Kort en boniig Ky^ntwoord op d*ydele
betragtingen waer mede d\'Eer waer\'
digeTater Mi^RTlNüS
H ^yi R N E T Leeraer der
Qodgeleerdheid het doorgaens lezen
\'Van Gods Woord onder iOpregtgelo-
\'vigen onlangs beeft pogen te be/iryden,
\'Vervat m\'verfcheide Brieven aen em
■Griend gefchreven.

J."De Cuyper L T>.G. "Deken
der Jrfchbijjbhophjke Kerke
\'üan Mechelen, Keurmeejier def
Boeken,

Voorredenen voor deze
I ^»Brieven te maken dunkt my
^^^gnog noodig nog nut te wezen.

Oogwit en de beweegrede-
nen die ray oi/de zelve te rdiryven heb-
ben aenaepord, alsook de ftofedie er
in verhandeld , en de wyze op weke
zy verhandeld word , kunnen m de
Brieven zelf, die niet lang, en zoo uk:

verhandeld word, beftaet in aen te wy-
zen, dat volgens de leere der Oudva-
ders d\'eenvoudige Gelovigen ook in cg«
ze tyden de vrylieid hebben om de H.
Schriftuer in hunne moederlyke tael te

Voorreden.
lezen-, en in het wederleggen van^tg®-
ne d\'Eerwaerdige Tater Harney Lee-
raer der Godgeleerdheid in zyn BoekgC\'
naerad r Èceddïjke Gehmrzaemheid
ére. tegen deze vryheid heefc opge-
worpen-

Men zal zig niet verwonderen, daC
wy regen eea Leeraerïo ds Godgekcrc!-\'
iïeid dunrcB IcIiryYeïi , als mcsi aefl\'
rü€rkt wis Msfifi. A. A. »\'»\'rg-me iscS
ulz -dm eeiliai Brief kI koesicazico?
tegen d-ea wdken d^^zsEts^w.^Mer cü
\'Leeraer wel .\'faeeft befta€o ,zjfle|>ennc£C
roeren, \'r Js gceoeg dat liec ons eigeO
ainpt is de waer heid van den Godsdicflft
te beweiren. Hier foe zjm .alfe PrielleJ®
in tyd en gelegeadfaeid gar-egtigd ,

Bonet niet cn dragen. Wy zyn alleg^\'
ïKagtigd om, de w are ieere voor te ftaen»
memand om die te bcllTyden , "t w^lk
de Leeraers in de Godgeleerdheid \'cal-
derminfte voegt. Zoo dac men van
fchryven niet volgens de hoedanigh^

Voorreien.
der Perfonen, maer volgens den-grond
<ier zake zal moeten oordeelen. Men
Zal nogtans van den E. P. Harnej, zoo
Veel moogelyk is, eerbiedelyk en met
Ontzag en opzigt op zyne waerdigheid
tï\'agten te fpreeken. Vereifcht de zaek
ergens een hertelyk woord, dat zal hy,
gelyk wy van zyne grootmoedigheid
betrouwen, ons wel ten befte nemen.

zoeken gezamelyk de waerheid en
«^e ftigting der Gelovigen , dog door
Verfcheide wegen : wie den regten weg
^eefc aengetroffen moet uit de ftukken
hlyken.

Wat het bewegend einde van dit Ge-
schrift belangt, \'c is de verheerlyking van
Gods Woord te bevorderen, de vrugt
de Catholyken uit het neerftig lezen
zelfs kunnen trekken tebehertigen,
^^ dea fteen van aenftoot voor onze Af-
gefcheurde Broeders weg te nemen j
^^^ zig valfchelyk laten wyfmalcen dat
^ezen der H. Schrifture by de Catho-
aen \'c genieine volk niet geoorioM^

^Voorreden.
is: inbeelding door dewelke zy van d\'-
eenigheid der H. Kerke zoo zeer als
door eenige andere wederhouden wor-
den , en die wy nogtans toonen onge^
grond te zyn.

Dc wyró op welke de zaken in de"
-ze Brieven verhandeld worden , JS
kort en bondig , erriftig en te famefl
niet onvermalyk. Hier of daer komt zoo
een woord tuflchen beide bequaem om
den geeft een weinig te verheugen, en
de zaken die men zoekt te beveftigen >
met meerdere kragt te doen doordrin-
gen alles egter binnen de palen van een
beleefde ftemmigheid. \'t !s te hopen dat
2u1ks van den E.P, nietquaïyk

zal genomen worden j aen wie , ^oo
veel men uit zijne manier Tan fchryven
kan oordcelen , dufdanige ontlaftmgen
Tanden ge/pannen geeft niet en misha-
gen. Imriiers de lezers zullen\'er hunne

Deze beknoptheid of kortheid is m
de volgende Brieven ten uiterfte be-
tragt : veele vergezogtcen onnutte ftuk»
ken die ter zake niet en- dienen, zijn \'er
afgefneden, en de hoofdpunten, van^e
gefchii beknoptelijk en duidelijk ver-
handeld. De kortheyd is een van de
voortreflfelijkfte eigenfchappen der goe-
de boeken, als door de welke niet al-
leen veel fchry vens en papiers voor deir
Schryver, veel arbeids en kollen voor
den Drukker , maer *t gene *t voor-
ï^aemfte is, veel koftelijke tijd, ver-
^ä\'iet en ongenugt voor de Lezers ge-
baerd word. Nietis*er ligrer dan een
gi\'oot boek met alderleide flag vsn in-
ballende gedagten en ftukken van ande-
^^ ^^kcn zonder onderfcheid op re
proppen; maer niet moeilijker, dan
genejuift terzake dient vanal^tge-
fcl*?«"""^ Js door een naukeurigen be-
Mdea oordeeFafre.zonderen, en*c

Voorreden,
zelve in weinige bladeren te bevattentgs-
lijk het zeer ligt is de tarwe met het kat
op een hoop onder een te werpen j maer
de tarwe eerft van het kaf af te fcheiden,
en dan een kleinen gezuiverden hoop
daer van op te leggen, is een zaek die
wat meer werks en arbeids in heeft. E-
dog deze korte Voorreden laet niet toe
den lof der bondige kortheid in het
fchrijven hier breeder af te malen.

Nu zal men ligtelijk van zelfs bemer-
ken otn wat reden dit Gefchrifc Uever by
wijze van Brieven, dan op eenige an-
dere manier van fchrijven is ingefteld:
want de Brieven, behalven andere voor-
deden , beminnen de kortheid 3 en al-
zoo men ia de zdve tot een vriend
fpreekt , is de ftijl daer vrymoediger, en
vervolgens ook aengenamcr. Ik hoop
de Lezers znllen bevinden , dat dezs
twee cigenlchappen, kortheid en be-
valligheid, gelijk nu gezcid is , in onz^
Brieven Wel zijn aengetroffen. ^

Voorreden.
^an de Keuren des Boeks van Tater
Harney te handden, en wel voername-
^yk van eene der zelve, die vry vinnig,
^ches\'p en bijtend tegen de Verdedigers
^an Gods Woord is, welke daer Nieu-
J^ezmde Leeraers genoemd; worden. E-
^og dewijl\' dte Eeerroeefler ïïs torfiee
anderlerai^ iiigcgaesi, zullen wjdsr-
2e zaek latea teallefi, Alic^wd ^^
^crw, Tater om doorzjufdicrfeïi m
iaclicii hhd 5^4... daer osstreist

«r^gcn,, m-iizijnKearder ovrfedcin is^
^ïï om d<xjf0025C feeaierkèri^n zijnm
iacbliaft wat tc matigen wy -witten ©ns^
"^gter van deze gelegen diieid aiet die-
ï maerd\'overkdenen, zoo v^eei ia
IS j Trcede laten ruften. Amem.
, "^«n heefc wel aenftonds na het uit-
Omen des Boeks van den Eerw. Tater
^ine bedenkingen over\'t zelve vaerdig
l^nad, en zonder uitftel aengevangen
^^ Brieven op te ft ellen z. maer men

vond geen middel om die zoo haeit
door den druk gemein te maken als
wel gefchreven waren. Eer men ze over-
zond, gelijk beraemde, aen den genen
aen wien men ze gefchreven had eer

men de Schriften den Drukker over-
zond, liep Vr een merkelyke tyd ten
einde. Hier byquam de traegheid van
de drukkers , cn veele andere mifnoc-
gende om Handigheden hier tc lang te
verhalen, waer door dit kleine WerlC
van tyd tot tyd veragterd wierd; %oo
dat men meer dan twee maenden bezig
was met drukken over\'c gene men met
gemak in minder dan twee weeken haa
kannen afdoen. Die zig maer een wei-
nig met fchryven bemoeid hebben, "
ten wel dat \'er honderd beletfelen ZY^\'
die een Werk doen fakkelen, en\'t zelve
verhinderen zoo fpoedig in\'t ligt te ko-
men, als de Schryver wel zoude wen;
fchen:waer van men ook eikeen geen
kening kalt geven. y^j..

Vermits dan veele in verlangen wa-
ïen om iets tot wederlegging van den E.
\'^•Harney gedrukt te zien, en nu als ten
einde van hun geduld zyndc, in klagten
Cn berifpingen over dit lang uitftellen
begonden uit tc berften, heeft men goed
gevonden deze fukkeling op d\' eene of
d\' andere wyze af te breken. Men heeft
dan om\'tgeklaeg der gemelde onver-
duldigen te ftutten eindelyk byvoorraed
cen Deel van deze Brieven die gedrukt
"^^ren uitgegeven, zullende het tweede,
^n waerlchynlyk ook het derde deel
^erftdaegs volgen.

Sommige zullen mogelyk hier wel
^snken, en ook by zig zelve of tot elk-
^f^dercn zeggen: Wat al woorden en
Voorredens voor een zaek van zoo klein
belang? Wat was\'tvan noode dat men
^^gxoo naukeurig verfchoonde wegens
^^lingzaemheid in\'t uitgeven van eeni-
ge Brieven ^ Of wy die eenige vveeken
Vroeger oflater zien 5 daer leit ons zeer
Geinig aengelegen. Dien \'er niet aen ge-
legen

Voorreden.
legenis, kan deze regelsligtelyko^*""
flaen. Daerom zeide ik terftondjdat ffl^^
elkeen geen rekening van zyn doen en
laten kan geven- Nu de Voorredens de^
Boeken worden zelden gelezen, dan
degenen die zig aen alles laten gelegc^^
2yn, en voor de zoodanigen worden
ook meeft opgefteld.

De Heer aen wie deze Brieven g^\'
fchreven zyn,is gebeden al het gene by
liooren zal tegen de zelve van fommige^
te worden opgeworpen, te willen aeß-
tekencn, en den Schryver daer van be-
rigttegeven. d\'Antwoord op deze t^\'
genwerpingen zal waerfcbynlyk de ftot\'
fe tot het derde deel der zelve geven-

Daer was nog veel te zeggen: maer
breek kort af, om dc berifping der Nau-
keurigen te myden, die anders zeker-
lyk zouden roepen, dat onze Voorreden
voor zoo klein een Boek alreeds te
was. \'t Zyaluiden die moeilyk tegen^^\'
geuzyo.

^leïdir^. Word gebandëld *0M den
^^er Antonius tyirnauldt den Sehr ij-
fum Góds Woord Pér de digd ^ en

Oekvan den Eerwaerdigen Vmr
Harmj-, van Hei le\'i^n der H.
Schrtfture in gemeine talen, is my
ü wel tér hand gekomen. Ik heb ge-«
^ \'t de beletfelen my toelieten ,
V, _ het zelve met aendagt overlezen;

. Suivim met .?:ijn gezin zullea
^^\'"en twijfel op dit boek ten hoogftent
^oyien , en zeer triomfantelijk op ftelten
^Jden. Men moet ook bekennen , dat het
veel meer, dan den Hoogwaerdigen Heer
te \'o-^^P vanCaßorien van hoogloftelijker gedag-
YY^ j en andere Verdedigers van Gods
deze hegunftigt: gelijk uit het vervolg vara
^jj ßfieven, die ik voorgenomen heb u ovet;
^"kte fchrijveUjgenoegzaen) zal blijken.

Men zoude nogtans den Eerwaerdigen
Fater Harney ongelijk doen, indien men hem
hy P. -S«m«J ofdiergelijke lompe fchrij vers vv»\'
de vergelijken. Zijne geleerdheid en andere bC"
quaemheden vereifchen, dat men zoo zijne Eer-
waerdigheid als ook zijne Schriften met wat
ïneerder ontzag handele, dan met zijn®

Watfny belangt, ikhebgrootagtingyoor
den Eerwaerdigen fater Harney, zo6 om zijne
eige gaven, als óok om dat hy een lidmaet
van die Order is, welke in deze laetfte eeuwen
veele doorlugtige voorftanders der Genade van
Jefüs Chriftus tegen het opborrelend en fmeu-
lend Pelagiaendom heeft voortgeteeld : welke
roem ik van heite wenfche dat noit door eenig®
ftaetkundige belangen mogt befwalkt worden.
Waer by ik voor de derde reden voege, dat deze
P^f^r mede een lid der Hooge Schoole, onze
algemeine moeder,is: zoo dat wy elkanderen
broeders zijnthoewel hem nogtans als Leeraer en
Meefter bezondere eére toekomt.

4. Dit alles egter moet my niet beletten mijn
gevoelen over des Paters hoek hier met alle open-
hsrtigheid te uiten: zoo veel te vrymoediger\'*
hoe \'ik meer betrouwe , dat zV-\\ne liefde
vvaerheid opregt en ongeveinsd is. Geboot
dat zulks zijne Eerwaerdigheid ten uiterfte

Ziagen: vermits hy betuigt,te^5^\'en^chen dat4c
vvaerheid en de regtvaerdigheid triomferen, -eft
vaerdig te zijn om zijne miiïlagen te-verbête-
^^ntbetotteadieal zeldzaem worden öagekö»!^.
ï^an dat\'afv^agtende zulten wy hier in aUes-%
ßiate dér redelijke zeegbaerheid betragten : oli\'
^at de Pater ook mag zien dat hy^zoo onredelii%
^n • antwoord niet behoefde \'^e vrêezen , af$
l^y ter zei ver plaetfe in zijne Yooreden §. XVII.

te kënrïen\'geeft. • ■
^ \'el&elffte dm datmyin-dit boek vy^at vreemd
fchijntjis dat d\' Ecxw. Pater Jiarnej om een Op^
■Schrift vöOr- zijn boek te vinden ,den Heer Anto-
^itis Afk-aitld voorzijne wederparty opgenomen
^"éeft ï döi Éïèer , zeg ik , die in het

^3"anfch- igefehreven, en het twiftpunt vandeti
^éter tna;er als in?t voorbygaen in eén^VOorréden
•^et een vvoord heeft aengeroerd , verbalede
wat \'er de Heer Godeau BiScho^ v-m-l^nce,
^ater Veron, de Hoogwaerde Heer Biflchop
^^^ Caßorien y en andere aenzieBlijke mannen
^^hlijk van geleerd en gefchreven hebben: den
Heer A-rnauldy nOg eens, wiens boek , W
f ^«Ktn der Heilige Schrifture, gemaekc
^stegen deze uitfporige ftellinge van Kke-
Schryver genaemd« i^^/ief : Dat het in*
ï*«« God, en v^n de Schrijvers die de Boekent
Schrifture gefchreven hebben ,ge^eeß was,
ddtde Schriftuer^ vm\'t Oud dsvanhe»

ÜieUff Tefament, niet van het vo
^n worden \\ maer alleen van de Priefiers en
raer.s der Sïjnagoge en der. Kerks-, dk\'er dan
\'tvolkj^eodanige-^nnisvamzoudéngeven, ^
ken 7ioudegoeddmiksn.hïi,Q\\ïM\\)�i\\Hm ^
muld, die vöor aen zijn boek betuigty datby
In het zelve van \'t Verbod van de Hi S-chnfti^^^
ronder oorlof in degemeine tael felez^n j niet en

wilt handelen. Dit was^^aogtaijshet^enig.YQQf\'
jWerp van den Eerw. . \' . i" ■ .\'

6. Of vva&\'t misféhien ^atziine Eerwaerdigfe\'^\'^
om met meerder luiöer en roem te fchrijven,
een vooctreöèlijk man tot zijne party wilde kie-
zen ? De Hoogwaerdige Heer Biflchop van
forten was immersiby de hand. Hybadalia^g
voor den Heèr A\'mïzJ.W van\'de zaekgefchfeven •
iijn boek wasinNeerjand, en vooral in Holland,
daer mij dunkt dat Pater Harnej ookvoor-
namelijkhet oog opheeft, zeer wel bekend:, en

■wierd aldaer in drie verfcheide talen gelezen- De
•Biffchop had dog in \'t ix. Hoofdftuk van zij»
boek, Aö» *t ie:^nderH. Schrifture, nietn et
fluipende woorden, maer openlijk genoeg zijn^^\'
voelen over dit ftuk uitgefproken.
i 7. Ik zal met uw goedvinden zijne
den hier opftellen: Het gebod van Pius denpev-
den aengaende hetUun der H. Schrifture in ge-

^me talm vevhini de Chnfimèt niet meer, nit
niet alken de welgeleerdem Catholijke Lee^
der Hooge Schoole vm Leuven den gebeden
^fihel in de gemeine tael keijt overgezet en in \'t
kt gegevent maer. oo^zeer beroemde SctirijVersy
die d\' Onkatholijken tvederleid hebben, en heiligt
■^W^happendeCatbolijkenm^talhenverzekirdheb^
»e» weg ns d opregtigheid vm fommige venalinge»
ys Bijbels in de moederlijke tael ^ maer hen boven
dien tot het lezen der zelve heb ben aengemoedigd ■
"^ol wetende dat men daer uit die ongemak^n,
dier Fins de Vierde in zijnen\' tijd voor bekommerd
i nu niet te vreeën heeft, ja dat men ten te^
^^^deel moefl betrouwen, dat de GelovigenXegen-
\'^oordig uit het naerßig gebruiken de liefde der E.
^^rifture de T^lve vrugten zullen trekken, die
Chril \'oflomus en andere Vaders in hunne
*^]dengeleerd hebben, dat men uit de zelve konde
rapen^

Dit ftaet niet in het boek van den Heer Jr-
^^^d, maer in dat van den Biflchop van Caßo-
en nogtans dit is\'t gene den Eerw. P^w
^ ^^ney zoo grootelijks mifhaegt, enbyhem
G^L gevaerlijke overtreding der Redelijke
word aengezien. Waer toe
iij" I^eer Arnauld opgezogt , om die.in
rik-^ 1 ofom beter te zeggen, in zijne roem-
i ^ verwinningen tegen afle flag van dwael-
A 3 gecften,

geeften, te ftooren , cn dat hier ineennedet^-
duitfeh böek/twelkmcnnogwel zoude verei«»
fchen,alsót \'er dien Heer grootehjks Wat aengCi®"
gen was,door inaand van zijne goede vrienden^
zijnen dienfte vertaeld te worden ? VVaeroiii niét
liever den Biffchop van Caftorien aengerand^
De Man was immers groot genoeg om hem zoo
foetjens niet o-vér \'t hoofd te zkn% Si perfort^^
acciftüs, p^ccatum operamini. ,

9. En fchoon hy nu overleden was> dat moéfr
de grootmoedigheid van den Eerw. Patern^
wederhouden van tegen hem te fchrijven : daer
zullen \'er dog geen onbreken, die vaerdigen
wel gemoed zijn om zijne zaek op te nemen , en
zoo veel in hen is, • zijne geheugenis in lof en eere
te bewaren. Dan wat reden den Eerw. Patef
be weegd heeft om liever den Heer ^rnauld, al^
wel den Biffchop van Gi/cw« aen boord te gaen,
gelijk het niet moeilijk zoude te raden zijn , zoo*
is \'t ook niet noodig \'t zelve hier wydlopig uit tC\'
drukken. Ook leit ^er ons weinig aen gelehrt-
Wat belangt\'tgene d\' ^txw. Pater \\ïi zijneV oör-
reden zeit §. V. Dat dc Biiïchop van Qaßorie^

10. Wai nu verder den Heer Amauld hé-
langt, hoewel hy onze verdediging niet van noo-

^ïieefc, ik zal hier nogtans zeggen,
harney dien treftelijken Belijder der Genadé
Sfoot ongelijk aendoet, wanneer hy zeitin zij-
^e Vooreden §. XVI. n. 2, Dat Monfr. Af\'
^\'^uli al overlang met die van Romen ih\'t^uk^ ,
"^^rt leering wet al te wel enfiaet, Ookveron-
S^lijkt hy met dit fpreeken de Roomfche Kerk j
^^ kennen gevendje,dat zij omtrent het leerpunt
Gena& yan Jefus Chriftus. een ander ge-
voelen {heeft, dan het gene de Heer Arnauld
den H. Auguftinus altijd beweird heeftj
haer alzoo voor Catholijken en Onkatholijr
ten toon ftellende, \'t welk zij hem miiïchien
^"^eiaig dank zal weten. De Fater gelieve dan
beftiptelijk te zeggen , invi^at leere de Heer
\'^^naiilii van Romen verfchilt: of wel,te verdra-
S^ïï ) dat wy deze betigting in de lugt alsonre-
^^lijk verwerpen.

, l ï. \'t Voegt ook mijns oordeels de gematigd-
^?d.van een Kloofterlijk Leeraer niet zeer, de

J\'f^n\'t duifier wanJelenh. 8. alleen om dat ze
b\'-nood^aekt zijnvcor\'t geweld te wijken. Op -
Voet mogt Pater Harney ook de Heili-ï
) Cyprianus, u^thanajius Chrifojlomus^,
Qieer andere, die \'t. geweld ontweken, en.
niet nalieten voor de waerheid met tong en
" kloekelijk te ftrijden j wel Mannennoe—

Zoon des menfche zijnen vervolgers verWijt:
Super dolorem vulnerum meoyumaddiderun^

12. De Pater gelieve ook wat beter
bevroeden , wat men met regt mag noerae«»
inH duifier wandelen. In \'t duifter wandelen, i^i
de waerheid waer van men overtuigd is, onder
vreemde, oneigene en jlutpende woorden-te vct"
donkeren om dat men dezelve uit eenig meO"
fchelijk opzigt niet openlijk en vrymoedelijl\'
durft, of niet en wilt belijden. In \'t duifter wan\'
delen,\'is ge voelen gelükS. Auguftijn en alle de
Vaders en heilige Leeraers gevoeld hebben,en
ondertuflchen niet durven, of niet willen fprC"
ken , gelijk zy gefproken hebben , en daef
door de Catholijke Leerftukken ten roof van
hare beftrijders laten. En dat is in "t duifterwan"
delen» hoezeer men ook zwetft en zwiert-op
Preekftoelen en Schoolbanken. Maer die delè^^\'
re des geloofs onbewimpeld en onbefchrooffi®
fchriftelijk en mondeling blijven handhaven\'
wandelen,niet in\'t duifter , maer inhet ligt, ooK
wanneer ze verborgen zijn voor d\'oogenvan ^^
menfchen.d\' Eerw. Pater Harnej kan dit, indj^"
\'them gelieft, by gelegendheid van ledigen tijd

^ ïf. Van dezen Schrijver zeit de P^frc in zijne
oorreden V. Dat hj hijm anders niet gedaen
ƒ f/^,5 dan het boek^van Monfr. Arnauld , eH^
^tvan den. Heer Biffchop vm Caßorien ten deele
^ te fchrijven. En dit is geen groot quaed;
Jaer als ik lees \'£ gene hy daer by voegt.

ihoeu-el hjf aen degematigdheid van dien Frelaet
.\'t Schrijven zeer ongelijk^ is: zoo word ik

^ ^aer woonagtig en gelijk gy weet vermaerd was
\' een khrander proever, was by den Heer ....
zen goeden vriend, te gaft geweeft. In \'t
melr ^^ maekijd zeide hy tot Zijn

Muit % zult de gelijkenis ligtelijk vatten, eti
^^ïidatd\' Eerw. Pater Harnej den fmaek

nog niet fijn genoeg heefc om ait den ftij\' ^^^^
den Schrijver des boeks te kunnen oordeekn.

I y.\'t Is v?el waer dat dc .Schrijver ,vwaer v^^n
>vy fpreken , op hetBoek , Godf W"\'
Feïdsdigdy zijnen naem niet gefteld heeft, oi»
redenen hem daer toe bewegende : maer egter hy
wil de wel bekend zijn , en dede openlijk geno^S
blij ken wie hy was. Heeft hy hier wat fchefp^"^
dan elders gefchreven, zulks moet niet hein »
maer dien zoetaerd p.i\'airi« f, wiens mifflagen.d«\'^
wel verdiend hadden,geweten worden* Had het
anders Pater Harney maer geliefd , agt te nemen
op de namen der Goedkeurders; als ook hoe de
Hoogwaerde Héér Bilfchopnu meerraaek
meld, in dat boek enkelijk maer met den na^em
van Biffchop van Caßoriengeno^mêv/otd, ^^^^
nogtans zijne goede vrienden niet zeer fpaerzaenj
waren om hem by gelegendheid een hand voi
wierook toe te v^erpen ^ d\' Eerw, Fater konds
uit deze en andere tekenen den Schrijver van ^
genoemde boek wel erkend hebben. Maer \'t vVfS
zijn belang niet : \'t was beter in dit ftuk
wetend te zijn , en alzoo zijne penne vry
houden. Want hy wilde dog namelijk
den Biflchop van Caßori en niet Schrijven.

rö.Danhet zy zoo\'t wilt,ik weet niet ivat <Jen
Fater mag beweegd hebben»om dezen Sehri) ver-
vau ongematigdheid te befchuldigen» die nog-

«ns ^ama/overval met een groote beleefdheid
j^^\'int te handelen. Nu en dan verfchoont hy
«cm iÄ zijne mïfflagen. Spreekt hy hem hier of
jaer aen, hy zeit met allé vriendlijkheid; Suivius
gelteven te bemerken ix^ici zulks ,Hy nöemt

of Patei betekent
ikniet)^<?f</^» mmjieven vriendyen\':(j Bn
hy hem by tijden wat door dc hekel, de ver-
aarde dwalingen van dien lieven vriend had-
» gelijk ik aenftonds nog bemerkte , geen
"Cter onthael verdiend.

,. 17. Of is miflchien zijne ongematigdheid
hierin gelegen, dat hy ergens zeit: Dat\'er van die
^^\'»^aerdige en laetdunkende menfchen, die niet
om door Gods Woord verligt en ges
^Ooft té worden y ook^in\'t midden van die mèn
^^^fielijken en geleerden noemt, meermaels ge^
\'jonden worden: Ia 00k^ onder degenen, die R ah-
\'^J^en, Leermeeflers en Godgeleerden willen ge-
worden \\b. 49. Maer wie kan dit lo-
^enen Is »t om dat hy Suivius berifpt over
Schaepagtige onbedagtheidh. over zijn
y^\'^k. oordeel en heneveldverßandh. 111.over
^J^^ leugens van onwetendheidyh.zoj.Duhj
^^ Verwijt, dat zijne oogen en handen in dier
nen gemaekt te zijn, dat die alles ave-
fcJnl\'f , en deij alles verkeerdelijk, uit-
b.d^.Dät hy zeit, dat of \'t Suivius

liefofleetis, de kinderen mogenVifie nemfff^f\'-
het Tepment huns F^i^rr/? b.yS.Maerwat /W»"
righeid, indien hy alles wel bewijft ? Is \'t om dac
hy verkhctt^datJe BiM :(ig niet en fchaernt
over het Xj^eet der Ambagtjlutden, maer over «
onwetendheid der blinde Phariféen , die \'t zti>ee
der werkluiden aenüet als of t een Bxkpmmmi"
katte- of jeejtelyks ban was^ die hen vanden
troofl, verftei^ngenonderw\'ijMng van Gods
Woord verdreef en verbande b. 13 B. Maer wat
is\'cr zekerder dan deze verklaring?Is \'tom dathy
Suivius ergens dreigt,dat duizende vanMaegden
en Weduwen,die om hunne neerftigheid in \'t le-
ien en bevroeden der H. Schrifture by de Sul\'
vianen Bijbellofifrouwen zouden genoemd wór-
den, hem in den dag des oordeels zullen bejehit"
men , hem tonende hoe oniedagtelijkjn la^erïïfkj^l
tegenGodsWoordgefprokenheeft,als hy deze woo^
den heeft voortgebragtt HET LES EN DER B^
SCHRIFTVRE IS ONPROFlTELl^

dezer bedreiginge durven in twijfel trekken
Geven hem ook zoo zware dohngen geen r^de^
om deze fpreuk van den Zaligmaker Je ^^
te melden : Laetze geworden,\'t ^V« ^^\'^uy
leidsluiden der blinden ? b. ipp.Is\'t o^^at ny
Suivius by den Kok van den Kézct

E^lijkt, en hem béftraft over zijti fchmdig m
fchenSg uitleggen van de ivoorden der Oudva.

b.zjo. Of eindelijk is\'t om dat alle
^^^^nfchen^-^oowel Catèolijkjnals Onkatholijken^
die Suivius boeklksns gelezen hebbenfhiddat z^er
^iet in gelieven ver ar ger d te ztjn, maer zijn
^ggen gelieven aen te zien als ftoute vermetend\'*
^^id en blinden yver, die loffe gevoelens voor va*

Waerheden aenziet, en gaerne zonde hebben
j\'it de lezers z.ijne inbeeldingen voor hooge wys-*
^^d aenzagen} b. 271. Dog hoe zoude zoo
\'Redelijke beftraffing of vermaning den Eerw.
Harney kunnen mishagen ? Dit zijnnog-
wel^elfcherpfte bejegeningen die P. Suivius
ïl^et zijn volk in dit boek ontmoeten ; zoo dat
ikniet en weet uit welken hoofde onze Eerw.
-^«tcj-des zelfs Schrijver hier als ongematigd
Belieft te hekelen.

. Maer nog ben ik veel meer verwonderda
blende hoe zagt een vonnis hy over P. Suivim.
I^\'^fpreekt. De boekjens van dezen Suivimkrie-
niet alleen van mifflagen ,maer daer worden
Ganfch epfels van dwalingen in gevonden, als by
^Xernpei is\'tgene ik aenftonds verhaeldhebbc.

der H. Schrifture ii cfjprofijtelijk, ^en
f ^ \'^»geleerde Perfoonen : waer by hy deze don«
O "j® en duiftcre reden voegt: Aengezien de H
^\'^"\'f\'^ftuer duißer is om te verftaen. Ais ookt
B Me

Het leien der H. Schrifture üjchadig en prijkÉ\'
lew aen atle wereldlijke en ongeleerde PeY\\one»r
Dolingen die d\'ooren van slle godvrugtige
tholijkenquetfen, en hunne herten met droeï-
heid vervullen. En deze dingen zijn Suivii\'i\'^^^,
onvoorziens ontvallen, hy zeit ze niet als io \'
voorbygaen: \'tzijn zijne Hoofdftellingen
^rondflagen daer \'t alles op draeit; Ja zelfs dit
jet Opfchrift van zijn eerfte en voornj^mit^
)oekjen: Bet fchadig lezen der H. Schrifif^^^
voor aüe wereldlijke en ongeleerdeVerfonenl^^}\'
ling die my zoo Onkriftelijk cn grouW»)^
fchijnt, dat ik ook fchroome terwijl ik zema^f
ukfchryve.

19. Nogtans d\'Eervv. Vater Harney, die zo®
veel tot befwaernis van mijn Heer Arnauld ej^
van den Schrijver van, Gods Woord Verdedigd*
heeft in te brengen, zeit flegs met een grootß
koelte en zagtzinnigheid van dezen Suivius: Ot**
de waerheid te zeggen , hy fchijnt zj "Xjlveri
everreiktte hebben. Om de waerheid tezegg^^\'
dit is we! een zagt vonnis voor zulken misdad^\'
grn. Maer wat is \'t te verwonderen dat men het^
hier 200 zagtelijk handek ? DeTj Suivim >
¥ater Harne] in zijne Voorreden §. V. heeft i^r
mnjverook^ willen betonen. Wel wat is\'t _ n
vvondcr , dat imand in de hitte zijns
-de, zig een weinig verreikt ? En die

^ervan p. Suivius om Gods kinderen\'t Woord
huns Vaders uk de handen te rukken verdiende
inimers wel, dat men zijne dwalingen wat door
de vingeren zag.En ook vereifchte de liefde, dat
\'^en\'tdien BoerenPaftoor\', zoo noemt men
hpm quanfuis, zoo qualijk niet afnam, had hy
^\'ghier ofdaer wat in vergrepen. Als of don-
neten dheid te verfchonen was in luiden diezig
^enmatigen boeken tot onderwijzinge der on-
Vretende-te fchryven. d\' Eerw. Pater Harney
gedulde dat ik hem eens vrage: Ofhy uit de
Schry vers, die hy zoo heftelijk beftrijd, wel
fen eenige ftelling zoude durven aenwijzen , die
^ ongerymdheid by de bovengemelde ftellin-
gen van Suiviiif, ook volgens zijn eigen oor-
deel , te vergelijken zy ? En zoo niet, waerom
dan die mannen zoo heftig, m dezen zoo zagt re
keerg-gaen l Noliie judteare fecundumfaeienii
I^^djuflum judicium judicate.

2.0. Nu dk zal voor deze mael genoeg zyn
f^ogaende de Schry vers, daer onze Eerw. P^r^r
^^ Zyne Voorreden gewag van maekt. In de vol-»
g^nde Brieven zullen wy van de zaken, die i»;

boek verhandeld worden, beginnen te fp-e-
jf^ïi, flaende nogtans over, ofimmers maer
^^^ aenroerende, al wat ons oogwit niet en
\'twelk is d\'opregte en eenvoudige Gelovi-
Van onzetydcn tebeveftigen inhun bszitera

(l6) ^
fègt van<jods Woord tot hunnen trooft»
tingenonderwyzinge te lezen. Myn ootmoe-
dige dienft aen alle de kloeke Verdedigers eny\'
verige Lezers van Gods Woord, die f uweo^
zy n, en welke weten dat ik altyd ben &c.

Inhoud van \'t geheele Boek.van den Eertf\'
m Harney.Algemem oordeel over \'t l^ebe. ^^^

éedyïehonfdpr.tsn van \'t serße hek- \'t Concilie
.vm T rente heeft geen laß gegeven om\'tbe-wu^^
Verbod te maktn. Waerom \'t Concxïie *t tperkj^
dm Boekenlyß niet heeft afgedaen. De Verdedi\'
^ers van Gods Woord t* onregt van oneerbiedig\'
teid ten opzigi der Overigheid befchuldigd. V^l"
tooning van tien foorten der lanfenißen door f
goedvinden van een Boekkeurder uit het Boekj^^
_ den Vater Harney uitgefchrapt.

«n\' \'tisverdeeld in twee boeken. In\'tecrfte
handeld hy van den Oorfprong, Verkundiging
sn Redehjkheid van het Verbod ten tyde van
den Paus Vm iv. uitgegeven: waer door gebo-
den wierd de H. Schriftuer in de gemeine talen
2onder oorlof te lezen. In het tweede na dac
"yden Vrofefor Lemden wederleid , en ons de
l^iftorie van d\'Order der Preekheeren verhaeid
"^pft, 200 gaet hy myn Heer Arnauld en Vater
^eron dapper hekelen. \'tOud Tcftament, dc
Griekfche en Chaldeeufehe Vertalingen, dc
babbln en en Joodfche Talmud, verfchafFen hem
^Ik om \'t zeerft zyne Vv^apenen ten ftryde. Maer
JJ^fgens fchynt hy meer te triomferen, dan als
ny handelt van \'t Gebod onder de Joden , waer
door zy alle verpligt zouden geweeft zyn de
"^et uit tefchryven. Ook is hy daer metec-
\'^en zeer vermakelykenzcet,terwijihy ons eeni-
geaerdige ftaeltjens van Fabulen uit den Tal-
l^ud vertelt, om den gefpannen geeft van de«
\'^zer wat t\' ondaften. Het Franfch Teftament
^an Bergen houd OndertuflTchen, zoo in\'t eerfte,
^^siiïhet tweede boek luftig aen. Daerna komt
^en tot het Nieuw Teftament,en d\'Oudvaders,
de bemerkingen getrokken uit de natuerlij-
{j® reden : en eindelijk na vele omwegen tot
groote Hoofdpunt van ons gefchil : Of de
\'^tlovjg^ftj in deze tyden de vrijheid nietcnheb-
B\'3- bR

hm om ïiet Woord Gods m degemeioe w®^
tot hunnen trooft , ftigting en onderW/zWgc
tc lezen.

ney niet anders danvan een famcnra^inge vano»\'
geremdheden. Dan dit ftrafvonnis fchynt r^T
wat hert te zyn. Om by u te fpreken geh)^

ik gemoed ben:my dunkt dat dePater hier endaer
nogal eenige redelijke dingen voorbrengt. Ho^
wel ik ook moet bekennen , dat indien men lui
had om groote boeken te fchryven, en te heke-
len al wat \'er in dat boek te hekelen is, men zeer
gemakkelijk zyn kapitael met dubbelde wini^
zoude kunnen wederhalen. En dat verre
grootfte deel maer dingen zyn die onzezaeK
niet en raken,en die flegs dienen om het Boek van
den Eerw. Pater te vergrooten, is by my
alletwylèl. „

5 . Want voor eerft al wat zijn geheel\'eerit
boek behelft,. is van dit flag. Ai wat d\'Ee\'^J
Pater in dat boek zoekt te bewijzen , is r. ^^^
Gebod van de H. Schriftuer in gemeine taleo
niet zonder oorlof te lezen ten tijde van i ^
Pius If^. door laft van zijne Heilighe^
gegaen^ 11. dat; het zelve hier te lande

d\'gd: en ^. dat het in zig zelve redelijk is. I5riê
dingen die by de Verdedigers van Gods Woord
J^\'jns wetens niet wederfprókcn zijn ,die oofc
oogwit niet en verhinderen, \'t Oogwit is:
^^t de Gelovigen in deze tijden ds vrijheid
hebben om het Woord Gods in de gemeine
tot hunnen trooft, ftigting en onderwij-
^\'nge te lezen. Nu wie is\'er onder hen, die om
deze ftelling te beveftigen, nog oit zijnentoe-
^lugt hier toe genomen heeft , dat hy zoude
gezeid hebben, dat\'erzulk Gebod niet geweeft»
^^ dat het hier niet verkundigd j of ook in zi§
niet redelijk gfeivÊeft is ?
f Ten tegendeel\', zy geven immers alle
benige redenen van de redelijkheid des Gebods,
^^ggende dat de quade of onzekereVertalingen
der H. Schrifture ook d* onwetendheid van die
•dijden vermeagd met een laetdunkende inbeel-
^inge van dat elk zeU , gelijk de Scheurzugti-
ge Leeraers hen wijfmaefcten , alles uitde Schrift
^oeft beoordeelen , zonder zig aen \'t oordeel
de leere der H. Kerke t\' onderwerpen; dat
^eze qualeti, zeg ik, oorzaekkunnen gegeven
"^hben om zoodanig Gebod voor dien tijd te.
®3ten uitoaen: gelyk wy hierna nog wat bree-
jfr zulkn bemerken, \'t Zeggen is alleen, da&
^^^ redenen nu door Gods genade geen plaets^
S"ip«nde, \'tGebod ook niet en kan verbis-
te

den tàmt dat de Catholyken wedergekcefi
zyn in \'t bezit van \'t regt en de redelyke vryfee»^»
die de Heilige Vaders hen zoo plegtelyk
Gods wegen verkundigd hebben, om \'t Woo\'^"
des Heere, ook zyn gefchreven Woord • n^gj
en dag met David te bevroeden. Zoo dat ö
Eerw, Pater Harney zoo veel papiers niet had
behoeven vuil te maken, om zaken te befff
zen die wy hem dog niet en willen betwiften»

f. Maer zult gy zeggen , hy toont niet al\'\'
leen, dat het bewufte Gebod of de Bepaling
door\'t gezag van den Paus isuitgegaen,
dat het ook zelfs van\'t Concilie van Trente
komt. Ik, antwoord ten .eerften, dat dit al
derom ons gefchii niet en raekt: vermits wy niet
en onderzoeken, door wat gezag\'t Gebod i®
uitgegaen ; maer alleen of het nu plaets gryp^
en verbind in deze tijden. Ten tweeden zeg
datd^Eerw Vater wel zyn befte doet om di\'
zyn zeggen ïe betoonen, maer dat hy\'t in àer

daed geenfins betoont ? nog immermeer betoo-
nen kan. \'tis zeer flegt en gering\'tgene hj
zeit b. 245. n. i<). Als\' of \'t de pligt van den
Keer Arnauld o(vmzyne vrienden was, tebe-
wyfen>, dat dit Gebod niet van \'t Concilie van
Trente gemaekt is, nog dat \'er ook eenige hit
ofverlofvan dit Concilie gegeven is, ^^
©eji Gebod te-maeken, of daer vaa te handelen.

(ll) , ,
pit ^»\'i]t Vater Harney van hen bewezen heb-
^nj maer t\'onregt, \'t Is hunne pligt niet hier
\'tts te bev^/yzen, maer\'t is de piigt van den
Eerw.P^ffrzyneftelling goed te doen, tevve-
J^Oj dat het Concilie ten minftenlaft gegeven
Qeeft om \'t Verbod te maken. Dit heeft hy niet
f^daen: dit kan hy ook met alle zyne neerftig-
nimmermeer goed maken. Dat fchynt
Vreemd, zultgy zeggen, hy meint het nogtans
^oo vaft te hebben, en fpreekt als of hy de zaek
dan middagklaer bewezen had. Daerom
Jeit men ook voor een fpreekwoord: \'t Is beter
Ji^rd geblazea dan den mond gebrand, \'tis al
«tig geleden, dat \'men geleerd heeft van fterk
hoepen niet meer vervaerd te worden. Indien
I\'er wel oplet, gy zult bevinden, dat veele
daer zy »t zv^^akfte zyn, met het aldermeefte be-
\'ïouwen en verzekeringe fpreken.

Al wat d\' Eerw. Vater uit het Concilie van
^i"entetot zyn bewys kan bybrengen, zynde-
^oorden uit de laetfte Zittinge» onder den
Mtel, Van den Boekenlyß EetligCon-

"^^^koren, laß gegeven om t\' overleggen, u^dt \'er
ßond ontrent verfcheide firafvonniffen en
die of verdagt of fchadeljk^tvaren, m
het H. Concilie daer van te verwittigen.

fiecft laft gegeven om onderzoek te dóen otï"
trent de verdagte enfchadelyks boeken, i» dewe^"
ke, gelyk het fpreekt in de x v 111. Zittinge, een
mzuivere leere heheifdwoiy die als onkruid V/C^
de tarwe der Chnfletyks waerheid moeft af^\'
^(onderd worden ! maer niet om den Bybel sf*
gemeine talen te verbieden of het lezen des zeU*
te bepalen. Ik zeg nu niet, dat het Gonciji^
zoodanigenlaft niet hadde kunnen geven ,
dien \'t zulks had goed gevonden : dat betreft nU
ons onderzoek niet:; maer ik zeg tegen \'t geroep
van den Eerw. P^f^frH^r»*?/, dat die laftinds^
daed door\'tConcilie niet gegeven is: immeJ?s
dat zulks uit het Concilie geenhns kan bewezen
worden,/t welk nogtans, volgens di-getuige-
nis van den Eerw. Pater zelve , op het alderkl-ief"
ftein dic ftuk gefproken heeft. b. 30.n. lo. O®
Bybel is immers niet onder\'tgetal van die ve^"

dagte en fchade/^/ke boeken ^ die een\'onzuivere\'
leere en onkruid van dw-dingen behelzen. En nog-
tans \'t is alleen zulk flag van boeken op de wel-
ke de Ge magtigden uit laft van \'t Concilie hun
onderzoek ha&en te doen.

8. d\'Eervv. Pater gelieve dan ts bémerkeJ»?
dat het wat andersis, laft te geven om ondef^
zoektedoen op verdagte^ en fchadel)ke boekefü
en wat anders, laft te geven om het lezen der H»
Schrifture in gemeine talen tc verbieden of t^

oepalen. \'t Eerfte heeft het Concilie van Tre»-
te gedaen.-en dat bewyft de Pater weljdog te ver-
geefs, want wy wiften \'t al zonder dat het noo-
dig Was zoo veel woorden daer over temaken.
Het tweede heeft het Concilie niet ^daen : en
dat bewyft hy ook niet; jahoetriomfantelyk
"y ook fpreekt , \'czal jnoit in zyne wagtzytr
^ulkstebewyzen.

9« ft Staet nu aen zyne Eerwaerdigheid eens
herdenken, ofhy ook al genoegzaem ge-
regtigdwas, onr tegen den Heerea
ï\'^ïer Veron zoo heftclyk te woelen ^ ^gelyk hy
allenthalven, en voornamelyk in\'t Cap. van
^y\'^ 2. Boek doet j orn dat Pater Ver-on in de
joorreden van den Heer uirnaidd mthzéiA al-
Jus fpreekt: \'t Concilie van Irent^ heeft den By-
I noit verboden, nogookXfodamg verlof, als
^aer de Boekenlyft van fpreekt, vereifeht\\ nog
fenig verlof gegeven om ZMlk^ een verbod te laten
^^^gaen, of om daer van te handelen. Ik zeg
•^^g^ensj dat Vater Harnej om. zyn zeggen
te doen , ons"niet wederom moet komen
, dat het Concilie laft gegeven heeft
om onderzoek te doen, of een Lyft uit tegeven
■y^ii "iJerdagte enfchadelyke boeken : dit word niet
hetwift. Maerhy moet wel beftiptelyk aenwy-
• dat het ook laft gegeven heeft om het lezen
Schrifture in gemeine talen te verbieden

of te bepalen, zyndedit laetfte een geheel ande-
re zaek en onderfcheiden van het eerjte. Zon-
der dit bewyft hy niet met al. En dit al bewe-
zen hebbende , zoude hy ten voornamen hoorde
nog niet een voet weegs gevorderd zyn: wan^
gelyk ik zeide, ons voornaemfte hoofdpunt
Of het Verbod nog plaets heeftin onze tyden.

fchop van Caftorien tot zyn voordeel trekt:
7egeleerde Vrelaet, zeit hy, getuigt in den Ty\'
telvan\'tix. Hoofdftuk : Dat het Verbod
deniw. Regel des Index , daer ivy van fprek§^*
door ordre van \'t Concilie gemaekt is.

P^ïffy gelieve in agt te nemen , dat dieVrela^f
aldaer zyn gevoelen niet verhaelt: maer dat hy
alleenlyk zeit, wat d\'Oukatholyken gewen\'i
zyn zonder reden tegen :de Catholyke Kerk op
te v;?erpen. Vater Harney wyft ons bovendien
nog een plaets aen uit dat zelve Hoofdftuk b»
199. om te bewyzen, dat de Biflchop van
ftorien het Verbod aen \'t Concilie van TreO^^
toefchryfr. Maer ik vind my verpligt om
het welnemen van den Eerw. Vater hem te zeg\'
gen, dathy hier fchuit nog boord raekt, enon®
zwart voor wit in de hand komt fteeken. ,

11. Ik bidu, mijn Heer, met allenerni^»^®
moeite te willen nemen van deze plaets

f^ck van den Biflchop met het gene \'er voar-
|aet maer eens t\' overlezen : en gy zult aen-
Jjonds bemerken , dat aldaer niét meer gehan-
J^W word van\'t Verbod , daér wynüvänhan-
, als van de lange beenèn van den Koning
Bafan daer Pater Harnej ons uit dea
^ balmucj van verhaelt. De Biffchop fpreekt
^P die plaets van de leere die \'t Concilie vaa
V^fite ons voorfteld aengaende d\' Overleve-
^^•^gen: en hy bewijft zeer wel, dat\'er in des
Se fluiten van| d\' Overleveringen en isg
^^ell^ienigßns kan nadeelig zijn am het regt ,
i^n kinderen vannatuers wegen eigen is^ont
f^aders Teßamentte lel^n.M.ztr vm ons
. ^jbod fpreekt hy daer niet een woord. Dan
\'t vervolg van \'t zelve Hoofdftuk begint hy
daerna eerft van te handelen. Zoo dat mea
uitkan bemerken, dat d\'Eerw. ^aterHar*,
\'^\'y^iet overal even vaft in zijne fchoènen gaet: ^

dat men hem daer hy\'t gevoelen van andere
/^versvcrhaek, niet al te ligtelijk moet ge-
, zonder de zelve alvorens te hebben
"^B^zien.. Dat komt \'er van als men zig ver*

Xoo triomfanrelijk te fpreken.
^ Indien men nu luft had om tegen dcra
^\'itey te hairrepen, men zoude hem hier doea
dat hy gevallen is indenmifflag, die
y mcefters van de kunft der Redenkavclin-
C gc

ge genoemd word , Non cd^fa pro caafa: als
men een valfche voor de vva;e oorzaek van het
een of\'t ander aenwijft : Wanneer hy,zeg iS\'
eenigeopgezogteredenen voor den dag brengt»
waerom hecConeilie vanTrentrhet werk van den
Boekenlijft felf niet afgedaen, maer \'t zelve aeo
4en Paus gelaten heeft. Want d\' eenige en wai"^
oorzaek hier van was, dat \'er tijd onbrak on»
dat werk in\'t Concilie af te handelen:door diei^
de Kardinael van Lottharingen , d\' Afgezant^*^
yan den Keizer, en byna alle de Vaders ze^*"
kragtelijk drongen op het eindigen van \'t Cond"
lie, om elk weder na zijn huis te keren, alsutt
de Hiftorie van \'t Concilie blijkt. Andere oQf\'
zaken hier van te zoeken, isvergetffchenarbeid
doen. Omtrent het verkundigen van\'t Verbod
yan den Boekenlijft hier in onze landen zou-
de men den Fater ..ook kunnen moeilijk vallen»
en hem werk geven, maer \'t zal.beter zijnonf
zen tijd tot iets nuttiger te hefteden.

15. Wy mogen niet ftilzwygend voorby^
gscndeharde betigting die d\'Eerw. Vater^^^
meenigmael .vernieuwt en hei haelt tegen deQ\'
tholyken die hy voorgenomen heefc in zyn boep
te beftryden : tc weten, dat ze, gelyk hy voor^
geeft, geen ontzag ef eerbieding gtnotg/?^
„de Paufïchelyke Bevelen drag«n. Deze betigting

O\' I Ik. n. 20. na dat hy tuffchen\'heidenaukeuc-
lykonderzogt hadde : Wieden imt een Ketter
^ *\'Wanneer hj gefchmd moet worden ) hoe hy
^ifdoet. Hoe dit onderzoek hier te pas komt ,
^^llen vfy weten, als het d\'Eerw. VMer ons
gelieven te zeggen : en zoo langhy\'t ons niet ei»
j Zullen wy \'t flegs voor ßmpende woorden óf
^^pdigedijkourfenonvïkai^^en. \'tEn ware het
Schien diende om ons zijne Griekfche we*
\'^^nfchap té^ verkündigen;

14: \'t Zoude nu te lang vätkn V alle de\'plaeti
»en daer hy zyne klagte van oneerbiedigheid ver^-
, hier op te halen. Ik zal maer zeggen
Weinige woorden, dat de Verdedigers vaa
Y^ds\' Woord t\'onregt hier van betigt worden,
ïi^élke alle rédHijke gehfforz^aemheid dié
■^■«ffr Harney van hen zoude kunnen eifchen •
fen de bevelen der Overigheid\' bewijzen, waei
^"^y nog aen hem, nog aen al het volk van
^^^^ behoeven tewyken. Alle die tkd\'eereheb
^ante kennen, vinden-zig in deze gefteltenisi
\'^tden Heer Arnauld incluis, Maer wy zijn o-
Jj^\'^^üigd, dat d\'Overigheid immers in deze ty-
fjfj niet en wil verpligten om dat Verbod, ge-
"l^de Pdter het zoude goed vinden , nu nog
nacE de letter t\' onderhouden.
- Zy geloven anders, al zoo wel als\'t de
gelooft, dat de geeft van Chriftus altijd

metdeH.Kerke geweeft is, nog is, en wezen
zal; en dat zyniet alleen ten tijde der Hei»\'
ge Vaders; maar ook ten tijde van den PaiJ®
ïius IV. als\'t lezen der H< Schrifture in gei\'nf
ne talen door hem bepaeld wierd; en ook ii\'
onze tijden, als deze Bepaling ophoudende, Het
Jezen der zelve wederom meer gemein gev^of\'
den is, altijd door den zelvén geeft beftif\'\'
word, die haer zal byblijven tot de voleind«^\'
ge des werelds toe. Zoo dat d\' Eerw. JPateï jJ
dat ydel geroep err getal van v^oorden, \'t
hy blad 485.0. zf.en vervolgens tegen de genci^
die hy vreemde Leeraers geUeft te noeinen^
onbedagtelijk uitflaet, wel\'had mogen fparcfl.

16, Of terwijl hy zig dog hier invej^repci*
had, 200 dunkt my dat\'er zijne BiflchoplijK®
Goedkeurders hadden behoren in te voorzie" >
en den Pater verpligt te hebben om deze en
sneer andere ongerymdheden uit te rchrapP^^\'
gelijk zy hem waerlchijnlijk die zeftien gt\'h^
bladeren van blad 59f. tot 628. toe beb»eP
doen uitfchrappen ofachterlaten. Wajat niy\'^
al over lang, als ik voorleden zomer t\'Antwer^
pen was, van goeder hand berigt: Datiman
van de Boekkeurders gezeid had, ditboek^^^
Tater Harney noitte zullen goedkeuren, ^
ware; hy verfcheide geheele bladprefl daer
fchrapte. jj^

if-Ikgeef u eens te denken, hoe heet het daer
van den roofter naoft gaen. Daer zöüde
\'t fenijn in den ftaert gevondenhebben. Hoe
"^bbendiewwWf Leeraers met hunne Bßel\'
^\'ffrouwen daer wel aengehouden f Want
^\'Eerw. Fater handelde daer met opzet van
^^ Gepretendeerde lanfeniflen : en in \'t bezon-
van tien foorten van Jknfenißtry: van geheeté
halve, wilde en duUe lanfenißen^ ennogvad
^^rfcheide ander ffäg van dat voïk;

ï8. Is\'t niet te beklagen, dat men alle deze
^■^aeie dingen heeft moeten uitfchrappen, ea
Ons beroven^van dat zoet vermaek, \'twelk de
vertoning van alle die klugtige lanfenißen ons
^^ude gegeven hebben.^ Maer om meternft te
\'preken. Pater Harnej zonde zijn gezag by alle
^^rftai>dige menfchen beter-gehandhaefd heb-
^^ > had hy noit van deze Chimeren, fotte droo-
^cn dttjanfenißerje, gewaggemaekt: ofim- -
\'^\'^rs had hy zijnen Drukker laft gegeven om
^liede gefcheurde bladeren in te houden, op
^^ die mifgreep mogt bedekt blijven.

^9. Maer hy zal\'t waerfchynelijk nóg voor
S^^ii mifgreep.agten.-miifchien dat dièFabulèii,
^serdigomin denjoodfchen Talmüd geplaetft
borden, by zijne Eerwaerdigheid nog wel
ontdekte wonderen worden aengezien,
^as te lijden in den eenen P. Suhm of den

anderen; inaer \'t is te verwonderen
taer der Godgeleerdheid, d^ de leere vm^
M. Auguftinus en van Sint Thomas v^ Aqui ^
nenwilun eere houden. Edog wat raed \'tis n et
alleen in klecdinge, maer ookm \'t v^n^.
ringe, dat men zig, om door dewereldteko
men, nuen dan een weinig naer de Mode^ot^
voegen. En\'tis nu de Mode, dat men tegen
diegekkelijkeen ongevoeglijke Janfe^niften 1«
fiig moet kyven. Die Theologie fchijnt ai
thSis wel den meeften trek te hebben.

Of hetFeêod aen de Vergadering dell\' indice
mag.toegefchreven worden, \'t Geheele eerfte toeiL
ran den E. V.Harney is onnut tot de zael^.als ooK.
het tweede , uitgenomen twee punten. Volgen ee\'
mge O^merkingenuZïjn hoekig doorX^yv.e gro"^
mnut om veel quaeds te doen. 2. P. Harney ^
reukeloos in\'t kenfpmran groote Mannen- y
Slorrig in \'t vertalen van de Schriftuer, ^^

lEr wy overtreden tot fcet tweede
|iboek van den Eerw, Vatev Hai*
tney, ftaet \'er nog een kleine zwa-
-...,.^.^-righeid af te doen. De Keurders
het Boek, Gods Woord Verdedigd, haddea
§®Z€id , dat het bewufte Verbod door de Verga"
^^ifig dell\' Indice te Romen vfas uitgegaen.
^it neemt de Pmr zeer qualijkjahyhekekde*
^^ Keurders wel feherp en tot verfcheide rei-
y\'^als onwetende in de Hiftorie der Roomfche
, ^\'^gaderingen. Want, zeit hy , de Verga-
,^ting deü\' Indice was nog niet ingefteldtentij-*

dit Verbod is uitgegeven,
j Maer de zaek lijd ten minften geen laft:.
"Y^t de Vergadering dell* Indice, die naderhand
een vaft en blyvend Lighaem is ingefteld,
Oen ter ty d nog niet was opgeregt, wat is daer
^^ too veel aen gelegen f Daer was egter een
i^^\'gadering van Kardinalen of raedfmannen
^ gefteld waren om \'t werk van
Boekenlijft te verhandelen. En waerom was
Y ^ onzen BOekkeurderen niet geoorlofd deze
^^^»"gadering , de Vergadering dell\' Indice, of
jP^^eti Boekenlijft te noemen, zoowel als het
^^^^ Harnej geoorlofd. was, de genen die van

Concilie van Trente tot diergelijk mt^f"
magtigd waren, te noemen , Deputam^jn\'
dicemb.j.n.i^. Vergadering dell\' JnAtett
Vergadering van den Boekenlijft ?

2. Wat quam het dan de pas, dat de T0
hier over zulken Triomph zoude aenrigteo^
Niet meer voorwaer, dan dat hy zig zoo zouu
onthutfelen tegen den Heer Arnauld en P^^
Veren , als of zy \'t Verbod aen den SpacnfcbeO
Boekenlijft, of aen den Index Expurgatoffi^^^
wilden toefchrijven : daer egter de Heer
nauld in zijne Voorreden het zelve wel duide^*
aen den zeiven Boekenlijft toefchrijft, in welkeU
hec waerlijk ftaet, en daer \'t de Pâier wil aeö
toegefchreven hebben ? -

5. Zoo dat alle de Verdedigers- van God«
Woord hier in overeenkomen, en uit eeiieij
mond fpreken. Zy zeggen en beweiren eenftcrO\'
melijk Dat het Verbod ofde Bepaling van J
lezen der H. Schrifture in geméi-ne talen , m®
van het Concilie van Trente komt, maerya
den Paus Pius IV. en van de genen dis door zijn
Heiligheid tot dit werk gemagtigd waren , ƒ
die deshdven zeer gevoeglijk dc VcrgaderJt>g
deW Indice , van den Boekenlijft , mogen ^^
noemd worden: zy bewei-renook tent^^^ r
dat dit Verbod ahhans geen plaets meer nee^^
Dit zeggen ze openlijk en eenft«mmelijk > ^^^^

2ig, gelijk de Vater b. f-iy. hen aenvryfc,
g\'^er eenige palifladen te verbergen. En dit alles
" ^oo zijnde, befluit ik uit het gene in dezen
in de voorgaende Brieven gezeid is, dat zijn
Scheele eerfte boek ons twiftpunt zeer weinig,
^^ S^nftl^ gjj geheel niet en raekt.

3* \'t Zelve moet men ook zeggen van *t
l^ootfte deel van het tweede, \'t Is wel waer, dc
«fej- verhaelt ons daer eenige aenmerkens
^^aerdige dingen , die ons ook milTchien totnog
^Qe onbekend waren. Alsby exempel, van de
y^ondere devotie der Armeniers, bekeerlingen
Eerw. Paters Preekheeren,?of den H. Rozen-
\'^\'^mb.izo. Vm äe Vredikheeren die int Jaer
in heê Kleofiervan Sint Thomas op Groen-
gevonden wier den. b. 221. Hoe de zelve
paters in laponien Chrißus, EN DIEN
*^KruIST. (Dat vloed niet te vergeefs uit
Penne : wien die flag raekt, mag\'tgevoe-
gepreekt hebben. Hoe Alexius deRofario
keizer en de Kei:(ennne van Monomotapa
In \' 5 2. op Sint Dominicus dag

^^ namenvan Dominicus en Ludovica ge-
En hoe der zeiver oudße \';(oon ge-
Michael ab Ajjumptione, Preekheer in
^^^lovflervattßoa is. En-meerandere dingen,
om aea de Leekebroeders in den Re-
zapt^^^^orgelezen te worden, maer tot onze
"^«mec met al dienende» J.Dit

5. Dit dan alles overflaende^als ook al H^Jg
ne de Rab\'bynlche wetenfchap betreft,2eg iKü
\'er in het geheele Boek van deti Eerw. Pf^^
Hamcj rnet meer dan twee hoofdpunten zip \'
welke verdienen mef wat meerder aendagt
wijdlopigheid verhandeld te worden. Het eer\'
fte, Wat gevoelen d\'Oudheid van het doorga^"^^ \'
lezen der H. Schrifture onder de Gelovigen g^\'
hadheeft: en het tweede, of het gevoelen vaï^
d\'oude Leeraers der H. Kerke,of wel dat van oti\'
zcnEerw. Pater met zyne BrugfcheBulle,
deze onzetyden plaets moetgrypen. Dog ale«^
wy hier toe komen, zyn \'er eerft nog eenige
ntge Opmerkingen als in T voorbygaen hier
dier op té maken; .

6, D\'eerfte Opmerking zy : Hoe dat\'h^
door een bezondere fchikkinge der VoorzienJF
heid gefchied is, dat Pater Harnej , die «
Gepredeterrnineerdm&tim regen het doorgaen
lezen van Gods heilig Woord te fchryven, zy
boek met veele vergelege queïtien en onnuttigj
heden zoude opproppen ; op dat het alz^^
een zeer groot boek zijnde minder van
volk zoude gelezen worden- , en vervolgd
minderquaed cn minder verwarring pri
Want de kinderen Gods lezen nu het

van hunnen Vader met luft en trooft, ^ ^^
cn vreede » cn met ftigtinge ïoo dec

^^"gacnde geen verwarring,dan degene die p«-
^arnejf en P. Smvius met zijn volk door
unqe ontydige Schriften komen maken, \'t Is

y«neen zonderlinge genade daer God voor te
^"^ken is, dat het boek van demEerw. Pater
zijne grootheidisonnutgeworden om veel
te doen: genade door de welke God b^
^ont, dat hy mishagen neemt in d\'aenflagen
^^r genen , die zoo zeer fchynen t\'arbeiden om
^oor de fchaersheid van.het Woord des levens
yn geeftelijken hongersnood in te .voeren, als
, ^^ zelfs Yerdedigers gezamenlijk y veren om
Voedfel der zielen allefins te doen overvloe-
isgt God met d\'ydele betragtingen der

Tweede Opmerking : Dat d\'Eerw. P^fer
r^^^t\'onbedagten te reukeloos fchynt te wezen
^ ^ herifpen van groote mannen. Van, den
eer Arnatild, hebben wy\'t nu ten deele ge-
, > cn kan van den genen die luft hebben, door
boek van den Vater breeder gezien
^rden. Over Erafmus heefthy dit fmadelijk
Vonnis geveld: Zj" zeggen rakende denin-
^^dtgen Chrifien menfch is van geen groote
y^^^de. ^ Want namelijk Érafmus maekte meer
^^^ Capittel uit het Evangelie of uit
van Paulus te lezen, dan van alle d.e

geftadïge Weerhaengeweeft.eneennetdat nte^
windenwaeide. Al wederom een befchuldigj^ö
inde lugt: de P^fcr gelieve die met bondige»«\'
wijzen goed te maken, en zoo hy dit niet
vermag, voordaen wat voorzigtiger van »ei^
zienlijke mannen tc fpreken.

8. Dan egter,hy bekent ook, datErafm^\'
aig gebeterd heeft; want x.eker Kanomk.Rcg^\'
lier van Bethlehem , zeithy, beeft getuigd ^
de laetftewoordenvan Erafmus de^geweefl z^f\'
Marta, Moeder van Gratie l Moeder van berrrf\'
hertigheid, Befcherm gy ons van den vyand >
enneem onsaenind\'ure des doods. Welke
nier van de Genade Godsaen te roepen,d\'Eer^^\'j
Tater zeer prijft, ja meer agt dan of hy
uitgezogte Schriftucrplaetfen om Geloof,
en Liefdehad gebeden. Andere verhalen nog^
tans, dat die groote Rotterdammer tot te^^^.
zyner Chriftelijke lijdzaemheid en god^^rog »
gemoed, en om zyne hoop in Chriftus ]ƒ\'
feftenste verklaren en te veftigen , in zyo
ffe geftadig uitriep : Bermhertigheid, "
Heer^ verlos mj: Beer ^ maekjen einde ■ }
ontferm u mijner. O Jef i, miferieordia: ^^
ne, liheramex Domtm.facfinem:
ferere mei. ^

P. Mu vervvagt ik dan » dat d\'Eerw. Pater
Leeraer ons op deze vrage van Godgeleerd-
J^d antwoorden ; Welke van deze twee
^^^Oieren van bidden hy oordeelt de volmaek-
^^tczyn: of te zeggen : Maria Moeder vart
j^\'^^de^ befiherm ons vmden vjand: ofwel:
eer Jefm , verlos my, ontferm u mjner :
inet de letter van de Schriftuer , maer
le met eenen vol van geeft isU Heer, lal
ylef hebben , umyne fterkjei de Heer is myn
"\'^Z, myntoevlugt, enmyn verloffer : Myn
od ts myn helper, en in hem-^al fyopen: era
®derom: Inu, o Heer, heh Opgehoopt: in der
^»\'igheid lal ii, niet hefchaemd imrden\\ Ik
^et niet wat de Pater antwoorden zal: maer my
\'^nkt dat de kragt van Gods Geeft door gee-
stoorden beter, dan door de woorden die de
®ive Geeft heefc uitgefproken, van den hemel
^an Worden afgebeden,

^ d\' Eerw. Pater kreukt wederom onvraer-
IgJ^ den naem van Erafmus h. 528. hem ftel-
nii k ^^ genen, dis de H. Schriftuer

yn: onder een volk^ dat met geen spetten te
erhouden was.en dis de (traf ontlopen waren,
pinnige en fnoode befchuldiging. De Fater
Sen ^ hewijs van zyn zeg-

als valfch en ongegrond. Gy zult mogelijk den-
ken : Wat leit ons aen Erafmm zoo veel gel^\'
gen ? Ja.maer men moet de luiden die quade nia-
nieren wat afwennen, van zoo ligtvaerdeÜj\'^
den naem van treffelijke mannen, die ze moS\'
ften in eere houden, te bekladden. Ook is he^
gltijd billijk, dat men d\'onnozelheid der ove^"\'
Icdenen tegen de lolfe tongen der genen, die heö
lafFelijken zonder reden vervonniffcn , trag^^
te verdedigen. En om nog duidelyker te fpf^\'
|jen ; daer zyn\'er die Erafmm tegen\'tgene <»\'
Ecrw.P^?^»" Harnej/ hem wegens de zuivd\'\'
heid zyns geloofs zoude willen te laft leggeO»
met alle kragten zullen verdedigen.

I J. Maer wat brengt de Vater hier dog
bezwaring van Erafmus voor den dag ? Windig\'
difkourfen. Al wathy uit zyne Schriften voort-
brengt, is byna dat Erafmus van oordeel vvas*
Dat d\'ak^erman, de timmerman, deßeenhoud^
4s H.Schriftuer \\ouden le\'Xjn. Maer dat vvaS
in\'t eerfte, %éx.VAterEarneyh.ioo.x\\. 1$-
Erafmus Luther nog voor een ApoftoUfeh^\'^
raan hield. Deze klagte vernieuwt hy wedero"^
b. 148. n. 51. Zeker de ?ater loopt\'er vry
los over henen , en dat voor een bejaerd
raer, die immers de leere der Heilige
ders behoorde te weten. Is\'t niet de H-
Bi^ch ■\'p van Arks, welke begmt

\'^m j Jgf höeren en boerinnen de H. Schriftuer
len lezen , en die na de flegte redenen met
^\'ke fomn^jge 2ig zogtcn te verfchoonen,
o^^nfinswiit luifteren ? ïs\'tniet de groote Gul^
^ond, welke zoo kragtelijk vèrmaent, dat
^ d\'umbagtfmm ( Wat is dat anders dan de
^\'^erman, de penhouder , enzf) \'t Woord
^«s moet lezen en herlezeri.
U. Deze dingen heeft d\'Eerw. P4^l?r immers
smiezen , niet in een maer in verfcheide boeken
rakende dit ftuk onlangs zyn iïï\'t ligt gegeven,
^^die hy nu wilt komen wederleggen. Waerom
p.\'i ui Erafmm berifpt, \'t gene in Ccfarius ca
^ ^^\'ifbflomus moet geprezen worden ? Dat\'s
^Orvvaer niet kloekhertig gehandeld. Konclè
II anders niet vinden om tégen Erafmuste
K^5^Ien,men had dan beter mogen zwygen. Ik
tj ^ezéd:Siperfcnas accipitis^pecca-

^ °peramini. Ik Weet ook niet wat den Valer
^ ^rnejixiag beweegd hebben om Rauchltnus
- ^ ^^^s Luthérte plaetfen, gelijk hy doet b. z
■ Maer laet ons voortgaen.
h Derde Opmerking : d\'Eerw, Vatef
y^J\'Jorde zelf naukeuriger te zyn in\'t vertalen;
Ot» ^chriftuerplaetfen , eer hy zig aenfteldfi
over dit ftuk te hekelen , \'tgene hy
jjy ^ri \'t 10. Cap, van zijn 2. Boek. Ik wilhera
g^en Proces aendoen , wegens dat d\'eerftè
D a, vaa

•van de twee plaetfen, welker vertaling ^^
Kieuw Teftament van Bergen hy aldaer b. 37/J
tegen fpreekt , door hem zelf zoo florrig vei\'
ïaeld ftond, dat \'er de woorden, ^ temporm\\
antiquïs, van ouds of van oude tijden, waer ^^^
ver \'t geheele gefchil was, ganfchelyk
gelaten : want deze groove mifflag heeft
nog t\' allen geluk in zijne of Drukfe^J

verbeterd. Maer om niet verre te zoeken,
ons maer d\' eerfte piacts uit de Schriftuer, di^
my gedenkt dat ik in \'t boek van den P^f^f
2en hebbe , eens overwegen, om te zien hoe gC
lukkig hy valt in zijne vei talingen. .

14. Mat. 2,1. v. 16. ftaet: Nunquam
Qma ex ore infantium ar\' lallentiHm ferfecj
iaudem ? Datis: Hebtgy noit gele%.en : Vitd^r^
mond der jonge kinderen en zuigelingen hebt i/
mvenlofvoltrokhn} Dezinis: Hebtgy Over^
priefters en Schriftgeleerden noit gelezen^\'t gC^

Hebtgy mitgelesen, DAT Gl uitdenmon»^

der longe kinderenen zuigelingen den lof HE P ^

VOLBRAGT. De misflag is in de woordeo •

de Propheet God aenfprekende^ zeit:
mond der jonge kinderen en zuigelingen heb
gy, oHeer,uwen lof voltrokken ? Hoewor^
nu deze plaets door Pater Harney vertaeld -
Ganfch kreupel en op een on waren zin aldus •

gj heh volbragt : in plaets van te zoggea:
Sy hebt hlbragt of voltrok^n: want het woor-.
«leken y \'t welk de P^fa ontydelijk in de-
^^ntektindringt, verbaftert den geheelen zin:
^\'^daer de zin van de Schriftuer is : Gj Heer,
^^^t uwen lof volbragt: maekt hy \'er van : Gj O^
^.^\'\'priejiers en Schriftgeleerden hebt den lofvol-*
^\'^iti \'t welk een geheel valfchen zin geeft.

men zeit: Hebt gy noit gelezen, dat gy
^^tgedaen hebt,gelijk de Fater vertaelt : heC
^oordeken, gy, word op beide de plaetfen ver-
ftaen van dezelve perfoonen die men aenfpreekt:
^^r\'t nogtans in dezen text op d\'eerft^ plaecs
de Joden,

en op de tv/eede van God zelve
^oet verftaen vv\'orden. Zoo wy eens eenVer-
phngvan den-Bybel van dit Étfoen van den
^^tW. PaterHarney kregen, wat een fchoon en
^"^dlijlj werk zoude dat geven?
• J 5. "Wy willen hier nogtans geen verborge
j^zigten van den Pater in zoeken, nog tegen
uitvallen, als of hy de Schriftuer met ycor-
verdraid hadde , gelyk hy met andere wel
andelt. Neen, wy hebben beter gevoelen van
y^e opregtigheid. Hy heeft gemeind, dat het
^ Potdeken , quia, in deze plaets noodzakelijk
^^^r het woordeken , dat, moéft vercaeld wov-
en deze inbeelding heeft he.n bedrogen.
" ^^\'idewatalte letterlykzyn, en zoo doen»
" D-s. dc

ie tó hy den zin van de letter verlor^-
Dan de zaek heeft zoo groote zwarigheid ntet
in : \'t is te verbeteren. Maer ten minften is ^
een florrigheid; èn die zig willen aenmatiÇ"
zulke luiden, als zyn de Vertaelders en Verde-
digers der Franfche Vcrtalinge, genaemdvan
Bergen, zoo fcherp te. hekelen, dienden
wat vafter op hunne ftukken te zyn.

i6. Pater Harney mift niet alleen in\'t verta"
len der H. Schrifture, maer ook als hy
^^oorden van den Hoogwaerdigen Heer B»\'
fchop van Caftorien, en van den Heer
vertaèlt. Deze twee groote mannen fpreke"
aldus, d\'eerfte C. ly.n.i.^.ï\'A de tweede L.
c. 12. §. Pais. Si donc on a envie de lire A^ß^
fruit cette partie de l\'Ecriture SainBeque
Apôtres mt écrite , en a befoin auparavant
d\'êtreinfïruit par l\'EgUfe Apoßoltque. Dat is: In-
dien men dan dat deel der H. Schriftuer, \'t
d\' Apoßelen^efchreven behben
te lezen, f 00 moet men te voore door d\'-^P\'^ß""
lifche Kerkj onderwezen zyn, D \' EerW. Patff^
die dog van een ander zoo groote naukeurig
heid vereifcht in \'t vertalen ,zet dit bovengemer
de zoo florrig over, dat hy wederom de
den , avec fruit, met vrugt, in dewelke ee
bezondere kragt gemaekt word, ganich c
jjeheel vergeet . ovesilaet cn agterlaet, b. ^^

ï/- Maer\'tgene florrig is en tc famcn aer-
is dat Vater Barneyh. 580. n. 41. ons een
getuigenis van\'tVikariaet van Kamerj/kK^en
goedkeuring van deze Vertaling bybrengtg
kt! gedagtekend is niet met taltekenen, maet
dat men zig niet en zoude vergiffen, met
§oede neer duit fthe letters. Den vierdendag van
^^ tnaend Jttmar\'m, duifend feshonderd agten^
^^gtig, dat is , toekomende Januarius overeen
Jaer. In zulk flag van naukeurigheidvirenfch ik
^at niemand, dan alleen de Suivianen en andg-
^ beftryders der v^^aerbeid mogen vervallen,
^oe voegt het die naukeurige mannen een an-
^pf van enhedagtheid of flforrigheid te belchuh
Jigen ? De Boekdrukkers drukken fomtyds
^et aen ftaende Jaer op het Titelblad van de boe-«
om dezelve, hoe verfcher uit de pers,hoe
J^ogenamerby de nieusgierigen, meerder trek
^doen hebben. Dan\'tis hgt te zien, dat d\'
P^f^r dezen misfias zonder inzigt be-
gaen heeft.

j, Ik heb reeds m den \'voorgaenden-
^^\'"lef aengemerkt, hoe dat men nietalte vaer-
^\'g moet aennernen al wat Vater Harney

^ere fciiryvcrs bybrengt\', zonder diealvo-
^^^ ïelf te hebben nagezien j en dat ter gele-
genheid

gendheïd van een plaets diehy uit het boek vsn
den Biflchop van Caflorien zeer t\'onregt hao
aengetekend, toefchryvende aen dez-engeUef
den VreUet een zaek waer van hy in die plaf*^
ganfch geen gewag maekte. Nu voeg ik hi^
nog een ftaeltje by om dezelve aenmerking ^^
beveftigen. Blad 175. n. 38. trekt onze
ter den Pater Rtehard Äwo»,Priefter van \'t Ot^^
forte, op zyne zyde , als dewelke, zoo
meint, hem wel uitdrukkelijk begunftigt.
zien dan eens wat Pater Simon al tot voorde«\'
van onzen Tater zeit.

19, Al wat ik. vind is dit: Ik.weetivel, z^^
Simon L. 2. c. 22. dat verfcheide perfoonen
deze laetße. eeuwen niet hebben kunnen verdr^\'
gen, dat men de Schriftuer zoude overzet!^\'*
in een tael die van *t volk^verßaen wierd : om
zegeloofden dat die Vertalingen dé nieuwigheden
begunßigden , en fchadelyhe twiflightden in
Godsdienß,enStaet veriPekten. Deshalven, alh^^"
wel ketle\':^en van den Bybel in zelvi nut cn
ß,ig iSyZoo-oord.elden egter gcraedzaem te sJf^\'

laten, volgens dezen regel: Non profit pott^^J
fi cjuid obeffe potefi. Is dit niet weJ een g^oot^
zaek zoo voor der\\ Pater , als voer\'t volk vao

eeuwen geweeft zyn , die niet en konden
dragen ^êi^tmen de Schriftuer in de gemeine
zoude overzetten, enz. Wie twyfelt hier
^en? Wie weet niet dat\'er verfcheide zoodani-
Perfoonen geweeft zyn f ja dat ^er nog zyn
\'t bovengemelde ook tot deze tyden willen
? d\' Eerw. Pater H^yney met zyne
^^Urders, P. Suivius met de zyne, en met al zyn
l^^zin , als ook d\' uitvinders vän die ftigrige
jrugfche Bulle, vs^aer van hierna, zyn alle van
getal: maer Pater Richard Simon is van het
^elve getal ganfch en geheel niet. Hy geeft ons
^"^ders te kennen, en drukt zyn gevoelen ge-
^.^^zaem uit, zonder dat men\'t behoeft by
^ftinge te raden.

^■o. Zyn 22. HooÊdftuk hier aenftonds ge-
beld begint aldus ; \'t Was in d\'eerße tjdenvan
. Kerk niet noodig, de hertalingen des Bybels
^ de gemeine talen t\'onderfcheiden van degenen
^^ m een tael, welke van\'tvolk^niet verßaen
^\'■^rd, gemaekt waren : want men had in \'t be^
^^^ met het vertalen der Schrifture geen ander

„ , dan de zelve voor alle de wereld ver-
J^nbaer temaken Hy zeiteen weinig verder,
de Kerkaltjd het exempel van den H. loan-
Chrifoflomm en van vele andere Oudvaders
^^^^ nagevolgd, die \'t volkhet le^en der H.S chrif^
^^^^ hunne remmingen hebben aeng\'f rezen,

En \'t gene hy dan vervolgens zek van de géne -
tenis der Gelovigen ten tyde der Oudvaders j
en der genen die in de laetfte eeuwen geleed
hebben, geeft verders genoeg te kennen,

hy van deze tyden oordeelt, in de welke de Ca-
tholyken zig desaengaende, God zy geloofd,
dezelve geftelteniffe van eerbiedigheid cn oj)\'
derwerping aen de bevei^n der Kerke, met"\'^
van d\'oude tyden bevinden. ]a zelfs Pater
mm verhaelt in\'t zelve Hoofdftuk, dat \'er voof
d\'Itaüaenfche Vertaling van Antonio Bruccioj^
inden Druk van~tjaer 1540. een lange Bries
ftaet, gefchreven aen de Hertoginnevan Pei"^
raren, alivaerde Schryver verfcheide redenen hj*
brengt, om te toonen , dat men\'t lezen wn
Bybel in gemeine talen niet en behoorde te verc^i^\'
den. Ik weet wel dat dit voor de tyden des Vef-
bods van Pimiy. v^as; \'tis maer om eens ^^
zien wat Simon van deze zaek al zeit.

21. Gelyk wy nu dezen Schryver aeo
Eerw. ?ater Harney ontzeid hebben, zoo
den wy \'t zelve veelligt ten opzigt van meer
andere kunnen doen, indien wy alles naukeung
ziften , en hem op de hielen wilden volgen:
maer om kort te zyn,mogenwy ons voor deze
mael metdit ftaeltje vernoegen.

^et doorgaens k\'^n der H. Schrifture isge^
^orloj^^, maer niet het le^jn zonder onderfcheid.
^ de pligt der Joden de Schriftuer te\\letjn.
^ ^^^igenis van den Biffchop van Memx. Zj la-
die in huis en in de Vergaderingen, \'t Gene
^ ^fr«?. Pater tegen dit gebruik^der Joden in-
^^gt, valt volgens zyn eige belydenis omverre.
j ^ Kinderen der Nieuwe Wet hebben geen min"
J^e vryheid dan de loden om h Woord huns Fa"
^^^ te le\'^n. f er fe heide bewyzen van de:(e \\aek.
f^H^nius Biffchop van Gent t\' mregt vm P, Uar-
"\'J\'bgebragt.

M dan eindelijk ten voofnamca
hoofde te komen , en alle de
\'onnutte en vergelege Queflien ,

Van den weg zoekt af te leiden, eensfef-
j^ns over te ftappen , ftaet ons nu te bemer-
y I. War derocmwaerdige Oudheid ons
het neerftiglezen derH. Schrifture onder
hg^l^\'^eine Chriftenen overgeleverd en geleerd
\' 2. Of wy ons althans by deze oudecn

2. Maer hier moet nog een opmerking vooi
af gaen over een manier van fpreken , die my
niet regtzinnig genoeg fchijnt, endie nogtai^\'
door \'t geheele Boek van den Eerv7. ?ater
fpreid is. Overal geeft hy voor en roept, da
men leert: Dat het doorgaens en Z ON D £ ^
O NDER SCHEl D lezen der H, ScW
tme in gemeine talen geoorlofd is. Hy mift>
hy maekt zyne lezers dro\'omenvvys. Niemai^\'^
houd deze ftelling ftaende. Want men tno^
wel onderfcheiden tuffchen de H. Schriftii<^^
doorgaens f en de zelve zonder onderfcheid ^^
lezen. Dat het ceoorlofd, ja nut en heilza^^
is, de H. Schriftuer ^ooj-^^ïfw^ tc lezen,beW^\'"
ren de Verdedigers van Gods Woord
d\'inbeeldingen van Mallet, Vater Harnej,
Suivius, cn andere. Maer dat het geoorlofd i
de zelve :^onderonderfcheidtekzen, hebben^;
noit geleerd. , .

Ten tegendeel zy leren eenpaerlyk, "
men een driederleide onderfcheid in dit le^f^
moet v/aernemen : \'t eerfte omtrent de perio"^
nen die de H. Schriftuer lezen, het tweede oi^^
trent de Vertalingen , en \'t derde
verfcheide boeken der Schrifture. Wat ne^
•eerfte belangt , zy ontzeggen het

IjQ®^ Gods te lezen aen alle de genen,die zo»
onleerzaem zyn, dat ze \'t zelve
lezen niet om daer door tot de godvrug-
^Wid bevoorderd te worden, maer flegs om
hunne laetdunkende inbeeldingen en\'t
^^ddunken van hun eigen hoofd van hetzel-

gefteltenis blyven, is \'t niet geoorlofd
Schriftuer tekzen, al warenz* ook vaa
^^^elfchap der genen, die zig Heeren en
itja • ^ laten noemen , en zig fomtyds aen-
die^if^" de Schriftuer te verbieden aen de genen,
^^ miffchien niet zonder reden het voori®
8 tot de zelve zouden mogen betwiften.
t^ij" \'T\'en tweeden is \'er onderfcheid temaken
de Vertalingen der H. Schrifture:
jjg Cien laet het volk niet toe andere dan goe-
beij °Pregte , Catholijke Vertalingen des By-
gej^ lezen, \'t Lezen van alle quade Vertalin-
cjg \'s hen verboden. Tenderden moeten ook
fefpJJ^^^J\'ft^lieide boeken der Schrifture niet alle
liia^j.®\' oveï\'hoop, en zonder onderfcheid,
dej^^\'^^t opzigt op tyd en plaets , op den ou-
die > \' pligtcn , bequaemheden der gene»
^en ^ > andere omftandigheden gele-
Cn en dat met zoodanige uitkiczing

»utdgheidenrrugtte verwagten ftaet.
dc H Jeronimus hier van zeit\', verdient be-
merkt te worden. Hy wilt dat de H. tasta hare
dogter eerftelyk de Plalmen van David, ceni^
ge Boeken van Salomon, en\'tBoek van J"h \'
vervolgens d\'Evangelien, die mit uit
hat}d :(al leggen, de Handelingen en BrievcO
der Apoftelen zal doen lezen: daernadePf\'
feten, de Boeken van Moifes, de Boeken
Koningen , en d\'andere Hiftorieboeken def
Schrifture :op dat ze de zuivere vlamme van ^^
hemelfche liefde in hare ziel ontvonkt hebbel\'
de, eindelyk ook mag bequaem worden
het lezen van het Boek de^Zangen.

5. \'t Is dan niet \':(ondet onderfcheid, maer ni^
dit drievoudig onderfcheid van Perfonen, Vef"
talingen en Boeken, dat het doorgaens
der H. Schrifi:ure den gelovigen v?ord aeng^\'
prezen: en wel voornat^Iijk d\' Evangelien
andere Boeken des nieuwen Teftaments. ,

<5. Dit lezen en bencerftigen van God
Woord is van ouds altvd de pligt geweeft
der Joden als der Chriftenen. \'t Is wel waer da
ze deze pligt nietaltyd even neerftelijk hebbeij
waergenomcn, en dat door d\'onagtzaemhe\'
omtrent den Godsdienft ende godlijke dingf^^\'
of ook door andere oorzaken deze pligt meemg\'
mael is verzuimd geweeft: maer daerom

"^t niet een pligt te zyn. En dat de Joden dit
ptyd als een pligt hebben aengezien, blijkt klaer-
yk hier uyt, dat gelyk zij \'t lezen der H, Schriftu-
veronagtzacmden,alszetotafgodery, of tot
^\'^dere grove misbruiken vervielen: zoo ook
"et Zelve wederom hernamen, wanneer zy hun-
l^e overtredingen verlatende , zig wederom tot
beoefenen van den Godsdienft, en\'tbe-
\'ytigen der ware godvrugtighcid begaven. En
-\'^e Zy hunne andere pligten beter waernamen,
^Qe 2» ook neerftiger waren in \'t lezen der H.
^^hrifture.

7. Ik wil nu geen andere getuigenis om dit
tj zeggen te bekrif^tigen , dan \'tgene d\'
^^i\'W. Pater Harnej zelf fchryft z.B. C. 15 .n. 7,
J* Joodfche volkj, zeit hy ,door de Babjloni-
Gevangentjfe zeer veranderd :^nde, geijkt
federt dien tijd noit meer in afgoderj verval-
^ , zoo is \'/ ookin\'t henserßigen van de Wet
aengegroeid. Een middel gelyk by
y^f) waer door de Joden in\'t beneerftigen dër
t^^tMoifes, dat is, in \'tlezen der H. Schtlf-
^^ e Van toen af zyn aen gegroeid, was onder aii-
^^J®) datEfdrasde Heilige Boeken door\'t uit-
gemeinder maekte. Klaer bewys, dat
p|. tyden als de Joden deden \'tgene zy ver-
ty^^\'^^\'^arentedoen, zy ook alsdan deH. Schrif-
•^eerftelyk lazen en by gevolg nog krsg-

heid, maer ook met bondige waerheid van de
H. Schriftuer, en zonderling van de WetMf>i\'
fes ten tyde der Joden gezekl heeft : Daer
geen ander uit het welk. men d\'cnderreg\'

tingentothet godvrugtig leven ging leren.
fneefl lm nag t en dag doorbladeren en bevroeden i
tenige uitgelezß fpreuken daer uit vergaderen i
en die altyd voor oogen hebben. *tWM indatBoei^
datdä kjndsrenhet lez.en leerden, d\'Eenige
gel die aen d\'oudersgegeven wMom hmne kindt\'
ren op te voeden ^ n^as d^it ze hen deze heilif
Wet, die hen allesn v.;a kunHe kindsheid af d^
wysheid keende geven , moeß en leren, inß\'^\'^^
fen, en doen onderhouden. Zoo dat zj in de hai^\'
ien van alle de wereld moeß wezen. Behah^^

dat elk^n\'t be:^nder die met een gedurige nee^"
ßigheidmoeßle:^en, \'^po xvierd 7j ook^alle Xf\'
ven jaren int laer der Q^tfeheldnige ^ of in h^^
Rußjaer, plegtelyk^in\'t openbaer voorgelezetU
enals opnieuip verkondigd, namelyk^of het Lo-
lerfeefl, alwaer at het volk.agtdagen lang tf
famen vergaderd tras. Difcfur l\'FJtß. Vmv. 2-.
J". m ihi page 171.172.

^ctl\'cgéii, dathy openlyk bakent, niet téxien,
z.tude moeten 3 ofkumè^opdtt zjeggsn van
Bifchop geantipoord worden. a.B. c. <S.n,
Gy moet egter niet denken, dat hec alleeii.
^xiPeirprekendheidvandenBilTchop van Me^
die den Eerw. Fater hier ftom maekt?
> maer \'t is tyn groot gezag en beroemde

^^ggen wil. Zoo ras de Heer Arnauld, ofi-
\'^^nd \\ranwienhy niet anders dan de penne tc
^\'■^xen heeft, deze getuigenis van den Biflchop
l^edkeurt, cn zeit dat al de wereld zulks ge-
heeft tot dat Mr. -Malletgekomen w, met
Schrjvers van de laetfte eeuwe, die met
y\\erwaren danhy\\ zoo vveet Tater hem
J^l haeft een grauw te geven. Maer\'t fchijnt
^3thy niet geen Biffchoppen wil te doen heb-
\'t Heeft ook al zyne reden. An nefcip
\'^^S.<^reg\\husep manust

ïo. Dan hoe het is of niet, wy zullen ons
öndertuifchen van zynebelydeniffe dienen. Uit
^ ^oorden van hooggemelderv BiflTchop, op dc
^\'^e onze Vater niet te zeggen heeft, volgea;
hem twee dingen van\'beinng. Teneer-
het ten tyde van t Oud Teftament de
P van al de wereld was de H. Schriftuer
^erftelyk te lezen. Wanneer zy nu die pligt
\'^fagt hebben, en wanneer niet, mag P^/^r
E 3 Har\'

Harne/ too lang onderzoeken als\'t hem g^\'
Üeft; daer leit ons met aen gelegen, \'tis on
genoeg dar het hunne pligt was, om daer uit t
befluiten , dat het nog meer de pligt der Chri-
ftenen moet wezen. ,
II. Ten tweede volgt\'er uit, dat dit bellüi\'-
niet vaft gaet: De Jodtn quamen te famen oP»
dc Schriftuer in de Synagoge te lezen; zoo la-
zen zy dte dan niet elk in \'t bezonder in hun«®
huizen. Zy deden wanneer ze hunne pligt be^
neerftigdcn, \'t een zoo v/el als\'tander: zy If\'
zen die elk in hunne huizen , en gezamelijk ^
de Vergaderingen, Zoo vermaende ook de H-
Chrifoftomus, gelyk wy eerlang\' zullen horeti,
zyn volk de H.Schriftuer, die ze in deKerl^
hoorden uitleggen, elk in zyn huis te lezen»
\'t Zelve word nogbyde Catholyken, wien oc
fmaek door geen Suiviaenfche inbeeldingcf^
bedorven is, v?annecr zy van hunne pligt be\'
hoorlyk vermaend worden, vlytelyk beoeffefl\'J\'
12. Niet is \'eraengcnamcr dan- dat men zy"^
beftryda\'s door hunne cige wapenen kan ovef^
Vvnnnen. Laet ons dan de belydenis der vvae^^
heid nog eens uit den mond van den Eerw.
f<?rtrekken , cn uit zyne woorden befluiten,
het gemein en neerftig lezen-der H.
tcnminilcn van ouds tot Chriftus tyden toe ^^
der de Joden in \'t geb-uik geweeft is.

ne Vertaling, waer van hier voore, over de
^ ^etsHand. i j. 21. die zy overzetten ; Mói-
heeft\'er van alle ofidheid oi altyd gehad in
J^^i\'eftaddie hem alle Sabbatdagen inde Syna-
J^gen 5?erkund^en! waer na hy verfcheide din-
Zeit. Ten eerfte dat het voornemen van-
^ZeVertaelders wasgoed te maken, Dat ds
\'\'^^iftuer ten tjde van\'t Oude Teftament zeer
^^ein onder H volk., ten minften veor die
neerfiig mldenzyn. Ten tweede dat zy om-
/goedte doen Sint Takob in de Handel, der

, f^eid de Schriftuer van Mot fes \'^oa overvloe*
- yk^Us, dat men hem in ydere flad aüe agt da-^
•j, de gemeine Vergaderinge las en preekte.
^ derde: Indien \'t Simjakob :(oo gezeid had,
J^f^\'i^rp, zeit de Pater, al ons zeggen\'t onder\'
^^ boven.

ƒ B- Hy bekent dan dat dk gevolg goed is :
^^ien sint Jakob gezeid had, dat men vart
^^^"\'^dheid de Schrifture van Moifes "^(00 over-
, dat men hem inydere flad alle
Pr ^^ ^^ gemeine Vergaderinge l^s en

^^ ten tyde van \'t Oude Teßament zeer gemein
l\'ö/^, ten minße voer die jpat neer^
^ ffilden zyn ; m ^00 zoude al bet zsggsn

van fdter Harnejf \'t anderße hoven Uggen. Waeï
uit ik nu verders aldus redenkavel: \'t/s zekS^
9okyolgen� heljdenii van den Eerw. Pater i
dat Sint lakob gez.eid heeft, dat het lezen
peeken van de Wet Moifes in de gemeine P^erg^\'
deringe immers VAISl OuDS in\'tgehnt\'^
tpas. Zoo is\'t dan zeker, dat van optds of V^^
eude tyden de Sehriftuer zeer gemein was ond^*
\'t loodfche volk.t ten min^e voor die wat neef^
Rig wilden IQn; «»2:00 leit ten opztgi vati^^
die lyden \'t z\'gg^n van Pater Harnef
gens zyn ei ge belydenis^tonderße boven, wy
Verwagten dat d\' Eerw. Pater ons

«auw bepaeld. Dit word by ons gelochcndr
^ Wy zullen wel haeft zien, dat zulk voorgevew
P {?een grond van waerheid gebouwd is.
.M - Als Jefus ons Opperleeraer zyn Evan^-
verkundigde , waren \'\'er gemeinlyk niet
(Jgp geleerden tegenwoordig r het meefte deel
^ ^^ehoorders voor wie hy preekte, waren on -

j ^^ gronden van \'tCnriften geloof niet on-
^ezen waren; \'t was hen nogtans zeer heil-
veilig, zijne godlijke lellen aen re hoo-
Waerom poogt m-en dan nu de goede Ca-
Venf\'^^") clie opregt van herte, buigzaem van
Ül j cn God zy geloofd, in de grond-
j^\'^ sken van litm geLjof wel onderrigt zyn , te
van den trooft die zy in \'t lezen de?
j^^^^^yke Bladeren vinden j of hen het zelve
^fchacrs en zoo bezwaerlijk te vergunnen,
L die heilige Boeken niet dan nsietbenaud-
Pefl agterdogt durvenopenflaen, vrezende
Jj^\'tadig (Jat d\'een of d\'ander P SHivius hen
Ijfj ^\'^g\'hoorzame en laetdunkende menfchen zal
lio-^^" hegrauwen, en zeggen dat hen niet vci-
k\'^ Schadelijk is de Schriftuer te lezen, dat ze
^en ^^^^ niet hun (pinrokking of handwerk zou-
W ,4 , en de Schriftuer voor de ge-

^^Hceren Meefters laten Is \'t niet al het
geae Chriftus mondelings leerde, en \\

gene wy nu in d* Evangelieboeken lezen ?
vreemd dat de luiden zoo gierig zyn omtrent
zaken daer zy geen eigenfchap aen hebben,
die allen Chnitenen in \'t gemein toebehooren j
terwyl zy andere en geeftelijke dingen die bu»"
ten hunne magt zyn, aen alle menfchen zonde\'^
uitzonderinge willen uitreiken^, en zig aenitJ^\'
tigen God zelf te verpligten om die ook asi^
Heidenen en Turken en aen de verhardfte zoi^\'
d^ers mede te deilea.

16. Als men het begin der Brieven van de\'^
Apoftel Paulus leeft , als ook d\' onderwyzi\'\'\'
gen en vermaningen, die by in de zelve aen a^^®
Óag van menfchen geefr,.kan-men niet twyfcleJ^\'
of hy heeft\' de zelve aen alle Gelovigen g^"
fchreven: Zijne meiningwasdan ook,dat ze v^P
elk een zouden gelezen worden ; gelijk men ^^^
ders wydlopiger heeft aengewezen..

I J. Ik wil hier d\' exempelen van den Karn^^\'
ling der Moorfche Koninginne, vande Bercf
nacrs cnvan Timotheus,die over hunnen iverJf\'

\'t lezen der H. Schrifture geprezen wordefi >
niet weder ophalen : maer ik moet met een
woord aentekenen , dat d>Eerw. Pater zig ^^
vergeefs inbeeld , de bewyzen uit deze vooi"
beelden getrokken te kunnen verzwakken,
ons flegs te zeggen, dat \'er eenige goede gs^^^\'
teniffen ia die luiden gevonden wierden, we^^^

of die bequaemheden nu in het Chriften-
^^nauüx meer te vinden waren. Slegtedroo-

^ ï 8 De Catholy ken worden allefins vermaend
.^.^nderrigt , dat ze met de neerftigheid v»n
^\'ïiotheus , met dc goedaerdigheid van die
Berea , met de regczinnigheid en nedrig-
Van den Moorfchen Kamerling \'t Woord
^ Qds moeten lezen. Men heeft ook reden om
od te danken , dat ze zig na deze vermanin-
IJ\',en onderrigtingen gedragen. En\'t volk van
doet hen groot ongelyk, wanneer ze
vermetelyk als on waerdige en hovaer-
\'Menfchen, die geen hequaemheid hebben
^ \'t Evangelie te lezen, durven vervonniffen.

Ik heb tot nog toet geluk gehad, dacal-
Schryvers die ik hebbe nagezien , onder de
g^nen welke Pater Harmy voor zyn gevoelen
j^ybrengt , bevonden heb in plaets van voor
fch^ hem te getuigen. De vermaerde Bis -
^j.ppvan Gmtjanfenius is mede van dit getal.
^^ ^rw.P^iifyrukthemmet geweld op zyne zy-
> om \'t bewys\'t gene fommige uit deze plaets
.évangelie Joan. 5. v. 39. Onderzfie^ de
feti ^^^^^^^^ 3 of, Gy onderzoek^ de Schrif tu-
jg » voor het lezen der H. Schrifture tfckken,
^^rnietigen. Hy zeit ten dien dn dé dat vol-

gens den H. Cyrillus en laNjenius over deze
plaets Chriftus het lezen van de Schrifturen hief
niet en heeft willen aenpry zen, nog geen raed
of gebod acn de Joden, maer eenveiwytcn ceO
dreigementzoude gedaen hebbea l.B.Cap-i*\'

ter goeder trouwere g ien^, hy had hiertnc^^
een woord moeten by voegen , waer op ditv^ï\'
wyt en dreigement zoude fiaen, te weten ,
op het lezen der Sthi ifture, maer op d\'ongel®\'
vighcid der Joden, die niet tegenftaende zy d^
Schriftuer die van Chriftus getuigde, ^eftad\'g
lazen en onderzogten, egter door verblindheid
en vooroordeelen ingenomen zynde, weigerde»
in hem te geloven, \'tis nogtans te vrezen, dat
veele der genen die in het Boek van Pater Hti^^
nej zullen lezen, dat Chriftus zeggende : Gy
derzotki de Schrifturen een verwyt eO

dreigement gedaen heeft, het alzoo zullen op\'
nemen, ais of de Zaligmaker den loden het IC\'
zen der Schrifture verweten had. Zonder dezef^
z n is *t niet wel te zien wat voordeel de Patef
door het uitleggen van deze plaets kan berei-
ken :daerikegtergeloof,dathy zig qualykzoU\'
de houden, indien men zoodanigen zin aenzy
ne woorden wilde geven. Maer wy horen eenS
gen , wat de Biffchop van Gent al zeit, en vvi^

^ In zyne Evangelifche Overemftemminge
56. over deze woorden: Scrutamini Scrips
zeithy i. Dat de zelve op tweèderlèi-
^^ \'^yzekunnenvertaeld worden; Onderzoekt
Jg ^\'^^rïftmen , als gebiedende | of, Gy on*
de Schrifturen , als verhalende wat
j; Joden gewend waren te doen. Wat my be-«
, ik hel al zoo zeer na dezë laetfte vertalingj

.^y^eit z. Dat d\'eerfte vertaling de gemeinfte
Volgens dewelke Chriftus hen zend niet al^
tot het lezen, maer ook tot het onderzoe-
. der Schrifturen, om de Geheimen , die

vJ^iiiutuivii, «JUI uc Vjcneimen , aic
j. \'^er de letter verborgen zyn, te vatten. Dat
J O D E N ylLTlD DE SCHRIF^

^pi\'zogten. 4. Dat\'er ftaet : Onderzoekt de
^^^^if turen, niet die of deze, maer alle de
^^yjfturen. DatCyrillus het verftaet\' Gy
^^^ï\'^^OÉ\'^f, als verhalende, en niet afsbevelen-
Janfenius ftelt d. zs uitlegging voor d\'an-
> .visbeter met dengeheeien rextovereen-«\'
^^endet Pater Earney fchynt het daer ook
te houden, ènwatmy aengaetjk ben\'er
g\'^fch niet vreemd van. 6 Dat Chriftus
gevoelen der Joelen, die oordeelden dat

^euwig leven in

den was , en daerom dezelve altyd lazen «ö
onderzogten , niet en wilde berifpen : maef
dat hy hen wilde doen bemerken, dat zy ver-
geeffchen arbeid deden, om dat ze v^ deU
geeft des geloofs verfteken zynde. in de lettel
bleven hmgen, en tot den waren zin der Schrik
turen , in welken zy \'t eeuwig leven zouden g^\'
vonden hebben, noit en qnamen. 7. Einde\'
lykdat het byna a| op den zelven zinuitkoint?
vva^iniefer men vertaelt: Gj onderzoekt , dan o»
mén ; vertaelde; Onderzeekj, zynde de zin*
Gy otjfentuneerfleljk^^inde Schrifture, om.do»\'^
\'tgedurig lezen den l(Jn der zelvena te fpoorertf .
mant u dunkt dat gy door d\'anderwyzinge
zjive \'t eeuwig leven kimt aentrefen; in wel^^
nieimnggygrootgelyk^ ^oud hebben, indien gy ^^
pSfhripuex op haren regten\'^n verflond,
22. Tot hiér toe Janfenius Biflchop van GePt-
Zyn zeggen^komt hier op uit:E)at de joden altyd
bezig. v\\iren met de Schrifturen te lezen en t\'aO\'
dcrzockcn,; dat. Chriftus hen deze oeffenii^
aeiiprees, of. immers de zelve niet tegenfpfa^
niaer, goedkeurde : dat hy alleenlyk hunne oti"-
gtjpvigheid berjfpte, om dat zy de SchriftW\'^
die van hem fprak, geftadig lazen, -en niet efl
verÖondcn , nog in hem wilden gelovfn- _ *
hn n,iet zien hoe d\'Eerw. P^fi\'r zyne rckenin.S
iu.r ?.ai" c0ên vinden. Gy zult waeifchyn!}\'
, ■ \' • • zegg^"\'

, Myn Heer, dat wy dezen Biffchop
Welby den Pater Richard Simon ^ by dén Biis-
Caßorien, en andere Schryvers mo-
pen voegen, die Pater Harney^ voor den dag
"fcngt als ofzy hem zeer gunftig waren, daer
^ hem ten tegendeel openlyk tegenfpreken.
vvat konde hy denken , dat men deze din-
zoo nainvkeurig zoude nazien ? 0e man
^efc zig laten dunken , dit men hem op zyn
VVooi\'ij zou Je geloven , als zynde zijne Eer-
waerdigheid deelagtig aen\'t onkreukbaer en on-
We^erfprekelyk gezag der Vitmimtende Heeren
"^ee^ers y waer van wy d\'ootmoedige die-
^erszyn, In den naeftvolgenden Brief van d\'
^dvaders. UwO^c.
I^eni. mfiWintermaend

Bergens is d\'Eerw, Pater Harnej meer verlc-
^^ dan in \'t Hoofdßukjvan d\'Oudvaders , hoe-
^^flhy nergens kloeker fchynt te fpreken. Hy poogt
\'^^■ifn op den H. Chrifoßomus te antmorden,
^^^^ brengt met eene plaets van hem voor den
Eenderkragtigße getuigenijfen van Chri-
\'word wydlopig bygebragt. d\' Anders
^^^"^tfen der Oudvaders kan men in verfiheids
^\'\'Kefivinden. d\' Antmoorden van den Berw. Pa-
^»rdenalle weder leid.

Ergens is Vater Harnej meer v^\'
legen , dan als hy tor het Hootd^
ftuk van d\'Oudvaders komt. Zy\'
antwoorden zyn daer zoo
bermlyk, zyne bybrengingen zoo fchrael,
mager, cn 200 droog , dat men ze z^P
meedogen naulyx kan lezen. En niet te mißh/
tragt evenwel goeden moed te toonen t
fpreekt met zulk een betrouwen , als of aUe
Heilige Vaders voor hsm zouden getuigen ^
of de genen die hy testen fpreekt, het gro«^\'^
ongelyk van|de vverel 1 hadden, wanneer zy
gevoelen der Ouden tot hun voordeel bybr«-"\'\'
gen. Ik heb u wel gegeid, dat fommige ïé^^^\'
als zy\'taldermeeft verlegen zyn, de grootfte
kloekheid op de tong en in depenne voeren. _

2. Wy lazen over weinige dagen in dc
we Tydingen, dat de Turken vreugdevuir^f
ontfteken hadden over \'tontzet van Oft\'en ei\' \'\'
flaen van \'t Keizerlyk leger, om hun volk do^\'^
die geveinfde triomftekenen wat rnoeds te
ven. Ik vrees dat het met den Eerw. fater^\'\'^*\'
even\'t zelve is. Hy zier immers v^el , als
\'tgefchii aen d\'uitfpnek der Oudvaders wil^^
onderwerpen , dat hy »t P^öc^j met koften ^^
al zoude verliezen. En men zoude zyn verfta^
en wetenfchap te kort doen, indien menaf^
gevoelen van hem hadde. ? •

3 - De fAUY dracgE zig in dezen veIdtog.t,ge-
7Kdegenen, die hunne krygsbenden te zwak
^^iidend-otn den vyand in\'t open veid aen te
zig biinen de Steeden en Sterkten bege-
nog^t\'onmagtigzyji\'ie om diealle te-
^^•^d\'aanvallen der vyanden te verdedigen, de
^«Ivc yoQf groot deel verlaten , om \'er ten
•Stiften eenige van te behouden. O\' om my
van een andere gclykenis te dienen , hy doet
P^^yk de genen, die om dc bloedftorring, wel-
mt een algemeinen veldflag van twee "heirie-
ftond te volgen , te voorkomen, hun ge-
^^^\'Idoor een zonderling handgevegt van man
^^gen man zoeken te beflegten, en d\'algemei-
verwinning van den uitflag .van dit tweege-
^^gt doen afhangen. Maer hy heeft zynen keiïs
^eer qmlyk gedaen met den Heiligen Jan Gul-
y^ond uit alle d\'Oudvaders hier toe uit tte
^\'ezen: want niemand van alle hem kragtiger
ÏJcnfpreekt, niemand het doorgaens lezen der
^•Schrifture met meerder iver aendryft, dan
^eze Leeraer der Griekfche Kerke. Wy hoo-
^negter al eens aen . hoe d\'Eerw. Paterhti met
^\'^riioftomuszal infchikken.
p 4\' Hy zeit dan in-txti. Cap. van zyn ït,
^^ek ten eerften, dat hy alle d\'Oudvaders, die
\'tlezen der H. Schrifture gehandeld heb-
^^\'^ r.aenneemt en op den hoogften trap ftelt.

2. Dat liy daer uit zal kiezen degene» die op ^
aldcrfterkfte tegen hem fchynen te fpreken
weten, om hunne getuigeni.ren te bèantwaöf\'
den. 3. Is\'t dat hy kan betoon en dat deze zyj
voornemen nieten verhinderen, mendanoo^
ligtelyk het zelve van d\'andere zal kunnen of f
deelen, die,zeit hy, zoo uitdrukkelyk niet eö
fpreken: cn is\'t dat hy in drie of vier te ko^
fehlet, het dan ook ligttegelorcn is, dat hyi\'^
dertig of veertig tekort zal fchieten. Dit lact\'
fte zal we! zekerlyk waer zyn.

5. Deze drie of vier Oudvaders die het
zen der H. Schrifture op het alderfterkfte aefl\'
pryzen, zyn volgens den Eerw. Vater de Heil\'"
ge Jan Guldemond of Chrifoftomus , Jerooi\'
mus, Auguftinus, ende Paus Gregorius hr
genaemd dc Groote. Waerlyk niemand heeft
oit kragtiger over dit ftuk gefprokeh dan de^C
vier heilige Leeraren cn Vaders der Catholyk®
Kerke. Maer Äq Pater fnyd\'ervan dit getal tet\'
cerften drie af, op vs^elkergetuigeniffen hyni^^
en antwoord, om gelyk wy nu aenmerkteo»
alleen met de gulde tonge van Chrifoftomus
«wiftredenen. Hy antwoord dan alleenlyk
plaetfen van den H. Chrifoftomus;hoe bondig
feragrig, zullen wy aenPconds zien.Maer wy moc\'
ten eerft ten m\'nR\'cn icrs van die plaetfen h\'^
opftellen 5 wmi o Hcvw, Fater, sis o^hy

^cn donder van die v^elfprekende tonge ver^
^erdwas, heeft niec eene piaets van den H.
^Hrifoft.jinus, nog ook van d\'andere Vaders,
^^^Hem tegengeworpen worden, durven uit-
pakken. Wy zullen deze kleine moeite voor
ïera zeer geern aennemen.
. Ch-ifoftomus dan in zyne derde Predika-
"^over Lazarus fpreekt zyn volk aldus aen :
\'^^^\'n^en u eenige dagen te voore van \'tgene ik zal
\'^^^handelen, op dttgjr \'t in uwe boeken zoud ep-
en datgyvaß een ruwe kennis hebbende
het gene de Schriftuer daer van zeit, bequa-
^^^ ^oud z,yn om wel te vatten \'tgene tkjer van
^igenzjil Want ik^vermaen u geßadigt en zal
^"^f vmu te vermanen. ( \'t Volk van

\'\'«ViHi luiftere wel toe na deze vermaning) dat
^ niet moet te vreede z^n met d\'onderwjrzmgen
hierin de Kerk.geßhie\'den i ^^^^ boven dien
\'^^ijt\'huiszfty meteen onvermoeiden i\'erde
Schriftuer moet lezen, \'k Ideb altjd den ge-
die ikin\'t bezonder heb aengefproken ^ dez,e\'
^^"^gendheid zoeken in ts boe\'^men. En dat nie-
^^^d tot zyne verfchooning hjbrenge die beh"
en verwerpelijke fchijnredemn. Ik. ben
proces belemmerd j ikben beztgmet de ge-
zaken waer te nemen ; ik^ben een ambagtf-
en moet den koß met de handen tmnnen ï ik,
beiadenmet vrouwen kinderen j, ikjnoet voor

menfch t \'tism§n werk^niet deü. Schrifiueï
lezßn: dat is goed voor die de wereld verlat^^
hebben, Se \':(jg in de woeß^nen en boven op ^
hergenineenz.ete\'nheid vertrokkj»hebben, ea^^\'
d»er volgens hun beroep le ven. Wat zegt gy dog>
a arm menfch; fs *t uwwerkjiisi de H Sehriftue\'f
te lezen, om dat gy door meenigvuldige heko>^\'
mernifin verstrooid en verdeeld ^vt. ïn tegende^^
\'tis ter oorzake vm urn bezigheden datgy^\'
Tj^ve temeer moet W^en, endéttgyze meer v^^
mode i^ebt dan de gemn die de wereld verlate^
hehben oh "i^jg *Het God te bekommeren, W^ff^
die menfchen hebben 4e hulp der H. Schriftuer Xf "
zeer niet vm doen y als wel de genen ^ dieineef^
grooten omßag van lydlqke zorgen ^ waerdo»^
zy geqneld en ontroerd worden , zijn ingew*^
^Id Die in d\'een\'^aemheid leven, vry vand^^
mterlqkjn handel en omgang der menfchen ,
^gin alle ruß en ßike inde Chrißely^ wisheid
oefenen, zyn dis op de ßr and buiten alle gevaef f
en leßeneengeruß en vedig leven. Maertpat onf
belangt die in \'t midden van \'t on weer en Van
beroerten dezes levens fu^erven^ en die aenc^^
noodwendigheid van verfcheide. gebreken onde^"
worpen\'^jn, \'tis ons t\'eenemasl noodig, datt^\'1
gefi.;deltjk^ door de venrooßingr/i der [ieiH-
Sihrifturegeholpen en onderßeHndfrordeneni" ^

, 7\' t is onmogelijkjt zeit die H. Leeraer nog,
niets zoude verjïaen van\'t gene mm in
Y Schriftuer leeft. Want de H. Geeft

Y^i heeft die op \\podanige wyze doen fchrpen^
^^ Tollenaersy Vtfchers^ Tapytwerl^rs, oo^
\'■^aepherders , en andere onwetende en ongelet-
menfchen door die boeken kjtf^nen Xaligwor"
Op dat dan ook^d\'aldereenvoudigften met en
i^^den kunnen byhrengen tot hunne verfchooning^
XjgvanH le^nder H. Schrifture t\'ontftaen^
^^X^y de\'\':(elve niet ver ft jen kitmicn , zoo komen
^ dingen die daer gezeid tvorden, met de vat-
^^ fhe\'id van al de wereld zoo wel over een , dat
""kfien ambagtfman , een dienjtknegt, een arm
\'^^^utje, en d\'ompetenfte menfehen uit deze lef-
^^f^hun voordeel kimnen treken, \'cis Erafmus
ï Hog Monfr. A. A. nog; ook de Schryver
Gods Woord Verdedigd ; maer\'t is de
^"\'Hge Biflchop en Leeraer van de Kerk Jan
Guldemond die deze tael voert.

Ik wi! nu hier niet wederom ophalen al
Heilige Jeronimus, Auguftinus en Gre-
l^^ius gefchreven hebben om het lezen der H.
^^hrifture den Gelovigen aen te pryzen ; hoe
"at Ze vermanen dat men\'t ^oord Gods niet
7 .^n in de Kerk zal aenhoren, maer ook ia
Zal lezen en herlezen, waer over Chrifofto-
zeit dat hj noit zal ophouden zyn volk^aen te

mxnen : hoe zy lèren dat dc Schriftuer hoog\'
dravend en te famen eenvoudig is; dat\'er een
Oürant in kan verdrinken, en een Lam vemg
daer door kan wandelen , dat is, dat zyduiltef
en- onbegrypelyk voor de hovaerdigen, maer

klaer en vathaer is voor d\'ootmoedigen ; k^rt
om, dat zy zig voegt naer alle flag van me"\'
fchen, en dat\'er alle geeftelyke fchagtenin ^^
vinden zyn.

9. Alle deze getuigenilTen laet ik daer, o\'\'
dat ze reeds in zoo vele verfcheide boeken t
vinden en 200 b;kend zyn , dat hctu >
Heer, miffchien zoude laftig vallen, ind\'^J
ik de zei ve hier wederom ging ophalen. Oo
is di(e eene plaets van den H. Chrifoftomas 1 ^^
ik nu heb uitgefchreven , van zoo groote
d.it \'er alle de getuigenilïèn der nieuwe Schry
vers, die d\'Eerv?. Purer met geh-elc benden»
ferturm-is > tegen de zelve zoude mogen
brengen , gel jk fl:of der aerde voor moettii
verdwynen En dewyl ons oogwit in deze Br^\'
vers is den E. P. Harnej te wederleggen, ep
alleen poogt te antwoorden-op degecaig°ni!f^\'^
van den fi. Chrifoftomus, zoo is \'t genoeg tot
ons voornemen iet van het kragtigfte uit di^^
Vader aengetekend te hebben, om de zwa^\'
heid en nietigheid der antwoorden , die m^
daer tegetïftek , te doen bemerken; en dae

^it verders te befluiten, dat Chrifoftomos en
, d\' Oudvaders onze zaek wei zeer moeten
^^gunftig-en.

Eerftelyk dan antv^pord d\'EerwrP^fify
P de gemelde, en diergelyke plaetfen van
"tifoftomus en andere in\'t algemein. Zyne
^^Woordbeftaet hier in: Dm de Hoogwaerdi-
f^mBifchop van Cafionenverkiaert, dat de
Ji^l Van Pdm de Vierde niets en heeft\'twelk^
p^ig « met de redenen, door dewelke de Hei-
leaders tot htt le^en der Schrifture ver-
^^^»d hében. Maer hoe is \'t mogelyk dat hy
gezien heeft, dat deze verklaring van den
^ \'^hop al zyn voorgeven \'t onderfte boven
pf\'^ptf DeBiiTchop zeit, dat het Verbod van
IV, en de vermaningen der Oudvaders,
lezen der H. Schrifture aenpryzen, niet
jjB^n eikanderen ftryden. En waerom niet?
^y Voegt\'er de reden by : Om dat het Verbod
^k^nsjen Cardinael Richelieu alleen!jk. Xjet
^ \'"^mige perf enen , en maer voor een tjdgege-
Hy zeitdatdie tydnuverfchenen is,en
^thet p^erbod van Pm de Vierde den Chrifleneü
^^^meer verbind C.ix, Ja dat zy den geeft
hunne Moeder de Htiljoe Kerk niet beter

involgen, dan door het geftadig Ie-

fen

ge-

^^^n derH SclTrifture een geeftelyken troo\'ften
hunner ziekn daer uit tc trekken: ge-

II, Ts dit niet jiiift het zelve met het gef»s
wy zeggen ? De Heilige Vaders hebben de Ge\'
lovigen doorgaens tot het leztn der H. Schr«\'\'
türe aengewakkerd. De Paus Pius i v. ziedde
dat fommige een zoo heilige zatk tot hun vef^
derf misbruikten , heeft dit lezen voor dien tyd
aen eenige perforien verboden. Deze ziekte nv»>
-God zy geloofd, genezen iijndei vèrmaent
men de Catholijken om deze heilzame en zalig\'\'
makende oefening; wederom by dc hand tenC\'
men, even gelijk de H. Guldemond enand^\'
re Kerkelijke Leeraers van alle tyden daer toC
Veimaend hebben. Zoo dat d\'Eerw. P^if^r zy
ne antwoorden eldtrs dan by den Biffchop va«^
Caftorien ntioet zo^-ken. W\'ant willen vvy o^®
twiftpunt aen d\' uitfpraek van dezen nepl^ke^
Trelaet , op wien Tater ÜArmy dikmaels
fchynt te beroepen , onderwerpen, zoo is\'^
Pröpjui-gewezen. lVlcnk?n immers niet dui\'
delyker fpreken als die BilTchop fpreekt, zfg"
" gende dat het Verbod van Pius den Vierden
^nde \'t lezen der H. Schrifture tn de gen\'M^^
talen de Lhriftemn niet meer verbind-, dst ^J
zyne broeders üe kinaenn der B. Kerk?
maent, het Woord Gods\'twelkyolvyers i^,
qHAem om hunne herien i\'c-ntvUmmen f t^

^^^^ neerftig gebruiken de liefde derH-, Schrif-
he r^\' ^\'^ve vrugten \'zullen trekßjft y die d^
M andere Vaders in hunne

l^^serd hebben dat men uit de zelve\'kond?
Voo rpreekt de EifTchop van Caftorien s
öJ\'?d\'enmen dit wilt aennemen, 200 is ons
«en ^ ten einde , en wy zyn volkomelyk
. • Want al ons zeggen is in die drie ftellia^
^^ begrepen.

\'tGenenü verders in\'t bezonder tegen
^.^S^tuigeniffen van den H. Chrifoftomus
and belang, cn kan niet

dezezae^, geljk^ in veele andere ,
^ tonge zeer levendige ja heftig geße^en.
^ J^^el. Een teken dat die Guldemond deze
.^eer ter herte nam , en het lezen der M.

^Jfture hoognuttig en voordeelig agte, niet
CcT^ wyze mannen , maer ook voor Vis"
j Schaepherders, onipetende en ongelet-
luid\' d\' aldereenvoudigße^VQor ambagtS"

yan Chrifoftomus na ts volgen ?
5- Maer de menfchen voor wie deze. Lf e-
G fÄGi\'

raer preekte, wtren, zeit d\' Eerw. TMtr,
genegen tot Comedien, fpelen, cn diergelyke
ydelheden. Wilt hy miflcbien zeggen, dat de
H. Chrifoftomusom geen andere reden tot bet
lezen van Gods Woord zoo heftelyk vermaen-
de, dan om het volk door dit middel van die
ydelheden ajp te keren? Ik gelooft niet. D^t
waste verre buiten\'t /^oon^^lopen. Die nie*^
blind is , ziet wel Jbiéft in de woorden van on-
zen Guldemot«r, dat hy\'t lezen der Schrifture
zoofterkaenpryft, niet alleen om de menfchen
in plaets van Gomcdien, {pelen en andere y
delheden met het lezen der Heilige Boeken be-
zig te houden ; maerwel voornamelykom d\'in"
nerlyke kragt en heilzame vrugten die Gods
kinderen in het Woord huns Vaders vinden.

14. Had hy anders die vervaerlyke verbeel-
ding van de H. Schriftuer geliad, die \'er SuW^
volk van hebben, als of zy zoo duifter, zoo gC"
vaerlyk cn fchadelyk was voor d\'ongelcerde ett
gemeine luiden, hy zoude van\'t lezen der
Schriiture wel gelwegen , en hen in plaets vaii
diellegseenigeanderegoedcboeken , die\'er J\'\'
dien tyd ook niet onbraken, aengeprezen heb-
ben,

15. Maer genomen \'t was zoo, \'t gene niet
mis , dat Chrifoftomus\'tlezen der H. Sehnt"
t-urcmservoornamdyk m,ct zoo groote vierigj

Kp-1 , , , (7?)
"a had gedreven, om-t volk daer door van
, ydelheden af te lokken : is \'er nu toinder re-
om dit voorbeeld na te volgend Of zyn
^j^chien de menfchen nu niet genegen tot
-houvvfpelen, ydele Hiftorien , verdigte Fabe-
» ontugdige Liederen, en andere diergelyke
uuigbeden ?De droevige ervarendheid belet ons
aen te twyfelen. Men geve hen dan m.et
^hnfoftomus de H>Schriftuer telezen.
, IS. \'tGene i\'^ïf^r verders keit, dat

^^ lezen der Schrifture ten tyde van den H.
^ hrifofVomus min als nu miibi-üikt wierd, is
f ^gegrond of dient tot de zaek niet. Want
preekt hy van\'t misbruik der Ketters, zo®
j^^Kthet ons gefchil niet, nadien-wy niet en han-
van\'tlezen der Ketters, maer van\'tlezen
Gelovigen. Spreekt hy van\'t misbruik der
} P\'^^gfgelovigén : men moet bekennen, dat dit
^^en nu fomtyds ook onder de Catholyken
^^sbriukt word, Wat is\'er dog zoo heilig
j.^elk de menfchen niet en* misbru\'kcn Maf.r
misbruik was ten tyde van Chrif iHomus
als nu te vrezen, gelyk wy ter gele-
Va^K . \'i^g^wc ons uit den H. Gregorius
Vo? w-ord opgeworpen, in den na-

^riefzuUen aentekenen en bewyzen;
tc fl^^\'^usiaet egter niet af zyne gulde tong
ypsn om 4e liefde «sn \'t neerftig lezen van
& % Gods-

GodsWooEd allen flag van menfchen metai-
I® mogelyke welfprekendheid aen te pryzen. Wy
doen dan ook , zoo veel in ons is, hetzelve.

dingen op om dcgetuig,eniflèn van denH.Chf\'\'
foftomus t\' ontzenuwen , die ik ter loops
een v;?0ordgae beantwoorden: vermits de kc""^\'
feeid der brieven alfe die wydlopige wederleg\'
gingen niét wel kan verdragen. Hy gelooft,
indien Chrifojfbmui in onfe landen en tyien
freekthad , fijr z.yn jpreken en preken tenop^^S
ym^t doorgaens le\'^w der H. Schrif ture
üitgtdruk^e bemaling, volgens de perfonen, tjd^\'\'
tm pUetferCioude verklaerd hebben. d\'Ec"^^\'^
Vater gelovc hier van \'t gene hem belie/t ^^
geloof icn tegendeel, en ik,weet, myn Hee";^
dat gy^van\'t zelve gevodéii zyt., dat die
ligè Oudvader zoo hy nog le^d\'e, zyne g^^\'
tonge nu omtrent die zaek niet min zouderoer^\'\'\'
dan hy in zynen tyd gedaen heeft. Immers
dit geloof was de Heer Biflchop van Caftofi^\'\'\'
nadien hyin de woorden nu terftond bygebrag\'
verklaerttdat. er nu uit het lezen der Schrifti\'\'"^
eecn minder vrugt, dan ten tyde van Chryi\'\'
Homus, ondèr de Gelovigen te verhopen is.

18. Maer, zét men ^ de noodzjikelj/kê kjf*
nu ter zaligheid, upord nu den Catheljk^
yongs af itls mgedruki; en d\' onderregtingeft ^^

antwoord. Goede boeken, gelyk
y nu reeds hebben aengetekend , hebben
ook ten tyde der Oudvaders niet onbro^
: en wy moeten ons niet inbeelden, dat de
Chrifoftomus en andere Biffchoppen en Prie-
heKk^^" zynentyd met minderen yver gearbeid
^bbenom den Gatholyktn van jongs af dc noo-
kennis ter zaligheid in te drukken , dan wy
^ doen. Andere gedagten te hebbea , zoude
ftrafbare , laetdunkende en belachelykc
^^rinetendheidzyn , ten hoogften nadeelig acn
y^^roemwaerdige agtbaerheid der Kerkelyke
^ aderen. Dan in alle ge val de menigvuldigheid
goede boeken en onderrfgtigen kan geen re-
Zyn om \'t lezèn der H. Schrifture min, maer
j ten tegendeel om die meer en vryhertigerte
^^cn : want hoe de menfchen in hun geloof en
godsdienft beter onderwezen zyn, hoezy be-
^^aincr zyn , om dc Schriftuer buiten gevaer
overvloedige vrugt daer uit tetrek^

^^ Nog vverpt men op: De ketters van on-
^ ^yden en landen worden door geene zaek
• dan door\'t misbruik der H-Schri-fTure
j^htinnedolingen geworteld.. .ANTWOORD.
^ Catholyken zyn mee dien ketterfchtn geeft
G-

nerduißer.ANTWOÜRD. Dit is honderdmae
Ècantwoord. Z\'is duifter voor de hovaerdig^^.^
diepen gevaerlyk voor d\'Oli&nten ..maerz
klaer genoeg voor d\'ootmoedigen,die alsSci»
pen daer in gaen weiden , en\'c voedfel Im\'""^ ^
zielen zoeken^ cn die metdsn H. Augufti"^
tot God verzugten : Uwe Schrifiuer, o
z] mjn zuiver mrmaeh^: laet met toSi dal t^
de zelve dwale nog ook^een ander in du\'ai\' J»
leide, 1..B. der Eeleyd. C. li . ,

_van getuigeniflen der Heilige Oadvade?s
kunnen tegetïftellen. De zwakheid zyner
die als een fl:roo doot den vloed
Zelve Mforden weggefpoeld , zyn alleen bs-
\'l^^eiu om elkeen , die nog mogt-twyfelen, t\'
^v^rtuigen , datdegencndieGods Woord ver-
^^dtgenende nuttigheid van\'t doorgaens lezen
ƒs^elfs beweiren, d\'Oudvaders aen hunnezy-
hebben; al was dfezaek uit hunne Schriften
Zonneklaer bewezen. Is het dan niet wojï-
dat d\'Eerw. Paffr zoo ilegt gewapend
^y^de, zoo kloeken moed heeft durven toonen,
^■J^oo reukeloos met de Vaders tenfl:ryde tre-

^ï. Zoude men nu ook op zyne beurte nist
mogen preken , gelyk d\'Eerw. Pater er-
«^^sdoet^ Je Catholyken vermanen, dat
moeten houden aen d\' algemeine leere der
^dvaders, die van fommige zoo kragtcloos

word , maer die de Htilige
j^^rk altyd, in eere gehouden heeft, en nog
j.\'^^d : en die zyaen hare kinderen als de rigs;-
van hun geloof en zeden voorftelt ? Zou-
, ^en niet mogen zeggen ; Godvrugtige Ge-
luiftert na de ftem-van uwe Moeder,
" in deSchriftcn van hare Leeraers, door de
j.^^;:Prekende en kragtige vermaningen van de
\' Jerommus, Auguftians, Gregorius, en v

ioordeguldc tonge van Chrifoftomus tot fót
neerftig en geftadig lezen dec H, Schrifture met
200 grooten iver aendryfti en luiftert niet

nieuwe Schryvers, die gifteren zyn voor den dag
gekomen , om u van \'t lezen der Heilige ^^^
ken, van den Brief uws Konings, van hel Te-
ftament uws Vaders, van den Regel uws levens»
van het voedend en levendmakend Manna va«
Gods Woord af te fchrikkcn? Staet op de mg^^\'
«« ziet en onderzoekt de oude paden tpelkedeg"^\'
de tveg is, en wandelt daey in; en gy zult verq»-^
hing voor uwe \\ielen vinden, Jer. 6.v. iSé ? M^\'^
\'Éis tyd dat wy dezen Brief nu een eindege>
ven.

De H Gregorim van Nazianzen is de z^^^
van F\'ter Harney niet gunRig, Twee voorn^"^
me fleHingen van den Pater worden wederleid\'
en klaerlyk. betoond dat hy zig zelven tege^*
preekt, U\'ord wydlopig aengewezen dat Greg»\'
rtm niet en Jpreekt v^^n \'t Uzen der Sebrifta^^\'
maer van het dt^uteren-over hoogwigtige ge^\'^j\'
pukken met wet ten te bepalen, \'t Mij b rutkjer f\'
Schrifture vindanen m alle tyden : dog dtt moe
het goed gehrmkjttet beletten.. Nog eenpl^etsVä
Naï.ianzenus word overwogen^Een woord van »
Heilige Jeronimus en-Bafltm.

jy konden\'tgenc Vat er Harmy
Vn \'t gemelde xi i. Hoofdftuk uit
j len H. Gregorius van Nazlan-
ken tc voorfchyn brengt, om te

^jd hebben , dat men wel eenige Wetten mogt
J^ken , om den vrydom in \'ple-:^en van de H,
\'^brtftuer te bepalen, raec reden wel zonder
ötWoordoverüappen ; aengezien deze zoo al-
pmeine ftelling van niemand beftreden ofge-
Schend wordi Maer om eens f ontdekken, hoe
^enhierfpeelt en omfpringt met d\'eenvoudig-
fid der genen, die den wil of de bequaemheid
^\'st en hebben

om de Schriften van Gregorius
Jft natezien , zoomoéen wy hiereens tegera
\'k ander ftellen\'tgene die H. Leeraer ter
Plaetfe by den Eerw. Fater gezeid heefr„

De ftellingen van den Eerw. Pater zyn
^°ornamelyk deze twee:
Q I- Stelling: De H. Gregorim na-^an^enm
^/^^^one ZJ. -^it wel expres, dat men ook^ in
^f^e tyden zoo een wet had behoren te maken^
jn dat niet alles dat de Scb rifiuer aengaet, aen.
^^mannogepaÜe tyden moefl toegelaten wor^ !
^^««»» rr verhandelen. ANTWOORD. Onder
^ -^atde Sfhriftmamgm teverbandehn^s^ot-

den verfcheide dingen begrepen; de ^chriftO^\'^
aen anderen over teleren, te verkundigen
uitteleggen; van\'tgene de Schriftuer belang« ^
met gezag te difputercn j uitleggingen over de
Boeken der Schrifture te fchryven, enz. dit allej
word bevat onder die algemeine woorden
wat de Schriftuer aengaet te verhandelen:
zoodanige verhandeling van\'tgene de Schdi\'\'
tuer aengaet elkeen niet en voegt, iswel z®"
ker. Dat de H. Gregorius van gevoelen ^v^^j
dat men die verhandeling aen alle menfchen
moeft toe laten , maer met wetten moge bepa\' |
len, is buiten twyfel. De H. Schriftuer uit te I
leggen,, te bedifputeren,, aen anderen teleref)
is nu nog oit geoorlofd gcweeff aen alle fl ^g va«»\'
ffi?nfchm J, maer alleen aen de genen dte vaij
God daer toe beroepen zyn , gelyk d\'Apoft^\'
Paulus leert i.Cor.iz. enEphef. 4. En \'tzynclj
genen die zig dit verhandelen zonder beroep
bequaemheid durven aenmatigen, welke deH-
Jeronimus beftraft als hy zeit: leren een art\'
der, eer zy nog zelfgeleerd heb ben.

5. Indien d\'Eerw. Pater in deze eerfte
ling niet anders dan dit wilde zeggen , zoo hef\'^ ,
hy groot gelyk, maer hy beufeit, cnfpring^^l i

2e zaek niet j hy valt in den misflag die Ariftotc^ ^
ksnoemt. Ignoratio Elenchi, als men yra

^sbewyftdan hetgel^ein gefchil is. \'tWas
C Az"^ waerdig dat men daerom
als h ^^^^^^^^ zoude op \'t tapyt brengen •
dit II vereifchte, men had fiei«

üe^ ^\'g te verwonderen en qualyk te
«HkfV\' ^^^ hy de zelve by dien Schryver niet
"eeft gevonden.

^eSflU ^"^^dere ongerufte menfchen zig van
tyd^ J^\'^^^\'i^f\'^gien te dienen-, geljkjtin onze

hier In heeft d\'Eerw. ^Pater de waerheid we^
getroffea. Maer hoe ftaet dit te famen met hcc
gene hy even te voore gezeid heeft: Dat ten
tyde van den H. Chrifoftomus het le\'^n df
Schrifturen by de Ketters -weinig ef niet rnif\'
bruïkt Tvierd ? Ten tyde van Gregorius nnj^
bruikten dc Ketters en ongerufte menfchen o^
H. Schriftuer: maer ten tyde van Chrifoftomus
wierd zy weinig of niet misbruikt. Denkt mei^
wel op het gene men zeit , wanner men zulk<^
dingen fchrijft* Ik wil ter eere van denEerw-P\'^"
fergeloven,dathy half fliepalshy dit gefchrevep
heeft. Had Gregorius van Nazianzen en Ghri\'
foftomus eenige eeuwen na eikanderen gekeft»
200 mogt men de zaek wat fchyns gevend
maer nu zy op eenen tyd geleefd, en kortn^
elk anderen den zeiven Biftchoplyken Stoel be\'
kleed hebben, wie zal niet lachen, ja wiez^l
\'t zig niet belgen, als hy in \'t Boek van ce»
Leeraer der Godgeleerdheid zal lezen: Dat

Schriftuer ten tyde van Gregorius zeer misbruik^
wierd,maer ten tyde van Chrifoftomus weinig^^
niet met al ? \'t Ontzag ^t welk ik voor
Harney hebbc , wederhoud my van myne op\'
merkingen hier breeder aen te tekenen-
genoeg hem te hebben aengewezen , dat hy
zig zei ven openlijk tegenfpreekr.

gerufte menfchen , en \'t goed gebruik dat de
|óede Ch riften en van \'t lezen der H. Schrifture

^ftomus en van den H. Gregorius van Nazian-
Chrifoftomus was Diaken in de Kerk van
jjitiochien , als Gregorius Bilfchop van Con-
«^■^tinopelen was ; korts daerna wierd Chrifo-
oiiius Priefter gewyd en na dedoodvan Ne-»
^^rius, die aen Öregorius in de Bilfchoplykc
^^erdigheid gevolgd was, wierd hy tot dea zei-
Biffchoplyken Stoel van Conftantinopolesi
^^ïheven, omtrent agt jaren na het overlyders
Gregorius, en feftien jarea na zyn vertrek
Conftantinopolen. Hy had zyne meefte en
^^ornaemfte boeken al gefchreven ten tyde dat
l^y nog Priefter en Diaken V7as. De Ketters die
tyde van Gregorius de Kerk ontruften en-«
^^»■fcheurden , leefden nog ten tyde van Chri-
oitomus, en in de plaetfen daer Chrifoftomus
P^eekre De Keizer Arkadiüs verjoeg d\' ApolH-
ariften uit Conftantinopolen omtrent den zelvens
y^ als Chrifoftomus tot Biflchop van die Kei-
ertyke ftad wierd ingefteld: weinig tyds daer-
3 dede hy \'t zelve op \'t verzoek van dezen hei!i<-
§enPrdaet met d\' Arrianen. Wat de Macedo-
^\'^nen belangt,die hadden ook ten tyde van Ne-
, nazaet van den H. Chrifoftomus, nog
^^ne kerken tn vergaderingen binnen Con-
H

ftanttnopoko; en wierdcn door des zelfs belew*
nevens d* overblyffelen der Arrianen, Novatio-
nen, en andere dwaelgeeflen allenskens uitg^"
roeid.

7. Wie zal nu g^eloven dat alle die Ketters,
welke ten tyde van den H. Gregorius van
zianzen de H. Schriftuer zoo zeer misbruikte^»
even na zyn vertrek dit misbruik geftaekt heb\'
ben, om den H.Chrifoftomus ondertulfch^ö
gelegendheid te geven om de Regtgelovigen tot
hetkzen van Gods Woord aen te manen, en oij\'
zen Pater een antwoord te verfchafFen tegen de
getuigéniffen die hem nu uit Chrifoftoff^®
tot aenpryzing van het doorgaens lezen der H-
Schrift ure worden opgev7orpen; en dat zy ^
ändere juift aenftonds na zyne dood dit lezen
dètombegonnen hebben te misbruiken.\'\' M^\'^
ziet Wel dat deze inbeeldingen van den EerW.^^\'
Ier vlotten, en op geen vaften grond fteunc\'^\'
Wy befluiten dan nogeens, dat hy zigzelvef^
in\'t ligt loopt en openiyk tegenfprcekt, als
zeit, dat deH. Schriftuer ten tyde van Greg^^\'
rius misbruikt wierd, en niet ten tyde van Chr\'"
flomus. Gregorius en Chrifoftomus leefden
naeften byinde zelve tyden \'tging in dietyd^\'
met dat misbruik alsook met het goed gebni\'
al op den zelven voej; en\'tgene Vater Harf^V^
hier gelieft tegen tefchryven, kan hy wel
gen, maer noit bewyzen, 8.

^ VVy Hebben aenftonds gezeid, dat deH.
^\'^^goriusvan Nazianzen in de plaets by den
„ Vaier aengewezen ten minften- niet en
P\'\'ee:kt van het lezen dcrH. Schrifture met wet-
^febepalen? deVatsr durfditook nietzcg-
dan alleen op deze duiftcre wyze : Grc-
I^J^\'Us zeit Orationei-y dut niet alles dat de
rifmer aengaet i aen alleman nog op alle ty-
ffntoeft toegelate n ipovden cm te Teïhandelcnk
^yzdtnier, de Schriftuer te lezjefi ;mset jalks
dc Schriftuer aengaet ie verhandelen. Sim-
^^^de tpoordcn. Ikhebnu reeds doen opmerken,
^ het wat anders is het lezen der H. Schriftu-
en wat anders het verhandelen van al wat de
^^^«fiftuer aengaet acn fommige menfchen ee
^^"^oieden ofte bepalen. Dog laet ons den H.
-\'"■^gorius van Nazianzencn zelf eens horen

^ De Oratie of Redtnvo«ring vsn dezen
Biffchop en Leeraer welke d\' Eerw. Pa-
isde gene dta , indien ikhetw«j
dezen titel voert; Redenvoeringvan Gr^^
^p^^Van Na7janz.en, rakende de gematigdhe^^
dl^^^ «« difputeren moet onderhouden, ^^
all ^^^^^^^^^fihen nieten voegt, nog
isv van God te difputeren. Ditopfchr^\'r

Gregorius Wer niet van het lezen, maer van ^
bcdifputeren der hoogwigtige geloofs zakeff
zal handelen.En in dec daed zyn oogwit is,die gS\'
nen te berifpen, gelyk d\'Uitgever derW^"^\'
ken van Grcgoriuswel heefc opgemerkt, d\'oot\'\'
moedighiid en geboorzMcmheid ver<Tetende

Z.oogroQtevermetendheid uitberßen, dat\'(e
dsgodljkegeheimen envandevoornaemße hoofd\'
punten des geloofs durfden dijputeren. Ey
d\' onhefthae.mdhéd der genen y die hunne pH\\
veronagtjjmende, sjg het regt en de vrjhei^
imiden aenmatigen van andere te leren. Hv toonh

dat bet gemeine volkuniet van noode heejt,
Tielve inde hoogwigtige en zware twifipunten
den Godsdienß te vermengen. Hj verklaert, d^l^
het een uu(porige laetdunkendheidis, den afg^"^^
der Godl/kê Nature te willen kjnnen en heg^)\'
pen. Met eca woord , hy tragt den- ontjdig^^
drift tot het difputeren uitte blußchen en te ß^\'
ken.

10. De Stellingen van den H. Gregorius
2yne Redenvoeringe, die tot onze zaek dicnei\'\'
zyn deze:

I. Wy Xyn alle een lighaem in Chrißm ^ ntt^i
alle de lidmaten hebben het zelve ampt niet.
een moet onderwj^en, d ander moet ondertff^\'
Xen Tmrden. D\' een moet overßen Xjn en \'t
heßieren, d\' ander moet dsn lof der reitvaerd^Ü\'^

\'!^^\'tddooree»dienJ}I?are onderdanigheid hetragten:
^^tivilt gy die onder\'t getal der fchapen zyt, u
ampt van herder aenmatigen? Wat poogt
^y die de voet x,jt, het hoofd te worden f Wat
^^derneemt gy die maer flegt foldket zyt, het Ié-
^^ als een Overflen aen te leiden^. \'tSchyntwel
v^t die luiden tegen dewelke\'t Gregorius hier
, vvat verder gingen als tot het enkel en een-
voudig Ie zender HeiligeBoeken. Dithiyktniet
^itï uit het volgende.

11. II. Wie Xjt gy ^og, êe u laet voorffaen
Mcngelyk.gefcbied, mdatgy God nietvol-^
^nielyken volmaekjelyk.kpit begrypen \\

ï 2,. 111. Laet ons dog vlitgten en fchroomen
\'^^or de Wederjpannigheid en dwaesheid der ge-
^^^ > die ah zy flegs zonder oordeel tttpee of drie
^oorden uit de Schriftuer geleerd hebben , en een
^y^heid van eenen dag be\':(itten, terftond met
^^^ razenden drift tegen Moifes durven op^aen , "
^^ d\' oproerige godloos heid van Bathan enuibi^
navolgen.

.1?. IV« Ikwil niet dat gy zivygèn zult (Ik
niet dat gy\'tlezen der H. Schrifture zuk ag-
^rlaten ) rnaer ikjragt u van den hardnekkige/}
af te fchrikken. Gy moogt degodijke
J^gen wel bevroeden, en binnen mv hert verhau\'
maer gaet de palen vatiuw ampt of ftaet
te buiten. Onderz^ek^ z:oo naukeurig dena-

Zoon, ofdeheerlykhedvanden H.Geejt m^-
Houd « v4 aen de viohdendiegy met^
uws moeder f hebt ingezogen^ aen deCnrüt y-
ke leering die de H. Kerk u van jongs af geiler
bgéft: maer laet het preken en \'tdif^uteren V«?»
4e geleerden\', en wil niet wyzjer Xjrtdande

14. V. Wat is\'er zoo veel aengelegen i datg]^
in alle dijf uiten d\'overhand niet.en hebt, ^^S l-,
aüetwißpunten d\'eerße plaets niet

15. VL Men kan wei zalig worden, altr^^^
mendetwihedenen van Phyrro niety nog dor
losfing der Slmtftellingen van Chrjßppus, nog «
ßegte liraem van Arütoteles wetenfcbapp^^^^^
nog de hedriegeljke verborgendheden der
sprekendheid van Plato , dte allegélyk^ de pUg^^
van Egypten in de.B.Kerkjot haer nadeel
ingekropen, \'t Was zeer te v/en fcben dat in pla^ ^
van die ydele meefters de H. Schriftuer,wat neef
ffiger gehandeld en gelezen wierd!

16. VII. Beter is een arme die in zyne ee^^^
votdigheid wandelt, dan een dwaes die \'^\'P VL
iwißredenen fotteljkbeiromvt , en\'tKruts -va
Chriftus ver/delt. Wat wilt gy germgmenjci^ ^
^ädenkmel i^Ucg^ l Leer ee% u zdven ken

J\'f». Of ittdién gy uwe mg niet en hreidés
» ^og^tgeweid van utp gemoed kstnt breken
^JWederhoudend maervafi befloten hebt te uooe*
en te raz^en, en ook^^elfs voord\'Engelen
t^^nfinstewjken: bind dog u\\elven ten min (len
<00 p^yyg ^ ^ broeder niet te reukji-
veroordeelt,

17. VIII. Gelyk, eertyds hy de wy^
^breën de jonkheid van eenige deelen der
^^ilige Schrifture wierd afgehouden, als de^
mke aen hunne gemoederen die nogfwakente-
^^ waren, magten nadeelig zyn : x.00 behoorde
y^fi voorwaer ookJ>j ons door een wet vaft te Üel-

^^MtdemagtomVAN\'TGELOOF TE
"^^SpuTEREN niet aen elkeen nog altyd, maer
l!^^enlykj>p zekere tyden, en aen fommige men^
zoude gegeven worden, namelyk^den genen
niet geheel dom en bot, nog ook^ niet alt\' on-
y^\'^de.lyksf te heerfchx^ugtig \\yn, en dte met te
^ftig door een ongodvrugiigen iver gedreven-
^"^den : maer dat het alleen zoude vry ftaen te
"llfputerenaen de genen die zig in de dijf uiten
J ^mrnig, welgefchikt en gematigd dragen.

Dit is nu d\' eenigft" plaets uit den God-
l^leerden Gregorius van Nazianzen, die den E,
Niamey, zoo hem dunkt, fchynt tebegun-
gcrij om te toonea dat die Leeraer van ge-
voelen <

voelen was, dat men\'t lezen derH*Schnftu^
re ookihzynentydmet wetten had behoren
bepalen. Edog \'t is zoo klaer als de dag, dat hem
déze getuigenis ten minften niet en kan dienen-
Gregorius maekt nergens gewag van dit leze^
eeniger wyze tc bepalen: maer hy fpreekt z
in deze plaets als door de geheele Redenvoe-
ring tegea de dertele en ftoute vermetendheï
der genen, die zig zonder bequaemheid he
ampt van difputeren over de diepfte geheim^
dés geloofs wel durven aenmatigen : gelyk
alle deze plaetzen, die ik ten dien einde z^o
wydlopig heb willen vertalen, zoo klaer als jn
Het zonneligt te zien is. Zoo dat wy nu ^^
mogen befluiten, dat\'er van\'t lezen derSchr«i\'
ture ten tyde van den H. Gregorius met wetten
te bepalen, by dien Oudvader niet een vvoor
te vinden is.

lp. Maer\'tgene hier verdient aen merkt ^^
worden, is dat de H, Gregorius hst
ren van hoogwigtige en fware hoofdpunten dj
geloofs niet alleen wilt verboden hebben aen d^
dom en bot zynmaer ook aeti
de genen üicalt\'onver�eljik,of te heerfchz-H"^^
tigzyn : dat is, niet alleen aen fommige
beibroeders tn Bybelz.uftersy maer ook aen d
Byhelmeefters, welke zig inbeelden dat zy ai ^
de wyflieid alleen bezitten , en daerom overa

iw ^^^^^ hebben, voor niemand willen
^Wigten , en fomtyds hoger willen vliegen dan
^«ne vleugels kunnen verdragen. En dat hy
«eze Meefters niet min dan \'tgemeine volk hier
^\'^daet te berifpen , blykt uit het befluit zyner
^.^^•■gemelde Redenvoeringe , die hy aldus ein-
. gtDaerom mit gj na mjnen raed luißeren,
^^ ouden,Overflenen onderdanen, Mtm-
en die in de wereld leven , zoo laet alle die
en onnutte heerß.hzugtigheden varen,
^^ ^^agt liever door een goed leven , godvrugtige
\'^^den^ eneenvoudige redenvoeringen tot God te
^^dercn„om alzoo in\'t ander leven tot de he-
l^hoHivmge der waerheid tegerahjn, door onzen
/ pfus Chrißus, die in alle eeuwigheid ge..
eM.ver heer Ijkt ZJ. Amen.
Uit dit alles kan men ook zeer ligtelyk.bc-
^^\'"ken, hoe weinig reden d\'Eerw. Vater ^e»
_ ad heeft om te fchryven, dat ten tyde der O ud^
^ vm de vierde, vyfde en fesde eeuwe het ge-
^^^f^evolk^de Schrif tuerplaetfen diezVifaerwa-
^ om te verflaen, gewoon waren eenvoudelyk.
°0rhy tg gaen: of wel het le\':(en beo effenden on^
\'^\'\'«fe befliermge van treffelyke Leeraers jcn dicr-
tuft ^ ioife verklaringen die op geen waerheid-
j. > maer in het brein van Pater Harney ge-
o«^®*^ ^y"- Zeker Gregorius van Nazianzen
® ofts zoo gunftige verbeelding van\'t volk.

van zvnen tycl niet. Die groote en algemeinS
eenvoudigheid der Chriftenen, daer men
regt zoo v( el van roemt, wierd gezien in de gu\'\'
de eeuwen der opgaende en nieugeboren Kerke-
maer na dît zy de vervolginge ontwaflen,
door de bekering der Keizers ïn ruft en vrede bC\'
veftigd is , heeft de goede tarwe alryd met veel
onkruids vermengd geweeft. Altyd zyn\'erd^
quade Chriftcïien geweeft, cnherzjimi en lop
menfeben, die \'t lezçn van Gods Woord tot hu^
eigen verderf en ééns anders onftigtinge
bruikc, alcyd goed^ en eenvoudige die\'ï z^i^f
tot vrugt en zaligheid gelezen hebben, \'t M\'«\'
bruik der boosfaerdige most het goed gebruik
der ootmoedige kinderen Gods niet beletten \'
vooral wanneer dit mifbruik niet algemein is,
sls\'er uk het goed gebruik veel meer voordeel te
hopen , dan uit het misbruik nadeel te vreezet^
is, \'twelk volgens den Biffchop van Cafton^^
plaets heeft in onzetyden.

2x- Die nu nog luft had om d^andereplaCfS
van Gregorius Na\'^mzemis, by den Eerw.
f^^-aengeraekt, na re zien en f overwegen, zou-
de daer met vermaek kunnen Ifezen, dat hetdifi
waerdige Biflchop al wederom niet en heeft tC\'
gen\'t lezen der H. Schrifture ; maer tegen de
genen àiezyns oordeels z.eer fotteljk. en verfnet^\'
lykje mrk^gingen , om dat z.igy w ^ Xf ^

genoegzaem ondeTwe\':(m\'waren ,Vöor meeßers
andere menfchendurfäen uitgeven. Apol&g. i.
^ehyop eenaerdige en dpoutrefFcnde wyze,
® \'ang om hier te verhalen , uitfchimpt hen
Vervvytende, dat :(oo ras zy ergens een woord twee
van godvrugiigheid geleerd hebhent aeth-
J yds al wyze Leeraers ^ en d* eer ße der Schrift-
Y^erJenen Wetgevers willen fchynen, en van:
^^iVolkjiabbi f datis Meefter zoeken genoemd
Worden. Gregorius berifpt hier geen Bybel"
^yS^ouiven, die\'t Woord Gods eenvoudélyfe
j^^en, en daer\'t volk van P. Suivius zoo tegen
port en kyft; hy fpreekt de mannen, welkers
®etdunltcndcn handel hy beftraft, aen met den
van. Vir Eximie. Indien\'.t«gelieft,
^yn Heer, van dit alles breeder overtuigd fe
®rden,kuBt het ter aengewezen plaetie vinden.
, d\'Eerw. P^/^r brengt ook wederom een
bewufte plaetfen van den H. Jeronimus
^^^ den dag, maer die meer dan duizend mael
j^^antwoord\'

en verklaerd is. Hy heeft qok zoo iet
H. Bafilius gevonden,daer hy \'t al wonder
J^^ed mede voor heefc:maer alles wel overwogen
yide, is het niet voor,maer openlyk tegen zyn
S^Voelen, Zoo dat wy nu wel onUefchroomd
befluiten , dar de leere der Oudvaders
gjoeroerd blyft; Naemelykdat de H. Geeft de
\'iriftuer aen de Kerk gegeven hvcft ,om door-

gaens van alle de Gelovigen met vrngt
iligtinge te mogen gelezen worden, \'t Gene Pf"
ter Harney tegen deze onkreukbare waerheia
heeft willen inbrengen, is gelyk wy gezien heb"

ben, niet bequaem om de zelve te verfwakken»
maer eer om ze te bekragtigcn. Wy hebben ai\'
Ie zyne voornaemfte gronden, die zoo iet fcheC\'
nen te zy«-, Wydlopig genoeg wederleid; v^fl
de bondigheid zullen alle befcheide verftandef
mogen oordeelen. Stoot de fchragen om, ^^
\'t geheele werk valt ter aerde. *tGebo«^
van den Eerw. P^j^tf)- is nuten min Peen zeerad"

*t waggelen, en ftort vaft van zelfi ten gronde«
wy zullen t in \'t vervolg tragten voord om verf®
te werpen, f n té doen blyken dat het zeggen
Heilige Vaderen in onze dagen niet min dan i\']
die aloude tydén onder de Catholyken fta"^
moetgrvpen. Dit zaide ftoöevan myne vo^\'
gende Brieven zyn r en zoo komen wy tot
tweede voorname Hoofdftuk, zynde het eerfte
aengaende d\'OudvaderS hunaer den eifch d^^
zake genoegzaem afgehandeld, en zooikhf\'P^
ten zy\'erwederom op nieuw iets tuffchen
dekome, gelukkelyk ten einde.

en bondig ^Antwoord op i ydele
betragtingen waer mede d* Eerwaer-
dige\'Rater CM A R T 1 N U S
fJ t^ R JSt E T Leeraer der
Godgeleerdheid het doorgaens lezen
"^an Gods Woord onder dOpregtgelo-
\'^igen onlangs beeft pogen te beji rydeUi
\'hervat mn}erfcheide Britven aen een
Griendgefchre\'ven^

J.TieCufpt LSD,G. "Dék^f
der t^Arfihbïjfchoplijke Kerk^^
van CMecheleniKeurmeefler dê^
Boeken.

Verklaring van den Schryver wegens zyn tat-
deel en gevoelen rakende \'t gebed vm den
^oo:^enkrans.

dat niemand door mifrerftand of
|zwäkheid van oordeel het gene zoo
»ió\'tvoorgaende als in het tegen-
Jwoordige Deel deier Brieven raken-
in V de V gebruik van den Rozenkrans
tVoorbygaen gezeid is, in dien zin mogte
j, Platten, als ot men \'t zelve ganfchelyk wilde
j^.S^nfpreken en verfmaden : xoo verklaer ik
^^rby voorraed, zullende volgens mynvoor-
j^^fïien in\'t Derde Deel breeder van deze zake
iidelen, dat het zoo verre van inyne meining
\' Oogwit is , en ook altyd geweeft is, \'t gebed
j.. ® den Roozenkrans tegen te fpreken ofte be-
j^ipen, als de hemel van d\'aerde is. Dit gebed
ƒ helft het Gebed des Heere, de Groetenis van
j^ti Engel aen de H. Mäegd en Moeder Gods
j^^aria, en\'t Geloofsbegrip der Apoftelen: ge-
j^^den en oefFeningen die aen alle goede Chri-
^^nen gemein zyn, die wy alle dagelyks gebrui-
Q^j en die niet anders dan door een geeft van
^^gelovigheid of godloosheid zouden mogen
iQ^^rfproken worden. Edog gelyk het zeer
te] vk en heilig is deze gebeden aendagtelyk
^ ^^en, zoo is\'t ook zeer berifpelyk dezelve
f^ij^er aendagt van geeft flegs met den mond tc
oelen en aen de kralen van den Roozenkrans
is Y^en, welk misbruik oft niet zeer gemein

wy die door Gods genade broeders van J E s ü®
Christus z.yn, moeten eeren, pi ƒ

£ niet alleen, wanLer zy ter bequa^
tyd en plaetfe behoorlyk geoeffend worden j

e^ d\' afbidding en dienft des Heere oa^
dertuHchen niet veronagcxaemd , dog d
venalbehertigd word : maer ^k tragt die ooK
ï^elf naer vermogen in\'twerk te ft ellen. Dit
mynegefteltenisen gevoelen. Verrezvvan^y

maer verre zyook van alle Chnftenen alle g^^
vrugdge oefleningen even hoog te ichatten_ W y
eeren en beminnen alle Gods lieve Heilige^
en onder hen de Heilige Maegd Mana met e^
zonderlinge eere en tedere l^^tdetmaer wj aen
bidden eS beminnen ^en God der Heil ge^
met een aenbidding en liefde die alle d ee
re en liefde der fchepfelen nog oneind^
lyk te boven gaer. Dit is Miver Catho

dius in \'t einde van zynen c i. Brief gefchreven ^
De Leerlwgen Uhhm moeite om tets te leren ; .

zy-wilkn\'tmcthzen. Zooookde Leeraer.hel^hen^
te in \'t ondernvyzen : \'wmt zegg^» zstmt kort, tu ^^ ^
ma voor de kkme verßartden, zeggen zy t
t.vengefs voor luw en trage Uzers t LABOHM
ho,niL in difcendo , brevi, non valmtmteU.gery / ;
lixd non amant legere. Laborant itidem m docendo > ï

KOrte voorredeff. Kleïnagting der Eemoudi\'
gen Voord berijpt, \'t Is met zoo zeer het
S^oot verßand, dan wel de z.wvere liefde dié dm
der H.Sthrifture opent.Debe^üaemhedenom
^^ Schriftuer te iez^en zyn niet mmder in devroui-
dan m de mans te vinden. V\'.r warring yan
^^ E. P. Harney. Uy handslen hier niet van\'t
uitwendig lez^en y maer van de Schrif-
vrugt te lezen. Word geantwoord op het
S^ne d\' Eerw. Pater ons uït den apoßel Paulus,
de zwakheid der vrouwen, uit de Spreuken
^^n Salomon, en uit het Leven van de H. Terefis
*^i^nwerpt. De Bjbeljoffrouwemvorden tegen de
^^\'Z^ing yan eigenf-innigheid verdedigd.

irwat later als naèr gewoonte heb toe
Jgezonden : \'kzal- deze yeragtering
met het fpoedig^fyaerdigen der volgende trag,1
ten goed te makeh. Wat belangt é opwerp««-
eërdie men tégen ee\'nfge plaetfen der vooj\'
gaende gemaekt hdeft, en die gy reeds ö
loedheid- gehad hebt; van my töe teaenden,
ik vind ze van zoo groot gevvigt met, dat zy
my in mijnen loop moeten ft utten : zal zedaerJia
alle fefFens beantwoorden. -Ik gae dan vooro
om^myne v<).orgenomen ftoflfe te vervolgen.

aleerWf nu. voordtreden om de vry
heid der tegenwoordige Catholyken in \'t leze
deiH.Schrifturetebeweiren,moet men biereer^
eens doen hefthouwen , hoe kleinagtehjk dc be-
ftryders dezer vryheid gewend zyn van d ee _
voudigeofgemeine Gelovigen te fpreken. ^^
noemen de zelve Hanneken en Lysken, ^
onwetende menfchen , weikers
(land niet bequaem is om de duiftere fpreuK

\'der SGhdfture te vatten. Odt profamm
ey- arceo. Wat zeiden die Rabbynen van
Oude Wet: ik mag ze hiernu met hunnei^g.^

•\' -Z: Maer laet my ^oe dac ik die w^ieHeereÄ
:,vr^n<j Meint gy- danEermerdige

aen le treffen,, dan alken d© groote
J\'^ïfianden i.die.pndom marbet Bof.dec Sebooi\'
Wftoven-sijny en diè \'tbncïd .mef de Si^ïOol-
^ifpuiten en .hairktoveryen Varridd hebben ^ ■ Jk
\'^ein in tegendeel dat de.HéligeGeefl;:, die^^
^^»■ftand moet openen en verligtcn om onsden
.zin der H. Schrifturs te teren kennen,
^^el ligEecingangvind in ;.cieherten der eesvóu-
die^-gy noejr,t..\'flegre -cnwétende me»-
ïciien, -^danin.de hér^ien der genén, die dikma^k
\'^^t de grollen van Ariftoreles zoo vofzijnop-
S^propr, dat\'.^r de Geeft Gods naulijks.eenige
P^^ets kan vinden, \'t Is niet de fchraöderbdd
\'t r.denkavelen . zw^rghteden

meer vernufts dm rgpdvmgtigheids vtféi-
\'\'^^en , nog de\'vaerdigheid in\'toploffen, der
yrwarde vr.>gen-;\'m3er; tis de brand def\'lkfde
Je Jefus in het hert ontfteekt, en d\'oeffening.

goede werkeiif welke, als blijkt in de \'Difci-
l^ïèndie naEmaüs-gingcBjs- ons^dto.-zin-der
Schrifture opent. - j . - , - \'
Maer ik moetnösf al wac vragen^-

g^^iiathetalleen de. geleerden zijn, acn wie _
gegeven i&^e .^geheimten van het koningfiJ"
God^ iefc^nm?\' O ïieeïis.\'™aer^t zijnd\' oof
^oedigcn/äide,Meinen..zeit Chn-
fWs totdeh Vader, voor de wtjT^n enfchrams*
{f.e?t verborgen, en aen de kleinen geopenbaet^
tvij^fff heeft, hy tot:de kennis van
■^jiatiWoordgèioe^cnii-i maer ^(ajneaefifpraekjp
■öjögang is mmd\'eenvoudigen. Hyi verfmaed
nie^y als of liet honden en varkens waren , ma^
"hy bemint en wérd. cn voed ze m.et het voedi^^
van zijn zaligmakend Woord als zijne lamm^\'
ren. Honden cn varkens zijn de genen die
zei veen anderen rnet de vuiligheid en den dra
der htidenfc\'he ,we-tenrchapp.en opkroppen,ƒ
de pcerlendfG Evangelifche lêerc,welker koft^"
lijkheid zyniet.«n kennen\', met de voeten tie\'
den. Maer d\' eenvoudige Chriftenen verdienet»
zulke,namen niet: zy zijn hetvolk^des Heer^\'»
en.dè fehmpn z^ymr iv^idti^m wié de: klaver
godlijke Schriften-eigen is. : : f - " .

4; Dog tmxe Eerw.\'P-^tey fchijnt het "Wf
mee^ft te hebben tegen de Vrouwperfonen di^

wet hun zwak verftand het lezen der Schnitu^
re ook al durven ondernemeni De Heer ^ \'
nmld had doen opmerken, gelijk wy ««

cnis\' der menfchelijke zwakheid:.^en .on-
■^^tendhcid, d\'onderdanige onderwerping aen
oordeel der, H; K^rkc » de zuiverheid dts
Jetej d? gP^^s

v öief tïie^r-danLh^iïiiVan j^ign der
^ehtifture mag uitfluicefi. <Men. ;moet . vvel aeij-
berken , yoegt hy by , /«ïfaijïer
"^^efki\'-^c^^t^nm^ifl.dsj^yo^ dteeeni-ge god\'

f^n .^odpinige mepj^h^it, dattn^
of d\' Oudvaders gepmdeeU hebben dm
^^ kzender H, Scbriftme hendjmllig is. JEn
deze,\' niet van t\' eenemael .|g7dvergetende
j inoetookal pM,zegge^^ia^4eze<Ptie-

^^eknog mei; deze bemerkinge,djed\'Eerw.P««-
f^*" H.B, c.Xïxin,4i.. Ook uit hem vertaeld
^ ^^fr; Dat de wetenfchap die men in de Schooien
enwelkjemen\'^ggen \'kan ^^^Uen de vrofi-
onbreek.t

, \'zj>o ■ weinig diept<,ern. de \\ te
»\\in die^ fiaët van: %diiver heid en liefde ,, ii^e-
^ ii^aerhe\'td doet fmah^n. en bemmnen y dai.,-het

\' teèl eer \' een hetetfel daer van « ^elijKa^pf*"
vrugtigjfeniannen vaiideM laetfie tjden metnt^

\' tneer daneene^fk,is die door hèt woord y SchrfJ\'
tuer, kaii ve^en ivirden. /. De Geefi déf
SyhfifiüPeh i, dié ander s niet en isalr^deGratt«^
\' \'àohitif dewelkj als^een\'imrtel de> boom voor^\'\'
\' h^omt vm H geloof dat dóór dè liefde werkS
Jnhoud\'der i&aerheden die m de Schrifturen vej\'
haeld worden. ■ ïMi De letteren dte o^ dé blayer
ren ftlten, Dmpzl^y<?>ott \'. En bygebreky^^^
dit vnderfchiUe maken^ fempr lahordnt in ^
voco \'. dat\'s voór dé:gettejideni De volle zjii^?^\' !
heid des herte ,\' zeit^hy» i^ eigenl/k^en ondipn\'
feerltjk noodwendig voor het eer fe-, voor dê^ :
Geefi der Schrifturen , gelijk, het fap t^oor ^^ {
boom, het\' bloed, voor een dier. Zöere én bon-
dige verklaring, maer\'t is. jammer dat ze ^^ \'
verward ii. , , _

7. Hoe zal men di t ter regte brengen r
zuiverheid des herte is in deze gelijkeniflen
zipen\'tbloGd : maer v.\'at zal de boom en
dier ziji>? \'t Kan-de\'Gratie Gods

net zuiVerwördcnd cn gezuiverd hert van fe
Gratie Gods, gelijk de boom van\'t zap, ca
bet dier van het bloed, hoewel verfeheidenlijk»
®ijne beweging krygt. Men kan opk niet zég-
S^n dat het geloop dat door de liefde virerktdc
"Oom , en de zuiverheid des herte \'t zap is;
^ant die zuiverheid en dat geloof is al ceae en de
*clve zaek. Wat is de zuiverheid des herte an-
ders , dan een geloof dat door de liefde werkt, en
^aer door het hert van de fmetten der zonden
E^iSSivèrd word? Zoodat menhier niet als vet-^
.Marring vind.

8. ^t Gene d\' Eerw* ^ater dan vervolgens
^it van de letteren die op de bladeren ftaen, cn
^^nhet biöody Jpeculktif, verfhten deripaerhe^
^en die inde Schrifturen behelfd zyny is onnut
de zaek. Wy bandekn hier nier vanhee
bJood verftand, veel min van\'t enkel lezen der
^Oorden; macrvandeH. Schriftuer met vrugt
^^ ftigtinge te lezen: waer toe ten minften een
^^gi^fei van de zuiverheid des herte vereifcht
■^Ord. Enhy vergift zig grootelijks, als by zeit

jJ^t onze ^uepe maer van het uitwendig I zen
handelt. Ahmen zeit: De gemeine Chrifte-
\'^en hebben dc vryheid nm xc Cor^miuniceren:
Wilt niet ^eggcn;om het H. Sakr^ment flegs
den mond\', maer met behoorlijke god-
^\'^ügtioheid t\'ontvaagen. De ware ftaetvan\'t

gefefalj is ;r: Of ^«-gwnV.ChrMle^ieiit:^»
de poimcni de véj^lieid . hebben ^OHï de^r ti\'
Schnfmer te leztn :ot?i dk t^C^^en

met den geeft met. weiken zy jnoet geleze^
worden,.tot hunnen. m>óki ftigting en on-
derwyzinge. .Onie ^tw<3ord4s V ja.. •Ppfieden^
Om. dat de Z\'aiv.e:r^i4,^ desb?rte ^
ven dergodlijkeöeo\'sfte ,éie önsvbequaeni
kcn-)S)m. deSchrifetterfjm^tfvrugiE teJezfn
minder in de vrouwati, en eenvoudige GelP^*^
gen, danin degeleeide.mannengevofidefl^\'^^^
den.

. Niemand Heeß-re^ t hog geleerden
ongeleenden, orii\'de;H. ..^briftuer uit nieufgi^"
righeid,; of om tijdvi^rdryf, of anderlitiS; ékcd
uitwendelijk cn zonder geeft te lezen. Dat W^®
een misbruik van Gods heilig Woord- daerflie\'
mandtoegerègri^dis. Wèshalyen ik nógeei\'^
befluit, dat Pater Harney zig grpqtdijks vc\'*"
gift, als hy zeiten zoo-herh?eft;»
dat onze -Queßie maer van .her-uiiwendig
Bandelt. .Zoo dat het gene hy n io. tn vervol-
gens ten zeivenemde fchrijft, niet dan «en dee
verwarde en duiilere redenen zijn, die Monj\'\'
andoren op hetjFfanfcheen GAinna^^^\'^
zouden noemen: En had ner

gens mindere gelegendlieid. dan opdeze.p.aerSj
\\a,i-idie M^rfimrs eenen bekkeen oii-WAèragtig^^^

l\'«toe te fchrijven , die zy geem zouden dmn
^^^^Jluipen. \'t Is \'t gebrek van die Mesfteurs
> gelijk gy zoo v/ei weet als ik , Myn Heer,
of fluipagtig te fpreken. fiun, geu
"fek is veel eer, zoo men\'t een gebrek mogt
l\'^^men, al te regt uk ent\'openlijk tehande-

Zy zijn van \'t Sluipers gild niet.
p lo. Menzoudede bedekte redenen van den
wat kunnen verklaren : maer
toe zoude\'t veel dienen < Laet Ons liever
ë^Cn zien, wat leflen van verfterving de VrouW-
^■"fonen in zijn Boek nogal kunnen vinden,
yyleert ons b. 371.uit den Apoftel Paulus,
^ de vrouwen in de Kerke nloeten zwijgen: dat
^\'^■Jprekenhaer niet word toegelaten : ja dat hst
Jpfeken in de Kerke fchande voor een vrouw is.
^•Cor. 14. V. 34. Nogtans ziet men de perfo-
Van dat geflagt nergens met meerder gezag-
yi^heid d\'eerfte beginfelen des geloofs of den Ca-
^chifmus leren dan by het volk van P. Suivius,
,\'^de vrouwen het lezen der H. Schrifture zoo
"^^Jtelijk betwiften.

. * t . Maer dat overgeflagen , ik kan niet zie»
het zwygen of ipreken inde Kerk hier te
j komt. Men handelt immers niet van het
%\' k^*?^^ Kerk, maer van \'t een voudig lezen
Jj J^^^eenzaemheid en ftilte, wanneer men
^«irt dat o©k dc vrQUwea \'t Woord Góds

oit 200, verre gevoerd heeft,, dat hy de vrouWe^\'
zoude toegelaten hebben (Gelyk d\' Ecrw.
ons b. 119. van die van Men verbaelOin Kerken
of Kapellen te preken,^fV^f te horenj,o( de Schrsi"
tuer uit te leggen.\'t Moeft wel een P.Suivm z}\'^\'
die zoo uitfporige ongerymdheden zoude
keuren. Dog ik wil met diergelykeopmerkiO\'
gen niemand verder iaiiig vallen. Ik had \'er
geen woord van gemeld, \'t en ware deze gele*
gendheid my hier toe verpligt had, \'t Is zoO
moeilyK die fchoone gelegendiieden vrugtelo\'"\'^
te laren doorfchieten. Dan dic is maer voor u»
MvnHeer, én voor degenen dieden uideg vaf^
\',t raed (el wéten,. , \' \' , 1

la. Aengaende de kloekheid van hef oordeel
d\'r vrouwen, men zeit in\'t gem\'1 ie \' ap-n.ƒ
dat zy zwak van natuer zyn , en dat d\'ei^en li^^
de in haer zeer argtiftigis : o .k dit zy g^hj\'^
een. goede wyngaérd wel goeie vrugten kunnen
diagen. mier nogtans van noode hebben ef**
geiis anders op te ratten, en niet bequaem zyij>
oai zig zelve t\'onderfteunen. \'c Welk men ji^l
les moet bekennen ren hougfte waer te zi)/^
Mier yan den andéreiï kant mag men-ool< "^
lochencn . of deze gebreken zijivi« deassan^^
200 welialsin.de vrouwen te vinden, V^y ^^^
k zwsk, en eenigfins verblind door d eJg

Wde Niémand mag op zyne kragten fleuncn j
^y hebben aJle van. hoode mansen vrouwen ,
het heilzaem lezen en verftaen der H., Schrif-
^^ïe.door d\'önderrcgtingen vah andere^onder-
I j^nraegdteworden. Dit is zoo zeker, datoofe
H.>ronimus van zig zelven verklaert. dat
J tgene hy wift van de Htilige Schrifturen,
uit mg. zehefty. dat isdoor de vermetenè^
«« van ya eigen verftand\'t\'welk^, zeit hy, d»
\' jf-ifaerlr^fte vati aUe leermeeftersis , maer doon
fiitflekendfte Mannen der H. Kérke ge berd had^
^^ 13. Maer demoeder van Silomon, zeit P^-
^ Bamey , leerde hem m \'t Bock der Spreuken
^^•i3.onder3ndere!eft"en, dat de kloekheid va?^
^^ Vïüuw zjg- uitwerkt in- Q^ftitn vm vt)oÜe en
^tt^aed. Zeer goed : maer niet in zulke Que-
Jen aileen. Iii\'t werken van wolle enlynwaed
j^^ftaet dekloekhdd h irer banden; dog de kloek-
van h.ire ziel beft,iet in de kennifie der wys-
> gelijk ter zeiver plaetfe geleerd word, al-
^jer onder de loffpreuken der fterke vrouwe ge-
^»d Word ; Di^tzy ha^en mond tot wyshetd

Os[uumaperuitfapentia: *t genezy im-
^.ers niet en kan doen zonder de wysheid te be-
ï^if ook de grootfte lof welke de Hei-
^^eCjeeft daer aen de kloeke vrouwen doet ge-

14. Dog dit is \'t niet al. Wy vinden Wg
een voordeel in\'t exempel van Salomons moc
der, die haren zoon zoo fchoone leffen ga^\'

niet qualijk voegt anderen , en vooral huno
kinderen en huifgenoren , in tijd engelcgeno\'
heid van \'de zaligmakende wijsheid fonder-
règten. Ja dat zu\'kshare pligt i«l;an van nie-
mand in twijfel getrc^kcn worden. En W»®
h \'er bequamtr om deze pligt te volbrengen »
dan die moeders, welke door het neerftig Iczcn
cn bevroeden der H. Schrifture d\' onderwijz»""
gen der zaligheid in het Boek van Tobias, in dc
Spreuken vanSalomon, inde Brieven vande"
Apoftel Paulus en elders eerft zelfgeleerd heb-
ben, om ze dan aen hunne kinderen cn onder\'
danen over te leren? Zy doen deshalven z^®^
wel met dit lezen vlytelijk te beocflènen ,cn vc\'\'
dienen daerom niet als laetdunkende Bybelzj^\'
ßers verfmaed, maer veel eer als wyze cn t hrï\'
{lelijke moeders deshuisgezins geprezen te wor-

j y. Nu verhaelt men nog een geféhied^\'^\'®
uit hetlevcn vandeHeiligcTercha, diezecr^
vern dering der vrouwperfonen, die de ^^
Sehtifruer lezen, fchynt te ftrekken, onzc^^^^
teverfwakl<;en , en die van den
begunftigen. Terefia , zeit men , • ^

\'»ïgang tot het Kloofter aen een dogter die nu
f^^ds-vvas aengenomen, om datzy haer gevraegd
Of zy een Bybel die zy had, ook^zoude
*^^dshrengen^ Maer my dunkt, Mijn Heer,
het my niemand met reden kan qualijk afiie-
^^fij indien ik zegge, dat deze gefchiedenis,
ip\'^^^Is zy ons verhaeld word, geen groote
^^ijn van waerheid heefr.
, 1 \'t Gene my beweegt om dit te zeggen, ïs
^^roote heiligheid ende wyshcid vanlerefia,
Oor dewelke ik een bezonderc grootagting en
^fbicding draeg, en wiens naem ik zonder
.^rheuging van mijn hert niet kan noemen. Wie
inbeelden, dat zoo wijze maegd als Te-
die zelve niet alleen den Bij bel ,maec
het geheimI ijkfte boek des zelfs, dat is, hec
^k der Zangen las; ja die ook hoewel een
j^^ouwperfoon zijnde, over het zelve gefchreven
jj5®ft j vooreen groot gebrek in een Kloolter-
Dogter zoude hebben aengezien, dat zy
^"egendheid had om\'t heilig Woord van ha-
Vaderen van haren hemelfehen Bruidegom
^yezen? Wie kan dit, zeg ik, geloven; daer
jj Jeronimus ons in het Leven van deH.\'

tot haren lof verhaelt, dat niet alleen
y ^aula, maer ook alle de Dogters die z\' in drie
ï ^ï^beide Kloofters verzameld had , zoo wel als
^^^H Schrihucrlazen? Zy wAren.iMj^dle
K

wrpUgt alle de Tfalmenvatf buiten te ivete», \'
dagelijks iet uit de H. Schriftuer te leren\',
verre van daer , dat zy imand om de genegen^\'
feeid tot het lezen der Schrifture het Klooltef
geweigerd , of die heilige aenhegting voor ec^
ongeneeflaergchvéi ftrydig tegen de
heid vaneen geeftelijke Maegd zouden aengez\'^\'^
hebben,

17. Maer genomen in de voorftelling ^^
dieDogterj welks van de H. Terefia vraegde»
of zy haren Bijbel zoude mee in\'tKiooft^J

\'r was immers maer een vraeg, de quael
niet ongeneeflijk 5 men had haer maer t\' an
woorden; Neen, Mijne Dogter, laet uW^^
Bijbel t\'huis, zonder haer daerom 200 plo^\'^
lijk afte wyzai en den ingang tot het Kloon^^
t ontzeggen. Ofi5 deze redenen kan ik ook .
geloven, dat de H. Terefia zulks uit dien ho^ ^
de alleen zoude gedaen hebben: cn hodp nie\'^ ^
myimandcver dit ongeloof zwaerlijk ber^\'P^
23 L . -„f

3 B. Zoo dat de groote deugd en voorzigj»,
heid van Terefia, vervoegd by d\' omftand\'g^ ^
heden van deze gefchiedems, gelijk die \'

^^^eeshaer gebrek moet geweeft zijn , my tca
^B^ndeel, en zoo my dunkt met reden, de
^^erheid van zyne gefchiedenis doet in twijfel
■"^kken. En waerom zoude men hier nietmo-
zeggen, \'tgene hv ergens in zijn Boek ten
P^igt van Serarius zeit ; Wy hehoeyen dat nin

f e nem en of wj iviilen ?
j 19- tndien men nu nog verder wilde opha-
al wat Pater Barney tegen de geletterde By-
^hoffrouwett, die wy hier een weinig tragten
*\'Oorte ftaen , heeft in te brengen , \'twas met
^^nen Brief niet af te handelen. Dog\'t gene\'er
P^\'^ngïs, gaet ons weinig aen. Eene klagt van
\'volk van P. Sumus tot befwaernis van de vrour
^en xnoet ik nog beantwoorden, en daer mede
^\'.^Jten. Zy klagen zeer over de hovaerdigheid,
\'S^nzinnigheid en ongehoorzaemheid der
J^OüWperfonen die de Schriftuer lezen ; niet
Ün zq gewend meet te doen gelden dan de-
J ydele betigting. Dit is het groote Bo!-
^tk waer van zyhet zwakGefligt beoorlo-
PS de hoofdreden door dewelke zy hunne
"heldingen by klein ec groot weten op te
l^ouken. Zoo dat men\'er zelfs onder die ge-
mannen, die byna alle de Predikatiesi
^^ Faberen de fsppïge Theologie van Abelly
hebben, en nog dagelijks het Ge-
<Jboek lezea , al verfcheide vind welke zig
de kragt Yan die fckandere redep ktm -

wyfmaken^Dat hec lezen der H. Schriftuf«
dienftig isv®or de vrouwen. Maer men begrijP
de reden welligt, waerom die Heeren niet goe^\'
vinden, dat de vrouwperfonen van hunne
ftiering veelinden Bybel lezen. Zy kunneii
{omtijds reden hebben omte vreezen\'tge"
Dioft:orusfchriivende aen Sint Auguftyn zon-
der reden vreeftie. Zie Epift. 5 5.

20. Wat ondervinding die klagers hebJCi
van d\'eigenzinnigheid dcc, der Schriftlezena^
vrouwperft)nen, is my onbekend. Dit wee
ik, dat het lezen der H. Schrifture de menichei^
niet hovaerdig nog ongehoorzaem, maer oir
dcrdanig, leerzaem, buigzaem ^an herte , e
ootmoedig maekt: want Gods Woord is n
ligt onzer ziele, en de geneefmiddel van al
geeftelijke qualen, Omnes adißcat Scriptura^
rim. Jimh. \\n Pfal. 48.

21. Wy hebben God te lovenen te danUe
dathy ons dit ook by ervarendheid geleerd hce^^
Eigenzinnigheid vind men overal: maer ffle
in de genen diezig hier meteen ScapeherUe
daer met een Koordeken, of andere kleine S
jens zoo vaft laten binden, dat zy by wyle" ^ ^^,
der fwarigheid maken van\'t Woord j^/
verzuimen, dan van hunne bezondere ^
gen eens agter te laten: aen wie men
wijfmaken dat het niet en voegt

^icnädesf MifiehcERoozekransjenfe Iczea, Gm
lïiaer by exetapel aen te tekenen. Hoe buig-
en onderdanig die luiden waren, heeft
gezien als zijne Heiligheid de Paus van Ro-
^en over eenige jaren hunne Getydekens vand\'
"bevlekte Ontvangenis, gelijk zy die noe-
verbood te lezen. "Wat al geknors en ge-
l^ors dat\'er toen onder dat volk gehoord
zalu. Mijn Heer , ongetwijfeld nog
heugen : tot dat zy zig allenskens wederom
^ebb^^^" zoo lieve oeftèning herfteld

,. Tegen deze eigenzinnigheid zoude men
\'J\'ïen yver nuttiger mogen uitwerken , dan te-
gf^degen^ïn die zig hegten aen het Woord des
^^^re, en het lezen des zelfs boven alle andere
^sken van godvrugtigheid ftellen, om dat zy
dat d\' ootmoedigheid, gehoorzaem-
buigzaemheid des herte, vcrfterving der
zinnigheid,

en andere deugden nergens
^^rdan in de godlijke Boeken der Schrifture
worden. Zoo dat ik eindelijk niet kan
> Wat\'er dog zonderlings zoo berifpeliik of

te vinden is > \'t
hunnen heiligen yver tor het lezen vm
Woord acn fommige Mannen zoo zeer
mishagen.

J^migheid van de rertaUtigen der H\' Schrif
ture. d\' E. Fater Harnej ftreekt van de
Schriftuer als of\'t eengevaerlijkboek^ fi^as.
tegendeel tford bewezen uit de Heilige Gr egoftt^\'
jiugufiinm, Chrifoftomm. De letter der Schnr
ture is ml van geeft. Wederom van hare nutt^^f
heid voor allefiag van menfchen. Fan verfcheide
fiag vanfchadeljke boeken. Fabel uit den Talrttf^
ratende den Leeraer Gamaliel mrd verivorpefi\'

M Adien d> E. P. Harney niet go^^
Èvind dat de vrouwen en tg
imcine volk zig veel bemoedc

fthijnen, dathyd\' Overzettingen der zelvc^^
de gemeine talen van het volk hier en daer 2.
tegenftreeft. Hy fchijnt dic Vertalingen
fommige plaetfen zoo algemeinlijk afte
als of hy van oordeel was, dat het geen.
I jken betaemde den Bybel in de ge»«^.\'"^^" ^^
ever te zetten, of zoodanige Ovcrzettmg^^^^^^

•künftigen. Wat wi! het anders zeggen\'t gene
•^en by hem leeft b. 93. n. Sixtus Senenßs
Xfit: J)e Ketters hegeeren ydat men deH. Schrift
^^fr indemoederl^ké taU van ydere Natie moet
^frzfitten, om dat ^Iks eert^ds tot zßergmt
ioed tfan de Kerk^gejchied « ? En wederom n.
.Asiorius is van gevoelen, dat het Luthera*
en Cahinißen zf)n, en dat het een kftterjf it,
\'\' ^^ Schrifturen in alle talen overge*

<et moeten worden. Hier op flaet óok het gene b,
^ 30. n. 16. uit Alfonfus verhaeid word.

2. Maer waer toe hier op den mem van die
Schtyyers als der Ketteren eigen uitgekreten, \'£
ß^tie men elders gedwongen is zelf goed te keu-
ken ? Want d*Éerw. Fater bekent openlijk in
^^jn 11. B. C. XIV. in *t einde, dathet^o<rrf is de
Schrif tuer in de talen des volks over te z.et\'
*en. Hy zeit wel, dat z-ulks Overzettingen
t eenemael noodzakelijk^zyn: maer hy voegt
^\'"ookby, dat men in deze twee laetfie eeuwen
^^^ r wel gedaen heeft y ahmende H. Schriftuer
\'"detalendeshilkf door Cathohjke mannen ver--
heeft,^do^ is dit niet met d\' eene hand op-
^\'^uwen\'tgene men genoodzaekt is met d*an-
^^re hand weder om te fiooten?

\'tis dan goed en pryfelijk, ook volgens
ƒ belijdenis der genen die het doorgaens lezen
^st H. S^chrifture in deze tijden tegenfpreken,

éc zelve te yertakn en aen elkeen vcrftaenb^c«^
te maken, op dat ten minden diegenen, welS®
onder het volk bequaem zijn om door het leze«
vrugt daer uit te trekken, zig van die Vertaun-
gen mogen dienen, \'t Zoude niet zwaer zip *
de nuttigheid der goede Vertalingen zoo
redenen als met getuigeniffen hier breeder te oe-
kragtigen : maer vermits Pater Harney deze
nuttigheid nu zelf beleden en beveftigd heeft j
zoude dit een onnoodige arbeid zijn.

4. Maer fchijnt het niet wel,Mijn Heer, dat de
genen die het lezen der Heilige Boeken aen de
vrouwen en gemeine luiden zoo bezwaerlijk
willen toelaten, en de Vertalingen der zelve zoo
weinig begunftigen, een groote eerbiedigheid
voor die Boeken moeten hebben, dewelke hen
verbied de zelve elkeen in handen te ftellen-
Men zoude\'t denken , \'tenware men hen zo^
zorgvuldelijk hoorde verm-sncn en inftampef»
dat de letter van dc Schriftuer het kaf, de fchot\'
feis: dat\'er in verfcheide deelen van de Schny
tuer in on\\e tijden een gevaer fteekt van in de t^f
gempoordige dolingen te vervallen : b. 2 5<5.
dat zy Gods Woord afbeelden als of het volg«\'
vaerlijke Ipreuken was , bequaem omd\'cenj
voudigen te verftrikken;uit welken hoofde zy
ook oordeelen, dat het veel veiliger is voord
Gelovigen , de Gefchilboeken die de Cajho^\'

"Isen tegen d\'Onkatholijken gefchreven hebbe»,
dan vvefde H. Schriftuer te lezen : ipunt , zeic
E.P.Leermeefter(Luifl:ernaderchrande-
reden , en verwonder u ) inde Controverßen
^mhet tegengift bj bet vergibt ^ de Catholijke
*^>^fwoordmnefens d\'opmrpjelen der Onkato-
^\'iken. In de H. Schrif uerftaet d\' uitlegging
^ils verre van de duißere plaetfen, die aen met
Reinigen oceaße vandolinggegeven hebben, b.25

Of dit al wel mee d\' eerbiedigheid, die
J^en aenGods Woord fchuldig is,overeenkomt,
ik u en anderen oordeelen.
5. Watmv belangt, ik ben van gevoelen ,
«at\'er geene boeken niet alleen met zoo groot
gezag en wijsheid, maerookmet zoogroo-
eenvoudigheid en bequaemheid om alle fiag
menfchen t\'onderwijzen, oit gefchreven
^\'in, dan de godlijke Boeken der H.Schrif-
^^\'re Jic houw het met den Paus Gregorius welke
B^iuigt, dat de Schriftuer aüe andere leeringen
\'\'^i^ergelijkel^kjovertreftiniet alleen om dat zy ons
^^t en verkündigt dan \'tgene waeragtig is , dat
^ noodigt tot een hemelfch vaderland , dat zy
^ herten der genen die haer lezen verandert, en
^ <.elve in plaets van aerdfche begeerlijkheden
^jnult met een hemelfch verlangen: maer ookom
J^l\'^y ter zeiver tijd y als zy de verßandigen en
^m^iekte» door hare duifterheid oefent ett bezig

koud yd\' mvolmaekjen endet.wakkj^ doorhan
lieftadigheid meet te ftreelen en te trooften: dat z]
zoo d\'ii\'hrniet enis dat men htier moet agter-\'
laten tc iez.en, n gook^zoo ligt met om te verfi^e^t
dat men haer mag verfmaden; dat men\'er tJ)9
veel grooter fmaek^m vind , hoe men meerder
meinzaemheid met de z.elve kj^ygt, en dat me^
haer bemint en tn waer de houd volgens datnieff
min of meer in de l(jlve meditecït; dat z.y door d\'
eenvoudigheid van bare woorden, en door den ver\'
heven z,tn m de \'^(elve begrepen onze "pielen helft;
dat zy fchijnt aen te wajfchen , volgens dat df
genen die haer lezen , toenemen en aemvaffchen iti
verß-and; zoedat\'er ook^d\' onwetendße, en di^
alderminft in\'tgeefteliik^leven beveftigd ^ijn, ^^
iet van verßaen, en dat zy den verftandigen al\'
tijd nieuw fchijnt. In dc Voorreden van h^^
20. Boek zijner Zedenfchriften. In zijnen Bri\'^
aen Leander Aerfchbiflchop van Sivdien
kragdgcdie Groote-Leeraer de zelve zaek n^eï
geen mindere welfprekendheid.

6. Ik houw het met den H. Auguftinus
cns leert, dat dé M. Schriftuer zig voegt na di
vathaerheid vm idereen: en dzi zy ts als eeng^\'\'
meinzaem vriend, die alle de wereld door een eetf\'
veudigemanier van fpreeken aennoodigtom hu^
voedfd hy haer te kSf»en Roeken, n welk ooK
d\'eenvoudige verfijnden in haer kunnen

^atkan \'er ktagtigcr bedagt worden om d\' ccn-
Voudige C^j ift^nen het lezen der H.Schnhure
"Oven alkandere boeken aen te prijzen , dan het
|ene dees Oudvader zeit in zijn Boek over \'t
^oekderScheppinge naerde Letter C. Trek^
^V) voordeel utt de Schriftuer die uwe \'^akheid
en begeeft, en dte met ugelijkjen moeder
haer kind X^gtelijkjwandelt, voegende haren
Z^ngnaer urn gangen. Zj jpreekt in dter voege ^
sg door hare hoogdravendheid fpet met de ho\'
^<^erdigeni dat zy de genen die haer milten door^
ijonden, door hare diepzinnigheid verbaejd maekt^
d^t^j de volmaekie zielen met hare-waerheden
^oed, EN DE KINDEREN SPÏST ME7
yRE LIEFTALLIGHEID , affabilitatt
P\'^rvulosnutriat.

7. Ik houw het met den Grooten Guide-»
J^ond, die ons alreede betuigd heeft van gevoe-
te zijn: Datde H, Geeß de Schriftuer op zeo-
«amge wyte heeft doen fchryven, dat ook,mf.
i\'i^rs ^ Schaepherders f en andere onwetende ex
^^^^elet ter de menfchen door die boeken kunnen zA\'
Tv&rden. En op dat ook^d\'aldereenvoudigßen
zouden kßnnen bybrengen tot hunne ver-
i» t\' ontflaen van \'t lezen der H.

^\'^^ifturey d^t zy de zelve niet verßaen kl^nnen^
^^ de dingen die daer gebeid worden, ^oo wel
vatbaerhiidvm aüe de wereld overeenk»^

we», iiatookeen ambagtfma», een dtenßh^i^*
eenarmvroutje, end\' onwetendfie onder detnen^^
fchen uit dezjelefen hun voordeel kMtintn trtK

8- Ik zeg nog eens, ik houwt met dez
Vaders van de H. Kerke, die ons voor waer wej
een andere verbeelding van de H. Schrirturc g^^
ven, als d\'E. P. Harney cn eenige Schry ve«
van deze tijden ons pogen op te dringen,
oude Leeraers verzekeren ons, dat -J

Schriftuer als vernederd en naer de vatbaerhew
ook van de kinderen gevoegd heeft : en n»
koomt m€n ons de zelve beichrijven, als ot
een gevaerlijk boek, als ot\'teen ftruikellteCP
en ftrtkx^asder eenvoudige en ongeleerde men-
fchen. Die Oudvaders betuigen , dat dc
Schriftuer alle andere boeken verre overtrcij
door deze wondere en godlijke eigenfchap , ^
terwijl zy hoogdravend en diepzinnig is»
quacmom ook de grootfte verftanden t\'oett^
nen, zy egter ook gemeinzaem, eenvoudig
verftaenbacr is voor de kleine eo zwakke ve
{landen: eigenfchap die in geen andere boeit
zoo te vinden is, en by gebrek der welke ve
boeken niet en dienen dan aen weinige gelees
mannen, en fchadelijk zijn voor\'tgemei

volk; daer deH. Schriftuer voor klein eng^"
geleerd en ongeleerd, voormannen, vrouw

J3 oo|j voor de kinderen nut en zalig is. En nu
^iMe men ons geern wijfmaken , dat het min-
gcvaers inhceft, Controverfen en andere
b^ineine boeken , dan de H. Schriftuer te lezen.

.9. Daer zijn \\oo meenige fchoone boekjns
Pater Earney b. 57p. n. li.diezy, te we-«
de

vrouwen en \'t gemeine volk , heter ver-
^en als de H, Schriftuer, en uit de welke 7y
^nder gevaer van fchade loopen. Maer my
^^nkt, behoudens een beter oordeel, dat die
een gevaerlijke en vervaerlijke ftelling is,
J^euogmetde gevoelens der Heihge Vaderen,
,\'^g met de eerbiedigheid van Gods Woord o-
^^teenkomr. En ik twijfel niet of men zal in
^^e zaek liever die groote Mannen, v/elkcr
getuigeniften wy nu gehoord hebben, dan de-
^ri Eerw. Pater Leeraer geloof geven.
j J O, Wat belangt het gen e men zeit, dat de
|.tter van de Schriftuer het kaf en de fchorffe is,
IS Wel vvaer; maer men moet \'er by voegen,
j^at onder die fchoriïe een heilzame tarwe ver-
^\'■gen is, waer door de zielen verfterkt en ge-
^oed worden ten eeuwigen leven. Want de
^^oorden der H. Schrifture zijn vol van geeft
Ij Waerheid, die door het neerftig lezen en
yp\'^^^den der zelve zoetelijk in onze herten
^.^eden. Hoe groote kragt de H. Chrifoftomus
alleen acn \'t lezen, maer ook aen het en-
L kci

kei aenfchouwen, of aen de tegenwoordigheio
derGodlijke Boeken toefchrijft, is elders aen-
gewezen. Zoo dat men ganfch geen regt heer
om de nuttigheid van dit lezen uit dezen hooi
de te verkleinen, om dat d\'uitwendige letter
lièt kaf en de fchorffe is: niet meer dan meO
regt heeft om de nuttigheid van \'t uitwendig ge-
bed, vallen en aelmoeffen te verminderen, op
voorgeven dat deze uiterlijke werken maer kat
en fchorffe zijn , en dat alle de deugd heit^
inden inwendigen geeft en liefde met welK®

11. Zeer treffelijk heeft hier de H. Gregoriü«
van Nazianzen ons ten gevalle gezongen ;

• .. Cuijucmda facrata Volumina cur£
-dnteforent, medio Spiritus ore piorUm
Sculpßt, egregii durofub cortice Serif ti
Gratia fulgorem dijfundens Pneumutis almi,
IJtihtafque latens, quamj\'oli cernere p oßunt
Qm bene purgarintgenerof e lumina mentis.
\\ 2. Hier dient wel aengemerkt, dat als. Gre-
Roriuszeit ,dat niemand de nuttigheid, die onder
\'^e fchorfe der letteren verborgen is, kan zien
^an alleen die zuiver van herte zijn, hy daer me-
J^c d\' on volmaekte Chriftenen, die tot die vol-
komen zuiverheid nog niet geraekt zijn , egter
^^n hetlezen der H."Sr43rifture niet wilt uit-
^^iten , a!s zy anders maer een beginnende ge-
\'^^gcndheid hebben om tor de zelve allenskens te
\'^aderen. Dereinigheid desherteiseen fchoone
^oorbereiding om de H. Schriftuer, en ook om
verholenftev7aerheden en geheimen des zelfs
doorgronden : maer het neerftig lezen en be-
broeden der H.Schrifture is ook wederom vanden
^nderen kant een kragtig middel om deze reinig-
^^\'d te bekomen. Dit leert ons de zelve H. Gre-
l^tiusopeen andere plaetsmj belangt, zeit
Xi ikjieb door het doorbladeren dergodi-^ke Bce-
* Carmine de rebm k$n

ken de retmgheïd des herte verkregen j üi^ ^^
■weten uit de letter der H. Schrifture den ge^fl
■perfie. Het le\'^jn van die Boeken heeft mJ ^^^^
deugd gedaen , dat ii<^de bitterheid en \'t vuile fe\'
kelfchuim der wéreldfcbe boeken, diemtjn g-\'

v^oed weleer met een vernifle en bedriegeitjkf
fchoonheid plegen te fireelcn, heb ürt ge ft\'ogen. ^^
Quadrag. Jejun, Silenlimn. Zoo dat het Wo®\'\'"
Gods niet alleen bequaem is om de volmaekt^n
in de volmaektheid te voeden , maer ook om d\'
onyolmaekten ter volmaektheid aen tc voeren.
Gods Beilig Woord ingoed voor elk^
Ben kloeken fpijs, den kindren ?Tielk^
Nog eens dan de H. Schriftuer is dat
godlijk en wonder Boek, \'twelk alle andere
boeken in nuttigheid zoo verre te boven gaet»
als de H. Geeft die \'t gefchreven heeft, alle men;
^chelijkefchrijvers overtreft in wijsheid, \'t Isdis^
Boek \'t welk bequaem is voor klein en groot, ef"
daer alle ootmoedige herten hunnen trooft
voedfel en de genezing hunner ziele zonder
vaer in kunnen vinden, \'t Is in de Schriftuer ^^^
alles overvloed, en\'tgene de kloeken mogei}
ten, en ""tgene de kj^deren mogen zuigen. Ff^^g\'
\'t Is in de Sehriftuer dn ook de Maegden JeJ
Chriftiii moeten zoeken, en daerhy alderheft g^\'
vonden V^ord, Amb. \'t Is de Schrifiuer die al^
menfchm ftigt. Omnes&dificat Scnpma

Met reden lulfterenwy dan nade leflevan deti
^•Chrifoftomus: Wagt na geen anderen lee-
faer of meefter. Gy hebt Gods Woord : nismmd
W U ^00 onderwijlen als dit godlijk^ Woord,
^"^ullus te docet ficut iüa. Orat. \'m Ep\'ft. ad
^oll.

14. Zoo nu imand wilde weten welke men
^oor fchadelijke boeken moet houden , gy zond
"^et hem kunnen zeggen, Mijn Heer, met de
^Oorden van den Heer.......die wy voorle-
den zomer tc famen \'t geluk hadden van over dit
ftük zoo yverig volgens zijne gewoonte te hoo-
ien reden voeren. My dunkt dat ik hem nog
^oor en zie: en \'t zal u ook nog wel gedenken ,
^et hoe groote vierigheid hy ter gelegendheid
het Boeiden van P. Suivim uitriep:,, O ver-
» mecene onwetendheid. Is\'t niet önverdrsge-
lijk dat hier een onbekende zig duifc
aenmatigen,,de H. Schriftuer uit de handen der
eenvoudige kinderen Gods, en. uit de hui-
» ^en der gemeine Chiiftenen te verbannen, en
>1 herlezen der zelve als fchadig &n gevaerlijk
sen alle wereldlijke en ongeleerde perfonen
uit te krijten.? En ondertuffchen wie kant
\'\'^"g, V/ie toont zijnen yver eens tegen die
>> Waerlijk fchadelijke boeken , daer de wereld
»> "hhaaszoo vol van is ?

van die vuile Liedboekjens, godlooze HiftO"
„ rien, vervloekte Romans , en ander diergc-
5, lijk werktuig van deriDuivel; daer zijn nog
j, andere fchadelijke boeken , die ook van fom-
,, migeonbedreve Dèvotariffen voor zeer nu£
j, en heilig gelezen en verlieten worden. Scha-
delijke boeken zijn die genen waer in men
„nietanders vind dan een hoop zotte Fabelen,
3 5 verfierde Mirakelen , cn valfchvernifte ge-
j, fchiedeniflen.

i6.„Schadelijkeboeken zijn de gefchilbocken
3, der genen, die terwijl zy quanfuis dedwaün-
3, gen der Onkatholijken zouden wederleggen,
,, door een ftrafbare onwetendheid en onkun-
,, de der ware Godgeleerdheid de gronden van\'t
Catholijk geloof ftouteüjk ondergraven en
,, omverreftooten ; waer van ons die beroem-
,, dc Triomfmaker nog onlangs beklaeglijke
j, exempelen verfchaft heeft.

IJ. „ Schadelijke en zeer fchadelijke boekeO\'
,, zijn-die Blauwe Boekjens, die men den kin-
j, deren ia de hand fteekt , en in dewelke men
,, die jonge jeugd, om de zelve tot d\'cerftß
,, Communie t\' onderwijzen , deze fchoone lef-
fen leesi-t; ^ D-at de wonden onzer- ziek gcne^

-Vt Ondenvys voor d\'eexfte H. Comrrairie. geniaekt door
een Piit,atr.ües:.Soti-si:\'-ii) ciesj iïstiïn D;ui< verbe:ej\'a>

3 ze» worden met die eens te zeggen: Datc»^
"ivaerfchijnlijkde droef deid der zonde uit Vreeze-
\'» ^an tijdelijke ftraffen , als verlies van Goed,
\'j Eere en Staet, Ziekten en een voortijdige
^^ I^oody voor zoev-eel die van God komen of ge"
vreefd worden , als regtvaerdigen en ftrengen
regten ^«n onvolmaekt beroniv is, \'twefe
met het Sakrament der Biegte kragtig genoeg
^mvoUe vergiffenifje te verwerven, en ons im
de Gratie en Liefde Gods te herftellem Dat bet
5» beroHw der dagelijkfehe zonden meer zjwarig-
>> heid heeft dan van doodlijke % DaE niemand
3ï nteer zondigt dan zoo veel als hy weet m ksm
ket qv.aed van de zonde. &c.

Tegen dezefchadeüjke boeken zoude
» \'tveel nutter zijn zijnen yver uit te werken dan
^egen\'t lezen van Gods Woord te morrenen
knibbelen, Edog v/aer vind men een Sui^
^^ Ji/fódie zig daer tegen aenftelt? Verre van^
daer, dat volk laet zig voorftaen dat zy God
en de Kerk een grooten dienft doen , als zy
de vx^ereld met dat flag van voddige boeken

^ ® ^eer vloeiend en gelijk met eenen adem uit
te? "^"^"d, nevens nog veele andere dingen hier
i^\'^\'^\' te verhalen, cn welker gy ligtelijk zult
„J ^g^ig worden. Want ik voel dat deze Brief
, ^edcrom zijne vereifchts, grootte haeft zal

19. Ik had byna vergeten aen te tekenen
gene d\' Eerw. Vater b. 307. n. 27. van den Lee-
raer Gamaliel verhaelt: Dat z.00 hem een Over-
z.ettimvanden Profeet Job , in de gemeine taie
des volks gemaekt zijnde, wierd -voordgebragt y
hy zoude gezeid hebben: KINDeREN.

stopt DEZEN ONDER DEj^
rLOERl als daer mede -willende zeggen ^ d0
hei niet goed zoude geweeft zijn, mn ] der een

gemeine tale te lezen te geven. Voorwaer Ikgtc
zaken. Wat zoekt men dog hier uit te bevvijzeor

Was zy niet opregt en goed, met reden mögt
raen die dan onder de vloer ftoppen: maerwa«
\'teen onberifpelijke Vertaling, waer toe de zej-
vezooverfmadelijken oneerbiedehjk onder

vloer geftopti" \'tWas immers Gods heiJg
Woord in wat tael het ook mögt wezen ; en dei-
hal ven \'t konde ten minften aen fommigen dien-
ftig zijn : te meer nadien het Boek van Job oj\'
der\'t getal van die Boeken was, welke aen
een, zelfs aen de kinderen, immers ook vol-
gens Pater Harnej onder de beftienng van wij-
ze Leeraers , gelijk Gemaliel was,wierden toe-
gelaten. Zoo\'dat deze gefchiedenis van den jC\'
rufalemfchea Thalmud nevens veele andere zee
naer eea Fabel luid.

So. Zeker onze P. SmviusmAckt het hier vry
fchikkehjker. Hypraet niet van deH.
Schriftuer onder de vloer te fteeken, maer hy
-lelt die op^tOuraer in een aenzienÜjke plaets ne-
^«ns \'t Heilig Sakrament, om ZQ aldaer voor de
^^äshandeling der ongeleerde en wereldfche
Menfchen op te fluken. Daer mag in dit zeg-
van Suivim zoo veel onkunde van Oudheid
^teekai als\'tu gelieft; maer gewis daer fteekt
^eer eerbiedigheid in dan in\'tgene d\'Eerw.
^ater ons vanGamaliel wik doen geloven.

i i .Zoude die Eervvaerdige Vader van L. daer
|y my voor een jaer twee of drie al van verhael-
^»die een dogter van zijne beftiermgdreigde haef
^leuw Teftament te verbranden, \'ten ware
^y\'tomden kodelijken band gefpaerd hadde,
verklaerde haer zoo dikmaels als naerge-
tot de H. Communie niet te zullen toe-
^^^n , wilde zy nog hardnekkelijk in haer lezen
Jolharden: zoude hy, zegik, deze Hiftorie
Gamaliel wel gelezen hebben ? Immers
\'^ had hem zeer kunnen dienen om zijnen han-
regtvaerdigen : want het dog al zoo eer-
ijk is de Schriftuer of een deel daer van te ver-
banden , als de zelve onder de vloer tefioppen.

Zekere StellmgVAn P. fdarneyßyyäigmet /
eerbiedigheid der H. Schrifture word overpO\'
gen. De Devotie vm den RoXenkjans en dl«
van\'t le\\en der Schrifture tegen elkê^deren of\'
gewogen, d\'Opwerpingen tegen dit lezjngetrokr
keu uit d\' onwetendheid of eigen\\innigbe;d woT\'
den verjdeld. Of de rampen der voorgaende eeW^^
uït het misbruik, der H. Schrifture \\jn voordg^\'
fproten. d\'Eerw. Pater befchuldigt door onbC\'
dagthiid d\'Oudvaders, meinende Erafmm
Bef huldigen. Men k.an alle misbruik^ met wei\'
ren. Schade die d\' onagtz.aemheid van\'tle\'^tt
der Schrifture baert. Deze onagtzaemheid is eert
vrugt der vermaningen van P. Suivim enzynvolh
Een getuigenis van Coßerus als bj geval aeng^^
tehsnd.

; Onder voorreden. Ik had in
f voorgaenden Brief fchoon verge^
ften, u een aenmerkens waerdigs
^plaets uit het Boek van den E» P-
Harnej te doen bemerken: z\'is te leerzaem en
te bondig om hier niet voor aen gefield te vvor-\'

Blad 140.0.9.fchrijft hy dan aldus: JDat
^^afmm \'t volk^ tot het lezen der H. Schrifture
^jnmaende, om dut in zynentjd\';(oo veele enTjo
fchoone boeken nog niet gemaekt waren ,gelijkfm
^u overal te krygenzjn, daer mede de %aken van
ehrt ft en Geloof,\'van de ChnßeU]ke Xfden,
^^n \'t Gebed, van trooß op de hope der eeuwig-
"^id, van d\'jdelheid die in alle iijdel^ke dingen
i^^ekt, in de gemeine tale uit de leering van de H.
^ohriftuer en andere Heilige Schrjversmet zoö
iroote klarigheid en bequaemheid op\'tverßand
^f^n klein en groot befchreven zijn, dat d\' eenvou-»
^\'ien daer groot proßjt en geen fchade kunnen
^Htrek^n. Het gene in*t lezen der H. Schrif\'
^^er , principael in fommige, ja veele deelen
daer van,om hare verhevenaheid en der menfchen
^\'^bequaemheid anders gelegen is.

2.. Deze ftelHng fchynt my zoo afzienlijk, en
^oo openlijk ftrydig tegen d\' eerbiedigheid die
^y Gods Woord fchuldjg zijn, en tegen de
Verbeelding die de Heilige Vaders , gelijk wy
reeds gezien hebben, ons van de H. Suhrifture
B^ven, dat ik de zelve met haren verdienden
^J\'em nietdurve noenaen. Mogten de Vaders,
p^ons 200 kragtelijk inge(cherpt en verklaerd
datde H.Schriftuer alle andere boe-
Zoo wel in eenvoudigheid, leerzaemheid
lieftalligheid , als in hoogdravendheid, ver-

borgendkia en diepzinnigheid verra te bovea
gaet, eens opzien j met hoedanige koleure»
oieintgydatzy zoodanige ftelling zouden at-
fchilderen? Wat zouden zy oordeelen vaneen
Meefter in de Godgeleerdheid, dien zy hootdeft
zeggen, Dat \'er veele fchoone boeken zjjn , viü^^
uit d\' eenvoudigen groot profijt engeen fchade ht^"
«en trekken: maer dat het met het lezen der
Schrifture anders gelegen is \\ My dunkt dat f
regt heb om de bekende fpreuk van eenvandiS
Oudvaders hier te gebruiken: Vn>e gevoelen^
flegs te verhalen is de zelve al wederleid hebben-
Ik wil nogtans geen vonnis ftrijken, hoe-
wel my zulks met geen reden qualijk zoude mO\'\'
gen afgenomen worden: \'tenzy miflcbien de
mifgreepen ook in ftukken van zoo zwaer gewigt
ontzaglijk en ecrwaerdig worden, wanneer z^
van aenzienlijke Mannen begaen zijn: daer
ten tegendeel altyd qeloofd hadde, dat zy ip
zoodanigealderminftte verdragen waren, V^^
weet ik, dat zoo imand uit het getal der Vet\'
dedigers van Gods Woord oit zoo veel tege^
de waerdigheid van den Roozenkrans beftooi^
te zeggen, als dees Eerw. P^ï^y Leeraer teg^
de roemwaerdige uitmuntendheden der f\'
Schrifture in de bovengemelde ftelling heelt düi"\'\'
ven fchryven, de Devotanfl\'en geen blixeme\'^
eenoeg zouden vinden om dien tegcnfprekÊ^

4- Geen wonder : Met de Roozjenkranfkens
"elpt y^gff ^g zwaerden, men bekeert \'er Koning-
men vi/int \'er landen mede. Die oeöenirsp-
^ord het volk by hen boven het lezen van Gods

aengeprezen. \'t Schynt daer geen mif-
"\'\'üik in te vinden is: immers \'t is gêvaerlijk dat
ï\'^isbruik openlijk te berispen, en maekt imand
\'chier van kettery verdagt. Men mag \'er niet dan
\'^let alle eerbiedigheiden lof van fpreken.Te zeg-
dat de devotie vande H. Schriftuer te Ie-
^^n wel fmakelyker, bondiger en ftigtigeris,
"^eft zyne zwarigheid in : \'tzijn Bybelbroers
Bybelzufters, van Erafmus volk, die zulke
\'^ael voeren. Maer tegen \'t lezen van de Schrif-
^^^r mag men vryhjk roepen en fchryven ,de zei-
een gevaerlyk boek voor d\'eenvoudigen af-
j^^len, en\'t misbruik daer van op het alder-
peetfte uitmeten, zonder dat byna imand regt
^^ftom de Heeren Meefters met een oneffen
^oord hier over te bejegenen. Maer God zy
ploofd, die ons een anderen regel van doen en
j\'^\'^n voorgefchreven heeft, als de gedagten en
I ^E^ertensVan die Mannen,
i J\' Indien |y miifchien mogt oordeelen dat

■ I \'"\'^^da.i\'d\' yver \\ an myne penne \'t fpoorfte buiten
! \' . \' M gaet

gaeti en zoo ik u te regt kenne, heb ik des
aengaende van uwen kant geen berifpingen te
verwagten. Daer de waerheid laft lijd , ishet^
zagt fpreken dikmaels maer dwaze laffigheid.

(5. Dog om nu voord te gaen, ik laet nay
voorftaen dat d\'opwerpingen tdie men uit de
duiftèrheid der H. Schrifture en uit d\' onwe-
tendheid van de menfchen tegen het lezen de^
zelve pleeg te trekken, nu door

plaetfen der Heilige Vaders in dier voege
plet zyn , dat men de zelve voordaen zoo hoog
niet meer zal doen gelden. Want wy hebbenO^
bewezen, dat de wetenfchap der H. Schrifture)
als zijnde bovennatuerlijk, niet flegs gelijk de
natuerlijke wetenlchappen, door fchranderheid
van verftand en menfchelijken arbeid , maer vvel
meeft door nedrigheid, godvrugtigheid enge\'
beden, te bekomen is: waerom zy van niemand
beter verftaen wierd, dan van die eenvoudig^^
viiTchers, van devi/elke men konde zeggen-
Vleefch nog bloed heeft het ugeofenbaerd, m^^^
de Vader die in den hemel is. ^

7, d\'Andere tegenwerping genomen uit"
eenzinnigheid , laetdunkendheid en aenhegting
aen\'t eigen oordeel, met welke de gemeine lui\'

^^fsgemerkt is, indien men naer deze reden wÜ-
de te werk gaen , zoo moefl: het lezen der H*.
^^hrifture meer aen degeleerden dan aen de gc-
\'^cine Gelovigen verboden worden; vermits dc
geleerden, als anders de deugd of ondeugd we-
Jf\'2yds gelijk is, meer op hun eigen oordeel
dan d\'eenvoudige en gemeine luiden.
I in flat. De wetenfchap blaeß op. De

}erten en verftanden der kleinen zijn wel gemak-
\'iker om te buigen , dan de hoofden van veele
l^yzen en geleerden, die zig inbeelden dat\'er
^^nne meefters niet te vinden zijn. En \'t is een\'
ydele inbeelding van P. Suivim die d\' E. P. Har-
^^^y niet had moeten vernieuwen j Dat de be-
B^erfÈ om te verftaen en t\' oordeelen, te weten,
\'^^er eigen goeddunken en zonder opzigt op den
J^g^l des geloofs, dc begeerte om te lezen zou-
Gevolgen.

ö. \'tZijn immers Catholijken van dewelke
y handelen en onderzoeken, oPthen nut en
J^\'ig is Gods Woord te lezen ; die zig deshal-
^"^inal wat het geloof en den Godsdienft be-
^^rt, aen de Catholijke Kerk onderwerpen , en
jj^^Nen H. Auguftinus zeggen: ikjoudeook^\'t
^^ngelie niet geloven y ^tenware\'tgeX^ag der
fholj^ ICerlze my daer toe heweegde ; die dan
naer eigen vonnis, maer naer denalgemei-
^^ ^in van de zelve Kerk , en naer de grondre-
M 2, gels

gels des geloofs die zy van haer geleerd hebben,
de H. Schriftuer verftaen en duiden. Zoo leert
nien hen in den Katechifmm ^ zoo onderregt j
men hen mee woorden en ia boeken : en |
datzy met zulke leeringen verfterkt zijn
men hen de H. Schriftuer in handen, alszijna^
die een bequame middel om de genen, die de
zelve in dezen geeft van onderdanigheid vly"^®\'
lijk Iczen-en bevroeden , in alle waerheid
godvrugtigheid te beveftigen, en uit het CoU-
branders geloof diienskens tot een hoog\'-\'\'\'^
wijsheid acn te leiden.

9. d\' Eer>3r. Vater vind z\'g verpligt deze bc
lijdenisaendewaerheid te geven: Dat degene^
die door d\'Apoftolifche Kerke zoo onderwez,^^
zjn, dat \'er geen redeljki vrees overblyve,
dat hen uit het le\'^n der Schriftuer meerder f\' bf\'
dedanbaet mogte voordkprncn, volgens het
zigt van\'t bewufte Verbod, van het lezen
zelve niet worden uitgefloten, i. B. C. x. n. oy
Waer uit ik aldus befluit: Zoo mogen dan d^
Gelovigenïn dez.e tyden de H. Schriftuer doo^\'^
gaens lezen, \'t Gevolg bewys ik uit den Ho^B
waerdigen Heer Biflchop van Caßorien zah g^\'
heug : op welken d\' Eerw. Pater zig hierte^ ,
zeiver plaetfe en elders beroept, en wiens ^etui^
gcnis hy deshalven in dit ftuk niet en zal verwerj
pen. Dee$ Biffchop getuigd in een plaets n

^eerniaels by ons gemeld, en nog te melden :
^^t men v.it het lezen des Bjbels die ongemakken ,
\'^\'^er de VAm Pius de Vierde in zynen tyd voorhe-
^^merd\'woiy nu niet te vreezen heeft: dog dat
^^n ten tegendeel moet betrouwen, dat de Gelo-
altham uit het neerfiig gebruikten de liefde
H. Schrifture de zelve vrugten zullen tuk-
die de H. Chrifojlomm en andere Vaders in
hunne tjdengeleeri hebben, dat men uit de zelve
hnde rapen. C. ix. in\'t einde. En anders te
, is zonder reden al te flegte gevoeïe»-
Zyn evenaeften hebben,
lo. Ik kan niet zien wat fater op

^eze redenkaveling , die my onwederlêglijk
^\'^hijnr, zal mogen antwoorden. Zy word op
Wijze der Schoole aldus in \'r kort betrokken :
^^e door d\' Apofclifchs Kerkecndermzen
dat\'er geen redelyki\'^yees overblyve , van
hen uit het lezen der Schnfture meerder
^^h.icls dan baet mogte VGordknmen , worden voU
^^f^s het inzigt van \'t bspjufte Verbod, van het le-
der zelve niet uitgefloten:
daer is nu ten o<)zigt der Cathsljken zoodan:-
^^\'<\'edeü]ke vrees niet:

Zoo rnügen dan de Catholyhen dell- Schrif
nuvr}dyk^le\\m.
; ïï. ■ DitBoemt men in deSchool een "r\'io-
i\'fntis, d\'Eci;fteittIlingisvan den E.P. H-ir-
IVl 5 - ,

ney^ immers naer den zin: de tweede is van
tien Biflchop van Caftoriex op wien hy zig be-
roept. \'t Gevolg fteunt op de grondregels der
redenkavelinge. Hy mag niet antwoorden, dat
men niet alleen op het einde van\'t Verbod
moet zién, maer ook verpligtis het zelve naer
de letter t\' onderhouden. Hooggemelde Bif*
fchop , met welken hywilt fchijnen een gevoe-
len in dit ftuk te hebben, fpreekt hem tegen j
en zeit wel duidelijk ter aengetekende plaetfe:
pat het Verbod van den Imex de Chri(lenen
niet meer verbind: \'t gene wy nog in den vol\'
genden Brief wat breeder zullen aenwyzen.

12.Om dit goed gevoelen,\'t gene wy nevens
den Biffchop van Cö/ör/^« van d\'eenvoudig-
heid en buigzaem heid der opregte Catholyken
hebben, wat te verzwakken, en\'t gevaer dat\'er
in \'t lezen der H. Schriftuer is te vergrooten»
maekt d\' Eerw. Patertzn zeer deerlijke en afgry^
lijke befchrijving van d\'onheilen en rampen
die hy voorgeeft dat in den acnvang der huiden-
daegfche Scheuringe uit het lezen der zelve on \'
der\'t gemeine volk ontftaen zijn. In zijn i. S\'
C.xi.n. 15. cn vervolgens; en wederom i
B. C. XI r. n. 2«}. telt hy deze onheilen op met
honderd duizenden t\'feffens. Maer \'tis her
ongetwyiek., gelijk hy ergens zeit, hjperboUf
hootrcclcbdoien.

j. 13. Ik aftitwoord dan i. Dat men waêrfchyni
te k Setal van die rampen op te fyferen niet al
joeftipt of naükeurig geweeftis. 2. Dat naer
len fchyn zeer weinige van de genen, die d\'
; \'twerkers dezer rampen geweeft zijn, zigoic
\'•et het lezen der Schrifture bemoeid hebben.
?• Maer genomen nu dat zy die alle gelezen
jj^dden, zoo volgt nog niet dat dit lezen der H.
<^hnttured\'oorzaekwas van de rampen die dat
^olk uitwerkte. Daer konden honderd andere
^\'^\'^Zaken gevonden worden , waer door die
^^tiipzalige menfchen tot de boofdaden die d\'
verhaelt, en van welke degele^

^dheidnu niet toelaetbeftipter onderzoek in
I \'bellen, wierdenaengedreven,
tr 4- En eindelijk, \'tgene alle zijne be-
tQ verydelt, al fchoon men hem alles

Sch • te weten , dat het misbruik derH.
^ "fiftured\'oirfprong geweeft was waer uit alle
r> ^\'^gemakken en grouweldaden der voor-
«de tijden waren voordgevloed, zoo had hy
§ niet een zier gewonnen. Want dat misbruik
^.^^^iiiin die tijden voord uit een valfche inbeel-
^^g Waer door de genen , die zig van de nieu-
we lieten verleiden en van
affcheuren, zig zelve hadden wijfge-
(J.j, 5\' dat zy elk Voor huO hoofd van den zin
^«rifture ook in degewigtigße gelooispuii-

tea móeten en moften oordeelen , zonder
«en Oudvaders., Conciliën of Kerke t\' onder-
werpen, Welke zotte verwaendheid, gelijk wy
nu zeiden, verre is van de gemoederen der Ca-
tholijken , en by hen voor een belachelijke en
fnoode dwaling word aengezien. Zoo zijn da»
die onheilen en rampen, die de dwaling^
der Onkatholijken gebaerd hebben, uit het 1«\'
zen der H. Schrifture onder de Catholijken ^^
geenfins te vreezen : \'twelk ind\'ien d\'Eer^^\'
Pater , gelijk hy\'t in gener voege

lochenen, zoo hebben wy ons oogwit be-
reikt , en zijne honderd duizenden zullen hi^
op een iV«/uitkomen.

I j. \'t Gene hier niet mag verzwegen
den , envty v/at vreemd fchijnt, is dat Vaf^
de meergemelde rampen van moorA^^
enfmooren , hangen en branden &c, durft
ten aen het oordeel der genen die goedvond^\'\'
dsit ook d\' akkerman , de timmerman , deßee
houder drj H. Schriftuer zouden lezen-, \'t gej^^
wy nogtans in\'t eerfte deel dezer Brieven g
toondhebben wel uitdrukkelijk het oordeel
gevoelen van twee heilige Mannen , Ceiar\'
Bi-fchopvan Arles en jJiannes Chrifoftom^^^
geweeft te zijn. Wie ziet niet hoe vervaei üj^^^^
en afüenUjke gevolgen men uit dezen ban
van den Eerw. zoude kunnen treia<er^ r

Ofmeinthy miflTchien dat het hem ge-
noeg is deze ftelling op dén naem van Erafmus
den dag teirengen , om de zelve zoo lee-
te mogen affchilderen ? Kan dan het gene
y Chrifoftomus een nutte waerheid is, hy E-
"■afmus een Ichadelijke doolingzijn ? Of\'tge-
nien in de Schriften van Chrifoftomus moet
^\'\'ijzen en aennemen, mag men dat in de boe-
van Erafmus brandmerken cn met fmaed
^^twerpen? Ik zeg nog al eens: Siperfonas ac-
^^phis, peccatum o^eramïni.
17. d\'Eerw. Pater gelieve ons dan eens te
, V7at onderfcheid \'er te vinden is tuffchen
\'let oordeel van Erafmus en dat van Chrifofto-
mus. Erafmus vind goed. Dat ook^ d\'ak^r-
, de timmerman , de fteenhouder de H,
^hrifmer zullen lezen. Chrifoftomus begeert ,
\'^\'^t ook^d\'ambagtfmariy dedienftknegt ^d\'armg
\'^^devY0uw\'t lezen der H. Schrifture niet en
agter laten. Hom. de Lazaro» Kan
teene ey wel gelijker zijn aen\'tander, dan
eze twee fpreuken eikanderen gelyk zijn ? Hoe
l^^\'ft men dan zoo verfcheide gewigt gebrui-
om den evenaer met de woorden van
^ "rifoftomus re doen nederflaen, en met die
^^ Erafmus te doen opvliegen ? Is dat wegen
defchael der waerheid en geregtigheid, of
^et met de fchalen van gunft en wangunft Is

dat ge wigt van\'t Heiligdom, ©f liever van ei-
gen welbehagen gebruiken ? Verfcheiden geiPÏp
en verfcheiden mate ii heide een gruwel voor dêft
Heere. Spreuk; 2o.v. ro. Onze Eerw.
Leeraer mag zien hoehyzig uic deze zwarig-
heid beft zal ontwikkelen.

i8. Laet ons ondertuffchen zyne verdere
klagten nog al wat aenhoren. In \'t 11. B. C. xi i»
n. 57. befchrijfi: hy de loflijke geftelceaiiTen >
n?et dewelke hy zeit dat het gemeine voik
tijde der Oudvaders de H. Schriftuer lazen :
n. 58. beftraft hy ten tegendeel de manier van
lezen die in deze laetfte eeuwen by velen isiO\'

digeweetgierigheid, van hovaerdy , eigenzin-
nigheid, laetdunkendheid: hy maekt ze uit voor
OIjfanten die al groote flappen in de Schriftusr\'^
fehjnen te zullen maken, dog geen grond daei-\'
kunnen vinden. Maer tegen wie mag de Man
hier dog zoo ky ven ? Dat\'er nu van die Olifan-
ten, onwetende laetdunkende menfchen ooK
niet weinige te vinden zijn, is meer dan al
zeker: maer dat het ten tijde det Oudvaders
doorgaens al ootmoedige Lammeren waren,
een iabeelding van den Eerw« Vater, die gehj ^
wy hier voor gezien hebben , ganfch los en on-
gegrond is. i A
Die Lammeren en Olifantenzi^auy^^

1 io., Andersindien mén zoolang moetwag-
met het volk tot het lezen van Gods Woord
^^•^te manen, tot dat\'er geene on vleten de of
\'|enzinnige menfchen in de Kerk van Jefus
hriftijs meer zullen gevonden worden , geene
van die onleerzame tn onßandvaßige daer
? Apoftel Petrus over klaegt, en die de H.
\' ""^jftuer tot hun eigen verderf m\\éits!&ktn j zoo
^^^etmen deze vermanmgcn zelcc^ïijk tot den
[^J? des Oordeels uitftellen , en zoo hadden de
"\'^^gc Leeraers Auguftinus, Jeronimus, Am-
bro-

cn andere hier ook wel van mogen zwijgen,
hunne gulde en honingvloeiende tongen z
zwierig en zoo kragtig niet moeten toer -
Maer die Oudvaders hadden andere regels nac
dewelke zy zig in\'t onderwijzen der Gelov
genbeftierden, dan die Pater Harmy ^
wel zoude willen voorfchry ven. ^ ,

21. Ik weet wel dat d\'Eerw. P^f^y zeit,
het niet en was tegen degenen die metootrno \'
digheid of gehoorzaemheid, maer die uit o
agtzaemheid het lezen der H. Schrifture agt«\'
lieten, dat d\'Oudvaders het volk tot datieven
vermaenden. Maer wie zal niet befluiten, ö
indien d\' onagtzaemheid van fommige men len
voor die oude Heiligen een wettige reden ^
om het volk de Godlyke Boeken zoo ernW|^
aen tc pryzen , die zelve reden ons nu niet
daer toe\' bewegen moet ? Wanneer heett ^^
d\' onagtzaemheid in \'t doorbladeren van
Schriftuer onder\'t gemeine volk zoo
geweeftals in deze laetfte eeuwen, \'tis deze

\'t Woord Gods, die de droevige -cheurm^»^^
endwalir.^!.. van onze tyden heeft
cn doen ae.-vaflchen, die de bedorven^ ^^^
der zeden veroorzaekt, en alles
ven gekeerd heeft t n gene ook de H- *

^-üsin zijnen ttjd beklaegde. Hom, ie
^ ^Yomüo tn J^pijf\' ad Rom. Interpretationem,
l^adhet volk der voorgaende eeuwe wat beter,
deH. Schrifcuee bedreven geweeft, \'tzoudé
^^ctfcbijnlljk noit tot de fcheuring, daer wy

Onder zugten, hebben uitgeberften.
, ^2,. Deze onkunde der Heilige Boeken is
Gods Genade en door de voorzorg der
E^ede Herders by veeie Catholijken, die de zel-
ƒ nu vlijtiger lezen , al zeer verdwenen : maer
^^Wijl zy door\'t fchrijven en het morren van
^ivim met zijnvolk ook by veele anderen
J^g gequeekt en onderhouden v?ord, moet
^ti niet nalaten tot verdere uitroeding derzel-
en tot verheerlijking van\'t Woord des
^^ere onophoudelijk t\'arbeiden. Zy praten
van d\' ootmoedigheid en gehoorzaenlheid
® beoejffenen in zig van het lezen des zelfs V
"llthouden, als ofde traegheid in\'t lezen der
f^- Schrifturen ootmoedigheid was, en als of
ongehoorzaemheid konde zijn daer geen
,§ebod is,-ofdaer het zelve volgens denzin m
I ^Ogwitder Overheid niet meer moet onder-
?^den worden. En ondertufTchen nemen zy
in agte,datzy door hmne ongegronds gcvoe-
die, gelijk P. Veron zeer wel zeit, nog vol-
^ ^^ de rebels der ipare Godgeleerdheid ^ no fm
vergadering van Godgeleerde M-annen

humen verdedigd wordende Kerk^, welkê
meinen dienß te doen, groote fchade toebreng\'^^;
en dat niet alleen ter oorzake der Onkatholir
ken die over deze gevoelens ftruikelen en val\'
len , maer ook , en wel voornamelijk , om da^ ]
d\'eenvoudige Catholijken , als zy zoo ve^
tegen \'t iezen des Bybels horen roepen en fchr\'r
ven, tot een fchadelijke onagtzaemheid en ^
ee» fchrik van dat Godlijk Boek ver vallen/tze^\'
ve buitenhunne huizen fluiten, ofergensm
hoek verftoppen, als of\'er vergift in ftak j ^
welk ook alleen te denken de godloosheid zelv^
zoude wezen. |

2 5. De geheele inhoud van dezen Briefkoi^\'^ j
hier op uit: Dat het misbruik van fommige o^^" j
wetende, eigenzinnige of hovaerdige me\'"\'"
fchen in\'tlezen der H. Schrifture geen wettig^
reden is om d\'eenvoudige luiden van dit he»^ [
zaem lezen af te houden, vermits dit misbru\'^
in deze tijden onder de Catholijken niet gcta^j^
is, en \'t nimmermeer mogelijk zal zijn alle tn»\'\'
bruik, ook in d\' alderheiligfte zaken t\'eenemael
te weiten. Ik fluit met een plaets van den Jef\'^\'^-
Coßerus, die my juifl terwijl ik bezig ben
deze dingen te fchrijven , als by geval e"
voorbygaen in d\'oogen valt. Op dewoorp^
v.m Philippus tot den Moorfchen Hoveling\'
ï-Ln-idd;B. v. 30. Meint gy dst ooL-^vel

^^et het gene gj leeft ? tekent die Fater aldus
^^rJ: Noteert ten tweede, dat het niemand ver^^
^oden word de H. Schriftuer te lez^en, als hj dat
\'S\'^ofyteijkdoet, te weten , die niet uitleggende
zyn goeddunken y maer. die verftaende naer
\'uitlegging der H. Kerke , die ons haren zin
"^j^^kjaert door Phiiippm, dat is, door geeftelij-
^ Leeraers, ons daer toe van haerge\'^nden, Zco

^^^ beveftigd uit de woorden van \'i p-\'erhöd
Vy "^elf, dat het nu geen plaets meer\' heeft,
"^ntwoordopde Schryvers die na ^t uitgeven da
yifs van deze zaek^gef ^brevenhebben. Ferf :hei\'
r Sluitredenen wel^ kragtelykjewyzen het
^\'Wufte Ferhod van den Boekenly^ geen plaets
in onze tijden. \'tZelve word ookjegm
^^ H. P. Harney uit zyne eigen woorden^ befto^

|E gronden, op dewelke wy
Jnen befluiten dat hec Verbod va!^
Ilden Boekenlijft nopende het
Ader H. Schrifture geen pli^ets nac^^
heeft in deze tijden, zijn nu voorafgeno^g^^
vaftgefteld. Dit Verbod of Bepaling vereifcli^\'
dat niemand den Bijbel in de gemeine taleo
volksniogt lezen , dan die daer toe fchrifte^Y
oorlof van den Biflchop &c. ontvangen had-
De reden was, om dat men in dien tijd, ge^Ü^
de Vergadering van den Boekenlijft fpreekt j b)\'
ervarendheid ondervonden had^ dat z.oo de
Schriftuer ïn gemeine t\'als doorgaens en
onderfcheid wierd toegelaten, daer uit ter oo^"
\\ake vande vermetenheid dsïmmfcbm meerßh^\'
äe dan nuttigheid flmd te volgen\', daer egter
genen die de Schtiftuer wilden lezen,in zoodä"
nige gefteltenilTebehoorden te zijn, dat men
hen konde betrouwen j dat uit het le%.en d^^
"^Ifsgeen fchade, maer een \'vermeerdering

kennen geven , dat wanneer men in tcgendee^
by ervarendheid bevind j dat\'er uit het door\'^

gaens lezen der H. Schrifture ook in gemeine
Nen ouder de Gatholijken, voornamehjk die in
hun geloof en Godsdienft wel onderregt zijn ,
g^enfchade, maer groot voordeel en veele vrug-
ten teverwagten zijn, het alsdan gcraedzaem is,
®lk in zijne vryheid van Gods Woord te lezen
Ongemoeid te laten. Nu is het zoo in onze tij-
den, gelijk wy tot nog toe bewezen hebben,
dat\'er uit dit lezen: onder de Catholijken, ze-
delijker wij ze te fpreken , geen fchade of nadeel^
^aer groot voordeel te verhopen is. Waer uit
dan volgt, dat zelfs volgens den zin en uitdruk\'^
lelijke woorden det Opftelders van \'t Verbod ,
het zeivt immers in deze tijden moet ophouden
de Catholijken te verbindeUi

3 . Zoo dat al het gene de Schrij vers der voor-
gaende tijden na \'t uitkomen van dit Verbod of
«epaling torverdediging en goedkeuring der zel-
geftbreven hebben;, als by exempel Salme-
""on, Eftius, de Cardinalen Bellarmyn en t/«
Perron ^ ,Graviua,;en andere mannen vsnaen^-
^ieu en;bequaemheid ; . ons zeggen niet en be-
%iid.>- want zy fpreeken-often opzigt van de tij-
den. die Bepaling is uitgegaen,, of wel tm
^^pzigt van hunne tijden, voor zoo veel dc re-
denen der Bepalinge alstoen by heonogmog-
plaets grijpen, Dog.nadien deze redenen in
tijden onder, dc Catholijken op\'.oudes.,
N 5 zoo

zin en oogwit tot deze tijddi niet ükftrefcken. -
4. Men mag ook zonder hel gézag van die ge^
kerde Mannen,die ik tënuiterften vï-il agten jn
eeren,te krenken wel zeggen dat hen gebeurd
\'tgene de menfchen , wanneer hén eenig "hiü"
der van-een zaek is toegevoerd,\'\'pleeg-^ie-\'W\'e-
dèrvaren ts wêteil, dat zf ook de fGhadü^V®
van die zaek vlugten en vreezen: Die Schrijvf ®
hadden een-kragtige verbeelding van het miS\'
bruik\'t welk fommigen in de voorgaende eeU-
wein\'C lezen der H.^Schriftuire\'^begaen haddeiV
als ook vande rannpe.n en_ onheileri die daer uit
ontftaen waren ; zoo dat zV öok\'voor d\' ehkél®
fchaduwe van die ongeriiaktón^ fchroomden-
Dit dede eenige va» hen fomtijd^ op een\'an\'
dere wijze van het lézen des\'Bybélsih gemeifl<^
tale fpreeken 3 dan 2ywel zouden gedaen heb-
ben,\' indien ze by ervarendheid wat meer had-
den ondervonden-, -ofwat naukéuriger géii^v^eö
op te merken:, hóe groote •Vifijgt\'Ört^Öokd\'een-
voudige Gelovigen uit den lü^thof Héii^g^.^
Boekeli-kunneh-pkikk^n\'j.\'tdïé\'zig\'hiet eérfiCb«^
ftelijk gemoed in de zelve gaen vcrluftigen.

5\'. iï)e\'.-i\'ely.ebemerkingen kan men ooktoe-
vocpcn\' - acn-- den £. P.\'nttrmy , en andere ox«
loiïii^n ook^\'iiOg. ia\'dsien\'^ü\'d l^« lezen

Schrifture / onder\'tgemeine voïk zoudèir
^iilentëgénfprékeri; Wel te verftaen nogtans,
^tmèn vàtidit gétal\'zal uitfluiten V^ Suivius
êft diergelijk flag van Schrijters welker Blauwe
^oékjens- niet verdiénen, dat wy-hen d\'eere
^Öuden dóen van zoo gunJ^ige uitlegging tc

l <5, Nu gaen wy onze Hoofdftelling : Dat het
^\'eïëodaf de Bépdingj waer door het lezen der
fi. Schïifture in de gemeine talen uonder uit\'*
^yakh^lfken en bedonderen oorlof verboden was
althans niet meer verpligt y nog verder met ee-
\'^jgeSluitredenen beveftigen : nadat wy die al-
\'^eede uit de woorden van het Verbod zelf, ge-
^ijkhet indehï v. Regel van den Lijft der Ver-
^öderi Boeken behelfd\'is ,bekragtigd hebben.

\'7. ^it SLVlTREDENy Een Wet die uit
^■mnderelYedenenenrnaer voor een tyd gegeven,
^ >boud op tpanneer die redenen ophouden.
. \'t Verbod Vm\'t tvell^ wy handelen y. is uit hc"
pndere rédenen en maer voor een tyd gegeven :

d\' Eerfte Stelling word bewezen iljt Handel:
v.zp. alwaer de Vergadering der^Apofte-
te Jerufalem aen de bekeerde Heidenèa. een
^-hod licï afeaen dat zy zig zouden onthouden

fan verßkt vleefch en van bloei te eetenj eir
dat om de zwakheid der bekeerde Jadep ,
®en grooten afkeer hadden van die ïpyze en vaa
degenen,die zoodanige fpys,,gebruikten,
te gemoed tekomen, en hen zoo alIenskens
met de Heidenen, in eene Kerke te verfameleti»
Want zoo haeft die reden ophield, raekte dit
Gebod van zelft in onbruik en wierd niec
meer onderhouden, zonder dat het nogtans oJC
door eenige bezondere verklaring der-Kerke
sfgefchaft of vernietigd is. \'t Eerfte deel det
tweede ftellinge is van den Cardinael Richeheu,
het tweede deel van den Biflchop van Caßonen^
ea\'t befluit is regelmatig.

wetten moeten gevoegd worden naer\'tgemetne
beft\', en deshalven wanneet d\' omßandigheäert
van perfonen tjd en plaetfen \\oodanig verande\'

meine beß voordaen onnut, ofook^ nadeelig aen \'t
7dve 7oude TCtorden, zoo moet men vaftftellen dat
d\'Ovirheid niet langer tot het onderhouden vaft
hare wet wHt.verpligten ^ maer dat ^J bege-^^^
dat die voordaen ophouden d\'onderdanei^
verbinden.

Nu is \'t met ons Verbod alTLOO gelegen-.
Vervolgens heeft het zelve nu geen plaets f^^^J\'
d\'Eerfte. ftcHing fteunt op denatuerlyke re-

s en op r gezag van den Engelfchen Lee*«
^serden H. Thomas van Aquinen. Oportet le-
hümanas eße propsrtionatii^ ad bonum com\'
Ja«^. 1.2,0^96. A,i. C. Aïs ook 0^97. by
den E.P. H^m^r Biad <550. Dc tweede ftelling
Word beveftjgd xiit de meergemelde plaets van
Biffchop van Caßorien, dksYy aenftonds
J^og ecns wäjdlopig zullen aentekenen. \'tBe-
^^uit kan niet gelochend worden,
^ 9. Men zoude egter met eenigen fchyn
|ùcr tegen kunnen opwerpen, dat alhoewel
«et te betrouwen is, dat de Catholijken nu
doorgaens uit het lezen der H. Schrifture geen-
^chade, maer veele vrugten en nuttigheid zul-
len trekken, nogtans niet en mag gelochend
Worden, of daer worden\'er nog al eenige ge-
bonden die dit iezen , indien \'t hen niet verbo-
den \'(^ierd, tot hun verderf zouden misbrui-
ken : endeshalven dat hetbillyk en geraedzaem
is het Verbod nog t\'onderhouden, en\'t volk
te verpligten om , eer zy zig tot het lezen van
«en Bybel begeven, oorlof daer toe te vragen,
dat alzoo d\' onbequamen wederhouden, en
alleen de bequamen tot het zelve werden inge-
^aten.Immersdatdithetveiligfte fchynt, \'twelk
l^en in de beftieringeder zeden en inde Kerke,
yke çqgt altyd,zoo veel mogelyk,moet pogen tg.
\'ik mein dat ik de kragt dezer opwer.

pinge hier 200 regtzinnig en duidelyk voorltelie,
dat ze d\' E. P. Hamey zelf nie: anders zoude
wiÜea uiccrukken.

10. Maer twee dingen heb ik hierop t\'ant-
woorden. 1. Indien die reden bondig was, zy
zoude befluiten dat het Verbod in alie tydcu
plaets moeft hebben , want \'er altyd en overal
eenige onbequamen gevonden worden. Nog-
tans hebben de Heilige Vaders van zoodanig
een Verbod noit het alderminfte gewag ge-
maekt : en \'tis zeker daÉ dc Chriftenen over de
vyftien honderd jarenlangmet alle vryheid de
H. Schriftuer gelezen hebben, zonder dat zy
hierin door eenige Kerkelijke bepaling verhin-
derd of belet wierden. Zoo dat die opv^^erping
al te veel, en daerom naer de regels der Schoo-
kniet met al bewyft.

11. II. Maer\'t was een kleine zwarigheid
dat men \'t volk in de gewoonte hield van oor-
lof tot het lezen der Schrifture by hunnen gee-
ftelyken Herder of Overften te verzoeken , in-
dien zy dan niet en verzuimden dezen oorlof
te vragen, indien d\' Overften niet moeily^
waren in hun volk den oorlof te vergunnen,
\\dytig waren om hen, in geval zy nalieten den
zei ven tc komen vragen, zelf daer toe aen te
manen, en alzoo te bezorgen , dat niemand van
de gpneii die wserlyk bequaem zyn om- uit ée

^odlyke Boeken vrugtfe rapen, in gébrct
Dleve van de zelve met alle neerftigheid tele-
^en. Indien \'t zoo gelegen was, zeg ik , Zoo
^as \'teen kleine zwariipheid, dat de gewoon-
de van oorlof te vragen hog wierd onderhouden.
Maer zien wy niet, Myn Heer, dat het nu ge-
•jcel anders gaet? De menfchen zyn in die ver-
beelding, dat het lezen derH.Schrifture hen
Verboden is, dat zy die zonder bezonderea
Oorlof niet mogen lezen: dit doet hen denken
dat het hen dan ook niet dienftig \'pf nut moet
^yn, en deshal ven niet geraedzaem oorlof daer
Joe te verzoeken. Hier by komt een loome flof-
hgheid in,geeftelyke zaken, d\'erflijke quael van
alle menfchen. Veele van de genen die d» een-
voudige luiden amptshalven tot het lezen en be-f
vlytigen van Gods Woord moeften aenwakke-
ren , voeden cn fty ven hen ten tegendeel door
hunne ongegronde gevoelens in die loomig-
hcid, en maken zwarigheid in hen de H. Schrif-
tuer toe te laten, verre van daer dat zy van zelfs
«aer toe vermanen zouden. En om wat reden
dit fomtyds aldus gefchied , hebben wy hier
Voor ergens aengeraekt. Zoo dat door het onty-
dringen van\'t Verbod en van de verbin-
^enifTe van oorlof te vragen, m\'et alleen de
Huaedwilligen , maer ook de goede Catholy-
i^cnhet lezen der H. Schrifture agterlaten, en

▼an de koftelyke vrugten des zelfs veïft"^^®
blyven. En zoo lyden de goeden om de qua-
den, \'tgene ganfch onbiiiyk, en tegen
regt en reden is.

12. m, SLUirREDEN. De Gelovt0f^
Upen in\'t be^it der vryheid die henvan Cbriß^
vergund en vm alle d\' Oudvaders eenßemmelyt
mrknndigdis, zoo lang zy door\'tmisbruik def^
zelve niet verdienen daer van heroofdteivordert\'
en dit misbruik^ ophoudende, ks^en zf weder iß\'^
Qudbe\'^^tvanhunne vryheid.

De vryheid van de H. Schriftuer te lezen
\'^an die natuer: en zy word nu onder de Catholy-
ken niet misbruikt, in voege datzy zouden veï"
dienen daer van beroofd te ivorden.

Zoo blyven y dan nu,of ^y keren ipeder in\'t be-
\'Ijt hunner oude vryheid van de H. Schriftuer te
lezen.

d\'Eerfte ftelling ruft op dezen grondregel
der natuerlyke reden: Daer geen tniidaed ^ >
moet geen flraffe\\yn. Want niemand kan tW^-
felenof\'tiseenftrafte, van zyne vryheid in t
gebruik van een goede zaek beroofd of befnoeid
te worden. De tweede ftelling is voor haer eer-
fte deel befloten in de menigvuldige getuige-
nilfender Heilige Oudvaders zoo inde voor-
gaende Brieven als elders bygebragt, voor haer

15. IV- sluitreden. De Chriftenen
Vlogen de tniddelen hen van God tot bewerhinge
^mner zaligheid gegeven met alle vryheid gebrm-
hfi, ^t en zy een groot misbruik^, \'twelk o^der
"^^len zoude heerfihen , rereifche dat hen dte vry ^

Le\\en der H. Schrifture is een der voor trefe-
bkße middelen ons tot hewerki^ge onzer \\alig-
^^tdvan odgegeven:en z^oodanig misbruikheeft
geen plaets onder de Catholy^n.Zj mogen dm
^^ met alle vryheid de Schriftuer lezen, d\'Eer-
ftelling is onbetwiftel ijk, en heeft den geefl
^an\'tEvangelie, als ook d\'Oppcrmagt en de
^ysheid Gods voor haer grondwerk: De twee-
ffelüng vv\'ederonv.als voor de getuigeniffen
Oudvaders voor\'teerfte, en van den Bif^
^^hop van Caßorien voor het tw^eede deel: cn
befluit is bondig. Deze fluitrcden is in den
Erondbynade zelve met de voorgaende.

14. V. sluitreden. Ms een Kerkely-
h Wet gedurende den tyd vannieer dan honderd
^\'^1\'en , en van \'t begin af dat zy_ uitgegeven is 3
door d\' Overheid in\'i gebruik^} ingevoerd-,
^^^ is een vafi bewys dat het de zinder Overheid
l^niet en is d\'onderdanen zonder nieuive ver-
^»ringc tot het onderhouden van die wet te vcï-
^^\'gten,

\'f Ferhdoveïwelk. ons onderzoekhi^^
ingefieUt is in ons Nederland gedurende dchfj ,
van meer dan honderd jaren, en v.m\'thegm^}
dat het uitgegaen ts, noit door d\' Overheid n
gehruikjngevoerd.

■ \'k^Beftuit dan, dat het de ün det Overheid\'
nieten is de Catholyken van ons Nederland f.

ï f. bis: beflait ten minften voor onze Neas^^\'\'
landen, d\' Eerfte ftelling zal niemand tege"^\'
fpreken.De tweede kan ook niet gelochend vvof\'
den ; want al wat ftjmmigen in de voorgaeotJ
Jaren gedaen hebben, was dat zyvan hunn^
Paftoor of Biegtvader oorlof eirchten om de H
Schriftuer te lezen, \'cwelk niet te berifpeO^
maer te prijzen is, fchoob\'er ook noit des aen^
gaendeeenig gebod geweeft was. Gods VVoo>
te lezen , gelijk ook het Lighaem des Heere
nuttigen , onder de beftiermge en met raed e
gosdvinden van zijnen geeftelijken
was toen, en is nu nog ten hoogften lodiJK, ,
bequaem om den godlijken zegen 5

lige oeffeningen te trekken : als men ztg H^n
niet inbeeld , dat het altijd een mifdaed zoü
zyn zonder dit verlof de H. Schriftuer telezei^
iMacr\'t heeft hier noit in\'tgebrudk gewee" o ^^
lof m gefchrift van den Biflchop
ue Schriftuer te mogen jczcn ,

Van den Boekenlijfl nogtans wel dudelijk ver-
eifcht ; en by gevolg heefc dit Verbod in deze
banden noit plaets gegrepen. .

Ook van den H.P. Harney nkt het zelve nu op
^^ieuvv aen onze Landfluidtn te komen vcrkun-
•^igen. Te meer nadien de Heer Biffchop van
^ajïorien deze nieuwe vevkundiging niet
alleen afgekeurd , maer ook in zijn Boek,
^an \'t Lszjsn der fL Schrifmre , een geheel te-
genftrydige verklaring gedaen heeft: in de-
welke hem ook zelfs zyne Heiligheid den Paus
^an Romen niet heeft tegengelproken, hoe-
pel hy te Romen zynde aen den Paus , die ia
"^ien tyd den Stoel van Petrus bekleede, in ei-
gen perfoon openlyk verklaerd heeft, dat de
Catholyken in onze landen- de H. SGhriftuer
^azen : gelijk hy my zelf hy zyn leven, niet
donder mifnoegen tegen de beftrijders van dit
dezen,wel verhaeld heefc.

17.. Hier is\'t nu deregte piacts om die ver-
klaring van hooggenoemden Biflchop nog eens
lang uit te fchry ven , en uit de zelve on-
^ezefde Sluitreden tegen den E.P. flarnej/ nc
^aken. De voorgaende ruften alle op het ligt
^an de reden, deze zal enkelyk op \'t gezag fteu-
\'\'etï.;- maer op een gezag \'t gene de ^atrr toont-
VVïllen\' aennemen, weshalves dit bewys.

18. VI. S LU ITR EDEN. De Biflchop
van CaUoriend^in in \'t ix. Hoofdftuk van zyo
Boek, \'t welk hy van het lezen det H. Sehnt-
ture gefchreven heeft, na dat hy bewezen haa-
I. Dat het Concilie van Tremen hetlezen va«
dit godlyk Boek niet verboden heett: IL

de Regel vdn Pius den Vierden niet en verbie
de H. Schriftuer te lezen , maer alleen ftrekt oï«
het misbruik van dit lezen teweiren. III. Da
de BiiTchoppen hetlezen der goede Vertaling^"
van den Bybel in degemeine talen pryzen J»
aenradcn. IV. Dat ook de Heilige Vaders he^
volk al van ouds daer toe aengemaend hebben^
V, En dat het Verbod van de Schriftuer te lezen
alleen ten opzigt van fommige perfonen, ^
maer vooreen tijd gegeven is, eveneelijk\'t ve \'
bod Handel: 15. daer wy reeds vanV^proK^J;

aenwyft: zoo fpreekt hy eindelijk en beLuit cl ■
Hoofdftukmet deze volgende woorden.

19. Men moet dan beßmten dathetgehodj^
Tim den Vierden rakende hetlezen derE.Schnj^^
ture in gemeine tden de chriftenen niet hnger ve
bind, niet meer dan die andere inftellwgen van^a^^^
welke tvy nu ^ejproken hebben, na ^ ^
de welgeleerde en CathoUiks ^^^fjjli

^choolev^n Ltmen den geheelen Byhel\'mdege^
^einiuel hééft overgCi^t en in h ligt gegeven,
^aerooX^erbèröemdë Schryvers , die é Onka^
^\'^lykin wederteii hebbenden heilige Biftchoppen de
^^th-óIjken niet aüeen ver^kerd hebben wegens
opregtigheid van fommige Vertalingen des Bjbels
^^ de moeder Ijki tael, maer hen boven dien tot
^^t lezen der zelve hebben aengemoedigdf wel
^etende dat men daer uit die ongemakken voor
dewelke Pim de Vierde in zynen tyd\' bekommerd
^as, nu niet te vree zen heeft; ja dat men in te-
lende el moet betrouwen ^ datde Gelovigen te\'
l^nwoordig uit het neerftig gebruik, en de liefde
^^r //. Schrifture de zelve vrugten zuüenrapen,
^^edéH, Chrifoftomus en d\' andere Oudvaders ia
^unne tjden geleerd hebben dat men uit de zelvs
hnde treken.

2.O. Deze verklaring van den Biflchop van
Caftorien, die ook betuigt zulks het gevoelen
Oerheilige Biflchoppen van dezen tyd te zyn, is
niemand zyner medebroeders wederfpro-
^en, uitgenomen door de Bulk van Brugge
^.Sutvius en den E. P. Harney geroeid,
^aer van hierna, \'k Befluit dan dat het Verbod
den Boekenlyft rakende\'t lezen der R
^^^hrifture in de talen des volks ten tyden van
ï\'Sus Pius IV, uitgegeven\' de Catholyken niet
\'l\'^esr verbind in onze tyden.

21. Die dit befluit van den meègenoemdctt
Biflchop naer de wydiopigheid ^ duidelijkheid
en kragt zyner woorden een weinig met aen"
dagt wilt overwegen , bemerkt Wel haeft, djt
het hem niet onvoorziens uit de penne geval-
len , maer met voorbedagten raed, met ryp O\'
verleg en met bezonder inzigt is opgcfteld. D^^
blijkt ook uit het einde van den Brief die hy
voor.aen zyn Boek geplaetft heeft, en uit an-
dere plaetfen : dit blykt middagklaer uit het ge-
heele IX. Hoofdftuk, \'twelk men wel ziet ii^
alle zyne deelen geen ander einde te hebben>
dan dat men \'t verhaelde befluit daer uit wiW^
trekken. Alks helt daer henen. Ik weetooks
Hijn Heer, uit de mondelinge verklaring va"
den Schryver aen my zelf gedaen, dat gelyk
nu nog over een tyd verhaelde, zyn voornaem".
fte oogwit in\'t fchryven van dit Boek van\'t Lei-
zen der H. S(hrifture^zv:zt?i is, de Gelovi"
gen tot het lezen der zelve aen te moedigen. Zoo
dat d\'Eerw. Pater Leeraer zoo verre van de
waerheid is ais de hemel van d\'aerde , wanne^
hy in zijne Voorredens. V. fchrijft; De derd^
dte van onze zaek, J^OG ALS iN\'tVOO^^^
BIG AEN verhandeld heeft, is de
égfie HeerJoannesNeerkafel BiJSchop v^Y^f \'^
forien, dêivelke als Fi^rü van den Apojtoif
fchen Stoel rade Veuenigde Nederlanden Vine^

yverhetoondheeft, eigenlyk^voor zooveel hem
\'^ogte in die Landen te paffe te komen. Hy heeft
ïeker niet flegs als in \'t voorhygaen van onze
^aek gehandeld, maer gelijk uit het gene nu ge-
beid is genoegzaem b ijkt, onze zaek was dc
Voornaemfte ftofte, \'t eerfte voorwerp en oog-
^it zijner verhandelinge.

\'t is nuonnoodig de getuigeniffen van
andere Schry vers dezer tijden., die zoowel als
de Biflchop van Caßorien van gevoelen zijn , dat
Verbód nu ophoud de Catholijken te ver-
binden , hier wederom op te halen. Wy hou-<
ons flegs by den genen , voor wiens gevoe-
^^Qs l?ater Harney wel het meefte ontzag khynt
toonen. En ik laet my voorftaen , dat alhet
l^ne zijne Eerwaerdigheid ons zoo in\'t laetfte
^ooftlftuk van zyn II, Boek, daerhy dit ge-
^chileigenlijk verhandeld, als elders tegenftelt,
door de Sluitredenen van dezen, cn d\' opmer-
kingen der voorgaende Brieven, nu naer den
^ifch der zake genoegzaem van ftuk tot ftuk be-«
^•it Woord en wede rit id is.

2.5 . Nog eene Sluitreden uit den Uem. Vater
J^^Sen hem zelf getrokken , en daer mede ook
^ezenBriefgcfloten.

Pater Harney leert ons dat d\' onderwyórtg der
"^poßolifche Kerke de menfchen heqmem maekt
o\'öde H. Schriftner te lezm i. B. C.x. n. 66.

II. B. Cxii.n. ïz.
Vervolgens moet Fater Harney ookjeeren eng^\'
loven, dat de Gelovigen nu bequamer zyn, ƒ
dan ookjneerdèlt vryheid behoren te hebben6r»<*^
H. Mrtftuer te iezen ^ dan zy ten tyde \'V^^
Chrifoßomus en d\' Oudvaders hadden i wann^éf
nogtans hunne vryheid in haer geheel en ónbèl
paeld was.

24. d\'Eerwaerdige P^^^r kan niet lochenefJ
dat de twee voorftcllingen, uit welke wy di\'
gevolg trekken, ter aengewezene plaetfen he^^
toebehoren. Ofingevalhy wildehairkloven ,
dezen weg van lochening inflaeni \'t zoude dat
niet zvvaer vallen zulks te bewyzen, en hem
dien loop te ftutten. Ondertuffchen tsdit hcj
wys zoo veel tc kragtiger, als het zeker is
het misbruik der, de zotte Pabel^^\'
daer de Pater II.B. C.xiv. n. 17. van fpiec^J^;
en andere redenen, dié naer zyn zegg«^^
Heilige Vaders beweegden om\'tlezen der
Schrifture zoo zeer aen te pryzen, nuniet^
dan in die oude tyden in zwang gaen:
nog Wat ergers te zeggen , en zig geen hagel uy
van onfmakelijke zegeningen der 1

^en hals te hale.n. Om ook niet nog al eens hlet
V te voegen , datd\'onbeqaaemheid vanfom-
^ gen fpruicende uk cigenzinnjgheid, d\'oot-*
Goedige en opregte kinderen Gods in\'t lezen var»
^yn Woord niet en mag verhinderen: te meer
ï^adien d\' E. Pater zelf betuigt, dat dit gebrek,
\'tWelk de H. Apoftel Petrus in zynen II. Brief

5. V. i(>. beftraft., een eigendom vande Ket-
\'ej-jiSjI.B C.x.n, 25. \'tgene dan bydegoe-
\'ie Catholyken niet gevonden word. Maer\'tis
^Ver tyd dat ik dezen Brief eindige.

\' Iemand leert dat het lezen der H. Schrif-
ture in alle tyden onbepaelbaer, cft\'eene-
*^aelter zaligheid noodig is. Zoo wie egter be^
is, mag het l^lve niet verzuimen. Aerdi"
Verklaring van den P. Harney,hoe de Schrift
^^er duifter is. Ookje "^ak^n en onvolmaekien
^finen de^he nuttelykjezen, Beftuit der voorna\'
^^ Hoofdpmten.Wet voor de Leekebroeders van.

Fater. Nogvande Bybeljofrouwen O^c.
^ord uit P. Barney en uit den Btfchop van Cafto^-
^^en bewezen, dat het Verbod hezonderlykhier geen
Pj\'^ets heeft. Wat trek^hetBoek.van P. Harney
^"^ne land heeft. MïN

|A1 hoognoodig zyn datwy^f«
m.V. Harney hier zonder
iftel tragten te voorkomen, alee
è&^K^Ihy uit de Befluiten van myn^»
vooi\'gaendendezelvehatehjkeen valfche gevol-
gen trekke, die hy ii.B.aix.n.9. ^egen
ik weet niet wie komt inbrengen, als of
v?iide dat aüe menfclien tot de kinderen toe , Oj
ZJ bequaem zyn of niet, en of Ae z.aekdooriPetten
hepaeld is of niet, de H. Schtiftuer moeten ofmo\'
^ra lezen, \'t Is zeker dat\'cr niemand van zülK
een uitfporig gevoelen zal gevonden wordeia-
De mannen tegen dewelke d\'Eerw. Pater

die plaets wilt fchryven , zeegen uitdrukkels;«-
Dat alhoewertVerbod van den Boekeoli^
niet meer verpligt, en deshalven elkeen
gehouden is verloftot het lezen der H. SchrUtu ^
ingfemeinetalen te vragen ; egter het natuer iJ
gebod, \'t welk d\'Apoftel Petrus opdebewui^,
plaets te kennen geeft, in alle tyden ftand \'
grypen. „ Het zeggen van Sint Pieter, z^^^ .
t/feron, blyft It\'ydzeker: /«^^f

■„ onzenbrseder Vauluszyn eemge dtnl\'^ ^^^
„ lykjmteverfiaen, die d\'onwetende en tv W

hreuy tot hm eigen verderf vervaifchen. Die
jj onwetende en wirpcitutige in\'t geloof moe-
»ten buiten twyfel op zig zeiven letten, en hier
in het beftier hunner Overften volgen. „

Wy zeggen evtn\'t zelve.Niet dat alle men-«
^chcnzonder\'uitneminge, in hoedanige geftel-
^eniflè zy zig bevinden, en of zy bequaem zya
of niet, den Ëybel moeten of mögen lezen:
Jïiaerdatde bequamen daer toe de vryheid heb-
ben, en d\'onbequamen zig aen de beftieringe
^"JUner Leeraers en Herders, zoowel in \'t lezen
der H. Schrifture, als in\'t gebruik der Sakra-
\'^enten moeten onderwerpen. Niemand zeit
^at d it lezen onbepaelbaer is. Nog \'t is n iet de
bepaling in haer zelve, maer \'t ontydig dringen
Van Mallet t Suivm \\ Pater Earneyen ande-
^^opde Bepaling in deze tyden, en vooral in
^cze landen , \'t gene by fommigen een ßeen van
"enßoot genoemd word. Zoo dat die groote
^loed van windige woorden en droomende ge-
jagten , welke onze Eerw. Pater\'m \\ einde van
^\'\'vrx. C ii.B.en daer omtrent tegen den
^ater Veron cn myn Heer Arnauld zoooverda-
^^^yk en onbedagtelyk uitftort, al wederom in
^^n ydelen rook verdwynen.
, Indien men luft en zoo veel ledigen tyd
^^d, als d\'Eerw. PaterL.ttxzet\'kh.yntit heb-
i^en , men .zoude zyne ftraffpreuken uit de ge-,

melde plaetfen bier wat wydlopiger kun^n
ten toon Itellen, cn welligt m d>er voege heK
len, dat het zyne Ecrwaerdigheid ff ^e rn
gen heugen. Maer wy willen zoetelyk met n
bandelet, hoewel hy\'t daer tegen die

4. Gelyk \'er niemand te vinden is die 11
zen der Schrifture in alle tyden en voor die
van mtnUhen onbepaelbaer s^r y zoois ero
niemand welke beweirt dat het zelve t eenem<i

Gods Woord weten zeer wel, dat d Aerfch
vaders voor de Wet van Moifes, dat veele goa^
vrugtige , ja heilige menichen, zoo onder
Oud als onder \'t Äieuw Verbond zonder den

treffen, en waerlyk ook hebben ^engetrotten.
»tGene Irenaeus in zyn III. Boek tegen de^e

teryen C. 14. Tertulliaen in \'t Boeier ^^
jaringe C. 14. en de Heilige Auguftmus m
I. Boek van de Kriftelyke Leere C- 39-

niet onbekend. Maer gelyk\'t ^engro^^
ftag zoude zyn het gebruik van t
\'t Bloed des Heere te veronagtzamen, ^^o^n-
eeven dat \'er zoo veele duizenden voor a
Ie val Chriftus zonder dit Sakrament

geworden, en nog heden zoo veeïe kinderen
donder het zelve oit ontvangen te hebben ,
Zalig worden : zoo zoude \'t ook een uitfporig-
^^«d zyn, het lezen der H. Schrifture te willen
^gterlaten , en zyne onagtzaemheid tc verfchoo-
^en met deze flegte reden : Dat \'er velen zon ^
^er dit lezen zalig zyn geworden, en nog kun-
nen worden. Ik weet wel dat d\'Eerw. ^ater
Zoodanige redenkaveling niet zoude wilieia
goedkeuren.

5. "Want fchoon het in de magt van God is ^
^ns door verfcheide middelen, en ook wan-
•^eer \'t zyne V7ysheid aldus goedagt , zonder
^Uflchenkomen van eenige uiterlyke werktuigen
Heiltekenen ter zaligheid te geleiden : \'t
^ nogtans zyne vi\'il en believen, dat wy de mid-
\'^slen ons daer toe van hem gegeven i zullen in \'t
^Vei-k fiellen: en die te verzuivven is God ter-
S^n, en zyne zaligheid in gevaer brengen. De
goedheid Gods heeft ons niets te vergeefs tot on-
^^Zalig\'^eidgefchonken. Wy moeten ons dan
alle gemeine middelen dienen, en niet het
^^n verwaerloozen op voorgeven dat het ander
^lïsgenoegis. Indien men aldus ten aenzien der
^ften van een Vor ft of Koning handelde, hy
\'t zig ,en niet zonder reden^ ten hoogften
^\'^en; hoe meint men dsndat hetby God zal
opgenomen worden, in dien men nalaet zig
P van

van de giften ons door zijne milde gf
aengeboden te bedienen? Nu de H.Schnftuer
is onder die zaligmakende gefchenken Vierte

lijkheid wilde ftellen. Neen : men moet op " ^
Spreekwoord letten : Aüe gelyh^niffen^
kreupel. Maer ik gebruik deze vergelijking
liever, om dat de godvrugtige en onve^y
kelyke Schryver der Navolgmge van ChnP
in\'t IV.B.C.XI. my daer in voorgaet, no^
mende het Lighaem van Jefus Chriftus en de
Schriftuer twee tafelen , die ons m de fchatkam
der Heilige Kerke ter zaligheid zyn opgedifch •
7. \'tBlijkt nu wel uit het gezeide, en o
nog niet genoegzaem bleek, zoo betuig ik h
nog eens, dat de Siuircdenen van den vo
Pienden Brief, gelijk ook al wat wy tot nog
verhandeld hebben, niet en ftrekken om beq^^^^
men en onbequamen zonder onderfcheid,
alleen om de bequamen tot het lezen der ^ ^^^
lyke Boeken in te laten. Zoo nogtans ^^
qetal der bequamen volgens ons gevoeleo J^, 1
iVkelyk veel grooter is, dan volgens ^ ac
ning van den £. P. Harney. Niet dat wy ^^^

Menfchen een groot gevoelen van hunne eigen
^"quaemheid in\'t hoofd v/il!cn blazen : hy
^vcct we! dat de Voorftanders van\'t lezen der
H. Schrifture ook te zamen voorftanders der
Genade van Jefus Chriftus, gecnhns de lui-
den zijn om het volk al te groot gevoelen hun-
ner eigen kragten in te boezemen. Maer zy be-
trouwen , en leren de Gelovigen met hen be- .
trouwen , dat wanneer zy ootmoedig , leer-
zaem cn buigzaem van herte zyn, zy regt heb-
ben om zig deze fpreuk van den \'Apoftel Joan-
»^es, Dezahing des Heere onderwyßu, i.Joan.

ZJ toe te voegen. Egter v/ei te verftaen , dat
^y zig in zwaerwigtige plaetfen , en inal\'tge-
zy niet cn vatten , niet alleen aen de beflui-
ten der Catholijke Kerke zuilen onderwerpen,
maer ook van wyzere mannen cn Leeraers daer
toe gefteld zullen laten ondcrregtcn. VVant zy
Weten die fchrandere opmerking van Pater lUr-
wel, dat als d\'Oudvaders zeggen, Dat dg
Schriftuer klaer is , zuikj te rersiaen is, voor
veel daer in geen duiftere plaetfen ontmoet
^^orden. IL B. C. xii. n. 5 (5.

8. Ik bid u laet my toe, Myn Heer, datik
Aufleben deze ernftige bekommermgen eens
ginsen weder rnag mtfpannen , enu verklaren
dat ik deze zinrijke anders zinlooze woorden
van den Eerw. Pater niet zonder groote beko-

ring tot lachen heb kunnen uitfchryven : en ^^
twyfelzeer ofgy ze zonder lachen hebt gele-
zen. De Schriftuer is klaer, voor zooveel\'er geefi
duiftereplaetfen ifi onmoed morden : dat is, 7J
is klaer voor zoo veel zyniet duißer is.
bind voor een Leermeefler: maer

fludentenzoude\'t voor een onnoozele flag gS\'
rekend voorden. Edog laet ons dit daer laten»
cn weder op onze regte baen keren.

Schrif-
ture bequaem moet agten, veel meerder in ge"
tal zyn dan d\'Eerw. wel zoude rekenen?

nog verder te bewyzen, dient aengernerkt dat
niet alken de genen die deze v^ysheid, ootmoe-
digheid en andere deugden , die een menfch tot
liet vrugtbaer leien der Heilige Schrifturebe-
Cjuaem maken , reeds bezitten, maer ook die
€cn opregte begeerte hebben om de ztlvete be-
komen, de Schriftuer met nut en voordeel kun-
nen lezen: want het is door\'t lezen van Gods
V/oord, kragtiger dan alle u\'oorden enondcr-
wyzingen der menfchen, dat zy tot die deug"
denen hemelfche wetenfchap kunnen geraken»
welke nergens beter dan inde Heilige Bladeren»
die door den Geeft des Heere zeit befchreve"
zyn , en aldaer ook van de zwakken en onvol\'
inaektea 5 met welke die Geeft meedogen heeft*

10. Hierom is\'t dat de H. Beräiardus in
^yne Redenvoering van de veelvuldige nuttig,
«eid van Gods Woord de H. Schriftuer ook
^en zwakken en flau wen aenpry it. Zyt gy Uuiv
^ntraeg, zeit die Honingmond, zfio dat gy
^nefl uit Godsmonduitgef^ogente tporden, laet
dog Gods Woord niet agter, en\'t tal umt een
\'Nieuwe vlam ontvonken , urant zyn woord is als
^m brandend vuir. Zoo hebben de Vaders van\'
Ouds altyd gefproken,

11, Nu mein ik dat beide onze Hoofdpun-
ten , te weten, Dat de Heilige Oudvaders hef
^ezender H. Schrifture den Gelovigen doorgaens
^^bben aengeprezen, en Dat hun peggen door het
ophouden van\'t F\'erbodvan den Boekenljß , ge-
bk^ *tt d\' aloude eeuwen, ^oo ook in onze tjden
fiand meet grypen, en ons tot een regel fire^n,
Overvloedelijk tegen d\' ydele betragtingen van
den E. P. Harney zyn vaftgefteld; en dat\'er niet
^an belang deze zaek betreffende in zyn Boek
^vergefiagen is\'tgene wy niet beantwoorden
^ederleid hebben , hoewel hier toe zoo veel pa-
P\'ers niet beklad is , als d\' Eerw. Pater in \'t op-
ftellen van zijn gtoot Boek tegen\'t doorgaens
^ezen v\'sn het alderheiligfte der Boeken jiccrc
\'boeten vuil maken.

sevoclen vaftblijft, en\'t Verbod nog wflt oti^
dcrhouden hebben, hy kan het doen onder-
houden , en ook zoo hv\'t goedvind op nieuW

fkrs daer zyne Eerwaerdigheid gezag heeft, de»
melken hy getuigt in hunne regels wel uitdrUlL\'
hlj^gebodente^jn, geen pfalmhoeken te he^\'
fen, P falteria non habeant. I. B. C. x 111. n. l ö»
Ik moet bekennen dat de regtm.atigheid van
zoodanige regels mijn verftand te boven gaet.
en dat ik niet en kan begrypen , hoe dit over-
ecnkoomt met het eene wy hier voore in den vH-

meliik dat in zynen tyd aüe de Geeftelijke Dog\'
tersin de Kloofters van de H. Paula de H. Schrif-
tuer niet alleen lazen, maer oo^ verpligt
dagebks let mt de zelve te leren, en ALLE

ALMEN VAN BUITeN TE m-
TEN Kunt gy dic overeenbrengen, Myn
Heer, met deze wet van den Pater Harnej-.
Pfalteria non habeant ; \'k wil u geern voar
myn meefter erkennen. Of indien , t gene Jj
rcloof, cry u zoo uel als ik onbequaem vin^i
om zoolepenftrydige zaken in eikanderen te
fchikken, z^\'oozie\'ik niet beters dan dat wy den
Ecrw. P^t^rverzoeken, dat het hem gehf^^
pebrek van ons onf^chrander oordeel hier w t
|-mocd te komen , en ons die getuiger^\'^ ^^^ ^

fonjinus, wat duidelyker dan hy die van Chri-
ftomusinzynBoek gedaen heeft, in dier voege
uit te leggen, dat zy met zyn, Pfalteria non
habeam, niet en ftryden. Ondertuflchen zul-
len wy van deze wet zyner Leekebroeders , als
iynde een zaek die buiten ons oogwit is, geea
Vonnis ftryken.

13. Vind hy ook goednog al voord te gaen
de genen die viermaeldaegs\'tWöord Gods lezfin^
Sjbelbraers en Bjbel\'i^fiers, of ook Geletterd\'
de Bybeljofrouwen y gelyk b.-533. en elders,
te noemen, hoewel wy hunnen handel nu ge-
noegzaem meinen geregtvaerdigd te hebben,
dat ftaet in des Paters believen. Zy zullen zig
over die namen niet eens belgen, nog het den
Eerw. Pater qualijk afnemen , als hy hen de H.
Schriftuer onder\'t beding van hen die namen te
geven maer in handen wilt laten. Ja veele vara
hen zullen God in die namen verheerlijken en
daer op roemen: zoo nogtans dat men door By»
belbroeders en Bjbelfuflers hier niet en verftac
een hoop laetdunkende menfchen,die den By-
bel lezen mét een geeft van eigenzinnigheid, om
uit den zeiven alle geloolsgekhillen naer d\' yde-
le inbeeldingen van bun eigen hoofd te btflig-
ten ; maer ootmoedige kinderen der Cathoiy-
ke Kerke, die de H. Schriftuer inden geeft en
^nder dc bsftiering van hunne Moeder dagelijks,

en zoo gy wik ook viermael daegs, met alle
vlytiglieid en liefde tot den geeftelijken voort-
gang iiunnerzielen lezen.

14 Zulke Bybelbroeders waren Timotheus, de
Hoveling van de Koninginne der Mooren, die
arme bedelaer Servalus, welke om zijnen yvef
tot de H. Schriftuer verdiend heeft van den H.
Paus Gregorius den Grooten zoo hooggepre^
zen te worden. Üomil. ï^ . m Evatig. Zulken
Bybelbroeder zogt die zelve Paus ookte makfen
van zijnen vriend Theodorus, aen wien hy
ten dien einde een zeer kragtigen brief gefchre-
ven heeft. Zulke Bybelzulters of Bybeljoflfrou-

wen waren de heilige maegd Demetrias, Fabiola,
Paula met hare dogter Euftochium ,cn alle de
Dogters die in hare verfcheiden Kloofters woon-
den; ook Marcella, Sunia , Fretella, Makrina,
Celancia, en Caecilia, van dewelke men op ha"
ren Feeftdag in \'t Getyboek leeft, Dat dis roem-
waerdige maegd het Evangelie van- Jefw Chrffrui
altjd ep haren boezem droeg, ^trgo glorwfa
femper Evangelium Chrißi gerebat in peBore-
Was dat niet wel een groote Bybelzufter? B"
wy kennen\'er in deze tyden door Gods Genade
-nog al van dat fl ig, die ook veel liever van den
Bybel dan van de Kralen hunnen toenaem

\'Jen 2yn afgehandeld, mag men hier tot vol-
l^omen geruftheid der Catholyken van onze
^creenigde Nederlanden niet zonder bezonde-
re opmerking voorbygaen, dat \'er nu zeker-
lijk voor hen , \'t mag elders zyn zoo \'t V7ii, geen
Bepahng of Verbod is van de H. Schriftuer ook
in hunne moederlijke tael te lezen , maer dat
^y daer toe zelfs volgens de belijdenis van den E.
■P. Harnej volle vryheid htbben. Ik zeg nog eens:
Öe Catholijken van Holland en onze Vereenig-
de Nederlanden mogen zonder eenig agrerden-
^en , bcnaudheid of duttinge des gemoeds\'t
Woord Gods in hunne tale , zoo dikmaels en
"Wanneer het hen gelieft, doorbladeren en lezen.
d\'Eerw. P^f^y bekent dit met ons, en wy zul-
len \'t ook in \'t bezonder bewyzen.

DezebeUjdenisvan Pater Uarneyis te
^ien zoo in den Ty tel van zijn Boek als elders |
^aerop\'talderklaerfte I.B. C. ix. n. 5. alwaer
«y erkend hebbende dat het Verbod van den
^oekenlyllinons land van\'t begin af noit, ge-
lijk het luid, in\'t gebruik geweelf is , wel dui-
delijk verklaert, dat zijne bemerkingen ook niet
^\'^zien op de Verecnigde Nederlanden, maer al-
leen op die Nederlanden, daer de Catholyken
^^ d\' openbare oefening der Catboljke Religie, en
^\'Xpnderlyk^ onder üe gehoor\':(aeniheid van den
^^thol^ken Koning leven. Wat zoude men be-

17. Indien wy dan enkeiyk ten dienfte van
onze Catholijke Landfluiden hadden willen
ichryven, gelyk wy voornamelijk voor hen gS"
fchreven hebben , Wy hadden ons kunnen .ver-
noegen met deze plaets van den Eerw ?ater
Leeraer voar te ftellen, en ben flegs te zeggen :
Zie daer, Catholijken, inwoonders van\'t Ver-
eenigde Nederland , hoe zeker en ontwiftbaer
uw regt en uv>?e vryheid in\'t lezen der Heilige
Schrifture wel moet zijn, vermits ook zelfPrf\'
ter Harney , die een groot Boek gemaekt heeft
om deze vryheid aen de gemeine Gelovigen van ^
andere landen te betwiften, niet heeft durven \'
lochenen, of gy luiden moogt het Woord
Gods vrylijfe en zonder agterdcnken lezen, nieï
tegenftaende al het gene de dommekragt va«
en diergelijke menfchen hen doet fcHry-
ven en roepen omu van zoo ftigtige en heilige
oeffening af te fchrikken. Dit was genoeg geweelt
voor onze Nederlanders :maer vï\'V waren fchul-
dig alle goede Chriftenen en de Waerheid zelv^
naer onze zwakheid voor te fpreeken.

18. Om nu onze ftelling nog met een be-
zondere Sluitreden te bekragtigen, dient opge-
merkt dat het gene Serarm ten aenzie\'^
Hoogduitfchland verhadt , hier by ons
volkomelijk plaets heeft. Ms de Sifchopfe^^^

\'t zy den fommigen in\'t be\'^nder ^ \'tzy aen dien
in \'t gemein i of hj tpoorden of door de daed z.el-
ve het lezen der Catholyke Bybels in degemeine
talen toelaten, dat het ben dan geoorlofd is die te
lezen, gelyk^wy, zeitdieSchryver, inonsHoog-
dniifchland nu {ien gefchteden. En men moeft
Wel geheel beroofd van zinnen zyn, om te kun-
nen twyfelen of de BilTchoppen ook de magt
hebben om hunne fchapen\'t lezen van Gods
Woord toe te laten.

Dog vvy hebben in den voorgaenden Brief
gezien, dat de HoogwaerdeHeerBi chop van
Caftorien, in zyn leven Stedehouder van den
Apoftolifchen Roomichen Stoel in onfe lan-
den, niet alleen mondelings of fchriftelyk,
maer ook in gedrukte boeken in verfcheiden
talen openlijk verklaerd heeft, dat onze Catholy^
ken de H. Schriftuer vry lijk mogen lezen.

Vervolgens is\'t hen geoorlofd die te lezen,
fchoon genomen dat het Verbod in eenige an-
dere landen nog plaets hadde, en moeft onder-
houden worden : als zynde dit hen alle in\'t ge-
mein door hunnen BilTchop toegelaten , ja ook
aengeprezen, en niet veel min als bevolen. _
19. In het Boek Go^/j Woord Verdedtgd^ySï
die Biflchop de reden aen, waerom het bezon-
^erlyk betaemt en nut is, dat de Catholyken
in deze landen dc Schriftuer niet alleenlyk lézen,

maer ook in de zelve bedreven zyn : en hy oe-
tuigtvrymoedelyk, \'tgcneikalreede hiervoor
heb aengetekend, dat zyne Heiligheid de Paus
van Romen dit lezen der Gelovigen van ons
Nederland niet ongeoorlofd agt, maer in te-
gendeel het zelve goedkeurt. Lact my toe y Myi^
Heer, dat ik hier zyne eigen v/oorden eens mag
verhalen,

20. In de laetfte Bemerkinge n. 4. fpreekt hy
5, aldus: „ Wy hebben den H. Joannes Chri-
5, foftomus hier boven horen zegeen : d On*
„ kvtnie der Hetlige Boeken U d\'oor^ekjvan al
„ ons quaed. Wy gaen "^nder waf enen ten ftryde.
„ Hoe is ^t dan mogely\\datwy onzen ondergang
„ zouden kunnen alw eeren} \'Tts een groot ge luL
>> zigongequeiß , alhoewel gewapend zynde, uiP
„ den ftryd te redderen. Indien wy danonge-W^\'^
„ pendzyn, zoo kunnen wy ons niet verdedigen,,

„ De waerheid dezer woorden blykt door\'t
,, droevig verflaen van veele menfchen , dewel-
3, ke niet bedekt zyndemet de wapenen vanGods
„ Woord , zig tot die landen begeven , daer
„ de Katholyke Religie niet de regerende, maer
„ een dienende Religie is.

,, ïn zulke landai dan is\'t gebruik van Con-
„ troverfieboeken, en zulk een lezen van ^ ®
„ Woord als wy vereifchen , niet fchadelyk >
„maer voordeeligi niet gevaerlik, maer vei-

»> %; niet tot quetzinge , maer tot befcher-
»» < ing. En derhaiven heeft de hooge wyshci<|
en liefde, met welke d\'Apoftolifche Stoel de
»> behoudenis en den voortgang der Catholyken

»> bezorgd,niet geboden dat men in zulke lan-
» den de Controverlieboeken,en VeEL Mliü
\'iDE H, SCHRlVTV E R^ uit dehan-
\'> den der Catholyken zoude houden, maer
yveren om hen tot zulk een zalig lezen tc
J(\' bequamen, en na ze bequaemd te hebben ,
hen daer toe aen te manen. „
21. Danfpreekthy vervolgens vande vrug-
^en welke\'t lezen der H. Schrifture in onze lan-
^«nhet ft voordgebragt, en betuigt alzoo door
^\'ondervinding hoe ydel en ongegrond de
yi-ecsvan den Eerw. Vatev Leeraer is, d»c zig
\'^beeld dat \'er uit het doorgaens lezen der zel-
^«noe meerder fchade dan voordeel zoude te
J^rwagten zijn. Zoo dat de gedagten van den
%chop van Cadorien , en naer des zelfs getui-
genis ook van zijne Heiligheid , van de gedag-
^^n van P^wÄwt/wel zeer verfchillen, Mu
^jen betaemt het beter ons den wil van den Paus
\'bekend te maken, dan den genen die hier in\' t
^eeftcliik ten onzen plaets bekleed,

Wt? d\'Eerw. P^fff is van gevoelen, dat het
binder eevaer inheeft de ControTerfieboekeii

dan de H.Schnftucc te lezen, gelijk wy inden
VI ii.Briefn. 4. bemerkt hebben. Ten tegen-
deel d\' Apoftoltfche Stoel gebied niet dat men
in on^e landen de Controverjieboeke», t»aer veel
min de B. Schrif tuer, uit de handen der Catho\'
lyken zal houden : dog hy wilt dat m^nyveren
z.al cm hen tot dit zaltgle^en te be^uanteny ^^
vervolgens daer toe aen te manen. Hoe fternt
dit goedvinden van den Apoftoüfchen Stoel
met het gevo\'elen van onzen P^ïf^r overeen ?
wiens oordeel zal men hier liever volgen?
geloof niet dat hier over eenig gefchil met iman"
zal vallen.

Wy hebben dan gezien, dat de Cathol/\'
ken in de Vereenigde Nederlanden alle in \'t ge\'
mein oorlof van hunnen Biflchop gekregen beh"
ben om de H. Schriftuer te lezen : en deshalve"
dat al waren de hoofdgevoelens, die in \'rBoe^
van den E. P. Harney vervat ziin, zoo vaft
zeker, als zy los, ongegrond en verre van dc
waerheid zijn, zy egter nu volle vryheid zoO\'
den hebben van Gods Woord te lezen. W
hebben ook gezien, dat de JPater hen deze vry
heid niet en durft lochenen nog betwiften. Zo^
dat ik niet bedenken kan wat vrugten hyi"
land van zijn Boek heeft kunnen te
zien, dan d\'ydele droomen van suï\'vnts, di^
hy nogtans niet zoude Vfillen goedkeuren,

*Veinig t\'onderfckagen, en een ontydige ver*
^varring in fommiger gemoederen te baren.

Edog \'t geluk is \'er toe geflagen, dat ge^
"jk ik in\'t begin zeide, dit Bock om zyne groot-
je Zeer weinig gehandeld ot gelezen word. De
genen die \'er van verkogt zijn ter plaetfe daer
lïienze in ons land wel meeft fchynt getrokken
te hebben , klimm.en nietverder, gelijk my van
goeder hand berigt is, dan tot het getal van vi.
^Vaer van\'er mogelijk geen drie in handen van\'t
gemeine volk zijn : zoo dat het miflchien nie-
Hiandlaftiger zal vallen, dan den Drukker èn
de Boekverkopers. Ik voel wel, Myn Heer,
dat "gy hier uit een opwerping tegen my zoud
kunnen maken, en mogen vragen wat het
dan van noode v^^as tegen dit boek te fchryven:
Waer op ik u in \'t begin van den navolgenden
Èriefza vntwoorden.

r\\?werpingin\'t einde van den vcorgaendm
^^ Brief geweld word beantwoord. Bcmer-
hngen over de Brugfche Bulle. Van eenige kerin-
gen der Onkatolyken daer d\' E. P. Harnej in zyn
^^«Kgewag vm maekt. Bef uit»

^^c^ïitP d\'opwerping jDat het nietnoO\'
■pMdigïcheen tegen het Boek van df
^ " E. P. Harney te fchryven, vernsi"

by men nog konde voegen om kragtiger te dn^"
gen, dat\'er mogelijk door\'tlezen van dezC
Brieven fommigen opgewekt zullen v^ordenon^
ook het Boek van den Eerw: Pater te willen Ij\'
ten, die \'er milTchien anders niet na geraeW
zouden hebben j antwoord ik in het kort. Wf\'\'
belangt dit laetfte ongemak, dat d^r weinig
voor te vreezen is: want daer zijn dog zeer wei\'
nige menfchen die zoo groote Boeken van eefl\'^
zelve ftofle willen lezen: en in geval imand dooj
\'t lezen onzer Brieven de luft ontfteken wief\'^
om het Boek van Pater Harney dan ook te
ik vertrouw dat die door het tegengift dereerft"^
verfterktzynde, het laetfte zonder groot
vaer zal mogen inzien en onderzoeken.

2. Maer om ten voornam.en hoofde t\'an^^
woorden, hoewel dit Boek onder\'t volkv*^*\'
nig gelezen word, zy horen egter zeggen, da
\'er eenP^f^rLeermeefterin de Godgeleerdhei^
tegen het doorgaens lezen der H. Schrifture on^
der de Catholyken een groot boek

lleeft: nu gy kent den aerd der menfchen af tc
Wel, Myn Heer, om niet te oordeelen dat
de klank van dit eene woord. Een groot Boek^
Vm Pater Leermeefter in de Godgeleerdheidy
meerder indruk op het verftand en \'t gemoed
Van\'t meerendeel der menfchcn doen zal, da»
ïlledc redenen te famen die d\'Eerw. Pater lot
bewys van zyne zaek zoude kunnen bybrengen.

5. Hier by koomt, dat hec volk van P. Siii-*
Vius niet zal verzuimen dit Boek allenthalven
ten hoogften te prijzen: en wierd \'er niet op ge-
antwoord, zy zouden\'er aenftonds byvoegen,
dat het onwederleglyk is , en dat \'er niemand
gevonden vvord die den E.J?. Harney htt hoofd
durft bieden, of de gronden van zyn Boek aen-
tanden: welke gelegendheid hen moet ontno«
men worden. Om deze en meer andere rede-,
tien was\'thoognoodig, dat imand de Beweid
ïing van de Vryheid der eenvoudige Catholyken
tegen den Eet w.P^ïf^r ondername, en d\'ydel-
Heid zyner betragtingen tegen deze Vryheid
aen den dagbragte: \'t gene ik tot nog toe door
Gods Genade gepoogd heb uitte werken, en
nu door eenige korte bemerkingen over de
Brughfche Bulle, die een der voornaemfte
hoekfteenen van zyn gebouw fchijnt te wezen,

mijne meiningofinzigt geenfms is, de Bifl^Q\'f\'
lijke waerdtgheid, die ikmet d\' uirerfte eerbie-
digheid en met alle fchuldige ondcrdanigheicl»
ook in den minften der genen die \'ermede ver-
heerlijkt zijn, wil eeren en grootagten, m hp
alderminfte hier te krenktn. Ik wil geloven,
ikweet voorzeker, dat de Biflchop opWienS
naem deze Bulle is in\'t ligt gekomen, dezelve
niet uitgegeven nog gemaekt hetft, voor z^o
veel hy Biflchop van Brugge, maer alleen voor
zoo veelhy Humbertm Gmüelmus, dat is, eeti
tnenfth is, die ook gelijk andere menfchen aeO
\'tgebrek der menfchelijke zwakheiden aen mil-
gi^pen onderworpen is. Of\'t gene my wel
waerfchijnlijkfte dunkt, ikwil vertrouwtn dat
\'er de Biflchop het minfte deel aen heeft: maet
dat eenige zijner raedfmannen en trawanten, di^
gy ten naeften by wel weet. Mijn Heer, vas^
wat Bende sy zijn, dit werk gefmeet, en deS
Biflchopsnsemflegs ontleend hebben, om op
koften van zijne eere hunne ongegronde gevoC\'
lens en onftigtige aenftagen by fommige onbe-
dreven menfchen, zoo wat glimps en gezag®
te geven, \'t Zijn dan de Stigters of Opf^:cIders
vande Bulle ,wie het zijn of niet, die onze bs-
snerkingen zullen treffen. \' \'^IJh"

Humhtrm GuilielmM Zre, Het if de pligt
t\'an hn Bißchopljkjimft altyd te waken, dat het
^oord Gods waeragtig voedfel der zielen uit ge-
deild werde naer de bcquamigheid en\'t hegryp der
toehoorders i en dut \'er geen onkrmd tverde
K^eidin den ti%er des Heere.

^ Tot nog toe gaet het wel. Maer laet ons eeni
^ïen wat onkrmd dit zal wezen, waer voor mea
hier zoo zeer bekommerd is , en \'twelk uit de»
^kker des Heere nit^^roeïd moet worden. Zoud
\'twel zijn dat d\'u^lkpran van Mahomet, dc
, Joodfche7lj/m«^^, of de Catechifmm van Hei-
j dclberg onder de Catholijken van Brhgge be-
gon in te kruipen ? Neen, \'t is geheel wat an-
ders. Luiflertoe.

\'t Onz.er ksnmße is gekomen , dat f mmige
P^\'^\'fonen hen vervoorderen te le\'^n de HEILlGE
.^CHRIFTURE inde gemeine tale 3 Waer in zy
borden gevoed van eenige Geefelyks Perfonen, die
\'^^yvenfußinerm dat zulks met en zoude verboden

Wat ongehoorde grouweldaed, de Heilig«
Schrift uer in gemeine tale te lezen l Dat vo\'k
Brugge moet wel ftout van beilaen zijn, die zul-
ke dingen durven ondernemen, en wel zoo o*
penlijk dat het ter kenniflè van den geeftelijke«
Hofraeddoorbreekt. Stout moeten die GeeftS\'
iijke Perfonen zijn, die n ;g durven fufttneren d<tf
xßlki niet en :(oude verboden tve/^en. Zeker de
Raedfmannen van den Biffchop hebben
reden om op hunne hoede te zijn, dac dog
mkruid, niet verder inkruipe in den ak^r deS
Heere. Maer, Mannen Broeders,weet gy wel^a«
gyhier onkrmd noevnt ^ en wat het voor luidei^
zijn die gy voor zajers van durft uitfchei\'

den. \'tZijn alle d\'Oudvaders der H.Kerkej
ook beroemde Schryvers en heilige Bißihopp^^
van deze eeuwen, die dit zaed in deKerkvaH
Jefus Chriftus gezaeidhebben. Toont gyj^
niet wel onbedreven meefters in de geeftelijK<^
Geneeskunftte zijn, als gy d\'alderheilzaemij^
cn zaligfte kruiden zoo reukeloos voor onkf^\'f
aenziet, en die uit den akker des Heere poogtui^
te roeien? Is dat geen recjen geven
ken, datgy weinig kennis en gemeinfchap"^"

<iie wy met de geheele Catholijfce Kerke te regt
onze Vaders en Leeraers noemen, als ook met de
bereemdeSchryvers cn heiligeBijJchoppen van onze
tijden, wanneer gy beftaet hunnen roemwacr-
digen y ver, in \'t volk tot het lezen der H. Schrif-
ture in een verftacnbare tale aen te wakkeren, on-
kruid tc noemen? Is dat een kinderhjke eerbie-
digheid voor zijne geeftelijke Voorouders dra-
gen ? Ik bid u om de liefde van Chriftus en van
zijn geheiligd Woord , nog eens ernftigt\'over-
wegen , of gy hier het ampt van goede Raedf^
: ttianncn wel betrage hebt, of gy doorzooda-
ïiigen raed uwen Biffchop geen ongelijk aendoet,
^n ofgy u zelve cn hem voor de vi^ereld niet ten
toon ftelt door zoodanige 5«//f« in \'t ligt re ge-
Ven. Ik geefdit alles aen uw eigen oordeel over,
I ®nga ondertuffchen voord in uw werkt\'oiule"
i den.

: £n alzoo \'t zelve ft rekt tot een groot prykel^
; nadeel der zielen, ivj hebben noodtg gevonden
I de Kudde ons van God bevolen daer tegens tebe-
; ^ryden, en t* onderrigten dat het lezen van ds
Heilige schrifture in de gemeene ta-
uitdrukkhk. exprejfelyk. ^ verboden door
^en PAVS plus IV. door den vierden Rs*
de tafel van de verboden Beek^n, daerna

mdermael geconfirmeerd, en gereUreerd L^Y
willen zeggen, gereitereerd, dat is vernieuwa;
doorden PAUS C LEMENS den viii-
welke tafel van de verboden Boeken met de R^g^\'^^

daer bygevoegd y ge Ijk. dte van den ? AV ^
P/US den i v. z.jn uitgegeven, heeft ^J^^
Koninglyke Majepit, PEILIPPVS den H\'
van Hooger gedagte i deen drukken ten Jaef^
1569. en d^r bygevoegd zyn P/akifet en Ordo"
namie y dat idereen naer dezelve zig zal regd^\'
ren op de penen daer toe flaende in \'t zelve Plaké^^
vandeni\\. Febrmry. 15

T, De Heilige Vaders wenden alle vlyd cn y\'
ver aen om allenthalven door fchryven en pre^"
ken de Gelovigen tot de liefde en\'t neerftig
zen des Bybels aen te manen, betuigende datbe*^
zelve hen zeer nut en voordeelig, ja dat d\'on-
kunde der H. Schrifture d\' oorzaek van al on«
quaed is: en hier wik men nu\'t volk komen
vvyfmaken, dat het lezen der zelve in de gern^^\'
netale, ofde leere der genen die zeggen dat di^
lezen niet verboden is, tot groot prykel en nadee
derTjelenftrekt, , .

II. Men leert in deze ftigtige »
hetle7en der H. Scfmfture in degemeene ^
uitdrnkL^lyk en exprejfeljk. door den ms

iv, verbode»0. \'t Welk alhoewel het waer was,
^gter aen de Stigters der Bulle nog geen reden
^oude geven om dit Verbod , waer van derede-
nen, gelijk wy zoo duidehjk bewezen hebben,
Ou geen plaets meer grypen, in deze tyden te
gaen vernieuwen. Edog het gene zy zeggen is
onwaeragtig, en zoo onwaeragtig, dat zelf d*
P. Harnej , die zig tot voorftander dezer jB«/-
le verklaerd heefr, niet en wilt verdragen dat
men zeggen zal, dat het lezen der H Schriftu^
ïein gemeine talen door den Paus Pius iv. ver-s
hoden, maer alleen dat het bepaeld is. Want
jiien moet we] bemerken , dat deze Biffchop-
Jyke Raedfmannen en Bullemakers niet en zeg-
gen, dat het lezjsn der ff. Schrtfture i» de ge-
^einetale voor een tyd , of aen fommige men-
fchen , ea zon der oorlof verboden is; maer en-
kelijk en zonder eenige bcpalinge, dat het uit-*
drukkeIjk. en expreßeljkjoor den Pms Vim r v.
^erhoden is, Voorwaer een onfmakelyke en
^arde uitdrukking, die immers by de genen
J\'e nog een vonk van liefde tot Gods Woord
l^fibben, geen minnelijk onthael zal ontmoeten,
^Was te wenfchen dat men eens mogt zien hoe
Pater Harney zig hier zal ontwarren. Hy word
jïioeilijkalsimaiW anders enkelijk zeit, dat het
^fzen der Schrifture in gemeine talen verboden
^Vas ; nien moet zeggen dat het maer bepaeld is.

(ipi) . ,
ïn deze Brughfche Bulk zeir mén ronduit, aa^
het uitdwkMljk exprejiclyk verboden is : ^
ceter d\' Eerw. Paier vind die SuUe zeer redelyK^t
ja hy verklaert datzy een bezonder ftcunfelvan
Zip Bock is. V oeg dat in eikanderen die \'er raet
toe weet ï wat my belangt, ik zie hier voor de»
E.P. Leermeefter niet anders dan groote ter-
warring.

VERVOLG DER bulle.\'
Voords is lezen der HEI LIG E
SCHüIFTV&E inde moeder\'jfks tale OOK,
verboden by den Catechifmus gimaekt en ge af\'

verboden : alleen word\'er verhacl^. nie pi«
Uit gelyk in deze Bulle, dat het uttdru^W^
txplftelykverboden is\', maer dat
ne lmden verboden ts den Bjbelinde moederiyx.^
Ule 7onder oorlof te lezen: Zsc

Verboa van den Boekenlyft, ^nzulks voor^^^
tyden en landen daer en wanneer derede ^^^^^
dat Verbod plaets vinden, \'t welk vvy

«iet mecE te verbinden , na dat veele beroem-
de BiiTchoppen en andere voortreffelyke Lee-
raers ,

en ook d\'ervarendheid zelve ons verze-«
feerd hebben, dat de Catholyken nu met geen
mindere vrugt dan in d\' eeuwen der Oudvaders
Godlyke Boeken kunnen lezen. Dog \'t is
^yd datwy de ^^iZ/É-gaen fluiten.

oms {Zoo veel als nog noodig mag tvezeny
f^e heilige schriftuer te lezen
de gemeine talen , en aen alle Predikanten en
^eeflelyke Perfoonen , \'t tjj infublike Sermoe-»
^en, als onderhoud in Gezelfchappen , te leeren
\'of te fußineren , dat het lezen van de
^eilige SCHKIFTu re in de ge^
^eine tale niet verboden is. Ordonerende de\'^e
Verkondigd te worden op de Predikjloèlen, en hy
^ffixie als naer ceßuime. Gegeven Crc. iz.Ja-

Hier zien wy dan tot driemael toé in deze
^«Üeherhaeld: Dat het le^en der H. Schrifturs
^^ de gemeine talen verboden ii , gelijkhet ook
kragt van de zelve aen de Gelovigen des Bif-
\'^i^s van Brugge opnieuw verboden word;

welk een ongehoorde zaek, cnt\'eefiefflaei
zonder voorbeeld is, welkers ongerymdheid
men niet genoegzaem ten toon kan Itel en-
Hadden zy nog geboden, datde Catholyken
van Brugge de Schriftuer m hunne tael, in ge
lijkformigheid des Verbods van den Boekenly»»
met zonder öoWö/zouden lezen, \'twas ver-
draeglijk geweeft: elk had zig door \'t verzoeke^

mogen voorzien. Maer nu word hethenplo^\'
fetyk en rond uit verboden, zonder van ver-
lof daer toe te vragen, of van iet defgelijks hec
minfte gewag te maken. . ,

II. Maer als ik\'twel bedenk, \'tis al met
zonder reden, dat d\'Opftelders van die
dit zoo wvflijk begrepen hebben. Want had
men gefproken van oorlof te vragen, die Gee-
ßehkf Perfoonen, welke durven fußineren dat
het lezen der H. Schrifture niet en zoude verbo^
denzjn, gelijk men daer klaegt, zouden ooj^
niet nagelaten hebben het volk aen te manefl

te veel werks en belemmerings aen dcGehei^^
fchry vers en andere Bedienden vandatGeefte-
lijk Hof zoude verfchaft hebben.^ Des hee«:
men goed gevonden hen eensite feftensvao d^ze
moeuet\'ontlaften, doende kort af verklaren en
verkundigen : Dat het lezen der H.Sclmpure

iz. Hier word ook aen de Leeraers verboden
^ette^endedte leeren of te ftiftinsren : zoo dat
Het d\' £. P, Harney zig voor een geluk moet re-
denen, dathy geen onderdaen van\'t Bisdom
Van Brugge, nog aen des zelfs befluiten onder-
Worpenis: vermits hy tegen d\'uitdrukkelykc
^Voorden van deze Bulle, hoewel hy dezelve
; Zoo\'hoog geprezen heeft, nogblyft/f^re« e« ƒ«-
ft\'ineren: Dat het lezen der H. Schrifture in
gemeine talen niet uitdrukfeljl?^ en exprefielyJ^
Verboden i maer zlken gemaktlyk. en redelyke
bepaeld is.

13. Deze BvXle moet ook op de Preekßoelen,
plaetfen die anders tot het verkundigen derheer-
iijkheiden lof, der veelvoudige nuttigheid en
heilzame vrugten van \'t Woord Gods aengefteld
en gefchikt zijn , verkundigd worden, \'t Is dan
op de Preetóoelen van Brugge, dat men in
plaets vande ftigtelijke vermaningen der Hei-
lige Paufen, BiiTchoppen en andere Oudvaders,
^ie ons leren: Dat men de Heilige Schriftuer
niet alleen in de Kerk moet horen uitleggen,
maer ook. in zyn huis neerfteljk.^eXen en herle-
ven : D^t de Schriftuer zig voegt poer de vat-
haerheid van idereen, zoo dat ook.een ambagtf\'

d\'onwemdße onder de menfchen uhhare lep^\'
hun voordeel kunnen treken : Dat zy, geHjk de
H. Paus Gregorius betuigt, de Brief ïs vandeü
hemelfchen Vader tot ons zijne kinderen ge-
fchreven, om door den zeiyen zijnen heilige"
vil aen ons bekend te maken: een Spiegel in
denwelken wy\'t aeafchyn onzer zielen geftade-
lijk

moeten befchoüwen, om hare fchoonhei®\'
van de vlekken , die Gods Woord ons in de zel-
ve doet ontdekken, af te vvaifchen en te reini-
gen : een geefteljk waer door vi?y in ds
wildcmifTedezer wereld gefterkt, vertrooft en
gevoed worden ten eeuvvigen leven, "tis, zeg
ik, op de Preekftoelen daer deze Bdk a%ele-
zen is, dat men in plaets vsn die zalige onder-
wyzingen der heilige Leeraers van de Kerke,
deze nieuwe en ongehoorde ftellingen heeft ho-
ren klinken t Dat het lezen der H. Schrifture
in de gemeine tale uitdrukl^lyk, en exprefelyt
verboden is % Dat de Heiliae Schrifture in ie
gemeine tael ts lezen y en te leeren dat z\'^lksuief
en\'^oude verboden zjn y ft rekt tot groot prjkel en
mdeel der zielen: Ja, wie Ichroomt niet? dat
dit onkruidh \\ welk uit den akfer des Heere uit\'
gewied moet worden.

14. Maer geloofd zy God, die overal
eenen of den anderen Micheas verwekt ( iiï*
Kon. xxM.j welke de waerheid openlijk durÉc

(^97) , ,
•slyden en voorftaen, fchoon hy ook wel ver-
^agt, dat hem Sedecias deze vrymoedigheid
Meteen kaekflag zal vergelden. Want ik hoor
<iateen loofwaevdig man, wijzer dan d\'aenra-
ders en Stigters der meergemelde BuUe, als men
^em dezelve onder andere papieren op den
ï^reekftoel geleid had om ze voor \'t volk te ver-
kundigen, hy zoude geantwoord hebben: Dat
iiy zijnen bril niet by zig hadde om tc kunnen
dienen dit Verbod af te lezen. \'tWelk, zoo ik
giffc, te verftaen was op dien zien gelijk de Schrif-
tuer van God zelfzeit, dat hy fommigen nies
enkent, Nefciovos, te weten met een ken-
ïiiflè van goedkeuring en liefde, of dat hy ze niet
Voor de zijne erkent, fiy konde dan\'t Verbod
niet zien te iezen, dat is, hy konde niet zien dat
het ftigtig of nut zoude zyn\'t zelve van den
ï^reekftoel voorhetvolkafte kundigen ja ma-
gelijk zag hy wel klaerlijk, dat zoodanige ver-
kun ding\'den Gelovigen tot yerargerniffe zoude
ftrekken.

15. En dit is dat roem\\f aerdig Ferhoddooc
de Racdfluiden v<an den Hoogwaerdigen Hee-
re Biffchop van Brugge over twee Jaren in \'t ligt
gebragt, onseerftelijk door P. Sutvm-; cn na-
derhand door den E. P. Earney bekend gemaekt,

by hen zoo hoog geroemd. Wat belangt den
Eerw. p^ï/fr met wien wy hief te doen hebben ,

hy verklaert, datgemelde Bißchapgroote rede-
mn heeft gehad om dit Dekreet te laten uitgaen.
I. B.C. ix. n. 53. En in\'t begin zijner Opdrag^
betuigt hy, dat den inhoudvan zijn Boek^^ \'twelk
wy nu gepoogd hebben te v/ederleggen , ook,
beleenderlyk^op dtzQ Ordonnantie ftemt. Welke
belijdenis van den Eerw. Pater, te weten da^
2vn Boek 200 loffe en waggelende fchragen voot
zijn bezonder fl;eunfel_ heeft, alleen genoeg
was om eikeent\'overtuigen, dat het wel een
jammerlyk en bouwvallig Werk moet zijn; want
men nu uit onze Bemerkingen heeft kunnen
zien , \'iioe ligt het is dufdanig flag van fteunfels
err^ en been te breken. Ik mag hierdanmij£5
fpreekv/oordnogwel eens gebruiken: Stoot d&
fchragen om, en alhet werk^ valt aen duigen.

16. De BilTchop van Caßorien, als een op"
regt Verdediger van Gods Woord, gaf een an-
der oordeel over deze BuUe v^n zijnen Mede-
broeder, als hy ziende op de zelve, aldus zijn
gevoelen uitfprak : Is \'er eenig Harder die, ge-
iyk. Suivim (En Pater Harney) verhaelt, nf^
mUngs anders gevoeld en gefchreven heeft y z^dké
ts mogelyk^ toegeksmen, om met Feron te fpree\'
ken, door fcrupuleuze gevoelens, dewelke vree\'
zen daer geen reden is cm te vreezen ; dat is t de-
me Ike vree zen dat de boeh^n der waerheid , oot\'

f reken, of dat degemeene Catholyken gelyk. zyn
^m die quaedaerdige dieren, wel^ niet als ver-
gif t uit de befte en heilzaemßs kimdengemon zyn
te zuigen.

17. Hy betoont vervoligens, éztdiQ Schrift\'
tievende Harders^ die goede vriendfchap enge"
fneinfchap met de Godlyke Boeken onderhouden^
^Sfel een veel gunftigere verbeelding van dc
zelve maken , als \'er het volk van P. Suivius in
dat Verbodvan toontte hebben, en den men-
fchen van zoekt in te boezemen. Want ik heb
reeds gezeid, dat het zelve waerfchynlijk meer
aen dat volk, dan aen hunnen Biffchop moet
Soegefchreven en gevreten worden. Hoewel ook
de Biffchop van Caßorien^ of imand anders
van\'t zelve gezag , tot hunnen Medeharder in
dit geval wel hadden mogen zeggen, \'t gene Sint
Auguftyn weleer aen zynen Medebiffchop
Auxilius fchreef. Dees Biflchop Auxiiius had
Ook een Buüe of een Befluit gemaekt, waer door
hy zekeren Clafficianusom een ingebeelde miP-
daed met zyn geheele huylgezin openlijk had
ïn den Kerkelyken Ban gedaen. Auguftinus
toont hem in zijnen lxxv. Brief d\'ongeregtig-
heid van dit vonnis, en zeit dan eindelijk tot
ons oogwit: Gy moet niet denken dut ons geem
onregtvaerdige driften kjinnen overkomen om dat
^t ^ijfthoffen \\jn: maer laet ons liever denken

iAtwy msignoXgi\'GAtT tuffchen deptks^f^ derlf^
kormen leven om dat wy menfchen zyn. TreiL
dan y zét hy, uwe Buüe , of uw Befluit, ot
Dekreet y of zoo men\'t gelieft te noemen: vvilc
gy wel doen, trek. het weder in. AV F U
étaqueGeJiaEcele^aflica, q\'U ^^erturbatm foK
taffefeciHi.

Ichoplijk , maer een menfchelijk werk fehip«;
tezyn. Maer gelyk ik nu zeide, deze dingeii
wildenbetervan een Biffchop dan van ons acn
een ander Biffchop voorgehouden worden. Ook
hebben wy\'tmaer tegen de Raedfmannen en
Uitvinders van dit zeldzaem Werk, die den
mem en\'t gezag van hunnen Overpriefter hjer
te ligtvaerdelijk mifbruikt hebben. Hoewekg-
ter in d\'eeuwe van den H. Jeronimus ook de
Priefcersgeen zwarigheid plegen te maken van
\'den Biffchoppen, als\'t de nood vereifchte, de
waerheid regt uit te zeggen, h Welk in dien on\'
2C Leeraer d\'E. P. Harnej naer\'t voorbeeld
van den Leeraer Jeronimus had gelieven in j
werk te ftellen, en den Biffchop zy nen^ vriend
het uitgeven van zyn Verbod af te raden, ƒ
nahet uitgeven weder in te trekken , hy zoudö
de Kerke meerder dienft gedaen, ook zyne ei\'
gen agtbaerheid en die va» zynen goeden Vrsend

19. Immers ditis\'t oordeel van veele wyze
ïDannen, waer aen ik my houde, en alzoo dit
Tweede Deel fluite, na dat nog twee kleine vra-
gen-zal hebben voorgefteld, op dewelke ik d^
antwoorden van den E. Pater Leermeefter, of
Vau smand anders die in zulke zaktn ervaren is,
tot mijne onderregtinge.wel wilde boren. En
Wel voor eerft geeft het gene d\' Eerw. Pater
ii.B,C.sii.n. 55,redenkavek, gelegendheid
en dringt ons om hem deze vrage ( God geve
dathy ze beftiptelijk mag beantwoorden) voor
te ftellen.

2Q. I. VRAGE. Of deze verklaring van de
Hoogwaerdige Gebroeders en Biflchoppen Wk"
tenburg waeragtig is , of niet; De Gerefor-
meerden volgen huidendaegs in \'t fiuk der Verkie-
\\inge gemeinljk.deDijctpelen van Sint Thomm,
en Bellarmin: en wy willen zoo nauheurlyk niet:
^nderzßehen, van ivat gevoelen ^ voor dezen
geweeß zyn ? Zoo ja, of dan d\' Eerw. Pater.,
hy die een Difcipel van Sint Thomas van Aqui-
nen is, ter gemelde plaetfe niet wel dapperlijk
beufeit, te kennen gevende dat dit een van de
^Waerfte gefchilien tuflchen ons Catholyken en
de Calviniften zoude zyn ? Zoo niet, hy Wyze
Ons dan beftiptclyk aen waer in dit onderfcheid
•^fgefchil beftaet 3 ik zeg , waef in de buiden-

daegfchc Calviniften in dit leerflulc ran de lee"
reder Catholyke Kerke afwyken , opdat wy
hunne dwalingen , gelyk onze pligt enwenfch
is, zoo wel in dat ftuk als elders mogen myden.
d\'E. P. Leeraer kan onsten dien einde zyne on-
derregting niet weigeren.

21. IL VRAGE, Of het den Catholyken
geoorlofd is hunne evenaeften, hoewel dieook
Onkatholyk zyn, valfche leeringen toe t^
fchryveii die zy niet en houden s\' Zoo ja, of dat
niet vdn de wjde mouweh \\ Zoo niet, waer hy
éan die ellendige dooiing gelezen heeft ii.B. C.
^ X v I. n. I ö. Dut alle de Gratie , die God aen A-
" dams\' kinderen vergunt, daer in beftaet ^ dat"^
in dit leven op de verdienften van Chrifius betrow
mn, ja voor \\eker weten dat in der eempi^"
keid:^Hg "gillen zjn ? En hoe hy deze zware be*
tigting goedmaekt; Dat sy (De Calviniften)
om God in dit leven te beminnen niet meer en den"
ken^ als om te vliegen zonden vleugels-wantf-f
het eer (Ie voor zoo onmogelyk^ houden als het twee\'
de ? Als ook waer uit hy dit gevolg trekt\' 11.
C, XX. n. I O. Dat gelykj^y aüe quade genejefid-
heid voor zonde hotden, geen werk^behoeven
maken van daer tegen ie ftryden om niet te con\'
[enter en\\

11. d\'Eerw. Vater zal dan zeer we! doen?
dathy ons dit alles, is\'t mogelyk, aenwyze?

dat wy aen d\' uitvinders en voorftanders
Van zoo fnoode dwalingen naer verdien fte den
Vlotk mogen verkundigen* d\'Onkatholyketi
i\'aken ons niet meer dan zy den Eerw. Pater ra-*
ïfen , enof zy d\'eene of d\'andere dooling le-
ren, daer is ons weinig acn gelegen. Wy zya
bezorgd voor de Catholyke Kerke, waer van
^y door Gods genade hdmatenen Bedienaers
^yn, en aen dewelke men geen kleinenon dienft:
nadeel doet, als men hare beftryders met
benige leeringen belaft, diezyontkennen hun«
jïe leeringen tezyn, en van de welke\'tbefwaer-.
/ykis bent\'overtuigen.

2j. De Catholyken klagen, en wel m^
groote reden, wanneer hen van hunne weder-
party eenige gevoelens worden aengevrevcn, die
^ylochenen en als dolingen verwerpen. Maer
\'ïien moet noit dien regel van regtmatigheid
Jergeten: \'t Gene gy niet en wilt dat aen u ge-
Yhiede, doedat oo^aeneen ander niet. Cathö-
^yken, Onkatholykea, Turken, Joden,Hei-
denen, allen menfchen is men dit regt fchul-
\'^ig, dat men van hen niet volgens het dwaeshgt
, Van afkeer of toegenegendheid, maer naer de
, J^\'aerheidoordeele. En de kinderen der Catho-
Jke Kerke, die kinderen desligtsen derwaer-
, eid zyn, moeten in\'tbetragten van deze
, ^"gd der regtvaerdigheid alk andere menfchen
, Overtreffen. 2 f. Hier

s f. Hier mede fluit ik dan dezen Brief, en te
famen het Tweede Deel der Beweirde Vrjheid
ym d\' eenvoudige Catholjken in het lezen der H»
Schrifture. Of deze Vryheid nu wel beweird,
Gods Woord te regt verdedigd, en de betrag\'
tingen van den E. P. Barney kragtelyk genoeg
verydeld zyn, zal ik verders aen uw oordeel»
Myn Heer, en aen dat van alle goede kenners
laten. Indien dit Deel zoo gunftig als \'t voor-
gaende, \'tgene ik volkomelyk betrouwe, by»^
en hen ontvangen w®rd , zoo zal ik my tep
uiterften vergenoegen. Immers zal my no!^
de voldoening onbreken van myn befte in deZ?
zack betragt te hebben, en te zyn,