftijd van
S\'/s maand waargenomen. Tot een leeftijd van ongeveer een jaar kan deze
zich nog gaan manifesteren. Bij twee dieren ontwikkelde zich de aandoe-
ning pas op latere leeftijd (resp. na 2 en 3 jaar). Het is echter de vraag,
of deze gevallen van laat optredende spastische aandoeningen (R o s e n-

-ocr page 727-

berger, 1939), wat hun genetische oorsprong betreft, overeenIcomen
met die, welke vroeg optreden. Dc twee onderzochte gevallen wettigen deze
twijfel.

Daar verwacht kon worden dat, door de abnormaal sterke tractie aan de
beenderen van het tarsaal gewricht, veranderingen ontstaan, werden van
een veertiental aangetaste dieren röntgenopnamen van de beide tarsi ge-
maakt.

Röntgenoiogiscli waarneembare symptomen.

De röntgenologi.sch zichtbare veranderingen, die optreden bij patiënten
met spastische parese, kunnen praktisch uitsluitend op de latero-mediale
foto\'s worden waargenomen. Het is meestal tamelijk moeilijk om bij het
staande dier een opname zonder bewegingsonschcrpte te maken, omdat de
spastische toestand zich uit in voortdurende .schokkende bewegingen van
het te fotograferen achterbeen. Aan de hand van de figuren 3a en 3b wil-
len wij een bespreking laten volgen van de verschillende beenafwijkingen,
zoals deze op de röntgenfoto\'s waarneembaar zijn.

Bij alle patiënten is, bij één of beide achterbenen, de hoek tussen tibia en
os metatarsale tertium groter dan normaal. Schalk en Hoekstra
(1959) hebben een methode beschreven om aan het levende dier deze
hoek te meten.

Bij de ernstige gevallen liggen de-ze beide beenstukken praktisch in eikaars
verlengde. Een opvallende verandering, die bij vele onderzochte tarsi
wordt aangetroffen, is waar te nemen aan de distale epifyse van de tibia.
Deze wordt in zijn geheel enigszins naar voren verplaatst t.o.v. zijn diafyse.
Hierdoor is aan de voorvlakte, ter hoogte van de epifysairlijn van de tibia.

-ocr page 728-

Fig. 3. Schematic drawing of rcentgen-signs in the hoek of calves with spastic la-
meness. a. normal joint; b. joint of calf with spastic lameness.

een dikte voelbaar (fig. 36, 1), terwijl door de steile stand de kop van de
calcaneus zich nauwelijks onder de huid aftekent. Men zou het hierdoor
ontstane beeld kunnen kenschetsen als een hyper-extensie met neiging tot
dorsale flexie, of als een schijnbare inversie van de tarsus. Als secundaire
veranderingen komen hierbij voor: verminderd mineraal-gehalte („osteo-
porose") rondom het voorste deel van de distale epifysairlijn van de tibia
(fig. 3è, 2), diffuse beennieuwvorming rond deze epifysairlijn eveneens
langs de voorvlakte (fig.
3b, 3) en soortgelijke veranderingen om de epi-
fysairlijn langs de plantaire vlakte (fig.
3b, 4). Hoewel voor het tot stand
komen van deze laatste veranderingen de gewijzigde belasting een rol kan
spelen, moet waarschijnlijk als de hoofdoorzaak beschouwd worden het

-ocr page 729-

voortdurende contact met de gekromde proc. calc., die eveneens beenreactie
vertoont (fig.
3b, 3\').

Bij ernstige gevallen van spastische parese treedt vaak een duidelijke ver-
kronmiing van de calcaneus op. We onderscheiden daar de volgende symp-
tomen. Een kromming van de plantaire begrenzing van de calcaneus komt
alleen bij de allerergste gevallen voor (fig.
3b, 1\'), daarentegen wordt een
kromming van dc doreale begrenzing van de calcaneus (fig.
3b, 2\') ook
bij minder ernstige gevallen waargenomen. Het proximale deel buigt zich
naar de achterzijde van de tibia toe en komt er zelfs mee in contact, zodat
er, zoals reeds vermeld is, een beenreactie opgewekt wordt. Zo kunnen in
het dorsale deel van de gekromde proc. calc. osteoporose en exostose-vor-
rning ontstaan (fig.
3b, 3\').

Door de grote kracht, die voortdurend op de calcaneuskop door de sterk
gespannen Achillespees wordt uitgeoefend, is de epifysairlijn van de calca-
neus verbreed en bovendien vertoont het gebied er omheen een min of
meer onregelmatige ontkalking (fig.
3b, 4\').

Eveneens onder invloed van de gewijzigde, abnormale krachten, wijzigt

-ocr page 730-

zich het patroon van de tekening der beenbalkjes in de calcaneus. Men
kan twee groepen beenbalkjes onderscheiden. De eerste groep waaiert in
de normale calcaneus van dorso-distaal uit naar planto-proximaal, de twee-
de van planto-distaal naar doso-proximaal (fig. 3a, zie de pijlen). De eer-
ste groep behoudt ook bij ernstige gevallen van spastische parese min of
meer zijn richting, de tweede groep gaat evenwijdig aan de plantaire be-
grenzing van de calcaneus verlopen en buigt pas dicht onder de epifysairlijn
vrij scherp af naar dorsaal (fig.
3b, 5\').

Tenslotte kunnen in de allerergste gevallen exostosen rondom de epifysair-
lijn van de calcaneus-epifyse ontstaan; daardoor en wellicht door een af-
schuivingsproces naar dorsaal, dat te vergelijken is met dat van de tibia-
epifyse, verandert de epifyse opvallend van vorm. Hij wordt plomper en
groter (fig.
3b, 6\').

Fig. 4.

Fig. 5.

Fig. 4. .\\fbcclding van twee calcaneï, de linker is afkomstig van een patiënt met
spastische parese, de rechter is een normale tarsus van een ongeveer even oud
dier.

Fig. 4. Photo of tvi\'o tarsi: the left one is from a spastic animal, the right one from

a normal one. Both calves are of the same age.
Fig. 5. Preparaat van een tarsus van een patiënt met spastische parese.
Fig. 5. Tarsus of an animal with spastic lameness.

Ter illustratie hoe men de diverse röntgenologische symptomen moet „ver-
talen", zijn een tweetal beenpreparaten afgebeeld. In fig. 4 is rechts een
normale en links een door spastische parese sterk veranderde calcaneus af-
gebeeld. Beide zijn afkomstig van ongeveer even oude dieren. De abnor-
male kromming plantair en dorsaal en de duidelijke verbreding van de
epifysairlijn vallen onmiddellijk op.

Fig. 5 toont een tarsuspreparaat van een patiënt met spastische parese.
De epifysairlijn van calcaneus en tibia zijn verbreed, bovendien zijn hier-
omheen exostosen zichtbaar. De calcaneus is duidelijk gekromd, de epifyse
heeft een afwijkende vorm en is bezet met vrij gladde beenwoekeringen.

-ocr page 731-

Fig. 6 is cen röntgenfoto van de patiënt van fig. 4. Het is een opname van
ccn ])reparaat, waarvan de .Acliillespees is doorgesneden, zodat de stand
\\ecl minder steil is dan hij het levende dier. Hierdoor zijn echter dc osteo-
[jorotische haardjes aan de voorzijde van de calcaneus beter te zien. Het
beenbalkjes-patroon van de calcaneus is gewijzigd in de zin, zoals reeds bc-
s]jroken is (fig. 3, 5\') en er is cen verbreding van de beide epifysairlijnen
van calcaneus en tibia.

Bij fig. 7, cen opname van een staand dier, is dc „inversie \\ an de tarsus"
zeer duidelijk te zien. ()]3\\allend is liet naar dorsaal prononceren \\an dc
tibia-epifyse en de osteo]3orose, \\ergczeld \\ an exostose-vorming rond het
dorsale deel van de epifysairlijn. Ook hier is het \\erloop \\an het been-
balkjes-patroon van de calcaneus duidelijk gewijzigd. Er is contact tussen

-ocr page 732-

dc plantaire /ijde \\ an de tibia-epifyse en de dorsale vlakte \\ an de calcaneus.
Helaas is de aanwezige osteoporose in deze gebieden minder duidelijk te

S.\\MEN\\ ATTING.

Dc laatste jaren komt spastische parese frequenter voor bij het roodbonte M.R.IJ.-
vec in Noord-Brabant. Dit is vermoedelijk tc wijten aan cen in dit gebied inge-
voerde sticr, die aldaar een grote nakomelingschap heeft vcnvckt en cen belangrijke
invloed heeft gehad op dc fokkerij.

Er wordt een opsomming gegeven van dc rantgenologisch zichtbare veranderingen in
de tarsus van jonge M.R.IJ. runderen, lijdende aan spastische parese. Het gehele

-ocr page 733-

patroon is kenmerkend voor de reactie van jong beenweefsel op abnormale krachten.
Door het röntgenonderzoek kan men zich een oordcel vormen over de aard en de
omvang van de bij dit ziektebeeld optredende secundaire beenverandcringen.

SrMM.\\RY.

A spastic form of lameness has occurred with increasing frequency in the last twenty
five years among the Dutch white-red cattle breed (called Meuse-Rhinc-Ysscl cattle,
M.R.Y.) in the province of North Brabant.

This is imputed to a bull, used in this region, that procreated a great progeny and
had a great influence.

A review is given of the röntgenologie changes in the tarsus of young M.R.Y, cattle,
suffering from this spastic form of lameness.

The whole pattern is characteristic for the réaction of young bone-tissue on abnormal
forces.

It is possible to judge about the secondary reaction of the bone-tissue occurring with
this disease through an X-ray examination.

RÉSUMÉ.

Pendant les dernières années la frequence du parésie spasmodique augmente parmi
la race pie-rouge dc la Meuse, du Rhin et de TYsscl (M.R.Y.) en Brabant Septen-
trional.

On reproche cela à un taureau stationne dans cette région, qui a procréé là une
grande descendance et qui a eu une influence importante à l\'élevage.
On donne une énumération des changements visibles sur le röntgenolograinme du
tarsus des jeunes bovins M.R.Y, avec parésie spasmodique.

Le patron des anomalies est caractéristique pour la réaction du tissu osseux juvenile
sous l\'influence des forces anormales.

Par la röntgenographie il est possible de juger des réactions secondaires du tissu
osseux.

ZUS.XMMENF.\'KSSUNG.

In den letzten Jahren läszt sich beim rotbunten M.R.Y.-Rind in Nordbrabant spas-
tische Parese in zunehmende Masse konstatieren.

Diese Krankheit ist vielleicht einem in diesem Gebiete benutzten Bullen zuzuschrei-
ben der hier bereits einen umfangreichen Nachwuchs hinterlassen und somit einen
bedeutenden Einflusz auf die Zucht ausgeübt hat.

Es wird eine Aufzählung der röntgenologisch sichtbaren Abweichungen am Tarsus
gc.gel)en. Die Rönt.gen.symptome sind kennzeichnend für Reaktionen junger Knochen-
gewebes auf abnormale Beanspruchungen.

LITERATUUR

F r a u c h i g e r, E. und Hofman n, W. : Die Ncivenkrankheiten des Rindes. Med.

Verl. Hans Huber, Bern, 179.
F o r m s t o n, C. and Jones, E. VV.; A Spastic Form of Lameness in Friesian

Cattle. Vet. Ree., 68, 624, (1956).
Gö tze, R.; Spastische Parese der hinteren Extremität bei Kälbern und Jungrindern.

Dtsch. tierärztl. Wschr., 40, 197, (1932).
Langsenkamp, J. : Erbanalytische Untersuchung über die spastische Spinal-
parese des Rindes im Bereich des Zuchtgebiets der Osnabrückcr Hcrdbuchgescll-
schaft. Inaug. Diss. Hannover, (1940).
Schalk, C. en Hoekstra, P. ; Oriënterend onderzoek naar het voorkomen van
steilheid in de spronggewrichten bij Nederlandse runderen.
Tijdschr. Diergeneesk.,
84, 927, (1959).

Rosenberger, G.: Späterkrankungen an spastischer Parese der Hintergliedmaszen
beim Rinde.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 47, 18, (1939).

-ocr page 734-

Kruisimmuniteifsproeven bij caviae met konijnen-
pest-ipokken-l virus, „vaccinia" en „cowpox".

Cross iinmunily experiments in guinea pigs ivith rabbit-
plague virus, vaccinia and cowpox.

door JAC. JANSEN\') cn H. KUNST-\')

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijks-
universiteit te Utrecht.

Bij mens en dier komen vele verschillende pokkensoorten voor, die al dan
niet onderling in meer of mindere mate aan elkaar verwant zijn. Vroeger
\\erdiepte men er zich niet of weinig in, in hoeverre de s]5ontaan bij de koe
voorkomende pokken al dan niet identiek zijn met de vaccinia, dit is de
]Jokstof die op kalveren bereid wordt als entstof tegen de pokken van de
mens (variola), en werd het woord vaccine of vaccinia soms gebruikt als
het echte koe]3okken (,,cow
]X)x") betrof, of omgekeerd. Sinds de onder-
zoekingen van Down ie (1939) onderscheiden we: vaccinia, dit is va-
riola-virus dat gemitigeerd werd door passages over dieren (vooral over
jonge runderen) en ten tweede: „cow])ox"\', dit is het spontaan bij het rund
\\oorkomende koepokken\\ irus.

Door middel \\ an de thans te noemen ])roe\\en hebben wij getracht een in-
zicht te krijgen over de onderlinge iniunmiteitsverhoudingen tussen het
destijds dooréén onzer (J) in 1941 geïsoleerde konijnenpcstvirus (dat na
\\oortgezet onderzoek tot de groc]) der ]jokkenvirussen ijleek te behoren),
\\accinia en cowpox (1941).

In proef I werden (1 mei 1951) drie groepjes caviae (5, 5, 6l alle o]3
één achtcr|K)otje geënt met het konijnenpcstvirus; de tweede besmetting
werd \\erriclit met konijnenvirus (bij 5 caviae), \\-accinia (5) en cowjMix
((i).

in ])roef II werden (4 mei 1951 ) drie groejjjes ca\\iae (6, 6, 61 alle geënt
met \\accinia en in ]3roef III (6, 6. 6) met cow|)ox (2 mei 1951), waarna
later de tweede besmetting met de drie virusstamrnen volgde.
De tweede besmetting, 38 dagen na de eerste, werd voor elke smetstof te-
vens verricht hij controlegroepen; de ca\\iae \\ an deze controlegroepen rea-
geerden ])ositief.

De eerste besmetting geschiedde steeds op het linker achterpootje, de
tweede besmetting o]3 beide achterpootjes; cr was vrijwel nimmer verschil
in reactie tussen het linker- en rechter achterpootje te zien.
Geen der gebruikte virusstammen veroorzaakte generalisatie.
Uit deze drie proe\\en bleek, dat konijnenpest tegen zichzelf en tegen vac-
cinia immuniseert, doch onvoldoende tegen cowpox. er ontstaat nl. een lo-
kale reactie, doch deze is milder van karakter clan de entreactie van een

"*) Hoogleraar Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Utrecht.

Wetenschappelijk Hoofdambtenaar Ie kl. .A, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijks-
universiteit, Utrecht.

-ocr page 735-

niet voorbeliandelde cavia. Hetzelfde geldt voor vaccinia. Cowpox immu-
niseert tegen zichzelf, \\\'accinia en konijnenpest.

Het gehele experiment werd herhaald in de herfst \\ an 19,51 met het ko-
nijneiuirus, vaccinia afkomstig van Rijks Koepokstof Inrichting en een
hier geïsoleerde cowpox-stam.

Dit tweede experiment gaf praktisch dezelfde uitslag als het eerste. Door
de verkregen gegevens bij elkaar op te tellen kon de volgende, in het Engels
gestelde tabel opgesteld worden.

Vc

Cowpox

Rabbitvirus

guinea-pigs

first

infection

second i

nfection

ten

R

10

X

-1-

R

10

X

nine

R

9

X

V

8

X

—;

1

X

( )

twelve

R

12

X

-f

C

8

X

-1-;

3

X

( ); 1 X

eleven

V

11

X

-f

V

11

X

twelve

V

12

X

-f

R

10

X

—;

2

X

( )

twelve

V

12

X

-f

C

9

X

-1-;

1

X

(-K); 2 X -

twelve

c

12

X

C

11

X

—;

1

X

( )

ten

c

10

X

-1-

R

9

X

—;

1

X

( )

eleven

c

11

X

V

11

X

R = rabbitvirus
V — vaccinia
C = cowpox

-)- positive reaction
(-I-) = doubtful reaction
— = negative reaction

Uit het bovenstaande blijkt ons inziens, dat de gebruikte cowpox-stammen
de meest effectief werkzame, imnumiteit-oinvekkende antigenen bezitten, al-
thans wat betreft de ca\\ia. Een verschil tussen het konijnenvirus enerzijds
en vaccine en cowpox anderzijds was de veel mildere lokale reactie van
het konijnen virus op de cavia-voetzool.

S.\\MENV.\'\\TTING.

Bij kruisimmuniteitsproeven met „cowpox", „vaccinia" en konijnenpest- (pokken-)
virus waren caviae, geïmmuniseerd met konijnenpest- (pokken-) virus hiertegen en
tegen „vaccinia" immuun; zij waren slechts deels immuun tegen „cowpox".
Caviae, geïmmuniseerd met „vaccinia", waren hiertegen en tegen konijnenpest-
(pokken-) virus immuun; zij waien slechts ten dele tegen „cowpox" immuun.
Caviae, geïmmuniseerd met „cowpox", waren tegen alle drie genoemde virussen im-
muun (zie Engelse tabel).

SUMMARY.

In cross-immunity experiments with cowpox, vaccinia and rabbitplaguc- (poxless
rabbitpox-) virus, guinea-pigs immunized with the rabbitvirus were immune to the
rabbitvirus and vaccinia; they were only partly immune to cowpox. Guinea-pigs im-
munized with vaccine were immune to vaccinia and rabbitplaguc, they were only
partly immune to cowpox. Guinea-pigs immunized with cowpox were immune to the
three viruses (see the table in English).

ZUSAMMENFASSUNG.

Bei Kreuzimmunitätsexperimenten mit Kuhpocken (cowpox), Vakzine und Kanin-
chenpest- (Kaninchenpocken-) Virus, waren Meerschweinchen, immunisiert mittels
Kaninchenvirus, immun für Kaninchenvirus und \\\'akzine; sie waren nur teilweise

-ocr page 736-

immun für Kuhpocken. Meerschweinchen, welche mit Vakzine immunisiert waren,
zeigten sich immun für Vakzine und Kaninchenpest; sie waren nur teilweise immun
für Kuhpocken. Meerschweinchen mit Kuhpocken immunisiert waren immun für
diese drei \\\'irusen (siehe Tabelle in Englisch).

RESUMEN.

Con experimentos de inmunidad cruzada con la vacuna de vaca (~ cowpox), la
vacuna, y el virus de concjo (vacuna de conejo), las cobayas immunizadas por medio
del virus de conejo se immunizaron contra el virus de conejo y la vacuna; solo en
parte estaban inmune contra la vacuna de vaca (= cowpox).

Sucedió que las cobayas que se babian inmunizado con vacuna estaban inmune contra
la vacuna y el virus de conejo. Se inmunirazon solo parcialmente contra el virus de
vaca.

Las cobayas inmunizadas con vacuna de vaca (= cowpox) estaban inmune contra
estas tres virus (vease tabla en inglés).

LITER.ATUUR

D o w n i e, A. \\V.: The immunological relationship of the virus of spontaneous cow-

pox to vaccinia virus. Brit. J. exp. Path., 20, 158, (1939).
Jansen, J.: Konijnenpest. Tijdschr. Diergeneesk., 68, 967, (1941).

(Jroeistilstand.

Door het aanbrengen van bepaalde veranderingen in de aminozurenbalans van het
rantsoen wist men de lichaamsgroei van kuikens van 7-10 dagen oud tot stilstand te
brengen en deze kuikens gedurende 6-9 maanden in diezelfde lichamelijke toestand
a.h.w. te conserveren. Een en ander had geen nadelige invloed op de gezondheid of
gedragingen der dieren. Zodra ze weer op een normaal rantsoen werden gebracht,
hervatten zij de normale groei, aldus Dr. C. H o c h w a 1 t van de Monsanto
Chemical Co te St. Louis.

Pluimveepers, XVII, 22, (1962).

Propaganda voor het paard.

„Het zij op deze plaats toegestaan, een bijzondere oproep tot bescherming van het
paard te doen. Dit dier, dat onbestreden het meest aestetische, geduldigste, voor-
naamste en zodoende het edelste van onze huisdieren is, bevindt zich in deze tijd
in een vertwijfelde strijd om zijn voortbestaan.

Het zou verkeerd zijn te zeggen, dat men het paard, nu het zich toch eenmaal in
een wedstrijd met de motor bevindt, niet kunstmatig door propaganda zou mogen
steunen. Feitelijk is de situatie eerder, dat het paard verdrukt wordt door de re-
clame, die de industrie voor haar produkten maakt. Wat op het gebied van reclame
voor paardenhouders en paardenfokkerij gebeurt is in vergelijking daarmede meer
dan bescheiden. Daarom moet het een eretaak voor iedere dierenarts zijn, om zich
met de hem ter beschikking staande mogelijkheden
voor het paard in tc zetten.
Misschien is het ook meer dan vroeger mogelijk, dat verschillende collegae zelf een
rijpaard houden. Dat was in ieder geval de beste propaganda. In verschillende prak-
tijken kan men een paard zowel voor het genoegen als voor ambtelijke bezigheden
gebruiken.

Wij dierenartsen hebben van onze betrekking met de landbouw veel voordelen bij het
houden van een paard. Wij kunnen verder voor het gebruik voor beroepsdoeleinden
een deel van de kosten als onkosten voor de belasting afschrijven.\'\'

(Collega W. B 1 e n d i n g e r — Dtsch. tierärztl. li schr., 68, 541, (1961))

-ocr page 737-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Een bijzonder geval van listeriosis bij een schaap

A remarkable case of listeriosis in a sheep
door R. G. DIJKSTRA\') en J. DE VRIES-\')

Inleiding.

Er zijn reeds een groot aantal gevallen \\an listeiiosis bij schapen be-
schreven. Volgens een \\ erzanielreferaat \\ an Jones en VV o o d b i n e
(1961) hadden deze gevallen in hoofdzaak betrekking op de encefalitische
vorm van listeriosis, de z.g. „circling disease", terwijl ook verschillende
gevallen van abortus door een infectie met
L. monocytogenes werden be-
schreven. In de meeste natuiulijke gevallen van listcriose onder schapen
worden
Listeria-hactmén alleen uit de hersenen geïsoleerd en niet uit de
organen. In de meeste e.xperimenteel besmette gevallen van listcriose onder
schapen isoleert men de
Listeria-hactmm zowel uit hersenen als organen
(Olson e.a., 1953). Daarnaast werden bij lammeren septiccmiën door
L.
monocytogenes waargenomen.

Hij het hier te beschrijven geval werden moeilijkheden bij de isolatie der
kiemen ondeivondcn, die in verband met hel vellen der keuringsbeslissing
van belang kimnen zijn.

Beschrijving.

Op 3 mei 1961 werd in de noodslachlplaals le Siiens een schaap ter
keuring aangeboden. Hel dier was in nood gedood, omdat hel volgens de
mededeling van de noodslager „wat stijf" zou zijn geweest. Bij de keuring
werden alleen afwijkingen gevonden aan de lever. Dit orgaan was geheel
doorzaaid met in doorsnede ongeveer 2-3 nmi grote, necrotische haardjes.
Bij een dergelijk beeld kan gedacht worden aan tuberculose, pseudotuber-
culose, pasteurellose, salmonellose en listcriose.

Bij hel volgens het Onderzoekingsregulalief uitgevoerde bacteriologische
onderzoek bleken zowel macroscopisch als microsco])isch na 24 uur incubatie
uit vlees, mill en nier geënte buizen steriel te zijn. In de buizen, die geënl
waren met levei inaleriaal, werden op de agar kleine koloniën waargenomen
en bleek ook groei in de bouillon le zijn opgetreden. Bij microscoijisch
onderzoek bleken deze culturen le bestaan uit kleine Gram
-iX)sitieve staafjes,
die mede met het oog op de waargenomen leverafwijkingen aan de moge-
lijkheid van
Listeria monocytogenes deden denken.

Door collega Di\'. .V. Os in ga te Stiens was ons inmiddels meegedeeld,
dat hij bij deze patiënt in consult was geweest. Hij had geadviseerd hel
dier, dal ernstig ziek was en hersenverschijnselen vertoonde, onmiddellijk
op te ruimen. Een medicamenteuze behandeling was niet ingesteld.
De geïsoleerde cultuur bleek bij nadere determinatie op het laboraloriuiri
van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland
Listeria monocytogenes
type 4B
te zijn.

\') Dierenarts-bacterioloog aan de Gezondheidsdienst voor \\\'ee in Friesland.
Directeur van het Openbaar Slachthuis te Leeuwarden.

-ocr page 738-

Voorts werden op dit laboratorium lexer, nier, vlees en hersenen aan een
nader ondeiv.oek onderworpen. Ook hier waren na 48 uur incubatie de
direct uit vlees, nier en hersenen aangelegde cultiu\'en steriel.
Tcnciis werden ophopingsmedia aangelegd uit genoemd orgaanmaieriaal
door uit elk orgaan enkele cm^ weefsel steriel te \\\'erwijderen en in een
Griffith-tube fijn te wnj\\\'en na toevoeging van d= 7 ml ophopingsmedi\\im,
tryptose-fosfaat bouillon. Uit de hersenen wordt voor dit doel cen gedeelte
\\ an de [jons en van de medulla oblongata genomen. ,A.an de zo \\ erkregen
orgaansus])cnsies wordt toegevoegd nitrofiuazone in een eindconcentratie
van 1 : 40.000. Het nitrofurazone, dat in water slecht oplosbaar is, laat
zich met dimethylformamide (7%) goed in oplossing brengen. Het nitro-
furazone werkt remmend op vele Gram-negatieve- en op sommige Gram-
positieve microörganismen.

Periodiek worden uit dit ophopingsmedium enkele öses overgeënt op 10%
paardebloed-agarplaten en op een door één onzer (Dijkstra) voor
Listeria monocytogenes ontwikkeld selectief medium. Deze selectie\\-e voe-
dingsbodem — het PAA-medium genoemd — is samengesteld uit phenyl-
aethanol agar (Difco), waaraan toegexoegd wordt 7% gedefibrineerd
paardebloed en nitrofurazone in een eindconcentratie \\ an 1 : 40.000. Het
nitrofiuazone dient steeds opgewarmd te worden, aKorens het zich goed
laat oplossen. Phenyl-aethanol remt o\\er het algemeen de Gram-negatieve
microcirganismen, terwijl het nitrofurazone in de \\ennelde concentratie
te\\ens de groei van sonnnige Gram-positieve microörganismen (strepto- en
stafylokokken) nadelig beïnvloedt. De beënte P.^.\'V-platen dienen 48 uur
bebroed te worden.

Listeria monocytogenes groeit op dit selectief medium reeds na 24 uur met
een fijne grwi; na 48 uur zijn de glinsterende, clauwdrui)]jelachtige, ronde
koloniën zichtbaar. Oudere culturen verkrijgen een dofwitte kleur. Ook
is na 48 uur incubatie de gevormde /3-hemolyse reeds op tc merken.

Na chic weken bezaten de culturen, overgeënt uit het o]3hopingsmedium
aangelegd van nier- en hersenweefsel, een groei van
Listeria rnonocylogenes-
bactcriën; terwijl na 6 weken verblijf bij 4° C; ook uit hel opho[)ings-
medium. aangelegd van vlees, na overenting een
Listeria monocytogenes
groeide. In alle gevallen betrof het hier ty])e IB (typering k.I.V.).

Zoals uit het bovenstaande blijkt, werd de listeriosis in verschiUende vor-
men aangetroffen. In de eerste plaats bleek aanwezig te zijn ccn lokale
orgaanaandoening, n.1. de necroschaardjes in de lever. Na bewaren van
orgaanmateriaal bij 4° C bleek uit vlees en nier
Listeria monocytogenes
te kunnen worden geïsoleerd. Ook de septicemische vorm van listeriosis
is dus aanwezig geweest. Tenslotte werd in overeenstemming met de kli-
nisch waargenomen verschijnselen een enccfalitis, veroorzaakt door
Listeria
monocytogenes
aangetoond.

Op hel tijdstip, dat de keuringsbeslissing moest worden genomen was, wat
hel bacteriologisch onderzoek betreft, alleen bekend, dat uit de lever Gram-
positieve staafjes waren geïsoleerd, die naar alle waarschijnlijkheid
Listeria
monocytogenes
zouden blijken te zijn. Hoewel op grond van de definitie in
het Keuringsregulatief het bacteriologisch onderzoek als negatief moest wor-
den beschouwd, was naar onze mening afkeuring \\an het gehele dier de
meest verantwoorde beslissing.

-ocr page 739-

Discussie.

Er wordt aangenomen, dat bij listeriosis in septicemische vorm de diagnose
in het algemeen geen moeilijkheden zal opleveren (Kampelmacher,
1956). Reeds eerder is door één onzer (D e V r i e s en W i 11 e m s, 1957)
Listeria monocytogenes volgens de in de vleeskeuring gebruikelijke wijze
van onderzoek met 24 uur incubatie geïsoleerd uit vlees van een veulen, dat
tengevolge van een septicemic was gestorven. Het is dan ook een onaange-
name verrassing, dat uit de waarneming van het onderhavige geval de
mogelijkheid van vertraagde groei bij septicemische listeriosis blijkt.
In artikel 8 van het Keuringsregulatief wordt bepaald, dat in gevallen van
listeriosis afkeuring plaats vindt. Hierop wordt een uitzondering gemaakt
indien het bacteriologisch onderzoek negatief verloopt, in dat geval kan
na afkeuring van kop met hersenen en wervelkolom met ruggemerg goed-
keuring volgen. Volgens artikel 25 van het Keuringsregulatief wordt onder
een negatief bacteriologisch onderzoek verstaan, dat noch uit het spier-
weefsel, noch uit de milt kiemen worden gekweekt, noch uit de nier salmo-
nella- of vlekziektebacillen worden gekweekt en noch uit de lever noch uit
de galblaas salmonella-bacteriën worden gekweekt. Hieruit blijkt, dat het
kennelijk de bedoeling van de wetgever is geweest septicemische vormen
van listeriosis af te keuren en voor lokale vormen de mogelijkheid van goed-
keuring open te laten.

Het hier beschreven geval, waarin één of wellicht beide lokale processen,
n.1. de lever- en de hersenaandoening, aanleiding hebben gegeven tot een
bacteriëmie, illustreert echter duidelijk de moeilijkheid om het lokale ka-
rakter van orgaanlisteriosis te bepalen.

Of ook andere lokale vormen van listeriosis aanleiding geven tot bacte-
riëmiën is niet bekend. Bij één der enkele beschreven gevallen van uier-
listeriosis (De Vries en Strikwerda, 1956) bleek de infectie zich
tot de uier te hebben beperkt en kon geen bacteriëmie, ook niet na bewaren
van materiaal bij 4° C, worden vastgesteld. Nu in het kader van de bru-
cellosisbestrijding veelvuldig dieren in een toestand van dreigende abortus
ter slachting worden aangevoerd, is het van belang na te gaan of bacte-
riëmiën ten tijde van abortus t.g.v. een
Listeria-\'mkciie: kunnen voorkomen.
Het is niet onwaarschijnlijk te achten, dat in analogie met het hier be-
schreven geval bij toepassing van uitgebreide en intensieve onderzoek-
methoden zal blijken, dat bij lokale vormen van listeriosis verspreiding van
kiemen via de bloedbaan plaats heeft.

Het bij de keuring niet opsporen van een Listeria-infeciic tengevolge van
vertraagde groei, kan een epidemiologische betekenis hebben, in het bij-
zonder als het geïnfecteerde vlees enige tijd onder koeling wordt bewaard.
De lage bewaartemperatuur zal dan de ontwikkeling der in het vlees aan-
wezige
Listeria-kiemen bevorderen.

Helaas zijn de klinische en patholoog-anatomische afwijkingen bij listeriosis
dikwijls te weinig specifiek om de keuringsdierenarts de vrijheid te ver-
schaffen na een negatief verloop van het routine-onderzoek nogmaals ge-
durende een aantal dagen een meer gericht onderzoek in te stellen.

SAMENVATTING.

Beschrijving van cen geval van listeriosis bij een in nood gedood schaap.
Bij het bacteriologisch onderzoek werd alleen uit de lever
Listeria monocytogenes ge-
ïsoleerd. Bij de keuring waren in dit orgaan necrosehaardjes waargenomen. Na be-

-ocr page 740-

waren van orgaanmateriaal werd na 3 weken uit nier en hersenen en na 6 weken uit
vlees
Listeria monocytogenes geïsoleerd via een nieuw ontwikkelde ophopings- en
selectief-bodem.

De vleeshygiënische aspecten van deze bevinding worden besproken.
SUMMARY.

Description of a case of listeriosis in a sheep slaughtered in emergency.
In bacteriologie examination only out of the liver
Listeria monocytogenes could be
isolated; during inspection in this organ necrotic foci have been observed.
After storing during three weeks
Listeria monocytogenes could be isolated out of the
kidneys and brains and after six weeks out of the meat by means of a new selective
culture medium.

The aspects of this finding for meat inspection are discussed.
RÉSUMÉ.

Description d\'un cas de Listeriosis constaté auprès d\'un mouton abattu d\'urgence.
Pendant l\'examen bactériologique
Listeria monocytogenes ne fut isolé que dans le
foie. Pendant l\'inspection on s\'était aperçu de petits foyers nécrotiques dans cet
organe. Après avoir conservé du matériel des organes on a isolé après 3 semaines
Listeria monocytogenes du rein et de la cervelle et après 6 semaines de la chaire sur
un fond de culture accumulatif et sélectif nouvellement développé.
Les auteurs discutent les aspects de l\'hygiène de la viande ressortant de ces recherches.

ZUSAMMENFASSUNG.

Es wird ein Fall von Listeriosis bei einem notgeschlachteten Schaf beschrieben.
Bei der bakteriologischen Untersuchung wurde allein aus der Leber
Listeria mono-
cytogenes
isoliert. Bei der Fleischbeschau wurde in diesem Organ kleine Nekroseherde
wahrgenommen.

Mittels eines neuentwickelten Anreicherungs- und Selektionsnährboden vmrde aus
Herz und Nieren des Organmaterials nach 3 Wcx;hen und aus dem Fleisch nach 6
Wochen
Listeria monocytogenes isoliert.

Die fleischhygienischen Aspekte dieser Beobachtung werden besprochen.

LITERATUUR

J o n e s, S. M. and Woodbine, M. : Microbiological Aspects of L. monocytogenes
with special reference to Listeriosis in Animals. Vet. Rev. and Annot., 7, 39,
(1961).

K a m p e 1 m a c h e r, E. H. : De betekenis van de Listeriose voor de vleeskeuring.

Tijdschr. Diergeneesk., 81, 322, (1956).
Olson, C. Jr, Rollins, C. L., B 1 o r e, I. C. and S e g r e, D.: Distribution of

Listeria monocytogenes in Listeriosis of sheep. J. inf. Dis., 93, 247, (1953).
Vries, J. de en Strikwerda, R. : Een geval van listeria-mastitis („Uier-

Listeriose") bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk., 81, 833, (1956).
Vries, J. de en Willems, D. J.: Een geval van listeriosis bij een veulen.
Tijdschr. Diergeneesk., 82, 235, (1957).

Ook Shorthom kruisingen in Engeland.

Dc voorzitter van het Dairy Shorthorn Stamboek kwam na een bezoek aan Zweden
tot de conclusie, dat sperma-import uit dat land van rood Zweeds vee, nuttig zou
zijn voor de produktieverbetering van de Dairy Shorthom. In het bijzonder vestigde
hij dc aandacht op het hoge (4,1%) vetgehalte van het Zweedse vee.

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 47, (1962).

-ocr page 741-

REFERATEN

Bacteriële- en virusziekten

SALMONELLAE IN BELGIË.

Thomas, J.: Salmonelles isolées en Belgique chez les animaux et dans les denrées
alimentaires d\'origine animale.
Ann. Méd. Vét., 1Ü5, 206, (1961).
Op 20 september 1958 werd in België een K.B. afgekondigd, waarbij veterinair poli-
lionele maatregelen werden uitgevaardigd betreffende dc invoer, de vervaardiging,
de fabricage, het vervoer en de verhandeling van beenderen, alsmede van melen en
andere produkten van dierlijke oorsprong. Men beperkte zich tot een invoer- en
fabricageverbod tenzij de bedoelde artikelen blijkens afgegeven verklaringen afdoende
waren gesteriliseerd. Voor produkten van landdieren was hiervoor een verhitting op
140° G gedurende minstens 3 uur en voor produkten van zeedieren een temperatuur
van 95° C gedurende minstens 30 minuten vereist.

De met de controle op de steriliteit belaste dierenarts is gerechtigd monsters van de
artikelen te nemen om zich van de steriliteit te vergewissen en hij kan de betreffende
partijen in bewaring doen houden tot de uitkomst van het onderzoek bekend is.
De beenderen van de dieren uit de landen tussen 40° Noorder- en Zuiderbreedte,
die bedoeld zijn voor industriële verwerkingen, vallen nog onder extra strenge bepa-
lingen; o.a. moeten de zakken, waarin deze beenderen zijn aangevoerd, worden ge-
steriliseerd bij ten minste 140° C voordat ze de fabriek verlaten. Ook vallen de pro-
dukten van dierlijke herkomst, die voor bemesüngsdoeleinden worden geïmporteerd,
onder het K.B. van 1958.

Wat de monstername betreft is een verschil met de verordening van het Produkt-
schap voor Veevoeder in Nederland, dat dit voorschrijft dat van alle ingevoerde par-
tijen systematisch monsters moeten worden getrokken en onderzocht. Hierdoor krijgt
men een reëel inzicht omtrent het voorkomen van besmette partijen en de landen en
fabrieken van herkomst.

Op grond van dit inzicht is het Produktschap op advies van een onpartijdige com-
missie in staat om ontheffing te verlenen van preventieve controle aan de importeurs
van partijen dier- en vismeel, die door gunstig bekend staande fabrieken zijn bereid.
Als die ontheffing door het Produktschap niet kan worden verleend moeten de onder-
zochte partijen op de plaats van import of op een andere daarvoor aangewezen plaats
worden opgeslagen tot dc uitkomst van het onderzoek bekend is. Indien de uitslag
positief is uit.gevallen ten opzichte van het voorkomen van Salmonella\'s, dan moeten
dc betreffende partijen gehcrsteriliseerd worden.

Ondanks de minder strenge bepalingen in België schijnt het K.B. van 1958 daar
reeds een gunstige invloed uit te oefenen op de hy.giënischc kwaliteit van het dier-
en vismeel. Speciaal bleek deze bij het vismeel verbeterd te zijn. Terwijl in 1958
van de ingevoerde partijen ruim 15% besmet bleek, was in 1959 slechts 1,6% posi-
tief en in 1960 nauwelijks 0,5%. Bij het diermeel was de vooruitgang minder op-
vallend n.1. van 9% van dc besmette partijen in 1958 tot 3% in 1960.
Dc schrijver wijst op het merkwaardige feit dat het aantal gevallen van vastgestelde
salmonellosis bij runderen en varkens in dezelfde jaren aan het Belgische Diergenees-
kundig Onderzoekingsinstituut tc Brussel aanzienlijk is toegenomen en wel vervier-
voudigd. Bij pluimvee (hoenders, kalkoenen en ganzen) cn bij duiven is het aantal
vast.gestelde gevallen van salmonellosis in die drie jaar onveranderd gebleven. Bij de
„oiseaux de basse-cour" betrof het vnl. infecties met
S. pullorum en bij de duiven
die met
S. typhimurium.

Van der Schaaf.

Farmacologie en toxicologie

ERVARINGEN MET OXYTETRACYCLINE.

J a k s c h, W. : Beobachtungen und Erfahrungen bei der Anwendung von Oxytetra-
cyclin (Terramycin) zur Behandlung innerer Krankheiten der Pferde, Fleischfresser
und des Geflügels.
Wien, tierärztl. Mschr., 48, 554, (1961).

-ocr page 742-

De ervaringen berusten op toepassing in de Idiniek van de Diergeneeskundige Hoge-
school te Wenen.

Op grond van klinisch-therapeutische ervaring en bloedspiegelbepalingen komt de
schrijver tot het hieronder volgende doseringsschema. (De behandeling moet als regel
minstens 3 tot 5 dagen worden herhaald.)
Paard:

Intraveneus: 5 mg/kg lich. gew. in 1 tot 2% oplossing;

intramusculair: 5 mg/kg lich. gew. in 5 tot 10% oplossing, liefst op meerdere plaatsen,
subcutaan: niet toepasbaar; per os: 20 mg/kg lich. gew.

Bij toediening per os is geen werkzame bloedspiegel te verwachten. Deze methode is

uitsluitend geschikt bij maagdarm-catarre.

Veulen:

Tot 6 maanden intraveneus: 5 tot 10 mg/kg lich. gew. in 1 tot 2% oplossing;
intramusculair: 5 tot 10 mg/kg lich. gew. in 3 tot 10% oplossing;
subcutaan: niet toepasbaar; per os 20 tot 30 mg/kg hch. gew.

Bij veulens ontstaat na toediening per os wel een werkzame bloed- en weefselspiegel.
Oxytetracycline als poeder onder het voer wordt door paarden niet opgenomen!
Ingeven b.v. met neussonde is noodzakelijk
Hond:

Intraveneus: 5 tot 10 mg/kg lich. gew. in 1% oplossing;

intramusculair: 5 tot 10 mg/kg lich. gew. in 5 tot 10% oplossing.

Per os: 12,5-25 mg per kg lich. gew. 3 maal per dag of 25-50 mg/kg lich. gew. 2

maal per dag.

Pluimvee:

Bij toepassing van 25-50 mg/kg lich. gew. Oxytetracycline in olie kan als regel met
een eenmalige intramusculaire injectie worden volstaan. Men kan ook geven 0,125
tot 0,25 gram per liter drinkwater.

Oxytetracycline is matig toxisch. Het stollingsvermogen wordt vrijwel niet beïnvloed.
Een paraveneuze injectie heeft zwelling tot gevolg. De intramusculaire injectie moet
diep intramusculair zijn.

Ten gevolge van een oxytetracycline-therapie kunnen een verminderde eetlust, mat-
heid en bij paarden lichte koliekverschijnselen als algemene reacties optreden.
Bij snelle intraveneuze injectie bij de hond kan ook bij een therapeutische dosering
braken optreden.

Door de schrijver werd Oxytetracycline over het algemeen met goed resultaat toe-
gepast :

bij het paard bij paardegriep, pctcchiaalkoorts, pneumonieën, maligne oedeem,
maagdarmontstckingen (per os), acuut eczeem;

bij de hond bij hondeziekte, leptospirosc, maagdarmcatarre, cystitis, eczema madi-

dans, acne, otitis externa en otitis media, pneumonieën;

bij de kat: infectieuze maagdarmonstekingen;

bij de kip: Haemophilus-corryv.n, mycoplasmose, Salmonellose.

Bij de twee laatstgenoemde afwijkingen werd uitsluitend een verbetering van de
algemene toestand verkregen.

P. Tacken.

Heelkunde

EEN EENVOUDIG APPAR.AAT VOOR INHALATIENARCOSE BIJ VOL-
WASSEN RUNDEREN EN PAARDEN.

T a V e r n O r, W. D.: A simple Apparatus for Inhalation Anaesthesia in Adult
Gattle and Horses.
Vet. Ree., 73, 545, (1961).

De behoefte aan verbetering van de narcosemogelijkheden bestaat al sinds jaren.
Er is dan ook in de afgelopen jaren cen serie artikelen verschenen, die nieuwe nar-
cose-apparaten voor het gebruik van gasvormige narcotica introduceren. Vanwege
de gecomplicccrdheid, de prijs e.d. zijn deze apparaten voor het grootste deel slechts
in klinieken bruikbaar.

-ocr page 743-

De schrijver heeft daarom een eenvoudig apparaat ontworpen, dat volgens het z.g.
pendelsysteem werkt, d
•W.z. de uit- en inadenungsliicht gaat door een reservoir met
absorptiekalk. Door middel van een verstuiver kan bij dit systeem Halothane of
aether met
Ch worden getransporteerd. Het inbrengen van een afsluitbare tracheaal-
catheter gebeurt na intraveneus toedienen van 1 gr Nathiopentone per 90 kg lichaams-
gewicht. Ter onderdrukking van bronchiaalsecretie en salivatie wordt een premedi-
catie gegeven met 10-30 mg atropinesulfaat.

Het artikel is geïllustreerd met enige afbeeldingen, die het gebruik en de technische
bijzonderheden van het apparaat nader verklaren.

/ƒ. ]. Wintzer.

Inwendige ziekten

VERBAND TUSSEN LONGEMFYSEEM EN MAAGDARMSTOORNISSEN.

I. Browning, R. J. and Olsen, A. M.: The Functional Gastrointestinal
Disorders of Pulmonary Emphysema.
Proc. Mayo Clinic, 36, 537, (1961).

II. C h ar b O n, G. A.: Over de invloed van de nn. vagi op het bloedsuikergehalte
bij de hond. Diss. Utrecht, 1960.

I. Browning en Olsen wijzen erop dat patiënten met longemfyseem soms
eerder voor hun buikklachten hulp vragen dan voor hun borstklachten. Deze buik-
klachten kunnen bestaan uit opgezette buik, pijn na het eten en gebrek aan eetlust.
Het gebeurt zelfs dat ook medisch meer aandacht wordt besteed aan de buikklachten
dan aan de borstklachten.

Zij zoeken als oorzaken van dit verband de lage stand van het diafragma en de aero-
fagie.

II. Op grond van eigen en anderer onderzoek zoekt G h a r b o n het verband in een
geheel andere richting.

Chronische longafwijkingen geven verandering in de kwaliteit van de ventilatie en
daardoor veranderingen in het centraal zenuwstelsel, die een wijziging in de tonus
van de n. vagus met zich meebrengen.

Deze zou of een vermeerderde maagsapafscheiding geven, of een verandering van
het bloedsuikergehalte tot gevolg hebben, welke vervolgens via een eveneens door de
n. vagus overgebrachte prikkel hetzelfde effect teweeg zou kunnen brengen.
Gezien het feit dat deze verklaring ten dele berust op experimentele waarnemingen
bij honden, is het de moeite waard in de kleine-huisdieren praktijk aandacht te be-
steden aan neurovegetatie en stoornissen van het maagdarmkanaal bij patiënten met
verlaagde ventilatie (emfyseem, chronische bronchitis, tumoren).

Van Werven.

Voedingsmiddelenhygiëne

SALMONELLAE BIJ SLACHTVARKENS.

Leistner, L., J o h a n t g e s, J., D e i b e 1, R. H. and Niven Jr., C. F.: The
occurrence and significance of
Salmonellae in meat animals and animal by-product
feeds.
Proc. 13th Research Conference. Res. Council of the American Meat Inst.
Foundation, circ.
64, July, 1961.

Het bleek dat Salmonella maar weinig op de boerderij voorkomen, zowel in voer als
in de darminhoud van de varkens.

De hoeveelheid in de darminhoud bleek te zijn toegenomen, nadat de dieren op de
slachtmarkten waren aangevoerd en in speciale hokken voor deze positieve dieren
(holding pens) waren ondergebracht geweest. De vloeren en wanden van deze hokken
bleken zwaar besmet met
Salmonellae en vormden waarschijnlijk een belangrijke fac-
tor van het besmet zijn der varkens bij het slachten. Er bleek verband te zijn tussen
de duur van het verblijf in deze „holding pens" en het voorkomen van
Salmonellae
in de darm en de mesenteriale klieren na het slachten.

C. A. van Dorssen.

-ocr page 744-

Zootechniek

VERLENGDE DRACHTIGHEID BIJ KARAKUL OOIEN.

Lange, M.: Prolonged gestation in Karakul ewes in South West Africa. Rapport
IVe Int. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.
Sehr, vermeldt, dat op minstens 12 boerderijen in een district van Zuid-Afrika ver-
lengde drachtigheid, variërend van één tot dertig procent, bij Karakulschapen voor-
komt, b.v. op een bedrijf met 2400 drachtige ooien heeft de drachtigheidsduur bij
700 ooien, waarvan 506 (72%) gestorven zijn tijdens het lammen, meer dan 152
dagen bedragen.

Slechts 4% van de lammeren van dergelijke ooien is levend ter wereld gekomen. Het
geboortegewicht van de lammeren is toegenomen tot driemaal de normale, de haren
zijn zeer lang.

Patholoog-anatomische veranderingen bij moederschapen: geringe, vettige leverdege-
neratie, geringe pigmentatie van longen, nieren, milt en lymfklieren, middelmatige tot
grote follikels in de schildklier met cubisch tot laag epitheel, hypofyse van normale
grootte met alphacellen in verschillende stadia van activiteit en betacellen gering in
aantal, klein, bleek en gedegenereerd.

De patholoog-anatomische veranderingen bij lammeren zijn:

vettige leverdegeneratie, pigmentatie van nieren, longen en lever, kleine thymus, de
schildklier vertoont grote follikels met laag epitheel, terwijl de hypofyse van normale
grootte is met inactieve alfa- en actieve bctacellen.

De ziekte is opgetreden, nadat de schapen niet meer vrij rond konden lopen zoals
vroeger op een kalksteenbodem met 10 a 12 soorten heesters en weinig gras, maar
graasden op landerijen met meer gras.

Men vermoedt, dat de oorzaak gelegen is in de intensievere schapenhouderij. Nader
aetiologisch onderzoek volgt.

ƒ. Blokhuis.

KUIKENKWALITEIT.

Albada, M. van: Vermeerderaars en kuikenbroeders als schakels in de leverantie
van kuikens voor leg- en slachtkuikenbedrijven" .
Landbouwk. Tijdschr., 73, 998,
(1961).

In dit vlot geschreven artikel wijdt Sehr, enige aandacht aan een aantal factoren, die
mee bepalend kunnen zijn voor de kwaliteit van 1-dagskuikens.

Naast de afstamming (erfelijke aanleg) kunnen namelijk tal van andere omstandig-
heden, zowel op het vermeerderingsbcdrijf waar dc broedeieren worden geproduceerd
en verzameld, als in de kuikenbroedcrij waar de eieren worden uitgebroed, de kwali-
teit van de afgeleverde kuikens zowel in gunstige- als in ongunstige zin beïnvloeden.

Dc kuikenbroeder heeft hierop invloed door:

1. Het transport der eieren naar de broederij. Schudden tijdens het transport schaadt
de brocduitkomsten, doet het percentage abnormaliteiten bij de kiemen tijdens
het broeden toenemen en vermindert de kwaliteit der uitgekomen kuikens. Broed-
eieren moeten met de punt naar onderen worden vervoerd en het vervoer dient
met doelmatige verpakkings- en transportmiddelen tc geschieden. Ook tijdens het
broeden werken trillingen ongunstig.

2. Het bewaren der eieren (wat ook een zaak van de vermeerderaar is). Langer dan
een week bewaren doet de brocduitkomsten teruglopen, terwijl de kuikens on-
gelijkmatig en later uitkomen. Bij langer bewaren dienen de eieren bovendien
dagelijks te worden gekeerd. Dc meest gunstige temperatuur daarbij is 8 ä 10° C
(niet hoger dan 15° C en niet lager dan 7° C).

3. Het broeden. Broedtechniek en behandeling der kuikens moeten vanzelfsprekend
volledig door de kuikenbroeder worden beheerst. (Helaas wordt door sehr, op deze
zo belangrijke onderdelen niet nader ingegaan, ondanks het feit, dat zij mee be-
palend voor de kuikenkwaliteit kunnen zijn. R.)

-ocr page 745-

Wel wordt erop gewezen, dat het in verband met verschillen in de broedduur
wenselijk kan zijn de eieren van verschillende herkomst in verschillende machines
te broeden. Om dezelfde redenen kan ook sortering naar grootte van de eieren
van nut zijn. (In de praktijk zal hiervan echter over het algemeen niets terecht
komen. R.)

Ook over de invloeden der diverse behandelingen, die de pas uitgekomen kuikens
bij de kuikenbroeder ondergaan, zoals: het uithalen, bewaren, sorteren, seksen,
leewäeken, merken, vervoeren, enz. wordt niets vermeld. (R.)

Als invloeden, welke door de vermeerderaar worden uitgeoefend, staan genoemd:

1. goede gezonde, vitale hennen en hanen. Jonge hennen geven meest iets betere
broeduitkomsten dan overjarige. Voor een hoge produktie der fokhennen behoeft
men niet bevreesd te zijn, want hiervan is geen invloed op de broeduitkomst ge-
bleken (maar op de kwaliteit en vitaliteit der kuikens? R.).

2. de voeding der fokdieren. Deze is van veel belang, doch hiervoor is de vermeer-
deraar praktisch geheel afhankelijk van het door zijn voerleverancier geleverde
mengvoeder. De vermeerderaar dient deze leverancier dus met zorg te kiezen.
De eiwitvoorziening wordt van weinig invloed genoemd, tenzij dierlijk eiwit (en
vitamine
B12) geheel zouden ontbreken. Van de mineralen worden speciaal kalk,
fosfor, mangaan en jodium als zijnde van belang vermeld. De vitaminenvoorzie-
ning heeft in veel gevallen invloed op de broeduitkomsten, maar ook op de groei
en de levensvatbaarheid der kuikens. In veel gevallen is een ruime vitamine-
reserve allernoodzakelijkst voor een goede opfok en zeker onder minder gunstige
omstandigheden.

Een en ander wordt nader gedemonstreerd aan de hand van het vitamine B2 en
enkele andere voorbeelden (vitamine K, pantotheenzuur, biotine, niacine, folium-
zuur) . Speciaal voor binnen gehouden kippen is extra aandacht voor de voeding
nodig, o.m. wat betreft vitamine D.

Voorts wordt gewezen op het belang van groenvoeder voor fokdieren en gewaar-
schuwd tegen een onoordeelkundig gebruik van geneesmiddelen. (Speciaal wat
het laatste betreft kan dit niet genoeg worden onderstreept! R.)

fV. J. Roepke.

HET PROGESTERON-EFFECT VAN BEPAALDE PLANTEN.

S h a r a f, A. and A k k a d, I. (Egypte) : The progesleron-like effect of some plants.
Rapport IVe Int, Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961,
Sehr, onderzochten de sinaasappel en de Catha edule1) op een mogelijk progesteron-
effect.

Hiertoe werden onvolwassen en volwassen konijnen, waarbij de ovariën waren weg-
.genomen, gedurende 7 dagen elke dag ingespoten met oestradiol. Op de dag volgende
na de laatste injectie met dit hormoon werden sinaasappel en
Catha edule gedurende
5 dagen aan de proefdieren verstrekt.

Bij histologisch onderzoek van de baarmoeders bleek inderdaad een zekere graad van
proliferatie van het endometrium, zoals men dit ook na toediening van pro.gestcron
ziet, te zijn opgetreden, welke graad in vergelijkin.g werd gebracht met de schaal van
Mc. Phail. Hierbij kwam naar voren, dat de progesteron-activiteit van de sinaasappel
groter was dan die van de
Catha edule.

Sehr, stellen dat deze vruchten derhalve kunnen worden aanbevolen, hetzij alleen,
hetzij in combinatie met progesteron, in gevallen van habituele abortus en in al die
omstandigheden waarbij een lage progesteron-spiegel in het bloed aanwezig blijkt te
zijn.

]. Hofman.

1  De Catha edule is een tropische plant, o.a. voorkomende in de Arabische landen.
De bladeren, welke door de plaatselijke bevolking worden gekauwd, zijn rijk aan
coffeïne-achtige stoffen. Ref.

-ocr page 746-

BOEKBESPREKING

LEHRBUCH DER SPEZIELLEN PATHOLOGISCHEN ANATOMIE DER

HAUSTIERE.

N i e b e r 1 e und Gohrs.

(Vierte verbesserte und erweiterte Auflage. Gustav Fischer Verlag, Jena 1961. 1067
pag., 727 afbeeldingen. D.M. 89,-.)

In de inleiding zegt de schrijver, (sinds het overlijden van NieberleisCohrsde
enige bewerker), dat de toegenomen kennis omtrent talrijke aandoeningen en het be-
kend worden van vele nieuwe ziekten sinds het verschijnen van de vorige druk (1949)
een grondige bewerking van de stof nodig maakten. Dit is inderdaad geschied. Het
aantal correcties, aanvullingen en nieuw behandelde onderwerpen is zo groot dat het
in het bestek van deze bespreking slechts mogelijk is een deel ervan te noemen. Ook
de toch al goede illustrering heeft nog veel gewonnen door vervanging van een aantal
bestaande afbeeldingen en toevoeging van nog eens een honderdtal nieuwe.

De in werken over pathologische anatomie gebruikelijke orgaansgewijze behandeling
van de stof brengt met zich mee, dat ziekten die in meer dan één orgaan verande-
ringen veroorzaken verbrokkeld worden en niet als één geheel naar voren komen. De
schrijver is in deze druk aan dit bezwaar tegemoet gekomen door in dergelijke ge-
vallen, zij het in het kort, het gehele sectiebeeld op te nemen, bv. bij het orgaan
waarbij de ziekte voor het eerst vermeld wordt, of waarin de belangrijkste verande-
ringen gezeteld zijn. Verder is de literatuurvermelding, die in de vorige drukken
inderdaad minimaal was, nu zö dat — bijgewerkt tot 1959 — de belangrijkste bron-
nen opgenomen zijn. Hierdoor heeft „Nieberle-Cohrs", van pathologisch-anatomisch
standpunt uit gezien zonder concurrentie, nog veel aan waarde gewonnen.
Ook het oog komt aan zijn trek doordat een betere kwaliteit papier is gebruikt dan
in de vorige (na-oorlogse) uitgave, waardoor ook de afbeeldingen beter uitkomen.
Deze nieuwe druk van „Nieberle-Cohrs", die ondanks de bekende beknopte schrijf-
wijze ± 300 pagina\'s meer bevat dan zijn voorganger, is dan ook een onmisbare
vraagbaak voor ieder die met de pathologische anatomie van onze huisdieren te maken
heeft.

Tenslotte volgen nog een aantal aandoeningen die voor het eerst opgenomen zijn of
uitgebreider behandeld worden.

Circulatie-apparaat; uitgebreid: dystrofieën van de hartspier w.o. acute
hartedood van het varken en de „round heart disease" van de kip (nieuw).
Bloedvormende organen; nieuw: hemolytische anemie der pasgeboren
dieren (iso-immunisatie) ; een hoofdstuk over het reticulo-histiocytaire systeem, waar-
in o.m. de leucosen als geheel behandeld worden, bij de infectieuze granulomen een
algemeen overzicht wordt gegeven van morfologie en Pathogenese van de tuberculose,
en ook histoplasmose, cryptococcose en coccidioidmycose behandeld worden; voorts
wordt de diagnostiek van varkenspest behandeld.

Ademhalingsorganen; nieuw: atrofische rinitis en „inclusion body rhinitis"
van het varken; infectieuze ontstekingen der voorste luchtwegen; uitgebreid: virus-
pneumonieën van het varken.

Spijsverteringsorganen; nieuw: slingerziekte; terminale of regionale
ileitis van het varken met musculeuze en muceuze vorm; uitgebreid: entcritiden der
huisdieren, waarbij talrijke nieuw: „mucosal disease", virus enteritis bij het rund,
clostridiuminfecties bij schaap en rund, blauwkammenziekte van de kip.
Lever; nieuw: virushepatitis bij de eend; uitgebreid: hepatosis diaetetica van het

varken. . . ^

Centraal zenuwstelsel; nieuw: myoclonia congenita suis („trilbiggen ) ;
encefalomalacie en „avian encephalomyelitis (epidemie tremor)" bij kuiken; eosi-
nofiele meningoencefalitis (NaCl-vergiftiging) bij het varken; toxoplasma encefalitis;
encefalitis van de hond in overeenstemming gebracht met nieuwe inzichten.
Geslachtsorganen; nieuw: gevolgen van testikel biopsie, stoornissen in de
Spermiogenese; uitgebreid: steriliteit en abortus.

-ocr page 747-

Huid; nieuw: hyperkeratose bij het rund (hooggechlorcerde naftalenen) ; Para-
keratosis diaetetica bij het varken (Zn-gebrek) ; mastocytoom van de hond; myxo-
matose bij het konijn.

Beenderen; nieuw: degeneratie, hernia en prolaps van de nucleus pulposis van
de tussenwervelschijf.

Organen van interne secretie; bijnieren: nieuwe inzichten in de patho-
fysiologie; histochemie; progressieve en regressieve transformatie; histologische beel-
den van hypofyse en bijnier bij verschillende vormen van steriliteit bij het vrouwe-
lijke en mannelijke dier.

S. van den Akker.

LEHRBUCH DER VERGLEICHENDEN ANATOMIE DER HAUSTIERE.

Band I, zweite Auflage, BEWEGUNGSAPPARAT.
Dobberstein, J. und Hoffmann, G.

(Verbesserte und erweiterte Auflage; 191 pag., 249 afb., S. Hirzel Verlag, Leipzig,
1961. D.M. 14.30)

Dc eerste uitgave van dit deel van het bock verscheen in 1953 van de hand van
Prof. Dr. J. Dobberstein en Prof. Dr. T. Koch, hoogleraren aan de Hum-
boldt-Universiteit te Berlijn.

Aan deze tweede druk heeft Koch niet zijn medewerking verleend omdat, zoals in
het voorwoord vermeld is, hij dringende andere bezigheden had. Het lijkt mij waar-
schijnlijk dat hij deze taak aan Hoffmann heeft overgedragen omdat hij met zijn
medewerkers een nieuw, meer uitvoeriger, leerboek uitgeeft, waarvan deel I reeds in
1960 is verschenen en waarvan in dit tijdschrift reeds een recensie verschenen is
(Tijdschr. Diergeneesk., 78, 918, (1953)),

Bij de bespreking van de eerste druk is cr op gewezen dat het als tussenvorm tussen
een compendium en een leerboek zeer geslaagd is, vooral voor gebruik door de stu-
denten bij de studie van de osteologie en bij de praktische oefeningen in de snijzaal.

Deze nieuwe uitgave ziet er verzorgder uit dan dc eerste. Het papier is van betere
kwaliteit, waardoor vooral de figuren beter tot hun recht komen. Vele afbeeldingen
zijn door betere vervangen en talrijke zijn cr nieuw aan toegevoegd. Ook de tekst
heeft vele veranderingen ten goede ondergaan, vooral wat de hoofdstukken Algemene
Osteologie en Statistiek en Dynamiek betreft. Omdat de internationale veterinair-
anatomische nomenclatuur-commissie nog niet met haar werk gereed gekomen is zijn
de N.A.P. (Nomina Anatomica Parisicnna) gebruikt.

De bewerking van deel H, waarin de ingewanden behandeld zullen worden, is reeds
in voorbereiding. Men kan dit verschenen deel beschouwen als een ideaal standaard
dictaat doordat het van goede en instructieve afbeeldingen is voorzien; het volgen
van colleges en demonstraties is hierbij echter noodzakelijk. De prijs is aantrekkelijk,
± ƒ 12,— per deel.

H. A. Meijling.

INGEZONDEN

OVER TITULATUUR.
Hooggeachte Redactie,

Met belangstelling heb ik de discussie gelezen in aflevering 8 van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde over het al of niet vermelden van titulatuur bij dc artikelen.
Teneinde aan de m.i. reële bezwaren van Dr. van Dorssen, speciaal wat betreft even-
tuele correspondentie, tegemoet te komen geef ik U in overweging aan het slot van
elk artikel of in een voetnoot, evenals dit in vele Duitse tijdschriften gebruikelijk is,
een ,, Anschrift des Verfassers" te plaatsen.

Hierdoor kan de lezer volledig ingelicht worden over titulatuur, functie en adres van
de schrijver.

A. fV. Kersjes.

-ocr page 748-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

RACHITIS (ENGELSE ZIEKTE) EN ENKELE ANDERE GEBREKEN VAN
HET BEENDERSTELSEL BIJ VEULENS.

Onder „rachitis" werden vroeger vrijwel alle afwijkingen van het beenderstelsel
samengevat, die zonder bekende gewelddadige oorzaak van buitenaf bij het veulen
optraden. Aan erfelijkheid werd een grote waarde bij het ontstaan der ziekte toege-
kend. Als rachitis beschouwen wij tegenwoordig in engere zin een gebreksziekte, die
het gevolg is van onvoldoende kalk en/of fosfor in het voeder, van een verkeerde
verhouding van kalk en fosfor in het voeder en van gebrek aan vitamine D.
Niet de ziekte wordt als erfelijk beschouwd, maar het is de behoefte aan kalk, fosfor
en vitamine D, die erfelijk bepaald is. Een en ander houdt verband met de aan-
geboren eigenschappen van de stofwisseling, o.a. met het hormonale systeem (hor-
monenevenwicht). Snelgroeiende, vroegrijpe dieren zullen in het algemeen eerder aan
rachitis lijden dan meer langzaam groeiende, laatrijpe dieren.

Ongeveer 40 jaar geleden zag men op lichte zandgronden bij veulens van de zware
rassen veel rachitis. Door een betere mnieralenvoorziening en mede door het ver-
strekken van vitamine D-preparaten of het geven van vitamine D-injecties is daarin
veel verbetering gekomen.

Bij rachitis heeft men vooral te maken met afwijkingen van skelet en de tanden.
Echter zijn ook de spieren en de zenuwen als regel veranderd. Bij cen rantsoen „laag
in kalk en normaal of hoog in fosfor" gaan de bijschildkliertjes zich vergroten en
scheiden meer hormoon (parathormoon) af, dat het kalkgehalte van het bloed op
peil tracht te houden onder gelijktijdig verhoogde fosforuitscheiding met de urine
en verhoogde beenafbraak dan wel gestoorde kalkafzetting in de beenderen. De been-
deren worden daardoor steeds weker. Bij een rantsoen met veel kalk en weinig fosfor
bijv. op klaverweiden, gaan de bijschildklieren terug in ontwikkeling en zal meer
kalk in de beenderen worden aangezet. De fosforuitscheiding in de urine wordt tot
een minimum beperkt. Waarschijnlijk heeft het vitamine D hierop ook invloed,
evenals op de opname van kalk en fosfor in de darm en misschien ook op de afzetting
in de beenderen. In het algemeen is vitamine D in staat kleine afwijkingen in de
kalkjfosfor-uitscheiding te corrigeren, maar bij grote tekorten in het voedsel, hetzij
van kalk, hetzij van fosfor, is dat niet meer mogelijk. Ook abnormale verhoudingen
van kalk en fosfor kunnen tot op zekere hoogte door het vitamine D worden recht-
getrokken.

Het vitamine D kan het dier worden gegeven met het voedsel of met behulp van
licht. Bij ultraviolette bestraling van de huid van het veulen, bijv. als het dier buiten
loopt, verandert een daarin voorkomende stof in vitamine D3. In de zon gedroogd
hooi en stro bevatten het vitamine
D2, eveneens ontstaan door bestraling met zon-
licht. Verder komt vitamine
D3 voor in levertraan, vette vismeclsoorten, melk en in
tal van vitamine D-preparaten.

De vorming van vitamine D in het lichaam kan worden bemoeilijkt, behalve door ge-
brek aan licht, ook nog door gebrek aan een enzym of door een overschot aan oestron,
een hormoon, dat in de eierstokken wordt gevormd, of door soortgelijke stoffen met
hormoonwerking (oestrogenen). Aan laatstgenoemde stoffen is bijv. te denken bij het
weiden op klaverpercelen, waar het gewas ook een te wijde kalk/fosforverhouding
bezit. Tenslotte wordt een goede kalk/fosfor-stofwisseling nog nadelig beïnvloed door
een grote overmaat aan vitamine A. Daardoor wordt de behoefte aan vitamine D
verhoogd. Wormziekten, vooral ingewandswormen, kunnen de verschijnselen van
rachitis verergeren en o.a. fosfaatgebrek-verschijnselen opwekken. Dikwijls is de con-
ditie dan slecht, de eeüust minder goed, en meermalen komt diarree, likzucht, hoes-
ten en zelfs eczeem voor. De dieren zijn suf en afgestompt en vertonen wel eens een
waggelende gang.

Veulens met rachitis vertonen meestal een stijve gang, liggen veel, kunnen soms moei-
lijk overeind komen en gaan vaak kreupel. Dikwijls ziet men de kreupelheid afwis-

-ocr page 749-

selend optreden, nu eens aan het ene been en dan weer aan het andere. In ernstige
gevallen hoort men onder het lopen soms knakkende geluiden in de gewrichten.
De beenstanden worden abnormaal (o.a. x-benen, o-benen). Bij rachitis door fosfor-
gebrek kunnen de hakken te ver achterwaarts en te dicht bij elkaar staan (koehakkig-
heid) ; bij fosforovermaat komt wel voor dat de achterbenen te veel onder het li-
chaam gehouden worden (sabelbenigheid, onderstandigheid). Ook bokbenigheid kan
bij rachitis voorkomen.

Verder zijn de uiteinden van de beenderen (epifysen) meestal sterk verdikt. De ge-
wrichten zullen ook verdikt zijn, omdat twee of meer verdikte beenknobbels daar
samenkomen. Aan de voorbenen is het vooral de voorknie, aan de achterbenen de
knie-, sprong- en kogelgewrichten, die afwijkingen gaan vertonen. Onregelmatigheden
in de beenvorming geven wel aanleiding tot het optreden van beenwoekeringen aan
de buitenzijde van het gewricht, o.a. tot overhoeven aan het hoef- en kroongewricht.
Ook gewTichtsgallen komen in het verloop van rachitis voor. Bij zo\'n gewrichtsgal
bevindt zich te veel vocht in het gewricht, o.a. is dan duidelijk een weke uitpuiling
aan de voorbinnenzijde van het spronggewricht te voelen (bolspat of bloeihak).
Het zal zonder meer voor ieder duidelijk zijn, dat bij rachitis de gewrichten vaak
pijnlijk zijn en veel kreupelheid kunnen veroorzaken. Bij een bloeihak blijft kreupel-
heid dikwijls achterwege. Ook verstuikingen en ontwrichtingen (luxatics) komen
nogal eens voor. De beenderen breken gemakkelijk. Soms scheuren pezen van de been-
deren af. Ook laten de epifysen wel los, bijv. de kop van het dijbeen. Bij de overgang
van het benig in het kraakbenig deel der ribben ontstaan wel verdikkin.gen (rozen-
krans). De ribben zijn vooral aan het boveneinde sterk convex (bolrond). Rug en
lendenen zijn wel opgebogen (karperrug en -lendenen). Soms zijn ze ingebogen of
vertonen ze verkrommingen naar terzijde. De bekkeningang kan vernauwd en on-
regelmatig zijn, hetgeen later moeilijkheden bij de baring kan geven. De kaakbeen-
deren zijn soms gezwollen (vol onder de ogen), de neusbeenderen zijn wel gebom-
berd. De tanden staan ver uit elkaar en zijn soms enigszins misvormd. Niet onmogelijk
is, dat de kruislamheid, die veel bij 1\'/a-jarige paarden optreedt, het gevolg is van
rachitische veranderingen in de wervelkolom.

De behandeling bestaat in de eerste plaats in verandering van het rantsoen. De
kalkjfosfor-verhouding moet ongeveer 1,2 : 1 worden en van beide elementen moet
voldoende voorradig zijn in goed opneembare vorm. De fosfor in haver is veel als
fytine aanwezig, dat slecht opneembaar is, tenzij het enzym fytase wordt toegevoegd.
Dit enzym komt voor in tarwe, tarwezemelen, gerst en rogge, maar niet in haver en
mais. Vooral aan jonge paarden zal men naast haver dus gaarne tarwezemelen, even-
tueel tarwegrintzemelen verstrekken.

Het is beter de dieren een tijdlang wat schraal te voeren, dan ze een ruim rantsoen
te verstrekken. Naast een rantsoen met veel vlinderbloemige gewassen, zal men vooral
gebruik maken van Zeeuwse mineralen; naast gras meer van de gewone mineralen
(veulen 1 eetlepel, enter 2 eetlepels, twenters 3 eetlepels per dag). Naast voldoende
kalk cn fosfor zal het rantsoen ook andere stoffen, die voor de beenvorming nodig zijn,
voldoende moeten bevatten, bijv. magnesium, koper, mangaan. Het rantsoen mag vol-
doende eiwit bevatten, maar vooral niet te veel. Licht en beweging zijn noodzakelijk.
Van grote betekenis voor de genezing is een goede vitamine D-voorziening. Geduren-
de lange tijd kan men dit extra door het voeder geven (passende dosering), maar
veel sneller resultaat bereikt de dierenarts met één of meer injecties met vitamine D.
Eventuel moet aandacht geschonken worden aan bestrijding van wormen en luizen.

Enkele op zichzelf staande ziektebeelden bestempelen wij thans niet meer met „ra-
chitis". Als zodanig kunnen wij noemen:

1. Verschijnselen van kopergebrek.

Deze komen voor op koperarme gronden, veengronden met veel zwavel en op
gronden, die zwaar met stikstof zijn bemest. Ook een overmaat van ijzer of zink
kan de opname van koper nadelig beïnvloeden. De veulens hebben enige haar-
verkleuring, o.a. aan de oorranden, verkeren vaak in matige conditie en de eet-

-ocr page 750-

lust is matig. De verschijnselen worden verergerd door ingewandswormen. De
kogels zijn rechthoekig geworden. Vlak boven en direct onder de kogel komt een
kraakbeenwoekering voor, zichtbaar als een walletje van links naar rechts. Een-
zelfde woekering is aanwezig boven de voorknie, doch daar het duidelijkst aan
de binnenzijde. Kopergebrek kan ook een rol spelen bij de ontwikkeling van de
spat.

2. Verschijnselen van mangaangebrek.

Vooral bij hoge pH van de grond en soms ook bij zeer lage mangaanvoorraden in
bepaalde gronden kunnen de mangaangehalten in het gras dalen beneden de be-
hoefte. De veulens vertonen een steile stand in de achterbenen met steile onder-
voeten — ook aan de voorbenen — en neiging tot overkoten. De hoeven zijn
hoog aan de verzenen (bokhoeven). Aan de buitenvlakte van de spronggewrich-
ten worden de reebenen als een onregelmatige beenwoekering zichtbaar.
Om koper- en mangaangebrek te voorkomen, kunnen speciale bemestingsmethoden
van het weiland worden toegepast. Men raadplege hiervoor de voorlichtingsdienst.
Dc behandeling van aangetaste dieren met koper en/of mangaanpreparaten dient
aan de dierenarts te worden overgelaten.
 Landbouwschap.

MAGNESIUMKOEKJES TEGEN KOPZIEKTE.

De bij een onderzoek, aan het Proefstation voor de Akker- en Weidebouw te Wage-
ningen verkregen resultaten met het bijvoeren van magnesiumkoekjes, bevestigen
volledig de gunstige resultaten die bij de in het literatuuroverzicht aangehaalde
proeven met dit produkt werden beschreven.

In de meeste koekjes die op dit moment in de handel zijn is 5% MgO verwerkt.
Wanneer men per dag 1 kg van deze koek verstrekt, wordt dus 50 g MgO aan de
dieren gegeven. Met deze hoeveelheid zal men in de meeste gevallen een daling van
de magnesiumgehalten op effectieve wijze kunnen tegengaan. Het effect is echter
sterk afhankelijk van de omstandigheden waaronder de dieren verkeren en van de
gevoeligheid der individuele dieren. Op bedrijf nr. 1 werd met 26 g MgO per dag
al een gunstig effect bereikt. Op bedrijf nr. 2 werd, met uitzondering van één koe
waarbij het magnesiumgehalte tot 0,8 mg % daalde, met 26 g MgO en 2 kg pulp
ook een gunstig resultaat verkregen. Op bedrijf nr. 6 kon daarentegen met 50 g
MgO per dag bij enkele dieren een daling van de magnesiumgehalten tot resp. 1,1
en 1,5 mg % niet worden voorkomen. In de controle-groep en de groep die 3 kg
pulp per dag kreeg, deed zich echter een veel sterkere daling in de serum-magne-
siumgehalten voor, waarbij in elk van deze groepen zelfs een kopziekte-geval optrad.
In de hier beschreven gevallen werden de magnesiumkoekjes steeds goed door de
dieren opgenomen. Op een aantal bedrijven waar tegelijkertijd soortgelijke proeven
werden genomen maar waar bij de controle-dieren geen daling in de magnesium-
gehalten optrad, gaf de opname nog wel eens moeilijkheden. Dit zou er op wijzen
dat koeien waarbij het gevaar voor kopziekte het grootst is de koekjes het best op-
nemen. Deze waarneming vindt steun in de resultaten van het onderzoek van Seekles
en Boogaerdt (1955, 1956) waarbij vastgesteld werd dat er een betrouwbaar verschil
in kopziekte-frequentie was tussen zgn. „weigeraars" en controle-dieren.
Vanaf het moment dat men magnesiumoxide in koekjes ging verwerken heeft men
er alle moeite voor gedaan de smakelijkheid zo hoog mogelijk op te voeren. In de
loop der tijd is men zo van een MgO-percentage van 15 via T/i tot 5 gekomen.
Dit betekent uiteraard dat men steeds meer koekjes moest voeren om de veilige dosis
van 50 g MgO per dag te kunnen verstrekken. Tevens is de ervaring opgedaan dat
de koekjes bij lang bewaren hard kunnen worden, het.geen de smakelijkheid ook na-
delig beïnvloedt. Om de opname van de koekjes te bevorderen, dient men tenslotte
de dieren gedurende de laatste weken van de staltijd al aan de koekjes te wennen.
Ook het verstrekken van de koekjes met schone handen schijnt de opname te be-
vorderen. (Belangrijk is vooral dat de magnesiumkoekjes worden gegeven vóór het
melken. Tijdens het melken gaan de dieren herkauwen. Dit heeft tot gevolg dat
meerdere dieren de koekjes tijdens of na het melken zullen weigeren. (Ref.))

-ocr page 751-

De resultaten van het verstrekken van pulp lopen sterk uiteen. Op bedrijf nr. 4 en
5 werd met 2 kg pulp een gunstig effect verkregen,terwijl met 4 kg pulp de serum-
magnesiumgehalten nog beter waren. Het verstrekken van 70 g keukenzout naast
2 kg pulp had geen effect op de magnesiumgehalten. Op bedrijf nr. 3 had het
verstrekken van 2 kg pulp daarentegen slechts weinig invloed op de magnesium-
gehalten. Op bedrijf nr. 2 werd met 2 kg pulp en 26 g MgO gemiddeld een goed
resultaat verkregen maar bij één, kennelijk zeer gevoelig dier daalde het magnesium-
gehalte toch nog tot 0,8 mg %. Op bedrijf nr. 6 had het verstrekken van 3 kg pulp
gemiddeld een matig effect, maar zowel in de pulpgroep als in de controle-groep deed
zich hier een kopziekte-geval voor.

Het blijkt dus dat het verstrekken van 2 a 4 kg pulp als middel om kopziekte te voor-
komen beslist minder betrouwbaar is dan magnesiumkoekjes, In wat minder on-
gunstige omstandigheden zal het bijvoeren van pulp een daling van de serum-mag-
nesiumgehaltcn wel tegen kunnen gaan maar onder zeer ongunstige omstandigheden
zal een daling van de magnesiumgehalten en ook het optreden van kopziekte op deze
manier niet kunnen worden voorkomen.

Ook met het bijvoeren van 15 kg voederbieten op bedrijf nr, 2 werden minder gun-
stige resultaten verkregen, In dit geval stierf zelfs een van de dieren in de proefgroep
aan kopziekte,

(Ir, D. Oostendorp cn H. E. Harmsen: Bijvoedering van melkvee in het
voorjaar in verband met kopziekte. Mededeling nr. 67 van het Proefstation voor de
.Akker- en Weidebouw tc Wageningen. Verkrijgbaar door storting van ƒ 0,75 op
giro 966643 met vciTnclding van „Mededeling nr. 67".)

KIEMVRIJ OPFOKKEN VAN BIGGEN.

In de laatste 20 jaren zijn veel dieren geboren door kunstmatige verlossing uit de
baarmoeder van de moeder. Deze kunstmatige geboorte is vooral toegepast om de
opfok onder steriele omstandigheden te doen plaats vinden en tc bestuderen.
Met inachtneming van strenge hygiënische maatregelen is het mogelijk om de uterus
steriel tc verwijderen en de jongen daarna onder steriele omstandigheden te plaatsen
en te voeden.

Biggen.

Biggen zijn in het bijzonder geschikt voor steriele verwijdering uit de baarmoeder.
De big is omgeven door relatief dikker en impcrmcabclc membranen, die een ,goede
bescherming tegen infectie vormen. Om dezelfde redenen worden bi,g,gen zonder anti-
lichamen geboren: zij ontvangen deze met de biest. Ontvangen biggen deze biest niet,
dan zijn de overlevingskansen .gering. Wanneer ze echter cen volledig rantsoen (zon-
der antilichamen) ontvangen en daarbij gevrijwaard worden tegen infecties geduren-
de enkele weken, blijven ze in leven en groeien goed.

Toepassing in de praktijk.

Enige jaren geleden is men in de U.S.A. deze methode gaan toepassen om op deze
wijze varkensfokkcrijen, geheel vrij van besmettelijke ziekten en andere schadelijke
besmettingen, op te bouwen.

Ook aan de Veterinaire Faculteit van de Universiteit van Cambridge wordt deze
techniek met die bedoeling toegepast. Dank zij verbetering der methoden en betere
materialen opent zij perspectieven voor het opbouwen van fokkerijen die vrij zijn van
b.v. viruspneumonie. In de U.S.A. is hiermee in de praktijk reeds succes bereikt.
Daar is reeds een vereni.ging opgericht, die toezicht houdt op de uitvoering, voor-
schriften geeft en voor dierenartsen cursussen organiseert.

Het schijnt dat men op deze wijze gemakkelijker bacterie- en virusziekten kan be-
strijden dan worminfecties tegengaan.

Het is wel gewenst de biggen, vóórdat ze op de bedrijven (die uiteraard zijn ontsmet
en waarop in zekere tijd geen varkens zijn gehouden) worden gebracht eerst enkele
weken op de opfokcentra te houden.

-ocr page 752-

Daarna krijgen ze vast voedsel, dat niet wordt gesteriliseerd, maar waarbij speciale
voorzorgen tegen besmetting zijn genomen.

Op de bedrijven, waar ze worden geplaatst, moeten ook de nodige voorzorgen om ze
vrij van besmettelijke ziekten te houden, worden genomen. Naast goede en doel-
matige voeding (geen kans op besmetting via het meel) moet men ook bezoekers en
alle ander contact weren. In de U.S.A. zijn reeds 1000 bedrijven welke op deze wijze
trachten tc komen tot de opbouw van gezonde varkensstapels.

Landbouwdocumentatie, 17, 1335, (1961).

WORLD VETERINARY ASSOCIATION.

(Secretariaat van de Permanente Commissie, A. van Ostadelaan 137, Utrecht).
In verband met

a) eventuele opname in onze internationale catalogus van veterinaire films, waar-
van in mei 1963 een herziene druk zal verschijnen;

b) een door de in Brussel gevestigde „Cinematheque Scientifique Internationale"
aan ons gericht verzoek om advies inzake goede veterinaire films voor aanschaffing
ten behoeve van hun filmotheek;

c) eventuele aanbieding van recente Nederlandse veterinaire films voor vertoning
op het in september a.s. in Warschau te houden congres van de I.S.F.A. (Inter-
national Scientific Film Association)

verzoekt ondergetekende opgave van Nederlandse veterinaire films, die sinds 1958
zijn gereedgekomen.

Uw bericht wordt gaarne spoedig ingewacht aan onderstaand adres:
Prof. Dr. G. H. B. Teunissen, Alexander Numankade 91, Utrecht.

VACATURES IN HET BUITENLAND.
3 Dierenartsen gevraagd voor Tchad.

De republiek Tchad vraagt 3 dierenartsen teneinde gedurende 3 jaar werkzaam
te zijn bij de veepestbestrijding in West-Tchad.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij het Bureau van de Faculteit der Dier-
geneeskunde (Mr. O. E. A. D. van der Wilk), Biltstraat 172, Utrecht.

MEDEDELINGEN

Van de Redactie

KONINKLIJKE ONDERSCHEIDINGEN.

De voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, M. Karsemeijer, werd
benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

De collegae C. Eenhoorn te Vries, L. Eikelenboom te Uithoorn en Mr. J. Slager te
Schoonhoven werden benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
Dr. C. Postma te Amsterdam werd ter gelegenheid van zijn 40-jarige ambtsperiode
aan het Abattoir van Amsterdam benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
Mede namens het Hoofdbestuur wenst de redactie onze collegae hartelijk geluk met
de onderscheiding, welke zij hebben ontvangen.

BANDEN TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE.

Ter voorkoming van misverstand wordt er nog eens aan herinnerd, dat er wel ban-
den voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1961 beschikbaar zijn, maar dat er
geen gelegenheid meer is om de afleveringen te laten inbinden.
Men zal hiervoor dus zelf een binderij moeten inschakelen.

-ocr page 753-

DOORLOPENDE AGENDA

1962

Mei,

18, Afdeling Zeeland, M.v.D. Ledenvergadering, 16.00 uur, Strandhotel,
Vlissingen. (pag. 730)

19, Afd. Gelderland M.v.D. Ledenvergadering, 14.30 uur. Hotel Haarhuis,
Arnhem, (pag. 516, 588)

20—23, World Federation for the Protection of Animals, Versailles, (pag. 583)

23, Afdeling Overijssel M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel Peters
Zwolle. \'

24, Afdeling Grom\'ngen-Drenthe M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Restaurant
Bcllevue, Assen, (pag. 363)

25, Afdeling Noord-Holland, M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Res-
taurant Koekenbier, Alkmaar, (pag. 730)

26—27, Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon. Viering 200-jarig bestaan
(pag. 517 (1961))

27—31, IVe Intern. Symposium dierentuindierenartsen. Kopenhagen, (pag. 203)

27—2 juni, International Association for Veterinary Food Hygienists, 3e

Symposium, Nice. (pag. 367, 722 (1961), pag. 62, 582)

30, Promotic collega P. Krediet, 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht (pag
729) ■ ^^

Juni,

5, Ofdeling Utrecht M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel Smits
Utrecht.

19—22, Nederlandse Landbouwweek 1962, Wageningen. (pag. 435)

20, Afdeling Zuid-Holland M.v.D. Vergadering 19.45 uur, Beurscafé-
Restaurant, Muranozaal, Rotterdam, (pag. 440)

20, Groep K.I. en Zootechniek M.v.D. Bijeenkomst met dames, 10.30 uur.
Kasteel Cannenburgh, Vaassen. (pag. 730)

30, Afd. Gelderland en Overijssel M.v.D. Gecombineerde vergadering, 15.00
uur. Restaurant „De Gouden Karper", Hummelo. (pag. 588)

30—7 juli, Gongres International Union for Health Education, Philadelphia
(pag. 1514 (1961))

Juli,

12, Maatschappij voor Diergeneeskunde. 108e (Buitengewone) Algemene
Vergadering, 14.30 uur, Jaarsbeurs-Restaurant, Utrecht (pag 662)

27—29, K.I.-congres, Weis. (pag. 435, 658)

Augustus,

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres Sydney
(pag. 589 (1961)) 6 , r y

September,

12 - h \'l^eitwleesl ^lliaahcfiappij i\'oai ^biercjeneesiumde

(pag. 764, 1386 (I960)); (pag. 145,\'294, 874, 1667 (1961)): (pag 66
133, 205,284,362, 438,515,587, 661,728) ", e- ,

24—26, World Veterinary Poultry Association, 2c Int. Conferentie, Cambridge
(pag. 203)

Oktober,

6— 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5c Congres Bad Nauheim
(pag. 130)

19, Maatschappij voor Diergeneeskunde. 109e Algemene Vergadering, (pag.
663)

1963

Augustus,

14—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover
(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285)

-ocr page 754-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Eeuwfeest 1962.

FOTOBOEK.

Er komt schot in. Vele, vele opnamen zijn reeds gemaakt. En
om tegemoet te komen aan de voortdurende aandrang van velen
stelt het Eeuwfeestcomité nu reeds de gelegenheid open om op
yj^ dit Fotoboek in te schrijven. Talmt niet; doet het snel; de op-

lage is beperkt. U bestelt door te gireren.
-j^^f Vóór 1 juni a.s. betaalt U minder dan daarna, let hier goed op.

En hebt U reeds bedacht, hoe graag Uw familieleden en Uw
kennissen dit boek zouden bezitten? Schenkt het aan hen bij de eerstvolgende
gelegenheid.

Leest dus de bijgaande folder goed en aarzelt niet aanstonds te gireren.

UTRECHTS UNIVERSITEITSFONDS.

In de aflevering van 15 maart jl. van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is een
begin gemaakt met een actie voor het Utrechts Universiteitsfonds.
De aanmeldingen voor het lidmaatschap zullen worden verzameld met de be-
doeling ze tijdens de viering van het Eeuwfeest aan de Universiteit aan te bieden.
Het zou een prachtige geste zijn, als een groot aantal dierenartsen bij deze feeste-
lijke beleving van de Maatschappij voor Diergeneeskunde uiting zou geven aan
hun band met de Universiteit. Met het aantal opgaven, dat tot nu toe is binnen-
gekomen, kan helaas nog geen royaal gebaar worden gemaakt.
Voor zover U het nog niet hebt gedaan, wordt U nog eens dringend verzocht de
kaart, die in de genoemde aflevering is ingelegd, nu direct in te vullen en op
te zenden.

Er wordt nog eens op geattendeerd, dat U door schenking van ten minste f 50,—
ineens, levenslang lid wordt.

Wij willen graag het Eeuwfeest vieren

en zoeken dus voor onze dieren

een niet feestvierende vervanger,

die een dag of drie (of langer)

onze patienten wil cureren

of dit althans wil proberen.

Het gaat hier orn slechts drie praktijken

die hij gemakkelijk kan bestrijken.

Liefhebbers melden zich meteen

in Bolsward bij F. van der Veen.

^VITM.^RSUM BOLS\\V.\\RD WOMMELS

-ocr page 755-

VAN HET BUREAU

Bijzondere voorziening op het bureau.

Op medisch advies moet de secretaris voorlopig helaas alle werkzaamheden volledig
neerleggen.

Gedurende deze rustperiode zal zijn taak op het bureau, voorzover dit mogelijk is,
worden waargenomen door de Redakteur van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
collega L. S. B. G. H. Harmsen.

In verband hiermee wordt ieder verzocht allerlei zaken, die vaak telefonisch worden
afgedaan, zo veel mogelijk schriftelijk te behandelen.

De vertegenwoordiging in de vergaderingen der afdelingen, groepen en andere evene-
menten vindt plaats door de algemeen voorzitter en de leden van het Hoofdbestuur.
In aansluiting aan deze mededeling wordt nog eens in herinnering gebracht gedu-
rende welke tijden het bureau is geopend:

maandag, woensdag en vrijdag : van 8.30—12.30 en 13.30—18.00 uur.
dinsdag en donderdag : van 8.30—12.30 en 13.30—17.30 uur.

Voor dringende gevallen van waarneming en eventuele andere spoedzaken kan men
zich gedurende de weekends telefonisch in verbinding stellen met het woonhuis van
collega Harmsen, onder nummer (03402) 50 55.

Vakantiewaarneming.

De periode van de zomervakantie nadert weer, zodat reeds een begin wordt gemaakt
met de waarnemingsregeling. Het staat nu al vast, dat het aantal beschikbare dieren-
artsen nog kleiner is dan verleden jaar en toen kon lang niet aan alle aanvragen
worden voldaan.

Belanghebbenden wordt dan ook dringend geadviseerd zo veel mogelijk tot onderlinge
praktijkwaarneming te komen.

De dierenartsen, die niet op de hulp van buurtcollegae kunnen rekenen, wordt ver-
zocht hun vakantie vroegtijdig vast te stellen en daarvan zo mogelijk uiterlijk 15 juni
a.s. mededeling te doen aan het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Openstaande posten.

Bij het nazien van dc boekhouding is gebleken, dat nog vele posten openstaan voor
assistentie- en waarnemingsbemiddeling, exportcertificaten, tijdschriftbanden, etc.
Men wordt dringend verzocht even na te gaan, of er nog onbetaalde nota\'s zijn.
Voor nota\'s die per 15 juni a.s. nog niet zijn voldaan, zal een postkwitantie worden
aangeboden. Hierbij zullen echter incassokosten in rekening worden gebracht.

Enquête van de Stichting Federatie Organisaties Intellectuele Beroepen (FOIB).

Onlangs heeft de FOIB voor een enquête, die steekproefsgewijs wordt gehouden,
aan 9% van de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een formulier tCK--
gezonden.

Voor het verkrijgen van een wetenschappelijk verantwoord resultaat is het van groot
belang, dat ieder die een formulier ontvangt, dat ook invult en terugzendt.
Op verzoek van de directeur van het Bureau van de FOIB wordt er bij de betref-
fende dierenartsen op aangedrongen — voor zover zij dit nog niet hebben gedaan —
hun volledige medewerking aan deze enquête te verlenen.

Promotie.

Op woensdag 30 mei a.s., om 16.15 uur hoopt collega P. Krediet aan de Rijks-
universiteit te Utrecht te promoveren op het proefschrift, getiteld: „Anomalies of the
arterial trunks in the thomx and their relation to normal development".

-ocr page 756-

VAN DE AFDELINGEN
Afdeling Noord-Holland.

Ledenvergadering.

De afdeling Noord-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal de eerst-
volgende ledenvergadering houden op
vrijdag 25 mei a.s. om 20.00 uur in Restaurant
Koekenbier, Alkmaar.

Afdeling Zeeland.

Voorjaarsvergadering.

De afdeling Zeeland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal de voorjaars-
vergadering houden op
vrijdag 18 mei a.s. om 16.00 uur in het Strandhotel, Vlis-
singen.

VAN DE GROEPEN

Groep Kunstmatige Inseminatie en Zootechniek.

Het bestuur van de Groep K.I. en Zootechniek van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde stelt zich voor op
20 juni a.s. een bijeenkomst te organiseren en het vleit zich
daarbij met de hoop dat de dames het op prijs zullen stellen deel te hebben aan dit
samentreffen.

De bijeenkomst is vastgesteld op 10.30 uur \'s morgens in het koetshuis van Kasteel
Cannenburgh
te Vaassen. Na de hernieuwde kennismaking zullen dc dames gelegen-
heid hebben het kasteel te bezichtigen, terwijl de heren onder leiding van Prof. Dr.
Th. de Groot een bezoek zullen brengen aan de proefboerderij van het Landbouw-
kundig Bureau van de Nederlandse Stikstofmeststoffenindustrie.
Na de gemeenschappelijke lunch zal er in de namiddag een gemeenschappelijke
excursie zijn naar de forellenkwekerij.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

A. Harsma, Rembrandtkade 37, Utrecht.
G. J. Jansen, Henrica van Erpweg 21, De Bilt.
J. Koopman, Langereis 23, Hoogwoud (N.-.H.).
E. J. Ruitenberg, Regentesselaan 32, Amersfoort.
A. Rijnberk, M. G. de Bruinlaan 8, Utrecht.
K. D. Vink, de Tros 15, Emmeloord.

Het Hoofdbestuur draagt collega N. M. van Huiten, 2e Zeine 23 te Waalwijk, voor
het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundig student H. Mol, Vcrl. Hoogravensewcg
117, Utrecht, aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Brand, A., van Oud-Alblas naar Oss, Kastanjestraat 8, tel. (04120) 44 58 (privé),
25 51 (bur.), D. b/d vet. afd. Organon N.V. (147)

Doorn, A. van, van Rijsscn naar Utrecht, tijd. Bolstraat 12, tel. (030) 1 90 07, D.

(153)

Golstcin Brouwers, F. M. H. van, van Helmond naar Socstdijk, van Straelenlaan 3,
(toekomstig) tel.
(privé) (02955) 46 58. (158)

Heirman, A. L. J. M., diens volledige personalia luiden: San José (Costa Rica)
(Gentraal Amerika), p/a Quimicas Unidas Ltda, Apartado 3824, Avenida 5a -
Galles 2a Y.A.V., wetensch. medew. van Farbenfabriek Bayer A.G., Leverkusen,
Duitsland. (210)

Huiten, N. M. van; 1962; Waalwijk, Tweede Zeine 23; tel. (04160) 22 19; wnd. D.

(inlassen 167)

-ocr page 757-

Jansen, G. J.; 1962; De Bilt, Henrica van Erpweg 21; tel. (030) 1 11 03 (bur.);

ass. R.U. (Fac. der Geneesk., lab. v. microbiologie). (168)

Krijger, J., van Weesperkarspel naar Soestdijk, Dr. Rupertlaan 1, tel. (02955) 45 54.

(174)

Lagerweij, E., te Utrecht, naar Vondellaan 13, aldaar, tel. (030) 3 08 35, gr. 75651.

(175)

Schotsman, Mej. I., wijzigen in: Banerjee-Schotsman, Mevr. I.; 1960; Utrecht, M H
Trompstraat 24; tel. (030) 1 91 95; D. (van 191 naar 142)

Smidt, W. J., van Zwolle naar Wezep, van Pallandtlaan 21, tel. (05207) 418. (193)
Verkerk, H., te Veenendaal, naar Bergweg 67, aldaar, tel. (08385) 38 34. (200)

Gevestigd:

Ghardon, J. ?., te Oud-Alblas, Dr A. de Haanstraat 1, tel. (01849) 480 (voort-
zetting praktijk A. Brand). (150)
Nouhuys, J. P. van, te Rijssen, Dr. Stokkersstraat 37, tel. (05480) 24 87 (voortzetting
praktijk A. van Doom). (182)

Benoemd:

Blaak, H., te Doesburg, te rekenen m.i.v. 1 maart 1962, tot adjunct-Inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Doesburg. (144)

Brandsma, S., te Groningen, te rekenen m.i.v. 1 januari 1962, tot adjunct-Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Groningen. (148)

Koninklijke onderscheidingen:

Benoemd tot Officier in dc Orde van Oranje-Nassau:
Karsemeijer, M., te Alphen
ajd Rijn.
Benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau:
Eenhoorn, C., te Vries (Dr.).
Eikelenboom, L., te Uithoorn.
Slager, Mr. J., te Schoonhoven.

Diergeneeskundig examen:

Geslaagd op 17 april 1962:
Henstra, S. J.
Leeflang, P.
Vogelzang, G.
Willemse^ A. H.
Geslaagd op 3 mei 1962:
Huiten, N. M. van.

(170)

(154)

(155)
(193)

(inlassen 163)

(inlassen 175)

(inlassen 202)

Anlassen 206)

(167)

NIJLON INJECTIE SPUITEN

ff

10 ^^^ 20
cc.

JKIIGILII

BINNENKORT METALEN CONUS
Verkrijgbaar bij:

INSTRUMENTENHANDEL OF: L\'UNIVERS - Pr. Bernhardlaan 9 - Bussum

Ter overneming aangeboden:

EEN PRAKTIJK IN HET WESTEN DES LANDS

Brjeven onder no. 24/62 aan de Redactie van het Tijdschrjft
voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

-ocr page 758-

Bij de

Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren
in Zuid-Holland

is plaats voor een

DIERENARTS

Gezocht wordt een jong dierenarts voor het
behartigen van bepaalde onderdelen van de
dienstwerkzaam heden.

sollicitaties te richten tot de direkteur van de dienst, Kazernestraat 6, Gouda.

Een onzer relaties, in het „hart" van Zuid-Holland,
wenst zijn

DIERENARTSENPRAKTIJK

te verkopen\'.

Het betreft hier een gemengde praktijk van middelgrote
omvang.

Geïnteresseerden dienen zich, voor het arrangeren van een
bespreking, te richten tol de Direktie van

Accountantskantoor J. W. VAN DER MEULEN

Spanjaardslaan 153 - Postbus 242
LEEUWARDEN

MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE

GEVESTIGD TE UTRECHT,
roept sollicitanten op voor de fnnclie van

SECRETARIS(ESSE).ADMINISTRATEUR(TRICE)

in een verantwoordelijke en zelfstandige werkkring.

Vooropleiding op middelbaar niveau en enige ervaring gewenst.
Salaris nader overeen te komen.

Brieven met uitvoerige inlichtingen VÓÓR 15 JUNI A.S. te richten aan de
Secretaris der Maatschappij voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123,
Utrecht.

-ocr page 759-

IN MEMORIAM

Prof. Dr. E. A. R. F. BAUDET

op 17 februari 1962 overleed te \'s-Gravenhage nog
onverwacht onze vriend en collega Prof. Dr. Edmond
Arthur René Floribert Baudet, oud-hoogleraar van de
Faculteit der Diergeneeskunde der Rijksuniversiteit te
Utrecht in de ouderdom van
76 jaar.

Prof. Baudet werd op 3 februari 1886 te Arnhem ge-
boren. Na de H.B.S. te Arnhem te hebben afgelopen,
is hij op de leeftijd van 17 jaar de studie voor veearts
begonnen aan de toenmalige veeartsenijschool te
Utrecht. Vier jaar later, dus op de zeer jonge leeftijd
van 21 jaar, slaagde hij reeds als veearts.
Spoedig daarna werd hij als luitenant-paardenarts hier
te lande aangesteld. Lang heeft hij het leger evenwel
niet gediend. Reeds korte tijd later kreeg hij een
werkkring aan het Laboratorium voor Vergelijkende
Pathologie te Leiden, waarvan Prof. Dr. D. A. de Jong
directeur was. Enige tijd tevoren was hij gepromoveerd
tot doctor in de diergeneeskunde te Bern. Het proef-
schrift dat handelde over „Asporogene Milzbrand-
bacillen" was bewerkt bij Prof. Poels, directeur van de
Rijksseruminrichting le Rotterdam. Later werkte hij
eerst als bacterioloog en daarna als parasitoloog aan
het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten, waar
eerst Prof. Dr. de Jong en later Prof. Dr. L. de Blieck
de leiding had.

In 1939 werd Baudet benoemd tot buitengewoon hoog-
leraar in de parasitologie aan de Faculteit der Dier-
geneeskunde. Bij de aanvaarding hiervan heeft hij een
rede uitgesproken over het streven naar evenwicht tus-
sen parasiet en gastheer.

Enkele malen ook werd hij uitgezonden voor studie
naar het buitenland door de Rockefeller Foundation,
o.a. in 1930 en 1932.

In Parijs kwam hij bij het „Laboratoire de Parasito-
logie" van de medische faculteit (directeur Prof.
Brumpt) en later in Hamburg bij het „Institut für

-ocr page 760-

Schiffs- und Tropenkrankheiten" (directeur Prof.
Fülleborn).

Bovendien was hij secretaris der internationale com-
missie voor de bestrijding van parasitaire ziekten. Na
de oorlog heeft hij nog enkele jaren gewerkt bij de
Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland (direc-
teur Dr. W. B. v. d. Burg).

Gedurende al die jaren zijn vele belangrijke artikelen
van zijn hand verschenen, zowel geplaatst in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde als in verschillende bui-
tenlandse wetenschappelijke tijdschriften.

Baudet, die ik in Utrecht met zijn gezin beter heb le-
ren kennen, was een innemend, hoogstaand mens en
een goede man en vader.

Zijn vrouw en zijn familie hebben zeer veel aan hem
verloren. Ook mijn vrouw en ik betreuren het ver-
scheiden van Floribert zeer, daar wij een goede vriend
zo plotseling hebben zien heengaan.
Zijn vrouw en zijn bejaarde zuster Dr. Baudet, die
samen in de Statenlaan 91 eenzamer achterblijven, zul-
len daar voortaan een lege plaats vinden en hem node
missen.

Moge zij sterkte en troost kunnen vinden in de over-
tuiging dat een in alle opzichten voortreffelijk, edel
en werkzaam mens is heengegaan.
Onder grote belangstelling van vrienden en kennissen
heeft de begrafenis op Nieuw Eykenduynen plaats
gehad.

VEENENDAAL.

-ocr page 761-

IN MEMORIAM
J. STEVENSE

Nadat een noodlottige bloedziekte over een periode
van meer dan 6 jaren in steeds ernstiger mate zijn an-
ders zo gezond en krachtig gestel had ondermijnd, is
op 3 oktober 1961 in het Diaconessenziekenhuis te
Utrecht overleden Jan Stevense, Hoofd van de Vlees-
keuringsdienst van Schouwen-Duiveland. Hoewel hij
zich reeds jaren bewust was van de ziekte, welke hem
tenslotte noodlottig zou worden, heeft hij zich met een
bewonderenswaardige energie verzet tegen de neer-
slachtigheid, welke onder dergelijke omstandigheden
niet uit kan blijven. Niet alleen bleef hij zijn ambtelijke
taak naar beste kunnen vervullen, maar hij is ook tot
het laatst toe goeddeels op zijn post gebleven in het
maatschappelijk leven, waarin hij op verschillend ge-
bied een zo vooraanstaande plaats innam.

Jan Stevense werd op 29 januari 1901 te Schore (Z.)
geboren.

Zijn vader dreef een groothandel in suikerbieten, met
name op België en bezat hiernaast een bakkerij in het
dorp. Jan volgde de lagere school te Schore en bezocht
van 1917-1922 de H.B.S. te Goes. Door de oorlogs-
omstandigheden, welke op Zuid-Beveland toentertijd
in verschillende opzichten belemmerend werkten, kwam
hij later, dan anders het geval had kunnen zijn, op de
H.B.S. Nadat hij deze met succes had afgelopen ver-
koos hij tenslotte voor dierenarts te gaan studeren, hoe-
wel hij sterk had overwogen arts te worden. Ook ge-
durende zijn studie speelde deze overweging telkens
weer een rol, maar hij besloot toch zijn eenmaal aan-
gevangen studie te voltooien.

Op 9 oktober 1928 studeerde hij af en vestigde zich te
Renesse, nadat hij de praktijk had overgenomen van
collega C. Davidse, die naar Noord-Beveland vertrok.
Stevense werd tevens keuringsveearts voor Schouwen.
In 1953 werd hij benoemd tot Hoofd van de Vlees-
keuringsdienst van Schouwen-Duiveland, toen collega

-ocr page 762-

/. S. Hoogstra, die zo lange tijd deze functie had ver-
vuld, na de ramp uit Zierikzee vertrok.
Vanaf hun vestiging had de familie Stevense steeds in
hetzelfde huis te Renesse gewoond, waarin ook de
voorganger gehuisvest was geweest. Tenslotte waren
zij er in geslaagd een mooi en comfortabel landhuis bij
Haamstede te kopen en in augustus 1959 verhuisden
zij daarheen. Spoedig daarna nam Stevense afscheid
van zijn praktijk, zodat hij in zijn beroep alleen nog
werkzaam bleef als Hoofd van de Vleeskeuringsdienst
van het eiland Schouwen-Duiveland,

Jan Stevense werd in zijn werkgebied en ook onder
zijn collegae zeer gewaardeerd als een goed en toege-
wijd practicus, doch niet minder als mens. Hij werd
door de afdeling Zeeland van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangewezen zitting te nemen in het
bestuur van de Gezondheidsdienst voor dieren. Naast
zijn beroep had hij veel belangstelling voor het maat-
schappelijk leven en hij heeft zich o.a. zeer verdien-
stelijk gemaakt als voorzitter van de Vereniging voor
Vreemdelingenverkeer en als raadslid. Ongeveer 25
jaar was hij lid van de gemeenteraad van Renesse; na
de ramp van 1953 was hij tijdelijk wethouder.
In zijn functies had hij veel gezag door zijn bedacht-
zaam oordeel en door zijn vasthoudendheid, doch ook
door de achting voor zijn persoon.
Bijzondere belangstelling heeft hij gehad voor het slot
„Moermond". Dit monumentale gebouw, dat reeds in
1910 ternauwernood aan slopershanden was ontsnapt,
kon na de oorlog — en stellig na de ramp van 1953 —
wel zeer moeilijk door een particulier in goede staat
gehouden worden. Stevense heeft een groot aandeel
gehad in het tot stand komen van de „Stichting Moer-
mand", waardoor het slot behouden bleef en grondig
werd gerestaureerd. Jarenlang was hij de vertrouwde
sleutelbewaarder en toezichthouder van het slot.

Ook in de „Stichting Renesse" heeft hij het belang der
gemeente behartigd; verder was hij bestuurslid van de
dorpsfanfare. Typerend voor zijn aard was stellig, dat
hij mede het initiatief nam tot het oprichten van het
monument ter nagedachtenis van de gevallen verzet-
strijders, wier lot hem zo zeer ter harte was gegaan.
Bij de ramp van 1953 gaf Stevense blijk van grote per-
soonlijke moed en nadien heeft hij in de Stichting
„Nieuw-Schouwen-Duiveland" een rol van betekenis
gespeeld bij het moeizaam herstel. Door de ramp leed
hij zelf grote materiële schade. Zijn huis, dat in de
oorlog ook reeds getroffen was geweest, kwam in het
water te staan en van zijn praktijk was weinig over-
gebleven door het verlies van het grootste gedeelte van
het vee. Na het zware laatste oorlogsjaar braken nu
wel zeer moeilijke jaren aan. Wij beseffen hoezeer het
verlies van het grootste deel van zijn praktijk hem
heeft gedeprimeerd en toen de praktijk zich geleidelijk
herstelde, verschenen de eerste verschijnselen van de
ziekte, welke tenslotte een einde maakte aan een zo

-ocr page 763-

lijk leven. Vooral in deze moeilijke jaren heeft Ste-
vense, naast zijn werk en zijn belangstelling in het
openbare leven, veel afleiding gevonden in zijn lief-
hebberijen, waarbij de jacht boven alles ging. Ook hier-
bij nam hij een vooraanstaande plaats in.

Op 31 januari 1929 trad Jan Stevense in het huwelijk
met Mejuffrouw Adriana van der Straaten, dochter
van een aannemer van waterwerken te Hansweert. Zij
kenden elkaar reeds lang en het huwelijk betekende
voor beide een gelukkig leven, dat helaas te vroeg een
einde vond. Het zal voor Jan een geruststelling geweest
zijn, toen hij steeds duidelijker zijn einde zag, dat hun
twee dochters, die zoveel zorg en liefde van hen heb-
ben mogen ondervinden, gelukkig waren getrouwd en
een hoopvol gezin hadden opgebouwd.
Velen, die Jan Stevense hebben gekend in zijn studie-
tijd, en nog meer degenen, die hem nadien ook goed
hebben gekend — of wellicht slechts nadat hij was
afgestudeerd — zullen bij zijn verscheiden hebben ge-
voeld, dat met hem een bijzondere vriend is heenge-
gaan. In de Rotaryclub Zierikzee zal men hem node
missen.

Jan Stevense scheen eerst wel eens een wat aarzelende
figuur, maar deze aarzeling was de consequentie van
zijn gewetensvolle en misschien wat zwaartillende le-
vensopvatting, waardoor hij vaak slechts met moeite
tot een besluit kon komen. Had hij echter eenmaal zijn
bedachtzaam oordeel gevormd, dan kon hij met grote
energie en vasthoudendheid zijn mening verdedigen,
waarbij hij zich als een hardnekkig tegenstander kon
doen kennen. Zijn teleurstelling moest echter wel bij-
zonder groot zijn als hij hierbij niet dezelfde kennis
of vriend bleef, waarmee het prettig was samen te zijn
met zijn hartelijke lach en zijn zin voor humor.

Deze goede kennis, deze beste vriend is niet meer. Wij
kunnen ons dit nauwelijks voorstellen en beseffen hoe
zwaar zijn vrouw en zijn kinderen zijn getroffen door
het heengaan van deze zorgzame man en vader.
Voor zijn vrouw Adri, die vanaf zijn jonge jaren zo\'n
grote plaats bij hem heeft ingenomen, betekent zijn
heengaan de grootste leegte en de zwaarste slag. Moge
het tot troost zijn, dat bij velen zijn nagedachtenis zal
blijven voortleven als een schone herinnering, getuige
ook de zeer vele vrienden en bekenden, die hem de
laatste eer bewezen, toen hij te Haamstede ten grave
gedragen werd.

Overeenkomstig de geuite wens werd aan het graf al-
leen een toespraak gehouden door een neef van de
overledene, de predikant Joh. Stevense. Met welge-
kozen woorden schetste deze de nobele mens, die met
Jan Stevense is heengegaan. Een schoonzoon sprak
een gevoelvol woord van afscheid en dankte de aan-
wezigen.

Beste Jan, rust in vrede.

Dr. W. B. V. d. BURG.

-ocr page 764-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Een vergelijkend onderzoek van entreacties bij
de cavia en de kip. na besmetting met konijnen-
pest-lpokken-I virus,
vaccine en cow-pox.

Comparative investigation about inoculation reactions
in guinea-pigs and poultry after infection with rabbit-
plague (poxless-rabbit pox) virus, vaccinia and cow-
pox.

door JAC. JANSEN\')

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijks-
universiteit te Utrecht.

Uit vorige onderzoekingen was reeds gebleken dat het in 1941 uit acuut
gestorven konijnen geïsoleerde virus (destijds genoemd konijnenpest-
virus) thuis hoort in de groep der pokken-virussen (Jansen, 1946, 1947).
De thans te vermelden proeven laten zien dat het konijnenvirus zich in zijn
pathogeniteit niet gelijk gedraagt als vaccine en cow-pox.

In proef I werden 12 caviae en 12 kippen besmet met het konijnenvirus.
De caviae werden geënt op het voetzooltje van een achterpoot door middel
van een scarificatie; de kippen werden besmet op de ontvederde schenkel-
huid.

Op de derde dag was er bij de caviae slechts een begin van een reactie be-
speurbaar, op de vierde dag gevolgd door het zich ontwikkelen op de ent-
plaats van een duidelijk waarneembare blaar. Deze blaren waren alle van
een mild karakter. De kippen daarentegen hadden reeds op de derde dag
een duidelijke lokale reactie; op deze derde dag en de dag erna waren
huid en veerfollikels gezwollen; de huid was oedemateus en had daardoor,
evenals de follikels, een glazig aspect.

0]5 de 6e dag begonnen dc matige reacties der 12 caviae af te nemen, de
reacties van de 12 kippen waren toen nog oedemateus, doch het oedeem
begon geringer te worden.

Op de 15e dag waren de caviae vrijwel hersteld, er werden alleen nog en-
kele droge korstjes waargenomen; bij de 12 kippen waren nog glazige
follikels te zien, het huidoedeem was verdwenen doch van nieuwe veer-
vorming was nog geen sprake; gele verkleuring van de huid werd niet
waargenomen.

Het resultaat van deze proef is als volgt samen te vatten:

bij caviae geeft het konijnenvirus een milde, lokale reactie ( );

bij kippen geeft het konijnenvirus een zeer hevige lokale reactie
( );

bij geen van beide diersoorten ontstond generalisatie.

Proef 11 werd op precies dezelfde wijze, en op dezelfde dagen verricht met
vaccine.

Alle 12 caviae reageerden lokaal, de reactie was van heviger karakter als
die van proef I. In tegenstelling hiermee reageerden de 12 kippen minder

1) Hoogleraar, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Utrecht.

-ocr page 765-

hevig. De 12 kippen kregen weliswaar duidelijke reacties n.1. follikelzwel-
ling en sommigen ook een verdikte, gelige huid, doch het oedeem was ge-
ringer en minder glazig van aspect dan in proef I. Op de 15e dag waren
de caviaepootjes in het stadium van korstvorming; op deze dag was bij de
kippen nieuwe veervorming op de te gele huid waar te nemen.

Het resultaat van deze proef is als volgt samen te vatten:

bij caviae geeft de gebruikte vaccinestam een duidelijk lokale reactie
(. );

bij kippen geeft de gebruikte vaccinestam een duidelijk lokale reactie
( );

bij geen van beide diersoorten ontstond generalisatie.

Proef ni werd op dezelfde wijze verricht met cow-pox.
Op de derde en vierde dag werden slechts beginnende reacties gezien bij
de 12 caviae; alhoewel deze reacties trager kwamen, dan die in proef I en
n, werden zij in de daaropvolgende dagen veel heviger. De entplaats gaf
een uitgebreide pokkenreactie te zien, de geënte pootjes werden dik, de
caviae werden klinisch ziek, gepaard gaande met generalisatie.
In tegenstelling met deze ernstige reacties bij de caviae (ernstiger dan die
van de vaccine-, en veel ernstiger dan die van de konijnenvirus-proef) rea-
geerden de 12 kippen op slechts matige wijze, de reacties waren van een
zeer mild karakter, oedeem ontbrak. Op de 15e dag begon de bevedering
al weer terug te komen.

Het resultaat van deze proef is als volgt samen te vatten:

bij caviae geeft het gebruikte cow-pox virus een zeer duidelijke lokale

reactie, gevolgd door generalisatie ( -I- );

bij kippen geeft het cow-pox virus een zeer milde reactie ().

De resultaten der drie groepen werden als volgt in een tabel (in het Engels
gesteld) gerangschikt:

Infection with Guineapigs Reaction Hens Reaction

rabbitvirus

twelve

twclve

-1--1--I-

vaccinia

cow-pox

4- -b

ïï

Het blijkt dus dat de reacties der drie gebruikte virussen bij de cavia en de
kip niet parallel lopen. Alhoewel deze virussen zeker niet identiek be-
schouwd dienen te worden wat hun virulentie betreft, wijst het waarge-
nomen verschil bij cavia en hen op een verschil in karakter der pathoge-
niteit.

Er zij bovendien nog aan herinnerd, dat hieraan, op grond van vroegere
ervaringen, nog toegevoegd kan worden, dat de reactie der geïnfecteerde
chorio-allantois-vliezen van kippeëmbryonen eveneens verschilt; na be-
smetting met het konijnenvirus ziet men nl. hemorragische vliezen (de
achterste extremiteiten van het embryo zijn eveneens hemorragisch van
aspect), na besmetting met cow-pox: pokachtige foei met een hemorragisch
centrum en na besmetting met vaccine: bleke necrotische foei (pokken)
zonder hemorragisch aspect. Het was Down ie (1930, 1939), die destijds
op deze verschillen van vaccine en cow-pox wees.

-ocr page 766-

Samenvattend kan m.i. gezegd worden, dat de drie virussen, althans de
drie gebruikte virusstanmien, alhoewel onderling verwant, niet identiek
zijn.

SAMENVATTING.

Konijnenpest (pokken) virus geeft op het caviavoetzooltje veel milder lokale reactie
dan vaccine en dan cowpox; op de ontvederde huid van een hen is de entreactie
heviger dan na enting met vaccine en met cowpox (zie de tabel).

SUMMARY.

Rabbitplague- (poxless-rabbit pox) virus causes on the sole of the foot of the guinea-
pig a reaction of a mild character (the reactions of vaccinia and cow-pox are more
severe) but the rabbitvirus gives a severe reaction in the feather-follicels of a hen
(the vaccinia-reaction is less severe, the cowpox reaction is but scanty), (see the
table).

RÉSUMÉ.

Le virus de la peste des lapins (la vaiiole des lapins) donne sur la plante du pied du
cobaye une réaction locale plus légère que la „vaccine" et le „cowpox". Sur la peau
déplumée d\'une poule la réaction est plus violente qu\'après l\'inoculation avec la
„vaccine" ct le „cowpox". (Voir la table)

ZUSAMMENFASSUNG.

Das Kaninchenpest- (Pocken-) Virus gibt auf der Fussohle des Meerschweinchens
eine viel massigere Reaktion wie Vakzine und Kuhpocken; auf der entfederten Haut
des Huhnes ist die Impfreaktion heftiger wie nach Impfung mit Vakzine und mit
Kuhpocken (Siehe Tabelle).

RESUMEN.

El virus de la peste de conejo ( = virus de la vacuna de conejo) produce en la planta
del pie de la cobaya una reacción local mâs moderada que la vacuna y la vacuna
de vaca (= cow-pox) ; en la piel desplumada de la gallina, la reacción de inoculación
es mâs fuerte que la que prcKluce una vacunación con vacuna o una vacunación con
vacuna de vaca (~ cow-pox) (vease la tabula).

LITERATUUR

D o w n i e, W.: A study of the lesions pro<luced experimental by cowpox. ]. Path.

and Bact., 48, 36!, (1930).
D o w n i e, A. W. : The immunological realtionship of the virus of spontaneous cow-

pox to vaccinia virus. Brit. ]. exp. Path., 20, 158, (1939).
Jansen, J. : Immunity in Rabbit-Plague. Irrmiunological relationship with Cow-

Pox. Antonie van Leeuwenhoek, 11, 199, (1946).
Jansen, J. : Immuniteitsproblemen betreffende konijnenpest (with summary in
English).
Tijdschr. Diergeneesk., 72, 550, (1947).

-ocr page 767-

Een door Moraxella anatipestifer veroorzaakte
aandoening bij jonge eenden.

A disease in ducklings caused by Moraxella anati-
pestifer.

door J. DONKER-VOETi)

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie, Rijksuniver-
siteit Utrecht.

Inleiding.

In het begin van 1961 werd door het Instituut voor Bacteriologie via een
collega een aantal jonge Peking-eendjes ontvangen met de anamnese, dat
o]3 het betreffende grote eendenbedrijf ongeveer 10% sterfte voorkwam.
.\\ls sytmptomen waren opgemerkt: oj) de hakken zitten, kreupelheid, ner-
vetrze verschijnselen. Als gevolg van deze aandoening stierf een groot per-
centage dieren, mede doordat de zieke dieren onder de voet werden ge-
lopen.

De sectie van de ingezonden eenden leverde het volgende beeld op: fibri-
neuze pericarditis, fibrineuze peritonitis met sterk verdikte luchtzakken,
soms ook een vergrote milt. Het beeld deed sterk aan een infectieuze oor-
zaak van de aandoening denken.

Uit de kadavers werd op de gewone voedingsbodems gekweekt: serum-
bouillon, serumagar, paardebloedagar, leverbouillon en Kauffmann. Be-
halve een geringe troebeling in de leverbouillon werd geen groei op de bo-
dems verkregen. Met de kweek in le\\erbouillon werd een bonte rij ingezet
en bleek de kiem ook te willen groeien op een gestolde serumbodem vlg.
Löffler, die na ongeveer 7 dagen vervloeide, op de indolbodem volgens
Gcrsbach en op de suikerbodems volgens Warren-Crowc. Hierbij werden
de suikers niet omgezet, maar trad wel een troebeling van de bodems op.
Om nu de jjathogene eigenschappen van de gevonden kiem na te gaan wer-
den met leverbouilloncultuur bevruchte ki[)i)eëieren besmet. De embryonen
stierven na 3 a 4 dagen en uit deze embryonen gelukte het weer het betref-
fende microörganisme te isoleren. Het was inmiddels gebleken dat het
mogelijk was de cultuur goed tc laten groeien, wanneer geënt werd op
chocolade-agar en bebroed onder een verhoogde CO2- en verminderde
Oa-spanning.

Dc gekweekte bacterie was een fijn Gram-negatief staafje, onbeweeglijk,
wisselend in grote, soms korte draden vormend, niet-hemolytisch, goed
groeiend op chocolade agar-platen onder COo, matig groeiend op de ge-
stolde sermnbodem vlgs. Löffler en in de genoemde Gersbachbodem.
Om nu na te gaan of deze kiem ook pathogeen voor jonge eenden was,
werd een Gersbach-cultuur intraperitoneaal ingespoten bij een groep van
15 jonge eendjes, een maand oud, die door het Instituut waren aange-
kocht. Geen van deze eendjes heeft klinische verschijnselen vertoond.
Korte tijd hierna werd over twee jonge eendjes beschikt, die toevallig over-

Wetenschappelijk hoofdambtenaar. Instituut voor Veterinaire Bacteriologie,
Rijksuniversiteit, Utrecht.

-ocr page 768-

gebleven waren van een PPLO-proef, waarbij de embryonen met PPLO
waren besmet, maar hieraan niet gestorven waren. De eendjes waren 5 en
7 weken oud en in een matige conditie. Ze werden intraperitoneaal be-
smet met een afspoelsel van een cultuur van een chocolade-agarplaat. Na

3 dagen was het jongste dier \\erlamd, na 4 dagen werd het moribund af-
gemaakt. De sectie gaf een peritonitis, een pericarditis en verdikte lucht-
zakken te zien. De cultuur werd uit alle organen teruggekweekt.

Het 2de eendje was de 5de dag kreupel, zat op de hakken en maakte een
zieke indruk. Drie dagen later kwam hij weer op de been, maar liep nog
kreupel, welke kreupelheid 3 dage n later verdwenen was. De volgende
dag, de 16de na de besmetting, werd de eend afgemaakt. Bij de sectie werd
een fibrineus beslag op de lever gevonden, alle culturen bleven steriel. In
een koppel zou deze eend waarschijnlijk gesneuveld zijn, doordat hij onder
de voet zou zijn gelopen.

Een week later beschikten we nogmaals over 2 eigen gefokte jonge eendjes.
Deze werden op dezelfde wijze besmet. De dieren werden kreupel na 3 en

4 dagen, de eerste stierf de 4de dag, de andere werd de 5de dag afge-
maakt. Sectie: peritonitis, pericarditis, beslag op de lever en verdikte lucht-
zakken. De cultuur was positief uit alle organen en ook uit de tarsaal-
gewrichten.

De proef werd herhaald met een groep van 7 aangekochte eendjes, die ook
weer intraperitoneaal besmet werden. Geen van deze dieren heeft klinische
verschijnselen vertoond en na afmaken, 16 dagen na de infectie, bleven alle
culturen steriel. Wel vertoonden enkele dieren een fibrineus beslag op
lever en hart.

Gedacht werd aan de mogelijkheid, dat de aangekochte eenden reeds im-
muniteit zouden bezitten, zodat de volgende proef werd ingezet met 3
eendjes van eigen fok en drie aangekochte eendjes. Ook deze eendjes wer-
den intraperitoneaal besmet.

Van de eigen gefokte eendjes stierven er twee binnen 24 uur, het derde
eendje was de 3de dag dood. Van de aangekochte eendjes was er één bin-
nen 24 uur gestorven, één stierf na 2 en het 3e eendje na 3 dagen. Gul-
turen waren positief uit de organen en tarsaalgewrichten van de dieren,
die 2 of 3 dagen nog geleefd hadden na de besmetting; bij de dieren die
binnen 24 uur dood waren, waren alleen de organen positief.
Daar de indruk uit dit laatste proefje was, dat de infectie erg heftig was
verlopen werd de proef herhaald, waarbij de dieren met kleinere hoeveel-
heden besmet werden. Deze dieren vertoonden geen verschijnselen.
De proeven werden nog verschillende malen herhaald, waarbij bleek, dat
wanneer een verse cultuur werd gebruikt en een voldoende grote hoeveel-
heid intraperitoneaal werd ingespoten, de ziekte bij jonge eenden was op
te wekken, met de typische klinische verschijnselen van kreupelheid, op de
hakken zitten en nerveuze verschijnselen. Bij de sectie werden pericar-
ditis,
Perihepatitis en verdikte luchtzakken gevonden. De cultinn- kon uit
alle organen, de gewrichten en ook uit de hersenen en lendenmerg terug
geïsoleerd worden.

Literatuur.

Een onderzoek van de literatiuir over een dergelijke aandoening bij jonge
eenden leverde meer resultaat op dan \\erwacht werd.

-ocr page 769-

Reeds in 1932 beschreven Hendrickson en Hilbert (geciteerd
door B r u n e r en F a b r i c a n t) een septicemic onder tamme eenden op
Long Island, waaruit zij een organisme isoleerden, dat zij als de oorzaak
van de ziekte beschouwden. Zij gaven dit organisme de naam
Pfeifferella
anatipestifer.
Zij zagen dat eendjes in de leeftijdsgroep van 7 tot 10 weken
het vaakst werden aangetast en dat het sterftecijfer in deze leeftijdsgroep
groot kan zijn. Experimenteel gelukte het deze schrijvers door het intra-
veneus inspuiten van grotere hoeveelheden cultuur de ziekte op te wekken.
Ook het inspuiten van emulsies van geïnfecteerde weefsels gaf in sommige
gevallen de ziekte. Besmetting per os had geen resultaat. De door Hen-
drickson en Hilbert beschreven culturen groeiden goed op aerobe
voedingsbodems.

Een tweede pubhkatie verscheen in 1938 van Graham, Br and ley-
en D u n 1 a p, die een septicemic onder jonge eenden beschrijven in de
staat Illinois.

Deze „duck septicemia" veroorzaakte een zeer grote sterfte. Ook zij iso-
leerden een Gram-negatief staafje, dat echter in tegenstelling tot de kiem
van Hendrickson en Hilbert, slecht groeide onder aerobe omstan-
digheden, echter goed bij verhoogde COo-spanning en een reductie van
de O2. Latere passages groeiden wel aan de lucht. De door Graham et
al. geïsoleerde kiem was pathogeen voor jonge eenden, wanneer intra-
peritoneaal, intraveneus of intratracheaal werd ingespoten. Kuikens, ko-
nijnen en duiven waren refractair na intraveneuze toediening. Wel waren
zowel kippe- en als eendeëmbryo\'s met de cultuur te doden, de eende-
embryonen nog in een hogere verdunning, wat zou kunnen wijzen op een
grotere gevoeligheid van het eendeëmbryo. Ook zij noemden het ge-
isoleerde staafje
Pfeiferella anatipestifer.

In 1954 volgt dan een publikatie van B r u n e r en F a b r i c a n t, die ook
een cultuur isoleerden uit jonge eenden, die met de stam van Hen-
drickson en Hilbert overeenkwam, behalve de behoefte aan een
verhoogde COg-spanning voor de primaire isolatie. Zij brengen de kiem
onder in het genus
Moraxella. liet genus Pfeiferella bestaat niet meer in
1954, van de
Pasteurella verschilden de kiemen, daar zij geen suikers ver-
gisten. De
Moraxella-groep om\\at kiemen, die klein zijn, Gram-negatief,
staafvoi-mig, gewoonlijk losliggend of in paren. Ze zijn onbeweeglijk en fa-
cultatief anaëroob. Bruner en Fabricant vormen uit hun studie de
mening, dat de door hen geïsoleerde kiem
Moraxella anatipestifer genoemd
moet worden.

De drie bovengenoemde publikaties zijn alle uit Amerika afkomstig, pas in
1955 verschijnt er een publikatie uit Engeland van A s p 1 i n. Hij beschrijft
5 uitbraken op eendenbedrijven onder de jonge eenden, die wat hun ver-
loop en de secties betreffen overeenkwamen met de ziekten zoals die door
Hendrickson, Hilbert en Graham et al. werden beschreven.
Ook hij zag weer kreupelheid met vaak verdikte tarsaalgewrichten, onge-
coördineerde bewegingen bij het lopen, omvallen, op de rug liggen, torti-
collis. Bij de sectie waren de meest op de voorgrond tredende symptomen:
pericarditis, peritonitis en perihepatitis en een gezwollen milt.
De door A s p 1 i n geïsoleerde culturen groeiden aëroob. Op één van de
bedrijven werd de eigenaar aangeraden de dieren een 0,1% oplossing van
sulfamezathine als drinkwater te geven. Door een vergissing van de eige-

-ocr page 770-

naar werd niet 0,1%- maar 1%-oplossing verstrekt. Binnen 48 uur was er
een spectaculaire reductie van de sterfte en een duidelijke verbetering van
de algemene toestand van de dieren.

Ook A s p 1 i n isoleerde een Gram-negatief staafje, dat wat zijn eigen-
schappen betrof overeenkwam met het door ons geïsoleerde micro-
organisme. Hij kon de ziekte opwekken door intraperitoneale, intramuscu-
laire en subcutane injecties.

De symptomen waren gelijk aan die van de natuurlijke uitbraak. Het ge-
lukte hem niet door contact de ziekte op te wekken, wel lukte het soms
door besmetting met een cultuur per os. De volgende diersoorten bleken
refractair te zijn: kippen, kuikens, ganzen, muizen, konijnen, duiven en
cavia\'s.

Daarna stelde A s p 1 i n een onderzoek in naar de gevoeligheid van de
bacterie voor antibiotica. In vitro waren alle stammen gevoelig voor peni-
cilline en in mindere mate voor streptomycine, terramycine en chlor-
amphenicol. In vivo proeven bewezen, dat alle stammen gevoelig waren
voor sulfamezathine. Goede resultaten werden verkregen door als drink-
water 0,2% sulfamezathine te geven of een 0,25% oplossing te mengen
door het meelvoer (1 pint on 2 pounds mash). Lagere doseringen gaven
onvoldoende bescherming en hogere doseringen werden slecht opgenomen
door de eendjes.

In 1956 zijn door dezelfde onderzoeker experimenten ingezet om te trach-
ten na te gaan hoe de v/ijze van overbrenging plaats heeft. In onze proeven
is overbrenging door contactinfectie nooit gelukt; ook uit de literatuur
blijkt dat contactinfecties niet aanslaan. Alleen vrij drastische maatregelen
blijken succes te hebben, namelijk intraveneuze, intraperitoneale en intra-
tracheale besmetting.

A s p 1 i n dacht aan de mogelijkheid, dat door kleine huidlaesies, sneedjes,
krabben, veren pikken de ziekte mogelijk zou worden overgebracht. Hij
deed hierover verschillende reeksen proeven, waaruit hij concludeert dat
de infectie met
Pfeiferella anatipestifer, gewoonlijk plaats heeft door wond
jes van de huid, in het bijzonder van de voeten. Hij raadt dan ook in voor
komende gevallen aan de dieren te verplaatsen naar hokken met een
bodem, die zacht is aan de voeten.

In dezelfde tijd, in 1955, is er een publikatie verschenen van D o u g h t e r y
en medewerkers over de pathologie van wat zij noemen „infectious serositis
of ducks". Zij zagen de aandoening bij ruim 2000 van de 7000 ter sectie
ingezonden eenden en beschouwden de ziekte als economisch de belang-
rijkste ziekte onder eenden in de Verenigde Staten.
Schrijvers zagen de ziekte gewoonlijk het eerst optreden in de groepen
jonge eenden van 6 tot 8 weken, later werden steeds jongere dieren aan-
getast, na verloop van tijd trad de ziekte reeds op een leeftijd van 10 dagen
op. Als symptomen beschrijven zij een lichte hoest, groen-witte diarree,
tremor van het hoofd, ongecoördineerde gang met tenslotte op de rug
liggen. Vele van deze dieren worden onder de voet gelopen. Het verloop
van de ziekte varieert in een koppel van 1 tot 4 weken. Indi\\ iduele dieren
sterven na 1 tot 7 dagen nadat de symjjtomen zijn verschenen. Het aantal
dieren in een groep, dat aangetast wordt is gewoonlijk groot, sterfte onder
de jonge dieren (tot 4 weken) 20 tot 65%, onder oudere dieren gewoonlijk
minder dan 20%. Slechte hygiënische omstandigheden bevorderen de
ziekte. Door deze schrijvers werd geen oorzaak van de ziekte aangetoond,

-ocr page 771-

wel geven zij een uitvoerige beschrijving van de pathologische verande-
ringen. Naast de fibrineuze veranderingen aan het hart, de lever, de lucht-
zakken, de milt en de eileider, zagen zij een fibrineuze cerebrospinaal
meningitis bij alle dieren, die nerveuze verschijnselen vertoond hadden.

Discussie.

Een cultuur van Moraxella anatipestifer werd geïsoleerd in Nederland uit
jonge eenden afkomstig van een bedrijf waar grote sterfte onder de jonge
dieren was opgetreden. Het was mogelijk bij jonge eenden de ziekte ex-
perimenteel op te wekken door intraperitoneale besmetting met een goed
gegroeide, verse cultuur. Het ziekteverloop was hetzelfde als in de praktijk
was waargenomen. Het gelukte pas de cultuur goed te laten groeien wan-
neer gekweekt werd bij een verhoogde C02-spanning en een verminderde
O^-concentratie. Het ziektebeeld, de culturele eigenschappen van de ge-
isoleerde cultuur en de pathologische veranderingen kwamen overeen met
uit de literatuur bekende uitbraken onder eenden, welke in Amerika en
Engeland zijn waargenomen. Hierbij moet worden opgemerkt, dat som-
mige schrijvers de stammen direct aëroob konden isoleren, terwijl anderen
de primaire cultuur pas verkregen door kweken onder verhoogde CO2-
spanning. Therapeutisch werden goede resultaten beschreven met sulfa-
mezathine, terwijl uit proeven bleek, dat de infectie gewoonlijk tot stand
kwam via kleine huidlaesies. Bij een kleine proef, welke aan het Instituut
voor Bacteriologie werd genomen, vertoonden de 5 dieren, die aan de
voetzolen waren besmet geen verschijnselen, terwijl van de 6 intraperito-
neaal met dezelfde cultuur besmette dieren er .5 onder typische verschijn-
selen stierven.

Differentiaal-diagnostisch komen de volgende ziekten in aanmerking:

Virus hepatitis. Grotere en kleine bloedingen op de oppervlakte van de
lever zijn hiervoor karakteristiek. Deze worden bij een
Moraxella anati-
pestifer-infcctie
niet gezien.

Eendecholera. Deze aandoening, veroorzaakt door Pasteurella multocida,
komt ook in een peritoneale vorm voor. Cultureel laat de pasteurella zich
echter gemakkelijk identificeren.

Eendepest. Ook hierbij wordt een peritonitis en pericarditis beschreven;
bloedingen treden hierbij het meest op de voorgrond. Deze worden bij de
infectie met
Moraxella anatipestifer niet gezien.

SAMENVATTING.

Een beschrijving werd gegeven van de isolatie van een cultuur van Moraxella anati-
pestifer
uit jonge eenden in Nederland. Met deze cultuur gelukte het de ziekte door
intraperitoneale besmetting op te wekken. De literatuur, die over dit onderwerp
bekend is, wordt in het kort besproken.

SUMMARY.

A description is given of the isolation of a strain of Moraxella anatipestifer from
ducklings in the Netherlands. It was possible to transmit the disease with this cul-
ture by intraperitoneal infection. The literature known about this subject is reviewed.

-ocr page 772-

RÉSUMÉ.

On donne une description dc l\'isolation d\'une culture de Moraxella anatipestifer de
jeunes canards aux Pays Bas. Il était possible de transmettre la maladie avec cette
culture par infection intrapcritonéale. La littérature connue est discutée en ré-
sumé.

ZUSAMMENFASSUNG.

Es wird über die Isolation einer Kultur von Moraxella anatipestifer aus jungen Enten
in den Niederlanden berichtet. Mit dieser Kultur war es möglich die Krankheit
durch intraperitonellen Kultureinspritzung zu übertragen. Die Literatur wird kurz
besprochen.

LITERATUUR

.A.splin, F. D.: A septicaemic disease of ducklings. Vet. Ree., 67, 854, (1955).
A s p 1 i n, F. D.: Experiments on the transmission of a septicaemic disease of

ducklings. Vet. Ree., 68, 588, (1956).
Bruner, D. W. and F a b r i c a n t, J. A. : A strain of Moraxella anatipestifer

(Pfeiferella anatipestifer) isolated from ducks. Cornell Vet., 44, 461, (1954).
D o u g h t e r y, E., S a u n d e r s, L. Z. and P a r s o n s, E. H. : The pathology of in-
fectious serositis of ducks.
Am. ]. Path., 31, 475, (1955).
Graham, R., B r a n d 1 y, C. A. and D u n 1 a p, G. L.: Studies on duck septi-
cemia.
Cornell Vet., 28, 1, (1938).
Hendrickson, J. M. and Hilbert, K. F. : A new and serious systemic disease
of young ducks with a description of the causative organism,
Pfeiferella anati-
pestifer. Cornell Vet.,
22, 239, (1932).

De functie van de kin-klier bij het konijn.

Een onderzoek bij wilde konijnen heeft het bestaan aangetoond van bescheiden so-
ciale groeperingen, elk met een eigen grondgebied en sociale rangorde. Dit grond-
gebied werd „afgezet" door het secreet van de kin-klier te smeren op palen, takken,
.grasstengels, e.d., alsmede door het deponeren van urine en faeccs.

Pluimvee pers, -K\\l\\, 122, (1962).

Biggenopfok op stalen roosten loeren.

Op de Varkensdag, georganiseerd door de Universiteit van Illinois (U.S.A.) deelde
de heer A. H. Jensen mee dat biggen op stalen roostervloeren 19% meer in ge-
wicht toenamen dan op betonvloeren. Deze resultaten werden verkrc.gen uit 14 pro<--
ven met 728 biggen, die bij het begin van de proeven 2 ä 3 weken oud waren, onder
dezelfde omstandigheden werden opgefokt en dezelfde rantsoenen ontvingen. Het
voederverbruik vertoonde geen duidelijk verband met de twee typen vloeren.
De conditie van de biggen op de roostervloeren was beter dan bij de biggen op de
betonvloeren. Dc hokken met roostervloeren waren voorzien van een houten verho-
ging, waarop de biggen steeds sliepen, behalve als het zeer warm weer was. In het
laatste geval gaven ze de voorkeur aan het frisse rooster.

Een ander aantrekkelijk voordeel van de roostervloer was de arbeidsbesparing. Bij
warm weer werd de roostervloer, evenals de bctonvloer, dagelijks uitgemest. Bij min-
der warm weer in de zomer werd de roostervloer enkele malen per week schoonge-
maakt en \'s winters slechts één keer in de maand.

Veeteelt- en Zuivelber., V, 97, (1962).

-ocr page 773-

Selectie-methodieken in de varkensfokkerij 1l

Selection methods in pig breeding.

door d. minkemai)

Uit het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord" te Utrecht.

Inleiding

In de fokkerij van de landbouwhuisdieren — en dus ook in die van de
varkens — is de belangrijkste doelstelling het verbeteren van de gemiddelde
erfelijke aanleg voor de economisch belangrijke eigenschappen van het be-
trokken ras. De fokker kan zich hierbij van twee middelen bedienen:

a. selectie. Dit is de systematische keuze van diè dieren in het ras, die als
ouders voor de volgende generatie moeten dienen.

b. parings-systeem. Dit is de wijze, waarop de geselecteerde dieren met el-
kaar gepaard worden. We onderscheiden onder meer willekeurige of
toevals-paring, inteelt, kruising, paring gebaseerd op uiterlijke gelijke-
nis, etc.

In het volgende beperk ik mij tot de selectie.
Selectie-potentiëel

De meeste economisch belangrijke eigenschappen bij varkens zijn in de
ogen van de geneticus kwantitatieve eigenschappen. Wat we aan het dier
kunnen meten, b.v. de groei, is de fenotypische of gebruiks-waarde van het
dier voor een bepaald kenmerk. Dit fenotype is het resultaat van de
werking van een groot aantal erfelijke factoren, van de uitwendige om-
standigheden (het milieu) en het samenspel tussen deze beide complexen.
De werking van de afzonderlijke erfelijke factoren (genen) kunnen we niet
waarnemen. Het totale aantal genen, waaro]3 een kenmerk berust is meestal
zelfs niet bij benadering te geven. Dit maakt, dat we de algemene fok-
waarde van een dier voor een bepaald kenmerk moeilijk kunnen bepalen.
Het schatten van de algemene fokwaarde van een individu houdt in: de
schatting van het effect van de genen, die een individu aan zijn nakome-
lingen doorgeeft.

Bij kwantitatieve eigenschappen stellen we ons tevreden met het geven van
een schatting van de fractie van de waargenomen superioriteit (of inferiori-
teit) van de geselecteerde dieren, die in hun nakomelingen terugkeert.
Deze fractie heet per definitie „heritability", h^. In het Nederlands is hier-
voor de term erfelijkheidsgraad in zwang. Het is dat aandeel van de totale
variatie in een kenmerk, dat door verschillen in algemene fokwaarde (erfe-
lijke aanleg) wordt bepaald. Het is tevens een maat voor het deel van de
totale variatie, waarop geselecteerd kan worden.

Naarmate de h2-waarde van een kenmerk hoger is, zal de algemene fok-

-ocr page 774-

waarde van een dier beter met de waargenomen fenotypische waarde over-
eenkomen. Wanneer én de totale variatie én de h^-waarde van een kenmerk
groot is, dan kan selectie op dit kenmerk snel tot succes leiden. Een zin-
volle benaming voor de h^-waarde zou mijns inziens dan ook kunnen zijn:
selectie-potentiëel.

In tabel 1 zijn voor een aantal belangrijke kenmerken bij varkens de erfe-
lijkheidsgraden gegeven. De meeste gegevens zijn ontleend aan onderzoe-
kingen van de Deen Jonsson (1961), die het materiaal van de Deense
selectiemesterijen met individuele voedering heeft bewerkt.

Tabel 1.

Worpgrootte 0,05-0,15

Dagelijkse groei 0,25-0,40

Voederverbruik per kg gewichtstoename 0,30-0,45

Rugspekdikte 0,45-0,55

Dikte van de buik 0,30-0,40

Lengte 0,45-0,55

Grootte en vorm van de ham (subjectief) 0,20-0,30

Oppervlakte van de grote rugspier, op karbonade-doorsnede 0,35-0,45

Vet-oppervlakte op karkonade-doorsnede 0,40-0,50

Vlees/vet-verhouding op karbonade-doorsnede 0,45-0,55

-ocr page 775-

De invloed van de verschillende factoren op het selectie-effect R wordt
weergegeven met de formule:

,3 _ i h2 crp

R--

Deze formule is zeer bruikbaar voor het vergelijken van de efficiëntie van
de verschillende selectie-methodieken.

De frequentieverdeling van de meeste kwantitatieve kenmerken wordt goed be-
naderd door een normale verdeling (zie figuur 1).

Het selectie-effect per jaar (R) is recht evenredig met de h^-waarde van het
kenmerk, recht evenredig met het selectieverschil S en omgekeerd evenredig met
het generatie-interval g, dus;

R =-

Het selectieverschil S hangt echter weer af van twee factoren: de fractie van de
populatie, die geselecteerd wordt (gearceerde deel in figuur 1) en de fenotypische
standaardafwijking o-p van het kenmerk.

Fig. 1.

S = verschil tussen populatiegemiddelde (P) en gemiddelde van de gesclcctecrdc
dieren (Ps ).

De standaardafwijking van de diverse kenmerken is verschillend. Ten einde toch
de selectie-effecten bij selectie op verschillende kenmerken vergelijkbaar te maken,
wordt het selectie-verschil wel uitgedrukt in eenheden van dc fenotypische stan-
daardafwijking (7p. De formule van het selectie-effect is nu:

R

<Tp

^p wordt aangeduid met selectie-intensiteit i. Deze heeft betrekking op cen ge-
standaardiseerde normale verdeling, d.w.z. op een normale verdeling met stan-
daardafwijking 1.

i h^ _ i h^op

R

<rp

Nu geldt:

R =

g

Op grond van de eigenschappen van de normale verdeling (met spreiding 1)
geldt: i = ^p , waarin Zp = ordinaat van normale verdeling bij de waarde,
waarboven het geselecteerde deel van de populatie ligt, en p = percentage van
de populatie, dat geselecteerd wordt (zie figuur 2). De selectie-intensiteit i is

-ocr page 776-

In het algemeen zal bij varkens de selectie worden uitgevoerd op selectie-
stations, waar de uitwendige omstandigheden zoveel mogelijk uniform en
constant gehouden worden. In verband met de vaak hoge kosten, die deze
selectiestations (selectiemesterijen) met zich mee brengen, is de totale proef-
capaciteit beperkt. De beschikbare proefruimte moet zo effectief mogelijk
worden gebruikt.

Om de varkensstapel numeriek in stand te houden, moet 5—10% van de
geboren vrouwelijke dieren voor de fokkerij worden aangehouden, doch bij
de rnannelijke dieren is dit slechts 0,1%. Een beer dekt bij deze berekening
gemiddeld 75 zeugen. Werpen de zeugen tweemaal per jaar, dan dekt een
beer per jaar dus gemiddeld 150 zeugen. Bij toepassing van kunstmatige
inseminatie kan het percentage aan te houden mannelijke fokdieren nog
aanzienlijk verlaagd worden.

Aangezien er dus veel minder beren dan zeugen nodig zijn, kan bij een ge-
geven proefcapaciteit de selectie via de beren veel intensiever geschieden dan
de selectie via zeugen. We dienen dus de nadruk op het selecteren van beren
te leggen. Al te intensief mogen we echter weer niet selecteren, omdat dit het
risico van inteelt en van verlies van gewenste genen, respectievelijk van
fixatie van ongewenste genen, vergroot.

a.

b.

Selectie-systemen

De algemene fokwaarde van een dier is te schatten op grond van zijn
eigen fenotype en/of op grond van het fenotype van zijn naaste verwanten.
Deze informatiebronnen bepalen tevens de verschillende selectie-systemen.
We onderscheiden:

Individuele selectie. Dit is het selecteren van dieren op .grond van hun
eigen prestaties, ook wel massa-selectie genoemd. Het vaststellen van
de prestaties van een dier zelf gebeurt met behulp van een zogenaamde
prestatie-toets (Engels: performance-test).

Familie selectie. Dit is het uitschiften, resp. aanhouden \\an gehele
families op grond van de gemiddelde prestaties van de familie. De ge-
selecteerde dieren hebben dus zelf bijgedragen tot het familie-.s;emid-
delde.

Fig. 2.

-ocr page 777-

In de varkensfokkerij is echter speciaal interessant een bepaalde vorm
van familie-selectie en wel, wat de Engelsen „sib-selection" noemen. Een
geschikte Nederlandse benaming is misschien: verwanten-selectie. Het is
een selectie op grond van de prestaties van de naaste verwanten. De ge-
selecteerde dieren hebben hierbij dus zelf niet tot het familie-gemiddelde
bijgedragen. Deze selectie-methode kiest men als de algemene fokwaarde
van een dier voor bepaalde kenmerken niet of onnauwkeurig aan het
dier zelf is te bepalen. Als verwanten kiest men bij voorkeur:

1. volle broers of zusters (bij varkens meestal toomgenoten),

2. halfbroers of -zusters,

3. nakomelingen.

Bij varkens heeft een dier meerdere volle broers (zusters), halfbroers
(-zusters) en nakomelingen. Hoe meer verwanten we nemen, hoe nauw-
keuriger we de fokwaarde van een dier kunnen schatten. In de formule
van het selectie-effect staat nu namelijk de h2 van de familie-gemiddel-
den in plaats van de h2 van de individuele waarde. En de h^ van de
familie-gemiddelden wordt groter, naarmate het gemiddelde op meer
dieren berust.

Doch familie-gemiddelden hebben een kleinere spreiding dan de indivi-
duele waarden. De "p in de formule, die nu betrekking heeft op de
spreiding van familie-gemiddelden wordt kleiner naarmate de families
groter worden. Dat betekent een geringer selectie-verschil en dus ook een
geringer selectie-effect. Verhoging van het aantal onderzochte familie-
leden heeft dus alleen zin, als het geringere selectie-verschil meer dan
goedgemaakt wordt door de grotere nauwkeurigheid van de fokwaarde-
schatting.

Nu volgt een nadere bespreking van de afzonderlijke selectie-methoden.
Individuele selectie

Dit is de meest eenvoudige selectie-methode. Zij is vooral effectief als:

a. de h2-waarde van het kenmerk hoog is (in het algemeen groter dan 0,4),

b. het kenmerk zowel bij het mannelijke als bij het vrouwelijke dier is te
meten,

c. het kenmerk voldoende nauwkeurig aan het levende dier is te bepalen.

De meeste eigenschappen hebben een behoorlijk hoge h2-waarde, mede
dank zij het systeem van individuele voedering (zie talx;l 1). De h2 van de
worpgrootte is zeer laag, doch hierbij hebben we reeds een automatische
numerieke selectie: de minder vnichtbare dieren krijgen minder nakome-
lingen. Belangrijker dan verhoging van de worpgrootte is vermoedelijk het
verhogen van het percentage grootgebrachte biggen. En dat is in hoge
mate door het milieu te beïnvloeden.

Vrijwel alle economisch interessante kenmerken kunnen aan beide geslach-
ten worden bepaald. De worpgrootte vormt hierop een uitzondering. Vele
economisch belangrijke eigenschappen zijn aan het levende dier te meten.
Men kan de dieren op een selectiestation bijeen brengen, individueel voeren
tot bacongewicht en groei en voederverbruik bepalen. Ze zijn dan tevens op
exterieur te beoordelen.

Bovendien heeft men tegenwoordig methoden ontwikkeld om de vlees/vet-
verhouding bij het levende dier te bepalen. Met de zogenaamde echolood-
methode (K ro e s k e, 1958) is namelijk niet alleen de spekdikte, doch ook

-ocr page 778-

de oppervlakte van de doorsnede van de grote rugspier te meten. De aldus
te bepalen vlees/vetverhouding is voldoende hoog met de werkelijke vlees/
vet-verhouding van het karkas gecorreleerd. Zo vond D i e k m a n n (1960)
een correlatie-coëfficient van 0,675.

Deze ontwikkeling is een belangrijk punt in het voordeel van de individuele
selectie. Wel moet mijns inziens het ultrasonisch meten van de karbonade-
doorsnede voor routine-onderzoek nog iets geperfectioneerd worden.
De ultrasonische bepaling van de vlees/vet-verhouding is verder alleen
bruikbaar indien de dieren vergelijkbaar zijn in leeftijd, gewicht en voedings-
toestand. En dat is het geval bij dieren, die op een selectiestation bijeenge-
bracht zijn en op een gewicht van 90 kg gemeten worden.
Bij de individuele selectie krijgen we geen informatie over de kwaliteit van
vlees en vet. Kwaliteits-kenmerken van vlees zijn onder meer: kleur, geur,
smaak en malsheid. En van spek: hardheid en kleur.

Het is echter zeer de vraag in hoeverre het bij deze kenmerken de moeite
loont om er op te selecteren. De kwaliteit is namelijk ook bij het geslachte
dier moeilijk objectief te meten. Voor de verschillende gebruiksdoeleinden
stelt men hieraan niet dezelfde eisen. Vermoedelijk kan het verwerkings-
procédé op de fabriek de kwaliteit nog in belangrijke mate ten goede be-
ïnvloeden. En tenslotte is de ontwikkeling van de smaak van de consument
op dit punt moeilijk te voorspellen.

Belangrijke voordelen van de individuele selectie (ten opzichte van andere
systemen) zijn:

1. Bij een gegeven proefcapaciteit kunnen bij de individuele selectie-me-
thode veel meer dieren vergeleken worden dan families bij de familie-
selectie-methode. De selectie-intensiteit (i) kan dus groot zijn.

2. Het generatie-interval is minimaal, omdat de kenmerken bepaald zijn,
vóórdat de dieren dekrijp zijn. De eigenschappen worden namelijk op
een leeftijd van ca. 6 maanden bepaald, terwijl de dieren op een leef-
tijd van 7—9 maanden dekrijp zijn.

Bij het uitvoeren van een prestatie-toets is het een vraagpunt of men de
latere fokdieren al of niet op een mestrantsoen tot 90 kg moet mesten. Waar-
schijnlijk is het selectie-rantsoen niet schadelijk voor de vruchtbaarheid der
dieren. Of het invloed heeft op de levensduur is niet bekend. Na de mest-
periode kunnen de dieren bijv. weidegang krijgen om af te slanken. Toch
verdient het aanbeveling, dat ze ook tijdens de mestperiode beweging
krijgen. Men zal hen dan waarschijnlijk in hokken met buiten-uitloop
moeten huisvesten.

Evenzo is het misschien wenselijk de dieren een opfokrantsoen te verstrek-
ken. Dit is mogelijk als het opfokrantsoen de resultaten der selectie niet be-
ïnvloedt, dus als de rangorde der dieren op het opfokrantsoen dezelfde is als
op het mestrantsoen. Hierover moet nog nader onderzoek verricht worden.

Selectie via volle broers en zusters

Bij varkens zijn dit meestal toomgenoten. Hierbij worden de dieren geselec-
teerd op grond van de prestaties van gemeste en geslachte toomgenoten.
Volle broers en zusters hebben de helft van hun erfelijke aanleg gemeen-
schappelijk. Van die dieren, die men later eventueel voor de fokkerij wil
bestemmen, wordt een aantal toomgenoten onder uniforme omstandigheden
gemest en daarna geslacht. Dit heet in de Engelse literatuur „sib-test".

-ocr page 779-

Deze selectie-methode is effectief als:

a. de families (in dit geval tomen) groot zijn,

b. het kenmerk slechts aan één der geslachten kan worden bepaald,

c. het kenmerk alleen nauwkeurig aan het geslachte dier is te meten,

d. het kenmerk een lage h^-waarde heeft (lager dan 0,4).

Het feit, dat een zeug vrij veel nakomelingen krijgt, pleit ten gunste van deze
selectie-methode. Daar staat tegenover, dat vrijwel alle kenmerken aan beide
geslachten zijn te bepalen (de worpgrootte vormt hierop een uitzondering).
Het vergelijken van deze methode met de individuele selectie-methode is
alleen zinvol, als de kenmerken ook aan het levende dier zelf zijn waar te
nemen (groei, voederverbruik) of als de kenmerken van het geslachte dier
in hoge mate gecorreleerd zijn met de kenmerken, die aan het levende dier
zijn te meten (spekdikte, oppervlakte grote rugspier). Bij kenmerken, die
alleen aan het geslachte dier zijn waar te nemen (vleeskwaliteit) is selectie
via verwanten geen alternatief, doch een noodzaak, indien men deze ken-
merken tenminste van voldoende belang acht om er op te selecteren.
■Selectie via verwanten is eveneens zinvol bij kenmerken met een tamelijk
lage h-, zoals groei en \\\'oederverbruik.

Er is echter een belangrijk punt, dat de waarde van selectie via toomgenoten
doet dalen. Toomgenoten zijn namelijk niet alleen genetisch gecorreleerd,
doch ook door het milieu. Ze hebben in de baarmoeder en tijdens de zoog-
periode hetzelfde milieu meegemaakt en dit identieke milieu heeft invloed
op de eigenschappen, die gemeten worden als de dieren 90 kg wegen. Wordt
op de selectie-mesterij groepsvoedering toegepast, dan ondervinden de toom-
genoten ook nog hetzelfde hokmilieu. Er bestaan dus systematische milieu-
verschillen tussen de tomen, die de genetische verschillen vertroebelen. Zelfs
bij individueel voederen op de selectie-mesterij blijkt nog ongeveer een
tiende deel van de totale variatie van de kenmerken toe te schrijven aan
zulke verschillen in identiek milieu: de zgn. c^-fractie is 0,1. Vooral eigen-
schappen met een lage h^ zijn gevoelig voor deze milieu-verschillen. Indien
er geen milieu-correlatie tussen toomgenoten bestaat, dan verdient voor
eigenschappen met een h\'-^ lager dan 0,4 de selectie via toomgenoten in het
algemeen de voorkeur boven individuele selectie. Indien de c^-fractie onge-
veer 0,1 is, dan is de selectie via toomgenoten pas effectief bij kenmerken
met een h^-waarde lager dan 0,2. Dit betekent, dat zelfs voor groei en
voederverbruik de fokwaarde effectiever aan de dieren zelf, dan aan het
gemiddelde van een aantal volle broers en zusters kan worden vastgesteld,
be nauwkeurigheid van toomgcnoten-selectie wordt groter als het aantal
gemeste toomgenoten toeneemt. Doch deze verhoging betaalt zich alleen als
de h\'-^ van de kenmerken laag, en de milieu-correlatie tussen toomgenoten
gering is. Het verhogen van het aantal toomgenoten boven vier heeft ge-
woonlijk geen zin.

Bij toomgenoten-selectie is het generatie-interval minimaal en wel even lang
als bij individuele selectie. De gegevens van de geslachte dieren zijn be-
kend vóórdat de overblijvende toomgenoten dekrijp zijn.
Bij een gegeven beschikbare proefruimte en een gegeven omvang van de
varkensstapel is de selectie-intensiteit geringer dan bij individuele selectie.
Hier staat echter tegenover dat een proefgroep niet één, doch meerdere
volle broers en zusters heeft, die blijven leven. Dit staat weer een scherpere
selectie toe. Een te scherpe selectie vergroot het risico van inteelt en wel in
hogere mate dan bij individuele selectie.

-ocr page 780-

Hoe groter de proefgroep, die geslacht wordt, des te geringer het aantal
overblijvende dieren uit dezelfde toom, dat men later eventueel voor de
fokkerij kan bestemmen. Een grotere proefgroep geeft dus nauwkeuriger
resultaten, doch geringer selectiemogelijkheden.

De te mesten proefgroep moet een representatief monster van de toom zijn.
Kiest men de beste dieren, dan kan men misleidende resultaten krijgen.
Bovendien zijn de voor de fokkerij overblijvende dieren dan de dieren van
mindere kwaliteit.

Het aantal volle broers of zusters, dat men voor de fokkerij kan bestemmen,
wordt groter als men uit dezelfde ouder-combinatie nieuwe worpen kweekt.
Met iedere volgende worp wordt echter het generatie-interval met onge-
veer een half jaar verlengd en dit vermindert weer het selectie-effect. Het
benutten van selectie via volle broers en zusters voor volgende worpen
staat gelijk met het nakomelingen-onderzoek van een bepaalde ouder-com-
binatie.

Volgens de Canadees F r e d e e n (1954) geeft selectie via toomgenoten
de snelste genetische vooruitgang, indien minimaal twee en maximaal drie
dieren per toom geslacht worden.

Zowel Fredeen (1953) als Smith (1960) hebben de waarde van de
toomgenoten-selectie met die van individuele selectie vergeleken voor ken-
merken, die ook aan het levende dier te bepalen zijn. Zij komen tot de con-
clusie, dat individuele selectie in het algemeen een groter effect sorteert.
Volgens Smith ligt het selectie-effect met individuele selectie 20-30%
boven dat van toomgenoten-selectie.

Voor eigenschappen, die aan het levende dier even nauwkeurig zijn te
meten als aan het geslachte, verdient toomgenoten-selectie geen aanbeveling.
Zij heeft grote waarde voor kenmerken, die niet, of zeer onnauwkeurig aan
het levende dier zijn te bepalen. Dat zijn dus in de eerste plaats eigen-
schappen, die betrekking hebben op de kwaliteit van vlees en vet.

Selectie via halfbroers en -zusters.

Dit is het selecteren van dieren op grond van de prestaties van gemeste en
geslachte halfbroers en -zusters. Voor dit systeem geldt in grote lijnen het-
zelfde als voor de selectie via toomgenoten. Halfbroers en halfzusters heb-
ben gemiddeld een kwart van hun erfelijke aanleg gemeenschappelijk. \'Fen
opzichte van selectie door middel van toomgenoten is dus de fokwaarde van
eventuele fokdieren minder nauwkeurig te schatten. Doch een dier heeft
meestal veel meer halfbroers en -zusters (vooral via vaderszijde) dan volle
broers en zusters. Met het vergroten van het aantal te mesten halfbroers en
-zusters verhoogt men de nauwkeurigheid \\ an de fokwaardebepaling, doch
de selectie-intensiteit wordt dan bij gegeven proefcapaciteit geringer.
Halfbroer (-zuster)-families zijn echter zeer uitgebreid, zodat men van
de beste onderzochte groepen ook veel familieleden voor de fokkerij kan ge-
bruiken. De mate van inteelt, die toegestaan kan worden, stelt aan de fa-
milie-grootte echter weer een limiet.

Een belangrijk voordeel ten opzichte van selectie via toomgenoten is het
feit, dat halfbroers (-zusters) meestal zeer weinig of in het geheel niet door
een identiek milieu gecorreleerd zijn, omdat ze uit verschillende tomen
komen.

Selectie op grond van halfbroers en -zusters van vaderszijde is in principe
identiek met selectie op grond van een nakomelingen-onderzot^k van de

-ocr page 781-

vader. Het generatie-interval is echter in het eerste geval korter dan in het
laatste. Dit interval is bij halfbroer (-zuster)-selectie even lang als bij indi-
viduele of bij selectie via toomgenoten.

Selectie via nakomelingen

Dit is het selecteren van dieren op grond van de prestaties van hun ge-
meste en geslachte nakomelingen. Een ouder geeft één helft van zijn genen
door aan zijn nakomeling, de andere helft ontvangt de nakomeling van zijn
andere ouder.

De algemene fokwaarde van een vaderdier kan met grote betrouwbaarheid
worden vastgesteld, als de prestaties van veel nakomelingen, afstammend
van vele moedes, nagegaan worden.

Het nakomelingen-onderzoek, speciaal dat van beren, verdient de voorkeur
boven andere selectie-methoden, als:

a. het generatie-interval niet te lang wordt,

b. de vrouwelijke dieren een gering aantal nakomelingen krijgen,

c. het kenmerk niet aan het mannelijk dier waarneembaar is,

d. het kenmerk een lage h^-waarde heeft,

e. het kenmerk alleen aan het geslachte dier kan worden gemeten,

f. het mannelijke fokdier gemiddeld een groot aantal nakomelingen heeft.

De eerste drie punten pleiten tegen het afstammelingenonderzoek. In ver-
gelijking met individuele selectie en selectie via toomgenoten wordt bij het
nakomelingenonderzoek het generatie-interval gemiddeld met ongeveer een
jaar verlengd en dat is nadelig. Een beer is op een leeftijd van 7-9 maan-
den dekrijp; vier maanden later kimnen zijn eerste nakomelingen geboren
worden, welke 6 maanden later het bacongewicht van 90 kg bereiken en
geslacht kunnen worden. Een beer is dus zeker IJ/a jaar oud als de eerste
resultaten van zijn nakomelingen bekend worden en pas op dit tijdstip kan
de selectie plaats vinden.

Verder is het gemiddelde aantal biggen, dat een zeug per jaar kan werpen,
vrij groot.

De meeste produktie-eigenschappen, waarop geselecteerd wordt, zijn ook
aan het mannelijk dier te bepalen (niet de woi-pgrootte). Bij het rundvee
ligt de situatie in dit opzicht heel anders!

Het nakomelingenonderzoek is wel van betekenis voor eigenschappen met
een lage h^ en voor eigenschappen, die alleen aan het geslachte dier ktmnen
worden waargenomen.

Het feit, dat het aantal afstammelingen van een mannelijk dier groot is,
pleit vooral ten gunste van het nakomelingenonderzoek. Dit aantal wordt
bij toepassing van kunstmatige inseminatie bij varkens nog veel groter;
speciaal bij K.I.-beren kan een onderzoek op afstammelingen dus wenselijk
zijn. We zien, dat de kunstmatige inseminatie bij varkens zich in Neder-
land momenteel gestadig uitbreidt. Bij K.I. is relatief een gering aantal
beren nodig, zodat de selectie-intensiteit en dus ook het selectie-effect groot
kan zijn; veel groter dan bij natuurlijke dekking.

De fokwaarde van de beren wordt nauwkeuriger geschat, als meer nakome-
lingen worden onderzocht. Bij beperkte proefcapaciteit kunnen dan minder
beren tegelijk worden onderzocht. Om de berenstapel numeriek in stand
te houden, moet in dat geval weer minder scherp geselecteerd worden en

-ocr page 782-

dat betekent een geringer selectie-effect. In het algemeen zal men ongeveer
vier of vijf maal zoveel beren moeten onderzoeken als men uiteindelijk voor
de fokkerij nodig heeft, wil men van het nakomelingenonderzoek voldoende
profijt trekken. De goede beren moeten daarna intensief worden benut.
Indien per beer een bepaald aantal biggen worden opgelegd, dan kan dit
aantal op twee wijzen zijn opgebouwd. Uit een groot aantal worpen kun-
nen weinig biggen óf uit een klein aantal worpen kunnen veel biggen
worden gekozen,

Hoe kleiner het aantal worpen, des te groter is de in\\loed van de erfelijke
aanleg van de moeder-dieren op het resultaat van het nakomelingenonder-
zoek van de beer en des te minder nauwkeurig wordt de fokwaarde van de
beer vastgesteld. Dit effect wordt nog versterkt door de milieu-correlatie
tussen toomgenoten.

Voor een aantal situaties is het selectie-effect in figuur 3 in beeld gebracht.
Hierbij is uitgegaan van een kenmerk met een h^-waarde van 0,30. Het aan-
deel van de totale variatie, dat aan milieu-verschillen tussen de tomen is
toe te schrijven, is op 10% gesteld (c, = 0,1). Dit is een vrij goede schat-
ting, mits de dieren alle indi\\ idueel worden gevoerd. Een milieu-correlatie
tussen halfbroers (-zusters) van vaderszijde is afwezig verondersteld
{c\\ =
O). Het selectie-effect is uitgedrukt in ili\'-^fp -eenheden, dwz. het is verge-
leken met het effect bij individuele selectie.

Fig. 3.

0,0

SELEKTIE-EFFEKT
(in ihVp-eenheden)
1 6

1.4

1,2

1.0

0.3

06

04

02

16 20
AANTAL DIEREN

-ocr page 783-

Dc formule voor het selcctic-cffect R bij nakomelingenonderzoek luidt:

mn 0,5

R = i h\'-\'cTp--

V

mn I 1 n (m 1) 0,25h2 — 0,5h2 (n — l)c^ (mn — Ucj |

Hier zijn: R = selectie-effect per generatie
i = selectie-intensiteit
h\'-\' = erfclijkheidsgraad van kenmerk, gebaseerd op individuele waarden
op = standaardafwijking van de individuele waarden van het kenmerk
c ^ — fractie van totale variatie, die veroorzaakt is door milieu-corrclatic

tussen toomgenoten
c 2 = fractie van totale variatie, die veroorzaakt is door milieu-correlatie

tussen halfbroers (-zusters)
m = aantal tomen
n = aantal dieren per toom,

IJc\' onderste lijn in figuur 3 geeft het selectie-effect weer, indien vier big-
gen uit ieder loom worden gekozen. De middelste lijn geldt voor twee
biggen per toom en de bovenste voor één big per toom. Dit laatste geval
is vanuit selectie-oogpunt het gunstigst. Bij gelijkblijvend selectie-effect kun-
nen we in totaal met het minste aantal biggen per beer volstaan, indien we
één big per worp kiezen. Dit geeft een besparing aan voer, arbeid en ruimte
op de selectie-mesterij en dat betekent, dat we meer beren tegelijk kunnen
onderzoeken, zodat we bij gegeven proefcapaciteit een intensievere selectie
kunnen doorvoeren. Het verschil in selectie-intensiteit, dat mogelijk is, komt
niet in de figinn\' tot uiting. Het zal de afstanden tussen de lijnen nog ver-
groten.

Des te minder biggen per worp worden genomen, des te meer kosten en
tijd zal het verzamelen der biggen o]3 de bedrij\\en vragen. Dit is een nadeel.
Bij het berekenen van het selectie-effect van de situatie in figuiu\' 3 is er van
uitgegaan, dat geen systematische milieuvcrschillen tussen de nakomelingen-
groe])en van de beren bestaan (c^ = 0). Deze kimnen in werkelijkheid
wel voorkomen, vooral als de ene beer ovei-wegend zeugen oj) goede be-
drijven en de andere voornamelijk zeu.gen op matige bedrijven heeft ge-
dekt. Evenzo is aangenomen, dat er geen systematische genetische verschillen
lussen de moeder-groepen van de nakomelingengroejien der beren bestaan.
Zulke \\ erschillen treden op als dc ene beer gemiddeld beter zeugenmateriaal
krijgt toegevoerd dan de andere, of als de moeders een geselecteerde groep
\\ormen,

Dc kans op het optreden van beide vonnen van systemati.schc verschillen tus-
sen de nakomclingengroepen wordt groter, naarmate de nakomelingen van
een beer uit een geringer aantal tomen afkomstig zijn. In werkelijkheid is de
situatie, waarbij per beer telkens één big uit iedere toom wordt gekozen, dus
nog gunstiger dan in figuur 3 tot uiting komt.

Milieuvcrschillen tussen de nakomclingengroepen kunnen ook op het selec-
tiestation bestaan, namelijk wanneer de afstammelingen van één beer bij
elkaar liggen en er binnen het station milieuverschillen vcKirkomen. Deze
verschillen zullen vooral belangrijk zijn, als de biggen van één beer in één
hok bij elkaar liggen en groepsgewijs worden gevoerd. Het aandeel van de
totale variatie, dat aan zulke milieuverschillen tussen de vadergroepen is
toe te schrijven, bedraagt vermoedelijk wel 20%
[c] = 0,2). Deze cj -

-ocr page 784-

fractie wordt geringer, als de biggen van één beer niet in één doch in twee
hokken worden gehuisvest. Vermoedelijk is dan
cj =0,1 een redelijke
schatting. Voor de situatie waarbij per beer uit 10 worpen telkens twee big-
gen worden gekozen, welke in twee hokken van elk 10 dieren groepsgewijs
worden gevoerd, is het selectie-effect in figuur 3 met een kruisje aangegeven,
geldend voor een kenmerk met h2=0,3; cj= 0,1 en
c]— 0,1. Het blijkt,
dat het selectie-effect belangrijk geringer is dan voor de situatie, waarbij
de dieren individueel worden gevoerd (punt op de middelste lijn boven
aantal dieren = 20).

Uit figuur 3 blijkt, dat bij toename van het aantal nakomelingen per beer
het selectie-effect stijgt, doch deze stijging wordt steeds geringer. Speciaal
wanneer de c2-fracties hoog zijn, heeft het vergroten van de nakomelingen-
groepen al spoedig weinig effect meer.

Hoe groter de milieu-correlatie tussen toomgenoten (cf -fractie), hoe be-
langrijker het wordt om uit veel worpen telkens een gering aantal dieren te
nemen.

Voor de meeste kenmerken lijkt het me voldoende, indien de afstamme-
lingengroepen van de beren 16 tot 20 dieren omvatten. Bij voorkeur moeten
de biggen uit even zo vele tomen afkomstig zijn, doch men verliest weinig
aan selectie-effect, indien men twee dieren uit iedere toom neemt.
Het aantal van 16-20 dieren per beer is een compromis tussen de nauw-
keurigheid van de fokwaarde-bepaling en de selectie-mogelijkheden onder
de onderzochte beren bij een gegeven beperkte proefruimte.

Het is van groot belang, dat tussen de moedergroepen van de nakomelingen-
groepen zo weinig mogelijk systematische milieu- en genetische verschillen
bestaan. De kans op zulke verschillen is het grootst bij natuurlijke dekking,
speciaal als de beren slechts zeugen van één of enkele bedrijven dekken.
Bij kunstmatige inseminatie kan het nakomelingenonderzoek veel effectiever
gepland worden. Men moet dan zorgen, dat van de jonge beren een be-
hoorlijk aantal zeugen in betrekkelijk korte tijd wordt geïnsemineerd en dat
de gemiddelde kwaliteit der zeugen per beer zoveel mogelijk gelijk is.
Het nakomelingenonderzoek van de beren daalt in waarde, indien de moe-
ders van de biggen van eenzelfde vader nauw verwant zijn of op hetzelfde
bedrijf gehouden worden. Hiermede kan echter bij het insemineren der
zeugen en het verzamelen der biggen rekening worden gehouden.
De big(gen) die men uit iedere worp kiest, moet(en) representatief zijn
voor de worp. Theoretisch kan men ze het beste willekeurig kiezen, doch
dan loopt men het gevaar, dat duidelijke achterblijvers gekozen worden.
Deze vormen een bron van uitvallers en ziekte. Derhalve kan men het
beste de biggen nemen, die qua ontwikkeling en type het dichtst bij het ge-
middelde van de worp liggen. Hoe minder biggen per worp genomen
worden, hoe groter de betekenis is van een objektieve keuze uit de worp.

In verband met het gevaar van ziekte is het ongewenst om biggen van be-
smette bedrijven op te leggen.

Aangezien dus meerdere tomen zullen uitvallen en het bevruchtingsper-
centage der beren niet 100% is, lijkt het me wenselijk om per beer ca. 50
zeugen te insemineren, indien men later één big per worp afmest. Kiest
men twee biggen per worp, dan kan met minder zeugen worden volstaan,
doch in verband met een redelijk betrouwbaar onderzoek op erfelijke ge-

-ocr page 785-

breken blijft het aantal van ca. 50 geïnsemineerde zeugen per beer wenselijk
(M i n k e m a, in voorbereiding).

De biggen van één beer moeten zoveel mogelijk gelijktijdig opgelegd worden
en wel tegelijk met de nakomelingengroepen van een behoorlijk aantal an-
dere beren. Ook hiermede moet bij het insemineren der zeugen rekening
worden gehouden.

De nakomelingen van één beer moeten op de selectiemesterij individueel ge-
voerd worden en willekeurig over de proefruimte worden verdeeld. Op
deze wijze wordt de milieu-correlatie tussen nakomelingen van eenzelfde
vader tot een minimum beperkt.

Het nakomelingenonderzoek tenslotte kan op twee wijzen worden benut:

a. als basis voor de selectie tussen de vaders,

b. als basis voor de selectie onder de niet geslachte nakomelingen van de
beren. Deze worden dan beoordeeld op de prestaties van hun half-
broers (-zusters) van vaderszijde. In dit geval wordt het generatie-inter-
val niet verlengd, zoals bij a.

Combinatie-selectie

Dit is het selecteren van dieren op grond van twee of meer selectiemethoden;
bijvoorbeeld een combinatie van individuele selectie en selectie via toom-
genoten.

Een dergelijke methode is geschikt als voor sommige kenmerken de infor-
matie het effectiefst via de ene methode wordt verkregen, terwijl voor andere
kenmerken een tweede methode zich beter leent. Zo kan men de prestaties
van een varken zelf in een prestatietoets onderzoeken en tegelijk zijn toom-
genoten mesten en slachten. De selectie moet dan geschieden met behulp
van een selectie-index, waarbij aan elk der methoden een bepaald gewicht
wordt toegekend.

Indien de kenmerken bij één der selectiemethoden voldoende nauwkeurig
kunnen worden bepaald, dan loont een combinatie met andere selectie-
methoden niet de moeite. Volgens Lush (1947) is dan het voordeel van
combinatie-selectie boven één der afzonderlijke methoden hoogstens 10%.
Ook F a 1 c
O n e r (1960) is van mening, dat de combinatie-selectie meestal
weinig of geen voordeel biedt.

OjJgemerkt moet worden, dat men in feite bij iedere diersoort selecteert met
behulp van verschillende selectiemethoden; deze methoden worden echter
niet tegelijk, doch opeenvolgend benut. Zo voert men bijvoorbeeld een eerste
schifting uit aan de hand van de prestaties van het dier zelf, terwijl later
een tweede schifting volgt als de prestaties van de nakomelingen bekend
worden.

Het huidige selectie-systeem in de varkensfokkerij

Het thans in de Nederlandse varkensfokkerij toegepaste selectie-systeem
valt te beschouwen als een mengsel van individuele selectie, selectie via
toomgenoten en nakomelingenonderzoek. De hulpmiddelen zijn hierbij het
stamboek en de .selectiemesterijen.

a. Het stamboekwerk.

De stamboekinschrijving van zeugen is voornamelijk een individuele
selectiemethode. De zeugen kunnen na hun eerste worp worden aange-
boden. Een deel der zeugen is reeds door de fokkers uitgeschift, een deel

-ocr page 786-

wordt door de inspecteurs afgel<eurd en een deel wordt goedgekeurd.
Hierbij wordt gelet op \\ ruchtbaarheid (de eerste worp moet minstens
6 biggen omvatten; de zeugen moeten minimaal 12 spenen hebben) en
exterieur. De goedgekeurde zeugen worden in exterieurklassen inge-
deeld:

bc -f , b—, b, b -I-, ab, a.
Belangrijk bij de cxterieiu\'-kcin ing is de vraag, in hoeverre het exterieur
een aanwijzing verschaft over de werkelijke gebruikswaarde van het dier.
Hierover zijn weinig exacte gegevens bekend. Mijns inziens heeft bij
varkens de exterieur-keuring wel degelijk waarde. Zo kan men aan het
uiterlijk beoordelen: de lengte, de zwaarte der schouders, de breedte van
rug en lendenen, de
voiTn en ontwikkeling van de hammen en de sterkte
van het beenwerk. De fokker zal in de eerste plaats verder fokken met
de dieren, die qua exteriein- het beste zijn.

De stamboek-inschrijving van beren gebeurt, analoog als bij de zeugen,
op exterieur. Op een leeftijd van 8-10 maanden worden ze voorlopig, op
anderhalfjarige leeftijd definitief gekeurd. Het is weer een vorm van
individuele selectie.

Het inschrijven van tomen in het Biggenboek geschiedt aan de hand
van toomgrootte, imiformiteit en ontwikkeling der biggen. Het is, wat
de biggen betreft, een vorm van individuele selectie. Het is tevens een
eerste nakomelingenonderzoek van de ouders en wel met name van de
moeder.

b. Onderzoek op de selectie-mesterijen.

Van de zeugen, die Cjua exterieur tot de beste behoren (minstens b,
meestal b-(- of hoger ) wordt een viertal biggen naar de selectie-mesterij
gezonden voor nakomelingenonderzoek. De betreffende toom moet be-
hoorlijk uniform zijn, dus weinig of geen achterblijvers bevatten. De
beste vier biggen worden ingezonden, mits het viertal uniform is.
Als het viertal aan beiJaalde mininunn-eisen ten aanzien van groei,
voederverbruik en slachtkwaliteit voldoet, dan wordt de toorn
premie-
waardig
verklaard en de moeder wordt sterzeug.

Beren, waarvan de afstammelingen aan bepaalde exterieureisen voldoen
en waarvan een voldoende aantal tomen (minimaal 4) op dc selectie-
mesterijen premie-waardig zijn verklaard, krijgen het predikaat
elite-
beer.
Dit is een selectie op grond \\an nakomelingenonderzoek.
Ook zeugen kunnen op grond van hun fokprestaties
elite-zeug worden.
Beren, die afstammen \\an een ouder-combinatie, waarvan een viertal
biggen op de selectie-mesterij premie-waardig werd verklaard, krijgen
het picdikaat
premie-beer. Dit is selectie via volle broers en zusters.
Eveneens
premie-beer zijn beren, die afstammen van een sterzeug en
een premie-beer, welke niet de vader is van de premie-toom der betrok-
ken sterzeug. Dit is selectie aan de hand \\an de prestaties van de half-
broers en -zusters van het dier van moederzijde en van de prestaties van
de ooms en tantes van vaderszijde (nl. volle broers en zusters van de
vader).

Bedenkingen tegen het huidige systeem

Tegen liet huidige selectie-systeem kunnen mijns inziens een aantal beden-
kingen worden aange\\\'oerd.

-ocr page 787-

1. Het onderzoek op de selecde-mesterijen dient in de eerste plaats als na-
komelingenonderzoek van de zeugen. De resultaten van slechts vier
dieren int één worp zeggen weinig over de algemene fokwaarde van de
zeug (zie figuur 3; het punt op de onderste lijn boven aantal dieren =
4 geeft het selectie-effect \\\'an dit systeem weer).

Nakomelingenonderzoek \\ ia de beren is veel effectiever, omdat een beer
gemiddeld veel meer afstammelingen krijgt dan een zeug.

2. Het nakomelingenonderzoek \\ an de beren komt pas op de tweede plaats.
Het vaststellen van de fokwaarde van een beer gebeurt tamelijk on-
nauwkeurig, omdat de moeders \\ an de tomen uitgezochte dieren zijn en
niet de gemiddelde kwaliteit \\an de door de beer gedekte zeugen ver-
tegenwoordigen. De kwaliteit der toege\\oerde zeugen kan van beer tot
beer sterk verschillen. De erfelijke aanleg van het zeugenmateriaal kan
de fokwaarde-schatting van de beer dus sterk vertroebelen. Om deze
redenen acht ik de waarde van het predikaat „elite-beer" aanvechtbaar
(althans \\oor zover de toekenning \\an dit predikaat wordt gebaseerd
op de selectie-mesterij-gegevens).

Verder duurt het in de praktijk dikwijls vrij lang, alvorens van een beer
voldoende tomen onderzocht zijn. Dit veroorzaakt een lang generatie-
interval.

3. De beste (mits uniforme) vier biggen uit een toom worden naar de
selectic-mesterij gezonden. Dit heeft twee bezwaren. Er is namelijk door
Johansson en Korkman (1950) in Zweden en door Ö s t e r-
hoff (1956) in Duitsland gevonden, dat de zwaarste biggen van de
toom ten tijde van het kiezen, later de beste groeiresultaten op de mes-
tcrij hebben. Dit onderzoek werd binnen de tomen uitgevoerd. De se-
lectie op grond van gewicht heeft waarschijnlijk geringe invloed op de
latere slachtkenmerken. Maar er wordt bij het uitzoeken der biggen
ook op type gelet en wellicht sorteert deze selectie wel een gunstig effect
op de karkaskenmerken.

Bij het kiezen van de beste dieren uit de toom wordt dus de erfelijke
aanleg der moc-ders (en hetzelfde geldt voor de \\ader) overschat. \'D(<
selectie-uitkomsten kimnen een misleidend beeld geven. Dit gevaar
wordt des te groter, naarmate de tomen groter zijn, want dan is de
keuze ruimer.

Het kiezen van een uniforme groep is bij de groepsvoedering min of
meer noodzakelijk, ten einde de competitie der dieren aan de trog te
veiininderen. De individuele voedering maakt het echter mogelijk, dat
aan de uniformiteit geen eisen meer gesteld behoeven te worden.
Een ander bezwaar van het huidige .systeem is, dat de beste dieren uit
de toom voor de fokkerij verloren gaan.

1. Men legt meestal pas biggen uit de tweede worpen op. Uit een oogpunt
van verkorting van het generatie-interval is het efficiënter, otri reeds
biggen uit eerste worpen naar de selectie-mesterij in te zenden.

5. De selectie-intensiteit is zeer gering, omdat een veel te groot percentage
zeugen sterzeug wordt. De laatste jaren werd 2/3 deel van de tomen op
de selectie-mesterijen met groepvoedering premie-waardig verklaard. En
op de selectie-mesterij te Lochem (individuele voedering) werd zelfs
4/5 deel premie-waardig. Mijns inziens is, als gevolg hien-an, het be-
langrijkste selectie-moment, niet het moment, waarop de gege\\ens van

-ocr page 788-

de proefgroep bekend worden, doch het moment, waarop een toom al
of niet de eer waardig gekeurd wordt om ingezonden te worden.

6. De fokkers houden waarschijnlijk nog te weinig rekening met de ver-
schillen in selectie-uitkomsten tussen de sterzeugen onderling.

7. Dikwijls worden zeugen gepaard met best fokkende beren, om te pro-
beren op deze wijze een premie-waardige toom te fokken. De fokwaarde
van de moeder kan hierdoor overschat worden. En de kostbare selectie-
ruimte wordt gebruikt voor beren, waarvan de fokresultaten al bekend
zijn.

Het huidige selectie-mesterij-onderzoek heeft mijns inziens wel waarde voor
het schatten van de fokwaarde van een bepaalde ouder-combinatie, doch
weinig voor het schatten van de fokwaarde van de moeder alléén of van
de vader alléén.

Het nakomelingenonderzoek van een ouder-combinatie staat gelijk met se-
lectie via toomgenoten. Benut men het onderzoek ook werkelijk als zodanig,
dan wordt ten opzichte van het nakomelingenonderzoek het generatie-
interval verkort. Evenzo heeft een dergelijk onderzoek waarde voor het
schatten van de fokwaarde van latere tomen uit dezelfde combinatie.
Het toekennen van het predikaat „premie-beer" aan beren, gesproten uit
een premie-waardige ouder-combinatie, is dus zinvol. Doch het predikaat
„premie-beer" voor beren, die afstammen van een sterzeug en een wille-
keurige premiebeer, heeft foktechnisch weinig of geen betekenis.

Mogelijke verbeteringen

Ook voor het schatten van de fokwaarde van toomgenoten is het ongewenst,
om de beste dieren uit de toom af te mesten en te slachten. Het viertal, dat
ingezonden wordt, moet eigenlijk exact het gemiddelde en de spreiding van
de toom vertegenwoordigen. Theoretisch is dus een willekeurige keuze het
beste. Hierbij loopt men het gevaar, dat achterblijvers worden ingezonden.
Deze kan men dus beter uitschakelen en als tegenwicht moeten dan eigen-
lijk ook de beste dieren uitgeschakeld worden. Beter is om van tomen met
veel achterblijvers in het geheel geen biggen in te zenden, welke gedragslijn
ook thans gevolgd wordt.

De beste praktische keuze is vermoedelijk een gemiddeld viertal (qua type
en ontwikkeling). De beste biggen blijven dan tevens voor de fokkerij be-
schikbaar.

Houdt men het huidige selectie-systeem aan, dan zouden mijns inziens de
volgende verbeteringen de moeite van het overwegen waard zijn:

1. Een gemiddeld viertal uit de toom in de selectie-mesterij opleggen.

2. Bij voorkeur biggen uit de eerste worpen inzenden.

3. Toomgenoten aanhouden totdat het resultaat van de proefgroep bekend
is.

4. Onder de ingezonden tomen scherper selecteren en/of onderscheid ma-
ken tussen matige en goede sterzeugen. Men kan bijvoorbeeld op grond
van de resultaten op de selectie-mesterij, van de beste helft der zeugen
alleen jonge fokzeugen aanhouden en van het beste kwart der zeugen
zowel jonge fokberen als fokzeugen.

-ocr page 789-

N.B. Het is bekend, dat er ten aanzien van enkele eigenschappen verschillen
bestaan tussen de selectie-mesterijen en de seizoenen. Dit geldt onder meer voor
de dagelijkse groei en het voederverbruik per kg gewichtstoename. De selectie
moet derhalve
binnen de selectiemesterijen en zo mogelijk ook binnen de sei-
zoenen doorgevoerd worden. Thans wordt bij de beoordeling van het voeder-
verbruik per kg gewichtstoename van een toom het gemiddelde over de drie
voorafgaande maanden van de betreffende selectiemesterij in acht genomen.
Vermoedelijk is het iets juister om de resultaten van een toom te vergelijken met
het gemiddelde van de tomen, die vlak voor en vlak na de betreffende toom
zijn afgeleverd. Volgens een onderzoek van Krüger, Hinrichsen en
Wagenbach (1960) kan men het beste de vijf voorafgaande en de vijf
volgende tomen nemen. Mogelijk moet dit aantal nog iets groter genomen wor-
den.

Andere selectie-programma\'s; structuur der fokkerij

Op grond van de besproken efficiëntie van verschillende selectie-systemen
is het denkbaar, dat er selectie-programma\'s zijn, die de beschikbare proef-
ruimte doelmatiger benutten dan het huidige.

Het te verkiezen selectieschema zal mede bepaald worden door de opbouw
en de organisatie der varkensfokkerij. Hierbij heb ik in de eerste plaats het
al of niet toepassen van K.1. bij varkens op het oog.

Hieronder zijn voor een tweetal situaties selectie-programma\'s opgesteld. Ze
lijken me de moeite van het overwegen waard, al geef ik ze gaarne voor
betere.

A. Schema, gebaseerd op fokkerij met weinig of geen K.I.

Indien er voornamelijk natuui-lijke dekking plaats vindt, waarbij een
groot aantal der beren slechts zeugen van enkele bedrijven dekt, dan
is het nakomelingenonderzoek om reeds eerder besproken redenen niet
erg betrouwbaar.

De jonge zeugen kunnen dan individueel geselecteerd worden op exte-
rieur en vruchtbaarheid (Stamboek). Tevens is het mogelijk de dieren
op groei en vlees/vet-verhouding te selecteren. Daarvoor moeten de
zeugen op de boerderij gewogen worden, terwijl speciale assistenten de
vlees/vet-verhouding aan het levende dier moeten bepalen met behulp
van de echolood-apparatuur. Dit is dus een soort bedrijfsservice. Ge-
noemde kenmerken worden sterk beïnvloed door het toegepaste voeder-
regiem. Derhalve mag deze selectie op groei en vlees/vet-verhouding
alleen op basis van een binnen-bedrijfs-vergelijking of nog beter binnen-
toom-vergelijking plaats vinden.

Jonge beren, afstammend van de beste beren en de beste zeugen, moe-
ten op een selectie-station aan een prestatie-toets onderworpen worden.
Het beste kwart van de aldus beproefde beren moet intensief voor de
fokkerij worden gebruikt.

Men kan deze selectie van jonge beren nog aanvullen door van de
dieren tevens een aantal toomgenoten op een selectiemesterij te mesten
en daarna te slachten. Deze selectie via toomgenoten dient dan in de
eerete plaats om informatie over de kwaliteit van vlees en spek te ver-
krijgen. En de selectie via toomgenoten is een noodzaak, indien men
van mening is, dat het vaststellen van de slachtkenmerken aan het le-
vende dier nog te onnauwkeurig geschiedt.

-ocr page 790-

B. Schema, gebaseerd op fokkerij met veel K.I. (toekomst?).

De jonge zeugen kunnen weer indiv idueel geselecteerd worden als onder
A. Een groot aantal jonge beren, afstammend \\an de beste beren (op
grond van nakomelingenonderzoek, zie hierna) en de beste zeugen,
moeten op een selectiestation aan een prestatie-toets onderworpen wor-
den.

Van het beste /a ä ^ deel der jonge beren moeten ]jer beer cen vijftig-
tal zeugen geïnseminecrd worden. Deze jonge K.I.-beren kunnen dan
aan een nakomelingen-onderzoek ondenvorpen worden. Dit onderzoek
dient om aanvullende informatie over de slachtkcnmerken te krijgen,
speciaal wat betreft de kenmerken, die op de kwaliteit van vlees en vet
betrekking hebben. Het nakomelingenonderzoek zou kunnen worden
uitgevoerd op de eerder beschreven wijze.

Op grond van de resultaten van het nakomelingenonderzoek moet het
beste yi ä Y-i deel der beren intensief \\oor de K.I.-fokkerij worden be-
nut.

Het is mogelijk, dat de structuur der fokkerij zich in de toekomst vrij in-
grijpend wijzigt. Ik denk hierbij aan een situatie analoog aan die in de
kippenhouderij. Als het mesten van varkens namelijk in grotere eenheden
plaats vindt, dan zullen dc mesters hun biggen misschien van speciale ver-
meerderingsbedrijven willen betrekken, welke op hun beurt de fokdieren
o]5 grote fokbedrijven willen kopen.

In dat ge\\al zou de selectie zich vooral op deze kern van fokkers moeten
richten. Zulke grote fokbedrijven zullen gewoonlijk hun eigen beren heb-
ben. Het meest efficiënte selectie-])rogramma is dan waarschijnlijk sciiema
A.

In Denemarken wordt de ruimte van de 3 grote selectie-mesterijen met in-
dividuele voedering uitsluitend gereseiveerd voor 260 zogenaamde door de
staat erkende élite-bedrijven. Ook .S m i t h (1960 ) komt tot de conclusie,
dat de maximale \\-erbetering wordt verkregen als de selectie-capaciteit en
-faciliteiten worden beperkt tot een kern (nucleus) van fokkers. Deze kem
moet precies groot genoeg zijn, om alle resterende fokbedrijven van man-
nelijke fokdieren te voorzien.

Het is mijns inziens echter nog zeer de vraag of een dergelijk nucleus-
systeem in Nederland, mot zijn vele kleine fokkere, wel bestaansmogelijk-
heden heeft. Voorlopig ziet liet er naar uit, dat de kimstmatige inseminatie
zich gestadig uitbreidt. Hiervan kunnen alle fokkers profiteren. En het vast-
stellen van de fokwaarde \\ an de beren wint dan steeds meer aan betekenis.
In dat geval verdient mijns inziens schema B de \\xx>rketn\'.

SAMENVATTING.

In het voorafgaande is de efficiëntie van een aantal selectie-systemen besproken. Met
name is uitgeweid over individuele selectie, selectie via toomgenoten en het nakome-
lingenonderzoek.

De principes van het schatten van de efficiëntie van selectie-systemen zijn gebaseerd
op de theorie van de populatie-genetica. Deze tak van de genetica is, wat betreft
de landbouwhuisdieren, vooral ontwikkeld door de Amerikanen W r i g h t en L u s h
en de Britten Fisher en Robertson.

Helaas is de theorie nog onvoldoende getoetst aan experimenten. Dié proeven met
landbouwhuisdieren, die genomen en gepubliceerd zijn, stemmen cchtcr in grote trek-
ken met de theorie overeen.

-ocr page 791-

Tegen het huidige selectie-systeem zijn cen aantal bedenkingen geopperd. Daarnaast
zijn voorstellen gedaan om tot een doeltreffender selectie bij varkens tc komen. Met
name zijn in overweging gegeven het selecteren van beren op grond van hun eigen
prestaties in cen zogenaamde prestatie-toets en het selecteren van K.I.-beren op
grond van cen representatief monster van hun afstammelingen.

Men dient evenwel goed te bedenken, dat deze voorstellen in sterke mate persoonlijke
denkbeelden weerspiegelen. Het is zeer goed mogelijk, dat in de toekomst èn de
theorie èn de genomen proeven aanleiding zullen geven tot andere inzichten. Momen-
teel lopen in de enkele Staten van Xoord-.Amerika en in Edinburgh selecticprogram-
ma\'s, waarbij geselecteerd wordt op grond van de prestaties der dieren zelf. Ook in
Noorwegen is de prestatietoets van beren in een selectieschema opgenomen.
Er is niet nader ingegaan op de kenmerken, waarop bij varkens dient te worden ge-
selecteerd. In het algemeen zal men slechts op economisch belangrijke kenmerken
moeten letten. Bijkomstigheden kan men beter verwaarlozen. Momenteel zijn in ver-
schillende landen methoden in onderzoek, om tot een objectieve beoordeling van
slachtkenmerken te komen. Speciaal op het terrein van de kwaliteitsbeoordeling van
het vlees wordt veel werk verricht.

Het is te hopen dat men in de toekomst met behulp van de nieuw ontwikkelde metho-
dieken tot een eenvoudige en doeltreffende selectie bij varkens zal komen.

SUMMARY.

The efficiency of a number of systems of selection is reviewed. Particular attention
is paid to individual selection, full sib selection and progeny testing.
The principles underlying the evaluation of the efficiency of selection methods are
based on the theory of population genetics. As regards farm animals, this field of
genetics was mainly developed by the .American authors W right and Lush and
the British authors Fisher and Robertson.

Unfortunately, this theory has not yet been sufficiently verified against experiments.
Those experiments on farm animals which have been carried out and published are,
however, mainly in accordance with the theory.

,A number of objections have been raised against the current system of selection.
In addition, methods were suggested to ensure more sufficient selection in pigs. It
was su.ggcstcd to sclcct boars on the basis of their own performance using a so-called
performance test and to base the selection of boars for artificial insemination on a
representative sample of their progeny.

It should be borne in mine however, that these suggestions reflcct highly personal
views. It is quite possible that both the theory and the experiments carried out will
give rise to other views in the future. Selection programmes in which selection is
based on the performance of the animals themselves arc in progress in some states
of North America as well as in Edinburgh. Performance testing boars is also included
in a selection schemc used in Norway.

The characteristics on which any selection of pigs should be based arc not discussed
in detail. As a rule, attention should be put only to characteristics which are of im-
portance economically. Features of minor importance had better be ignored. Methods
which may serve to ensure an objective evaluation of slaughter characteristics arc
being studied in various countries to-day. Much work is particularly being done on
the subject of determining th" quality of the pork. It is to be hoped that the recendy
developed methods will make a simple and efficient selection of pigs possible in the
future.

RÉSUMÉ.

Dans ce qui prccèdc I\'auteur a discutc Tefficacitc d\'un certain nombre de systèmes
de sélection. On a notamment traité de la sélection individuelle, de la sélection des
frères et socurs et dc l\'épreuve de la descendance.

Les principes de 1\'évaluation de l\'efficacité des systèmes de sélection sont basés sur la
théorie de la génétique des populations. Cette branche de la génétique a été

-ocr page 792-

développée surtout, en ce qui concerne les animaux domestiques argicoles, par les
Américains Wright ct Lush et par les Anglais Fisher et Robertson.
Malheureusement la théorie n\'a pas encore été suffisanunent vérifiée par des ex-
périences. Les expériences avec des animaux domestiques agricoles qui ont été faites
et publiées s\'accordent cependant à grands traits à la théorie. On a soulevé quelques
objections contre le système actuel de sélection.

En même temps on a fait des propositions afin d\'obtenir une sélection plus efficace
des porcs. On a notamment suggéré de sélectionner les verrats en vertu de leurs
propres performancses et de sélectionner les verrats destinés à l\'Insémination Arti-
ficielle en vertu d\'un échantillon représentatif de leurs descendants.
Il ne faut cependant pas oublier que ces propositions réfléchissent en forte mesure
des idées personnelles. Il se pourrait très bien qu\'à l\'avenir aussi bien la théorie
que les expériences faites inspirent de nouvelles vues.

Dans quelques états de l\'Amérique du Nord et à Edinbourg des programmes de
sélection se déroulent en ce moment, où l\'on sélectionne en vertu des performances
des animaux mêmes. En Norvège aussi, l\'épreuve de performance des verrats a été in-
corporée dans un schéma de sélection.

L\'auteur n\'a pas insisté sur les caractéristiques en vertu desquelles il faut sélectionner
parmi les porcs. En général il ne faudra faire attention qu\'aux caractéristiques
d\'importance économique. Il vaut mieux négli.ger les à-côtés. Actuellement on fait
en différents pays des recherches sur des méthodes afin d\'arriver à un jugement
objectif des caractéristiques de carcasse. Spécialement dans le domaine de l\'appré-
ciation de la qualité de la viande on a fait beaucoup de recherches.
Il est à espérer que dans l\'avenir on pourra arriver, à l\'aide de méthodes nouvelle-
ment développées, à une sélection simple et efficace des porcs.

ZUSAMMENFASSUNG.

Im Vorhergehenden wurde die Zweckmässigkeit von einigen Selektionssystemen be-
sprochen. Hautpsächlich wurde auf die individuelle Selektion, die Vollgeschwistem-
Selektion und die Nachkommenprüfung näher eingegangen.

Die Grundsätze der Bewertung der Rentabilität von Selektionssystemen gründet sich
auf die Theorie der Populationsgenetik. Dieser Zweig der Genetik, betreffs der land-
wirtschaftlichen Haustiere, wurde hauptsächlich durch die Amerikaner Wright
und Lush und die Engländer Fisher und Robertson entwickelt.
Leider ist die Theorie experimentell noch nicht genügend erprobt worden. Die be-
reits mit landwirtschaftlichen Haustieren durchgeführten und publizierten Unter-
suchungen stimmen jedoch im grossen und ganzen mit der Theorie übcrcin.
Gegen das heutige Selektionssystem sind einige Bedenken geäussert worden. Daneben
wurden Vorschläge gemacht, um zu einer zweckmässigeren Selektion bei Schweinen
zu kommen. Hautpsächlich wurde das Selektieren von Eber mittels einer Eigenleis-
tungsprüfung und das Selektieren von K.B.-Eber auf Grund einer repräsentativen
Stichprobe ihrer Nachkommen in Erwägung gezogen.

Man muss jedoch bedenken, dass alle diese Vorschläge einen stark persönlichen Ein-
schlag haben. Es ist sehr gut möglich, dass in naher Zukunft sowohl die Theorie,
als auch die angestellten Untersuchungen, Anlass zu anderen Einsichten geben wer-
den. AugenWicklich laufen in einigen amerikanischen Staaten und in Edinburgh
Selektionsprogranmie, wobei auf Grund der Eigenleistung die Tiere selektiert werden.
Ebenso hat Norwegen die Eigenleistungsprüfung in einem Selektionsschema aufge-
nommen.

Auf die Merkmale, auf Grund dessen Schweine selektiert werden müssen, ist nicht
näher eingegangen worden. Im Allgemeinen soll man nur auf wirtschaftlich wichtige
Merkmale achten. Nebensächlichkeiten kann man besser unberücksichtigt lassen.
Gegenwärtig werden in verschiedenen Ländern Methoden untersucht, um zu einer
objektiven Beurteilung der Schlachtmerkmale zu gelangen. Spezielle auf dem Gebiet
der Beurteilung der Fleischqualität wird viel Arbeit verrichtet.

Es wäre zu wünschen, dass man in Zukunft, mit Hilfe neuentwickelter Methoden,
zu einer einfachen und zweckmässigen Selektion bei Schweine kommen wird.

-ocr page 793-

LITERATUUR

Diekmann, A.: Erkennung von Fettansatz und Fleischbildung am lebenden
Schwein mit Ultraschall. Dissertation, Landw. Fakultät, Gottingen, 1960.

Falconer, D. S.: Introduction to quantitative genetics. Oliver and Boyd, Edin-
burgh and London, 1960.

F re d e e n, H. T.: Genetic aspects of Canadian bacon production. Canada Dept, of
Agriculture,
publ. 889, Ottawa, (1953).

F r e d e e n, H. T.: Rate of genetic improvement in Swine as influenced by the size
and sex composition of test litters.
Can. J. Agric. Sei., 34, 121, (1954).

Johansson, I. and Korkmann, N.: A study of the variation in production
traits of bacon pigs.
Acta Agric. Scand., 1, 62, (1950).

Johansson, I. und Lush, J. L.: Zucht- und Selektionsmethoden, in H a m-
mond-Johansso n-H a r i n g: Handbuch der Tierzüchtung, Band 2, Haustier-
genetik,
383, (1959).

J O n s s O n. P.; Resultate Dänischer Schweinenachkommenprüfungen. Voordracht
gehouden op 2e Nato-vacantiecursus, Mariënsee, 1961.

K i n g, J. W. B.: The use of testing stations for pig improvement. An. Breeding
Abstr.,
23, 347, (1955).

K r o e s k e, D.: Enkele nieuwe methoden ter bepaling van de spekdikte bij levende
varkens.
Veeteelt- en Zuivelber., 1, 79, (1958).

Krüger, L., Hinrichsen, J. K. und Wagenbach, H.: Untersuchungen
über den Vergleichsmassstab bei der Erbwcrtermittlung von Ebern mit mehreren
Nachkommengruppen.
Zeitschr. f. Tierz. und ZüchtungsbioL, 74, 203, (1960).

L u s h, J. L.; Family merit and individual merit as basis for selection. Am. Naturalist,
81, 241, (1947).

M i n k e m a, D.: Nakomelingenonderzoek op recessieve erfelijke gebreken bij var-
kens; in druk.

Osterhoff, D.: Erblichkeitsuntersuchungen und Nachkommenprüfungen auf
Grund der Ergebnisse der Schweinemastleistungsprüfungen.
Zeitschr. f. Tierz. und
ZüchtungsbioL,
68, 199, (1956).

Robertson, A.: Optimum group size in progeny testing and family selection.
Biometrics, 13, 442, (1957).

Skjervold, H.: Avlsmcssige betrakninger i forbindelse med kunstig saedverforing
hos svin.
Tidskrift for det norske landbruk, 64, 77, (1957).

S mi t h, C.: A comparison of testing schemes for pigs. An. Prod., 1, 113, (1959).

Smith, C.: Efficiency of animal testing schemes. Biometrics, 16, 408, (1960).

Melk of pus.

Een artikel over mastitisbestrijding besprekende, schrijft „The Daily Telegraph" van
5 sept. j.1. als volgt.

Het doel van de veterinaire mastitisbestrijding moet niet alleen het vinden van een
goede behandeling zijn, maar ook om mastitis te voorkomen. Dan kunnen we hopen
ons doel te bereiken, dat niet alleen is de economische verliezen ten gevolge van
mastitis te reduceren, maar ook het publiek consumptiemelk te verschaffen die echte
melk is en geen verdunde pus.

Vet. Ree., 73, 881, (1961).

Lawaai en bloedstippen.

Bij een onderzoek verricht aan de Universiteit van Michigan zou gebleken zijn dat
leghennen die aan ovennatig lawaai werden blootgesteld, meer eieren met bloed-
stippen produceerden dan hennen die in alle rust werden gehouden.

Pluimveepers, xvii, 3, (1962).

-ocr page 794-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Clostridium-infectie bij biggen.

Clostridium infection in piglets.

door F. H. J. JAARTSVELD\'), F. TH. M. J.^NSSENS^) en
C. J. JOBSE\'-^)

Uit het laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noord-Brabant.

Van een collega werden twee biggen van ongeveer 4 dagen oud, afkomstig
uit een groep \\an 25 stuks, ter onderzoek ontvangen. In verband met het
feit dat deze biggen anemisch waren, werden ze door de behandelende col-
lega ingesjjoten met 2 ml Ferrodex intramusculair in het dijbeen. De vol-
gende ochtend waren 12 biggen gestorven, waar\\-an er twee werden opge-
stuurd naar het laboratorium \\an de Provinciale Gezondheidsdienst.
Bij onderzoek bleek dat beide biggen een blauw achterbeentje hadden, ter-
wijl de plaats \\-an injectie hieraan duidelijk te herkennen was. De spieren
rondom de injectieplaats waren bruin verkleurd, oedeniateus, en bevatten
een weinig gas. Het Gram-preparaatje uit dit materiaal vertoonde veel
Gram-positieve staven, hel „Abklalsch-]jreparaat" \\-an de lever bevatte
eveneens veel losse Gram-positieve sta\\\'en.

Een bacteriologisch onderzoek werd ingesteld. Er werd vanuit de dijspieren
en vanaf het leveroppervlak zowel aëroob als anaëroob gekweekt. Alleen
anaëroob groeiden H-hc:nolytische gladde koloniën. Het waren onbeweeg-
lijke Gram-])ositieve staven, de lakmoesmelk werd snel gecoagulecrd onder
sterke gasx\'orming. Mede op grond van de suikeivergisting in thio-glycolaat-
media werd deze cultuur getypeerd als
Clostridium perfringens.
Uit de restanten van de Ferrodex kon noch cultureel, noch via cavia-
passage een Clostridium geïsoleerd worden. De 13 overlevende biggen wer-
den direct met 300.000 E iienicilline i.rn. behandeld, waarna geen dieren
meer gestorven zijn.

Enkele weken later werd door dezelfde collega op hetzelfde bedrijf weer
een aantal biggen van ongeveer een week oud met 2 ml Ferrodex behan-
deld. Reeds 5 uur na de injectie belde de eigenaar op en deelde mede, dat
alle biggen ernstig ziek waren. Deze dieren werden in aller ijl behandeld
met 2ÖÓ.000 E penicilline-procaïne, waarna zij alle, op één na, herstelden.
Deze, cen achterblijver, werd naar het laboratorium van de Gezondheids-
dienst opgestuurd. De algemene toestand van deze big was slecht en enkele
uren na aankomst is het dier gestorven. Pathologisch-anatomisch kwam het
sectiebeeld overeen met dat \\ an de vorige biggen, tevens werd
Clostridium
perfringens
geïsoleerd.

Om nader inzicht te krijgen betreffende de oorzaak van deze infectie werd

1) Dierenarts-bacterioloog bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord-Brabant.

\'■2) Analisten bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant.
758 Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. II, 1962

-ocr page 795-

de huid \\ an deze big onderzocht op het voorkomen \\an Clostridium per-
jringens.

Deze huid, die gaaf was en geen spoor van eczeem \\ertoonde, werd met
een \\ochtig watje afgewreven. In het Gram-preparaat van het vocht wer-
den zeer veel Gram-jjositieve staafjes ge\\onden en via cavia-passages werd
Clostridium perfringens geïsoleerd.

Tenslotte werd van een andere collega een big uit een koppel van 10 stuks
ontvangen. Deze biggen waren aan het ene achterbeen ingespoten met 100
mg terramycine, en aan het andere been met 1 ml ijzerdextran. 4 uur na de
injectie waren reeds 3 biggen uit deze kopj^el gestoiven, één was stervende,
de anderen waren ziek. De laatste biggen werden direct met 250.000 E
])rocaïne-penicilline behandeld. Deze zijn alle goed hersteld.
De ontvangen big vertoonde één blauw achterbeentje, n.1. dat been dat met
ijzerdextran ingespoten was, het met terramycine ingespoten beentje was
niet blauw. Ook uit deze big werd een clostridiinn aangetoond, de huid be-
vatte eveneens veel Gram-positieve slaven die getypeerd werden als
Clos-
tridium perfringens.

Het bodemstrooisel uit hel betreffende varkenshok werd met behulp \\an
een Gram-preparaat op sporenhoudende staven onderzocht; het bleek dat
er zeer veel Gram-positieve staven, al of niet met sporen, aanwezig waren.
Via cavia-passage werd uit dit materiaal
Clostridium perfringens geïsoleerd.
Door de betreffende collega werd één van de overgebleven (met penicilline
behandelde) biggen opnieuw met ijzerdextran aan een achterbeentje inge-
spoten, nadat de huid zorgviüdig met brandspiritus was gedesinfecteerd.
Deze big onderbond van deze inspuiting geen nadelige invloed.

Onderstaande foto is genomen van een big, gestorven korte tijd na een in-
jectie met ijzerdextran in het linker achterbeen. Dit beentje is gezwollen en
donker van tint.

Klinisch lijkt dit op een (Uostridium-\'mfcctic, hoewel uit het materiaal,
waarop deze foto betrekking heeft, geen
Clostridium werd geïsoleerd, doch
een antliracoïde bacterie.

-ocr page 796-

Een beschrijving van 3 gevallen van Clostridium-iniectic bij jonge biggen, veroorzaakt
doordat
Clostridium perfringens bij een intramusculaire ijzer-dextran-behandeling
door de entnaald vanuit de huidoppervlakte in de spieren werden gebracht.
Deze bezitten t.g.v. de injectie van deze prikkelende stof plaatselijk een verminderde
weerstand, waardoor de infectie zich kon ontwikkelen.

Bij injectie van varkens met prikkelende stoffen wordt zorg\\\'uldige voorafgaande
desinfectie der injectieplaats aanbevolen.

SUMMARY.

Description of 3 cases of Clostridium-inlection in piglets caused by Clostridium per-
fringens,
inoculated by means of the injection-needle from the surface of the skin
into the muscle during a treatment with Fe-dextran.

Due to the injection of the irritating agens the local muscular resistance has been
decreased and infection could develop easily.

Gareful preceding desinfection of the skin when injecting irritating agences into pigs
is advisable.

Voedselvergiftiging door stafylokokken in melk.

In de laatste jaren is de belangstelling voor stafylokokken in melk en zuivclprodukten
toegenomen omdat sommige stammen verbindingen kunnen vormen die verantwoor-
delijk zijn voor voedselvergiftigingen. In Amerika zijn gevallen bekend van zulke ver-
giftigingen door het gebruik van rauwe kaas en magere gereconstitueerde melk. Stafy-
lokokken zijn o.m. vrijwel steeds op de huid van mens en dier aanwezig, weshalve zij
gewoonlijk ook in rauwe melk voorkomen.

In verband met de uierbehandeling met penicilline is speciaal van belang, dat strep-
tokokken gevoeliger zijn voor antibiotica dan stafylokokken en dat de laatstgenoemde
zich zonder mededinging van streptokokken beter ontwikkelen.

De stafylokokken worden betrekkelijk snel door pasteurisatie vernietigd, niet echter
de enterotoxine, die de ziekteverschijnselen veroorzaakt. Dit betekent dat cen voedsel-
vergiftiging door stafylokokken het egvolg kan zijn van een onvoldoende pasteuri-
satie, cen nabesmetting, of van de vorming van enterotoxinen vóór de pasteurisatie.
Niet alle stafylokokken vormen het enterotoxine.

Meer dan 100 rauwe melkmonsters van verschillende boerderijen bleken alle stafylo-
kokken te bevatten. Bewaring tot een week bij ± 4° C deed het aantal niet toenemen,
bewaring bij 10° C daarentegen wel. De toename was cchter in geen van de ge-
vallen van dien aard dat het de oorzaak van een voedselvergiftiging zou kunnen zijn.
Hiervoor moeten zich miljoenen enterotoxinen producerende stafylokokken per ml
melk ontwikkelen.

Er zijn geen voedselvergiftigingen door stafylokokken bekend, die zijn veroorzaakt
door zorgvuldig gepasteuriseerde en behandelde melk.

Als het oorspronkelijke gehalte aan stafylokokken echter hoog is, dan is bij een slechte
behandeling van de melk door de producent of de verwerker het gevaar voor ont-
wikkeling van in de rauwe melk aanwezige stafylokokken vóór het pasteuriseren aan-
wezig, hetgeen de aanwezigheid van enterotoxine tot gevolg kan hebben. Ook is in-
fectie na het pasteuriseren mogelijk.

Gewezen wordt op het belang van het voorkómen van stafylokokken-infecties, d.w.z.
van een zindelijke melkwinning en de bestrijding van stafylokokkenmastitis, van een
snelle koeling van de melk en van een bewaring bij lage temperatuur.

Veeteelt- en Zuivelber., V, 138, (1962).

-ocr page 797-

REFERATEN

Bacferiële- en virusziekfen

SALMONELLA EN HYGIËNE.

L i n s e r t, H. und Zimmermann, E. M.: Experimentelle Untersuchungen
über das Haften von Salmonellen bei natürlich und künstlich infizierten Enten unter
Berücksichtigung lebensmittelhygienischer Belange.
Arch. exp. vet. Med., 15, 1083,
(1961).

Schrijvers komen op grond van door hen uitgevoerde proeven tot de conclusie dat ge-
zonde eenden, onder hygiënische omstandigheden gehouden en adequaat gevoerd,
uiterst resistent zijn tegen
Sahtonella-inlecties. Treedt in een gezond milieu infectie
op, dan wordt de darm snel weer
Salmonella-vrij, en worden ook op het moment van
slachten onder dergelijke eenden geen dragers aangetroffen.

Eenden, die aan een vitaminedeficiëntie lijden of waarvan de normale groei anders-
zins verstoord wordt, kunnen, na besmetting met
Salmonella, gemakkelijk bacterie-
drager blijven. Eendekuikens, die een acute
Salmonella-iniecüt overleven, kunnen
eveneens drager, eventueel uitscheider, blijven.

De maatregelen, welke de auteurs op het gebied van de dierziektebestrijding, als ook
van de kant van de levensmiddelhygiëne noodzakelijk achten, worden in discussie
gebracht. Hierbij worden ondermeer genoemd sanering van besmette bedrijven, aan-
gifteplicht in geval van optreden van
Salmonella, en verhoogde waakzaamheid bij
de keuring van dieren afkomstig uit besmette of verdachte bedrijven.

Guinée.

VERSPREIDING VAN PSEUDOVOGELPEST DOOR DUIVEN.

R e u s s, U.: Die Bedeutung der Tauben für die Verbreitung der atypischen Geflügcl-
pest.
Arch. Geflügelte., 25, 398, (1961).

De gegevens uit de literatuur betreffende de gevoeligheid van duiven voor pseudo-
vogelpest lopen uiteen. Al sinds Doyle (1927) is nl. bekend dat duiven intra-
musculair en intraveneus dodelijk zijn te besmetten, daarentegen lukte deze auteur
contact infectie niet.

Volgens diverse recente publikaties zou dit wel gelukken.

Op .grond van eigen, reeds eerder gepubliceerde experimenten, concludeert R e u s s,
dat duiven alleen door kunstmatige infectie met hoge virusdoses zijn tc besmetten.
Onder natuurlijke omstandi.gheden, die met praktijkomstandigheden overeenkomen,
zijn duiven niet ziek te maken.

Daarom zijn duiven niet van praktische betekenis voor de verspreiding van het virus
en behoeven t.o.v. duiven geen politiemaatregelen te worden genomen.

C. A. van Dorssen.

PROFYLACTISCHE RABIËSENTING BIJ DE MENS.

D i e t e r i c h, W. H., S h e 1 t o n, D. F. and J e n e v e i n, E. P.: Pre-Exposure
rabies immunization in man, using duck-embryo-vaccine.
]. Am. vet. med. Ass., 139,
999, (1961).

Door de W.H.O. wordt aangeraden mensen, die besmet kunnen zijn met rabiës, 1
dosis antiserum in te spuiten, gevolgd door 14 vaccin injecties.

Voor personen die door hun werkzaamheden een grote kans lopen met rabiës besmet
te worden, bestaat desondanks behoefte aan een eenvoudige en veilige profylactische
enting. Immers van personen, die ernstig gebeten zijn door dieren, waarvan bekend
is dat zij door rabiës aangetast zijn, sterft vlg. de schrijvers ondanks de behandeling
nog 28 tot 40%. Daarbij komt dat men soms besmet blijkt te kunnen zijn zonder
het te weten, zoals twee onderzoekers die grotten met vleermuizen plachten te be-

-ocr page 798-

zoeken en beide aan rabies stiei-ven, zonder dat bekend was boe ze besmet waren
geraakt. .\'Anti-rabiëspaardeserum kan aanleiding geven tot anafylactische shock.
Ook de behandeling met injecties van vaccins kan in 1 op 600 gevallen aanleiding
geven tot ongewenste reacties (paralyse, Ref.), waarvan 10 tot 25% met dodelijke
afloop.

De schrijvers immuniseerden met een cendeërnbryo-vaccin (32 personen). Hiermede
konden antilichamen opgewekt worden met een minimum aan entrisico. Het bleek
dat kleine intradermale doses even groot effect hadden als grotere subcutane doses.
Er werd een serie van drie injecties gegeven. Een éénmalige herhaalde injectie
(„booster") 5 maanden later had een grote antilichaamproduktie tengevolge. Drie
personen die 20 jaar eerder een rabiësvaccinbehandeling hadden ondergaan, rea-
geerden op de eenmalige „booster"-injectie ook met antilichamenproduktie. Schrijvers
menen op grond van ervaring met honden en runderen dat er samenhang bestaat
tussen de serumtiter en de graad van immuniteit. Zij beschouwen hun enting als
een praktische methode voor immunisatie van de mens.

(Voor beoordeling van de onschadelijkheid lijken de cijfers vrij klein. Rcf.)

C. A. van Dorssen,

THERMOSIABILITEIT VAN HONDEZIEKTEVIRUS.

P i e r c y, S. E.: Thermal Stability of Egg-adapted Canine-Distemper Virus. Vet.
Ree.,
73, 898, (1961).

De invloed van de bcwaartemperatuur op de houdbaarheid van gevriesdroogd, aan
eieren geadapteerd hondczicktevirus werd nagegaan. (De geteste vaccins waren voor-
namelijk afkomstig van de Wellcome-laboratoria.)

Bewaren bij een constante temperatuur van 37° C bleek na 48 uur reeds een belang-
rijke daling van de virustiter ten gevolge te hebben. Bij bewaren bij cen tussen 18°
en 28° C fluctuerende temperatuur bleek na 4 weken een aanmerkelijk verlies aan
levend virus tc zijn opgetreden (^ 90%).

Slechts dicpvricstcmperatuur (— 20° C) kan het behoud van de volle activiteit over
enkele jaren garanderen.

Opmerkelijk was, dat er geen verschil viel waar tc nemen tussen bewaren bij -f 4° C
en bij — 4,4° C. Bij deze temperaturen was na 7 maanden nog geen significant virus-
verlies aan te tonen.

Schrijver wijst er in dit verband nog eens op, dat in de bagageruimte of in het hand-
schoenenkastje van een auto makkelijk temperaturen van 32° C en hoger bereikt
kunnen worden. Het is gevaarlijk het vaccin langer dan enkele uren in zo\'n omgeving
te laten liggen! (Een opmerking welke niet alleen tot het onderhavige vaccin be-
perkt zal hoeven te blijven. Ref.)

In het algenu-en zal een dergelijk goed gefabriceerd vaccin bij 20° C bewaard, min-
stens 2 maanden voldoende activiteit behouden.

Nathans.

Farmacologie en toxicologie

PLASMA E.N WEEFSELCONCENTR.-VTIES V.AN CHLORAMPHENICOL BIJ
HET VARKEN.

English, P. B. and S c a w r i g h t, A. A.: Plasma and Tissue-concentrations of
chloramphenicol in the pig.
Austr. vet. ƒ., 37, 9, (1961).

De bedoeling van dit onderzoek was de chloramphenicolconcentratie in het plasma
van het varken na te gaan en tevens de concentratie in de weefsels te onderzoeken,
aangezien deze bij het paard volgens English en W i t h y hoger zijn dan dc
plasmaconcentraties.

Het bleek dat de plasmaconccntraties bij het varken lager waren dan b.v. bij de hond.
Terwijl het maximum na orale verstrekking 3,85 Mg/ml betrof, was dit na intramus-
culaire injectie van dezelfde dosis als per oraal was vei-strekt (d.w.z. 50 mg per kg

-ocr page 799-

lichaamsgewicht) slechts 1 /Jigjnd. Veel hogere concentraties werden bereikt na intra-
peritoneale injectie; bij 50 rag per kg zelfs een concentratie van 10,28 /igj\'ml. Deze
concentraties bleven slechts 1 2 uur bestaan.

Bij onderzoek van de meeste lichaamweefsels na slachting 6 uur na de injectie bleek
dat de concentratie hierin groter was dan in plasma. Bij dosering van 50 mg per kg
lichaamsgewicht intrapcritoneaal worden dus bij het varken therapeutische concen-
traties bereikt.

C. A. van Dorssen,

Fysiologie en fysiologische chemie

INVLOED VAN DE HYPOFYSE OP DE TESTIS VAN DE GEHYPOFYSEC-
TOMEERDE RAT.

Woods, Marion C. and Simpson, Miriam E.: Pituitary control of the
testis of the hypophysectomized rat.
Endocrinology, 69, 91, (1961),

Men heeft lang gedacht dat het I.C.S.H. (het hormoon dat de interstitiële cellen van
het ovarium stimuleert tot hormoonproduktie, ook wel het luteïnizerend hormoon
(L.H.) genoemd) en het F.S.H. (het follikel stimulerend hormoon) in het manne-
lijke dier een dergelijke werking als bij het vrouwelijke dier zou ontplooien, dus resp.
stimuleren van de interstitiële cellen in dc testis, de cellen van Leydig en het tot
stand brengen van de spermiogenesis.

Deze hypothese nu werd met diverse hormonen aan rattenmateriaal getest.
Er werd een serie van de volgende proeven opgezet:
I. Getracht werd de regressie van het genitaalapparaat na hypofysectomie te voor-
komen door middel van hormooninjecties.
II. Geprobeerd werd deze voornoemde regressie door hormonen ongedaan te
maken.

III. De in I en II genoemde experimenten werden met extract van ratte-hypofysen
als injectiemiddel herhaald.

IV. De invloed van gonadotrofinen van resp. het schaap en de rat werden op nor-
male en hypofyscloze pas gespeende ratten beproefd.

V. Nagegaan werd in hoeverre eerder bereikte resultaten met gonadotrofe hor-
monen (I en II) konden worden bereikt door F.S.H. en testostcronpropionaat-
injccties samen.

De normale ratten werden op een leeftijd van 40 dagen geopereerd (hypofysectomie),
waarvan in de eerste serie proeven (I) 15 dagen lang dagelijks injecties van voor-
namelijk gonadotrofe hormonen werden toegediend. Dc 40c dag werd gekozen omdat
dan de spermatogenesis juist begint. Bij de controles werd op de 55e dag het eerste
sperma gevonden.

In procfseric II werd na de 40e dag 14 dagen gewacht na dc hypofysectomie om de
regressie van het genitaalapparaat duidelijk te laten uitkomen. Flicr werden langere
injectiepcrioden gebruikt dan in I (tot 28 dagen). De injecties werden of intrapcri-
toneaal óf subcutaan gegeven om bij de gelijktijdige toediening contaminatie van de
verschillende stoffen te vermijden. De wijze van toediening bleek niet essentieel tc zijn.
Dc resultaten zijn in het kort als volgt samen te vatten.

I. I.C.S.H. heeft zowel invloed op het gewicht van de testis, de spermatocytogcncsis
en de spermiogenesis als op dc gewichten van dc accessoire geslachtsklieren (ventrale
prostaat en zaadblaasjes). De regressie kon er mee worden voorkomen. Dit bleek bij
het F.S.H. in het algemeen niet mogelijk te zijn, vooral wat het gewicht van de testis
en de accessoire klieren aangaat. De combinatie van beide genoemde hormonen had
een duidelijk synergistisch effect op alle bovengenoemde onderdelen.
Het .groeihormoon (G.H.) had in combinatie met I.C.S.H. een duidelijke, additieve
werking op de accessoire geslachtsklieren. Het tcstisgewicht onderging een gunsti.ge
invloed van het prolactinc (Lact. H) wanneer dit samen met I.C.S.H. of I.C.S.H.
en F.S.H. werd .gegeven.

Het F.S.H. (thyroid stimulerend hormoon) en het A.G.T.H. (adreno corticortrope

-ocr page 800-

hormoon) vertoonden geen invloed op het geslachtsapparaat met v/clk gonadotroof
hormoon dan ook.

In II kwamen dezelfde werkingen tot uiting als in I. Slechts de toediening van de
combinatie I.C.S.H., F.S.H., G.H. en Lact. H was voor de volle 100% in staat het
genitaalapparaat op hetzelfde peil te brengen als van de controles, ook wat de sperma-
togenesis aangaat.

III. Extracten van rattehypofy.sen hadden met in I en II te vergelijken resultaten.

IV. Bij pas gespeende muizen bleek de puberteit alleen vervroegd te kunnen wor-
den door injecties van gonadotrofinen, wanneer de hypofyse van te voren was weg-
genomen. Er werd geen verschil in resultaat gevonden wat de herkomst van deze
hormonen betreft (rat en schaap).

Gehomogeniseerde hypofysevoorkwab van pas gespeende ratten bleek overigens even
werkzaam te zijn na injectie bij hypofyseloze volwassen ratten wat betreft de stimu-
lering van het genitaalapparaat als de hypofyse extracten uit III. Waarop de puber-
teitsremming bij de pas gespeende intacte ratten na inspuiting met gonadotrofe hor-
monen berustte, bleef onbekend.

Bij V bleek, dat F.S.H. en testosteronpropionaat samen hetzelfde effect kan hebben
op de verschillende onderdelen van het geslachtsapparaat als de combinatie I.C.S.H.
en F.S.H. Hieruit wordt geconcludeerd, dat de synergist!sche werking van de laatst-
genoemde combinatie eigenlijk toe te schrijven is aan het androgeen, door het
I.C.S.H. in de testis gevormd, en het F.S.H.

De mogelijkheden worden nog besproken van eventuele onzuiverheden van de ge-
bruikte hormoonpreparaten. Zo zou het Lact. H enigszins verontreinigd kunnen zijn
met het G.H., waardoor het resultaat vertroebeld werd.
Groeihormoon heeft een verhogend effect bij veel hormoonwerkingen.
Zo verhoogt het de calorigenesis van het T.S.H., het vergroot de melklierstimulering
van het Lact. H, het verhoogt het effect van testosteron op de accessoire geslachts-
klieren, terwijl het eveneens de A.C.T.H.-werking op de bijnier potentieert.

Uit bovengenoemde onderzoek blijkt duidelijk dat het I.C.S.H. het belangrijkste
gonadotrofe hormoon is bij de mannelijke rat.

De publikatie bevat voorts nog een aanhangsel betreffende biologische hormoon-
standaardizering en bereidingswijzen van hormonen.

fV. Sybesma.

Heelkunde

HUIDTRANSPLANTATIE BIJ DE WONDBEHANDELING BIJ PAARDEN.

N e a 1, P. A. : Skin grafting in the treatment of granulating wounds of the horse\'s
legs.
Vet. Ree., 73, 1399, (1961).

Transplantatie van huid op grote epitheeldefecten wordt bij de mens algemeen tot;-
gepast. Ook bij wonden van paarden is deze methode van belang. Dc indicatie be-
staat wanneer verwacht mag worden, dat epithelisatie vanuit de wondranden door
de grootte van het defect niet goed mogelijk is. Dit kan zijn bij primair huidverlies,
bij secundair verlies door necrose e.d. of wanneer zich een granuloom .gaat ontwik-
kelen. Het secundaire huidverlies kan in de regel voorkomen worden door een goede
wondbehandeling en de vorming van granulomen wordt vrijwel verhinderd door het
aanleg.gen van drukverbanden.

Voor de techniek van de huidtransplantatie zij verwezen naar het oorspronkelijke
artikel of naar het artikel van Wintzer in het
Tijdschr. Diergeneesk., 84, 801,
1959.

Wanneer de huidtransplantaten aanslaan wordt dit voor het eerst 14 tot 35 dagen
na de implantatie zichtbaar. Een goed drukkend verband wordt essentieel geacht
voor het welslagen van de transplantatie. Slechts 15 tot 20% van de transplantaten

-ocr page 801-

slaat gewoonlijk aan, maar indien er voldoende geïmplanteerd zijn betekent dit toch
een belangrijke bespoediging van de wondgenezing. Er worden 8 gevallen beschreven,
waarvan 5 met succes werden behandeld.

A. H\'. Kersjes.

Inwendige ziekten

ATHEROSCLEROSE BIJ VARKENS.

S k O 1 d, B. H. and Getty, R.: Spontaneous Atherosclerosis of Swine. J. Am. vet
med. Ass., 655, (1961).

De schrijvers beschrijven atherosclerose bij varkens zoals deze bij 45 „gezonde" nor-
male slachtvarkens werd aangetroffen.

De afwijking werd duidelijk omschreven en bleek identiek aan atherosclerose bij de
mens.

De afwijking werd aangetroffen bij diverse rassen, waaronder ook het Landras en
Yorkshire.

De afwijking werd aangetroffen bij vri] zwaar tot zwaar gemeste varkens van 247
tot 820 Ibs (± 112 — ± 370 kg).

P. Tacken.

VERGELIJKENDE KANKERSTUDIE I,

Lombard, Ch.: Contribution de la cancérologie comparée a la connaissance du
terrain et des causes du cancer.
Economie et médecine animales, 6, 411, (1961).
De schrijver, bekend door zijn publikaties op het gebied van de vergelijkende kanker-
studie, stelt vast, dat deze wetenschap van grote betekenis is geworden. Qm dit te
illustreren geeft hij een overzicht van de tumoren, voorkomende bij de verschillende
diersoorten.

Bij de weekdieren komen naar verhouding weinig tumoren voor, hetgeen verbazing
wekt, omdat het zeewater bij dc kust vaak carcinogene stoffen bevat (3-4 benza-
pyreen).

De insecten, en wel de mieren en de bijen, kunnen tumoren dragen, terwijl vooral de
overbrengbare mei a nomen van de
Dro.wphila van belang zijn. Bij de
insecten schijnt, in tegenstelling tot bij de gewervelde dieren, een (hormonale) pre-
dispositie een belangrijke rol te Spelen.

Voornamelijk de kieuwen en omgeving, zowel als de huid worden bij de vissen door
tumoren aangetast. Opvallend is ook, dat bepaalde vissenfamilies gevoelig zijn voor
bepaalde tumoren, bijv. dc kunstmatig opgefokte zalm voor schildkliertumoren
(oorzaak: voedingsfactor). Ook door virus opgewekte tumoren (o.m. lymfosarcomen
en papillomen) en tumoren met een erfelijke achtergrond zijn van belang (lever-
turnoren en melanomen).

Bij de reptielen schijnen niet veel tumoren voor te komen, wat wel vreemd is gezien
de vaak hoge ouderdom die deze dieren bereiken.

Bij een Amerikaanse kikvorsensoort komt een door een virus verwekt adenocarci-
noom van de nier voor dat vaak enzoötisch optreedt.

Bij vogels spelen de door virussen veroorzaakte leucosen en sarcomatoseri (Rous-
sarcoom) een grote rol. Ze komen zowel bij wilde vogels als bij onze kip voor. Beide
groepen van ziekten zijn uit economisch oogpunt (hoge verliezen) en uit weten-
schappelijk oogpunt (ontdekking van de virussen) van grote betekenis. Van de niet
door virus veroorzaakte tumoren is het ovariumcarcinoom van de kip het belang-
rijkste (mogelijk verband met de functie van dit orgaan).

Muis en rat zijn door selectie en inteelt gewaardeerde proefdieren geworden op het
gebied van het experimentele kankeronderzoek. Het is immers gelukt zuivere stam-
men te kweken met een zeer grote tumorgevoeligheid voor bijv. mammatumoren (bij
de muis carcinomen, bij de rat fibroadenomen).

-ocr page 802-

Het percentage tumoren bij wilde dieren in gevangenschap vertoont een sterke
stijging (Dierentuin Philadelphia), misschien vanwege de hogere ouderdom van de
dieren door betere voeding en huisvesting.

De carnivoren, en vooral de hond, zijn tumorlijders bij uitstek. De mammatumoren
bij de hond met de hormonale achtergronden (overproduktie van oestrogenen) zijn
interessant. De hond is ook ons enige huisdier met een „infectieuze" tumor, n.1. het
door de coitus over te brengen sarcoom van Sticker van de vagina en de penis.
Ook voor experimenten betreffende het opwekken van blaascarcinomen lijkt de
hond een geschikt proefdier, evenals enkele knaagdieren.

De kat is ons enige huisdier waarbij — zij het plaatselijk zeer verschillend (Enge-
land) — het carcinoom van de tong en de oesophagus van betekenis zijn. Ook
mamma- en huidtumoren zijn frequent voorkomend.

Het paard (schimmel) is bekend om de melanosarcomen in de omgeving van peri-
neum en staart. Het tamelijk veel voorkomende peniscarcinoom schijnt verband te
houden met carcinogene stoffen in het smegma.

Bij het rund spelen twee door virussen veroorzaakte tumorziekten (in sommige lan-
den) een grote rol, n.1. het plaveiselcelcarcinoom van de orbita en de lymfatische
leucose.

In Australië worden witte runderen vaak door huidcarcinoom aangetast, terwijl in
India veel runderen lijden aan carcinoom van de hoornbasis. Ook lever- en uterus-
tumoren worden bij runderen nogal eens gevonden.
De schapen en vooral de geiten zijn vrij resistent tegen tumoren.
Bij varkens worden vrij vaak embryonale niertumoren gevonden, terwijl carcinomen
opvallend zeldzaam zijn (levensduur? Ref.).

Bepaalde konijnenrassen lijden aan uteruscarcinoom, terwijl het konijn tevens een
geschikt dier is om door virus verwekte tumoren te bestuderen: huidpapilloom en het
fibroom van Shope en het tongpapilloom.

De myxomatose wordt als pseudo-tumoreuze aandoening betiteld en niet verder
besproken.

Tenslotte: praktisch alle tumoren ontstaan door samenwerking van verschillende
oorzaken; dit geldt vooral voor de door virussen verwekte tumoren, waarbij ook de
erfelijkheid en de voeding vaak van groot belang zijn.

Opmerkelijk is het dat bepaalde tumoren bij één diersoort vrij frequent worden ge-
vonden, bij andere soorten d.narentegen zeldzaam zijn.

Waarom lijden hond, muis en rat zo vaak aan mammatumoren en schaap en rund
zo zelden,

waarom komen hypofysetumoren bij de rat en bij bepaalde vissoorten veelvuldig en
bij dc muis bijna nooit voor,

waarom wordt de mens vaak aangetast door het maagcarcinoom en tumoren van het
centrale zenuwstelsel en de dieren zo weinig?

De schrijver meent evenwel niet te mogen twijfelen aan de oplossing van deze vragen:

een grootse taak voor dc vergelijkende kankerstudic.

Een vrij uitvoerige literatuurlijst sluit deze waardevolle publikatie af.

W. Misdorp.

Kunstmatige Inseminatie

BETEKENIS VAN HET .A.-\'ANTAL SPERMATOZOÏDEN TER BEOORDELING
VAN HET SPERMA.

Petkoff, K. (Sofia, Bulgarije); Bedeutung der Spcrmatozoidenanzahl in den
Proben für die Beurteilung des Spermas.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting
bij dieren", Scheueningen, 1961.

Met behulp van de overlevingsproef van de spermiën, de resistentie tegen 1 %
natriumchloride-oplossing en de ontkleuring van methylblauw is aangetoond dat men
voor onderzoekmethoden niet een gelijke hoeveelheid sperma moet nemen, omdat

-ocr page 803-

dc verschillende aantallen spermatozoïden die zich in gelijke hoeveelheden vloeistof
bevinden invloed hebben op de uitkomst van het onderzoek.

Deze invloed wordt uitgeschakeld als men werkt met verschillende hoeveelheid vloei-
stof, maar een gelijk aantal spermatozoïden.

Er wordt op grond hier\\\'an een geheel nieuwe methodiek aangegeven voor de prak-
tische beoordeling van stieresperma en voor het bepalen van de verdunningsgraad.

/. Spruyt.

Voedingsmiddelenhygiëne

BESTRALING V.AN VOEDINGSMIDDELEN.

K O 11 e r, L. und Kreuzer, W.: Ionisierende Strahlen und Lebensmittel tierischer
Herkunft.
Archiv Lebensm. hyg., 12, 246, (1961).

De schrijvers geven na bestudering van zeer veel publikaties (110) een overzicht van
hetgeen onder ioniserende stralen moet worden verstaan en geven uitleg waarom
iommige stralen ongeschikt zijn voor het gebruik in de levensmiddelensector.
Neutronen b.v. kunnen atoomkernen van het levensmiddel tot radioactiviteit indu-
ceren; alfastralen hebben te gering doordringingsvermogen.

Ook bctastralen hebben deze absorptiebczwaren, alsmede te weinig energie. Katho-
denbcstraling, opgewekt door clectronen in een elektrisch of magnetisch veld tc ver-
snellen, hebben bij gebruik van goede apparatuur — o.a. de van de Graaf-generator
—, bewezen nuttig tc kunnen zijn. Gammastralen zijn de energierijkste stralenbronnen,
die door hun lange halfwaardc-tijd grote economische voordelen bezitten. Van
Kobalt 60, Gaesium 137 en het isotopenpaar Zirkonium 95 Niob 95 worden de wer-
king en de voordelen besproken.

Het effect van bestraling, in het bijzonder op microorganismen door dc beïnvloeding
der biochemische processen, en de factoren, die invloed uitoefenen op het effect der
bestraling worden aangegeven. Naast de samenstelling en eigenschappen van de te
bestralen voedingsmiddelen, die evenzeer van invloed zijn, volgt een gecomprimeerd
overzicht van de resultaten der bestraling, met name op de houdbaarhcidsvcrlenging
en op de consumptieve eigenschappen.

De auteurs besluiten hun overzicht met erop tc wijzen, dat vooralsnog de conven-
tionele conserx-eringsmethoden niet slechter, en zeker veiliger zijn. Combinaties van
beide methoden maken door hun lage stralingsdoscringen misschien toch toepassingen
mogelijk.

Van Gils.

GEGEVENS OVER RESTEN VAN COCCIDIOST.ATICA IN KIPPEVLEES.

O 11, W. H.: Rcsidues of coccidiostats in poultry tissues. Poultry Sci., 40, 443,
(1961).

In de Ver. Staten moeten dc fabrikanten van coccidiostatica uitvoerige bewijzen le-
veren, dat geen resten van coccidiostatica in de weefsels van pluimvee aanwezig zijn,
welke schadelijk voor de consument kunnen zijn. Over de concentratie van deze mid-
delen in bloed, spieren en lever van de kip zijn dan ook vrij nauwkeurige gegevens
bekend, doch minder of geen over de overige organen.

Sehr, geeft de cijfers weer, verduidelijkt in grafieken, der gevonden waarden in bloed,
spieren en lever bij enkele toenemende concentraties in het vo<-dcr van: sulfaquinoxa-
line, nitrophenide (beide voor zover mij bekend in ons land niet meer als cocci-
diostaticum gebruikt. Ref.), nitrofurazone, nicarbazin en glycarbylamide. Daarbij
blijkt de bloedconcentratie der nieuwere coccidiostatica duidelijk lager te liggen dan
van de oudere middelen, hetgeen een gunstig feit wordt genoemd met het oog op
mogelijke nadelen voor de mens. Bovendien blijkt na stopzetting der toediening de
bloedconcentratie van deze nieuwere middelen zeer snel tot O af te nemen. Een lite-
ratuuropgave is aan het artikel toegevoegd.

U\'. J. Roepke.

-ocr page 804-

BOEKBESPREKING

MENS, PLANT, DIER EN RADIOACTIEVE BESMETTING.

Van 25-28 oktober 1960 werd te Wageningen een Symposium gehouden over „Land-
bouwkimdige aspecten van radioactieve besmetting". Het werd georganiseerd van-
wege het Ministerie van Landbouw en Visserij. De voordrachten die werden gehou-
den en de hieruit resulterende discussies, zijn thans in boekvorm gepubliceerd onder
de titel „Mens, plant, dier en radioactieve besmetting".

De eerste twee lezingen (Ir. K. L. A. Weimar en Drs. H. Hekman) behan-
delen de grondslagen der kernfysica en de meest gebruikelijke radiologische meet-
apparatuur. Dit is een geslaagde poging om een ingewikkelde materie in enkele
pagina\'s te behandelen; voor de niet-deskundige is een en ander misschien niet steeds
gemakkelijk te volgen. Deze worden gevolgd door een goede bijdrage over de ef-
fecten van atoombom- en waterstofbomexplosies zowel ten aanzien van hun directe
uitwerking (stralingsintensiteit, geïnduceerde radioactiviteit door vrijkomende neu-
tronen) als met betrekking tot de te verwachten fall-out. Een aantal fysische en
biologische eigenschappen worden besproken welke het gevaar van bepaalde fall-out
produkten bepalen.

Vervolgens wordt, in een voortreffelijke en zeer heldere uiteenzetting, nagegaan hoe
fall-out produkten zich in onze atmosfeer verspreiden (A. S. P i n k e, Vice-admi-
raal b.d.) en hoe kan worden verklaard dat fall-out in bepaalde gebieden in grotere
hoeveelheden naar beneden komt dan in andere (Prof. Dr. W. BI eek er).

In een wat zwaarwichtige maar wel interessante beschouwing komen de gevaren van
ioniserende straling voor de mens ter sprake (Dr. J. Spaander). Aandacht wordt
gegeven aan de energie overdracht van ioniserende straling aan levend weefsel, aan
enkele voor het onderwerp belangrijke facetten van de embryologische ontwikkeling
van de mens, aan de somatische en genetische gevolgen van straling en tenslotte aan
het vaststellen van maximaal toelaatbare doses en hoe men deze moet hanteren.

De radioactieve besmetting van bodem en gewas wordt in een zeer helder en over-
zichtelijk betoog behandeld (Prof. Dr.
A. S c h u f f e 1 e n ), aangevuld met enkele
duidelijke tabellen. Het gedrag van de voornaamste radionucliden in de bodem, de
directe en indirecte besmetting van de plant passeren de revue.

Voor de dierenarts is het hoofdstuk „Radioactieve besmetting van dieren" (A. van
Keulen) het meest interessant: daarom zal hierop wat uitvoeriger worden in-
gegaan. De auteur verdient hulde voor dit ovei-zicht over de voornaamste aspecten en
gevolgen van inwendige en uitwendige bestraUng van dieren. De inleiding behandelt
de wegen waarlangs besmetting kan plaats hebben; deze zou aan duidelijkheid heb-
ben gewonnen wanneer een aantal overbodige details waren weggelaten. Bovendien
wekken deze soms een onjuiste indruk, bijvoorbeeld wanneer de inductie door neu-
tronen van radioactief Na uit het in het lichaam aanwezige stabiele Na wordt be-
sproken. Het is immers niet door deze interactie dat neutronen zo bijzonder gevaar-
lijk zijn.

Zeer verdienstelijk worden vervolgens de effecten van uitwendige bestraling op het
dierlijk organisme besproken. Het voorkomen van enkele onjuistheden moet daarom
worden betreurd, zoals in dc tabel waarin de gevoeligheid van verschillende celsoorten
voor straling staat aangegeven. De leucocyten zijn als zodanig niet bijzonder ge-
voehg, het darmepitheel had apart moeten worden vermeld en eveneens het grote
verschil in gevoeUgheid van de cellen der spermatogenetische reeks. Verder blijkt
niet duidelijk dat het optreden van een bepaald syndroom bij stralingsziekte sterk
afhankelijk is van de dosis; in het algemeen vindt men het darmsyndroom in acute
gevallen, het beenmergsyndroom overheerst in subacute gevallen. Van de gevolgen
op lange termijn hadden de verouderingsverschijnselen moeten worden genoemd.

-ocr page 805-

Uitvoerig wordt vervolgens ingegaan op de opname in het lichaam van belangrijke
radionucliden zoals J\'^i, Sr\'"\' en Cs\'»\' en hun se- en excretie, en de factoren welke
deze processen beïnvloeden. Enkele zeer illustratieve resorptie- en excretie-schema\'s
en grafieken verduidelijken dit gedeelte. Onderzoekingen over toediening op lange
termijn van J\'^i en Sr"" aan dieren hadden misschien kunnen worden vermeld. Een
aantal opmerkingen over decontaminatie besluit dit artikel waarin de geïnteresseerde
dierenarts een groot aantal bijzonder waardevolle gegevens kan vinden.

In een volgende bijdrage (Prof. Dr. P. K o r r i n g a) worden de verschillende wegen
besproken welke in zee geloosde radionucliden kunnen volgen op hun weg naar de
mens, terwijl hierna de situatie ten aanzien van drinkwater onder de loupe wordt
genomen. Vervolgens komt de radioactiviteit van het menselijk dieet ter sprake; de
auteur zou er goed aan gedaan hebben een wat strakkere lijn aan te houden en zich
minder in algemeenheden te begeven. Het onderwerp „De contrólemetingen in Ne-
derland" wordt kort en bondig behandeld. De schrijver verdedigt terecht het stand-
punt dat zinvolle metingen, op zinvol gekozen punten, de voorkeur verdienen boven
een „streng wetenschappelijke" procedure; deze laatste is veel kostbaarder en zeer
tijdrovend terwijl langs eerstgenoemde methode een goed inzicht in het besmettings-
niveau kan worden verkregen. Bij de bespreking van de praktische uitvoering blijkt
dat het onderzoek van landbouw- en veeteeltprodukten nog steeds zeer summier is;
de schrijver spreekt dan ook de wens uit dat „de landbouw spoedig haar bijdrage
zal leveren".

Een drietal voordrachten over voorlichtingsaspecten (Ir. J. M. A. P e n d e r s), wette-
lijke (Mr. W. Antheunissen) en internationale aspecten (Ir. F. F. L e u p e n)
besluiten het Symposium.

De uitvoering van het boek is uitstekend en met zorg gedaan. Hierop wijst ook het
uiterst geringe aantal drukfouten. Het boek kan van harte worden aanbevolen aan
ieder die zich in deze materie wat meer wil verdiepen.

Van den Hoek.

BANDEN TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE 1961

Per stel ƒ 4,50,
verkrijgbaar bij de Redactie, Rubenslaan 123, Utrecht.

-ocr page 806-

INGEZONDEN

OPERATIEVE BEHANDELINGSMETHODEN VAN EEN GEDILATEERDE
EN GEDISLOCEERDE LEBMAAG BIJ HET RUND.

Enkele opmerkingen naar aanleiding van het artikel van E. Lagerwey en S. R.
Numans in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
87, 328, (1962).
De conclusie in bovengenoemd artikel geeft o.a. aan dat de practicus in het algemeen
beter kan vasthouden aan de methode vv-aarbij de pens in de ventrale buikwand wordt
gefixeerd. Er wordt echter gewaarschuwd voor post-operatieve complicaties die bij
deze methode op kunnen treden.

Door ons werden in de afgelopen 1 \'/a jaar 6 dieren geopereerd voor een gedilateerde
en gedisloceerde lebmaag naar links; de methode die door ons werd toegepast, be-
stond uit punctie en repositie van de lebmaag zonder meer vanuit de linker flank.
\\\'an deze 6 dieren zijn er 5 genezen, terwijl het zesde dier na ± 5 maanden opge-
ruimd werd.

Bij deze laatste patiënt bestonden de afwijkingen reeds geruime tijd (± 10 dagen)
vóórdat tot operatieve behandeling werd overgegaan. Weliswaar verbeterde de pa-
tiënt aanmerkelijk, maar het dier bleef toch vage indigestie klachten behouden.

Ondanks het geringe aantal behandelde dieren hellen wij vooralsnog over tot dc
mening dat het tijdstip van opereren bepalend is voor het succes van deze betrekkelijk
eenvoudige ingreep. Deze mening baseren wij op het feit dat wij de andere 5 patiën-
ten dirct na de diagnose geopereerd hebben, waarbij van een atonie van de lebmaag
nog niet gesproken kon worden, aangezien na punctie van dc lebmaag deze zich der-
mate contraheerde dat repositie haast niet nodig was.

Wij vragen ons af of het patiëntenmateriaal in de publikatie uit de klinieken te ver-
gelijken is met dat uit de praktijk.

Is het n.l. niet zo dat bij de eerste categorie de afwijking in het algemeen reeds
langer bestond vóór ze ter behandeling aangeboden werden?

Wanneer de practicus eenmaal met dit ziektebeeld geconfronteerd is, zal hij ge-
makkelijk de diagnose kunnen stellen en direct kunnen ingrijpen,
Eén onzer werd b,v, geroepen bij een patiënt met een tussenklauwpanaritium en werd
door de veehouder gewezen op een ander dier dat volgens hem 1 Yi dag niet helemaal
in orde was en „dik was op een vreemde plaats". Een uitgesproken beeld van de
dilatatie naar links bleek aanwezig. Diezelfde dag werd de patiënt met succes .ge-
opereerd.

Dit ziektebeeld is naar onze mening niet zeldzaam, gezien het aantal in de klinieken
behandelde dieren cn het in verhouding vrij grote aantal dat wij in onze praktijken
in een vrij kort tijdsbestek behandelden.

Gaarne zouden wij meningen en ervaringen van collegae op dit gebied vernemen,

L, A. van Langeraad, Giessenburg.
K. G. van der Wal, Gorinchem,

-ocr page 807-

BERICHTEN EN VERSLAGEN

EUROPEAN MEAT RESEARCH WORKERS, VHth MEETING, WARSCHAU II.

Dit verslag is een vervolg op het congresverslag op pag. 572 van dit tijdschrift. Het
heeft betrekking op de onderwerpen, gehouden tijdens de
zittingen III en IV: Kleur van vlees (7 voordrachten);

zittingen V en VI: De kwaliteit van vlees en methoden om deze te bepalen (10
voordrachten).

111.10. Hornsey, H. C. (Londen, Engeland): Some observations on the oxygen
adsorption of pork muscle.

Teneinde iets meer te weten te komen over de chemische veranderingen
welke bij het bewaren van vlees post rigor optreden, werd de zuurstof ab-
sorptie van varkensvlees post-rigor bestudeerd met behulp van een Warburg-
apparaat.

De tijd-absorptie -curve bleek te kunnen worden v^oorgesteld door twee ver-
schillende componenten, een rechte continue lijn en een discontinue expo-
nentiële curve. De betekenis van deze twee componenten werd bestudeerd
in verband met de beïnvloeding door verschillende substraten, remstoffen,
co-enzymen, pH en koolzuurontwikkeling.

Verondersteld wordt dat het fenomeen veroorzaakt wordt door het ver-
bruiken van één specifiek substraat (tijdens het bewaren van het vlees onder
anaerobe condities in de oxidatiecyclus geaccumuleerd, vermoedelijk succi-
naat en/of fumaraat), óf door de aanwezigheid van twee verschillende enzy-
matische oxidatieve reactiewegen. Deze alternatieven zullen nader worden
onderzocht.

111.11. Bianchi, E. en Maggi, E. (Parma, Italië): Sur les modifications de
couleur dans les mortadelles pendant la cuisson.

Bij de bereiding van mortadelle (een Italiaanse worstsoort) verandert de
kleur van de worst tijdens het kookproces van bleek-rose in helder-rosc.
In monsters mortadelle van eerste en tweede kwaliteit (de laatste bevatten
naast gepekeld varkensvlees ook rundvlees), regelmatig tijdens het koken
uit de kookkast genomen, werden door middel van reflectiemetingen de
veranderingen der hiervoor verantwoordelijke myoglobinepigmenten vast-
gesteld.

Er konden drie fasen worden onderscheiden welke uiteraard niet strikt van
elkaar gescheiden zijn.

In de eerste fase, eindi.gend na 1 uur broeien als het inwendige der worsten
een temperatur van 22,5° C heeft bereikt, wordt het aanwezi,ge nitroso-
myoglobine omgezet in metmyoglobine; de kleur verandert van grijsachtig
rose in geelachtig rose.

De tweede fase, gekarakteriseerd door de omzetting van metmyoglobine in
nitrosomyoglobine, eindigt, na 2 tot 3 uur verwarmen, als een inwendi.ge
temperatuur van 36-39,5° C is bereikt; de worsten zijn dan hejder-rose ge-
worden.

De derde fase tcnslotc, waarin het nitrosomyoglobine overgaat in het ge-
denatureerde pi.gment nitrosomyochromogeen, begint pas na ongeveer 5 uur
en wel vanaf ca. 49° C en eindigt na 6 uur als de inwendige worsttempe-
ratuur 53° C is geworden. Visueel is in deze laatste fase slechts een zwakke
tintverandering van de rose kleur waar te nemen.

Er bleken geen essentiële verschillen tussen de beide kwaliteiten mortadelle
op te treden; de reflectiespectra waren praktisch superponeerbaar.
De onderzoekers hebben helaas niet meegedeeld met welke apparatuur de
worsten gekookt werden, zodat geen al te grote betekenis toegekend moet
worden aan de kooktijd, en de daarbij gemeten temperaturen.

-ocr page 808-

III, 12. C h m a r a, I. en T y s z k i e w i c z, St. (Warschau en Poznan, Polen) : The

effect of cooking on the colour of cured meat.

De invloed van warmtebehandeling op de kleur van gepekeld vlees werd
bestudeerd door ingebhkte gemalen ham op verschillende wijzen te pasteu-
riseren. Daarbij werden de snelheid van temperatuurstijging, de maximaal
bereikte temperaturen en de totale verwarmingstijd van het vlees gevarieerd.
De kleur van het vlees werd na 6 dagen koelen vastgesteld en tevens na
daaropvolgende diffuse belichting gedurende 18 uur.

Door het kookproces bleek de dominerende golflengte van de vleeskleur
korter te worden, terwijl de kleurhelderheid tengevolge van de denaturatie
der chromo- en vleesproteïne toeneemt.

Bij het bewaren onder diffuus licht verschuift de dominerende golflengte
eveneens naar kleinere waarden (door voortgezette oxidatie van de pig-
menten), terwijl ook de kleurhelderheid verder toeneemt. De kleinste ver-
andering in kleurhelderheid tijdens het bewaren (d.w.z. de meetconstante
vleeskleur) werd verkre.gen als de temperatuurstijging in de blikken snel was
geweest en de maximaal bereikte temperatuur niet te hoog was.
De totale verwarmingstijd bleek weinig invloed te hebben op de kleur; ver-
lenging van deze tijd beïnvloedt de kleurhelderheid niet in negatieve zin.

IV, 13. Walters, C. L. en Taylor, A. McM. (Leatherhead, Engeland): Bio-

chemical properties of pork muscle in relation to curing.

De vorming van het nitrosopigmentcomplex bij het pekelen omvat zowel de
reductie van het vleespigment als van het nitriet dat gedurende het pe-
kelen gevormd of toegevoegd wordt. Zoogdierspieren bevatten reducerende
enzymsystemen die in het levende dier betrokken zijn bij het weefsel meta-
bolisme, en waarvan bekend is dat zij na de dood in de weefsels werkzaam
blijven. Onderzocht werd in hoeverre deze systemen betrokken zijn bij de
vorming van het nitrosopigment tijdens het pekelproces.

Het vermogen van de spierweefsels om de betreffende specifieke reducties
teweeg te brengen werd bestudeerd met behulp van Warburgmanometric
en spectrofotometrie.

In varkensspicren werd de aanwezigheid aangetoond van een reducerend
systeem dat in staat is uit natriumnitriet een gas (waarschijnlijk stikstof-
monoxide) te vormen. Ook uit natriumnitraat werd, echter in zeer geringe
mate, een dergelijk gas gevormd.

Uit varkensharten werd varkensmetmyoglobine geïsoleerd (zuiverheid min-
stens 70%). Onder anaerobe condities bleek dit pigment zich rechtstreeks
met gasvormige stikstofmonoxide tc verbinden, zonder voorafgaande re-
ductie. Het absorptiespectrum van het resulterende complex was in het
algemeen gelijk aan dat van nitrosomyoglobine, de absorptie maxima waren
echter verschoven naar kortere golflengte. In tegenstelling tot nitrosomyo-
globine ontleedt het nieuwe complex direct bij contact met lucht.
In een poging om deugdelijke resultaten te verkrijgen bij redoxpotentiaal-
metingen aan vleessystcmen, werd het gedrag van verschillende typen elec-
troden in vleesextracten bestudeerd. Uit het voorlopige onderzoek bleek dat
goud het meest geschikte elektrodemateriaal is voor dit doel.

IV, 14. Janicki, M. A., Thomas, A. en K o r t z, J. (Bydgoszcz, Polen):
Colour stabilty of fresh pork meat.

In verband met het toenemende belang van voorverpakte vleeswaren werd
het verband tussen de kleurstabiliteit en andere eigenschappen van vers
varkensvlees bestudeerd aan monsters M. long. dorsi van 40 uniform gevoede
en geslachte baconvarkens.

De monsters werden na koeling gemalen en 4 uur belicht met 1250 lux
„zacht-wit" licht; de kleurstabiliteit, beheerst door de oxidatieve verkleuring

-ocr page 809-

van de vleesklcurstoffen tot bruine met-pigmenten, vv-erd uitgedrukt als
het verschil in extinctie verhoudingen van extracten bij 545 en 635 m/i vóór
en na belichting.

De kleurstabiliteit bleek groter te zijn naarmate de reducerende activiteit
van het vlees groter is (correlatie-coëfficiënt r = —0.5431). Van gepekeld
vlees was deze remmende invloed van reducerende verbindingen (speciaal
sulfhydrylgroepen) op de kleurfading reeds bekend.

Ook bleek de kleurstabiliteit te correleren met het myoglobinegehalte van
het vlees (r = —0.4657). Het is bekend dat dit gehalte correspondeert met
het basale metabolisme; vlees van dieren met een grotere basale metabolis-
tische activiteit zal dus beter zijn kleur behouden.

Het sterkste verband (r = -f 0.5569) werd gevonden tussen de kleur-
stabiliteit en het waterbindend vermogen (los vocht-bepaling). Dit is in
overeenstemming met literatuurgegevens: de oxidatie der pi.gmenten hangt
af van de pH van het vlees, welke zelf weer correspondeert met het water-
bindend vermogen. Het verband is waarschijnlijk gebaseerd op de be-
ïnvloeding van de structuur van het vlees, die de snelheid van zuurstof-
diffusie naar de pigmenten controleert. Er kon echter geen invloed van de
pH op de kleurstabiliteit worden vastgesteld, daar slechts zeer kleine pH-
variaties in de onderzochte monsters optraden.

Er werd ook een correlatie tussen de kleurstabiliteit en de kleurhelderheid
(uitgedrukt in % reflektie bij 541 m/i) gevonden (r = 0.5447), te ver-
klaren uit het verband tussen kleurhelderheid, myoglobinegehalte cn water-
bindend vermogen, terwijl tenslotte nog cen zwak verband tussen de kleur-
stabiliteit en het watcrgehalte werd vastgesteld (r = —0.3826).

IV, 15. Hornsey, H. C. (Londen, Engeland): The colour of uncooked bacon.

In een groot aantal zijden ongekookte bacon werd de omzetting van de
kleurstoffen van het verse vlees in het pigment van gepekeld vlees, de ni-
trosovorm, nagegaan.

Het bleek dat in de bacon na 10 da.gen rijpen een betere omzetting (48%)
was opgetreden dan na 3 da,gen rijpen (39%).

Evenals reeds vroeger was vastgesteld voor gekookte bacon, werd nu ook
voor het ongekookte produkt gevonden dat in varkensvlees met een lagere
pH een betere omzetting in de gewenste pckclkleurstof optreedt, dit in tegen-
stelling tot de voorlopige mening, die de auteur in een vroegere publikatie
naar voren bracht. De grotere concentratie vrij salpeterigzuur bij lagere pH
schijnt dus de overheersende factor tc zijn bij de pigmentomzetting.
Het is bekend dat de visueel beoordeelde kleur van gekookt gepekeld var-
kensvlees met een hogere pH beter is, doordat de totale pigmentconcentratie
daarin iets groter zou zijn en de vlceseiwitten meer transparant zijn. Daar
echter bij hogere pH het percentage klcuromzetting in de nitroso-vorm
kleiner is, ontstaat dc paradox dat alkalischer vlees donkerder van kleur is
(afhankelijk van dc oorspronkelijke samenstelling van het varken en als
zodanig niet te beïnvloeden door het pekel- en verwerkingsproces), maar
een slechtere tint vertoont. Er wordt dc nadruk op gelegd dat deze beide
verschillende factoren, kleurdiepte en tint van de kleur, bij visuele beoorde-
lingen van gepekeld vlees niet verward mogen worden.

IV, 16. Otto, E. (Dummerstorf, D.D.R.) : Jahreszeitlicher Einflusz auf den
Schlachtkörper und die Farbe des Fleisches bei Schweinen.

Er werd een onderzoek ingesteld naar de invloed van de vier jaargetijden op
het vleesaandeel van de onderdelen van 143 varkens (Duits Edelvarken en
Duits Veredeld Landvarken) en op de kleur (helderheid) van verschillende
spieren van deze dieren.

Uit statistische berekening van het vlees- en vetaandeel bleek dat bijna
steeds verschillen tussen de seizoenen optreden. Daar er echter geen gerichte

-ocr page 810-

eenduidige tendens bij de onderdelen bestaat, werden bij de berekening van

totale dierbelften de verschillen der onderdelen gecompenseerd en is er

daarvoor geen significant verschil tussen de jaargetijden.

Bij alle zes onderzochte spieren was in de winter het vlees het donkerste;

bij drie spieren is de kleur \'s zomers en bij drie spieren in de herfst het

lichtste.

In verband met de resultaten werd voorgesteld om dergelijke seizoeninvloe-
den voortaan niet meer op hele of halve dieren te onderzoeken, maar op
de onderdelen apart.

V, 17. Howard, A. en B o u t o n, P. E. (Brisbane, Australië): Specific and
general effect of ions on meat quality.

Het onderzoek is een vervolg op dat van Lawrie (Utrecht, 1960), waar-
bij keukenzout werd ingespoten na het slachten, om de drip na het invriezen
te verminderen en de malsheid te verbeteren.

Bij dit onderzoek is ook de invloed van fosfaten nagegaan. Keukenzout en
fosfaat werden zowel afzonderlijk als gezamenlijk gebruikt. Bij alle proeven
werd de spuitoplossing zowel op pH = 6,5 als pH = 9,5 ingesteld. Onder-
zocht werden de drip, de malsheid en de smaak (zout).

De resultaten kwamen overeen met het vorige onderzoek: bij een hogere
ionensterkte nam de drip af, de malsheid werd beter, de zoute smaak nam
toe.

Fosfaten vertoonden geen specifiek effect. Dc zoute smaak was echter ge-
ringer dan van keukenzout.

V, 18. S u 1 z b a c n e r, W. L. (Beltsville, U.S.A.): Research on the chemistry
of meat flavour.
Voordracht niet aanwezig.

V, 19. Landman, W. A. (Chicago, U.S.A.): Studies on the chemistry of meit
flavour precursors
Voordracht niet aanwezig.

V, 20. Valdecantos Jimenez, A. (Madrid, Spanje): Some data referring
to meat quality evaluation: tryptophan, glucosamine and hydroxiproline
contents of lean side skeletal muscles.

Vlees afkomstig van verschillende delen van het slachtdier is verschillend
van kwaliteit. Teneinde na te gaan of deze kwaliteitsverschillen objectief te
meten zijn, werden 11 runderen volgens de gebruikelijke methode in 15
stukken per helft verdeeld. Hierin werd het gehalte aan tryptophaan, gluco-
samine en hydroxyprolinc bepaald. Indien dc vleesstukken gerangschikt wer-
den naar toenemend gehalte aan hydroxiproline, bleek dit goed overeen te
komen met de rangschikking naar kwaliteit, zoals deze in de praktijk ge-
bruikelijk is. Er bleek een correlatie te bestaan tussen het tryptophaan-
gehalte en het hydroxyproline-gehalte, evenals tussen het gehalte aan tryp-
tophaan en glucosamine.

V, 21. Barylko-Pikielna, N., Z o 1 t o w s k a, A., K o s s a k o w s k a, T. en
Pietraszak Z. (Warschau, Polen): Relationship between organoleptic
and objective methods for the evaluation of canned ham quality.
Het doel van het onderzoek was methoden te ontwikkelen, welke het organo-
leptisch onderzoek geheel of gedeeltelijk kunnen vervan.gen.
Na een uitvoerig overzicht van de verschillende methoden om de binding,
de malsheid en de sappigheid langs objectieve weg te bepalen, werden de
gebezigde methoden besproken;

Binding, door het bepalen van de kracht welke nodig is om een 3 mm dikke
plak stuk te trekken.

-ocr page 811-

Sappigheid, door uitpersen onder 210 atm. druk, of door absorptie van de
vleessappen door filtreerpapier.

Malsheid, met behulp van de consistometer volgens Höppler of met de
penetrometer volgens Tilgner.

Er bleek een goede correlatie te bestaan tussen de organoleptische waar-
neming (5 punten systeem) en de binding en de malsheid welke volgens
bovengenoemde methoden werden bepaald.

Tussen de organoleptische bepaling van de sappigheid en de instrumentele
methode bestond geen of slechts een zeer geringe correlatie. Dit werd ge-
weten aan het falen van de organoleptische methode.

VT, 22. Harrington, G. en Pearson, A. M. (Cambridge, Engeland): The
chew count as a measure of tenderness in pork loins with varying degrees
of marbling.

36 carbonaden, afkomstig van verschillende rassen werden onderzocht op:

vetgehalte: chemisch onderzoek,

marmorering: door vergelijking met standaardfoto\'s,

malsheid: door de kauw-methode (tellen van het aantal keren) en een
Schaarmethode.

Het gemiddeld aantal keren kauwen varieerde van 25 tot 47, met een
extreme waarde van 60. Er bleek een goede correlatie te bestaan met de
schaarmethode. Een toename van 1 Ib met de schaarmethode kwam over-
een met een toename van 4 keren kauwen.

Daarnaast bleek er tevens een correlatie te bestaan tussen de marmorering
en de malsheid. De minder gemarmoreerde carbonaden waren iets taaier.
Gemiddeld kwam een toename van 1% intramusculair vet overeen met 1,5
keren (of minder) kauwen of 0,4 Ib met de schaarmethode.

VI, 23. B a r y 1 k O-P i k i e 1 n a, N. en M i 1 e r, K. (Warschau, Polen) : A physico-
chemical approach to the relationship between stimuli concentration and
response intensity in taste sensations.

Een mathematische benadering wordt gegeven van de relatie tussen con-
centratie en smaakgewaarwording van één en meer componenten. De ge-
vonden foi-mules blijken overeen te komen met de praktische resultaten.
Bij toepassing op hammen evenwel faalde deze methode. De zoute smaak
was veel geringer dan op grond van het zoutgehalte verwacht mocht wor-
den.

\\T, 24. M e e s t e r, J. en H o u t e p e n, W. H. C. (Zeist, Nederland) : Rapid de-
termination of protein in meat and meat products.

De kleurstofbindingsmethode, berustend op de colorimetrische bepaling van
de hoeveelheid cochenillcrood A welke door een suspensie van het monster
in mierenzuur wordt gebonden, werd bruikbaar gemaakt voor een snelle
bepaling van het eiwitgehalte in vlees en vleeswaren.

De reactieomstandigheden en storende factoren werden nader onderzocht.
De resultaten bleken goed overeen te komen met die welke volgens de
Kjeldahlmethode werden verkregen,

VI, 25. Moerman, P. C. en Meij, G. J. W. van der (Utrecht, Nederland):
Some results from the chemical analysis of veal.

In het kader van het onderzoek van nuchtere kalveren van twee Nederlandse
veeslagen, is de chemische samenstelling van enkele spieren van deze kal-
veren onderzocht.
Bepaald werden

in de spieren: water, eiwit, vet, as, waterbindend vermogen, ijzer en pH.
in de lever: ijzer.

-ocr page 812-

in het niervet: joodadditiegetal.
De gemiddelden in de minimale en maximale waarden gevonden bij 43
nuchtere kalveren worden vermeld.

VI, 26. S i k O r s k i, Z. E. (Gedansk, Polen): Determination of smoke components
by means of chromatography.

Sehr, bespreekt de noodzaak om via gestandaardiseerde monstemame en
toepassing van goed gedefinieerde analysemethoden het rookonderzoek uit
te voeren. De tot nu verkregen resultaten zijn zeer moeilijk te interpreteren,
aangezien aan bovengenoemde voorwaarden niet is voldaan.
Door toepassing van gaschromatografie, waarbij onder tamelijk gestandaar-
diseerde omstandigheden werd gewerkt, werden 5 carbonylen, 5 zuren (w.o.
66% azijnzuur, 29% mierenzuur en 4% propionzuur) en slechts één compo-
nent uit de fenol fractie aangetoond. Tenslotte bespreekt Sehr, de moge-
lijkheid om rook direct in de gaschromatograaf te leiden.

VI, 27. F r e d h O 1 m, H. (Stockholm, Zweden) : Rancidity of pork: A study of the
influence of different feeding and cold storage on the development of ran-
cidity in fatty tissue of pork.

Onderzocht werden 1631 varkens, welke op vier verschillende wijzen werden
gevoederd: twee soorten voedselafval, gedeeltelijk voedselafval en geen
voedselafval.

Het spek is chemisch en organoleptisch onderzocht, zowel direct als na
opslag bij —25° G.

Het gehalte aan aldehyden werd bepaald met behulp van de thiobarbituur-
zuur-methode, waarbij de transmissie bij 5350 A werd gemeten.
Bij een transmissie lager dan 25 ä 30% trad een afwijkende smaak op. Bij
voeding met voedselafval, dat fabriekmatig was verwerkt trad bijna steeds
een lage transmissie en een afwijkende smaak op. Bij voeding met huishou-
delijk voedselafval trad vaak een afwijkende smaak en een lage transmissie
op.

Bij voeding zonder voedselafval traden zelden afwijkingen op.

Bij opslag bij — 25° C traden veranderingen op in de transmissie (aldehyde-

gehalte) ; deze veranderingen konden nog niet verklaard worden.

KWALITEITSBEOORDELING VAN DIERLIJKE VETTEN EN HUN VER-
WERKING IN DE VEEVOEDING.

De kwaliteitscriteria die meestal gebruikelijk zijn op de markt voor vetten zijn:
% vrije vetzuren — kleur - - vocht onzuiverheden — onverzeepbare fractie.
Deze criteria zijn eerder deze, die door de zeepindustrie werden vastgelegd ten tijde
dat zij de meeste van de vetten verwerkte. Nu de veevoederindustrie eveneens een be-
langrijke afnemer wordt van vetten, is het nodig dat criteria naar voren gebracht
worden die aangepast zijn voor de veevoeding.

De voor veevoeding geschikte vetten moeten volgende kwaliteitsbeoordeling kunnen
ondergaan:

le. Als eerste en veruit het voornaamste punt:
De stabiliteitsproef.

Een vet dat na het ondergaan van de stabiliteitstest (Swift) gedurende 20 uur,
een peroxydewaarde vertoont van meer dan 20 milliequivalenten per 1 kg vet
(1 milliequivalent = 8 mgr zuurstof), is als niet voldoende stabiel te be-
schouwen. Zonder gevaar is zulk vet niet te gebruiken.

Men dient rekening te houden met het feit, dat het niet voldoende is antioxy-
danten aan een vet toe te voegen om zich veilig te voelen inzake stabiliteit.

-ocr page 813-

Proeven bewezen dat vetten die reeds een zekere oxydatie hebben ondergaan niet
meer door antioxydanten tc stabiliseren zijn.

In verband met stabiliteit, wijzen wij op twee eigenschappen van de vetten,
nl. smaak en reuk, die een belangrijke rol hebben in de veevoeding. Smaak en
reuk van de vetten worden sterk ongunstig beïnvloed bij vetten die niet stabiel
blijven.

2e. Versheid van het vet.

Deze kan nagegaan worden door:

a. Het peroxydegetal: Vetten die een peroxydegetal hebben van hoger dan 5
millimol of 10 milliequivalenten per 1 kg vet, zijn als niet vers te be-
schouwen.

b. De zuurheid — uitgedrukt in % oliezuur.

Het is niet wenselijk om dierlijke vetten met meer dan 3% vrije vetzuren te
gebruiken.

Voor kunstmatige mestkalvermelkpoeders, is de zuurheid best te beperken tot
maximum 1% zuurheid. Rekening moet gehouden worden met het feit dat
door bepaalde bewerkingen van het vet (raffinatie) zowel peroxydegetal als
zuurheid sterk gedrukt worden.

Geraffineerd vet moet dan ook beantwoorden aan eisen van zuurheid van
max. 0,2% en peroxydegetal van max. 2 millimol.

3e. Faktoren die de verteerbaarheid beïnvloeden.

a. Smeltpunt:

Vetten hebben geen scherp smeltpunt, men drukt zich liever uit in een
smeltzone.

Bij opgave van smeltpunten, moet de bepalingsmethode aangegeven wor-
den, daar het smeltpunt sterk veranderlijk is volgens de gevolgde bepalings-
wijze.

Er bestaat een zeker verwantschap tussen smeltpunt en verteerbaarheid
van het vet.

b. Onverzeepbare fracüe:

Deze fractie bestaat uit wassen, sterolen, hogere alcoholen; produkten die
moeilijk of niet ver/epen. Hierdoor zijn deze produkten ook moeilijk ver-
teerbaar.

4e. Watergehalte en gehalte aan onzuiverheden.

Water en onzuiverheden werken het bederf van het vet in de hand.

Voor natuurlijk gesmolten vetten is het gehalte aan water en onzuiverheden

liefst te houden op max. 0,3%, voor geraffineerde vetten op rnax. 0,1%.

5e. Bijkomende kwaliteitsbeoordeling.

a. Zeepbepaling:

Door een gedeeltelijke of een slechte raffinatie kan zeep aanwezig zijn in
vetten. Vetten dienen vrij te zijn van zepen.

b. Kleurbepaling van vet:

De kleur van het vet kan invloed hebben op het dierlijke eindprodukt. Daar
waar de kleur van belang is bij de dierlijke produktie (mestkuikens, mest-
kalveren) dient die kleur nagegaan te worden.

c. Om de aard van het vet te bepalen kan gebruik gemaakt worden van:
Bomer index (varkensvet), Joodadditiegetal, enzovoort.

Bij het verwerken van de vetten dienen de nodige voorzorgsmaatregelen getroffen te
worden om de kwaliteit van het vet te behouden.

De aandacht dient vooral te gaan naar die punten die een versnelde oxydatie van het
vet in de hand werken. Als voornaamste punten noemen wij:
Ie. Koper vermijden in de montage van de vetinstallatie.

2e. Bouw liever meerdere kleinere bewaringstanks dan één grote. Dit laat U toe
regelmatig onderhoud uit te voeren van de tank. Water en onzuiverheden hopen

-ocr page 814-

zich immers met de tijd op de bodem op. Het gebruiken van tanks met konische
bodem kan hieraan iets verhelpen.
3e. Vermijd de overhitting van het vet. Een vervi\'arming van ca. 10° C boven het
smeltpunt is voldoende om het vet te verpompen.

(Ing. L. vandenHeuvel (Merksen, België) in Stichting C .L.O .-Controle,
„Wetenschap voor de Praktijk", pag. 43, 1962)

DE INVLOED VAN HET TIJDSTIP VAN CASTREREN OP DE SLACHT-
KWALITEIT VAN DE VARKENS.

Hieromtrent worden in onlangs verschenen mededelingen van het Deense forsogs-
laboratorium de resultaten van een voederproef vermeld. Het is gebleken, dat na
castratie van manlijke dieren de neiging tot vetaanzet groter wordt. Dit blijkt o.m.
uit de thans volgende gegevens omtrent de slachtkwaliteit van borgen in vergelijking
met zeugen, welke betrekking hebben op de varkens die in 1958-\'59 op de Deense
selectiemesterijen werden onderzocht.

% borgen
19,1
51,9
82,7
91,4

% zeugen
80,9
48,1
17,3
8,6

I zeer dun rugspek
I dun rugspek
H
III

In verband met het bovenstaande werd een ondc;zoek ingesteld, waarbij de invloed
van het tijdstip van castratie op de slachtkwaliteit werd nagegaan. Hierbij werd ge-
bruik gemaakt van de biggen van 20 tomen, terwijl van elke worp 1 zeug en 4 beren
bij dit onderzoek waren betrokken.

.Aldus werden 5 groepen, elk bestaande uit 20 dieren gevormd, waarvan derhalve
4 groepen beren en 1 groep zeugen.

De varkens van alle groepen werden op een gewicht van 90 kg geslacht. Een van
de groepen beren werd niet gecastreerd, terwijl het castreren van de 3 andere
groepen beren plaats vond op een gewicht van resp. 20-30, 40-50 en 60-70 kg.
De gegevens omtrent voederverbruik, dagelijkse groei en slachtkwaliteit van de ver-
schillende groepen waren als volgt:

borgen

zeugen

verschil

Dikte rugspek, gem. v. alle maten in cm

3,10

2,83

0,27

Dikte rugspek, midden rug in cm

2,30

2,04

-f-

0,26

Slight of leanmaat in cm

2,92

2,40

-1-

0,52

Aantal punten vol vlezigheid:

a. beoordeUng gehele zijde

12,35

13,45

1,10

b. doorgesneden zijde

11,95

13,49

1,64

Gew. V. d. haasspieren gr.

619

660

41

Vleesareaal karbonade in cm^

33,9

36,9

3,0

Spekareaal karbonade in cm\'\'

40,3

33,4

-1-

5,9

Spekareaal in % van vleesareaal

119

93

-(-

26

Aantal punten voor hammen

12,32

13,38

1,06

Aantal punten voor bacontype

11,99

13,48

1,49

% varkens in klasse:

borgen

zeugen

1 zeer dun rugspek

8,7

34,4

I dun rugspek

70,9

61,7

II

18,6

3,7

Hl

1,8

0,2

Het verschil in classificatie komt nog duidelijker tot uiting, wanneer het als volgt
wordt aangegeven:

-ocr page 815-

Gewichten bij castreren in kg

20-30 40-50 60-70

niet
gecastr.
beren

.\\antal varkens

20

20

20

20

20

Voedereenheden per dag per varken

2,11

2,13

2,13

2,04

2,13

Gem. dag. gewichtstoename in gr

662

665

673

672

671

Voedereenh. per kg gew. toename

3,19

3,25

3,17

3,05

3,18

Gewicht van de reuzel in kg

1,54

1,55

1,52

1,35

1,55

Dikte rugspek, gem. v. d. maten in cm

3,35

3,20

3,10

2,91

3,17

Slight in leanmaat in cm

3,06

3,02

3,01

2,67

2,71

X^eesareaal karbonade in cm^

33,8

33,4

33,2

33,8

34,8

Spekareaal karbonade in cm\'-^

38,8

37,5

37,0

33,7

35,2

Spekareaal in % van vleesareaal

115

112

111

100

101

% vlees van de zijden

55,8

55,9

57,3

57,4

57,0

De dagehjkse gewichtstoename en het voederverbruik hepen van groep tot groep
slechts weinig uiteen. Een uitzondering vormde evenwel de groep niet gecastreerde
beren, waarvan het voederverbruik bijzonder laag was. De slachtkwaliteit werd iets
beter, wanneer het castreren op een later tijdstip plaats vond, doch de verschillen
die zich in deze voordeden waren niet groot.

Het was hierbij o.m. opvallend, dat de Slight of leanmaat slechts in een zeer geringe
mate terugliep. Overigens is gebleken, dat de mate van vetheid van het slachtprodukt
van de zeugen aanmerkelijk .gunstiger is dan dat van de laat gecastreerde beren.
Opvallend is verder het grote verschil in slachtkwaliteit tussen beren en borgen.
Vermeldenswaard is nog, dat de proefdieren individueel werden gevoerd en de
dikte van het rugspek werd bepaald met behulp van ultra geluidsgolven.

(Ir. S y b e s m a, in Maandblad v. d. Varkensfokkerij, 4, blz. 144, (1961))

UNIVERSITEITSMUSEUM, Afd. Diergeneeskunde.
Aanwinsten.

1.

„Minimum-tarief" voor Diergeneeskundige Practijk vastgesteld door de afdeling

Utrecht der Mij ter bevordering der Veeartsenijkunde. 1917.

M. G. de Bruin: Die Geburtshilfe beim Rind.

Beide afkomstig van dierenarts G. H. Stotijn te Scherpenzeel.

4 foto\'s ca. 1898, afkomstig Dr. Nedcrvcen.

10 foto\'s en 7 menu\'s, afkom.stig Dr. de Boer te Rotterdam.

Oude veterinaire recepten en een dictaat van colleges „Bijzondere Genezings-

leer" door Dr. A. Numan, afkomstig Dr. Frederiks (Amsterdam).

1900 foto\'s van dieren met bepaalde ziekten, afkomstig van collega ten Hoopen.

CONGRESSEN

NEDERLANDS CONGRES VOOR OPENBARE GEZONDHEIDSREGELING.

Het Nederiands Congres voor Openbare Gezondheidsrc.geling zal op donderdag 15
en vrijdag 16 november 1962 een congres houden in het Casino tc \'s-Hertogenbosch
over het onderwerp

„Goed en kwaad in de voeding van morgen".
Nadere bijzonderheden zullen t.z.t. bekend gemaakt worden.

Voor informatie kan men zich wenden tot het Congresbureau, Antonie Duyckstraat
27, \'s-Gravenhage, tcL (070) 54 27 35.

zeugen

-ocr page 816-

DOORLOPENDE AGENDA

1962
Juni,

5, Afdeling Utrecht M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel Smits,
Utrecht, (pag. 798)

19—22, Nederlandse Landbouwweek 1962, Wageningen. (pag. 435)

20, Afdeling Zuid-Holland M.v.D. Vergadering 19.45 uur, Beurscafc-

Restaurant, Muranozaal, Rotterdam, (pag. 440)
20, Groep K.I. cn Zoötechniek M.v.D. Bijeenkomst met dames, 10.30 uur.

Kasteel Cannenburgh, Vaassen. (pag. 730)
23, Grcx-p Geneeskunde van het Kleine Huisdier, M.v.D. Ledenvergadering,

14.30 uur, Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag. 798)
30, Afd. Gelderland en Overijssel M.v.D. Gecombineerde vergadering, 15.00
uur, Restaurant „De Gouden Karper". Hummelo. (pag. 588)
30—7 juli. Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Juli,

12, Maatschappij voor Diergeneeskunde. 108e (Buitengewone) Algemene
Vergadering, 14.30 uur, Jaarsbeurs-Restaurant, Utrecht, (pag. 662)
21—29, K.I.-congres, Wels. (pag. 435, 658)

Augustus,

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres, Sydney,
(pag. 589 (1961))

September,

12-1) \'^tpftuujeesl ^\'lliaaJsduijjpij vooi SÈieiqcfU\'esliiiiide

(pag. 764, 1386 (I960)); (pag. 145, 294, 874, 1667 (1961)); (pag. 66,
133, 205, 284, 362, 438, 515, 587, 661, 728, 791)
24—26, World Veterinary Poultry Association, 2e Int. Conferentie, Cambridge,
(pag. 203)

Oktober,

6, Afdeling Groningen-Drenthe, M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur.
Hotel „Riehe", Groningen, (pag, 798)

6_ 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim,
(pag. 130)

19, Maatschappij voor Diergeneeskunde. 109e Algemene Vergadering, (pag.
663)

1963

Augustus,

14—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (1960)); (pag. 62, 285)

-ocr page 817-

Maatschappij
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Eeuwfeest 1962.

FEESTKLEDING.

Ongetwijfeld hebben vele leden van de Maatschappij en vooral
^^^^ hun echtgenoten reeds lange tijd zich afgevraagd, welke kleding
de viering van het Eeuwfeest van hen gaat vragen. Opdat deze
onzekerheid verdwijne en een ieder zich tijdig tot kleermaker of
(^^jll naaister zal kunnen wenden, volgt hieronder een opgave van het
• door het Eeuwfeestcomité, in overleg met het Damescomité, het

Hoofdbe.rtuur en de Protocolcommissie, vastgestelde kleding-
advies.

Lange tijd is er gedelibereerd over de kleding tijdens de gala-avonden: het concert
op woensdag 12 september en het banket en bal op vrijdag 14 september. Hoewel
het zeker is, dat de kosten van het feest hierdoor voor een aantal leden verhoogd
worden, is niettemin besloten om avondkleding noodzakelijk te achten tijdens deze
twee avonden. Hierbij is overwogen, dat de kosten van het feest, waarop een
ieder zich reeds jaren heeft kunnen voorbereiden, laag zijn (hierover volgen nog
nadere gegevens). Bovendien is niet uit het oog verloren, dat „honderd jaar be-
staan" tot een zekere stijl verplicht, een stijl waartoe de middelen in deze tijd
van welstand zeker niet ontbreken. Hoeveel meer stijl en charme en daardoor
echte vreugde zullen heersen in die feestzalen, waar de heren gesierd zijn door
rok of smoking en de dames hartveroverende schoonheid ten toon spreiden, mede
door de gratie van hun ruisende toiletten.

Datum

woensdag, 12 september

ochtend en middag
avond

wandelkleding
Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 11, 1962

donderdag, 13 september
ochtend
middag

(voor de bezoekers van

de receptie)

avond

vrijdag, 14 september
ochtend
middag

(voor de bezoekers van

de receptie)

avond

zaterdag, 1 5 september

middag

heren

donker costuum
rok
of smoking

wandelkleding
wandelkleding

donker costuum
wandelkleding

wandelkleding
wandelkleding

donker costuum
rok
of smoking

dames

receptiekleding
met lange japon
met lange japon of cocktail

wandelkleding
wandelkleding

receptiekleding
wandelkleding

wandelkleding
wandelkleding

receptiekleding
met lange japon
met lange japon of cocktail

wandelkleding

-ocr page 818-

INGESTELDE COMMISSIES.

De samenstelling van de tiende, elfde en twaalfde commissie volgt hieronder:
Dinercommissie:

N. A. Commandeur i
H. M. H. L. Horbach \' leden
C. C. van de Watering I
Taak: Zij bepaalt welke receptiedranken en spijzen in de Aula zullen worden aan-
geboden; zij verzorgt het koud buffet in Esplanade; zij kiest het menu van het
banket in het Kurhaus, alsmede de wijnen welke daarbij geserveerd worden.

Goud a-commissie: (ingesteld door de oudste afdeling Zuid-Holland)

A. A. Oskam (namens het Eeuwfeestcomité)
Dr. K. J. Kruyt
G. Muller
J. Slager

]. H. G. van Wijhe

Taak: Zij regelt de gebeurtenissen in Gouda, te weten: de aankomst aldaar, de
bezichtiging van de Goudse glazen, de ontvangst ten Stadhuize, de Hollandse
koffiemaaltijd en de thé-dansant (waarbij de binnenkomst van de rally-rijders
plaats vindt.

Publiciteitscom missie:

A. A. Oskam, voorzitter
Z. Hooyberg ^

E. Lagerweij I

Taak: Zij brengt de contacten tot stand met pers, radio en televisie, om vóór het
Eeuwfeest algemene bekendheid aan de Nederlandse diergeneeskunde en het
honderdjarig bestaan te geven en om tijdens het Eeuwfeest goede verslagen te
verkrijgen.

HISTORISCHE EXPOSITIE.

De expositiecommissie heeft een aantal ontwerpen voor de affiche, welke aan de
historische tentoonstelling bekendheid moet geven, ontvangen. Haar keus is ge-
vallen op het ontwerp, dat is ingezonden door collega

F. J. Grommers, Utrecht.
De fraaie affiche zal ongetwijfeld velen ertoe bewegen om de tentoonstelling te
bezoeken.

Zoals bekend, zal zij op woensdag 12 september, de eerste dag van de Eeuwfeest-
viering, te 10 uur geopend worden. De opening zal geschieden door de President-
Curator van de Rijksuniversiteit te Utrecht, Mr. C. Th. E. Graaf van Lynden
van Sandenburg.

De in beeld gebrachte ontwikkeling van Maatschappij en beroep zal zeker de
belangstelling van velen, dierenartsen en niet-dierenartsen, trekken. Moge de
affiche deze belangstelling, waar nodig, nog versterken.

VAN HET BUREAU

Tarieven voor de georganiseerde dierziektenbestrijding.

Hieronder volgen de besluiten no. 35, 36, 37, 38 en 39 van de Paritaire Tarieven-
commissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergeneeskunde, resp.
betreffende de tarieven voor; de tuberculose-, mond- en klauwzeer- en brucellose-
bestrijding, het administratief bijhouden van de mutaties en voor de afgifte van ver-
klaringen, en voor de varkensziektenbestrijding.

Tevens worden hieronder de werkzaamheden vermeld, die te verrichten zijn bij de

leden

-ocr page 819-

georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang en de enting tegen mond-
en klauwzeer.

Daar zowel het Landbouwschap als de Maatschappij e voor Diergeneeskunde zich met
deze besluiten akkoord hebben verklaard, zijn zij ter kennis gebracht van de Provin-
ciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en de provinciale afdelingen van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Besluit no. 35 (1962—1963)

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen;

l\'arieven voor de tuberculosebestrijding.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen voor
de periode van 1 mei 1962 tot en met 30 april 1963;

A. Voor de gewone periodieke tuberculinatie:

(dit betreft de enkelvoudige tuberculinatie waaraan dc rundveebeslagen periodiek
moeten worden onderworpen)

per rundveebeslag ƒ 5,— vermeerderd met ƒ 0,90 per aanwezig rund.
Opmerking.

De regeling van de ingehouden ƒ 0,10 per tuberculinatie, die door een assistent die
niet in het bezit is van het diploma voor dierenarts werd verricht, is geheel
komen te vervallen.

B. Voor de V-Z tuberculinatie in aansluiting op de onder A genoemde tuberculinatie:
per rundveebeslag waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 6,— vermeerderd
met ƒ 1,— per door middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor de tuberculinatie van een rundveebeslag buiten de onder A bedoelde:
(bijvoorbeeld bij een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het
verwijderen van dc reactiedieren als vrij kan worden beschouwd)

a. gedurende de staltijd:

per rundveebeslag ƒ 5,— vermeerderd met ƒ 0,90 per aanwezig rund;

b. gedurende de weide tijd:

hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie
in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde een ho.ger tarief dan het onder a genoemde te bepalen.

D. Voor een nieuwkoop-tuberculinatie:

(tuberculinatie van een individucel rund in verband met de garantiebepahngen
van een met een desbetreffende verklaring .gekocht rund)

voor het tuberculineren van één rund in een rundveebeslag ƒ 6,— welk bedrag
wordt vermeerderd met ƒ 1,— voor elk volgend rund, dat in dat rundveebeslag
tegelijkertijd wordt gctuberculineerd.

E. Voor de gewone admiriistratie:

ƒ 0,20 per aanwezig rund op het tijdstip van de jaarlijkse tuberculinatie of, in-
dien het beslag in het betrokken jaar niet wordt gctuberculineerd, per aanwezig
rund op het tijdstip van de registratie van het beslag. (Hieronder is niet be-
grepen het schetsen van de runderen.)

Opmerkingen.

le. Voor wat wordt verstaan onder tuberculinatie en .gewone administratie wordt
verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaamheden te verrichten bij de georga-
niseerde bestrijdin.g van tubcrculosce, abortus Bang en de enting tegen mond-
en klauwzeer", onder I A en B.
2e. Bij geen der onder A, B, C en D vast.gestelde tarieven komen de kosten van de
tubcrculine ten laste van de dierenarts.

-ocr page 820-

3e. Aangezien de dierenarts 4% omzetbelasting verschuldigd is, zal de gezondheids-
dienst voor dieren

—— X het bedrag van de genoemde tarieven aan de dierenarts uitbetalen.

Besluit no. 36 (1963)

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor de enting tegen mond- en klauwzeer.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde enting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee in
1963 gedurende de bij ministeriële beschikking vastgestelde entingsperiode bedragen:
ƒ 2,— per rund, dat met de volledige voor een rund voorgeschreven hoeveelheid
entstof (stam O, A en C) is geënt;

Opmerkingen.

le. Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden bij de georganiseerde enting
tegen mond- en klauwzeer wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaam-
heden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus
Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder III a en b.
2e. Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof
ƒ 20,—, exclusief omzetbelasting, per liter bedraagt.

Administratie.

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de ge-
zondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan hetgeen is weer-
gegeven in de bijlage onder III b, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hier-
voor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

Besluit no. 37 (1962—1963)

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (Brucellose, abortus
Bang).

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus
Bang) bedragen voor de periode van 1 mei 1962 tot en met 30 april 1963:

A. Voor het bloed afnemen bij een koppelonderzoek ten behoeve van de sanering
van bedrijven:

ƒ 5,— per rundvcebeslag plus ƒ 1,25 per behandeld rund.

B. Voor het aanvullend bloedonderzoek op vrije bedrijven en voor alle tussentijdse
bloedonderzoeken bij een deel van de aanwezige runderen niet zijnde een koppel-
onderzoek en voorgeschreven door de Gezondheidsdienst:

f 5,— per rundvcebeslag plus ƒ 1,50 per behandeld rund.

C. Voor het voorbehoedend enten:

per geënt rund minimaal ƒ 2,50 en maximaal ƒ 3,—; voor elk eerst geënt rund

ƒ 5•

De maximale beloning kan gelden voor provincies met een laag stalgemiddelde
en als de rundveebeslagen ten behoeve van de enting vaker dan éénmaal per jaar
moeten worden bezocht.

Het tarief tussen de genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen de

-ocr page 821-

gezondheidsdienst en de afdehng van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
worden vastgesteld.

Het tarief van ƒ 5,— per eerst geënt rund heeft een tweeledig doel;

a. te stimuleren dat het jongvee op dc juiste leeftijd (6 maanden) wordt geënt,
waardoor een extra beloning wordt verkregen voor meerdere bezoeken aan
eenzelfde bedrijf waar het jongvee geënt moet worden;

b. door de verhoging van het tarief voor het ecrite rund de enting waar nodig
te bevorderen.

De Tarievencommissic van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is van oordeel, dat
centrale afrekening door de gezondheidsdiensten
met de betrokken dierenartsen van de entingen tegen abortus Bang zoveel mo-
gelijk moet worden doorgevoerd teneinde een nauwkeurige en doeltreffende
registratie van deze entingen te waarborgen.

D. Opmerkingen.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden ten behoeve van de georga-
niseerde bsetrijding van abortus Bang wordt verwezen naar de bijlage getiteld:
„Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bsetrijding van tuber-
culose, abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder H A en B.
Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan is om-
schreven in de genoemde bijlage onder H A en B, is geen tarief vastgesteld.
Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheids-
dienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te
bepalen.

Besluit no. 38 (1962—1963)

De Tarievencommissic van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor het administratief bijhouden van de mutaties en voor de afgifte van
verklaringen.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden, die ver-
band houden met het afgeven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde
bestrijding van tuberculose, abortus Bang en mond- en klauwzeer bedragen in de
periode van 1 mei 1962 tot en met 30 april 1963:

A. Voor het administratief bijhouden van mutaties:

f 0,15 per aanwezig rund bij de jaarlijkse tubcrcidinatie resp. registratie van
het rundveebeslag.

B. Voor het afgeven van verklaringen:

J 1,— per afgegeven verklaring, inclusief het aanbrengen van abortusstempcls.

C. Opmerkingen.

XOOT wat wordt verstaan onder de werkzaamheden voor het bijhouden van
mutaties en het afgeven van verklaringen wordt verwezen naar dc bijla.ge ge-
titeld : „Werkzaamheden te verrichten bij dc georganiseerde bestrijding van
tubcrculose, abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder IV
A en B.

Besluit no. 39 (1962—1963)

De Taricvencornmissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:
Tarieven voor de varkensziektenbestrijding.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde varkensziektenbestrijding bedragen voor de periode van
1 mei 1962 tot en met 30 april 1963:

-ocr page 822-

A. Voor de preventieve enting (met kristal violet-vaccin) :

ƒ 5,— per bezoek plus ƒ 1,— per geënt dier plus dc prijs van dc entstof (d.i. de
kostprijs verhoogd met een klein bedrag voor omzetbelasting, verlies en breuk) ;

B. Voor de nood-enting (met gemitigeerd levend vaccin plus serum) :

ƒ 5,— per bezoek plus ƒ 1,— per geënt dier, mits de entstof en het serum gratis
door de overheid ter beschikking wordt gesteld.

C. Voor de controle-bezoeken (van de practicus die ingeschakeld is voor de ge-
organiseerde varkensziektenbestrijding) :

In verband met het feit dat tot nu toe slechts in enkele provincies genoemde
onderzoeken plaatsvinden is nog geen tarief vastgesteld; geadviseerd wordt een
tarief van ƒ 10,— per controlebezoek inclusief het invullen en toezenden van het
op dat bezoek betrekking hebbende rapport.

Toelichting op besluiten nos. 35, 36, 37, 38 en 39 van de Tarievencommissie van
het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar het oordeel van de Tarievencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij
voor Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van dierziekten" worden
gesproken als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

a. de gezondheidsdienst rekent centraal met de dierenarts af;

b. de veehouder verleent de nodige medewerking;

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de ter zake gegeven voorschriften,
de gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip dat hem schikt.

De Tarievencommissie herinnert er aan, dat indertijd is vastgesteld, dat over de
centraal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg dient plaats te vinden tussen
de betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het centraal vastgestelde ta-
rief, zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft verkregen
van het Landbouwschap en de Maatschappij voor Diergeneeeskunde_
De Tarievencommissie is van mening dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het sub a gestelde, de afrekening nog op andere wijze geschiedt dan
door de gezondheidsdienst.

Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose,
abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer.

I. Tuberculose.

Ten aanzien van dc werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose
wordt verstaan onder:

A. Tuberculinatie:

a. het inspuiten van tuberculine ;

b. het invullen en opzenden van de berirli l;a::n v?n tuberculinatie aan dc ge-
zondheidsdienst;

c. het beoordelen van het resultaat der tubcrculinatic ;

d. het noteren van de min- en plustekens op de tuberculinatiestaat, alsmede de
maat en de aard van de eventuele zwelling, de data van tuberculinatie en
controle, door wie deze zijn verricht, het aantal getuberculincerde runderen
en het plaatsen van dc handtekening.

Als de tuberculinatiestaat door een ander dan dc dierenarts is klaargemaakt
valt onder de tuberculinatie ook het op deze staat aanbrengen van de mu-
taties, welke in het rundveebeslag hebben plaatsgehad tussen het tijdstip
van klaarmaken van dc tuberculinatiestaat en het tijdstip van tuberculineren;

e. het opzenden van de tuberculinatiestaat aan de gezondheidsdienst en het af-
geven van een duplicaat aan de veehouder.

-ocr page 823-

B. Gewone administratie:

het volgens de voorschriften van de gezondheidsdienst zodanig gereedmaken van

de tuberculinatiestaat, dat de dierenarts na de tuherculinatie kan volstaan met

de invulling daarop van hetgeen hierboven onder punt d is vermeld.

II. Abortus Bang.

A. Het bloed afnemen:

a. het nemen van het bloedmonster;

b. het merken van de bloedbuisjes;

c. het zodanig invullen van de bijbehorende bloedlijst, dat er uit blijkt, welke
runderen het betreft;

d. het opzenden van de bloedbuisjes met bijbehorende bloedlijst aan de gezond-
heidsdienst.

B. Het voorbehoedend enten:

a, het enten van de daarvoor in aanmerking komende runderen;

b. het opgeven aan de gezondheidsdienst van het aantal geënte runderen met
hun schets- en/of oornummers, de geboortedatum of maand van geboorte
en de datum van enting.

III. Mond- en klauwzeer.

Onder de werkzaamheden, te verrichten bij de georganiseerde enting tegen mond-
en klauwzeer, worden de volgende handelingen verstaan:

a. het inspuiten van het vaccin;

b. het aan de gezondheidsdienst resp. aan een door de gezondheidsdienst aangewezen

instantie opgeven van:

le. het aantal met volle dosis geënte runderen;

2e. de datum van enting;

3e. het aantal niet geënte runderen met vermelding van de schets- enjof oor-
nummers van deze runderen, ingeval niet alle tot een beslag behorende run-
deren (boven 4 maanden) zijn geënt;

4e. de schets- en/of oornummers van de runderen, welke buiten de entperiode
(1 febr.—15 april) zijn geënt.

IV. Het administratief bijhouden van de mutaties en de afgifte van verklaringen.

Ten aanzien van de werkzaamheden voor het bijhouden van de mutaties en het af-
geven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde bestrijding van tuber-
culose, abortus Bang en mond- en klauwzeer wordt verstaan onder:

A. Het administratief bijhouden van mutaties:

a. het in ontvangst nemen van de verklaringen bij toevoeging van een rund;

b. het op de desbetreffende staat vermelden of op andere wijze in de admini-
stratie vastleggen van het schetsnummer en/of oornummer, de soort van de
verklaring ten aanzien van tuberculose en/of abortus Bang, alsmede de datum
van tuberculinatie, eventueel de datum van bloedafname en de datum van
enting tegen mond- en klauwzeer van het betrokken toegevoegde rund;

c. het éénmaal per week aan de gezondheidsdienst opzenden van de ingeleverde
verklaringen na invulling van de data van inlevering en het plaatsen van
de handtekening;

d. het noteren of zodanig in de administratie opbergen van berichten van de
gezondheidsdienst betrekking hebbende op de status van een rund of een
beslag, dat daaruit steeds valt te concluderen of een gevraagde verklaring
verantwoord kan worden afgegeven.

B. Het afgeven van verklaringen:

a. het in ontvangst nemen van een door de veehouder getekend aanvraag-
formulier;

-ocr page 824-

b. het in de administratie nagaan of de gevraagde verklaring kan worden af-
gegeven;

c. het invullen van alle voor afvoer vereiste gegevens op de verklanng en de
bijpassende schets;

d. het noteren van de afvoer van het betreffende rund op de tuberculinatie-
staat van het beslag.

Promotie.

Op donderdag 7 juni om 16.15 vur hoopt de heer .-Abd-El-Hak Kamil Dabash aan
de Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren op het proefschrift, getiteld: „Multiple
birth relative to milk production and reproduction in the Dutch Friesian breed".

Jubilea.

Op zaterdag 16 juni a.s. hopen onderstaande collegae het feit te herdenken, dat zij
25 jaar dierenarts zijn:

J. E. Reichman, Borgweg 10, Winsum (Gr.).
R. Schuurmans, Ooievaarslaan 6, Sneek.
G. W. J. Wouters, Helderseweg 25, .Mkmaar.

VAN DE AFDELINGEN
Afdeling Utrecht.

Algemene ledenvergadering.

De afdeling Utrecht der Maatschappij voor Diergeneeskunde organiseert op dinsdag
5 juni
a.s. om 20.00 uur een algemene ledenvergadering in Hotel Smits, Utrecht.
Tijdens deze vergadering zullen o.m. twee wetenschappelijke films worden vertoond
over:

a. Morfologische veranderingen van Escherichia Coli onder invloed van antibacteriecl

werkzame substanties;

b. Endoscopisch onderzoek van het abdomen. Laparoscopische fotografie en cinema-
tografie.

Afdeling Groningen-Drenthe.
Ledenvergadering.

De afdeling Groningen-Drenthe van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde organi-
seert op
zaterdag 6 oktober a.s. om 14.00 uur cen ledenvergadering in Restaurant
„Riehe", Groningen.

VAN DE GROEPEN

Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier.

Ledenvergadering.

De Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier der Maatschappij voor Diergenees-
kunde zal op
zaterdag 23 juni a.s. om 14.30 uur in de Kliniek voor Kleine Huis-
dieren te Utrecht,
een ledenvergadeirng beleggen alwaar als spreker aanwezig is:
Dr. J. Hendriks: Kunstmatige inseminatie bij de hond.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

S. J. Henstra, W. Heukelslaan 36, Utrecht.
P. Leeflang, Ernst Casimirlaan 27, Overveen.
A. H. Willemse, Toermalijnlaan 80, Utrecht.
G. Vogelzang, Dr. Schaepmanstraat 15, Sneek.

-ocr page 825-

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
P. J. Goedhart, Mauritsstraat 102, Utrecht.
J. Jorna, van Alphenstraat 9, Utrecht.
P. G. G. Landman, Palmstraat 8, Utrecht.
J. G. A. Slaats, Burg. Reigerstraat 24, Utrecht.
-A. Smit, Agnes van Leeuwenbergstraat 20 bis. Utrecht.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Bertels, L Th. J. A., van de Koog naar Denekamp, voorlopig BD 7, tel. (05413)
442, P., ass. bij H. B. Brummelhuis. (143)

Beijers, Prof. Dr. J. A., van Utrecht naar Doorn, huize Beatrix, tel. (03430) 26 71.

(143)

Gloudt, J. H. H., van Middelbeers naar Cuyk, Katwijkscweg 39, tel. (08850) 28 38
(bur.), dir. v/d Coöp. ver. „\'t Land van Cuyck" te Beers. (150)

Commandeur, N. A., tc Leiden, tel. bureau gewijzigd in (01710) 5 04 21. (150)
Dobbelaar, Dr. M. J., te Nijmegen, tel.
bureau gewijzigd in (08800) 5 85 85. (152)
Gulden, W. J. L van der, te Nijmegen, tel.
bureau gewijzigd in (08800) 5 85 85.

(160)

Kieft, G. van de, te Nuland, tel. gewijzigd in (04102) 432 (privé), 451 (bur.). (171)
Klarenbeek, S. R., te Ocgstgecst, tel. gewijzigd in (01710) 5 28 93 (privé), 5 04 21

(b"f.). (171)

Krol, IJ., te Leiden, tel. gewijzigd in (01710) 5 32 66. (174)

Leeflang, P.; 1962; Overveen, Ernst Casimirlaan 27; tel. (02500) 6 00 57; gr.

245792; wnd. D. (175)

Nouhuys, J. P. van, te Rijssen, aangesloten onder giro 1025328, P., h.k. en dir. v/d
veemarkten. (182)

Roon, T. van, van Sas van Gent naar \'s-Gravenhagc, tijd. Tortellaan 72a, tel. (070)
39 39 08 (privé), 18 35 10 (bur.), gr. 459342, adj. secr. v/d Gezondheidscom. v.
Dieren v/h Landbouwschap. (189)

Smit, Dr. H. J., te Oest.gccst, tel. gewijzigd in (01710) 5 17 91. (193)

Spcrna Weiland, Dr. T. P. .A., te Leiden ,tel. gewijzigd in (01710) 5 01 75. (194)
Stcenkamcr, N., tc Kootwijkcrbrock, naar Wesselseweg 149, aldaar, tel. (03423) 421
(privé), 341 (bur.). P., D. bij Denkavit N.V. te Voorthuizen. (195)

Tongeren, Prof. H. .A. E. van, tc Ocgstgecst, naar Enunaplcin 12 aldaar, tel. (01710)
5 33 98. Tel. 3 0541 gcwijzi.gd in 5 09 40. (198)

Veen, H. Tj. van der, te .Amersfoort, tel. per 1 juni gewijzigd in (03490) 64 06.

Adres: per 1 juli te wijzigen in: Zonnehof, flat 3 B, .Amersfoort. (199)

Veldhuizen, A. C. W., te Voorburg, lel. gewijzigd in (070) 86 22 10. (200)

Vcriinde, Prof. Dr. J. D., tc Leiden, tel. 2 45 1 8 en 3 05 41 gewijzigd in resp. 5 32 18
en 5 09 40. (200)

Vloten, Dr. J. M. van, tc Voorburg, tel. privé gewijzigd in (070) 86 31 82. (202)
Vogelzang, G.; 1962; Sneek, Dr. Schaepmanstraat 15: tel. (05150) 33 61; D. (in
mil. dienst). (202)

Volbcrs, H. J. W., tc Putten, tel. gewijzigd in (03418) 19 39. (202)

Voûte, E. J., tc Amersfoort, naar Utrechtseweg 369 aldaar, tel. (03490) 47 98.

(203)

Wagenaar, D. B., te Oegstgeest, tel. gewijzigd in (01710) 5 04 98. (204)

Werkman, N. F., te Voorburg, tel. privé gewijzigd in (070) 86 08 17. (205)

Willemse, A. H. ; 1962; Utrecht, Tocrmalijnlaan 80; tel. (030) 1 30 19; wnd. D.

(206)

Gevestigd:

Cysouw, C. J., te Sas van Gent, Westkade 119 A, tel. (01158) 588 (voortzetting
praktijk T. van Roon). (151)

-ocr page 826-

Veterinaire inspectie van de Volksgezondheid en inspectie van de Veeartsenijkundige

Dienst in het anibtsgebied|district Utrecht.

Het bureau van bovenbedoelde inspecties, gevestigd te Amersfoort, is verplaatst naar
Smallepad 34, aldaar. Het telefoonnummer (03490) 35 77 is ongewijzigd gebleven.

(73)

Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid en Inspectie van de Veeartsenijkundige

Dienst in het ambtgsebied|district noordelijk Zuid-Holland.

Het telefoonnummer van bovenbedoelde inspecties, gevestigd te Leiden, Terweepark
4, is gewijzigd in (01710) 5 04 21. (73)

R.K. Universiteit te Nijmegen, faculteit der Geneeskunde.

Het telefoonnummer van bovenbedo<\'lde faculteit is gewijzigd in (08800) 5 85 85.

Eervol ontslag:

Brandsma, S., te Groningen, wegens zijn aanstelling als adjunct-Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst, te rekenen m.i.v. 1 januari 1962, als plaatsvervangend
Inspecteur bij die dienst in het district Noord-Holland. (reeds verwerkt)

Veen, H. Tj. van der, te Amersfoort, te rekenen m.i.v. 1 juni 1962, op zijn verzoek,
als veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst. (199)

Promotie:

Krediet, P., te De Bilt, is op 30 mei 1962 aan de Rijksuniversiteit te Utrecht ge-
promoveerd tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift „Anomalies of
the arterial trunks in the thorax and their relation to normal development". (174)

Schurft en haarlikken bij rundvee cn toediening van zink.

In Finland komt bij het rundvee in het binnenland schurft en haarlikken vaak voor;
ongeveer 26% van de koeien lijdt hieraan. In de kuststreken komt het minder voor;
bijna 8% van de koeien is hier aangedaan. Als oorzaak van dit resultaat wordt de
mineralensamenstelling van de grond opgegeven.

Het geven van 300-500 mg zing per dag per 450 kg levend gewicht gedurende
1 k 2 weken kan genezing geven. Een gift van 100 mg zink per dag per 450 kg
levend gewicht kan de ziekte voorkomen. Het zink kan in de vorm van sulfaat of
oxyde gegeven worden.

Naast het ontstaan van schurft en haarlikken bleek ook invloed op de vruchtbaarheid
te bestaan. Het bevruchtingsresultaat van koeien, die aan deze ziekte leden, was
14,5 ± 2,84% lager dan van gezonde koeien.
De ovulatie van de aangedane koeien bleek minder goed te zijn.
De aandoening van schurft en het haarlikken veriaagt de algemene weerstand. Een
groter aantal koeien vertoonde een degeneratie van het ovarium, achterblijven van
\'de nageboorte, melkziekte enz. Een proef met zieke en gezonde koeien gaf een melk-
produktie te zien van resp. 10,9 kg melk per dag en 12,3 kg melk per dag of een
verlaging van 11,4% bij de zieke dieren.

Over het gehele jaar was de melkproduktie 2,6% lager, daar de proef juist genomen
is in de periode, dat de dieren de meeste last van het lijden hadden.

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 140, (1962).

-ocr page 827-

IN MEMORIAM
Dr. C. J. RAB

Op 28 maart 1962 overleed, op bijna 87-jarige leeftijd,
te zijnen huize te Haarlem collega Dr. C. J. Rab.
Cornelis Jan Rab werd op 27 april 1875 te Den Burg
op Texel geboren. Na aldaar de lagere school te heb-
ben bezocht, vertrok hij naar Utrecht om de H.B.S.-
opleiding te volgen, doch daar dit financieel te be-
zwaarlijk bleek, keerde hij na een jaar naar Texel
terug. Twee hoofdonderwijzers aldaar werden bereid
gevonden hem voor het toelatingsexamen van de toen-
malige Veeartsenijschool klaar te maken.

Op 19 juni 1898 verwierf hij te Utrecht het veearts-
diploma, waarna hij zich al spoedig als practicus te
IJsselstein vestigde.

In 1899 trad hij in het huwelijk met mejuffrouw
Marie Keyser, uit welke verbintenis 4 kinderen wer-
den geboren, twee zoons en twee dochters.
Begiftigd met een helder verstand, een grote werk-
kracht en veel liefde voor zijn vak wist hij zich daar
al spoedig een behoorlijke praktijk op te bouwen,
waarbij zitdagen in de buurplaatsen werden gehouden.
Werd de praktijk aanvankelijk lopende verricht en
bleven de verdiensten in het eerste jaar tot
ƒ 275,—
beperkt, al spoedig breidde de praktijk zich uit. Met
paard en rijtuig kon hij zich nu ook veel sneller ver-
plaatsen en werd daardoor zijn hulp in de verre om-
trek ingeroepen. Ondanks zijn drukke werkkring vond
hij toch nog gelegenheid een proefschrift te bewerken
en behaalde hij in 1903 te Bern zijn doctorsgraad.

Einde 1906 meende hij echter zijn praktijk te IJssel-
stein voor een enigszins gewijzigde werkkring te moe-
ten verwisselen en vestigde hij zich in Oosterbeek als
controlerend dierenarts van de modelboerderij „Huize
ter AA", met daarnaast een particuliere praktijk. Ook
hier verwierf hij zich al spoedig weer een uitstekende
naam en uitgebreide praktijk en toen dan ook einde
1914 de modelboerderij werd geliquideerd, had zijn
praktijk zich dusdanig uitgebreid, dat dit, voor wat

-ocr page 828-

de werkzaamheden betrof, zeer zeker niet als een ver-
lies kon worden beschouwd.

Ondanks zijn drukke plattelandspraktijk ook hier,
vond collega Rab toch nog tijd om aan de landbouw-
school te Wageningen les te geven en te Utrecht aan
de Veeartsenijschool als examinator in exterieurkennis
op te treden. Voorts gaf hij te Zutphen les aan hoofd-
onderwijzers van lagere scholen, die hun diploma voor
landbouwleraar wensten te behalen, terwijl hij voorts
de stoot gaf tot de oprichting van een geitenfonds en
een varkensfonds in zijn praktijkgebied.
Toen op een gegeven ogenblik in de buurt van Zeve-
naar een fokker van zilvervossen door ziekte onder zijn
dieren met moeilijkheden te kampen kreeg en de hulp
van collega Rab inriep, wist hij zich in korte tijd in
deze gespecialiseerde tak der diergeneeskunde in te
werken en werd al spoedig de gewaardeerde vraagbaak
der pelsdierfokkers aan wier organisatie hij tot op hoge
leeftijd als adviseur verbonden bleef.

Bij de oprichting van het Nederlandse Shetlandpony-
stamboek in 1937 was het de paardenkenner Rab die
als veterinair adviseur en keurmeester zijn medewer-
king aan deze organisatie verleende en dit tot op 80-
jarige leeftijd bleef doen. Ook op talrijke concoursen-
hippique kon men Rab als keurmeester zien jureren,
terwijl hij samen met collega Dr. Tervoert te Zwolle
de „Oude Zwolse" oprichtte. Aanvankelijk als advi-
seur, later als commissaris is hij tot zijn dood toe aan
deze maatschappij verbonden gebleven.
Toen de vleeskeuringswet in werking was getreden,
was hij het die de stoot gaf tot de bouw van een open-
baar slachthuis te Oosterbeek en toen omstreeks 1930
deze inrichting werd geopend, bekleedde hij aldaar de
eerste directeursfunctie.

Nadat hij in 1935 zijn praktijk aan een opvolger had
overgedaan, bleef hij tot 30 april 1940 deze functie
vervullen, op welke datum hem bij het bereiken van
de pensioengerechtigde leeftijd ontslag als zodanig
werd verleend. Dat zijn verdiensten op velerlei gebied
niet onopgemerkt waren gebleven, bleek bij zijn af-
scheid, toen hem de Koninklijke onderscheiding van
Ridder in de Orde van Oranje Nassau werd verleend.
Zijn vrouw heeft dit niet meer mogen beleven, daar
zij hem in december 1939 was ontvallen.

Als rustend burger, voor zover men dan bij collega
Rab van „rustend" kon spreken, bleef hij tot 1944 in
Oosterbeek wonen, maar werd ten tijde van de slag
om Arnhem, waarbij ook zijn huis grote schade opliep,
tot evacuatie genoodzaakt.

Met zijn huishoudster vestigde hij zich aanvankelijk
te Zaandam, waar zijn activiteit hem al spoedig weer
dwong zijn hulp aan wijlen collega Kruiswijk aan te
bieden, om deze in zijn uitgebreide praktijk des win-
ters te helpen bij de georganiseerde tuberculosebestrij-
ding. In de felste koude kon men dan de toen 69-
jarige dierenarts Rab op zijn fietsje van boerderij tot

-ocr page 829-

boerderij zien trekken, om de tuberculinaties uit te
voeren. Werd hem dan door zijn huisgenoten het ver-
wijt gemaakt, dat hij zijn tochten in die felle koude
ondernam zonder overjas, dan was zijn steevast ant-
woord, „ik heb toch zeker een das om en handschoenen
aan".

In 1947 verwisselde hij zijn woonplaats Zaandam voor
Haarlem, maar zelfs van hieruit ging hij nog van tijd
tot tijd te Zaandam en omgeving assisteren.
Ondanks zijn hoge leeftijd bleef Rab vitaal en ge-
ïnteresseerd in de veterinaire wetenschap. De maande-
lijkse kringbijeenkomsten van dierenartsen te Alkmaar,
waren één van zijn uit gaansavonden, waar hij steeds
een actief aandeel in de conversatie nam en wanneer
ondergetekende vergeten had om op de bewuste dag
vóór 4 uur des middags te bellen en te vragen of hij
\'s avonds meeging, kwam er al spoedig een telefoontje
zijnerzijds, om te informeren of de tocht naar Alkmaar
al of niet doorging. Was dat om een of andere reden
onmogelijk, dan betekende dat een grote teleurstelling
voor hem.

Een bezoek bij hem en zijn tweede vrouw was steeds
een genoegen door het enthousiasme waarmede hij over
verschillende diergeneeskundige onderwerpen op de
hem eigen besliste wijze wist te vertellen.
Ondanks het klimmen zijner jaren, bleef hij actief en
helder van geest. Enkele weken vóór zijn dood werd
hij voor een nader onderzoek van een chronische aan-
doening enige dagen in het ziekenhuis opgenomen,
maar ondanks de goede verzorging die hij daar ge-
noot, voelde hij zich er allerminst thuis en was dan
ook doodgelukkig weer naar zijn woning te kunnen
terugkeren, waar zijn vrouw hem met de meeste liefde-
volle zorg omringde.

Op 2 april, ruim drie weken voor zijn 87e verjaardag,
werd hij onder grote belangstelling van velen te
Oosterbeek ten grave gedragen. Moge de wetenschap
dat zijn leven een rijk en arbeidzaam leven is geweest
en hij voor velen een steun, vriend en vraagbaak was,
voor zijn weduwe en kinderen een troost zijn om de
slag, die hen getroffen heeft, te leren dragen.

Collega Rab, rust in vrede en dank voor de steeds
ondervonden grote vriendschap.

H. H. SCHOLTEN.

-ocr page 830-

OORSPRONKELIJKE ARTIKELEN

Het serumeiwitspectrum van normale en zieke
runderen, bepaald met behulp van de papier-
elektroforese.

The serum protein components of normal and diseased
cattle, determined by paperelectrophoresis.

door A. J. H. SCHOTMAN I)

Uit de Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten der
Rijksuniversiteit te Utrecht.

Algemeen.

Reeds gedurende lange tijd worden met behulp van de papierelektroforese
onderzoekingen verricht betreffende de samenstelling van het serumeiwit
bij normale en zieke runderen.

Hierover zijn verschillende artikelen in de literatuur verschenen.
Ook aan de kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Dier-
geneeskunde wordt sinds enige jaren bloed afgenomen van bepaalde aan-
gevoerde patiënten teneinde na te gaan, in welke mate het serumeiwit-
spectrum tengevolge van verschillende pathologische toestanden kan ver-
anderen.

Het uiteindelijke doel is vast te stellen in hoeverre deze veranderingen

kunnen bijdragen tot het stellen van de diagnose.

De voorlopige resultaten van dit onderzoek zijn hieronder veiTneld.

Principe.

Ieder eiwit heeft een z.g. iso-elektrisch punt, gelegen bij een bepaalde pH.
Bij dit punt heeft het eiwitmolecuul geen overschotlading daar de positieve
en negatieve ladingen van de zijketens van het molecuul elkaar opheffen.
(- COO - H en - NH;j OH-

Verandert men nu de pH van de oplossing en wel voor de toepassingen
van de papierelektroforese naar de alkalische kant van het iso-elektrische
punt, dan wordt de basische dissociatie - NH3 OH "" teruggedrongen en
blijft de - COO " H dissociatie over. Het eiwitmolecuul heeft dus een
negatieve overschotlading en zal, wanneer men in deze oplossing twee
elektroden met een sisanningsverschil aanbrengt, naar de positieve pool
(anode) gaan.

Afhankelijk van pH van de bufferoplossing en van het iso-elektrische punt
zal het deeltje een meer of minder grote snelheid krijgen, en daardoor dus
een overeenkomstige afstand afleggen.

Tengevolge hiervan zal het albumine zich het verste verplaatsen, het y-glo-
buline het minst ver. De a- en ^-globulinen liggen hier tussenin.

Methode.

\\\'oor de uit\\ocring van de papierelektroforese werd gebruik gemaakt van
de Eel-apparatuur, bestaande uit een elektroforesebak en een vocdings-
apparaat voor de stroom.

Farm. drs.. Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Utrecht.

-ocr page 831-

In de elektroforesebak werden 6 papierstroken van 36 x 5 cm., fabrikaat
Schleicher en Schüll Nr. 2043 bmgl, horizontaal geplaatst na bevochtiging
met een bufferoplossing. Deze bufferoplossing, met een pH 8.6, was
samengesteld uit 10,3 g veronal-natrium en 1,84 g veronal per liter. Op de
papierstrook werd een smalle streep, 0.02 ml, van het te onderzoeken serum
gebracht.

Voor de uitvoering van de elektroforese werd gedurende 16 uur een stroom
doorgeleid van 0.70 mA per strook. Na de elektroforese werden de stroken
gedurende 10 minuten bij 105° C gedroogd en vervolgens 10 minuten
gekleurd met een oplossing van 7.5 g Azocarmijn B in een mengsel van
450 ml methanol en 100 ml ijsazijn.

De niet door het eiwit gebonden kleurstof werd uit de papierstroken ge-
wassen door middel van een 10% azijnzuuroplossing. Hierbij werd met
succes gebruik gemaakt van het apparaat volgens van Nispen tot
Pannerden (1958).

Dit apparaat bestaat uit een glazen buis, 40 cm lang en 6 cm breed, waar-
in de stroken kunnen worden gehangen in de wasvloeistof. In tegenstel-
ling tot het oorspronkelijk apparaat, waarbij de gehele wasvloeistof werd
rondgepompt, werd door ons onder in de buis door middel van een lucht-
comprcssor lucht geleid. Door de opstijgende luchtbellen ontstond een
stroming in de wasvloeistof tengevolge waarvan alle kleurstof uit het papier
werd gewassen. De wasvloeistof werd steeds ververst.

Fig. Ia.

De papierstrook met de paarsrood gekleurde eiwitbanden werd gedroogd
gedurende 10 minuten bij 105° C, waarna de strook met vloeibare paraf-

Het serumeiwitspectrum van een klinisch normaal rund.

The serum protein components of a clinical normal cow.

alb.

41.3%

ai-glob.

7.1 "

a:2-g!ob.

8.2 .

15.3%

,8-glob.

9.9%

yi-glob.

10.5 "

ys-glob.

23.0 .

33.5%

\\

/ dlb.

«1

f (i

Xi \\

-ocr page 832-

fine behandeld werd, teneinde het papier doorzichtig te maken. Na ver-
wijdering van de overmaat paraffine door 10 minuten verwarmen bij 105°
C werd het eiwitspectrum omgezet in een curve, door middel van de Zeiss
Extinktionsschreiber, welke curve getekend wred op een kaart van dik
papier.

De verkregen curve werd verdeeld in de verschillende fracties n.1. albumine,
rt-,
P-, en y-globuline, waarbij de a- en y-fracties eventueel nog onderver-
deeld werd in resp. a^-, ag- en y^-, yg- en yg-globuline (zie fig. la, Ib.)
De fracties werden uit het papier geknipt en gewogen. Door het gewicht
van deze fracties te delen op het totale gewicht van de uitgeknipte curve
werden de relatieve percentages van de serumeiwitten verkregen.
De totale hoeveelheid serumeiwit werd bepaald door de biureetreactie,
waardoor het eventueel mogelijk was het absolute gehalte aan een eiwit-
component te berekenen.

Fig. Ib.

Het serumeiwitspectrum van een rund met leverabcessen.

The serum protein components of a cow with liverabscesses.

alb.

19.1%

ai-glob.

7.6 ■

aa-glob.

10.8 .

18.4%

/3-glob.

10.7%

yi-glob.

12.6 "

y2-glob.

39.2 .

51.8%

Diermateriaal.

Het te onderzoeken .serum werd verkregen uil bloed, afgenomen uit de
vena jugularis.

Hoewel volgens een onderzoek van Chopard (1954) het melken en
voederen van hel dier geen invloed hebben op de uilkomsten van hel ei-
witspectrum, werd toch zoveel mogelijk hel bloed afgenomen op een be-
paald gedeelte van de dag, n.1. tussen 10 en 11 uur \'s morgens.
Voor hel verkrijgen van normaalwaarden werd het bloed genomen \\an

-ocr page 833-

(3

m

lO

iTi

co

r-.

a>

CO

•n

oi

CM

CM

1

1

1

1

1

1

1

00

in

p

O

—\'

CM

O

m

CO

cvi

Ö

Ö

oi

CO

CO

CO

CM

CO

CM

CO

CO

CO

lO

rt-

CO

CO

CT)

CO

in

CM

CO

CO

o^

CO

T—

^

1

1

1

i

I
1

1

1

CM

m

lO

T}-

CO

r«.

CM

oi

m\'

CO

cri

CO

m

CM

in

co_

CO

in

CO

CO

cvi

^

co\'

-t-

in

CM

C^i

1

1

1

1

1

1

1

a>

T-.

r««

q

O

<r>

q

CM

00

CO

oi

CO

UD

Ö

CO

^

CO

w

lO

03

^

lO

<T>

to

CO

r-»

CO

CO

cvi

<x:

O

lO

-t-

CO

tI

1

1

1

1

1

1

CM

O

CO

p

c^)

CO

Ol

in

—I

^

CO

Ol\'

Ö

CO

d

r--.

-r

CO

-f

-f

CO

CO

CO

CO

CO

CO

00

CO

CO

OI

r^

CO

Ol

CO

to

CM

CO

CO

CM

CO

CO

Tf-

CM

1

1

1

1

1

1

1

CO

tD

r-

CO

in

CO

o

CO

O

q

Ol

us

(£>

CO

CO

ID

oi

r^

CO

in

Ö

CO

CM

CO

CO

CvJ

C^I

CM

CM

C^J

CO

CO

CM

CM

CM

CO

CO

^

a>

q

q

q

in

CO

U-i

CM

iri

CO

1

1

1

1

1

T

O

CO

CO

Tf.

CO

eg

q

Ol

m

CO

CO

id

Ö

CM

ed

to

^

in

oi

CM

CM

Ö

CT)

CM

C-J

lO

CD.

q

CD

in

in

cm\'

—i

1

1

1

1

1

O

r-.

00

CT>

CO

f^

Ol

q

CO

to

O

—"

CO

u-i

c^i

^

eg

CM

CO

CO

CO

CD

CO

CM

^

O

CO

c

I---.

O

CO

CO

^

CO

co\'

CO

CO

m

m

1

1

1

1

1

1

00

c

a>

CTl

a>

in

m

q

CO

in

CM

CM

CO

00

CM

CM

CM

O)

CM

in

CO

iri

■J

-f

CO

-t-

CO

-h

m

-t-

CO

CO

02.

O O

Tj O h re
5 s

— m 6 \'5

«San
c -g -

«O °

— O »O

cr>

—\'

m ~—

CP, _
O rt

c (J
bn

S c

« tc

ï .S

O

3
<

m

<y>

..__

in

__^

in

m

o

<y>

Sj

V

•n

cn

cn

O

m

«J

bf)
c

bp

bn
c

b/?

in

cn

bo

bO

a

cn

-a

CS
u,

G3
u

CO

in

c^

b^

c:

cn

^

a

in

^

u.

"

V

\' \'

o^

—\'

N

c

^

\'

D

—"

tn

c3
O.
O

u:
c

i-,

O

b/:

bp

c

bp

tA

s

o

V

XJ
u
C

b/:

c
^

O
O

-C

\'o

N

u

c!

SM

CJ
I
m

0

Ü

a

O

a

a

lA

Ü

a

y>

a

m

O

m

\'—

.___

CO

cr>

m

CJ

in

in

o

be

Ol

C

>>

p.

u

^

o

o

bc

O

c

3

s

g

O
0

42

O

c

\'S

H

s

c/3

a

1/3

SI

N

\') Geen spreiding opgegeven, daar zowel de a- als de /3-globulinefractie onderver
deeld waren.

No range mentioned, as the a- and /3-g!obulin fractions both were subdivided.

-ocr page 834-

klinisch normale dieren, waarvan echter de voorgeschiedenis niet bekend
is. Bij de aan de kliniek aangeboden patiënten waai-van bloed afgenomen
werd, was immers de voorgeschiedenis ook niet bekend.
Evenmin werd gelet op de aanwezigheid van bronst bij de dieren, hoewel
volgens K r e i t e r (1956) hierdoor geringe verschuivingen in het serum-
eiwitspectrum zouden kunnen optreden.

In verband met het veelvuldig voorkomen van distomatose, werden de
faeces op de aanwezigheid van distomeneieren onderzocht, teneinde de
invloed van een dergelijk lijden op het semmeiwitspectrum uit te sluiten.
De dieren, uitsluitend duidelijk lijdende aan distomatose, werden in een
aparte groep samengevat.

Onderzocht werd het serum van:

a. normale runderen.

b. runderen, lijdende aan: acetonemie, indigestie, lebmaagdislocatie, ente-
ritis, trichostrongylose, syndroom van Hoflund, traumatische gastritis,
para t.b.c., distomatose, peritonitis, tumoren, mastitis, nefritis, lever-
ziekten, trombose van de vena cava posterior, endocarditis.

Door Wuhrmann en Wunderly (1957) zijn voor verschillende
ziekten bij de mens een aantal z.g. constellatietypen van het serumeiwit-
spectrum vastgesteld uit een zeer groot aantal bepalingen, teneinde daar-
mee enige richtlijnen te kunnen geven bij de klinische beoordeling van de
serumeiwitspectra.

Door Boguth (1954) werd deze indeling toegepast op zijn eigen on-
derzoek bij enige soorten huisdieren, waarbij hij voor het rund de vol-
gende typen vermeldde.

1. Geringe toename van het a-globuüne gehalte: o.a. bij acute infec-
tieziekten en acute ontstekingsprocessen.

2. Toename van a- en y-globuline: bij subacute tot chronische en pro-
liferatieve processen.

3. Toename van y-globuline: bij uitgebreide chronische processen en bij
immunisering.

Teneinde eveneens tot een dergelijke indeling te kunnen komen bij ver-
schillende ziekten van runderen werd onderstaand onderzoek verricht.

Resultaten.

a. NORMALE RUNDEREN.

De resultaten van het onderzoek bij normale runderen, waar van de elek-
troforese en van de curve een voorbeeld is gegeven in fig la (pag. 805).
zijn samengevat in tabel I, terwijl in fig 2 (pag. 809) de individuele waar-
den zijn uitgezet.

Tevens zijn in tabel I opgenomen de normaalwaarden volgens de litera-
tuur, eveneens verkregen door papierelektroforese, terwijl in fig. 3 al deze
normaalwaarden, benevens de door ons gevonden gemiddelde normale
waarde, zijn uitgezet.

Behalve bij Perk en L o e b 1 (1959) en W ü n s c h e (1960) werd geen
leeftijd van de onderzochte dieren opgegeven. Deze onderzoekers vonden,
dat het serumeiwitspectrum op een leeftijd van ih 12 maanden constant
begon te worden.

Uit de tabel en uit fig. 3 (pag. 818) blijkt dus dat de door ons gevonden
waarden voor de verschillende serumeiwitfracties vrij goed overeenstem-

-ocr page 835-

men met hetgeen in de literatuur opgegeven werd. Geringe verschillen zul-
len blijven bestaan, daar ondanks het feit dat de bepaling op hetzelfde
principe berust, de uitvoeringen van de bepalingen niet geheel overeenstem-
men, zoals wat betreft de stroomsterkte, de duur van de elektroforese, de ge-
bruikte papiersoort e.d. Ook het diermateriaal kan de oorzaak van de ver-

Fig. 2.

Serumeiwitten van 37 normale runderen.
Serum protein components of 37 normal cows.
—> gemiddelde waarde; mean value.

/o

ilbumint
oC- glob,
fi-ohb.

52-
50-

♦6-

«

VoJ
58

a
WH

J2
SO-
IS

26-
»■

21
20-
18

/«-
/2-
10-
8
6-

.•ft

••••

•K

•r:v

o<-yoA fl-g/oè.

i/bumint

-ocr page 836-

schillen zijn, daar de toestand van het dier niet altijd tot in details be-
schreven werd.

Ondanks het feit dat enige auteurs (S t ö c k 1 en Z a c h e r 1, 1953; C z e r-
n i c k i, 1957) van mening waren dat er te grote individuele verschillen be-
stonden tussen de dieren om te kunnen spreken van normaalwaarden voor
het serumeiwitspectrum, menen wij dat men op grond van het boven-
staande wel kan spreken van zekere normale waarden voor normale ge-
zonde dieren.

De sterk afwijkende waarden voor het albumine- en y-globulinegehalte,
welke men soms voor een klinisch „normaal" dier kan vinden, zullen zeker
veroorzaakt worden door een nog aanwezig of doorgemaakt ziekteproces.

b. ZIEKE RUNDEREN

De uitkomsten van de elektroforeses zijn uitsluitend dan opgenomen als
de diagnose vrijwel zeker vaststond of door een sectie of anderszins be-
vestigd was. Ook waren de vermelde dieren lijdende aan slechts één ziekte,
waardoor een vertroebeling van de verkregen uitkomsten vermeden werd.
De resultaten \\an de bepalingen zijn samengevat in tabel II, terwijl in
fig. 4 (pag. 821) de gemiddelde waarden van de beiialingen zijn uitgezet.
In fig. 5, 6 en 7 (pag. 822, 823, 824) zijn de individuele waarden voor het
gehalte aan albuinine, a- en y-globuline aangegeven.

Tabel II

Het serumeiwitsfectrum van normale en zieke runderen.

Aantal
dieren

Number

of
animals

globulinc %

albumine %

Code
nr.

Diagnose

bfl
c

bn
c

-a
-c

-c

c

ho C

a ts

Klinisch gezond

1 Acetoncmie

2 Indigestie

3 lebmaagdislocatie

4 enteritis

5 trichostrongylose

6 syndroom v. Hoflund

7 traum. gastritis

para t.b.c.

9 distomatose

10 peritonitis

11 tumoren

12 mastitis

13 nefritis

14 leverziekten

15 tromb. V. cava post.

16 endocarditis

8.4

8.4

9.9

9.5
10.9
11.1
10.1

9.6
10.6

9.3
10.1
10.4

8.4
10.2
11.2
10.4
10.3

37
12
14
16
10
10
6
49
23
18
22
14
11
13
22
16
25

30.0-53.5
35.5-48.1

27.7-47.7
22.0-45.4

27.2-44.1
23.0-59.5
28.5-41.4

19.3-45.4
21.3-46.0
22.3-47.3
15.5-44.7

8.8-41.1
20.3-34.8
9.6-47.7

10.8-33.8
11.5-31.1
11.8-26.6

4.9

4.8

7.0

6.4

6.9

7.1

8.3
6.6
7.1
5.9

9.5

7.4
8.1
8.8
8.1
8.9
8.9

3.1- 8.1

2.3- 6.0
4.1-12.4
3.9- 9.2

4.7-12.1
5.5- 9.3

5.0-10.4

3.1-11.0

3.4-14.2

2.2- 8.2
5.9-15.7

3.8-15.7
4.1-12.1
4.7-20.6
4.0-15.9
2.4-15.1
4.3-16.0

41.6

42.5
36.4
35.9

35.6
35.2

34.8

31.9
31.4
31.2
28.9
27.9
26.0
25.8
21.6
20.0
19.4

Het gemiddelde gehalte en de spreiding zijn berekend naar het totale aantal
onderzochte patiënten.

-ocr page 837-

Dc waarden voor hel /3-globuhne zijn niet verder uitgezet, daar bij onze
bepalingen deze fractie bij zowel gezonde als bij zieke runderen eenzelfde
beeld te zien gaf.

Het gehalte aan serum albumine blijft normaal of er treedt een, soms vrij
aanzienlijke, daling op bij de verschillende ziekteprocessen. Een stijging
van het gehalte treedt hier echter nooit bij ojx

Het a- en y-globulinegehalte veranderen, afhankelijk van de aard en dc
diuir \\ an het ziekteproces.

De verschuivingen die plaats kunnen hebben zullen hieronder nader be-
zien worden aan de hand \\an de groepen waarin de jjatiënten volgens de
diagnose verdeeld werden.

/. Acetonernie. 2. Indigestie. 3. Lebmaagdislocatie.

Bij deze aandoeningen zijn in het gemiddelde gehalte aan albumine, a- en
y-globuline weinig veranderingen geconstateerd ten opzichte van normale
dieren. Men mag ook bij deze aandoeningen in het algemeen geen ontstc-
kingsprocessen verwachten.

Toch kwamen o.a. bij indigestie soms hoge «-globuline waarden voor. Dit
werd ook door T e i c h m a n (1958) waargenomen en het zou wijzen ojj
een acute ontsteking.

Table II

The serum protein components oj normal and diseased cattle.

globuline %
a^) ß

Y

Diagnosis

Code
nr.

c

; (12

2
T)

T)

c

e s
^ s

tr.
c

O, «

3
U

T!

73. c
E £

•J C
M C

he
C

\'S ij
t
Ï
s- s

2
X

T3

:2 c

S 2

u e
U: C

bt
c

\'■V u

■g Ï
Q, 2

>2

13,1

9.7-21.5

12.5

9.5-16.3

32.8

13.5-41.8

clinically health

9

13.5

8.7-16.2

9.2

7.2-12.2

34.8

30.6-44.0

acetonemia

1

12

17.8

12.7-27.7

15.0

9.4-27,3

30.8

17.7-47.9

indigestion

2

15

15.9

12.2-19.5

10.5

7.4-13.7

37.7

26.9-51.0

abomasum dislocation

3

iO

17.8

13.1-26.8

11.8

8.6-14.5

34.8

22.3-43.0

enteritis

4

/

18.5

15.0-21.9

13.2

11.2-16.8

33.1

10.6-43.5

trichostrongylosis

5

5

18.3

13.9-22.6

14.3

1 1.8-15.7

32.6

27.7-38.8

paralysis of the stomachs

6

K)

16.6

11,0-28,9

12.3

7.4-17,8

39.2

27.0-55.0

traum. gastritis

7

18

17.8

8,1-25,6

11.9

6.9-23.8

38.9

21.3-54.2

Johne\'s disease

8

15

15.2

8,7-18.6

11.4

7,2-15.7

42 2

26.4-52.6

distomatosis

9

14

18.6

10.0-28.3

12,9

7.3-17.2

39.6

29.4-57.4

peritonitis

10

12

17.8

9.4-28.0

13.2

9.9-20.2

41.1

28.4-56.4

tumors

11

9

15.8

11.6-18.7

12.5

7.5-15.9

45.7

34.0-60.6

mastitis

12

9

18.6

10.9-31.9

13.0

9.2-18.1

42.6

24.7-65.6

nephritis

13

15

19.2

11.0-24.4

12.6

10.5-18.1

46.6

33.7-63.5

liver diseases

14

16

19.3

14.0-25.0

13.2

10.0-19.9

47.5

29.9-58.3

thromb. v. cava post.

15

>4

19.2

12.4-27.3

11.1

7.4-16.3

50.3

35.1-64.3

endocarditis

16

\') The mean value and the range are calculated from the total number of examined
patients.

-ocr page 838-

4. Enteritis.

Bij enteritiden,zowel acuut als chronisch, met uitzondering van para t.b.c.,
valt een lichte verlaging van het gemiddelde albuminegehalte en een
lichte verhoging van het a-globulinegehalte waar te nemen, terwijl het ge-
middelde y-globulinegehalte weinig van de normale waarde afwijkt.
Er is een grote spreiding aanwezig, daar de duur van de ziekte meestal
niet bekend was. Vaak krijgt men echter het beeld van een acuut proces.

5. Trichostrongylose.

Runderen, lijdende aan een trichostrongylose-infectie vertonen in het ge-
middelde gehalte van de verschillende eiwitfracties weinig verandering ten
opzichte van het normale spectrum, hoewel het albuminegehalte een iets
dalende en het a-globulinegehalte een iets stijgende tendens heeft. De in-
dividuele waarden vertonen een vrij grote spreiding, welke mogelijk af-
hankelijk is van de duur van de infectie.

Het eiwitspectrum weerspiegelt vermoedelijk het beeld van een beginnende
ontsteking.

6. Het syndroom van Hoflund.

Bij deze dieren is, misschien door een beschadiging van de N. vagus, een
verlamming van de voormagen opgetreden.

Er valt een geringe daling te constateren van het albuminegehalte, terwijl
het gemiddelde a-globulinegehalte iets verhoogd is. Het y-globulinege-
halte was niet erg toegenomen.

Dit zou kunnen wijzen op de aanwezigheid van een vrij acuut proces.

7. Traumatische gastritis.

Afhankelijk van de duur van het ontstekingsproces treedt hier een meer of
minder grote daling op van het albuminegehalte, tegelijk met een toename
van het a-globulinegehalte en/of het y-globulinegehalte.
Ook door Teichmann (1958) zijn de sera van een aantal runderen,
lijdende aan een reticuloperitonitis traumatica, onderzocht, waarbij de
volgende serumeiwitgehalten gevonden werden:
albumine : 19.7 - 40.9%
a-globuhne : 15.9 - 30.1%
ß- „ : 7.1 - 11.2%
y- „ : 25.6 - 59.0%
Hoewel de uitvoering van de papierelektroforese op enige punten ver-
schilde met die van ons, o.a. betreffende het gebruik van een andere buf-
fer met pH 7.6 vindt men ook hier dezelfde veranderingen in het eiwit-
spectrum als door ons werden vastgesteld.

8. Para-tuberculose.

Er valt bij deze patiënten, welke een positieve complement-bindingsreactie

op para t.b.c hadden en waarbij in de faeces para t.b.c.-bacillen werden

gevonden, een daling waar te nemen van het albuminegehalte.

Het a- en y-globulinegehalte kunnen gestegen zijn, hetgeen mogelijk samen

kan hangen met de mate en de tijdsduur van de infectie.

In het algemeen krijgt men hier het beeld van een subacute tot chronische

infectie.

-ocr page 839-

Ook door Campbell (1957) is het serum van enige runderen, lijdende
aan para t.b.c., onderzocht. De waarden, hierbij verkregen, stemmen vrij
goed overeen met die welke door ons werden gevonden. De gehalten
waren voor albumine resp. 33.5, 35.0, 21.0 en 36.5%, voor a-globuline resp.
19.3, 10.9, 18.8 en 13.1%, voor /?-globuline resp. 12.5, 9.6, 18.2 en 11.0%)
en voor y-globuline resp. 43.8, 45.2, 42.0 en 39.0%c.

9. Distomatose.

Uit tabel II (pag. 810) en de grafiek (fig. 4, pag. 821) blijkt, dat bij deze
aandoening het gemiddelde albuminegehalte daalt, terwijl het gemiddelde
y-globulinegehalte van het serum aanzienlijk stijgt.

Er komen vrij ruime grenzen voor, mogelijk door de invloed van de duur
van de infectie.

In het algemeen heeft men het beeld van een subacuut tot chronisch pro-
ces, Juist bij een ernstige distomatose zal de dysproteïnemie duidelijk naar
voren treden, daar de lever dan sterk aangetast kan zijn. En speciaal de af-
wijkingen in de lever worden in belangrijke mate gereflecteerd in het
serumeiwitspectrum (zie ook onder leverziekten).

Door Ehrlich en Forenbacher (1960) werd eveneens een derge-
lijke verschuiving gevonden, n.1. albumine 14.6 - 34.0% en
ß- en y-globu-
line 68.2%, waarbij de spreiding groter was dan in onze proeven.
Ook door Teichmann (1958) werd een dergelijk beeld gevonden bij
een 3-tal koeien n.1. albumine resp. 20.9, 18.1 en 21.7%; «-globuHne resp.
23.5, 17.7 cn 24.8%, /?-globuline resp. 11.1, 8,5 en 9,2% en y-globuline resp.
44.8, 56.0 cn 44.5%.

Volgens Zimmer li (1955) trad er tengevolge \\an distomatose bij een
groep van zes onderzochte koeien een verlaging op van het gemiddelde al-
buminegehalte van 3.1% en een stijging van het gemiddelde y-globulinege-
halte met 5.4% t.o.v. de normale gehalten, (zie voor deze normaalwaarden
tabel I).

10. Peritonitis.

Het gemiddelde albuminegehalte is aanzienlijk gedaald, terwijl het gemid-
delde a- of y-globulinegehalte verhoogd is, afhankelijk van de duur van het
proces, n,l, of dit acuut of chronisch is. Hierdoor is ook weer de vrij grote
spreiding te verklaren,

11. Tumoren enz.

De dieren van deze groep waren lijdende aan lymfosarcomatose, carcino-
matose en ihymussarcoom. Hoewel de gemiddelde waarden van het eiwit-
spectrum een verlaging te zien gaven voor het albuminegehalte en een
\\ erhoging van het en y-globuline trad er een vrij grote spreiding op. Bij
geen van de patiënten werd een of andere band gevonden in het eiwit-
spectrum, welke karakteristiek zou zijn voor tumoren,

12. Mastitis.

Hoewel de diagnose mastitis zonder meer gesteld kan worden, en een pa-
pierelektroforese dus overbodig maakt, is toch het serum van enkele aan
mastitis lijdende runderen onderzocht met het doel om na te gaan in hoe-
verre het serumeiwitspectrum beïnvloed kan worden door dit proces en een

-ocr page 840-

vertroebeling geeft van de bij andere ziekteprocessen gevonden waarden.
Afhankelijk van de mate en de duur van het ziekteproces treden er een
meer of mindere daling van het serumalbuminegehalte en een sterke stij-
ging van het y-globulinegehalte op. De (v-globulinefractie vertoonde de
grootste stijging bij een acuut proces.

13. Nejritis.

In het serumeiwitspectrum treden dezelfde verschijnselen op als bij een
mastitis.

Men krijgt voornamelijk het beeld te zien van een subacuut tot chronisch
proces.

14. Leverziekten.

Het gemiddelde gehalte aan albumine vertoont een zeer sterke daling; ook
de individuele waarden liggen vrijwel alle beneden de normale waarden.
Afhankelijk van de duur van het lijden is het a-globulinegehalte gestegen.
Het gemiddelde y-globulinegehalte is sterk gestegen.

Ook door T e i c h m a n n (1958) werd een dergelijke sterke verschuiving
gevonden bij een dier met een hepatitis (mummificatie van de witte huid)
n.1. albumine 12.0%, a-globuline 16.8%, /8-globuline 8.9% en y-globuline
62.4%.

Vooral afwijkingen in de lever, zoals abcessen zullen in het serumeiwit-
spectrum weerspiegeld worden, daar de lever o.a. de plaats is van de al-
buminevorming.

De sterke stijging van de y-globulinen valt waarschijnlijk ook daaruit te
verklaren dat de afwijkingen in de lever vaak veroorzaakt worden door
chronische processen.

15. Trombose van de vena cava posterior.

Een trombose van de vena cava post. ontstaat uit een lever met abcessen.
Hierdoor komt hetzelfde beeld tot stand als beschreven onder 14, n.1. het
beeld van een ernstig chronisch leverproces met een zeer laag albumine-
gehalte, een verhoogd a-globulinegehalte en een zeer sterk verhoogde y-
globulinefractie.

De y-fractie is in haar geheel verhoogd zonder speciale toppen.

16. Endocarditis.

Hier\\oor geldt hetzelfde als voor de trombose van de vena cava. Ook deze
afwijking berust dikwijls op chronische metastatische processen, waardoor
de sterke verlaging van het albuminegehalte en de sterke verhoging van het
y-globulinegehalte \\ erklaard kunnen worden.

Discussie.

Op g.-ond \\\'an de bo\\ enstaande resultaten zou men dc onderzochte patiën-
ten in vier groepen kimnen indelen, waarbij te letten valt op het albu-
minegehalte en het a- en y-globulinegehalte.

\\\'olgens dit schema kan men iedere papierelektroforese-uitkomst beschou-
wen.

-ocr page 841-

GROEP I.

albumine: normaal

a- en y-globuline: normaal.

Behalve de normale runderen behoren hiertoe, uit het door ons onder-
zochte materiaal, de runderen, lijdende aan acetonemie zonder verdere
complicaties en in het algemeen dus dieren waarbij geen ontstekingspro-
cessen of resorptiestoornissen aanwezig zijn.

GROEP II.

albumine: weinig verlaagd

a-globuline: kan verhoogd zijn

y-globuline: vrijwel normaal tot licht verhoogd.

Hiertoe kunnen behoren runderen lijdende aan: indigestie, trichostrongy-
lose, enteritis, lebmaagdislocatie en het syndroom van Hoflund.
Er kan hierbij een vrij acuut ontstekingsproces ontstaan, waarbij de y-
globulinen nog niet verhoogd zijn.

In hoeverre een zekere shocktoestand bij het syndroom van Hoflund een
rol kan sjoelen bij een verlaging van het albuminegehalte, is onbekend.

GROEP III.
albumine: verlaagd
a-globuline: kan verhoogd zijn
y-globuline: verhoogd.

Hiertoe behoren runderen, lijdende aan: traumatische gastritis, para t.b.c,
distomatose, peritonitis en tumoren.

Vooral voor traumatische gastritis, peritonitis en tumoren geldt dat, af-
hankelijk van de duur van het proces, de a- en y-globulinen veranderen.
Bij de parasitaire ziekten kan dit vaak een chronisch proces zijn, waar-
door voornamelijk de y-globulinefractie kan stijgen.

GROEP IV.

albumine: sterk verlaagd,
«-globuline: kan verhoogd zijn •
y-globuline: sterk verhoogd.

Hiertoe behoren runderen, lijdende aan: bepaalde mastitiden en nefritiden,
leverziekten, trombose van cle vena cava posterior en endocarditis, welke
chronische processen vaak met metastasen gepaard gaan. Hierdoor heeft
de lever vrijwel altijd geleden.

Men moet dit, vooral voor de eerste drie groepen, zien als een globale in-
deling. Met opzet hebben wij dan ook afgezien van een statistische bewer-
king van het nog vrij beperkte materiaal. Het patiëntenmateriaal was te
heterogeen, en evenmin was altijd een goede voorgeschiedenis bekend.
Men zal ieder serumeiwitspectrum dat bepaald wordt, afzonderlijk moeten
beoordelen, en men zal bij de betreffende patiënt, aan de hand van de
anamnese, het klinische-, hematologische- en chemische onderzoek, tot een
goede diagnose trachten te komen.

Een zeer grote rol speelt hierbij de eventuele duur van het proces.
Wij menen daarom, in tegenstelling tot enige auteurs (C z e r n i c k i, 1957;
Stöckl en Zacherl, 1953; S t ö c k 1, 1953) toch wel in de papierelek-
troforese een geschikt hulpmiddel gevonden te hebben bij het stellen van de
diagnose en de eventuele prognose.

Het is, uit de gegevens van een papierelektroforese zeker mogelijk om aan

-ocr page 842-

le geven of er een ontstekingsproces aanwezig is, eventueel acuut of sub-
acuut, of ernstige metastatische processen, zoals bijw in de lever, een trom-
bose van de vena cava posterior of een endocarditis.

Bij de zeer sterke dysproteïnemieën welke optreden in groep III en vooral
in Groep IV is de prognose vrijwel altijd infaust. Ook is het niet mogelijk,
wanneer het dier blijft leven, een snelle verbetering van het serumeiwitspec-
trum te verkrijgen.

Vermeld moge daarom worden een patiënt welke aan de kliniek werd
gebracht op 7 april 1961.

Volgens de anamnese was het dier op 18 maart voor het eerst behandeld met
magnesium sulfaat en propyleenglycol, wegens een volle harde pens. Er kwamen
wel wat faeces, doch de koe herkauwde nooit. Omdat het dier weer een derge-
lijke volle pens had, werd het ter onderzoek aangeboden.

Bij het klinisch onderzoek werden, behalve zwakke pensbewegingen, geen af-
wijkingen vastgesteld.

Na aanvankelijk gevast te hebben en gelaxeerd te zijn, werd het rantsoen van
het dier langzamerhand opgevoerd en vertoonde het een vrij goede eetlust. Wel
had het dier zo nu en dan diarree ,die echter van zeer korte duur was.
Het aantal leucocyten in het bloed was steeds te laag, n.1. op 10/4 : 3900, op
13/4 : 2900 en op 28/4 : 3200 leucocyten per mm3.

Het serumeiwitspectrum was echter sterk afwijkend van het normale beeld (zie
tabel III.

Op 25 april werd het dier naar huis gezonden met het advies om het te
]jrobereti. Tevens werd verzocht nog enige malen bloed te sturen voor on-
derzoek van het serumeiwitspectrum. Dit bloed werd op 13 mei en 31 mei
afgenomen.

Uit het onderzoek bleek dat in de samenstelling van het serumeiwits])ec-
triun vrijwel geen \\ erandering was opgetreden, (zie tabel 111). Ook de toe-
stand van de koe was hetzelfde gebleven.

Op 25 augustus werd door de eigenaar meuegedeeld, dat de melkgift nog
steeds te laag was. Het dier groeide niet, terwijl de faeces zeer dim waren.
Tenslotte kwam op 4 oktober het bericht d^t het dier geslacht was, waarbij
geconstateerd werd dat het lijdende was geweest aan lymfosarcomatose
Het onder/;oek van het serumeiwitspectriun leverde het volgende op:

Tabel III

Het serumeiwitspectrum van een koe lijdende aan lymfosarcomatose.
The serum protein components of a cow suffering from
ly mphosarcorna to sis.

datum

albumine

a-.glob.

,e-glob

7-glob.

%

%

%

%

10.4

23.6

18.6

12.7

45.1

13.4

18.8

15.8

13.6

51.7

18.4

21.5

19.6

11.6

47.3

13.5

19.3

20.8

17.6

42.2

31.5

21.3

14.3

13.5

51.0

Het verdient aanbeveling, bij het constateren van een dysproteïnemie, om de
bepaling van het serumeiwitspectrum om de paar dagen te herhalen, ten-
einde na te kunnen gaan of er een verbetering in het eiwitspectrum begint
op te treden tengevolge van een ingestelde therapie, of dat een acuut of

-ocr page 843-

subacuut proces, dus met een verhoging van het a-globuhnegehalte zonder
een stijging van het y-globulinegehalte, overgaat in een chronisch proces
met een normaal worden van het a-globulinegehalte en een stijging van het
y-globulinegehalte.

Van dit laatste moge tenslotte een geval vermeld worden.
Het betrof een rund, lijdende aan een gastro-enteritis. Dit dier, dat op 23
oktober 1961 minder melk begon te geven en diarree kreeg, werd op 30
oktober opgenomen aan de kliniek. In het bloedserum van deze patiënt werd
het eiwitspectrum bepaald op 30 oktober en op 6 november.

Tabel IV

Het serumeiwitspectrum van een rund, lijdende aan een gastro-enteritis.
The serum protein components of a cow suffering from a gastroenteritis.

datum

albumine

a-glob.

y8-glob.

y-glob.

%

%

%

%

30.10

33.9

22.5

14.7

28.9

6.11

36.7

15.0

10.3

38.1

Uit de resultaten blijkt een verschuiving opgetreden te zijn in de verschil-
lende fracties, welke wijst op een chronisch worden van het proces.

D.A.NKBETUIGING.

Gaarne wil ik de dames Borsje, Schuurman, de Boer, Lieuw-Fat en Arbitman be-
danken voor hun medewerking bij dit onderzoek.

S.AMMENVATTING.

Beschreven wordt de bcpaling van het serumeiwitspectrum van runderen met be-
hulp van de papierelektroforese, als hulpmiddel bij de diagnostiek.
Hoewel een dysproteincmie niet specifiek is voor cen bepaalde ziekte, kan de bc-
paling van het ciwitspcctrum waardevolle gegevens verstrekken betreffende de status
van het dier, n.1. of het dier klinisch gezond is, of lijdende aan acute of chronische
ontstekingsprocesscn.

Het serumeiwitspectrum werd, behalve van cen aantal klinisch gezonde runderen, be-
paald van dieren, lijdende aan: 1. acetonemie, 2. indigestie, 3. lebmaagdislocatie, 4.
enteritis, 5. trichostrongylose, 6. het syndroom van Hoflund, 7. traumatische gastritis,
8. para t.b.c., 9. distomatose, 10. peritonitis, 11. tumoren, 12. mastitis, 13. nefritis,
14. leverziekten, 15. trombose van de vena cava post., 16. endocarditis.
Op grond van de verkrc.gen resultaten waren deze dieren in 4 groepen te verdelen
n.1.

groep 1 : normale dieren en nr. 1 met een normaal spectrum.

groep 2: nrs. 2, 3, 4, 5, 6 met cen gerin.g afwijkend spectrum, n.1. waarbij het

albumine licht verlaagd is, a-globuline iets verhoogd, y-globuline normaal.

groep 3: nrs. 7, 8, 9, 10, 11, 12 met een verlaagd albuminegehalte, cen eventueel

verhoogd a-globulinegehalte, en een matig verhoogd y-globulinegehalte.

groep 4: nrs. 13, 14, 15, 16, 17 met een sterk verlaagd albumine-, cen eventueel

verhoogd a-globulinc-, en cen sterk verhoogd y-globulinegchalte.

SUMMARY.

Description of the determination of the protein pattern in cattle using paper elec-
trophoresis as a diagnostic aid.

Though dysproteinacmia is not specific for a particular disease, determination of the

-ocr page 844-

Fig. 3.

Serumeiwitwaarden van normale runderen volgens de literatuur en uit eigen

onderzoek.

Serum protein components of normal cows mentioned in the literature and by own

research.

/o

sibumlne

P-Slob.
y-g/oA.

62
60
A<8

to
J8
i6
Vt
32
30-
28-
26-
2V
22-
20-
/8-
J6-
llf-
12
to
8-
6-
H
2-
o

VA

o

o

X


A

T

albumine o<^-glob. fi-glob. jf\'-^loh.

-ocr page 845-

Verklaring van de tekens, gebruikt in fig. 3.
Legenda to signs used in fig. 3.

eigen waarnemingen ;

own research.

K r e i t e r

(1956)

o

B o g u t h

(1954)

-A

Lüneburg

(1953)

V

Campbell

(1957)

<

M o r c o s

(1960)

C h 0 p a r d

(1954)

Perk en Loebl

(1959)

o

C z e r n i c ki

(1957)

0

R o o n e y

(1957)

X

Ebel

(1953)

S c h 1 u e p

(1956)

>

G e i n i t z

(1954)

-1-

Wünsche

(1960)

Härtung

(1954)

Zimmer

(1958)

<3>

Kalms

(1957)

A

Z i m m e r 1 i

(1955)

protein pattern may furnish valuable data on the state of health of the animal, viz.,
whether it is clinically normal or affected with an acute or chronic inflammatory
disease.

In addition to the protein pattern in a number of clinically normal animals, that in
cattle affected with (1) acetonemia; (2) indigestion; (3) dislocation of the abo-
masum; (4) enteritis; (5) trichostrongylosis; (6) Hoflund\'s syndrome; (7) traumatic
gastritis; (8) Johne\'s disease; (9) distomatosis; (10) peritonitis; (11) tumors;
(12) mastitis; (13) nephritis; (14) hver diseases; (15) thrombosis of the posterior
vena cava and (16) endocarditis was determined as well.

The results obtained made it possible to classify the animals into four groups, viz. :
group 1 : normal animals and No. 1 showing a normal protein pattern,
group 2: Nos. 2, 3, 4, 5, and 6 characterized by slight changes in the protein
pattern, the albumin showing a slight decrease, the a-globulin showing a slight
increase and the y-globulin content being normal.

group 3: Nos. 7, 8, 9, 10, 11 and 12 showing a diminished albumin content, a pos-
sibly increased a-globulin and a moderately increased y-globulin content,
group 4: Nos. 13, 14, 15, 16 and 17 showing a markedly reduced albumin con-
tent, an CKcasionally increased a-globulin content and a markedly increased
y-
globulin content.

RÉSUMÉ.

L\'auteur décrit l\'évaluation du spectre protéinique de bovins à l\'aide d\'une électro-
phorèse à papier, comme méthode auxiliaire pour le diagnostic.

Bienqu\'une dysprotéinémie ne soit pas spécifique pour une certaine maladie, l\'évalua-
tion du spectre protéinique peut apporter des données précieuses concernant l\'état
de l\'animal, à savoir si l\'animal est cliniquement sain, ou souffrant de processus in-
flammatoires aigus ou chroniques.

A part d\'un nombre de bovins cliniquement sains, le spectre des protéines a été éva-
lué d\'animaux souffrant de: 1. acétonemie; 2. indigestion; 3. dislocation de la cail-
lette; 4. entérite; 5. trichostrongylose; 6. le syndrome de Hoflund; 7. gastrite trau-
matique; 8. paratuberculose; 9. distomatose; 10. péritonite; 11. tumeurs; 12. mas-
tite; 13. néphrite; 14. maux de foie; 15. trombose de la veine cave postérieure et
16. endocardite.

Partant des résultats obtenus, l\'auteur divisait les animaux en 4 groupes à savoir:
Groupe 1 : Animaux normaux et no. 1 avec un spectre normal.
Groupe 2 : no. 2, 3, 4, 5, 6 avec un spectre légèrement déviant, notamment où 1\'
albumine est légèrement baissée, l\'a-globuline légèrement augmentée et la y-globu-
line normale.

-ocr page 846-

Groupe 3: no. 7, 8, 9, 10, 11, 12 avec une teneur baissé en albumine, une teneur
éventuellement augmentée d\'a-globuline et une y-globuline modérément augmen-
tée.

Groupe 4: no. 13, 14, 15, 16, 17 avec une teneur fortement baissée en albumine et
une teneur éventuellement augmentée en a-globuline, et une teneur fortement aug-
mentée en y-globulinc.

ZUSAMMENFASSUNG.

Verfasser beschreibt die Bestimmung des Eiweißspektrums bei Rindern, wobei als
diagnostisches Hilfsmittel die Papeirclektrophorese angewandt wird.
Obwohl Dysproteinaemie für eine bestimmte Krankheit nicht spezifisch ist, kann die
Bestimmung des Eiweißspektrums trotzdem wertvolle Daten betreffs des Gesundheits-
zustandes des Tieres verschaffen, d.h. ob dasselbe klinisch ,ge.\':und ist, oder an akuten,
bezw. chronischen Entzündun.gsprozcßen leidet.

.\\ußer bei einer Anzahl klinisch gesunden Rindern, wurde das Eiweißspektrum auch
bei Tieren bestimmt, die an: 1. Azetonämie, 2. Indigestion, 3. Labmagendislokation,
4. Enteritis, 5. Trichostrongylose, 6. Syndroom von Hoflund, 7. traumatische Gastritis,
8. Para-tuberkulose, 9. Distomatose, 10. Peritonitis, 11. Tumoren, 12. Mastitis, 13.
Nefritis, 14. Leberkrankheiten, 15. Thrombose der Vena cava posterior und 16. En-
docarditis litten.

Auf Grund der erhaltenen Resultate woirden die Tiere in 4 Gruppen ein.geteilt:
Gruppe 1 : normale Tiere und No. 1 mit einem normalen Spektrum.
Gruppe 2. No. 2, 3, 4, 5, 6 mit einer geringen Abweichung des Spektrums, wobei
der Gehalt an Albumin etwas geringer, an a-Globulin etwas höher und an y-Glo-
bulin normal war.

Gruppe 3: No. 7, 8, 9, 10, 11, 12 mit einem niedrigen .«Mbumingehaltc, einem
evtl. höheren «-Globulin- und einem mäßig höherem y-Globulingehalt.
Gruppe 4: No. 13, 14, 15, 16, 17 mit einem sehr niedrigen .Mbumin-, einem
evtl. höheren n-Globulin- und einem stark erhöhtem y-Globulingehalt.

LITERATUUR.

B o g u t h, W. : Papierelektrophorctischc Serumuntersuchun.gen bei Haussäugtieren.

Zbl. VetMed. 1, 168, 311, (1954).
Campbell, E. The use of paper electrophoresis as an aid to diagnosis. ].

Comp. Path. 67, 345 (1957).
Chopard, P.: Bestimmung der Eiweissfraktionen des Blutserums bei den Haus-
tieren mit der Papierelektrophorese unter Bcrückstichtigung verschiedener Fak-
toren. Diss. Bern, 1954.
Czernicki, B. : Elektrophoretischc Untersuchungen an Rinderserum.
Zbl. VetMed.
4, 588, (1957).

Ebel, K. IL: Papierelektrophorcsc der Blutproteine von Hund, Rind und Kalb.

Diss. Hannover (1953).
E h r 1 i c h, I. F o r e n b a c h e r, S., R ij a V e c, M., en K u r e 1 a c, B. : Istrazivanja
o acutnoj metiljavosti. I.O. nekim klinickem i biokemijskim promjenama kod akutne
metiljavosti goveda.
Veterinarski Arhiv. 30, 229, (1960).
G e i n i t z, W.: Ueber Serumeiweisse von Tieren, die häufig als Versuchstiere oder

zur Gewinnung von Heilseren dienen. Klin. Wschr. 32, 1108, (1954).
Härtung, ( 1954) : gecit. naar T e i c h m a n n, (1958).
Kai ms, W.: Vet. Med. Diss. Leipzig 1957. gecit. naar Wünsche, (1960).
K r e i t er, K. : Papierelektrophoretische Serumciweissbestimmungen bei Rindern

während und ausserhalb der Brunst. Diss. München (1956).
Lüneburg, H.: Vet. Med. Diss., München 1953, gecit. naar Teich mann
(1958).

Morcos, M. B.: part II. Changes in serum protein patterns of cows affected with
ulceration of the sole.
Meded. Veearts. sch. Gent. 4, 15, (1960).

-ocr page 847-

De gemiddelde serumeiwit componenten bij gezonde en zieke runderen.

The mean serum protein components of normal and diseased cattle.
%

albumine

c< - q/ob.
fi -s/ob.
ƒ -^/ob.

^-endocarditis.

^.thromb.yenJ Ci^post.

^^leverlijden.

^-mdstitis.

A- nefritis.
<}-^distométose.

X- tumore^n.

^peritonitis.
\'*-trjum.gist rit is.

t.b.c.
^^lebmaê^dislocitie.

^ acetortemie..

Trichos tro ngy/cse

■ NOUMAAL U d J

■ Syndroom li. Hoflund.

-indigestie.

52
50-

\'/6

W-

M-

\'iO

58-

36-

5«-

32-

30-

26-

26

22-
20-
16
16-
/V-
/2-
10-
8-
6-
t
1-

albumine ghb.

y-^hó.

ft-ghb

-ocr page 848-

De gehalten aan albumine in het serum van normale en zieke runderen.
Verklaring van de cijfers: zie codenummer tabel II.
The serum albumine values of normal and diseased cattle.
Explanation of numbers: see code number table II.

%

slbvmine

•••

5«-
52.

so_
ti-

«O.

J6_

32_
30_
26-
26_

22_
20-
/8-
/6.

12.
/0_
S_
6-

0

T 12 3 \' V 5 6 \' 7 « 9 \' 10 II 72 13 I^t 15 l6
normaj/

-ocr page 849-

De gehalten aan a-globuline in het serum van normale en zieke dieren.
Verklaring van de cijfers: zie codenummer tabel II.
The serum a-globulin values of normal and diseased cattle.
Explanation of numbers: see code number table II.

Vo

oL - q/ob.
32

JO-
J8-
26

n-

V>-
18-
16-

/2-

10-

8-
6

-T-

9


«

0

• •

:





••




••

••





••

_

«

•••

• •

•••

•••

• •


f
0

-««A


é
• ••

••

-rr

••

••



••

• •
*






é

••
••


••






••






••

<

t





:

T

norm

2

3

V

5

6

7

s

9

/o

//

/2

/5

\\
15

/6

-ocr page 850-

De gehalten aan y-globuline in het serum van normale en zieke runderen.
Verklaring van de cijfers: zie codenummer tabel II.
The serum y-globulin values of normal and diseased cattle.

Explanation of number: see code number table II.
, % ,

globvline

66

62 1
60-
58-
56
5<. -
52 -
50 -
48 -
«6

QO-
38-
36-
3«-
32-
30-
28-
26-

22-
20-
/8-
/6-

/2-
/O

.v.

••••
•••

normsê!

«

é

••

•V


••


••



••



«


• •

••

••



•••

• •

••


• •



*

••

v:.

••


••


• •

«

• •

••

• •


5

6

7

&

9

/O

II

/J

15

16

-ocr page 851-

Nispen tot Pannerde n, E. B. L. M. van: A simple apparatus for washing
paper strips for electrophoresis.
Clin. Chim. Acta. .3, 300, (1958).

Perk, K. und Loebl, K.: Die Serum-Eiweissfraktionen im Rinderblut, eine che-
mische und papierclektrophoretische Studie.
Schweiz. Arch. Tierheilk. 101, 548,
(1959).

Rooney, J. R.: Paperelektrophoresis of bovine serum. Am ]. vet. Res. 18, 67,
(1957).

S c h 1 u e p, U.: Die Untersuchungstechnik des Liquor cerebrospinalis von Haus-
tieren mittels der Papierelektrophorese, sowie die Analyse desselben bei einigen
gesunden und kranken Tieren.Zfe/.
Vet.Med. 3, 341, (1956).

Stöckl, W.: Elektrophoretische Serumuntersuchungen bei Haustieren unter nor-
malen Bedingungen und nach Antigenzufuhr.
Wien Tierärztl. Mschr. 43, 150, 226,

402, (1956).

Stöckl, W. und Zacherl, M. K.: Papierelekphoretische Untersuchungen des
Serums von Rind und Pferd.
Hoppe-Seilers Ztschr. für physiol. Chemie. 293, 278,
(1953).

Teichmann, I. R.: Mikro-elektrophoretische Untersuchungen der Serumproteine
des Rindes bei verschiedenen inneren Krankheiten. Diss. Hannover (1958).

Wünsche, H. G.: Vergleichende papierclektrophoretische Untersuchungen an
Abortus-Bang und tuberkulosefreien, klinisch gesund erscheinenden Rindern ver-
schiedenen Alters.^rcA.
exp. VetMed. 14, 691, (1960).

W u h r m a n n, F. und W u n d e r 1 y, Ch.: Die Bluteiweissköpcr des Menschen. 3e
druk, Benno Schwabe en Co., Basel, Stuttgart (1957).

Zimmer, H.: Vet. Med. Diss., München 1958, gecit. naar Wünsche (1960).

Z i m m e r 1 i, J.: Die Eiweissfraktionen im Blutserum des Rindes in Abhängigkeit
von verschiedenen chronischen Krankheiten insbesondere der Tuberkulose. Vet.
Med. Diss., Bern 1955.

Kuilvoer, melk en boter.

In een referaat over de invloed van kuilvoer op de kwaliteit van melk en boter noemde

Prof. Dr. Kiermeier de volgende voor- en nadelen.

Eerst de voordelen:

1. Een kleine verhoging van het vetgehalte van de melk, hoewel afhankelijk van de
voederrantsoenen en de kwaliteit van het kuilvoer.

2. Hoewel nog niet met zekerheid bekend, wordt verwacht, dat kuilvoer een kleine
verhoging van het eiwitgehalte van de melk zal geven.

3. Kuilvoer geeft meer onverzadigde vetzuren in het melkvet, waardoor de smeer-
baarheid van de in het algemeen te stevige wintcrboter beter wordt.

4. Kuilvoer geeft een hoger gehalte aan carotine in melk en in boter.

5. Eveneens wordt een hoger gehalte aan vitaminen C in de melk bereikt.

6. Wat voorts als een voordeel gezien moet worden is dat kuilvoer geen hogere
zwavclwaterstof-afscheiding bij verhitting van de melk geeft.

Nadelen zijn:

1. Kuilvoer kan een nadelige invloed op de geur en de smaak van melk en boter
hebben, afhankelijk van de op de boerderij genomen voorzorgen.

2. Kuilvoer verhoogt dc zuurtegraad van de melk; het is evenwel niet duidelijk of
de gevonden verhoging werd veroorzaakt door het kuilvoer zelf, dan wel door een
eventueel verschil in bacteriologische gesteldheid van de melk.

3. Voordrogen van het kuilvoer doet de eerste vier voordelen aanzienlijk verminderen.

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 89, (1962).

-ocr page 852-

Report on births and deaths occurring in the
Gardens of the Royal Rotterdam Zoo during the
years
7959 and 1960,

door A. C. V. VAN BEMMELi), p ZWART«) and
JOH. C. PETERS^).

Mammals.

If we examine the results of the post-mortems of the past 2 years, we find
a number of new discoveries among them, but on the other hand we see
that gradually various diseases which have already been reported by other
authors, were also found in the material examined by us.
We are gradually gaining an insight into some diseases for which certam
species of animals have proved to be particularly sensitive. Owing to in-
creased hygiene and the advancement of therapeutics, changes have also
occurred in the frequency of certain diseases. Whereas tuberculosis was a
serious and constant danger before, we now see, simultaiieously with the
extermination of tuberculosis among cattle, a reduction in the number
of deaths from tuberculosis among carnivores. The vigourous fight against
tuberculosis in man is reflected in the fact that this disease occurs but rare-
ly among the apes in zoological gardens. During the period under survey
in not any of the 53 monkeys dissected tuberculosis was found.

Of the bacterial infections, especially infections by Pasteurella pseudotuber-
culosis
crop up unexpectedly again and again. These infections appear now
here, now there in the zoo. Especially monkeys are easily infected. They are
sometimes reported sick, but usually death occurs most unexpectedly. The
post-mortem shows a generalised subacute infection, as we know from the
rodents.

Pasteurella pseudotuberculosis was found in 1 Cebus capucinus hypoleucus
(Humboldt), 1 Cercocebus aterrimus, 1 Cercopithecus spec, and 1 Cebus
gracilis.
We are inclined to support W e i d e n m u 11 e r (1959) and con-
sider wild mice as a possible source of infection.

In three cases pseudotuberculosis was the only disease from which the ani-
mals had suffered.
Cebus capucinus hypoleucus was also found to have suf-
fered from advanced decalcification of the skeleton. As a nile, immediately
after pseudotuberculosis has been diagnosed, the other animals in the cage
were treated with terramycin per os.

The observation of Gebauer (1958) that ouistitis are very sensitive to
infection by
Klebsiella pneumoniae was confirmed in this zoo. During a
smal epidemic three ouistitis died of sepsis caused by
Klebsiella pneumoniae.
The isolated strains in vitro proved to be quite sensitive to the broad-
spectrum antibiotics, but hardly or not at all to penicillin and sulfa-prepa-
rations.

Very unfortunate was the loss of the orang utan Freddy, who was born in

1) Director of the Royal Rotterdam Zoo „Blijdorp".

2) Veterinary Surgeon, Institute of Tropical and Protozoan Diseases, State Univer-
sity, Utrecht.
 t> j -7

3) Veterinary Surgeon in private practice, engaged to the Royal Rotterdam Zoo

„Blijdorp".

-ocr page 853-

the zoo. He died at the age of more than 4 months as a result of a fall. At
the post-mortem osteodystrophia fibrosa, possibly on a rhachitic basis, was
diagnosed. Both upper and lower jaws were thickened. The teeth were as
good as loose in the fibrous jaw-rims. X-rays revealed a very low calcium-
content in the bones. An epiphysary line was not to be seen anywhere. The
pelvis was found to have fallen in considerably.

A Saimiri sciureus was found to have died of perilobular cirrhosis of the
liver. Infections with
Salmonella typhi murium were diagnosed in Sym-
phalangus syndactylus
subsp. and in Cercocebus fuliginosus. With the Sym-
phalangus syndactylus
the salmonellae were isolated from the chronically
inflamed gall-bladder, in which there were some gall-stones, and from the
contents of the intestines.

The Cercocebus fuliginosus was suffering from pulmonary abscesses. Here
the salmonella were isolated from the pus in the abscesses of the lung.
Among the
Prosimiae, which can only rarely be kept in zoological gardens,
there was one death, namely, that of a
Nycticebus coucang subsp. owing
to an infection by
Salmonella Stanleyville.

Of the autopsies carried out on K o d e n t i a it is worth mentioning the
death of a
Dasyprocta aguti. It died of interthoracical bleeding following a
rupture of one of the large blood-vessels. It was found that calcium had been
deposited in the truncus caroticus and in the aorta in various places. A
nutria was suffering from prolapsus vaginae et uteri.

Among the C a r n i v o r a we come across the only case of tuberculosis
that was diagnosed post-mortem during the period under sur\\\'ey. The
lymphglands of the throat and various mesenterial lymphglands of a
Coati
were swollen and the cross-section showed yellowish-white stripes of cheesy
tissue. Acid fast bacteria could be demonstrated in the lymphglands.
The large percentage of Carnivora that died from defective lungs and hearts,
is due to the death of a number of lion-cubs during or shortly after birth.
The mothers of the cubs had been brought up together with the famous
lioness "Elsa" by Mr. and Mrs. Adamson. The father was a lion whose
pedigree could be traced back to the "Leipziger Zucht". After a few litters
had been brought forth and it was found that a considerable percentage of
the young had indications of more or less serious heart and/or lung troubles,
the father was considered as a possible hereditarily tainted cause. The lion
was exchanged for another specimen, jungle-born. But again cubs were
born with heart and lung deficiencies. Often the lung was not completely
developed; either the lobes of the lung were paper-thin or one lung was
absent. In fact, it was found once, that only the larynx was present, and all
the other respiratory organs were absent. The deficiencies of the lungs were
accompanied by serious deficiencies of the heart (Aorta dextra, ventricle-
septum defect, very wide ductus Botalli). detailed description of the
heart diseases has been published by K r e d i e t (1962).
After the possibility of a hereditary basis for these deficiencies had been
ruled out by the replacement of the father, it was taken into consideration
to what extent these deficiencies, which showed a strong similarity to the
changes brought about by a vitamin A deficiency in rats (Wilson,
Barch (1949), Warkany (1954)), could be rectified by the admini-
stration of vitamin A. Vitamin A was added to the usual diet in a dose of
15.000 I.U. per animal per day. Of the following birth all the cubs of only

-ocr page 854-

one lioness died, but no serious faults were found. The other lioness brought
her young up without any help.

A Siamese tiger suffered for some weeks from a rapidly growing spindle-
shaped cell carcinoma, in the masticatory muscles and the adjoining bones
on the right side of the head.

Endocarditis verrucosa of the auricoventricular valves of the left heart,
caused by haemolytic streptococci from Group G, was found in a Raccoon.
The primaiy cause could have been a necrotizing endometritis from which
the animal was also suffering.

Also worth mentioning was the dissection of a Lutra lutra. The gall-ducts
in the liver were thickcned somewhat and full of pus, in which several spe-
cimens of
Pseudamphistoinum truncaturn (Trematoda) occurred. The wall
of the gall bladder was 4 mm thick in places and quite white in colour.
Hundreds of
Pseudamphistomum truncaturn, 2.5 mm long, were floating
in the contents of the gall bladder.

One of our veterans died this year. The marten, which had spent almost
20 years of its life in Blijdorp, was found to be suffering from cirrhosis of
the liver and chronic nephritis.

The post-mortems on Artiodactyla also gave an idea of the diversity
of the causes of death.

Unfortunately two Saiga tatarica died within a year. The first, an animal in
rather poor condition resulting from chronic adhesive peritonitis, broke its
third vertebra. The other animal was also very thin, but in this case death
was caused by an acute infection with
Camelostrongylus mentulatus. Be-
cause of two recent cases of infections with
Pasteurella pseudotuberculosis
among Artiodactyla in the direct neighbourhood of this animal, he
was given two injections with chloramphenicol on consecutive days; the
second provoked shock, which was followed by death a few hours later.
An
Ammotragus lervia subsp. died of entero-toxinaemia cau.sed by Clostri-
dium welchii.

Remarkable was the death of a new-bom European Bison; from all its
organs
Corynebacterium bovis was isolated, but no changes were to be seen
macroscopically.

A Gazella arabica and a Damaliscus philippsé died within a short time of
each other from an acute sepsis caused by
Pasteurella pseudotuberculosis.
The death of a llama-foal, a few months old, remains baffling. The epi-
thelium of the mouth had disappeared in large patches leaving raw, red
wounds. Large areas of the stomach were acutely inflammated, the serous
membranes were covered with some fibrinous flakes. The intestine was af-
fected along its entire length by muco-purulent inflammation. The contents
of the stomach were examined for caustic matter (Central Veterinaiy Insti-
tute, dept. Rotterdam) and a Ph-number of 8 was obtained. The most
acceptable theory is that this animal somehow managed to drink lye. The
animal was also found to be suffering from sub-chronic interstitial nephritis.

A Tachyglossus aculeatus was found to have died from a surfeit of sand in
its stomach. In addition, alveolar emphysema and considerable enlargement
of the right auricle was diagnosed.

Cystitis was diagnosed in a Tamandua tetradactyla, caused by infection by
Staphylococcus aureus. A large number of microfilaria were found in the
blood of the heart of this animal.

-ocr page 855-

The Grevy zebra foal, 24 houre old, showed signs of sepsis caused by E. coli
at the post-mortem. Also, the diverticulum tubae auditivae was half-filled
with grey, turbid moisture in which pus-flakes were floating. Bacteriologi-
cally
E. coli and non-haemolytic strejjtococci were isolated Irom it.

Birds.

Of the G a 11 i n e a, especially the Congo peacock (Afropavo congensis)
attracted a great deal of attention in Blydorp Zoo.

This breeding case has been described elaborately elsewhere (Van Be m-
m e 1, 1961). Unfortunately one of the chicks died after two weeks of acute
coccidiosis. Examination of the faeces revealed that the other chicken was
also excreting coccidia in considerable numbers. After a cure with sulfa-
mezathine the number of oocysts excreted was found to have decreased
considerably. With the help of furoxone the last of the oocysts were elimi-
nated. After this the chicken grew up well.

Blackhead was diagnosed in Crossoptilon auritum, Pavo cristatus nigripen-
nis, Lophura swinhoei,
and Meleagris ocellata.

Carcinosis of the liver, with much necrosis in the tumoure, was the cause of
death of a
Syrmaticus reevesi.

The Anseriformes are an important group in the animal collection of
this zoo because of the large variety of species, which are kept in a few large
ponds and ditches. In spite of the dense population no epidemics appeared.
Of the infectious diseases only aspergillosis and tubercidosis appeared with
some regularity. Cholera broke out during quarantine in a newly-imported
group of
Dendrocygna guttata. By immediate therapeutic inter\\ention with
penicillin-streptomycin further deaths could be prevented.
A
Dendrocygna bicolor and a Dendrocygna viduata were both suffering
from endocarditis valvularis, caused by
Streptococcus bovis (The typing
was kindly performed by Dr. de Moor, National Institute of Public
Health, Utrecht).

In an Aix galericulata many specimens of Cyathostoma brantae (Nematode)
were found in the trachea. In the trachea of a
Aythya fuligula a couple of
specimens of
Tracheophilus .nsowi (Skrjabin, 1913) (Trematode) were
found. The death of this bird was caused by sepsis of staphylococci. Other
parasites in the bronchial tubes of Anseriformes were
Typhlocoelinae spec,
indet.
(Trematode) in de lungs of a Tadorna radjah radjah and a large
number of
Cytodites nudus in a Cyanochen cyanoptera.
Infection with Pasteurella pseudotuberculosis in Cygnus melancoryphus
caused an extensive necrotizing hepatitis with infarct-like patches of ne-
crosis surrounded by clotted bloodvessels.

Unspecific inflammations of the digestive tract and the pulmonary organs
proved to be the cause of death more in the Passerines than in the
other orders of birds.

The cage with Sunbirds was afflictcd with coccidiosis and capillariasis.
Several Birds of Paradise fell vicdm to a disease accompanied by a disorder
of the central nervous system. The birds were a little unsure in their move-
ments, pecked next to their food and sometimes also held their heads to one
side. Their apetite remained good. By giving them a single dose of 10 mg
of vitamine E per bird an immediate and complete cure was achieved in
some cases.

-ocr page 856-

Now that all Birds of Paradise are given 4 mg of Vitamine E every week,
no further cases of sickness have occurred.

A remarkable occurrence was that some months after Salmonella Overschie
was isolated for the first time from the faeces of a tortoise (K a m p e 1-
macher and G u i n e e, 1961), this same type caused the death of a
Mergus albellus. Direct or indirect contact between the two animals was
hardly conceivable.

In the annual report of 1958 there is mendon of some deaths having occur-
red in a group of Fruit pigeons caused by
Erysipelotlirix insidiosa, combined
with tape-worm infection. Two years later another bird died and the
autopsy showed identical results. Two
Goura scheepmakeri sclaterii were
found to be infected with
Candida albicans in their oesophagus.
Endocartitis in a
Pelecanus occidentalis subsp. was caused by staphylococci.
The inflammation was localised between the papillaiy muscles of the left
ventricle. At the time of death there was also a staphylococcid sepsis.
Moreover, a large number of mites was found in the subcutis of this bird
(Laminosioptes sp.). A rather wasted Anthropoides paradisia was found to
have very large numbei-s of round-worms
(Porocaecum ardeae) in its in-
testines.

There were a few losses among Rhea americana due to a spool-shaped
thickening of the tarsus under the heel. There was also a bend in the
metatarsus at that place. The great similarity to perosis as is found in the
domestic fowl led us to attempt to prevent this ailment by an extra dose of
4 p.p.m. manganese. An attempt that proved to be succesful.

We wish now to deal some observations on Reptilia because the know-
ledge of disease in this field is very restricted. To what extent the diseases
are linked up with food and the climate in which the animals are kept,
can hardly be judged with any certainty with our present-day knowledge.
A record of the results of a number of autopsies can be nothing more than
a contribution to the inventory of diseases that occur.

Faults in mineral-metabolism were foimd in some Testudo radiata and a
turtle, with serious osteoporosis of the shell. The plates of the carapace were
movable and the bony inner side of the plates had a rough surface with
many small pits.

A remarkable fault of the bones was seen in Iguana iguana. The hind-legs
of this animal felt hard when touched. A closer examination revealed that
the ossa femorales, the humeri and a number of lumbar vertebrae were
conspicuously thick. The bone was surrounded by a layer of cartilage of
2 to 3 mm thick. Histiologically an advanced stage of breaking down of
bone tissue and formation of cartilage under the periosteum could be seen.
From the liver of this animal
Arizona type 26:23:30 was isolated.
Of the infectious diseases especially those of worms and salmonella occurred.
A combined infection with tuberculosis and arizona was found in a python.
In this animal a few abscesses, as large as tennis balls, could be seen exter-
nally, from which cold-blood tubercular bacilli as well as an
Arizona were
isolated.

The liver, lungs and kidneys were sown with tubercles. From the liver and
gall-bladder
Arizona type 10a, 10b:l, 3:11 were bred. Moreover, a number
of
Armillifer moniliformis (Pentastomidae) were found in the lungs.
Tuberculosis was also diagnosied in a turtle.

-ocr page 857-

Splenitis and hepatitis were found in an Iguana iguana. It seemed possible
that there may be a connection between the inflammations and the enor-
mous number of microfilaria which had accumulated in the inflamed
organs.

Intestinal ulcers combined with the presence of Salmonella or Arizona were
seen in
Bitis gabonicus, Crotalis terrificus, Python sebae and Crocodilurus
lacertinus.

In many reptiles Salmonellae and/or Arizona were isolated from the intes-
tines; in others a sepsis was found. As long as no further research has been
done regarding the pathogenicity of
Enterobacteriaceae, it is only in cases
where sepsis or intestinal lesions have been diagnosed that death can in our
opinion with any measure of certainty be ascribed to
Enterobacteriaceae.
Natrix tessalata
and a Chamaeleo vulgaris were found to have been se-
riously infected with coccidia.

Of the newborn mammals 48% did not survive, which is much less favo-
rable than in 1958. The figures are more or less spoiled by the lions in
which a large number of deficient cubs were produced. But even if we
leave out these cubs the surviving percentage would be 57%. The figures
of the birds are much better than in 1958, with a surviving percentage of
62% instead of 50%. .An outbreak of blackhead in the young pheasants
during the year 1959 caused serious losses. Without this damage results
would have been excellent indeed.

.•\\mong the mammals the most interesting events were the birth of a female
Black Rhino (1960), of a female Onager (1959), not less than 4 Prze-
walskihorses, 2 female Giraffes (1959), a female Okapi (I960), 3 Orang
Utan and one Owlfaced Guenon. Among the birds the most outstanding
succes was the rearing of a Congo Peacock, a breeding case which has
been described several times (Van B e m m e 1, 1961). Most interesting
were the rearing of a Fruit Pigeon, 2 Crowned Pigeons and a group of
Ocellated 1\'urkeys. For ducks the year 1959 was extremely succesful. The
year 1960 proved to be very unfavorable for geese.

SUMMARY.

survey is given of po^c-mortem findings in animals of the Royal Rotterdam Zoo.
Of more general clinical interest arc the cases of vitamin .A deficiency in lion cubs,
manganese deficiency in
Rhea americana and Vitamin E deficiency in Birds of Para-
disc.

Several succesful breeding cases can be looked upon.
SAMENVATTING.

Een overzicht wordt gegeven van de sectiebcvindingen bij dieren uit de Koninklijke
Rotterdamse Diergaarde Blijdorp.

Van meer algemeen klinisch belang zijn dc gevallen van Vitamine A-deficiëntie bij
leeuwen, mangaan-deficiëntie bij
Rhea americana en Vitamine E-deficiëntie bij para-
dijsvogels.

RÉSUMÉ.

Les auteurs présentent une vue générale des résultats des sections effectuées sur
des animaux du Jardin Zoologique Royal de Rotterdam „Blijdorp".
Du point de vue clinique les cas dc déficience de vitamine A auprès des lions, de
déficience de manganèse auprès de la
Rhéa Americana et de déficience de vitamine
E auprès des oiseaux de paradis méritent d\'être mentionnés.

-ocr page 858-

ZUSAMMENFASSUNG.

Beschrieben werden Sektionsbefunde bei Tieren aus dem Königlichen Tiergarten
„Blijdorp".

Von mehr allgemein klinischem Interesse sind die Fälle: Vitamin A-Mangel bei
Löwen. Manganmangel bei
Rhea americana und Vitamin E-Mangel bei Paradies-
vögeln.

REFERENCES

Bemmel, A. C. V. van: Breeding the congopeacock. Bijdr. tot de Dierkunde, 31,
23, (1961).

B e m m e 1, A. C. V. v a n, P e t e r s, J o h. C., Zwart, P.: Report on births and
dealths occurring in the gardens of the Royal Rotterdam Zoo during the year 1958.
Tijdschr. Diergneesk., 85, 1203, (1960).

Survey oj causes of death in mammals during 1959 and I960._

tj i- ■ s

> iS .2 d ^ S 2

£ -S .2 S 2 g

« .C u "C

5. < ^ IS w
Leucopenia 2

Mycosis

Entcrobact. 8

Listeriosis

Erysipelas

Johne\'s disease

Tuberculosis 1

Pastcurcllosis 5 2 2

Sepsis 2 2 1 1

Helminthiasis 5 1 4 3

Coccidiosis 2 1

Other protozoan

diseases
Diseases of the

circ. syst. 2

rcsp. syst. 6 9 4

liver 6 111

urogen. syst. 2 3

peritoneum 3

digest, tract. 7 5 16

Trauma and other

external death causes 2 1 3 2

Cachexia 2 2 1

Gout

Tumours 1

Rickets 6

Old age 1

Negative 10 2 13 1 13

No. of anim. sent for

P.M. examination 53 15 47 3 35
Destroyed 1

trt

.2

O

s

c

%

-o

\'c

ex

0

TO

c

ft.

oi

Ü

3

13 1

,1 1

-ocr page 859-

Gebauer, B., R a e t h e 1, H. S.: Klebsiellose bei südamerikanischen Krallen-
äffchen
(Callitrichus). Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 382, (1958).

Kampelmacher, E. H., Guinee, P. A. M.: Four new Salmonellatypes
(S. tilburg, S. bunnik, S. overschie and S. sterrenbos) isolated in the Netherlands.
Antonie van Leeuwenhoek, 27, 193, (1961).

Krediet, P.: Anomalies of the arterial trunks in the thorax and their relation to
normal development. Thesis, Utrecht, 1962.

W a r k a n y, J.: Ueber experimentelle Erzeugung angeborener Miszbildungen bei
Säugetieren.
Oesterr. Zeitschr. f. Kinderheilk. u. Kinderfürsorge, 10, 157, (1954).

W e i d e n mü 11 e r, H.: Zur Rodentiosc bei Tier und Mensch. Tierärztl. Umschau,
8, 256, (1959).

Wilson, J. G., Barch, S.: Fetal death and Maldevelopment resulting from Ma-
ternal Vitamin A deficiency in the rat.
Proc. Soc. Exp. Biol. Med., 72, 687, (1949).

Survey of causes of death in birds during 1959 and 1960.

«

to

c

"rt

c
c

V—"

iJ

IS

a

3

"o

\'o

rt

>

a

u

V

x;

0

yj JJ

-o X

S i

.5

(U

a

Ü

<

a.

Ü

o

o a

Skeletal and

muscular deformities

1

4

2

4

Mycosis

5

12

3

2

4

6

1

Enterobactcr.

5

3

10

1

2

16

30

Listeriosis

Erysipelas

1

1

1

Tuberculosis

7

1

2

Pasteurellosis

10

1

Other bacterial

infections

6

5

2

2

2

2

Helminthiasis

8

14

9

1

1

4

4

9

Coccidiosis

7

5

1

2

1

Other protozoan

infections

17

1

2

1

Diseases of the

circul. syst.

2

5

1

3

7

respirât, syst.

11

10

14

2

7

2

I

8

liver

1

8

2

1

7

5

3

urogenit. syst.

4

5

1

1

3

1

3

1

peritoneum

4

3

1

1

digestive tract

19

22

24

7

17

11

6

9

Trauma and other

external death causes

8

11

9

2

9

6

2

5

Cachexia

7

2

2

4

1

1

Gout

6

1

Tumours

3

1

2

Old age

1

1

Negative

9

31

8

8

9

7

24

36

No. anini. sent for

P.M. examination

104

158

92

26

59

55

71

106

No P.M. examination

5

1

7

1

7

9

-ocr page 860-

Survey of births in the Garden of the Royal Rotterdam Zoo, during

1959 and I960.

Species

MAMMALS

Birth Abortus Death Surviving

Wallabia rufogrisea subsp.
Dolichotis australis
Dasyprocta aguti
Hystrix indica
Myocastor coipus
Castor fiber canadensis
Diceros bicornis
Tapirus terrestris
Equus grévyi

Equus burchelli antiquorum

Equus asinus dom.

Equus hemionus onager

Equus (caballus) przewalski

Hippopotamus amphibius

Strepsiceros strepsiceros subsp.

Boselaphus tragocamelus

Taurotragus oryx subsp.

Connochaetes taurinus albojubatus

Damaliscus philippsi

Antilope cervicapra

Bison bonasus

Bison bison

Bos mutus

Bos javanicus

Bos taurus dom. form. Pigmy Zebu
Bos taurus dom. form. Cutsjerat Zebu
Ovis musimon
Ammotragus lervia subsp.
Hydropotes inermis
Rangifer tarandus
Elaphurus davidianus
Cervus canadensis
Dama dama

Ciraffa camelopardalis reticulata

Okapia johnstonii

Lama glama

Canis lupus subsp,

Canis mesomelas

Vulpes vulpes

Suricata suricatta

Leopardis pardalis subsp.

Leptailurus serval subsp.

Lynx lynx

Lynx caracal subsp.

Panthera onca subsp.

Panthera leo
— 22

4
3
3

3
7

5
1
1
1
2
2
1

4
1
1
2
4
1
2
7
3

3

4

5
2

3
9

7

8
2
2
2

4
2
1

5
5

3
7

4
1
7

3
10

4
28

— 3 —

— 3 —

— 1 2

— — 5

— — 1

— — 1

6
2

3

4
4
2
3
7

3

4
1
2
2
1
2
1
2

5

19

-ocr page 861-

Species

Birth

Abortus

Death

Surviving

Panthera tigris longipilis

6

_

1

5

Panthera tigris sumatrae

8

1

7

Panthera tigris (tigris x

sumatrae )

3

3

Panthera pardus subsp.

9

5

4

Puma color subsp.

2

2

Thalarctos maritimus

4

Ursus arctos subsp.

2

2

Procyon lotor

Hapale jacchus

3

2

1

Oedipomidas oedipus

1

1

Saimiri sciureus

1

1

Cercophithecus hamlyni

4

2

1

1

Cercophithecus I\'hoesti

1

1

Papio ursinus ruacana

1

1

Theropithecus gelada

6

3

1

2

Pongo pygmaeus

3

1

2

Hylobates lar subsp.

2

2

Total numbers

245

53

65

127

52% surviving.

Survey of births in the Garden of the Royal Rotterdam Zoo, during

1959 and 1960.

BIRDS

Species

Chickens

death

surviving

Rhea americana (L.)

33

4

29

Crus antigone (L.)

4

1

3

Cygnus atratus (Latham)

5

3

2

Anser cygnoides (L.)

2

2

Branta canadensis subsp.

3

1

2

Anser fabalis subsp.

1

1

Anser erythropus (L.)

8

2

6

Anser indicus Latham

1

1

Anser canagicus Sewast.

9

2

7

Anser c. caerulescens (L.) White phase

9

1

8

Anser caerulescens (L,) Blue phase

2

1

1

Tadorna ferruginea (Pallas)

10

10

Tadorna cana (Gmelin)

7

7

Tadorna tadorna (L.)

19

1

18

Alopochen aegyptiacus (L.)

7

7

Chloëphaga melanoptera (Eyton)

9

3

6

Chloëphaga poliocephala Sclater

2

2

Chloëphaga rubidiceps Sclater

1

1

Cereopsis novaehollandiae Latham

4

4

Anas capensis Gmelin

10

4

6

Anas acuta L.

1

1

-ocr page 862-

Spccies

Chickens

death

surviving

Anas flavirostris Vieillot

11

1

10

Anas castanea (Eyton)

2

■—

2

Anas poecilorhyncha Forster

20

20

Anas undulata Du Bois

2

2

Anas sparsa Eyton

8

1

7

Anas discors L.

2

1

1

Anas sibilatrix Poeppig.

13

10

Anas cyanoptera subsp.

1

1

Netta rufina (Pallas)

8

1

7

Netta peposaca (Vieillot)

21

4

17

Aythya ferina (L.)

7

7

Aythya nyroca (Güldenst.)

17

4

13

Amazonetta brasiliensis (Gmelin)

4

2

2

Aix galericulata (L.)

5

5

Aix sponsa (L.)

7

5

2

Lophura leucomelana lineata (Vig.)

24

10

14

Lophura edwardsi (Gust.)

3

3

Lophura swinhoei (Gould)

26

17

9

Crossoptilon auritum (Pallas)

19

15

4

Catreus wallichi (Hardw.)

19

11

8

Syrmaticus ellioti (Swinhoe)

6

6

Syrmaticus reevesi (]. R. Gray)

23

11

12

Phasianus versicolor subsp.

5

4

1

Chrysolophus amherstiae (Laedb.)

28

20

Polyplectron bicalcaratum subsp.

3

1

2

Pavo cristatus nigripennis (Sclater)

17

11

Afropavo congensis Chapin

2

1

1

Rollulus roulroul (Scop.)

2

1

1

Caccabis chukar Gr,

1

1

Colinus virginianus subsp.

1

1

Callipepla californica (Shaw & Nodder)

2

2

Callipepla squamata subsp.

13

13

Grax fasciolata Spix

2

2

Guttera granti

2

2

Meleagris ocellata Cuv.

18

9

9

Ducula zoeae (Lesson)

1

1

Goura cristata (Pallas)

3

1

2

Lobibyx novaehollandiae (Step.)

8

6

2

Total numbers

503

163

340

64% surviving.

-ocr page 863-

Over de gevoeligheid van de muis voor het
konijnenpest- (pokken-I-virus.

About the sensibility of the mouse for rabbit-plague--
(pox-) virus-

door H. KUNST\') en JAC, J.ANSEN^)

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijksuniver-
siteit te Utrecht-

In het Engelse tijdschrift „Nature" verscheen in 1959 een artikel van
B a u e r en Sheffield, getiteld: „.\\ntiviral Chemotherapeutic Activity
of Isatin
ß - thioscmicarbazone in Mice infected with Rabbit-pox Virus".
Men krijgt uit dit artikel, gezien ook de literatuurvermelding, de indruk,
dat de auteurs gewerkt zouden hebben met het konijnenpest- (pokken-)
virus, dat één onzer (Jansen) isoleerde in 1941.

De schrijvers menen, (een mening die op zich zelf misschien juist is) dat
dit virus verschilt van neurovaccine; doch zij schrijven: „That a distinction
does exist was shown by the failure of rabbit-pox virus to kill mice of
weight greater than 15 gm. when inoculated intracerebrally".
Dit laatste nu bevreemde ons ten zeerste, en deed ons er aan twijfelen of
de schrijvers werkelijk wel met de hier geïsoleerde konijnenpest (pokken-)
\\irus-stam hebben gewerkt; de door hun gebruikte stam was niet recht-
streeks van ons betrokken. Na de isolering van het virus in 1941 heeft één
onzer (J.) talloze experimenten bij muizen door middel van intracerebrale
injecties verricht, in totaal zijn vele honderdtallen muizen verbruikt (zie
o.a. Jansen, 1946) en vrijwel altijd stierven de muizen aan de infectie,
alhoewel meestentijds flinke grote muizen, ongetwijfeld zwaarder dan 15
gram, gebruikt werden. (Eerlijkheidshalve moet opgemerkt worden dat we
niet de gewoonte hadden de proefmuizen vooraf te wegen).

Thans zullen wij onze resultaten mededelen, verkregen bij muizen die alle
\\ooraf gewogen werden.

De gedachte werd geopperd, of het verschil in bevindingen zou kunnen
berusten op verschil in gevoeligheid van verschillende muizenstammen.
Wij namen hierover contact op met Prof. Dr. W. K. II i r s c h f e 1 d, die
\\an mening was dat zeker aan deze mogelijkheid gedacht moest worden.
Een en ander leidde er toe dat hij ons vier nmizenstammen ter beschikking
stelde, n.1, de stammen CgH, N, Q en R*).

\\\'an elk van deze 4 stammen ontvingen wij 3 groepen van muizen; n.1,
een groep van ongeveer 9 gram, een grocj) van ongeveer 17 gram en een
groep van ongeveer 27 gram per muis. Het waren alle mannelijke nmizen.

De muizen werden op gelijke wijze intracerebraal inges[)oten met het ko-
nijnenpcst- (pokken-) virus,

\') Wetenschappelijk Hoofdambtenaar Faculteit der Diergeneeskunde, Rijks-
universiteit Utrecht.
-) Hoogleraar, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht.
*) Deze stammen waren aan ons afgestaan door het Centraal Proefdierenbcdrijf van
T.N.O. Voor de ter beschikking stelling van dit proefdierenmateriaal betuigen wij
gaarne onze erkentelijkheid.

-ocr page 864-

Vooraf was de M.L.D. (minimale letale dosis) bepaald geworden. Ge-
droogd eivliescultuurmateriaal werd gesuspendeerd in fysiol. NaCl (ver-
dunning 1:100); hiervan werden verdunningen 10"i tot en met 10^6 ge-
maakt door middel van fysiol. NaCl met penicilline (1000 eenheden pei
cc); met iedere verdunning werden 4 muizen (15 a 20 gram) 0.05 cc intra-
cerebraal ingespoten.
De uitslag was als volgt:

groep 10-1: alle 4 na 3 dagen dood;

groep 10-2; alle 4 na gemiddeld ruim 5 dagen dood;

groep 10-3: na 5 en 6 dagen 3 dood, 1 hersteld;

groep 10-4: na 6 dagen 2 dood, 2 normaal gebleven;

groep 10-5: negatief;

groep 10"6: negatief.

Op grond hiervan werd besloten de mui/en de verdunning 10^2 intracere-
braal toe te dienen (iedere muis kreeg dus 1\'20 x 1,100 x 1/100 gram ei-
cultuurvirus).

Uit dit proefje ter bepaling van de toe te passen dosering voor het eigen-
lijke experiment met de vier verschillende muizenstammen, bleek ons al
reeds weer, dat onze gewone witte voorraadmuizen, alle boven de 15 gram.
mits de dosis smetstof niet te laag was, stierven; voorts duiden de sterfdata
enigermate aan dat de grootte der dosis invloed heeft op de tijdsafstand
gelegen tussen infectie en dood.

Het resultaat van de proef met de vier muizenstammen, onderverdeeld in
drie gewichtsgroepen, is samengevat in onderstaande tabel:

3/4

4/5

5/6

6/7

C:iH

4-

9 gram •

-1-

4-

N •

4-

-1-

-1-

Q

4-

-1-

1

R •

-1-

-l-

-1-

-ocr page 865-

II

4/5

6/7

GaH

1 7 gram •

4-


4-

N .

4-

4-

4-

4-

4-

Q

4-

4-

4-

4-

4-

R •

4-

4-

4-

4-

4-

III CsH

27 gram •

4-

4-

4-

4-

\\ •

4-


4-

4-

Q

4-

4-

4-

R . \'



1

4-

3/4

5/6

-ocr page 866-

• = intraccrebral-inj. (1st day of the experiment)
2 = second day
3/4 = night between 3rd and 4th day etc.
= died.

Uit bovenstaande proefuitslagen is het volgende af te leiden:

a. de 24 muizen van 9 gram, de 25 van 17 gram en de 23 van 27 gram
stierven alle na intracerebrale infectie met het konijnenvirus;

b. naarmate de nmizen zwaarder in gewicht zijn, duurt het ziekteverloop
langer; dit verschil is tussen 9 en 17 gram betrekkelijk gering; het ver-
schil met de groep van 27 gram is duidelijker;

c. stamverschil heeft geen invloed op het sterftepercentage (steeds 100% K

SAMENVATTING.

Samenvattend menen wij, dat het konijnepest- (pokken-) virus pathogeen is voor dc
muis, ongeacht het lichaamsgewicht. Opgemerkt zij, dat wij steeds werkten met mui-
zen die volkomen ectromelia vrij waren, zodat wij niet bij de muizen (b.v. de oudere,
zwaardere) het risico liepen dat zij immuun tegen de intracerebrale infectie zouden
zijn.

SUMMARY.

Summarizing, it is concluded that the virus of rabbit-plague (pox) is pathogenic for
mice regardless of the body weight.

It should be pointed out that the mice used in these studies werc completely free
from ectromeha in every case so that there was no risk of the mice (especially, older,
heavier animals) being immune against intracerebral infection.

RÉSUMÉ.

En résumant nous sommes d\'avis que le virus de la peste des lapins (variole des
lapins) est pathogène pour la souris, sans compter le poids du corps.
Il faut remarquer que nous avons toujours travaillé avec des souris absolument libres
d\'ectromélia, de sorte que nous ne courions pas le risque que les souris (notamment
les plus vieilles et les plus lourdes) fussent en état d\'immunité contre l\'infection intra-
ccrébrale.

ZUSAMMENFASSUNG.

Zusammenfassend glauben wir festgestellt zu haben, dass das Koninchenpcst-
(Pocken-) Virus für Mäuse, unabhängig des Körpergewichts, pathogen ist.
Bemerkt sei noch, dass wir stets mit vollkommen ectromeliafreien Tieren arbeiteten,
sodass es keine Gefahr gab (besonders bei älteren oder schwereren Tieren), dass diese
Tiere gegen intracerebrale Infektion immun sein würden.

LITERATUUR

Bauer, D. J. and Sheffield, F. W.: .Antiviral Ghemotherapeutic .Activity of
Isatin B-thiosemicarbazone in Mice infected with Rabbit-pox Virus.
Nature. 184,
1496, (1959).

Jansen, Jac.: Konijnenpest. Tijdschr. Diergeneesk., 68, 967, (1941).
Jansen, Jac.: Immunity in rabbit-plague. Antonie u. Leeuwenhoek, 11, 139.
(1946).

-ocr page 867-

„Rekkers" of „strekkers", een aandoening bij
lammeren.

„Stretchers", an undescribed disease in lambs.

door P. WENSVOORT\')

Uit de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Holland.

Inleiding.

..Rekkers" of „strekkers" zijn lammeren die veelvuldig met gestrekte voor-
en achterpoten de rugspieren spannen en zich uitrekken. Gezonde, goed
gevoederde lammeren vertonen deze gewoonte ook, maar dan als uiting
\\ an behaaglijkheid. Men ziet het uitsluitend na een rustperiode nadat de
lammeren zijn opgestaan om weer te gaan drinken, spelen of grazen. Het
aantal keren dat dit rekken optreedt is zeer beperkt. „Rekkers" of „strek-
kers daarentegen zijn zieke lammeren die na het opstaan of ook tijdens het
grazen de rekverschijnselen verschillende malen achter elkaar, soms zeer
frequent vertonen. Bij deze dieren gaat het rekken gepaard met een ge-
voel van onbehagen; de lammeren hebben een pijnlijke ooguitdrukking, de
buik is niet gevtdd en de groei is gestoord.

Koens (1943) gaf aan dat het lijden verklaard kon worden uit de aan-
wezigheid van trichobezoare in de lebmaag en dat een operatieve therapie
genezing zou brengen. Onder schapenhouders leeft de opvatting dat haar-
ballen aetiologische betekenis hebben heel sterk en men is zelfs geneigd ook
andere ziekten toe te schrijven aan de aanwezigheid van trichobezoare.
Haarballen worden echter veelvuldig aangetroffen in de lebmaag van
jonge gezonde lammeren, hetgeen niet aannemelijker maakt te grote be-
tekenis aan trichobezoare toe te schrijven. Het optreden van rekkertjes
moet dan ook op andere wijze worden verklaard.

Het begin van het lijden wordt altijd waargenomen bij jonge lammeren.
Op veel Texelse bedrijven is het een bekend ziektebeeld, het aantal aange-
taste dieren is echter zeer beperkt en bedraagt in de regel nooit meer dan
1 tot 2 dieren per bedrijf. De meeste rekkers worden opgeruimd omdat
het onvolwaardige dieren blijven. De groei is lange tijd ernstig geremd en
na verloop van maanden worden ze meestal gedood in cachectische toe-
stand. Een enkele maal wil het voorkomen dat de lammeren zich weer gaan
ontwikkelen en uitgroeien tot een te accepteren marktlam of volwassen
fokdier.

Het voortdurend rekken der lammeren is een gevolg van een chronische
prikkeling van het Peritoneum en deze verschijnselen worden ook waar-
genomen bij lammeren die besmet zijn met
Oesophagostomum columbia-
num.
Bij dergelijke infecties worden zeer veel knobbeltjes gevormd in de
darmwand, die een lokale chronische peritonitis tot gevolg hebben en ver-
klevingen veroorzaken tussen dannlissen. Deze parasiet komt echter in
Nederland niet voor, zodat de>:e als oorzaak uitgesloten kan worden. Een
lokale chronische peritonitis is echter wel één van de bevindingen.
Bij een twaalftal lammeren en volwassen schapen, waarvan tijdens het

Dierenarts, in T.N.O.-verband werkzaam bij de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in .\\oord-Holland.

-ocr page 868-

opnemen van de anamese in de meeste gevallen werd vernomen dal het
betreffende dier een „rekker" was of was geweest, werden tijdens de sectie
in de buikholte overeenkomende chronische veranderingen aangetroffen.

Klinische verschijnselen.

De verschijnselen treden bij aanvankelijk gezonde dieren op als ze 14
dagen oud zijn. Op iets latere leeftijd, n.1. bij dieren van 4 tot 8 weken,
zijn de verschijnselen het duidelijkst, terwijl dan steeds is op te merken
dat de groei is gestoord en de conditie achteruitgaat.

De dieren zijn ziek, drinken weinig melk, terwijl ze soms graag slootwater
drinken. Deze verschijnselen gaan in de beginperiode tijdelijk gepaard met
diarree, waarbij de faeces van zeer wisselende klem\' kunnen zijn, n.1. licht-
geel of bruinzwart. Een enkele maal sterft het lam op jonge leeftijd. In de
regel blijven ze nog maanden leven, waarbij de rekbewegingen kunnen
blijven optreden tot dat het dier cachectisch ten gronde gaat.
De abnormale bewegingen kunnen echter ook verdwijnen terwijl de groei
blijvend is gestoord. Slechts bij het slachten vindt men dan de typi.sche af-
wijkingen. Ook zijn er lammeren die de verschijnselen maar gedurende een
korte periode demonstreren, tijdelijk minder snel groeien, maar zich dan
weer normaal ontwikkelen. Ook bij deze dieren worden de typische ver-
anderingen aangetroffen als slachtbevinding. De afwijking heeft dan ken-
nelijk geen blijvende nadelige invloed uitgeoefend op de normale functie
van het digeslie-apparaat.

Sectiebevindingen.

Bij lammeren (9 stuks).

De afwijking is aan te treffen in de dunne daim.

Steeds is een groot gedeelte van het darmkanaal veranderd en altijd zijn
de veranderingen gelokaliseerd in het ileum. Ze zijn van chronische aard. Er
heeft daarbij bindweefselvorming plaals onder en op de serosa van het
ileum. De darmwand is verdikt, het lumen sterk verwijd, maar soms lokaal
ten dele afgesloten. Dc rnucosa kan zijn afgestolen, maar ook sterk gehyper-
trofieerd zijn. De regionale darmlymfklieren zijn sterk vergroot en ver-
hard door bindweefselinduratie.

De afwijking, die in het ileum is aan te treffen, varieert in lengte van 40
tot 130 cm. De intensiteit van de afwijking neemt toe in de richting van
de ileo-coecaalklep. Op enige afstand van deze klep heeft de afwijking de
grootste omvang verkregen, daarna neemt de intensiteit snel af en over
een afstand varierend van 10 tot 40 cm van de ileo-coecaalklep is de af-
wijking veel minder of niet waarneembaar. De ileo-coecaalklep zelf ver-
toont geen veranderingen. Het veranderde ileum is sterk in omvang toe-
genomen. Dit is deels toe te schrijven aan een verdikking van de darm-
wand, die 3-8 mm kan bedragen, deels aan de verwijding van het lumen
dat in gefixeerde toestand soms een diameter bezit van 3 tot 4 cm. Door
de bindwcefselvorming gaan de darmlissen van het ileum sterk gekronkeld
verlopen en zijn zeer duidelijk te onderscheiden van het niet veranderde
dunne darmgedeelte.

In jonge gevallen, dus als het lam vrij spoedig na hel optreden van de
klinische symptomen sterft, zijn de darmlissen worstvormig; het lumen

-ocr page 869-
-ocr page 870-

dichtgedrukt en de darmwand in hoogte toegenomen. Hierbij wordt ne-
crotisch slijmvlies aangetroffen dat in sommige gevallen grotendeels los in
het lumen ligt ingekneld. Grote delen van de darm bezitten dan geen mu-
cosa meer. Bij deze gevallen kan ook een lokale acute fibrineuze peritonitis,
uitgaande van het ileum, het sectiebeeld begeleiden.

In oudere gevallen (lammeren van 4-8 maanden) is het darmlumen \\\'er-
wijd en treft men darmgedeelten aan waarvan het slijmvlies is gewoekerd,
of nog ten dele afwezig is. De slijmvlieswoekeringen bestaan uit evenwij-
dig gerangschikte plooien die dwars op de lengterichting van het darrn-

-ocr page 871-

knnen slaan. Deze plooien zijn wisselend van hoogte (1 tot 4 mm:. Op
deze plooien ziet men zo nu en dan nog kussenvormige verdikkingen die
enkele millimeters hoger zijn. Deze kussenvormige verdikkingen kan men
ook aantreffen zonder dat evenwijdig verlopende plooien werden ge-
vormd. Het zijn dan gehypertrofieerde mucosagedeelten die geen aaneen-
sluitende bedekking van de darmwand vormen; ze worden afgewisseld
door kleine, ook wel grotere darmwandgedeelten, waarvan de mucosa
grotendeels is verdwenen en een gladde glimm.ende vlakte te zien geven.
In deze daiTngedeelten trefl men kleine divertikels aan, die al of niet be-
dekt zijn met slijmvlieskussentjes.

Uitwendig, aan de serosazijde, heeft het ileum een onregelmatig aspect.
Opvallend zijn de evenwijdig geplaatste, op geregelde afstand gelegen
bindweefselstroken die loodrecht op de lengterichting van de darm staande,
vanaf de zijkant van de darmwand, via de aanhechtingsplaats van de darm,
in het scheil uitlopen. Verder \\indt men op de uitwendige darmwand
vele franjevormige bindweefselvormsels, die vooral aan te treffen zijn op de
plaatsen waar de overige darmwandveranderingen het sterkst zijn. De
bindweefselvorming aan de buitenzijde van de darmwand is wisselend in
intensiteit en soms erg uitgebreid. In één geval trad daarbij dermate re-
tractie op van het bindweefsel, dat het darmlumen over een afstand van
6 cm werd dichtgesnoerd, waardoor passage van de darminhoud werd be-
let. De mesenteriale lymfoglandulae die gelegen zijn ter hoogte van het
ileum zijn vergroot en \\erhard.

Foto 5.

Kussenvormige mucosa-woekeringen.
B\'j schapen (3 stuks).

Hij \\ olwassen schapen werd deze afwijking als toevallige bevinding aange-
i-offen. De doodsoorzaak stond in geen enkel verband met deze verande-
ringen (haemonchosis; metritis; mastitis). Het afwijkende darmgedeelte
\\ aricerde in lengte van 85 tot 160 cm. De ileo-coecaalklep was niet afwij-

-ocr page 872-

kend en de meest intensieve veranderingen werden op een afstand van 2Ü
tot 40 cm van deze klep aangetroffen. Het veranderde ileum was stevig,
vast en duidelijk gekronkeld. Aan de serosazijde liepen, zoals bij de lam-
meren, evenwijdige plooien vanuit de zijkant van de darm in het mesen-
terium uit. Hierin bevonden zich stevig ontwikkelde bloedvaten en lymf-
banen. Het lumen van het veranderde ileumgedeelte was iets verwijd, ter-
wijl de darmwand verdikt was. De binnenvlakte van de darm was be-
dekt met mucosa die een gelijkmatig aspect vertoonde, terwijl kussenvor-
mige mucosawoekeringen niet aanwezig waren. De mucosa vertoonde
plooivorming. De plooien verliepen alle evenwijdig aan de dwarsdoor-
snede van de darm. Ze waren 2 tot 4 mm breed, maar slechts enkele milli-
meters hoog.

Aetiologie.

Het bacteriologisch, parasitologisch en histologisch onderzoek van de darm-
wand leverde geen aanwijzingen op omtrent de aetiologie. Het zeer ge-
varieerde ontstekingsbeeld vertoonde een indifferent karakter. De aetiologie
van dit lijden blijft dan ook duister. Gezien de zeer lage morbiditeit mag
niet in de eerste plaats gedacht worden aan een infectieuze ziekte. De
mogelijkheid dat het lijden verklaard moet worden doordat tijdens het
foetale leven bepaalde onderdelen van de darmwand onvolledig werden
aangelegd en gevormd, mag niet worden uitgesloten. De moeilijkheden
zouden zich bijvoorbeeld dan ])as manifesteren als, naast melk, ook ander
vezelrijk voedsel wordt opgenomen.

S.^MENVATTING.

Een klinische en patholoog-anatomische beschrijving wordt gegeven van een lijden
dat bij lanameren van het Texelse ras wordt aangetroffen. Het betreft hier een af-
wijking van het ileum, die gekenmeikt is door chronische ontstckingsverschijnsclen.

SUMMARY.

Description of the clinical and pathologic-anatomical features of a disease observed
in lambs of the Texel breed. This condition is a lesion of the ileum characterized
by symptoms of chronic inflammation. The clinical symptoms are characterized by a
strcchted position of the fore- and hind limbs.

RÉSUMÉ.

L\'auteur donne une description clinique et pathologiquc-anatomique d\'un mal qu\'on
trouve après d\'agncaux dc la race de Texel. II s\'agit d\'un trouble de I\'ileum, carac-
térisé par des phcnomènes inflammatoires chroniques.

ZUSAMMENFASSUNG.

Es wurde eine klinische und pathologisch-anatomische Beschreibung eines Leidens
wiedergegeben, dasz bei Lämmern der Tcxelschen Rasse angetroffen wird. Es handelt
sich hierbei um eine Abweichung des Ileums, die sich durch chronische Entzündungs-
crscheinungen kennzeichnet.

LITERATUUR
Koens, H.: De „Zwoegers" op Texel. Utrecht (1943).

-ocr page 873-

UIT EN VOOR DE PRAKTIJK

Staartafwijkingsn bij varkens als oorzaak voor
hef ontstaan van abcessen.

Abcesses caused by deviations of the tail in pigs.
door J. J. M. DE BRUINi) en F. H. J. JAARTSVELD«)
Uit de Vleeskeuringsdienst te Boxtel.

Uit de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Brabant.

Inleiding.

Sedert 1957 worden door de vleeskeuringsdienst te Boxtel in toenemende
mate afwijkingen aan de staart, in de vonn van een ontstoken staartstomp,
bij varkens opgemerkt, die gecombineerd voorkomen met abcessen elders
in het lichaam.

Het lijkt ons gewenst de aandacht op deze afwijking te vestigen.
Literatuur.

0. HagenenA. Skulberg (1960) hebben dit verschijnsel nauwkeurig
beschreven. Zij wijzen op de mogelijkheid dat er een verband bestaat tus-
sen de (afgebeten) staartstomp en het ontstaan van pyogene processen
elders in het lichaam, die veroorzaakt zijn door
C. pyogenes.

Zij vinden abcessen en hemorragische infarcten in de longen, evenals ab-
cessen in de nieren en de wervelkolom. Een behandeling van de vèr voortge-
schreden abcessen in het lichaam wordt afgeraden.

Eigen onderzoek.

Staartstompen ontstaan over het algemeen op twee verschillende wijzen:

1. Het achterste gedeelte van de staart (±: 2/3) sterft bij jonge biggen
spontaan af. Op een leeftijd van een paar dagen ziet men een donker
ringetje rond de staart optreden. Het gedeelte achter het ringetje ver-
schrompelt als een navelstreng, en valt vervolgens af.

Deze dieren houden een kort gaaf staartstompje over, en schijnen er,
te oordelen naar de groeisnelheid, weinig last van te hebben.

2. De staart wordt voor een groter of kleiner deel door andere varkens
afgebeten. Dc staartstomp — soms is deze ook verdwenen — kan ge-
heel herstellen. In een aantal van dc gevallen blijft een sterk verdikte,
ontstoken en gerafelde staartstomp bestaan. Enkele vertonen fistel-
kanaaltjes.

De eerste groep levert voor de vleeskeuring geen moeilijkheden op.
Deze dieren worden in de normale gevallen, zowel bij de levende als bij
de geslachte keuring, goedgekeurd.

Het aantal varkens behorende tot deze categorie neemt de laatste jaren af.
De tweede groep levert voor de vleeskeuring vaak wel moeilijkheden op.

Directeur van het abattoir tc Boxtel.
«) Dierenarts bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant.

-ocr page 874-

De varkens uit deze categorie vertonen tevens vaak een verlamming van
het achterstel, of vertonen reeds bij de levende keuring waarneembare ab-
cessen (Foto 1). In een aantal gevallen bestaat een combinatie van beide
verschijnselen. Bij de keuring na het slachten constateert men bij de varkens
met deze afgebeten, ontstoken staarten, die tevens een verlamming van de
achterhand hebben, praktisch steeds een of meerdere abcessen in de kruis-
en/of lenden-, rug- of halswervels (Foto 2 en 3). Allerlei combinaties kun-
nen voorkomen. Deze abcessen doen laesies van het ruggemerg ontstaan,
waardoor de verlammingen optreden.

Naast de bovengenoemde abcessen kan men elders in het lichaam ook
abcessen verwachten.

-ocr page 875-

Vaak komen ze voor in de longen (Foto 4), in de nieren, in de lever, of in
de beenderen. In een aantal gevallen komen bij het uitsnijden verspreide
abcessen in het lichaam aan het licht. Dit zijn voor de vleeskeuring hoogst
onaangename complicaties.

In 1957 begon de combinatie van een ontstoken afgebeten staart met ver-
lamming in de achterhand de aandacht van de vleeskeuringsdienst te
Boxtel te trekken, zodat besloten werd met ingang van 1 januari 1958
een aparte rubriek voor deze gevallen in de administratie te openen en
bij de keuring speciale aandacht aan deze gevallen te wijden.

-ocr page 876-

De keurmeester belast met de levende keuring deelt de varkens met ont-
stoken staarten in twee groepen.

a) de groep zonder bijkomende verschijnselen;

b) de groep waarbij tevens een verlamming in de achterhand of abcessen
elders aan het varken worden geconstateerd.

De eerste groep wordt bij de keuring vóór het slachten goedgekeurd, ter-
wijl de tweede groep bij de keuring vóór het slachten wordt onthouden.
Deze dieren krijgen daarna van de keuringsdierenarts een voorwaardelijke
vergunning tot slachten, waarbij als voorwaarde wordt gesteld dat de
dieren in de noodslachtplaats geslacht worden.

Bij de keuring na het slachten blijkt dat bij de dieren uit groep a toch nog-
al eens abcessen op andere plaatsen in het lichaam voorkomen. Dit heeft
tot gevolg dat zo\'n dier alsnog onthouden wordt.

Bij de keuring na het slachten van de dieren uit groep b, die door een
keuringsdierenarts geschiedt, worden vaak verspreide abcessen in het li-
chaam waargenomen, zoals die hierboven werden vermeld.
Het bacteriologisch onderzoek, zoals dat volgens het onderzoekingsregula-
tief is voorgeschreven, valt bijna steeds negatief uit, in enkele gevallen
werden streptokokken gekweekt.

De keuringsbeslissing bij een negatief bacteriologisch onderzoek is dat, na
uitbenen en verkleinen, waarbij de beenderen worden afgekeurd en de
abcessen zorgvuldig en ruim zijn verwijderd, het overige vlees wordt goed-
gekeurd.

In de tabel 1 wordt het aantal gevallen van staartontstekingen, gepaard
gaande met abcessen verspreid door het lichaam, over een aantal jaren
weergegeven.

Tabel 1.

Aantal gevallen van staart-

Jaar ontsteking met abeessen

aangeboden varkens

1958 133.478 61

1959 155.456 121

1960 201.573 292

1961 197.829 298

In samenwerking met het laboratorium van de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren te Boxtel werd een groot aantal van deze dieren
(zt 50) uitvoerig bacteriologisch onderzocht. Vanuit de staart en de ab-
cessen werd in eerste instantie geënt op serumagar-10% en bloedplaten
(5-10% gedefibrineerd bloed).

Vrijwel steeds werd een reincultuur geïsoleerd van C. pyogenes. In enkele
gevallen werden eveneens streptokokken (soms anaerobe) of
Sphaerophorus
necrophoTus
gekweekt.

Vele malen is tevens geënt uit het vlees, milt, lever en nier. Uit deze op
het oog gezonde organen werden nooit bacteriën gekweekt.
De wegen, waarlangs de uitzaaiing vanuit de primäre haard (staartstomp i
plaats vindt kunnen zijn:

1) de bloed- of lymfvaten,

2) de zenuwbanen of het centraal zenuwstelsel.

In verschillende gevallen werden in de staart vanaf de stomp naar centraal

-ocr page 877-

lopende kanaaltjes aangetroffen gevuld met pus, en waaruit C. pyogenes
werd gekweekt.

De abcessen elders in het lichaam zoals in de longen, nieren, voorbenen e.d.
wijzen duidelijk op een hematogene (lymfogene) verspreiding.
Naar aanleiding van deze gegevens werden een drietal varkens van ± 3
maanden oud aan de staart geïnfecteerd met een uit deze abcessen geïso-
leerde C.
pyogenes.

De staart werd gescarificeerd, en werd daarna omwonden met een verband
dat gedrenkt was in een bouilloncultuur van het bovengenoemde micro-
organisme.

Deze varkens hebben geen nadelige gevolgen van deze ingreep ondervonden.
Waarschijnlijk zou dit experiment beter geslaagd zijn, wanneer de cultuur
had kunnen inwerken op een uiteengerafelde staartstomp.
Dat experiment is door ons niet uitgevoerd.

Conclusies.

1. Het aantal ter slachting aangeboden varkens met afwijkingen aan de
staart (ontstoken staartstompen), gecombineerd met abcessen elders
in het lichaam, neemt in dc vleeskeuringsdienst Boxtel de laatste jaren
toe.

2. Er is een causaal verband tussen de ontstoken staarten en het ontstaan
van pyogene abcessen elders in het lichaam.

3. Varkens met afgebeten staarten, die een verlamming in de achterhand
vertonen, zijn therapeutisch niet te beïnvloeden.

4. Op grond van deze gegevens en uit het oogpunt van dierenbescherming
is het aan te bevelen varkens met afgebeten staarten en met verlam-
ming in dc achterhand zo snel mogelijk te doen slachten.

5. Het verdient aanbeveling het onderzoekingsregulatief, voor wat betreft
de te gebruiken voedingsbodems, te herzien op een zodanige wijze dat
de te gebruiken media 10% serum of 5-10% gedefibrineerd- of oxalaat-
bloed bevatten.

SAMENVATTING.

Een afwijking bij varkens wordt beschreven waarbij afgebeten staarten voorkomen,
gecombineerd met abcessen elders in het lichaam. Hiertussen bestaat een causaal
verband.

In een aantal gevallen worden dc abcessen aangetroffen in de wervelkolom, waardoor
een verlamming van de achterband ontstaat.

Het verdient aanbeveling varkens met afgebeten staarten en een verlamming in de
achterhand direct te doen slachten.

SUMMARY.

A description of deviations in pigs with bitten off tails, combined with the incidence
of abcesses on other places in the body. Between these findings consists a causal con-
nection.

In a number of cases the abcesses are observed in the vertebral column, which causes
paresis in the hind leg region. It is advisable to slaughter immediately pigs with bit-
ten off tails, showing at the same time a paresis of the hind leg region.

LITERATUUR

Hagen, O. & Skulberg, A.: Halesar hos gris. Nord. VetMed., 12, (1960).

-ocr page 878-

REFERATEN

Algemeen

NIEUWE DIERGENEESKUNDIGE FACULTEIT IN BERN.

Das Neubauprojekt der vcterinär-mcdizinischen fakultät der Universität und des
Tierspitals Bern.
Schweiz. Arch. Tierheilk., 7, 389, (1961).

Op 4 juni 1961 heeft Bern 21.19 miljoen Zw.Frs. beschikbaar gesteld voor de bouw
van een geheel nieuwe diergeneeskundige faculteit in Bern.

Het terrein heeft een oppervlakte van 4 ha en ligt aan de buitenrand van de stad.
De afstand tot het Universiteitsgebouw bedraagt 1 km en tot de fysiologische en
fysiologisch-chemische instituten ± 500 meter.

Ter besparing op bouwkosten stelt men zich de volgende combinaties voor:

a. een gebouw voor Anatomie, tevens faculteitsgebouw;

b. een gebouw voor Pathologie en Infectieziekten;

c. een gebouw voor Inwendige ziekten en Chirurgie;

d. een gebouw voor de Polikliniek voor Kleine Huisdieren;

e. een gebouw voor de Ambulatoire Kliniek en de Zootechniek.

De eerst nog „geplande" „Hufbcschlagschule" wordt in verband met de achter-
uitgang van de betekenis van het paard, voorlopig althans, niet gebouwd.

Hoekstra.

Bacteriële- en virusziekten

VACCINATIE VAN DE MENS MET BRUCELLA ABORTUS STRAIN 19.

Smirnoy, S. M., T 1 e u g a b y 1 o v, M. K. T., S h m u t e r, M. F. and
Uzbekova, B. R.: Skin immunization against Brucellosis in man with vaccine
prepared from
Brucella abortus strain 19. ]. Microbiol., Epidemiol. Immunobiol., 32,
61, (1961).

Levend brucellavaccin werd voor bescherming van mensen voor het eerst in de
wereld in de Sovjet-Unie gebruikt. Sinds 1952 werd een subcutane enting met levend
vaccin toegepast bij arbeiders in de veeteelt en het slagersbedrijf. Deze enting zou
de morbiditeit onder deze groep gunstig beïnvloed hebben.

De subcutane enting had echter enkele technische bezwaren. Sinds 1957 is daarom
cen intracutane methode toegepast door middel van scarificatie.

Indien deze werd toegepast bij personen die reeds serologisch positief waren, ont-
stond na deze enting een zeer sterke immunologische (allergische) reactie. Serologisch
negatieve personen reageerden nauwelijks op de intracutane enting. Bij de mecsten
was alleen op de plaats van enting „a temporary traumatic reaction" zoals de En-
gelse vertaling van dc oorspronkelijke Russische tekst dat noemt.
Bij 74 proefpersonen (15,7%) trad echter matige verhoging, met gedurende 1 ä 2
dagen gewrichtspijn op, bij 14 hunner (3%) ernstige verhoging, rillingen en pijn
door het gehele lichaam gedurende verschillende dagen „though without loss of ability
to work" en bij 9 personen (1,9% ernstige verhoging met hevige pijnen, ernstige
hoofdpijn en arbeidsongeschiktheid gedurende 2-5 dagen. Ook werden bij enkele
personen lymfklicrzwellingen opgemerkt.

De schrijvers raden deze enting ook zonder voorafgaande selectie van negatieve
personen ten zeerste aan (voor de U.S.S.R.).

C. A. van Dorssen.

Farmacologie en toxicologie

SULFONAMIDEN EN DE URINEWEGEN.

I. M a d s e n, S. T.: Plasma concentration and renal excretion of long-acting
sulfonamides in renal failure.
Antibiotics and Chemotherapy, 3, 685, (1961).

-ocr page 879-

II. Anon.: Sulfonamides and Urinary tract, (editorial Antibiotics and Chemo-
therapy,
3, 681, (1961).

I. Madsen wijst erop, dat op grond van ervaringen met oudere Sulfonamiden
men in het algemeen patiënten met nicrinsufficiëntie niet met sulfaprcparaten
behandelt. Z.i. onthoudt men daarom vele patiënten een efficiënte therapie. Hij
onderzocht daarom van de preparaten sulfadimethoxine en sulfamethoxypyri-
dazine de werking op 12 patiënten met nicrinsufficiëntie en 19 normale personen.
Hieruit bleek dat de sulfaspiegcl zich langer handhaafde bij de personen met de
nicrinsufficiëntie dan bij normale personen.

II. In een redactionele inleiding wordt opgemerkt dat hier dus een scherp contrast
bestaat met het inzicht van vroeger dagen, toen nicrinsufficiëntie zelfs vaak in
verband met sulfatherapie werd gebracht. De middelen sulfathiazol, sulfadiazine
en sulfamerazine gaven aanleiding tot kristalurie, hematurie, tubulusblokkade
en dood door uremie. Sulfathiazol wordt daarom in de U.S.A. ook niet meer
bij de mens toegepast.

Het risico van kristalurie werd verminderd door combinatie van preparaten met
onafhankelijke oplosbaarheid b.v. tezamen met sulfadiazine, sulfamerazine en
sulfamethazine (= sulfamezathine). Ook kunnen „hoog oplosbare" Sulfonamiden
afzonderlijk gebruikt worden, b.v.: sulfaethidole, sulfamethidole e.a. Hoewel
deze in hoge concentraties in de urine voorkomen geven ze zelden aanleiding
tot stoornissen.

Daarentegen worden de Sulfonamiden met lange werkingsduur in zo geringe
hoeveelheid uitgescheiden, dat er geen mogelijkheid tot precipitatic van kristallen
bestaat.

Het idee, dat Sulfonamiden uit de nieren worden weggewassen door bevordering
van diurese (veel drinken) berust op geen enkel bewijs.
Men kan dus nu op diverse wijzen behandelen:

Ie. Om een voldoende concentratie in het lichaam te krijgen met daarnaast
voldoende therapeutische concentratie in dc urine, daarvoor wordt de
triple sulfapyrimidine-methode aangeraden.
2e. Om een hoge concentratie in dc urine te verkrijgen en daarnaast cen matige
concentratie in het lichaam, daarvoor worden dc hoogoplosbare preparaten
gebruikt.

3e. Hoge langdurende concentraties in het plasma en geringe uitscheiding in
de urine, hiervoor kunnen dc Sulfonamiden met lange werkingsduur wor-
den toegepast.

C. A. van Dorssen.

Heelkunde

TRANSl\'I.ANTATIES.

Payne, J. M.: The rclcvance to veterinary surgery of modern work on tissue graf-
ting and immunity.
Vet. Ree., 73, 1395, (1961).

Het belangrijkste doel van het moderne speurwerk met betrekking tot weefscltrans-
plantatie is het mogelijk maken van het overplaatsen van weefsels van het ene dier
naar het andere. Autotransplan taten worden goed verdragen, maar homoio- of hetero-
transplantaten worden in de regel uitgestoten. Theoretisch bestaan er enige moge-
lijkheden om deze reactie te voorkomen of te remmen, nl. door het binnendringen
van antigenen uit het transplantaat in de gastheer te verhinderen of te transplanteren
in een deel van het lichaam waar het transplantaat buiten het bereik is van de ver-
dedigende (immune) cellen.

De toepassing van deze mogelijkheden blijkt uit de volgende voorbeelden:
a. Sommige weefsels en transplantaticplaatsen vertonen niet de reactie: b.v. kraak-
been, been, comea en arteriën. Arteriën blijken echter langzaam te worden ver-
vangen door ander weefsel.

-ocr page 880-

b. Methoden tot inductie van zg. actieve tolerantie voor homoiotransplantaten door
injecties van weefsels van de toekomstige donor tijdens de embryonale ontwikke-
ling van de toekomstige receptor of door letale röntgenbestraling, gevolgd door in-
jectie van beenmergcellen. Deze methoden zijn uiteraard niet geschikt voor prak-
tische toepassing in de chirurgie.

c. Methoden tot niet-specifieke renuning van de reactie: b.v. toediening van Cor-
tison, sub-letale röntgenbestraling of een combinatie van beide.

Een eventuele oplossing van het probleem in de chirurgie kan misschien gevonden
worden door het fenomeen bekend onder de naam: immunologische para-
lyse. Dit verschijnsel treedt op bij toediening van grote hoeveelheden antigenen.
Het zou berusten op het feit, dat de gevormde antihchamen door de in overmaat
aanwezige antigenen onmiddellijk worden geneutraliseerd. Indien weefselextracten
zouden kunnen worden vervaardigd die een grote hoeveelheid antigenen bevatten,
die verantwoordelijk zijn voor het optreden van immuniteit t.o.v. homoiotransplan-
taten, dan is het mogelijk dat een voldoende hoeveelheid hiervan geïnjiceerd een
immunologische paralyse bewerkstelligt, waarna homoiotransplantaten afkomstig van
de donor van het extract zouden worden getolereerd door de receptor.
De betekenis van het speurwerk betreffende transplantaties is natuurlijk gelegen in
de mogelijkheid in de toekomst homoiotransplantaties te gebruiken in de klinische
chirurgie. Voorts wordt opgemerkt dat de placenta eigenlijk een homoiotransplantaat
is, hetgeen van belang zou kunnen zijn bij sommige vormen van steriliteit. Nog een
aspect van de weefselimmuniteit is het recente werk met betrekking tot de auto-
immuniteit, hetgeen betekent dat onder zekere omstandigheden een individu immuun
kan worden voor sommige van zijn eigen weefsels waarmee hij pas in aanraking
komt na zijn foetale leven, b.v. spermatogoniën en melk.

Ook de Pathogenese van infectieziekten kan samenhangen met opgewekte tolerantie
tijdens het foetale leven t.o.v. bepaalde ziekteverwekkers.

A. W. Kersjes.

RÖNTGENFOTOGRAFIE VAN PEZEN BIJ HET PAARD.

Williams, F. L. and Campbell, D, Y.: Tendon radiography in the horse.
J. Amer. vet. med. Ass., 139, 224, (1961).

Na een plaatselijke verdoving hebben de schrijvers in de subcutis van de metacarpus
alsmede in de gemeenschappelijke peesschcde van oppervlakkige en diepe buiger
100 cm-\'\' resp. 50 cm^ lucht geïnjiceerd.

Op deze wijze was het mogelijk röntgenologisch een duidelijk beeld te verkrijgen van
de pees van de M. interosseus, de oppervlakkige en diepe buiger alsook van de onder-
steuningsband van laatstgenoemde pees.

De eventuele gevolgen van de luchtinfiltratie werden twee weken na de injectie ge-
controleerd. Er waren geen aanwijzingen voor een kreupelheid of een plaatselijke
ontsteking. Dc lucht heeft bij dit onderzoek een betere contrastwerking gegeven dan
een 5% NaJ-oplossing.

H. J. Wintzer.

HET MEDICAMENTEUS NEERLEGGEN VAN RUNDEREN.
G e h r in
g, W. und L u k a n c, A.: Das medikamentöse Niederlegen des Rindes mit
Guajakolglycerinäther.
Tierärztl. Umschau, 16, 429, (1961).

Sedert de invoering van de spierrelaxantia in de diergeneeskunde zijn deze hoofd-
zakelijk toegepast voor het z.g. medicamenteus neerieggen van dieren. Aanvankelijk
werden hiervan gunstige resultaten vermeld maar langzamerhand komt men daarop
terug, aangezien stoffen uit de succinylcholine-groep (Celocurin, Lysthenori etc.)
blijkbaar ernstige hartbeschadigingen kunnen veroorzaken. Bovendien treedt bij enige
overdosering een langer durende ademstilstand op, waardoor kunstmatige ademhaling
(b.v. door intuberen) noodzakelijk wordt en dergelijke middelen dus eigenlijk alleen
in een kliniek kunnen worden gebruikt.

-ocr page 881-

Guajakol-glyccrine-aether is echter een middel, dat de laatste tijd enige opgang
maakt en de nadelige eigenschappen van dc succinylcholinegroep niet vertoont, bo-
vendien niet zoals de laatste een (perifeer) aangrijpingspunt heeft in de motorische
eindplaat, maar de neuronen in het ruggemerg uitschakelt, dus centraal de motorische
impulsen blokkeert. Guajakol-glycerine-aethcr heeft ook vrijwel geen invloed op het
diafragma, zodat een intubatie niet nodig is.

Schrijvers berichten over gunstige ervaringen bij meer dan 100 runderen. Zij geven
de voorkeur aan een „zelfdosering" met een 20% guajakol-glycerin-aether opl. in
10% laevulosc-infuus. Zodra het dier gaat liggen, wordt het infuus onderbroken, of,
mdien een nadosering gewenst is, kan het infuus druppelsgewijs worden voortgezet.
(Er wordt daarom een druppelinfuus installatie gebruikt met een plastic slang i.p.v.
een canule in de vena jugularis). De duur van de spierverslapping is 10-15 minuten.
De dosering bedroeg gemiddeld 99 mg/kg, maar kon bij een premedicatie met tran-
quillizers (Combelen) teruggebracht worden tot 62 mg bij intraveneuze injectie en
tot ± 80 mg bij intramusculaire injectie.

Het gebruik van guajakol-glycerine-aether is individueel zeer verschillend, zodat een
dosering in mg/kg niet wenselijk lijkt. Het voordeel van premedicatie met tranquil-
lizers lijkt bovendien, dat de dieren rustig het infuus ondergaan en angsttoestanden,
die ongetwijfeld optreden daar de dieren volledig bij bewustzijn maar daarentegen
volkomen immobiel zijn, in belangrijke mate worden tegengegaan.

A. W. Kersjes.

Kunstmatige Inseminatie

INVLOED VAN DE TEMPERATUUR OP DE BEVRUCHTINGSRESULTATEN
VAN K.I.-STIEREN.

Ervaringen, onderzoekingen, proeven aangaande Veevoeding in 1960-1961, Vee-
voederbureau voor Friesland, pagina 120-128.

In de jaarlijkse publikatie van het Veevoederburcau voor Friesland komt onder bo-
vengenoemde titel een veslag voor van een interessant onderzoek gedaan op 4 K.I.-
stations gedurende 9 maanden. Twee maal per dag werd de maximum en minimum
temperatuur en de temperatuur op dat moment op het station opgenomen.
De bevruchtingspercentagcs na de le inseminatie werden vei-geleken met de tempe-
ratuurschommelingen en de gemiddelde temperatuur per week en per maand op dat
station. In het verslag wordt er aan herinnerd, dat de invloeden van het vrouwelijke
rund eveneens belangrijk zijn t.a.v. de resultaten. Het is de vraag of deze invloed
vooral \'s winters die van de stier niet overtreft.

De betrekkelijkheid van het vergelijken van percentages werkt o.i. hier storend op
het eindresultaat. Zo worden b.v. in mei in Beetgumermolen 333 inseminaties ver-
meld met een bevruchtingspercentage van 61.9. In augustus is dit 73.1% van wel-
geteld 26 inseminaties.

De conclusie van het verslag is overigens juist: Uit de cijfers bleek een beslist niet
betrouwbare en niet te verklaren tendens, dat hogen; temperaturen (> 16° C) iets
betere bevruchtingsresultaten (van stieren) geven dan la.gere temperaturen (<13° C).

W. Sybesma.

SPERMO-ISOAGGLUTININEN EN BEVRUCHTING VAN HET RUND.

Bratanov, C. et D i k o v, V. (Sofia) : Les recherches sur le rôle des spenno-
isoagglutinines dans la fécondation des vaches.
Rapport IVe Int. Congres „Voort-
planting bij Dieren", Scheveningen, 1961.

Schrijvers onderzochten dc rol, die de bij het vrouwelijk rund voorkomende anti-
lichamen (agglutininen) tegen soorteigen spermiën mogelijk spelen in het voort-
plantingsproces.

Hiertoe werd de agglutinatie-titer ten opzichte van een 2% suspensie van stier-
spermatozoïden nagegaan in bloedserum, oestraal uterussecretum, melk en speeksel.

-ocr page 882-

Van deze media bleek het bloedserum het gevoeligste reagens te zijn, waarschijnlijk
doordat het aggluüninengehalte hierin het hoogst is.

Bij de bepaling van de agglutinatietiter tegenover spermiën van stieren, die waren
gebruikt voor de dekking van in totaal 90 koeien, bleek deze bij een groep van 48,
na 2 tot 6 dekkingen guste dieren, zonder uitzondering 1:512 te bedragen, terwijl
bij de resterende 42 dieren, welke na 1 dekking drachtig waren geworden, slechts
titers van 1:8 tot 1:32 werden gevonden.

De titers namen overigens toe met het stijgen van de leeftijd en het aantal partus.
De agglutininen bleken veelal specifiek tegen de spermiën van de gebruikte stier(en)
te zijn, hetgeen, volgens de schrijvers, bij de betreffende dieren tot „stier-specifieke"
steriliteit zou leiden. Deze opvatting vond steun in de waarneming, dat dieren, welke
herhaaldelijk zonder resultaat waren gedekt door (c.q. geïnseminecrd met sperma
van) cen bepaalde stier, tegen wiens spermiën zich een hoge agglutinatie-titer ont-
wikkelde, vlot drachtig werden bij gebruik van een andere stier, tegen wiens spermiën
slechts een zwakke titer aanwezig was.

Dit onderzoek heeft, volgens de schrijvers, tal van nieuwe vragen opgeroepen. (Het
rapport laat anders nog genoeg „oude" open. Ref.)

R. Strikwerda.

Stofwisselings- en deficiëntieziekten

DE KOOLHYDR.A.ATSTOFWISSELING BIJ HERKAUWERS EN ACETON-
URIE.

K O 1 b, E.: Kohlenhydratstoffwechsel und Propionattherapie bei Wiederkäuern. Der
Prakt. Tierarzt, 373, (1961).

Gedurende de eerste levensweken is de koolhydraatstofwisseling bij kalveren te ver-
gelijken met de koolhydraatstofwisseling bij dieren met cen enkelvoudige ma:ig.
Bij de koe worden de met het voedsel opgenomen koolhydraten voor een zeer groot
deel door de microörganismen in de pens tot lagere vetzuren afgebroken. 20 tot 30%
van deze lagere vetzuren is propionzuur.

In het middelpunt van deze koolhydraatstofwisseling staat de lever. Hier vooral heb-
ben onder invloed van de glucocorticosteroïden glucoplastische reacties plaats. De
koe heeft voor de basistofwisseling per dag ± 1500 gram glucose nodig.
Een koe die dagelijks 25 liter melk geeft moet daarnaast nog eens ± 1000 gram
glucose opnemen c.q. opbouwen, welke weer als melksuiker in de melk wordt af-
gegeven.

Onder deze omstandigheden kan een tekort aan glucose — hypoglucemie — ontstaan,
met fils gevolg stofwisselingsstoomissen en acetonemie.
Therapeutische maatregelen kunnen derhalve zijn:

a. intraveneuze injectie van glucose,

b. corticostcroïden die de glycogenese bevorderen,

c. chloralhydraat — (kaliumchloraat werd niet genoemd),

d. cysteamine 750 mg in 250 ml water,

e. de z.g. 2 - koostofverbindingen b.v. propionaten. Propionaat heeft niet alleen
waarde voor de glucose synthese doch ook voor de biologische endo-oxydatie, dit
wil zeggen, rechtstreeks als energiebron in dc cel.

P. Tacken.

Voedingsmiddelenhygiëne

R.-KDIOACTIVITEIT IN MELK.

Radioactivity in milk. Report no. 6 frorn the Agricultural Research Council Radio-
biological Laboratory.

Dit interim-rapport bestaat uit twee delen.

Het eerst gedeelte geeft de resultaten van de hoeveelheden Ji\'"^ in melk gedurende de

J

-ocr page 883-

periode scptember-dccembcr 1961: deze besmetting van melk was een gevolg van de
hervatting van kernproeven door de Russen in september 1961. Het tweede deel
houdt zich bezig met de hoeveelheden Sr\'" in melk gedurende de periode januari-
juni 1961.

Men moet bewondering hebben voor de snelheid waarmede de Engelsen hun resul-
taten over deze toch vrij recente besmetting van melk met J^®\' hebben gepubliceerd.
Eveneens voor de voortrcrfelijke organisatie waarover zij beschikken om op korte
termijn in staat te zijn een betrouwbare indruk te verkrijgen van het besmettings-
niveau in het gehele land. Na een beschrijving van de procedure van monstername
wordt de periode aangegeven waarover de monsters werden genomen, namelijk van
half september tot begin december 1961 of on.gcveer 12 weken. Na begin december
zakte het J\'®\' niveau in de melk tot zo lage waarden dat uitgebreide monstername
niet meer nodig werd geacht. Dan volgt cen bespreking van de resultaten. Als basis
hier\\\'Oor dient de uitspraak van dc Medical Research Council die als toelaatbare
dosis voor de gehele bevolking heeft aangegeven een niveau van 130 picocurie J^^\'
per liter melk over cen geheel jaar of als „totaaldosis": 130 x 52 = 6760 picocurie
In enkele gebieden zoals Wales en Schotland werd in sommige weken een veel
hogere waarde dan 130 picocurie/litcr melk vastgesteld: over de gehele monster-
periode genomen varieerde het niveau van 16-24% van de door dc Medical Research
Council gestelde waarde. Met andere woorden, de gevonden niveaux behoeven geen
reden tot ongerustheid te geven.

Het tweede gedeelte behandelt het verloop van de Sr\'-*" niveaux in melk over het
Ie half jaar van 1960. De tijdrovende chemische analyse van Sr\'" is er de oorzaak
van dat de resultaten veel minder snel beschikbaar komen dan met bijvoorbeeld
J\'^^ het geval is. Vergeleken met de waarden voor december 1960, toont het bc-
smettingsniveau van Sr"" in melk een langzame maar duidelijke teruggang over 1961 ;
het was .gedaald tot 85% van dat in december 1960. De hervatting van de kern-
proeven in 1961 zal ongetwijfeld leiden tot een duidelijke verhoging van het Sr\'"
gehalte in melk in de lente van 1962.

Van den Hoek.

EEN GOEDE EN SNELLE METHODE VOOR HET OPSPOREN VAN
„TRICHINOSIS".

S u e s s e n g u t h. Hazel, B. S.; A c t h u r H. Bauer, B S, Harry Gold-
stein; Allen M. G r e c n 1 c c: practical serologic test for trichinosis.
J. Am.
vet. med. Ass.,
139, 574, (1961).

De schrijvers komen op grond van onderzoek (van anderen, Ref.) tot de conclusie
dat de mens (in Amerika, Ref.) gemiddeld 47 maal in zijn leven vlees eet, dat met
levende trichinen besmet is. In sommige gebieden geven de sccicvcrslagen 36% posi-
tieve gevallen aan, met een landsgcmiddelde van 16%.

Zij menen voorts dat het gebruik maken van „home freezers" de parasiet beschermt,
met name indien het bevroren produkt direct daarna verhit wordt. (Vermoedelijk
bcdo<len schrijvers dat het inwendige van het vlees hierdoor te kort cn onvoldoende
verhit wordt. Ref.) Ook de toename van het gebruik van verschillende vleeswaar-
soorten achten zij verantwoordelijk voor cen toename der infecties.
De tot nu toe gevol.gde methoden van onderzoek op trichinen, n.1. de compressie-
en verteringsmethode achten zij tc kostbaar, te tijdrovend en ook te onbetrouwbaar.
De eerstgenoemde methode is vlgs. dc schrijvers wel efficiënt, maar negatief resultaat
sluit niet uit dat cr trichinen in het vlees zijn; de tweede methode duurt te lang (24
uur) om het resultaat af te wachten.

Zij richten hun aandacht daarom op een serologische onderzoekmethode, waarbij zij
eerst de voorwaarden stellen waaraan een dergelijke reactie moet voldoen. Als zo-
danig brengen zij naar voren dat de larven 17 dagen post-infectionem pas infectieus
worden, zodat zo mo.gelijk vóór dit moment cen scrumreactie uitsluitsel moet geven.
Dat een infectie met zeer weinig trichinen misschien geen positieve reactie geeft
achten ze ook minder erg, omdat ook de consument hiervan geen hinder zal hebben.

-ocr page 884-

Wel moet dc positieve reactie, die na een infectie ontstaat, voldoende lang positief
blijven, omdat de spiertrichinen ook blijven leven. Tenslotte moet de techniek ge-
makkelijk uitvoerbaar en het antigeen goed houdbaar zijn.

Dc schrijvers hebben daarom onderzocht of de „Suessenguth-Kline" (S-K) test vol-
doende betrouwbaar is om in de praktijk der vleeskeuring toe te passen. Bij deze test
wordt 0.05 cc bloedserum op een voorwerpglas in een paraffineringetje samenge-
bracht met een druppel antigeenemulsie, dat gemaakt wordt door een basisch waterig
extract van gelyofiliseerde gewassen
Trichinella spiralis-larven samen te brengen met
cholesterol kristallen, waarop de antigene structuren hechten. De genoemde kristallen
worden in uniforme maat verkregen door ze in een alcoholische oplossing neer te
slaan. Na het samenbrengen van serum en antigeen worden de voorwerpglaasjcs 4
minuten rondgedraaid met een snelheid van 120 omwentelingen per minuut en onder
dc microscoop onderzocht op uitvlokking.

Een aantal varkens werd met sterk uiteenlopende hoeveelheden TrichineUa-larven
(van 1140 tot 337.500 stuks) geïnfecteerd. Van een deel der proefvarkens werd
dagelijks, van andere met groter inter\\\'al, het serum onderzocht, waarbij de reactie
tussen 8 en 25 dagen positief bleek te worden. Er was enige correlatie tussen de
sterkte van dc infectie en de snelheid van het optreden van een positieve reactie. De
sterk besmette dieren vertoonden binnen 14 dagen een positieve reactie. Dc reacties
bleven positief tot het einde der proef, hetwelk
voor sommige dieren 16 dagen, voor
andere 4 jaar en 4 maanden bedroeg.

Bij dc sectic werden steeds larven in het spierweefsel aangetoond. Dc contrólevarkens
vertoonden steeds een negatieve uitvlokkingsreactie en bleken bij de sectie geen
spicrtrichinen te bevatten. De schrijvers menen dat met de S-K test op eenvoudige,
snelle en zekere wijze de diagnose Trichinosis gesteld kan worden.

Van Gils.

Zootechniek

INVLOED VAN DE BUITENTEMPERATUUR OP SPERMAPRODUKTIE EN
VRUCHTBAARHEID VAN STIEREN.

Patrick, T. E., K e 1 1 g r c n, H. C., Johnston, J. E., S h e 1 w i c k, J. O.,
Hinder y, George and Bankston, Jane (U.S.A.): Effect of air condi-
tioning and other cooling practices on physiological responses, semen production and
fertility of bulls.
Rapport IVe Int. Congres „Voortplanting bij Dieren", Scheveningen.
1961.

Er werd nagegaan welke invloed de temperatuur, gedurende lange of korte tijd in-
werkend, had op de spermakwaliteit en de vruchtbaarheid van de stieren.
Zeer hoge temperatuur zou een snel effect hebben, terwijl matig hoge temperatuur
een vertraagd effect heeft (enkele maanden). De stieren herstelden langzaam van de
nadelige gevolgen van warm weer met hoge vochtigheid. Sommige herstelden nooit
meer geheel.

Airconditioning, ventilatoren met of zonder waterspray, schaduw van bomen, open
afdak enz., waren niet in staat de verlaging van de spermakwaliteit gedurende de
zomer e.a. maanden met lage resultaten, te voorkomen.

De auteurs geloven dat het gewenst is om nog betere behandelingen in tc stellen
tijdens warme zomers.

ƒ. Spruyt.

-ocr page 885-

BOEKBESPREKING

RABBIT FEEDING FOR MEAT AND FUR.
F. C. Aitkin and W. K. Wilson.

(Technical communication No. 12 Commonwealth agricultural Bureaux Farnham
Royal, Bucks, England, 1962)

Aanleiding tot een grondige revisie en heruitgave van deze studie was in de eerste
plaats het vrijwel verdwijnen van konijnevlees uit het Engelse nationale dieet als ge-
volg van dc uitbraak van myxomatose in 1954 en ten tweede de verwachting dat
naast de zich sterk uitbreidende consumptie van kippevlees ook een plaats voor op
zuiver economische basis geproduceerd konijnevlees moet bestaan. De laatste jaren
is zowel in Engeland als in Amerika een industrie ontstaan die zich bezighoudt met
het op grote schaal fokken van konijnen om hun vlees, met huiden als nevenprodukt.

De grote uitval van overjarige moeren (tot 100%) en van opgroeiende jongen
(9-23% in de eerste 16 weken) maken het waarschijnlijk dat wetenschappelijk onder-
zoek naar de oorzaken daarvan economisch van groot belang kan zijn.
Het verteringsproces bij het konijn wordt kort beschreven, met speciale verwijzing
naar de gewoonte van coprofagic. Het konijn verteert cellulose niet zo goed als her-
kauwers, doch er is weinig verschil in de digestie van proteïnen.
Keuze van voedsel en methoden van voeding worden beschreven. Hoewel konijnen
op gewncht gehouden kunnen worden op groenvoer, al of niet met klaver- of alfalfa-
hooi, of op deze hooisoorten alleen, is toch toevoeging van extra eiwitten, mineralen
en vitaminen aan de dieeten vrijwel altijd gebruikelijk.

De aanwijzingen in de literatuur duiden er op dat antibiotica geen effect hebben op
gewichtstoename van het konijn en ook geen toename veroorzaken van de voeder-
conversie.

Daar er over het algemeen slechts weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar
een economische konijnenopfok, blijkt dat het niet mogelijk is opgave te doen van
de invloed van het dieet op de wolopbrengst en de kwaliteit van de vacht.
Een aantal stofwisselings-ondcrzoeken geven aanwijzingen over de energie nodig voor
het basaalmetabolisme en de melkproduktie. Ook zijn er gegevens over de behoeften
aan eiwitten bij groei en mesten.

Studies met behulp van rantsoenen waar een of meer vitaminen, mineralen of amino-
zuren aan ontbreken, hebben geleid tot de conclusie dat het konijn geen behoefte heeft
aan vitamine C en dat het niet meer cobalt nodig heeft dan geleverd wordt door
voedingsmiddelen, afkomstig van een bodem met ernstig cobaltgebrek. Het lijkt de
vraag of konijnen cobalt nodig hebben.

Het is waarschijnlijk dat konijnen zelf de vitaminen Bi, riboflavine, pantotheenzuur,
Bi2 en nicotinezuur kunnen syntheti.seren.

Het samenstellen van een optimaal dieet voor konijnen is bij de huidige stand van de
kennis nog niet mogelijk. Zelfs betrekkelijk elementaire zaken als optimale percen-
tages vet, ruwvezel in het dieet en behoefte aan caroteen of vtiamine A en mineralen
zijn niet bekend.

De auteurs hebben tijd noch moeite gespaard alle literatuur bijeen te brengen. Zelfs
treft men in de literatuurlijst, die bijna een zesde deel van dit werk omvat, Russische,
Japanse, Deense en Italiaanse referenties aan.

Dit kritisch en voorzichtig gestelde literatuuroverzicht .geeft een uitstekend beeld van
de kennis van konijnenvoeding tot het voorjaar van 1960.

Door zijn systematische opbouw en het opnemen van verscheidene geanalyseerde
dieeten is de praktische bruikbaarheid van dit boekje tot het bereikbare maximum
opgevoerd.

P. Zwart.

-ocr page 886-

BERICHTEN EN VERSLÄGEN

WIJLEN PROF. DR. HESSE HERDACHT.
Van collega Frijlink ontving de redactie het volgende bericht:

„Vorm gevende aan het verlangen van een groot aantal veehouders te Jutphaas,
om de nagedachtenis aan collega Hesse levend te houden, werd door mij namens
hen een verzoek gericht tot het College van Burgemeester en Wethouders een weg
naar hem te noemen.

Op 1 juni 1962 ontving ik bericht, dat met instemming van het gehele College een
laan in Jutphaas, aansluitend op de Emmalaan, de naam Prof. Dr. Hesselaan zal
krijgen."

STUDIEBEURZEN VOOR SP.^^NJE.

Evenals in voorgaande jaren heeft de Spaanse regering voor 1962 wederom vier
beurzen ter beschikking gesteld van Nederlandse studenten voor deelname aan een
zomercursus aan een Spaanse universiteit, zoals bijvoorbeeld te Barcelona, Madrid,
Santander, Segovia, Valladolid, enz.

Het bedrag van de beurs bedraagt 3500 peseta\'s. De reiskosten heen en terug komen
voor rekening van de kandidaat.

Sollicitaties dienen zo spoedig mogelijk te worden gericht tot de afdeling Buitenlandse
Betrekkingen van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, Nieuwe
Uitleg 2, te \'s-Gravenhage.

Kandidaten dienen bij hun aanvrage te vermelden:

naam en voornamen,

datum en plaats van geboorte,

verkregen diploma\'s,

talenkennis,

plannen voor de toekomst,

omschrijving van het studiedoel in Spanje, alsmede aan welke Universiteit men een
zomercursus wenst te volgen,

een aanbeveling van een bij de studie betrokken hoogleraar of van een ander daar-
toe gekwalificeerd persoon,
1 pasfoto.

Nadere inlichtingen zijn verkrijgbaar bij het Bureau van de Faculteit der Dier-
geneeskunde. Biltstraat 172, Utrecht.

WIJZIGING I\\ DE MAATREGELEN TER WERING VAN DE HONDS-
DOLHEID,

De Minister van Landbouw en Visserij heeft dc tot dusver bestaande maatregelen ter
wering van hondsdolheid in ons land bij in- en doorvoer van honden en katten ver-
vangen door andere voorschriften, die 1 mei 1962 van kracht zijn geworden.
In het kader van de Bcneluxsamenwerking konden de inenting.svoorschriften op dit
terrein in de drie landen zodanig worden geh.Trmonisccrd, dat het intra-Bcnclux-
verkecr met deze huisdieren veterinair kon worden vrijgegeven en de controle naar
de buitengrenzen van dc Benelux worden verlegd.

De in- en doorvoer in ons land van honden en katten uit andere dan de Beneluxlandcn
is slechts mogelijk tegen overlegging van een in het land van herkomst afgegeven,
gelegaliseerd certificaat met nadere gegevens, waaruit blijkt dat aan bepaalde in-
entingsvoorschriften is voldaan. De nieuwe ministeriële regeling heeft enige wijziging
gebracht in deze bepalingen ten opzichte van de te gebruiken vaccins en in verband
daarmede ten aanzien van de geldigheidsduur van de enting. De directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst is, evenals voorheen, gerechtigd in bijzondere gevallen en
onder nader tc stellen voorwaarden van deze bepalingen ontheffing te verlenen.
De bestaande regeling is gehandhaafd voor de in- en door\\-oer van honden en katten
uit Groot-Brittannië en Noord-Ierland en de Republiek Ierland, waarbij een gezond-
heidsverklaring voldoende is.

Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij.
860 Tijdschr. Diergeneesk., deel 87, afl. 12, 1962

-ocr page 887-

STICHTING GEZONDHEIDSDIENST VOOR PLUIMVEE.
Pullorumbestrijdiiig.

Circulaire, gericht tot de dierenartsen.

Evenals dit in het voorgaande bestrijdingsjaar het geval was blijft het pulloruni-
onderzoek dit jaar beperkt tot alle jonge dieren (leg- en slachtrassen) van de fok-
bedrijven en de nieuwe vermeerderingsbedrijven, de jonge dieren van de slachtrassen
op de vermeerderingsbedrijven en eventuele bijzondere gevallen.

Deze beperking brengt echter een zeer grote verantwoordelijkheid mee voor het
onderzoek op de fokbedrijven. Dringend wordt daarom de betreffende collegae ver-
zocht zich deze verantwoording zeer goed bewust te zijn en aan het onderzoek
extra
zorg
te besteden. Onzerzijds zal regelmatig toezicht worden gehouden op de uit-
voering van het onderzoek, terwijl ook door dc Veeartsenijkundige Dienst controle
kan worden uitgeoefend.

Uw bijzondere aandacht wil ik vragen vcKir enkele punten, welke in de praktijk nog
wel eens aanleiding geven tot moeilijkheden:

De dierenarts-waarnemer, welke zelfstandig een praktijk waarneemt, moet zelf een
overeenkomst aangaan 1er aanvaarding van door hem verricht pullorumonderzoek.
Immers hij is volledig verantwoordleijk voor zijn werk in tegenstelling tot dat van
de dierenarts-assistent en de student-assistent, waar^-oor de praktiserend dierenarts
verantwoordelijk blijft.

Voorkomt u daarom alle moeilijkheden zowel voor u zelf als voor de betreffende
pluimveehouder door de waarnemer tijdig op het aangaan van een overeenkomst te
wijzen. Zonder overeenkomst wordt het onderzoek onherroepelijk niet aanvaard.

Het te laat inzenden van pullorumverklaringen leidde in verschillende gevallen tot
niet erkennen van het onderzoek en het voorschrijven van een tweede onderzoek.
Door onze administratie wordt aan de hand van de binnengekomen opgaven van
voorgenomen onderzoek gecontroleerd of de betreffende pullorumverklaringen worden
ontvangen en zonodig de dierenarts verzocht alsnog de ontbrekende vcrklaring(en)
op te zenden.

Zorgt u er derhalve voor, dat de Gezondheidsdienst tijdig op de hoogte is van voor-
genomen onderzoeken.

Een exemplaar van de voorschriften, zoals deze tot nader order blijven gelden, wordt
bij deze circulaire ingesloten. Woor zover u behoort tot de collegae, die tot nu toe
nog geen deel hebben gehad aan de georganiseerde pullorumbestrijding en derhalve
nog geen overeenkomst met de Gezondheidsdienst hebben gesloten doe ik u de ver-
schillende stukken, welke hierop betrekking hebben, eveneens toekomen, n.1.:

1. een reglement op de aanvaarding van de door dc dierenartsen tc verstrekken ge-
gevens betreffende het door hen verrichte pullorumonderzoek (nr. P,864),

2. een formulier in duplo, met het verzoek hiervan 1 exemplaar ingevuld en onder-
tekend zo spoedig mogelijk tet retourneren (nr. P/865),

3. een reglement voor de commissie van beroep inzake geschillen tussen de Stichting
Gezondheidsdienst vcK)r Pluimvee en dierenartsen (nr. P\'866),

4. een exemplaar der voorschriften voor de uitvoering van het pullorumonderzoek
1962 (nr. P,/867), welke tot nader order blijven gelden.

Deze regeling is in overleg met de Maatschappij voor Diergeneeskunde ontworpen
cn houdt zoveel mogelijk rekening met alle bestaande bezwaren.

Richtlijnen voor de uitvoering van het bloedonderzoek door de dierenartsen
ten behoeve van de georganiseerde S. pullorumbestrijding.

1. Door het Produktschap voor Pluimvee en Eieren is het onderzoek dit jaar alleen
voorgeschreven voor:

-ocr page 888-

a. alle jonge dieren der fokbedrijven;

(behalve die procfcombinaties, waarvan niet wordt verder gefokt) d.w.z.
hennen en hanen geboren in het afgelopen broedseizoen.

b. alle eventueel op het fokbedrijf, resp. vermeerderingsbedrijf aanwezige kal-
koenen en hoenders van sportrassen,

e. alle dieren, van nieuwe vermeerderingsbedrijven, die nog niet eerder zijn
onderzocht,

d. alle dieren van slachtrassen, welke nog niet eerder zijn onderzocht.

2. De eiproduktie der hennen dient ten tijde van het onderzoek tenminste 50% te
bedragen, waartoe de pluimveehouder de onder op het uitslagformulier ver-
melde verklaring mede moet ondertekenen. Zodra met het verzamelen van broed-
eieren wordt begonnen, moeten de betreffende hennen onderzocht zijn. Dan nog
niet onderzochte hennen kunnen slechts zonder hanen worden aangehouden.

3. Datum, plaats en tijd van het onderzoek behoren tenminste 4 dagen tevoren te
worden opgegeven aan de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Amers-
foortsestraat 49 te Socsterbcrg (tel. (03463) 617), welke met het toezicht op
het onderzoek is belast.

De opgave kan door de pluimveehouder geschieden (die hiervoor een speciale
berichtkaart ontvangt) of door de dierenarts. Men make dus tijdig zijn af-
spraken.

4. Het onderzoek wordt door de dierenarts verricht, welke cen verklaring heeft
getekend, behorend bij het reglement op de aanvaarding der ten behoeve van de
georganiseerde S. pullorumbestrijding te verstrekken gegevens.

5. Het onderzoek geschiedt volgens de snelle bloeddruppelagglutinatie met behulp
van een snij-pen (vaccinostyle) en een doelmatig ingericht kastje met een be-
hoorlijk verlichte en verwarmde glasplaat. Beter is nog een
witte plastic plaat,
daar de druppels hierop niet uitlopen en de plaat onbreekbaar is. Goede agglu-
tinatickastjes zijn verkrijgbaar bij de firma Brocades te Amsterdam en dc firma
Lode te Groningen.

De beste gelijkmatige verlichting en verwarming wordt verkregen door middel
van een 40 Watt\'s buislamp (z.g. etalagelamp) van 30 cm lang (voor een kastje
van 40 x 20 cm). Peervormige gloeilampen geven plaatselijk boven de lamp te
veel en langs de randen der glasplaat te weinig warmte.
De temperatuur der glasplaat behoort ± 20° C te bedragen.
Spiritusbranders, waxinelichtjes e.d. zijn
ongeschikt, daar zij onvoldoende ver-
lichting van de glasplaat geven.

Aan te raden is zelfs steeds een driewegstekker, cen z.g. plugfitting en cen goed
geïsoleerd snoer bij zich te hebben van minstens 5 m lengte.
De glasplaat dient regelmatig te worden geschommeld — en zeker vóór het
aflezen — teneinde het optreden van eventuele reacties zoveel mogelijk tc be-
vorderen.

Een witte melkglas- of plasticplaat vormt de beste ondergrond en voorkomt, dat
men recht in het licht van de lamp kijkt.

Plasticplaat voorkomt het dooreenlopen der druppels; een glasplaat moet in
geringe mate ingevet zijn met vaseline.

6. Voor het onderzoek mag uitsluitend door de Veeartsenijkundige Dienst goed-
gekeurd
trivalent S, pullorumantigeen worden gebruikt.

De herkomst (fabrikaat) en het partijnummer van het gebruikte antigcen dienen
op het uitslagformulier te worden vermeld. Het antigeen moet koel en donker
worden bewaard, niet overgeschonken of verontreinigd en zo snel mogelijk wor-
den gebruikt (binnen de op het flesjes vermelde houdbaarheidsdatum).
Voor het gebruik dient het flesje goed te worden geschud en de druppelpipet
enige malen lecggedrukt om een homogene suspensie te krijgen. De druppels
laat men
vrij uit de rechtop gehouden druppelaar op de voorverwarmde en ver-
lichte glasplaat vallen zonder deze met de druppelaar aan te raken.

-ocr page 889-

Bij vlot aangeven der dieren kunnen meerdere achter elkaar worden gedaan,
alvorens men gaat schommelen en aflezen. Echter nooit meer dan een 10 ä 20-
tal, daar de eerste druppels anders indrogen of stollen.

7. Door een prik met de vaccinostylc in een der kampunten wordt juist zoveel bloed
afgenomen, dat
het platte, ruitvormige gedeelte der snijpen daarmee geheel bol
bedekt is.
De antigeendruppel dient 2 of 3x zo groot te zijn als de hoeveelheid
bloed om de juiste verhouding te krijgen. Deze verhouding is nodig om een zo
duidelijk mogelijke reactie te krijgen. Het bloed wordt direct en goed met de
antigeendruppel gemengd en uitgestreken tot een cirkel met een middellijn van
± 2 cm.

Direct zonlicht moet op de plaat worden vermeden, daar dit aspecifieke reacties
kan veroorzaken.

Een positieve reactie is gekenmerkt door het binnen 1 minuut optreden van
spoedig grover wordende paarsblauwe vlokjes. Deze liggen dicht aaneen, rc.gel-
matig verspreid door dc hele druppel, terwijl de tussenliggende vloeistof helder
wordt en lichter van kleur.

Reacties welke tussen 1 en 2 minuten optreden zijn verdacht, terwijl latere reac-
ties als
negatief zijn te beschouwen.

Rode vlokjes ontstaan door samenklontering van rode bloedcellen, hetgeen met
een pullorumrcactie niets te maken heeft.

Door stolling, indrogen, verontreiniging en stof kunnen onrcgelmati.ge vlokken
of slierten ontstaan. Stolt de bloeddruppel reeds vóór dc plaat is geschomm<\'ld,
dan is geen aflezing mogelijk en dient men een nieuwe druppel van dezelfde kip
te nemen.

Aspecifiekee reacties zijn meestal fijner van korreling en ontstaan wat trager
dan echte positieve reacties, doch het onderscheid is niet altijd duidelijk te
maken. In twijfel.gevallen dient men enkele dieren op tc sturen, of — indien
het er meerdere zijn — de Gezondheidsdienst voor Pluimvee te waarschuwen,
opdat de dieren gezamenlijk ter plaatse kunnen worden gecontroleerd. (Dus bij
voorkeur no.g geen uitspraak doen, maar de dieren
afzonderen en merken door
de halsveren in te knippen en de nummers der kuikenmerken te noteren).

8. De uitslag van het onderzoek dient op de hiervoor bestemde formulieren te
worden vermeld, welke volledig ingevuld en ondertekend direct na afloop van
het
onderzcK-k in tweevoud moeten worden opgezonden aan de Stichting Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee, Amcrsfoortsestraat -19 tf Soesterbeig. Hiervoor wor-
den
op aanvraag van de dierenarts boekjes met formulieren ter beschikkin.g ge-
steld, waarbij met carbonpapier meerdere doorslagen zijn te maken.
Later dan
één maand
na het onderzoek ontvangen uitsla.gen kunnen niet meer worden
erkend en maken dus een nieuw onderzoek noodzakelijk. De dierenarts dient
zelf de uitslag op te sturen en dit niet aan de pluimveehouder over tc laten.

9. Positief enjof dubieus reagerende dieren moeten levend worden opgezonden voor
verder onderzoek (bij verzending per spoor adresseren: Stichting Gezondheids-
dienst voor Pluimvee, Station Restante, Soestduinen), waarna de slachtwaarde
aan de ei.genaar zal worden vergoed.

Zijn het er meer dan 5, dan dienen deze afzonderlijk op het bedrijf tc worden
vastgehouden, nadat vleugel- of kuikenmerken zijn genoteerd en de dieren op
duidelijk wijze zijn gemerkt, door afknippen der halsveren. Men kan enkele
dieren met dc duidelijk reacties opsturen of de Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee waarschuwen opdat gezamenlijk ter plaatse een onderzoek wordt ingesteld.

10. .Als assistenten mogen behalve dierenartsen uitsluitend studenten worden gebruikt,
welke het le gedeelte van het doctoraalexamen in de diergeneeskunde met .goed
.gevol.g hebben afgelegd en in het bezit zijn van een vergunning voor het ver-
richten van pullorumonderzoek, afgegeven door dc Directeur der Veeartsenij-
kundige Dienst, Hiervoor dienen de studenten eerst een korte praktijkopleiding
bij de Gezondheidsdienst voor Pluimvee te hebben .gevol.gd. Voor het verkrij.gen

-ocr page 890-

van assistenten-hulp wende men zich tot het secretariaat der Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht (tel. 030 - 11413).
De dierenarts, die het onderzoek in zijn praktijk door een assistent laat doen
blijft echter volledig verantwoordleijk voor diens werk.

Met nadruk wordt er op gewezen, dat een dierenarts, welke bij afwezigheid
van de betreffende practicus zelfstandig de praktijk waarneemt, zelf een over-
eenkomst met de Gezondheidsdienst voor Pluimvee moet hebben aangegaan,
teneinde de door hem verstrekte gegevens betreffende verricht pullorumonderzoek
door de Gezondheidsdienst aanvaard te krijgen.

EUROPEAN MEAT RESE.A.RCH WORKERS,Vllth MEETING,WARSCHAU III.

Dit verslag is een vervolg op het congresverslag op pag. 572 en 781 van dit tijd-
schrift. Het heeft betrekking op de onderwerpen, gehouden tijdens de
zitting VII : Chemische en structurele veranderingen tijdens de opslag van het

vlees (5 voordrachten),
zitting VIII: Vleeswarenbcreiding (6 voordrachten).

VII, 28. Sharp, J. G. (Cambridge, Engeland): Observations on aseptic autolysis
in muscle.

Enkele spieren van konijnen en runderen werden op aseptische wijze ge-
ïsoleerd en bij —20° C, 5° C en 37° C bewaard. Onderzocht werden: on-
behandelde spieren, spieren met hoge pH (adrenaline-injecüe vóór het
slachten) en spieren met papaïne (injectie vóór het slachten).
De spieren werden chemisch en microscopisch onderzocht. De eerste dagen
neemt het in trichloorazijnzuur oplosbare stikstof snel toe, daarna lang-
zamer. De behandeling met adrenaline gaf een sterke verhoging van de
autolyse te zien. Zelfs na 6 maanden bij 37° C werden geen veranderingen
in de collageenfracties waargenomen.

Bij het microscopisch onderzoek konden duidelijk verschillen tussen de ver-
schillende behandelingsmethoden worden waargenomen. De dwarse streping
bleef gehandhaafd. Bij homogeniseren bleken de monsters, bewaard bij
37° C, vele lengtebreuken en de monsters, bewaard bij 5° C, veel dwarse
breuken te vertonen.

VII, 29. Kara n-D j u r d j i c, S. (Beograd, Joegoslavië): Les modifications de la
structure de la viande pendant la congelation.

Na cen literatuuroverzicht volgt een beschrijving van het onderzoek, waar-
bij de invloed nagegaan werd van het diepvriezen vóór en nä rigor mortis
en de invloed van de wijze van ontdooien op de structuur van het vlees.
Invriezen direct nä het slachten geeft kleine regelmatige ijskristalletjes in
de cellen. Invriezen na rigor mortis geeft grotere onregelmatige ijskristallen
in cn buiten de cellen.

Door langzaam ontdooien zal het vlees met kleine ijskristalletjes het water
grotendeels weer opnemen.

Indien reeds grote kristallen aanwezig zijn heeft de wijze van ontdooien
weinig invloed.

Door middel van een cirkeldiagram worden de voor- en nadelen van dc
verschillende werkwijzen schematisch aangeduid.

VII, 30. Dvordk, Z. (Brno, Tjechoslowakije) : Biochemische Studien über die
.\\mmoniakbildung im Fleisch.

Bij de vorming van ammoniak in vlees dat bij 5° C wordt bewaard, kan
men drie stadia onderscheiden:

een snelle stijging tot ca 15 mg% binnen een dag,

een langzame stijging tot ca 30 mg% tussen 1 en 2 dagen,

een snelle stijging na ca 12 dagen.

-ocr page 891-

De eerste fase wordt veroorzaakt door desaminering van adenylzuur, het-
geen Wijkt uit de gehjktijdige vorming van inosine-monofosfaat. Deze fase
stopt na het optreden van rigor mortis.

De tweede fase wordt veroorzaakt door spontane desaminering van glu-
tamine, hetgeen blijkt uit de vorming van pyrollidoncarbonzuur en door
desaminering van aan eiwit gebonden amidestikstof.

De derde fase wordt veroorzaakt door oxydatieve desaminering van amine-
zuren door bacteriën. Parallel hiermede blijkt het gehalte van ketozuren
toe te nemen indien de trans-aminering wordt geremd.

Volgens de auteur kan men op grond van het ammoniakgehalte het vlees
indelen in vier klassen: vers (vóór rigor mortis), vers (na rigor mortis),
twijfelachtig en beginnend bederf.

VII, 59. Wasilewski, S. (Warschau, Polen): Changes of the solubility of
sarcoplasma proteins in relation to conditions and time of pork storage.

De oplosbaarheid van de sarcoplasmaëiwitten werd als volgt onderzocht.
Vlees werd verkleind en met een fosfaatbuffer gehomogeniseerd. Na centri-
fugeren werd de vloeistof onderworpen aan electroforese. Op deze wijze
konden 5 fracties verkregen worden, welke kwantitatief konden worden
bepaald.

Met behulp van deze methode is onderzocht:

de verandering van de oplosbaarheid van de 5 fracties gedurende 15
dagen opslag van het vlees bij 3° C,
de veranderingen gedurende 82 dagen bij -)-18° C,
de veranderingen gedurende 72 dagen bij 18° C na bestraling met
gamma-stralen.
De veranderingen zijn grafisch weergegeven.

VIII, 31. Niinivaara, F. P., P o h j a, M. S. en K o m u 1 a i n e n, S. E. (Hel-
sinki en Hameenlinna, Finland): Über die chemischen Veränderungen in
der Rohwurst während der Reifung.

Ook deze sehr, wijzen er op dat de inzichten over het ontstaan van smaak
geur, consistentie van droge worst nog steeds zeer gebrekkig zijn. Ze gaan
er van uit, dat de bacteriën een zeer voorname, maar niet de enige bron
zijn waardoor het aroma ontstaat. Speciaal van betekenis voor het aroma
zijn de vluchtige zuren en de basische aminozuren.

In een onderzoek met 2 series worsten werd het rijpingsproces zowel bac-
teriologisch als chemisch nagegaan. Enige van hun resultaten zijn de vol-
gende :

1. De betekenis van proteolyten is zeer gering als gevolg van de pH en
de zoutconcentratie van de worst, terwijl het aantal nitraatreducerende
bacteriën na enige dagen terugloopt.

2. De hoeveelheid in water oplosbare N-bevattende verbindingen neemt in
4 weken tijds af van 16.5% tot 12.3%;, doch die van de in trichloor-
azijnzuur oplosbare N-verbindingen neemt toe van 9.4% tot 11.4%
(van totaal N). Deze percentages zijn berekend op de hoeveelheid vet-
vrije droge stof. Er is ook een geringe stijging van aminostikstof.

De hoeveelheid NHs neemt eerst toe en daalt dan geleidelijk.
Hun conclusies zijn o.a., dat de hoeveelheid
NH3 geen rol speelt bij de
vorming van smaak en aroma. Wel achten ze de peptonisatie aan het
einde van de rijping van belang, speciaal vanwege de vorming van ba-
sische aminozuren.

VIII, 32. Kärpäti, G. (Budapest, Hongarije): Einige Fragen über die Reifung
der mittels Salzung und Trocknung konservierten Wurstwaren.

Op grond van jarenlange waarnemingen bij de produktie van Hongaarse

-ocr page 892-

Salami komt ref. tot de conclusie dat

1. men beter niet kan rekenen met het zoutgehalte maar met dc zout-
concentratie d.i. het zout berekend als percentage van zout en water;

2. de uitdroging van een salami tijdens de rijping met slechts geringe af-
wijkingen overeenkomt met de uitdroging van een zoutoplossing van
gelijke sterkte als in de worst.

VIII, 33. Pezacki, W. en S z o s t a k, D. (Poznan, Polen): Die grundsätzlichen
chemischen Vorgänge bei der Gärung der Rohwurst.

Bacteriologische processen in droge worst zijn vlgs. schrijvers te beschouwen
als heterofermentatieve processen, aangezien zowel melkzuur en pyro-
druivenzuur als alcohol en azijnzuur worden gevormd. Daarnaast ontstaat
koolzuur.

Tijdens de rijping van de worst verandert de hoeveelheid van deze com-
ponenten. Merkwaardig was het, dat dc zuren gevormd worden onafhan-
kelijk van het feit of al dan niet suiker bij de bereiding was gebruikt. Wel
schijnt met saccharose meer pyrodruivenzuur gevormd te worden; of dit
technologisch gezien noodzakelijk is, is nog de vraag. Verder bleek dc
totale hoeveelheid van de beide zuren het hoogst tc zijn na 10 dagen, deze
blijft dan 20 dagen constant en neemt dan af.

Het gehalte aan pyrodruivenzuur is ongeveer tweemaal zo hoog als dat
van melkzuur bij worsten die korte tijd zijn bewaard. Bij oudere worsten
zijn de hoeveelheden praktisch gelijk, wat er op wijst dat vooral de homo-
fermentatieve melkzuurbacteriën op dc duur overblijven in de worst.
■Afname van de hoeveelheid zuren is te correleren met een smaakvcrlies.

\\ HI, 34. K ö r m e n d y, L. en G a n t n e r, Gy. (Budapest, Hongarije): Uber freie
Aminosäuren während der Reifung der Rohwursten.

Sehr, wijzen er op, dat de organoleptische eigenschappen van vlees en vlees-
waren sterk beïnvloed worden door de tijdens de rijping plaatsvindende
eiwitafbraak en vorming van aminozuren. Gedurende een rijpingsperiode
van 100 dagen werden deze veranderingen bij droge worst nagegaan. Bind-
wcefscleiwitten bleken niet of nauwelijks afgebroken te worden, terwijl de
hoeveelheid aminen geleidelijk toenam. Er was een stijging van de hoe-
veelheid aminozuren te constateren tot de 45c dag, daarna bleef deze ho<--
veelheid constant of zij nam af.

Evenals bij Pezacki werd geen cysteine of cystine aangetoond, doch
serine, threonine en tiyptofaan werden in dit onderzoek wel aangetoond,
evenals histidine.

Tenslotte bleek het zoutgehalte, naar het centrum toe, te stijgen, terwijl
het zuurgetal van de vetten in het centrum afnam.

MI1,35. Pezacki, W. en D u d a, Z. (Poznan, Polen): Die Veränderungen von
organischen Stickstoffverbindungen in der Rohwurst.

Tot nog toe is er zeer weinig systematisch onderzoek verricht over dc ver-
anderingen, kwalitatief en kwantitatief, in de stikstofbevattende fracties van
droge worst gedurende de bereiding en rijping.

Genoemde onderzoekers hebben getracht enige gegevens tc verzamelen over
deze fracties gedurende cen rijpingsproces van 40 dagen. Zowel het cen-
trum als de rand van de worsten werden geanalyseerd. Het bleek dat ge-
durende de rijping het gehalte van de typische vleeseiwitten geleidelijk af-
nam, terwijl de hoeveelheid collageen en elastine (bindweefsel) nagenoeg
constant bleef.

Er werd een duidelijke stijging van vrije aminozuren waargenomen geduren-
de de eerste 20 dagen van de rijping. In het centrum werden na 20 dagen

-ocr page 893-

tweemaal zoveel vrije aminozuren aangetroffen. Daarna daalde deze hoe-
veelheid. In de rand werd de grootste hoeveelheid direct na het roken ge-
vonden ; de afname in de rand was sneller dan in het centrum.
Verder bleken diverse aminozuren gedurende de rijping te verdwijnen, zoals
cystine en cysteine, andere (o.a. histidinc) waren in het begin wèl, enige
tijd niet cn na 20 da.gen weer wèl aantoonbaar.

Dc Proteolyse is blijkbaar in het begin van de meeste betekenis, terwijl ver-
der de indruk werd verkregen dat het uit een oogpunt van de smaak onge-
wenst is de produkten langer dan 20 dagen te bewaren, aangezien daarna
de aminozuren, die de smaak gunstig beïnvloeden, geleidelijk verdwijnen.

XTII, 36. K O 11 e r, L. en R O 1 1 e, B. (München, W.-Duitsland) : Aminosäuren und
Aminozucker als Kriterien bei der Beurteilung von Fleischwaren.

Tot nu toe werden alléén aminozuren bij vleeswaren als criterium gebruikt
voor het gehalte aan collageen en in de laatste tijd ook aan elastine.
Wordt naast oxyproline en tr>\'ptophaan ook glucosamine bij de beoordeling
betrokken, dan is het mogelijk ook toevoegingen van kippeëiwit, melkeiwit
en bloedplasma als ook „Innereien" tezamen, maar niet specifiek aan te
tonen. Als „Innereien" histologisch zijn uitgesloten en verder de oxy-
proline en tryptophaanwaarden laag zijn, dan kan een hoog glucosamine-
.gehalte worden veroorzaakt door colla.geen en spiervrij eiwit.
Voor dro.ge worst is de methode niet bruikbaar, omdat bacteriën bij de
rijping glucosamine vormen.

\\ERENIGING „HET NEDERL.AXDSCH \\.\\TUUR- EN GENEESKUNDIG
CONGRES".

Op 16 april j.1. herdacht de vereniging Het .Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig
Con.gres haar 75-jarig bestaan met een feestelijke bijeenkomst in het Instituut voor
de Tropen te Amsterdam.

De Algemeen Voorzitter, Prof. Dr. J. A. A. Ketelaar, gaf een overzicht over het
ontstaan van de vereniging cn de wijzigingen welke zich in dc vereniging in de loop
van de lange bestaansperiode hebben voltrokken.

Prof. Dr. V. J. Koningsberger schetste in zijn rede „Eenheid in verscheiden-
heid" de ontwikkeling gedurende de laatste 25 jaar van de opvattingen omtrent de
basis van het leven als vcrschijnscl.

Een geanimeerde en druk bezochte receptie besloot de bijeenkomst.

NIEUWE ORGANISATIE VAN DE LANDBOUWVOORLICHTING EN HET
LANDBOUWKUNDIG ONDERZOEK OP „LANDBOUW EN VISSERIJ".

De landbouwvoorlichting en het landbouwkundig ondeizoek zijn voor de ontwikkeling
van de landbouw belangrijke middelen, die in dc nabije toekomst een steeds toe-
nemende betekenis zullen krijgen in de evolutie naar een moderne agrarisch bedrijfs-
voering in ons land. De zich snel voltrekkende wijzigingen in de bedrijfstypen en
een doorgaande specialisatie eisen evenwel heroriëntatie en aanpassing ook in de
organisatorische vorm. Inmiddels is tevens gaande een verdere ontwikkeling van de
samenwerking en van het overleg met dc organen van het agrarische bedrijfsleven,
zoals die reeds gestalte heeft gekregen in de landelijke en provinciale Raden voor de
Landbouwvoorlichting en in de Nationale Raad voor Landbouw Onderzoek en de
besturen van de onderzoekinstellingen.

Mede om betere organisatorische waarbor.gen te scheppen voor een goede samen-
werking met het bedrijfsleven, heeft de Minister van Landbouw en Visserij dan ook
in principe besloten tot een reorganisatie van de Directie van de Landbouw ter ver-
betering van de voorlichting en in het belang van een doeltreffende coördinatie van

-ocr page 894-

het landbouwkundig onderzoek. De nieuwe organisatie zal de bestaande opzet naar
bedrijfstak verlaten en gaat uit van de noodzaak tot coördinatie van voorlichting en
onderzoek in de onderscheidene agrarische bedrijfstakken (akker- en weidebouw,
veeteelt en zuivel, tuinbouw, enz.). In de toekomst worden al deze activiteiten in
één organisatorisch verband geplaatst.

In het raam van de nieuwe opzet zullen de tegenwoordige directies akker- en weide-
bouw, veeteelt en zuivel en tuinbouw worden samengevoegd en onder één algemene,
coördinerende, leiding worden geplaatst. De met ingang van een nader te bepalen
datum nieuw te vormen directie zal worden belast met de behandeling van alle aan-
gelegenheden van de landbouwvoorlichting en het landbouwkundig onderzoek voor
het gehele terrein van de landbouw. De nieuwe constructie •— waarbij de leiding der
thans nog bestaande afzonderlijke directies in de directievoering van het nieuwe orga-
nisatie-onderdeel van de Directie van de Landbouw wordt betrokken — maakt het
tevens mogelijk aan de nieuwe directie ook de andere taken van de oude directies
op te dragen, zowel als opgaven, die zich bij de ondersteuning van de ontwikkeling
van de landbouw kunnen voordoen. Op deze wijze kan een sluitend geheel worden
verkregen.

Als uitvloeisel van de gewijzigde organisatie op het ministerie van landbouw en vis-
serij zal in de provincies de algemene leiding in handen worden gelegd van direc-
teuren, die rechtstreeks verantwoordelijk zijn aan de algemeen directeur ten depar-
temente en die ten opzichte van de arbeid van de onder hen geplaatste provinciale
landbouw-, veeteelt-, zuivel-, pluimveeteelt- en tuinbouwconsulenten, een coördine-
rende en stimulerende taak zullen krijgen.

Tenslotte deelt het ministerie van landbouw en visserij mede, dat de voorbereiding
van de reorganisatie, die geen invloed zal hebben op de omvang der personeels-
bezetting, ter hand is genomen. Zowel landelijk als provinciaal zullen nadere voor-
zieningen worden getroffen voor de geleidelijke invoering van de nieuwe organisatie
in nauw overleg met de betrokken organen van het georganiseerde landbouwbedrijfs-
leven.

Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij.

Mastitis-bestrijding in Noord-Jutland.

In Noord-Jutland is de mogelijkheid geschapen om de bestrijding van mastitis op

collectieve basis te beginnen in districten, waar daarvoor belangstelling bestaat.

Hiervoor gelden de volgende richtlijnen:

1. Bestrijding van de uierspecificke besmettelijke streptokokken, die oorzaak zijn van
dc chronische streptokokken-mastitis.

De besmette veestapels worden aangewezen en gecontroleerd door een centraal
laboratorium met 4 maal mengmelk-onderzock per jaar.

2. Vermindering van de beschadiging van uier en tepels, die de weg banen voor
bacterie-infecties. De werkwijze bestaat eigenlijk uit een verbetering van de melk-
techniek, deels door adviezen van de hygiëne-consulent op de afzonderlijke be-
drijven deels door het organiseren van melkcursussen, voorts in een verandering
van het opstallen der koeien, niet in het minst door een vergroting van de stal-
breedte, waardoor het speenbetrappen kan worden verminderd. Tenslotte wordt
gestreefd naar een verbetering van de stal- en melkhygiëne om de besmetting
van koe tot koe te verminderen.

3. Stimulering van de natuurlijke weerstand van de koe tegen uierinfecties, deels
door betere voeding, deels door het uitsluiten van de fokkerij. De factoren, die
hierbij een rol spelen zijn nog niet geheel bekend.

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 90, (1962).

-ocr page 895-

CONGRESSEN

BRITISH VETERINARY ASSOCIATION.
Jaarlijks congres, 16-23 september 1962, Scarborough.

Het volledige programma van de jaarlijkse bijeenkomst van de British Veterinary
Association is thans bekend en biedt een grote verscheidenheid van te behandelen
onderwerpen op diergeneeskundig gebied.

Uitvoerige inhchtingen over dit congres kan men verkrijgen bij de Secretary British
Veterinary Association, 7 Man.sfield Street, Portland Place, London, W.1.
Tevens worde verwezen naar de oproep op pag. 874 van deze aflevering.

NEDERLANDSE PLUIMVEE FEDERATIE.

De Voorjaars Algemene Vergadering zal worden gehouden op zaterdag 23 juni a.s.
om 10.30 uur in Café de Veemarkthallen, \'s-Hertogenbosch.

Na afloop der huishoudelijke vergadering zal als spreker optreden de heer
H. H. Gar re lts: Hoe wordt het per 1 juli met de afzet van pluimveehouderij-
produkten?

DEUTSCHE VETERINÄMEDIZINISCHE GESELLSCHAFT.
5e Jaarlijkse congres, 6 en 7 oktober 1962, Bad Nauheim.

Het voorlopig programma van dit congres, reeds aangekondigd op pag. 130 van dit
tijdschrift, luidt als volgt:

Zaterdag 6 oktober: Opening van het Congres door Prof. Dr. Dr. b.c. Lerche,
waarna een inleiding door Prof. Lerche zal worden gehouden over: Aufgaben des
Tierarztes in der öffentlichen Hygiëne.

\'s Middags zullen door N ass al (Praag), Bulling (Berlijn), Schell ner
(München), Geiszier (Gieszen) en Löffle r (Hannover) voordrachten
worden gehouden over zoönosen (tuberculose, Salmonellose en toxoplasmose).
Zondag 7 oktober: Lezingen van Monreal (Koblenz), Pallaske (Gieszen),
Münker (Gieszen), Eikmeier (Gieszen), Zunker (Berlijn) en
Fritzs che (Koblenz) over Ornithose, listeriose, leptospirose, rabiës en brucel-
lose.

\'s Middags: Vleeskeuring, levensmiddelen- en melkhygiëne. Lezingen van
Schönberg (Hannover), Seelemann (Kiel), Bartels (Gieszen),
Liebmann (München) en Strauch (Gieszen) over voedselvergifti,gingen,
melkcontrole, vleeskeuringswetten en afvalprodukten van het abattoir.
Sluting van het congres.
De Deutsche Veterinärmedizinischen Gesellschaft besloot tot de oprichting van een
„Arbeltskreis Veterinärmedizin in den Tropen" en benoemde Dr. Poppe (Bremen)
tot voorziter hiervan; Dr. Poppe zal op het congres een symposium hierover houden.
Voor nadere inlichtingen over het congres wende men zich tot:

Prof. Dr. H. Muller, Frankfurter Strasze 94, Gieszen.

INTERNATIONAAL CONGRES OVER RUNDERZIEKTEN.

Ten vervolge op hetgeen reeds op pag. 62, 130, 203 en 659 van dit tijdschrift over

dit congres werd vermeld, kan thans worden medegedeeld dat het in de bedoeling

ligt extracten van de voordrachten met de daarop volgende plaats gehad hebbende

discussies in één congresbundel samen te vatten.

De prijs hiervan zal omstreeks 30-50 Oostenrijkse Shillings bedragen.

Wenst men voor een exemplaar in aanmerking te komen, dan dient men zich te

richten tot:

Prof. Dr. K. Diernhofer, Rinderklinik der Tierärtzlichen Hochschule, Linke Bahn-
gasse 11, Wien
m.

-ocr page 896-

MEDEDELINGEN

Van de Veeartsenijkundige Dienst

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND MAART 1962,
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

c

- dj
-2 a

—\'S

Ij t^
tn i»

O

" g

O -c
ü §

c

\'V, c
3

c
l;
D.

c

(U

- |3

3 -5

a -a

-c
■a.

- t. O

^ .y

in -c ^

(2 ~

-a
c

O

^ i

O 13

-O 3

3 "U

O >

< 3\'

Groningen

1

1

2

--

Drenthe

_ 1

i —

— :

1\'riesland

1

1

i

— I

Overijssel

73

« i

1

Gelderland

142

2

4

13 1

Utrecht

11

1

1

1

1

Noordholland

6

4

1

2

\' —

Zuidholland

-

4

15

2

1

Zeeland

N\'oordbrabant

266

--

16

1

Limburg

159

7

\'1\'ot, V. h. Rijk

651

8

10

11

62

2

1 3

Vccpe,st (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokkcn (variola ovina) en kwade droes (malleus)
ziin in Nederland resp, sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

De Legbar.

Een stam Lcgbars (oorspronkelijk gefokt door Michael Pease) heeft in Frankrijk een
gemiddelde leg van 327 eieren behaald. Vooral de winterleg was goed. De slacht-
kwaliteit wordt geroemd. Een nadeel van dit schcikuikenras is dat de voeding erg
nauw luistert.

Pluimveepers, XVI, 807, (1961).

Mastitis bestrijding betaalt.

Volgens .gegevens van Dr. Wayne Thompson, Universiteit van Wisconsin,
U.S.A., hadden mastitisbestrijdingsmaatregelen in 16 kudden goede resultaten. Niet
alleen komt mastitis minder voor, maar ook de produktie steeg. Verder was de kwa-
liteit van de melk beter.

Vet. Med., 56, jan., (1961).

-ocr page 897-

DOORLOPENDE AGENDA

1962

Juni,

19—22, Nederlandse Landbouwweek 1962, Wageningen, (pag. 435)

20, Afdeling Zuid-Holland M.v,D. Vergadering 19,45 uur, Beurscafé-
Restaurant, Muranozaal, Rotterdam, (pag, 440)

20, Groep K.I. en Zootechniek M,v,D, Bijeenkomst met dames, 10,30 uur.
Kasteel Cannenburgh, Vaassen. (pag. 730)

22—25, Jubileumtentoonstelling van de Pluimveehoudersbond van de N.C.B.
\'s-Hertogenbosch.

23, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, M.v.D. Ledenvergadering,
14.30 uur. Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag. 798)

23, Nederlandse Pluimvee Federatie. Voorjaars Algemene Vergadering,
10.30 uur, Café de Vecmarkthallen, \'s-Hertogenbosch. (pag. 869)

28, Promotie collega S. J. van den .Anker, 16.15 uur. Rijksuniversiteit
Utrecht, (pag. 874)

29, Centrale merrie- en kroonkeuring V.L.N. Sevenum (L.).

30, Afd. Gelderland en Overijssel M.v.D. Gecombineerde vergadering, 15.00
uur. Restaurant „De Gouden Karper", Hummelo. (pag. 588)

30—7 juli. Congres International Union for Health Education, Philadelphia,
(pag. 1514 (1961))

Juli,

4, Centrale Fokdag V.L.N. en K.V.N.T. Ennneloord.

5, Centrale merrie- en kroonkeuring V.L.N. \'s-Hertogenbosch.

5, Centrale merriekeuring N.W.P. Groningen.

12, Maatschappij voor Diergeneeskunde. 108e (Buitengewone) Algemene
Vergadering, 14.30 uur, Jaarsbeurs-Restaurant, Utrecht, (pag, 662)

19, Centrale merrie- en kroonkeuring V,L,N. Bennekom.

25, Centrale merriepremiekeuring N.W.P. Leeuwarden.

27—29, K.I.-congres, Wels, (pag, 435, 658)

Augustus,

6, Centrale merrie- en kroonkuring V.L.N. Opmeer (N.-H.).

10—18, World\'s Poultry Science Association, 12e Wereldcongres Sydney
(pag. 589 (1961))

16—18, 25-jarig jubileumkeuring en demonstratie Ned. Shetl. P.S. Eist iGld.).

22, Centrale premiekeuring K.V.N.T. Enschede.

30, Centrale merrie- en kroonkeuring V.L.N. Enschede.

30, Veeteelt- en Zuiveltentoonstelling, Goveka, Gouda.

September,

7— 8, Nat. paardenshow Utrecht V.L.N., N.W.P. en Ned. Shetl. P.S. Utrecht.

12-13 c-iciiiii-^eesJ- \'^Iflaalschappij uoat ^^ieh^enecsl^iiiirle

(pag. 764, 1386 (I960)); (pag, 145,\'294, 874, 1667 (1961)); (pag, 66,
133, 205, 284, 362, 438, 515, 587, 661, 728, 791, 873)

14—15, Trekpaardtentoonstelling K.V.N.T. \'s-Hertogenbosch.

16—23, British Veterinary Association. Jaarlijks Congres, Scarborough (pag
869, 874)

19, Centrale premickeuring K.V.N.T. .Assen.

-ocr page 898-

21, Veeteelt- en Zuiveltentoonstelling, Vebo, Leiden.
24—26, World Veterinary Poultry Association, 2c Int. Conferentie, Cambridge,
(pag. 203)

Oktober,

6, Afdeling Groningen-Drenthe, M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur.
Hotel „Riehe", Groningen, (pag. 798)
6— 8, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, 5e Congres, Bad Nauheim,
(pag. 130, 869)

19, Maatschappij voor Diergeneeskunde. 109e Algemene Vergadering, (pag.
663)

1963

Augustus,

14—21, World Veterinary Association. 17c Internationaal Congrei, Hannover,
(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285)

De kwaliteit van boerenmelk in Denemarken.

Dit onderwerp werd door Oskar Hornskov in ccn lezing behandeld omdat hij
van mening is, dat de klassificatie van de melk aan zuivelfabrieken op het platteland
van Denemarken onvoldoende is.

Voor het eerst in 1896 werd door zuiveldirecteur Vestergaard een systematische be-
paling van de kwaliteit voor de melk toegepast volgens uiterlijk, geur en smaak. Deze
bepalingsmethode is zeer veel toegepast, maar werd in de twintiger jaren grotendeels
verdrongen door de in 1907 door Barthcl ontwikkelde rcductaseprocf. Dc reductasc-
proef werd in 1931 wettelijk erkend met aanvankelijk 4 klassen, na 1935 met 3
klassen. Sindsdien is in de afgelopen 30 jaren in Denemarken de kwaliteitsbepaling
uitsluitend gebaseerd op de reductaseproef. Inleider geeft aan dat het bacteriegehalte
van de melk volgens de rcductaseprocf alléén onvoldoende is om de kwaliteit van de
melk te beoordelen en stelt voor te bepalen:

1. de bacteriologische gesteldheid van de melk (waaronder eventueel ook coli- en
warmteresistente bacteriën) ;

2. geur en smaak;

3. zuurvormend vermogen (ter opsporing van abnormale samenstelling van de melk,
antibiotica, bacteriofagen enz.);

4. reinheid.

Na cen bespreking van deze eisen bepleit inleider een effectieve kwaliteitsbepaling
in te voeren, tegelijk met een goede voorlichting.

Veeteelt- en Zuivelberichten, V, 89, (1962).

„Cyclo-house" voor leghennen.

In Feedstuffs wordt een nieuw huisvestingssysteem voor leghennen beschreven.
Geheel nieuw aan het systeem is dat de batterij kooien langzaam (ongeveer lx per
uur) ronddraait langs niet-roterende voeder- en waterbakken.

Een meisje zou bij dit systeem in een 8-urige werkdag 20.000 leghennen kunnen
verzorgen.

Pluimveepers, XVI, 495, (1961).

-ocr page 899-

Maatschappi\'i
voor

Diergeneeskunde

Bureau: UTRECHT - RUBENSLAAN 123 - TEL. (030) 1 14 13.

Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Eeuwfeest 1962.

FOTOBOEK.

De inschrijving op „Diergeneeskunde nü" — het unieke Foto-
ZT^l boek dat bij gelegenheid van het Eeuwfeest wordt uitgegeven —
J^* " OVERWELDIGEND. Talloze collegae hebben van de ge-
legenheid gebruik gemaakt om tegen gereduceerde prijs dit door
het Eeuwfeestcomité uitgegeven boek te verkrijgen. Deze ge-
legenheid heeft zich tot en met vrijdag 15 juni voorgedaan.
Zo stond het in de folder welke in het tijdschriftnummer van
15 mei was gevoegd. Het Eeuwfeestcomité heeft echter besloten om de collegae
nog éénmaal deze gelegenheid te bieden. U kunt nog

tot en met dinsdag 19 juni a.s.
een Fotoboek voor ƒ 10,— verkrijgen

door uiterlijk op genoemde datum genoemd bedrag te storten op
giro 1412;

t.n.v. Twentsche Bank N.V., te Utrecht;

onder vermelding van „Eeuwfeestfonds....... ex. Fotoboek."

Indien U later dan 19 juni a.s. gireert, zal het bedrag f 12,50 moeten zijn. Grijpt
dus nu meteen Uw kans.
GIREERT NOG HEDEN. 19 juni is absoluut de laatste
tien gulden-dag!

WAT GAAT HET EEUWFEEST MIJ KOSTEN?
Een vraag, welke velen Uwer sterk bezig houdt, vormt de kop van dit stukje.
Het Comité licht graag de sluier op, die over deze prangende aangelegenheid
hangt. Vooropgezet zij, dat de kosten voor een deel van U zelf afhangen. Hoeveel
U wenst te besteden aan koffie, hapjes en dranken, is het Comité uiteraard niet
bekend. Andere uitgaven zijn wèl bekend, weer andere kunnen geschat worden.
Bij het opstellen van deze „persoonlijke begroting" is uitgegaan van de veronder-
stelling, dat U
ALLE DAGEN van het Feest bijwoont en aan ALLE ONDER-
DELEN
deelneemt. Tevens is aangenomen, dat Uw echtgenote het feest mee-
maakt!

Persoonlijke begroting per paar:
woensdag 12 sept. geen
donderdag 13 sept. koud buffet
(all-in )

Deelname-bedragen

vrijdag 14 sept.

S 30,—
Wim Kan f 8,—

rally (lunchpakket)
of koffiemaaltijd
Gouda
 ƒ 10,—

banket (all-in)
en Galafeest j 30,—

ƒ 78,-
f 78,—

Transporteren

-ocr page 900-

Transport ƒ 78,--

Logies met ontbijt 3 overnachtingen f 75,- -

Maaltijden woensdagmiddag ƒ 10,—

woensdagavond f 20,—

donderdagavond f 20,—

ƒ 50,-

ƒ 203—
PER PAAR.

Valt het U mee?

V.AN HET BUREAU

Congres British Veterinary Association.

Zoals reeds onder de rubriek „Congressen" werd medegedeeld zal het congres van de
British Veterinary Association dit jaar van 16-23 september in Scarborough worden
gehouden.

Collegae, die wellicht dit jaar op dat tijdstip in Engeland verblijven (b.v. met va-
cantie) en er voor voelen de Maatschappij voor Diergeneeskunde op het congres te
vertegenwoordigen, worden hierbij uitgenodigd zich met het secretariaat der Maat-
schappij, Rubenslaan 123, Utrecht, in verbinding te stellen.

Promotie.

Collega S. J. van den Anker (Utrecht) hoopt op donderdag 28 juni a.s. om 16.15
uur
aan de Rijksuniversiteit tc promoveren op het proefschrift, getiteld: Bijdrage tot
het onderzoek van de erythropoese bij gezonde en anemische biggen.

Jubilea.

Op 16 juni a.s. hopen de hieronder genoemde collegae het feit te herdenken dat zij
25 jaar dierenarts zijn:

J. E. Reichman, Borgweg 10, Winsuin (Gr.).
R. Schuurmans, Ooievaarslaan 6, Sneek.
G. W. Wouters, Helderseweg 25, Alkmaar.
Op 1 juli a.s. hopen de hieronder genoemde collegae het feit te herdenken dat zij
40 jaar dierenarts zijn:

C. Aukema, Dennenlaan 2, Norg (Dr.).
Dr. J. A. de Bas, Parkweg 9A, Den Haag.
E. A. Galesloot, Vlasakkerweg 8, Amersfoort.

G. Geerdink, Nunspeterweg 4, Elburg.
B. Lok, Ceinttmrbaan 14, Deventer.

H. Muller, Ketwich Verschuurlaan 223, Groningen.
W. H. van Nieuwenhuijsen, Vroonweg 8, Dirksland.
T. G. van Soest, Doetinchcmseweg A 228, Zelhem.

Th. M. Spierings, Julianastraat 9, Waalwijk.
G. J. Stokreef, Westerweg 51, Heiloo.
Dr. J. M. van Vloten, Park Leeuwensteijn 53, Voorburg.
.A. M. Wellensiek, Berkenweg 10, Amersfoort (afwezig).
R. de Boer, Simke Kloostermanstrjitte 2, Giekerk.

PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft collega N. M. van Huiten, 2e Zeine 23, te Waalwijk aan-
genomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

-ocr page 901-

Het Hoofdbestuur draagt collega H. J. J. M. Hamers, Akerstraat 170, Spekholzer-
heide, voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundig student P. de Heer, Kruisstraat 28 te
Utrecht, aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Adreswijzigingen en dergelijke:

Brands, A. F. A., van Utrecht naar De Bilt, Utrechtseweg 380, tel. privé (030)
6 00 86. (148)

Dorrestijn, J., van Ede naar Dordrecht, Krispijnseweg 119, tel. (01850) 31 81 (bur.),
adj. dir. ab. (I53)

Hamers, H. J. J. M.; 1962; Spekholzerheide, Akerstraat 170; tel. (04445) 22 80;

wnd. D. (inlassen 161)

Harmsma, A.; 1962; Ruurlo, Borculoseweg 12; tel. (06735) 400; P., ass. bij H. S.

van der Meulen. (161)

Kraanen, J. Th. M., van Raamsdonksveer anar Waspik, Marijkelaan 19 tel (04168)
577, gr. 1020957.
 (173)

Ommeren, M. W. L. van, van Utrecht naar Paramaribo (Suriname), Waaldijkstraat
62. (van 183 naar 209)

Schueler, C. A., te Oss, naar Burg. v. d. Elzenlaan 14, tel. (04120) 20 72 (privé),
21 78 (bur.).
 (192)

Wouw, J. H. M. van der, van Heusden naar Drunen, Wilhelminastraat 15 tel.
(04163) 730, gr. 383711. (207)

Benoemd:

Blaak, H., te Doesburg, tot adjunct-Inspecteur bij de veterinaire inspectie van de
volksgezondheid in het ambtsgebied Gelderland ter standplaats Doesburg. (144)
Brandsma, S., te Groningen, tot adjunct-Inspecteur bij de veterinaire inspectie van
de volksgezondheid in het ambtsgebied Groningen en Drenthe ter standplaats
Gronin.gen. (148)

Frijlink, G. P. A., te Bilthoven, te rekenen m.i.v. 1 april 1962, tot Beheerder van het
instituut buitenpraktijk van de diergeneeskundige faculteit van de rijksuniversiteit
te Utrecht in de rang van wetenschappelijk hoofdambtenaar A. (157)

Eervol ontslag:

Brooymans, P. J. M., te Bilthoven, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 mei 1962, als
plaatsvervangend Inspecteur van de veeartsenijkundige dienst in tijdelijke dienst.

(148)

Reitsma, Dr. K., te Leiden, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 september 1962, als
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst en plaatsvervangend Inspecteur bij de vee-
artsenijkundige dienst in tijdelijke dienst. (187)

Diergeneeskundig examen:
Geslaagd op 21 mei 1962:

Hamers, H. J. J. M. (161)

NIJLON INJECTIE SPUITEN

5

ff _

10 20

BINNENKORT METALEN CONUS
Verkrijgbaar bij:

INSTRUMENTENHANDEL OF: L\'UNIVERS - Pr. Bernhardlaan 9 - Bussum

-ocr page 902-

een

DIERENARTSENPRAKTIJK

waarvan het accent gelegen Is In de verzorging van kleine huisdieren.
Zéér acceptabele praktijk, met bijbehorende praktijkwoning.
Geïnteresseerden dienen zich, voor het arrangeren van een bespreking, te
richten tot

ACCOUNTANTSKANTOOR J. W. VAN DER MEULEN n.v.

Spanjaardslaan 153 LEEUWARDEN Postbus 242

ETOSOL

In water oplosbare, gemakkelijk resorbeer-
bare VITAMINE-E oplossing
TOEDIENING: subcutaan of per os
SAMENSTELLING: 50 mgr Vitamine-E per ccm

(50 mgr di - « - tocopherolacetaat)
INDICATIES: Steriliteitsbestrljding o.m. bij paarden en

pony\'s

Dolle Kuikenziekte

N.V.

f- AESCULAAP

EINDHOVEN Telefoon 04900 - 28100
Ook tijdens \'t week-end en \'s avonds kunt U Uw orders tele-
foniscfi doorgeven; zij worden automatisch opgenomen.

Steeds fot Uw dienst!

Eén onzer relaties, die zich denkt te specialiseren, zoekt een kollega, als
medewerker in zijn

DIERENARTSENPRAKTIJK

Mogelijkheid tot associatie/overname t.z.t. aanwezig. Uitstekend salaris,
eventueel tantième|wlnstaandeel, goede sociale voorzieningen. Bij voor-
keur R.K.

Uitvoerige Inlichtingen schriftelijk te richten aan de Direktle van

ACCOUNTANTSKANTOOR J. W. VAN DER MEULEN n.v.

Spanjaardslaan 153 LEEUWARDEN Postbus 242