Dr. E. H. KAMPELMACHER, Voorzitter.
Prof. Dr. J. H. J. VAN GILS, Dr. P. H. W. TACKEN,
Prof. Dr. G. VVAGENAAR en H. L. L. VAN WERVEN, Leden

Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de vol-
ledige titels der artikelen vermeld.

Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

4. Plaatsing van een sterretje achter het paginanummer betekent dat het onderwerp
tijdens de Veterinaire Week 1963 werd behandeld.

.\'\\albers, J. G......................................................................... 244, 293

ADRICHEM, P. W. M. VAN, De invloed van het voeder on enige fermen-
taticprodukten in de pens van normale runderen en van acetonemie-

•Akker, S. van den ............................................................ 1 75^ 246, 840

Wetenschappelijke Raad Kankerbestrijding (stagebeurzen en fellow-
ships) ...........................................................................

Tiermedizin .....................................................................

BREUKINK, H. J., Ornithogalosis of Zuidewindlelie-vergiftiging bij schapen 653
BREUKINK, H. J. en KRONEMAN, J, Een nieuw diagnostisch hulp-
middel bij het onderzoek van het rund op de aanwezigheid van een ge-
dilateerde en/of gedisloceerde lebmaag: het „Steelband-Effect" ........................282

Wissenschaftliche Gesellschaft f. Tiermedizin in der D.D.R., congres
Leipzig, 1964 ..................................................................

huisdieren ..........................................................................................................................................] 739*

DIJKMANN, K. R., GILS, J. H. J. VAN en LOGTESTIJN, J. G. VAN.
Microorganismen in leverabccssen, in het bijzonder in vena cavawand-
abcessen bij slachtrunderen, mede in verband met de uitvoeringsbepalingen

Dorssen, C. A. van, 105, 172, 174, 243, 292, 293, 294, 354, 438, 440, 513,
514, 588, 670, 671, 672, 721, 722, 781, 783, 836, 901, 902, 903, 904, 1018,
1019, 1021, 1031, 1068, 1069, 1070, 1073, 1236, 1238, 1310, 1311, 1312,

Driemaal een worp lammeren binnen de veertien maanden (SCHALK) ... 900
Duck Plague (Activc immunization of Ducks, JANSEN Sr., KUNST en

EERNSTMAN, T., De invloed van het micro- en macroklimaat en van iso-
Icringmaatrcgelen op het optreden van enzoötische- of virus-pneumonie

GOOSSENS, J. M. M., HERMANS, K. H., MAANEN, P. H. A. M. VAN,
RIET, C. W. J. M. VAN DER en ROPPE, L, J. J. A., Behandeling van

GUINÉE, P. A. M., KAMPELMACHER, E., KEULEN, A. VAN en
OPHOF, A. J., Voorkomen van Salmonella bij bruin" ratten (Rattus
norvégiens), gevangen in en bij slachthuizen, boerderijen en nertsen-
fokkerijen ............................................................................................................................................................212

het bloedserum bij melkkoeien met ..., KEMP, GEURINK tn IMMINK) 11 72
Hypomagnesemie en grastetanie; biochemische aspecten (SEEKLES en

ters-Norel) ..................................................................... 362

Vleesconserven voor hond en kat I (Peters-Van C;ils/Van Logtestijn) 906
Vleesconserven voor hond en kat II ( Wijnand-Van Gi!.:./Van Logtestijn 964
Invloed van het voeder op enige fennentatieprodukten in de pens van nor-
male runderen en van acetonemiepatiënten (VAN ADRICIIEM) ......... 985

JACOBS, J., GUINËE. P. A. M., KAMPELMACHER, E. H. en KEULEN,
A. V.\\N, Onderzoekingen over het voorkomen van Salmonella-kiemen in

JANSEN Sr., J.\'VC., Dc infectieuze rinotracheitis en de infec\'id\'ze pustiilcuze

J.\\NSEN Jr., J., De ontwikkelingscyclus der ascariden van onze huisdieren 257
J.\\NSEN Jr., J., Over het gevaar van de ascariden van hond en kat voor de

KEMP, A., Het voederen van magnesiumhoudende koekjes in de praktijk 103
KEMP, A., De betekenis van het voedermagnesium bij het ontstaan van hypo-

KEMP, A., GEURINK, J. H. en IMMINK, H. J., Het effect van luagnc-
siumvoeding op de magnesiumgehalten van het bloedserum bij melkkoeien

Trombose van de vena cava posterior bij het rund (WAGENAAR) 30
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde 61, 124, 187, 253, 322,
390, 466, 536, 620, 685, 744, 793, 856, 923, 982, 1041, 1085, 1 199, 1264,

KRAAN, VV. J., De bepaling van de ,,renal blood flovt-\'\' en de ,,glomerular
filtration rate" bij do hond met behulp van para-amino-hippuurzuur en

lANGELER, J. E. T., De werking van methyridine („Mintic" I.C.I.) bij
een groep kalveren, expcrinieuteel geïnfecteerd met Coopsrin, Ostertagia

MANTEN, A., KAMPELMACIIER, E. H. en GUINÉE, P. A. M., Voor-
komen van resistentie tegen chlooramfenicol en tetracycline bij 13.503 in

Mededelingen van de Redactie .............................. 251, 320, 464, 683, 1899

Mededelingen van de Veeartsenij kundige Dienst 56, 121, 183, 251, 319,
459, 533, 616, 741, 791, 850, 920, 978, 1038, 1082, 1196, 1263, 1319,

infectcerd met Cooperia, Ostertagia en Trichostrongylus, L.\\NGELER) 1415
Microorganismen in \'evcrabcessen (DIJKMANN, VAN GILS en VAN

Nymfalon (Behandeling van stoornissen in de geslachtscyclus van het rund
met ..., GOOSSENS, HERMANS, VAN MAANEN, VAN DER RIET

OVERGOOR, G. H. A., Congenitale leucose bij een te vroeg geboren kalf 664
Overzicht van de diergeneeskundige situatie in het voormalige Nederlands

Voedingsmiddelenhygiëne 39, 245, 356, 440, 589, 782, 838, 903, 1303, 1431
Ziekten van het Kleine Huisdier 40, 107, 294, 357, 514, 591, 672,

ROBIJNS, K. G. (zie TESINK) ................................................ 425, 497

Salmonella (Resistentie van 13.502 in 1961 geïsoleerde rtanunen tegen
chlooramfenicol en tetracycline, MAN7 EN, K.\\MPELMACHER en

geïsoleerde stammen, MANTEN, K.\\MPELMACHER en GUINÊE) ... 18,58
Salmonella (Voorkomen van ... bij bruine ratten (Rallus norvegicus), ge-
vangen in en bij slachthuizen, boerderijen en nertsenfokkerijen, GUINÉE,

SCHAAF, A. VAN DER en HÄGENS, F. M., Ongunstige beïnvloeding van
de algemene gezondheidstoestand van caviae door de implantatie van

Schaaf, A. van der .................................................................. 108, 243

„Steelband-effect" (Een nieuw diagnostisch hulpmiddel bij het onderzoek
van het rund op de aanwezigheid van een gedilateerde en\'of gedisloceerde

Tacken, P. H. W....................................................... 594, 612, 972, 1073

Driemaal een worp lammeren binnen dc veertien maanden (SCH.ALK) 900
Hernia diaphragmaticab ij een koe op stal (BAKEM.A en V.AN DER

Varia 29, 33, 43, 60, 104, 127, 153, 160, 171, 176, 178, 266, 281, 291,
388, 410, 417, 424, 481, 488 505 509 512, 532, 567, 574, 587, 618, 652,
658, 663, 669, 683, 697, 705, 720, 725 765, 769, 795, 821, 882, 891, 899,
919, 932, 939, 954, 956, 980 997 1001, 1013, 1037, 1040, 1042, 1049, 1054,
1067, 1084, 1180, 1193, 1197, 1214, 1239, 1243, 1293, 1307, 1309, 1324,
1343, 1370, 1374, 1389, 1390, 1391, 1395, 1403, 1432, 1448, 1471, 1498,
1512, 1520, 1546, 1552, 1558, 1579, 1584, 1603, 1639, 1663, 1674, 1747,

ZAYED, I. E. D. E., A contribution to the pathogenesis of diarrhoea in cattle 892

Ziektekundige ontleedkunde in de diergeneeskunde (VAN DEN AKKER) 1329
ZUIJDAM, D. M., Dankwoord 1er gelegenheid van de 6e Voorlichtingsdag

De laatste jaren is het traditie geworden dat de redactie bij het begin van
een nieuw jaar een kort woord richt tot de lezers van ons tijdschrift.
De redactie, nu in een enigszins gewijzigde samenstelling, meent deze goede
gewoonte, ingesteld door haar vorige voorzitter — die zeer veel voor de
vernieuwing van ons tijdschrift heeft gedaan — te moeten voortzetten, ten
einde op deze wijze in staat te zijn verantwoording af te leggen van het
werk dat reeds is gedaan en van de plannen die zij voor de toekomst heeft.

In het afgelopen jaar was de kwantiteit die wij de lezers konden aanbieden
groter dan ooit te voren, hetgeen niet alleen door 2 nummers, geheel gewijd
aan het eeuwfeest, tot uitdrukking kwam.

Naast het opvoeren van de kwantiteit zal het in de toekomst zeker nodig
zijn, zowel aan de kwaliteit, als ook aan de actualiteit van het gebodene
grote aandacht te besteden. De taak van de redactie dient vooral te worden
gezien als een organisatorische en regulerende. De waarde van het geschre-
vene komt geheel ter verantwoording van de auteur, die daarmede tevens
een bijdrage levert tot ons geheel diergeneeskundig-wetenschappelijk poten-
tieel. Het is juist in verband met het laatste, het doel van de redactie in de
toekomst meer dan tot nu toe de auteurs met raad terzijde te staan, vooral
wat de vormgeving en opzet van hun bijdrage betreft. Dit laatste moet
beslist niet worden gezien als kritiek, maar meer als een gemeenschappelijke
poging om ons tijdschrift die standing te geven die het verdient.

Wat de actualiteit betreft, zullen wij meer nog dan in het verleden er naar
moeten streven, in een wereld waar moderne communicatiemiddelen het
nieuws vrijwel onmiddellijk van de ene plaats naar de andere brengen, onze
collegae snel en ter zake te informeren. Bij de recente rabiesepidemie werd
reeds getracht zo .snel als dit mogelijk was door middel van enkele publi-
katies meer wetenschappelijke informatie te geven dan meestal door pers,
radio en televisie mogelijk is.

In verband met de hechtere aaneensluiting van verschillende landen, waarbij
zowel aan de Benelux, als ook aan de EEG dient te worden gedacht, be-
schouwt de redactie het tevens als haar taak in de toekomst zo veel mogelijk
actualiteiten op diergeneeskundig gebied — voornamelijk uit de ons om-
ringende landen — naar de lezers te brengen.

Een groot deel van deze plannen zal alleen verwezenlijkt kunnen worden,
indien het grote aantal dierenartsen dat in onze maatschappij verenigd is,
niet alleen passief als lezer optreedt, maar ook actief aandeel neemt in ons
werk door het inzenden van publikaties, mededelingen uit de praktijk (waar
steeds een grote behoefte aan bestaat), inzendingen van berichten uit
binnen- en buitenland, literatuur, boekbesprekingen en mededelingen die
op welke wijze dan ook voor ons interessant kunnen zijn.

Op deze wijze hopen wij van ons tijdschrift een orgaan te maken, dat niet
alleen elke 14 dagen als een trouwe bezoeker naar iedere collega komt, maar
dat tevens een rijke bron vormt van wetenschappelijke en maatschappelijke
informaties.

Gaarne maakt de redactie van de gelegenheid gebruik om allen die in het
afgelopen jaar op enigerlei wijze aan ons tijdschrift hebben medegewerkt,
en zeer bijzonder diegenen die tot de inhoud van de beide eeuwfeest-
nummers hebben bijgedragen, hartelijk dank te zeggen.

Ter gelegenheid van de jaarwisseling wenst de redactie, scribenten en
lezers van dit tijdschrift een gelukkig en voorspoedig 1963.

Collega Oostenbrug werd te Tietjerk geboren op 23
april 1890 als zoon van een vooraanstaand veehouder,
die in zijn omgeving algemeen gewaardeerd werd als
bestuurder en adviseur.

Na de gebruikelijke vooropleiding volgde zijn middel-
bare opleiding aan de R.H.B.S. te Leeuwarden. Als
veehouderszoon had hij steeds een grote belangstelling
voor paarden en runderen gehad en het was dan ook
niet te verwonderen, dat hij dezelfde weg volgde, die
daarna nog zoveel veehouderszoons uit Friesland zou-
den volgen, n.l. de opleiding aan de Rijksveeartsenij-
school te Utrecht. De gezellige wijze, waarop hij in
latere jaren nog kon vertellen over zijn belevenissen
tijdens zijn studententijd, wettigen alleszins het vermoe-
den, dat hij naast het serieuze werk van de studie volop
genoten heeft van de meer aangename mogelijkheden,
die een verblijf in een studiecentrum bieden.
Op 15 juli 1913 behoorde hij tot de 16 geslaagden
van het veeartsenijkundig examen, dat in de maand
mei van dat jaar met 31 candidaten was begonnen.
Na een korte assistentieperiode in Hardegarijp, zette
hij in 1914 de praktijk van de Heer Veenstra te Leeu-
worden voort.

De eerste wereldoorlog belette hem echter deze praktijk
op een serieuze wijze op te bouwen. Twee jaar lang
heeft hij als militair paardearts zijn dienstplicht moeten
vervullen, slechts in de vrije weekeinden kon hij enige
vluchtige aandacht aan zijn praktijk schenken.
Na zijn terugkomst uit de militaire dienst heeft de
Heer Oostenbrug zich geassocieerd met zijn plaatselijke
collega C. van der Meulen. Gezamenlijk hebben ze
jarenlang de praktijk uitgeoefend, totdat de laatstge-
noemde kwam te overlijden en collega Oostenbrug
alleen de praktijk voortzette. Allengs kregen de kleine
huisdieren betekenis bij de werkzaamheden en hij heeft
steeds grote belangstelling gehad voor dit interessante
gebied van zijn zich steeds uitbreidende taak.
Na de moeilijke oorlogsjaren, toen hij als zovele col-

lega\'s zijn gereduceerde werkzaamheden onder grote
spanning moest verrichten, kwamen de steeds toene-
mende eisen van de massabestrijding bij het rundvee
zijn volle aandacht vragen. Dit werd te veel voor één
persoon en spoedig wist hij dan ook één der kort na
de oorlog afgestudeerde collega\'s aan zich te binden;
1 november 1946 associeerde hij zich met collega
D. Talsma.

Een 8-tal jaren hebben zij samengewerkt, totdat de
toename en de aard van de werkzaamheden leidde tot
een splitsing in twee praktijken, waarbij collega Oosten-
brug zijn aandacht richtte op de praktijk van de kleine
huisdieren, terwijl hij daarbij de junctie van waar-
nemend directeur van het openbaar slachthuis bleef
vervullen. Ook het toezicht op de wekelijkse veemarkt
bleef hij vervullen.

Zo stond collega Oostenbrug in 1954 voor de derde
maal alleen voor een praktijk. Met hart en ziel heeft
hij gewerkt aan de ontwikkeling van de behandeling
van het kleine huisdier. Nieuw was dit niet voor hem.
Reeds vanaf de oprichting van de Kynologen club
„Friesland" was hij zeer actief medewerker aan deze
vereniging en zijn benoeming tot ere-lid was dan ook
alleszins op zijn plaats.

De jaren gingen echter ook aan hem niet voorbij en
wederom moest hij zijn ogen richten op jongeren om
hem behulpzaam te zijn bij zijn werkzaamheden. Zo
heb ik het grote voorrecht gekregen mij op 1 januari
1960 met hem te associeren. Ik heb buitengewone
waardering voor de wijze, waarop hij mij als jong col-
lega is tegemoet getreden. Hij is mij steeds behulpzaam
geweest mijn geringe ervaring aan te vullen op een
wijze, die getuigde van zijn levenswijsheid, die hij in
zijn niet altijd even gemakkelijke leven heeft verkregen.
Ik ben hem daarvoor zeer veel dank verschuldigd.
Collega Oostenbrug gunde zich weinig vacantie; zijn
aard verdroeg geen rust, maar de resten van een
stafylokokken-infectie dwongen hem toch het laatste
jaar zich méér in acht te nemen dan hij zichzelf en
anderen wilde bekennen. Zo ging hij in juni nog wel-
gemoed een vacantiereis naar Oostenrijk ondernemen.
Genoten heeft hij van de weldadige rust, die hij hier
vond met de hoop hersteld terug te gaan, naar zijn
werk.

Het heeft niet mogen zijn. Kort vóór het vastgestelde
einde van zijn vacantie is hij op 23 jnui 1962 op 72-
jarige leeftijd zeer plotseling overleden, in het rustige
.Mallnits, waar hij de laatste week zo genoten had,
samen met zijn trouwe huisgenote.
Alpenroosjes dekten de haar, die slechts gevolgd werd
door zijn dochter en zijn huisgenote. Enkele weken
later is zijn as bijgezet in het familiegraf te Tietjerk,
de plaats waar hij geboren en getogen was en waar
hij nog zo nauw mee was verbonden.
Er is in collega Oostenbrug een fijn collega heengegaan.
Dat hij in vrede moge rusten. R. DIJKSTRA.

Overzieht van de diergeneeskundige situatie in
het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea.

General view of the veterinary situation in the former
Netherlands New-Guinea Territory.

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten,
Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Utrecht.

In vergelijking met vele andere tropische gebieden bevindt het voormalig
Nederlands Nieuw-Guinea zich, diergeneeskundig gezien, in een bijzonder
gunstige positie. Ziekten als runderpest, mond- en klauwzeer, longziekte,
miltvuur, houtvuur, rabies en door pathogene trypanosonien veroorzaakte
ziekten zijn tot op heden niet waargenomen.

Doordat sinds 1958 drie dierenartsen in Nederlands Nieuw-Guinea werk-
zaam zijn geweest met als standplaatsen Hollandia, Merauke en Mano-
kwari, kon het onderzoek naar het vóórkomen van dierziekten en dier-
parasieten, zoals dit door Z w a r t in samenwerking met het Instituut voor
Tropische en Protozoaire Ziekten werd opgezet, worden geïntensiveerd.
Dit geldt in het bijzonder voor Manokwari, alwaar na de bouw van een
slachtplaats als eerste plaats op Nederlands Nieuw-Guinea tot een ver-
plichte vleeskeuring kon worden overgegaan. Aangezien Nederlands Nieuw-
Guinea nog niet over een diergeneeskundig „research"-laboratorium be-
schikte, werden alle materialen voor onderzoek naar het bovengenoemde
instituut te Utrecht opgezonden; dit Instituut droeg er tevens zorg voor
dat materiaal wat buiten haar arbeidsveld viel, naar andere laboratoria
of instituten werd doorgezonden.

Sinds de publikatie van Zwart (1959 b) zijn dan ook enige voor het be-
treffende gebied nieuwe dierziekten aan het licht gekomen, terwijl een
groot aantal ziekteverwekkers van parasitaire oorsprong aan de tot dan
toe bekende konden worden toegevoegd.

Allereerst zal op enige infectieziekten, ten aanzien waarvan dc toestand
sedert de bovengenoemde publikatie zich heeft gewijzigd, worden ingegaan.
Hierna volgt een tot ultimo 1961 bijgewerkt overzicht van de gediagnosti-
seerde dierziekten en dierparasieten, die in dit gebiedsdeel werden ge-
vonden.

Vlekziekte werd voor het eerst in 1961 geïsoleerd uit een varken, afkom-
stig uit de Baliem-vallei. De culturele en biochemische eigenschappen van
de stam, welke op het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie werden
onderzocht, bleken geheel identiek te zijn met de vlekziekte in Nederland.
Merkwaardig hierbij was, dat hoewel vlekziekte in het voormalige Neder-
lands-Indië wel bekend was als Erysipeloïd v. Rosenbach, deze ziekte nooit
onder de varkensstapel werd waargenomen.

Varkenspest. Een verdacht geval van varkenspest deed zich in 1960 voor
op een zendingspost in één der zijvalleien van de Baliem-vallei. Hoewel
de anamnese en het sectiebeeld sterk op varkenspest wezen en bij het
pathologisch-anatomisch onderzoek de gebruikelijke encefalomyelitis werd

C. Terpstra, voormalig Gouvernementsdierenarts te Hollandia, thans verbonden
aan het Animal Health Research Centre, P.O. Box 24, Entebbe, Uganda.

gevonden, kon het wetenschappelijk bewijs voor deze ziekte niet worden
geleverd, daar het virulogisch onderzoek van het opgezonden materiaal
negatief bleef.

De varkens van de bevolking in de onmiddellijke omgeving van de zendings-
post werden alle, en in het overige deel van de vallei voor ongeveer 75%,
geënt met kristalvioletvaccin. Uitbreiding der ziekte deed zich niet voor.
Hoewel het niet helemaal is uit te sluiten, dat varkenspest endemisch in
dit geïsoleerde gebied voorkomt, moet het waarschijnlijker worden geacht
dat hier sprake is geweest van import van buiten met geconserveerd vlees
of vleeswaren. Wanneer varkenspest vaste voet in Nederlands Nieuw-
Guinea zou krijgen, zal deze ziekte vooral in het kustgebied, waar veel ver-
wilderde varkens voorkomen, niet meer zijn uit te roeien. Om deze reden
wordt dan ook overwogen de invoer van varkensvlees, afkomstig uit landen
waar varkenspest heerst, te verbieden.

Enzoötische pneumonie, veroorzaakt de grootste sterfte onder de varkens
van de bevolking in het Centrale Bergland.

Vooral in koude perioden met veel neerslag grijpt de ziekte om zich heen.
Meestal beperkt deze zich tot één vallei, soms echter groeit zij uit tot een
cpizoötie, zoals in 1959.

De ziekte verspreidde zich toen in vier maanden vanuit de Baliem-vallei
tot bijna aan de Wisselmeren toe over een afstand van 200 kilometer door
moeilijk toegankelijk bergterrein.

Bij bacteriologisch onderzoek van enige zieke dieren werden Pasteurella
multocida, een muis-pathogene stam van Salmonella choleraesuis en hemo-
lytische Streptokokken gekweekt. Daar blijkens deze gevallen de pneumonie
zowel door Salmonella als door Pasteurella kan worden veroorzaakt, is hier
vermoedelijk sprake van een inleidende viruspneumonie. Ook bij patho-
logisch-anatomisch onderzoek werd in de longen een beeld aangetroffen
als beschreven bij viruspneumonie, tezamen met een meer of minder uit-
gebreide secundaire bacteriële broncho-pneumonie. De grote afstand van
de infectiehaard tot het laboratorium en de gevoeligheid van het virus der
viruspneumonie staan verder onderzoek naar de aetiologie in de weg.
Therapeutisch werden goede resultaten bereikt met een éénmalige toe-
diening van sulfamezathine intramusculair.

Een pokachtige huidaandoening werd geconstanteerd bij een toom biggen
van ± 3 maanden, eveneens in het Centrale Bergland. De erupties kwa-
men over het gehele lichaam voor, echter hoofdzakelijk op het rostellum,
de buikhuid en aan de binnenkant der dijen.

Het klinisch beeld vertoonde grote overeenkomst met Amerikaanse varkens-
pokken. Bij bacteriologisch onderhoek werd een hemolytische Staphylococcus
aureus uit de aangetaste huid geïsoleerd. Het histologisch beeld deed het
meest denken aan dat van vogelpokken (Nieberle, 1949), duidelijke
Bollinger-lichaampjes werden evenwel niet gezien. Op de eruptieplaatsen
werd een sterke vermeerdering en vergroting van de epidermiscellen waar-
genomen. Tal van deze cellen waren ballonachtig gedegenereerd met
kleine vacuolen.

Het virulogisch onderzoek werd verricht door het Insütuut voor Veterinaire
Virulogie. Een proefinfectie bij een varken in de lies bleek wel aan te slaan.
De infectie bleef evenwel sterk gelokaliseerd en een duidelijk pokkenbeeld
trad niet op. Na 2 passages werden geen huidveranderingen meer waar-

genomen. De serumagglutinatiereactie op variola bij de proefvarkens was
negatief, terwijl ook de eikweek negatief verliep.

Verder onderzoek naar de aetiologie zal moeten uitwijzen of men hier
inderdaad met Amerikaanse varkenspokken of een aanverwante aandoe-
ning heeft te maken, veroorzaakt door een virus, al of niet in samenwerking
met een bacterie.

Toxoplasmosis. Te Hollandia werd een onderzoek ingesteld naar het voor-
komen van toxoplasma-infecties bij varkens en honden. Van de 36 onder-
zochte sera van varkens, welke op een leeftijd van 6-9 maanden werden
geslacht, reageerden 13 (= 36%) positief met de Sabin-Feldman-test:

2 sera met een titer van 1 : 16 *) eindverdunning van het serum.
4 sera met een titer van 1 : 32

In vergelijking met Nederland is het percentage positieve dieren bijzonder
laag.

Van de 16 hondesera welke werden onderzocht vertoonde 1 een titer van
1:128 en van de 14 onderzochte rundersera vertoonde 1 een titer van 1:4.

Pseudovogelpest, dat na 1954 niet meer werd gezien (Zwart, 1959 b),
dook in 1961 plotseling weer op te Hollandia. Door afslachting van de ge-
voelige dieren op het bedrijf, gecombineerd met een vaccinatie in de om-
geving, kon een verdere uitbreiding worden voorkomen. Een verklaring
voor de terugkeer der ziekte is moeilijk te geven, daar geen andere import
van pluimvee plaatsvindt dan van één-dagskuikens uit Australië, welk land
bovendien nog vrij is van pseudovogelpest. Wel kan worden gesteld, dat
de niet onder diergeneeskundige controle staande pluimveestapel van
C\'hinezen en autochtonen een voortdurend gevaar inhoudt voor de be-
drijven der Europese kolonisten.

Pullorum blijkt geen zeldzame ziekte te zijn. Bij een in 1959 uitgevoerd
onderzoek in de omgeving van Hollandia, bleek op één bedrijf ruim 16%
der overjarige legkippen positief te reageren met de snel-agglutinatie-
inethode. De economische betekenis der ziekte is overigens gering, doordat
de pluimveehouders slechts bij uitzondering zelf broeden.

„Infectieuze gastro-enteritis" bij de kat werd voor het eerst waargenomen
door V a n d e r R e e te Merauke in 1960. De ziekte welke zich sindsdien
verder over Nieuw-Guinea uitbreidde, eiste ook onder de oudere dieren
zeer veel slachtoffers door het ontbreken van enige specifieke weerstand.

Fibromatosis werd door V a n d e r .R e e bij een hert te Merauke waarge-
nomen. Rij jagers was deze aandoening in het algemeen wel bekend. Kli-
nisch en pathologisch-anatomisch lijkt de ziekte op het infectieus fibroom,
bij herten beschreven door Shope e.a. (1958). Het zijn wratachtige ge-
zwellen welke in 2 à 3 maanden een doorsnede van 10-13 cm bereiken (zie
foto). Vermoedelijk door drukatrofie en oppervlakkige laedering verdwijnt
de bovenliggende huid grotendeels. Na wegname van één der tumoren
voor histologisch onderzoek gingen de overige gezwellen al spoedig in om-
vang terug en binnen 1 maand trad een volledig spontaan herstel op. Ook
dit is in overeenstemming met de bevindingen van Shope. Experimen-
tele transmissie bij een gezond proefhert kon hierdoor niet meer plaats-
vinden.

Mycotisch granulooni komt af en toe bij het paard in de omgeving van
Merauke voor. De aandoening staat bij de bevolking bekend onder de
naam „Silakarang", een saccharomycotisch proces, dat ook bij paarden
op Timor bekend is.

De aandoening doet zich voor als een granulerende wond. Deze breidt zich
circulair uit, waarbij het tot absedering en vorming van fistelgangen komt.
Uit deze kanalen, waarvan sommige onderling met elkaar in verbinding
staan, vloeit een bloederig slijm, waarin harde gele korrels voorkomen,
soms ook brokken necrotisch weefsel. Het ziektebeeld lijkt op het door
Bridges en Emmons (1961) beschreven phycomycosis. Aan blasto-
mycosis moet eveneens worden gedacht, zij het dan ook dat uitbreiding
van het proces langs de lymfbanen nimmer werd waargenomen.
Bij het fyto-pathologisch onderzoek werd een schimmel gekweekt welke

vermoedelijk tot de Basidiomycetes behoorde. Verdere determinatie bleek
echter niet mogelijk, door het ontbreken van fructificerende hyfen.
Verschillende therapieën, zoals lokale applicatie van sulfanilamide in het
beginstadium, opspuiten van de fistelgangen met penicilline en globenicol
(chloortetracycline) bleven zonder resultaat. Doordat het proces ook in
de diepte woekert bleef operatieve wegname in een later stadium van het
proces eveneens zonder succes.

De onderstaande lijst van dierziekten en dierparasieten werd samengesteld
uit de gegevens van Zwart ( 1959 b) en de verslagen van de dierenartsen,
werkzaam bij de Onderafdeling Veeteelt in Nederlands Nieuw-Guinea, die
ik hierbij hartelijk dank voor de van hen ondervonden medewerking.
Tevens wil ik mijn oprechte dank betuigen aan het personeel van het In-
stituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten voor het onderzoek en de
distributie van de uit Nieuw-Guinea opgezonden materialen en de vele
waardevolle adviezen, die wij van hen mochten ontvangen. Doordat op
het voormalig Nederlands Nieuw-Guinea zelf de mogelijkheden voor
wetenschappelijk diergeneeskundig onderzoek ontbraken, was het voor de
daar werkende dierenartsen van groot belang dat zij op dit instituut kon-
den terugvallen. De nimmer aflatende belangstelling van collega F o 1-
k e r s en zijn medewerkers was voor hen een onschatbare steun. Verder gaat
mijn dank uit naar Prof. J. H. t e n T h ij e, Prof. A. van der Schaaf
en Prof. Dr. D. S w i e r s t r a en hun medewerkers, voor htm aandeel in
het onderzoekingswerk.

Beschreven worden enige dierziekten in het voormalig Nederlands Nieuw-Guinea.
Aan het slot wordt een samenvattend overzicht gegeven van de gcdiagnostisecerde
dierziekten en dierparasieten in dit gebiedsdeel.
SUMMARY.

After a description of .some animal diseases in the former Netherlands New Guinea
Territory, a summary is given of the diagnosed animal diseases and of the animal para-
sites in this territory.
RÉSUMÉ.

Une description de quelques maladies animales de l\'ancienne Nouvelle Guinée Néer-
landaise est suivie d\'un aperçu des maladies animales et des parasites animaux diagnos-
tiqués dans ce territoire.
ZUSAMMENFASSUNG.

Nachdem einige auf dem ehemaligen Niederländisch-Guinca vorkommende Tier-
krankheiten beschrieben wurden, wird eine Zusammenfassung von diagnostizierten
Tierkrankheiten und tierischen Parasiten in diesem Gebiet gegeben,

S h o p e, R. E., Mangold, R., M a c N a m a r a, L. G. and D u m b e 1 1, K. R. :
An infectious cutaneuos fibroma of the Virginia white-tailed deer. ƒ. exp. Med.,
108, 797, (1958).

Nieberle und Gohrs: Lehrbuch der speziellen Pathologischen Anatomie der
Haustiere; 1949.

te Merauke. Tijdschr. Diergeneesk., 84, 90, (1959a).
Zwart, D.: Dierziekten en veeteelt op Nederlands Nieuw-Guinea. Tijdschr. Dier-
geneesk., 84, 812, (1959b).

DIERZIEKTEN EN DIERPARASIETEN IN HET VOORMALIGE
xNEDERLANDS NIEUW-GUINEA.
(ANIMAL DISEASES AND ANIMAL PARASITES IN THE FORMER
NETHERLANDS NEW-GUINEA TERRITORY)

1. Protozoën:
Anaplasma marginale
Amoebe cyste
Babesia bigernina
Babesia argentina (major)
Eimeria zürnii

2. Nematoden:
Bunostomum spec.
Cooperia spec.
Dictyocaulus viviparus
Haemonchus contortus
Mecistocirrus digitatus
Neo ascaris vitulorum
Ostertagia spec.
Trichuris spec.

The whole Territory
Residence of Hollandia
Residence of South New-Guinea
Residence of Western New-Guinea
Residence of Fak-Fak
Central Highlands

Chrysomia bezziana
Ctenocephatides felis
Demodex bovis
Haemophysalis papuana
Stomoxys calcitrans
Tabanus spec.

1. Nematoden:
Cyathostomum labialum
Cyathostomum amatum
Cyliocyclus insigne
Cyliocyclus leptostomum
Cylocyclus nasatus
Cyliocercus pateratus
Dictyocaulus arnfieldi
Habronema muscae

1. Protozoen:
Amoebe cysten
Balantidium coli
Eimeria debliecki
Eimeria scabra
Eimeria polita?
Entamoeba debliecki
lodamoeba butschlii
Isospora suis?
Toxoplasma

bernardi
Bourgelatia spec.
Cnathostomum hispidum
Hyostrongylus rubidus
Macrocanthorhynchus

pudendodectus
Metastrongylus salmi
Oesophagostomum sp.
Oesophagostomu dentatum
Spiruroïdea spec.
Stephanurus dentatus
Strongyloides
Strongylus spec.

Centr. Bergl.
Centr. Bergl., Holl.
Geheel N.-Guinea
Geheel N.-Guinea
Centr. Bergl.
Centr. Bergl.
Centr. Bergl.
Centr. Bergl.
Holl.

Geheel N.-Guinea
Geheel N.-Guinea
Holl., W.N.G.
Centr. Bergl.
Geheel N.-Guinea
Geheel N.-Guinea
Holl., Centr. Bergl.

4. Arthropoden:
Amblyomma cyprium
Chrysomia bezziana
Dermacentor (cf. auratus)
Haemaphysalis novae guinea
Haemaphysalis papuana

koningsbergeri
Haemaphysalis papuana
Haemotopinus suis
Megaselia scalaris
Sarcoptes scabei

Oesophagostomum asperum
Strongyloïdes spec.
Trichostrongylus axei
Trichostrongylus

Cheilospirura hamulosa
Gongylonema spec.
Heteraicis gallinae
Oxyspirura mansoni
Mediorrhynnchus

3. Cestoden:
Chaenotaenia spec.
Hymenolepis spec.
Raillietina echinobothrida
Raillietina tetragona

4. Arthropoden:
Cnemidocoptes mutans
Dermanyssus gallinae
Coniodes dissimilis
Haemaphysalis wellingtoni
Holomenopon spec.
Lipeurus caponis
Menopon gallinae
Ornithonyssus bursa

2. Nematoden:
Ancylostoma caninum
Dirojilaria immitis
Spirocerca lupi
Toxocara canis

4. Arthropoden:
Ctenocephalides canis
Ctenocephalides felis
Demodex folliculorum

(Speiser, 1901)
Argus cf. pipistrella
Cyclopodia spec.
Nycteribosca gigantea
(Speiser, 1901)
Nycteribiidae spec.

Dobsonia mot. magna
Pteropus neohibernicus
papuanus en Dobsonia
mol. magna
Dobsonia mol. magna
Dobsonia mol. magna
Pipistrellus papuanus

2. Nematoden:
Labiostrongylus sp.
Pharyngostrongylus spec.
Rattostrongylus cantonensis

4. Arthropoden:
Boophilus microplus
Haemaphysalis bancrofti
Heterodoxus spec.
Haemaphysalis novae guinea
Ixodes cordifer

De Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland heeft een onderzoek kunnen
instellen naar een doelmatige bestrijding van ingewandswormen bij
schapen welke in kuddeverband worden gehouden. De kudde verblijft op
het voormalige eiland Noord-Beveland.2)

De bij dit onderzoek gebruikte preparaten promintic en mintic werden ons
door de Imperial Chemical Industries (I.C.I.) gratis ter beschikking ge-
steld. Naast deze preparaten werd fijnkorrelige phenothiazine gebruikt.
Volgens de I.C.I. is de activiteit van promintic en phenothiazine tegen
maagdarmworrnen als aangegeven in onderstaand overzicht A.

de werking van promintic tegen deze
lebmaagwormen kan variëren, zelden
is de werking gering.

Dr. J. Tesink, Directeur Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland,
Evertsenstraat 15, Goes.

De eigenaar van deze kudde, Ir. A. E. B r u ij n i n g, betuigen wij op deze plaats
onze dank voor het beschikbaar stellen van zijn kudde voor deze proef.

P r O m i n t i c moet in een dosering van 200 mg per kg lichaamsgewicht
subcutaan — ter vermijding van ongewenste weefselreacties — worden
toegediend of aan de halsvlakte óf aan de ribwand. Aangegeven is dat het
middel na de injectie snel wordt geresorbeerd en daarna in het gehele
maagdarm-kanaal wordt uitgescheiden.

Voorts is van promintic vermeld dat het naast de volwassen wormen ook
de nog niet volwassen exemplaren aantast. Het middel dringt via de huid
van de wormen in en doet deze verlammen, waarna afsterving volgt.
De activiteit tegen lebmaagwormen {Haemonchus en Ostertagia spp)
varieert, hetgeen in verband wordt gebracht met verschillen in zuurgraad
van de lebmaaginhoud.

Vermeld moet nog worden dat promintic snel uit de weefsels verdwijnt,
uiteraard een belangrijk punt met het oog op de volksgezondheid.

Min tic bevat, evenals promintic, als werkzaam bestanddeel 2 - (b -
methoxy - ethyl) pyridine (= methyridine) en wordt per os gegeven in
een dosering van 5,5 ml per 10 kg Hchaamsgewicht.

Voor schapen dient één deel mintic met twee delen water te worden ver-
dund. Lammeren, jonger dan 4 weken, en ooien in de periode van 4 weken
vóór tot 4 weken na het lammeren, mogen niet worden behandeld.
De gebruikte toedienings-apparatuur, alsmede de handen, diénen na de
behandeling goed te worden gereinigd.
Vasten vóór en na de behandeling is niet nodig.

Phenothiazine. Dit wormmiddel is dermate bekend dat hierover niets
naders behoeft te worden medegedeeld. De dosering bedraagt 0,6 gram per
kg lichaamsgewicht.

Bij het levende dier kan aan de hand van het tellen van het aantal worm-
eieren per gram mest (e.p.g.) vóór en na de behandeling worden nagegaan
of een wormmiddel heeft gewerkt of niet. Een daling van het aantal e.p.g.
na een behandeling behoeft niet in te houden dat de wormen zijn ver-
dreven; het middel kan immers de wormen slechts zodanig liebben be-
ïnvloed dat alleen de eiproduktie — tijdelijk — is verminderd.
Een andere, meer betrouwbare — doch veel duurdere — methode is het
proefdier enige dagen na de behandeling te slachten en het aantal wor-
men in het maagdarmkanaal te tellen en het gevonden aantal te stellen
tegenover dat, aangetroffen bij het geslachte controledier.
Een niet onbelangrijk aantal proeven zijn (en worden?) met promintic
en mintic genomen bij landbouwhuisdieren en pluimvee. Een uitgebreide
literatuur — vooral in Engeland (o.a. G i b s o n, 1962 en H a r r o w, 1962)

Uit de literatuur over de genomen proeven blijkt dat het e.p.g. na een be-
handeling zeer sterk is gedaald, terwijl bij slachting geen — of vrijwel geen

— wormen meer worden aangetroffen in het maagdarm-kanaal van het
behandelde dier.

Zo concludeert G i b s o n uit een proef — waarbij een wormtelling plaats
vond na slachting — dat promintic werkzaam is tegen Trichostrongylus
axei, Haemonchus contortus en Nematodirus filicollis voor respect. 100%,
91% en 100%.

De kudde op Noord-Beveland wordt steeds geweid op bepaalde gedeelten
van aldaar aanwezige dijken en verblijven verder — \'s winters — in een
kooi, alwaar ook in andere jaargetijden bijvoedering plaatsvindt. De scha-
pen kunnen zich dan ook bij voortduring herbesmetten met larven, af-
komstig uit eieren welke aanwezig zijn in de door de schapen zelf geprodu-
ceerde faeces vóór de behandeling.

Het onderzoek had dan ook tot doel na te gaan of schapen na een een-
malige behandeling en in kuddeverband gehouden en bij voortduring ge-
weid op dezelfde percelen wormvrij (arm) blijven, of dat een regelmatige
behandeling noodzakelijk is om de wormbesmetting van de dieren binnen
redelijke perken te houden.

Dit laatste leek ons — gezien de resultaten van ons meerjarig onderzoek
naar een doelmatige wormbestrijding bij paarden — zeer aannemelijk.

De schapen en lammeren werden in twee groepen gesplitst, de ene groep
zou elke twee maanden worden behandeld met phenothiazine, de andere
groep met promintic. Vooraf zou het aantal eieren per gram mest worden
bepaald en dit zou maandelijks worden herhaald. Het onderzoek van de
faeces zou worden verricht door het Centraal Diergeneeskundig Instituut
afd. Rotterdam.¹) Weging van de dieren vóór, tijdens en na de proef werd
noodzakelijk geacht. De aanvang van de proef werd vastgesteld op medio
april 1961, het einde in januari 1962.

Op 15 april werden van de schapen en de lammeren in de twee groepen
faeces afgenomen, waarna de promintic-groep werd ingesjjoten (.54 scha-
pen en 55 lammeren) en de phcnothiazine-groep per os behandeld (83
schajjen en 55 lammeren).

Het gemiddelde lichaamsgewicht bedroeg voor de promintic-groej) 55,4 kg
(schapen) en 19,2 kg (lammeren), voor de phenothiazine\'-groep 50 kg
(schapen) en 18,4 kg (lammeren). Faecesafname vond plaats op 6-6-196f
12-7-1961, 15-8-1961, 19-9-1961, 13-11-1961 en 11-1-1962. Wegens drukke
werkzaamheden was het ons niet mogelijk ook in de maanden mei, ok-
tober en december faeces af te nemen.

Bij een niet onbelangrijk aantal schap en bleek op 15 juni 1961 een niet
te verwaarlozen weefselreactie met necrose op de injectieplaats aanwijs-
baar. Sommige schapen en lammeren liepen dientengevolge wat stram en
pijnlijk. In overleg met de eigenaar werden toch op i5 juni de dieren met
promintic ingespoten, waarbij er op werd gelet dat de vloeistof zuiver sub-
cutaan werd toegediend. Wat later bleek dat ook de tweede injectie een
soortgelijke reactie, als zojuist is beschreven, had veroorzaakt.
De schapen werden daarom, in overleg met eigenaar en I.C.I., nog slechts
één keer ingespoten, en kregen van november mintic per os toegediend
(dus op 13 november en 11 januari 1962). Wegingen vonden plaats op
15 juni, 15 augustus, 13 november en 11 januari 1962.

1 Gaarne danken wij het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam,
voor deze medewerking.

Tijdens de proef is een aantal dieren voor de slacht afgevoerd ofwel ge-
storven. Van sommige kon het maagdarmkanaal worden verkregen en op-
gestuurd naar het C.D.I. afd. R-Otterdam voor het verrichten van worm-
tellingen.

In de zomer van 1961 werd door de eigenaar een aantal lammeren ver-
kocht, waardoor uiteraard het aantal lammeren in de proefgroepen daalde.

De bevindingen tijdens de proef zijn weergegeven in de overzichten B en C.
In overzicht D is het resultaat opgenomen van verrichte wormtellingen in
het maagdarm-kanaal van tussentijds geslachte of gestorven dieren.
Uit het in de overzichten B, C en D vermelde resultaat van de proeven
komt onder meer het volgende naar voren:

1. een éénmalige behandeling met promintic, mintic of phenothiazine te-
gen ingewandswormen bij schapen welke in kuddeverband worden ge-
houden en regelmatig op dezelfde percelen worden geweid en in de-
zelfde kooi overnachten en hier — indien nodig — worden bijgevoe-
derd, sorteert, wegens voortdurende herbesmetting, geen blijvend re-
sultaat; een meermalige behandeling is dan ook aangewezen;

2. herbesmetting vindt plaats door middel van wormlarven, afkomstig uit
door de schapen zelf geproduceerde faeces;

3. een regelmatige behandeling per os — om de 8 weken met zowel min-
tic als phenothiazine — deed geen klinisch waarneembare gevolgen ont-
staan;

4. behandeling met mintic per os verdient de voorkeur boven een be-
handeling met een injectie met promintic, omdat op de injectieplaats
— ook al wordt de injectie zuiver subcutaan gegeven — bij meerdere
schapen ter plaatse een niet onbelangrijke weefselreactie (o.a. necrose)
kan ontstaan;

5. hoewel aan het einde van de proef geen significant verschil aanwijsbaar
is gebleken tussen het aantal kg lichaamsgewicht van beide groepen,
verdient een behandeling met mintic wel de voorkeur boven die met
phenothiazine, omdat bij sectie, verricht kort na een behandeling met
phenothiazine, meer wormen in het maagdarm-kanaal konden worden
geteld dan na een behandeling met mintic.

Tot slot kan nog worden opgemerkt dat zowel phenothiazine als mintic
per os werden ingegeven met behulp van een ingeefapparaat (Phillips
Phen. Master), dat o.a. bestaat uit een reservoir waarin een hoeveelheid
van het toe te dienen middel kan worden gedaan, alsmede een stevige slang
welke in de oesophagus van het te behandelen dier wordt geschoven. Door
middel van een soort zuig-pers spuit die afstelbaar is voor de grootte der
dosering en aan het apparaat is bevestigd, kan de gewenste hoeveelheid in
de oesophagus worden gebracht.

The results obtained in the course of the experiment are stated in the tables B
and C. In table D they state the result of the countings of the number of worms
found in the intestinal tract of animals which meanwhile were slaughtered or which
died.

From the result of the experiments stated in the tables B, C and D the following
points are conspicuous:

1. For sheep which arc kept together in flocks and arc regularly grazed in the same
pastures while spending the night in the same shed, where they are given, if
necessary, additional food, a single treatment with promintic, mintic of pheno-
thiazin against intestinal worms, produces no lasting effect on account of the
constant re-infection; a repeatecl treatment is advisable;

2. Re-infection is caused by worm-larvae originating from faeces produced by the
sheep themselves;

3. A regular oral treatment — every 8 weeks, with mintic as well as with pheno-
thiazin — did not develop clinically observable effects;

4. Treatment with mintic per os is preferable to a treatment with an injection with
promintic, since there\'s always a possibility — even if the injection is given purely
subcutaneously — that on the place of injection a not inconsiderable tissue-reac-
tion (i.a. necrosis) develops;

5. Though at the end of the experiment it appeared that there was no significant
difference between the bodyweights of the two groups, yet a treatment with min-
tic is to be preferred to a treatment with phenothiazin. The reason is, according
to an investigation made shordy after the treatment with phenothiazin, that more
worms could be counted in the intestinal tract than after a treatment with mintic.

Finally it is worth noting that mintic as well as phenothiazin were administered by
means of an administering-apparatus (Phillips Phen. master), mainly consisting of
a container which can be filled with the medicine to be administered and a firm tube
which is pushed into the oesophagus of the animal to be treated. By means of a
double-acting syringe which is fastened to the apparatus and is adjustable for the
volume of the dosage, the desired quantity of the medicine can be brought into the
oesophagus.

Les résultats obtenus pendant l\'expérience sont reproduits dans les tableaux B et C.
Le tableau D révèle le résultat des comptages des vers parasites du tube digestif d\'ani-
maux morts ou abattus d\'urgence.

Les résultats des expériences, mentionnés dans les tableuax B, C et D révèlent no-
tamment ce qui suit:

1. Un traitement d\'une seule fois au promintic, au mintic ou à la phenothiazine
contre les parasites intestinaux des moutons qui sont tenus en troupeau et qui pais-
sent régulièrement sur les mêmes lots d\'herbage et qui passent la nuit dans la
même bergerie où ils reçoivent une suralimentation si nécessaire, ne donne pas
un résultat permanent par suite de réinfection continuelle.

2. La réinfection a lieu par l\'intermédiaire de larves des vers parasites originaires
des fèces produites par les moutons eux-mêmes.

3. Un traitement régulier par la bouche, tant au mintic qu\'à la phénothiazine toutes
les huit semaines, n\'eut pas de conséquences cliniquement perceptibles.

4. Le traitement au mintic par la bouche (per os) est préférable à un traitement
d\'injection de promintic, parce qu\'il peut se produire à l\'endroit de l\'injection,
même si elle est donnée de façon purement souscutanée une réaction tissulaire
(e.a. la nécrose) qui n\'est point négligeable.

5. Bien que vers la fin de l\'expérience on n\'ait pas pu constater une différence d\'im-
portance statistique entre le nombre de kilogrammes de poids corporal des deux
groupes, le traitement au mintic est pourtant préférable à celui à la phénothiazine,
parce que dans une section faite peu de temps après le traitement à la phéno-
thiazine on compta plus de vers dans le tube digestif qu\'après un traitement au
mintic.

Finalement on fait observer qu\'aussi bien le mintic que la phénothiazine ont été ad-
ministrés par la bouche à l\'aide d\'un appareil d\'ingestion (Phillips Phen. Master) qui
consiste notarrmient d\'un réservoir où l\'on peut mettre une quantité du remède à ad-
ministrer, et d\'un tuyau solide qu\'on introduit dans l\'oesophage de l\'animal à traiter.
A l\'aide d\'une seringue qui peut être mise au point pour la quantité du dosage et

qui est fixée à l\'appareil, on peut introduire la quantité désirée du remède dans
l\'oesophage.

Die Beobachtungen während der Untersuchung sind in den Ubersichten B und C
wiedergegeben. In der Übersicht D sind die Resultate der verrichteten Zählungen
im Magendarmkanal von inzwischen geschlachteten oder verendeten Tieren aufge-
nommen.

1. Eine einmalige Behandlung mit Promintic, Mintic oder Phenothiazin gegen Ein-
gewandewürmer bei Schafen, die in Herdenverband gehalten, auf denselben
Grundstücken weiden, in demselben Stall übernachten und hier — falls nötig —
Beifutter erhalten, liefert kein bleibendes Resultat auf wegen andauernder er-
neuter Verseuchung.

2. Erneute Verseuchung tritt durch Wurmlarven, die vom eigenen Faces der Schafe
herrühren, auf.

3. Eine regelmässige Behandlung per os — um die acht Wochen sowohl mit Mintic,
als auch mit Phenothiazin — zeigte keine klinisch wahrnehmbaren Folgen.

4. Behandlung mit Mintic per os verdient den Vorzug gegenüber der Promintic-
Injektion, da an der Injektionsstelle — selbst bei peinlich sauberer subkutaner
Injektion — bei verschiedenen Schafen eine nicht unbedeutende Gewebereaktion
(u.a. Nekrose) entstehen kann.

5. Obwohl am Schluss der Untersuchung kein bemerkenswerter Unterschied zwischen
dem Körpergewicht in Kilogramm beider Gruppen nachzuweisen war, verdient
die Behandlung mit Mintic gegenüber der mit Phenothiazin den Vorzug, weil bei
einer kurz nach der Behandlung mit Phenothiazin verrichteten Sektion, mehr
Würmer im Magendarmkanal gezählt wurden, als nach der Behandlung mit Min-
tic.

Zum Schluss sei erwähnt, dass sowohl Mintic als Phenothiazin per os mittels eines
Apparates (Phillips Phen. Master) eingegeben wurde, der u.a. aus einem Reservoir,
worin ein Quantum des einzugebenden Mittels eingefüllt wird, nebst einem starken
Schlauch, der in den Ösophagus des zu behandelnden Tieres geschoben wird, besteht.
Mittels einer verstellbaren Saug- und Druckspritze, die am Apparat befestigt ist, kann
die gewünschte Dosis Arznei in den Ösophagus gebracht werden.

Anon.: Trichostrongylosis bij herkauwende dieren. Dierg. Mem., 8, (2), (1961).
Broome, A. W. J. : Preliminary observations on the mode of action of methyridine.

Vet. Ree., IZ, (8), (1961).
Gibson, T. E.: Controlled trials with methyridine as an anthelmintic against
three species of gastro-intestinal nematodes in sheep. Vet. Ree., 74, (8), (1962).
G r a e y, J. F. and K e r r, J. A. M. : Some observations on the action of methyridine

in lambs. Vet. Ree., 73, (8), (1961).
Groves, T. W. : A summary of anthelmintic and toxicity results from field trials

with methyridine. Vet. Ree., 73, (9), (1961).
Harrow, W. T.: Annual Technical Conference I.C.I., May 1962.
Macrae, R. R. : A clinical evalution of methyridine in normal veterinary practice.

Vet. Ree., 73, (9), (1961).
M Ö n n i g, H. O.: Veterinary Helmintology and Entomology, London 1945.
T e s i n k, J. : Wormbestrijding bij het paard. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 23, (1960).
W a 11 y, J K. : Methyridine - A new anthelmintic for sheep and cattle. Vet. Ree.,
73, (8),\'(1961).

Young, J. : Observations on the use of methyridine as an anthelmintic in practice.
Vet. Ree., 73, (9), (1961).

In alle gevallen vond onderzoek plaats binnen één maand na toediening van het wormmiddel, bij * daags nadien.

Het is onderhand een bekend verschijnsel, dat een zeker percentage van de
varkens, die op onze slachthuizen worden aangevoerd, met Salmonella-
kiemen besmet zijn.

Het is momenteel praktisch onmogelijk om de twee laatste voraien bij onze
routine-keuring aan te tonen. Dit betekent, dat vrij regelmatig met Salmo-
nella-kiemen besmet vlees in de slagerijen en na deze in de keukens terecht
zal komen. Ook lijkt het aannemelijk, dat slagerijen en slagersgereedschap-
pen besmet raken en op hun beurt weer vlees kunnen besmetten.
Om een indruk te krijgen, hoe het met de verspreiding van de Salmonella-
kiemen in de slagerijen gesteld is, hebben wij na een oriënterend onderzoek
in 1959, vanaf 1960 regelmatig — om de drie maanden — alle slagerijen,
gelegen in de Vleeskeuringskring Eindhoven, onderzocht. AVij hebben het
onderzoek om de drie maanden gedaan, om tevens een indruk te krijgen of
de weersomstandigheden in deze een belangrijke rol spelen.

In iedere slagerij werden twee monsters genomen, namelijk een monster
bestaande uit gehakt en een monster bestaande uit afkrabsel, respectievelijk
afveegsel van hakblok, werktafel, slagerij-machines, messen, toonbank, koel-
kastwanden, rekken enz.

In het laboratorium werd ± 1 gram gehakt en ± 1 gram afkrabsel, ieder apart,
gemengd met het ophopingsmedium, namelijk 10 cm^ tetrathionaat-oplossing
(Difeo). Tot 1961 werd naast tetrathionaat-oplossing, ook een seleniet-oplossing
(Difco) gebruikt. Daar geen significante verschillen optraden tussen tetrathionaat-
en seleniet-oplossing, hebben wij gemakshalve na 1961 dc seleniet-ophoping laten
vervallen.

Deze ophopingsmedia werden minstens 18 uur bij 37° G bebroed, dan overgeënt
op selectiefplaten (met diameter van 7 cm), namelijk de brillantgroenphenolagar-
plaat (Difco) en de SS-agarplaat (Difco). Deze platen werden minstens 24 uur
bij 37° C bebroed.

Traden na bebroeding de voor Salmonella-kitmen specifieke koloniën en ver-
anderingen op, dan werden de verdachte koloniën geagglutineerd met polyvalent
Salmonella-O-Serum (R.I.V.). Waren deze agglutinaties positief, dan werden de
verdachte koloniën overgeënt op de triple-sugar-iron-agar-voedingsbodem (Difco).
Deze werden weer 24 uur bebroed bij 37° C. Traden ook hier de voor Salmonella
specifieke reacties op en was de agglutinatie weer positief, dan werden de cul-
turen opgestuurd naar het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid te Utrecht ter
nadere typering.

J. G. Franssen, adjunct-directeur van het Gemeenteslachthuis te Eindhoven,
Woenselsestraat 270.

Collega Kampelmacher en zijn medewerkers van het Rijks Instituut
voor de Volksgezondheid zijn wij veel dank verschuldigd voor het vele werk
der typering.

De resultaten van dit onderzoek mogen uit bijgaande tabellen blijken.
Bij controle van 2.533 slagerijen hebben wij in 164 van deze bedrijven Sal-
monella-kiemen in afkrabsels en/of gehakt kunnen aantonen.
In 2.533 monsters gehakt werden 89 maal Salmonella-kiemen gevonden.
In 2.533 monsters van afkrabsels werden 113 maal Salmonella-kiemen ge-
vonden.

2.533 monsters gehakt 51 -t- 38 = 89 = ± 3,5% pos. Salmonella.
2.533 monsters afkrabsel 75 38 = 1 13 = ± 4,4% pos. Salmonella.

Ons inziens kunnen wij uit de uitkomsten van dit onderzoek de volgende
conclusies trekken.

Zolang het ons niet lukt uitsluitend Salmonella-k\\emen-\\ri] vlees naar de
slagerij en daarmee in consumptie te doen gaan, zullen wij regelmatig aan-
wijzingen aan de consument moeten geven tot het nemen van die maat-

regelen, die voorkómen, dat het aanwezige, meestal kleine aantal kiemen,
zich gaat vermeerderen tot een gevaarlijk groot aantal.
Dit betekent, dat de koelketen, zo goed als maar enigszins mogelijk is, in
stand moet worden gehouden.

Zèlf dienen wij maatregelen in onze slachthuizen te nemen, of in slagerijen
te stimuleren of voor te schrijven, die tot doel hebben: verspreiding en ver-
meerdering van Salmonella-iitmtn te voorkomen.

Wij menen, gezien ook de besmetting van onze slachthuizen, dat het nood-
zakelijk is, dat minstens eens per dag alle bedrijfsruimten, machines, gereed-
schappen en bedrijfskleding in slachthuizen, slagerijen en vleeswarenfabrie-
ken zo goed mogelijk worden gereinigd en gedesinfecteerd.
Het zal niet eenvoudig zijn dit praktisch te verwezenlijken en hierop doel-
treffende controle-maatregelen te vinden. De uitkomst van dit onderzoek,
namelijk dat constant in onze slagerijen Salmonella-Vitmen kunnen worden
aangetroffen, laten echter geen andere conclusies toe.

Het blijkt, dat de weersomstandigheden van geen belangrijke betekenis zijn,
wat betreft het aantal besmette slagerijen.

Bij onderzoekingen in slagerijen naar het voorkomen van Salmonella-kiemen, blijken
deze bedrijven regelmatig positief te zijn, onafhankelijk van de weersomstandigheden.
Het is noodzaak om de koelketen zo min mogelijk te onderbreken, om te voorkomen,
dat Salmonella-kiemen op vlees zich gaan vermeerderen.

Maatregelen moeten genomen worden, om verspreiding en vermeerdering van deze
kiemen in onze slachthuizen, slagerijen en vleeswarenfabrieken te voorkomen.
Doeltreffende controle-maatregelen moeten worden genomen, om te kunnen nagaan
of gereinigd en ontsmet is.

When butcher\'s shops were examined for the presence of Salmonellae, these shops
were found to be constanriy positive for Salmonellae regardless of the weather con-
ditions.

It is essential that the cold-storage chain should be broken as little as possible in
order to prevent the multiplication of Salmonellae on meat.

Measures should be taken to prevent the spread and multiplication of these orga-
nisms in slaughter-houses, butcher\'s shops and meat-preserving factories.
Effective checks should be made to ensure cleansing and disinfection of these
establishments.

Des recherches dans les boucheries sur la présence dc germes de Salmonella ont révélé
que ces établissements paraissent être régulièrement positifs, indépendamment des
conditions atmosphériques.

Il est nécessaire d\'interrompre le moins possible la chaîne frigorifique, afin de pré-
venir que les germes de Salmonella se multiplient sur la viande.

Il faudra prendre des mesures afin de prévenir la dispersion et la multiplication dc
ces germes dans nos abattoirs, nos boucheries et nos usines de charcuterie.
Il faudra également prendre des mesures adéquates afin dc pouvoir contrôler si le net-
toyage et la désinfection ont été efficaces.

Bei Untersuchungen nach Salmonella-Keimen in Metzgereien, erwies sich, dass diese
Betriebe — unabhängig von den Witterungsverhältnissen — regelmässig positiv waren.
Es ist unerlässlich, dass der Kühlketten eine möglichst geringe Unterbrechung er-
leidet, um eine Vermehrung der Salmonella-Keime auf dem Fleisch zu verhindern.
Es müssen Massregeln getroffen werden, um der Verbreitung und Vermehrung dieser
Keime in unseren Schlachthäusern, Metzgerien und Fleischwarenfabriken vorzu-
beugen.

Zweckdienliche Kontrollmassnahmen sind nötig, um zu kontrollieren, ob gereinigt
und desinfiziert worden ist.

De secretaris van de Shorthom Society oppert het plan dat er in de toekomst slechts
5 grote stamboeken moeten zijn, n.l. voor British Fricsians, Hercfords, Channel Island
Stock (Jersey en Guernsey, zwarte rassen en rode rassen.

Met zulk een opzet zouden ook alle in Engeland geboren kalveren verplicht geregis-
treerd moeten worden.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten der Rijks-
universiteit te Utrecht.

De voor ons staande koe werd met een heel summiere anamnese aan de
kliniek ter onderzoek aangeboden. Volgens de vrachtrijder was het dier
al 2 ä 3 weken niet goed, het ging langzaam achteruit, gaf te weinig melk
en het zou wel „scherp in" hebben.

Tijdens een verblijf van 1^2 dag in onze stallen werden de volgende waar-
nemingen gedaan. Het dier at onvoldoende, ongeveer half rantsoen, de
faeces waren iets te slap. Het dier hoestte vrij frequent en bij het opstaan
werd wel eens kreunen gehoord. De temperatuur varieerde van 39,3° tot
40,2° C, terwijl ook de polsfrequentie regelmatig aan de hoge kant was.

De pols was 92, de ademhaling 44 en de temperatuur was op het moment
van onderzoek 39,6° C.

Deze drie waarden moeten voor een melkgevende koe alle drie als te hoog
worden aangemerkt. De slijmvliezen waren wat bleek, de lymfklieren alle
normaal.

Hoewel het dier tijdens het onderzoek regelmatig hoestte, kon bij het onder-
zoek van het respiratie-apparaat weinig met zekerheid worden vastgesteld.
Men zou kunnen spreken van een wat verscherpt vesiculair ademen. Men
dient hierbij te bedenken, dat scherp vesiculair ademen altijd voorkomt bij
een snelle ademhaling.

Het percussieveld van de longen leverde geen afwijkingen op.
Er was geen verhoogde tensie op de venen, er waren geen oedemen.
Bij nauwkeurige auscultatie van het hart, zowel links al rechts, werden
geen bijgeruisen waargenomen. De hartfrequentie was te hoog.
Het digestie-apparaat leverde wat meer afwijkingen op. De pensbewe-
gingen waren aanwezig, matig krachtig met wat te lange tussenpauzen,
in totaal 7 in de 5 minuten. De boekmaaggeruisen waren aanwezig. Het
onderzoek van de lebmaag gaf geen aanwijzingen voor een abnormale lig-
ging-

Van de pijnproeven was de schoftproef beslist positief, terwijl de paalproef
wat minder duidelijk positief was.

De lever percussie leverde een kleine verrassing op. De lever was
beslist te groot en strekte zich over een breedte van zeker 2 ribben en
1 intercostaalruimte achter de longgrens uit. Een druk tussen de 10e en

Prof. Dr. G. Wagenaar, Directeur der Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten,
Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht, Biltstraat 172.

lie rib en tussen de lie en 12e rib veroorzaakte een duidelijke pijnreactie
bij het dier. Bij palpatie achter de ribben was de lever niet te voelen.
Het rectale en vaginale onderzoek leverde niets bijzonders op, de lever was
rectaal niet te voelen.

Het klinische onderzoek leverde voldoende vaagheden op om tot een uit-
gebreide differentiaal diagnose te komen. Allerlei processen in en bij het
voormagenstelsel kwamen in aanmerking.

De vergroting van de lever echter gaf toch een aanwijzing in een bepaalde
richting.

Bij al deze 4 leverafwijkingen pasten de geringe afwijkingen van het voor-
magenstelsel ook redelijk goed.

Met het respiratie-apparaat was dit wat anders. Wanneer men het ver-
schijnsel „hoesten" zou willen passen bij één van de bovengenoemde ziekte-
beelden, dan zou men moeten denken aan ziekteprocessen waarbij door
dezelfde oorzaak èn de lever èn de longen zouden zijn aangetast.
Het is zonder meer duidelijk dat distomatose en leverabcessen alléén geen
aanleiding zullen zijn tot het symptoom „hoesten". Tumoren in de lever
zijn zeldzaam en een combinatie van tumoren in de lever en in de longen
behoort ongetwijfeld tot de zeer zeldzaam voorkomende afwijkingen.
Een leverstuwing komt meer voor en kan door 2 hoofdoorzaken ontstaan,
en wel:

a. door een cardiale stuwing. Wanneer er vanuit het hart een stuwing op-
treedt in het veneuze stelsel, zal er ook een leverstuwing ontstaan. Dit
kan o.m. het geval zijn bij een endocarditis en een pericarditis, maar
ook borstholtetumoren kunnen de circulatie bemoeilijken;

b. door een trombose van de vena cava posterior ter hoogte van de lever.
In beide gevallen kan cr naast de leverafwijking (stuwing) een metasta-
tische pneumonie ontstaan.

Wanneer wij tot onze patiënt terugkeren, dan kunnen we voorlopig de
diagnose „tumor" wel even in reserve houden, terwijl we een leverstuwing
veroorzaakt door een endocarditis, pericarditis of iets dergelijks wel kun-
nen schrappen, omdat een dergelijk proces geheel andere verschijnselen
zou opleveren.

De vena cava loopt — komende van caudaal — over de lever en is daar
nauw met de lever verbonden. In het gedeelte van de vena cava dat over
de lever heenloopt monden vele levervenen uit, die het uit de lever ko-
mende bloed in de vena cava storten.

dan kan er een trombose in de vena cava ontstaan. Eerst puilt het abces
in het lumen van de vena cava uit; bij een dreigende doorbraak wordt er
fibrine tegen de vena cava afgezet, waardoor een trombus ontstaat.
Wanneer een dergelijke trombus groeit, wordt de bloedstroom in de vena
cava gestoord, waardoor de lever gestuwd wordt. Deze stuwing is daarom
zo ernstig, omdat een dergelijke trombus meestal dicht bij het middenrif
ligt, zodat de meeste levervenen ten opzichte van de trombus stroom-
opwaarts liggen. Door deze stuwing kan de lever belangrijk vergroot en
pijnlijk worden.

Van de trombus laten telkens stukjes weefsel los, die in de kleine long-
arteriën vastlopen en daar de zgn. metastatische pneumonie doen ontstaan.
Zo\'n metastatische pneumonie, die zich dus eerst ontwikkelt in en om
kleine bloedvaten, veroorzaakt voorlopig geen veranderingen in de bron-
chiën. Bij het beluisteren van de longen hoort men dan ook opmerkelijk
weinig, wel hoesten de dieren altijd.

Een grote lever, gecombineerd met hoesten, kan dus o.m. betekenen een
trombose van de vena cava posterior, het kan in zeldzame gevallen ook een
levertumor zijn met metastasen in de longen.

Met nadruk dient men echter ook aan de andere mogelijkheden te denken
zoals abcessen en distomatose, beide aandoeningen kunnen immers toe-
vallig gecombineerd voorkomen met b.v. een bronchitis.

Dieren met een trombose van de vena cava posterior hebben ook een stuwing
\\an de niervenen, waardoor meestal een spoortje eiwit in de urine voor-
komt.

Men zou verwachten dat dieren met een trombose van de vena cava pos-
terior ook een endocarditis hebben. Dit is lang niet altijd het geval. Slechts
in 10% van ons materiaal zagen wij de endocarditis. Wanneer wij aan-
nemen dat er van de trombus steeds stukjes loslaten en in de circulatie ko-
men, dan is het ontstaan van de vrijwel steeds aanwezige metastatische pneu-
monie wel te verklaren. Het passeren van deze stukjes in het rechter hart
veroorzaakt dus meestal geen endocarditis.

In het algemeen zal men een te snelle pols vinden b.v. 90, terwijl deze bij
een endocarditis wel boven de 100 zal komen.

De temperatuur kan hektisch zijn. Wanneer men de eigenaar enkele dagen
lang de temperatuur nauwkeurig laat opnemen, dan vindt men soms een
duidelijk hektische curve.

Een zeer belangrijke steun voor de diagnose kan zijn de verhoging van het
gehalte aan y-glohulinen.

Een sterke daling van het percentage albumine met een verhoging van het
percentage y-globulinen tot meer dan 45%, is een sterke aanwijzing voor de
aanwezigheid van metastatische processen (zie Schotman, 1962). De
leverbiopsie kan van nut zijn om te komen tot de diagnose „stuwing". He-
laas moet erkend worden dat er bij ernstige stuwing juist een contra-indi-
catie bestaat voor het nemen van een leverbiopsie. Bij ernstige leverstuwing
kan er een dodelijke verbloeding optreden.

Tot slot zij vermeld, dat de diagnose uiterst moeilijk, zo niet onmogelijk,
wordt als de bloedstroom via de vena cava overgenomen is door een om-

leiding via de levervenen. Het bloed stroomt dus dan via de vena cava door
sterk uitgezette levervenen, door de lever dus, weer naar de vena cava net
voorbij de trombus. In dit geval verdwijnt de stuwing en is de lever dus
niet meer vergroot.

Resumerend kunnen wij stellen dat wij bij een matig chronische zieke koe,
met te hoge temperatuur en een te groot en pijnlijk leverpercussieveld,
gepaard gaande aan longverschijnselen, zeker moeten denken aan een
trombose van de vena cava posterior. In vele gevallen kan de diagnose door
een volledig onderzoek met vrij grote zekerheid gesteld worden.

liet bevruchtingspercentagc voor „inlandse" eieren was 91.6% vergeleken met Rhode
Island Red-eieren van 79.7%. De broeduitkomsten voor de bevruchte eieren waren
rcsp. 83.4% en 79.1%, De bevrurhtingsprrcentages resp. broeduitkomsten van eieren
van inlandse hennen, gekruist met hanen van vier verschillende Europese rassen, liepen
weinig uiteen en bedroegen gemiddeld 87.3% en 86.4%. Verdere gegevens omtrent
gewichten, kleur en sterfte.

In Zweden zou men er in geslaagd zijn zulk een stcriliseermethode en zulk een steriele
papieren zak te ontwikkelen dat melk gedurende 4 weken onder tropische omstandig-
heden bewaard kan worden zonder koeling,

Van alle bij dit onderzoek betrokken rassen (Sdani, Dumyati, Khaki Campbell,
Rouaan en Peking) bleek de groei tot 3 maanden het sterkst te zijn. Pekingeenden
groeiden het snelst, terwijl Sudani woerden het grootste lichaamsgewicht bereikten.
Op 3 maanden leeftijd wogen de eenden resp. woerden van eerder genoemde rassen
in dzelfde volgorde 860, 967, 667, 1048 en 1250 gram resp. 910, 1275, 1210, 1304
en 1480 gram.

Bij het klinische beeld van melkziekte zijn drie verschillende vormen te
onderscheiden:

2. De vorm die gepaard gaat met clonisch-tonische krampen — eclamp-
sia puerperalis.

3. De vorm waarbij de psyche, eetlust en herkauwen normaal zijn, maar
waarbij de dieren niet overeind kunnen komen door paralyse van de
achterhand. Dit is het beeld dat men in Amerika met „creeper cow"
of „alert downer" betitelt.

De eerstgenoemde vorm reageert over het algemeen op Ca/Mg-injecties
of uierinsufflatie, bij de eclampsia puerperalis is dit in mindere mate het
geval. In sommige gevallen wordt door de ingestelde therapie de soporeuze
toestand opgeheven maar de dieren komen niet overeind en het beeld van
de „alert downer" heeft zich uit het min of meer normale beeld ontwik-
keld.

Bij de „alert downer" is het bloedcalium en magnesiumgehalte normaal en
deze dieren reageren noch op de Ca/Mg-infusie, noch op uierinsufflatie.
Dergelijke koeien komen vóór overeind -- zoals een paard dat wil opstaan —
en blijven bij een poging om op te staan met gestrekte voorbenen als een
hond op het achterstel zitten. Bij pogingen om achter overeind te komen
schieten de gebogen achterbenen naar achteren waardoor de koe op de
uier komt te liggen met de voorvlakte van de kogels op de grond, terwijl
de tarsaalgewrichten omhoog steken. Het dier is in staat zich om te leg-
gen, en als een dergelijke koe los ligt, kruipt ze rond. De spieren op het
kruis zijn oedemateus en fluctueren min of meer.

Zonder behandeling gaan dergelijke koeien niet aan melkziekte dood zo-
als bij paresis en eclampsia puerpesalis; maar tenslotte moeten ze opge-
ruimd worden omdat zich skelet- en hartspierlaesies ontwikkelen.

Volgens Johnson (1962) denkt men in Amerika aan een kalium-de-
ficiëntie en zag men gunstige resultaten inet intraveneuze injectie van 0,9
gram kaliumacetaat. Zelf heb ik in dergelijke gevallen herstel gezien van
intramusculaire injectie van 200 mgr. prednisolon acetaat.
Kalium, zowel als calcium, is voor de spier noodzakelijk voor de over-
brenging van zenuwimpulsen naar de spiercellen. Verder is kalium nodig
voor de hersynthese van adenosine-trifosfaat en andere energieprodu-
cerende organische fosforverbindingen van het spierweefsel die alle be-
langrijk zijn voor de spiercontracties. Bij de mens gaan spierverlammingen
vaak gepaard met lage bloedkalium-gehalten. Ondanks een overmaat aan
kalium in de voeding kan het tot een kalium-tekort in de lichaamsvloei-
stoffen komen terwijl toch voldoende kalium in het lichaam aanwezig is.

F. W. J. Swart, dierenarts bij de Stichting C.L.O.-Controle, Hoogland bij Amers-
foort, van Boetzelaerlaan 1.

Bij de mens zag men bij verlammingstoestanden met verminderd bloed-
kalium-gehalte, veroorzaakt door een te grote dosis insuline, een gunstig
en snel effect van kaliumchloride per os (Sjollema, 1951). Meister
(1938) zag ook bij melkziekte een verminderd bloedkaliumgehalte, hetgeen
samengaat met een laag kaliumgehalte in de interstitiële vloeistof en verlies
van intracellulair kalium.

Garm (1951) wil deze verstoring in het elektrolytenevenwicht verklaren
door melkziekte onder te brengen bij de adaptatieziekten zoals S e 1 y e die
beschrijft. Deze adaptatieziekten worden veroorzaakt door storingen in het
hypofyse-bijnierstelsel.

Het perifere weefsel waarop de omgevingsveranderingen inwerken die
de prikkel vormen tot activering van de hypofyse langs neurale weg
via de hypothalamus.

De hypofyse, die, als reactie op de prikkel die het perifere weefsel
ontvangt, naar behoefte adrcno corticotroop hormoon (A.C.T.H.) af-
scheidt.

De bijnierschors die door het adreno corticotroop hormoon geactiveerd
wordt tot afscheiding van corticoid hormoon, waardoor het perifere-
weefsel naar behoefte op de uitgeoefende prikkel reageert. IDoor de
bijnierschors worden mineralo-corticoïden, die invloeo hebben op het
elektrolyten-evenwiciit en gluco-corticoïden, die invloed hebben op de
koolhydraat-stofwisseling, afgescheiden.

Garm (1951) veronderstelt nu op grond van onderzoekingen, waarbij
hij een verhoogde hypofyse-bijnierschors-activiteit aantoonde, dat bij melk-
ziekte door een verhoogde secretie van mineralo-corticoïden veel kalium-

uitscheiding plaats vindt waardoor verlies van intracellulair kalium — met
daarbij retentie van natrium en chloor — optreedt. Bovendien is tijdens het
puerperium veel kalium nodig voor de synthese van glycogeen in de lever
en lactose in de uier; terwijl ook kalium met de melk wordt uitgescheiden.
Op grond van de veranderingen welke in het bloedserum van proefdieren
optreden na inspuiting van hoiTnonen uit de hypofysevoorkwab veronder-
stelt S e e k 1 e s (1937) dat een relatieve hyperfunctie van de hypofyse een
belangrijke rol speelt in de patogenese van het kalfziekte-syndroom. Dit
kaliumverlies zou de oorzaak van de paralyse van de dwars-gestreepte
spieren zijn in gevallen waarbij de dieren niet op de normale therapie
reageren.

Westermarck (1953) constateerde bij melkziekte in gevallen, die
niet reageerden op de Ca/Mg-injectie en uiersufflatie juist een hypo-
functie van de bijnierschors. Dit was volgens hem het gevolg van onvol-
doende A.C.T.H.-secretie, daar hij met A.C.T.H.-injecties in dergelijke ge-
vallen succes zag. Bij de „alert downer" komt het volgens hem tot een
bijnierschorsuitputting met daarbij een hypersecretie van mineralo-corti-
coïden en hyposecretie van gluco-corticoïden. Hieraan zou de verhoogde
kalium-uitscheiding en de retentie van natrium en chloor te wijten zijn.
Volgens Selye (1950) werken de gluco-corticoïden antagonistisch t.o.v.
de mineralo-corticoïden. Het is dus zeer wel mogelijk dat met een injectie
van prednisolon-acetaat, waai-van de werking overeenkomt met die van de
ghico-corticoïden, het elektrolyten-evenwicht hersteld kan worden.
Ook zou men zich voor kunnen stellen dat een .gift van 20 a 30 gram
kaliumchloride, zoals door S j o 1 1 e m a wordt geadviseerd, of een intra-
veneuze injectie van 0,9 gram kalium-acetaat in oplossing, effect kan sor-
teren. Men moet dit dan zeker niet als een substitutie-therapie beschou-
wen, daar de toegediende hoeveelheid kalium in geen verhouding staat tot
hetgeen in het lichaam van het rund totaal aanwezig is. Meer gaat het
hier om een prikkel tot herstel van de normale hormoonafscheiding en
daardoor een normaal elektrolyten-evenwicht in de lichaamsvloeistoffen.
Dit is verklaarbaar als men bedenkt dat kalium een stimulerende werking
op de hypofyse uitoefent

Toch moet men de uitkomsten van onderzoekingen op dit gebied met de
nodige voorzichtigheid hanteren, ook omdat de resultaten van de onder-
zoekingen elkaar vaak tegenspreken. De aetiologie van melkziekte is zeer
complex en lijkt meer op een kwestie van verstoring van de stofwisseling
dan op een deficiëntie.

Drachtigheid en partus vormen volgens de onderzoekingen van G a r m
een prikkel, welke tot verhoogde hypofyse-bijnierschors-activiteit leidt. Het
dier komt hierdoor volgens de theorie van Selye in het weerstandssta-
dium te verkeren. In het weerstandsstadium past het dier zich aan uit-
wendige prikkels, b.v. van ondoelmatige voeding, temperatuurswisselingen
of sterke lichaamsinspanning, on\\oldoende aan en komt in de alarmtoe-
stand te verkeren. De daardoor verhoogde hypofyse-bijnierschors-activi-
teit kan leiden tot verstoring van het hormonale en elektrolyten-evenwicht
en het optreden van melkziekte.

Bij schapen zag ik steeds melkziekte optreden na eiwitrijke voeding b.v. door
voeren van eiwitrijk krachtvoer bij jong mals gras. Ook H a 1 1 g r e n en
medewerkers (1959) wezen er op dat melkziekte op kan treden als gevolg
van een hoog eiwit en hoog fosfaat-gehalte in het rantsoen. Schapen die

het vlas weiden, en daarbij veel jong eiwitrijk onkruid opnemen, zijn zeer
gevoelig voor het optreden van melkziekte.

In de oorlogsjaren kwam door de slechte krachtvoederpositie bij koeien
op stal weinig melkziekte voor, in de weide trad het in dezelfde mate op
als voorheen. Daar naast zi]n extra prikkels vaak aanleiding tot melkziekte
bij gevoelige dieren, b.v. transport voor hoogdrachtige koeien, ophalen
\\an hoogdrachtige ooien, ophalen en ophokken van schapen de avond,
voorafgaande aan het scheren en ook sneeuwval in het voorjaar.
Daar bij de aetiologie dus vele factoren een rol spelen, zal een uniforme
therapie zeker niet op haar plaats zijn. Daarom lijkt het mij de moeite
waard om bij melkziekte-gevallen die niet op de gebmikelijke therapie
reageren, kalium-chloride per os of prednisolon-acetaat intramusculair te
proberen. Vooral de „alert downer" komt hiervoor in aanmerking.

Melkziekte-patiënten die niet op de Ca/Mg-injectie of uierinsufflatie reageren zal men
kunnen behandelen met 20 ä 30 gram kaliumchloride per os of 200 mg prednisolon-
acetaat intramusculair.

When we see no improvement of Ca/mg-injections or teat suffletion in milkfever cases,
we can try 20 ä 30 gram chloride of potassium per os or 200 mgr. acetate of Predni-
solon intramuscular.

Les vaches souffrant de fièvrc de lactation ne rcagissant pas ä une injection de
Ca/Mg ni a une insufflation de la mamelle pourront être traitées avec 20 ou 30
grammes de chlorure de potassium administrée oralement ou par une injection
intramusculaire de 200 mgr. d\'acétate de Prednisolon.

Wen bei Gebärparese keine Heilung von Ca/Mg-Injcktionen oder von Euterinsuffla-
tion gesehen wird, kann man 20 bis 30 gramm kalium chloride per os oder 200 mgr
Prednisolon acetaat intramuskulär verabreichen.

Garm, O.: Observations on milk fever in cows. Nord. VetMed., 288, 314, (1951).
G a r m, O.: Changes in the blood, adrenals and hypophysis in bovine parturient

paresis and eclampsia. Acta endocr. Copenhagen, 5, 413.
H a 1 1 g r e n, W., C a r 1 s t r ö m, G. en J o n s s o n, G.: Studies on parturient pa-
resis in dairy cows. Nord. VetMed,, 11, 217, (1959).
H o 1 c o m b e, R. B.: The excercition of reducing corticoids and neutral steroids in
the urine of cows with parturient paresis. Brit. vet. ]., 109, 359. Ned. Tijdschr.
Geneesk., 106, 659, (1962).
J o h n s o n, B, L.: The creeper cow. Mod. Vet. Pract., 43, 36, (1962).
J o n s s o n, G.: On the etiologie and Pathogenese of parturient paresis in dairy cows.

Acta agric. Scand. Suppl. 8. Thesis Stockholm.
M e i s t e r, M.: Untersuchungen über die puperperale stoffwechsel Krankheiten. Die

Gebärparese. Dtsch. tierärztl. Wschr., 46, 83, (1938).
S e e k 1 e s, L.: De interne secretie bij paresis puerperalis van het rund. Tijdschr.

Diergeneesk., 62, 930, (1937).
Sjollema, B.: Kan toediening van een kalium zout de therapeutische behande-

ling van melkkoeien bij acetonemic, paresis puerperalis en bijverwante syndromen
van spierverlamming ondersteunen? Tijdschr. Diergeneesk., 76, 360, (1951).

Westermarck, H. W.: Changes in the minerals and trace elements as well as
in protein fractions and in the eosinophil count in the blood of cows during pa-
resis and partus after A.C.T.H. Administration. Nord. VetMed., 5, 609, (1953).

W e s t e r m a r c k, H. W.: Effect of A.C.T.H. on mineral levels as well as
on protein-fractions and the eosinophil count in the blood of cows during paresis.
Proc. XV Int. Vet. Congr., Stockholm, p. 540, (1953).

Westermarck, H. W.: Prevention of paresis puerperalis with A.C.T.H. Proc.
XVI Int. Vet. Congr., Madrid, p. 153, (1959).

Acht overjarige ooien van veehouder K. te K. hebben voor een verrassing
gezorgd.

Hoewel ze in de tweede helft van december 1961 alle al lammeren geworpen
hadden, moeten ze in de maand februari (in hun zoogperiode) opnieuw ge-
dekt zijn geworden, want in de loop van de maand juli brachten ze tien vol-
dragen lammeren ter wereld (2 tweelingen en 6 eenlingen). Hier\\-an zijn
er vier gestorven, n.1. 2 bleken niet levensvatbaar en 2 stierven bij de ge-
boorte (waarschijnlijk door gebrek aan hulp). De 6 overige lammeren zijn
\\\'an normaal gewicht en verkeren in prima gezondheid.

De moederdieren hebben de afgelopen wintermaanden ten gevolge van
slechte weersomstandigheden meer krachtvoer en minder weidegang gehad
dan in een normale winter, maar dit is dan ook het enige wat opgemerkt
kan worden. Een onbekende oorzaak zal debet zijn aan dit ongewone ver-
schijnsel. Daar de eigenaar in het totaal 32 ooien bezit, lijkt me „toeval"
in dit geval uitgesloten.

Bij veehouder E. te K. werd door een ooi, die in februari 1962 een dood lam
liad gewotpen, begin augustus weer een lam geworpen, dat bij de geboorte
echter gestorven is. Dit schaap is de afgelopen winter steeds buiten geweest.

Die Friespcrd is in ras wat reeds zo vroeg as 416-1492 n. Chr. in Nederland aangetref
word. Die destijdse inheemse ras is gedurende die Tagtigjarige oorlog teen Spanje,
gekruis met die Spaanse Andalusische perd (1568-1648) en met verloop van jare,
het die Friesperderas ontstaan.

Uit geskrifte van die humanis. Petrus Martyn, bleek dat eeue gelde reeds Friesperde
hul weg na Spanje gevind het. Hij m.eld naamlik hoe die stoflike oorskot van Philips
die Skone (1479-1506) wat eens in die klooster te Miroflores begrawe was, op las
van sij eggenote op 20 Desember 1506, deur \'n vierspan mooi getuigde Friesperde
na Spanje vervoer is.

Wilde, J. K. H.: Chloral Hydrate Anaesthesia in Calves. Brit, vet J. 118 206
(1962).

Bij een groot aantal kalveren werd chloralhydraat als intraveneus toegediend narco-
ticum aangewend voor het verrichten van een splenectomie. Een premedicatie met
6,5 mg atropinesulfaat per dier, 20-40 minuten voor het begin van de narcose sub-
cutaan toegediend, voorkwam ongewenste sahvatie tijdens de narcose. De meeste kal-
veren waren niet meer dan tien dagen oud en het gewicht varieerde van 26-45 kg.
Het verdient aanbeveling de dieren 18 uren vóór de operatie te laten vasten.

De 40%ige chioralhydraatoplossing wordt vers klaargemaakt met een gemiddelde do-
sering van 176 mg per kg lichaamsgewicht.

In verband met de depressieve invloed van chloralhydraat op de ademhahng moet de
dosering individueel zijn en daarom wordt voor de injectietechniek een bijzondere
procedure gevolgd: 1/3 tot van de berekende hoeveelheid wordt gedurende V/2 a 2
minuten, dus zeer langzaam, geïnjiceerd. Vervolgens wordt het dier neergelegd en de
injecüe met 1 cm^ per 10 seconden voortgezet. Na het verdwijnen van de tussenklauw-
reflex en een trage reactie bij aanraking van de oogleden wordt de injectie beëindigd.
De duur van de narcose varieert van 16 tot 52 minuten.

De schrijver is, ondanks drie gevallen met dodelijke afloop onder 144 genarcotiseerde
dieren, buitengewoon tevreden over chloralhydraat als narcoticum bij kalveren.

Przyjalkowski, Z.: Variability in bacteriostatic properties of the larvae of
Hypoderma bovis. Acta Parasitol. Polon., 9, 7, (1961).

Een bacteriostatische werking van de darm van rundcrhorzellarven treedt niet op bij
nog trekkende larven, maar pas wanneer deze onder de rughuid aangeland zijn.
Groeiremming werd vastgesteld bij Sarcina lutea. Micrococcus lysodeicticus. Staphy-
lococcus albus. Staphylococcus aureus, Staphylococcus citreus, Erysipelothrix insidiosa
en Streptococcus faecalis. Remming van de groei trad niet op bij B. megatherium,
B. mesentericus, B. subtilis, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Eberthella
typhosa, E. coli. Alkaligenes faecalis, Proteus vulgaris, Pseudomonas aeruginosa. Sal-
monella thyphimurium, Serratia marcescens en Pasteurella aviseptica.
De groeireramende factor is therrnostabiel, oplosbaar in fysiologische NaCl-oplossing,
diffundeert zeer goed in 3% agar en is bestand tegen tot tien minuten koken in water.

Hermus, G.: Die Auswirkung der Massnahmen zur Bekämpfung der Rinderfinne
im Bezirk Leipzig. Mh. VetMed., 16, 935, (1961).

In 5 jaar tijd nam het aantal cysticercosegevallen bij slachtrunderen in Leipzig met
120% toe.

De schrijver duidt erop dat de huidige onderzoekmethode zeer onvoldoende is om de
cyclus van de parasiet te doorbreken en hij vermeldt dat thans getracht wordt de
taeniadragers in de bestrijding te betrekken.

De veehouders krijgen nu bericht dat één of meer cysticerci werden gevonden in
runderen, die van hun bedrijf afkomstig waren. In het geschrift worden zij deugdelijk

voorgelicht over de oorzaken daarvan en de rol die de mens, in casu de eigenaar en
zijn gezin, hierin kan spelen en kunnen zij lezen hoe zij de diagnose „lintwormdrager"
misschien zelf kunnen stellen. Tenslotte worden zij opgewekt zich onder behandeling
van een arts te stellen, de afgedreven worm en geledingen grondig te vernietigen en
steeds voldoende toebereid (verhit of gezouten) vleesgerechten te eten.
Ook over de preventie tegen de besmetting der weiden worden zij daarbij uitvoerig
voorgelicht. De schrijver pleit tenslotte, ondanks ongunstige ervaringen bij vorige
pogingen op dit gebied, voor een premie-systeem, dat er toe zou moeten leiden, dat
de lintwormdragers door een beloning van minstens 20 D.M., zich gaarne in behan-
deling zullen stellen. Op deze wijze hoopt de schrijver door een tweede doorbreking
van de cyclus de parasiet te bestrijden.

Dat deze ziekte ook in Frankrijk de aandacht vraagt, bewijzen een 4-tal artikelen in
het Franse tijdschrift Bulletin de L\'Académie Vétérinaire de France.

1. G r O u 1 a d e, P., Vallée, A, et L e v a d i t i, J. C. : Un cas de toxoplasmose
miliaire diffuse chez le chien. Bull. Acad. vét. France, XXXIII, 247, (I960).

2. Quit te t: Toxoplasmose canine dans le Calvados, Bull. Acad, vit. France,
XXXIII, 213, (1960).

3. V a 11 é e, A. et D e s t o m b e s, P. : Isolement chez le Fennec (Fennecus zerda)
d\'une souche de toxoplasme pathogène pour le chien. Bull. Avad. vét. France,
XXXIII, 223, (1960).

4. L e V a d i t i, J., V a 11 é e, A., B a r a d e 1, G. et R e c u 1 a r d, P. : Constatation
fortuite, chez deux Chiens de la coexistence d\'une toxoplasmose pulmonaire et
d\'une Pneumopathie à virus. Bull. Acad, vét. France, XXXIII, 235, (1959).

dagen na de inenting tegen de ziekte van Carré ziek werd, onder verschijnselen van

algemene malaise; koorts, heftige huid-eruptie aan buik en oren en spierpijn aan

hals en lendenstrcck; ook de ademhaling was bemoeilijkt. De alpha-2 globuline was

De sectie leverde op: sterk vergrote milt, gedegenereerde lever met verdikte gal-
blaas, enige gehepatisecrde haarden in dc longen en darmen met ontstoken mucosa.
Door microscopisch onderzoek en door inspuiting bij muizen werden de toxoplasmata
aangetoond. In de longen, lever en milt werden miliaire necrotische haardjes ge-
vonden met toxoplasmata.

In een tweede artikel worden vier gevallen beschreven waarbij de diagnose post mor-
tem werd gesteld.

Drie dieren waren afgemaakt wegens zenuwverschijnselen, gepaard gaande met agres-
siviteit. De hersenen van deze dieren waren opgezonden voor onderzoek op lyssa.
In het ganglion Gasseri en in de hersenen, vooral in de Ammonshoorn werden toxo-
plasmata gevonden. Het betrof hier twee jonge honden.

Het derde geval gold een hond van 18 maanden, die ook plotseling de eigenaresse
had gebeten.

De vierde patiënt, een hond van 5 jaar, was voor hondeziekte behandeld (verschijn-
selen van paralysis), tevergeefs echter. Ook hier werd microscopisch toxoplasmose
gevonden (chronisch beeld acute exacerbatie). Dit was de tweede hond, die bin-
nen één maand onder dezelfde verschijnselen was gestorven in deze kennel. Bovendien
had de eigenaresse in dezelfde periode een abortus gehad.

Het derde artikel handelt over het vóórkomen der ziekte bij woestijnvossen, lijdende
aan een ziektebeeld lijkende op Carré; hierbij werd ook toxoplasmose gevonden van
longen, lever, milt en nieren.

Nadat de toxoplasmata, van de woestijnvossen afkomstig, tweemaal muizen waren
gepasseerd, was met dit materiaal een jonge hond intra-peritoneaal dodelijk te in-
fecteren; bij katten lukte dit niet.

Tenslotte een publikatie waarin melding wordt gemaakt van toxoplasmose naast een
viruspneumonie.

Klinisch vertoonden de patiënten, naast verschijnselen van bronchopneumonie en
van een catarre van neus en ogen, nerveuze verschijnselen van een ascenderende
myelitis, al of niet gepaard gaande met een lichte icterus. Microscopisch werden in de
longen en de lever insluitlichaampjes gevonden, die deden denken aan die van de
ziekte van Carré. Deze werden aangetroffen naast pseudoCysten van de toxoplasma,
die zeer rijkelijk voorkwamen in de longen en in de lever.

Anderson, L. L., Butcher, R. L. and M e 1 a m p y, R. M.: Subtotal hysterec-
tomy and ovarian function in Gilts. Rapport 4e Intern, Congres „Voortplanting bij
dieren", Scheveningen, 1961.

Deze onderzoekers hebben het effect op dc functie van het ovarium bij jonge zeugen
nagegaan, wanneer een gedeelte van de uterus wordt weggenomen. Uit vroegere
onderzoekingen van Duncan c.s. was nl. gebleken, dat bij gedeeltelijke hysterec-
tomie de corpora lutea langer door bleven gaan met het produceren van progesteron.
■Alle operaties werden verricht gedurende de luteale fase van de cyclus, terwijl de
aanwezige corpora lutea met steriele houtskool zwart gemaakt werden om ze bij het
slachten te herkennen. De dieren werden verdeeld in 6 groepen van elk 5 dieren,
waarbij de verschillen tussen de groepen berustten in dc verschillende delen van
de uterus die verwijderd waren, maar bij alle dieren bleef het oviduct en het achterste
gedeelte van de cervix aanwezig. Na deze operatie bicven dc dieren nog 2 bronst-
cycli in leven, waarna zij geslacht werden tussen de 8e en de 11e dag na de laatste
bronstperiode.

Het resultaat hiervan was dat wanneer alleen de cervix met het lichaam (zonder de
hoorns) van de uterus nog aanwezig was, die dieren (op 1 uitzondering na) niet meer
in oestrus kwamen (groep 1 en 2). Dit gebeurde nog wel bij 40% van de dieren als
er nog \'/i van het voorste gedeelte van de rechter hoorn aanwezig was (groep 3).
Was de helft of meer van dc hoorns nog aanwezig dan trad voor 100% weer de
bronst op. Wèl was in al deze gevallen de cyclus verlengd tot gemiddeld 25 dagen
tegen gemiddeld 21 dagen van dezelfde dieren vóór de operatie (groep 4, 5 en 6).
In de beide groepen waarbij geen bronst meer optrad, waren bij het slachten alle ge-
merkte corpora lutea nog aanwezig, waaruit de schrijvers de conclusie trekken dat de
afwezigheid van de niet zwangere uterus dezelfde invloed zou hebben op de levens-
duur van de corpora lutea als dc aanwezigheid van met embryo\'s gevulde hoorns
(zoals men weet gaat na de bevruchting en innesteling van de eicel het corpus luteum
niet te gronde, maar blijft nog enige tijd progesteron afgeven totdat dit op een later
stadium door de gevormde placenta kan worden overgenomen).

Hetzelfde was het geval bij de dieren van groep 3, die niet meer in oestrus waren
gekomen. Van de groepen 4, 5 en 6 waren bij het slachten de gemerkte actieve cor-
pora lutea overgegaan tot corpora albicantia.

Deze gregressie van de corpora lutea wanneer geen bevruchting optreedt veronderstelt
volgens de auteurs een afhankelijkheid van de uterus hoorns, waarbij zij speciaal de
fysiologische activiteit van het endometrium als de voornaamste stimulus zien.

fVeb Gustav Fischer Verlag, Jena, 1962. 574 afb., 586 pag., prijs 55.10 DM)
In de jaargang 1960 van ons tijdschrift mocht ik de eerste druk van dit boek be-
spreken, uitgekomen in 1960. (Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1110, 1960)
Dat met deze korte tussenpoos een tweede druk kon verschijnen, is wel het beste
bewijs dat dit boek voorziet in een behoefte bij hen die zich willen oriënteren omtrent
de geneeskunde van de hond.

Evenals de eerste druk behandelt ook deze de materie in volle omvang, dat wil zeg-
gen naast de orgaanziekten ook de verloskunde en gynaecologie en de chirurgie.
Het aantal afbeeldingen is groot en goed uitgevoerd; een deel ervan is in kleuren.
Persoonlijk vind ik het jammer, dat bij operatieve behandeling van Otitis externa
(de chronische), de methode volgens Z cpp alleen maar wordt genoemd in tegen-
stelling met de uitvoerig beschreven, en prachtig met gekleurde afbeeldingen toe-
gelichte methode volgens Hinz. Duidelijk en fraai geïllustreerd is het hoofdstuk be-
treffende afwijkingen van het bewegings-apparaat.

In de therapie-bespreking betreffende deze groep heeft de schrijver zich niet laten
verleiden meer of minder ingewikkelde operatieve methodes met behulp van diverse
fixatie-apparatuur te beschrijven, methodes, die veelal zeer vernuftig worden uit-
gewerkt op losse skelet delen, maar bij het levende dier moeilijk zijn uit tc vcK-ren.
De zeer instructieve afbeeldingen van rabies zullen in deze tijd dc aandacht van de
Nederlandse dierenarts in het bijzonder trekken.

Een aantal oneffenheden uit de eerste druk zijn door de schrijver glad gestreken.
Als ik nog enkele opmerkingen mag maken, dan is het dat Christoph bij de
operatie van de hernia diaphragmatica nog steeds de voorkeur geeft aan de abdomi-
nale benadering en de darm-resectic nog steeds afwijst.

De ervaringen met de nieuwe tuberculostatica zijn niet gunstig in de Kliniek te
Leipzig. Dit doet ons volharden in het standpunt dat een tuberculeus klein huisdier
niet moet worden behandeld, maar als infcctiebron voor mens en dier moet worden
afgemaakt in ons land, gezien de stand van dc tuberculosc-bestrijding hier.
De bespreking van de eerste druk eindigde ik met een aanbeveling van dit boek bij
allen die zich interesseren in de geneeskunde van het Kleine Huisdier; gezien de
snelle behoefte aan de tweede druk, is het niet nodig dat deze aanbeveling hier
wordt herhaald.

Tot mijn spijt kan ik het niet eens zijn met de recensent, die in mijn dagblad dit
bock zo gunstig beCKirdeelde. Misschien is mijn teleurstelling wel een gevolg van het
feit dat ik, mede door deze recensie nogal hoog gespannen verwachtingen koesterde
en hoopte nu eindelijk eens een boek gekregen te hebben, waarin naast allerlei hippo-
logische bijzonderheden een goede beschrijving van de verschillende paardenrassen
wordt gegeven.

Vooral in dit laatste opzicht ben ik teleurgesteld. Weliswaar worden 39 paarden- en
9 ponyrassen in alfabetische volgorde besproken, maar degene die enigszins met deze
stof op de hoogte is vindt er veel minder in dan hij nodig vindt en hij of zij, die er
niet mee op de hoogte is, krijgt ten enen male geen inzicht in de eigenschappen der
rassen; laat staan in de verschillen die tussen deze rassen bestaan.

Dit wordt U duidelijk, als ik meedeel dat b.v. de Normandiër in 15 regels wordt
afgedaan, waarvan 10 regels aan de geschiedenis van dit ras worden gewijd!
Ook achter de uitspraak, die bij verschillende rassen wordt herhaald, dat er een be-
langrijke correlatie tussen kleur en kwaliteit zou bestaan, ben ik geneigd een vraag-
teken te plaatsen, terwijl ik het jammer vind dat de leeftijdsschatting bij het signale-
ment onbesproken bleef.

Is dit boekje dus bepaald ongeschikt om er de paardenrassen uit te bestuderen, tóch
heeft het wel positieve kanten. Zo is het b.v. een genot om die bladzijden te lezen
waar de schrijver getuigt van zijn grote hefde voor het paard en ons het een en ander
mededeelt over zijn rijke ervaring in de omgang met het paard. Aan de positieve ba-
lans staan ongetwijfeld ook de meeste foto\'s, verschillende der door Mej. S m e e 1 e
gemaakte tekeningen, en het fraaie overzicht van de in ons land en elders in gebruik
zijnde brandmerken.

Een Engelse veehouder (dezelfde die een paar jaar geleden met de plastic matras
kwam) met 60 koeien, heeft een elektrische afrastering van plastic uitgevonden. De
paaltjes zijn van plastic, waardoor een draad loopt, die ook van plastic is, maar
waarin zeer dunne geleidende draden zijn verweven. De aldus ontstane draad weegt
slechts een zesde van normaal draad, laat zich heel gemakkelijk opwinden, kan net
als touw worden geknoopt, roest niet, geleidt net zo goed als metalen draad en is
heel gemakkelijk te spannen. Dc plastic paaltjes wegen ongeveer een vierde van de
tot nu toe gebruikelijke.

Een man, gewapend mei een rol draad en een bos paaltjes onder zijn arm, kan een
bepaalde oppervlakte grasland afzetten in weinig meer tijd, dan hij nodig heeft om
er omheen tc lopen. Dc draad, waatvoor onder de veehouders veel belangstelling
bestaat, wordt vcrvaardi.gd door Gourock Ropcwork Co., Port Glasgouw.

Op het Internationale Congres voor Genetica beweerde een Russische onderzoeker
(II. S. K u s h n e r) dat hij d.m.v. massale en voortdurende bloedtransfusie erin ge-
slaagd was bepaalde fysieke eigenschappen van bloedgever op de ontvanger over te
brengen.

Drie Amerikaanse onderzoekers hebben gedurende .3 generaties massale bloedtrans-
fusie toegepast bij kalkoenen en New Hampshires. Dc proefdieren kregen vanaf een
leeftijd van 4 dagen tot 20 weken twee maal per week een volledige bloedinjectie.
Waarnemingen werden gedaan betreffende de kleur van het verenkleed, vorm van
de kam, lichaamsgewicht en kleur van de eischaal. Bloed en spierweefsels werden
regelmatig onderzocht op eventuele veranderingen.

In de proeven waren 1800 proefdieren en 1100 controledieren ter beschikking.
Men is er niet in geslaagd om maar één van de beweringen van de Russische onder-
zoeker bevestigd te krijgen.

Voor dit jubileum mag toch wel even de aandacht in ons tijdschrift worden gevraagd.
Al zijn de activiteiten van de Vereniging bescheiden geweest, regionaal bezien had en
heeft ze nog steeds bestaansrecht, zoals ook bij het doorbladeren van de notulen
blijkt.

In een buitengewone vergadering van de afdeling Groningen-Drenthe van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, onder leiding van de toenmalige voorzitter collega
H. V e n e m a, werd op 9 juli 1937 met algemene stemmen besloten, de vereniging
voor Keuringsdierenartsen in Groningen-Drenthe op te richten. De oud-Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst en Volksgezondheid, collega W. ten Hoopen,
hield in deze vergadering een inleiding, waarbij bleek dat hij een warm voorstander
van deze nieuwe vereniging was.

Als eerste bestuur trad op; Br. Bruins Pzn. voorzitter, H. ten Have secretaris,
Dr. J. W. T h ij n penningmeester. In de loop der jaren is de Veterinair Inspccteur
in Groningen-Drenthe steeds adviserend lid van de vereniging geweest. Juist het
nauw contact tussen de vereniging en de veterinaire inspectie is van grote betekenis
gebleken voor een juiste en uniforme uitvot;ring van de Vleeskeuring.
In een dergelijke regionale vereniging, met betrekkelijk weinig leden, krijgt men vaak
interessante discussies, waaraan algemeen wordt deelgenomen en waardoor de ver-
gadering meer inhoud krijgt.

Eén van de naar voren gebrachte problemen (door collega Br. Bruins) was zelfs
aanleiding tot de vergadering, die zoveel stof deed opjagen, n.1. die in februari 1953
in het Jaarsbeursrestaurant te Utrecht werd gehouden en waarin wijlen Prof. G. F.
van Oy en een uiteenzetting gaf over de keuring van tuberculeuze slachtdieren.

Bij het voeren kan een maximale arbeidsbesparing worden verkregen indien het vee
ook in de stalperiode zelf naar het voer toekomt. Omdat er cchtcr in Nederland nog
weinig ervaring is opgedaan met zclfvoedering bij melkvee, heeft een team vee-
voedings- en inkuildeskundigen een studiereis naar Engeland gemaakt^). Het bezoek
gold veelal grote gemengde bedrijven (150-400 ha) met enkele tientallen tot meer dan
100 stuks melk- of mestvec; in Engeland komt dit soort bedrijven veelvuldig voor.
Voordelen van zelfvoedering zijn verder dat vervelende en zware arbeid komt te ver-
vallen. Bovendien beperken de meeste bedrijven bij dat systeem het hooi in het rant-
soen en richten zich meer op de winning van kuilvocr, zodat de winning van winter-
voer eenvoudiger wordt.

Onafscheidelijk verbonden aan het zelfvoederings.systccm met sleufsilo is de loopstal,
een combinatie die in Engeland veel voorkomt en nog steeds toeneemt; dit wordt
mede bevorderd door een aantrekkelijke subsidiepolitiek (voorbeeld; op een nieuwe
loopstal -f sleufsilo van ƒ 36.000,- werd een subsidie gegeven van ƒ 10.000,-). In
Engeland zijn de loopstallen minder open dan bij ons en vaak samen met de sleuf-
silo ondergebracht onder een „Dutch barn", een open veldschuur van gestandaardi-
seerde maten. De oppervlakte boven de kuil wordt weer benut door er stro op te
pakken, soms ook door er vee op te laten lopen („bed and breakfast"-systeem).

Zelfvoedering bij melkvee in Engeland. Verslag van een studiereis door Ir. F. de
Boer, Ir. H. de Groot, Ir. P. Koomans en Ir. S. Schukking. Serie „Nieuwe bedrijfs-
systemen in de landbouw", med. nr. 10. Verkrijgbaar bij het Proefstation voor de
Akker- en Weidebouw te Wageningen door storting van ƒ 1,- op giro 966643
onder vermelding; Mededeling 10.

De sleufsilo moet stevige wanden (in Engeland vaak spoorbielsen) en een verharde
bodem hebben; een dak erboven is zeer gewenst. De optimale hoogte van de kuil is
1,80 m. De breedte van de sleufsilo hangt af van het aantal stuks vee; hebben de
dieren dag en nacht toegang, dan rekent men op 15-30 cm per dier. In het algemeen
is bij smalle silo\'s, niet onthoornd vee, kleinere koppels en bij beperkte tijdsduur van
zelfvoedering een grotere eetbrcedte per koe nodig.

Een goed criterium voor de beoordeling van zelfvoedering is een regelmatig vreetvlak:
bij kuil van matige tot slechte kwaliteit „selecteert" het vee sterk in het voer met als
gevolg een onregelmatig vreetvlak en grote morsverliezen. Zelfvoedering eist nog
meer dan anders een kuil van homogene en liefst goede kwaliteit. Per dier wordt zo\'n
40-45 kg per dag opgenomen. Voederverliezen tot 5 a 10% door morsen zijn moeilijk
te vermijden; hoe losser de kuil hoe meer verlies. Het droge-stofgehalte van het kuil-
voer moet bij voorkeur niet hoger zijn dan 25 a 30%. Óp de meeste Engelse zelf-
voedermgsbedrijven werd naast het kuilvoer nog ca. 1 of 2 kg hooi bijgevoerd.

VERSLAG V.AN DE WERKCOMMISSIE STALSTERILITEIT VAN HET
PROVINCIAAL ONDERZOEKCENTRUM IN OVERIJSSEL OVER 1961.

De commissie stelde zich ten doel na te gaan of een verkeerde voeding, eventueel een
infecde, die niet met de dekking, maar van koe op koe overgaat,\'oorzaken van
bednjfssterilitcit op vier bedrijven waren. Deze „proefbedrijven" werden vergeleken
met vier z.g. controlebedrijven, n.l. bedrijven die met de proefbedrijven overeen-
kwamen in bedrijfsvoering, dicht erbij gelegen waren, doch waarop de bevruchtings-
percentagcs bij de runderen zeer goed waren.

„Op vier bedrijven, die met bedrijfssteriliteit te kampen hadden, is een onderzoek
ingesteld naar de bedrijfsvoering, en zijn van grond- en gewasmonsters en van bloed-,
urine- en haarmonsters van een aantal dieren de gehaltes aan diverse mineralen be-
paald, Hetzelfde gebeurde op een viertal controlebedrijven, waar de bevruchtings-
resultaten zeer goed waren. Een correlatie tussen de vruchtbaarheid en de gehaltes
van één dezer mineralen, de aard van het voedsel of de wijze van de bedrijfsvoering
was niet aan te tonen.

Uit dc op deze wijze verzamelde gegevens blijkt tevens, dat momenteel uit een grond-
of gewasonderzoek de toestand bij het dier niet afgelezen kan worden; alleen bij een
duidelijk tekort van koper of natrium in het gewas mag ook een tekort bij het dier
verwacht worden. Behalve door een onvoorwaardelijk tekort in het gewas kan echter
ook door een te geringe opname in het lichaam een tekort bij het dier ontstaan.
Er zijn momenteel .geen redenen aan te voeren voor het hanteren van het gehalte van
koper en mangaan in het haar als diagnostisch hulpmiddel.

Gezien de mogelijkheid van een infectie is schedeslijm van dc dieren van de eerst
.genoemde 4 bedrijven verzameld en ingebracht in de schedes van een aantal proef-
pinken, die niet eerder gedekt of .gcïnseminecrd waren.

Daarna zijn de pinken gcïnseminecrd. Het drachtigheidspercentage na eerste inse-
minatie van deze pinken was normaal."

Met voldoening kunnen de A.C.V. Controle en de onder haar controle staande Lim-
burgse particuliere mengvoederfabrikanten teru.gzien op de studiebijeenkomst voor
veehouders, die op maandag 3 december was georganiseerd in de stadsschouwburg
te Valkenburg. De opkomst van de Zuid-Limburgse boeren was boven alle ver-
wachting.

Om 10.45 uur opende de voorzitter der A.C.V. Controle, de heer H. Smit, de
bijeenkomst.

Na gewezen te hebben op de moeilijke omstandigheden, waarin thans speciaal de
gemengde zandbedrijven verkeren, sprak hij over de noodzaak van onderling begrip
en samenwerking tussen veehouder en mengvoederfabrikant. Het belang van de\'een

is ook dat van de ander. De A.C.V. Controle nu is een boereninstelling, die in het
leven is geroepen om namens de veehouders controle uit te oefenen op de kvifaliteit
en samenstelling der mengvoeders en zowfcl de onder controle staande mengvoeder-
fabrikant als de afnemers van advies te dienen. In dit kader dient ook de studie-
bijeenkomst van vandaag te worden gezien.

De heer G. W. M. van Golstein Brouwers, dierenarts bij de Gezondheids-
dienst voor dieren in Limburg, hield een zeer leerzaam en praktisch betoog, getiteld
„Praktijkervaringen omtrent het verband tussen gezondheid en voeding bij varkens \',
terwijl de heer Ir. F. de Boer, Rijksconsulent voor de veevoeding, sprak over de
rundveevoeding in deze winter. Beide inleidingen werden zeer aandachtig beluisterd
en na iedere inleiding werd een dusdanig groot aantal schriftelijke vragen ingediend
dat het opgestelde tijdschema wat in de war werd gestuurd. Voor de aanwezigen bleek
dit echter geen bezwaar te zijn, want tot het laatste moment is iedereen gebleven en
was van enig verloop geen sprake.

Als laatste spreker kwam aan het woord de heer E. J. Bats, directeur der A.C.V.
Controle, die het doel en de werkwijze van deze vrijwillige controlevereniging in het
kort uiteenzette. Uit een en ander bleek duidelijk, dat aansluiting van particuliere
mengvoederfabrikanten bij deze door veehouders bestuurde controlevereniging geen
sinecure is en de veehouders grote waarborgen geeft voor het gebruik van goede
grondstoffen in en verantwoorde samenstellingen van de door deze fabrikanten ge-
fabriceerde mengvoeders. Met nadruk werd er op gewezen, dat de veehouders zelf
bij een gedeelte der controle, n.1. die op de procentuele samenstelling, worden be-
trokken. Door inspecteurs worden n.1. op de bedrijven der gebruikers monsters ge-
trokken uit het afgeleverde mengvoeder terwijl dc betreffende gebruiker ten alle tijde
een officieel analyseverslag ontvangt van het Rijkslandbouwprocfstation te Maastricht.

Deze negende mededelingen in sucessie is, evenals dc voorgaande, een verslag van een
studiereis. Bij deze studiereis is zeer veel aandacht besteed aan dc sociologische en
landbouw-economische aspecten van de Scandinavische landbouw in het algemeen
en de rundvee- en varkenshouderij in het bijzonder. Dit op grond van het feit dat
de industriële ontwikkeling in Zweden reeds verder gevorderd is dan in Nederland
en men op grond daarvan de verwachting koesterde — met in achtneming van de
specifieke omstandigheden — een toekomstbeeld van de Nederlandse landbouw en
veehouderij te zien.

Alleen al op grond hiervan, kan de bestudering van dit gedetailleerd gedocumenteerd
verslag aanbevolen worden.

Er is echter nog een, zo mogelijk belangrijker, reden waarom ook deze mededeling
voor dierenartsen van belang is.

Het tweede deel van het verslag handelt namelijk over de bedrijfsgebouwen en wel
speciaal het veeteelt gedeelte daarvan. De meer en meer — ook in ons land — na-
gestreefde arbeidsbesparende en arbeidsveraangenamende maatregelen hebben immers
in vele gevallen consequenties voor de dieren. De belangrijkste hiervan zijn: andere
methoden bij het machinaal melken, andere voedermiddelen en systemen van voeren,
andere bouwmaterialen en nieuwe staltypen met de daaruit voortvloeiende stal-
klimaten.

Aangezien het voor de veehouder steeds meer gaat om het uiteindelijke financiële
resultaat, zal men — afhankelijk van de ermee gepaard gaande kosten — streven
naar dc voor het dier optimale of nog juist mogelijke milieufactoren.
Naast het gegeven cijfermateriaal leveren de vele foto\'s en bouwtekeningen een be-
langrijke bijdrage tot het verkrijgen van een juiste indruk van de voornamelijk
Zweedse landbouw.

De publikatie is verkrijgbaar bij het Proefstation voor Akker- en Weidebouw te Wage-
ningen door storting van ƒ 1,50 op giro 966643 met vermelding van: „Mededeling
nr. 9".

Een aantal van 33 runderen, aanwezig op één bedrijf in het zuidelijk deel van de
ingepolderde Braakman (Zeeuws-Vlaanderen), werd op 1 december 1960 aan de hand
van leeftijd, lichaamsgewicht en borstomvang gesplitst in vier proefgroepen en vier
controlegroepen (I, II, III en IV).

Van haarmonsters van deze runderen, eveneens genomen op 1 december 1960, werd
het koper- en mangaangehalte bepaald. De rantsoenen welke aan de runderen vanaf
1 december 1960 werden verstrekt, werden samengesteld door de heer C. d e n
Engelsen, hoofdassistent A bij de Rijksveeteeltconsulent in Zeeland. Voor de
groepen II en III zijn deze rantsoenen opgenomen in tabel C, evenals de analyse-
resultaten daarvan. De rantsoenen van de groepen I en IV zijn niet vermeld, omdat
groep I op 20 februari 1961 voor de slacht werd afgevoerd en de dieren in groep IV
te gering in aantal waren.

H^e bepalen ons daarom verder tot de runderen in de groepen II en III. Naast het
vermelde rantsoen werd aan de runderen van proefgroep II extra mangaan ver-
strekt en wel 720 mg per dag, via rundveekoekjes, waaraan extra mangaansulfaat
was toegevoegd. Dit mangaansulfaat bevatte, volgens opgave, 240 mg zuiver Mn
per gram. Aan de runderen van proefgroep III werd per dag extra 555 mg man-
gaan verstrekt. Per kg droge stof namen de dieren van proefgroep II per dag aan
mangaan — dus afkomstig uit het rantsoen en de extra gift — 129 mg op (hierbij is
het mangaangehalte in het krachtvoer buiten beschouwing gelaten) ; die van de
proefgroep II per dag 147 mg. De Ca/P-verhouding in het rantsoen bedroeg voor
groep II 3, voor groep III 1,6. Het kopergehalte van het rantsoen bedroeg voor
beide groepen 7 mg per kg droge stof.

De runderen kregen een wormmiddel toegediend bij het begin van de proef.
Op 18 februari 1961 werden de i-underen wederom gewogen en gemeten, evenals op
30 maart 1961. Tevens werden op deze datum van de runderen haarmonsters ge-
nomen.

In tabel A (pag. 50) zijn de gemiddelde bevindingen van het onderzoek op 1 de-
cember 1960, 18 februari 1961 en 30 maart 1961 weergegeven, alsmede de gemid-
delde analyseresultaten van het haaronderzoek.

In tabel B (pag. 51) is de gemiddelde toename in kg lichaamsgewicht en cm
borstomvang opgenomen, alsmede de gemiddelde toename of wel de gemiddelde af-
name van het koper- en mangaangehalte van het haar van de onderzochte runderen.
In tabel C (pag. 52) zijn, zoals reeds werd vermeld, de rantsoenen en de samen-
stelling daarvan weergegeven (droge stof, voedernorm - ruw eiwit (v.r.e.), zetmeel-
waarde (z.w.), Ca en P in grammen, alsmede Cu en Mn in de ppm van dc droge
stof). Voorts is opgenomen de hoeveelheid extra verstrekt Mn per dag. Gemakshalve
werden in tabel C ook de resultaten van het haaronderzoek vermeld, d.w.z, de grootte
van de gemiddelde toename of gemiddelde afname van het gehalte aan koper en
mangaan. Ter vergelijking werd tenslotte in tabel C opgenomen de als juist geachte
voedernorm voor dieren, als gebruikt in de groepen II en III.

Deze groep bestond uit 5 runderen in de proefgroep en 6 runderen in de controlegroep.
Aangezien de dieren voor weidedoeleinden waren bestemd is de voedemorm ruim-
schoots gehaald. De opgegeven voedernorm van 23 gram Ca en 15 gram P, d.w.z.

3 gram Ca en 8 gram P per kg opgenomen d.s., is naar onze mening te laag. Wij
achten 35 gram Ca en 20 gram P juister. Het rantsoen bevatte dus een grote over-
maat aan Ca en P, bij een verhouding van 3:1.

De 51 mg Mn van het rantsoen — zonder krachtvoer — per kg d.s. per dag op-
genomen, deed het gemiddelde mangaangehalte van het haar van de runderen
van de controlegroep dalen van 6,9 ppm naar 3,9 ppm, een daling van 3 ppm.
In de proefgroep — per dag extra 720 mg mangaan, zodat per dag 129 mg man-
gaan per kg d.s. werd opgenomen — daalde het gemiddelde mangaangehalte met
1,5 ppm.

Het gemiddeld aantal kg lichaamsgewicht steeg in de proefgroep 69 kg, in de
controlegroep 72 kg, een te verwaarlozen verschil.

Het gemiddeld aantal cm borstomvang bedroeg in de proefgroep 10,6, in de
controlegroep 10, een te verwaarlozen verschil.
Per kg d.s. werd 7 mg Cu opgenomen, deze hoeveelheid bleek voldoende om het ge-
middelde Cu-gehaltc van het haar tijdens de proefperiode tot een door ons als nor-
maal geacht niveau te doen stijgen.

Het per dag aan de proefrunderen extra verstrekken van 720 mg mangaan, gedu-
rende een periode van rond vier maanden, waardoor per dag per kg d.s. in totaal
129 mg mangaan werd opgenomen bij een kalk-fosforverhouding van 3 (96:32), deed
het gemiddelde lichaamsgewicht en het gemiddeld aantal cm borstomvang van deze
runderen niet meer toenemen, dan die van runderen welke hetzelfde rantsoen kregen
zonder een extra mangaangift. Evenmin bleek aan het einde van de proefperiode
het gemiddeld mangaangehalte van het haar wezenlijk te verschillen.¹)

Deze groep bestond uit 6 runderen in de proefgroep en 6 runderen in dc controle-
groep.

De voedernorm voor deze dieren is met dit rantsoen bereikt. Het aantal grammen Ca
en P dat de dieren per dag via dit rantsoen opnamen is groter dan de behoefte welke
wij zouden willen stellen op 20 gram Ca en 15 gram P.

De 29 mg mangaan per kg d.s. per dag opgenomen deed het gemiddeld mangaan-
gehalte van het haar van de dieren van dc controlegroep niet wezenlijk stijgen.
Het gemiddeld mangaangehalte van het haar van de runderen in de proefgroep
die per dag extra 555 mg mangaan kregen toegediend — zodat zij per dag per kg
d.s. 147 mg mangaan opnamen — steeg met 17 ppm.

Het verschil in het gemiddeld mangaangehalte van het haar tussen de beide
groepen per 30 maart 1961 is zeer significant.*)

Het gemiddeld aantal kg lichaamsgewicht steeg in de proefgroep 68 kg, in de
controlegroep 71 kg. Een tc verwaarlozen verschil.

In de proefgroep nam de borstomvang in de vier maanden durende proefperiode
14,7 cm toe, in de controlegroep 13 cm. Dit verschil is niet significant*) Gezien
de bevindingen bij onze proeven gedurende het weideseizoen over een periode van
zeven maanden zijn wij van mening dat indien de proef langer voortgezet had

kunnen worden dan vier maanden, de verschillen in cm borstomvang tussen
proefgroep en controlegroep groter en dus significant zouden zijn gebleken.
Per kg d.s. werd 7 mg Cu opgenomen, hetgeen voldoende bleek om het gemiddeld
Cu-gehalte van het haar tijdens de proefperiode tot een door ons als normaal geacht
niveau te doen stijgen.

Het per dag aan de proefrunderen extra verstrekken van 555 mg mangaan, gedurende
een periode van rond vier maanden, waardoor deze per dag per kg d.s. in totaal
147 mg mangaan opnamen bij een kalk-fosforverhouding van 1,6 (32:20), deed het
gemiddelde lichaamsgewicht van deze runderen niet meer toenemen dan dat van
runderen welke hetzelfde rantsoen zonder extra mangaan ontvingen, terwijl het
geconstateerde gemiddeld verschil in cm borstomvang — 1,7 cm — ten gunste van
de proefgroep niet significant bleek.

Deze opname — 147 mg mangaan per kg d.s.— bleek wel in staat het gemiddeld
mangaangehalte van het haar van de proefrunderen tijdens de proefperiode zeer signi-
ficant te doen toenemen — 17 ppm — ten opzichte van de controlegroep.

a. het aantal grammen Ca en of P per kg d.s. in het rantsoen heeft bij het rund een
belangrijke invloed op het Mn-gehalte van het haar. Vooralsnog is het niet duide-
lijk of dit de totale opname aan Ca en,\'of P is, dan wel de Ca/P-verhouding.

b. naarmate in het rantsoen het aantal grammen per kg d.s. stijgt — en daarbij de
Ca/P-verhouding ruimer wordt — moet het rantsoen meer mangaan bevatten
om mangaanwaarden in het haar te vinden die wij als normaal aanmerken.

c. ervan uitgaande dat een mangaangehalte van haar van tenminste 10 a 15 ppm
fysiologisch gewenst is, zijn wij van mening dat wanneer het rantsoen ruimer
luceme of klaver bevat (Ca-rijk) de door de mengvoederindustrie toegepaste do-
sering te laag is en aangepast moet worden aan:

d. het is op grond hiervan dat wij voorstander zijn van het gebruiken van rundvee-
koekjes waaraan uitsluitend extra mangaan — in de vorm van mangaansulfaat
(2 gram MnSO« per reepje van 150 gram, dus 480 mg zuiver mangaan) — is
toegevoegd.

De dosering is dan eenvoudiger terwijl voorts geen kans aanwezig is dat, indien
in het koekje tevens andere elementen zoals b.v. koper zijn verwerkt — het zgn.
sporenelementenkoekje -- bij een gewenst geachte hoge mangaandosering tege-
lijkertijd (te) veel van bedoelde andere elementen onnodig wordt toegediend
t.a.v. koper

a. het aantal grammen Ca en P per kg d.s. in het rantsoen — en dus ook de kalk-
fosforverhouding — lijkt bij het nmd geen rol te spelen bij de koperopname uit
het voedsel (hooi, bieten, krachtvoer).

b. indien geruime tijd, b.v. een stalperiode, een rantsoen aan rundvee wordt ver-
strekt van een samenstelling zoals weergegeven en waarbij het rund per kg d.s.
7 mg Cu opneemt, is deze hoeveelheid voldoende om in de koperbehoefte van
het rund te voorzien en een eventueel bestaand tekort op te heffen.

Tabel 9 (tekst pag. 47)
Resultaat voederproef met extra mangaan verstrekking gedurende de
stalperiode 1960-1961.

Tabel B (tekst pag. 47)
Resultaat voederproef met extra mangaan verstrekking gedurende
stalperiode 1960-1961.

Resultaat voederproef met extra mangaan verstrekking gedurende
stalperiode 1960-1961.

Aantal dieren in groep 11 11 (5 in proefgroep en 6 in eontrolegioep)
Aantal dieren in groep III 12 (6 in proefgroep en 6 in controlegroep)

De Shetlandpony staat alom bekend als een sober paardje, dat met geringe onder-
houdskosten kan worden gehouden. Een diertje dat tevreden is met weidegang en
in de winter met wat meer hooi en enkele bieten of wortelen als bijvoeding. Inder-
daad is dit ook het geval, mits de pony maar eerst volgroeid is. Vele ponyhouders
strekken deze alom verbreide mening echter ook uit tot de veulens en hierin schuilt
een groot gevaar. Evenals elk groeiend individu, heeft ook het ponyveulen dat voer no-
dig, waaruit het de opbouwende elementen voor zijn groei kan putten. Voor de op-
bouw van spieren en beenderenstelsel zijn eiwitten, mineralen en vitamines nodig en
deze stoffen zullen dus in voldoende mate en in opneembare vorm in het verstrekte
voer moeten voorkomen.

Nog maar al te dikwijls moet worden geconstateerd dat het veulen al spoedig na de
geboorte met zijn moeder in de weide gelaten wordt en men er verder weinig aan-
dacht meer aan schenkt. In het begin heeft de nieuwgeborene aan de moedermelk ook
voldoende, want deze bevat alle stoffen die voor een normale groei noodzakelijk zijn.
Aangezien de meeste veulens in het voorjaar geboren worden, is er tegen de tijd, dat
ze naast de moedermelk ook gras gaan opnemen, hiervan voldoende voorhanden en
als regel ook van voldoende kwaliteit. Anders wordt dit echter, wanneer het veulen
ouder wordt en na ongeveer 4-6 maanden moet worden gespeend. Juist de speentijd
brengt het veulen in een kritiek stadium, omdat dan de voeding een plotselinge
wijziging ondergaat en vaak een tekort aan voedende bestanddelen optreedt: de weer-
stand van het jonge dier wordt daardoor verminderd en ingewandswormen, die bij
elk veulen aanwezig zijn, zullen dan nog meer dan voorheen hun schadelijke invloed
doen gelden, wat een algehele verzwakking tot gevolg heeft.

Toch moet men regelmadg ervaren, dat er nog steeds vele eigenaren zijn die hun
ponyveulens maar rustig verder het gehele jaar in deze weiden laten en hoogstens
wat hooi en wat bieten bijvoeren in de winter.

Ten einde een goede opfok van een Shetlandpony te bevorderen, zal men er voor
dienen te zorgen, dat de dragende merrie over voldoende bouwstoffen beschikt, om
deze aan de zich in haar lichaam ontwikkelende vrucht, via de bloedbaan, te kunnen
overdragen. Dit houdt in dat aan de dragende merrie, die het gehele jaar door buiten
dient te verblijven, gedurende de winter en vooral in de laatste maanden van de
dracht naast het weinige gras dat ze in de weide vindt, gCH-d hooi en wat bieten of
rode wortelen worden verstrekt en daarnaast ook een bepaalde hoeveelheid kracht-
voer. Krachtvoer waarin dan voldoende mineralen en vitamines (a en d) dienen
voor te komen. Dit is tegenwoordig in de vorm van vitaminenhoudende brokjes bij
iedere voederhandel verkrijgbaar.

Wanneer de eiwit-, vitamine- en mineralenvoorziening bij de dragende merrie goed is,
kan een levenskrachtig veulen met voldoende weerstand worden verwacht, terwijl ook
als regel op een voldoende melkafscheiding bij de merrie mag worden gerekend.
Nadat het veulen geboren is en door de merrie is drooggelikt, zal het al spoedig de
uier gaan zoeken en gaan drinken. Juist die eerste melk — de biest — is van zo grote
betekenis voor een goede groei en krachtige ontwikkeling van het veulen. Deze biest
bevat een grote hoeveelheid immuunstoffen, die direct in het bloed van het jonge
individu kunnen overgaan. Waar dit laatste proces echter gebonden is aan slechts een
korte periode na de geboorte, is het van zo grote betekenis dat het veulen zo spoedig
mogelijk biest opneemt. Indien dit, om welke redenen dan ook, niet uit eigener be-
weging plaats vindt, zal men, zij het met de nodige voorzichtigheid, het veulen biest
moeten toedienen, bijv. door middel van een fles met speen, met een niet te kleine
opening. Behalve een hoog gehalte aan eiwitten, bevat de biest eveneens veel vita-
mines en mineralen. Een gehalte dat veel hoger ligt dan in de gewone melk, waar-
door direct een reserve aan deze stoffen in het veulenlichaam wordt vastgelegd. De
spijsvertering wordt door de biest op gang gebracht en het darmpek wordt er door
afgedreven.

Al spoedig zal het veulen, met zijn moeder in de weide verblijvende, ook gras gaan
opnemen, gras dat in deze tijd van het jaar rijk is aan voedende bestanddelen. Toch
doet men er verstandig aan op een leeftijd van ongeveer 2 maanden, een weinig
krachtvoer bij te geven in de vorm van veulenmeel of desnoods biggenmeel. Bij
magere veulens kan men daarvoor in de plaats ook wel kuikenopfokvoer gebruiken.
Behalve het nuttig effect van het krachtvoer op deze jeugdige leeftijd, is ook het
veulen aan de opname van krachtvoer gewend, op het tijdstip, dat het wordt ge-
speend. En juist op dit tijdstip, dus op een leeftijd van ongeveer 4-6 maanden, is
het noodzakelijk dat het veulen krachtvoer tot zich neemt.

Deze tijd van het spenen is dan ook het meest geschikte ogenblik voor de in de
darmen van het dier aanwezige wormen om hun funeste invloed te doen gelden, juist
door de verminderde weerstand van het veulen. Het is daarom noodzakelijk het veulen
thans een wormkuur te doen ondergaan (zie ook paardengezondheidskalender aug.
1962). Door een foutieve voeding in de jeugd ontstaan vele beengebreken en abnor-
male beenstanden en juist deze laatste zien we nog al eens bij onze Shetlandpony.
Is eenmaal het dier volgroeid, dan stelt de Shetlandpony weinig eisen meer en kan
met weidegang en in dc winter met bijvoeding van goed hooi en wat bieten of wor-
telen ruimschoots in zijn onderhoud voorzien, waarbij het dier dan tevens nog tot
goede arbeidsprestatie in staat is. Voor een drachtige merrie is, zoals in de aanvang
reeds opgemerkt, daarnaast nog krachtvoer nodig, omdat aan haar de extra-eis wordt
gesteld van het afgeven van opbouwstoffen aan de zich in haar lichaam ontwikke-
lende vrucht en als voorbereiding voor de naderende zoogperiode.

Gezien het feit, dat er een speciaal nummer van de Veterinary Record zal worden
uitgegeven over dc vele interessante onderwerpen, zal ik daarover niet uitweiden.
Slechts zij vermeld, dat de discussies op een go<-d wetenschappelijk peil stonden; dc
commerciële exhibitie was bijzonder interessant.

Speciale vermelding verdient ook nog het feit dat er een „closcd circuit" televisie-
programma was ingelast, waarvoor veel belangstelling bestond.

Uit het buitenland waren verschillende diergeneeskundige verenigingen vertegenwoor-
digd, o.a. uit .Australië, Canada, Frankrijk. Dc vertegenwoordigers uit het buitenland
werden door het bestuur van de Engelse maatschappij bijzonder hartelijk ontvangen.
Tijdens de presidentsrcceptic had ik de gelegenheid de goede wensen van de Kon.
Maatschappij voor Dirgeneeskunde over te brengen. De heer Denholm gaf daarop
uiting aan de vreugde van het bestur over het feit dat een vertegenwoordiger van
Nederland aanwezig was. Hij dacht met zeer veel genoegen terug aan zijn bezoek
aan Nederland en was bijzonder enthousiast over de viering van het Eeuwfeest van
de Koninklijke Maatschappij voor Diergeneeskunde, waarbij hij de mening uitsprak,
dat dit soort contacten wel zeer bevorderlijk moet worden geacht voor dc goede
wederzijdse verhoudingen.

Dc indruk werd bevestigd, dat de Nederlandse dierenartsen in Engeland in hoog
aanzien staan.

Een vermeldenswaardige bijzonderheid is nog, dat bleek dat men in Engeland lang-
zamerhand, althans op het gebied van pluimveeziekten, overgaat tot voorbehoedende
entingen.

De Commissie voor de Veterinaire Week 1963 verwacht een nog grotere opkomst
dan in voorgaande jaren. Om deze reden zullen er aan de organisatie hogere eisen
moeten worden gesteld.

Er zal o.a. gezorgd moeten worden voor voldoende zaalruimte en dit binnen het
terrein van de faculteit.

De Commissie hoopt alle deelnemende dierenartsen op waardige wijze te kunnen
ontvangen.

V.l.n.r. de dames A, L. de Haan- de Leeuw, U\'. M. v. d. Akker-de Jong,
A. Swierstra-Sikma, L. M. Krediet-Kaligis, I. M. Wintzer-Kissebeth,
F. M. Hägens, iV. J. C. v. Gils-Hendriksen.

Aan bovengenoemde commissie is later ong toegevoegd Mej. J. J. Reynvaan als
vertegenwoordigster van de D.S.K.

De commissie heeft al enkele malen vergaderd, teneinde een aantrekkelijk dames-
programma te kunnen vaststellen.

Donderdag 25 en vrijdag 26 april 1963 zal de IVc Federatieve Vergadering der
Medisch-Biologische Verenigingen worden gehouden te Nijmegen, in de preklinische
instituten der R.K. Universiteit.

Voor nadere inlichtingen gelieve men zich te wenden tot Dr. J. M. van Rossurn,
algemeen secretaris.

Zoals reeds werd bekend gemaakt zal van 15-17 januari a.s. dc „A-cursus" te Wage-
ningen worden gehouden, waarvan thans het volledige programma bekend is ge-
maakt en waarvoor men zich kan opgeven bij het:
Technisch Secretariaat A-cursus 1963
t.a.v. de Heer Ir. W. F. van Vliet,
p/a I.B.V.L., Bornseweg 59, Wageningen.

Rabies is tot dusverre opgetreden bij vier mensen, die allen aan de ziekte zijn over-
leden, en bij zeven dieren n.l. 4 honden, 2 katten, 2 katten en een geit.
Bij twee van de honden is géén laboratoriumdiagnose gesteld kunnen worden.
Bij de overige dieren is dit wèl het geval en zijn tenminste celinsluitsels gelijk aan
Negrische lichaampjes gevonden.

De epidemiologische gegevens van bovenbedoelde twee honden laten echter geen
twijfel aan de juistheid der diagnose. Het betreft allereerst het bekende witte hondje
dat op 27 en 28 juli 1962 te Amsterdam minstens 2 honden en een groot aantal
mensen heeft gebeten. Van deze gebeten mensen stierven er twee n.l. op 8 september
1962 een driejarig jongetje; bij wie voor het eerst in ons land de diagnose rabies
door het laboratorium bevestigd werd en op 13 november 1962 een oudere man die
weigerde te worden gevaccineerd. Dc tweede hond, bij welke dc diagnose rabies niet
door het laboratorium is bevestigd betrof een herder, waarvan bekend is geworden
dat deze te Amsterdam en te Nieuwer-Amstel op 2 en 3 oktober 1962 enige mensen
benevens een kat, twee honden en een geit heeft gebeten.

Deze vier dieren stierven alle aan rabies resp. op 19 (2), 23 en 25 oktober 1962.
Een kudde schapen, waarachter deze herdershond heeft gejaagd is afgemaakt zonder
af te wachten of hij één of meer dezer dieren zich rabiesverschijnselen zouden voor-
doen.

Op 19 en 26 oktober overleden resp. te Amsterdam en Zaandam aan rabies, een
jongen van 16 jaar en een 38-jari,ge man. Ondanks intensieve naspeuringen, is de
hond die de jongen gebeten heeft nimmer gevonden. De Zaandamse man ontkende
pertinent dat hij gebeten of gekrabd zou zijn of zelfs maar nauw contact met een dier
zou hebben gehad zodat ook hier het oorzakelijke dier volslagen onbekend is gebleven.
Behalve bovengenoemde gevallen van rabies bij dieren in Amsterdam en Nieuwer-
Amstel werd door het laboratorium van het Centraal Diergeneeskundig Instituut de
diagnose rabies gemeld bij een jong hondje dat op 13 november te Nieuw Lekkerland
enkele kilometers van zijn huis te Alblasserdam zwervend werd aangetroffen. De
gangen van dit dier konden worden nagegaan. Voorzover bekend heeft het geen
dieren of mensen gebeten.

Het dier was ziek van 12 tot 18 november en stierf onder verschijnselen van ence-
falitis. Contacten met het besmette gebied Amsterdam—Nieuwer-Amstel konden niet
worden vastgesteld.

Het laatste dier waarbij de diagnose rabies krachtens gevonden celinsluitsels, gelijk
aan Negrische lichaampjes, moest worden gesteld betreft een kat in Hoofddorp, .ge-
meente Haarlemmermeer.

Deze kat is op 12 oktober 1962 clandestien door een zeeman uit Nigeria ingevoerd.
In Nigeria komt rabies regelmatig voor. De kat was zwervend in het havengebied
van Lagos aangetroffen en meegenomen. Het dier werd ziek op 8 november en stierf
op 16 november onder verlammings- en enteritisverschijnselen.

25 oktober 1962 | Nr. ] 2703 | Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.

In het gehele land is het houden van keuringen, tentoonstellingen en verkopingen van
honden en katten, alsmede het op soortgelijke wijze bijeenbrengen van honden en

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt onmiddellijk in werking.
\'s-Gravenhage, 25 oktober 1962.

29 november 1962 / Nr. J 3102 / Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.
De Minister van Landbouw en Visserij,
Gelet op artikel 64ter van de Veewet,
Besluit:

De Hondsdolheidsbeschikking II (Stcrt. 1962, 228)\') wordt als volgt gewijzigd:
Aan artikel 1 wordt een nieuw vijfde lid toegevoegd, luidende:

5. Het als bewijs geldende formulier, bedoeld in het tweede lid, mag, in afwijking
m zoverre van het bepaalde in de leden 2—4, ook een verklaring van een dierenarts
bevaUen, dat de hond is geënt met een geïnactiveerd zenuwweefselvaccin, mits uit dat
bewijs blijkt, dat deze enting eenmalig heeft plaatsgehad vóór 3 december 1962, doch
ten hoogste één jaar vóór de datum, waarop de hond zich op de in het eerste lid
bedoelde weg of plaatsen bevindt.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking met ingang van dc dag, volgend op die harer publikatie.
\'s-Gravenhage, 29 november 1962.

Laatstelijk gewijzigd bij beschikking van 27 november 1962, Stcrt. 231.
AANWIJZING FABRIKANT RABIESVACCIN.

3 december 1962 / Nr, L\\VD 8753 / Veeartsenijknudige Dienst, Directie van de
Landbouw.

Gelet op artikel 1, lid 3, van dc Hondsdolheidsbcschikking II (Stcrt. 1962, 228)\'),
Besluit:

De beschikking van 27 november 1962, nr. L/VD 8605, Stcrt. 231, wordt ingetrokken.

Als fabrikant van verzwakte levende vaccins van het type „Flury", „Low Egg Pas-
sage (L.E.P.)" wordt tcvsen aangewezen: Institut Serum Zavod KaHnovica, Zagreb
(Joegoslavië).

Dezee beschikking zal worden bekend gemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt onmiddellijk in werking.
\'s-Gravenhage, 3 december 1962.

Laatstelijk gewijzigd bij ministeriële beschikking van 29 november 1962, Stcrt. 233.

7 / december 1962 j No. J 3215 | Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.
De Minister van Landbouw en Visserij,
Gelet op artikel Mter van de Veewet,
Besluit:

1. De bevelen, bedoeld in artikel 61, tweede lid onder b van de Veewet, gelden niet
ten aanzien van:

a. honden, die voor de jacht zijn afgericht, in een jachtveld buiten openbare
wegen en paden en gedurende de tijd waarin deze door een aldaar tot jagen
bevoegd persoon metterdaad voor de uitoefening van de jacht worden gebruikt,
mits de jager een bewijs van inenting tegen hondsdolheid bij zich heeft, dat
voldoet aan het bepaalde in de leden 2-5 van artikel 1 van de Hondsdolheids-
beschikking II (Stort. 1962, 228);

b. rijksspeurhonden als bedoeld in de beschikking van de Minister van Justitie
van 29 juni 1949, no. NR 3001 (Beschikking Rijksspeurhonden), gedurende
de tijd waarin deze metterdaad bij de uitoefening van de dienst worden ge-
bruikt en mits de geleider een bewijs van inenting tegen hondsdolheid, als be-
doeld onder a, bij zich heeft;

c. surveillance-honden gedurende de tijd waarin deze metterdaad bij de uitoefe-
ning van de dienst worden gebruikt door tot dat gebruik bevoegde bezoldigde
of onbezoldigde ambtenaren van Rijks- of gemeentepolitie, inzake de invoer-
rechten en accijnzen bevoegde ambtenaren van \'s rijks belastingdienst en
hondengeleiders van luchtmachtbeveiligingseenheden, mits vorenbedoelde per-
sonen in het bezit zijn van een geldige voor de betrokken hond afgegeven ver-
klaring, als bedoeld in artikel 3 van het besluit Surveillancehonden Politie
(Stbl. 1957, 553), en een bewijs van inenting tegen hondsdolheid, als bedoeld
onder a, bij zich hebben.

2. Voor de toepassing van het bepaalde onder b en c wordt onder „uitoefening van
de dienst" mede verstaan: het deelnemen aan oefeningen ter verhoging of hand-
having van de geschiktheid van de hond als speur- of surveillance-hond.

Met ingang van 1 januari 1963 vervalt artikel 3 van de Hondsdolhcidsbeschikking I
(Stcrt. 1962, 224).

2. Zij treedt in werking met ingang van de dag volgende op die van haar bekend-
making in de Nederlandse Staatscourant.

Iedere honden- en kattenbezitter zal binnenkort de gelegenheid worden geboden zijn
hond (en) en kat(ten) in georganiseerd verband tegen hondsdolheid te laten enten.
Hierover zullen van gemeentewege nadere mededelingen worden gedaan. In enkele
gemeenten vinden deze entingen reeds plaats.

De bedoehng van deze georganiseerde entingscampagne is, dat ALLE honden en
katten, beide vanaf de leeftijd van drie maanden, worden gevaccineerd.
De koken van deze enting bedragen ƒ 2,- per hond en ƒ 1,- per kat.
Zowel honden als katten kunnen vanzelfsprekend, indien men zulks wenst, ook parti-
culier bij de dierenarts worden ingeënt.

Dit geschiedt dan buiten dc georganiseerde entingscampagne en hiervoor zullen uiter-
aard het honoarium van de dierenarts alsmede de kosten van de gebruikte entstof in
rekening worden gebracht.

Met ingang van een door de Minister van Landbouw en Visserij vastgesteld tijdstip
mogen honden zich slechts op de openbare weg of op andere voor het publiek toe-
gankelijke plaatsen bevinden, indien zij worden meegevoerd aan een korte lijn of ket-
ting en, wanneer zij drie maanden of ouder zijn, indien zij tenminste 30 dagen van
te voren zijn ingeënt, hetgeen moet blijken uit een officieel entingsbewijs en een aan
de halsband bevestigde penning.

Het los laten lopen van een hond op een erf is slechts toegestaan, indien de hond is
geënt op de voorgeschreven wijze en het erf geheel is afgesloten.

Voor de gemeenten Amsterdam, Nieuwer-Amstel en dc Alblasserwaard treedt deze
regeling in werking met ingang van 15 januari 1963.

Voor het overige gedeelte van de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland alsmede
de provincie Utrecht met ingang van 15 februari 1963 en voor het overige deel van
Nederland met ingang van 1 maart 1963.

Voor kennelijk zieke honden die niet op tijd kunnen worden geënt, zal een nadere
regeling worden bekend gemaakt. Men doet in ieder geval goed de hond tijdig voor
enting aan te melden met dc mededeling dat het dier ziek is. Voor deze honden als-
mede voor honden, welke na afsluiting van een entcampagnc nog geen 3 maanden
waren, zal t.z.t. opnieuw gelegenheid tot enting worden geboden.

Zowel bij de enting in georganiseerd verband als bij de particuliere enting van honden
wordt een officieel entingsbewijs met een entpennin.g verstrekt.

Dit bewijs is alleen in het binnenland .geldig. Wil men met zijn hond naar het buiten-
land, dan wende men zich tot zijn dierenarts, die een speciaal voor dit doel bestemd
certificaat kan verstrekken.

Hoe verkrijgt men het officiële entingsbewijs voor reeds eerder geënte honden?

In principe zal hiervoor van gemeentewege de mogelijkheid kunnen worden geboden.
Nadere mededelingen volgen nog.

Voor reeds eerder geënte honden kan het officiële entingsbewijs echter alléén worden
verstrekt, indien uit de overgelegde bescheiden blijkt dat de enting heeft plaatsgehad
met één der hierna vermelde soorten entstoffen binnen de daarvoor gestelde geldig-
heidsduur:

a. Flury (op eieren gekweekt) L.E.P.-vaccin (geldigheidsduur 2 jaar) en wel van
de navolgende fabrikanten:

b. Geïnactiveerd zenuwweefselvaccin, mits de enting vóór 3 december 1962 is ge-
schied (geldigheidsduur 1 jaar).

Indien bij de eerdere inenting geen penning is uitgereikt, zal deze alsnog worden ver-
strekt tegelijk met het officiële entingsbewijs.

Voor vaccinaties van honden met andere entstoffen, dan hierboven vermeld, kan
geen officieel entingsbewijs worden verstrekt.

Dit geldt dus met name voor een vrij groot aantal honden dat met Flury (op eieren
gekweekt) H.E.P.-vaccin is ingeënt, omdat andere entstoffen op dat moment nu

eenmaal nog niet beschikbaar waren om aan de vele aanvragen tot vaccinatie te vol-
doen.

De onvatbaarheidsduur van de hierbedoclde entstof is echter te kort en te wisselend
om ingepast te kunnen worden in deze landelijke bestrijdingscampagne.
Iedere hondenbezitter, wiens hond reeds eerder is ingeënt, wordt daarom aangeraden
om aan de hand van het destijds van de dierenarts ontvangen entingsbewijs na te
gaan, welke entstof bij het dier is toegepast. In twijfelgevallen wende men zich tot de
dierenarts.

Ingeval Flury (op eieren gekweekt) H.E.P.-vaccin is gebruikt, dient ter voorkoming
van moeilijkheden her-enting met een toegestaan vaccin plaats te vinden. Dit kan
geschieden tijdens dc georganiseerde campagne of particulier bij de dierenarts.

15—17, Congres „Conservering van levensmiddelen", (pag. 1400 (1962)), (pag.
55)

25—26, IVe Federatieve Vergadering van medisch-biologische verenigingen,
Nijmegen, (pag. 55)

14—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (I960)); pag. 62, 285, 1399, 1536 (1962))

Dr. Frank Wokes, Directeur van het „Vegetarian Nutritional Research Centre"
in Watford is hoopvol gestemd over de vooruitzichten van de uit planten bereide melk.
Bij de bereiding worden bladen, bijv. koolbladen, maar bijna alle blad kan er voor
worden gebruikt, vermalen en tot pulp gemengd. Het sap waarin het grootste gedeelte
van het eiwit, wordt er dan uitgeperst en hieraan worden kalk, koolhydraten, plant-
aardige vetten en dc vitaminen D cn B12 toegevoegd. Kunstmatige conserveermiddelen
of kleurstoffen worden niet gebruikt.

Het resultaat is een witte crème die met water gemengd eruit ziet als melk. Men is
van plan de crème in de handel te brengen omdat dit het transport van veel water be-
spaart. De nieuwe melk heeft bijna dezelfde samenstelling als melk, maar zal in de
handel gebracht worden met een eiwitpercentage dat ligt halverwege tussen moeder-
en rundermelk.

Dr. Wokes voorziet een grote toekomst voor deze „plantenmelk" in zulke landen als
India waar het nog wel heel lang zal duren voordat dc bevolking echte melk kan be-
kostigen.

Gironummer 511606 ten name van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Zoals gebruikelijk ontvangen de leden in het begin van het nieuwe verenigingsjaar
de contributienota met een uitvoerige toelichting op de achterzijde.
Er bestaat gelegenheid de contributie in twee termijnen te voldoen, en wel vóór 1 april
1963 en vóór 1 oktober 1963. Verzoeken hiertoe dienen zo spoedig mogelijk bij het
bureau te worden ingediend.

Wellicht ten overvloede wordt er ook nu op geattendeerd dat aanvragen om reductie
vóór 1 april 1963 moeten zijn ingediend, vergezeld van de laatste definitieve aanslag
in de inkomstenbelasting.

worden verzocht deze zeer lage contributie over tc maken op giro nr. 511606 t.n.v.
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

aantal praktizcrende dierenartsen — als vertegenwoordigers van de afdelingen _ is

gebleken, dat er nog een aanial vragen is, waarop zo mogelijk een concreet antwoord
dient te worden .gegeven, alvorens tot verdere bespreking van bedo<-ld concept kan
worden overgegaan.

In verband hiermede wordt meegedeeld, dat voortzetting van de besprekingen van
een eventueel gewijzigd ontv/crp van het Mantelcontract met de aangewezen vertegen-
woordigers van de afdelingen eerst zal worden hervat, nadat het Hoofdbestuur de
gelegenheid heeft gehad de bedoelde problemen in studie te nemen en een tweede
bijeenkomst grondig voor te bereiden.

De betreffende vertegenwoordigers zullen hiervoor tc zijner tijd de nodige stukken
ontvangen, die voor een doelmatige bespreking nodig zijn.

Onderstaande dierenartsen — leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde — hopen dit jaar hun dierenartsjubileum tc vieren:

De Groep Pluimveewetenschap hield op dinsdag 20 november 1962 in het Zoo-
technisch Instituut te Uti-echt een ledenvergadering.

Als onderwerp kwam ter sprake een verslag van de collegae W. J. Roepke en
J. Hoekstra over hun reis naar de U.S.A., waarvan de aviaire encefalomyelitis
het studie-object vormde.

Het blijkt dat de meeste praktische problemen van deze ziekte in de U.S.A. wel min
of meer tot een oplossing zijn gebracht. De grote concerns voeren een vaccinatie-

schema door met levende entstoffen, waarbij echter verschillende stammen en ook
verschillende toedieningsmethoden worden gebruikt.

Gedeeltelijk stelt men eerst een onderzoek in naar de immuniteitstoestand van de
koppels door e.v.-onderzoek, anderen enten systematisch alle jonge dieren vóór de
leg. Voor vaccinatie komen vrijwel uitsluitend fokdieren in aanmerking.
Belangrijke nieuwe ontwikkelingen spelen zich af op het terrein van het leucose-
onderzoek. Er zijn nieuwe methoden ontwikkeld waardoor het leucosevirus, en ook
entstoffen tegen deze ziekte op indirecte en met behulp van weefselcultuurtechnieken
zijn aan te tonen.

Op deze ledenvergadering werd de afgetreden voorzitter Dr. H. H. S c h o 1 t e n,
bij acclamatie tot erelid benoemd wegens de vele en langdurige activiteiten die hij
ten bate van de Groep Pluimveewetenschap heeft ontwikkeld.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collega aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde;

Anker-Hooghiemstra, Mevr. J. S. van den; 1958; Silvolde (Gld.), Ds Boersmastraat
44; tel. (08350) 33 50; gr. 239524; D. (inlassen 141)

Hooghiemstra, Mej. J. S.; 1958; zie Anker-Hooghicmstra, Mevr. J. S. van den. (166)
Huitema, Dr. H., te Rotterdam (6), tel. te wijzigen in (010) 3 93 42 (privé),
3 56 80 (bur.), aangesloten onder gr. 370751. (167)

Kouwenhoven, B.; 1962; Utrecht, Adm. van Gentstraat 55; tel. (030) 2 73 43
(privé), 1 19 94 (bur.); wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., inst. v. trop. en proto-
zoaire ziekten). (173)
Kruijt, B. C., te Bilthoven, naar Middellaan 13 aldaar (tel. ongewijzigd). (174)
Lipzig, J. H. H. van, tc Hcythuyzen, naar Prins Bisschoplaan 1 aldaar (tel. onge-
wijzigd). (176)
Nie, Dr. G. J. van, van Meppel naar Leiden, Maresingel 20, tel. (01710) 2 30 90
(privé), 2 55 09 en 2 12 41 (bur.), adj. dir. ab. (181)
Oosterhof, H., te Bergum, naar G. W. Navislaan 35 aldaar (tel. ongewijzigd). 083)
Ouwerkerk, H., van Alblasserdam naar Oud-Alblas, Westcinde 92, tel. (01849) 414.

Slappendel, R. .; 1962; Utrecht, Mgr. v. d. Weteringstraat 30 bis; tel, (030) 2 70 97;

J. W. H. Metzlar, Ark „Volharding", Reviuskade, Utrecht.
H. C. J. Schoenmaker, van Musschenbroekstraat 26, Utrecht.
S, Westra, M. A. de Ruyterstraat 12 ben.. Utrecht.

Bij de Afdeling Diergeneeskunde van de Nationale Raad voor
Landbouwkundig Onderzoek T.N.O. wordt gevraagd

met belangstelling voor de leverbotziekte, die, in samenwerking
met een bioloog, onderzoek zal verrrichten over de leverbot-
ziekte in Nederland.

Er bestaat gelegenheid om op dit onderzoek te promoveren.
Standplaats: omgeving Utrecht.

Sollicitaties te richten aan de Secretaris, de heer N. F. Werkman, Ie van
den Boschstraat 4, \'s-Gravenhage, bij wie tevens nadere inlichtingen kunnen
worden ingewonnen, (telefoon 070-814141, toestel 2183).

Op zondag 21 oktober 1962 overleed in het Gemeen-
telijk Ziekenhuis te Arnhem, collega H. P. Piel te
Eiber gen.

Hoewel zijn ziekte, levercirrhosis, reeds geruime tijd
moet hebben bestaan en zijn anders zo sterke lichaain
geleidelijk sloopte, werd de toestand in het voorjaar
1962 pas zodanig dat medische hulp moest worden
ingeroepen.

Opname in het ziekenhuis te Enschede, en later in
Arnhem, bleek noodzakelijk. Een operatie, in augustus
uitgevoerd, had uitsluitend dit resultaat dat de dia-
gnose bevestigd werd; helaas was het proces toen reeds
zover doorgewoekerd dat ook een streng dieet geen
enkel resultaat meer mocht hebben. Met deze weten-
schap, die wel zeer moeilijk te dragen moet zijn ge-
weest; is hij nog enkele weken thuis verpleegd.
Op woensdag 17 oktober moest hij wederom naar het
ziekenhuis in Arnhem vervoerd worden; reeds 4 dagen
daarna kwam het einde. Hij moet er steeds van over-
tuigd geweest zijn dat dit ziekbed voor hem het einde
betekende; de grote moed waarmee hij zijn lijden
droeg, heeft mij steeds getroffen; nooit kwam er ook
maar een enkele klacht over zijn lippen.
Hendrik Petrus Piel werd geboren in Staphorst op 21
januari 1897; na zijn H.B.S.-opleiding in Meppel, stu-
deerde hij aan de toenmalige Rijksveeartsenijschool te
Utrecht van 1915 tot 1919 en op 27 januari 1919
verwierf hij, amper 22 jaar oud, zijn diploma als
dierenarts. Aanvankelijk vestigde hij zich te Zweelo,
maar met ingang van 15 augustus 1921 werd hij als
Gemeenteveearts te Eibergen benoemd. Deze plaats
was ongeveer drie jaar vacant geweest, zodat hij hier
geheel opnieuw moest beginnen. In 1922 werd hij
tevens benoemd tot Hoofd van de Gemeentelijke Vlees-
keuringsdienst.

In deze grote gemeente Eibergen en naaste omgeving
heeft hij een zeer uitgebreide praktijk weten op te

bouwen; ook zijn gemoedelijke en vlotte omgang met
de veehouders bezorgde hem een groot vertrouwen.
Zijn werk in deze uitgestrekte gemeente, met bijna uit-
sluitend zeer slechte zandwegen, was niet licht.
In augustus 1921 trad hij in het huwelijk met Mej.
]. S. Parree, die hij reeds in z\'n Utrechtse tijd had
leren kennen. Uit dit huwelijk werd één dochter ge-
boren, die later weer trouwde met collega W. J. Nijhof
uit Aalten. In 1949 associeerde hij zich met zijn
schoonzoon, hetgeen een aanmerkelijke verlichting voor
hem betekende.

Helaas sloeg begin juli 1954 het noodlot toe; bij een
auto-ongeluk, waarbij hij zelf niet aanwezig was, kwam
Mevr. Piel om het leven. Zwaar, zeer zwaar kwam deze
slag aan.

Zijn overleden vrouw, waaraan mijn vrouw en ik ook
zeer prettige en vriendschappelijke herinneringen be-
waren, was in alles de centrale figuur; ook in de prak-
tijk stond zij hem heel veel bij, vooral met admini-
stratie en apotheek.

Geen wonder dat hij, die zo op een gezellige huiselijke
sfeer gesteld was, een uitweg zocht uit dit eenzame
bestaan. In maart 1959 hertrouwde hij met Mej. D. H.
Jordaan; helaas heeft dit huwelijk niet lang mogen
duren.

Ogenschijnlijk was hij weer de gezellige, gastvrije fi-
guur als altijd. Maar zij die hem van nabij kenden,
zagen maar al te duidelijk, dat er met hem iets niet
goed was. Hij moet dat geweten hebben, maar hij was
er niet de man naar om te capituleren voor de ziekte
die hem besloop. In de afgelopen zomer sloeg zijn
ziekte onverbiddelijk toe en kwam het einde toch nog
snel.

Op woensdag 24 oktober werd hij, onder het gelui van
de kerkklokken in Eibergen, ten grave gedragen.
Zeer veel bloemstukken bedekten de baar. De belang-
stelling was enorm; behalve de familie waren ook héél
veel Eibergse boeren aanwezig. Een groot aantal vrien-
den en collega\'s volgden de baar. Ds. van Endt, een
oud vriend van de overledene, leidde de sobere plech-
tigheid; geheel in overeenstemming met het karakter
en het leven van de gestorvene.

Als enigste spreker schetste hij hem als een eenvoudig
mens, die voor geen moeilijkheden uit de weg ging,
maar er eerder behagen in schepte om de moeilijk-
heden te trotseren en te overwinnen.
Persoonlijk heb ik de allerbeste herinneringen aan hem;
bijna 27 jaren waren we buurtcollega\'s; heel vaak heb
ik een beroep op hem moeten doen. Nooit was het hem
te veel; zijn hulp was altijd spontaan.
Hij was inderdaad een voortreffelijk collega en een
goed vriend.

Hef serumeiwifspeefrum van gezonde en zieke
paarden en pony\'s, bepaald mef behulp van de
papierelekfroforese.

The serum protein components of normal and diseased
horses and pony\'s, determined by paperelectrophoresis.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten der Rijks-
universiteit te Utrecht.

Naast het onderzoek van het serumeiwitspectrum van runderen aan de
Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Diergeneeskunde
(Schotman, 1962), werd tevens de samenstelling nagegaan van het
serumciwit van normale en zieke paarden en pony\'s. Ook over de be-
jjaling en de samenstelling van dit serumeiwit zijn vele artikelen in de lite-
ratuur verschenen.

Het doel van ons onderoek was om na te gaan in welke mate het serum-
eiwitspectrum tengevolge van verschillende pathologische toestanden kan
Ncranderen en in hoeverre deze veranderingen kunnen bijdragen tot het
stellen \\an de juiste diagnose.

Voor deze beide punten kan verwezen worden naar het voorgaande artikel
over de bepaling van het serumeiwitspectrum bij runderen (Schotman
1962).

Het bloed werd uit de vena jugularis afgenomen, zoveel mogelijk op het-
zelfde tijdstip, n.1. tussen 10 en 11 uur \'s morgens. Evenals bij de runderen
werden de normaalwaarden voor het serumeiwitspectrum bepaald aan kli-
nisch normale dieren.

Hoewel er volgens S tö c k 1 (1956) een invloed merkbaar zou zijn van de
leeftijd van het dier op de samenstelling van het serumeiwitspectrum, n.1.
met toenemende leeftijd een lichte toename van het y-globulinegehalte en
een geringe afname van het albuniinegehalte, werd in ons onderzoek hier-
mede geen rekening gehouden. De door ons bepaalde waarden zijn alle
afkomstig van volwassen dieren.

In de vermelde resultaten werd geen rekening gehouden met geslacht, ras,
e.d.. Volgens Chopard (1954) zou n.1. hiervan geen invloed op het
serumeiwitspectrum te bespeuren zijn.

Dieren welke aan een worminfectie lijdende waren, zoals nogal eens bij
paarden voorkomt, zijn in een aparte groep samengevat.
Onderzocht werd het serum van:
a. normale paarden en pony\'s.

b. paarden en pony\'s, lijdende aan: 1. dampigheid, 2. laryngitis, 3. tu-
moren, 4. koliek, 5. catarre van de voorste luchtwegen, 6. enteritis, 7.
peritonitis, 8. huidaandoening, 9. anemie, 10. leveraandoening, 11.
worminfectie, 12. wormaneurysma, 13. droes.
Getracht werd — evenals voor de runderen — ook voor de paarden en
pony\'s bij verschillende ziekten te komen tot een indeling in een aantal
groepen aan de hand van de afwijkingen in het serumeiwitspectrum.
M e y e r (1955) deelde de paarden in groepen in naar de ziekten, waaraan
zij leden, bijv. aan etterige en necrotiserende processen, aan ziekten van
de ademhalingswegen of van de lever en dergelijke. Naast de veranderingen
in de albumine- en y-globulinefracties werden ook de veranderingen in hel
j8-globulinegehalte bij deze indeling betrokken.

Ook door B O g u t h (1954) was getracht een dergelijke indeling te geven.
Door Kunde (1960) werden de patiënten ingedeeld naar de volgende
groepen: acute ontstekingen waarbij het a-globulinegehalte verhoogd was,
subacute tot chronische ontstekingen met een verhoogd y-globulinegehalle
en waar bij soms ook het «- en ^-globulinegehalte verhoogd zijn, en chro-
nische ontstekingen met een verhoogd y-globulinegehalte.

De resultaten van dit onderzoek, waar van de elektroforese en van de
curve voorbeelden zijn gegeven in fig. la, zijn samengevat in tabel I,
terwijl in fig. 2 de individuele waarden zijn uitgezet. Tevens zijn in tabel I
de in de literatuur vermelde waarden, verkregen door papierelektroforese,
opgenomen.

Uit de tabel valt af te lezen dat de door ons gevonden waarden voor de
verschillende eiwitfracties vrij goed overenstemmen met die welke door
andere onderzoekers werden gevonden. Kleine verschillen zullen blij\\en
bestaan tussen de uitkomsten doordat de uitvoeringen van de bepalingen
niet op alle punten volledige overeenstemming vertonen.
Vergeleken met de cur\\e voor het serumeiwitspectrum van runderen is de
curve voor paarden geheel verschillend. De aj-globulinefractie is \\ aak zeer
zwak, de «j-fractie zeer duidelijk. De /3-globulinefractie is meestal te ver-
delen in een ^j- en een /3.,-fiactie.

Het serumeiwitspectrum van normale paarden en pony\'s volgens eigen
onderzoek en volgens de literatuur.

De a-globulinefractie was verdeeld in ni-, m- en as-globuline.
The a-globulinfraetion was divided in ai-, «2- and as-globulin.

Door sommige onderzoekers worden in de literatuur ook andere indelingen
gegeven.

Zo vermelden Chopard (1954) en Meier (1955) slechts één enkele
«-globulinefractie in tegenstelling tot Eggers (1952), Boguth (1954)
en S c h u s t e r en M a s t m e i e r (1957), welke twee a-globulinefracties
opgeven. Door Geinitz (1954) werd bovendien een «g-globuline-
fractie gevonden, hoewel aan de juistheid hiervan getwijfeld wordt. De
totaalwaarden van de a-fractie zijn echter voor al deze onderzoekers vrijwel
gelijk.

Met uitzondering van Chopard (1954) en Campbell (1957) heb-
ben alle onderzoekers steeds twee /3-globulinefracties gevonden. Behalve
bij het z.g. type I van Meier (1955) (zie later) was steeds de ^j-fractie
groter dan de ^2-fractie.

De y-globulinefractie is, op enkele individuele uitzonderingen na niet ver-
der te splitsen.

The serum protein components of normal horses and pony\'s by own
research and mentioned in the literature.

De scheiding in een ai- en een aa-fractie was slechts mogelijk in 41 gevallen.
The division in an at- and a:2-fraction was only possible in 41 cases.

\') De scheiding in een /3i- en een /Ja-fractie was slechts mogelijk in 39 gevallen.
The division in an /3i- and ySa-fraction was only possible in 39 cases.

Serumeiwitten van 50 normale paarden en pony s.
- Serum protein components of 50 normal horses and pony\'s,

Door Meier (1955) werden een tweetal typen gevonden in de curven.
In de cui-ve van het z.g. type I valt een zeer duidelijke scheiding waar te
nemen tussen de /?2- en de y-globulinefractie, terwijl bij type II deze schei-
ding slecht te zien is.

Ook de berekening van de afzonderlijke fractie liet een verschil zien tussen
beide typen.

Ook door ons werden dit soort typen gevonden (zie fig. la).
In hoeverre dit echter inderdaad gewone typen zijn, of dat deze dieren
hebben geleden of lijdende zijn aan een licht ontstekingsproces dat chro-
nisch was of is geworden, is zonder verder onderzoek niet uit te maken.
Het onderscheid in beide typen werd bij ons onderzoek niet doorgevoerd.
Evenals door S c h u s t e r en M a s t m e i e r (1957) werd gevonden, kwam
de grootste spreiding in de Liitkomsten voor bij de albuminefractie en niet
bij de y-globulinefractie.

In tegenstelling tot de opvattingen van S t ö c k 1 en Z a c h e r 1 (195.3) en
Meier (1955) zijn wij van mening dat men zeker kan spreken van „nor-
niaalwaarden" bij normale gezonde dieren.

De sterk afwijkende waarden voor de verschillende fracties welke men
soms bij een klinisch „normaal" dier kan vinden zouden kunnen wijzen
oj) een nog aanwezig of een doorgemaakt ziekteproces.

Alleen wanneer de diagnose vrijwel zeker vaststond of door een sectie of der-
gelijke bevestigd was, zijn de uitkomsten van de elektroforese opgenomen.
De vermelde dieren waren slechts lijdende aan één ziekte waardoor een
\\ ertroebeling van de verkregen uitkomsten vermeden werd.
De resultaten van de bepalingen zijn samengevat in tabel II. In fig. 3 zijn
de gemiddelde waarden van de bepalingen uitgezet, terwijl in de fig. 4,
5, 6, 7, 8, 9 en 10 de individuele waarden voor het gehalte aan albumine\'
«1-, 0:2-, ff-, ß\\-, ßo-, ß- en y-globuline zijn aangegeven.

In het algemeen valt over deze gehalten bij de verschillende ziekteprocessen
het volgende op te merken:

a. het albuminegehalte blijft normaal of er treedt een, soms vrij aanzien-
lijke, daling op; een stijging van het gehalte heeft nooit plaats;

b. het a- en het y-globulinegehalte veranderen afhankelijk van de aard
en de duur van het ziekteproces.

Voor de «j- en «a-fracties geldt dat het afj-globulinegehalte bij de ver-
schillende ziektetoestanden weinig schommelingen vertoont. De ver-
anderingen in het a-globulinegehalte worden voornamelijk veroorzaakt
door de veranderingen welke op kunnen treden in de a^-globuline-
Iractie;

c. het ;8-globulinegehalte vertoont bij enkele pathologische toestanden een
soms aanzienlijk toename.

1) Het gemiddelde gehalte en de spreiding zijn berekend naar het totale aantal
onderzochte patiënten.

The mean value and the range are calculated from the total number of examined
patients.

IO	IO	ro	ro	ro	ro
p		ro	p	IO
	cn	co	co	b	bi

\'oi

De gemiddelde serumeiwit componenten bij gezonde en zieke paarden en pony\'s.
The mean serum protein components of normal and diseased horses and pony\'s.

Bij de meeste pathologische afwijkingen was het gemiddelde jS^-globu-
linegehalte kleiner dan het /8,-globiilinegehalte.

Dieren welke lijdende waren aan een wormaneurysma of aan droes
vertoonden echter het omgekeerde beeld. Mogelijk spelen hierbij de
ernst en de duur van het proces een rol.
Aan de hand van de groepen waarin de patiënten volgens de diagnose
verdeeld werden, zullen de veranderingen welke in het serumeiwitspectrum
kunnen plaats hebben, nader bezien worden.

Hierbij werden normale waarden voor de verschillende eiwitfracties
gevonden. Vermoedelijk spelen ontstekingsprocessen hierbij geen rol.

male spectnim, behoudens dat enkele verhoogde y-globulinewaarden
gevonden vk\'erden, mogelijk t.g.v. de chroniciteit van het proces.

Het aantal patiënten met tumoren was gering. Afwijkingen van het
normale serumeiwitspectrum, hetzij in de gehalten van de fracties,
hetzij door de aanwezigheid van specifieke banden, werden niet waar-
genomen.

Zoals te vervv\'achten was bleken hierbij de gemiddelde gehalten van
de verschillende fracties weinig af te wijken van die welke gevonden
werden bij nomiale dieren. Individueel zal men wel eens een lichte
stijging van het a-globulinegehalte kunnen waarnemen tengevolge van
een beginnende ontsteking.

Het albuminegehalte vertoonde een neiging tot dalen, het gemiddelde
a-globulinegehalte was normaal, hoewel individueel verhoogde a-glo-
bulinewaarden voorkwamen afhankelijk van de duur van het proces.
Het /3-globulinegehalte vertoonde een tendens tot stijgen. De oor/aak
hiervan zal bij de discussie nader besproken worden.
Het gemiddelde y-globulinegehalte is vrijwel gelijk aan dat van nor-
male dieren.

Door Meier (1955) werd iets dergelijks gevonden n.l. albumine
38.6, a-glob. 13.3, ;öi-glob. 14.3, ^S.-glob. 9.4 en y-glob. 24.4%.

Het gemiddelde albuminegehalte vertoonde vergeleken met de vorige
groepen een verdere daling, mogelijk doordat de resoi-ptie via de darm-
wand van voedingsstoffen gestoord is.

Verhoogde a-globulinegehalten kwamen voor, waarschijnlijk veroor-
zaakt door lichte ontstekingsprocessen.

Het gemiddelde /?-globulinegehalte was iets verhoogd, hetgeen ver-
oorzaakt werd doordat bij enige dieren een sterk verhoogd yS-globuline-
gehalte voorkwam.

Uit het onderzoek van het geringe aantal padënten, lijdende aan een
peritonitis, bleek dat het gemiddelde albuminegehalte van het serum
een duidelijke daling vertoonde.

Het a- en/of het y-globulinegehalte was min of meer verhoogd, afhan-
kelijk van de duur van het proces.

Onder deze groep vielen de dieren lijdende aan eczeem, jeuk e.d. Het
serumalbuminegehalte was verlaagd, het a- en ^-globulinegehalte was
normaal.

Het y-globulinegehalte was licht tot sterk verhoogd afhankelijk van de
duur van het proces.

Het verlaagde albuminegehalte bij sommige van deze patiënten zou
misschien als een uiting van deficiëntie opgevat kunnen worden ten-
gevolge yan verwaarlozing van het dier, waardoor ook weer een huid-
aandoening kan ontstaan.

In tegenstelling tot K u n d e (1960) werden hier bij huidaandoeningen
wel vrij sterke veranderingen waargenomen.
9. Anemie.

Het serumalbuminegehalte was bij de onderzochte patiënten van licht
tot sterk verlaagd.

Het a-globulinegehalte was vrijwel normaal.
Bij het j8-globulinegehaIte kwamen zeer hoge waarden voor.
Het y-globulinegehalte vertoonde, met uitzondering \\an enkele pa-
tiënten een normaal beeld.

Het eiwitspectrum gaf niet de indruk dat er een of ander acuut of
chronisch proces de oorzaak zou kunnen zijn van de gevonden anemie.

Het albuminegehalte was zwak tot sterk verlaagd, waarschijnlijk ver-
oorzaakt doordat de opbouw van albumine in de lever gestoord is.
Het a- en /?-globuIinegehalte vertoonde weinig afwijkingen van nor-
maal.

Het y-globulinegehalte gaf een matige tot sterke verhoging te zien,
welke veroorzaakt werd door ernst en duur van het proces.

Onder deze groep werden alle mogelijke wonninfecties samengevat
zoals trichonemiasis, strongyloses e.d.

Afhankelijk van de mate en de duur van de infectie werd een meer
of minder grote daling van het albuminegehalte gevonden, vermoedlijk
\\ eroorzaakt doordat de worminfectie een resorptie-stoornis in de darm
kan geven.

Het a- en y-globulinegehalte waren normaal tot licht verhoogd resp.
normaal tot sterk verhoogd, afhankelijk van de ernst en duur van de
infectie, welke infectie dus waarschijnlijk aanleiding kan geven tot
acute of chronische ontstekingsprocessen.
Het /?-globulinegehalte was van licht tot sterk verhoogd.
In tegenstelling tot de mededelingen van Kunde (1960~) werden bij
wonninfecties wel grote veranderingen in het serumeiwitspectrum waar-
genomen.

Hiervoor werd een beeld gevonden dat leek op een worminfectie, doch
veel sterker geprononceerd was, n.1. een aanzienlijke daling van het
albuminegehalte, een verhoging van het gemiddelde a- en /?-globuline-
gehalte en een soms zeer sterke stijging van het y-globulinegehalte. Dit
laatste zou dus wijzen op de aanwezigheid van een chronisch ontste-
kingsproces.

Hierbij werd het beeld gevonden van een chronisch proces met me-
tastasen waarbij de dieren soms weinig aten.

Tengevolge van deze factoren werd een sterk verlaagd albuminegehalte,
een licht verhoogd a-globulinegehalte, een vrij sterk verhoogd /3-glo-
bulinegehalte en een soms zeer sterke verhoging van het y-globuline-
gehalte gevonden.

Door Boguth (1954) werd bij absederende droes een sterke ver-
hoging van het y-globulinegehalte gevonden met een verlaging van

Meier (1955) vond bij droes de veranderingen optreden in de al-
bumine en y-globulinefracties, terwijl in het stadium van de sterkste
albumine en y-globuline veranderingen een grote jS^-globuline vermin-
dering en een /?2-globuline vermeerdering optraden.
Door ons zijn incidentele en geen achtereenvolgende bepalingen bij
dieren met droes verricht in verband met het grote infectiegevaar dat
bij dergelijke patiënten aanwezig is.

Het albuminegehalte bij droes werd door ons in alle gevallen lager ge-
vonden dan door Meier (1955). Door hem werd een verlaging ge-
vonden gedurende de ziekte van 42.3 tot 34.5%.

Op grond van de bovenvermelde resultaten zou men de onderzochte pa-
tiënten in een aantal groepen kunnen verdelen aan de hand van de ver-
schuivingen in het serumeiwitspectrum.

Behalve de normale dieren behoren hiertoe dieren lijdende aan dampig-
heid en laryngitis, voorzover hierbij geen chronische processen aanwezig
zijn. Dit laatste werd waargenomen bij laryngitis, waardoor een verhoging
van het y-globuline optrad.

Ook dieren met tumoren behoren volgens ons onderzoek hiertoe, hoewel
het aantal patiënten te klein is om uit de resultaten conclusies te kunnen
trekken.

albumine : licht verlaagd
a-globuline : licht verhoogd
/?-globuline : normaal, eventueel licht verhoogd
y-globuline : normaal
Hiertoe kunnen behoren de dieren lijdende aan: koliek, catarre van de
voorste luchtwegen, enteritiden. Voornamelijk bij koliek zijn dit vrij acute
processen waarbij ook nog geen invloed van een resorptie-stoornis op het
serumeiwitspectrum te bemerken is. Bij de enteritiden is van dit laatste
een grotere invloed te bespeuren.

albumine : matig tot sterk verlaagd
a-globuline : normaal tot verhoogd
yS-globuline : normaal
y-globuline : matig tot sterk verhoogd
Tot deze groep van patiënten welke eventueel lijdende zijn aan zeer chro-
nische processen, kunnen behoren dieren met peritonitis, huidaandoeningen
of leveraandoeningen.

In de volgende groepen zijn de dieren samengevat waarbij het ^-globulinc-
gehalte vrij sterk gestegen kan zijn naast het eventuele optreden van ver-
anderingen van de andere eiwitcomponenten.

Dit beeld is te vinden bij dieren lijdende aan anemie of een worminfectie.
Rij deze toestanden kunnen ontstekingsprocessen aanwezig zijn welke zich
weerspiegelen in de veranderingen van de a- en y-globulinefracties. Dc
daling van het albuminegehalte is waarschijnlijk een gevolg van de re-
sorptie-stoornis.

De vrij sterke stijging van het /3-globulinegehalte is een gevolg van de mo-
bilisering van lichaamsvetten, doordat onvoldoende voedsel opgenomen of
geresorbeerd wordt. Bij deze dieren valt soms een troebeling van het serum
waar te nemen. In deze /S-globulinefractie bevindt zich een deel van de
lipoproteinen welke een rol spelen bij het vettransport.

Hiertoe behoren de dieren lijdende aan droes met metastasen of een worm-
aneurysma.

Voor de verhoging van de jS-globulinefractie geldt hetzelfde als voor groep
IV. Bij droes eten de dieren vaak zeer slecht waardoor weer een vetmobili-
sering kan optreden. Zoals reeds werd opgemerkt werd in deze groepen
het gemiddelde gehalte aan /So-globuHne hoger gevonden dan het gemid-
delde /?i-globulinegehalte. Naarmate deze pathologische toestanden van
meer acute of chronische aard zijn, zal dit weerspiegeld worden in de
a- en y-globulinefracties.

Samenvattend zou men dus kunnen stellen dat men een verkregen serum-
eiwitspectrum kan indelen bij één van de twee grote groepen.

A. Een groep, waarbij de veranderingen optreden in het albumine en het
a- en y-globulinegehalte, terwijl het j8-globulinegehaltc normaal blijft,
of slechts licht verhoogd is.

De veranderingen van de albumine en de a- en y-globulinefracties wor-
den veroorzaakt door eventuele ontstekingsprocessen terwijl de grootte
der veranderingen aangeeft of het een acuut, subchronisch of chronisch
proces is. Hiertoe behoren de groepen I, II en III.

y-globulinegehalte, ook het ^-globulinegehalte kan veranderen.
Deze veranderingen van het /?-globulinegehalte kunnen optreden bij
resorptie-stoornissen en bij dieren die niet voldoende eten.

Naarmate hierbij een meer of minder ernstige infectie optreedt zullen
de a- en y-globulinefracties veranderingen.
Hiertoe behoren de groepen IV en V.

Ook moge weer de nadruk gelegd worden op het feit dat de uitkomst van
de bepalmg van het serumeiwitspectrum niet specifiek is voor een bepaalde
aandoening, doch een aanwijzing geeft in A-elke richting men de diagnose
moet zoeken.

Naast de bepaling van het serumeiwitspectrum blijft het klinisch, hema-
tologisch en chemisch onderzoek van de patiënt van het grootste belang om
tot de juiste diagnose te komen.

Wanneer men dit voor ogen houdt zal men in tegenstelling tot de gevolg-
trekking van M e i e r (1955) tot de conclusie komen dat men, ondanks de
inderdaad optredende individuele schommelingen ook de minder ernstige
afwijking zal kunnen vaststellen.

De dames Borsje, Schuurman, Lieuw-Fat, De Boer en Arbitman
dank ik voor de medevv-erking aan dit onderzoek.

De heer Janssen dank ik zeer voor het tekenen van de verschillende grafieken
zowel in dit, als in het vorige artikel.

Beschreven wordt de bepaling van het serumeiwitspectrum van paarden en pony\'s
met behulp van de papierelektroforese, als hulpmiddel bij de diagnostiek.
Evenals in een voorgaand artikel betreffende de bepaling van het serumeiwitspectrum
bij runderen geldt dat een dysproteinemie niet specifiek is voor een bepaalde ziekte
Uit de bepaling van het serumeiwitspectrum kan men echter waardevolle gegevens
verkrijgen betreffende de klinische status van het dier, n.1. gezond of lijdende aan
acute of chronische ontstekingsprocessen.

Behalve van een aantal gezonde paarden en pony\'s werd het serumeiwitspectrum be-
paald van dieren welke lijdende waren aan: 1. dampigheid, 2. laryngitis, 3. tumoren,
4. koliek, 5. catarre van de voorste luchtwegen, 6. enteritis, 7. peritonitis, 8. huid-
aandoeningen, 9. anemie, 10. levcraandoeningen, 11. worminfecties, 12. worm-
aneurysma, 13. droes.

Op grond van de verkregen resultaten waren deze dieren in twee grote groepen A
en B onder tc brengen, welke groepen weer onder tc verdelen waren.
Groep A. De veranderingen in het serumeiwitspectrum treden op in de albumine-
en/of de a- en y-globulinefractics, terwijl het /3-globulinegehalte normaal blijft, of
licht gestegen is. \'

groep I: normale dieren en nrs. 1, 2 en 3. Deze hebben meestal een normaal spec-
trum. Bij nr. 2 kan een verhoogd y-globulinegehalte optreden,
groep II.: nrs. 4, 5 en 6. Hierbij kan het albuminegehalte licht veriaagd zijn, terwijl
de a-globuHnefractie licht verhoogd kan zijn. Het j8-globulincgehalte kan licht
gestegen zijn, terwijl het y-globuline normaal is.
groep III: nrs. 7, 8 en 10, waarbij het albuminegehalte verlaagd is, het a-globuline

eventueel verhoogd en het y-globuline matig tot sterk verhoogd is.
Groep B. Naast eventuele veranderingen van het albumine- en het a- of y-globuline-

gehalte treedt hierbij een sterke stijging van het /3-globulinegehalte op.
Deze stijging van de /3-globulinefractie is een gevolg van de mobilisering van lichaams-
vetten doordat onvoldoende voedsel opgenomen of geresorbeerd wordt.

groep IV: nrs. 9 en 11, waarbij het albuminegehalte gedaald is, de ^-globulinefractie

gestegen is en de a- en 7-globulinefracties normaal of licht verhoogd zijn.
groep V: nrs, 12 en 13. Het albuminegehalte is verlaagd, terwijl allé globulinefracties
min of meer sterk verhoogd zijn.

Report on determinations of the protein pattern of the serum in horses and ponies
by paper electrophoresis as a diagnostic aid.

As stated in a previous paper on determination of the protein pattern of the serum
in catde, dysproteinaemia is not specific for a particular disease.

Determination of the protein pattern of the serum may, however, supply valuable
data concerning the clinical condition of the aimal, viz., whether it is normal or
affected with acute or chronic disease.

In addition to that of a number of normal horses, the protein pattern of the scrum
was determined in animals affected with (1) broken wind, (2) laryngitis, (3) tu-
mors, (4) colic, (5) catarrh of the anterior respiratory tract, (6) enteritis, (7) peri-
tonitis, (8) diseases of the skin, (9) anaemia, (10) diseases of the liver, (11) infes-
tation\'with worms, (12) verminous aneurysm and (13) strangles.
In view of the results obtained, these animals were classifiable into two mam groups
A and B, which groups could in turn be subdivided.

Group A. The changes in the protein pattern of the serum appear in the a and y
globulin fractions; the j3 globulin content being normal or showing a slight in-
crease The animals showing these changes include:
group 1: normal animals and nos. (1), (2) and (3). These usually show a normal

protein pattern. An increased y globulin content may occur in (2).
group 2: Nos. (4), (5) and (6). The albumin content may show a slight decrease
and the a globulin fraction may show a slight increase in these cases. The P glo-
bulin content may show a slight increase, the y globulin fraction being normal,
group 3: Nos (7), (8) and (10) in which the albumin content has been reduced
and the a globu\'lin fraction may show an increase, the y globulin content showing
a fair to considerable increase.
Group B. In addition to possible changes in the albumin content as well as in the
a and y globulin fractions, there is a marked increase in the /3 globulin content.
This increase of the /3 globulin fraction is due to the mobilization of lipids of the
body resulting from the fact that the amount of food ingested or absorbed is in-
sufficient.

group 4: Nos. (9) and (11) in which the albumin content has decreased, the /J glo-
bulin fraction has increased and the a and y globulin fractions are normal or show

L\'auteur décrit l\'analyse du spectre des protéines sériques de chevaux et de poneys
à l\'aide de l\'électrophorèsc à papier, comme procédé auxiliaire au diagnostic.
Un article précédent concernant l\'analyse du spectre protéinique sérique chez les
bovins a démontré qu\'une dysprotéinémie n\'est pas spécifique pour une certaine

Il est pourtant possible d\'obtenir, grâce l\'analyse du spectre proteimque serique, des
données précieuses en ce qui concerne la condition actuelle de l\'animal, c\'est a dire
sain ou souffrant de processus morbides aigus ou chroniques.

et de poneys sams et en outre d\'animaux souffrant des maux suivants: 1. emphysème
pulmonaire chronique, 2. laryngite, 3. tumeurs, 4. coliques, 5, inflammations ca-
tarrhales des voies respiratoires antérieurs, 6. entérite, 7, péritonite, 8 dermatites 9
anémie, 10. affections hépatiques, 11. infections vermiculaires, 12 aneurysma vermi-
culaire, 13. morve.

Par suite des résultats obtenus il était possible de diviser les animaux en deux grands
groupes A et B, lesquels on pouvait de nouveau subdiviser.

Groupe A. Les changements dans le spectre protéinique sérique se manifestent dans
les Iractions albuminiques et/ou dans les fractions globuliniqucs a et y la teneur
globulmique ß restant normale ou ayant légèrement augmenté Dans cette caté-
gorie se rangent:

groupe I: des animaux normaux et les numéros 1, 2 et 3. Ceux-ci ont le plus souvent
un spectre normal. Chez le numéro 2 on peut constater une teneur globulinique
y augmentee.

groupe II: Les numéros 4, 5 et 6. Dans ces groupes la teneur albuminique peut être
legerement réduite, tandisque la fraction globulinique a peut avoir légèrement
augmenté. La teneur globulinique ß peut avoir légèrement augmenté, tandisque la
globuhne y est normale.

groupe III: les numéros 7, 8 et 10, la teneur albuminique est diminuée, la globuhne a
a éventuellement augmenté, et la globuhne y peut montrer une augmentation
mediocre ou forte.

Groupe B A côté de changements éventuels de la teneur albuminique et de la teneur
globuhmque a ou y, on constate ici une augmentation forte de la teneur de la
globuhne ß.

Cette augmentation de la fraction globulinique ß est une conséquence de la mobi-
lisation des lipides du corps par suite d\'une ingestion nutritive ou résorption in-
suffisantes.

A ce groupe appartiennent:
groupe IV: les numéros 9 et 11, dont la teneur albuminique est diminuée, la fraction
globulinique ß a augmenté et les fractions globuliniques a et y sont normales ou
ont légèrement augmenté.

groupe V: les numéros 12 et 13. La teneur albuminique est diminuée, tandisque
toutes les fractions globuliniques ont plus ou moins fortement augmenté.

Es wird die Bestimmung des Serumeiwciszspcktrums bei Pferden und Ponies mittels
der Papierclektroforese als diagnostisches Hilfsmittel beschrieben
Ebenso, wie in einem früheren Artikel bezgl. der Bestimmung des Seruraeiwcisz-
.spcktrums bei Rmdern, gilt auch hier, dass Dysproteinämie für eine bestimmte Krank-
heit nicht spezifisch ist.

Aus der Bestimmung des Serumeiwci.szspektrums kann man jedoch wertvolle Daten
vom Durchschnittsstatus des Tieres erhalten, nämlich ob dasselbe gesund ist oder
an akuten bezw. chronischen Krankheitsprozessen leidet.

Aussw bei einer Anzahl gesunder Pferde und Ponies wurde das Serumeiweiszspektrum
von Tieren bestimmt, die 1. an chronisches Lungenemphysem, 2 Laryngitis 3 Tu-
moren, 4. Kohk, 5. Katarrhen der vorderen Luftwege, 6. Enteritis, 7. Peritonitis 8
Hauterkrankungen, 9. Anämie, 10. Leberkrankheiten, 11. Wunninfektionen \'l2
Wurmaneurysma und 13. an Rotzkiankheit litten.

Auf Grund der erhaltenen Resultate wurden diese Tiere in 2 Gruppen A. und B
eingeteilt, die wiederum unterverteilt wurden.

Gruppe A. Die Veränderungen im Serumeiweiszspektrum treten im Albumin ent-
weder in den a- oder y-Globulinfraktionen auf, während der ^-Globulingehalt
normal bleibt oder leicht gestiegen ist. Hierzu gehören:
Gruppe I: Normale Tiere und No. 1, 2 und 3. Diese haben meist ein normales
Spektrum. Bei No. 2 kann ein erhöhter y-Globulingehalt auftreten.

Gruppe II: No. 4, 5, 6. Hierbei kann der Albumingehalte leicht gesenkt sein, während
die a-Globulinfraktion leicht erhöht sein kann. Der /3-Globulingehalte kann leicht
gestiegen sein, während das y-Globulin normal ist.

Gruppe III: No. 7, 8 und 10, wobei der Albumingehalt gesenkt ist, das «-Globulin
evtl. erhöht und das y-Globulin massig bis stark erhöht ist.

Gruppe B. Neben evtl. Veränderungen des Albumins und des a- oder y-Globulin-
gehaltes tritt hierbei eine starke Steigung des /3-Globulingehaltes auf.
Diese Steigung der /3-Globulinfraktion ist die Folge einer Mobilisierung der
Körperfette, da nicht genügend Nahrung aufgenommen, bezw. resorbiert wird.
Zu dieser Gruppe gehören:

Gruppe IV: No. 9 und 11, wobei der Albumingehalt gesenkt, die /3-Globulinfraktion
gestiegen ist und die a- und y-Globulinfraktionen normal oder leicht erhöht sind.

Gruppe V: No. 12 und 13. Der Albumingehalt ist gesenkt, während alle Globulin-
fraktionen mehr oder weniger stark erhöht sind.

G a m p b e 11, E. A.: The use of paper electrophoresis as an aid to diagnosis, ƒ. Comp.
Path., 67, 345, (1957).

Ghopard, P.: Bestimmung der Eiweissfraktionen des Blutserums bei den Haus-
tieren mit der Papierelektrophorese unter Berücksichtigung verschiedener Faktoren.
Diss. Bern, 1954.

Eggers, H.: Studien zur enzymatischen Beeinflüssung der Wundheilung. Tierärztl.
Umschau, 7, 376, (1952).

G e i n i t z, W.: lieber Serumeiweisse von Tieren, die häufig als Versuchstiere oder
zur Gewinnung von Heilseren dienen. Klin. Wschr., 32, 1108, (1954).

Meier, O.: Ueber die Papierelektroforese und ihre klinische Anwendung bei ver-
schiedenen Krankheiten des Pferdes. Diss. Zürich, 1955.

Mitev, G. und Wassilewa, L.: Elektrophoretische Untersuchungen an Seren
von experimentell mit dem Virus der infektiösen Anämie geimpften Pferden. Arch,
exp. VetMed., 14, 611, (1960).

Schotman, A. J. IL: Het scrumeiwitspcctrum van normale en zicke runderen
bepaald met behulp van de papierelektroforese. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 804,
(1962).

S c h u s t e r, E. und M a s t m e i e r, R.: Dic Auftrennung der Proteine des Pferde-
serums mit der MGF-Elektrophorese-Apparatur. Zbl. VetMed., 4, 277, (1957).

Stöckl, W.: Elektrophoretische Serumuntersuchungen bei Haustieren unter nor-
malen Bedingungen und nach Antigenzufuhr. Wien. Tierärztl. Mschr., 43, 150,
226, 402, (1956).

Stöckl, W. und Z a c h e r 1, M. K.: Papierelektrophoretische Untcrsuchun.gen des
Serums von Rind und Pferd. Hoppe-Seylers Zschr. physiol. Chemie, 293, 278,
(1953).

Witmer, R., L ö h r e r, J. und W i e s m a n n, E.: Zur Ätiologie, Diagnose und
Therapie der periodischen Augenentzündung des Pferdes. Schweiz. Arch. Tierheilk.,
95, 419, (1953).

Fig. 4. De gehalten aan albumine in het serum van normale en zieke paarden en pony\'s. Verklaring van de cijfers: zie codenummer tabel II.
The serum albumin values of normal and diseased horses and pony\'s. Explanation of numbers: see code number table II.

De gehalten aan ai-, oa- en a-globuline in het serum van normale en zieke paarden

en pony\'s. Verklaring van de cijfers: zie code nummer tabel II.
The serum a\\-, aa- and a-globulin values of normal and diseased horses and pony\'s.
Explanation of numbers: see code number table II,

De gehalten aan fii-, ySa- en /3-globuline in het serum van normale en zieke paarden
en pony\'s. Verklaring van de cijfers zie code nummer tabel II.

The serum /Ji-, and ^-globulin values of normal and diseased horses and pony\'s.
Explanation of number: see code number table II.

De gehalten aan y-globuline in het serum van normale en zieke paarden en pony\':.
Verklaring van de cijfers: zie code nummer tabel II.
The serum y-globulin values of normal and diseased horses and pony\'s.
Explanation of number: see code number table II.

Uit de Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, afdeling Rotterdam.

Onder de door bacteriën veroorzaakte aandoeningen, die bij chinchilla\'s
\\oorkomen, neemt pseudotuberculose de eerste plaats in
In onderstaande staat is aangegeven hoeveel chinchilla\'s in de genoemde
jaren aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam
werden onderzocht en het aantal dat stierf aan pseudotuberculose, listeriose
paratyfus, streptokokkeninfecties e.d.: \'

Pasteurella pseudotuberculosis werd in 1883 het eerst beschreven door
Malassez en Vignal. Zij kweekten de kiem uit caviae, die geleden
fiadden aan een ziekte, die op tuberculose geleek.

Na hen hebben verschillende andere ondei^oekers over deze bacterie ge-
publiceerd zoals Pfeiffer (1889), Preisz (1894) e.a. Laatstgenoe^
de onderzoeker zag ernstige epizootieën bij caviae, hazen, konijnen en rat-
ten. Ook zijn infecties gemeld bij de kat (Pallaske en M a y n 1932)
zilverx\'os (Rislakki, 1943) en nerts (Akker mans, 1961). Door dè
Provinciale Gezondheidsdienst voor Vee te Friesland is de kiem geïso-
leerd uit geaborteerde rundervruchten.

Pasteurella pseudotuberculosis kon aan het Centraal Diergeneeskundig In-
stituut enkele malen worden gekweekt uit lymfklierabcessen van varkens
die geleden hadden aan varkenspest.

Ook bij vogels zijn infecties met deze bacterie bekend. Zo beschreef Van
H e e 1 s b e r g e n (1927) een enzoötie onder kanaries, die hij in ons land
had waargenomen. Truc he (1938) heeft het lijden vastgesteld bij kal-
koen, kanarie, eend, papagaai, zwaan, kip, fazant en duif.
Ook bij de mens zijn infecties waargenomen. Hierover heeft D u j a r d i n-
B^^uj^ z mededeling gedaan. Zij verzamelde literatuuropgaven, waar-

J. P. W. M. Akkermans en Dr. J. I. Terpstra, resp. wetenschappelijk hoofd-
ambtenaar en wnd. directeur van het Centraal Diergeneeskundig Instituut afde-
Img Rotterdam; postbus 6007, Rotterdam-7.

in melding werd gemaakt van isolaties van de bacterie uit het bloed. Kli-
nisch waren hoge koorts, ictems, albuminuric en een pijnlijke zwelling van
milt en lever waargenomen, üe meeste patiënten stierven. Bij sectie was
het voorkomen van zeer veel necrotische haarden in lever en milt (sub-
miliair, miliair en macromiliair) opvallend, alsmede van vergrote dai-m-
lymfklieren en submuceuze necrotische haardjes in het darmshjmvlies.
Onlangs beschreven D a n i ë 1 s en D a n i ë 1 s-B o s m a n (1960) 2 geval-
len van lymphadentis mesenterialis. De aangetaste lymfkleiren werden ver-
wijderd Het gelukte bij één patiënt de bacterie uit de aangetaste delen te
isoleren. De bloedsera van beide personen hadden een zeer hoge aggluti-
natietiter ten opzichte van Pasteurella pseudotuberculosis. Dit werd bepaald
volgens de methodiek van Knapp (1956) met de 5 door hem gebruikte

In\'^het verlag, dat L ö 1 i g e r (1958) geeft over ziekten bij chinchilla\'s die
door hem werden vastgesteld in West-Duitsland wordt ook pseudotubercu-
lose genoemd. Farm-enzoötieën zijn daar niet zeldzaam. De verwekker zou
via de danntractus in het lichaam dringen.

De klinische verschijnselen, die ons werden opgegeven bij chinchilla\'s, die
o-eleden bleken te hebben aan pseudotuberculose, zijn de volgende: de die-
ren gaan aanvankelijk (2 ä 10 weken) iets in voedingstoestand achteruit en
vermageren vervolgens sterk. Er zijn gewichtsverliezen genoteerd van 20
O-ram per week. (Het normale gewicht van een volwassen chinchilla is ±
440 gram). Twee ä vier dagen vóór het stei-ven treedt een zekere lusteloos-
heid op. De dieren eten niet meer, drinken weinig en krijgen een ruig baar-
kleed; temperatuursverhoging wordt niet waargenomen. De ademhaling
kan te frequent zijn en soms ziet men oedeem rond de ogen. Sommige van
de aangetaste exemplaren hebben te dunne mest, tei-wijl andere daaren-
tegen aan obstipatie lijden. Een enkele maal komen bij meerdere dieren op
de fann tegelijk deze afwijkingen xoor. Regel is echter, dat de een na de

Differentieel diagnostisch zijn al deze verschijnselen weinig specitiek. Al-
leen het subacute tot chronische verloop van de ziekte kan enige aanwij-
zingen geven en tevens het feit, dat zelden dieren jonger dan 10 maanden
worden aangetast.

a. Necrotische haardjes in de milt ter grootte van 0,1 - 0,5 mm, al dan
niet omgeven door een rood hofje;

d. necrotische veranderingen van mucosa en submucosa van colon en/ol
coecum en soms van het ileum; • , • -

e een lokale fibrineuze peritonitis, perihepatitis en/of perisplenitis;
f. niet specifieke afwijkingen, zoals oedemen in de subcutis, een catarrale

Opvallend was, dat bij 1/3 van het aantal chinchilla\'s, dat gestorven bleek
te zijn aan pseudotuberculose alleen laesies werden vastgesteld in de darm-
tractus.

Histologisch zijn jonge ontstekingshaardjes in darmtractus, milt en lever, ge-
kenmerkt door ophopingen van leucocyten en lymfocyten, aanwezig. Aan
de periferie kunnen plasmacellen voorkomen. Uitgaande van het centrum,
waar de bacteriën „gekoloniseerd" zijn, ontstaat reeds vrij spoedig necrose.
Daarnaast worden echter in de lever ook necrotische haardjes gevonden, die
reacdeloos in het weefsel liggen en die vermoedelijk onder invloed van
toxinen zijn gevormd. Dit is ook van paratyfusinfecties bij kalveren bekend.
Het is niet aan twijfel onderhevig, dat pseudotuberculose bij chinchilla\'s via
de digestietractus ontstaat. Bij histologisch onderzoek kunnen de bacteriën
namelijk in massa\'s worden aangetoond in het oedemateuze en necrotische
weefsel van submucosa en mucosa van de darmen, ook al zijn op die plaat-
sen macroscopisch nog geen laesies waarneembaar.

Steeds werd geënt uit lever, milt en nier. De nier gaf nooit enige groei.
Ook de lever was steeds negatief, wanneer in dit orgaan geen macroscopisch
waarneembare veranderingen waren te zien. De milt daarentegen was
meestal positief, ook wanneer hierin geen laesies voorkwamen.
Als alleen laesies aanwezig waren in de darmtractus, werd een oese coecum-
inhoud uitgestreken op een 10% runderbloedagarplaat. Als regel konden
10-90% van de hierop gegroeid kolonies gedetennineerd worden als op
Pasteurella pseudotuberculosis gelijkende kiemen.

De gegevens, die in de verschillende handboeken vermeld worden over de
morfologische eigenschappen van de kiem, de kolonievorm op agar en de
groei van bouillon van Pasteurella pseudotuberculosis, komen niet geheel
overeen met onze waarnemingen. Specimen, die aan het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut geïsoleerd werden uit hazen en caviae hadden na
een 18-urige groei op senimagar de volgende morfologische kenmerken:

Vrij slanke Gram negatieve staafjes (groter dan E. coli onder soortge-
lijke omstandigheden gekweekt), met ronde einden en enige neiging tot
bipolaire kleuring. De lengteas was of recht of iets gebogen.
Na 24 uur waren de kolonies laag convex, geelgrijs van kleur en enigs-
zins doorschijnend. De grootte varieerde van 0,5 - 1 mm doorsnede. Het
aspect leek vrij droog. De consistentie was zacht. Bij langer staan kon
men aan de kolonies een ondoorschijnend bolvormig geelwit centrum
onderscheiden van een vlakker doorschijnend randgedeelte, waarin een
radiaire streping was waar te nemen.

In bouillon ontstond na 24 uur groei bij 37° een geringe troebeling in
het bovenste gedeelte van de buis en een korrelig sediment op de bodem.
Soms waren er vlokjes aan de glaswand gehecht. Door schudden kon
men de cultuur homogeniseren. Bij langer bebroeden werd de bouillon
helder, het sediment dikker en meer vlokkig, terwijl aan de oppervlakte
het begin van een pellicle ontstond.

Over de volgende eigenschappen van Pasteurella speudotuberculosis be-
staat overeenstemming in de verschillende handboeken: indol -; M.R.
; V.p. gelatine HgS bloedagar -; beweging 22° C -f; bewe-

ging 37° C ± tot -; zuur maar geen gas in glucose, maltose, manniet,
arabinose, glycerol, rhamnose, salcine en zo nu en dan in saccharose;
geen vergisting van dulciet, lactose en sorbiet. Gewoonlijk wordt niet
vermeld, dat de kiem ureum kan splitsen en zuurvorming geeft in galac-
tose en trehalose.

De stammen, die aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut geïsoleerd
werden uit caviae, hazen, varkens, runderen en nertsen voldeden aan het
bovenbeschreven biochemische patroon met de volgende uitzonderingen.
HjS-vorming is nooit waargenomen met behulp van loodacetaatpapiertjes,
die opgehangen werden in bouilloncultures met 4% pepton en/of 0,1%
cysteine. Geen enkele stam splitste saccharose; galactose en trehalose wer-
den wel vergist. Alle specimen hadden het ferment urease.
De Pasteurella pseudotuberculosis-siarnmen, die bovenstaande eigenschap-
pen hadden en die onderzocht werden op de antigenetische structuur kon-
den met behulp van de antisera van Knapp (1956) getypeerd worden.
Dit onderzoek werd verricht door Mevrouw Daniël s-B osman (zie-
kenhuis „Dijkzicht" te Rotterdam). Zij ontving van ons 7 konijnen-, 6
hazen-, 3 nertsen-, 2 caviae-, en 2 varkensstammen. Werden deze cultures
intramusculair, subcutaan, intraperitoneaal of intraveneus ingespoten bij
konijnen, caviae en/of muizen, dan werden bij eerstgenoemde 2 diersoorten
steeds en bij laatstgenoemde meestal ziekteverschijnselen en sterfte waarge-
nomen. De secties waren steeds klassiek voor pseudotuberculose.

Bij 21 chinchilla\'s, die het typische sectiebeeld vertoonden van pseudotuber-
culose werd 18 maal een kiem geïsoleerd die morfologisch en cultureel ge-
heel geleek op Pasteurella pseudotuberculosis.

Bovendien bestond er een grote mate van overeenstemming in de bio-
chemische eigenschappen. Er kwamen echter enkele markante verschillen
voor, die later bleken constant te zijn.

Zo werd saccharose steeds gesplitst en werd in salicine en rhamnose geen
zuurvorming waargenomen. Opvallend was ook, dat ureum vrij Iaat werd
aangetast. Het gelukte bovendien niet deze cultm-es bij één van dc serolo-
gische typen van Knapp (1956) onder te brengen.

Het meest opvallende kenmerk echter was, dat deze specimen volkomen
apathogeen waren voor laboratoriumproefdieren. Zo werden bij konijnen,
die intramusculair of intraveneus werden ingespoten, bij caviae na intra-
musculaire of intraperitoneale injectie en bij muizen na intrapentonealc
besmetting geen ziekteverschijnselen waargenomen. Bij sectie 4 a 6 weken
post infectionem kwamen geen macroscopische of histologische waarneem-
bare afwijkingen voor.

Dc meest voorkomende bacteriële infectieziekte bij chinchilla\'s in Nederland, ver-
loopt onder het klassieke ziektebeeld der pscudotuberculose.

In verreweg de meeste gevallen wordt het veroorzaakt door een kiem, die wel m veel
overeenkomt met Pasteurella pseudotuberculosis, maar die hier\\-an toch zoveel ver-
schilt, dat ze het onderscheid van een nieuwe species rechtvaardigt.

The prevailing infectious disease in chincillas in the Netherlands takes its course
under the classic symptoms of pseudo-tuberculosis.

In de vast majority of cases it is caused by a germ which shows a great resemblance
to Pasteurella pseudotuberculosis, but at the same time it differs so much from it
that it justifies the distinction of a new species.

La maladie infectieuse bactérienne la plus fréquente du chinchilla aux Pays Bas se
présente comme le syndrome classique de la pseudo-tuberculose.

Dans la plupart des cas elle est causée par un germe qui ressemble en beaucoup
d\'aspects à la Pasteurella pseudotuberculosis, mais qui en diffère pourtant assez pour
justifier la distinction d\'une nouvelle espèce.

Die in den Niederlanden am häufigsten auftretende bakterielle Infektionskrankheit
bei Chincillas stimmt in ihrem Verlauf mit dem klassischen Krankheitsbild der
Pseudotuberkulose überein.

In den meisten Fällen wird dieselbe durch einen Keim verursacht, der zwar in vielem
mit Pasteurella pseudotuberculosis übereinstimmt, sich jedoch von diesem soviel unter-
scheidet, dass dieser Unterschied die Annahme einer neuen Spezies rechtfertigt.

Berge y: Manual of Determinative Bacteriology; 7e druk, Londen, (1957).
Hutyra, Marek, Manninger und M o c s y : Spezielle Pathologie und The-
rapie der Haustiere; lie druk, Jena (1959).
Topley Wilson: Pimciples of Bacteriology and Immunity; 4e druk Londen,
(1955).

A k k e r m a n s, J. P. W. M. : Ziekten bij de nerts. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 799,
(1961).

Dujardin-Beaumetz, E. : Pseudotuberculose chez l\'homme. Presse méd , 46,
43, (1938).

Heelsbergen, T. van: Pseudotuberculosis canariensis (Rodentium) bij kanarie-
vogels. Tijdschr. Diergeneesk., 54, 545, (1927).
Knapp, W.: Die Agglutinationsreaktion und ihre Besonderheiten in den Scro-
diagnostiek menschlicher Infektionen mit Pasteurella pseudotuberculosis. Z. Hyg.
Infekt. Kr., 143, 261, (1956).
M a 1 a s s e z, L. C., V i g n a I, W. : Sur le microorganisme de la tuberculose

zoogléique. Arch. d. Phys., 4, 81, (1884) (T o p 1 e y-W i 1 s o n).
Pallaske, G. und M e y n, A.: Ueber die Pseudotuberculose (Bact. pseudotub.

rod.) bij Katzen. Dtsch. tierärztl. Wschr., 40, 576, (1932).
Pfeiffer, A.: Ueber die bacilläre Pseudotuberculose bei den Nagetieren. Leipzig

(1889). (v. d. Hoeden, Zoönosen).
Preisz, H. : Recherches comparatives sur les pseudotuberculose bacillaires et un

nouvelle espèce dc pseudotuberculose. Ann. Inst. Pasteur, 8, 231, (1894).
Rislakki, V.: Pseudotuberculosis in rodents and foxes. Ref. Z. Bakt., 25, 144,
(1943).

Truche, C.: La pseudotuberculose chez les oiseaux. Atti del. V. Congresso Mon-
diale dis pollicoltura, III, 120, (1933), (v. d. Hoeden, Zoönosen).

Enkele stammen van een op Pasteurella pseudo-
tuberculosis gelijkend niet geïdentificeerd
species, geïsoleerd bij knaagdieren .

Some strains of a not identified species resembling
Pasteurella pseudotuberculosis, isolated in Rodents¹).

Sinds enkele jaren verrichten wij onderzoekingen over enterale infecties met
Pasteurella pseudotuberculosis bij de mens en hebben daarover mededelin-
gen gedaan (D an i ë 1 s, 1960, 1961 ). Gedurende die tijd hebben wij vele
stammen Pasteurella pseudotuberculosis in handen gekregen, deels isoleer-
den wij deze zelf, deels ontvingen wij die van elders voor verificatie en
typering. In totaal beschikken wij over 102 stammen. Slechts 5 zijn van men-
selijke herkomst, 3 werden door ons geïsoleerd en 2 werden ons ter typering
gezonden. Bij dieren konden wij 67 stammen kweken, terwijl 30 dierlijke
stammen van elders (hoofdzakelijk het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuur afd. Rotterdam) werden ontvangen voor typering. Gegevens over de
verdeling van deze stammen naar typen en herkomst geven wij in tabel I.
Opmerkelijk is dat van de 5 menselijke stammen 2 tot het Type II behoren,
dat te voren slechts éénmaal bij de mens was gevonden (H o 1 c h, 1958).
Ook het aantal stammen van Type V is relatief groot. Thai (1954) vond
op 186 stammen slechts éénmaal Type V, G i r a r d (1955) op 56 stammen
geen en M o 11 a r e t (1961) op 327 stammen vijfmaal Type V. Het is niet
mogelijk op grond van onze getallen te zeggen dat de verdeling naar typen
in ons land afwijkt van die in Zweden of Frankrijk.

Onze bijzondere belangstelling werd gewekt door een negental stammen die
wij met tussenpozen ontvingen van het Centraal Diergeneeskundig Instituut
afd. Rotterdam. Zij waren alle op één na geïsoleerd bij chinchilla\'s, stam
50077 kwam van een haas. Op grond van het routine-onderzoek mochten
de stammen gehouden worden voor Pasteurella pseudotuberculosis en het
was om die reden dat men ons verzocht de stammen te willen typeren. Daar
zij met geen van onze vijf Type-sera een positieve agglutinatie gaven waren
wij aanvankelijk van mening dat het een niet eerder aangetroffen Type
kon zijn.

Wij hebben de 9 stammen eerst aan een meer uitgebreid morfologisch en
biochemisch onderzoek onderwoq^en. De resultaten daarvan geven wij in
tabel II.

Er was geen enkel verschil aantoonbaar tussen de 9 stammen onderling.
Bij onderzoek naar vorm, kleurbaarheid, kolonietype en groei op verschil-
lende voedingsbodems waren er vrijwel geen verschillen tussen deze stammen
en Pasteurella pseudotuberculosis. Bij biochemisch onderzoek kwamen gro-
tere verschillen aan het licht zodat het hoogst onwaarschijnlijk werd dat
van een nieuw Type sprake zou zijn, immers de 5 bekende Typen zijn bio-

3 Mej. C. Goudzwaard, medisch analiste aan het Streeklaboratorium voor de
Volksgezondheid, Rotterdam.

chemisch geheel identiek (Thal, 1954; Knapp, 1959). De onbekende
stammen reageerden anders in de omzetting van saccharose, sorbitol, xylose,
rhamnose, salicine en esculine; de omzetting van maitose bleek variabel.
Opmerkelijk is dat ook de 9 stammen geen gas vormden. Van grote beteke-
nis bleek het onderhoek naar de beweeglijkheid. Het is typisch voor Pasteu-
rella pseudotuberculosis dat (bij goede techniek; Knapp, 1959) alle stam-
men beweeglijk zijn bij 22° C, maar hun beweeglijkheid verliezen bij 37° C.
Dit bleek ook op te gaan bij alle 9 niet geïdentificeerde stammen.

Over het serologisch onderzoek vermeldden wij dat geen van deze stammen
agglutineerde in de 5 Type-sera van Pasteurella pseudotuberculosis (Tabel

Wij hebben daarom een konijn herhaalde malen ingespoten met op-
klimmende doses van het onbekende antigeen. Wij verkregen dit door een
48 uur bij 22° C bebroede cultuur van stam 50077 af te wassen met 10 ml
0.85% NaCl-oplossing en de bacteriën te doden door 2 uur bij 100° C in
de pot volgens Koch. Als voedingsbodem gebruikten wij schuingestolde
2% vleesbouillon-agar in buizen.

Op deze wijze kregen wij een konijnen-hyperimmiumserum tegen de on-
bekende stam 50077, en deze stam agglutineerde in dit serum tot in een
verdunning van 1:5120. Dit serum agglutineerde ook de 8 andere stam-
men in hoge, maar niet steeds gelijke, titers: (43763) 1:1280; (44834)
1:2560; (45130) 1:640; (47469) 1:5120; (51432) 1:320; (52162) 1:640;
(52350) 1:1280 en (53515) 1:1280.

Geen enkele stam Pasteurella pseudotuberculosis Type I, H, IH, IV of V
werd in dit serum geagglutineerd, noch levend noch gekookt en niet bij
37° C noch bij 52° C. Het hyperimmuunserum agglutineerde Salmonella D
H-antigeen (1:40) en Salmonella D O-antigeen (1:40) maar niet Salmo-
nella B O- of H-antigeen.

De agglutinatie-reacties van de 9 stammen in Salmonella D H-antiserum
(levend antigeen), in Salmonella D O-antiserum (gekookt antigeen) en
in Salmonella R O-antiserum (gekookt antigeen) waren alle negatief.
De 9 stammen agglutineerden levend niet in de Pasteurella pseudotubercu-
losis anti-sera van alle Typen, rnaar gekookt met alle Typen 1 :160.
Uit dit serologisch onderzoek zouden wij, op zichzelf beschouwd, de con-
clusie kunnen trekken dat er mogelijk een gemeenschappelijk lichaams-
antigeen bestaat tussen de onbekende stammen en Pasteurella pseudotuber-
culosis en dit zou dan in overeenstemming zijn met de hypothese van een
nieuw Type. Het biochemisch onderzoek maakt dit hoogst onwaarschijnlijk
en wij geloven dan ook niet dat wij de onbekende stammen tot de Pasteu-
rella pseudotuberculosis mogen rekenen. Het lijken echter wel verwante
stammen, zoals ook van de Salmonella B- en D-groepen bekend is dat zij
antigeen-verwant zijn aan Pasteurella pseudotuberculosis (resp. aan Type lï
en IV; Knapp, 1959).

Wij hebben in de literatuur deze stammen met waarschijnlijkheid terug-
gevonden in de stammen die door H ä s s i g e.a. in 1949 werden geïsoleerd.
Deze auteurs hielden die toen voor Pasteurella pseudotuberculosis, maar
vermeldden wel de verschillen in omzetting van saccharose, sorbitol, rham-
nose en xylose. Maltose werd door de stammen van H ä s s i g wèl omgezet.
Hun stammen waren ook onbeweeglijk bij 37° C en werden beweeglijk bij
22° C. De stammen van H ä s s i g agglutineerden in het groep-IV anti-

serum van Schütze. Dit serum en de bijbehorende stam zijn verloren
gegaan. Het is zeker dat deze niet identiek was aan het Type IV van Thai
(Thai, 1954; Knapp, 1959). Misschien is de oorspronkelijke stam
Rhodes, waarvan de biochemische eigenschappen niet bekend zijn, en ge-
bruikt door Schütze (1932) voor de vervaardiging van het groep IV
antiserum, geen Pasteurella pseudotuberculosis geweest, maar ook van het
soort dat wij hier naar voren brengen.

Eén van onze stammen (47469) en het door ons tegen stam (50077) ver-
vaardigde antiserum zonden wij ter verificatie aan Prof. W. Knapp, die
zo vriendelijk was onze uitkomsten te toetsen. Hij kon bovendien onze stam
doen agglutineren met een O- en OH-antiserum in zijn bezit, dat ver-
vaardigd was met als antigeen één van de stammen van H ä s s i g. De uit-
komsten waren:

Daar Prof. Knapp niet meer beschikte over de stammen van Hässig,
kon hij deze niet laten agglutineren met ons antiscrum.

Het lijkt ons dus wel zeker dat de 9 stammen die wij vonden, identiek zijn
aan de beide stammen die H ä s s i g e.a. destijds ten onrechte voor Pasteu-
rella pseudotuberculosis hielden. Deze mening wordt nog gesteund door het
feit dat alle 9 stammen, in tegenstelling tot Pasteurella pseudotuberculosis,
apathogeen bleken te zijn voor caviae en konijnen. Van de stammen van
PI ä s s i g is bekend dat die bovendien nog apathogeen waren voor ratten,
muizen en duiven.

Voor zover op grond van literatuurstudie is uit te maken komen deze on-
bekende stammen niet overeen met de stammen beschreven door Bongert
(1901), Vincenzi (1909), B r i g h a m e.a. (1935), cn Schleif-
stein (1939); dat waren echter ook geen Pasteurella pseudotuberculosis.
De stammen door Chapman (1948), Leader e.a. (1954) en B e n i t o
e.a. (19571 bij chinchilla\'s geïsoleerd, waren wel Pasteurella pseudotuber-
culosis.

Voorzichtig gezegd beschikken wij over 9 stammen die onderling, zowel
morfologisch als in biochemische eigenschappen, vrijwel identiek zijn. Sero-
logisch zijn zij sterk aan elkaar verwant, al laten de verschillen in titers de
mogelijkheid van verdeling in subtypen open. Zij lijken ook nauw vt;rwant
te zijn aan Pasteurella pseudotuberculosis, maar zij zijn het niet. Het is zeker
te zeggen dat het ook geen Pasteurella pestis (of multocida) zijn. Aan de
Pasteurella\'s in engere zin waaronder wij, met Van Loghem (1946\')
alleen de pestis en de pseudotuberculosis verstaan, zou dan een derde nog
ongenaamde species moeten worden toegevoegd. Het kan dan andermaal
ernstige overweging verdienen deze drie te scheiden van de andere Pasteu-
rellae waarmee zij wel bijzonder weinig gemeen hebben. Het is minder juist
dat zij tot de Parvobacteriaceae werden gerekend, zoals ook G i r a r d
(1955), Van Loghem (1946) en Knapp (1959) opmerkten en zij
zouden eerder bij de Enterobacteriaceae dienen te worden ondergebracht
zoals Van Dorssen (1952), Thai (1954) en W e s t p h a 1 (1960)
voorstelden.

Prof. Knapp kwam, met ons, tot de conclusie dat het hier niet om een
ons bekende bacterie gaat en berichtte ons:

„Auch passt der Stamm nicht in die bisherige Species „Past. pseudo-
tuberculosis". E\\entuell muss eine neue Species geschaffen werden, falls
der Stamm nicht doch in einer andere Gattung gehört".

Zolang de door ons gevonden stammen niet officieel zijn erkend (of her-
kend?) zouden wij willen doorgaan te spreken van Pasteurella „X".

Tijdens een onderzoek naar infecties met Pasteurella pseudotuberculosis troffen de
schrijvers een negental stammen aan die geleken op genoemd Species maar daarmee
niet geïdentificeerd konden worden.

In morfologische eigenschappen en beweeeglijkheid waren zij niet van Pasteurella
pseudotuberculosis te onderscheiden, maar zij verschilden ermee in de omzetting van
saccharose, sorbitol, xylose, rhamnose, salicine en esculine. Geen van de stammen
agglutineerde in een van de vijf Type specifieke Pasteurella pseudoutberculosis anti-
sera, alle 9 agglutineerden in één serum vervaardigd met één van de stammen als
antigeen. De onbekende stammen bleken apathogeen voor caviae en konijnen.
Gegevens over deze stammen hebben de schrijvers in de literatuur niet kunnen vinden,
al menen zij dat deze identiek zijn aan de stammen door H ä s s i g e.a., als Pasteu-
rella pseudotuberculosis gepubliceerd.

De schrijvers stellen voor de stammen tc classificeren als een nieuw Species onder
de Pasteurella. Zolang als deze stammen niet officeel zijn erkend (of herkend?) spre-
ken zij over Pasteurella „X".

In the course of an investigation of human infections with Pasteurella pseudo-
tuberculosis the authors found 9 strains that could not adequately be identified.
They were morphologically and in their peculiar motility very much like Pasteurella
pseudotuberculosis but could be differentiated by their fermentations and serological
properties. They proved to be apathogenic for guinea-pigs and rabbits. The authors
have not been able to find these strains mentioned in literature, but they believe that
they are identic with the strains mentioned by II ä s s i g e.a. as Pasteurella pseudo-
tuberculosis.

The authors propose to classify them as a new Species with Pasteurella. As long as
these strains are not generally acknowledged (or recognized?) they will refer to them
as Pasteurella „X".

Pendant leurs recherches concernant des infections avec la Pasteurella pseudotubercu-
losis, les auteurs rencontrèrent neuf souches qui ressemblaient au spécimen mentionné,
mais qui ne pouvaient pas y être identifiées.

Dans leurs qualités morphologiques et leur mobilité elles ne se distinguaient pas de la
Pasteurella pseudotuberculosis, mais elles étaient différentes en ce qui concerne la
décomposition de saccharose, sorbitol, xylose, rhamnose, salicine et esculine.
Aucune des souches n\'agglutinait dans un des cinq types spécifiques d\'antisérums de
Pasteurella pseudotuberculosis, toutes les neuf elles présentaient une agglutination
dans un seul sérum, fait avec une des souches comme antigène. Les souches inconnues
se trouvaient être apathogènes pour la cavia et le lapin.

Les auteurs n\'ont pas pu trouver de données concernant ces souches dans les publi-
cations, mais ils les croient identiques aux souches décrites par H ä s s i g e.a. comme
Pasteurella pseudotuberculosis.

Les auteurs proposent de classifier les souches comme une nouvelle Espèce de la
Pasteurella. Tant que ces souches n\'ont pas encore été admises officiellement (ou
simplement reconnues?), ils les nomment Pasteurella „X".

Im Verlauf einer Untersuchung betreffs Infektionen mit Pasteurella pseudotubercu-
losis trafen Verfasser 9 Stämme an, die genannter Spezies glichen, jedoch nicht damit
identifiziert werden konnten.

Hinsichtlich der morphologischen Eigenschaften und Beweglichkeit waren sie nicht
von Pasteurella pseudotuberculosis zu unterscheiden, jcdoch wohl in der Umwandlung
von Sachharose, Sorbitol, Xylose, Rhamnose, Salizin und Esculin.
Keiner der Stämme agglutinierte in einem der fünf Typen-spezifischen Pasteurella
pseudotuberculosis-Anüseren, alle neun agglutinierten im Serum, das mit einem der
Stämme als Antigen hergestellt war. Die unbekannten Stämme zeigten sich apathogen
für Meerschweinchen und Kaninchen.

Daten haben die Verfasser in der Literatur nicht finden können, wohl nehmen sie an,
dass dieselben mit den durch H ä s s i g u.a. als Pasteurella pseudotuberculosis ver-
öffentlichten, identisch sind.

Die Verfasser machen den Vorschlag, die Stämme als neue Spezies unter den Pas-
teurellae zu klassifizieren. Solange diese Stämme nicht offiziell erkannt (oder an-
erkannt) sind, sprechen sie über Pasteurella „X".

Benito, M. et B o r r e 1, A.: Pseudo-Tuberculose a Cillopasteurella chez le Chin-
chilla. Bull. Acad. Vet. Fr., 30, 363, (1957).

Bongert, R.: Coryncthrix pseudotuberculosis murium, ein neuer pathogener Ba-
cillus für Maüse. Zschr. f. Hyg. u. Infekt. Krankh., 37, 449, (1901).

Brigham, G. D. and R e 11 g e r, L. F.: A systematic study of the Pasteurella
genus and certain closely related organisms, ƒ. Infect. Diss., 50, 225, (1935).

Chapman, M. P.: Pseudotuberculosis Rodentium in Chinchilla. North. Am. Vet.,
29, 493, (1948).

D a n i ë 1 s, J. J. H. M. en D a n i ël s-B o s m a n, M. S. M.: Lymphadenitis mesen-
terialis, veroorzaakt door Pasteurella pseudotuberculosis, verlopend onder het beeld
van acute appendicids. Ned. Tijdschr. Geneesk., 104, 922, (1960).

D a n i ë 1 s, J. J. H. M.; Enteral infection with Pasteurella pseudotuberculosis. Brit.
Med. J., II, 996, (1961).

Dorssen, C. A. van: Oriënterende proeven over therapie en vaccinatie bij
pseudotuberculosis van knaagdieren. Tijdschr. Diergeneesk., 77, 235, (1952).

G i r a r d, G. et C h e v a 11 i e r, A.: Classification sérologique de 56 souches de
Pasteurella pseudotuberculosis. Ann. Inst. Pasteur, 88, 227, (1955).

Hässig, A., K a r r e r, J. und P u s t e r 1 a, F.: Ueber Pseudotuberkulose beim
Menschen. Schweiz. Med. Wschr., 79, 971, (1949).

Knapp, W.: Pasteurella pseudotuberculosis unter besonderer Berücksichtigung ihrer
humanmedizinischcr Bedeutung. Ergebnisse der Mikro. Immun, u. exper. Ther.,
32, 196-269, (1959).

L e a d e r, R. W. and Baker, G. A.: A report of two cases of Pasteurella pseudo-
tuberculosis infection in the chinchilla. Corn. Vet., 44, 262, (1954).

L o g h e m, J. J. V a n: La classification du bacille pesteux. Ann. Inst. Pasteur, 72,
975, (1946).

Moll are t, H. H.: Contribution ä 1\'étude des caractères biochimiques de Pasteu-
rella pseudotuberculosis. Ann. Inst. Pasteur, 100, 685, (1961).

Schleifstein, J. and Coleman, M. B.: An unidentified microorganism
resembhng B. lignieri and Pasteurella pseudotuberculosis and pathogenic for man.
New York State J. Med., 39, 1749, (1939).

Schütze, H.: Studies in B. pestis antigens. Antigenic relationship of B. pestis and
B. pseudotuberculosis rodentium. Brit. J. exper. Path., 13, 289, (1932).

Thai, E.: Untersuchungen über Pasteurella pseudotuberculosis unter besonderer
Berücksichtigung ihres immunologischen Verhaltens. Thesis Lund, (1954).

Vincenzi, L.: Zur kulturellen Unterscheidung zweier Pseudotuberkulose-bacillen
(Bacillus Pfeiffer und Bacillo opale galiaco Vincenzi) der Nagetiere. Zentralbl. f.
Bakt. I. Abt. Orig., 50, 2, (1909).

Westphal, O., K a u f f m a n n, F., L u d e r i t z, O. und Sticrlin IL: Zur
Immunchemie der O-antigene von Enterobacteriaceae. Zentralbl. Bakt. 179, 336,
(1960).

Uit het Instituut voor Biologisch en Scheikundig Onderzoek
van Landbouwgewassen, Wageningen.

Het gebruik van magnesiumkoekjes ter voorkoming van hypomagnesemie
en van kopziekte is in de laatste jaren sterk toegenomen. Gezien de aan-
dacht die hieraan bij de voorlichting werd besteed, is dit niet te ven\\\'on-
deren. Bovendien hebben de resultaten van recente onderzoekingen ook
aan dit facet van de voorlichting op het gebied van de preventie van de
kopziekte een wat steviger basis gegeven.

Hoewel reeds vele praktizerende dierenartsen en veehouders van de gun-
stige invloed van een regelmatige verstrekking van deze koekjes overtuigd
zijn, worden toch ook wel minder enthousiaste geluiden gehoord. Hierbij
wordt enerzijds de „beschermende werking" wel in twijfel getrokken, ter-
wijl men anderzijds de klacht hoort uiten dat de koekjes niet graag zouden
worden gegeten. Voor wat deze beschermende werking betreft, moet
worden opgemerkt dat slechts goede resultaten kunnen worden verwacht
indien 50 gram magnesiumoxyde per koe per dag zeer regelmatig wordt
verstrekt. Deze hoeveelheid van 50 gram zou tegenwoordig gewoonlijk,
volgens het op de koekdozen vermelde gehalte, in 6 reepjes koek, zijnde
± l kg, aanwezig zijn. Het gehalte bedraagt dan 5% MgO en in die ge-
vallen, waarbij andere gehalten worden vermeld, dient dus de te voederen
hoeveelheid koek hieraan aangepast te worden.

Een ieder die met de praktische veehouderij op de hoogte is, weet echter
dat op diverse bedrijven de regelmaat van verstrekking alsook de hoeveel-
heid koek die wordt gegeven nogal eens te wensen overlaat.

Ernstiger wordt het echter wanneer serieuze veehouders veronderstellen
met 1 kg koek 50 gram MgO te voeren, maar in werkelijkheid veel minder
geven, doordat het MgO-gehalte van de koek lager is dan het op de doos
vermelde gehalte van 5%.

In nevenstaaade tabel worden de magnesiumgehalten van 11 koekmonsters
van een viertal verschillende fabrieken vermeld, welke in het voorjaar en
in de herfst van dit jaar werden genomen op boerderijen welke op de één
of andere wijze bij het kopziekteonderzoek waren betrokken.
Hieruit blijkt dat geen der onderzochte monsters het gehalte van 5% haalt
en dat er zelfs „magnesiumkoekjes" op de bedrijven gevoerd worden, waar-
van het gehalte slechts 1% bedraagt.

Eén van de monsters werd genomen op een bedrijf waar de koekjes regel-
matig in schijnbaar voldoende hoeveelheden werden gevoerd, doch waar
bij enkele dieren duidelijk kopziekte optrad.

A. Kemp, Wetenschappelijk Ambtenaar aan het Instituut voor Biologisch en
Scheikundig Onderzoek van Landbouwgewassen, Wageningen, Bornsesteeg 65.

Gezien de grote invloed die een regelmatige verstrekking van magnesium
op het handhaven van normale serummagnesiurngehalten van het bloed
en op het verhogen van subnormale en van lage gehalten heeft, is dit, gelet
op het voorgaande, niet te verwonderen. De benutting van het met het
gras verstrekte voedermagnesium kan soms zo laag zijn dat van 10 gram
MgO in koekjes niet veel resultaat verwacht kan worden.

Wij willen hier niet uitvoerig ingaan op de oorzaak van de te lage mag-
nesiumgehalten. Eensdeels kunnen deze een gevolg zijn van het feit dat
men in de mengsels het zgn. technisch magnesiumoxyde gebruikt, denkende
dat dit geheel of nagenoeg geheel uit MgO bestaat. In twee monsters die
wij onderzochten bedroeg het MgO-gehalte echter slechts 63% en 73%.
Een deel van het technisch magnesiumoxyde bestaat n.1. uit magnesium-
carbonaat. De zeer lage gehalten kunnen hiermee echter niet worden ver-
klaard.

Over het al of niet opnemen van de koekjes door de dieren zij vermeld dat
onze ervaringen hieromtrent gunstig zijn als aan enkele belangrijke voor-
waarden wordt voldaan. De koekjes moeten in de eerste plaats vers zijn.
Waarschijnlijk mede door de relatief kleine omzet worden dikwijls oude
partijen verkocht die hard en minder geurig zijn geworden. Verder moet
er aan het voederen van deze koek voldoende aandacht worden besteed,
terwijl het verstrekken van schone koek vóór het melken ook kan bij-
dragen tot een verbetering van de opname.

Het te verwachten eigewicht kan bij jonge hennen met een hoge mate van waar-
schijnlijkheid worden afgeleid uit de gegevens, die van oktober tot februari worden
bepaald. Voor het bereiken van een eigewicht van 56-58 g moet het ei van jonge
hennen ongeveer 55 g wegen. De aanleg van fokhanen kan voldoende nauwkeurig uit
gedeeltelijke gegevens van hun dochters worden afgeleid.

Hansen, H. J., G r a b e II, I. and Thai, E.: Spinal lesions in swine erysipelas.
Acta Path. Microbiol_ Scand. suppl. 154, 76, (1962).

Polyartritis door E. insidiosa kan bij het varken als gevolg van acute vlekziekte op-
treden, maar de ziekte kan ook vanaf het begin chronisch zijn. Deze artritis is be-
langrijk in verband met zijn overeenkomst met reumatische artrids bij de mens.
Schrijvers vestigen de aandacht op intervertebrale processen van deze infecde, zowel
van de disci als van de epifysen, waardoor sclerose en exostose ontstaan. De stammen
die uit deze processen gekweekt zijn waren weinig virulent. Deze laesies zouden ook
geschikt vergelijkingsmateriaal vormen voor studie van overeenkomstgie processen
bij de mens.

Spink, W. W., Hall III, J. W„ F i n s t a d, J, and Mallet, E.: Immunization
with viable Brucella organisms. Result of a safety test in humans. Bull Wld Hlth
Org., 26, 409, (1962).

Het uitroeien van brucellose bij het vee zal tot gevolg hebben, dat deze ziekte niet
meer bij de mens zal voorkomen. Dat kan in landen waar een goed georganiseerde
dierziektenbestrijding mogelijk is, o.a. door het afslachten van besmette veestapels en
vaccinade van vee met het levende Brucella abortus-vaccin stam 19. Dit is in vele
landen evenwel nog niet mogelijk, mede omdat daar tevens besmettingen met
Br. melitensis, bij schapen en geiten als reser%-oir, voorkomen.

Men zoekt daarom naar vaccins om de mens te beschermen tegen deze daar nog vrij
frequent voorkomende infecties.

De auteurs hebben twee levende vaccin-stammen van Brucella met elkaar vergeleken
bij een aantal vrijwillige proefpersonen (de onvrije maar willige inwoners van een
Amerikaanse gevangenis). Uit een groep van 105 mannen met de leeftijd van 20-50
jaar heeft men 32 gekozen, die niet reageerden op de cutane reacüe met Brucella-
antigeen en bij serologisch onderzoek niet over antistoffen tegen Brucella bleken te
beschikken. Zij werden verdeeld in 2 groepen; een groepje van 16 kreeg een subcutane
injectie met stam 19 en de tweede groep een dosis van de Rev ï-stam van het
Br. melitensis-vaccm. Alle „gevaccineerden" zijn gedurende 6 maanden nauwkeurig
klinisch, bacteriologisch en serologisch onderzocht.

Twee van de met stam 19 besmetten, kregen een acute brucellose, bij een ander werd
een bactcriëmie aangetoond. In de groep die Rev 1-vaccin kreeg toegediend, onder-
gingen 11 een acute brucellose en werd bij 12 personen Brucella uit het bloed ge-
ïsoleerd.

Allen vormen agglutininen tegen Brucella, bij degenen die het Rev 1-vaccin kregen
inpspoten, waren de antistoftiters gemiddeld veel hoger. De huidreactie was slechts
bij 9 van de met vaccin type 19 besmetten positief, de Rev 1-groep bleek volledig te
reageren, maar 4 ervan moesten ook in een ziekenhuis worden opgenomen.
De auteurs melden zelf dat „fortunately all of the volunteers recovered after treat-
ment with tetracycline" èn dat dit vaccin (Rev 1) niet voor immunisatie van de mens
kan worden aanbevolen. De resultaten met stam 19 zijn ook niet van dien aard dat
deze voor profylactische doeleinden bij de mens in aanmerking komt.

V i r t a n e n, S.: The sensitivity of Aspergilli to sulphanamides. Acta Path Microbiol
Scand. suppl. 154, 268, (1962).

Evenals bij de dieren komen ook bij de mens Aspergillus-\\Tilec\\.\\c% voor, o.a. van de
oren, de neusholten en van de longen. De longaspergillose is vaak een complicatie bij
longcarcinoom, longtuberculose en bronchiectasie.

Uit vergelijkende onderzoekingen met 17 Aspergillus-^ts^mmen en 6 verschillende
sulfaverbindingen (solusupronal Bayer, sulfadiazine, sulfamcthoxypyridazine, sulfa-
nilamide, 3 sulfanilamido 2- phenylpyrazole en sulfathiazole), bleek het verrassende
resultaat dat de gewone sulfanilamide althans in vitro het meest werkzaam was.

DE STOFWISSELING VAN INGESPOTEN PROGESTERON BIJ DE OOI.
B r u s h, M. G.: The metabolism of injected progesterone in the ewe. Rapport 4e Int.
Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.

De normale progeteronspiegel in het bloed bij ooien is zeer laag, zelfs tijdens de
zwangerschap. De auteur heeft getracht na te gaan, op welke wijze ingespoten pro-
gesteron werd verwijderd en welke progesteron hoeveelheid nog in het bloed aantoon-
baar was.

Hiervoor werden een aantal ± 5 jaar oude Merinoschapen gebruikt, die gevoerd
werden met standaard rantsoenen lucerne. Met de door de auteur gebruikte methode
van Short was het niet mogelijk in het bloedplasma progesteron aan te tonen bij
niet ingespoten dieren. Dit was ook niet mogelijk wanneer minder dan 50 mg pro-
gesteron intraveneus werd ingespoten, ondanks het feit dat de monstcrname geschiedde
3-4 min. na het inspuiten.

Grotere hoeveelheden dan 50 mg waren wel aantoonbaar in de monsters na 3 minuten,
maar de concentratie nam zeer snel af met de tijd. Na 1 uur lag de concentratie
reeds lager dan 3 /ig/100 ml bloedplasma. Wanneer progesteron tot 100 mg toe intra-
musculair werd ingespoten, dan was het niet mogelijk dit in het bloedpla.sma aan
te tonen.

Deze resultaten zijn in overeenstemming met andere proeven o.a. bij konijn en de
mens, waarbij eveneens gevonden werd dat progesteron snel uit het bloed werd ver-
wijderd. Hoewel de auteur hiervoor geen bewijzen aanvoert, zou het speciaal de
lever zijn, die verantwoordelijk is voor de snelle afname van het progesteron in het
bloed, met daarnaast het vctweefsel, dat ook in staat zou zijn progesteron op te
nemen.

I. u i c k, J. R.: Synthesis of Milk Fat in the Bovine Gland. J. Dairy Sei., 44, 652,
(1961).

Het onderzoek werd uitgevoerd met behulp van met C\'"\' gemerkt glycerol, glucose,
acetaat, propionaat en butyraat. Het bleek dat er in de melkklier een synthese van
glycerol uit glucose plaats vindt. Het gevormde glycerol (volgens nog niet gepubli-
ceerde .gegevens van de schrijver en M. K 1 e i b e r wei 70% van het totale glycerol-
gchalte van dc melk) wordt in de melkklier met daar aanwezige vetzuren veresterd.
Schrijver neemt met M c G a r t h y aan dat er ook melkvet wordt gevormd uit plasma
glyceriden door verwisseling van de vetzuren.

Die Rinderleukose in Schweden. Von der schwedischen Rinderleukoseforschergruppe
gegebener Teilbericht unter der Redaktion von Professor Dr. H. J. Hanse n. Vete-
rinärmedizinisches Staatsinstitut, Stockholm, und Prosektor Dr. G. W i n q v i s t,
Königl. Veterinärhochschule, Stockholm. Acta Vet. Scand. Vol. 2, Suppl. 2, Stock-
holm 1961,

Na een inleiding van Hansen, waarin mededeling wordt gedaan van de proble-
matiek van runderleucose in Zweden en een overzicht wordt gegeven van dc ge-
schiedenis van het leucoseonderzock, speciaal bij het rund, volgt een artikel (in 4
hoofdstukken) van Olson.

Hij deelt mede, dat leucose lecds lange tijd bij het rund in Zweden voorkomt. Van
het einde der dertige jaren tot het midden der vijftiger jaren is sprake van een toe-
name van het aantal gevallen. Dc ziekte is het eerst onderkend in die gebieden, waar
zij thans in de grootste frequentie voorkomt en is sterk aan bepaalde streken ge-
bonden (vooral Zuid-Zweden).

De gebieden, waar piroplamosc en leucose voorkomen, overlappen elkaar grotendeels,
waarbij leucose vooral voorkomt op die bedrijven, waar reeds lange tijd tegen Piro-
plasmose geënt wordt. Het is gebleken, dat het bloed, bestemd voor de bereiding van
piroplasmose-entstof, vaak voor een groot deel afkomstig was van leucosc-bedrijven.
Volpns B O d i n e.a. vertonen de tegen piroplasmose geënte runderen een lan.g-
durige lymfocytose. Deze is van dezelfde graad als waargenomen wordt bij met leu-
cose behepte dieren. Bij spontane piroplasmose werd echter slechts een kortdurende
lymfocytose geconstateerd, evenals bij dieren, die geënt werden met een „leuocse-
vrije" entstof.

Het bleek aan H e n r i c s o n e.a., dat bij oudere runderen de kans op het voor-
komen van leucose groter is. Zij vonden een significant positieve correlatie tussen het
voorkomen van leucose bij moeders en dochters. Deze zou slechts ten dele van gene-
tische aard zijn.

Groulade, P. et Guerre, R.: Monucluéose infectieuse du chat. Bull Acad
vét. France, XXXIII, 261, (1959).

Het acute ziektebeeld gaat gepaard met koorts, (40-41,5° C), pijnlijk hoesten, soms
gepaard met braken, laryngitis-faryngitis (pseudo-membranosa) en soms stomatitis.
Bij de chronisch verlopende .gevallen zijn de verschijnselen minder heftig. Het bloed-
beeld geeft in de acute fase een Icucopcnie met verhoogd aantal lymfocyten en vooral
monocytcn (15%-35%). Opvallend is het beeld van de atypische mononucléaire cel-
len met grote, weinig ingesnoerde kern, die gelijkmatig rose gekleurd is, en met helder
protoplasma.

De therapie bestaat uit antibiotica (penicilhne, streptomycine, terramycine en chlor-
amphenicol) naast fysiologische NaCl-oplossing glucose.

Labic, Ch. et Fontaine, M.: Mastocytome splcnique du chat. Bull Ac vét
France, XXXIII, 361, (1960).

Schrijvers zagen drie gevallen, alle met dezelfde symptomen, namelijk braken, parese
van de intestini en een uitgezcttt buik als gevolg van de vergrote milt.
Voor de diagnose werd de milt gepuncteerd, hetgeen links met een gewone injectie-
naald technisch gemakkelijk is uit te voeren. Met de kleuring volgens May Grün-
wold-Giemsa zijn de mastocyten moeilijk te onderkennen van myclocyten en myelo-
blasten. De kleuring met toluidine-blauw geeft een duidelijke onderkenning van de
mastocyten.

Voor de differentieel diagnose geeft leucose de meeste moeilijkheden.
Spléncctomie schijnt de beste therapie.

Technical Communication No. 22 van het Commonwealth Bureau of Animal Nu-
trition, Rowett Research Institute, Bucksburn, Aberdeen, Scodand.
(Commonwealth Agricultural Bureaux, Farnham Royal, Slough, Bucks; 1961; 117
blz., 25 S.)

Dc literatuur over de voeding van de big wordt door de schrijvers in twee delen
verdeeld. In het eerste deel wordt de voeding van direct gespeende biggen besproken;
in hel tweede deel die van bij de zeug op te fokken dieren.

In de eerste hoofdstukken van het eerste deel wordt de voedertechniek, ziekte-
resistentie en de milieuomstandigheden behandeld.

In enkele hierop volgende hoofdstukken wordt de fysiologie van het digestie-apparaat
besproken. Nadat is ingegaan op de voedercomponenten vet en koolhydraten worden
de literatuurgegevens omtrent de behoefte eiwit, aminozuren, vitamines en mineralen
vermeld. Bij de bespreking van zowel vitamines als mineralen worden de deficiëntie-
symptomen vermeld, In een apart hoofdstuk wordt ingegaan op de werking van
antibiotica en andere groei stimulerende stoffen. Ten slotte worden een aantal
samenstellingen van zeugemelk vervangende preparaten gegeven.

In het tweede deel worden de typische moeilijkheden van de opfok behandeld. Na
enkele hoofdstukken over bijv. samenstelling van zeugemelk, antibiotica, worden ook
hier enkele samenstellingen van babybiggenmelen gegeven.

De schrijvers zijn geslaagd in hun bedoeling „to write a more comprehensive review";
dit kan echter niet gezegd worden van „and to give reasons for the conclusions we
drew from the evidence".

De opgave van de behoefte aan eiwit, aminozuren en B-vitamines per eenheid
E(nergy) of D(igested) F(eed), (het calorisch equivalent van de T.D.N.-eenheid
dus, ref.) bemoeilijkt het gebruik ervan.

Nadat Hussel in 1960 een monografie heeft doen verschijnen over de literatuur
en zijn eigen .\\frikaanse ervaringen betreffende de veepest, heeft hij nu een soortgelijk
„boekje" laten uitgeven over de longziekte (Peripneumonia contagiosa bovum).
De stof heeft hij ingedeeld in 12 hoofdstukken, waarvan de belangrijkste behelzen: de
hedendaagse verbreiding, de epizoötiologie, het klinische beeld, de pathologische ana-
tomie, de differentiaal diagnose en de entstoffen.

Wat het voorkomen in Europa betreft meent Hussel met Provost, dat de ziekte
beperkt is tot Spanje en Portugal. De infectie is endemisch in Centraal-Afrika en
Angola, in China en Assam en in Queensland, het Noordelijk Territorium en in
West-Australië benoorden de 20ste breedtegraad.

Bij dc behandeling van de epizoötiologie gaat de schrijver uitvoerig in op de epizootic
der ziekte, die in Duitsland ontstond in 1918 in aansluiting met een import van Roe-
meense ossen en vermoedelijk ook te danken was aan de frauduleuze invoer van run-
deren uit Polen. De uitbraak kon pas in 1926 als definitief bestreden worden be-
schouwd, Te dien behoeve werden in 1922 en 1923 nog 6981 runderen onteigend en
geslacht. Deze cijfers tonen aan, dat longziekte door zijn lange incubatietijd en
uitermate slepend verloop, met evenwel een mortaliteit van 30-50%, vaak moeilijk
te onderkennen en lastig te bestrijden is.

Het grote hoofdstuk over de differentiaaldiagnose bewijst ook hoe moeilijk de diagnose
nog kan zijn wanneer het dier geseceerd is.

De meest geschikte methode om de ziekte met zekerheid te kunnen vaststellen is de
toepassing van de complementbindingsreactie, waarbij men uiteraard de beschikking
moet hebben over een bruikbaar antigeen. De schrijver gaat zeer uitvoerig op de
methodiek hiervan in. Verder meent hij, dat de plaatmethode van de aggluünatie-
reactie met vers bloed, zoals bij de pullorum-diagnostiek gebruikelijk is, van grote
waarde is speciaal voor tropische gebieden met weinig goed ingerichte laboratoria
voor de diagnostiek. Moeilijkheden hierbij worden veroorzaakt door entingen tegen
longziekte en door infecties met het Mycoplasma bovigenitalium.

Voor de streken, waar de longziekte een inheemse ziekte is, is de enting tegen deze
zeer schadelijke infectieziekte zeker aanbevelenswaardig. De enting bemoeilijkt echter
de uitroeiing van de longziekte in een dusdanige mate, dat bij incidentele besmet-
tingen, zoals na de eerste wereldoorlog in Duitsland hebben plaatsgevonden, men de
endng achterwege dient te laten.

Dit nieuwe boekje van H u s s e 1 is, evenals het voorgaande, van grote waarde voor de
dierenartsen en a.s. dierenartsen, die het plan hebben voor een kortere of langere
periode een werkkring in de tropen aan te nemen. Daarnaast is het longziekteprobleem
ook nog altijd actueel voor de dierenartsen, die verbonden zijn aan dierentuinen, om-
dat men bij import van herkauwers (Bos taurus, Bos indicus, Poephagus grunniens =
Jak, Bubalus Syncerus = buffelsoort, Hippotragus equinus — paardeantiloop en
zelfs kameel en geit) altijd met een obser\\\'atietermijn van minstens een half jaar
rekening moet houden.

Nog maar weinig is bekend over de levenscyclus, de gewoonten en de woonplaatsen
van teken, voorkomend in Nederland.

Op het Instituut voor Tropische Hygiëne te Amsterdam wordt op dit ogenblik een
onderzoek verricht naar dc verspreiding van deze dieren in Nederland.
Wil dit onderzoek slagen, dan is het van veel belang de beschikking te krijgen over
een grote hoeveelheid materiaal.

Waarschijnlijk zijn er onder de lezers van dit tijdschrift wel enkele, die soms een teek
bij hun of andermans vee of huisdieren vinden. De bedoeling is nu dat zij, die bij
dit onderzoek behulpzaam willen zijn, deze teken verzamelen en aan het Instituut
voor Tropische Hygiëne doen toekomen.

Vriendelijk wordt hen verzocht hun naam en adres aan onderstaand adres te willen
opgeven, waarna zij nadere inlichtingen en enkele buisjes toegezonden zullen krijgen
waarin de gevonden teken naar het Instituut opgestuurd kunnen worden.

Laboratorium voor Parasitologie, afd. Entomologi,
Instituut voor Tropische Hygiëne,
Mauritskade 57 a,
Amsterdam (O.).

DERDE SYMPOSIUM VAN DE INTERNATIONAL ASSOCIATION Ol- VETE-
RINARY FOOD HYGIENISTS, NICE, 27 MEI - 2 JUNI 1962.

Uit 29 landen namen ongeveer 350 veterinaire hygiënisten, waarvan 10 uit Neder-
land, deel aan dit belangwekkende congres. Prof. Lerche verrichtte als waarnemend
voorzitter de opening, daar de voorzitter, onze landgenoot Dr. Clarenburg, wegens
ziekte niet aanwezig kon zijn.

Namens de burgemeester van de stad Nice werd een hartelijk woord van welkom
gesproken, terwijl eveneens een vertegenwoordiger van dc Franse Regering een woord
van welkom aan de deelnemers toeriep.

De wereld-dierenartsen-vereniging was door haar voorzitter Prof. Beveridge, Cam-
bridge, vertegenwoordigd.

De verwachte toetreding van de L.A.V.F.H. tot de W.V.A. vond in de slotvergadering
plaats, zodat Prof. Beveridge een nieuwe en belangrijke loot aan de wereld-dieren-
artsen-vereniging kon begroeten. De Wereld Gezondheids Organisatie was vertegen-
woordigd door Dr. Abushalam uit Genève, hiermede het belang voor de Volks-
gezondheid van dit congres nog een.\'; onderstrepend. De eerste dag werd het thema
van de bepaling van dc soorten vlees, in conseiven gebruikt, door verschillende spre-
kers behandeld.

Dc maandagmiddag was gewijd aan: „Methoden ter bepaling van de vleessoort (en)
in geconserveerde vleesprodukten".

De hoofdvoordracht hierover werd gehouden door Prof. Sine 11 (Berlijn). Prof.
Sinell heeft in de loop der afgelopen jaren verschillende methoden onderzocht en is
daarbij tot dc conclusie gekomen, dat de prccipitatie de enige bruikbare is, hoewel er
onmiddellijk bij vermeld dient te worden dat ook met de precipitatiemethode tot dus-
ver nog geen praktisch bruikbare resultaten zijn bereikt.

Het is gebleken, dat zelfs op 75-115° C verhitte spier-proteinen nog geïdentificeerd
kunnen worden, mits precipiterende sera, bereid met deze „Thermo-antigcnen" wor-
den gebruikt. Na het overwinnen van deze eerste moeilijkheid blijft dan nog het zeer
gecompliceerde probleem van dc a-specificiteit der reactie.

De praktische betekenis van het herkennen van de in vleesprodukten verwerkte vlees-
soort(en) moet hierin gezocht worden, dat het in vele Westeuropcsc landen verboden
is paarde- en kangerocvlccs in vleesprodukten te verwerken, terwijl door verschillende
niet-Europese landen geëist wordt, dat er geen varkensvlees verwerkt is in dc even-
tueel door hen te importeren produkten.

Dr. Mazzarachio en Ravaioli (Rome) beschreven in hun voordracht een
methode ter bepaling van het percentage van iedere vleessoort in een bepaald produkt.
Deze methode bleek echter alleen uitvoerbaar bij niet-geconserveerdc produkten.

De lezing van Dr. R a d a n (Israël) bevatte de praktisch belangrijke mededeling, dat
met de bovengenoemde prccipitatie-rcactic ter herkenning van niet-verhittc vlees-
soorten vals-positieve uitkomsten worden verkregen, indien in het onderzochte mon-
ster meer dan 0.5% polyfosfaten (een cmulgeringsmiddel) aanwezig waren.

Door Guinee en Willems (Utrecht) werden enige mededelingen .gedaan over
hun tot dusver pas ten dele .geslaagde pogingen, om specifieke en praktisch bruikbare
precipiterende antisera door middel van op 75-115° C verhitte spier-eiwitten te be-
reiden.

In het „Centraal Laboratorium voor de Vleeskeuring" waarvan Dr. Takacs directeur
is, werd vastgesteld dat uit de voor het bacteriologisch vleesonderzoek verplicht ge-
stelde onderzoekmonstcrs zoals lever, galblaas, nier, lymfklieren en spierweefsel
somtijds niet-pathogene bacteriën gekweekt kunnen worden. Bij 410 dieren, onder
meer 105 varkens, werd geen enkele maal Salmonella geïsoleerd.

E. H. K a m p e 1 m a c h e r, P. A. M. G u i n é e (Utrecht), A. van Keulen
en K. H O f s t r a (Den Haag),

over het voorkomen van Salmonella bij normale slachtvarkens, waarin een sterk ge-
comprimeerd overzicht werd gegeven van de zeer uitgebreide onderzoekingen welke
de laatste jaren in Nederland werden verricht naar het voorkomen van Salmonella-
besmettingen in slachthuizen en in het bijzonder bij slachtvarkens, terwijl tevens mel-
ding werd gemaakt van enige maatregelen, welke door de Overheid worden genomen
om het gevaar van de besmettingen te doen verminderen.

Dr. Kraus (Hannover) hield een pleidooi voor een betere diagnostiek van anaerobe
bacteriën bij de vleeskeuring door middel van een door hem verbeterde voedings-
bodem. Naar de mening van Dr. Kraus dient de moderne vleeshygiënist meer gebruik
te maken van histoligsch onderzoek ter onderkenning van bepaalde afwijkingen in
vlees en vleeswaren.

Namens Dr. Kapel werd door Dr. G a u g u s c h (Polen) medegedeeld, dat bij
het onderzoek van vlees en lymfklieren van 3494 varkens in totaal 109 E, coli stam-
men behorende tot de menspathogenc typen 0111:B4, 055 :B4 en 026 :B6 werden ge-
ïsoleerd. Omdat de auteur zelf afwezig was, was de discussie over deze belangrijke
mededeling niet mogelijk.

Dinsdag werd het zeer belangrijke onderwerp „hygiëne bij slachten" behandeld.
Dr. Post m a, Nederland, hield de hoofdvoordracht.

In een heldere uiteenzetting behandelde spreker dc slachting en de keuring tot in
details.

De nadruk werd erop gelegd dat de dierenarts tijdens slachting en keuring verantwoor-
delijk is voor de hygiënische omstandigheden waaronder het gehele slachtproces, de
bewaring en het vervoer van vlees tot aan de consument geschiedt.
Gewezen werd op het gevaar van oppervlaktebesmctting, vooral van het slachtvarken.
Op het belang van het douchen van de slachtvarkens voor het broeien, van het ver-
nieuwen van het broeiwater na elke charge en van het doelmatig afbranden van het
nog gesloten hangende slachtvarken werd daarom speciaal gewezen.
Voortdurende ontsmetting is tijdens het slachtproces noodzakelijk evenals reinheid
en zindelijkheid. De krabmachine verdient extra aandacht. Op het grote belang van
de hygiëne van ieder die bij het produktieproces, het vervoer en de verwerking van
vlees en vleeswaren betrokken is, werd gewezen.

Een regelmatige bacteriologische controle van alle gereedschap en hulpmiddelen,
zoals tafels e.d. achtte Dr. Postma beslist noodzakelijk evenals een goede scheiding
van de ruimte waar de maag en darmen worden behandeld en de overige ruimten.
Ten aanzien van dc in bijzonderheden behandelde keuring inclusief het laboratorium-
onderzoek pleitte Dr. Postma voor de „ongedeelde veterinaire keuring" een thema dat
verder tijdens dit congres nog menigmaal in discussie kwam.

Kotter, West-Duitsland, pleit terecht ervoor dat de toepassing van de hygiënische
voorschriften bij de keuring door de dierenarts voor zijn beslissing in aanmerkin.g
moeten worden genomen, naast de bestaande maatstaven tegen .gevaren voor dc .ge-
zondheid van de mens.

G i s s k e, West-Duitsland, gaf een uitstekend overzicht over dc huidige kennis en
toepassing van het hangend broeien van varkens. Uit zijn onderzoekingen aan het
instituut voor vlees-onderzoek te Kulmbach, hoewel nog niet beëindigd, trekt hij de
voorlopige conclusie dat hangend broeien van slachtvarkens in speciale broeikamers
zonder voortdurende douche in de praktijk mogelijk is.

Bartels, West-Duitsland, hield een interessante beschouwing over zijn onderzoe-
kingen, eveneens te Kulmbach, over de hygiëne tijdens het hangend slachten van run-

deren. De meeste bacteriën blijken bij het onthulden in de lucht aanwezig te zijn.
Terecht pleit Bartels de hygiënie niet op één of enkele punten te betrachten, maar
tijdens het gehele slachtproces.

Gaugusch, Polen, deed onderzoekingen over de aanwezigheid van Salmonella-
bacteriën bij normale slachtvarkens en bij varkens, welke experimenteel met varkens-
pestvirus waren besmet.

S. typhi murium en S. cholera suis werden het meest aangetroffen.
Een goede vergelijking der resultaten kon aan de gegevens niet worden ontleend, wel
was een daling van het aantal met Salmonella besmet bevonden dieren de laatste
jaren vast tc stellen, welke Gaugusch toeschreef aan betere ecologische- en voedings-
omstandigheden.

Op de vraag welke dit dan wel waren, daar dit uitermate interessant zou zijn, bleef hij
het antwoord schuldig.

Het broeiwater is bezoedeld en zeer rijk aan kiemen, met als gevolg dat de huid van
het varken na het broeiproces verre van steriel is. Voor de bereiding van vleeswaren
is het van belang dat het initiaal kiemgetal van het vlees zo laag mogelijke is.
Teneinde dit te bereiken moet bij het slachten en behandeling van het vlees de grootst
mogelijke hygiëne in acht genomen worden.

Het flamberen van de huid behoort tot deze maatregelen. Wel wordt hierdoor geen
steriliteit bereikt, doch wel wordt het kiemgetal tot aanvaardbare proporties terug-
.gebrach.

Flambage met propaangas na het broeiproces is een buitengewoon doeltreffend middel
om het gestelde doel te bereiken; de tijd van flamberen moet zo lang zijn dat het
zwoerd licht geschroeid is.

In de praktijk moet de huid van het varken 5 ä 6 maal door de vlam worden ge-
schro<Md, wat voor een varken van 110 kg tenminste 2 minuten in beslag neemt.
Slaughtering of camels in Israël and use of its meat. Dr. A. Cantor.
Sinds 1950 werden in de abattoirs van Nazareth, Schefa-Amar en Bershcva ± 15.000
kamelen geslacht.

In Bersheva werd in 1958 een slachthuis gebouwd speciaal vcx)r het slachten van
kamelen.

Bij de keuring na het slachten worden in de meeste gevallen parasitaire afwijkingen
gevonden zoals echinococcosis - strongylosis en distomatosis. Ook worden abcessen en
oedemen aangetroffen. Het vlees is taai doch ± 35% goedkoper dan vlees van andere
diersoorten. Het vlees wordt hoofdzakelijk gebruikt voor de bereiding van coshere
worst.

De samenstelling van het vlees is zeer verschillend: 18-20% eiwit, 1.8-18.3% vet,
62.5-76% water, pH = 6.0-6.2.

De verkoop van kamelenvlees is wettelijk geregeld; het mag slechts in speciale winkels
worden verkocht.

A. Houdiniere et G. Delclos - Les lesions traumatiques des porcs, frequence
et localisations.

Rapporteurs hebben na onderzoek van 600.000 varkens een statistiek opgesteld van
het voorkomen van kneuzingen en vonden een frequentie van 0.29% traumatische
verwondingen.

In de statistiek zijn in hoofdzaak de inwendige kneuzingen opgenomen; 92.3% van
alle gevallen werd in de achterhand aangetroffen, waarvan 79% in de hammen,
slechts 7.7% werd in de voorhand gevonden.

A. H o u d i n i e r e, J. D u f r e n e, M. R o b 1 o t et G. Delclos - Le Catherisme
tribulaire de TOcsophague des bovins dans les abattoirs.

Tijdens de doodsstrijd worden als gevolg van de slachthandelingen braakneigingen
opgewekt waardoor in 10 tot 30% van de gevallen vleesorganen door de uitstromende
pensinhoud worden bezoedeld.

lenemde de bezoedeling te voorkomen is het noodzakelijk de uitvloeiende maag-
inhoud van het vlees ver^vijderd te houden. Dit is mogelijk door het gebruik van een
slokdarmsonde die bij het levende dier wordt ingebracht.

De hygiënische en economische resultaten die hierdoor\' worden bereikt zijn onge-
twijfeld waardevol, terwijl bovendien het gebruik van de sonde de dieren rustiger
maakt. ^

Bij de discussie blijkt wel dat alle sprekers ernstige bedenkingen hebben tegen de
praktische uitvoering.

Prof Gisske vestigt de aandacht op het onderbinden van de slokdarm direct na
ontbloedmg, waardoor hetzelfde resultaat wordt bereikt.

Onder voorzitterschap van de Nederlandse Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid, de heer J. M. van den Born, werd op woensdag het derde hoofdthema
- de hygiene van het levende dier - behandeld.

Rapporteur was B 1 o m q u i s t, Denemarken, die een beschouwing over het transport
van slachtvarkens naar de vleeswarenfabriek hield.

Zijn conclusies, berustend op uitgebreid onderzoek aan het Deense Instituut voor
Vleesonderzoek te Roskilde, waren:

.Ms men slachtvarkens blootstelt aan stress dan blijkt het watergehalte van het vlees
dikwijls verhoogd.

Ah criterium hiervoor werd de pH van het vlees ± 45 minuten na slachting ge-
meten. Is deze minder dan 6 dan blijkt het watergehalte veelal verhoogd te zijn.
De factoren, welke stress kunnen veroorzaken vóór, tijdens en na het transport werden
systematisch bestudeerd.

Het resultaat werd neergelegd in een aantal adviezen aan de leveranciers en trans-
porteurs van de baconvarkens. De voornaamste hiervan zijn: de boeren moeten er
voor zorgen, dat voldoende faciliteiten voor het opladen aanwezig zijn, zodat de dieren
slechts over korte afstand en door een goed afgeschutte .gang de vrachtauto kunnen
binnenlopen.

De oppervlakte voor baconvarkens moet 0.32-0.40 m^ zijn, voor zeugen en beren
0.65-0.80 m\'-^. Tijdens het vervoer krijgen de varkens een rubber bit in de mond om
bijten te beletten.

Bij het afladen moet een licht schot gebruikt worden; gebruik van electrische prikke-
laars en slaan vermijden.

Terecht wees Blomquist er op, dat de opvoeding tot cn het handhaven van deze maat-
regelen ook een taak van de dierenarts is. De boer, die zijn dieren heeft afgeleverd
aan de transporteur, verliest de interesse voor zijn dier.

Ginsber, Kenya, bleek zeer teleurgesteld omtrent het gebruik van tranquilizers
.gedurende langer transport. De plaats van injectie geeft ongewenste veranderingen,
terwijl het resultaat van zijn proeven geen vermindering van letsels tijdens het trans-
port te zien gaven.

C s i s z a r, Hongarije, berichtte, dat met een thermoëlektrische snrlthermometer van
130-140 runderen per uur de lichaamstemperatuur gemeten kan worden.
De systematische tcmperaturopname hiermede bij dc levende keuring blijkt de moge-
lijkheid van herkenning van allerlei subklinische ziekteprocessen te vergroten en
wordt aanbevolen.

G a z a i 11 a t. Frankrijk, komt bij zijn studie in het slachthuis te Parijs over transport
en stallmg van runderen voor de slachting tot de conclusie, dat volwassen runderen
indien het transport langer dan 3 a 4 uur geduurd heeft, geruime tijd rust (alleei^
drinken) dienen te hebben, in verband met de kwaliteit van het vlees alvorens ze
geslacht worden.

Zijn conclusie luidt voor jonge dieren, dat zij altijd enige tijd rust moeten hebben
(naast drinken ook voedsel geven).

Panthaleon, Frankrijk, rapporteerde de studies van Billon aan het Parijse abat-
toir omtrent de invloed bij het levende dier van stress op het vlees.
De mogelijkheid van bacterie-invasie wordt vergroot, de houdbaarheid van het vlees
vermindert, terwijl organoleptisch het vlees afwijkende kleur en vochtigheid vertoont.

Laurent en Bressou, eveneens werkzaam aan het Parijse slachthuis, gaven een
overzicht van de Franse voorschriften voor het transport van slachtdieren. Zij wezen
erop, dat transport van dieren, de verspreiding van ziekten kan bevorderen.
Een gezondheidscertificaat is vereist, terwijl ieder dier uiteraard afdoende moet zijn
geïdentificeerd.

Voorschriften voor de inrichting van de transportmiddelen zijn gegeven. Geregelde
desinfectie vindt plaats.

Rapporteurs menen terecht, dat de Euromarktlanden het transport van dieren ge-
meenschappelijk moeten regelen.

Suchard en Bouton, wederom twee veterinairen verbonden aan het Parijse
slachthuis, rapporteerden over de grote aantallen (50.000) paardenslachtingen, welke
te Parijs geschieden. Deze dieren komen uit diverse landen van Europa. Zij waar-
schuwen tegen import van uitheemse ziekten, wijzen op de grote vermoeidheid na de
reis en op de noodzaak van goede verzorging tijdens het transport.
Bij de discussie over het thema van transport van het levende dier wordt er op ge-
wezen, dat het uit en weer inladen de meeste kneuzingen tengevolge heeft, terwijl
de verzorging onderweg nogal eens te wensen overlaat (gebrek aan drinken).

De door Dr. Pais gehouden voordracht over bovenvermeld onderwerp mag uit oogpunt
van vleeshygiëne tot de belangwekkendste van het symposium gerekend worden.
Het vleesverbruik is in de verschillende landen in de wereld verschillend. Volgens het
statistical yearbook 1960 van de U.N. bedroeg het vleesverbruik per hoofd in: India
± 2 kg, Japan ± 6 kg. Noordeuropa 44 tot 71 kg, U.S.A. 92 kg, N.-Zeeland 105 kg,
Australië 117 kg en Argentinië 122 kg.

De houdbaarheid van het vlees is in sterke mate afhankelijk van een stringent toe-
gepaste hygiëne bij de slachting, verwerking en transport van het vlees waarbij de
koelketting niet mag worden verbroken.

Een efficiënte koeling is één van de belangrijkste voorwaarden om dc houdbaarheid
van gezond vlees te waarborgen.

Het vlees moet zo snel mogelijk na de slachting en keuring in de koeling worden ge-
bracht, waar een zodanige temperatuur en luchtcirculatic moet heersen, dat de in-
wendige temperatuur van het vlees binnen 24 uur tot 5 ä 6° C kan dalen.
De vochtigheid in deze ruimte moet zo zijn geregeld dat geen uitdroging van het
vlees plaatsvindt.

Het complex van distributie- en verkoopsystemen in supermarkets brengt met zich
mede dat de verkoopplaatsen ver verwijderd liggen van de produktiebron.
Dit heeft tot gevolg dat aan het transport en de opslag van dit bederfelijke voedings-
middel de grootst mogelijk aandacht moet worden besteed.

Teneinde bezoedeling en dus sneller bederf te voorkomen is het van belang het vlees
van een beschermende verpakking te voorzien. In de U.S.A. wordt hiertoe gebruik
gemaakt van crêpepapier. Het papier moet vanzelfsprekend vrij zijn van reuk, chemi-
caliën en bactericide stoffen.

Bevroren vlees moet worden omhuld met stockynets.
Ook organen en uitgebeend vlees moeten worden verpakt.

Het is van het grootste belang de voorwaarden voor een hygiënische behandeling
van het vlees te scheppen, even belangrijk is het echter het met de behandeling van
voedingsmiddelen belaste personel in hygiënisch opzicht op tc voeden en te trainen.
Van hen die werkzaam zijn in de be- en verwerking van vlees kan geen juiste na-
leving van de hygiënische voorschriften worden verwacht indien zij de problemen
niet kennen en de noodzaak van de gegeven voorschriften niet begrijpen.

De werkers aan de vleeslijn, waartoe eveneens zij behoren die met het toezicht op de
naleving van de voorschriften zijn belast, moeten zich van het begrip „hygiëne" be-
wust zijn.

Hiertoe is een opvoeding in die zin noodzakelijk. Slordigheid kan niet door voor-
schriften worden teniet gedaan, maar wel tot een minimum worden beperkt.
In de discussies over het thema van deze dag werden vooral vele facetten van de hy-
giëne nader besproken. Rookverbod tijdens het werk, voortdurend schone kleding,
douchen voor de slachting, de verlichting tijdens slachtproces en keuring, de hy-
giënische scholing van de keurmeesters, bloedwinning, hangend slachten, slachthuis-
systemen enz. zijn hiervan enkele voorbeelden.

Vanzelfsprekend werd het grote belang van de koelketen van meerdere zijden belicht.
Tezamen met het door goede hygiëne trachten te bereiken van een zo laag mogelijk
initiaal getal van bacteriën zijn dit aanzienlijke opgaven, die de dierenarts naast de
wering van pathogene bacteriën en processen hoe langer hoe meer gesteld worden in
de vleeskeuring.

Ten aanzien van Salmonellosis werd vooral de nadruk gelegd op de twee volgende
problemen:

Lockwood, U.S.A., gaf in zijn hoofdvoordracht over de hygiënische maatregelen
bij de controle van vis en watervoedsel een helder algemeen overzicht omtrent de
verschillende facetten vanaf de vangst en het transport te water via de verwerking,
verpakking en transport te land tot aan de consument, welke de hygiënische toestand
van de zeeprodukten beïnvloeden. Voor verse en bevroren vis is een bruikbare methode
van identificatie van soorten visvlees uitgewerkt n.1. de zctmeel-gel-electroforcse van
proteïnen extracten.

Kampelmacher, Nederland, besprak zijn onderzoekingen over het probleem
van de haringworm, welke bij de mens flegmonen in de dunne darm kunnen ver-
oorzaken.

Deze worm, genaamd anisakis, leeft in de darm van de verschillende zeedieren.
De larven hiervan worden in de haring veelvuldig aangetroffen.
Na de vangst, als het dier sterft, dringen een aantal larven in het visvlees. Indien dus
de haring niet direct gekaakt wordt, bestaat de kans dat het haringvlees de larven
bevat. Het .gebruikelijke zouten doet de larven na tenminste 7 dagen alle afsterven.
In ons land wordt de zgn. groene, pas gevangen praktisch ongezouten haring, bij de
aanvang van de haringvangst geconsumeerd, hetgeen de gesignaleerde gevallen van
flegmoonvorming in de darmwand tengevolge heeft gehad.

O a s t a g n o 1 i en anderen, Italië, rapporteerden over onderzoek van schelpdieren
(mosselen) waarbij herhaaldelijk E. coli in te groot aantal worden geïsoleerd, terwijl
ook Salmonella-bacteriën werden aangetroffen.

J a n k o w, Bulgarije, bestudeerde de pH in verband met de waardering van de vers-
heid van vis.

Prudhomme, Parijs, gaf een leerzaam overzicht van de parasieten welke bij
zoet- en zoutwatervis voorkomen. De keuringsbeslissing bij iedere aangetroffen para-
sitaire aandoening werd besproken.

G r O s s k 1 a u, West-Duitsland, besprak systematisch de hygiënische maatstaven voor
de beoordeling van kreeften.

Gaugusch, Polen, deed verslag van onderzoekingen omtrent Salmonella-hacterïén
bij koudbloedige dieren.

Dragers verspreiders van S. typhi murium werden bij zoetwatervissoorten aangetroffen.

Experimenteel werden koudbloedige dieren geïnfecteerd. Zoals wel reeds bekend,
kunnen schelpdieren, kikkers en vis.sen geruime tijd zonder enige ziekteverschijnsel,
verspreiders van Salmonella-hactenén zijn.

Basilic, Parijs, hield de hoofdvoordracht op het terrein van melk en eieren.
In een gedegen betoog behandelde hij de controle-methoden ter vaststelling van
warmte-bchandeling en ter beoordeling van de kwaliteit van deze verhitte produkten.
Evenals bij de laboratoriumtechnieken voor isolatie van Salmonella-hactenén is een
internationale standaardisatie van de gebruikte methoden noodzakelijk. Voor ei-
produkten bepleit Basilic de invoering van de amylase proef van Brooks en Shrimpton.

De voor- cn nadelen van Sulfhydrylreactie voor controle van hoge verhitting van melk
(85° en hoger) worden besproken. De Peroxydase- en fosfataseproeven worden ge-
ëvalueerd. Bij de laatste beïnvloedt de bacteriële werkzaamheid de reactie niet.

Beek, West-Duitsland, heeft de kwaliteit van het eindprodukt nagegaan voor dc ver-
schillende pastcurisatiemethoden van melk. Hij geeft om meerdere redenen de voor-
keur aan de korte pasteurisatie (71-74°; 20-24 sec.) boven de andere gebruikte me-
thoden.

S i p k a, Joegoslavië, gaf een overzicht van zijn onderzoekingen over het voorkomen
van bacteriën in boter. Speciaal dc pathogene bacteriën hadden bij de boercnbotcr
hierbij zijn aandacht.

Shrimpton, Engeland, gaf een uitstekend verslag van het werk van de overleden
Dr. Brooks omtrent hittegevoeligheid van « amylase in eieren.

Tevens verstrekte hij namens zijn medewerkers een overzicht over de onderzoekingen
omtrent de toepassing van de amylasetest bij gepasteuriseerd vloeibaar volei.
Hij vergeleek daarbij de inaktivering van de amylase met de vernietigende invloed
op de Salmonella-hactcne en stelde vast dat ook de meest hitte resistente Salmonella-
typen (S. senftenberg) bij volledige inaktivering van amylase gedood blijken.
De amylasetest blijkt geschikt voor vloeibaar volei en is niet alleen snel uitvoerbaar
maar tevens dermate gevoelig, dat een wijziging in de temperatuur van 1° aan-
gegeven wordt.

M a j e n s k a. Polen, vergeleek de bacteriologische toestand van gepasteuriseerd en
ongcpasteuriseerd bevroren volei.

Salmonella-bacteriën werden ook in de laatste niet aangteroffen. In de zomer ver-
dient het aanbeveling de pasteurisatie toe te passen vanwege de toenemend aantallen
bacteriën uit dc coligroep in het ongcpasteuriseerdc produkt.

De slotzitting werd op zaterdag gehouden. Dc toetreding van de I..\\.V.F.H. tot dc
wcrcld-dierenartsen-vereniging werd reeds gememoreerd. De naams- en statuten-
verandering, hierdoor noodzakelijk, werden goedgekeurd. Om dc 4 jaar zal voortaan
het symposium tegelijk met het wereldcongres worden gehouden, terwijl tussentijds
een „eigen" symposium zal worden georganiseerd.

Dc aftredende, helaas niet aanwezige voorzitter Dr. Clarenburg werd tot crc-voorzitter
benoemd.

Dit ging gepaard met een ovationeel applaus waarmede werd onderstreept welke
pioniersrol deze bekende Nederlander in de vereniging heeft gespeeld.

Dr. Pal s, Chief Meat Inspection Division U.S.A., werd gekozen tot voorzitter.
De voorgestelde resoluties werden alle met algemene stemmen aangenomen b-halve
de resolutie over ongedeelde vleeskeuring van Duitse zijde, welk na discussie werd
ingetrokken.

Reeds tijdens het congres was dit onderwerp meermalen ter sprake gekomen. De
specialisatie in het werk van de dierenartsen op het slachthuis, van de inrichcng en

werkwijze van vele slachthuizen en de veelal noodzakelijke inschakeling van hulp-
personeel, keurmeesters, waren de factoren die de toepassing van de ongedeelde vlees-
keuring, dus door een en dezelfde dierenarts, in meerdere delen van de wereld on-
mogelijk maakten.

1. Van R. E. Willie, chef van de afdeling Pluimveekeuring van het Departement
van Landbouw, Washington, U,S,A.:

In verband met de grote ontwikkeling van en de problemen bij de slachting en
evisceratie van pluimvee en de verpakking en bewerking van pluimveevlees en
Produkten moet een algemeen inspectie-programma voor pluimvee en daarvan
afgeleide produkten opgesteld worden.

De toenemende verspreiding van salmonellosis bij dieren en de noodzaak om beter
hierover geïnformeerd te zijn onderkennende, beveelt zij de overheidsinstanties
aan onderzoek naar het voorkomen van manifeste en latente infecties en de
infectiewegen te bevorderen en de resultaten van deze onderzoekingen te doen
publiceren.

Het gebruik van uniforme technieken bij de isolatie van Salmonella-\'kiemen uit
biologisch materiaal noodzakelijk achtende, beveelt zij de overheidsinstanties aan,
stappen bij internationale organisaties op dit gebied te doen, dit probleem op
kort termijn op internationaal vlak te bestuderen.

Aan de overheden van de bij de W.A.V.F.H. aangesloten landen moet voorgesteld
worden dat de wettelijke voorschriften met betrekking tot de Volksgezondheid op
vis, week- en schaaldieren zodanig worden verbeterd, dat de gebruikers niet voor
hun gezondheid behoeven te vrezen.

1. brede opleiding van leiding en personeel op schepen, in de visverwerkende
industrie en de handel,

2. veterinaire controle op alle punten van de weg van de produkten, aan boord,
op dc afslagen, in de fabrieken en winkels,

3. normalisatie van de organoleptische- cn laboratorium-methoden van onder-
zoek en het merken van deugdelijke produkten,

4. nonnalisatie van verpakkingen, toevoegingen (o.a. bacteriostatica) en vervoer.

In verband met het internationale karakter van de vereniging — thans W.A.V.F.H.
— dienen door de hiervoor verantwoordelijke leiding in de toekomst ook buiten
Europa — met name ook eens op het zuidelijk halfrond - - symposia te worden
georganiseerd.

Met het oog op het grote belang voor de op het zuidelijk halfrond gelegen landen,
waarvan er vele vlees en melkprodukten exporteren, dient de W.A.V.F.H. de
gedelegeerden uit deze landen aan te sporen volgende symposia bij te wonen.

(tc Nice discussieleider bij de voordrachten over „Vervoer van slachtdieren vóór
de slachting") :

Overwegende dat van slachtdieren een goede gezondheidstoestand onmiddellijk
vóór het slachten van groot belang is,

deze toestand in hoge mate bijdraagt tot een goede tot waardebrenging van deze
dieren,

deze toestand zeer sterk beïnvloed kan worden door vervoer en opstalling en
consequenties kan hebben voor de volksgezondheid,

meer onderzoek naar de invloed van vervoer en opstalling te verrichten,
voorschriften op nationale basis hierover uit te doen vaardigen,
voorschriften hieromtrent op internationale basis tc doen uitvaardigen voor inter-
nationaal vervoer,

Deze resoluties zullen ter kennis worden gebracht van de regeringen der aangesloten
landen.

Aan het slot van dit verslag het symposium overziende, moet vastgesteld worden dat
de veelzijdige taak der veterinair hygiënisten op dit congres van alle kanten werd
belicht.

De veterinair hygiënist moge zich ervan bewust zijn dat hij belangrijk kan en moet
bijdragen tot de gezondheid van de dierprodukten en derhalve tot de gezondheid
van de mens.

/. P. W. Anemaet, P. A. M. Guinee, E. H. Kampelmacher, A. van Keulen.
2E RAPPORT VLEESHYGIËNE.

Joint F.A.O.|W.H.O., Expert Conmiittee on Meat Hygiene Second Report.
(W.H.O. techn. rep. ser. 1962, 241)

Na het eerste „Report", dat in 1955 .gepubliceerd werd, verschenen in 1957 en 1960
nog enkele W.H.O.-publikaties resp. over „Meat Hygiene" en „Meat handling in
underdeveloped countries", terwijl thans het tweede „Report" van betrekkelijk be-
scheiden omvang (88 pag.) is uitgegeven.

De wegen van het slachtdier, vanaf de voorbereiding op de boerderij tot het distri-
butiemoment, alsook dat van pluimvee, zijn, voor zover nieuwe gegevens aan dc orde
waren, in korte trekken besproken. De problemen der „warme" landen kregen even-
eens aandacht.

Bij de slachtdier-bespreking worden aanbevelingen gedaan met betrekking tot het
toestaan en het stoppen daarmee van grocibevorderende stoffen, medicamenten (in-
clusief insecticiden), honnonen en „tranquillizers". Slechts enkele parasitaire- en
infectie-ziekten kregen aandacht.

De bespreking van de hygiëne bij de bewerking van vlees geeft eveneens aanleiding
tot het" doen van aanbevelingen terzake van onderzoek van het personeel dat met
vlees in aanraking komt en het verplicht stellen van aangiften bij bepaalde voor de
„hygiëne" belangrijke ziekten en de opleiding tot hygiënisch denken en doen in de
industrie.

Met een lijstje aanbevelingen voor verder onderzoek besluit het overzichtige en
zakelijke verslag.

9.00 uur: Lezingen over anesthesie bij dieren.
11.20 uur: Demonstratie Eidophor.
15.00-17.30 uur: Sectievergaderingen.
17.30-18.00 uur: Films.

9.00 uur: Lezingen over stofwisselings- en deficiëntieziekten.
15.00-17.30 uur: Sectievergaderingen.
17.30-18.00 uur: Films.

9.00 uur: Lezingen over zoönosen en athropozoonosen.
11.20 uur; Demonstratie Eidophor.
15.00-17.30 uur: Sectievergaderingen.
17.30-18.00 uur: Films.

s morgens: Sectievergaderingen.
15.00-17.30 uur: Sectievergaderingen.
17.30-18.00 uur; Films.

In aansluiting op het XVIIe Wereld Diergeneeskundig Congres te Hannover zal dit
Symposium worden .gehouden op 22 en 23 augustus a.s. in het Bundesjorschungs-
anstalt für Kleintierzucht in Celle,

Als hoofdonderwerpen zullen stofwisselingsziekten, Aleutenziekte van nertsen, honde-
ziektc en andere actuele problemen op het gebied van pelsdierziekten worden be-
handeld.

Voor deelname kan men zich zo spoedig mogelijk doch vóór 31 maart a.s. —
opgeven bij:

General Sekretariat 17e W\'elttierarzte Kongresses, Hans Böcklerallec 16, Han-
nover.

Aan deze adressen kan men tevens de tekst toezenden van korte voordrachten (10
mmuten), onder vermelding van het onderwerp en bijvoeging van een korte samen-
vatting.

Het V.W.O. organiseert, in samenwerking met het Nederlands Pugwash Komité, op
zaterdag 26 en zondag 27 januari 1963 een conferentie over:

•Sociale problematiek van oorlog en vrede.
De conferentie wordt gehouden in het Conferentie-oord Woudschoten te Zeist.
Het programma is voorlopig als volgt samengesteld.
Zaterdag 26 januari:

rol van de wetenschappelijke onderzoekers.
15.30 uur: Drs. F. J. A. Terwissche van Scheltinga: Dc ont-

wapeningsbesprekingen: stand van zaken en perspectieven.
19.30 uur: Prof. Dr. B. H. M. V lekke: Politieke besluitvorming.

de mens in de huidige internationale verhoudingen.
12.30 uur: Slotbeschouwing door Prof. Dr. B. Landheer.

13.00-14.00 uur: Lunch en sluiting van de conferentie.
Na elk der lezingen is er ruime gelegenheid voor discussie.
Voor deelname aan de conferentie gelden de volgende tarieven:

5. Zonder maaltijden en logies ƒ 2,50 ƒ 3,50 ƒ 2 —
Gebruik van linnengoed is niet inbegrepen in de tarieven. Indien men zelf geen
lakens, sloop en handdoek meebrengt, kunnen die worden gehuurd ad ƒ 2,— per stel;
alleen lakens en sloop ƒ 1,75.

Er wordt overwogen, om wanneer daar voldoende belangstelling voor is, speciaal
busvervoer te organiseren van Utrecht en Amersfoort naar Woudschoten.
Opgave voor deelname is noodzakelijk en kan uitsluitend schriftelijk geschieden bij
het Bureau V.W.O., Juffermansstraat 12, Oe.gstgeest.

Dringend wordt vei-zocht tegelijk met Uw opgave het voor deelname aan dc confe-
rentie verschuldigde geld over te maken op girono. 22321 t.n.v. de penningmeester
van het V.W.O. te Leiden.

In aansluiting aan de Federatieve Vergadering tc Nijmegen op 25 en 26 april 1963
zal op zaterdag 27 april de eerste landelijke bijeenkomst worden gehouden van ana-
listen, laboranten en verzorgers die bij proeven op dieren zijn betrokken.
Deze bijeenkomst wordt georganiseerd door de Landelijke Adviescommissie voor Dier-
proeven en wordt gehouden op het terrein van de Medische Faculteit, Sint Anna-
straat 313 te Nijmegen,

Het programma van deze dag ziet er als volgt uit:
10,00 uur: Ontvangst en inschrijving.

10.30 uur: Voordracht: „Het werk van de Landelijke Adviescommissie voor Dier-
proeven".

11.00 uur: Voordracht: „Het Centraal Dierenlaboratorium",
11,30 uur: Voordracht: „Het houden van ziektevrije dieren",
12.00 uur: Film over dierverzorging.
12.30 uur: Lunch.

14.00 uur: Rondleiding en demonstraties in het Centraal Dierenlaboratorium.
16.00 uur: Thee en sluiting.
Opgave voor deelname vóór 10 maart 1963.

Formulieren kunnen worden aangevraagd bij het Centraal Dierenlaboratorium,
Kapittelweg 52, Nijmegen.

üi- kosten van de dag inclusief inschrijving, lunch, koffie cn thee bedragen ƒ 2,50
per persoon en dienen vóór 10 maart 1963 te worden gestort op postrekening nr.
994215, ten name van J. M. van Gaaien te Nijmegen, onder vermelding „Ie bijeen-
komst van biotechnici".

Het april-nummer van BIOTECHNIEK zal begin april 1963 aan iedere deelnemer
worden toegezonden en een uitgewerkt overzicht van de verschillende programma-
onderdelen bevatten.

Dat de wering van dierziekten in Nederland een buitengewoon moeilijke opdracht is
bewijst de plotselinge uitbraak van rabies in oktober j.1. in ons land.
Bijna 40 jaren was men erin geslaagd deze ziekte buiten onze grenzen te houden.
Steeds mcK-ilijker werd dit, daar in West-Duitsland sinds 1950 rabies over grote ge-
bieden was verspreid en bovendien bij dc in het wild levende dieren en wel speciaal
bij de vos optrad.

In 1962 kwam daar in ± 80% van dc rabiesgevallcn de ziekte onder het wild voor,
waarvan 65% onder de vossen. De reduktie van de vossenstapel was dan ook in ons
land één van de voornaamste maatregelen om rabies te weren. Er werd een premie
uitgeloofd voor iedere ingeleverde vos, hetgeen tot resultaat had dat omstreeks 2000
vossen per jaar werden gedood zodat de vossenstand zeer laag bleef. Daarnaast moes-
ten alle honden, die Nederland binnenkwamen geënt zijn tegen rabies en vergezeld
zijn van een geldig inentingscertificaat. Er was gezorgd voor een depót entstof op het
C.D.I., zodat bij een plotselinge uitbraak aan de grenzen direct een ringenting kon
worden toegepast. Dat het eerste geval rabies werd geconstateerd in .Amsterdam, was
voor allen een zeer onaangename verrassing.

Voor een overzicht van de rabiessituatie in ons land wordt verwezen naar dit Tijd-
schrift van 1 januari pagina 56, sindsdien zijn geen nieuwe gevallen opgetreden.
Helaas zijn enige storende drukfouten in deze publikatie geslopen. Er zijn thans 4
gevallen bij de mens en acht gevallen bij dieren vastgesteld, n.1. bij 5 honden, 2 katten
en een geit. Reeds werd gewezen op de vele vraagpunten omtrent de herkomst van
meerdere dezer rabiesgevallen en op het veelal onbekend blijven van het aantal con-
tact- en gebeten dieren door rabide honden en katten.

De volgende maatregelen werden na de vaststelling van het eerste rabiesgeval bij het
3-jarig jongetje toegepast:

2e. Voor het gehele land het verbieden van keuringen, tentoonstellingen, verko-
pingen, markten en het samenbrengen van honden en katten.

Toen op 19 oktober in .\'Amsterdam het tweede slachtoffer — een jongen van 16 jaar
aan rabies overleed en op 26 oktober een man van 38 jaar uit Zaandam, die werkte
in Amsterdam, kreeg men toch het sterke vermoeden dat er een uitgebreidere be-
smetting moest hebben plaatsgevonden onder onze huisdieren. Er werd nu een ver-
voersvcrbod ingesteld in de gemeenten Amsterdam en later Amstelveen, maar het
bleek dat reeds verschillende Amsterdamse huisdieren in diverse delen van Nederland
waren gesignaleerd, waardoor niet alleen Amsterdam als verdacht gebied moest wor-
den beschouwd, maar potentieel geheel Nederland. Bij het publiek werd er op aan-
gedrongen hun huisdieren zo spoedig mogelijk te laten vaccineren.
Het aanlijngebod werd nu uitgebreid tot geheel Nederland, terwijl daarnaast in dc
besmette gemeenten een ophokgebod van katten van kracht werd en de zwerfkatten
en zwerfhonden in geheel Nederland onschadelijk konden worden gemaakt.
In de besmette gemeenten, met name in Amsterdam, werd een uitgebreide campagne

op touw gezet orn de zwerfkatten zoveel mogelijk te vangen met behulp van — spe-
ciaal voor dit doel — vervaardigde vallen.

Al deze maatregelen werden genomen om te voorkomen, dat via de zwerfhonden en
zwerfkatten de besmetting werd overgebracht naar het wild.

In overleg met de Directie Faunabeheer van het Ministerie van Landbouw en Visserij
werd contact opgenomen met de jagers teneinde de wildstand zo kort mogelijk te
houden en speciaal aan het gedrag van de vossen extra aandacht te besteden. Alle
verdachte dieren worden geseceerd op het C.D.I. in Rotterdam. Tot nu toe is er nog
geen rabies geconstateerd onder het wild.

Er kwam een intensieve samenwerking tot stand tussen de medische en de veterinaire
instanties, zowel centraal als aan de periferie. Een nauwe samenwerking tussen de
medicus en de veterinair is van essentieel belang teneinde het aantal entingen bij de
mens tot een minimum te beperken.

Indien een mens is gebeten of .gekrabd door een hond of kat dan wordt het dier 10
dagen in observatie genomen. Blijkt dat het betreffende dier dan nog leeft, dan kan
dc medicus overwegen de patiënt niet te enten of reeds begonnen entin.gen af tc
breken.

Hieruit blijkt, dat het aanlijgebod van essentieel belang is bij de bestrijding van
rabies, immers niet alleen wordt het aantal beten hierdoor sterk teruggebracht, maar
ook weet men welk dier de mens heeft gebeten. Dc vrijwilli.gc enting heeft krachtens
besluit van de Minister van Landbouw en Visserij plaats .gemaakt voor een indirecte
verplichte enting van de honden boven 3 maanden, waarbij de overheid aanzienlijke
financiële steun verleent indien de entingen in georganiseerd verband geschieden.
De entin.gen zijn thans in volle gang. Over de organisatie der entcampagncs, het
samenspel met de dierenartsen en de medewerking van de huisdierenbezitters, het
Rode Kruis cn andere verenigingen, kan men tot nu zeer tevreden zijn. De hoop is
erop gevestigd, dat op deze wijze een maximum aantal honden en katten zal worden
geënt, zodat het virus in onze kleine-huisdieren populatie zal doodlopen. Minimaal
wordt hier\\\'00r toch nodig geacht een entingspercentage van 80% van onze huis-
dierenpopulatie. Door gezamenlijke krachtsinspanning zal dit bereikt kunnen worden.
Voor details van de organisatie van de enting wordt verwezen naar de vorige mede-
delingen van de Veeartsenijkundige Dienst. Dat de entingen zo mogelijk worden ver-
richt door dc practici spreekt vanzelf. Echter in overleg kunnen ook andere dieren-
artsen en studenten, indien gewenst, medewerken aan het vlotte verloop der massale
entingen. De entende dierenartsen wordt verzocht aantekening tc houden van even-
tuele entingsreacties en anafylactische reacties, daar na afloop van dc campagne
gaarne zoveel mogelijk gegevens via de districtsinspecteur zullen worden verzameld.
Indien deze entingscampagne is afgesloten, blijven cr nog vele problemen over, die
nadere maatregelen noodzakelijk maken b.v. ten aanzien van:
Ic. zieke honden die nog niet zijn geënt op advies van de dierenarts;
2e. buitenlandse honden die gedurende een korte periode in Nederiand verblijven;
3e. aanvullende entin,gen van de jon,ge honden.

Over al deze punten zullen binnenkort dan ook nadere regelin.gen volgen.
Wanneer onze huisdieren-populatie is geënt zal het muilkorfgebod in dc besmette ge-
meenten worden opgeheven. Het aanlijn.gebod wordt echter voorlopig nog van essen-
tieel belang geacht voor de bestrijding van rabies, daar:

Ie. niet alle honden en katten boven 3 maanden ingeënt zullen zijn;
2e. cr steeds een aantal jonge honden is, dat nog niet geënt is;

3e. er niet voldoende inzicht is in de rabiesbesmetting in het land en speciaal onder

het wild de ziekte lang onbekend kan blijven;
4e. het aantal beten bij aanlijnen sterk teruggedrongen wordt;

5e. door het aanlijnen het aantal entingen van de mens te beperken is, daar de bij-
tende hond met zekerheid bekend is.
Daarnaast zullen er wegen gevonden moeten worden om de zwerfkatten en zwerf-
honden tot een minimum beperkt te houden.

21 december 1962 j No. L\\VD 9209 jVeeartsenijkundige Dienst,
De directeur van de Wcartscnijkundige Dienst,

Gelet op artikel 1, lid 3, van de Hondsdolheidsbcschikking II (Stcrt. 1962, 228)1),
Besluit:

..\\ls fabrikanten van verzwakte levende vaccins van het type „Flury", „Low Egg Pas-
sage (L.E.P.)" worden tevens aangewezen:

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant cn
treedt oniniddellijk in werking.
\'s-Gravenhage, 21 december 1962.

N.B. Er wordt op gewezen, dat door Clonnaught Medical Research Laboratories tot
voor kort alléén rabics-vaccin Flury-stam H.E.P. werden vervaardigd.
Thans wordt ook een L.E.P.-vaccin in dc handel gebracht. Dc aanwijzing in
bovenvermelde beschikking geldt uiteraard uitsluitend voor dit thans in dc
handel gebrachte L.£.P.-vaccin.

15-17, Congres „Conservering van leven.\'^middelen". (pag. 1400 (1962)), (pag.

26 27, Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers, Conferentie in Woud-
schoten, Zeist. (pag. 119)

13, Afd. Frie.sland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur, Oranjehotcl,
Leeuwarden, (pag. 125)

25—26, IVe Federatieve Vergadering van mcdisch-biolo.gische verenigingen,
Nijmegen, (pag. 55)
27, Landelijke Adviescommissie voor Dierproeven, le Landelijke bijeenkomst
van Biotcchnici, .Nijmegen, (pag. 120)

14—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannovei
(pag. 1680 (I960)): (pag. 62, 285, 1399, 1536 (1962)); (pag. 118)

■Allereerst een verontschuldiging voor enige — meer of minder storende — zetfouten.
Door een onplezierig samengaan van bijzondere omstandigheden kon aan de druk-
proef deze keer niet de zorg worden besteed, die daarvoor nu eenmaal nodig is.
Ter voorkoming van misverstand kan hieraan worden toegevoegd, dat de redacteur
en de leden van de notulencommissie hiervoor niet verantwoordelijk zijn.
Dat het niet zo eenvoudig is een vrij langdurige, geanimeerde -Al.gemene Vergadering
helemaal nauwkeurig stenografisch te verslaan, blijkt uit een enkele „missing".
Zo is b.v. de overdracht van dc geschenken van de afdelingen namens Dr. Kruyt niet
vermeld - - de tekst van de speech was niet beschikbaar — hoewel de cadeaux ten
zeerste gewaardeerd werden.

Tenslotte zij opgemerkt, dat de heer J. v. d. Veen in dc rondvraag niet heeft ge-
attendeerd op late uitbetalingen van de Provinciale Gezondheidsdiensten, maar van
de declaraties ten behoeve van werkzaamheden voor de V.D. (pag. 1601, 2e alinea).

Zoals gebruikelijk ontvangen de leden in het begin van het nieuwe verenigingsjaar de
contributicnota met een uitvoerige toelichting op de achterzijde.

Er staat gelegenheid de contributie in twee termijnen te voldoen, en wel vóór 1 april
1963 en vóór 1 oktober 1963. Verzoeken hiertoe dienen zo spoedig mogelijk bij het
bureau te worden ingediend.

Wellicht ten over\\\'locdc wordt er ook nu op geattendeerd dat aanvragen om reductie
vóór 1 april 1963 moeten zijn ingediend, vergezeld van de laatste definitieve aanslag
in de inkomstenbelasting.

De contributie voor kandidaatleden bedraagt in het jaar 1963 weer f K^,-. Zij worden
verzocht deze zeer lage contributie over te maken op giro no. 511606 t.n.v. de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

In de aflevering van 1 januari j.1. komt een lijst van jubilea voor, welke correctie
behoeft.

.Aanvulling van de lijst van dierenartsen die dit jaar hun dierenartsjubilcum hopen
te vieren:

Onderstaande dierenartsen hopen in dc maand januari hun dierenartsjubilcum te
vieren:

K. de Koning, Paul Krugerstraat 2, Alkmaar.
Bovendien moet worden verbeterd:
25 jaar op 30 juni:

De afdeling Friesland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal haar
eerstvolgende vergadering houden op woensdag 13 februari a.s., om 14.00 uur, in het
Oranjehotel te Leeuwarden.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende dierenarts aangenomen als lid van de Kon. .Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige student aangenomen als kan-
didaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
W. G. A. M. Loonen, Van Brakelstraat 9, L\'trecht.

.^mbagtsheer, P., van Utrecht naar Zwolle, Ruusbroecstraat 55, tel. (05200) 1 19 42
(privé), 1 57 50 (praktijk), gr. 1028356, P., a.ss. bij P. B. v. d. Lende te Zwoller-
kerspel en J. Schoenmaker tc Zwolle. (141)
Aiiker-Hooghiemstra, Mevr. J. S. van den, te Silvolde, tel. gewijzigd in (08350) 49 94.

Houthuis, Dr. M. J. J., van Rotterdam naar Oostende (België), Albert I Wandeling
16/8c. (van 167 naar 210)

Kampman-Seekles, Mevr. P. H. B., van Amstelveen naar Groningen, Boteringesingel 8.

Schoenmaker, H. C. J.; 1962; Herveld, Dijkstraat 3; tel. (08880) 597; wnd. D. (191)
Uyterlinde, P. C., te .^alten, naar Goudenregenplein 12 aldaar (tel. ongewijzigd), gr.

Vervoorn, C. G.; 1962; Utrecht, Tolsteegplantsoen 39-in ; tel. (030) 2 74 59: gr.

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studentenkring heeft de eer U hiermede te
berichten, dat het zich voor het jaar 1962/1963 als volgt heeft geconstitueerd:

Voor hen, die alsnog in het bezit zouden willen komen van de Proceedings van het
XVIe Wereld Diergeneeskundig Congres, dat in 1959 te Madrid werd gehouden, be-
staat de gelegenheid deze alsnog te bestellen aan het volgende adres:

Secretariat of the Organizing Committee XVIth International Veterinary
Congress, Dr. A. F. Matteos, Calle Villa Nueva 11, Madrid, Spain.

De sterk opgevoerde produktie van ons rundvee noodzaakt ons, om niet alleen ge-
durende de wintermaanden mineralen bij te voeren, maar eveneens tijdens de weide-
periode.

De moeilijkheden zijn, wat de mineralenvoorziening betreft, tijdens de winterperiode
minder groot dan tijdens de weideperiode; door instrooien in het voer kunnen de mi-
neralen des winters gemakkelijk worden verstrekt. Tijdens de weideperiode kunnen ze
het beste in de vorm van likstenen worden gegeven.

Men kent de volgende soorten likstenen: de normale zoutliksteen, de sporen-elementen-
liksteen (ook wel abusievelijk mincralenliksteen genoemd) en de mineralenliksteen.
De zoutliksteen en de sporenhksteen zijn goed bruikbaar. De mineralenlikstenen zijn
vaak brokkelig; om meer stevigheid te geven, worden ze wel in dozen of om een
metalen grip geperst. De mineralenliksteen kan in een gewicht van 1, V/j of 2 kg
worden geleverd. Meestal wordt per twee koeien één liksteen opgehangen.
Naast bovengenoemde likstenen, worden ook mineralenkisten gemaakt met een in-
houd van 10 kg liksteenniassa. Deze kisten kunnen goed worden gebruikt bij rant-
soenbeweiding of omwcidingssystemen; één kist is voldoende voor 5 dieren.
De noodzakelijke mineralen-aanvullingen in de weide zijn meestal natrium, fosfor en
magnesium, met een bepaalde hcK-veelheid koper en kobalt als voorzorgsmaatregel
tegen eventuele tekorten aan deze elementen. Ter bestrijding van dc weide-diarree
wordt soms nog Bolus alba (aluminium-oxydesilicaat) tocgcvcx-gd. Gemiddeld wordt
100 tot 200 g aan mineralen opgenomen. Het voordeel van het gebruik van liksteen
tijdens de weidegang is, dat het vee er naar behoefte van kan opnemen.

met drie en een half jaar praktijkervaring zoekt zo vlug
mogelijk prettige werkkring.

Brieven onder no. 3/63 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Ten behoeve van de Veeartsenijkundige Dienst van het
Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij in Suriname
wordt gevraagd

De uit te zenden funktionaris zal vooral belast worden met de
algemene praktijk, waarbij hij eveneens een voorlichtende taak
zal hebben.

Sur. crt. f 6720,- tot ƒ 10.320,- \'s jaars
(lOxIxSf. 360, — ) .Inpassing in de salaris-
schaal geschiedt naar gelang van de op-
gedane ervaring,

10% van het gedurende het dienstver-
band genoten salaris, uit te betalen na
afloop hiervan.

voor Landsrekening, c.q. ook voor het
wettig gezin, van Nederland naar Suri-
name, en nè afloop van het dienstver-
band, van Suriname naar Nederland.

Sollicitaties in duplo (één exemplaar op luchtpostpapier), vermeldende
volledige opleiding en levensloop, alsmede een opgave van referenties,
binnen 14 dagen na het verschijnen van deze advertentie te zenden aan
het Kabinet van de Gevolmachtigde Minister van Suriname, Alexander
Gogelweg 2, Den Haag.

Men behoeft geen brilliante persoonlijkheid te zijn orn
als een lichtend voorbeeld te schijnen, het is niet nodig
een groot redenaar te zijn om zijn toehoorders te
boeien en een betoog kan zonder emotionaliteit voor-
gedragen worden om er toch de liefde voor de bepleite
zaak in te kunnen beleven.

Deze aanhef van het „in memoriam" meen ik te kun-
nen laten gelden voor Jan Kranenburg, die door een
plotselinge dood op 25 oktober uit de rij der promi-
nenten van onze Maatschappij is weggevallen.
Zonder ooit een leidende functie in de hoogste be-
stuursorganen te hebben bekleed, werd hij nagenoeg
altijd ingeschakeld wanneer het de behandeling betrof
van belangrijke problemen. En hoe vreemd dit mag
lijken; daarbij nam hij wèl een vooraanstaande plaats
in.

liet aantal commissies, waarin hij werd opgenomen,
is groot geweest en het is daarom dat hij heeft uit-
geblonken. Dat had hij ongetwijfeld ook kunnen doen
in de topleiding, doch dit heeft hij nooit geambieerd,
omdat hij vrij wilde zijn in zijn gangen als de con-
ventie hem noopte het voorgeschreven spoor te volgen.
Niettemin kon hij toch een medium waar stijl en eti-
quette vereist werden, hogelijk waarderen.

Geboren en getogen in de Hoeksche Waard ging hij
naar dat land na een 4-jarige studie in 1915 terug,
om in Klaaswaal op 22-jarige leeftijd als opvolger van
Altevogt diens praktijk voort te zetten. Spoedig daarna
trouwde hij met Maaike Drinkewaard, uit welk huwe-
lijk 2 zoons en 1 dochter werden geboren, welke kin-
deren hem veel vreugde hebben geschonken. Op be-
trekkelijk jonge leeftijd is zijn vrouw gestorven.

Op 8-jarige leeftijd is hij van school komend door
jeugdige overmoed onder de stoomtram geraakt, waar-
door een voet werd verbrijzeld. Het is de medici niet
gelukt dit lichaamsdeel in de normale stand terug te
brengen.

In het begin van zijn praxistijd was dit geen beletsel,
doch naarmate hij ouder werd en de robuste, in culi-
nair opzicht niet altijd matig levende, figuur een te
groot lichaamsgewicht kreeg, werd zijn pijnlijk gebrek
een plaag en een last om zijn arbeid op de vereiste
vlotte wijze te volbrengen. Hij moest daarom later vol-
staan met een kleinere praktijkomvang, die hij nog
juist kon omvatten.

Tot 1954 is hij in Klaaswaal gebleven. In ditzelfde
jaar werd hij benoemd tot directeur van het openbaar
slachthuis tc Uithoorn, en het is daar geweest, dat hij
zijn organisatietalent heeft kunnen ontplooien. Zonder
ervaring van het slachthuiswezen heeft hij daar in de
ware zin van het woord geregeerd als hoofd van de
dienst en zich bekleed met een gezag, dat groot was.
Stammend uit liberale huize, heeft hij deze beginselen
consequent uitgedragen en verdedigd tijdens zijn lid-
maatschap van de raad van de gemeente Klaaswaal
gedurende 16 jaar.

In 1916 trad hij toe als lid van de afdeling Zuid-
Holland. Vanaf 1918 heb ik hem daar kunnen volgen
en hoe jong hij ook was en hoe hoog de afdelings-
voorziter Dhont en de afdelingssecretaris Hoogkamer
ook in het Hoofdbestuur te paard zaten, zij luisterden
naar hem. In de beginne waarschijnlijk wat schuin be-
zien, wist hij spoedig door de gemakkelijkheid en stout-
moedigheid van zijn spreken de aandacht op zich te
vestigen. Men begon meer en meer ontzag voor zijn
kritiek en belangstelling in zijn persoon te krijgen.

In 1929 werd hij gekozen tot secretaris van de afde-
ling. Zijn notulen waren een voorbeeld van goede stijl,
beknoptheid en zakelijkheid. Wat voor later bewaard
moest worden werd nooit vergeten teboek gesteld te
worden. Het notulenboek in het algemeen beschouwde
hij als een heilig relikwie en hij heeft altijd gefulmi-
neerd tegen latere gewoonten om de notulen op losse
vellen papier vast te leggen.

Deze houding heeft zeker zijn oorzaak gevonden in zijn
liefde voor de historie, die hij mede uitleefde in zijn
belangstelling voor en kennis van de oude generatie
dierenartsen, waarvan hij vele namen kende en in wier
leven en werken hij zich had verdiept. Geholpen door
een goed geheugen kon hij na afloop der afdelings-
vergaderingen in een gezellig samenzijn met vele ver-
halen over vroegere tijden in de hem eigen puntige,
enigszins conventieloze, betoogtrant de nablijvers boeien
en vermaken.

Als één der besten werd hij door de leden van de af-
deling Zuid-Holland afgevaardigd in het Algemeen
Bestuur en wel van 1935 tot 1943.

Ook voor ons hoogste bestuurscollege heeft men hem
waardig geacht en daarin heeft hij van 1950 tot 1954
zijn geestelijke krachten in dienst gesteld van onze
Maatschappij, Om zijn staat van dienst volledig te

maken zijn nog te noemen: zijn lidmaatschap van de
kwakzalverijcommissie, van de commissie voor post-
universitair onderwijs, van de hulpkrachtencommissie,
van de P.B.O.-commissie en van zijn voorzitterschap
van de tarievencommissie sinds 1952.
Naar mijn mening heeft hij als lid en voorzitter ge-
schitterd in de Paritaire Tarieven Commissie.
Hij was een geboren onderhandelaar en in deze com-
missie was het dat zijn vrees voor het waarschijnlijke
bij hem altijd getemperd werd door het intuïtief aan-
voelen van het mogelijke, een gezegende eigenschap
voor een lid dat zitting had in een commissie waarin
één der partijen meestal de sterkste troeven in handen
had. Hierdoor kon hij de grens van het mogelijke be-
reiken ten aanzien van de tarievering van de werk-
zaamheden bij de preventieve dierziektenbestrijding.
Mij is bekend dat ook van landbouwzijde zijn deskun-
digheid en goede trouw zeer werden gewaardeerd en
het is mede uit die hoek geweest, dat de aanbevelingen
zijn gekomen om hem in 1954 te onderscheiden met
het Ridderschap in de Orde van Oranje Nassau.

Voor alles, waarmee hij onze Maatschappij belange-
loos gediend heeft, was de toekenning van het Ere-
lidmaatschap voor hem de diergeneeskundige Nobel-
prijs. Hij is daar als grote figuur haast kinderlijk mee
vereerd geweest. Tragisch blijft het, dat hij er zo\'n
korte tijd rijk mee heeft kunnen zijn.

Zijn tweede vrouw, Teus, heef: hem met trouw en vol
zorg omringd en, waar mogelijk was, gewaakt voor
zijn bedreigde gezondheid. Een troost en een mooie
herinnering moge voor haar zijn hetgeen ik uit naam
van alle leden in dit memoriam over Jan heb mogen
zeggen.

In een sobere toespraak, waarin de bewogenheid van
zijn waarderende woorden domineerden, heeft onze
Maatschappij-voorzitter, collega Karsemeijer, als enige
spreker op Westerveld namens de leden afscheid van
hem genomen.

Onder het aanhoren van het op het orgel gespeelde en
als een hymne klinkende Absyrtus-lied is hij daar voor-
goed van ons heengegaan.

Men heeft Jan Kranenburg zeer gewaardeerd tijdens
zijn leven, doch het zal zijn dood zijn, die ons zal tonen
hoe groot zijn verdiensten zijn geweest ten tijde, dat
hij zich beijverd heeft onze Maatschappij waardig te
maken het predikaat „Koninklijke" te voeren.

Met grote weemoed in het hart en onder de indruk
van het besef, dat één der beste en trouwste leden van
onze Maatschappij voor goed van ons was heengegaan,
waren vele dierenartsen, vertegenwoordigers uit land-
bouwkringen en vrienden op 29 oktober 1962 in de

Aula van ,J)riehuis-Westerveld" bijeengekomen om
door hun tegenwoordigdheid getuigenis af te leggen
van hun waardering en hoogachting voor de, zo plot-
seling, ontslapen Jan Kranenburg^
Doch bovenal waren het gevoelens van dankbaarheid,
die er in ons leefden, dat wij deze gave mens met zijn
rechtschapen inborst en zijn misschien wel eens wat
impulsief karakter, gedurende een lange reeks van
jaren zo menigmaal hadden mogen ontmoeten.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde, als samen-
bindende factor voor de Nederlandse dierenartsen, was
voor hem een kostbaar kleinood en Kranenburg was
ten allen tijde bereid zijn beste krachten aan haar te
geven.

Een levenskrachtige en gezonde Maatschappij was voor
hem essentieel voor het aanzien van de dierenarts en
voor diens positie in de samenleving.
Fel kon hij zich uitlaten over die beroepsgenoten, die
gemeend hadden of meenden de eigen organisatie on-
trouw te moeten worden en hij ontzag zich nimmer
hieraan op onverbloemde wijze uiting te geven.
Dit strookte geheel met de eerlijkheid in zijn karakter.
Kranenburg schreef mij eens: „dat ik reeds zo spoedig
na mijn afstuderen en na mijn vestiging als practicus
te Klaaswaal een getrouwe bezoeker van de vergade-
ringen van de Maatschappij werd en actief ging deel-
nemen aan het verenigingsleven was vooral te danken
aan het feit, dat ik het grote voorrecht heb gehad op
die bijeenkomsten als jong dierenarts in aanraking te
komen met voortreffelijke vertegenwoordigers van de
diergeneeskundige stand, n.1. Dhont, O Verbeek, Hoog-
kamer e.a. Deze ouderen hebben mij de bezieling bij-
gebracht".

Mede daarom is Kranenburg één der fakkeldragers in
onze gelederen geworden en het hem verleende ere-
lidmaatschap, de hoogste onderscheiding, die de Maat-
schappij kan uitreiken, was misschien voor deze stoere
werker een nog onvoldoende beloning, doch dit is on-
getwijfeld door hem niet als zodanig opgevat, daar ik
zeker weet, dat onze collega deze ere-functie zeer hoog
heeft aangeslagen.

Kranenburg drukte zich als volgt uit:
„Met mijn Koninklijke onderscheiding in 1954 was ik
blij; dat ik erelid van de Maatschappij ben geworden,
daarvan ben ik ondersteboven."

Deze uitspraak, zo typisch en kenmerkend voor onze
overleden collega, is de zuiverste vertolking van zijn
warme liefde en aanhankelijkheid voor ZIJN Maat-
schappij.

Het is dan ook mijn vaste overtuiging, dat Kranen-
burg\'s naam, met eer omkranst, steeds in onze ge-
dachten zal blijven voortleven.

De ontwikkeling der melkproduktie in Nederland
vanaf 1947 en het verband tussen de produkiies
in opeenvolgende lactatieperiodes bij groepen
F.H.- en M.R.IJ.-dieren.

Development of the milk production in the Nether-
lands since 1947 and the relation between the produc-
tions during successive lactation periods in groups of
Friesian cattle and Meuse-Rhine-Yssel cattle.

De Nederlandse melkveehouderij beschikt, in haar systeem van melkcon-
trole, over een organisatie, die zorg draagt voor het verkrijgen van een
schat van gegevens over de melkproduktie van het Nederlandse vee.
Reeds in 1894 werd, door invoering van de methode Gerber \\oor vel-
bepaling aan de melkcontrole hier te lande een goed fundament gegeven.
Dit getuigt het feit dat, behoudens een kleine wijziging in 1952. nog steeds
dezelfde methode wordt gevolgd.

In de laatste jaren wordt hieraan meer en meer de be[)aling van het
eiwit gekoppeld.

Interessant leek het ons in de eerste [jlaats na te gaan hoe het gemiddelde
produktieverloop is geweest voor de runderen, ingeschreven bij het Friesch
Rundvee Stamboek (Zwart, I960\'), de mnderen in de provincie
Utrecht (gegevens van de Provinciale Melkcontrole Dienst, Utrecht) en
de totale gecontroleerde Nederlandse veestapel (jaarverslag van de Cïen-
trale Melkcontrole Dienst 1959), voorzover hieromtrent althans gegevens
beschikbaar waren en tevens hoe het vetpercentage voor deze drie groei)cn
runderen in de loop der jaren is veranderd.
Hierover zijn twee grafieken samengesteld.

Uit deze grafiek blijkt, dat voor de dieren van het F.R.S. na een stijging
tussen 1947 en 1948 de produktie tot 1958 vrijwel gelijk blijft. De curve
voor de provincie Utrecht loo])t van 1947-1948 vrijwel evenwijdig met die
\\an het F.R.S., doch in de volgende jaren blijkt de stijging zich hier, zij
het in wat mindere mate dan in de eerstgenoemde jaren, voort te zetten,
zodat het verschil met het F.R.S. in 1958 nog slechts d= 100 kg is.
De invloed van de gebruikte K.I.-stieren zal hieraan, naast verbetering
\\ an het milieu, wel niet vreemd zijn.

De gemiddelde melkproduktie \\\'an de totale gecontroleerde Nederlandse
veestapel houdt ongeveer het midden tussen beide eerdergenoemde. Op-
vallend is, dat het verschil tussen de drie groepen in 1958 reeds tot vrijwel
nihil gereduceerd is.

M H. C. Kalsbeek, Wetenschappelijk Ambtenaar, Faculteit der Diergeneeskunde,
Rijksuniversiteit Utrecht, Biltstraat 172.

P. R. Tulner, Wetenschappelijk Ambtenaar, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijks-
universiteit Utrecht, Biltstraat 172.

De curve voor het gemiddeld vetpercentage van de dieren van het F.R.S.
geeft na een stijging van 1948 tot 1949 slechts kleine schommelingen

5			0) Q
qj			-Q
•0			Ö
è		ÏO
		O)	<U ^
		^
.C		Qj	c:
<b •i«	Q>	e c	Q:	c: Ö
V. O	Ö) Ö	0)	c O to	i, <i>
O	"V.	O	<b	"Ï3
	c:			Qi
0)	Q> O	K	li:
<	k
O lo	Qi	O)
Q.
H,.
		c:
a>	ö
<0

rond het niveau van het laatstgenoemde jaar te zien. Het percentage voor
de provincie Utrecht vertoont een tamelijk regelmatige stijging, evenals
dat van de totale gecontroleerde Nederlandse veestapel.

In 1958 bevindt het percentage van de F.R.S.-dieren zich hier nog slechts
± 0,2% boven en ligt dat uit de provincie Utrecht er nog 0,1% beneden.
Opgemerkt dient nog te worden, dat de gegevens van 1949 af gemiddelde
produktiecijfers zijn van melklijsten met een lactatieperiode tussen 260
en 360 dagen.

In het algemeen dient men melkproduktiegegevens met de nodige reserve
te beoordelen. Theoretisch gesproken zou de handelsbetekenis, die de
produktiegegevens in de loop der jaren hebben gekregen, naast de huidige
melkcontrole eigenlijk een voedercontrole nodig maken. Dit is echter in
de praktijk niet te verwezenlijken. Tevens dient men zich bij de beoor-
deling der melkproduktiegegevens rekenschap te geven van de lengte der
lactatieperioden. Op de jubileumkeuring van het F.R.S. in 1959 was de
gemiddelde lengte der lactatieperiode in de rubriek dieren met een levens-
produktie van 50.000 kg tot 60.000 kg. 352 dagen.

Aan de indruk, dat men in stamboekkringen uit handelsoverwegingen de
neiging heeft de lactatieperiode iets te verlengen om daardoor beter
lijkende produktiecijfers te krijgen, hebben wij ons niet kunnen ont-
trekken, hoewel wij ons wel realiseren, dat o.a. de factor van het minder
goed drachtig kunnen krijgen op oudere leeftijd ook van invloed kan zijn.
Het vermelden van een gemiddelde dagproduktie naast de andere gegevens
van een melklijst zou dan ook aanbeveling verdienen.

Naast een overzicht van de produktietoename in de loop der jaren, leek
het ons nuttig een indruk te krijgen van de produktietoename van indi-
viduele dieren bij toenemende leeftijd, m.a.w. na te gaan of er verband
bestaat tussen de produktie van dezelfde dieren in opeenvolgende lactatie-
perioden en hoe dit verband eventueel is.
Het onderzoek betrof zowel F.H.- als M.R.Y.-dieren.

Wij zijn hierbij uitgegaan van lijsten van een honderdtal dieren, waarvan
van minstens zes opeenvolgende jaren de produktiegegevens bekend
waren.

Voor het zwartbonte veeslag werd het materiaal verzameld op de P.M.D.
Utrecht uit de gegevens van de melkcontrole-verenigingen Harmeien,
Hoogland en Woudenberg¹). Uitgezocht werden die dieren, die op het
moment van le maal afkalven minimaal 1 jaar en 11 maanden en maxi-
maal 2 jaar en 3 maanden waren, die verder regelmatig ieder jaar af-
kalfden en lactatieperioden van maximaal 360 dagen hadden gemaakt.
Van deze controlevereniging is zowel stamboek-, hulpboek- als niet-
stamboek-materiaal in het onderzoek betrokken.

Voor de M.R.IJ.-dieren werd het materiaal verzameld op de Provinciale
Melkcontrole Dienst te Zwolle uit de gegevens van de melkcontrolevereni-
gingen Bathmen, Holten en Goor*). Hieruit werden lijsten genomen van
niet-stamboek- of hulpboekdieren, die alle voor het eerst afkalfden in de
winter van 1952 op 1953. Aangezien het ons niet van tevoren bekend was
op welke leeftijd de meeste dieren voor het eerst afkalfden en wel voor-
namelijk of dit tijdstip dichter bij twee of bij drie jaar lag, werd een
ruime marge genomen en wel dieren, die bij eerste maal afkalven minimaal
1 jaar en 10 maanden en maximaal 3 jaar en 1 maand waren.

1 Gaarne betuigen wij hierbij onze dank aan de betrokken Provinciale Melk-
controle Diensten voor de zeer welwillende medewerking, die ons werd verleend.

Naast de hierdoor optredende grote spreiding in leeftijd bij eerste maal
afkalven, bleek ook een grote spreiding in lengte der lactatieperiode
voor te komen. Deze spreiding werd beperkt door dieren met lijsten
langer dan 365 dagen er zoveel mogelijk buiten te houden. Ook werden
die dieren buiten beschouwing gelaten, waarvan bekend was, dat ze ziek
waren geweest.

Vóór het verwerken van dit materiaal dient bedacht te worden, welke
factoren van invloed zijn geweest op het tot stand komen van de produktie.
Als van invloed zijnde kunnen o.a. genoemd worden:

Voor vergelijking van dieren onderling zou ideaal zijn een constant milieu
en voedering volgens de norm. Men kon dan alle verschillen tussen de
verschillende dieren onderling terugvoeren op verschillen in genetische
aanleg van die dieren. Dit ideaal is in de praktijk niet eens te benaderen.
Zelfs op één en hetzelfde bedrijf wisselen de omstandigheden van jaar tot
jaar en zelfs binnen een jaar.

In een op betrouwbare en nauwkeurige wijze verkregen melklijst heeft
men echter een aantal bruikbare objectieve gegevens. Deze zijn uiteraard
door de eigenaar het best te gebruiken, aangezien hij beter de omstan-
digheden kan kennen, waaronder de lijst tot stand kwam en dus ook de
niet in cijfers uit te drukken waarden in rekening kan brengen. Het
beoordelen van gegevens van een melklijst door derden kan zelfs volkomen
foutieve conclusies uitlokken. Weet men de lijsten van hetzelfde dier in
achtereenvolgende jaren, dan is hieruit wel wat meer te zeggen, hoewel
\\eel onbekende grootheden nog een rol spelen.

Wil men op grond van de produktiegegevens een selectie gaan uitvoeren,
of wel dieren om andere redenen vergelijken, dan is men genoodzaakt
verschillende correcties aan te brengen. De belangrijkste hiervan zijn
volgens Leignes Bakhoven (1948) wel die voor de leeftijd van
het dier en die voor de lengte der lactatieperiode. Natuurlijk zijn ook
andere op de produktie van invloed zijnde factoren in aanmerking te
nemen, doch indien men een voorspelling over de produktie van een
komend jaar wil doen, wat dan inhoudt een benadering van de orde van
grootte hiervan, kan men deze factoren toch niet van tevoren te weten
komen en kan men ze dus beter buiten beschouwing laten. Feitelijk neemt
men dan aan dat ze weinig van die van de afgelopen één of twee jaar
zullen verschillen, wat dus clan juist de jaren zijn op grond waarvan men
een voorspelling doet.

Volgens Leignes Bakhoven (1948) kan men de lengte der lacta-
tieperiode vrij redelijk op een bepaald aantal dagen omrekenen, indien
de lactatieperiode niet groter dan een jaar is geweest. Men berekent dan
de gemiddelde dagproduktie van het betreffende dier en vermenigvuldigt

deze met het gewenste aantal dagen. Als aantal dagen kan men tegen-
woordig hiervoor het beste 305 nemen, omdat sinds kort in Europees
verband is overeengekomen bij de presentatie van melkcontrolegegevens
ook de gegevens van de standaardlactatiemethode (d.w.z. 305 dagen) te
vermelden (News Letter No. 28 C.A.B. 1961). Hierbij is het duidelijk,
dat lijsten, die voor de 305e dag werden afgesloten een verhoging, die
na de 305e dag afgesloten een verlaging ondergaan.

Meestal brengt men voor het vetgehalte geen correctiefactoren in rekening
als men een indruk wil krijgen over de erfelijke aanleg voor melkvet-
produktie, doch men neemt hiervoor het gemiddelde vetgehalte over
verschillende jaren.

Aangezien het echter ons doel was een oordeel te krijgen over het ver-
band tussen de gemiddelde produkties in opeenvolgende jaren, meenden
wij niet een vergelijking te kunnen maken tussen de verschillende jaren
zonder het vetgehalte hierin te betrekken, ook al, omdat voor de produktie
van vet meer energie nodig is dan voor die van de andere melkbestand-
delen. Zo is men o.a. in Amerika ook gewoon de produktie om te rekenen
op „fatcorrected milk" (F.C.M.), d.w.z. melk met een vetgehalte van 4%.
Wij hebben een soortgelijke correctie uitgevoerd door ieder produktie-
cijfer om te rekenen op standaardmelk, d.w.z. melk met een vetgehalte
van 3,33%.

Om melk met een zeker vetpercentage op standaardmelk om te rekenen
geldt de in de voedingsleer gebruikte formule;

kg standaardmelk = (4/9 V/6) x M,
waarin M = melkproduktie in kg en V = vetpercentage (Centraal
Veevoederbureau 1960).

Vei-volgens werden de lijsten op 305 dagen omgerekend, waardoor de
jaarprodukties der verschillende dieren in één getal te vergelijken waren.
Tevens werd voor iedere lactatieperiode de gemiddelde standaardnielk-
produktie in 305 dagen bepaald. I^e uitkomsten van deze laatste bereke-
ning zijn weergegeven in kolom 4 van tabel 1 voor de F.H.-dieren en in
de labellen 2 en 3, kolom 4, voor de M.R.IJ.-dieren.

De splitsing in de lijsten der M.R.IJ.-dieren, die hier tot uiUng komt is
tot stand gebracht om tot een qua leeftijd meer aanvaardbare vergelijking
tussen F.H.- en M.R.IJ.-dieren te kunnen komen; de grootte van de
laatste groep is hierdoor echter wel sterk afgenomen. In deze tabellen
is tevens de spreiding in de gegevens weergegeven. Het is duidelijk, dat
deze wijze van vermelden der spreiding aanleiding kan geven tot onjuiste
conclusies. Voor een juist beeld zou het nodig zijn geweest de verschillende
spreidingen weer te geven in b.v. frequentiekrommen.
Binnen de drie aangegeven groepen werden vervolgens de gemiddelde
standaardmelkprodukties per lactatieperiode gedeeld door de gemiddelde
standaardmelkproduktie van de eerste lactatieperiode. Hierdoor werden
de coëfficiënten, vermeld in tabel 4, verkregen.

Berekende coëfficiënten betreffende het verband tussen de lactatieperioden
(de tussen haakjes geplaatste getallen geven het aantal dieren per groep

alleen de verhouding aan tussen de verschillende gemiddelde standaard-
melkprodukties per lactatieperiode en die van de eerste lactatieperiode,
doch zeggen niets omtrent de hoogte van deze produkties, zoals duidelijk
blijkt uit grafiek 4.

Om nog een indruk te geven omtrent mogelijke afwijkingen van het ge-
middelde, werden de grafieken 5 en 6 samengesteld. Deze hebben be-
trekking op M.R.IJ.-dieren; uiteraard is voor de andere groepen in prin-
cipe hetzelfde mogelijk.

Uit deze gegevens, naast die van Groene veld (1939), blijkt dat er,
mits de beschouwde groep groot genoeg is, wel een bepaald verband be-
staat tussen de produkties op verschillende leeftijden. Groeneveld vond

als correctie-coëfficiënten voor de verschillende leeftijden bij F.H.-dieren
de getallen genoemd in tabel 5, waarbij hij de produktie van een dier,
afgekalfd op zh 2 jaar, op 1.00 stelde.

Uit grafiek 3 blijkt, dat ondanks de ongetwijfeld verschillende manieren
van berekenen, het verschil tussen de door Groenveld en de door ons
gevonden coëfficiënten voor de F.H.-dieren de eerste jaren niet bijzonder
groot en voor de laatste leeftijdsgroepen zelfs nul is.
Ook Bosma (1935) berekende een verband tussen de produktie en
leeftijd bij F.H.-dieren. Hij stelde hierbij de produktie van dieren van
8 jaar op 100% en berekende percentages voor dieren op jongere en
oudere leeftijd.

Voor de leeftijd van 2 jaar geldt dan een percentage van 62. Aangezien
een vergelijking met de door Groeneveld en de door ons gevonden waar-
den zo niet mogelijk was, hebben wij een omrekening uitgevoerd, waarbij
de produkties van dieren, afgekalfd op 2 jaar, op 1.00 werd gesteld. Men
krijgt dan de coëfficiënten, die zijn weergegeven in tabel 5.

Door Groeneveld en Bosma berekende coëfficiënten betreffende het
verband tussen de lactatieperioden.

Uit de tabellen 4 en 5 blijkt dus, dat de verschillen tussen de coëfficiënten
voor het F.H.-vee verkregen door Groeneveld, Bosma en ons in
dezelfde orde van grootte liggen en er in wezen slechts kleine verschillen
zijn.

Uit onze eigen gegevens menen we te mogen concluderen, dat het aan
de hand van de produktiegegevens uit de eerste en c\\entueel tweede
lactatieperiode niet mogelijk is binnen aanvaardbare grenzen de produktie
per dier in volgende lactatieperioden te voorspellen. Uit grafiek 5 blijkt
duidelijk het grote bezwaar van al deze coëfficiënten, nl. dat het gemiddel-
den zijn met vaak een zeer grote spreiding tussen de \\erschillende indivi-
duen, waardoor het toepassen van dergelijke coëfficiënten op afzonder-
lijke dieren bijzonder weinig waarde heeft. Ze zijn slechts bruikbaar wan-
neer men de gemiddelde hoogte van de produktie van een voldoend groot
aantal dieren bij toenemende leeftijd wil berekenen, b.v. van een groep
dochters van één stier bij de moeder-dochter\\-ergelijking. Uit grafiek 3
en 4 blijkt, dat de M.R.IJ.-dieren in déze groepen op jongere leeftijd
in de buurt van hun maximale standaardmelkproduktie komen en verder
dat deze minder hoog ligt dan de maximale standaardmelkproduktie van
de F.H.-dieren.

Produktiegegevens van de M.R.IJ.-dieren in Overijssel, gepubliceerd in
het jaarverslag van de C.M.D. 1959 doen vermoeden, dat dit ook in groter
verband het geval is.

Grafische voorstelling von de berekende coëff.
voor dB groep van
-47 M.R.U. dieren

Door deze gegevens op de eerder beschreven manier te bewerken be-
rekenden wij een gemiddelde standaardmelkproduktie \\oor de rubrieken
S R-j-F. (Rubriek S omvat keiuslamboek-, Stamboek- en Register van
Jongveedieren; Rubriek R Registerkoeien; Rubriek F niet in stamboek
ingeschreven dieren).
Gevonden werd:

3577 kg op 2 jaar
4196 kg op 3 jaar
4684 kg op 4 jaar
4959 kg op 5 jaar
5066 kg op 6 7 jaar
5033 kg op 8 -I- 9 jaar.

Hieruit volgt als coëfficiënten: 1.00; 1.17; 1.31; 1.39; 1.42 en 1.41.
Aangezien hierbij niet produkties van dezelfde dieren op verschillende
leeftijden worden vergeleken, doch produkties van verschillende dieren,
kan men hiertegen vanzelfsprekend de nodige bezwaren aanvoeren. Wij
meenden echter om een indruk te geven over het verloop der pioduktie-
stijging, deze onnauwkeurigheid te mogen begaan, terwille van de illus-
tratie. Ook hier ziet men, dat de stijging na de 4e lactatieperiode gering is.

Nagegaan werd het produktieverloop voor de totale gecontroleerde Nederlandse vee-
stapel, voor de provincie Utrecht en voor het Fries Rundvee Stamboek vanaf 1947.
Hiernaast werd onderzocht of er een bepaald verband bestaat tussen de produkties in
opeenvolgende lactatieperioden met als uit.gangsmateriaal ongeveer 100 F.H.- en
M.R.IJ,-dieren. De volgende coëfficiënten werden voor de F.H.-dieren en de in
leeftijd ermee overeenkomende 47 M.R,IJ.-dieren gevonden.

Tevens werden deze coëfficiënten vergeleken met overeenkomstige coëfficiënten be-
rekend door Groeneveld en Bosma.

The variations in milk yield of the total stock of cattle in the Netherlands occurring
since 1947 were studied as regards the province of Utrecht and the Friesian Herd-
Book.

In addition, studies were done to determine whether there is a specific relationship
between the yields during successive periods of lactation, the material studied con-
sisting of about 100 animals of the Friesian-Holland breed as well as cattle of the
Meusc-Rhine-Yssel breed. The following coefficients were determined for animals of
the Frisian-Holland breed and for the forty-seven animals of the Meuse-Rhine-Yssel
breed of the same age group.

Moreover, these coefficients were compared wih similar coefficients calculated by
the method as suggested by Groeneveld and Bosma.

L\'évolution de la production est examinée pour l\'effectif total de la population bovine

néerlandaise contrôlée, pour la province d\'Utrecht et pour le Livre Généalogique
Frison (Frics Rundvec Stamboek) depuis 1947.

En outre l\'auteur examina s\'il y a une certaine relation entre les productions de
périodes successives de lactation, ayant comme matériel de départ environ 100 ani-
maux F.H. et les 47 animaux M.R.Y. d\'environ le même âge.

En même temps ces coefficients étaient comparés aux coefficients conformes, calculés
selon la méthode de Groeneveld et Bosma.

Es wird der Produktionsverlauf des gesamten kontrollierten niederländischen \'Vieh-
stapels, in der Provinz Utrecht und des Friesischen Rinder-Stammbuches ab 1947
nachgegangen.

Daneben wurde untersucht, ob ein bestimmter Zusanmüenhang zwischen der Pro-
duktion in aufeinanderfolgenden Milchperioden besteht, wobei ungefähr 100 F.II.-
und M.R.IJ.-Tiere einbezogen wurden. Fol.gendc Koeffizienten wurden für die F.H.-
Tiere und ungefähr gleichaltrigen 47 M.R.IJ.-Ticren gefunden:

Gleichzeitig wurden diese Koeffizienten mit den entsprechenden Koeffizienten durch
Bosma und Groeneveld berechnet, verglichen.

Bosma, K.: Onderzoekingen omtrent de melkproductie-richting in de fokkerij van
het Nederlandse Zwartbonte vee (1935).

Centraal Veevocderbureau: Voedernormen voor de landbouwhuisdieren en voeder-
waarden der veevoeders (1960).

G r O e n c v e 1 d, B. J, B.: De overerving van de melkproduktie; jaarboek 1939 van
de algemene bond van oud-leerlingen van inrichtingen voor middelbaar landbouw-
onderwijs.

Leignes Bakhoven, H. G. A.: De beoordeling der melkproductie-gegevens.
Landbouwk, Tijdschr. 1948, no. 112.

News Letter no. 28, Commonwealth Agricultural Bureau, Edinburgh, Scotland
(1961).

Publications about the relation "diet and milk fever" have been rather
scarce so far. There is some agreement on the fact that the danger of milk
fever increases to the same extent as the nutrition during the dry period
is the more plentiful. According to Hibbs (1950) the number of milk
fever cases in Western Europe was decreased by about 50% during World
War I. This decrease, he thought, was owing to the shortage of nutrition
in consequence of the deficiency of concentrated fodder.
Hallgren (1940) points out that giving much protein during the dry
period strongly furthers the arising of milk fever. According to S e 1 y e
(1950) the body will react the stronger to a certain "stressor" as the food
is richer in protein, and so the chance of over-adaptation will increase.
The view of Garm (1950) viz. that milk fever should be due to over-
adaptation, is in accordance with the above.

13 o d a and Cole (1954) demonstrate that milk fever occurs less fre-
quently when a diet poor in calcium and rich in phosphorus is given during
the dry period. In consequence of observations taken in other animals
showing hyperfunction of the parathyroids on a diet with a low calcium/
phosphorus ratio, it is assumed that the results gained by B o d a and Cole
in the prevention of milk fever by their rations poor in calcium and rich in
phosphorus, may be ascribed to a better function of the parathyroids round
about the time of parturition.

B r o b e r g (1956) points out that wrong nutrition during the dry period
may lead to an intoxication by which first of all the liver is damaged. The
intoxication, due to a disturbed bacterial flora in the rumen, mostly occurs
on giving much protein, waste products of breweries, ensilage rich in
butyric acid, rotting potatoes and bad drinking-water.

The ensuing damage of the li\\-er, he says, will remain subclinical imtil par-
turition and then often results either in paresis or acetonaemia.
Kudryavtsev (1955) is of opinion that changes within the body such
as gravidity, parturition and lactation are conductive to the arising of crude
protein intoxication and that this kind of intoxication may result in paresis
and acetonaemia.

The French investigators from Alfort (1960), too, come to the conclusion
that a wrong diet resulting in undesirable conversions in the rumen, may
often be the precursor of milk fever.

Several research-workers, such as H a 11 g r e n (1955), Robertson and
others (1956) point out that during the past 25 years there has been a
change in the clinical picture of milk fever, viz. that there has been a de-
creasing percentage of milk fever patients with prevailing sopor and
anorexia whereas there has been an increasing percentage of those patients
which, though not being able to stand, are lucid and whose appetite is little
or not disordered. Besides, the results of intravenous calcium injections are
thought to be less favourable than 25 years ago.

1) Dr. A. Osinga, veterinarian in private practice, Stiens, Uniaweg 43.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 88, afl. 3, 1963 1 47

1. Whether the above mentioned change in the clinical picture of milk
fever can give an explanation of the fact that intravenous calcium in-
jections now give less favourable results than 25 years ago.

THE CLINICAL SYMPTOMS IN RELATION TO THE CALCIUM, IN-
ORGANIC PHOSPHATE AND MAGNESIUM VALUES IN THE BLOOD-
SERUM AND THE CALCIUM/MAGNESIUM RATIO.

Though it is very difficult to make a division into groups based on the
clinical symptoms, as there are always border-line cases, yet we thought
it necessary to ascertain if there is a possible relation between the clinical
condition of the patient and the blood analyses.¹)
We compared:

a. Animals that could not stand, were dull, did not eat anything and were
often laying on their sides. (The typical milk fever patients).

b. Animals that could not stand, but were lucid and whose appetite was
little or not disordered. (The atypical milk fever patients).

Out of 67 milk fever patients treated by us successively, 15 appeared, ac-
cording to these standards, to belong to group a, and 19 animals to the
group b, whereas the remaining 33 animals were clinically to be placed
in between these two groups, lliis intermediate group we leave out of
fin\'ther discussion, in order to obtain a clearer picture of the differences
between group a and group b.

Of all the patients a blood sample was taken before treatment. In these
samples the serum values of calcium, inorganic phosphate and magnesium
were determined. The initial treatment of all these patients consisted of an
intravenous injection of 450 ml of "500-NEO", a preparation which con-
tains (complex) calicmn and magnesimn partly organically boimd, without
chlorides (in a concentration equivalent to the standard solution of "40-15"
of calcium and magnesium chlorides), organically bound phosphate, neo-
benodine (an anti-histaminic), amphetamine, trace elements and distilled
water.

Comparing these groups a and b in respect of the calciimi, inorganic phos-
phate and magnesium values in the blood serum and the value of the
calcium/magnesium ratio, we obtained the following average values;

Average blood serum values of calcium, inorganic phosfjliate and magne-
sium, and the calciumlmagnesium ratio.

1 I am greatly indebted to Prof. Dr. L. S e e k 1 e s for placing his laboratory at my
disposal for having these analyses made.

From these findings we think we may conclude that probably the seriousness
of the clinical symptoms of milk fever is directly connected with the decrease
in the blood serum values of calcium and inorganic phosphate, with the
lowered calcium/magnesium ratio, and also with an increased magnesium
value.

The change said to have taken place in the clinical picture of milk fever
during the past 25 years according to H a 1 1 g r e n (1955) and Robert-
son a.o. (1956), will probably have to be ascribed to the fact that group a
is decreasing and group b is increasing in number.

Looking at the results of the treatment in the two groups, it appears that
in group a 80% of the patients had permanently recovered within 8 hours
after the intravenous calcium injection, whereas this is the case in only
45% of the group b. These findings, too, probably account for the fact that
compared with 25 yaers ago, less favourable results are now obtained with
intravenous injections of calcium.

THE REL.\\TION BETWEEN THE DIGESTIBLE CRUDE PROTEIN/STARCH
RATIO IN THE DIET AND THE CLINICAL PICTURE OF MILK FEVER.

In the district of my practice there are farms with grass and arable land
and farms with only grass land.

Now it appeared that on the latter only 19% of group a were found but
62% of the patients of group b, in other words: patients of group b chiefly
occur on grassland farms. And it is on this kind of farms that cattle feeding
has strongly altered the last few decades.

1. The use of nitrogenous fertilizers has strongly increased. That\'s why-
there has been a shift in ]Dasture vegetation, i.e. herbs and clovers have
disappeared and grasses have come instead. Tn consequence the chemi-
cal constitution of the meadow vegetation has changed, a.o. the values
of calcium and magnesium have fallen and the crude protein content
has risen.

2. Grass and hay products are reaped at an earlier stage of growth than
25 years ago. Consequently they are richer in crude protein and pot-
assium.

3. The methods of grass preservation have been improved significantly
(the loss of nutritious substances has decreased) e.g. grass-drying, mo-
dern methods of ensilage, tripod haying, hay ventilation in the barn, etc.

On account of these changes the digestible crude protein/starch value ratio
(d.c.p./s.v. ratio) of the reaped grass is narrower now than 25 yaers ago. In
ensilage partly dried previously and in young mown well-reaped hay it is
not rare to find a d.c.p.\'s.v. ratio of 1 : 4. If we realize that on a grassland
farm about 25% of the fodder has to be purchased, it is clear that it is most
important which kind of fodder is bought in order to come to a well-
balanced diet.

Experience has taught that a grassland farmer is often insufficiently aware
of the richness in protein in the rough fodder gained from his own farm,
and therefore purchases additional products that are too rich in protein,
in consequence of which the protein content of the diet is forced up too
much.

Besides, the feeding-speciahst Crampton points out that, in order to
calculate the protein content, the nitrogen value found in the analysis
cannot always be multiplied by the factor 6,25. According to Crampton
a multiplication factor of 6,6 can be used for green food, for cerials 5,9 and
for oilseeds 5,4, in other words: when much concentrates are given, the
protein content of the diet consequently appears to be lower than with
much protein-rich roughage, if for both of them, as is mostly done, the
6,25 factor is maintained for the calculation of the protein content of the
feed.

On farms with arable land, on the other hand, besides grass and grass pro-
ducts other roughage is mostly given which has a wide d.c.p./s.v. ratio, such
as beets, potatoes, sugar-beet pulp, and cereals. It is especially on these
farms that patients of group a occur.

The rations given to the milk fever patients of the groups a and b during
the last few months before parturition, were calculated by us, i.e. the daily
rations of each kind of roughage were given us, weighed and the d.c.p.
and s. values mostly estimated. Unfortunately the rations could not be cal-
culated for all patients, a.o. because a few animals had been purchased
only a short time before parturition. The d.c.p./s.v. ratios of the rations
given during the dry period could thus be calculated for 10 animals be-
longing to group a and for 14 animals of group b.

The average d.c.p./s.v. ratio obtained from these findings was 1 : 5,7 for
group a and 1 : 5,1 for group b. The difference is significant. It appears
that the d.c.p./s.v. ratio of the dry period rations for group a was wider
than for group b.

A wet summer with few sunny days will produce another meadow vege-
tation than a dry one with much sunshine. The respective summers of 1958
and 1959 were good instances for this. In my district 13 hay and 54 ensi-
lage samples were examined in 1958, and 40 hay and 32 ensilage samples
in 1959. The average d.c.p./s.v. ratio in 1958 was 1 : 4,5 for hay and 1 : 4,9
for ensilage; in 1959 it was 1 : 6,8 for hay and 1 : 4,9 for ensilage.

Because of the sunny weather in 1959 hay was made about three times as
much as ensilage, whereas in 1958 the quantities of hay and ensilage were
about equal. Consequently the d.c.p./s.v. ratio of the roughage reajjed on
grassland farms in 1958 was narrower than in 1959. As nearly all stock
farmers in giving concentrates don\'t sufficiently take into account the fin-
dings of their roughage analysis, the rations given during the winter of
1959/60 were much richer in starch than those given during the winter
of 1958/59. When we now compare the milk fever patients coming under
treatment during the winter periods of 1 january-1 april of the years 1959
and 1960 (during their dry period these animals had been given roughage
produced in the svimmers of 1958 and 1959 respectively), we see the follow-
ing subdivision of the number of milk fever patients:

Here, too, we mean to see a distinct indication tliat relatively more typi-
cal milk fever patients occur when there is a wide d.c.p./s.v. ratio, whereas
more atypical patients are to be seen when there is a narrow d.c.p./s.v.
ratio.

From these findings we think we may conclude that there are certain indi-
cations that the change in the clinical picture of milk fever to be observed
during the past 25 yaers, may be partly ascribed to the changed d.c.p./s.v.
ratio in the diet.

WHY IS THE CHANGE IN THE CLINICAL PICTURE OF MILK FEVER
ATTENDED BY A LESS FAVOURABLE RESULT OF THE INTRAVENOUS
CALCIUM INJECTION?

Kudryavtsev (1959) points out that crude protein intoxication may
result in paresis and acetonaemia.

This form of autointoxication is thought to be the cause of the degeneration
of the parenchymatous organs, of the liver in the first place. Besides, in
consequence of a decreased intestinal absorption, a fall of the Ca, inorganic
P and Mg values in the blood serum would result. B r o b e r g (1956) and
French investigators from Alfort (1959) also demonstrate that milk fever
may arise from rumen dysfunction followed by autointoxication. They are
of opinion that the damage to the liver incurred by this autointoxication,
which would remain subclinical until parturition, should often be consi-
dered to be the precursor of milk fever and acetonaeinia.
Our own investigation (1959), too, showed that in milk fever patients the
liver fimction is worse than in normal cows just after calving. We also got
indications that in milk fe\\er patients recovering promptly, the liver-
function is disturbed in a lesser degree than in patients that recover slowly
or which relapse.

From the preceding it appears that the change in the clinical picture of
milk fever should be largely due to the increased crude protein content of
the diet, coming from grass or grass products. That\'s why the number of
patients »in group b (atypical milk fever patients) has increased. As in
such patients it should often be a matter of autointoxication and ensuing
damage of the parenchymatous organs, it is obvious that recovery will not
always take a smooth course.

Giving much starch during the dry period will a.o. promote the intestinal
calcium absorption. Thus little activity is asked of the parathyroids, which
increases the risk that these glands cannot meet the strong demand for
mobile calcium during the colostrum period; this will result in a strong fall
of the calcium value in the blood serum, whereas the magnesium value does
not decrease significantly. This should be the main cause that patients of
group a would arise (the typcial milk fever patients).

In this case it would be rather a matter of adaptation deficiency of the
body to meet the changes caused by parturition and starting lactation, with-
out any organic damages being at the root as is probably the case when
there is a crude protein intoxication. In keeping with what we can expect
is that this form of milk fever takes a better course in prompt recovery.

The change reported by Hallgren (1955) and Robertson a.o. (1956) to
have taken place in the clinical picture of milk fever during the past 25 years, will

probably have to be ascribed to the fact that the number of typical milk fever patients
(group a: animals that cannot stand, are dull, don\'t eat anything and often lie ou
their sides) decreases, and the number of atypical milk fever patients, (group b:
animals that cannot stand, but arc lucid and have no disturbed appetite if any) in-
creases.

According to the present writer there arc certain indications that this change in the
clinical picture of milk fever a.o. can be ascribed to the fact that at present there is
often a narrower digestible crude protein/starch value ratio in the diet given during
the dry period, than 25 years ago. It appears, besides, that after an intravenous
calcium-magnesium injection of "500-NEO" patients of group a recover more
promptly and permanently than patients of group b. The possible cause of this dif-
ference is described. These findings probably account for the fact that at present,
in comparison with 25 years ago, less favourable results are obtained with the intra-
venous calcium injection.

De verandering, die volgens Hallgren (1955) en Robertson e.a. (1956) zich
in de loop van de laatste 25 jaar in het klinisch beeld van kalfzickte zou hebben vol-
trokken, zal volgens schrijver moeten worden toegeschreven aan het feit, dat het
aantal typische kalfziektcpatiënten (groep a: dieren, die niet kunnen staan, suf zijn,
niets eten en dikwijls op de zijde liggen) afneemt en het aantal atypische kalfziektc-
patiënten (groep b: dieren, die niet kunnen staan, maar helder zijn en een weinig of
niet gestoorde eetlust hebben) toeneemt.

Er zijn bepaalde aanwijzingen, dat deze verandering in het klinisch beeld van kalf-
zickte o.a. kan worden toegeschreven aan het feit, dat thans de verhouding vrc/ZW
in het rantsoen, dat tijdens de droogstand wordt verstrekt, dikwijls nauwer is dan
25 jaar geleden.

Bovendien blijkt, dat de patiënten van groep a na een intraveneuze injectie van 450
ml „500-Neo" vlotter herstellen dan de patiënten van groep b. .\'Van deze bevinding,
waarvoor door schrijver een verklaring wordt gegeven, moet waarschijnlijk worden
toegeschreven, dat thans, vergeleken met 25 jaar geleden, minder gunstige resultaten
met de intraveneuze calcium injectie worden verkregen.

Le changement qui se serait produit selon Hallgren (1955) et Robertson
e.a. (1956) dans le cours des 25 dernières années dans la symptomatologie clinique
de la fièvre vitulairc devra être attribué selon l\'auteur au fait que le nombre de pa-
tients de la fièvre vitulairc typiques (groupe a: animaux qui ne peuvent pas se tenir
debout, sont soporeux, ne mangent pas et se couchent souvent sur le côté) diminue
et que le nombre de patients de la fièvre vitulairc atypiques (groupe b: animaux qui
ne peuvent pas se tenir debout mais qui n\'ont pas la conscience troublé et qui ont
un appétit plus ou moins normal) augmente.

Il y a certaines indications que ce changement dans la symptomatologie clinique de
la fièvre vitulairc peut être notamment attribué au fait qu\'à présent la proportion
„protéines digestibles/valeur d\'amidon" dans la ration distribuée hors des périodes
dc lactation est souvent plus petite qu\'il y a 25 ans.

En outre il paraît que les patients du groupe a se rétablissent plus rapidement après
une injection intraveineuse de 450 ml. de „500-Neo" que les patients du groupe b.
C\'est à cette expérience, pour laquelle l\'auteur donne une explication, qu\'il faudra
probablement attribuer le fait que de nos jours on obtient des résultats moins favo-
rables avec l\'injection intraveineuse de calcium, en comparaison aux résultats d\'il y a
25 ans.

Die Veränderung, die sich im Laufe der letzten 25 Jahre im klinischen Bild des
Milchfiebers nach Hallgren (1955) und Robertson u.a. (1956) vollzogen

haben sol!, muss, nach Ansicht der Verfassers, der Tatsache zugeschrieben werden,
dass die Zahl der Patienten typischem Milchfieber (Gruppe a: Tiere, die festliegen,
einen komatösen Eindruck machen, nicht fressen und häufig der Seite liegen) ab-
nimmt, während die Zahl der Patienten mit atypischem Milchfieber (Gruppe b:
Tiere, die festliegen, jedoch einen munteren Eindruck machen und nur geringe bzw.
überhaupt nicht gestörte Fresslust zeigen) zunimmt.

Bestimmte Anzeichen sprechen dafür, dass diese Veränderung im klinischen Bild des
Milchfiebers u.a. der Tatsache zugeschrieben werden kann, dass jetzt das Eiweisz-
Stärke Verhältnis in der Futterration, die während des Trockenstehens verabreicht
wird, oftmals enger ist als vor 25 Jahren.

Es zeigte sich ausserdem, dass die Patienten von Gruppe a) nach einer intravenösen
Injektion con 450 ml „500-Xeo" sich schneller erholten als die Patienten von Gruppe

Dieser Feststellung, für die der Verfasser eine Erklärung gibt, ist es wahrscheinlich zu-
zuschreiben, dass heutzutage mit der intravenösen Kalziuminjektion weniger günstige
Resultate erzielt werden als vor 25 Jahren.

B o d a, J. M. and Cole, H, H. : The influence of dietary calcium and phosphorus

on the incidence of milk fever in dairy cattle. /, Dairy Sei., 37, 360, (1954).
B r o b e r g, G. : Putrefaction in the rumen as a primary cause of disease. Nord.

VetMed., 8, 935, (1956).
Colloqium 15-11-1959, Alfort. Désordres métaboliques chez la vache laitière en

élevage intensif. Ree. Méd. Vét., 136, 34, (1960).
G a r m, O. : Changes in the blood, adrenals and hypophysis in bovine parturient

paresis and eclampsia. Acta Endocrinologica, 5, 413, (1950).
H a 1 1 g r e n, W.: Zur Ätiologie und Pathogenese des Gebärkomas beim Rinde. Diss.
Stockholm, (1940).

II a 1 1 g r e n, W.: Studies on paturient paresis in dairy cows. Nord. VetMed., 7,
433, (1955),

Hi hbs, J. W.: Milkfever in dairy cows - A review. /. Dairy Set., 33, 758, (1950),
Kudryavtsev, A. A.: Metabolism disturbances in highly productive cows.

XVI Congreso Mundial di Veterinaria I.C. 2, Madrid.
O s i n g a. A.: Nader onderzoek omtrent de biochemische achtergrond en het herstel
van Paresis Puerpcralis post partum bij het Fries-Hollandse rund. (Summary in
Enghsh). Proefschrift Utrecht, (1959).
Robertson, A., M a r r, A. and M o o d i c, E. W : Milk fever. Vet. Ree., 68,
173, (1956).

.\\a jaren van experimenteren is men er aan de Universiteit van Leeds (Eng.) in ge-
slaagd, vloerwas te fabriceren van wolvet: ook meubelwas en andere wassoorten be-
horen tot de mogelijkheden. De prijs van het geraffineerde wolvet bedraagt slechts de
helft van die van bijenwas, zodat het nieuwe produkt belangrijk goedkoper kan
worden vervaardigd dan het gebruikelijke.

Uit de kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie,
Rijksuniversiteit Utrecht.

Over de dekfrequentie bestaan verschillende meningen, al lopen deze
tegenwoordig niet meer zo ver uiteen als vroeger het geval was. In het
algemeen kan men zeggen, dat dieren met betrekkelijk kleine ejaculaten
(stier en bok) vaker goede ejaculaten kunnen leveren dan dieren niet
grote ejaculaten, zoals hengst, beer en reu (Anderson, 1945). Voor
ket verkrijgen van goede ejaculaten is regelmatig, echter niet te frequent,
dekken gewenst (M a r s h a 11 en H a m m o n d, 1947). Stieren en beren
moeten, indien mogelijk, het gehele jaar dekken. Anders is het natuurlijk
bij de uitgesproken seizoen-dekkers, zoals bij de schapen. Van een hengst
kan zoveel mogelijk worden geprofiteerd als zijn dekseizoen zo lang moge-
lijk wordt gemaakt.

Men mag echter niet generaliseren, daar elk mannelijk dier individueel
moet worden bekeken (Robert s, 1956). Wat voor het ene dier een nor-
male belasting betekent, is voor het andere een te grote sexuele inspanning.

Alvorens op de dekfrequentie en de dekrust nader in te gaan, verdient het
aanbeveling om eerst enige gegevens te vermelden over de produktie, de
passage en de tijdelijke opslag van de spermiën.

Bij stieren heeft de dekfrequentie geen invloed op de Spermiogenese
(Ä 1 m q u i s t, A m a n n en H a 1 e,\' 1961), zoals door uitputtingsproeven
is bewezen. Bij enkele andere diersoorten schijnt dit wel het geval te zijn.
Met behulp van P32 kan de produktie en de passagesnelheid worden ge-
volgd. Na de intraveneuze toediening van de radioactieve fosfor kan deze
reeds vrij snel in het spermaserum worden aangetoond; de concentratie is
volgens bawson (1958) na 14 dagen het grootst. Bij de Spermiogenese
wordt in de kop van de spermiën de radioactieve fosfor in het desoxy-
ribonucleïnezuur gebonden. Na 48-50 dagen kunnen de gelabelde spermiën
met een geigerteller in het ejaculaat worden aangetoond. Deze verschijning
is constant en onafhankelijk van de dekfrequentie, al varieërt deze ook van
één keer per week tot 2 ä 3 keer per dag (K o e f o e d-J o h n s e n, 1960).
O r g e b i n (1961) kon de P32 na 41 dagen in het proximale gedeelte van
het caput epididymis en 8-10 dagen later in het sperma aantonen. De pas-
sage door de epididymis duurt dus 8-10 dagen. Volgens Roberts (1956)
duurt de Spermiogenese en de passage echter 42 dagen, waarvan drie we-
ken nodig zijn voor de tocht door de epididymis; het bevruchtend ver-
mogen van de spermiën blijft hierin 40 dagen gehandhaafd.

1) Dr. J. Hendrikse, Wetenschappelijk Hoofdambtenaar A, Faculteit der Diergenees-
kunde, Rijksuniversiteit Utrecht, Biltstraat 172.

Afgaande op het onderzoek met de P32 moet dus bijna twee maanden
worden gewacht, voor een bepaalde beïnvloeding van de spenniogenese
kan worden vastgesteld.

De dagproduktie van de testikels van een stier bedraagt 13 miljard sper-
miën (Almquist c.s., 1961). Bij een volledige uitputting kunnen 36,5
miljard Spermien worden verzameld. Dit verlies kan echter niet in 3 dagen
worden hersteld, daar, bij normaal in gebruik zijnde stieren, door resorptie
van de spermiën in de cauda 50% verloren gaat. Volgens Simeone c.s.
(zie Salisbury en VandeMark, 1961) geschiedt dit ook nog in het
vas deferens. Door regressieve veranderingen van de spermiën gaan deze
vervloeien en worden dan geresorbeerd. Volgens Collery (zie Salis-
bury en VandeMark, 1961) worden dode of gedegenereerde sper-
miën ook door leucocyten opgeruimd. Gezien de produktie en de resorptie
is de normale toestand na een volledige uitputting dus na 1 week hersteld.
Almquist c.s. (1961) vermelden, dat de resorjDtie door frequenter dek-
ken kan worden verminderd. Door een korter verblijf in de cauda, kan
volgens K O e f O e d-J o h n s e n (1960) de gemiddelde leeftijd van de
spermiën worden verlaagd.

Wat betreft de uitputtingsproeven vermelden Salisbury c.s. (1961)
nog, dat het aantal opeenvolgende dekkingen kan oplopen tot 77. De
laatste ejaculaten zijn niet meer zo belangrijk, daar b.v. van 20 opeenvol-
gende ejaculaten de helft van alle spermiën reeds in de eerste vier wordt
verzameld en 80% in de eerste tien.

Volgens Almquist (1961) zijn extragonaal (in epididymis en vas de-
ferens) 70 miljard spermiën aanwezig. Hiervan bevindt zich 11% in de
beide ampullen en zaadleiders, 35% in caput en corpus epididymis en 54%
in de cauda. Volgens Bialy c.s. (1958) bevatten ampullen en zaadleiders
gemiddeld 758 miljoen spermiën, met een spreiding van 148-5.686 miljoen.
Deze hoeveelheid werd bepaald door de zaadleiders bij de cauda te onder-
binden en het dier daarna te onderwerpen aan een uitputtingstest. Hoe snel-
ler dit onderzoek na de operatie plaats had, hoe meer spermiën verzameld
konden worden, daar de resorptie dan werd voorkomen.

Getracht is, om met behulp van eenvoudige metingen, de spermiën-
produktie te bepalen. Zo vonden W i 11 e 11 c.s. (1957) een correlatie tus-
sen de scrotaalomtrek en de produktie in het verloop van een vrij groot
tijdsbestek. Bij jonge stieren bestaat een verband tussen de grootte van de
testikel en de capaciteit, die met behulp van de uitputtingstest kan worden
bepaald. Bij oudere dieren bestaat dit verband echter niet meer, daar na
de puberteit de testikel wel groter wordt, maar de capaciteit naar ver-
houding niet toeneemt. Bij oudere stieren gaat ook de seniliteit een rol
spelen, daar er na een ouderdom van vijf jaar reeds enige degeneratie gaat
optreden. De relatie tussen de testikelgrootte en het lichaamsgewicht is
niet erg groot, al is er wel enig verband tussen de groei van de testikel en
die van het gehele dier. Voor jonge stieren werd een weekproduktie ge-
vonden van 20,3 miljard, voor tweejarige dieren 32,9 miljard en voor de
oudere dieren van 33,6 miljard. Per gram testikelweefsel en per week zijn
de getallen voor deze categoriën respectievelijk 48,5, 63,4 en 46,7 miljoen.
Almquist c.s. (1961) vonden een capaciteit van 17,7 miljoen per dag
en per gram. Aan de hand van de produktiegegevens hebben B r a 11 o n
c.s. (1954) de fokpotentie van een stier berekend; een stier is n.1. in staat

om voor % miljoen inseminaties sperma te leveren; van deze inseminaties
breekt bijna een derde gedeelte op, zodat van het resterende /a miljoen
verwekte kalveren bijna \'/4 miljoen vrouwelijke nakomelingen geboren
kunnen worden.

Samenvattend kunnen we dus constateren, dat de stier regelmatig moet
dekken, dat de dekfrequentie geen invloed heeft op de vorming van de
spermiën, dat de beschikbare dagproduktie ± 6 miljard spermiën bedraagt
en dat slechts voor hoogstens 1 ejaculaat sperma voorradig is in de am-
pullen en zaadleiders.

Het doelbewust onderbreken van een regelmatige dekdienst wordt dekrust
genoemd, In het kort wordt nu de wenselijkheid hiervan aan de hand van
de literatuurgegevens bekeken.

Volgens Russische onderzoekers uit de dertiger jaren is een uitputting van
de voorraad spermiën maar zeer tijdelijk en heeft het herstel in minder
dan 24 uur plaats, Lagerlöf (zie Anderson, 1945) zag bij veel dek-
kende stieren reeds een verbetering na één nacht, T r i m berger (zie
Götze, 1949) raadt een dekfrequentie aan van twee keer in de 3-4 dagen
en af en toe langere rusttijden. Ook in het jaarverslag 1947 van de Cen-
trale Commissie van toezicht op de K,I. wordt aangeraden om een stier
per jaar 5-6 weken rust te geven. H a 1 e c.s, (zie P e r r y, 1960) en B o y d
(zie P e r r y, 1960) zagen, na een volledige uitputting van de voorraad
spermiën, een volledig herstel na één week dekrust.

Andere schrijvers zien echter nadelen van een dekrust. Zo zagen W e b-
s t e r (zie Anderson, 1945), Herman en S w a n s o n (zie n d e r-
s O n, 1945) na een langere dekrust een groter percentage morfologisch af-
wijkende spermiën, een geringere beweeglijkheid, maar een gelijke con-
centratie, T r i m b e r g e r en Davis (zie A n d e r s o n, 194,5) zagen
na een dekrust van 20 dagen, geen veranderingen in het sperma. Bij lan-
gere perioden was dit echter wel het geval en hoe langer deze rust was,
hoe meer dekkingen er nodig waren orn de oude toestand tc herstellen.
Volgens Marshall c.s. (1947) is een lange rustperiode even schadelijk
als een te grote dekfrequentie. Volgens deze schrijver zou tijdens de dek-
rust een spermastuwing ontstaan, die een schadelijke werking heeft op de
Spermiogenese.

Daar volgens de vermelde gegevens een algehele dekrust niet noodzakelijk
meer is, komt nu de vraag naar voren, welke dekfrequentie toelaatbaar is.
Globaal gesproken dekken de K.I.-stieren in Nederland twee keer in dc
week twee maal. Dit is vanaf het begin van de algemene toepassing van
de K.I. zo geweest, ondanks het standjjunt in de V.S,, dat een dekfrequen-
tie van 1 maal per week of 1 maal per 10 dagen het meest is gewenst.
Volgens Frank dekken de K,L-stieren in Denemarken drie keer per
week en in vele gevallen zelfs dagelijks, zonder dat een nadelige invloed
op de fertiliteit kan worden waargenomen.

Volgens S i e b e n g a (1938) kunnen stieren, die minstens 2 jaar oud zijn,
twee keer per dag dekken zonder dat de spermakwaliteit nadelig wordt lae-
in vloed.

Zoals reeds eerder is vermeld, heeft de dekfrequentie geen invloed op de
Spermiogenese en op de passage door de epididymis, maar wel op de
leeftijd van de geëjaculeerde spermiën en op de resorptie. Men heeft altijd
aangenomen, dat bij een te grote dekfrequentie, het aantal onrijpe sper-
miën (met een protoplasmadruppel) toeneemt. Hiervoor heeft men echter
geen bewijs kunnen vinden en Salisbury c.s. (1961) schrijven dit ver-
schijnsel alleen toe aan een foutieve Spermiogenese. Bij oudere hengsten is
dit verschijnsel echter wel bekend en is het ook reeds in 1940 door Lam-
bert en Mckenzie (zie P e r r y, 1960) beschreven.
Volgens L a s 1 e y-B o g a r t (zie Anderson, 1945) wordt bij het lan-
ger worden van het interval van 1 tot 10 dagen, het aantal spermiën, het
\\olume, het percentage abnormaal gevormde spermiën (binnen normale
grenzen) en de fertiliteit van het gewonnen ejaculaat, groter.
Brat ton c.s. (1954) berekenden, dat bij een dekfrequentie van 1 keer
in de 4 dagen of 2 keer in de acht dagen, 60% meer spermiën werden ver-
zameld dan bij een frequentie van één keer per acht dagen. Sattler
(1955) heeft met verschillende laboratoriumproeven een dekperiode van
twee, vijf, acht en tien dagen met elkaar vergeleken; hij kwam tot de
gevolgtrekking, dat bij het dekken om de acht dagen optimale ejaculaten
worden verkregen. Ook Baker c.s. (1956) vermelden, dat de grootste eja-
culaten worden verkregen van de stieren die het minst dekken.
Dukelow (1960) heeft het totaal aantal spermiën geteld van stieren,
die 2 keer, 4 keer of 7 keer per week dekten; met 4 keer werden 2,4 maal en
met 7 zelfs 3 maal zoveel spermiën verzameld als met 2 keer in de week
dekken.

Volgens Salisbury c.s. (1961) berokkent een dagelijkse ejaculatie ge-
durende een langere periode geen nadeel aan de fertiliteit of de sperma-
jjroduktie. Toch durft hij niet te generaliseren, want de mogelijkheid blijft
i)estaan dat door een te hoge dekfrecjuentie het aantal spermiën per cm^
dusdanig vermindert, dat het ejaculaat voor de K.I. niet meer zo geschikt
is om te verdunnen; hij acht het verantwoord om de stier per 2 ä 3 dagen
2 ;i 3 keer achter elkaar te laten dekken.

Volgens enkele schrijvers kan een te hoge dekfrequentie een schadelijke
in\\loed uitoefenen op de libido. Van deMark c.s. (1951) achten het
mogelijk, dat stieren door een te frecjuent gebruik op de duur weigeren te
dekken. Ook Roberts (1956) vermeldt een vermindering van de libido
door te veel dekken. Volgens Perry (1960) kan een dekfrequentie van
drie keer per week schadelijk zijn voor de libido, maar niet voor de kwa-
liteit van het sperma.

Baker c.s. (1956) konden bij een hoge dekfrequentie geen invloed op de
libido constateren. Dukelow (1960) zag gedurende een proefperiode
\\ an twee jaar geen verschil in libido en in spermakwaliteit bij het verza-
melen van twee ejaculaten per 2 of per 4 dagen.

Uit deze literatuurgegevens blijkt dus, dat een dekrust achterwege kan
blijven, dat bij frequenter dekken meer spermiën kunnen worden ver-
zameld en dat, mits de beschikbare dagproduktie niet wordt overschreden,
een grote dekfrequentie alleen schadelijk kan zijn voor de libido sexualis.

.\\an de hand van materiaal dat in de loop van de jaren is verzameld met
behulp van Utrechtse K.l.-stieren, is de invloed van 280 rustperioden na-

gegaan. De dekrust strekte zich uit over een periode van 6 weken. Het ver-
zamelde materiaal heeft betrekking op 69 stieren en is afkomstig van de
laatste vier ejaculaten vóór de dekrust en de eerste vier ejaculaten erna.
Deze gegevens zijn vermeld in onderstaande tabel.

In het eerste deel van de tabel zijn de gemiddelde gegevens vermeld van
de op drie na laatste ejaculaten vóór de dekrust (n-3), van de op twee na
laatste (n-2), van de op één na laatste (n-1) en van de laatste (n ).
In het tweede deel staan de gemiddelden van de eerste ejaculaten na de
dekrust (1), van de tweede ejaculaten (2), enz. De gegevens hebben be-
trekking op de grootte van het ejaculaat, de massale en de individuele be-
weging, het aantal spermiën per cm^ en het percentage morfologisch af-
wijkende spermiën.

Onder aan de tabel zijn de gemiddelden vermeld van de \\ ier groepen vóór
de dekrust en van de vier erna. Tussen deze gegevens bestaan slechts zeer
geringe verschillen, die dan ook niet significant zijn. Daar zowel tussen dc
groepen vóór de dekrust als tussen de groepen erna onderling kleine ver-
schillen bestaan, is het beter om bijv. niet de laatste groep voor de rust en
de eerste erna, met elkaar te vergelijken.

Uit deze gegevens blijkt, dat een rustperiode van 6 weken geen gunstige
invloed heeft op de kwaliteit van het sperma.

Om deze reden zijn wij er toe over gegaan de voorkeurstieren het gehele
jaar regelmatig te laten dekken cn van de andere stieren gedurende de
slappe tijd de dekfrequentie te verlagen.

In dit artikel is een literatuuroverzicht gegeven over de produktie, de passage en de
tijdelijke opslag van de spermiën en over de invloed van de dekrust en de dek-
frequentie op de kwaliteit van het sperma.

Met behulp van de door ons verzamelde spermagegevens van 69 stieren is aange-
toond, dat de 280 rustperioden van 6 weken geen gunstige invloed op de sperma-
kwaliteit hebben uitgeoefend.

We hebben dan ook besloten om de dieren in het vervolg regelmatig te laten dekken
en zo nodig alleen de dekfrequentie te verlagen.

This paper provides a review of the Hterature on the production, movement and
temporary storage of the spermatozoa as well as the effect of periods during which
service does not take place and of the frequency of service on the quality of the sperm.
The findings on the sperm of sixty-nine bulls showed that 280 intervals of six weeks
each did not have beneficial effect on sperm quality.

It therefore was decided to let the animals serve regularly in the future and only
to reduce the frequency of service if necessary.

Dans cet article on trouve un aperçu de la littérature sur la production, le passage
et le stockage provisoire des spermatozoïdes et sur l\'influence des périodes de repos
entre les montes et la fréquence des montes sur la qualité du sperme.
.\\ l\'aide de données spermatiques de 69 taureaux collectionnées par nous, nous avons
démontré que 280 périodes de repos de six semaines chacune n\'ont pas eu d\'influence
favorable sur la qualité du sperme.

.\\ussi avons-nous décidé de faire monter les animaux dorénavant régulièrement et de
diminuer seulement la fréquence de la monte si nécessaire.

Es wird eine Literaturübersicht von der Produktion, Passage und zeitlichen Auf-
bewahrung des Spermas und des Einflusses, den die Deckruhe und die Deckfrequenz
auf die Qualität des Spermas ausübt, gegeben.

Mit Hilfe der gesammelten Spermadaten von 69 Stieren wurde nachgewiesen, dass
280 Ruhepausen von je 6 Wochen keinen günstigen Einfluss auf die Qualität des
Spermas ausgeübt hatten.

Es wurde deshalb beschlossen in der Folge die Tiere regelmässig decken zu lassen
und falls nötig nur die Dcckfrequenz einzuschränken.

1 m q u i s t, J. O., .A m a n n, R. P. and Haie, E. B.: Measuring of sperm pro-
duction and its relation to sperm output and reserves in dairy bulls. IV Int. Congr.
Animal Reprod., Schevenm.gen, (1961).

n d e r s o n, J. : The semen of animals and its use for artificial insemination.
Edinburgh, (1945).

Baker, F. N., V a n d e m a r k, N. L. et Salisbury, G. W. : Effets de la fré-
quence des éjaculations sur la production spermatiquc, les caractères du sperme
et la libido des taureaux pendant la première année postpubertaire. Ann. de Méd.
Vét., 100, 559, (1956).
B r a t t o n, R. W. and F o o t e, R. H. : Scmen production and fertility of dairy bulls
ejaculated either once or twice at intervals of either four or eight days. ]. Dairy
Sei., 37, 1439, (1954).
Bratton, R. W., F o o t e, R. H. and Henderson, C. R. : Semen production
and fertility of mature dairy bulls ejaculated either once or twice at 8 days inter-
val. J. Dairy Sei., 37, 1444, (1954).
Dawson, R. M. C.: Nature, 181, 1014, (1958).

D u k e 1 o w, W. R. : Frequency of ejaculation in the bovine. ]. Dairy Sei., 43, 1335,
(1960).

Frank, A. H. : Artificial insemination in livestock breeding. Circ. 567, U.S. Dep.
of Agric.

Götze, R. : Besamung und Unfruchtbarkeit der Haussäugetiere. Hannover, (1949).
Jaarverslag Gentrale Gommissie K.I. Utrecht, (1957).

K o e f o e d-J o h n s e n, H. H. : Influence of ejaculation frequency on the time
required for spermformation and epididymal passage in the bull. Nature, 185, 49,
(1960).

L c i d 1, W. und B e r c h t o 1 d, M. : Zur Frage der Spermienlagerung in Samen-
leiter und Samenleiterampulle beim Bullen. Berl. Münch, tierärztl, Wschr., 74, 305,
(1961).

M a r s h a 1 1, F. H. A. and H a m m o n d, J. : Fertility and animal breeding. Bull. 39,
Min. Agric. Fisheries, London, (1947).

O rg e b i n, M. C.; Détermination expérimentale de la vitesse de transit epididymaire
des spermatozoïdes de taureau. IV. Int. Congr, Animal Reprod., Scheveningen,
(1961).

Perry, E. J.: The artificial insemination of farm animals. New Brunswick, (1960).

Salisbury, G. W. and V a n d e M a r k, N. L.: Physiology of reproduction and
artificial insemination of cattle. San Francisco, (1961).

Sattler, H. G. : Spcrmabeschaffenheit bei unterschiedlicher geschlechtlicher Be-
anspruchung der Bullen. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 68, 52, (1955).

S i e b e n g a, J.: Kunstmatigc inscminatie bij runderen. Proefschrift Utrecht, 1938.

V a n d e M a r k, N. L., B o y d, L. J. and Baker, F. N.; Potential services of a
bull frequently ejaculated for four consecutive years. ], Dairy Sei., 34, 1071,
(1951).

W i 1 1 e t t, E. L. and Ohms, J. L: Measurement of testicular size and its relation
to production of spermatozoa by bulls, /. Dairy Sei., 40, 1559, (1957).

Bijzonder in de landen waar de handarbeid schaars is en kostbaar, zoekt men naar
methoden van vervoer van landbouwprodukten, die arbeidsbesparing mogelijk maken.
Aldus is men in sommige van deze landen overgegaan tot het persen van hooi, hetzij
tot wafels, hetzij tot klompjes.

Zo zijn in Californië bijvoorbeeld proeven genomen geworden, waarbij is aangetoond
dat het persen van hooi in kleine brokjes het ver\\-oer vergemakkelijkt, maar daar-
tegenover het nadeel biedt minder graag door het vee te worden opgenomen.
Betere resultaten werden bekomen bij het persen van hooi tot wafels.
Hierbij werd gebruik gemaakt van drie .soorten machines, vol.gens de afmetingen die
men bij de geperste wafels wilde bekomen. Bij dc eerste soort machines bereikte men
wafels van 7,5 cm lang, 7,5 cm breed en 2,5 cm dik.

Een ander type machine gaf wafels van 4 cm lang, 4 cm breed en 1,5 cm dik.
Tenslotte gaf een derde t>\'pe machine dat een combinatie was van de beide eerste
typen, wafels van 5 cm lang, 6 cm breed en 2 cm dik.

Het eerste type gaf de beste resultaten, met produkten waarvan het vochtgehalte lag
tussen 12 en 18%, Beneden dit vochtgehalte gaf het tweede type machine betere
resultaten.

De wafels worden op het land zelf geperst en geladen op een aanhangende opslag-
wagen om van daar naar de voederplaatsen tc worden gebracht.

Dergelijke wafels worden in de grote bedrijven aan het melkvee .gevoederd langs
een transportband en door middel van zelfvoedering. De mechanisatie is in der.gelijke
bedrijven op de spits gedreven.

In sommige gevallen mengde men grof en fijn materiaal samen omdat een dergelijk
mengsel vlotter door het vee wordt opgenomen.

Vol.gens een studie van D o b i e, die verscheen in het april-nummer van „Californian
.^griculturc" was de opname in droge stof uitgerekend van de 4 op 4 op 1,5 wafels
groter dan bij de opname van gewoon hooi, en leidde daarom tot een zekere verhoging
van de melkproduktie. Ook met mestvee bekwam men goede resultaten bij het ver-
strekken van dergelijke wafels met krachtvoeder.

Het optreden \\an abortus bij schapen kan verschillende oorzaken hebben
die al of niet van infectieuze aard zijn. Naast infecties met Salmonella sp.,
I\'ibrio fetus, Brucella sp., Listeria sp., Leptospira sp., Corynebacterium sp.
en met een virus van de Psittacosis-Lymphogranuloma groep blijkt ook een
infectie met Toxoplasma gondii hierbij een rol te spelen.

1 )e eerste keer dat er verband gelegd werd tussen het aborteren van schapen
en een infectie met T. gondii was in 1954 in Nieuw Zeeland (Hartley,
1954). Daarna werd het waargenomen in Amerika en sinds kort ook in En-
geland, met name in Yorkshire en de aangrenzende East Midlands.
(Beverley en Watson, 1959, 196i en 1962; Beverley en
Mack ay, 1962).

Nu is het een bekend feit dat infecties met T. gondii zeer wijd verspreid
zijn zowel bij mensen als bij dieren, ook in ons land. Zo bleek aan d e
R o e V e r-B onnet (1957 ) dat 19 van de 21 onderzochte normale slacht-
schapen, afkomstig van het slachthuis te Amsterdam, een positieve titer in
de Sabin-Feldman test hadden. Bovendien was zij in staat om uit 4 van de
20 schaapshersenen de parasiet te isoleren.

Hieruit blijkt dus duidelijk dat 7\'. gondii ook bij het Nederlandse schaap
\\oorkomt. In hoe\\erre de parasiet verantv.\'oordelijk is voor het optreden
\\an abortus is onbekend. Dat is dan ook de reden waarom het misschien
nuttig is om de aandacht \\an de praktizcrende dierenartsen op deze oor-
zaak van abortus bij schapen te wijzen.

De meeste gevallen treden op bij de één-jarige ooien. Dit kan worden ver-
klaard door aan tc nemen dat deze dieren nog niet eerder een infectie
hebben doorgemaakt, zodat nog geen immuniteit tol stand is gekomen. Deze
immimiteit zou ook de reden zijn waarom de volgende drachtigheid steeds
een normaal verloop heeft.

De abortus treedt op gedurende de laatste twee maanden van de drachtig-
heidsperiode. De vruchten kimnen normaal zijn, maar ook gevallen van
mummificatie zijn beschreven. In de lever kunnen kleine necrosehaardjes
worden aangetroffen. De chorioallantois vertoont als regel geen afwijkingen,
hoewel in sommige gevallen een licht oedeem aanwezig is. De cotyledonen
zijn in sommige gevallen sterk veranderd. De afwijkingen variëren van
kleine witte haardjes met een diameter van 1-3 mm tot een uitgebreide
fibrosis.

Jacobs (1961 ) zag dat een congenitale infectie van de vrucht alleen op-
trad als de ooien werden geïnfecteerd tijdens de drachtigheid. De gevolgen
van een dergelijke infectie bleken afhankelijk van het tijdstip waarop deze
tot stand kwam. Een infectie, die 30 dagen na de dekking plaats vond, re-
sulteerde in een afsterven van de vrucht (en), gevolgd door mummificatie

2 Dr. C. Folkers, wetenschappelijk ambtenaar le kl., Faculteit der Diergenees-
kunde, Rijksuniversiteit Utrecht, Biltstraat 172.

of resorptie. In de gevallen waar de infectie geschiedde op een later tijdstip,
90 dagen na de dekking, werd slechts bij een klein percentage van de ooien
aborteren waargenomen. Meestal werden levende lammeren geboren, waar-
van ongeveer 20% te gronde ging. L\'it de gestorven lammeren kon T. gondii
worden geïsoleerd.

Het bleek tevens dat bij experimenteel opgewekte gevallen de parasiet
slechts in 60% van de cotyledonen van de vruchtvliezen, afkomstig van
levend geboren lammeren, kon worden aangetoond. Het is dan ook van
belang dat, indien aborteren wordt waargenomen in een kudde schapen,
een zo groot mogelijk aantal geaborteerde vruchten met bijbehorende pla-
centa zo spoedig mogelijk wordt onderzocht.

Ook kan een serologisch onderzoek worden ingesteld. Het verdient daarbij
aanbeveling om het serum van de betreffende ooien vlak na het aborteren
te onderzoeken en dit 5 maanden later nog eens te herhalen, teneinde een
titerstijging te kunnen vaststellen.

Indien een uitbraak van abortus van enige omvang bij schapen wordt waar-
genomen, zou het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten gaarne
hiervan op de hoogte gesteld willen worden, om ter plaatse een onderzoek
te verrichten.

De auteur vestigt de aandacht op het feit dat T. gondii de oorzaak kan zijn van
abortus bij schapen.

The author draws the attention to the fact that T. gondii can be a cause of abortion
in sheep.

L\'auteur attire Tattention au fait que T. gondii peut être la cause de Tavorteinent chcz
le mouton.

Der Verfasser macht aufmerksam auf die Tatsache dass T. gondii die Ursache von
■Abortus beim Schaf sein kann.

Nature, 184, 2041, (1959).
Beverley, J, K. A. and Watson, W, A.: Ovine abortion and toxoplasmosis in

Yorkshire. Vet. Ree., 73, 6, (1961).
Beverley, J. K. A. and Watson, W. A.: Further studies on toxoplasmosis and

ovine abortion in Yorkshire. Vet. Ree., 74, 548, (1962).
Beverley, J, K, A, and M a c k a y, R. R.: Ovine abortion and toxoplasmosis in

the East Midlands. Vet. Ree., 74, 499, (1962).
Hartley, W. J., J e b s o n, J. L. and McFarlane, D.: New Zealand type II

abortion in ewes. Australian vet. J., 30, 216, (1954).
Jacobs, L.: Toxoplasmosis in man and animals. New Zealand vet. ]., 9, 85,
(1961).

Roever-Bonnet, H. de: Toxoplasma bij huisdieren en slachtvee. Tijdschr.
Diergeneesk., 83, 1073, (1958).

Growing communities have necessitated to change from seperate slaughter-
ings at the butcher\'s houses to centralized slaughterhouses. These came
into being as municipal, private or cooperative abattoirs.
Whereas the old butcher would go out to the farm to select a suitable
animal, that he would slaughter in his own place, his modern counterpart
now receives his meat through a whole new group of middlemen and
seldom sees the animal, that he is going to sell, alive. Even part of the
processing of the meat is done for him nowadays by big industries and
we may expect to see this part increasing in the future.

In the Netlierlands the management of the public abattoirs has been laid
in the hands of the veterinarians. This has been a wise and lucky decision.
Although slaughterhouses have primarily an economic function in pro-
cessing slaughter animals to meat, the dangers of an unhygienic processing
of this meat have been considered so important, that the management has
been laid in the hands of the hygiënist. This challenges the veterinarian,
manager of an abattoir, at the other hand to care for an ever increasing
efficiency, that keeps a reasonable pace with the growing productivity
in other fields of our national economy.

Meat inspection as we know it nowadays is a relatively young art. In
the first decades of its history the main interest lay of course on the
questions: „How the inspection had to be done", and „How findings had
to be interpreted to come to a as justified as possible decision". In recent
years there is besides this a growing interest in the management as such.
With improving transport possibilities I foresee in this respect in the
future few centrally situated big meat plants, where the greater part of
the processing of the meat and the offall will take place. Besides these
big plants smaller plants will remain necessary to serve small isolated
communities as for instance an island community.

Many of us work in such .small isolated communities and it will interest
you therefore to hear what we in Aiaiba have done to improve our
slaughterhouse and I am glad to have the opportunity today to tell
something about it.

We slaughter about 2400 cattle, 3000 pigs, 2000 sheep and goats and
150 turtles per year. Cattle and turtles are mostly imported, the other
animals come from the island. Eveiy two weeks a boat, thast doesn\'t do
anything else than transporting cattle from Central America to Aruba
and Curacao, comes into our harbours bringing 100 animals to Aruba
and 180 to Curacao. These animals are transported by trailer from the
harbour to the abattoir where they are kept temporarily in corrals. After
arrival on the slaughterhouse premises the animals are weighed and at

1 Lecture held on the 4th. Meeting of the British Caribbean Veterinary Asso-
ciation, Georgetown, British Guiana, .August 1962.

2 E. J. van der Kuip, Head of the Veterinary Service of Aruba, Neth. Antilles,
Oranjestad, Aruba.

that moment sold by the Central American exporter to the local merchant.
At a certain moment we have had difficulties with our corrals. They lay
rather low in comparison to the surrounding grounds, which caused them
to be flooded by every heavy rainfall. As between 10 to 20% of these
animals are carriers of Salmonellae this water got infected and caused heavy
outbreaks of Salmonellosis with many deaths and condemned animals,
when the resistance of the animals had become very low as a consequence
of a bad voyage. After that we have deepened the alleys between the
corrals and asphalted them. The lowest points of the alleys have been
connected with the municipal sewerage system; the alleys now function
as open drains and even after the heaviest rainfall the corrals are dry
again within a few hours. In the last few years we have completely
renewed the corral railings using old tubes coming from the oil refinery
This material is strong and durable and could be bought extremely cheap
as scrap iron.

The animals are watered from troughs, that are located under the shades.
We have installed ordinary toilet floats in these troughs in such a way
that there is constantly a small amount of water available. This easy device
has saved us considerable amounts of water and labour.

Our abattoir is now 24 years old. It has always been very well maintained
and as a consequence it is still a nice and presentable building. About
5 years ago however many parts were due for renewal. These renewals
have gradually grown into a modernization of the whole plant and I
think we better discuss these modernizations in the sequence in which the
different processing acts are carried out.

Early in the morning cattle was lined iqo in two alleys (no. 1 in the
plan). In an alley between these two the slaughterers could walk to put
the animals a lasso around the horns. The other end of the lasso was
passed through a ring in the killing floor (no. 2). Then the gate of the
alley could Idc opened after which the animal came running into the
abattoir. The man at the end of the rope would pull this in as fast as
he could and would secure it at the last moment, when the rope had been
completely drawn in, on a pin in the same floor.

After bleeding the animals where hoisted up with a hand winch that hung
on a beef trolly that rode on the overhead track. With this trolly the
animal was transported to the place where it was processed (no. 3).
There they were lowered in a burry. Belly and feet were dehided in this
burry. Dehiding of the back and eviscerating were done after the carcases
had been hoisted with a hand driven winch on a collapsable beef spreader.
After the sides were fallen together again, the carcases would be hung
over on a beef trolly.

This procedure had several disadvantages. Bringing the animals into the
slaughterhouse was troublesome and dangerous, hoisting up the dead
animal did cost a lot of energy whilst the ever rusting chain gave the
slaugterers very dirty hands. Another disadvantage was that the traffic
of clean carcases and that of dirty dead animals crossed roads.
We have therefore changed it as follows:

Out of the central alley the steers now walk into a knocking pen (no. 2a
in the plan). Such a pen could be easily built by our own personnel, as
we did, from ]Dlans that were available. It is really astonishing so easy
as these animals enter the pen in comparison to the fight that they put
up to prevent the putting of a lasso around the horns. During these fights
they could bruise themselves quite heavily against the walls of the alleys
causing losses in meat, that we no longer have nowadays.

After shooting the animal the side of the pen is opened and the animal
falls on the killing floor ( no. 2b in the plan). It is then hoisted up by a
hindleg with an electrical winch and bled in this position. Apart from
the advantage of a better bleeding out, this bleeding in a hanging position
has also the advantage that the blood can be better collected. Formerly
that part of the harbour in which our sewer ends would be coloured red
by blood when we were in operation, which was a very unattractive si,ght
for the public. Also we see that the use of this blood has greatly increased,
now that the blood can be collected more easily.

After the animal is bled out the head is separated from the body. The
body is then lowered in a riding buny. At first we had some opposition
from the slaughteres against the new system, that enables them to kill
only one steer at a time whereas they were accustomed to kill always
four at a time. After getting used to the new system it became clear that
it worked much faster than the old way so that now everybody is quite
pleased with it. Whereas It took with the old system 2 slaughterers and
one helper 5 hours to slaughter 20 animals they can now do it in 4, at
the same time giving more attention to doing a good job. Formerly no
skin came off without cuts whereas nowadays they are seldom damaged.
Instead of four places for further processing of the animals — as we used
formerly - - we now use only one place under the central rail (no. 3 in the
new plan). \'I\'he hoisting of the collapsable beef spreader is done by an-
other electrical winch. After the animals are reacly they can be pushed
on on the central rail. In the end of tlie rail is a loo.se part on which
the carcases can be weighed (no. 10 in the plan). The whole slaughtering
procediue passes one straight line now, dirty parts can no longer con-
taminate clean meat.

If in the future the amount of cattle to be slaughtered would increase so
much that one single spreader can not accomodate them anymore, we
still have ample space to construct a .second slaughterline beside the first.
In that case we must of course change the hook rows for the organs,
that we have left in their places for the time being (no. 3a in the plan ).
We have induced the owners of the cattle lo buy two EFA cattle dehiders.
For the present these dehiders have caused a reduction in work tempo.
Still we tliink that they are an improvement. Because of the high tempo
in which our boys worked with their knives a considerable amount of
meat remained on the hides (at least an average of 2 lbs per animal)
whereas at the other hand so many cuts were made in the hides that they
were worthless. Now the covering fascia remains neatly on the meat also
contributing to a better keeping quality.

The saved meat alone more than repays the dehiders. The much better
hides are now salted, dried and exported whereas they used to be thrown
into the sea.

/ Alleys for lining up cattle for slaughter.
2 Killing floor.
2a Knocking pen.
2b Electrical hoist.

Collapsable beef spreader.
Organ hooks.
Small animal corrals.
Killing floor small animals,

the Great Yorkshires and the Landrace on our island in 1953, the interest
in pig raising has much increased. We .see this in the increasing amounts
of pigs slaughtered whilst the average weight of these animals is also
improving. We have continued this initiative by importing every three
years new breeding stock of the Landrace pigs (which the public prefers
to the Large Whites). Another consequence of the improved pigs, that
nobody had foreseen, is that the now valuable animals are no longer
allowed to roam at large, thus bringing to an end a traffic problem of
long standing.

After having been stunned electrically the small animals came in through
a door (no. 5 in the plan) and were bled lying on the floor. In agony
these could kick water from the floor on the meat that was already
hanging on the first row of hooks as can be seen in the old plan.
Pigs were then scalded in tank (no. 6 in the plan) and scraped on a
stone table next to it. After that they were carried to a hook, hangmg,
from which the slaughtering process was finished.

Sheep and goats were partially deluded on a burry, further processing
then also followed, hanging, from one of the hooks.

The scalding tub received its water from a big open pan, that was heated
by a kerosene burner. This burner jiroduced quite a bit of soot, that in
the course of time soiled the whole back side of the abattoir and besides
this setup needed the constant presence of a man watching the water
supply and keeping up the pressure in the tank of the burner.
We have replaced this setujj by a ful automatic boiler, with which we
are very pleased and which saves us quite a bit of money as the following
comparison of costs over a period of 20 years may show.

Above this we save labour; the old installation would cost us about
3 man hours per working day whereas the new setup only costs yi man
hour per day - and fresh water. Heating water in a pan we could of
course only use fresh water as sea water would have corroded the pan
too much. Now we fill up the tiled scalding tub with sea water, of which
we have a line in the abattoir for cleaning purposes, and heat that with
steam. As all fresh water in Aruba is distilled from the sea you will
imderstand that it cannot be distributed very cheaply and fresh water
sells at ƒ 1,40 per cubic meter. Using less of it now we save about ƒ 600,—
per year. Another advantage of heating water in the scalding tub with
steam is that it is easier to get the water at exactly the right temperature.
When we decided to pass on to the use of steam we also installed a
steam line into the hall, which is very usefull for disinfecting infected
knives, hocks etc.

We installed the boiler in a part of the storage room to get the place,
where the hot water pan used to be, to make a new entrance into the
hall for small animals. At the same time the scalding tub and scraping

table (no. 6 in the plan) were moved more into the hall. We did this
to be able to organize also for the small animals a straight processing
line and to make it no longer possible that animals in agony could kick
dirty water from the floor on the meat.

After having been stunned the animals are hoisted up electrically, hung
on a rail and bled. The pigs rail bends down and ends at the scalding
tub. The goats rail passes over the tub, bends down a little and then
continues as one of the double rails on which the animals are further
processed.

After passing through the tub and over the scraping table the pigs arc
also lumg on this double rail for further processing.

The animals hang on these rails with stainless steel pendulum hooks and
can be easily pushed through the length of the hall. Carrying of the carcases
is no longer necessary. At the side of the examination table the animals
are eviscerated and then pushed on.

Concentrating the dirty part of the processing in one end of the hall
has not only served a hygienic purpose but has also had a labour saving
effect. Formerly all the walls would be covered with blood specks at the
end of the day. Now we see this only in the first part of the hall whilst
in the part where the finished carcases hang we have only a little blood
on the floor under the carcases.

Another improvement has been the changing of all old galvanised hooks
on which heads, hearts and lungs and spleens were hung for examination,
by Panzer-Silber (an aluminium aloy) hooks. The latter are much
smoother and remain nice silver coloured so that even the smallest speck
can be seen at a distance greatly stimulating our workmen to keep the
place very clean.

As 1 told before the hides have been thrown away for years because
they were worthless. Since dehiding was improved we had to make a ])lace
to salt and diy them. It was a dispute for a while whether we should do
this on the abattoir grounds or not because it was feared that the hides
might create a stench. We have decided to give it a try on the abattoir
groimds and we did not have any trouble with evil smells. Good care
must be taken however that the hides are well salted and that the floor
on which the salting is carried out is well drained.

The very few hides that people used to salt and diy formerly were always
sjjread out in the sun. Doing this for all the hides that the abattoir would
produce, woidd of course require a lot of space. Besides we were advised
that drying in the shadow would produce a better product, and therefore
the skins are dried under a roof hanging over wooden poles.
The drying process lasts longer in this way of course, but the saving of
space is considerable and we are pleased with the results. With relatively
little effort we have helped to increse with these hides the gross income
of the meat business by some ƒ 16.000,—, which is not very much maybe,
but which at the other hand helps a little in creating more work and a
greater productivity.

At the time that the Aruba abattoir was built the inside walls of the cold
storage have been painted. I can advise everybody, who is building new

cold storage room strongly against painting the inside walls. After a while
the walls must be repainted and then you can\'t do it because you must
do without your cold storage too long a time to get rid of the paint smell.
We have tried to meet this disadvantage by scraping the walls and painting
them with white cement. It looked nice but only for a short time. So in
the end we have had glazed tiles put on the walls, which is in our opinion
the only right covering. The tiles stay good for years and are easy to
clean. They have done a lot to improve the hygiene and the appearance
of our cold storage.

I must thank both meat inspectors of our service, messrs. Van G r i n s v c n and
Sikkema for their enthousiasm and inventiveness. It has been a great pleasure
to work with them as a team on this project.

I want to thank the Public Works Department for the nice drawings that they
prepared for this speech.

Over adsorptie, eventueel absorptie, van koper-
en mangaanionen door runderhaar.

About adsorption, eventually absorption, of copper-
and manganese ions by bovine hair.

Resultaten verkregen bij het haarondc-izoek op de s]3orcnelem.enten koper cn
mangaan, zijn de aanleiding geweest een onderzoek in te stellen naar de
mogelijke ad.sorptie, eventueel absorjnie, \\an de metaalionen van koper en
mangaan uit de respectievelijke oplossingen aan runderhaar.
.Als inleidende jjrocf werd via natte destructie volgens \\oorschrift \\oor de
mangaanbepaling gewassen haar eerst oj) zijn mangaangehalte onderzocht;
vervolgens werd een monster van hetzelfde haar gedompeld in een MnSOj-
o]jlossing, die 9,98 y Mn per ml bc\\atte. Na circa 24 uur werd dc concen-
tratie aan mangaan in de dompelvloeistof bepaald op 0,38 y Mn per ml,
dus ecti afname \\an 96,2%.

Het gedom])clde haar werd weer volgens hetzelfde voorschrift gewassen,
echter nu geheel in gedestilleerd water. Na bepaling bleek de verdwenen
hoeveellieid Mn uit de dompelvloeistof opgenomen te zijn door het gedom-
pelde haar.

H. J. Koopmans, Chemisch analist bij dc Provinciale Gezondheidienst voor Dieren
in Drenthe, „Rozenburg", .^ssen.

Ter staving van dit laatste feit werd haar dat mangaan had opgenomen,
24 uur lang gepercoleerd met gedestilleerd water (doorstroomsnelheid 1,5
liter per uur). Er bleek geen mangaangehalteverlaging te hebben plaats-
gevonden.

Deze resultaten werden de aanleiding om een onderzoek in te stellen naar
de mogelijke koperionen-opname door runderhaar bij het wassen volgens
het voorschrift voor de koperbepaling in runderhaar.

Het onderzoek werd uitgevoerd volgens algemeen gebruikt voorschrift voor
de koperbepaling in het runderhaar. Het gebruikte leidingwater bleek circa
300 y Cu per liter te bevatten.

Als controle werd steeds een zelfde monster haar geheel in gedestilleerd
water gewassen.

Ofschoon het aantal bepalingen gering is, rechtvaardigen de uitkomsten
de conclusie, gezien ook het feit dat er geen enkele uitzondering in deze
reeks bei^alingen optrad, dat het tot nog toe gebruikte voorschrift ter be-
paling van het kopergehalte in haar, waarbij in een bepaalde fase van het
haarwassen leidingwater wordt gebruikt, ondeugdelijk is.

Hetzelfde geldt uiteraard voor de mangaanbepaling in runderhaar, maar
het door ons gebruikte leidingwater bevatte dennate weinig mangaan, dat
er geen verschillen in mangaangehalte werden gevonden tussen haar, ge-
wassen in gedestilleerd water en hetzelfde haar, gewassen in leidingwater.

Runderhaar werkt uitermate sterk adsorberend, eventueel absorberend,
op o.a. .de metaalionen van koper en mangaan en men zal dus niet alleen
tijdens het wassen, maar te allen tijde bij het runderhaar met de moge-
lijkheid van opname van genoemde metaalionen rekening moeten houden.

Daar bekend is dat haar uitermate sterk vocht absorbeert werd een onderzoek inge-
steld naar de adsorptie, eventueel absorptie, van koper- en mangaanionen door runder-
haar vanuit het gebruikte waswater. Aangetoond kon worden dat uit het waswater
een zeer hoog percentage koperionen (in een proef met een MnS04-oplossing werd
voor mangaanionen dit vastgesteld op 96.2%) werd opgenomen en dat de eenmaal
opgenomen ionen er niet weer uit te verwijderen zijn met gedestilleerd water.

As it known that hairs do absorb liquids readily a study was made after the adsorp-
tion, eventually absorption of copper and manganese ions by bovine hair out of the
washwater.

It has been proved that a very high percentage of copper ions was absorbed out of
the wash-water (in an experiment with a manganese sulfate solution this percentage
for manganese ions has been estimated on 96.2 percent) and that once absorbed ions
could not be washed out with distilled water.

Een tweetal proeven werd genomen betreffende de uitvoer per vliegtuig uit het
Verenigd Koninkrijk van drie w-ijfjeskonijnen, welke in hun eileiders bevruchte eitjes
van schapen meevoerden, bestemd om op ooien in Zuid-Afrika te worden overge-
bracht. In oktober 1960 werden de eitjes in Cambridge verkregen van Border Lei-
cester ooien, die met een ram van hetzelfde ras waren gepaard. De eitjes werden
naar Pietermaritzburg overgevlogen, waar zc werden overgebracht op Dorper ooien.
Bij de tweede proef, begin december 1960, werden bevruchte eitjes verkregen van
Welsh Mountain ooien (na paring met Welsh Mountain rammen) en overgebracht
op Duitse Merino ooien in Zuid-Afrika. Na een „bewaarperiode" bij de konijnen,
welke (in beide proeven) varieerde van 101 tot 128 uren, werden 17 eitjes te
Pietermaritzburg tc voorschijn .gebracht; zestien ervan werden bij tien ooien inge-
bracht. Zes ooien werden drachtig en vier levende lammeren werden bij Zuid-
Afrikaanse „stiefmoeders" geboren. In het artikel wordt de techniek uitvoerig be-
schreven.

De correlatiecoëfficiënt voor de werkelijke eiproduktie van 79 hennen over de periode
van 1 oktober 1958 tot 31 augustus 1959 en de produktieresultaten berekend aan de
hand van de produktie gedurende 5 achtereenvolgende dagen in de le en 3e of 2e
en 4e week van elke maand was 0.9930.

D O m r a c h e V a, Z. V.: An outbreak of A2 influenza among human subject.? and
horses. /. Microb. Epidemiol. ImmunioL, 32, 1214, (1961).

In 1959 bestudeerde schrijver een influenzauitbraak onder (ren-)paarden van dc
Centrale Hippodroom te Moskou.

Tegelijkertijd heerste er ook influenza onder de stadsbevolking, waarbij ongeveer 50%
van de staf van de hippodroom {— renstallen) was aangetast en wel voornamelijk
die personen, die door hun werk veel contact met de paarden hadden (training,
quarantaine-afdeling en paardenhospitaal).

Zowel uit ncusspoeling van mensen als van paarden werden influenza-virusstammcn
geïsoleerd. Sera van paarden als van mensen hadden verminderde neutraliserende
antilichamen, zowel voor deze stammen als voor bekend A2-influenzavirus.
Schrijver concludeert, dat de influenza onder de paarden veroorzaakt werd door
humaan-influenzavirus type A2.

INVLOED VAN DE PARTIKELGROOTTE OP DE OPNEEMBAARHEID VAN
EEN GENEESMIDDEL.
I. A t k i n s o n, R. M., B e d f o r d, D. C., C h i 1 d, K. J. and T O m i c h, E. G.:
The effet of Griseofluvin partiele size on blood levels in man. Antibiotics and
Chemotherapy, 12, 239, (1962).
II. K r am 1, M., D u b u c, J. and G a u d r y, R.: Gastrointestinal absorption of
griseofulvin; influence of particle size in man. Antibiotics and Chemotherapy,
12, 239, (1962).

1. Griseofulvin, een antibioticum dat peroraal werkzaam is tegen schimmelinfecties,
is bijna onoplosbaar in water, in verdund zuur en in alkali. Door de digestietractus
van de rat wordt het slecht opgenomen en naarmate dc dosis hoger is, is het per-
centage van wat daarvan opgenomen wordt geringer.

Volgens dc schrijvers geldt voor alle geneesmiddelen, makkelijk of moeilijk oplosbaar,
dat zij sneller oplossen naarmate de partikels kleiner zijn, terwijl dc mate van oplos-
baarheid bij perorale toepassing beslissend is voor de hoeveelheid die in het bloed
wordt opgenomen.

De schrijvers verwachten daarom dat er een liniairc relatie tussen oppervlakte cn
opneembaarheid zou bestaan, dus b.v. dat 1,0 gram van een bepaalde maat van par-
tikels dezelfde werking zou hebben als 0,5 gram van een vijf maal kleinere maat.
Het blijkt echter, dat er wel een zodanig effect bestaat, maar dat nadat de partikels
veel kleiner worden het nuttig effect van dit verkleinen minder wordt, terwijl de
technische mCK-ilijkheden van het verder verkleinen toenemen. Deze resultaten zijn,
blijkens door de schrijvers gerefereerde literatuur, bij de mens klinisch bevestigd.

IL De gastrointestinale opname van griseofulvin is zo moeilijk dat het zelfs niet
mogelijk is bij ratten en muizen de letale dosis te bepalen.

Dc schrijvers onderzochten het effect van de partikelgrootte van het geneesmiddel bij
de mens. Het bleek dat door de partikelgrootte te verkleinen de serumspicgels tot
1,7 X konden vermeerderd worden.

Met 0,5 gram van het fijn verdeelde griseofulvin werden dezelfde resultaten bereikt
als met 1 gram van het andere preparaat (dit is de normale therapeutische dosis).
■Aangezien de opname bij verschillende patiënten sterk uiteen loopt, zou voor pa-
tiënten die moeilijk griseofulvin absorberen het fijne „micronized" preparaat de
vcxjrkeur verdienen.

A y a 1 O n, N. and Lewis, I.: Oestrogen levels in the blood and ovarian cyst fluid
of dairy cattle. Rapport 4e Internationale Congres „Voortplanting bij dieren",
Scheveningen, 1961.

Informaties over de bloedspiegels van oestrogene stoffen kunnen van belang zijn
voor een beter begrip over de rol van deze geslachtshormonen in het voortplantings-
proces bij normale en vooral bij infertiele koeien. De auteurs onderstrepen het feit
dat bij de meest gebruikelijke onderzoekingen, n.1. van oestrogene stoffen in de urine,
men wel een indruk krijgt van wat het dier kwijt wil, maar niet wat het organisme
nodig heeft, dus wat in de bloedcirculatie blijft.

Dat men in de meeste gevallen toch de oestro.gene stoffen in de urine bepaalt, vindt
zijn oorzaak in het feit dat de concentraties van deze stoffen in het bloed veel ge-
ringer zijn dan in de urine, waardoor zij niet of met een grote onnauwkeurigheid
kwantitatief in het bloed zijn aan te tonen.

Voor het bepalen van cx-strogenen werd gebruik gemaakt van een modificatie van
de Astwood Test, waardoor een tien maal zo grote .gevoeligheid bereikt werd als
met de oorspronkelijke methode.

In totaal werden 12 proefdieren onderzocht op hun gehalte aan blocd-oestrogenen,
verdeeld over 3 groepen, n.1. 6 normale niet drachtige dieren, 3 drachtige dieren en
3 dieren met cysteuze ovaria. De gevonden waarden bij niet drachtige koeien lagen
tussen 0.3-1.25 mgc /3-oestradial per 100 ml bloedplasma. Deze verschillen doen een
cyclische verandering veronderstellen, hoewel dit uit de proeven van de schrijvers
niet naar voren komt. De laagste concentraties werden gevonden bij dieren die in
oestrus waren (dit in merkwaardige tegenstelling tot de resultaten van R e a s i d e,
die bij het varken juist gedurende de oestrus de hoogste waarden vond aan oestron
in de urine. Spijtig is het daarom dat de auteurs niet tegelijkertijd de oestrogcnen
bepaald hebben zowel van het bloed als van de urine. Ref.).

Bij drachtige dieren bedroeg het gehalte aan /9-oestradial 0.3-0.6 mgc/100 ml. Het
aantal bepalin.gen hiervan was echter zeer gering, zodat aan deze waarden niet te veel
waarde gehecht mag worden.

Bij de 3 dieren met cysteuze ovaria lagen de gevonden concentraties allemaal zeer laag,
< 0.3 mgc,/100 ml zowel voor het blm-d als voor de cysteuze vloeistof.

B e r c h t o 1 d, M., L e i d 1, W. und H a e g e r, O.: Uber den Einflusz des Samen-
alters auf den embryonalen Fruchttod beim Rind. Dtsch tierärztl. Wschr., 68, 553.
(1961).

Daar de embryonale sterfte hoofdzakelijk tot de vierendertigste dag van de drachtig-
heid optreedt, is het percentage koeien, dat later dan één maand na de inseminatie
opbreekt, indirect een maatstaf voor het voorkomen van embryonale sterfte. Het ver-
schil, tussen de „non-return" gegevens opgemaakt 30-60 dagen na de inseminaties en
die, welke op een later tijdstip zijn berekend, vormt een aanwijzing over het voor-
komen van embryonale sterfte in de overeenkomstige periode.

S a 1 i s b a r y e.a. (J. Dairy Sei., 35, 256, (1952)) bepaalden de invloed van de leef-
tijd van het sperma op de verschillen tussen de „non-return" gegevens, opgemaakt van
de eerste tot de vijfde maand na de inseminaties. Zij concludeerden uit deze gegevens,
dat de leeftijd van het sperma een beslissende invloed heeft op het voorkomen van
embryonale sterfte.

Berchtold c.s. hebben de invloed van de leeftijd van het sperma op de bronst-
intervallen tussen de eerste en de tweede inseminatie nagegaan. Uit hun gegevens
blijkt, dat de leeftijd van het sperma geen invloed heeft op het voorkomen van lan-
gere bronstintervallen. Ook na inseminatie met vier dagen oud sperma was het per-
centage koeien, dat na achtentwintig dagen opbrak, niet groter dan na inseminaties
met vers sperma.

De door Salisbury e.a. beschreven afhankelijkheid van de embryonale sterfte
van de leeftijd van het sperma schijnt dus niet algemeen te gelden, maar is mis-
schien van bijzondere omstandigheden afhankelijk zoals de verdunning en conser-
vering van het stierensperma.

I. S h a r m a, U. D.: The preservation of bovine semen at room temperatures.
J. Animal Morph. Physiol., 7, 2, 37, (I960).

II. Norma n, C. e.a.: Prolonged survival of human sperm in chemically defined
media at room temperatures. Nature, 188, 760, (1960).

I. Bij kamertemperatuur bewaard stieresperma blijkt zelfs op de 6e dag nog goed
bevruchtend vermogen te bezitten, indien het verdund wordt met verdunner, die met
behulp van een permeabele membraan-techniek experimenteel is vastgesteld en
„lUini Variable Temperature (IVT)" verdunner wordt genoemd.

Voordat deze wordt toegevoegd, wordt 10% eigeel bijgemengd (beschermt de sper-
miën tegen mechanische invloeden) en COa-gas doorgeleid (het gunstige effect hier-
van is nog niet verklaarbaar).

Het bevruchtend vermogen wordt vergeleken met dat van sperma, bewaard bij 42° F
na verdunning met eigeel-citraat.

II. Bij kamertemperatuur bewaard humaan sperma blijkt op de 5e dag nog nagenoeg
niet veranderd te zijn, wat betreft aantal levende cellen en beweeglijkheid, indien
het verdund wordt tot een concentratie van 5-10 miljoen spermiën per cm^, bacte-
riostatica worden toegevoe.gd en de bewaring in het donker geschiedt.

Een handelsmedium wordt gebruikt, gebufferd op Ph = 7,1 met 0,02 M tris of fos-
faat (beter dan bicarbonaat en CO2). Toevoeging van 0,5-1,0% eigeeel verbetert
de overlevingstijd en dc beweeglijkheid aanzienlijk.

LEPTOSPIROSE BIJ BEDRIJFSM.A-TIG GEHOUDEN HERTEN IN SIBERIË.
V y O t s k i i , B. V. and R y a s h e h e n k o, L. P.: Lepto.spirosis in spotted deer.
ƒ. Microl. Epidem. Immun., 32, 860, (1961).

Aan de kust van Oost-Siberië werden sinds de zeventiger jaren van de vorige eeuw
aldaar inheemse herten („spotted deer") in halfwilde staat gefokt. Er zijn thans
staatsbedrijven met ongeveer 20.000 dieren. Sinds 1959 is men begonnen deze dieren
te temmen. Er zijn thans ongeveer 5000 herten, die op open weiden gehoed worden
door herders met honden.

Van deze herten werd een steekproef van 450 dieren serologisch onderzocht op
leptospiren. Positieve resultaten werden gevonden met L. pomona, L. sarassowi en
L. saxkoehing. Uit de nier van een geslacht hert werd L. pomona geïsoleerd.
De levensgewoonten der herten bevorderen de verspreiding van deze infecties. Zij
zwemmen graag, drinken ook wel water uit modderige poelen en tijdens de bronst
rollen de bokken in de modder.

E. J o e s t, onder redactie van Prof. Dr. J. D o b b e r s t e i n, Prof. Dr. G. P a 1-

De eerste druk van het bekende handboek van J o e s t verscheen in 5 banden in
de jaren 1919-1929. Dc vraag naar dit standaardwerk was zo groot, dat al in 1926
begonnen werd aan de uitgave van een tweede druk, die echter tengevolge van
Wereldoorlog 11 slechts gedeeltelijk werd voltooid.

In de loop van de eerstkomende jaren zal nu een geheel nieuwbewerkte derde druk
verschijnen met medewerking van talrijke deskundigen binnen en buiten Europa.

Het complete werk, dat in totaal ruim 3000 pagina\'s zal bevatten, zal uit zeven delen
bestaan, en wel

V. en VI. Digestieapparaat (Prof. J. H. ten Thije bewerkt hierin de maag) en
VU. Respiratie-apparaat en uier.

Het werk verschijnt in afleveringen van 80 pagina\'s (gemiddeld 6 per band), waarbij

Gedrukt op kunstdruk-papier in handboekformaat maken ze een zeer verzorgde in-
druk. Belangrijk is dat aan de pathologische anatomie van elk orgaan een be-
schrijving van de anatomie, histologie, embryologie en soms ook van de fysiologie
vooraf gaat. Uitgebreide literatuurlijsten besluiten elk onderdeel.
Hoewel het natuurlijk niet mogelijk is aan de hand van deze drie afleveringen een
oordeel over het hele werk uit te spreken, is het wel duidelijk dat ook de nieuwe
„Jocst" het standaardwerk voor de veterinaire pathologische anatomie zal zijn.
Jammer is het dat de prijs zeer hoog ligt (± 1150 D.M., bij voorintekening).
In verband hiermede is het van belang dat de delen ook afzonderlijk verkrijgbaar
zijn.

(Die neue Brehm-Bücherei, A. Ziemsen Verlag, Wittenberg 1962, 69 pag., 4 teke-
ningen en 98 foto\'s.)

Behalve het Balirund zijn tot dusverre in deze nieuwe Brehmreeks nog slechts in het
wild levende dieren behandeld, zoals de Saiga antilope, de zeeotter, de okapi, de ijs-
beer enz. Het feit dat het Balirund de rechtstreekse afstammeling is van de in het
wild levende Banteng — Bos Soudaiens — en daar zeer veel op gelijkt, is hieraan
waarschijnlijk niet vreemd.

Achtereenvolgens worden behandeld afstamming en domesticatie, anatomische en
fysiologische eigenschappen, de variabiliteit in type, huid- en haarkleur, de bij dit
dier voorkomende erfelijke gebreken, de invloed van bodem en klimaat, vitiligo, de
gevolgen van castratie en de mogelijkheden tot verbetering van de veeteelt in ont-
wikkelingsgebieden.

In het kader van de behandeling van de herkomst van het Balirund stelt de schrijver
in navolging van vele auteurs o.a. dat het Java-Madura rund het resultaat is van een
kruising tussen Bos Indicus variëteiten en het Balirund.

Gezien de geringe overeenliomst van het Java-Madura rund met het Balirund is
ondergeteliende er echter nog niet zo zeker van dat het Balirund in belangrijke mate
heeft bijgedragen tot de vorming van het Java-Madura rund. De vage overeenkomst
in lichter gekleurde huidgedeelten is toch geen afdoende bewijs. Dat slechts in een
enkel geval de typerende lange schoft van het Balirund ook bij het Java-Madura rund
wordt aangetroffen pleit er ook niet voor. Indien het echter wèl het geval geweest is,
betekent dit, dat niet alleen het Java-Madura rund, maar ook het Sumatra-Atjeh
rund, het Birmarund, het Thaise rund en het Batangasrund uit de Philippijnen, die
onderling zeer veel op elkaar gelijken, op deze manier ontstaan moeten zijn.
Na gewezen te hebben op de verschillen tussen Banteng en Balirund en de z.i. on-
juiste bewering van Lush gememoreerd te hebben dat de geschiedenis van de
domesticatie van weinig belang is voor de hedendaagse fokkerij, een stelling waar-
over nog wel gediscussieerd zou kunnen worden, komt de auteur tot een beschrijving
van verschillende typen Balirunderen, toegelicht door een prachtige collectie foto\'s.
Hierna komen m.i. de belangrijkste hoofdstukken van dit boekje, namelijk die welke
handelen over de variaties in huid- en haarkleur.

De schrijver is hier in zijn element omdat hij een grondige studie van deze verschijn-
selen tijdens zijn verblijf op Bali en uit de literatuur heeft gemaakt. Omtrent vitiligo
heeft hij ook reeds uitvoerig in 1961 in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde gepubli-
ceerd.

De bespreking van het hoofdstuk „erfelijke gebreken" bepaalt zich tot het vermelden
van enige bij het Balirund geconstateerde gevallen van kryptorchidie, hypoplasie van
de testikels, tweeslachtigheid, achondroplasie, korte staart en hazehak zonder dat
verder op eventuele wijze van overerving wordt ingegaan.

In het kader van de bespreking van de mogelijkheden tot verbetering van de vee-
teelt in ontwikkelingsgebieden ben ik het niet eens met de schrijver dat hij het als
een kunstfout beschouwt dat men op Nieuw-Guinea Santa Gertrudis runderen heeft
ingevoerd. Zijn argument is dat de in Texas gefokte Santa Gertrudis een droogte-
resistente kruising is en dus op het vochtige Nieuw-Guinea niet zou gedijen. Hier
kan tegenover gesteld worden dat de Santa Gertrudis niet alleen op Nieuw-Guinea,
maar ook in andere vochtig-warme tropische gebieden — zoals de Philippijnen —
het goed doet.

Resumerende een boekje dat waardevolle, vaak onbekende, althans niet gepubliceerde
gegevens van het Balirund vermeldt, toegelicht door prachtige foto\'s. Geapprecieerd
moet ook worden, dat de auteur op grond van eigen meningen stellingen poneert waar
niet iedereen het direct mee eens zal zijn.

Geïnteresseerden in dit bijzondere autochtone ras, dat nog zeer dicht bij zijn wild-
vorm staat en economisch ook grote kwaliteiten bezit, moeten dit boekje zeker lezen.
Voorts allen die belangstelling hebben voor bijzondere variaties in huid- en haarkleur.
Het boekje wordt in Nederland geïmporteerd door de firma Meulenhoff & Co. te
.\\msterdam.

Het eerste geval van rabies in Massachusetts werd gerapporteerd in september 1961.
Sedert 1949 was dit het eerste geval van hondsdolheid in deze staat geconstateerd.
In augustus 1962 was rabies bij vleermuizen in 35 staten vastgesteld.

In het „Zeitschrift für Vitamin-, Hormon- und Fermentforschung" (12, 81 - 236,
1962), geeft A b d e r h a 1 d e n een lijst van 909 fermenten, die voldoende gezuiverd
zijn om hun specifieke werking vast te stellen. De fermenten zijn alfabetisch gerang-
schikt. Verwacht wordt dat de lijst niet volledig is.

Bij alle publikaties over en alle tot nu toe getroffen wettelijke maatregelen tegen de
rabies, passen wellicht enkele opmerkingen die bij kritische overdenking bij me op-
kwamen.

Bij deze voor mens en dier zeer ernstige ziekte, treft het dat het optreden veel meer
tot de verbeelding van het publick spreekt dan het optreden van andere zoönosen.
Redenen zijn o.m. dc angstaanjagende symptomen, het altijd dodelijk verloop bij de
mens, en het enorme aantal honden in „gezinsverband" met de mens levende.
Ons land is ± 40 jaar gevrijwaard gebleven voor een uitbraak; een zo alarmerend
optreden als in de nazomer in Amsterdam, geeft dan ook alle reden tot het in werking
stellen van de betreffende artikelen van de Veewet over een groot gebied. Het nut
van de muilkorf (althans de leren) is nogal eens betwijfeld gedurende deze campagne,
het aanlijn.gebod, ook voor het gehele land, meen ik nimmer.

Deze maatregelen zijn gecompleteerd door een entgebod voor honden, althans in de
praktische betekenis van het voorschrift. De vrij spoedig volgende maatre.gel was de
vrijstelling van jachthonden in het veld mits deze dieren geënt waren. Overwogen
wordt na enting van alle (?) honden het aanlijngebod op te heffen. Verschillende
scribenten wezen op het grote gevaar van katten en in het wild levende dieren, met
name vossen. De grote pers, de televisie en radio zijn media die het nut van de
maatregelen hebben ondersteund en het hele land in de ban van de rabies gehouden.
We kunnen inderdaad vaststellen dat de confrontatie met de rabies het grote publiek
gegrepen heeft. Ook de bevoegde veterinairen hebben zich snel georiënteerd aan de
hand van literatuurstudies en gesprekken met deskundigen in het buitenland. Dat
ik het waag enkele kritische kanttekenin.gen te maken, komt voort uit een bezinning
die onherroepelijk op het sein „.groot alarm" moet volgen.

Het aanlijngebod voor honden en eventueel ophokgebod voor katten, is m.i. één van
de meest efficiënte methoden, die vermoedelijk wel gehandhaafd kunnen worden tot
een tijdstip waarop met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zich .gedurende
één ä twee maanden geen gevallen van hondsdolheid meer hebben voorgedaan.
De uitbraak juist in Amsterdam, wijst m.i. meer op een incidenteel optreden (import
uit tropisch land?) dan op een invasie over de vaste land.sgrenzcn, zodat het hier
inheems worden van de rabies met inachtnemin.g van het aanlijngebod en het op-
vangen van verdachte dieren, niet waarschijnlijk is.

Of de verplichte enting zal slagen? We moeten ons afvragen of het bij een vrijwillige
enting zonder registratie tegen hetzelfde lage tarief, niet nog een groter aantal honden
behandeld zou zijn. De vrees voor de fiscus blijft m.i. toch nog een rol spelen bij
het al of niet aanbieden voor de enting. Afgewacht moet nog worden of de 100%
enting op het platteland te realiseren is, om reden van zeer verspreide bebouwing.
Een tweede bezwaar van dc geregistreerde enting is het eventueel opheffen van het
aanlijngebod in een tc vroeg stadium. Het vrijgeven van jachthonden en de onder
aandrang van de hondenbezitters reeds gedane toezeggingen wijzen in deze richting.
Heft men dit gebod op, dan is controle op al of niet geënt zijn van loslopende
honden, ondanks penning, niet zo eenvoudig. Nu reeds zie ik op mijn wandelingen
verscheidene honden van stadsbewoners los rondlopen, iets wat ik voordat de ent-
campagne in Zwolle begon, niet heb geobserveerd. Ik vraag me af of men de politie-
autoriteiten wel voldoende actief kan houden.

Interessant zou het ook zijn een vergelijking te treffen tussen het aantal rabies-
.gevallen bij de mens tussen landen waar een entgebod heerst en landen waar dit geen
uitdrukkelijke methode van bestrijding betreft. Deze vergelijking zal overigens niet zo
eenvoudig te treffen zijn, omdat de omstandigheden in de landen verschillen. Men
zou zich moeten beperken tot de stadsbevolking en het soort aanvallend dier moeten
incalculeren.

Het interpreteren van gegevens uit tijdschriftartikelen is ook moeilijk om dezelfde
reden. Zo v/erd verschillende malen het artikel van Wachendörfer in Deutsche
tierdrztl. Wochenschrift, 69, 555, (1962), aangehaald. In het onderhavige geschrift
wordt een vergelijking getroffen tussen het Keizerrijk Duitsland (1915-1924) en de
Bondsrepubliek (1954-1961).

In de eerstgenoemde periode werden geen in het wild levende dieren onderzocht en
weinig katten (geen materiaal ingezonden, zie statistieken blz. 555). In de tweede
periode is meen ik in West-Duitsland een enorme campagne gevoerd voor het in-
zenden van katten en wild gedierte. In deze periode werd ook in de buurt van onze
oostgrens enkele malen rabies onder vossen vastgesteld. Over het aantal gevallen
bij de mens in West-Duitsland gedurende die periode heb ik in dat artikel geen
opgave kunnen vinden. Wel vermeldt de schrijver dat in Hessen meer mensen door
katten dan door honden gebeten, respectievelijk gekrabd zijn en daarna geënt, maar
dit betreft van „Tollwutverdachtige" dieren, helaas is geen enkel cijfer genoemd over
werkelijk aan rabies lijdende dieren en het aantal mensen dat gebeten of gekrabd is.
Wel wordt in hetzelfde artikel aangehaald dat in 1961 in Oost-Duitsland van de 32
mensen die aan rabies zijn gestorven, 23 door honden, 5 door vossen en 3 door katten
gebeten, respectievelijk gekrabd waren. Het zou al weer interessant zijn om te weten
hoe die verhouding in de Bondsrepubliek thans ligt, nu in het artikel gesuggereerd
wordt dat veel meer dan vroeger de katten en het wild, het rabies-beeld bepalen.
Blijkbaar is in Nederland het onderzoek van wild dat onder verdachte omstandig-
heden gestorven is, niet zo intensief als in het aangrenzende West-Duitsland.
Gevallen van lyssa bij de mens zijn in de afgelopen 40 jaar in Nederland niet gc-
diagnostiseerd; m.i, moet wel om de epidemiologie van rabies te leren kennen, een
intensivering van wild-onderzock aanbeveling verdienen.

Als de meest effectieve maatregelen tegen rabies onder de huidige omstandigheden
zie ik, naar aanleiding van bovengehouden beschouwing:
Ie. het voorshands handhaven van een aanlijngebod;

2e. een verscherpt toezicht op de import van kleine huisdieren en dierentuin-
bewoners ;

3e. een financieel gestimuleerde vrijwillige enting van honden en katten zonder re-
gistratie;

5e. het intrekken van de maatregel dat geënte jachthonden in het veld los mogen

lopen uit psychologische overwegingen.
Als wenselijkheid poneer ik het intensiveren van het onderzoek van onder verdachte
verschijnselen gestorven of afgeschoten in het wild levende (verwilderde) dieren.
Zwolle. R. Post.

Door J. S. d k i n s, A. E. H a r p e r en M. L. S u n d e (Universiteit van Wis-
consin) werd een rantsoen samengesteld, waarin het eiwit was vervangen door amino-
zuren in kristalvorm. Na 6 weken bedroeg de gemiddelde leg van 2 oude en 2 jonge
hennen 47% in plaats van 58% op een praktijkrantsoen, gedurende 24 daarop vol-
gende weken werden gemiddeld 79 eieren in plaats van 97 gelegd, doch één van de
hennen ging in de rui en kreeg nieuwe veren. Aangetoond werd dat een normale groei
en leg van eieren van normale grootte op synthetische eiwitproduktie mogelijk was.
Uit deze eieren kwamen normale kuikens voort.

Hierbij wordt medegedeeld, dat de „Deutscher Akademischer Austauschdienst" voor
het akademische jaar 1963-1964 een tiental beurzen beschikbaar stelt voor studie
van Nederlandse studenten aan een Duitse universiteit/hogeschool of aan een con-
servatorium („Musikhochschule").

Deze beurzen worden toegekend voor een akademisch jaar, dat in Duitsland loopt
van 1 oktober 1963 tot 31 juli 1964.

Het is eventueel mogelijk dat één beurs wordt verdeeld over twee kandidaten.
Sollicitaties zijn vóór 1 maart 1963 op een formulier van het Ministerie van Onder-
wijs, Kunsten en Wetenschappen in te dienen.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen op het bureau van de faculteit der diergenees-
kunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Voor ons ligt het jaar\\\'erslag over 1960 van de kunstmatige inseminatie in België.
Van de hand van Dr. G. v a n S n i c k, Dr. J. v a n M a e 1 e en Dr. F. D e b e c k e r
werd dit jaarverslag als artikel gepubliceerd in het „Landbouwtijdschrift" van januari
1962.

Hierin wordt een toename van het aantal geinsemineerde dieren vermeld, die even-
als het vorige jaar ruim 12% bedraagt. Er werden in totaal 356011 dieren ge-
insemineerd, d.i. 27,8% van het totaal aantal stierbare runderen.
Het hoogste percentage deelname werd gevonden in de provincie Limburg n.1. 38,8%.
In West-Vlaanderen kwam het laagste percentage voor, 17,8, maar de toename in
deze provincie is veel sterker dan in de meeste andere provincies.
Per ras zijn er eveneens variaties. De verschillen die in de intensiteit van de K.I. bij
de verschillende rassen geconstateerd worden, worden geweten aan de verschillen in
veeteeltpolitiek die men moet toepassen.

Voor de typische Belgische rassen is men bevreesd voor inteelt; voor de zwartbonten
en het Kempisch (M.R.IJ.) ras is deze factor van geen belang, omdat het hiervoor
mogelijk is fokdicren uit het buitenland aan tc voeren. Of deze vrees voor inteelt bij
gebruik van K.I. gerechtvaardigd is, is moeilijk te beoordelen, te meer omdat vee-
verbeterende factoren bij K.I. anderzijds een gunstige rol kunnen spelen.
De auteurs constateren vlak daarop dat het gebruik van voornamelijk uit het buiten-
land aangevoerd K.I.-stieren bij M.R.IJ. en zwartbonte rassen spijtig is, omdat er
voor intccltgevaar geen ,gcldi,ge reden kan zijn. De helft der stieren zou van inlandse
origine moeten zijn.

Enerzijds dus niet teveel K.I. omdat er inteelt kan optreden, behalve bij die rassen
dic ook buitenlands gefokt worden, anderzijds niet te veel import van stieren omdat
voor inteelt (nog) geen reden is.

Van de in totaal 35 zwartbonte K.I.-stieren waren er 17 in Nederland en 8 in Duits-
land gefokt. Van de 46 M.R.IJ.-stieren waren cr 40 in Nederland gefokt.
Dc maandelijkse verdeling der inseminaties vertoont in België on.geveer eenzelfde
beeld als in ons land, hoewel dc top in de maanden april en mei niet zo sterk is,
maar meer overeenkomt met die van de drie zuidelijke provincies in Nederland.
De top in de maand mei bedraagt 14% van het totaal, voor Nederland is dit 21%,
voor Zeeland, Noord-Brabant en (Nederlands) Limburg echter resp. 18, 13 en 16%.
Eveneens in de drie genoemde Nederlandse provincies werd een kleinere top gecon-
stateerd in de maand december.

Het bevruchtingspercentage na le insemiatie bedroeg 68,1, een gunstig cijfer tegen-
over 67,2% in het voorafgaande jaar, een flinke vooruitgang dus.
Deze cijfers zijn berekend voornamelijk met behulp van het niet-terugkomers (non-
return) systeem na 3 maanden.

In Antwerpen werd wederom het hoogste percentage geconstateerd (73,6%), in
Namen het laagste (63,4%).

Namen was ook het enige eentrum dat met diepvriessperma (droogijs alcoholmethode
proefinseminaties uitvoerde. Van 294 inseminaties werd 57,2% drachtig.
Het verloop van de drachtigheidsresultaten gedurende de verschillende maanden van
het jaar vertoont eveneens eenzelfde beeld als in Nederland, n.l. een diep dal in
december, januari en februari en een top in mei, juni en juli, met een tweede top in
oktober en november.

(Deze laatste top waarschijnlijk als gevolg van de wijze van verzameling der gegevem
bij het ook in Nederland gebruikelijke navraagsysteem).

Men constateert een verband met de zomer en winter en derhalve met de meer of
mindere lichtsterkte.

Het aantal stieren bedroeg 259. Hieronder waren 53 wachtstieren, waarvan gemiddeld
per stier 408 le inseminaties werden verricht en 206 overige stieren, waarvan ge-
middeld per stier 1623 eerste inseminaties werden verricht. (Maximaal werden van
één dezer laatste stieren 6894 eerste inseminaties verricht. Van een andere stier werd
het minimum n.l. 25 le inseminaties verricht.)

Het aantal wachtstieren verminderde van 74 in 1959 tot 53 in 1960.
Voor deze daling wordt geen reden opgegeven.

Gemiddeld blijven de stieren iets meer dan 2 jaar op het K.I.-station. De gemiddelde
leeftijd bij aankoop was 3 jaar en 4 maanden.
De inseminatoren.

In totaal 148 dierenartsen insemineerden ruim 356000 koeien. Van deze dierenartsen
waren er 97 in volambtelijke dienst van de K.I.-centra.

Het aantal geïnsemineerde dieren per inseminator-dierenarts ligt in België hoger dan
in Nederland. In 1960 was dit resp. 2405 en 1970, indien men voor beide landen een
overeenkomstige wijze van berekenen toepast.
Ten slotte de K.I.-centra.

Per provincie behield men 1 centrum. Slechts in Brabant kent men 2 centra, één ten
behoeve van de Universiteit van Leuven en één gewoon centrum. In totaal waren er
dus wederom 10 centra. Per centrum werden dus gemiddeld ruim 35000 koeien ,gc-
insemineerd.

De meeste eerste inseminaties werden door het centrum te Luik uitgevoerd, n.l. bijna
60000 (Meppel in 1960 ruim 57500).

Het geringste aantal eerste inseminaties was er bij het centrum Lovenjoel (Brabant)
n.l. ruim 6600 (Utihuizen 1960: 870).

WORLD ASSOCIATION OF VETER1N.\\RY FOOD HYGIENISTS.
Internationaal Symposium, Nice, 1962.
Nagekomen resoluties.

Ten vervolge op het verslag, op pag. 110 van dit Tijdschrift wordt mededeling ge-
daan van 2 onderstaande resoluties, ingediend door de afgevaardigde van Zwitser-
land, Dr. Dcprés, die na sluiting der bijeenkomst werden ingediend,

1. Rekening houdend met het ieft dat meer dan de helft van de wereld onder\\oed
is en het toezicht op de voedingsmiddelen negeert, is het noodzakelijk meer voor-
zieningen te treffen voor de problemen overeenkomstig de zich ontwikkelende
.gebieden.

2. Het is noodzakelijk werkcommissies in het leven te roepen en vergaderingen voor
te bereiden, die het werk van deze verschillende commissies samenvatten, want
de tot op heden aangenomen standpunten zijn te onbelangrijk voor discussie of
gedachtenwisseling.

AANPASSING VAN ENIGE HONDSDOLHEIDSVOORSCHRIFTEN.
De aanvankelijk vastgestelde data waarop het verbod in werking treedt, zich met een
niet-ingeënte hond op straat te bevinden, heeft de Minister van Landbouw thans
afgestemd op de laatste dagen van de diverse inentingscampagnes in de verschillende
.gemeenten en delen des lands. Deze data zijn nu voor Nieuwer-Amstel (ongewijzigd)
15 januari, voor Amsterdam 22 januari, voor de rest van Noord-Holland, Zuid-

Holland en Utrecht 1 maart en voor de overige provincies 15 maart 1963. Vanaf
deze data dienen de honden van drie maanden en ouder op straat van de entpenning
te zijn voorzien en dient de begeleider het entbewijs bij zich te dragen en de hond aan
de lijn te houden. Ook mogen ongcënte honden zich dan niet meer onaangelijnd op
het erf bevinden.

Een en ander blijkt uit dc publikatie in de Staatscourant van heden, waarbij de
hondsdolheidsbeschikking II een aantal wijzigingen heeft ondergaan.
Honden die wegens ziekte of andere veterinaire redenen niet tijdens de campagnes
konden worden ingeënt, mogen nog drie weken na de genoemde verbodsdata over
straat gaan, mits de begeleider een dierenartsverklaring bij zich draagt. Hierdoor
wordt voorkomen dat bijvoorbeeld honden die na hun ziekte particulier zijn in,geënt
niet buiten zouden mogen komen zolang de inenting niet tenminste dertig dagen
tevoren heeft plaats gehad.

Voor buitenlandse bezoekers wordt het bij invoer van de hond over te leg.gen cer-
tificaat gelijkgesteld met het officiële Nederlandse inentingsbewijs. Dit geldt voor alle
niet-Nederlanders, dus ook voor Belgen en Luxemburgers, die tot dusver zonder
certificaat een hond in ons land konden invoeren.

Tenslotte heeft de Minister van Landbouw aan de lijst van voor de entcampagne toe-
gelaten vaccins de volgende fabrikaten Flury L.E.P,-vaccin toegevoegd: Corn States
Laboratories, Inc. (U,S,A.); Instituto Zooprofilattica Sperimentale dell\' Umbria e
delle Marche, Perugia (Italië).

GEORGANISEERDE PULLORUMBESTRIJDING 1963.
Mededelingen aan de praktizerende collegae.

Zoals te begrijpen heeft het strenge winterweer enige vertraging veroorzaakt in de
afwerking van het pullorumonderzoek van een beperkt aantal tomen, geboren in de
periode van 16 juni tot 15 juli 1962.

Hoewel dit er gelukkig niet zo veel zijn, wil ik er hierbij toch op wijzen, dat het voor
de eigenaar juist nu bijzonder belangrijk is, dat hij zo spoedig mogelijk broedeieren
kan leveren. Daar bovendien alle dieren binnen worden gehouden en door het bij-
plaatsen van een kachel (kunstmocder) tijdens het onderzoek toch nog wel voor
redelijke omstandigheden, zowel t,o,v, het onderzoek als t,o,v, de onderzoeker, kan
worden gezorgd, meen ik cr op aan tc mogen dringen, dat de afspraken voor het
onderzoek niet te lang worden uitgesteld.

Zolang geen bevroren kampunten aanwezig zijn en het onderzoek op een normale
manier wordt uitgevoerd, behoeft geen vrees voor moeilijkheden zoals nabloeden te
bestaan. Bij dieren met bevroren kampunten en ook wanneer moeilijk bloed uit de
kam te krijgen is, kan het onderzoek toch even goed (en snel) plaats vinden, door
de dieren onder een der vleugels in de vleugelader te prikken (onder het elleboog-
gewricht) ,

Dit is een bijzonder handige methode, waarvan reeds menigeen gemak heeft .gehad,
vooral bij dieren met zeer kleine kammen, zoals sommige slachtrassen met roze-
kammen!

Het verdient dus aanbeveling het onderzoek niet te lang uit te stellen en te bedenken,
dat wanneer de dooi invalt, de werkzaamheden zich wellicht zo ophopen, dat men er
nog veel minder aan toe komt.

Ontheffing van de verplichting tot het onderzoek kan niet worden verleend aan de
pluimveehouders, aangezien onze exportpositie dit niet toelaat. Wel zal onder de
huidige omstandigheden ook door het Produktschap voor Pluimvee en Eieren enige
soepelheid worden betracht wat betreft de termijn, waarbinnen het onderzoek moet
hebben plaats gehad.

Voor de slachtkuikenmoederdieren, geboren tussen 16 juni en 15 juli 1962 is deze
termijn thans gesteld op 15 februari a,s,.

Gehoopt wordt dat hieraan met ieders medewerking geen onoverkomelijke moeilijk-
heden verbonden zullen zijn, ]. Roepke, directeur.

Hiermede wordt bericht dat de viering van de Universiteitsdag 1963 is bepaald op
zaterdag 30 maart 1963.

Het programma van de tc houden lezingen is als volgt;
Collegezaal Heelkunde, Biltstraat 172:

10.30 uur: Drs. v a n K e u 1 e n: „Epidemiologie van rabies en maatregelen tegen
verspreiding der ziekte".

14.00 uur: Drs, A. A. Velt hoen: „Diagnostiek van rabies en bereiding van
vaccin voor preventieve enting van huisdieren".

Ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van het Koninklijk Zoölogisch Genoot-
schap NATURA ARTIS MAGISTRA, van zondag 21 april tot en met donderdag
25 april 1963.
Onderwerpen.

Als er niet voldoende voordrachten worden aangemeld, kan als derde onderwerp
„Ziekten en ervaringen bij fazanten" worden opengesteld.
Voorlopig programma.

Excursie voor de dames.
Dinsdag 23 paril : Wetenschappelijke voordrachten en bezoek aan Amsterdam.

Excursie voor de dames.
Woensdag 24 april : Vakexcursie met bezoek aan Koninklijke Diergaarde Blijdorp

te Rotterdam, Sluitingsdiner.
Donderdag 25 april : Toeristische excursie, bloembollenstreek en Keukenhof.
Congresbijdrage: Vakdeelnemcrs ƒ 60,-; Begeleidende dames ƒ 30,-.
Kosten logies met ontbijt per nacht ƒ 10,- tot ƒ 25,- per persoon.
Een simultaan vertaalinstallatie (Frans, Engels, Duits) zal aanwezig zijn.
De tekst van de voordrachten zal vóór het symposium aan de deelnemers worden
toegezonden. Nadere berichten volgen.

De UNFI (Stichdng Film en Wetenschap) heeft de toezegging gedaan om tijdens de
Veterinaire Week in twee demonstraties een closed-circuit televisie uitzending te wil-
len verzorgen.

Men moet een dergelijke televisie-uitzending zien als een methode, die dient om het
effcct van de demonstraties te verhogen. .«Mie toeschouwers zijn hierbij normaal in
de zaal waar gedemonstreerd wordt aanwezig. Zij zien dus datgene wat er gebeurt
(b.v. een operatie) met het geheel daaromheen. Door middel van de televisiecamera
wordt nu steeds een groter of kleiner deel van het operatieveld opgenomen en ge-
projecteerd op „monitors", die in de zaal op diverse punten zijn opgehangen. Hier-
door is het mogelijk om èn het geheel èn op het scherm b.v. een close-up van het
operatieveld te zien. Hierdoor kan een dergelijke demonstratie veel beter tot zijn
recht komen.

Nieuwe gevallen van rabies hebben zich niet voorgedaan. Het vervoersverbod van
honden en katten uit de gemeenten Amsterdam cn Nieuwer-.\\mstel werd op 21
december 1962 ingetrokken en het muilkorfgebod voor de Alblasserwaard op 14
januari 1963.

De massale entin.gen zijn behoorlijk op gang gekomen en konden reeds in vele ge-
meenten worden beëindigd. De voor deze entingen door het Rijk beschikbaar ge-
stelde hoeveelheden entstof geven enigszins een indruk van het verloop:

Opnieuw werden een tweetal rabies-vaccins aangewezen.
De thans aangewezen vaccins (alle „Flury"-L.E.P.) zijn:
American Cyanamid Co,
C^entraal Diergeneeskundig Instituut,
Connaught Medical Research Laboratories,
Corn States Laboratories,
Institut Serum Zavod Kalinovica,

Instituto Zooprofilattico Spcrimentale dell\'Umbria c delle Marche,
Norden Laboratories,
Pitman Moorc,
Fort Dodge Laboratories.
Ten aanzien van honden, die wegens ziekte of om andere veterinaire redenen niet
konden worden geënt, geldt thans dat de verbodsbepaling om zich op dc openbare
weg of op andere voor het publick toegankelijke plaatsen te bevinden tot 5 februari
1963 is opgeschort.

Houders van deze dieren dienen echter een verklaring van een dierenarts bij zich
te hebben, waaruit blijkt, dat de enting om bovengenoemde redenen niet tijdig kon
geschieden. De betreffende Ministeriële beschikking, met toelichting, is in extenso
in deze mededelingen opgenomen. Zij houdt tevens in een regeling voor buitenlanders.
Het tijdstip van dc opheffing van het aanlijngebod zal in sterke mate afhangen van het
percentage van de hondenpopulatie, dat gedurende de entingscampagne tegen rabies
is geënt.

Na de sluitingsdatum van de entingen zijn enige maanden nodig om hierover meer
exacte gegevens tc kunnen verstrekken.

Een grote deelname aan de enting zal dus een snellere opheffing van het aanlijngebod
ten gevolge hebben.

10 januari 1963 | No. J. 97 j Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken,
De Minister van Landbouw en Visserij,
Gelet op artikel 64 ter van de Veewet,

A. In artikel I, derde lid, wordt de komma achter het gestelde onder 4 vervangen

9. Instituto Zooprofilattico Sperimentale deH\'Umbria e dcllc Marchc, Perugia
(Italië).

1. Het in artikel 1, eerste lid, gestelde verbod geldt voor wat betreft het ge-
stelde onder b en c, gedurende drie weken na de datum van inwerkingtreding
van deze beschikking niet, indien dcgccn, die een hond bij zich heeft, een
verklaring van een dierenarts bij zich heeft, waaruit blijkt, dat de hond we-
,gens ziekte of om andere veterinaire redenen niet ten minste dertig dagen
vóór deze datum op de voorgeschreven wijze tegen hondsdolheid kon worden
ingeënt.

2. Het in artikel 1, eerste lid, gesteld verbod geldt voor wat betreft het gestelde
onder b en c eveneens niet, indien dcgeen die een hond bij zich heeft niet
de Nederlandse nationaliteit bezit en een geldig certificaat als bedoeld in
artikel 1 of artikel 2 van dc Beschikking in- en doorvoer honden en katten
(Stcrt. 1962, 82) bij zich heeft.

c. voor het overig gebied van de provincie Noord-Holland cn voor het gebied
van de provincies Zuid-Holland en Utrecht: met ingang van 1 maart 1963.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag volgende op die harcr
bekendmaking in dc Nederlandse Staatscourant.
\'s-Gravenhagc, 10 januari 1963.

Bovenstaande beschikking behelst een drietal voor hondenbezitters van belang zijnde
wijzigingen van de voorschriften inzake hondsdolheid:

1. Honden, welke gedurende de door de gemeente van inwoning georganiseerde in-
entingscampagne wegens ziekte of om andere veterinaire redenen niet konden
worden ingeënt, mogen nog drie weken nadat het desbetreffende verbod in werking
is getreden niet-ingeënt op straat komen, mits de begeleider de in de beschikking
aangegeven verklaring van een dierenarts bij zich heeft. Hierdoor wordt voor-

komen, dat b.v. honden welke na hun ziekte particulier zijn ingeënt enige tijd
niet buiten zouden mogen komen, n.1. zolang de inenting niet ten minste 30 dagen
tevoren heeft plaatsgehad.

2. Voor hondenbezitters die niet de Nederlandse nationaliteit bezitten (b.v. buiten-
landse bezoekers wordt het bij invoer van de hond over te leg.gen certificaat gelijk-
gesteld met het in Nederland van rijkswege verstrekt bewijs van inenting.

Deze bepalin.g geldt ook voor Bel.gen en Luxemburgers, die tot dusver zonder cer-
tificaat een hond in Nederland konden invoeren,

3. De aanvankelijk vastgestelde datum waarop het verbod om zich met een onaan-
gelijnde en niet-ingeënte hond op straat te begeven voor de gemeente Amsterdam
in werking zou treden is thans afgestemd op de laatste dag van de aldaar ge-
houden inentingscarnpagne; ook de voor andere gebieden van het land geldende
data als bedoeld zijn naar omstandigheden herzien.

14 januari 1963 / Nr. J. 142 / Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.
De Minister van Landbouw en Visserij,
Gelet op artikel 64 ter van dc Veewet,
Besluit:

.\'V. Artikel 2 vervalt voor het gebied van de gemeente Gorinchem met ingang van
15 januari 1963 en voor dc gebieden van de overige gemeenten van de Alblasser-
waard, zoals deze in artikel 3a zijn omschreven, met ingang van 22 januari 1963.
B. Artikel 3a vervalt.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt onmiddellijk in werking.
\'s-Gravenhage, 14 januari 1963.

Bovenstaande beschikking behelst de intrekking van het muilkorfgebod in de Al-
blasserwaard met ingan.g van dc in de beschikking aangegeven data.

Nadat op 2 augustus 1962 het laatste geval van mond- en klauwzeer na de grote
epidemie van oktober 1961 en begin 1962 in Nederland was geconstateerd, deden
zich in de maanden oktober en november 1962 opnieuw vier gevallen van mond-
en klauwzeer voor onder varkens te Siebengcwald in Limburg.

Op 11 december volgde een geval tc Gramsbergen in Overijssel, in welk district sinds
16 mei 1962 geen mond- en klauwzeer meer was geconstateerd.

Sedertdient hebben zich in de provincies Overijssel cn Gelderland een tiental gevallen

Bij de bestrijding van al deze gevallen werd het stamping-out systeem toegepast, met
destructie van de cadavers en enting van de aanwezige runderen. Ook werd alle ver-
voer van varkens en herkauwende dieren in een gebied met een straal van vijf kilo-
meter rond de haard stilgelegd.

Daar kort voor het optreden van de kUnisrhe verschijnselen vele contacten hadden
bestaan, vi\'erd met ingang van 4 januari 1963 een algemeen vervoersverbod voor
varkens, behoudens slachtvarkens, ingesteld voor geheel Overijssel ten oosten van de
IJssel. In genoemd gebied, alsmede in de gemeente Meppel, werden de varkens-
markten geschorst en het houden van verkopingen, keuringen en tentoonstellingen als-
mede het soortgelijk bijeenbrengen van varkens, verboden.

De maatregel gold in eerste instantie tot 19 januari, maar is inmiddels verlengd met
het oog op het verloop dat de ziekte had genomen.

Daar ook in Gelderland het aantal gevallen toenam, werd op 16 januari het voor
Overijssel geldende vervoersverbod uitgebreid tot dc Gelderse Achterhoek,

Hoewel van verschillende zijden is aangedrongen op een vervroeging van dc enting
tegen mond- en klauwzeer, heeft de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst het
niet wenselijk geacht van de vastgestelde datum — 1 februari — af tc wijken.
Immers bij een vervroegde enting zou in het aanstaande najaar de gevoelige periode
voor het jongvee in de weide met een maand worden verlengd. De voordelen van een
vervroegde enting wegen niet op tegen de gevaren die een langere vatbare periode
met zich meebrengt.

Bovendien hebben dc gevallen van mond- en klauwzeer zich op een enkele uitzonde-
ring na beperkt tot varkens. Ook in dit opzicht bestond derhalve geen aanleiding tot
vervroegde enting over te gaan.

Leeuwarden, (pag. 125)
16, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten K.N.M.v.D., Hotel Smits,

Utrecht, (pag. 188)
23, .Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14,00 uur. Hotel
Richc, Groningen, (pag. 187)

21—25, Natura Artis Magistra, 5e Intern. Symposium over ziekten van dieren-
tuindieren, Amsterdam, (pa.g. 182)

25—26, IVe Federatieve Vergadering van medisch-biologische verenigingen,
Nijmegen, (pag. 55)
27, Landelijke Adviescommissie voor Dierproeven. Ie Landelijke bijeenkomst
van Biotechnici, Nijmegen, (pag. 120)

29, A.G.V. Controle. Landelijke veevocdingsstudicdag. „De blije Werelt",
Lunteren.

8— 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem.
12—14, Veterinaire Weck 1963. (pag. 1399, 1536 (1962)); (pag. 55, 182)

Zoals verwacht kon worden is het aantal aanvragen voor nadere vaststelling van het
definitieve contributiebedrag belangrijk groter dan andere jaren. Er zijn n.1. veel
meer leden die op grond van dc nieuwe contributieschaal niet voor de maximum
contributie in aanmerking komen.

Zoals te begrijpen is, brengt een en ander heel veel bureauwerk mee. Helaas blijkt het
bureau met heel veel overbodig werk tc worden belast, omdat er toch nog vrij veel
leden zijn, die de uitvoerige en toch wel duidelijke toelichting op dc achterzijde van
dc nota niet goed lezen, althans niet op de juiste manier interpreteren. In verband
hiermede wordt nogmaals op het volgende geattendeerd:

a. Voor de vaststelling van de definitieve contributie dient als enige maatstaf dc
laatste definitieve aanslag van de Inkomstenbelasting. Men sture dus geen voor-
lopige aanslagen in.

b. Het vastgestelde contributiebedrag dient pas te worden overgemaakt, nadat van
het bureau bericht is ontvangen voor welk bedrag men in aanmerking komt.

In veel gevallen werd een aanvraag voor nadere vaststellin,g van de contributie inge-
zonden en tegelijkertijd reeds de contributie overgemaakt. Een en ander veroorzaakt
vaak correspondentie, die achterwege zou kunnen blijven als ieder zich aan de uit-
voering van dc regeling houdt.

Bij de Lincoln Animal Clinics Ltd., Box 128, Smithville, Ontario, is plaats voor een
dierenarts, met belangstelling voor grote-hui.sdierenpraktijk, varkens- en schapen-
praktijk.

De afdeling Groningen-Drenthe van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde houdt zijn eerstvolgende ledenvergadering, waarop ook de dames welkom zul-
len zijn, op zaterdag 23 februari a.s., om 14.00 uur in Hotel Riehe, Groningen.
Als spreker zal aanwezig zijn collega W. M. G o t i n k, die een voordracht zal houden
over zijn ondernomen studiereis naar Japan.

Op vrijdagavond 21 december 1962 gaf professor Wagenaar een klinische demon-
stratie voor de praktizcrende dierenartsen van de afdeling Utrecht van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Deze demonstratie mag een volledig succes genoemd worden, zowel voor degene die
haar gaf, i.e. Prof. Wagenaar, als voor degene van wie de organisatie uitging, i.e. dc
afdeling Utrecht.

Reeds direct na afloop gaven verschillende enthousiaste practici de wens te kennen,
dat deze klinische demonstraties door meerdere gevolgd zouden worden.
Even over half 9 heette Prof. Wagenaar de ruim 30 aanwezigen, waaronder Prof.
Beijers, welkom en zei in zijn korte inleiding o.m. dat één van dc redenen, waarom
hij volgaarne aan dc uitnodiging om deze klinische demonstratie te geven gehoor
gegeven had, gelegen was in het feit, dat er van de zijde van de Kon. Maatschappij
voor Diergeneeskunde te weinig aandacht aan het post-universitair onderwijs ge-
schonken wordt.

Er waren meer dan voldoende patiënten om te demonstreren. Bovendien was het ver-
heugend, dat er ook van de practici uit de provincie zoveel aanbiedingen gekomen
waren om een patiënt te zenden voor deze demonstratie.

Prof. Wagenaar legde er dc nadruk op, dat men deze avond als een e,xperiment moest
zien. Naderhand zou men in de afdeling Utrecht onderling moeten overleggen of
er belangstelling bestaat voor meerdere van deze demonstraties.

De eerste patiënt die gedemonstreerd werd, was te beschouwen als een meevallertje,
althans voor de aanwezige collega\'s, minder voor de patiënt, want dit dier was lijden-
de aan de ziekte van Aujeszky. Het betrof een koe, die \'s middags was aangevoerd,
maar toen zij \'s avonds gedemonstreerd zou worden, kon zij niet meer overeind. Men
ging toen naar de stal om het dier te zien.

Het begin van deze klinische demonstratie was door de patiënt qua diagnose niet al
te moeilijk, doch qua ziektebeeld zeer interessant, omdat de Nederlands practicus nu
eenmaal niet dagelijks een patiënt ziet, die aan de ziekte van .Aujeszky lijdt. Het dier
was in zulk een vergevorderd stadium van de ziekte, dat het likken van de jeukende
huid zich niet meer als een duidelijk zichtbaar zicktesymptoom voordeed; daarentegen
de kenmerkende coitus-achtige knikbewegingen maakte het dier zelfs liggende.
De 2e, 3e en 4e patiënt waren koeien met een lebmaagdislocatie.

Het klinisch onderzoek van deze dieren werd door Prof. Wagenaar en collega Spaar-
garen gezamenlijk verricht. Uitvoerig en zeer verhelderend werd tijdens de demon-
stratie van deze runderen over het ziektebeeld van de lebmaagdislocatie gediscuteerd.
De 5e patiënt, die gedemonstreerd werd, was een roodbonte koe met een neeroti-
.serende mastitis.

De 6e patiënt was een vaars van „de Schothorst", die de laatste paar weken aan
recidiverende koliek geleden had. Het klinisch onderzoek vond plaats door Prof.
Wagenaar, die geassisteerd werd door collega Swart. Men stelde als meest waar-
schijnlijke diagnose bij deze vaars lebmaagdilatatie vast.

De 7e en laatste patiënt was een kalf met een hydrops ascites, afkomstig uit de
praktijk van een collega uit de Betuwe. Dc oorzaak van de stuwing moest vrij zeker
in het portale stelsel gezocht worden.

Hoewel de voorraad demonstratie-patiënten hiermede nog lang niet uitgeput was,
werd wegens de tijd (het was inmiddels tegen 11 uur geworden) deze klinische de-
monstraties beëindigd.

Het is voor allen, die er bij betrokken waren, een leerzame en interessante avond ge-
weest en, zoals reeds eerder in dit verslag gesteld werd, vele, zo niet alle aanwezigen
hopen, dat er spoedig nog enkele van deze klinische demonstraties zullen volgen.
Rest mij nog als secretaris van de afdeling Utrecht (en opsteller van dit verslag)
Prof. Wagenaar namens de afdeling zeer hartelijk te danken voor zijn bereidwilligheid
zich zelf, enkele van zijn patiënten, zijn kliniek en het personeel van de kliniek be-
schikbaar te stellen voor deze, zo bijzonder geslaa.gde klinische demonstratie.

De Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten zal haar eerstvolgende vergadering
houden op ziiterdag 16 lehnuiri in Hotel Smits, Utrecht.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collega voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde vcK)r:

G. Moolhuizen, Raiffcisenlaan 36, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige student als kandidaatlid van
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde aangenomen:
A. A. P. A. Zeewen, Adm. van Gentstraat 6, Utrecht.

Baecke, A. C. J., te Tubbergen, naar Uelserweg 52, aldaar, tel. (05493) 413. (141)
Berg, H. A. van den, van Zwolle naar \'s-Gravenhage, Anthonie Duyckstraat 88, tel.
(070) 54 13 29 (privé), 814141 toestel 2174 (bur.), L\\\'.D. en I.V.G. i.a.d.

Lende, P. B. van der, te Zwollerkerspel, tel. praktijk gewijzigd in 1 57 50, .geass.

Mul, C. N. M., van Merauke naar Middelbecrs, No. B-155 c, P., ass. bij M. G. .X.

Robijns, Dr. K. G., van \'s-Heer-Hendrikskinderen naar Voorburg, Laan van Oosten-
burg 8, tel. (070) 81 41 41 toestel 2175 (bur.), I.V.G. en I.V.D., i.a.d. (188)
Rock, G. K., te Abcoude, aangesloten onder tel. privé (02946) 15 15, H.K.D.-bct.ab.

Toussaint Raven, E., van Zwolle naar Bilthoven, Soestdijkseweg 57 N, tel (03402)
33 00, D. \' ■ (198)

Tulner, P. R., van Utrecht naar (voorl.) Drachten, van Haersmasingel 2, D, 098)
Visser, C. P., te Hardinxveld-Giessendam, naar Peulenstraat 164, aldaar, tel. (01846)
28 88. (201)
Wcstra, S.; 1962; Gaastmeer (post Hecg), No. 78; tel. (05154) 94 84; wnd. D.

Dallenga, H. H, W., te Loppersum, Molenweg 23, tel. (05967) 557, geass. met
H. Dallenga. (151)

Ekdom, L. T. S. van, te Leiden, Hoge Rijndijk 28, tel. (01710) 2 63 67, gr. 612406
(voortzetting praktijk H. J. Stol). (155)

Galesloot, E. A., te Amersfoort, is benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Deelnamingen in het beleggingsfonds voor Medici lijn elk kwartaal
verkrijgbaar voor artsen, tandartsen en dierenortsen, hun echtgenoten
en minderjarige kinderen, ook Indien zij buiten Nederland wonen.

Men kan in het Fonds participeren voor één of meer deelnemingen.
Waarde per deelneming thans ongeveer f 1.000, — .

Inlichtingen verstrekt de directie:
N.V. Hollandsche Belegging en Beheer Maatschappij

Op 28 december bereikte ons het overlijdensbericht
van Dr. A. Clarenburg. Hoewel zijn gezondheid de laat-
ste jaren veel te wensen overliet, maar er in zoverre
verbetering optrad dat men op een bevredigend herstel
mocht hopen, deden zich onverwacht opnieuw ernstige
ziekteverschijnselen voor, die hem zeer deprimeerden
en die hij slechts met grote moeite vermocht te aan-
vaarden. Maar ook nu trad nog enige verbetering op,
die het mogelijk maakte, dat hij met zijn vrouw en
enige goede vrienden, buiten Utrecht, de stad zijner in-
woning, de Kerstdagen vierde. Weer kon men zich
vleien met de hoop op een redelijk herstel.
Ëen hernieuwde ziekte-aanval maakte echter een plot-
seling einde aan zijn leven.

Dr. Clarenburg werd op 25 oktober 1893 te Utrecht
geboren, waar hij het voorbereidend onderwijs volgde
en zich zowel op de lagere school als op de H.B.S, als
een uitstekende leerling onderscheidde. Zijn begaafd-
heid leek vooral in de richting der natuur- en wiskun-
dige wetenschappen te liggen. Niettegenstaande deze
aanleg koos hij de diergeneeskunde. Aan het feit dat
hij de studie der diergeneeskunde de voorkeur gaf, was
vermoedelijk niet vreemd de grote vrienschap, die sinds
de prille jeugd bestond tussen hem en zijn neef,
schrijver dezes.

De eerste wereldoorlog belemmerde hem in de regel-
matige voltooiing van zijn studie. In 1917 behaalde hij
het diploma van dierenarts, waarna hij zich als prac-
ticus te Gennep vestigde. Gedurende enkele jaren was
hij als zodanig werkzaam. Echter kon het plattelands-
leven hem op de duur niet bekoren en ook vond hij
geen volledige bevrediging in de uitoefening van de
praktijk. Dit deed hem besluiten de praktijk vaarwel te
zeggen om zich te bekwamen voor onderzoek in het
laboratorium. Destijds echter, was het zeer moeilijk een
bezoldigde positie in een staatsinstituut te verkrijgen,
zodat hij genoegen moest nemen met een volontair-

assistentschap in het Instituut voor de kennis der men-
selijke voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong. Met
ingang van maart 1921 ving hij zijn nieuwe loopbaan
aan en reeds in juli van hetzelfde jaar kon bezoldiging
volgen. In dit instituut bewerkte hij een zeer goed
proefschrift over „Een systematisch onderzoek naar de
waarde der kleine plaatculturen volgens Frost voor de
bepaling van het aantal levende bacteriën in melk".
Naast zijn werkzaamheden als assistent deed hij dienst
als keuringsdierenarts op de Veemarkt en het Abattoir
van .Amsterdam. Daar werd hij vertrouwd met de prak-
tijk der vleeskeuring en deed hij grote ervaring op van
de pathologische anatomie der slachtdieren. Ook spe-
cialiseerde hij zich op het gebied der zoönosen, waartoe
zijn activiteit als keuringsdierenarts ruimschoots ge-
legenheid bood.

Van het refereergezelschap voor pathologische ana-
tomie en bacteriologie, dat regelmatig in het Patho-
logisch Instituut van de Diergeneeskundige Faculteit
vergaderde, was hij een zeer gaarne gezien lid, niet
alleen wegens zijn uitstekende referaten, maar ook om
zijn grote zin voor humor. De soms wel eens wat
zwaarwichtig wetenschappelijke stijl van enkele refe-
renten wist hij door een geestig-kritische opmerking
tot eenvoudiger proporties terug te brengen, zonder aan
de waarde der referaten afbreuk te doen.
Met zijn antecedenten èn als practicus èn als labora-
toriurn-onderzoeker, was het als een voorrecht te be-
schouwen, dat Dr. Clarenburg bereid gevonden werd
de functie van bacterioloog aan de Veterinaire Af-
deling van het Centraallaboratorium aan te nemen. Hij
werd met ingang van 1 juli 1925 aan de „staf" van
deze afdeling toegevoegd, een staf welke destijds be-
stond uit schrijver dezes en een laboratoriumbediende.
Tot 1929 bleef hij tevens verbonden aan de keuring te
Amsterdam. Hierdoor kon onze afdeling beschikken
over interessant pathologisch materiaal, hetgeen voor
de studie der vergelijkende pathologie van groot be-
lang was.

In deze periode publiceerde hij de resultaten van een
door hern, met de hem eigen grote nauwgezetheid, ver-
richte studie over de neurofibromatosis bij het rund.
In 1929 volgde — niet te vroeg — zijn benoeming tot
bacterioloog in vaste dienst.

De gelegenheid om zijn gaven als wetenschapsmens te
ontplooien, kwam eerst na de tweede wereldoorlog.
Gedurende vier jaren, tijdens de Duitse overheersing,
heeft hij geen werk kunnen doen. In juni 1945 werd hij
in zijn functie hersteld en kreeg hij door de aanstelling
van meer hulpkrachten een betere gelegenheid voor
researchwerk. In 1948 volgde zijn benoeming tot Hoofd
van het Laboratorium voor Zoönosen en Pathologische
Anatomie.

Zijn belangrijkste werkzaamheden in de na-oorlogse
periode betroffen voornamelijk de Salmonellosen, de
bacteriologie der conserven en het onderzoek van eieren

en ei-produkten. Ten aanzien van de Salmonellosen
was zijn werk wel het allerbelangrijkst. Het leidde tot
de oprichting van een Nederlands Salmonellose-Cen-
trum, waarvan hij de directie kreeg. Dit centrum had
tot taak in alle in Nederland voorkomende gevallen
van paratyfus-infectie het oorzakelijk microörganisme
te determineren. Op deze wijze heeft men in ons land,
dank zij het initiatief van Dr. Clarenburg, een groot
aantal verschillende Salmonellosen kunnen determi-
neren, hetgeen een belangrijke bijdrage in de epide-
miologie dezer ziekten in Nederland betekent. Hij was
de eerste dierenarts die met de leiding van een salmo-
nellose-centrum belast was.

Hij was een der eersten die tot hersterilisering van het
geïmporteerde onvoldoende kiemvrije vleesmeel-voor-
varkensvoeding adviseerde, dat direct en indirect zoveel
gevallen van paratyfus bij mens en dier veroorzaakte.
Ten behoeve van het leger organiseerde hij een sys-
teem van onderzoek van ingeblikte vleeswaren. Hij was
van opvatting dat de bemoeiingen van de dierenarts
niet eindigen bij de keuring van het geslachte dier,
maar dat ook de verdere verwerking en de verschil-
lende vormen van verduurzaming onder diens bacte-
riologisch en biologisch toezicht moesten blijven.
In dit verband heeft Dr. Clarenburg zeer belangrijk
werk verricht, dat de aandacht van buitenlandse col-
lega\'s getrokken heeft en vooral ook van buitenlandse
militair-veterinaire autoriteiten. In meer dan 150 pu-
blikaties heeft hij de gegevens van zijn onderzoekingen
medegedeeld.

De internationale contacten, die aldus door hem met
veterinaire voedselhygiënisten gelegd werden, brachten
hem op de gedachte een internationale vereniging van
deze specialisten op te richten. Tezamen met Prof.
Lerche (Berlijn) stichtte hij in 1955 de International
Association of Veterinary Food Hygienists (I.A.V.
F.H.). In 1956 werd hij tot President van deze ver-
eniging gekozen. Het grote succes van de onder zijn
presidium gehouden vergadering, waarop zeer vele
landen vertegenwoordigd waren, zal iedere deelnemer
nog vers in het geheugen liggen.

Tot 1962 bleef hij leiding geven aan de Association.
Het moet hem moeilijk zijn gevallen afscheid te nemen
van dit werk, dat zozeer zijn belangstelling had en dat
mede door de stuwende kracht welke van hem uitging,
zulk een grote vlucht had genomen. De Associatie werd
van International tot World Association. Geen wonder
dat men hem, die helaas wegens ziekte verhinderd was
aanwezig te zijn, bij acclamatie tot Honorary Presi-
dent van de W.A.V.F.H. op de onlangs te Nice ge-
houden bijeenkomst, benoemde.

Ook moge nog gewezen worden op zijn bacteriologisch
onderzoek van eieren en ei-produkten. Hij was het ook
die er in Nederland op gewezen heeft, dat eende-
eieren niet zelden met paratyfus-bacillen besmet zijn en
een bron voor besmetting van de mens kunnen zijn.

Hij heeft de Veterinaire afdeling aldus tot een belang-
rijke instelling ten dienste van de volksgezondheid
weten te maken.

Van Dr. Clarenburg mag gezegd worden, dat met hem
een uitstekend onderzoeker, een bekwaam ambtenaar
en bovenal een goed mens is heengegaan. Zijn ver-
diensten werden erkend door zijn benoeming tot Offi-
cier van de Orde van Oranje-Nassau.
Zijn vrouw en kinderen zullen hem zeer missen.
Zijn vele vrienden niet het minst ikzelf, zullen aan
Dolf een dierbare herinnering bewaren.

Uit het Instituut voor Zootechniek van de Diergeneeskundige
Faculteit der Rijksuniveersiteit te Utrecht,

„Die Pigmentbildung stellt also ein sehr geeignetes Unter-
suchungsobjekt dar, wenn man die physiologischen Eigen-
schaften der Gene studieren will, da die Kette zwischen Gen
und Endprodukt in diesem Fall ungewöhnlich kurz ist".

„There is little economic value associated with any particular
colour, aside from the fact that breeders have esthetic prefe-
rences for certain colours and colour markings".

Bepaalde veehouders menen, dat driekleurigheid, voorkomend bij de 3
Nederlandse rundveeslagen, niet zuiver te fokken is. Anderen betwijfelen
dit en stellen pogingen in het werk uit driekleurige ouders driekleurige na-
komelingen te verkrijgen (De Boerderij, december 1960). Ook wat het ge-
netisch onderzoek betreft, kan gezegd worden, dat men op één der eerste
vragen, die een geneticus stelt, namelijk; „Bestaan er aanwijzingen, dat
driekleurigheid erfelijk is?", het antwoord nog schuldig zou moeten blijven.
Nu is erfelijkheidsleer niet alleen de wetenschap omtrent het verschijnsel,
dat, in afhankelijkheid van de omstandigheden, ouders en nakomelingen
op elkaar kunnen lijken. De geneticus interesseert zich niet alleen voor het
feit volgens welke regels of wetmatigheden eigenschappen bij ouders en
nakomelingen worden aangetroffen. Ook de wijze waarop in een bepaald
individu een bepaalde eigenschap ontstaat, dient zijn belangstelling te
hebben. Zowel dus de wijze van overerven als ook de wijze van werken
der genen dient ter sprake te komen. Niet alleen de relatie tussen eigen-
schappen bij ouders en eigenschappen bij nakomelingen is dus van belang;
ook de relatie tussen gen (en) en eigenschap dient te worden onderzocht.
Het laatste is zelfs, mede met de onderlinge genenverhoudingen, bepalend
\\oor de wijze van overerven.

Een moeilijkheid is dat men vroeger (Mendel, 1865) sprak van over-
gaan van eigenschappen van ouders op nakomelingen, terwijl langzamer-
hand duidelijk zal zijn, dat niet de eigenschappen zelf, maar de genen
die ze kunnen oproepen, in letterlijke zin worden geërfd. Getracht zal nu
worden, voor wat driekleurigheid als eigenschap betreft, mogelijke verhou-
dingen tussen genen onderling en tussen gen (en) en eigenschap, mede
met de eventuele rol van het milieu, nader te bezien.

Dit oriënterend artikel moge worden opgedragen aan collega C. N. M, Mul,
Gouvemementsveearts te Merauke, voormalig Ned, Nieuw-Guinea, die het mate-
riaal ervoor bijeeenbracht.

This article is dedicated to Mr. C. N. M. M u 1, Govt. vet. surgeon at Merauke,
former Netherlands New Guinea Territory, who collected the data for it,
®) Dr. R. M. Barkema, Wetenschappelijk ambtenaar Ie klasse, Biltstraat 172,
Utrecht.

Hoe het komt, dat men zich, vanaf runderharen, via het oog, de kleuren
wit, zwart en rood bewust kan worden, is nog niet volledig opgelost.
Het al of niet voorkomen van pigmenten, kleur oproepende stoffen, in
runderhaien als ook de concentratie en de vorm waarin ze voorkomen is
door B O g a r t en Ibsen (1937) onderzocht, doch hun resultaten worden
door Rendel (1959) in twijfel getrokken. Hij is van mening, dat kleur
bij zoogdierharen volledig berust op het type, de hoeveelheid, de vorm en
de verdeling van één enkele relatief éénvormige groep „gekleurde" ei-
witten, de zogenaamde melaninen.

Bij vogels daarentegen komt, naast melanine, ook xantliophyl voor. Ze syn-
thetiseren dit pigment echter niet zelf, maar nemen het met het \\-oedsel
(bijvoorbeeld gele mais en groenvoer) op, zodat „witvlezigheid" ook bij
geelbenige rassen bij de kip te bereiken is door te verhinderen, dat xantho-
phyl wordt geresorbeerd. Van de melaninen, wel onderverdeeld in eumela-
nine en phaeomelanine, echter wordt aangenomen dat de .synthe.se geschiedt
uit tyrosine dat met behulj) met het enzym lyrosinase in „Dopa" (3,4 - di-
oxyphenylalanine) wordt omgezet, terwijl dan door oxydatie het „gekleurde"
melanine ontstaat.

Naast het feit, dat chemisch onderzoek van deze melaninen lastig is, moet
worden opgemerkt dat ook fysische grootheden voor het opwekken \\ an kleu-
ren van belang zijn. Het „Dopa" zou, als chromogeen, aan huidcellen wor-
den aangevoerd, terwijl gepigmenteerde huidgedeellen over „Dopa"-oxy-
dasen beschikken en met behulp van deze enzymen melaninen eruit zouden
kunnen doen ontstaan. Voor de zwart-reeks zou het eumelaniné en \\-oor de
geel-rood-reeks het pliaeo?nelanine van belang zijn. De pigmenten komen
in korrelige vorm in de cortex der haren voor.
De vermoedelijke chemische reactie is als volgt:

tyrosine tyrosinase ^ 3,4 . dioxyphenylalanine „P\'>P\'^"-\'«ydasen _^,„elaninen.

Zij staat in het organisme onder invloed van genen en in- en uitwendige
omstandigheden, waarop hierna nog zal worden ingegaan. Dit geldt ook
voor de verdeling van kleurstof over één haar en over diverse huidgedeel-
ten. Dat het echter slechts één aspect van het geheel is, bewijst H a-
milton\'s (1940) werk omtrent levensduurverschillen van melanoforen
(pigment bevattende cellen), afkomstig \\ an verschillend geklem\'de hoender-
rassen.

Van pigmentvorming kan sprake zijn in allerlei organen, doch wij zullen
ons hier tot de kleur van de beharing beperken. Als pigmentvonning niet
optreedt, is sprake van de „kleur" wit. Bij dieren in het algemeen kunnen
verder twee kleuren-reeksen, namelijk de zwart-reeks en de geel-rood-
reeks, aanwezig zijn. Daarbij is de \\erdeling van het jjigment over één
haar en de verdeling over de beharing, dus over haren op verschillende
plaatsen van het lichaam, van belang.

Verdeling van pigmenten over één haar treffen we. als driekleurigheid van
één haar, aan bij de zogenaamde wildkleur of agouti (wild konijn, wilde
muizen). Ook dit laten we rusten met de opmerking, dat de verdeling gene-
tisch is bepaald.

Van driekleurigheid zal worden gesproken als, onder bepaalde voorwaar-
den, op een bepaald rund witte, zwarte en rode haren worden aangetroffen.
Bij beschrijvingen van driekleurige runderen als door H o r 1 a c h e r
(1928),Lauprecht (1928), Mohr (1935) en R o e 1 o f s (1955) stelt
men zich namelijk op het standpunt dat onder driekleurigheid alleen moet
worden verstaan het naast elkaar op verschillende omschreven huidgedeel-
ten voorkomen van beharing in de drie verschillende kleuren, terwijl de
overgang op de huid van de éne in de andere kleur abrupt moet zijn. Deze
driekleurigheid komt bij de drie Nederlandse rundveeslagen, de Neder-
landse Zwartbonten, het Maas-Rijn-Ijssel-vee en de Groninger Blaarkop-
I)en, in twee verschillende vormen voor. Daar wit bij alle drie veeslagen
altijd aanwezig is, kan de driekleurigheid worden gevormd door rode vlek-
ken in het zwart (en/of in het wit) bij zwartbonten of blaarkoppen (foto 1,
jDag. 197) en zwarte vlekken in het rood (en/of in het wit) bij roodbonten
(foto 2, pag. 197). De frequentie van driekleurigheid is niet nagegaan,
maar is wel zodanig, dat na een vraag in dit tijdschrift (van 15 juli i960)
in korte tijd op enkele tientallen gevallen de aandacht werd gevestigd.
Bij heide genoemde vormen komt driekleurigheid zowel bij mannelijke als
bij vrouwelijke dieren voor.

flet lijkt niet ondenkbaar, dat verandering van haarkleur, kort na de ge-
boorte al beginnend, van rood naar zwart, in dezen paiten kan spelen.
Deze kleurwisseling, waaromtrent de literatuur door Duerst (1931) is
samengevat, komt ook in Nederland voor en is op ons Instituut geobser-
veerd. P^oto 3 (pag. 197) laat het betreffende dier, dat als een roodbont
kalf uit geregistreerd M.R.IJ.-vee werd geboren, als „zwartbonte" tussen
veeslaggenoten zien. Reeds op een leeftijd \\an een half jaar wat dit dier
nagenoeg zwartbont, uitgezonderd een omschreven rode vlek op de linker-
bovenli]j en rode haren aan de rand en in de binnenzijde der oren. De
aftekeningen zijn dezelfde ,geble\\ en als bij de geboorte, liet rood is alleen
in zwart veranderd. Op een leeftijd \\an jaar zou dit rund onder de drie-
kleurigen zijn gerangschikt, wanneer zijn historie niet bekend zou zijn
geweest.

De verandering van kleur speelt ook bij de stier op foto 4 (pag. 197) een
rol. Dit uit geregistreerde zwartbonte ouders geboren rund (de vader heeft
ook rode kaheren verwekt!) had bij de geboorte veel meer rood dan op
de leeftijd waarop hij werd gefotografeerd. Dat het proces van zwarter
woideii bij deze stier nog niet is afgelopen blijkt ook uit de nog aanwezige
rode haren bij\\oorbeeld bij de staartaanzet (zie foto 4).
Iets dergelijks is mogelijk aan de gang met een door het Instituut voor
Zootechniek aangekochte stier, afgebeeld op foto 5 (pag. 197). De naar
grijs neigende vuilbruine kleur van het „rood" valt daarbij op, terwijl een
foto van de linker-achterhand (foto 6, pag. 197), op hetzelfde tijdstip
genomen, deze stier zeker onder de driekleurigen laat rangschikken.
Bij deze laatste stier is met zekerheid aangetoond dat hij fokonzuiver voor
kleur is, daar hij bij roodbonte koeien èn zwart- cn roodbonte kalveren
verwerkte. Overigens rijst bij meerdere driekleurige runderen — geboren
in zwartbonte veeslagen — op grond van hun stamboom en van andere
nakomelingen van de vader het vermoeden, dat ze fokonzuiver voor kleur
zouden (in ieder geval kunnen) zijn. Daarbij komt, dat roodheid in de
Nederlandse zwartbonte rund\\eestapel tamelijk frequent voorkomt Hoe
frequent zou een volledige geboorte-registratie kunnen uitwijzen,

Dat roodheid in onze zwartbonten-populatie af en toe het licht ziet, hoeft
geen verbazing te wekken in verband met B a k k e r\'s (1909) ver-
moedens over haar ontstaan. Een, in verband met de verdrijving van dit
gen, rangschikking van dit verschijnsel onder „erfelijke gebreken"
(Go tink C.S., 1955) is naar mijn mening minder juist dan het spreken
van „op erfelijkheid berustende eigenschappen, welke niet tot de ras-
kenmerken van dat ras of dat veeslag behoren" (De Jong c.s., 1955).
Het zal echter nader onderzoek behoeven of inderdaad het gen voor de
kleur zwart en het gen voor de kleur rood wel allelen zijn, zoals door
G O t i n k c.s. (1955) en De Jong c.s. (1955) mogelijk wordt gesugge-
reerd, zulks o.a in verband met de opvattingen van Ibsen (1933), de
kleuren-genetica van het rund betreffende, overgenomen door bijvoorbeeld
S h r o d e en L u s h (1947) en de bevindingen van Cole en Johann-
son (1948) uit kruisingen van Holstein-Friesians x Aberdeen-Angus.
Bij M.R.IJ.-vee kan het rood op bepaalde plaatsen van het lichaam (veelal
aan het hoofd en soms ook aan de ledematen) soms in vrijwel zwart over-
gaan. Daar dit genoegzaam bekend is en de overgang van l ood naar zwart
veelal geleidelijk is, zullen deze runderen niet onder driekleurigen worden
gerangschikt. Óok een driekleurige indruk, wanneer tenminste witte afteke-
ningen aanwezig zijn, maakt het door Berge (1949) genetisch onder-
zochte „dark brown" en het „brindle" (zwarte streping in geel of rood).
Op het feit dat bij onze runderen „zwarte" haren een roest- of vaalbruine
tint kunnen hebben, soms al bij de geboorte, evenals op het feit, dat oud
haar rood kan zijn, moge terzijde worden geattendeerd.

Bij meerdere diersoorten komt driekleurigheid voor. Castle (1922) ver-
gelijkt het rund in dezen met de door hem (Castle, 1912) onderzochte
cavia. Hij schrijft (pag. 133):

„Ycllow spotting on a black background is not very common among cattle, no
standard breed with this characteristic being known, but a brindling of yellow
and black spots is occasionally seen in mongrel animals and no doubt good black-
and-yellow spotted animals could be produced, or even tri-colours with black-
yellow-and white coats (curs. sehr.).

It is possible that brindling (yellow spotted with black) is a third allelomorph of
black and of yellow, as in guinea-pigs".

Laup recht (1928), die onder andere één driekleurige en tevens on-
vruchtbare koe beschrijft, deelt mee:

„Wenn aber eine derartige Beziehung zwischen Unfruchtbarkeit und Dreifarbig-
keit bei Rindern besteht, so ist sie in ihrer Bedingtheit von dem gleichen zurzeit
viel diskutierten Problem bei Katzen, wo es sich stets um männliche Tiere handelt
(curs. sehr.) grundverschieden".

Het is hierbij niet duidelijk, of nu onvruchtbaarheid of driekleurigheid bij
katers voorkomt (zie later). M o h r (1935) namelijk laakt L a u p r e c h t\'s
(1928) opvatting als volgt:

„Seine Angabe, dass es sich bei Katzen stets um männliche Tiere handeln soll,
beruht auf einem Irrtum; nicht nur ich habe mehrere weibliche „Donner-" oder
„Bernstein-" Katzen (Ned.: lapjeskat, sehr.) gekannt, eine davon auch mit eige-
nen lebenden Jungen".

Nadat medegedeeld is, dat meerdere melkgevende driekleurige koeien
werden waargenomen, wordt het samen met onvruchtbaarheid voorkomen
als volgt, bij runderen terecht, afgedaan fMohr, 1935):

„Es ist auch nicht anzunehmen, dass die Landleute sich mit der Aufzucht drei-
farbiger Kälber abgeben würden, wenn doch erfahrungsgemäss solche Tiere zucht-
untauglich wären".

De oudere literatuur omtrent driekleurige katten is samengevat door
B amber (1927), de nieuwere door Robinson (1959). De zogenaamde
„lapjeskatten" kunnen bij wijze van uitzondering op de regel kater zijn,
welke katers vaak steriel zijn, doch niet altijd. In een overzicht van
Robinson (1959), literatuurgegevens betreffende, komen ongeveer 120
driekleurige (Eng.: tortoiseshell) katers voor, waarbij 2, die nakomelingen
hebben verwekt. Ondanks veel onderzoek is de gang van zaken, zowel
wat de uitzonderingen als ook wat de regel betreft, nog niet geheel\' duide-
lijk. Daar bij komt nog, dat D y t e (1962) meent, dat er bij de kat 2 loei
kunnen vóórkomen, die de kleur geel kunnen oproepen, één autosomaal en
één heterosomaal.

In tegenstelling tot de stand van zaken bij de kat lijkt sex-limiting (d.w.z.
dat de eigenschap alleen bij 1 der 2 geslachten voorkomt) voorzover het
driekleurigheid betreft ogenschijnlijk bij het rund geen rol te spelen, daar
het zowel bij mannelijke als bij vrouwelijke runderen voorkomt. Ook voor
hetero.somale overerving (d.w.z. dat de genen voor een eigenschap op het
geslachtschromosoom liggen) zijn bij het rund, weer in tegenstelling met
de kat, geen aanwijzingen.

De genoemde, op driekleurigheid gelijkende beharing, die bij M.R.IJ.-vee
kan worden waargenomen doet denken aan de tekening van het zogenaam-
de Himalaya-konijn (Ned.: rus), opgeroepen door het gen cH (symbool
naar Rendel, 1959), waarbij alle uiteinden van het lichaam zwart zijn,
hetgeen wordt verklaard door een lagere huidtemperatuur ter plaatse
(P i c k a r d en C r e w, 1931). Een bijzonder sprekende gelijkenis van deze
tekening bij het konijn komt inderdaad bij runderen voor (Wild white
cattle from Chartley Park, England), als door Wallace (1907) be-
schreven en afgebeeld.

Dat de kleur van runderen afhankelijk kan zijn van inwendige omstan-
digheden blijkt bijvoorbeeld duidelijk uit een door \'t H o e n (1919) bij het
Balinese rund beschreven geslachtsverschil. Bij dit rund worden alle\' kal-
veren geel geboren, terwijl stieren donkerbruin of zwart zijn en koeien
daarentegen lichtbruin. M e r k e n s (naar D u e r s t, 1931) geeft aan, dat
door een goede huidverzorging, via hyperemie, de kleur van de koe don-
kerder wordt. Castreert men de stieren op 4-jarige leeftijd, dan wordt hun
kleur, evenals die der koeien, lichtbruin.

D u e r s t (1931) neemt aan dat de zwarte strepen bij „brindle" een gevolg
zijn van plooivorming in de embryonale huid, terwijl zwarte huidgedeelten,
als bijvoorbeeld een aalstreep en zwarte plaatsen op gewrichten, door wrij-
ving en druk zouden zijn ontstaan. Omtrent de erfelijkheid van „brindle"
maakt hij de merkwaardige opmerking:

gewissen Prozentsatz sich so vererbt, und nach Angabe der französischen Autoren

sehr gesucht ist, dürfte sich dieser Modus wohl später zu einem Gen umgestallten
können" (curs. sehr.).
Op de invloed van teniperatinir op de nielaninevorming bij het konijn wat
betreft Himalaya-tekening werd reeds gewezen. Ook de voeding zou van
belang kunnen zijn bij verkleuring van het haar, speciaal het element Cu

a n Koetsveld, 1954), via oxydatie-enzymen.
Dat ook wat de aftekeningen betreft het milieu een rol zou kimnen spelen
blijkt uit verschil in tekening bij ééneïge tweelingen (bijvoorbeeld op de
foto in dit tijdschrift (zie foto in Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 84,
566, (1959)) wat de schoftvlam betreft).

Reeds werd gemomereerd, dat er verschil van mening bestaat over het feit
of ook bij het rund het gen voor de kleiu\' zwart en het gen voor de klem-
rood allelen zijn. Castle (1922) neemt aan van wel, Ibsen (1933)
\\ an niet. Daar de werking van het gen voor zwart normaliter de werking
van het gen voor rood overheerst is dus sprake van dominantie in het eerste
en van epistasie in het tweede geval. Wanneer, volgens Castle ( 1922)
driekleurigheid bij het nmd te fokken zou zijn en hij tenminste niet onder
„tri-colours" brindle met witte aftekeningen verstaat (zie eerder), zou aan
onvolledige dominantie, respectievelijk onvolledige epistasie kunnen wor-
den gedacht.

Hiertegen pleit, dat plaatselijk in de huid zou worden bepaald, welke soort
melanine (eu- dan wel phaeo-) uit „Dopa" wordt gevormd. Of dominantie
- - respectievelijk e])istasie - - volledig is of niet zou dan door plaatselijke
\\erschillen, via een rol van de omstandigheden, moeten worden bepaald.
Het optreden van zwarte vlekken bij M.R.IJ.-vee is zo niet te verklaren.
Het is overigens zeer de vraag, of driekleinigheid bij het nmd tenslotte te
fokken is. L a u p r e c h t (1928) was kennelijk van plan, dit na te gaan.
Van positieve resultaten is schrijver niets bekend.

Wanneer niet het milieu, maar het genoom van de huidcellen ter plaatse
van overwegend belang is, kan met R o e 1 o f s (1959) aan nmtatie worden
gedacht. Hij neemt aan, dat bij zwartbonte dieren met een rode vlek het
gaat om heterozygote (het gen voor zwart en het gen voor rood zijn in zijn
gedachtengang allelen!) individuen .Xa, waarbij in het rode huidgedeelte
mutatie heeft plaatsgevonden van A naar a. Een somatische mutatie ter
plaatse dus, een analogon van wat bij planten als knopmutatie en mozaïek
bekend is. Bij rode dieren met een zwarte vlek zou dan aan mutatie van a
naar A moeten worden gedacht. Hiertegen pleit, dat deze mutatie dan in
sommige gex allen wel op meerdere jjlaatsen van het lichaam en voor mu-
taties nogal frequent, zou moeten optreden. Ook de beschreven kleur-
wisseling kan zo niet worden verklaard. Integendeel, het brengt ons ervan
af, alleen te denken aan het genoom van de huidcellen ter plaatse als
zijnde bepalend voor de kleur van de beharing en laat de weg o]3en voor
een rol van het milieu tevens. Daarbij komt men overigens weer gauw in
strijd met de eis van het omschreven zijn van de rode, respectievelijk zwarte
\\ lekken bij driekleurige runderen.

Zoals uit de foto\'s blijkt echter zijn deze vlekken niet altijd en niet overal
echt omschreven. Mogelijk spelen bij de verschillende vormen van drie-
kleurigheid verschillende mechanismen een rol.

Naast klcui-wissfling van rood naar zwart komen in Nederland op zijn minst 2 ver-
schillende vormen van driekleurigheid bij runderen voor, namelijk:

2. rode vlekken in het zwart (en\'of in het wit) bij zwartbont en zwartblaar.
Zowel Mendel-genetiseh, als vergelijkend-genetisch en fysiologisch-gcnctisch is nog
niet duidelijk, hoe één en ander kan worden verklaard.

Mogelijk kunnen hierdoor gefascineerde veefokkers via onderlinge samenwerking,
bijvoorbeeld door uitwisseling van materiaal en ge.gevens, het beste eerst nagaan of
driekleurigheid bij het rund we! te fokken is of niet.

Next to colour changing from red to black at least two different forms of tricolour
coat in cattle occur in the Netherlands, namely:

2. red spots in black (and./or in white) with black pied or white faced, black cattle.
.■\\s Mendel-gcnctically, as comparativc-gcnetically as physiological-genetically too, it
is not yet clear, how this can be clarified.

May be, interested cattle-brecdcrs first can try, via mutual co-operation, for instance
exchange of material and data, if tricolour coat in cattle can be bred or not.

■Xprès changement de couleur de rouge en noir du moins deux formes différentes de
tricoloriage de gros bétail se trouvent en Hollande, c\'est-à-dire:

1. des marques noires, entourées de rouge (et/ou de blanche) de gros bétail pie-
rou.gc, et

2. des marques rouges, entourées de noir (et/ou de blanche) de gros bétail pic-noir
ou Groningen.

Sous le rapport, à la fois de génétique Mendel, et de génétique comparée et de
génétique physiolo.gique aussi, l\'explication n\'est pas claire.

Peut-être, éleveurs qui en seront fascinés, p<\'uvent chercher premièrement à élever
tricoloriage de gros btail.

Nebens VVechslung der Farbe von Rot zu Schwarz kommen wcni.gstens zwei ver-
schiedene Formen der Dreifarbigkeit bei Rindern in Holland vor, nämlich:

1. schwarzc Flecke innerhalb der roten (und/oder weiszen) Farbe bei Rotbunten, und

2. rote Flecke innerhalb der schwarzen (und/oder weiszen) Farbe bei Schwarzbunten
und der Groningenrasse.

Sowie Mendel-gcnctisch, als vergleichend-genctisch und physiologisch-genetisch ist
noch nicht klar wie dies erklärt worden sollte.

N\'ielleicht könnten interessierte Züchter am besten zuerst versuchen, mittels Zusammen-
arbeitung, zum Beispiel Austausch von Material und Daten, ob Dreifarbigkeit bei
Rindern zu züchten ist, oder nicht.

Bakker, D. L. : Studiën über die Geschichte, der heutigen Zustand und die Zu-
kunft in den Niederlanden mit besonderer kritischer Berücksichtigung der .Arbeits-
weise des .Niederländischen Rindviehstammbuches. Maastricht (1909).
B a m b e r, R. C.: Genetics of Domestic Cats. Bibliographia Genetica III, 1-86

(1927). M. Nijhoff, \'s-Gravenhage.
Berge, S. : Inheritance of Dun, Brown and Brindle Colour in Cattle. Heredity, 3,
195, (1949).

B O g a r t, R. and Ibsen, H. L.: The relation of hair and skin pigmentation to
colour inheritance in cattle, with some notes on guinea-pigs hair pigmentation.
]. Genetics, 35, 31, (1937).

Castle, W. E.: On the Inheritance of Tricolour Coat in Guinea-Pigs, and its
Relation to Gabon\'s Law of Ancestral Heredity. The Am. Nat., 46, 437, (1912).

Castle, W. E.: Genetics and Eugenics. Cam.bridge Harvard University Press
(1922).

Cole, L. J. and Johansson, L; Inheritance in Crosses of Jersey and Holstein-
Friesians with Aberdeen-Angus Cattle. II. Colour and White Cpotting. The Am.
Nat., 82, 202, (1948).

D y t e, C. E.: Autosomal Inheritance of Yellow Coatcolour in the Domestic Cat.
Nature, 193, (14811), 198, (1962).

G o t i n k, W. M., Groot, Th. de en S t e g e n g a, Th.: Erfelijke gebreken in de
rundveefokkerij. Tijdschr. Diergeneesk., 80; Landbouwk. Tijdschr., 67, 629,
(1955).

Hamilton, H. L.: A study of the physiological properties of melanophores with
special reference to their role in feather coloration. Anat. Record, 78, 525, (1940).

Hammond, J., Johansson, I. and Haring, F.: Handbuch der Tierzüchtung,
Band 2, Haustiergenetik, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin (1959).

Hoen, H. \'t; Veerassen en veeteelt in Nederlands-Indie. G. Kolff & Co., Batavia-
Weltevrcden (1919).

H o r 1 a c h e r, W. R.: Exceptional Colour Inheritance in Hereford Cattle. /. Hered.,
19, (1), 10, (1928).

J O n g, W. d e, P 1 a n k, G. M. V a n d e r, e.a.: Rapport van de Commissie Erfelijke
Gebreken, Utrecht, 1955.

Koetsveld, E, E. van; De invloed van de voeding op het baarkleed en de
samenstelling van het haar. Tijdschr. Diergeneesk., 79, 405, (1954).

Lauprecht, E.: Über Dreifarbigkeit bei Rindern. Züchtungskunde, 3, 557,
(1928).

M e n d e 1, J. G.: Versuche über Pflanzenhybride. Verh. Naturf. Ver. Brunn, Bd. 4,
(1865); naar Sinnoth c.s., (1958).

Mohr, E.: Dreifarbige Rinder im Bezirk Krakau. Zool. Anzeiger, 109, 266, (1935).

P i c k a r d, J. N. and Crew, F. A. E.: The scientific aspects of rabbit breeding.
London (1931).

Robinson, R.: Genetics of the domestic cat. Bibliographia Genetica, XVIII,
273, (1959). M. Nijhoff, \'s-Gravenha,ge.

Roelofs, E. T.: Erfelijkheid en fokkerij, pag. 41-42. Van Gorkum & Comp.,
Assen (1959).

Shrode, R. R. and Lush, J. L.: The Genetics of Cattle. Journal Paper No. J-
1340, Project 33. IOWA Agric. Exp. Stat. Ook in: Advances of Genetics, I, 209,
(1947) .

S i n n O t h, E. W., D u n n, L, C. and Dobzhansky, Th.: Principles of Genetics,
419-443. McGraw-Hill Book Company, Inc., New York, Toronto, London (1958).

W a 11 a c e, R.: Farm live stock of Great Britain. Fourth ed., Edinburgh and London
(1907), naar Castle, pag. 131, (1922).

Congenital heart malformations in our large domestic animals have been
reported repeatedly in literature. In general, however, these reports confine
themselves to descriptions rather than presenting detailed studies discussing
the development of the malformation (M e y e r o w i t z, 1942; M i s d o r p
e.c., 1959; Olaf son, 1939; Wensvoort, 1959). The paper of S h a-
n e r (1954) must be mentioned as an exception to this rule. Malformations
of the heart in cattle are described more often than those in pigs.
Joest (1925) and Li lie engen (1934), besides discussing their own
observations, review most of the literature.

Emsbö (1955) en Van Nie (1961) report their findings concerning
congenital malformations of the pig heart. Emsbö records the subaortic
stenosis. In five chapters V a n N i e reported 30 cases of congenital mal-
formations of the heart, discussing the ostium atrioventriculare commtme
persistens (OAVC) in one chapter.

It is amazing that in the literature available to this author no mention is
made of the O.A.VC occurring in cattle.

An OAVC is a cardiac malformation resulting in an open communication
between the four parts of the heart (see Fig. 1).

In its classic shape the septmn ventriculorum as well as the septum atrio-
rum end in a free edge. The septal slips of the valvulae atrioventriculares
are cleft. The left slip of the valvula tricuspidalis and the left half of the
septal slip of the valvula bicuspidalis connect, and so do the right slip of
the valvula tricuspidalis and the right half of septal slip of the valvula
bicuspidalis. Variations on this classic shape are often foimd.

There is no anamnese. The heart is a little larger than it normally is at this
age; it is found to be in the diastolic phase; its consistence is good.
The cardial orifice of the aorta is situated cranially to that of the a. pul-
monalis. Both the diameter and the thickness of the walls of these two
arteries are normal. .A remarkable stenosis of the isthmus aortae is found
between the truncus brachiocephalicus and the origin of the closed ductus
Botalli.

The wall, the trabeculae carneae and the mm. papilläres of the ventriculus
sinster are of normal aspect. The septal slip of the valvula bicuspidalis is
divided entirely into two parts.

A large defect in the cranial part of the ventricular septum merges with a
similar one in the atrial septum.

Dr. C. J. van Nie, Adjunct Director of the Municipal Slaughterhouse, Leiden,
Maresingel 20.

The two lialves of the cleft septal slip of the vaKula biciis])idalis pass
through the septal defect and link up to the left and right septal slips of
the valvula tricuspidalis; the normal coimection between these latter sli[)s
has disappeared.

The m. papillaris septalis sinister is incorporated entirely in the right side
of the ventricular septum.

The trabecula septomarginalis (moderator band) inserts into the septum
just to the left of the two tops of tiie m. papillaris septalis dexter and just
to the ventral of the ventral edge of the defect.

The ostium aortae is not present in the ventriculus sinister, but lie to the
left of the septal defect, ventrally to the left slip of the valvula tricuspidalis.

The three valvulae seinilunares aortae and the orifices of the two aa. coro-
nariae are not anomalous.

Tlie conns arteriosus and the ostium a. pulmonalis with three valvulae
semilunares lie to the left of the ostium aortae.

The crista supra-ventricularis is incorporated almost entirely in the ventri-
cular septum. The atria show no anomalies. The foramen ovale secundum
is patent.

No symptoms of cardiac failure were observed before slaughter. The ano-
maly of the heart was found at meat inspection.

The heart is found to be in the systolic phase. The right ventricle is larger
than the left ventricle.

The a. puhnonahs has a very large diameter and its wall is thin. The aorta
too has a large diameter, but its wall is of normal tliickness. The wall, the
mm. papilläres and the trabeculae of the left ventricle are hypertrophied.
The valvula biscuspidalis has swollen slips and very short chordae tendinae;
the septal slip is divided entirely into a left and a right part. Via a great
defect in the ventricular and the atrial septum the two halves of the septal
slip link up to the right and left slips of the valvula tricuspidalis. The ostiiun
aortae shows a severe stenosis.

The wall and the mm. papilläres of the right ventricle are also hyper-
trophied. The trabecula septomarginalis (moderator band) is short and
very muscular and occasions a severe stenosis in the ventral part of the
conus arteriosus. .X collar of fibrous tissue is seen in the wall of the conus
arteriosus, dorsal to the trabecula septomarginalis.

.Some chordae tendinae of the left slip of the valvula tricuspidalis terminate
in the moderator band.

The valvula tricuspidalis also has swollen slips and short chordae tendinae;
the right and the left slip are entirely separate and link up to the bifurcate
slip of the valvula bicuspidalis via the septal defect. No anomalies are ob-
served in the atria and the foramen ovale secundum. The coronary sinus is
abnormally large.

The cause of the difference between the number of cases of OAVC in the
pig recorded in the literature and that found in our collection (V a n N i e,
1961) is not clear.

Collaborators of L i 1 1 e e n g e n, working in the Meat Inspection Service
of Sweden, have intimated that the OAVC is well-known in their country.
The lack of clinical and food-hygienic importance of this malformation
may be a cause of the lack of data in the literature.

The disproportion between the incidence of this malformation in cattle as
compared to that in the pig is rather difficult to understand.
In a large number (± 20.000) of newly-born and of fatted calves, slaugh-
tered at Mejjpel from 1958 through 1960 and examined by specially
trained meat inspectors, no hearts with an O.WC were found. This jus-
tifies the supposition that this malformation occurs very rarely in cattle.
The influence of some \\iral diseases of the pig on the development of an
OAVC< (in the embryo) is rather hypothetical. Swine-fever and viral pneu-
monia are well-known in pig farms. The possibility of infection of the preg-
nant sow is clear. It is tempting to suppose an influence of these \\ iral in-
fections on the embryo, analogous to the influence of, e.g., rubeola on the
human embryo. There are, however, no data available that could corro-
borate such a su])position.

.\'\\n other possible cause of the observed difference in incidence may be
foimd in the different ways of embryonic development of the heart in the
pig and in cattle. This difference is not mentioned in most of the literature.
.\\ellig (1930) and Los (1958), however, give some data about this
point. There is also a very clear difference between the normal anatomy
of the heart in the pig and that in cattle, which also points in this direction.
Siller (1958) recorded 288 fowl hearts having an opening in the septiun
ventriculi. He states that this anomaly is related to some hereditary fac-
tors.

It is our opinion that Siller\'s theory has to be tested in the pig. The high
incidence of congenital malformation of the pig heart renders such a
research possible with the aid of the studbooks.

An OAVC develops as follows: In one of the early stages of embryonic
development two endocardial cushions arise in the heart-tube, between
the atrium commune and the ventriculum commune (see Fig. 2). Normally
these cushions grow into one, dividing the common atrioventricular canal
into the ostium atrioventriculare dextrum and sinistrum. The cushions
link up dorsally with the septum atriorum, and ventrally with the septum
ventriculorum. If this junction of the endocardial cushions with each other
fails to occur, that of the lower edge of the septum atriorum and the upper
edge of the septum ventriculorum will fail also. This anomaly greatly in-
fluences the development of the valvulae atrioventriculares. The bifurca-
tion and the abnormal shape of the slips of these valves can be understood
in this way.

The clinical symptoms of the existence of an AOVC in large domestic ani-
mals have hardly been investigated.

Diagnosis is impossible without the aid of physical and chemical means.
Investigation into the application of these diagnostic means is very impor-
tant.

The AOVC found in pigs slaughtered in the district of the Meat Inspection
Service Meppel did not cause particular symptoms necessitating a special
examination of the living animals.

Two cases of the occurrence of an OAVC persistens are described, one in a pig and
one in a calf.

An OAVC is seen very rarely in cattle, but rather often in pigs. The possible causes
of this differences in incidence are discussed.

The author forms the hypothesis that in the pig viral infections and some hereditary
factors may be the causes of the high incidence of OAVC. The direct cause of an
OAVC is a defective development of the endocardial cushions.

Investigation into the physical and chemical means enabling diagnosis of cardiac
anomalies in large domestic animals is considered to be necessary. The comparative
cardiology asks for a veterinary orientation and specialisation in clinics.

Twee gevallen van een ostium atrioventicularc commune persistens (OAVC), één
bij een rund en één bij een varken, worden beschreven.

Een OAVC is bij het rund nog niet eerder beschreven, bij het varken komt de af-
wijking echter herhaaldelijk voor.

Bij het rund werd behalve een OAVC ook een transpositie van de aorta gevonden.
De aetiologie van het OAVC wordt besproken. De aandacht wordt in dit verband
gevestigd op mogelijke virusinfecdes en erfelijke factoren.

Klinisch is het OAVC nog niet onderzocht. Bij dit onderzoek zullen fysische en che-
mische hulpmiddelen moeten worden gebruikt. De vergelijkende cardiologie eist een
diergeneeskundige oriëntatie en specialisatie op dit terrein.

L\'auteur décrit deux cas d\'ostium atrioventriculare commune persistens (OAVC),
l\'un chez Ie bovin et l\'autre chez Ie porc.

L\'OAVC du bovin n\'a pas encore été décrit auparavant, mais chez Ie porc se trouble
se présente souvent.

Chez Ie bovin on trouva a part l\'OAVC une transposition de l\'aorte.
L\'étiologie de l\'OAVC est discutée.

Concernant celle-ci l\'auteur tire l\'attention sur des infections possibles de virus et
sur d\'éventuels facteurs héréditaires.

Une orientation et une spécialisation vétérinaires dans ce domaine sont indispensables

Es werden 2 Fälle Ostium atrioventriculare commune persisents (OAVC) beschrieben,
einer beim Rind, der andere beim Schwein.

OAVC beim Rind ist bisher noch nicht beschrieben worden, beim Schwein kommt
diese krankhafte Veränderung dagegen häufiger vor.

Beim Rind wurde ausser OAVC auch eine Transposition der Aorta vorgefunden.
Die Ätiologie des OAVC wird näher besprochen. Im Verband hiennit wird auf even-
tuelle Virusinfektionen und erbliche Faktoren hingewiesen.

Klinisch wurde OAVC noch nicht untersucht. Bei dieser Untersuchung müssen phy-
sische und chemische Hilfsmitte! benutzt werden. Die vergleichende Kardiologie ver-
langt tierärztliche Orientierung und Spezialisierung auf diesem Gebiet.

■A e 1 1 i g. A.: Das Foramen interventriculare persistens cordis bei den Haustiere.

Schw. Arch. Tierheilk., LXXII, 309, (1930).
Emsbö, P.: Subaortal stenose. Dansk Videnskabbs Forlag A/S, Kobenhavn, (1955).
J o e s t, E. : Spezielle patholc^ischc Anatomie der Haustiere, Miszbildungen des Her-
zens. R. Schoets Verlag, Berlin, Band IV, 339, (1925).
L i 1 1 e e n g e n, K. : Hjärtmissbildningar hos djuren. Skand. Vet. Tidskr., XXIV
493, (1934).

L o s, J. A. : De embryonale ontwikkeling van de venae pulmonales en de sinus coro-
narus bij de mens. Thesis Leiden, 1958.
Mcyerowitz, B. : Anomaly in Hog Hearts: Deftctus Intcrventricularis Septi.

Am. vet. Res., III, 368, (1942).
M is dorp, W., N o o r d ij k, D. S. en Roek, G. K.: Een zeldzame congenitale

hartafwijking bij een graskalf. Tijdschr. Diergeneesk., 84, 1012, (1959).
Nie, C. J. van: Congenitale hartmi.svormingen bij het varken. Thesis Utrecht,
(1961).

O 1 a f s O n. P.: Congenital cardiac anomalies in animals. /. Tech. Meth. Bull. Intern.

Med. Mus., XXXI, 73, (1939).
S h a n e r, R. F.: Malformations of the truncus arteriosus in pig embryos The An.

Ree., 538, (1954).
Siller, W. G.: Ventricular Septal Defects in the Fwol. J. Path. Baet., LXXVI,
431, (1958).

\\V e n s V o o r t, P.: De tetralogie van Fallot met atresie van dc a. pulmonalis bij het
hart van een Shetland pony. Tijdschr. Diergeneesk., 84, 939, (1959).

Voorkomen van Salmonella bij bruine ratten
IRattus norvegicusl, gevangen in en bij slacht-
huizen, boerderijen en nertsenfokkerijen,

Occurrence of Salmonellae in broivn rats (Rattus nor-
vegicus) captured in and near slaughterhouses, farms
and mink farms.

door P. A. M. GUINÉEi), E. H. KAMPELMACHER^),
A. VAN KEULEN^) en A. J. OPHOF\'\')

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht.
Van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid, \'s-Gravenhage,
Van de Directie Faunabeheer van het Ministerie van Land-
bouw en Visserij.

In het kader van een onderzoek naar het voorkomen van Salmonella in
slachthuizen (K a m p e 1 m a c h e r e.a., 1962) bij normale slachtdieren,
en boerderijen, kwam de vraag naar voren, in hoeverre ratten een rol zou-
den kunnen spelen bij het overbrengen van .ïaZmortcZ/a-besmettingen. Om
hierover enige informatie te verkrijgen werd in overleg en samenwerking
met de Afdeling Rattenbestrijding, j?)irectie Faunabeheer van het Ministerie
\\an Landbouw en Visserij^) een plan opgemaakt, om ratten op slacht-
huizen, nertsenfokkerij en boerderijen te vangen en te onderzoeken op Sal-
monella.

De ratten werden door middel van klaiwallen gevangen en gedood,
\'s Avonds werden deze %allen op bepaalde plaatsen uitgezet en \'s morgens
gecontroleerd. He kada\\ers werden in ])lastic zakjes met daaromheen een
stevige papieren zak per expiesse naar het Laboratorium voor Zoönosen
opgestiuird.

•Mclaar werden dc ratten zo snel mogelijk onderzocht, waarbij dc buikholte
na afbranden, met steriele instrumenten werd geopend.

De helft van de lever, de milt en een nier werden uit de buikholte .genomen en
fijngeknipt. Vervolgens werd ± 10 gram van dit materiaal aan een kolfje met
± 100 ml tetrathionaatbouillon volgens Müller-Kauffmann cn een tweede kolf
met ± 100 ml selenietbrillantgroenbouillon toegevoegd.

Vcrt\'olgens werd het colon, het coecum cn een deel van het rectum na open-
knippen in een tweede paar kolven met dezelfde ophopingsvloeistoffen gebracht,
waarbij er naar gestreefd werd, een verhouding van 1 : 20 tus.sen ingebracht mate-
riaal cn ophopingsvloeistof te bereiken. Vanuit deze ophopingsniedia werd na

1) P. M. Guinée, dierenarts-bacterioolog, Rijks Instituut voor de Volksgezondheid,
Utrecht, Sterrenbos 1.

Dr. E. H. Kampelmacher, Hoofd Laboratorium voor Zoönosen, Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid, Utrecht, Sterrenbos 1.
•\') .-X. van Keulen, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst, tevens Inspecteur van de
N\'olksgezondheid i.a.d., Ie van den Boschstraat 4, \'s-Gravenhagc.
Ir. A. J. Ophof, Hoofd afd. Rattenbestrijding, Directie Faunabeheer van het
Ministerie van Landbouw en Visserij.

± 24 uur en nogmaals na ± 72 uur bebroeding bij 37° C één öse uitgestreken op
een brillantgroen-phenolrood-agarplaat met een diameter van ± 14 cm (B.G.).
De platen vv-erden na 16-24 uur bebroeding bij 37° C op de gebruikelijke wijze
op aanwezigheid van Salmonella-kiemen gecontroleerd. Verdachte kolonies werden
afgeënt op een Triple-Sugar-Iron-agar (T.S.I.) en indien het Salmonella betrof,
serologisch getypeerd.

De samenstelling en bereiding van de hier genoemde media wordt elders
gegeven (Giiinée e.a., 1962).

In totaal werden 735 bruine ratten (Rattus norvegicus) onderzocht.
Hiervan waren er 237 ge\\ angen in enkele slachthuizen, 69 op enige nertsen-
fokkerijen, terwijl het overgrote deel van de overige 429 ratten van boer-
derijen afkomstig was. Van de 237 op slachthuizen gevangen ratten werden
bij 73 (30,8%) dieren Salmonella-kiemen geïsoleerd, terwijl van 429 op
willekeurige boerderijen gevangen ratten er 17 (4,0%) en van 69 van
nertsenfokkerij afkomstige ratten 12 (17,4%) positief waren.
Tabel I geeft een overzicht van deze bevindingen. Bovendien wordt er in
\\ermeld, in hoeveel gevallen Salmonella alleen in het darmkanaal, alleen
in de organen of in beide werden gevonden.

Ondanks alle inspanningen, om de ratten na controle der klapvallen zo snel
mogelijk op te sturen en te onderzoeken, bleek toch een vrij groot percen-
tage bij aankomst in min of meer gevorderde staat van ontbinding te ver-
keren.

Weliswaar werd ook herhaaldelijk uit dergelijke ratten Salmonella ge-
ïsoleerd, doch in vele gevallen werd het onderzoek vertraagd, doordat de
verdachte en van de BG-pIaten afgeënte kolonies, na bebroeding bij 37° C
met Proteus verontreinigd bleken te zijn. In die gevallen werd vanaf de
T.S.I. een buisje ophopingsvloeistof volgens R a j) p a p o r t (1956) be-
ent en hiervan na 24 uur op BG-platen uitgestreken. Veelal kon zo een rein-
cultuur van Salmonella worden verkregen. In het algemeen werden na 24
uur frequenter Salmonella-kiemen geïsoleerd dan na 72 uur ophoping, om-
dat de platen van de tweede uitstrijk veelal geheel overgroeid waren door
de begeleidende flora.

In Tabel II wordt een overzicht gegeven van de Sahnonella-iyi^en, welke
bij de 102 positieve ratten werden gevonden. Hierbij dient opgemerkt, dat
bij 12 van slachthuizen afkomstige ratten 2 verschillende Salmonella-\\.y\\-)m
werden gevonden, terwijl dit bij ratten gevangen op nertsenbedrijven slechts
éénmaal en bij ratten van boerderijen in het gheeel niet het geval was. Uit
Tabel H blijkt, dat S. typhi murium bij 31,3% van de positieve ratten en bij
4,7% van het totaal aantal onderzochte ratten werd gevonden.

Het aantal positieve bevindingen bij ratten in slachthuizen is hoger dan het
door Lu dl am (1954) gevonden percentage (20,7% van 1949-1954) in
een slachthuis-afval verwerkende fabriek in Nottingham. Belangrijker is,
dat door L u d 1 a m in bijna de helft der gevallen S. enteritidis var. danysz
werd geïsoleerd. Ook door Metcalfe Brown (1957) werd bij een on-
derzoek van 500 ratten, gevangen in de haven en de woonwijken van Man-
chester, 4,4% besmet bevonden. 2,4% van deze dieren bleek besmet te zijn
met S. enteritidis var. danysz.

geg angen op willekeurige boerderijen, laat zich mogelijk hierdoor verklaren,
dat de rat in het slachthuis als indicator voor de sterke besmetting in het
slachthuis zelf moet worden gezien. Interessant is, dat het percentage posi-
tieve ralten op nertsenfokkerijen 6 maal hoger is dan dat bij ratten van
boei\'derijen, hetgeen door het feit, dat nertsen met rauwe slachthuis-afval
worden gevoerd, kan worden verklaard.

De resultaten in het algemeen wijzen op het bestaan van een potentieel ge-
vaar, doch dit gevaar is moeilijk te evalueren. Men zou zich kunnen voor-
stellen, dat besmette ratten in het slachthuis aldaar aanwezige vleeswaren
en gereedschappen enz. besmetten, zodat op deze wijze direct of indirect
besmette levensmiddelen de consument bereiken.

Ho\\cndien zouden besmette ratten het slachthuis kimnen verlaten en elders
direct besmetting teweeg brengen. Het werk van Davis e.a. (1948) sugge-
reert dat ratten zich normaliter niet verder dan ± 50 meter van hun
„home" verwijderen, afhankelijk van de plaats waar ze gewoonlijk hun
voedsel \\ andaan halen.

Volgens O p h O f (persoonlijke mededeling) kan het gemiddelde van deze
afstand — afhankelijk van de situatie in het biotoop — op 300-400
meter worden geschat. De kans, dat op deze manier de besmetting naar de
ornge\\ ing bijv. woonhuizen zal worden gebracht, moet dus niet uitgesloten
worden geacht. Van de andere kant echter wijzen Davis c.s. en ook
O ]3 h O f er op, dat ratten een veel grotere afstand kunnen afleggen, als hun
milieu-omstandigheden plotseling sterk veranderen.

Dit zou kunnen betekenen, dat door verbouwing en modernisering van
slachthuizen, waarbij de gebouwen ratdicht worden gemaakt, de bestaande
rattenijopulatie hun heil ergens anders gaat zoeken en mogelijk daardoor
een nog groter gevaar voor de volksgezondheid gaat opleveren dan voor-
heen. Een en ander zou echter voorkomen kunnen worden, door de ratten
te\\ oren uit te roeien.

Het relatief lage percentage besmette ratten op boerderijen hoeft geenszins
te betekenen, dat de rat als overbrenger van besmettingen op de boerderij
een ondergeschikte rol speelt\'). Men zou zich verder kunnen voorstellen —
en dit geldt natuurlijk ook voor slachthuizen — dat ratten, zonder Salmo-
nella uitscheider zijn, toch de besmetting, mechanisch, bijvooibeeld met hun
])oten, staart of snuit overbrengen.

De lever, milt en nieren, alsmede het colon, coecum en rectum van 735 bruine ratten

van boerderijen afkomstige ratten, en bij 12 (17,4%) van 69 op nertsenfokkerijen

S. enteritidis var. danysz werd niet geïsoleerd, terwijl S. typhi murium bij 31,3% van
het totaal aantal positieve ratten bleek voor te komen. De resultaten worden in het
licht van geraadpleegde literatuur beschouwd en de mogelijke gevaren voor de volks-
gezondheid in discussie gebracht.

1) Wat betreft de 4% inwendig besmette ratten, kan gesteld worden, dat deze door
het lozen van besmette faeces de dierverblijven en voedertroggen voortdurend
besmetten.

The Hver, spleen and kidneys as well as the colon, caecum and rectum of 735 brown
rats (Rattus norvegicus) were examined for the presence of Salmonella.
Salmonella organisms were isolated from seventy-three (30.8 per cent) of 237 rats
captured in slaughter-houses, seventeen (four per cent) of 429 rats trapped on farms
and twelve (17.4 per cent) of sixty-nine rats captured on mink-farms.
The strains isolated were of twenty-four different types. S. enteritidis var. danysz
was not isolated and S. typhi murium was found to be present in 31.3 per cent of
the total number of rats positive for Salmonella.

The results are considered in the light of the literature consulted and possible dangers
to public health are discussed.

On examina le foie, la rate et les reins, ainsi que le caecum et le côlon et le rectum
de 735 rats bruns (Rattus norvegicus) sur la présence de Salmonella.
Chez 73 (30,8%) de 237 rats pris dans les abattoirs, chez 17 (4%) des 429 rats
originaires de fermes et chez 12 (17,4%) des 69 rats pris sur des fermes de visons
on sut isoler des germes de Salmonella,

Les souches isolées appartenaient à 24 types différentes. On n\'isola point de S. enteri-
tidis var. danysz, tandisque la S. typhi murium paraissait se présenter chez 31,3%
du nombre, total de rats positifs.

Les résultats sont considérés à la lumière de la littérature consultée et en vue des
dangers possibles pour l\'hygiène publique sont discutés.

Es wurde Leber, Milz und Nieren, sowie Dickdarm, Blinddarm und Mastdarm von
735 braunen Ratten (Rattus norvegicus) auf das Vorhandensein von Salmonellen
untersucht.

Bi 73 (30,8%) von 237 in Schlachthöfen gefangenen Ratten, 17 (4%) von 429 von
Bauernhöfen stammenden Ratten und 12 (17,4%) von 69 auf Nerzfarmen gefan-
genen Ratten wurden Salmonella-Kcimc isoliert.

Die isolierten Stämme gehörten zu 24 verschiedenen Typen. S. enteritidis var. danysz
wurde nicht isoliert, während S. typhi murium bei 31,3% der totalen Anzahl posi-
tiver Ratten vorkam.

Die Resultate werden im Licht der zu Rate gezogenen Literatur beschaut und die
eventuellen Gefahren für die Volksgesundheit zur Diskussion gestellt.

D a v i s, D. E., E m 1 e n, J. T. and S t o k e s, A. W. : ]. Mammal., 29, 207, (1948) ;

(aangchaald door L u d 1 a m).
Guinée, P. M. and K a m p e 1 m a c h e r, E. H. : Influence of variation of the
enrichment method for detection of Salmonella, Ant. v. Leeuwenhoek, 28, (in
press), (1962).

L u d 1 a m, G. B.: Salmonella in rats, with special reference to findings in a butcher\'s

by-products factory. Mth. Bui. Minist. Hlth. Lab. Serv., 13, 196, (1954).
K am p e 1 m a c h e r, E. H., Guinée, P. A. M., H o f s t r a, K. and Keulen,
A. van: Salmonella-ondcrzock\'mgen in slachthuizen. Tijdschr. Diergeneesk., 87,
77, (1962).

Metcalfe Brown, C. and Parker, M. T.: Salmonella infections in rodents
in Manchester (with special reference to Salmonella enteritidis var. danysz. Lancet

Rappaport, F., Konfort i, N. and N a v o n, B. : A new enrichment medium
for certain Salmonellae. J. din. Path., 9, 261, (1956).

Methoden en ervaringen van de bestrijding der
klassieke varkenspest in Nederland.

Methods and experiences in the control of the classic
swine-fever in the Netherlands.

.\\angenonien moet worden, dat in Nederland in 1899 het eerste geval van
varkenspest werd onderkend door J. P o e 1 s. Hij noemde als oorzaak van
deze ziekte de „pest"-bacil. Latere onderzoekingen hebben aangetoond, dat
men in die dagen, evenals in vele andere landen, op een dwaalspoor was.
De jaren daarna kwam deze ziekte geregeld in ons land voor, bij voorkeur
in de zomermaanden.

Bij Koninklijk besluit van 27 november 1936 werden de voorschriften van
Titel III (met uitzondering van artikel 37) van de Veewet van kracht ver-
klaard voor deze ziekte hetgeen betekende, dat vanaf de in werking treding
van genoemd Koninklijk besluit deze ziekte politioneel bestreden zou wor-
den. De datum van in werking treding was 15 december 1936. De uit-
zondering van artikel 37 werd bij Koninklijk besluit van 3 april 1954 op-
geheven. Het \\oornaamste element van de bestrijdingsmaatregelen was de
isolatie van besmette bedrijven. Van de mogelijkheden tot afslachten van
zieke en verdachte dieren werd tot 1961 geen gebruik gemaakt. Op vrij-
willige basis gingen de eigenaren incidenteel er wel toe over zieke dieren
van de besmette ingesloten bedrijven af te voeren.

Evenmin vond er in Nederland een gericht vaccinatiebeleid tegen dc
varkenspest plaats. Wel werd incidenteel gevaccineerd, aanvankelijk met
vaccins oji basis van formaline-virus, later met glycerol-kristalviolet ent-
stoffen.

De formaline-virusvaccins hebben in de jaren waarin deze werden toegepast
bewezen over een zeer wisselend immuniserend vermogen te beschikken
waardoor het gebruik ervan beperkt bleef. Kristalviolet entstoffen bleken
waardevoller te zijn voor de praktijk en een toename van het aantal
vaikenspestgevallen in Nederland werd steeds gevolgd door een groter
omzet van deze entstoffen. De entingen vonden plaats op vrijwillige basis
en werden niet consequent doorgevoerd in geheel aaneengesloten streken
of bij bepaalde groepen van dieren.

Bij de bestrijding van de varkenspest in Nederland zijn de maatregelen
niet alleen op de isolatie van zieke en verdachte dieren gericht, doch tevens
op de wering van de ziekte.

Zo wordt getracht het binnenslepen van het varkenspestvirus in Nederland
tegen te gaan door een in- en doorvoerverbod van varkens en van deze
dieren afkomstige produkten, welk verbod steunt op artikel 12 van de
Veewet.

Daarnaast wordt het verspreiden van het varkenspestvirus in Nederland
zelve zoveel mogelijk tegengegaan door onder andere de navolgende maat-
regelen:

D. J. Vervoorn, Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst i.a.d., tevens Vete-
rinair Inspecteur van de Volksgezondheid, le van den Boschstraat 4, \'s-Graven-
hage.

a. verplicht diergeneeskundig onderzoek van varkens, alvorens deze op
markten en andere verzamelplaatsen worden samengebracht;

c. een verbod, zieke of verdachte dieren te koop aan te bieden, te ver-
kopen of af te leveren;

d. verplichte reiniging en ontsmetting van openbare middelen van vervoer
waarmede onder andere varkens vervoerd zijn, alsmede verplichte regel-
matige reiniging van vee-auto\'s;

e. destructiegebod van keukenafvallen, welke zijn gelost uit in Nederland
aangekomen lucht-vaartuigen, schepen of treinen.

In het tijdvak vanaf 1937 tot heden kwamen de navolgende aantallen ge-
vallen van varkenspest ter kennis van de Veeartsenijkundige Dienst:

Wanneer wij deze gegevens (zie grafiek I) bezien dan kunnen wij, ten-
einde het optreden van varkenspest in Nederland nader te beschouwen,
het beste een indeling maken in vier perioden:

le. de periode 1937-1943, waarin een snelle toename van het aantal ge-
vallen waarneembaar was, welke toename gevolgd werd door een
snelle afname;

aantal gevallen van varkenspest;
3e. het tijdvak 1951 tot 1961, welke een wisselend doch een groter aantal

ziektegevallen liet zien;
4e. de periode 1961 tot heden, waarin bij de bestrijding van de varkens-
pest gebruik werd gemaakt van afslachtsystemen.

Gedurende dit tijdvak zag men de varkenspest in het gehele land voor-
namelijk in de maanden juli tot en met oktober. Daar waar de besmet-
tingen werden gesignaleerd kwam het geregeld voor dat deze ziekte zich
over een zeer groot aantal buurtbedrijven ging verspreiden, waardoor
grotere of kleinere gebieden in hun geheel werden geïnfecteerd. Het virus
was sterk pathogeen, maar in deze jaren kwamen ook lichtere en meer
chronisch verlopende gevallen voor. In het bijzonder werden de zwaardere
varkens aangetast door deze ziekte, zodat vooral de mestbedrijven grote
verliezen leden.

Samenvattend kan wel gesteld worden dat in deze jaren de varkenspest in
Nederland, ondanks de nieuwe bestrijdingsmaatregelen, toenam. Het feit,
dat deze voor velen nieuwe ziekte moeilijk te onderkennen was en dat er
bij velen onkunde ten aanzien van deze aandoening bestond, zal er zeker

JAAR ,\'38 39 ,940 \'41 \'42 \'43 \'44 \'45 \'46 \'47 \'48 -49 ,950 \'51 \'52 \'53 \'54 \'55 \'56 \'57 \'58 \' 59 , 960 \'61

toe hebben bijgedragen dat de waarde van de politionele maatregelen be-
perkt bleef, omdat zij veelal te laat van toepassing konden worden ver-
klaard.

De gegevens over deze periode zijn vrij zeker in belangrijke mate beïnvloed
door verschillende omstandigheden die met de wereldoorlog verband hiel-
den. In en vlak na de oorlog was namelijk het aantal geregistreerde varkens
\\erminderd en handels- en vervoersmogelijkheden liepen sterk achteruit.
Door deze omstandigheden verminderde waarschijnlijk ook het aantal ge-
vallen van varkenspest. Dezelfde ei-varingen werden ook in andere Europese
landen opgedaan, welke in de tweede wereldoorlog betrokken waren.

Reeds in de voorgaande jaren was het duidelijk geworden, dat de varkens-
pest in Nederland zich ging concentreren in het centrale deel van het land.
Daar waar varkensfokgebieden vrij van deze ziekte waren geworden,
bleken ook de afmestgebieden slechts sporadisch met varkenspest besmet te
zijn. Het jaar 1952 gaf ten aanzien van de vorige jaren een grote uit-
breiding te zien.

De ziekte als zodanig ging blijkbaar ook van karakter veranderen, aange-
zien het in deze periode vooral de fokbedrijven waren die de grootste ver-
liezen leden door sterfte van de jonge biggen, terwijl in tegenstelling met
voorheen de oudere dieren vaak vrij snel herstelden.
In april 1952 werd door de toenmalige Minister van Landbouw en Visserij
het vervoer van varkens over grotere afstanden verboden, tenzij de dieren
rechtstreeks naar een slachtplaats werden vervoerd. Een verdergaande be-

smelting van de randgebieden van Nederland werd hiermede voorkomen,
doch in centraal Nederland bleef het aantal gevallen van varkenspest toe-
nemen.

In september 1952 besloot daarom de Minister van Landbouw en Visserij
de varkensmarkten in centraal Nederland te sluiten en deze maatregel had
tot gevolg, dat het aantal waargenomen gevallen sterk ging dalen (zie
grafiek II).

In april 1953 werden de beperkende maatregelen ten aanzien van vervoer
en handel weer ingetrokken.

In verband met de mond- en klauwzeersituatie in Nederland in de jaren
1956 en 1957 moest door de Minister van Landbouw en Visserij wederom
enkele malen gebruik gemaakt worden van vervoersverboden voor varkens
en schorsingen van varkensmarkten. Deze maatregelen, hoewel als zodanig
niet tegen de varkenspest gericht, oefenden steeds hun gunstige invloed
uit op de stand van de varkenspest in Nederland. In de jaren 1957-1961
nam het aantal gevallen van varkenspest in vergelijking met de voorgaande
jaren weer toe.

De belangrijkste factoren, die hiervoor verantwoordelijk kunnen worden
gesteld, zijn onder andere het intensievere vervoer, de grotere varkens-
dichtheid, het toenemende verkeer tussen de boerderijen. Ook de grotere
concentraties van zeugen op de dekstations waar de fokberen worden ge-
houden, is voor de varkenspestverspreiding ongetwijfeld gunstig geweest.

Op\\allend was het, dat in deze periode vanaf 1951 er blijkbaar geen be-
paalde voorkeurmaanden meer waren voor het varkenspestvirus, want de
laatste jaren was het aantal waargenomen gevallen in de zomer- en winter-
maanden praktisch gelijk.

Gedurende deze periode werd isolatie van de besmette bedrijven als het
voornaamste element van de varkenspestbestrijding beschouwd. Door mid-
del van markt- en vervoersverbod en, incidenteel uitgevaardigd, comple-
teerde men de normale politionele voorschriften en bereikte daarmede een
afgrendeling van dreigende epizoötieën.

Dank zij het samenspel van deze maatregelen, waarop in het voorgaande
werd ingegaan, bleef de varkenspest gedurende dit tijdvak onder controle,
alhoewel zij niet werd teruggedrongen.

3. de aanwezigheid van sub-klinische ziektegevallen waardoor verspreiding
werd bevorderd. In het bijzonder gold dit voor de tijdens de dracht ge-
infecteerde zeugen, welke veelal bij de geboorte van de biggen weer als
virusuitscheiders gingen functioneren.

Het werd in dit tijdvak wel duidelijk, dat varkenspest slechts dan met
succes bestreden kan worden, wanneer — behalve aan de isolatie van de
infectiehaarden — voldoende aandacht wordt besteed aan de navolgende
punten:

1. bescherming van de vrije bedrijven door te bevorderen, dat gezonde
dieren worden aangekocht van te goeder naam bekende staande aan-
koopadressen.

b. de wijzen waarop het varkenspestvirus op de bedrijven kan worden
binnengebracht en de methoden om dit te verhinderen;

c. de noodzaak quarantainestallen op de bedrijven in te richten, waar
de aangekochte dieren in worden ondergebracht.

3. het bijbrengen van de hoogst mogelijke graad van parate kennis be-
treffende alle facetten van de varkenspestbestrijding aan de dieren-
artsen.

4. het aanwezig zijn van centra, waar specialistische laboratoriumonder-
zoekingen ten behoeve van de dierenartsen kunnen worden verricht.

5. de aanwezigheid van gespecialiseerde krachten, die de dierenartsen
desgevraagd met raad en daad terzijde kunnen staan.

Behalve de bovenstaande ervaringen bleek in deze periode (1937-1961)
ook, dat het trekken van conclusies ten aanzien van de landelijke be-
strijdingsresultaten uit de incidenteel toegepaste vaccinaties met kristal-
violet-entstoffen niet mogelijk was.

Een groot nadeel van de in de periode 1937-1961 gevoerde bestrijdings-
wijze was de uit het oogpunt van ziektebestrijding zo noodzakelijke lang-
durige isolatie van de besmette bedrijven.

Gedurende de jaren 1955-1959 werd onder toezicht van de Veeartsenij-
kundige Dienst op een aantal geïnfecteerde bedrijven gebruik gemaakt van
gemitigeerd levende entstoffen en varkenspest-hoogimmuunserum, ten-
einde na te gaan of hiermede bereikt werd dat de politionele insluitperioden
van deze bedrijven bekort konden worden.

Doordat men van overheidswege in deze periode geen zieke en verdachte
dieren overnam, waren de voorwaarden voor deze enting dus bepaald on-
gunstig. Van 155 geënte bedrijven werden door de districtsinspecteur van
Zuidelijk Zuid-Holland de gegevens vastgelegd.

In totaal werden op deze bedrijven 4000 varkens (lichtere mestvarkens en
oudere biggen) en 709 biggen (jongere biggen, merendeels nog bij de
zeug) met serum en vaccin behandeld. Klinisch waarneembare reacties op
de enting traden praktisch niet op.

Op 92 van deze 155 bedrijven bevonden de 2482 geënte varkens en de
333 geënte biggen zich in aparte schuren.

Op 63 van deze 155 bedrijven bevonden de 1518 geënte varkens en de
376 geënte biggen zich in schuren waarin zich ook dieren bevonden, die
lijdende waren aan varkenspest.

Van de groep van 92 bedrijven met 2482 geënte varkens stierven 39 varkens,
dat is 1,6% en van de 333 geënte biggen stiei-ven er 47, dat is 14%. Van de
groep van 63 bedrijven met 1518 geënte varkens stierven 101 dieren, dat is
6,7%; van de 376 geënte biggen stierven er 198, dat is 52,7%, hetgeen toch
wel een indicatie bleek te zijn om bij jongere biggen in enigermate twijfel-
achtig milieu, de enting liever niet toe te passen.

Vat men alle 155 bedrijven met 4000 geënte varkens en 709 geënte biggen
samen, dan was er bij de varkens een sterfte van 140 stuks, dat is 3,5% en
dan was er bij de biggen een sterfte van 245 stuks, dat is 34,6%. Op ge-
noemde 155 bedrijven werden tot 3 maanden na de enting de varkens onder
controle gehouden. Op die bedrijven, waar de geënte varkens in aparte
schuren lagen, waren de groeiresultaten duidelijk beter dan op de bedrijven
waar naast de geënte in dezelfde schinir ook zieke dieren werden gehouden.
Samenvattend kan worden gesteld, dat gemiddeld op 84% van alle bedrijven
een ongestoorde voortzetting van de groei der geënte dieren werd waar-
genomen. Voor de bedrijven waar de geënte dieren apart lagen bedroeg dit
cijfer 90% en voor de andere bedrijven 78%.

In de jaren 1959 en 1960 bleek de varkenspest zich weer te gaan uitbreiden
naar de randgebieden van Nederland, hetgeen betekende, dat ook belang-
rijke fokgebieden besmet dreigden te worden.

Door de Minister \\ an Landbouw en Visserij werd toen besloten een effec-
tievere bestrijding van de varkenspest te gaan doorvoeren. Behalve ver-
scherping van een aantal maatregelen, welke de wering beogen, werd
tevens een nieuwe gedragslijn vastgesteld die op de besmette bedrijven zou
worden doorgevoerd.

Er werd besloten om tot een totaal afslachtsysteem over te gaan hetwelk
echter niet in alle gevallen behoefde te worden toegepast. Mede op grond
van bovengenoemde gunstige ervaringen met de zogenaamde gemitigeerd
levende entstoffen werd namelijk besloten, dat op die bedrijven die hier-
voor in aanmerking kwamen de sanering zou mogen plaatsvinden door

gebruikmaking van deze entstoffen, nadat de zieke dieren waren afgeslacht.
Een bedrijf werd geacht hiervoor in aanmerking te komen wanneer de
\\arkensstapel recerit geïnfecteerd was geworden en de infectie nog maar
zeer beperkt om zich heen had gegrepen.

Aan het gebruik van de gemitigeerd levende entstoffen werd echter wel de
uitdrukkelijke voorwaarde \\-erbonden dat deze bedrijven gedurende een be-
paalde periode politioneel ingesloten zouden blijven. Besloten werd om met
de geïntensiveerde varkenspestbestrijding 1 mei 1961 aan te vangen.
Teneinde de Nederlandse dierenartsen meer „varkenspestminded" te maken
werden in verschillende delen van Nederland speciale voorlichtingsdagen
gehouden, waar voor de dierenartsen alle facetten van de varkenspest-
bestrijding werden belicht.

Van de in Nederland aanwezige slaclithuizen werd een aantal aangewezen
waar de varkens zouden worden geslacht en op deze slachthuizen werd spe-
ciale aandacht besteed aan ontsmettingsvoorschriften. In het bijzonder werd
er o]5 toegezien, dat op deze slachthuizen een voldoende outillage aanwezig
was voor het verrichten van laboratoriumonderzoek. Als diagnostische cen-
tra zouden, gelijk voorheen, eveneens de modern geoutilleerde laboratoria
van de Gezondheidsdiensten voor Dieren in alle pro\\ incies en de beide af-
delingen van het Centraal Diergeneeskimdig Instituut him medewerking
verlenen.

Alle varkens die potentieel besmet geacht konden worden zouden eerst na
sterilisatie in het handelsverkeer gebracht mogen worden. Van alle dieren
die in het kadqr van deze intensievere varkenspestbestrijdingsmaatregelen
zouden worden geslacht, moesten magen, dannen met scheil, tuine en gal-
blazen, milten, nieren, longen en klauwen naar de destructiebedrijven wor-
den afgevoerd.

Via de normale voorlichtingskanalen werden de varkenshouders op de
hoogte gesteld van de voorgenomen intensivering der bestrijdingsmaat-
regelen. Met het bedrijfsleven weid overleg gepleegd over de in de vrij-
willig sector te nemen maatregelen, waarbij met name aan een gericht
\\ accinatiebeleid werd gedacht. In het bijzonder werd het belangrijk geacht,
dat die dieren gevaccineerd zouden worden, die contacten kunnen krijgen
met varkens \\ an andere bedrijven.

Hieronder zouden derhalve die varkens \\ allen, die op een ander bedrijf zou-
den worden afgemest, evenals de dekberen en de fokzeugen die ten behoeve
van de dekking moesten worden getransporteerd. Aan de hiervoor te ge-
bruiken entstoffen werd de eis gesteld dat zij een hoog en langdurig immu-
niserend vermogen moesten hebben, daarbij niet te kostbaar zijn, terwijl
schadelijke nevenwerking bij toepassingen ervan in het groot niet zouden
mogen optreden. Besloten werd om ondanks de bekende bezwaren die er
aan verbonden waren glycerol-kristalviolet entstoffen te gaan gebruiken voor
deze vaccinaties.

Zoals gezegd begon op 1 mei 1961 de geïntensiveerde varkenspestbestrijding
in Nederland.

Nederland zo spoedig mogelijk ongedaan te maken, werd besloten in deze
gebieden uitsluitend een totaal afslachtsysteem toe te passen, terwijl in het
centrum van Nederland ook het gedeeltelijk afslachtsysteem werd toege-
past.

In het bijzonder werd bij deze randgebieden de aandacht gericht op noord-
oost Nederland, waar een belangrijk fokgebied is gelegen. Dit gebied, ge-
legen ten noord-oosten van de IJssel-Rijn grens, omvattende de provincies
Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en een gedeelte van Gelderland,
werd geïsoleerd van resterend Nederland door middel van een vervoers-
verbod voor varkens.

Door de Minister van Landbouw en Visserij werd namelijk bepaald, dat
vanuit andere delen van Nederland naar dit gebied geen varkens mochten
worden vervoerd tenzij deze voor direct slachten bestemd waren. Gedu-
rende elf maanden werd in dit gebied zonder uitzondering het totaal
afslachtsysteem toegepast. In het andere deel van Nederland werd inmid-
dels meer ervaring opgedaan met gemitigeerd levende entstoffen. Het
bleek zeer goed mogelijk op de recent besmette bedrijven een belangrijk
deel van de varkensstapel te redden wanneer na wegname van de zieke en
verdachte varkens de er voor in aanmerking komende resterende dieren
werden gevaccineerd met gemitigeerd levende entstoffen, terwijl aan deze
dieren tevens varkenspesthoogimnuumserum werd toegediend.
Deze entstoffen — benevens het immuunserum — werden betrokken uit
de Verenigde Staten van Noord-Amerika van de Pitman-Moore Labora-
toria en zij werden door de Districtsinspecteurs van de Veeartsenijkundige
Dienst gratis ter beschikking van de dierenartsen gesteld wanneer een be-
handeling van geïnfecteerde bedrij\\en met deze entstoffen verantwoord
werd geacht. Wanneer men de zieke en verdachte varkens in het kader
van de nieuwe maatregelen afvoerde, bleken de resultaten van deze vacci-
naties veel beter te worden dan wanneer men de zieke varkens op de be-
drijven liet.

Gemiddeld bleek een zeer gering percentage van de oudere varkens en de
biggen na de entingen alsnog overgenomen te moeten worden.. Zeer in
het bijzonder ten aanzien van de biggen, bleken de resultaten van de en-
tingen heter te zijn wanneer deze dieren gehuisvest waren in schuren waarin
zich geen aan varkenspest lijdende varkens bevonden hadden.

Vanaf 1 april 1962 wordt in principe in geheel Nederland de varkenspest-
bestrijding op uniforme wijze uitgevoerd. De landelijk opgestelde voor-
schriften zijn de navolgende:

1. op alle geïnfecteerde bedrijven waar de infectie uitgebreid om zich heen
heeft gegrepen worden alle varkens van Rijkswege overgenomen en ge-
slacht.

Op die bedrijven, die recent .geïnfecteerd zijn en waar de infectie nog maar
beperkt om zich heen heeft gegrepen, wordt de sanering voltooid, na wegname
van de ervoor in aanmerking komende dieren, door gebruik te maken van ge-
mitigeerd levende entstoffen in combinatie met hoogimmuunserum. Bij deze
wijze van saneren worden de navolgende punten 2 t/m 6 in aanmerking .ge-
nomen :

2. op de recent besmette bedrijven worden alle zieke varkens en de drach-
tige zeugen van Rijkswege overgenomen en geslacht, terwijl de overige

dieren, voorzover in de volgende punten niet anders is bepaald, moeten
worden geënt met een van Rijkswege gratis beschikbaar gesteld ge-
mitigeerd levend vaccin, in combinade met een eveneens te verstrekken
hoogimmuunserum, ook al werden zij reeds eerder met kristalviolet-
vaccin geënt.

In gevallen vt-aar het gaat om zeer waardevol materiaal kan voor die drach-
tige dieren, waarvan voor de districts-inspccteur vaststaat, dat zij ongeveer
drie v.\'ekcn voor de laatste dekking geënt werden met kristalviolet vaccin een
uitzondeirng worden gemaakt.

Deze zeugen behoeven niet te worden gercvaccineerd doch moeten wel op
het bedrijf afbiggen en de biggen moeten onder controle blijven tot 3 weken
na de castratiedatum.

3. de varkens die in direct contact met de zieke dieren hebben gestaan
worden eveneens overgenomen. Met name zijn dit de zeugen van zieke
biggen dan wel biggen van zieke zeugen en de koppelgenoten van zieke
varkens.

4. verder worden overgenomen de biggen, die niet geënt kunnen worden
met gemitigeerd levende entstoffen op het moment van de diagnose-
stelling. De overname behoeft niet te geschieden wanneer aangenomen
mag worden dat door samenwerking van Inspecteurs van de Vee-
artsenijkundige Dienst, eigenaren en dierenartsen deze dieren be-
houden kunnen worden door gebruikmaking van periodiek toegediend
hoogimmuunserum, uiteindelijk gevolgd door vaccinatie met gemiti-
geerde entstof.

Wanneer op de varkensbedrijven entin.gen met gemitigeerd levende entstoffen
worden doorgevoerd, teneinde de isolatieperioden van deze bedrijven zo kort
mogelijk te maken, zijn er behalve drachti.ge zeugen vaak ook biggen aan-
wezig die niet geschikt zijn om gevaccineerd te worden. Deze laatste cate-
gorie zou alleen voor serumbehandeling in aanmerking komen. De onder-
vinding heeft echter wel geleerd, dat de periodieke toediening van hoog-
immuunserum aan jonge bi.ggen die nog bij dc zeug verblijven, in vele ge-
vallen slechte resultaten geeft, omdat die jonge biggen veelal op het moment
van de behandeling reeds .geïnfecteerd zijn met varkenspestvirus.
Wanneer de omstandigheden echter gunstig zijn en de ho.gcr-genocmde in-
jecties zeer nauwlettend worden toegediend en de daarbij behorende voor-
zorgsmaatregelen goed in acht worden genomen, kan men met deze methode
succes hebben.

5. van geïnfecteerde bedrijven mogen slachtvarkens zonder vaccinatie
onder politiegeleide rechtstreeks worden afgevoerd naar de slachthuizen,
mits deze afvoer plaatsvindt binnen een week nadat de diagnose werd
gesteld.

6. alle geïnfecteerde bedrijven blijven minstens drie weken ingesloten na-
dat de laatste entingen met gemitigeerd levende vaccins hebben plaats-
gevonden, c.q. drie weken nadat de laatste dieren zijn overgenomen,
mits de overige aanwezige varkens gezond bleven en praktisch normaal
doorgegroeid zijn. Geadviseerd wordt de herbevolking van de bedrijven
te laten plaatsvinden met varkens die tenminste 3 weken geleden ge-
ent werden met kristalvioletvaccin. Voorts wordt het advies gegeven de
eerste drie weken nadat het bedrijf werd vrij verklaard geen drachtige
zeugen aan te kopen en geen zeugen van eigen bedrijf te laten dekken.

Wanneer op een bedrijf entingen met gemitigeerd levende entstoffen hebben
plaatsgevonden, worden eventueel daarna ziek geworden, c.q. verdachte
dieren, eveneens overgenomen en geslacht. Nadelen van de enting als zodanig
komen praktisch niet voor en zeer zeker niet wanneer men het dieet van de
dieren gedurende de eerste dagen na de enting goed regelt. Wel is het on-
vermijdelijk, dat sommige dieren worden geënt, die reeds in het incubatie-
stadium van de ziekte verkeren. Bij dergelijke dieren kan de ziekte wel eens
een slepend verloop krijgen.

Wanneer deze dieren op bedrijven gehandhaafd zouden blijven, kunnen zij
potentiële smetstofbronnen gaan vormen voor hun omgeving. Zij worden
daarom bij de controles, welke op de vaccinaties volgen, alsnog aangewezen
om tc worden afgevoerd en geslacht.

Wanneer alle varkens een drietal weken gezond zijn gebleven en praktisch nor-
maal zijn doorgegroeid, kan aangenomen worden dat de sanering van het
bedrijf voltooid is. Het desbetreffende bedrijf kan dan weer worden vrij-
gegeven.

Het gebruik van gemitigeerd levende entstoffen op de acuut met varkens-
pestvirus besmette bedrijven, na wegname van de daarvoor in aanmerking
komende zieke en verdachte dieren, heeft bewezen de isolatie-periode van
de besmette bedrijven aanmerkelijk te kunnen bekorten. Het is gebleken,
dat, naarmate men meer ervaring krijgt met deze wijze van werken, de resul-
taten beter worden. Door het actief optreden op de besmette bedrijven
blijkt men in de praktijk tot sneller aangifte van varkenspest te komen,
hetgeen mede wordt veroorzaakt door de aanmerkelijk mindere uitbetaling
\\-oor zieke dieren (50% van de waarde in gezonde toestand). Bovendien
bleek dit systeem — wanneer de aangifte snel geschiedt - - de mogelijkheid
in te houden waardevol fokmateriaal voor de veehouders te behouden, het-
geen een aantrekkelijk aspect van deze bestrijdingswijze is.
0[) het gebied van de laboratoritmidiagnostiek bleven hersenonderzoek en
agar-gel-precipitatie-test de belangrijkste hulpmiddelen naast de sectie en
de beoordeling van epidemiologische cn klinische gegevens en gaven zij in
vele situaties van epidemiologie, kliniek en sectie de doorslag tot het stellen
van de diagnose varkenspest.

Een prognose betreffende het verloop van de varkenspest in de komende
jaren is moeilijk te geven, aangezien de nieuwe werkwijze in Nederland nog
maar sinds korte tijd wordt toegepast. Het aantal gevallen van varkenspest
is in 1962 aanmerkelijk teruggelopen, hetgeen mede veroorzaakt werd
door de vervoersverboden en marktverboden in het kader van de mond- en
klauwzeerbestrijding (zie grafiek Hl).

Het uitschakelen van de besmettingsfactor „ver\\\'oer" door te bevorderen,
dat alleen met een goed vaccin behandelde dieren buiten de boerderijen
met elkaar in contact komen, zal ongetwijfeld een belangrijke bijdrage voor
de bestrijdingsresultaten zijn.

Van uitscheiding en eventueel weer virulent worden van de gemitigeerd
levende entstoffen is tot dusver in ons land niets gebleken, doch hierbij moet
er wel op gewezen worden dat men deze entstoffen ook slechts gebruikt op
inge.doten bedrijven, bij uitgezochte voor vaccinatie in aanmerking komen-
de dieren en met inachtneming van een voortdurende controle.
Gezien de internationale opvattingen enerzijds, de interferentie van deze
entstoffen ten aanzien van de varkenspestdiagnostiek anderzijds, zal het

Vanaf 12 december 1961 tot 1 september 1962 markt- en vervoersverbod in
verband met mond- en klauwzeer onder varkens.

echter ook noodzakelijk blijven deze entstoffen, zolang hierover nog niet
meer speurwerk is bedreven, onder controle te blijven aanwenden en niet op
toepassing daarvan op grote schaal over te gaan.

In het artikel „Methoden en ervaringen van de bestrijding der klassieke varkenspest
in Nederland" wordt een overzicht gegeven van de bestrijdingswijzen van deze ziekte.
Vanaf 15 december 1936 is deze ziekte in Nederland aangifteplichtig en heeft de be-
strijding plaatsgevonden door middel van politionele maatregelen.
In het kader van deze maatregelen werd op de besmette bedrijven tot 1961 geen
gebruik gemaakt van de mogelijkheid zieke en verdachte dieren van overheidswege
over te nemen, doch werd volstaan met isolatie van de smetstofhaarden. Incidenteel
toegepaste markt- en ver\\\'oersverboden hadden een gunstige uitwerking ten aanzien
van het verloop van deze ziekte. Een uitbreiding van de varkenspest naar voorheen
vrije gebieden was de aanleiding voor het nemen van stringentere maatregelen. Na
een voorbereidende en voorlichtende periode werd in Nederland in mei 1961 een
aanvang gemaakt met het invoeren van een totaal afslachtsysteem. Gezien de gunstige
ervaringen met het gebruik onder controle op ingesloten bedrijven van gemitigeerd
levende entstoffen, werd naast het totaal afslachtsysteem ook het gedeeltelijk af-
slachtsysteem ingvoerd. Hiermede wordt dat systeem aangeduid, dat de sanering van
politioneel ingesloten, recent geïnfecteerde bedrijven beoogt door middel van vacci-
naties met gemitigeerd levende entstoffen, in combinatie met hoogimmuunserum, van
nog aanwezige dieren nadat de niet te vaccineren dieren van overheidswege zijn over-
genomen en afgevoerd. De er\\\'aringen van beide methoden samenvattende kan gesteld
worden, dat in een land waar de varkenspest reeds een groot aantal jaren voorkomt,
de bestrijding van deze ziekte een complex aantal maatregelen eist. Bij deze maat-
regelen dient het vrijhouden van de vrije bedrijven voorop te staan, daarnaast dienen
de diagnoses zo snel mogelijk plaats tc vinden en de insluitpcrioden zo kort mogelijk
te zijn. Ter bereiking van korte insluitpcrioden kan men gebruik maken van gemiti-
geerd levende entstoffen, mits men deze onder gCH-de controle laat toepassen.

The methods used in the control of classical swine-fever in the Netherlands arc
reviewed. This disease has been notifiable in the Netherlands and has been com-
bated by police measures since December 15, 1936.

Up to 1961, these measures did not include the taking over of diseased and suspected
animals on infected farms by the government and infected premises were merely
isolated. The incidental prohibition of the marketing and transport of pigs had a
beneficial effect on the incidence of this disease.

The spread of swinc-fcvcr to areas which had previously been free from infection led
to the adoption of stricter measures. period of preparation and instructions was
followed by the introduction of a system of total slaughter in May 1961. In view of
the satisfactory results obtained with the use of attenuated living vaccine under super-
vision on closed farms, a system of partial slaughter was adopted in addition to that
of total slaughter. This sytem of partial slaughter is designed to ensure the sanitation
of recently infected farms closed by the police by inoculation of the animals still
present with attenuated living vaccinc and hyperimmune serum after the animals not
to be vaccinatcd have been taken over and removed by the authorities.
Summarizing the results obtained using these two methods, it can be stated that the
control of swine-fever in a country in which the disease has been occurring for many
years requires a variety of measures. The most important of these measures consists
in keeping non-infected farms free from infection. In addition, the diagnosis should be
established as rapidly as possible and periods of isolation should be as short as pos-
sible. .Attenuated living vaccine may be used to confine isolation to a short period,
provided vaccination is performed under close supervision.

L\'auteur donne un aperçu des modes de combattre la peste porcine classique aux
Pays Bas. Ge mal doit être dénoncé aux Autorités depuis le 15 décembre 1936 et par
suite la lutte a eu lieu depuis cette date par voie de mesures policières.
Dans le cadre de ces mesures jusqu\'en 1961 on n\'a pas profité dans les fermes infec-
tées de la possibilité que l\'Etat achète les animaux malades ou suspects, mais on se
contenta de l\'isolation des foyers d\'infection.

Des défenses dc marchés ou de transport, appliquées incidentellement, avaient un
effet favorable sur le processus du mal.

Une expansion de la peste porcine vers des domaines auparavant libres du mal né-
cessita des mesures plus strictes. Après une période de préparation et d\'information
on commença en mai 1961 à introduire un système d\'abattage total. Vu les expé-
riences favorables avec l\'emploi de vaccins à virulence atténuée, contrôlé et dans des
fermes isolées on introduisit à côté du système d\'abattage total aussi le système d\'abat-
tage partiel.

C\'est le système qui vise à assainir les fermes récemment infectées et isolées par suite de
mesures policières, au moyen de vaccins à virulence atténuée, en combinaison au
sérum fortement immun des animaux encore présents après que l\'Etat a acheté et
éloigné les bêtes non-vaccinables.

Résumant les expériences des deux méthodes on peut dire que, dans un pays où la
peste porcine se présente déjà depuis plusieurs années, la lutte contre ce mal exige
un nonibre complexe de mesures. Parmi ces mesures la défense des fermes pas infec-
tées doit prévaloir, ensuite il s\'agit de diagnostiquer le mal le plus rapidement po.s-
sible et de faire durer les périodes d\'isolation aussi brièvement que possible.
Afin d\'obtenir une courte durée de la période d\'isolation on peut se servir de vaccins
à virulence atténuée, pourvu que ccux-ci soient appliqués sous contrôle assidu.

Es wird eine Übersicht von den Bekämpfungsmethoden bei der klassischen Schweine-
pest in den Niederlanden gegeben. Seit dem 15. Dezember 1936 ist diese Krankheit in
den Niederlanden anzci.gepflichtig und erfolgt ihre Bekämpfung durch polizeiliche
Massnahmen.

Im Rahmen dieser Massnahmen machte man bis 1961 keinen Gebrauch von der Mög-
lichkeit, kranke oder verdächtiger Tiere von den verseuchten Gehöften behördlicher-
seits zu entfernen und be.gnügte sich mit der Isolierung der Seuchenherde. Zwischen-
zeitlich angewandte Markt- und Transportverbote wirkten sich hinsichtlich des Krank-
heitsvcrlaufs günstig aus.

Eine Ausbreitung der Schweinepest nach früher seuchefreien Gegenden war die An-
leitung, um strengere Massregeln zu treffen. Nach einer vorbereitenden und auf-
klärenden Periode wurde Mai 1961 ein Beginn mit der Einführung eines radikalen
Abschlachtsystcms .gemacht. Auf Grund der günstigen Erfahrungen mit dem Gebrauch
atcnuierter, lebender Impfstoffe (unter Kontrolle auf den gesperrten Gehöften), wurde
neben dem totalen Abschlachtsystem auch das Teilabschlachtsystcm eingeführt.
Hiermit wird jenes System angedeutet, dass die Sanierung der polizeiliche gesperrten,
frisch infizierten Gehöfte mittels Vakzination mit atenuierten, lebenden Impfstoffen in
Kombination mit Hochimmunserum der übriggebliebenen Tiere bezweckt, nachdem
die nicht zu vakzinierenden Tiere behördlicherseits übernommen und abtransportiert
worden sind.

Zusammenfassend kann man auf Grund der Erfahrungen, die man mit diesen beiden
Methoden gemacht hat sagen, dass in einem Lande, in dem bereits seit längerer Zeit
Schweinepest herrscht, die Bekämpfung dieser Seuche ausgebreitete Massnahmen er-
fordert. Bei diesen Massnahmen muss der Schutz der seuchenfreien Betriebe an
erster Stelle stehen, daneben haben die Diagnosen so schnell wie möglich zu geschehen
reichen, kann man atenuierte, lebende Impfstoffe benutzen, falls diese unter aus-
reichender Kontrolle angewendet werden.

Evenals in Australië kwamen oorspronkelijk op Nieuw-Guinea geen hogere
zoogdieren voor. De primitieve zoogdieren, welke eertijds over een groot
deel van de aarde voorkwamen, zijn overal elders door de hogere zoog-
dieren verdrongen. Deze laatsten zijn echter niet tot Nieuw-Guinea door-
gedrongen, zodat de groep van de buideldieren en van de eierleggende
zoogdieren zich hier ongestoord verder hebben kunnen ontwikkelen.
De grote overeenkomst met de fauna van Austrahë is een gevolg van de
oorspronkelijke verbindingen met dit werelddeel, hetwelk samen met
Nieuw-Guinea in de ijstijden tot het „Sahul-plat" behoorde.
De dierenwereld van het Sahul-plat steekt schril af tegen die van de
eilanden: Java, Sumatra en Jiorneo welke in die tijd met het vaste land
van Azië waren verbonden en op het zgn. „Sunda-plat" lagen. De schei-
ding tussen deze twee fauna\'s wordt gevormd door Straat Lombok en
Straat Makassar. Ze wordt naar de ontdekker Alfred Wallace (1860),
de Wallacc-lijn genoemd. Hoewel de Wallace-lijn in beide richtingen door
verscheidene diersoorten is overschreden, zien wij hier toch een duide-
lijke afname van de hogere zoogdieren naar het oosten en van de pri-
mitieve zoogdieren naar het westen.

Dc vier oorsi)ronkelijke /oogdierordes welke in Nieuw-Guinea en Austra-
lië voorkomen zijn:

3. Eierleggende zoogdieren (vachtegel, mierenegel en vogelbekdier,
het laatste niet op Nieuw-Guinea)

4. Gevleugelde zoogdieren (vleermuizen en vliegende honden).
Aangenomen wordt dat de bevolking het varken en de hond reeds % roeg
uit het westen heeft geïmporteerd, terwijl het hert omstreeks 1920 bij
Merauke werd geïntroduceerd, door import uit de oostelijke archipel.
Doordat er oorspronkelijk in het geheel geen runderen, paarden, geiten
of schapen voorkwamen en men eerst na de tweede wereldoorlog bij-
zondere aandacht aan de ontwikkeling van Nederlands Nieuw-Guinea
ging schenken, is de omvang van de veestapel heden ten dage nog gering.

Het bovenstaande wil niet zeggen dat er vóór de oorlog geen vee voor-
kwam, integendeel, de veestapel was bij de Japanse inval in 1942 be-
langrijk groter dan toen de Amerikanen vertrokken. Reeds in 1902 ves-
tigde zich de eerste Javaanse kolonisten te Merauke, terwijl al in de
tachtiger jaren van de vorige eeuw, de Mohammedaanse immigranten
rond Fak-Fak de nodige geiten hadden meegebracht. In de twintiger
jaren werd door het toenmalige gouvernement van Nederlands Oost Indië
op Merauke ook reeds een bescheiden veebedrijf geëxploiteerd. Tussen
1920 en 1930 hebben zich verder langs dc noordkust verschillende Duit.se
ondernemers uit New Guinea¹) en "ook enkele Japanse kolonisten ge-
vestigd. Hoewel deze zich in eerste instantie toelegden op het produceren
van exportgewassen zoals cacao, koffie, kapok en copra hielden zij dik-
wijls ook vee, vooral voor trekkracht en beweiding van de plantages.
Tijdens de oorlog zijn deze ondernemingen verlaten en het vee ver-
wilderde. Ook rond Merauke, waar dc Australiërs een oorlogsbasis had-
den, is veel vee verwilderd of geslacht. Het gevolg was dat in 1946 de
\\eestapcl naar schatting nog uit ongeveer 250 runderen en een gelijk
aantal paarden bestond.

Na de souvereiniteitsoverdracht zijn tussen 1949 en 1952 verschillende
kolonisten met hun veestapel uit Indonesië naar Nieuw-Guinea gekomen.
Zij hebben zich vooral in de omgeving van Manokwari en Ransiki ge-
\\estigd, waar de gronden aanzienlijk beter zijn dan rond Hollandia. In
1953 is nog een kleine koppel melkvee uit Nederland te Manokwari ge-
ïmporteerd. Sindsdien heeft geen import meer plaatsgevonden (uitge-
zonderd enkele fokdieren voor veeverbetering) en is er alleen sjjrake ge-
weest van een natuurlijke vermeerdering.

Tabel 1 geeft het aantal dieren en de verspreiding van dc veestaix-l over
het voormalig Nederlands Nieuw-Guinea weer op \'l januari 1961.
Voor wat betreft de varkens en de kippen heeft het overzicht alleen be-
trekking op de bedrijfsvarkens en bedrijfspluimveehouderij.

1 New Guinea is het voormalige Kaiser Wilhelmland, het noordelijk deel van
Australisch Nieuw-Guinea, dat in 1919 als Australisch mandaatgebied onder
toezicht van de Volkenbond kwam.

In de laagvlakte kan men in elke kampong kippen aantreffen, terwijl het
aantal varkens van de bevolking in het Centrale Bergland naar schat-
ting ongeveer 100.000 bedraagt. Op de betekenis van het varken in het
bergland zal nog nader worden ingegaan.

Nieuw-Guinea is in veeteeltkundig opzicht te verdelen in twee verschil-
lende gebieden met elk een geheel eigen problematiek n.1. de tropische
laagvlakte en het Centrale Bergland met een sub-tropisch klimaat.
Het laagland is, behoudens de stedelijke centra, uiterst dun bevolkt, de
voor veeteelt in aanmerking komende gebieden in het Centrale Berg-
land daarentegen hebben een vrij grote bevolkingsdichtheid, plaatselijk
zelfs tot bijna 100 bewoners per km2. De scheiding van deze twee ge-
bieden is aan de zuidkant abrupt, terwijl aan de noordkant een naar de
kust lager wordend bergland ligt, dat uiterst dun bevolkt is.

Hel klimaat van de kustvlakte maakt dit gebied weinig geschikt voor de
melkveehouderij. Melkvee stelt aanzienlijk hogere eisen aan voeding en
verpleging dan het veel minder ynoduktievc slacht- en trekvee.
De hoge temperatuur en de grote regenval geven een bijzonder snelle
groei van het gras, hetgeen echter ten koste van de kwaliteit gaat. Het
grasbestand voldoet dan ook niet aan de eisen welke hieraan door melk-
vee worden gesteld, terwijl bovendien de tekortkomingen niet op ren-
dabele wijze door krachtvoeder kunnen worden goedgemaakt. R^en
hiervan is het ontbreken van een basis-landbouw, waarvan de eiwit-
rijke produkten als grondstoffen voor de kracht\\oerproduktie dienst
kunnen doen.

Voorlopig wordt er nog nagenoeg geen rijst verbouwd en de arealen met
cocospalmen worden nauwelijks geëxploiteerd. Behalve de matige tot
slechte kwaliteit van het gras, wordt de melkproduktie ook nog nadelig
beïn\\\'loed door de hoge temperatuur.

.\\lleen te Manokwari wordt melk geproduceerd. De opbrengst van het
Fries-Hollandse melkvee aldaar bedraagt ± 1500 liter per lactatie periode,
hetgeen zeer behoorlijk mag worden genoemd. De veehouders venten de
melk zelf uit tegen een prijs van één gulden per liter.

Tot voor kort werden nog enkele zwartbonte runderen op het mecha-
nische rijstbedrijf nabij Merauke gehouden, alwaar ze met de afvalpro-
dukten van de rijst konden worden bijgevoerd. Het rijstbedrijf ligt echter
te ver van Merauke om de melk naar de stad te kunnen afvoeren. Het
gevolg hiervan was dat de dieren de exploitatie-uitkomsten van het be-
drijf nadelig beïnvloedden en naar Manokwari werden overgebracht.

Zoals uit het historisch overzicht reeds is gebleken, is het in het voor-
malige Nederlands Nieuw-Guinea ingevoerde vee in hoofdzaak afkomstig
uit Indonesië. Op enkele raszuiver Balinese dieren en enig Hollands melk-
vee na, is het een kruising van Balinees-, Madoerees-, Australisch- en
Ongole-vee.

Dit zogenaamde „Merauke-vee" is klein van stuk. De volwassen dieren
worden niet zwaarder dan 300-350 kg. Dit maakt hun minder geschikt als
slachtvee, terwijl een zwaarder dier ook voor trekdoeleinden meer ge-
wenst is. Aangezien de tropische laagvlakte met zijn hoge temperatm-en
en het inferieure grasbestand meer geschikt is voor trek- en slachtvee dan
\\oor melkvee wordt veel aandacht aan de verbetering en verspreiding
van het Merauke vee gegeven.

Voor dit doel werd in 1957 een veeteeltproefbedrijf nabij Merauke opge-
richt. Het doel van dit bedrijf is het Merauke-\\ee om te kruisen tot een
meer vleesproducerend, sneller groeiend en toch tropenresistent veeslag.
Gekruist wordt in de Brahman (Zebu) richting, welke bestemd is voor

lu\'t laagland als slacht- en trekdier en in de Santa Gertrudis richting, be-
stemd voor het Centrale Bergland, Een 9-tal Brahmans en 4 volbloed
Santa Gertrudis zijn voor dit doel uit Australië en de Verenigde Staten
geïmporteerd, (foto\'s 1 en 2). De eerste resultaten van deze omkruising
zijn bemoedigend. Zowel de op Nieuw-Guinea geboren zuivere Brahmans,
als de Fj kruisingen groeien aanmerkelijk sneller dan het Merauke vee.
(foto\'s 3 en 4).

Doordat er in het gebied oorspronkelijk geen vee voorkwam en dit tot de
oorlog slechts op enkele plaatsen en dan ook nog op bescheiden schaal
\\oorkwam, wordt er veel aandacht gevraagd voor de verspreiding en in-
troductie van vee.

Omdat de Papoea volkomen vreemd tegenover het rund staat, vindt de
introductie van vee plaats op de zogenaamde deelteelt-contract-basis. De
autochtone contract-nemer ontvangt hierbij van het Gouvernement een
koppeltje runderen — b.v. 3 koeien en 1 stier — op voowaarde, dat hij
deze dieren gedurende 5 jaar vol,gens de aanwijzingen van de Afdeling
Veeteelt vei-zorgt. Gedurende deze contract-periode, waarin de dieren het
volledig eigendom van het Gouvernement blijven, hoopt men door hel
geven van bindende adviezen de contractant met vee vertrouwd te maken.
Een Nederlandse landbouw-voorlichter heeft eens gezegd „boeren worden
niet gemaakt, maar ze worden geboren". Dit laatste is in Nieuw-Guinea
nu eenmaal onmogelijk. De Afdeling Veeteelt is er zich ook terdege van
bewust, dat zij in 5 jaar de volwassen Papoea niet de liefde en het inzicht
kan bijbrengen, welke de boerenzoon in Nederland als kind, spelenderwijs
op het bedrijf van de vader tot zijn eigendom maakt.

Het blijkt echter wel mogelijk de contractanten gedurende deze periode
te overtuigen van de noodzaak der opgelegde voorschriften, zoals het maken
\\an afrasteringen, het opstallen der dieren gedurende 1 dag per week
opdat ze niet verwilderen, het verstrekken van zout en mineralen enz., zo-
dat zijn na beëindiging van het contract op de opgedane ervaring kunnen
voortbouwen, (foto 5).

Het contract bepaalt dat na 5 jaar de contractnemer 150% van het aan-
tal dieren waarmee hij begon, terug geeft.

Uit deze dieren kan een nieuw deelteeltkoppel worden samengesteld.
Na een wat aarzelend begin neemt de belangstelling voor vee op deelteelt
hij de bevolking thans snel toe. Ieder jaar wordt er wel een veetransport
per K.P.M. georganiseerd vanuit Merauke, met als eindpunt Hollandia.
Onderweg wordt in verschillende plaatsen vee afgezet, dat vervolgens te
\\oet, ]jer prauw of per vliegtuig naar de plaats \\an bestemming wordt ge-
bracht. (foto 6).

In de [)eriode 1958 - ultimo 1960 werden 40 contracten afgesloten, waarbij
in totaal 80 runderen, 47 geiten en 9 schapen werden verstrekt. Het aantal
contracten is in de loop van 1961 gestegen tot 116, waarop in totaal 234
rimderen, 169 geiten en 12 schapen werden uitgegeven.
De landbouw stelt zich tot doel door het stichten van gezinsbedrijven
een boerenstand op te bouwen. Deze bedrijven mogen, behoeven en kun-
nen de eerste jaren niet groot zijn. Voor mechanisatie is dan ook geen
plaats, temeer daar bewezen is, dat men hiervoor buiten de grote centra
geen voldoende service kan verlenen.

Dierlijke trekkracht is onmisbaar en tevens goedkoop. Het spreekt vanzelf
dat vooral in de zich ontwikkelende landbouw-gebieden vee op deelteelt

wordt uilgege\\en. De ervaringen hieimee zijn tot op heden bijzonder gun-
stig. Het stimuleert de bezitsvonning en \\erhoogt de eigenaar aanmerkelijk
in aanzien bij zijn dorpsgenoten.

De varkenshouderij als bedrijfsvorm is nagenoeg van geen betekenis. Men
heeft rond Hollandia getraclit een \\arkensstapèl op te bouwen, doch dit
mislukte, deels doordat het Gouvernement niet tot bescherming van deze
jonge bedrijfsvorm wilde overgaan door het heffen \\an invoerrechten op
het goedkopere .Australische varkens-vlees, deels doordat de kolonisten
zelf onvoldoende knolgewassen hadden aangeplant om hun dieren te kun-
nen voeren.

Op de Gouvernementveeteeltbedrijfjes te Hollandia, Manokwari en Me-
rauke worden Nederlandse fok\\ arkens aangehouden, waarvan de nakome-
lingen over het gehele gebied worden verspreid voor verbetering van het
inheemse varken. \\\'ooral in het Centrale Bergland zijn deze biggen zeer
gewild als betaalmiddel voor verrichte diensten en afkoop van gronden.
In elke kampong van het laagland treft men wel enige varkens aan,
doch ze hebben voor de bewoners over het algemeen lang niet zo\'n grote

betekenis als in het Bergland, met als gevolg dat men ox eral verwilderde
dieren aantreft.

De eerste geiten hebben vermoedelijk tegelijk met de vestiging van de
Mohammedanen in de streek rond Fak Fak en Kaimana lum intrede ge-
daan. Daar treft men ook thans nog de meeste geiten aan. In het overige
laagland zijn de dieren eerst na de 2e wereldoorlog meer verspreid. Mo-
menteel zijn ze al tot op meer dan 150 kilometer van Hollandia doorge-
drongen.

Het betreft hier de Aziatische landgeit, een klein-soortige vleesgeit, welke
hier en daar verbeterd is met de grotere, zwaardere en ook tropenresis-
tente langorige Jumnapary Etawah- of Bengaalse geit uit India.
Ook geiten worden, in streken waar deze dieren nog niet voorkomen, o])
deelteeltcontract geïntroduceerd. De contractduur bedraagt 3 jaar.
Voor de menu-verbetering van de autochtoon is de geit tot nu toe van
geen betekenis. Gezins\\oorlichting, waarbij vooral vrouwen dienen te
worden ingeschakeld om de Papoea-vrouw te helpen in haar nieuwe taak
als huisvrouw, is dringend noodzakelijk teneinde ook betere voedings-
methoden ingang te doen vinden. Een grote koppel geiten is niet meer
dan een potentieel bezit, dat men in geval van geldnood aanspreekt, dooi\'
een ])aar dieren te verkopen.

De schapenteelt blijkt voor het laagland van Nieuw-Guinea ongeschikt.
De dieren lijden in hevige mate aan ingewandswormen en anemie, ter-
wijl de warmte slecht verdragen wordt.

Zoals uit de tabel 1 blijkt, worden deze dieren voornamelijk te Meratike
aangetroffen.

Het is een klein paard (schofthoogte 1.20-1.25 m), dat echter uitstekend
als rij- en lastdier is te gebruiken. Het valt te betreuren dat bestiuu\'s- en
politie-ambtenaren nog steeds niet de waardevolle diensten van het paard
voor htm tournees op de juiste waarde weten te schatten.

De pluimveehouderij is vrij sterk vertegenwoordigd rond de stedelijke
centra (Hollandia, Manokwari en Fak-Fak). Deze bedrijfsvorm wordt
praktisch uitsluitend door kolonisten beoefend.

In tegenstelling tot het lokaal geproduceerde varkensvlees, heeft het
verse ei de concurrentie met het veel goedkopere, doch minder smakelijke
import-ei kunnen doorstaan. De bruto-opbrengst van deze bedrijfstak be-
droeg in 1960 en 1961 ruim 1 miljoen gulden. In verschillende plaatsen
kan de lokale produktie in de behoefte aan consumptie-eieren voorzien.
Te Sorong en Biak bestaat evenwel nog steeds een vrij grote import.
Tabel 2 geeft een overzicht van de ontwikkeling en de betekenis \\an de
pluimveehouderij in het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea. Als gevolg
van de internationale ontwikkeling rond dit gebiedsdeel hebben verschillende
kolonisten in 1961 hun bedrijf geliquideerd en zijn naar eldei-s vertrokken.
De eendagskuikens worden tot op heden uit Australië geïmporteerd,
terwijl het voer zowel uit Nederland als uit Australië wordt betrokken.

Aangezien de import thans ± 1 2.000 eendagskuikens per jaar bedraagt,
werd door de Onderafdeling \\^eeteelt het broeden zelf geëntameerd,
Broedeieren van hoogwaardige fokstammen (R.I.R. en Witte Leghorn)
werden uit Nederland geïmporteerd en uitgebroed.

Met behulp van de hieruit samengestelde foktomen zullen gebruikskrui-
singen worden gemaakt, waarvan de nakomelingen aan de pluimvee-
iiouders over geheel Nederlands Nieuw-Guinea zullen worden verkocht.
Op deze wijze kan men straks over goedkopere en - - naar gehoopt wordt
betere legkiiijje n beschikken. De kruising (Australorp x Witte Leghorn) is
de meest gehouden legkip. De slachtijluimveehouderij is tot op heden
nauwelijks lonend, vooral tengevolge van de hoge voerprijzen.
In vrijwel alle kampongs van het laagland kan\'men een\'kleine kip aan-
treffen. Verbetering \\an dit zgn. kampongras vindt plaats door uitgifte
%an raszuivere Australorp hanen, welke op de Gouvernementveeteeltbe-
clrijven worden opgefokt. Een rashaan wordt hierbij in.geruild tegen 4 of
kamponghanen, welke \\oor de slacht \\\'erkocht worden.

Van dit moeilijk toegankelijke eu voor een deel nog onbestuurde gebied
komen tot op heden alleen de Wisselmeren en de Baliemvallei \\oor vee-
teeltactiviteiten in aanmerking.

Beide streken liggen op een hoogte van l.ïOO meter en zijn zeer dicht be-
volkt. In tegenstelling tol de kustbewoners welke hun voedsel (sago, vis,
\\Tuchten en groente) in hoofdzaak in de natuur vinden, is de bergbe\\ol-
king gedwongen door middel van dagelijkse arbeid in haar voeding te
\\oorzien. Overal vindt men uitgestrekte en goed onderhouden tuinen
met zoete aardappelen, terwijl ook het varken dc dagelijkse aandacht en
\\ erzorging van de eigenaar \\ ereist. Het varken is, naast\'de schaars voor-
komende ratten en honden, de enigste bron \\an dierlijk eiwit voor deze
mensen, die nog in het stenen tijdperk leven.

Het dier is geheel verweven in het culturele en godsdienstige leven van
deze mensen. De man koopt zijn vrouw(en) met varkens en ook bij een
sterfgeval, huwelijk, oorlog of \\rede, worden \\arkens geslacht. In de af-
gelopen ,3 jaren zijn \\rij veel nakomelingen van de op de Gouverne-
mentsveeteeltbedrijven te Hollandia en Manokwari gefokte Groot York-
shire en Veredelde Nederlandse Landvarken onder de autochtonen \\an
het bergland verspreid. Speciaal de vruchtbaarheid van de F^ kruising
is aanmerkelijk groter dan van het inheemse varken.

De klimaatsomstandigheden en de daarmee samenhangende kwaliteit van
het grasbestand zijn hier gunstig voor het houden van rundvee.
Als modern slachtrund — geschikt voor een sub-tropisch klimaat — werd de
Santa Gertrudis gekozen (zie A. 1.).

Behalve slachtvee zal ook melkvee in het bergland kunnen worden ge-
houden. Reeds werden enige koppeltjes jongvee aan zending en missie
verstrekt, teneinde op deze wijze de bevolking aan het bestaan van deze
dieren te gewennen.

Potentiële veeteeltgebieden met goede mogelijkheden voor extensieve be-
volkingsveehouderij zijn: Z. Nieuw-Guinea ten noorden en oosten van
Merauke, het Wisselmerengebied en in mindere mate de Baliemvallei en
Kebarvlakte.

In het eerstgenoemde gebied kan men proberen om door middel van uit-
gifte van grote koppels vee op deelteeltcontract, hier en daar gekoppeld
aan transmigratie van bewoners uit het Moejoe-gebied, een bevolkings-
veehouderij op te bouwen. Bij de Wisselmeren kan de bevolking door
middel van een tweetal demonstratiebedrijven vertrouwd worden gemaakt
met het houden van rundvee.

Na een gevolgde opleiding en gebleken geschiktheid zal aan de betrok-
ken abituriënt een aantal dieren op deelteeltcontract worden verstrekt.
Ook op andere plaatsen, waar vee met succes kan worden gehouden, zal
de introductie ter hand worden genomen, terwijl in de zich onwikke-
lende landbouwgebieden de uitgifte van vee zal worden voortgezet.
De voornaamste waarde van het rund zal vooreerst zijn gelegen in dier-
lijke trekkracht, terwijl runderen en geiten tevens een aanzienlijke bij-
drage zullen kunnen leveren in de bezitsvorming onder de autochtone be-
volking. Voorlopig echter moet men van het veebezit geen overdreven
verwachtingen koesteren ten aanzien van de menuverbetering van de
Papoea.

Na een kort historisch overzicht van de geschiedenis van het voormalig Nederlands
Nieuw Guinea en de veeteelt aldaar, wordt de situatie in het voorjaar 1962 be-
schreven en aangegeven langs welke wegen de veeteelt zich nog verder zal kunnen ont-
wikkelen.
SUMMARY.

A brief review of the history of the former Netherlands New Guinea Territory and
animal husbandry in this country is followed by a report on the situation in the spring
of 1962 and the lines along which stock-breeding may be developed to a further extent
are indicated.

.\\près un bref aperçu de l\'histoire de l\'ancienne Nouvelle Guinée Néerlandaise et de
l\'élevage dans ce pays, l\'auteur décrit la situation au printemps de 1962 et indique de
quelle façon l\'élevage pourra se développer encore.

Nach einer kurzen historischen Übersicht betreffs der Geschichte von dem ehemaligen
Niederländisch Neuguinea und der dortigen Viehzucht, wird die Situation vom Früh-
jahr 1962 beschrieben und angegeben, auf welche Weise die Viehzucht weiter-
entwickelt werden könnte.

Onlangs werd op het spreekuur een groene papegaai (Amazona barbadensis
Rotschildii) met een wratachtige tumor op het rechter bovenooglid aan-
geboden.

De eigenares verzocht verwijdering van de wrat, daar deze groter werd.
Bij onderzoek bleek deze ongesteelde erwtgrote tumor een weke consistentie
te hebben. Na exstirpatie werd het gezwelletje voor pathologisch-anatomisch-
en bacteriologisch ondei^oek opgestuurd naar het Landslaboratorium voor
de Volksgezondheid.

Het pathologisch-anatomisch onderzoek gaf het volgende resultaat:
Een duidelijke onrustige acanthose van de epidermis met hoornparels. In
de cutis bevindt zich tuberculoid ontstekingsweefsel met schuimcellen en
reuscellen. Er was geen duidelijke verkazing aanwezig.

In aanmerking komt in de eerste plaats een specifieke ontsteking. Bij bac-
teriologisch onderzoek werden in het directe preparaat geen zuurvaste
staafjes gevonden.

Voor kweek werd materiaal na loogbehandeling geënt op Löwenstein
bodems. Na ongeveer drie weken waren kolonies waarneembaar, die bleken
te bestaan uit zuurvaste staafjes. Van deze cultuur werd het vermogen tot
groei nagegaan op Löwenstein bij 37° C, Löwenstein met 10 /xgr/ml I.N.H.
bij 37° C, en Löwenstein bij 24° C.

Alleen op Löwenstein bij 37° C bleek groei op te treden en hieruit werd
geconcludeerd dat het hier hoogstwaarschijnlijk Mycobacterium tuberculosis
betrof.

De cultuur werd ter bevesdging en typering naar het Rijksinstituut voor de
Volksgezondheid te Utrecht opgestuurd. Aldaar bleek de cavia-proef posi-
tief, doch de konijneproef negatief, dus hadden we hier te doen met Myco-
bacterium tuberculosis van het humane type.

Onder de vogels komt besmetting met dit type voornamelijk bij papegaaien
voor. Meestal betreft het dan een cutane infectie om de ogen, oren en de
snavel.

Hoewel deze papegaai al jaren bij het gezin logeerde, werden bij onderzoek
van het gezin geen verschijnselen van tuberculose gevonden.
Het zal m.i. van groot belang zijn om bij cutane gezwelgroei bij papegaaien
onderzoek op tuberculose te doen.

The author describes the occurrence of a warty tumor on the right superior eyelid of
a parrot (Amazona barbadensis Rotschildii), which proved to be caused by Myco-
bacterium tuberculosis of the human type.

R. Gorsira, Hoofd van de Veterinaire Dienst, Willemstad, Curagao.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 88, afl. 4, 1963 241

RADIOACTIEVE NEERSLAG VAN DE RUSSISCHE PROEVEN.
Dunn ing, Gordon M.: I\'allout from USSR 1961 nuclcar tests. T.I.D. 14377.
In dit rapport, dat in januari 1962 werd gepubliceerd, worden voorspellingen gedaan
over de omvang van de besmetting tengevolge van de Russische proefexplosies van
september en oktober 1961. De snelheid waarmee men met dit rapport voor dc dag
gekomen is, dwingt bewondering af.

Het rapport leent zich niet voor een gedetailleerde bespreking en daarom zal worden
volstaan met het vermelden van de voornaamste punten: Deze zijn de volgende:

a) als gevolg van alle in het verleden genomen proefexplosies kunnen in 1962-1963
in het totale dieet maximaal ongeveer 37 S.U. worden verwacht en in melk onge-
veer 22 S.U..

Na een jaar zal dit dalen tot ongeveer 19 S.U.. Voor de 70-jarige periode van
1962-2032 bedraagt de stralingsdosis voor het beendcrstelsel van in 1962 en
1963 geboren kinderen ongeveer 1\'50 van de dosis welke door de Federal Radia-
tion Council wordt aangegeven als te gelden voor „normal peacetime operations".
40% van deze dosis is een gevolg van de Russische explosies in de herfst van
1961/1962.

b) de stralingsdosis voor het gehele lichaam — maar nu alleen als gevolg van de
laatste Russische proeven - - wordt eveneens aangegeven en is berekend over 30
jaar (genetische dosis). Deze bedraagt voor in 1962 geboren kinderen ongeveer
1/80 van de dosis welke door de Federal Radiation Council is aangegeven.

c) de jaarlijkse stralingsdosis voor de schildklier als gevolg van J"\'\' is onder de door
de Federal Radiation Council aangegeven norm gebleven, n.1. van 0,5 rad per
jaar.

Prakken. J. R.: Ilct moeilijke oordeel over dc waarde van een therapie. Ned.
Tijdschr. Genee.sk.. 105, 971, (1961).

Het is reeds lang aanvaard, dat men in het algemeen, om de waarde van een therapu-
te bewijzen, haar bij een reeks van voldoende grootte moet toepassen en dan het ver-
loop van de ziekte moet vergelijken met dat bij een controlegroep, die niet, of, wan-
neer het om de vergelijking van twee methoden gaat, op andere wijze behandeld is.
.Mleen wanneer de beide reek.sen naar kritisch medisch oordeel gelijkwaardig geacht
kunnen worden, kan door mathematisch-statistische bewerking van de uitkomsten
worden aangegeven hoe groot de kans is, dat gevonden verschillen het gevolg zijn van
de therapie en niet van een toevallige verdeling.

Om dc invloed van vooringenomenheid van de onderzoeker tc kunnen uitschakelen
is „dubbel blinde" uitvoering van de proef nodig, zodat noch de patiënt, noch dc
onderzoeker weet of het geneesmiddel, dan wel de placebo is toegediend. (Onder
een placebo verstaat men elke stof, die een invloed van niet-farmacologische aard uit-
oefent op het beloop of de verschijnselen van een ziekte. Het heeft meestal zoveel
mo.gelijk dezelfde kleur, smaak, enz. als het tc onderzoeken middel. Ref.)
Over de eisen, die aan een goed onderzoek naar de werkzaamheid van een therapie
gesteld zouden moeten worden, is men het wel eens. Het is evenwel duidelijk, dat
bij zeer vele aanbevolen therapieën om zeer uiteenlopende redenen een dergelijk
onderzoek niet werd verricht. Ondanks het ontbreken van een hechte basis aan-
vaardt men dikwijls een geneeswijze, omdat deze van verschillende betrouwbaar hj-
kende zijden wordt aanbevolen. Wanneer een aantal publikaties op een gunstige
werking wijzen, is men zeer geneigd de onderlinge bevestiging zwaar te laten wegen,
al is het duidelijk, dat in geen der artikelen een afdoend bewijs geleverd wordt en

dat ren zwak argument niet een bewijs wordt als het maar vaak wordt herhaald.
.■\\ls dan nog de eigen ervaring, hoewel ook niet voldoende voor een gefundeerd oor-
deel, met het gelezene strookt, gaat men licht menen op een stevige bodem tc staan.
Het aanzien van een onnoemelijk groot aantal geneesmiddelen is op deze wijze ge-
grondvest. Dat de farmaceutische industrie systematisch alle publikaties met gunstige
ervarin.gen in extenso of als handig en gericht referaat onder de ogen van de artsen
brengt, is een belangrijke factor.

Dat kritiek op een aldus gevestigde populariteit nog wel gewenst kan zijn, wordt
vervolgens toegelicht met een overzicht van de literatuur over chronische lupus ery-
thematodes.

Morten, D. H.: Salmonellosis: A serious outbreak in a dairy herd. Vet. Ree., 74,
423, (1962).

Einde maart 1961 werd de hulp van de onderzoeker ingeroepen door een grote melk-
veehouder omdat een 30-tal van zijn 128 stuks gekruiste Friese melkrunderen diarree
hadden en veel minder melk dan normaal produceerden. De dieren werden op stal
gehouden, doch werden elke dag een half uur uitgelaten in een omrasterde ruimte
achter de stallen. Een elders gelegen opfokbcdrijf bleef vrij van de ziekte. De jonge
kalveren, die nog melk kregen en daarom nog niet naar het opfokbcdrijf waren ver-
voerd, werden het ergste ziek en velen stierven acuut.

De diagnose werd aanvankelijk gesteld op virusdiarrce, doch toen de dieren niet bin-
nen enkele dagen herstelden en ook dc verschijnselen niet typisch waren voor pas-
tcurellosis werd door bacteriologisch faeccsonderzock vastgesteld, dat er sprake was
van salmonellosis. De typische symptomen hiervan traden pas na 2 of 3 dagen ziek
zijn op. De totale melkgift liep bijna met de helft terug en ondanks therapie met
sulfamezathine succumbecrden meerdere dieren. Vooral vielen er slachtoffers ontler
de jonge koeien en kalveren.

In totaal werden bij 83 dieren salmonella\'s uit de faeces geïsoleerd. Van de 145 ge-
isoleerde culturen werden 119 gedetermineerd als S. typhimurium en 26 als S. ana-
tum. De uitscheiding van deze bacteriën duurde bij sommige dieren tot een half jaar
en was niet blijvend, zoals bij S. dublin in het algemeen het geval is.
Het faag-type van de S. typhimurium werd ook bepaald, het bleek hetzelfde te zijn
als voor de uitbraak in de streek bij mensen als verwekker van enteritis was vast-
gesteld.

De infectie werd toegeschreven aan het open riool, dat achter het bedrijf naar be-
neden liep en waarin, behalve water en urine uit de stallen, ook het afval van men-
selijke oorsprong terecht kwam. De betreffende goot liep ook wel eens over, zodat
de paddock zelf soms ook met het afvalwater werd verontreinigd.
Slechts 1 dier bleek na afloop van de manifeste verschijnselen der ziekte uitscheidcr
met de melk te zijn.

B r o O k s b y, J. B., T h o r p, A. C. B., Dave, J., M o w a t, G. N. and
O\'R e i 1 1 y, K. J.: Experiments with a modified strain of the virus of foot-and-mouth
disease. Res. vet. Science, 3, 315, (1962).

Door passa.ge via muizen en eieren werd een virusstam van mond- en klauwzeer ont-
wikkeld, die voor enting in levende staat beproefd is. Deze proeven zijn genomen in
verband met mond- en klauwzeer in Oost-Afrika veroorzaakt door het Afrikaanse
type S.A. T2.

Het vaccin werd ontwikkeld aan het Engelse laboratorium te Firbright, terwijl dc
dierproeven merendeels in Tan.ganyika zijn genomen.

De enting geschiedde interdermaal op de tong. Bij 18 van 275 geënte runderen ont-
stonden ten gevolge van de enting niet alleen processen op de tong maar zelfs pro-
cessen aan de klauwen. Desondanks was slechts 90% immuun bij infectie op de tong
met volvirulent materiaal. Ook intramusculaire, subcutane en intacutane enting gaf
geen volledige immuniteit bij alle geënte dieren. Bij de proeven in Afrika bleek dat
zeboes minder gevoelig zijn dan gewone runderen, zowel voor gemodificeerd als voor
ongemodificeerd virus. Het gemodificeerde virus gaf hier geen erupties bij enting
op de tong en het volvirulente virus gaf bij besmetting op de tong geen generalisatie
aan de poten. Dit wijst erop, dat het soort rund bij de keuze van entstof in aan-
merking dient te worden genomen, en proeven met de te enten rundersoort nood-
zakelijk zijn.

Inmiddels werden de proeven met een andere passage-stam voortgezet, waarvan de
indruk is dat deze van grotere praktische waarde zal zijn.

Blom, E.: A rare sperm abnormality: "Corckscrew-spcrms" associated with sterility
in bulls. Nature, 183, 4670, 1280, (1959).

Twee tevoren vruchtbare stieren werden steriel, resp. 5 en 12 jaar oud. De spermiën-
concentratie bleek snel te zijn gedaald. De spermiën bewogen haast niet meer. Het
middenstuk van vele (15-49%) was gedraaid als een kurketrekker; deze spermiën
bewogen zich niet.

Gedurende 15 jaren was een middenstuk-afwijking nooit als de hoofd-afwijking bij
steriele stieren waargenomen. Bij 100 vruchtbare stieren vertoonden 0,27% van de
spermiën primaire afwijkingen van het middenstuk,

Karg, H. und G a s s n e r, F. X.: Versuche zur Charakterisierung der Ascorbin-
saure Konzentration in Eber- und Bullenspcrma. Rapport IVe Lnternationale Congres
„Voortplanting bij dieren", Scheveningen, 1961.

Uit de literatuur is bekend, dat de toename van de activiteit van een aantal Ste-
roiden producerende klieren, als gevolg van hormonale stimulering, verbonden is met
een uitputting van het vitamine-C in het klierweefsel. Dit is b.v. het geval bij de
rat in de bijnier, corpus luteum, ovarium en testis. Verder is uit de literatuur bekend,
dat in de humane sector een hoog vitamine-C-gehalte in het sperma gecorreleerd is
met minderwaardig sperma.

In dit verband werd nu door referenten een onderzoek ingesteld naar dc rol van het
vitamine-C in het voortplantingsgebcuren van de beer en de stier. De vitamine-C
concentratie in het sperma van de individuele beren bleek tamelijk constant te zijn.
Alleen bij uitputtingsproeven (zes ejaculaten op één dag) werd een sterke daling
van het vitamine-C-gchalte gevonden. Behalve het viamine-C daalden ook de citroen-
zuur- en spermatozoa-concentraties. Uit een proef met een 3 jaar oude beer en een
beer van 16 maanden, waarbij gedurende 5 dagen, twee maal per dag een ejaculaat
werd verkregen, bleek dat bij beide beren de spermatozoa-concentratie afnam. Bij de
jonge beer was dit ook het geval met de vitamine-C-concentratie en de citroenzuur-
concentratie. Bij de oude beer trad na de tweede dag een zeker herstel op, zodat
citroenzuur en vitamine-C op een bepaald niveau gehandhaafd bleven. Bij castratie
van een beer bleek dat behalve de spermatozoa-concentratie ook de vitamine-G, fruc-
tose- en citroenzuur-concentratie daalden.

Bij de stier bleek met vasectomie het vitamine-C-gehalte van het sperma niet te be-
ïnvloeden. Volgens ondei-zoek aan slachthuismateriaal zou het vitamine-C bij de stier

afkomstig zijn uit de vesicula seminalis en de ampullen. Verder menen referenten een
negatieve correlatie gevonden te hebben tussen vitamine-C-gehalte van het sperma en
libido en onrustig gedrag van de stier.

De referenten menen nu op grond van bovenstaande proefresultaten te kunnen con-
cluderen, dat v/anneer een afname van het vitamine-C-gehalte plaatsvindt er een
(lokaal) verhoogde stofwisseling optreedt als belastingsreactie en activiteitssymptoom
van de genitaliën. Het vitamine-C-gehalte in sperma zou de activiteit van bepaalde,
aan de samenstelling van het ejaculaat deelnemende organen tot uitdrukking doen
komen.

Deze laatste opvatting menen de referenten te kunnen ontlenen aan Koets en
M i c h e 1 s O n (1956). (Dit is echter niet juist. Deze auteurs vonden een negatieve
correlatie tussen de kwaliteit van humaan sperma en het vitamine-C-gehalte er van.
Zij merken echter op dat zij deze correlatie alleen kunnen verklaren, wanneer vita-
mine-C uit de testis afkomstig zou zijn. Wanneer het vitamine-C evenwel b.v. uit de
prostaat of vesicula seminalis afkomstig zou zijn, zien zij niet in wat het verband kan
zijn tussen dit orgaan en b.v. de morfologie der spermatozoa. Uit de proeven van
beide referenten is het echter duidelijk, vooral bij de stier, dat het vitamine-C voor-
namelijk uit de vesicula seminalis afkomstig is. Van een meer of mindere stimulering
van een Steroiden producerend orgaan, wat gepaard zou gaan met een uitputting van
het vitamine-C in het klierweefsel, lijkt hier dus geen sprake. Ook blijkt uit de ge-
tallen die door de referenten gegeven worden niet dat het vitamine-C in zijn gedrag
specifiek af zou wijken van sperma-componenten zoals fructose en citroenzuur. Rcf.)

D e s p r é s, P.: Note complémentaire au problème de la Cysticercose bovine en Suisse.
Schweiz. Arch. Tierh., 104, 116, (1962).

Na een eerste publikatie in genoemd tijdschrift (103, 507, (1961)), rapporteert de
auteur thans de resultaten over een vervolg-onderzoek naar het voorkomen van cysti-
ccrci bij in totaal ruim 4000 runderen, gerubriceerd als stieren, ossen, koeien en
vaarzen.

De vaarzen waren het sterkst besmet (7.22%), de koeien het minst (3.32%). Onge-
veer 45% der gevonden blazen bevatte een levende parasiet, te.gen 47.5% bij het vo-
rige onderzoek. Ook nu weer was het percentage levende exemplaren gevonden in de
inwendige kauwspier hoger (53%) dan het gemiddelde.

Interessant zijn ook de gegevens over de aantallen en de toestand der meervoudige
bevindingen. In ruim 21% der gevallen werden twee of meer cysticerci aangetroffen,
n.1. in 43 van dc 204 gevallen; in 11 gevallen (5.4%) werd naast één dode één le-
vende blaasworm gezien, terwijl in 4 gevallen (2%) meer dan twee dode en levende
vinnen werden waargenomen. Van de 37 in het hart waargenomen cysticerci waren
er slechts 4 in leven.

De auteur die zijn onderzoek verrichtte bij aan het abattoir te Genève aangevoerde
slachtrunderen, bepleit onderzoek in het gehele land en overheidsmaatregelen tegen
deze zoönose.

(Academic Press, London and New York 1962. 412 blz., 116 afb., 84 sh.)
De titel van dit werk is voor de Nederlandse lezer enigszins m.isleidend. Onder pa-
thologie wordt hier n.1. verstaan ziektekunde in algemene zin. De ondertitel „A con-
sideration of some reactions of human and animal tissues to injurious agents" geeft
bctcr aan wat de schrijvers, resp. verbonden aan het medische en veterinaire „De-
partment of Pathology" van de Universiteit van Cambridge, bedoelen te geven.
Zij beperken zich hier echter niet toe, maar betrekken bovendien de ziektemakende
werking van de verschillende agentia in hun besprekingen.

Daarentegen vinden wc bv. slechts weinig bijzonderheden over ontsteking, degene-
ratie, trombose, embolic en oedeem, zaken die in de verschillende leerboeken over
pathologie min of meer uitvoerig besproken worden.

Het boek is verdeeld in 12 hoofdstukken, n.1. genetisch bepaalde ziekten, ziekten ver-
oorzaakt resp. door virussen, bacteriën, schimmels, protozoën en hclminthen, ziekten
veroorzaakt door niet levende agentia, voedingsziekten, ziekten berustend op antigeen-
antilichaamreactics, ziekten berustend op endocriene stoornissen, ouderdomsziekten en
tenslotte de tumoren.

In ieder hoofdstuk wordt van een aantal ziekten van dier en mens vermeld wat de
laatste jaren bekend is geworden omtrent de wijze waarop de ziekte-oorzaken hun
ziekmakende werking uitoefenen en hoe het organisme hierop reageert.
In het eerste hoofdstuk b.v. vinden we dan ook niet een opsonmiing van alle mogelijke
erfelijke aandoeningen maar wil o.m. de moderne inzichten omticnt de structuur van
dc nucleïnezuren vermeld, evenals het geslachtschromatine en de wijze waarop genen
beschadigd kunnen worden.

In het hoofdstuk over virusziekten worden zo ook besproken de structuur van de
virussen, de wijze waarop ze de lichaamscellen binnendringen en hoe ze zich hierin
vermeerderen, optredende cclverandcringen, immuniteit en de mogelijkheid van hel
optreden van nieuwe \\iru.sziekten.

.Natuurlijk laat dc beperkte omvang van dit werk ook slechts een bi-pcrkte behandeling
van dc stof toe, maar dc schrijvers zijn er in geslaagd een grote hoeveelheid recente
gegevens te verzamelen op een wijze die de geïnteresseerde lezer geboeid dit werk
doet lezen.

Zoals de titel al suggereert leggen zij er hierbij de nadruk op, dat geen scheiding te
maken is tussen de ziektekunde van mens en dier en zij bestuderen niet alleen — zoals
in het verleden -— de infectieuze ziekten, maar ook de niet-infectieuze ziekten bij
de verschillende diersoorten, zodat een beter inzicht gegeven wordt in dc pathogenec
van de bij mens en dier voorkomende ziekten.

Redactie van „Life" en L. B a r n e t t, Nederlandse bewerking van J. d c
Molenaar en Dr. J. C. van der Steen.

(N.V. Uitgeversmaatschappij Elsevier. .Amsterdam, 1962. 308 pag., 316 kleuren-
afbeeldingen. 51 foto\'s, 5 uitvouwbare platen, f 52,-)

„Origin of species by means of natural selection" was de leer welke Darwin — nu
103 jaar geleden - in zeer korte tijd beroemd maakte. Het vormt de basis waarop
nog steeds de meeste evolutietheorieën ontwikkeld worden. De inhoud die de „Survi-
\\\'al of the fittest" (de oorspronkelijk formulering is van S p e n c e r) op het menselijk
denken gehad heeft, rechtvaardigt volledig dc aandacht die omstreeks de honderdste
verjaardag v.tu zijn meest beroemde bock, aan Charles Darwin wordt besteed. (Rcf.)
De redactie van het tijdschrift „Life" heeft uit de gegevens van ne.gen wctenschap-

pelijke expedities naar alle werelddelen een zeer bijzonder boek samengesteld. Wij
volgen hier de indrukken die ook Darwin moet hebben ondergaan tijdens zijn wereld-
reis met het zeilschip „de Beagle". Door schitterende kleurenfoto\'s en tekeningen, die
imponeren met hun bizarre vormen en kleuren, worden v«j geconfronteerd met de
feiten die Darwin nog tijdens zijn (enige) reis tot zijn conceptie van de evolutie
brachten.

Veel aandacht wordt besteed aan de fauna van de Galapagos eilanden en van Zuid-
Amcrika. Speciaal de betekenis van geïsoleerde eilanden, elk met een eigen karakte-
ristieke fauna voor het tot stand komen van een gedachte over een geleidelijke evo-
lutie wordt belicht.

Vóór Darwin\'s tijd werd er ook al gesproken over evolutie (JeanJaquesRous-
seau, 1754; Petrus Camper, 1782; G o e t h e, 1785), doch de meningen
waren erover verdeeld of er sprake was van een geleidelijke evolutie dan wel van
een sprongsgewijze, welke laatste dan het gevolg zou zijn van catastrofen; van „révo-
lutions de la surface du globe" (C u v i e r) (Ref.).

Juist de kleine, maar nochtans duidelijke, verschillen tussen bewoners van diverse
eilanden brachten Darwin tot de overtuiging dat binnen een besloten groep tamelijk
snel die variaties geselecteerd werden, die het best waren aangepast aan de lokale om-
standigheden; dat de evolutie ook zonder „catastrofen" geleidelijk verliep.
In de „Wonderen van het Leven" worden gedragingen van afzonderlijke soorten met
betrekking tot hun strijd om het bestaan ten tonele gevoerd. Speciaal de grote va-
riatie in mimicri onder insecten vonnt een dankbaar onderwerp voor vele bijzondere
foto\'s. Ook sociale uitingen als de balts, vogeltrek, en de samenleving van mieren
worden besproken en afgebeeld.

Daarnaast worden levensgemeenschappen beschreven van dieren levend onder zeer
speciale omstandigheden in kleine gebieden. Behalve de Galapagos-eilanden komen
in dit verband b.v. ook ter sprake het leven in de pampa\'s; in de Braziliaanse woud-
gebieden; op hoogvlakten en in koraalzecën.

Tenslotte speelt door het gehele boek de evolutie der dieren en mensen. Fantastische,
tot in details uitgewerkte afbeeldingen van de voorstelling die men zich meent te
kunnen maken van voorhistorische dieren, trachten dc lijnen duidelijk te maken waar-
lan.gs de ontwikkeling verlopen is. Op dezelfde wijze wordt getracht een beeld te
geven van de voorstellingen die men zich maken kan van het leven op aarde in
vroegere tijden.

In dc afbeelding op pagina 72 van landverhuizingen onder de dieren van Noord- en
Zuid-Amerika zijn talrijke fouten geslopen.

„De Wonderen van het Leven" is uitstekend uitgevoerd. De kleuren zijn bijzonder
mooi. Mag het al zijn dat een enkele illustratie (b.v. die met flamingo\'s op pag. 158)
wat uit dc toon valt door de schrille contrasten van harde kleurvlakken, toch kan men
niets dan bewondering hebben voor dc illustratoren en de fotografen.
Hoewel dit bock niets met diergeneeskunde uit te staan heeft, meen ik het van harte
aan te kunnen bevelen als leerzame ontspanning.

Een dertiende druk van de Vleeskeuringswet is zo juist verschenen in de Schuurman
en Jordens\' editie, uitgave N.V, Uitgevers-Maatschappij W,E. J, Tjeenk Willink te
Zwolle.

Met belangstelling nam ik kennis van het artikel „Salmonella-kiemen geïsoleerd in
Nederland, 1951-1960" van de hand van de collegae Kampelmacher, Guinee
en Clarenburg op pag. 1405 van deze jaargang. De interpretatie, die de schrij-
vers geven van het gepubliceerde cijfermateriaal, geven mij aanleiding tot de vol-
gende opmerkingen.

Op pag. 1417 wordt bij de bespreking van Salmonella-isolaties bij varkens gesteld,
dat er aanwijzingen zijn voor een absolute toename van het aantal klinisch aan sal-
monellose lijdende varkens. Naar mijn mening zijn niet alleen de gegevens van de
eerste helft der tienjarenperiode, zoals schrijvers opmerken, te schaars om conclusies
toe te laten, doch lijden de gegevens over de gehele periode aan dit euvel. Op een
varkensstapel van enkele miljoenen exemplaren is een stijging van 32 naar 211 Sal-
monella-isolaties in de jaren 1957 en 1959 even relatief als de stijging van 4 naar 28
in 1951 en 1952; de gepubliceerde cijfers wettigen dan ook geen enkele conclusie
t.a.v. de toename van het aantal klinische gevallen van salmonellose bij varkens.
Ten aanzien van gezonde Salmonella-dragers onder varkens wordt van een relatieve
en een absolute toename gesproken.

De toename wordt deels relatief geacht, omdat nimmer van te voren zulke uitgebreide
onderzoekingen bij varkens werden verricht. Merkwaardigerwijs wordt op pag. 92
van deze jaargang door Kampelmacher, Guinee, Hofstra en Van
Keulen juist op grond van een vergelijking met een vroeger onderzoek, n.l. dat
van Huisman oiristrccks 1950, geconcludeerd dat er voornamelijk van een abso-
lute toename van het aantal gezonde Salmonella-dragers sprake is.
De toename van het aantal gezonde Salmonella-dragers onder varkens is volgens
schrijvers anderdeels absoluut, omdat dc sterke toename van Salmonella-infecties bij
de mens mede door vlees en vleeswaren, afkomstig van besmette varkens moet worden
verklaard. .Aangezien de toename bij de mens deels relatief geacht moet worden en
er voorts veel meer primaire besmettingsbronnen voor de mens bestaan, moet deze
conclusie wel als zeer relatief worden beschouwd.

(^p pag. 1348 van deze jaargang werd door mij een vergelijking gemaakt tussen de
onderzoekingen van Huisman en van Kampelmacher c.s. naar het aantal
Salmonella-dragers onder gezonde varkens. Hieruit bleek, dat er van een absolute
toename sprake was tengevolge van de toename van het aantal serotypen. De toe-
name van dc besmetting met S. typhimurium bleek als relatief te moeten worden be-
schouwd en bleek te moeten worden toegeschreven aan een intensievere onderzoek-
methode. Voorts werd de wijze van oppervlaktcsterilisatie van het materiaal van in-
vloed geacht op het gehele resultaat.

.Als we aannemen, dat Salmonella-hactcriéi\\ o.a, de wc.g diermeel - slachtvarken -
mens volgen, dan vertoont S. typhimurium hierbij een afwijkend gedrag. In het dier-
meel wordt deze kiem in verhouding tot andere serotypen weinig veelvuldig aange-
troffen, bij het slachtvarken blijkt de infectie met S. typhimurium het laatste tiental
jaren niet te zijn toegenomen, bij de mens daarentegen is het aandeel van S. typhi-
murium in de Salmonella-\'mk\'cties belangrijk toegenomen, in 1959 werden ongeveer
70% der aan.ge.gcven gevallen veroorzaakt door deze kiem.

Deze onevenredigheid doet de vraag rijzen welk aandeel vlees en vleeswaren eigenlijk
hebben in de besmetting van de mens met typhimurium. Epidemiologisch onder-
zoek met behulp van faagtypering zou ongetwijfeld een belangrijk inzicht in dit vraag-
stuk kunnen verschaffen.

Het valt te betreuren, dat de resultaten van epidemiologische onderzoekingen, die
blijkens het onderhavige artikel zijn verricht, elders zijn gepubliceerd en derhalve
buiten het directe bereik zijn van de in de eerste plaats geïnteresseerde: dc Neder-
landse vlecshygiënist.

Het lijkt ons bijzonder moeilijk om in een kort bestek op de bezwaren van collega
D e V r i e s in te gaan. Bovendien is dit voor een groot deel ook overbodig, aangezien
collega De Vries in ons tijdschrift van 1 december j.1. wel een zeer uitvoerig ant-
woord op zijn vragen krijgt. Uit laatstgenoemde publikatie — die niet „elders", maar
in ons tijdschrift is opgenomen — blijkt zowel het potentiële .gevaar van met Sal-
monella-kiemen .gezonde varkens in het algemeen, als ook de rol van het type
S. typhi murium. Epidemiologische ondcrzockin.gen niet behulp van faagtypcring van
5\'. typhi murium worden op het ogenblik op uitgebreide schaal gedaan.
Wel moet ons een opmerking van het hart: zowel in zijn oorspronkelijk artikel, als
ook in het ingezonden stuk trekt collega D c V r i e s de oppervlaktcontsmetting in
twijfel, zonder zelf maar ook één enkele proef te hebben gedaan. Het ware gewenst
een dergelijke eenvoudige proef eerst zelf uit tc voeren, alvorens een zo ernstige
„insinuatie" te lanceren.

In de 23e aflevering van deze jaargang van het Tijdschrift komt op pag. 1486 een
artikel voor van de collegae Kampelmacher, G u i n é e, H o f s t r a en Van
Keulen over „Verdere ondcrzockin.gen o\\\'er Salmonella in slachthuizen en bij nor-
male slachtvarkens".

Bij dit verslag van een bijzonder uitvoerig onderzoek zou ik dc volgende opmerkingen
en kanttekeningen willen maken.

In de eerste plaats was het zeer verleidelijk de resultaten van een onderzoek naar
het voorkomen van Salmonella-kiemen in mesenteriale en portale lymfklieren en
faeces bij normale slachtvarkens, zoals deze door dezelfde auteurs op pag. 89 van
deze jaargang werden .gepubliceerd (a) te vergelijken met de in de delen I, II en III
van het onderhavige artikel bekend geworden gegevens, voorzover ze betrekking op
de portale cn mesenteriale lymfklieren en dc faeces hebben.

Zonder hieraan conclusies t.a.v. het verleden te verbimlen, mag uit deze tabel worden
vastgesteld dat er in de vermelde periode van 2 jaar geen stij.gende tendens in het
besmettin,gspercentagc van normale slachtvarkens vale waar te nemen.

B. In deel I van de publicatie wordt een ondcrzo<-k verricht naar dc inwendige be-
smetting van slachtvarkens. Hierbij is gebruik gemaakt van een middenrifpijler, gal-
blaas en stukjes lever en milt ter grootte van 20-30 g. De poging om bij deze delen
oppervlaktesterilisatic te verkrijgen door onderdompelen gedurende 5 seconden in
kokend water biedt onvoldoende waarborgen voor een „smetteloos" resultaat, vooral
als men bedenkt, dat de stukjes gebracht worden in een ophopingsvloeistof.
Genoemde foutenbron maakt dit onderdeel van het onderzoek moeilijk te beoordelen.

C. In deel II wordt getracht de invloed van het vervoer na te gaan op de Salmo-
nella-besmetting. Om alleen de invloed van het vervoer na te gaan hadden zowel vóór
het vervoer als direct na aankomst op het slachthuis facccsmonsters onderzocht moe-
ten worden. Schrijvers hebben echter het tweede onderzoek uitgesteld tot na het

slachten en daardoor met meer „stress"-factoren dan het vervoer alleen te maken ge-
had, o.a. het verblijf in de stallen, dat dikwijls langer heeft geduurd dan het vervoer,
moet tot deze factoren worden gerekend.

Het hogere percentage besmette varkens na het slachten mag dan ook niet zonder
meer aan het vervoer worden toegeschreven.

In deel IV wordt getracht de invloed van het vervoer na te gaan door vergelijking
met een groep huisslachtingsvarkens.

Deze vergelijking levert echter niets op, omdat het besmettingspercentage tijdens het
leven te gering is, zoals uit het staatje onder aan pag. 1500 blijkt.
De invloed van het vervoer als verklaring voor het feit, dat in deel I bij één der
drie slachthuizen het besmettingspercentage aanmerkelijk groter was, kon door dit
onderzoek niet worden bevestigd.

Een tweede vraagpunt uit deel I, n.1. of dieren tijdens het vervoer besmet konden
raken, bleef onbeantwoord.

In deel V wordt midden op pag. 1512 de sterke toename der positieve bevindingen
bij onderzoek van faeces na slachten (tabel 17) naast het onderzoek van meer monsters
per dier toegeschreven aan de factor „vervoer". Indien dc neveninvloeden van
het groter aantal monsters per dier worden uitgeschakeld en uitsluitend de resultaten
van het onderzoek van rectuminhoud op de boerderij en na het slachten worden ver-
geleken — hetgeen m.i. de enig juiste vergelijking is — dan blijken in tabel 17 op
pag. 1510 tijdens het leven 27 van 120 varkens een positief faecesonderzoek te heb-
ben, terwijl dit na het slachten bij 33 van 115 het geval is (tabel 12), Zo gesteld is
er van een sterke toename of een significant verschil geen sprake.

De vraag rijst of schrijvers ook de invloed van de grootte van het faecesmonster op
de uitslag hebben overwogen. Indien bij het onderzoek niet van een vastgestelde hoe-
veelheid faeces zou zijn uitgegaan bestaat de mogelijkheid dat de monsters, die tijdens
het leven werden verzameld t,g.v, de sphincterwerking van de anus gemiddeld kleiner
waren dan de faecesmonsters die na de dood werden verzameld,

D. Het onderdeel V had een tweeledig doel, n,l. de waardebepaling van een nega-
tieve uitslag en onderzoek naar de wijze, waarop varkens zich met Salmonella-hacte-
riën besmetten.

Uit herhaalde onderzoekingen is gebleken dat aan een negatieve uitslag van één
enkel onderzoek weinig waarde gehecht kan worden. Het om.gekeerde is evenzeer
waar, zoals uit tabel 11 blijkt kan op een positieve uitslag verschillende malen een
negatieve volgen. Hierbij rijst de vraag of de schrijvers ook een indruk hebben kunnen
krijgen van de reproduceerbaarheid van dc procfuitkomsten door b.v. uitvoering van
proeven in meervoud.

De onderzoektechnick is niet verfijnd genoeg gebleken om tevens de andere doel-
stelling der proef — het verband tussen 5<j/mone/Za-besmetting van het krachtvoer en
van het varken — te bewijzen.

Het is teleurstellend, dat ruim 3 jaar nadat het slachtvarken en het buitenlands dier-
meel mede verantwoordelijk werden gesteld voor de toename van de salmonellose
bij de mens het veronderstelde verband diermeel-slachtvarken-mens slechts berust
op indrukken en vermoedens. Het bacteriologisch bewijs voor dit verband blijft nog
steeds achterwege.

Overigens is in Ierse en Engelse onderzoekingen het verband tussen krachtvoer en
slachtvarken t,a,v, de Salmonella-hcsmetUng duidelijk aan.gctoond.
Zoals reeds eerder door mij werd opgemerkt is het in de eerste plaats noodzakelijk,
dat er door epidemiologische onderzoekingen een inzicht wordt verkregen in de be-
smettingswijzen van de mens met Salmonella-hactenén.

Het is bijzonder verheugend, dat collega De Vries met zoveel interesse ons werk
volgt en probeert een positieve bijdrage tot het Salmonelta-vraagstuk te leveren. He-
laas is het niet mogelijk in een „ingezonden" stuk uitvoerig op zijn bezwaren in te

gaan, te meer waar hij ons conclusies in de mond legt, die wij nimmer getrokken
hebben. Wel zij het ons veroorloofd nogmaals op één enkel feit terug te komen en
wel de kwesie van de oppervlakteontsmetting. In zijn publikatie en in zijn voorgaand
stuk wijst collega De Vries op de mogelijkheid van fouten door middel van de
door ons toegepaste desinfectiemethode.

In het bovenstaande ingezonden stuk gaat schrijver zo ver dit „onvoldoende" te
noemen en dit in zijn verdere discussie als „foutenbron" te kwalificeren.
Het lijkt ons bijzonder ongebruikelijk in een wetenschappelijke discussie zulke ernstige
beschuldigingen te uiten. Zouden wij daarom binnenkort van collega De Vries
mogen vernemen tot welke resultaten hij met deze methodiek komt?

De laatste tijd is gebleken, dat het tijdschrift in verband met de vrije zaterdag, in
sommig« plaatsen niet meer precies op tijd wordt bezorgd, als de verschijningsdata
in het weekeinde vallen.

Zowel de redactie, als de drukkerij blijven er voor zorgen, dat de afleveringen op
tijd verzendklaar zijn.

De georganiseerde entmgen tegen hondsdolheid moeten op 15 februari a.s. in het
gehele land zijn beëindigd. In een volgend nummer zal een nieuw overzicht worden
opgenomen van de hoeveelheden door het Rijk beschikbaar gestelde entstoffen
voor honden en katten.

Het ligt in de bedoeling na 15 februari 1963 de enting van jonge honden (leeftijd
3-5 maanden) ter hand te nemen en de leeftijdsgrens waarop deze honden geënt
dienen te zijn te stellen op zes maanden. Nadere mededelingen hieromtrent zullen
volgen.

Het vervoersverbod van varkens tot een gewicht van 60 kilogram, geldend voor de
gehele Gelderse Achterhoek, is inmiddels ingetrokken. Wat Overijssel betreft is
dit verbod tot een gebied aan de Oostgrens van de provincie beperkt.
Het verbod geldt thans voor het vervoer in een gebied begrensd door: de Overijsselse
Vecht van de grens met West-Duitsland tot Overijssels Kanaal — Overijssels Kanaal
tot zijtak Twentekanaal — zijtak Twentekanaal — Twentekanaal in de richting
Goor tot verharde weg Goor, Haaksbergen, Buurse — deze weg tot grens met
West-Duitsland — grens met West-Duitsland tot Vecht. Genoemde waterwegen en
de verharde weg zijn in het gebied waar het vervoersverbod geldt, opgenomen.
Aangezien de markten gevaarlijk blijven zijn in de provincies Gelderland en Over-
ijssel in hun geheel de varkensmarkten enz. geschorst. Ook de varkensmarkt in
Meppel blijft voorlopig nog geschorst.
De regeling geldt voorlopig tot 25 februari.

Inmiddels hebben zich buiten het genoemde gebied in Overijssel, alsmede in Gelder-
land en Noord-Brabant, nieuwe gevallen van mond- en klauwzeer voorgedaan. In
verband hiermee heeft de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst een vervoers-
verbod voor varkens en herkauwende dieren ingesteld voor een met borden aan-
geduid gebied met een straal van vijf kilometer rond de besmette bedrijven.

Bij Brugge in België hebben zich in het begin van deze maand twee gevallen van
mond- en klauwzeer onder rundvee voorgedaan. Hoewel nog een nader onderzoek
terzake wordt ingesteld, denkt men hier te doen te hebben met een variant van het
virus-type O.

Een op 2 februari van kracht geworden vervoers- en marktverbod in Zeeuws-
Vlaanderen blijft in afwachting van de verdere ontwikkeling vooralsnog gehand-
haafd. Evenals de schorsing van alle veemarkten in dit gebied en het verbod tot
het houden van verkopingen, keuringen en dergelijke bijeenkomsten van deze
dieren.

Het virus is in België vermoedelijk ingevoerd met keukenafval, afkomstig van een
in Zeebrugge gelost Zuid-Afrikaans schip. Dit afval is terecht gekomen bij vee-
houders in de buurt van Brugge.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 208, geproduceerd door N,V, Laboratoria
De Zeeuw te De Bilt, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst voor toejjassing geschikt verklaard tot 3-1-1964.

23, .\\fd, Groningen-Drenthe K.N,M,v,D, Ledenvergadering, 14.00 uur. Hotel
Riche, Groningen, (pag, 187)

21—25, Natura Artis Magistra, 5e Intern. Symposium over ziekten van dieren-
tuindieren, Amsterdam, (pag. 182)

25—26, IVe Federatieve Vergadering van medisch-biologische verenigingen,
Nijmegen, (pag. 55)
27, Landelijke Adviescommissie voor Dierproeven, le Landelijke bijeenkomst
van Biotechnici, Nijmegen, (pag. 120)

Muranozaal, Rotterdam, (pag. 254)
29, A.C.V. Controle. Landelijke veevoedingsstudiedag. „Dc blije Werclt",
Lunteren.

8— 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde cn Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem.

At timmert het Eeuwfeestcomité nu niet meer aan de weg, de
CV^ afwikkeling van een groot aantal — o.a. financiële — zaken is

gestadig doorgegaan.
( rJ^Ï Intussen zijn de jubileumafleveringen van het Tijdschrift voor
^ 1 Diergeneeskunde verzonden naar H.M. de Koningin, de ge-
inviteerde Ministers, de Commissaris der Koningin van Utrecht,
de Burgemeester van Utrecht en Gouda en vele gasten en relaties
in binnen- en buitenland.

Van de 2e jubileumuitgave — die heel gunstig blijkt te zijn ontvangen — is nog
een klein aantal beschikbaar voor de kostprijs van ƒ 4,-; aanvragen kunnen schrif-
telijk bij het bureau worden ingediend.

De samenstellers zijn zich er van bewust, dat ook het 2e jubileumnummer niet
volmaakt is. Helaas is b.v, verzuimd de spontane speech van Mevrouw Hilwig —
de enige spreekster aan het banket — in het betreffende verslag te releveren.

Bij de verschijning van deze aflevering, is de helft van de periode., waarin de
contributie definitief kan worden vastgesteld, reeds verstreken.

Vooral ter attentie \\an de leden, die voorheen zonder meer de maximale contributie
moeten betalen en nu ook voor nadere vaststelling in aanmerking komen, wordt
nogmaals herinnerd aan de einddatum 1 april a.s.

Zoals men weet. kan hiervoor ook gebruik worden gemaakt van een verklaring van
de Ontvanger of Inspecteur der Belastingen.

Sommige leden zonden een gewaarmerkt duplicaat in van de laatste definitieve
aanslag in de Inkomsten Belasting en knipten het getal onder de kolommen 2-11,
behalve dat van kolom 6 (verschuldigde Inkomsten Belasting) uit.
Ook op grond hiervan, kan de contributie nader worden vastgesteld, terwijl men
niet alle vertrouwelijke gegevens behoeft prijs te geven.

World Veterinary Association. 17de Internationale Congres te Hannover van
14 t/m 21 augustus 1963.

Zij, die zich per „gele" kaart voor bovengenoemd congres voorlopig hebben op-
ge.geven, zullen binnenkort het voorlopig programma benevens de definitieve in-
schrijvingsformulieren toegezonden krijgen.

Voorlopig is alleen de Engelse uitgave hiervan beschikbaar. Zij, die géén „gele"
kaart hebben ingevuld en er toch prijs op stellen een voorlopig programma en
inschrijvingsformulier te ontvangen, kunnen zich hiervoor wenden tot het bureau
van de Maatschappij, Rubenslaan 123, Utrecht.

Het is de bedoeling dat alle ingevulde inschrijfformulieren naar ons bureau worden
.gezonden als centraal punt voor de Nederlandse deelnemers.

Het inschrijvingsgeld dient eveneens gestort te worden op de rekening van de
Twentsche Bank, Utrecht, t.g.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
onder vermelding „Congres Hannover".

Zowel voor de Nederlandse deelnemers(sters) als voor het Congresbureau te Hanno-
ver is dit de eenvoudigste procedure.

De afdeling Zuid-Holland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
houdt zijn eerstvolgende ledenvergadering op woensdag 15 mei a.s., om 20.15 uur in
het Beurscafé, Muranozaal, te Rotterdam.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaat-leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
U. I. Lavy, Schoolstraat 36, Utrecht.
Y. Vishinsky, Goedestraat 31 bis. Utrecht.

Janssen, W. F. A., te Breda, gr. gewijzigd in 1115079. (168)
Loon, J. Th. G. van, van Charleville (Frankrijk) naar Miamey, République du Niger

Uwland, J., van Utrecht naar Gouda, Eendrachtsweg 30, tel. (01820) 45 88 (bur.),

Toussaint Raven, E., te Bilthoven, te rekenen m.i.v. 1 januari 1963, op zijn verzoek,
als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (198)

Op 15 september bereikte ons het ontstellende bericht
dat Flip Toorneman die dag in het Academisch Zieken-
huis te Utrecht was overleden.

Het is voor ons moeilijk te aanvaarden, dat wij hem
voortaan op onze bijeenkomsten zullen missen, waar
hij altijd de gesprekken kruidde met zijn kostelijke
humor en waar hij met zijn typische kijk op het leven
een graag geziene vriend was.

Filippus Toorneman werd op 14 augustus 1918 te
Heerlen geboren. De lagere school en de Rijks H.B.S.
doorliep hij in Arnhem.

Daar hij zijn vakanties altijd doorbracht bij zijn familie
op de Veluwe en in de Achterhoek, omdat zijn hart
naar de paarden en het platteland trok, verbaasde het
niemand, dat hij zich in 1937 als diergeneeskundig
student te Utrecht liet inschrijven.
De eerste jaren bestond er weinig contact met zijn jaar-
genoten omdat hij treinstudent was, maar toen in 1939
de algehele mobilisatie werd afgekondigd, moest ook
Flip als aspirant reserve officier paardenarts in Utrecht
opkomen. Na enkele dagen ontmoetten wij elkaar in
het A.P.D. in de Houtrusthallen in Den Haag, waar
wij enige maanden zouden blijven. Daar bleek welk
een goed kameraad Flip was.

Waar wij allen min of meer moeite hadden met het
aanpassen aan de militaire dienstorde, was deze voor
Flip met zijn onafhankelijke geest, zijn vrijheidsdrang,
bepaald niet gemakkelijk. Toch wist hij onder alle om-
standigheden zijn persoonlijkheid te bewaren en was hij
het, die ons door zijn gedrag en zijn typische opmer-
kingen de betrekkelijkheid van de situatie deed inzien.

In 1947 deed hij zijn dierenarts-examen en op 1 april
van dat jaar nam hij de praktijk van collega De Ronde
in Vörden over. Hiermee ging zijn ideaal, een praktijk
in deze streek, waar hij zo intens van de natuur en van
de humor van de bevolking wist te genieten, in ver-

vulling. Zijn vrije tijd was voor de paarden en con-
coursen, waar hij met zijn eigen paard menige prijs
behaalde.

Zoals wij allen, had ook Flip zijn fouten en zwakheden;
bij de één blijven ze meer verborgen dan bij de ander.
Een onafhankelijke figuur als Flip ging zijn eigen weg.
Maar meer dan die tekortkomingen, was er zijn warme
menselijkheid, zijn meeleven met het gezin, dat voor
hem zorgde, zijn belangstelling voor de boeren, die hem
dan ook — toen er bepaalde moeilijkheden waren —
trouw bleven en die daarvan in zo grote getale getuig-
den op die prachtige nazomerse dag, toen de kist onder
een ontroerende stilte aan de aarde werd toevertrouwd.
De zon gaf de met heide begroeide begraafplaats een
extra paarse gloed als een laatste groet van het land-
schap, dat 15 jaar zijn werkterrein was.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire
Ziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.

IJe kennis van de levenscyclus der vei-schillende huisdierspoelvvormen is
de laatste jaren dermate toegenomen, dat een bespreking van de literatuur
hierover zeer nuttig kan zijn. Overigens is het merkwaardig, wanneer men
bedenkt, dat de spoelwormen tot de langst bekende endoparasieten behoren,
dat ons inzicht in de cyclus der ascariden pas nu verbeterd is. H o e p p 1 i
(1956) neemt zelfs aan, dat de prehistorische mens het bestaan van Ascaris
lumbricoides gekend heeft. Voorts zou er in de papyrus Ebei-s, uit het
Egypte van de 16e eeuw a. C\'hr. n. reeds sprake van zijn. Sindsdien is de
parasiet beschreven in het Griekenland, Rome en het China \\ an vóór onze
jaartelling. Ook sommige huisdierparasieten, zoals Parascaris equorum en
Neoascaris vitulorum waren in het Romeinse rijk reeds bekend.

\'lot voor kort bezat men ongeveer de volgende kennis omtrent de ontwikkc-
lingscyclus der huisdierspoelvvormen.

Voor Ascaris lumbricoides had Stewart (1917, 1918b) va-stgesteld, dat
de cyclus direct was en, dat de in de darm uit de eieren gekomen infectieuze
larfjes een migratie vertonen via de lever, de longen en de trachea weei\'
terug naar de dann, waar de parasieten dan volwassen worden. Eenzelfde
cyclus werd door Had wen (1925) bij Parascaris equorum gevonden.
Overigens werd zonder meer aangenomen, dat de cyclus der andere spoel-
wormen op dezelfde wijze verlie]}.

Alleen werd bekend, dat de cyclus van Toxascaris leonina zich beperkte tot
indringen van de larven in de darmwand en hel, na een vervelling, terug-
keren in het darmlumen (Wright, 1935). Eenzelfde cyclus a\'ls voor
T. leonina werd beschreven voor Ascaridia galli door Ackert (1931).
Voorts werden ook diverse malen, voor het eerst door F ü 1 1 e b o r n (1921),
prenatale infecties vastgesteld met Toxocara canis en, voor het eerst door
B o u 1 e n g e r (1922), met Neoascaris vitulorum. Ook gelukte het B u c k-
ley (1931) varkens te infecteren met Ascaris lumbricoides-\\ar\\-er\\ uit
varkenslongen.

Ongeveer tegelijkertijd werden de ascariden op grond van hun cyclus in
verschillende biologische types ingedeeld door Mozgowoj (1950, 1953)

Dr. J. Jansen, wetenschappelijk hoofdambtenaar. Instituut voor Veterinaire Para-
sitolo,gie en Parasitaire Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht.

en S prent (1951, 1952, 1954). Voornamelijk op grond van literatuur-
gegevens komt M O z g o w O j (1950, 1953) tot de volgende indeling:

1 ) asearioide type met een migratie der larven in de gastheer via lever
en longen; bij parasieten van landzoogdieren (Ascaris, P ar ascaris).

2) ascaridioide type met slechts het binnendringen der larven van de
darmwand, waarna zij terugkeren naar het darmlumen; bij parasieten
van land\\ogels (Ascaridia) en bij Toxascaris der vleeseters.

3) toxocaroide of intrauterine type, waarbij de larfjes in het gravide
moederdier naar de placenta trekken en de embryo\'s infecteren; bij
sommige parasieten \\\'an landzoogdieren (Toxocara, Neoascaris).

4) anisakoide type, waarbij een tussengastheer nodig is, waarin de larf-
jes zich inkapselen; bij parasieten van waterzoogdieren en water-
vogels.

Kotlan (1960) wijzigde dit schema in zoverre, dat hij het toxocaroide
type voorbehoudt aan Toxocara spp. en voor Neoascaris een vijfde, het
neoascaroide, type voorstelt, omdat bij N. vitulorum in tegenstelling tot
Toxocara spp. een kunstmatige infectie met infectieuze eieren nog nimmer
gelukt is. Voorts wijst hij er op, dat tot het anisakoide type ook behoren de
soorten Ascaris columnaris en Ascaris devosi, beide parasieten van land-
zoogdieren, gezien de resultaten van T i n e r (1949) en S p r e n t (1953a).
In 1951 en 1952 publiceerde Sprent de resultaten van infecties met
spoelworrnen bij muizen. Het bleek hem, dat er twee soorten migratie
\\ielen waar te nemen. Bij het eerste type trekken de larfjes via lever en
longen naar de darm, waarna uiteindelijk geen levende larven meer in de
weefsels van de muizen achterblijven. Dit type, voorkomend bij Ascaris
lumbricoides en Parascaris equorum, noemt .Sprent de tracheale
migratie.

Deze vorm van migratie werd daarna ook beschreven voor Neoascaris vitu-
lorum door H e r 1 i c h (1953), maar vermoedelijk heeft hij zijn resultaten
verkeerd geïnterpreteerd (zie verder bij Neoascaris vitulorum). Bij het an-
dere type ontstaat een min of meer pemianente infectie der muizen met
in de weefsels ingekapselde larven: somatische migratie. Bij Toxo-
cara canis en enkele andere ascariden zijn de larven vooral in het subcutane
bindweefsel te vinden, bij Toxascaris spp. vooral in de caecum- en rectum-
wand. Sprent (1954) gaf een en ander een meer wetenschappelijk theo-
retische basis en verdere uitbreiding door er van uit te gaan, dat de asca-
riden oorspronkelijk altijd gebruik maakten van tussengastheren, zoals nu
nog het geval is bij vele spoelwonn-soorten. Bij de uitbreiding van het voor-
komen der ascariden naar landzoogdieren ontstonden verschillende modifi-
caties van de trektocht der lanen in het weefsel vdn de tussengastheer:

1) tracheale migratie. Dit type nngratie wordt gezien bij o.a.
Ascaris lumbricoides en Parascaris equorum. Een tussengastheer is
niet meer nodig voor het voltooien van de cyclus en wordt vervangen
door een trektocht der larfjes via lever, longen en trachea terug naar
de digestietractus na opname van infectieuze eieren.

2) migratie naar f o e t u s. Bij Toxocara canis en Neoascaris vitu-
lorum komt deze migratie zeer veel voor. Het gevolg is bij beide soor-
ten, dat prenatale infecties ontstaan. Bij Toxocara cati, Ascaris lum-
bricoides en Parascaris equorum konden dit migratietype en de intra-
uteriene infectie nimmer aangetoond worden.

3) abd ominale migratie. Deze derde modificatie wordt gezien
bij Toxascaris en Ascaridia. De migratie der larven beperkt zich in
de gastheer tot het binnendringen van de darmwand en het na een
vervelling terugkeren naar het darmlumen.

Op grond van theoretische beschouwingen komen Ghabaud (1955) en
op grond van morfologisch onderzoek Osche (1958) tot ongeveer de-
zelfde conclusies. In alle groepen gastheren (vissen, amfibiën en reptielen,
vogels en zoogdieren) ziet men tussengastheren \\cx)r ascariden optreden,
maar met het hoger worden van het niveau van evolutie fungeren meer
vertebraten dan evertebraten als zodanig en tenslotte worden de tussengast-
lieren geheel uitgeschakeld. Deze uitschakeling van de tussengastheer moet
dan zo opgevat worden, dat de eindgastheer tevens als tussengastheer dient.
Een duidelijke aanwijzing voor de juistheid van deze stelling is het feit, dat
in deze gevallen de gastheer zich besmet met infectieuze eieren, die larven
van het tweede stadium bevatten, iets wat normaal gesproken alleen moge-
lijk is bij tussengastheren. (Infecties met andere nematoden, die een directe
cyclus bezitten, gaan altijd door middel van infectieuze eieren met larven,
of met larven van het derde stadium.)

Voorts is het zeer interessant, dat een „moderne" cyclus de fylogenetisch
oudere niet behoeft uit te sluiten, zoals hieronder duidelijk zal blijken bij
o.a. de bespreking van de cyclus van Toxocara cati.

In de gastheer vertonen de lanen een tracheale migratie, zoals door
Stewart (1917, 1918a, 1918b) ontdekt werd. Nonnaal verloopt de cyclus
dan zo, dat in de met de faeces afgevoerde eieren zich het tweede larven-
stadium ontwikkelt; onder optimale omstandigheden kan dit reeds na ca.
di-ie weken het geval zijn. Na oj^narne door de gastheer komen de larfjes liit
en trekken met het bloed naar de lever en vandaar naar de longen, waar
twee vei-vellingen jjlaats vinden. De larven van het vierde stadium bereiken
na passage van de trachea en na te zijn doorgeslikt het darmlumen, waar de
laatste vervelling optreedt en de wonnen volwassen worden, ca. twee maan-
den na de infectie.

De min of meer theoretische mogelijkheid bestaat voorts, dat kleine zoog-
dieren, zoals knaagdieren, als tussengastheer kunnen optreden, wanneer zij
na zich besmet te hebben nog larven in longen, trachea of darm herbergen.
Intrauteriene infecties konden nimmer aangetoond worden (Martin,
1926, Van der Wall, 1958, .A 1 i c a t a,\'l961, Kelley en Olsen,
1961).

Eenzelfde type cyclus als voor A. lurnhricoides werd voor de spoelvvorm van
het paard aangetoond door Ha d w e n (1925). De eieren kimnen zeer snel
infectieus worden, bij temperaturen rond 30° C binnen een week. De pre-
|)atent periode (de tijd, die verloopt tussen de infectie en het verschijnen
\\ an eieren in de faeces) duurt ruim twee en een halve maand. M a t o u s e k
(1937) kon geen intrauteriene infectie met P. equorum vaststellen.

Aangezien deze parasiet in Nederland niet voorkomt, of althans uiterst zeld-
zaam is, volgen hier enkele principiële mededelingen de cyclus betreffende.
In aansluiting op de onderzoekingen van S p r e n t (1952) beschreef H e r-
lich (1953) voor deze spoelwormsoort een tracheale migratie der larven.
Dit deed hij evenwel op grond van het voorkomen van larven in de longen
bij muizen en niet op het voorkomen van lar\\ en in de trachea, hetgeen juist
essentieel is voor een tracheale migratie.

De feiten, dat infecties van kalveren met infectieuze eieren of larven nim-
mer met zekerheid gelukt zijn (h e r 1 i c h en P o r t e r, 1954) en dat intra-
uteriene infecties blijkbaar regel zijn (h e r 1 i c h en P o r t e r, 1954,
Irfan en Sarwar, 1954, Srivastava en Mehra, 1955, R a n a-
tunga, 1960) wijzen erop, dat er sprake is van een somatische migratie
(o.a. naar de longen, maar niet naar de trachea), zoals beschreven door
Sprent (1952) en een migratie naar de foetus, zoals beschreven door
S prent (1954).

Door W righ t (1935) werd ontdekt, dat de cyclus van T. leonina zich in
de gastheer beperkt tot het indringen van de larven in de darmwand en
het na een vervelling terugkeren der lai-ven naar het lumen, waar zij uit-
groeien tot volwassen wormen. Sprent (1953b) toonde aan, dat katten
te infecteren waren door middel van met larven besmette muizen. De cyclus
werd uitvoerig beschreven door Sprent (1955a, 1958b, 1959) en door
M a t O f f en W a s s i 1 e f f (1958). De eieren, die de larven van het tweede
stadium bevatten zijn infectieus. Na opname hier\\\'an door de gastheer ko-
men de eieren in de darm uit en de larfjes boren zich in de darmwand,
waar zij één- of tweemaal ver\\\'ellen. Als larven van het derde of vierde
stadium komen zij in het darmlumen terug, waar zij uitgroeien tot het vijlde
of volwassen stadium. De prepatent periode duurt dan ongeveer twee tot
twee en een halve maand. Sprent (1953b, 1955a, 1958b, 1959) is het
bovendien gelukt aan te tonen, dat kleine zoogdieren, zoals muizen, tussen-
gastheer kunnen zijn. Behalve dat infectie mogelijk is met infectieuze eieren,
kunnen honden en katten besmet worden met geïnfecteerde muizen.
M a t o ff en Wassileff (1958) hebben deze onderzoekingen veivol-
maakt door de waarneming, dat bij infectie van honden met besmette
muizen, waarin ook de migratie in de darmwand plaats heeft, deze migratie
in de hond achterwege blijft. In deze gevallen is de prepatent periode
10-15 dagen korter. Tenslotte menen zij aanwijzingen te hebben, dat de
infectie gemakkelijker aanslaat bij volwassen honden van ca. 1 jaar oud,
dan bij hondjes van enkele dagen tot 2 maanden oud.

De cyclus van de Ascaridia spp. is te vergelijken met die van 7\'. leonina.
De larfjes komen in de darm uit de eieren en dringen in de darmwand.
Na één of meer vervellingen keren zij naar het darmlumen terug en worden
volwassen. De prepatent periode duurt ongeveer 7-8 weken bij A. galli en
5-6 weken bij A. columbae (Ackert, 1931, H w a n g en W e h r, 1962).
In tegenstelling tot 7\'. leonina echter zijn het bij A. galli vooral de zeer
jonge dieren die geïnfecteerd kunnen worden.

Voor het baanbrekende werk over de levenscychis der ascariden van
S p r e n t (1951, 1952) was reeds bekend, dat prenatale infecties met Toxo-
cara canis voorkomen bij de hond. Het eerst werd dit beschreven door
Fülleborn (1921). Eveneens had Y u t u c (1949) reeds waargenomen,
dat teven, die voor de graviditeit voor het laatst een infectie met Toxocara
konden opdoen en die gedurende de gehele graviditeit geen spoelworm-
eieren met de faeces uitscheidden, toch met Toxocara besmette jongen ter
wereld brachten. ïlierrnee werd dus een somatische migratie aangetoond,
voordat deze term door S prent (1951, 1952) ingevoerd werd.
Overigens bleef de cyclus van T. canis nog vrij duister en volkomen duide-
lijk is deze ook nu nog niet, aangezien er nog vele tegenstrijdige proefresul-
taten bekend zijn. Nifontow (1949) toonde door middel van faeces-
onderzoek bij een groot aantal honden aan, dat jonge honden tot 1 maand
oud voor 97,7% besmet waren, daarentegen honden van 1-4 jaar slechts
voor 6,9%. Bovendien kon hij in doodgeboren pups alleen Toxocara-larven
in de lever vinden, maar bij levendgeborenen 24-30 uur na de partus ook
in de longen en 7 dagen erna in de darm. Niet alleen bestaat er verschil in
infectiepercentage tussen oude en jonge dieren, ook is er verschil tussen
reuen en teven. Ehrenford (1956) vond van een aantal reuen 32,8%
besmet, van de teven 9,4%. Hij meent te hebben gezien, dat reuen tot een
leeftijd van 3 jaar geen resistentie tegen de infectie ontwikkelen en teven
een tot die leeftijd steeds toenemende.

Inmiddels werd door Sprent (1951, 1952) aangetoond, dat de larven
van T. canis in muizen een somatische migratie vertonen en bij de hond
(S prent, 1954) de neiging hebben naar de uterus en de foetus te trekken.
Volgens Webster (1956) is echter ook voor larven met een somatische
migratie een tocht via lever en longen essentieel. Het was haar mogelijk
honden van 6 weken tot 6 maanden oud met infectieuze eieren te infec-
teren. Niet geheel hiermee in overeenstemming zijn de resultaten van
Sprent (1957). Slechts bij pups tot 3 weken oud groeien de larxen tot
volwassen wormen uit na besmetting met infectieuze eieren. Zijn de dieren
ouder dan 3 weken, dan is dit resultaat nog tot een leeftijd van 7 weken
te bereiken door infectie met besmette muizen. Bij infecties met eieren bij
dieren ouder dan 3 weken ontwikkelen de larven zich niet verder dan tot
het tweede stadium en trekken naar de weefsels.

Nöda (1957) meent, dat bij pups tot 1 maand oud een tracheale migratie
optreedt, maar de omvang van deze migratie evenals de groei der larven
nemen af met de leeftijd van de pups. Bij hondjes van minder dan 20 dagen
oud hebben de larven 10 dagen nodig om hetzelfde ontwikkelingstadium te
bereiken, dat bij de partus gevonden wordt bij intrauterien besmette dieren.
Ook Webster (1958) meent, dat bij jonge honden, volgens haar tot 3
maanden oud, een tracheale migratie optreedt; bij oudere honden komt de
somatische migratie voor.

O s h i m a (1961a) concludeert eveneens tot het soms voorkomen van tra-
cheale migratie bij muizen op grond van infectieproeven.
Volgens Webster (1958) kan de intrauteriene infectie op twee manieren
tot stand komen: 1) door opname van infectieuze eieren door de teef, ge-
durende de graviditeit, 2) door een reactivering van in de weefsels der teven
ingekapselde larven. Dit laatste zou dan mogelijk onder hormonale in-

vloeden tot stand komen. Y u t u c (1949) dacht, dat deze reactivering ver-
oorzaakt zou kimnen worden door een door de graviditeit verminderde
weerstand tegen de Toxocara-inlectXe. Een bewijs voor de juistheid van
W e b s t e r s hypothese, dat hormonale invloeden de oorzaak zijn, werd
geleverd door O s h i m a (1961b).

O s h i m a ging de invloed na van graviditeit en lactatie bij muizen op het
infectiepatroon van Toxocara-\\&ïven. Hoe dichter de partus nadert, des te
minder larven zijn in de weefsels te vinden; hun aantal is normaal direct
na de partus, doch is 4 dagen na de partus weer veel minder. Daarna neemt
hun aantal weer geleidelijk toe. Neemt men echter de jongen bij het moeder-
dier weg, dan is er direct een snelle stijging in het aantal lar\\en. Nabootsing
van de graviditeit door injecties met prolactine gedurende 5 dagen voor en
10 dagen na de infectie leverde dezelfde resultaten als bij een echte grav i-
diteit. Hydrocortisone- en oxytocine-injecties lieten eveneens een zeer grote
reductie van het aantal lar\\en zien.

D O u g 1 a s en Baker (1959) hebben de intrauteriene infectie nader be-
studeerd. Het bleek hun, dat de lar\\en-invasie bij de foetus niet voor de
42e dag van de graviditeit optreedt en, dat er tenminste 14 dagen nodig zijn
van de infectie van de teef tot een invasie in de weefsels van uterus en
foetus. Bovendien hielden zij enkele teven, die nesten jongen besmet met
Toxocara geworpen hadden, 241-358 dagen vrij van herinfectie, waarop
de dieren opnieuw wierpen. Toch waren alle jongen besmet en in de
faeces \\an iedere teef verschenen na gemiddeld 32 dagen Toxocara-eieien.
Dit verschijnen van eieren in de faeces van teven na de partus werd ook
opgemerkt door Webster (1958), in deze gevallen 2-3 weken na de
partus. Het is evenwel \\olgens S prent (1961) niet bewezen, dat dit het
gevolg is van een infectie, die afkomstig is uit de weefsels der moederdieren.
Het is ook mogelijk, hetgeen experimenteel werd aangetoond, dat de dieren
larven opnemen, die door de pups uitgescheiden worden.

Onder optimale omstandigheden worden de eieren na 9-15 dagen infectieus.
Zij bevatten dan larven van het tweede stadium (S c h a c h e r, 1957). Bij
zeer jonge pups trekken de lan en naar lever, longen, hart en maagwand
en vervellen daar. De derde venelling treedt op in longen en maag, de
\\ ierde in de darm, waarna de parasieten volwassen worden (S p r e n t,
1957). De prepatent periode duurt 26-35 dagen. Honden tot 7 weken oud
zijn volgens S p r e n t (1957) te infecteren met muizen, die besmet zijn met
larven van het tweede stadium. De prenatale, intrauteriene infectie met
7\'. canis is echter volgens S p r e n t (1958a) het meest voorkomend bij dc
hond. Reeds 23 dagen na de partus kunnen Toxocara-eieren in de faeces
v erschijnen (D o u g 1 a s en Baker, 1959).

De cyclus van deze spoelworm kan voornamelijk op twee manieren verlopen.
(S p re n t, 1955b, 1956). Bij besmetting met infectieuze eieren trekken de
larv en door de darmwand en migreren naar de organen, o.a. de longen, van
waaruit zij na de tweede vervelling, misschien zelfs volgens de tracheale
route naar de maag trekken en in de maagwand voor de derde maal ver-
vellen. Teruggekeerd in het maaglumen gaan zij naar de darm, vervellen

\\oor de laatste maal en worden volwassen. In muizen trekken de larfjes
naar de weefsels, maar vervellen niet. Infecties bij katten met zulke muizen
doen de larven direct naar de maagwand trekken, waarop de cyclus verder
verloopt zoals hierboven aangegeven. De migratie in de muis wordt dus
daarna in de kat niet herhaald. De prepatent periode bedraagt 56 dagen.
Niet alleen muizen, maar ook regenwormen, kakkerlakken, vogels, schapen
en honden kimnen als tussengastheer fungeren. Deze verscheidenheid van
tussengastheren zou een verklaring kunnen zijn voor het voorkomen van
T. cati bij de grote hoeveelheid \\ an, in grootte en grootte van de prooi ver-
schillende, katachtigen.

Voorts heeft Sprent (1958) vastgesteld, dat infectie met besmette muizen
niet alleen veel beter gaat dan dezelfde wijze van besmetting met T. canis
bij de hond, maar ook, dat dit veel meer resultaat geeft dan infectie met
eieren. Hoewel dus een directe cyclus mogelijk is, schijnt het, dat een cyclus
met gebruik \\\'an een tussengastheer voor T. cati het meest normaal is.

Zoals hierboven reeds vermeld werd, kunnen honden en schapen zich be-
smetten met T. cati, maar de lan en ontwikkelen zich niet verder dan het
tweede stadium.

Gibson et al. (1958) en Don e et al. (i960) namen proeven met var-
kens, die met infectieuze eieren van T. canis geïnfecteerd werden. Er treedt
in het varken een somatische migratie op. Als klinische verschijnselen wer-
den nerveuze storingen, vooral van de kant van het cerebellum opgemerkt,
die veroorzaakt worden door een lar\\ eninvasie in het centrale zenuwstelsel.
Deze verschijnselen zouden eerder berusten op een cellulaire reactie van de
gastheer op de aanwezigheid van dode of stil liggende lan-en dan door de
laesies toegebracht door actief migrerende larven.

De volgende pathologische veranderingen werden waargenomen: laesies in
diverse organen, o.a. de hersenen, hemorragiën in nieren en longen, witte
haardjes in de lever, zoals die ook tengevolge van AscarisAm-vcrx kunnen ont-
staan, lokale eosinofilie en eosinofiele granulomen. Deze onderzoekers wijzen
erop, dat hemorragiën in de nieren bij slachtdieren door T. carn.f-larven
veroorzaakt kunnen zijn.

Eén varken werd geïnfecteerd door Done et al. (1960) met eieren van
T. leonina. Door de migrerende larven werden geen klinische v erschijnselen
en pathologische afwijkingen veroorzaakt.

Schaeffler (1960, 1961) deed proeven met schapen. Infectie met
T. canw-lan\'en bij volwassen schapen resulteerde in een migratie naar de
lever, maar niet verder; infectie bij jonge lammeren daarentegen gaf een
migratie te zien naar Inn. mesenteriales, pancreas, hart, longen, nieren,
schouder- en bekkenspieren. Nooit ontwikkelden de larven zich verder dan
het tweede stadium. Klinische verschijnselen werden niet gezien. Het bloed-
onderzoek liet alleen een sterke eosinofilie zien, bij de volwassen schapen van
22%, bij de lammeren van 18,6%. Pathologische veranderingen bestonden
uit hemorragiën in lymfklieren, lever en longen, infiltratie met mono-
nucleaire, neutrofiele en vooral eosinofiele leucocyten en haardnecrose.
Rond actief migrerende larven in hersenen en andere organen werd op-
vallend weinig cellulaire reactie gezien.

De litcratuur betreffende de nieuwste inziehten in de eyclus der sporlwormen van
de huisdieren wordt besprol^en.

The author reviews the recent literature on the life histories of the ascarids of
domestic animals.

L\'auteur discute les publications concernant les idées les plus nouvelles sur le cycle
évolutif des ascarides chez les animaux domestiques.

Verfasser bespricht die Literatur betreffs der neuesten Einsichten in den Spulwurm-
zyklus der Haustiere.

lineata (Schneider). Parasitology, 23, 360, (1931).
•A 1 i c a t a, J. E.: Failure to establish prenatal ascarid infection in swine. Vet. Med.,
56, 132, (1961).

B o u 1 e n g e r, C. L.: On Ascaris vitulorum Goeze. Parasitology, 14, 87, (1922).
Buckley, J. J. C.: An observation on human resistance to infection with Ascaris

from the pig. J. Helminth., 9, 45, (1931).
Chabaud, A. G.: Essai d\'interprétation phylétique des cycles évolutifs chez les
nématodes parasites dc vertèbres. Gonclusions taxonomiques. Ann. Parasitol., 30,
83, (1955).

larva migrans in the pig. Res. Vet. Science, 1, 133, (1960).
Douglas, J. R. and Baker, N. F.: The chronology of experimental intrauterine
infections with Toxocara canis (Werner, 1782) in the dog. ƒ. Parasitol., 45, sect.
2, 43, (1959).

E h r e n f o r d, F. A.: Canine ascariasis - a potential zoonosis. J. Parasitol., 42, sect.
2, 12, (1956).

F Ü 1 1 e b o r n, F.: Uber die Wanderung von Askaris- und anderen Nematodenlarven
im Körper und intrauterine .Askarisinfektion. Arch. Schiffs-, u. Tropen-Hyg., 25,
146, (1921).

G i b s o n, T. E., D o n e, J. T. and Richardson, M. D. : Toxocara canis infec-
tion in the pi,g. Vet. Ree., 70, 157, (1958).
Had wen. S,: .Ascariasis in horses, ]. Parasitol., 12, 1, (1925).
H e r 1 i c h, H. : On the migratory behavior of the larvae of Neoascaris vitulorum
(Goczc, 1782) Travassos, 1927 in white mice. Proe. Helminth. Soc. Washington,
20, 124, (1953).

H e r 1 i c h, H. and P o r t e r, D. ,A. : Prenatal infection of a calf with the nematode.

Neoascaris vitulorum. J. Parasitol., 39, sect. 2, 33, (1953).
H e r 1 i c h, H. and Porter, D. A.: Experimental attempts to infect calves with

Neoascaris vitulorum. Proe. Helminth. Soc. Washington, 21, 75, (1954).
H o e p p 1 i, R. : The knowledge of parasites and parasitic infections from ancient

times to the 17th century. Exper. Parasitol., 5, 398, (1956).
Hwang, J. C. and Wehr, E. E.: Observations on the life history of Ascaridia

columbae. J. Parasitol, 48, sect. 2, 40, (1962).
1 r f a n, M. and S a r w a r, M. M. : Studies on the development of Ascaris vitulorum.
Proe. Pakistan Science Conf., 6, part III, 228, (1954). (Referaat in Helminth.
Abstr., 23, 305).

Kei ley, G. W. and 01 s e n, L. S.: Evidence against intrauterine infection by
swine ascarids. Vet. Med., 56, 134, (1961).

M a r t i n, H. M.: Studies on the Ascaris lumbricoides. Research Bull. (37) Nebraska
Agric. Exper. station, 1926. (geciteerd door Sprent, 1952).

M a t o f f, K. und W a s s i 1 e f f, I.: Über die Biologie von Toxascaris leonina (Lin-
stow 1902), Lciper 1907. Zschr. Parasitenk., 18, 271, (1958).

M a t o u s e k, J.: Studium o moznosti intrautterini infekce skrakavkou. Spisy Vysoké
Skoly ZveroUk., 14, 153, (1937). (Geciteerd door Sprent, 1954)

Mo z g o w o j, A. A.: Askaridaty zjiwotnych (morlologija, biologija sistematika i
obyt postroenija filogenetiki i zoogcografii). 1. .Anisakoidea. Trudy Gel\'mintol. Lab.
Akad. Nauk SSSR, 4, 263, (1950). (Referaat in Helminth. Abstr., 19, 293).

Mozgowoj, A. A.: Askaridaty zjiwotnych i tseloweka i wyzywaemye imi zabolc-
wanija. Osnowy nematodol., 2, (1), (1953).

Nifontow, S. N.: Importance of intra-uterinc invasion in the epizoology of Toxo-
cara infection in dogs. Vet., Moskou, 26, (10), 32, (1949). (Referaat in Helminth.
Abstr., 18, 190).

N o d a, R.: Experimental studies on Toxocara canis infections in puppies. Bull. Univ.
Osaka Prefect., Ser. B, 7, 47, (1957). (Referaat in Helminth. Abstr., 30, 247).

O s c h e, G.: Beiträge zur Morphologie, Ökologie und Phylogenie der Ascaridoidea
(Nematoda). Zeitschr. Parasitenk., 18, 479, (1958).

Oshima, T.: Standardization of techniques for infecting mice with Toxocara canis
and observations on the normal migration routes of the larvae. J. Parasitol 47
652, (1961a).

Oshima, T.: Influence of pregnancy and lactation on migration of the larvae of
Toxocara canis in mice. ƒ. Parasitol., 47, 657, (1961b).

Ranatunga, P.: 1. Investigation of the efficacy of sulphadimidine in preventing
coccidiosis of buffalo calves. 2. Further confirmatory evidence for prenatal Ascaris
infection in buffalo calves. Ceylon Vet. ]., 8, 20, (1960).

Schacher, J. F.: A contribution to the life history and larval morphology of
Toxocara canis. J. Parasitol., 43, 599, (1957).

S c h a e f f 1 e r, W. F.: Experimental infection of sheep with the dog ascarid, Toxo-
cara canis. ]. Parasitol., 46, sect. 2, 17, (1960).

S c h a e f f 1 e r, W. F.; Dic Invasion von fremden Wirten durch den Hundeparasiten
Toxocara canis. Tierärztl. Umschau, 16, 137, (1961).

S p r c n t, J. F. A.: On the migratory behavior of the larvae of various Ascaris species
in mice. J. Parasitol., 37, sect. 2, 21, (1951).

S p r e n t, J. F. A.: On the migratory behavior of the larvae of various Ascaris species
in white mice. I. Distribution of larvae in tissues. ]. Infect. Dis., 90, 165, (1952).

S p r e n t, J. F. A.: On the life history of Ascaris devosi and its development in the
white mouse and the domestic ferret. Parasitology, 42, 244, (-953a).

S p re n t, J. F. A.: Intermediate hosts in Ascaris infections, ƒ. Parasitol., 39, sect. 2.
38, (1953b).

Sprent, J. F. A.: The life cycles of nematodes in the family Ascarididac Blan-
chard 1896. /. Parasitol, 40, 608, (1954).

Sprent, J. F. A.: The life history of Toxascaris leonina in the cat. J. Parasitol,
41, sect. 2, 39, (1955a).

Sprent, J. F. A.: The life history of Toxocara cati in the cat. /. Parasitol , 41,
sect. 2, 40, (1955b).

Sprent, J. F. A.: The life history and development of Toxocara cati (Schrank,
1788) in the domestic cat. Parasitology, 46, 54, (1956).

Sprent, J. F. A.: The development of Toxocara canis (Werner 1782) in the dog.
J. Parasitol, 43, sect. 2, 45, (1957).

Sprent, J. F. .A.: Observations on the development of Toxocara canis (Werner
1782) in the dog. Parasitology, 48. 184, (1958a).

Linstow 1902) in the dog and cat. J. ParasitoL, 44, sect. 2, 27, (1958b).
Sprent, J. F. A.: The life history and development of Toxascaris leonina (von

Linstow 1902) in the dog and cat. Parasitology, 49, 330, (1959).
Sprent, J. F. A.: Post-parturient infection of the bitch with Toxocara canis.

J. ParasitoL, 47, 284, (1961).
S r i v a s t a V a, H. D. and M e h r a, K. N.: Studies on the life history of Ascaris
vitulorum (Goeze, 1782), the large intestinal roundworm of bovines. Proc. Indian.
Science Congr., 42, part III, 354, (1955). (Referaat in Helminth. Abstr., 24,
333).

suilla Duj. in the rat and mouse. Parasitology, 9, 213, (1917).
Stewart, F. H.: On the development of Ascaris lumbricoides and A. mystax in

the mouse. Parasitology, 10, 189, (1918a).
Stewart, F. H.: On the life history of Ascaris lumbricoides L. Parasitology, 10,
197, (1918b).

T i n e r, J. D.: Preliminary observations on the life history of Ascaris columnaris.

J. ParasitoL, 35, sect. 2, 13, (1949).
Wall, G. van der: Zur Frage des pränatalen Spulwurmbcfalls beim Schwein.

Tierärztl. Umschau, 13, 48, (1958).
W e b s t e r, G. A.: A preliminary report on the biology of Toxocara canis (Werner,

1782). Canad. ]. Zool., 34, 725, (1956).
Webster, G. A.: On prenatal infection and the migration of Toxocara canis

Werner, 1782 in dogs. Canad. J. ZooL, 36, 435, (1958).
Wright, W. H.: Observations on the life history of Toxascaris leonina (Nematoda:

Ascaridae). Proc. Helminth. Soc. Washington, 2, 56, (1935).
Y u t u c, L. M.: Prenatal infection of dogs with ascarids, Toxocara canis and hook-
worms, Ancylostoma caninum. ]. ParasitoL, 35, 358, (1949).

De 6-jarige zwartbonte koe Rosafe Shamrock Elsie werd kortgeleden voor 33.000
dollar, d.i. 138.600 D.M. verkocht.

De zuster van Rosafc had twee jaar geleden de prijs van 22.000 op.gcbracht.
Een zwartbonte stier werd kortgeleden verkocht voor 50.000 dollar.

Zaden van wikke, luzerne, rode klaver en honingklaver bleken, indien in een hoog
percentage aan kuikens verstrekt, een grote sterfte te veroorzaken. Doo verhitting
in een autoclaaf werden verbeteringen verkregen. Toevoeging van zink aan rant-
soenen met rauwe, gedroogde erwten verbeterde de groei van kuikens van betekenis.
De groei van kuikens werd eveneens van betekenis hoger als gedroogde erwten
(P. sativum) werden verstrekt, die in een autoclaaf waren verhit. Door de verhitting
werden twee groeiremmende factoren vernietigd, waaronder één die de benutting van
zink tegenwerkt.

Een Engelse huisarts vermeldt in een ziektegeschiedenis van een kind van 16 maanden
uit een boerengezin:

"That she was a great trial to her parents, because she spent her day looking for
earth to eat and her night crying, despite a variety of drugs".

Onderzoek leerde dat het kind melk dronk van koeien die aan een gebrek aan kobalt
leden, zodat dierenarts en huisarts tezamen succes boekten.

Tot de meest voorkomende aandoeningen bij varkens behoren wel dezulke,
die betrekking hebben op het maag- en darmkanaal. Een ieder die, bij de
uitoefening van zijn beroep, op een of andere wijze met varkensziekten
te doen heeft, weet dit uit ervaring. Om hieromtrent enige indruk te ver-
krijgen zijn uit de jaarverslagen van de Provinciale Gezondheidsdiensten
voor Dieren over de laatste jaren alle afwijkingen, die betrekking hebben
op het maag- en darmkanaal, zoals gastritis, enteritis, ileitis, slingerziekte,
varkenspest etc., verzameld. Op een totaal van 7.044 secties hebben er dan
3.332 betrekking op het maag- en darmkanaal, dit is 47,3%; hierbij zijn de
gevallen van varkenspest inbegrepen. De variatie tussen de verschillende
verslagen ligt van 19,4% tot 84,3%. Wanneer de varkenspest-gevallen
buiten beschouwing worden gelaten, zijn er toch nog 2.251 secties over,
dit is 31,9% met een variatie van 17,7% tot 61,3%.

Hoewel opgemerkt moet worden dat dit materiaal niet geheel represen-
tatief is te noemen, blijkt wel duidelijk dat de gastro-enteritiden een grote
rol spelen. Wanneer men de gevallen, vermeld onder varkenspest mee-
rekent, in aanmerking genomen dat het maag- en darmkanaal bij varkens-
])est in 30% of meer in het ziekteproces is betrokken (T e n T h ij e, 1961),
kan men voorzichtig gesteld concluderen dat 40% van de sterfgevallen op
debet %an gastro-enteritiden komt.

Ook buitenlandse publikaties wijzen in deze richting. Zo vennelden
T h O O n e n en H o o r e n s (1961) dat in België de biggensterfte, die ver-
oorzaakt is door diarree, gesteld wordt op 9,3% voor het Landvarken en
op 13,8% voor het Pietrainvarken. Na de speenleeftijd worden geen cijfers
gegeven. M e n z i e s en K i t c h e n (1954) geven 9,1 % op.
In Duitsland schrijft Weikl (1959) dat van een verzameling van onge-
veei\' 3.500 secties er 37% op rekening van Oedemkrankheit en 20,5% op
die van gastro-enteritis gesteld konden worden. Officiële cijfers (1959)
van in Engeland verzameld materiaal over 1956 tot 1958 geven een zeer
gedetailleerd overzicht van de oorzaken van verlies; van het totale verlies
wordt bij dieren tot 3 dagen 4,2% veroorzaakt door gastro-enteritis, van
3-7 dagen 10,2%, van 1-3 weken 13,8%, van 3-8 weken 11,8% (20,7%),
van 2-4 maanden 20,6% (31,9%) en boven de leeftijd van 4 maanden
12,4% (17,8%). De getallen tussen haakjes geven weer het eerste getal
vermeerderd met het verliespercentage dat is ontstaan door „gutoedema".
De gevallen van varkenspest zijn buiten beschouwing gebleven.

Het maag- en darmkanaal van het varken is dus blijkbaar een zeer kwets-
baar orgaanstelsel. Dit zal zeer waarschijnlijk wel grotendeels samenhangen

\') J. J. Koopman, dierenarts bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord-Holland, Alkmaar, postbus 88.

met de zeer snelle groei, waarvoor een intensieve voeding nodig is zodat
het digestie-apparaat tot vaak uiterste activiteit wordt geprikkeld en hier-
door zeer gevoelig voor schadelijke prikkels wordt. In het spraakgebruik
worden de gastro-enteritiden simpelweg bestempeld met de naam diarree;
in wezen vormen ze echter een samengesteld complex.
Ten eerste is de aetiologie van diarree uitermate gecompliceerd en biedt
de keus uit virussen, bacteriën, parasieten, protozoën, deficiënties, intoxi-
caties en nog onbekende oorzaken. Bovendien spelen bij het ontstaan van
diarree verschillende predisposities een rol.

Ten tweede is naast de ingewikkelde aetiologie de aard van de gastro-
enteritis zeer variabel en we zien als reactie op zeer uiteenlopende prikkels
het slijmvlies van het digestie-apparaat een ontsteking vertonen, waarbij
het exsudaat sereus, muceus, mucopurulent, purulent of desquamatief van
aard kan zijn. Zo onderscheiden we naar de aard:

Bij verse secdes ziet men, hoewel niet altijd duidelijk aanwezig, dat de
mucosa hyperemisch is. Door infiltratie met ontstekingsvocht en ont-
stekingscellen zijn de mucosa en submucosa gezwollen. Een geringe
catarrale enteritis is zeer moeilijk van postmortale veranderingen te
onderkennen; ook hierbij immers is de mucosa rood gekleurd en treedt
afstoting van epitheelcellen op. Deze vorm van enteritis komt o.a. voor
bij transmissibele gastro-enteritis, na sei-uminjecties als allergische
reactie, bij vibrionen-dysenterie. Als het exsudaat uit veel polymorf-
kernige leucocyten bestaat spreekt men van enteritis purulenta, die
\\ooral gezien wordt bij jonge dieren: „witte schijt".

Naast een catarrale enteritis vindt men hierbij een sterke bloedrijkdom
\\ an het slijmvlies en sterke vaatinjectie in het darmscheil; de permeabi-
liteit van de vaatwanden is zodanig gestoord dat er bloed uittreedt in
het darmlumen. De enterids is meestal diffuus uitgebreid, maar kan
ook haardvormig zijn. De darminhoud is van lichtrose via rood, donker-
rood, bruin tot zwart gekleurd door het bijgemengde bloed. De ver-
hoogde ]Dermeabiliteit wordt vooral veroorzaakt door sterke toxische
prikkels; deze vorm van enteritis komt dan ook voor bij o.a. (hemo-
lytische) coli, vibrionendysenterie, transmissibele gastro-enteritis. In
vele gevallen zijn de prikkels nog heftiger en ontstaat een

Het exsudaat is hierbij fibrineus, taai en dik van consistentie en vormt
een grijsgrauw, geel-grauwbruin beslag op de mucosa. De mucosa is
hyperemisch, gezwollen en vertoont kleine bloedinkjes; de submucosa
is eveneens gezwollen door infiltratie met ontstekingscellen en oedeem.
Het fibrineuze beslag laat als regel gedeeltelijk los, zodat de darminhoud
uit een vieze, troebele, grauw tot grauwbruin gekleurde vloeistof ge-
mengd met fibrinevlokken bestaat. Soms laat het fibrineuze beslag over
de gehele lengte los en vindt men zogenaamde afgietsels. Onder de
losgelaten fibrinelagen vertoont de mucosa een granulerend aspect.
Meestal blijft het niet bij de fibrineuze vorm en wordt de ontsteking
difterisch tot necrotisch van aard.

Op een hyperemische mucosa vindt men vaak een kleiachtig beslag, dat
minder neiging vertoont tot loslaten, omdat de mucosa zelf erbij be-
trokken is. Gaat het proces nog dieper dan ontstaan dikke, grauwbruine
korsten, tot in de submucosa doorlopend. Hieronder is een granulerend
weefsel aanwezig. De serosa is hyperemisch en veroont een vrij sterke
vaatinjectie. Plaatselijk vindt men in de mucosa wel ulcera, die diep
in de darmwand kunnen doordringen, zodat zelfs een locale preperfo-
ratieve peritonitis op kan treden. Deze vorm komt overwegend voor in
de dikke darm.

De diagnosestelling wordt ook moeilijk door het feit dat bij een bepaalde
infectie verschillende vormen van enteritis gevonden kunnen worden en
als regel een bepaalde vorm van enteritis dus niet diagnostisch voor een
bepaalde aandoening genoemd kan worden, uitgezonderd enkele vormen
van varkenspest. Jennings (1959) merkt zeer kernachtig op dat op
zeer uiteenlopende prikkels dezelfde klinische (diarree) en pathologisch-
anatomische reacties ontstaan.

In het algemeen kan men wel zeggen dat de enteritis zich bij biggen meer
in het voorste gedeelte van de digestietractus afspeelt, terwijl bij mest-
varkens en volwassen dieren meestal het achterste gedeelte van de darm-
tractus is aangetast.

Omtrent predisposities en de rol en samenstelling van de darmflora in
relatie met enteritis, vertoont onze kennis nog vele lacunes. Thans wordt
op de kliniek en pathologie en eventueel therapie van een aantal ziekten
met hoofdsy:n]3toom enteritis nader ingegaan.

De incubatietijd en het verloop kunnen al naar gelang de virulentiegraad
van het varkenspestvirus sterk wisselen.

Men vindt in de literatuur dan ook o.a. incubatietijden opgegeven van
2-6 dagen (Dunne); 5-8 dagen (G 1 ä s s e r) en wat betreft de ziekte-
duur o.a. 5-95 dagen (Dunne) en G 1 ä s s e r spreekt over enkele dagen
tot .3 weken, zelden langer. Het virus is endotheliotroop, zodat de eerste
beschadigingen in en rond de kleine vaatjes optreden. Via een viremie
komt het virus in alle organen; een specifieke orgaanaandoening die karak-
teristiek is, is dan ook niet te verwachten.

Klinisch heeft men houvast aan de hoge temperatuur; 40,5-41,7° C (E i s-
m a, 1953); het opvallend trage gedrag en op elkaar kruipen en de grauw-
vale huidskleur en de soms slingerende gang. In het beginstadium is een
obstipatie aanwezig; bij langere duur treedt diarree op. De faeces zijn geel-
grauwgrijs van kleur. Typisch is de conjunctivitis. Hoesten is een vaak
\\oorkomend verschijnsel. De urine is schuimend, troebel en soms gekleurd
door bloed. Bij acuut verloop ziet men wel kleine huidbloedinkjes, terwijl
bij langere duur cyanotische verkleuringen van oren, snuit en ledematen
voorkomen.

Pathologisch-anatomisch speelt het digestie-apparaat een belangrijke rol
bij varkenspest. Ten T h ij e deelt tijdens de voorlichtingsdag mee dat
van een groot aantal secties met de diagnose varkenspest de maag in 29%
van het totaal meedoet (gastritis haemorrhagica, g. fihrinosa, soms bou-
tons). De dunne darm deed in 44% mee en de dikke darm in 50% en

wel 30% niet en 20% zonder plastisch exsudaat. Bij 20% kwam bouton-
vorming in de dikke darm voor. R e s s a n g (1953) vermeldt van 94 secties
met varkenspest de volgende specificatie: gastritis met plastisch exsudaat
of boutons 13,8%, gastritis met roodheid fundus zonder plastisch exsudaat
30,8%; boutons in dikke darm 57,4%, onregelmatige ulcera in de dikke
darm 19,1%, catarrale enteritis in dunne darm 37,2%, necrotiserende en-
teritis in dunne darm 4,2%. Doyle (1953) zegt dat bij 1/3 van de^ecties
met varkenspest boutonvorming werd gevonden. Voorts vermeldt Kern-
kamp (1939) dat van 334 secties met varkenspest 9,3% laesies in de
dunne en 24,6% laesies in de dikke darm vertoonden. Opvallend is de grote
\\ ariatie tussen deze gegevens.

De diagnose is dan ook \\\'aak niet gemakkelijk te stellen en hersenonderzoek
en agar-gel-precipitatie van pancreasweefsel moeten de klinische en patho-
logische gegevens dan complementeren.

Voor de differentieel-diagnostiek kunnen conjunctivitis, boutonvorming en
de encefalitis (volgens R e s s a n g bij 80% positief) van belang zijn. Ne-
crotiserende enteritiden zoals die voorkomen bij Salmonellae-mlecne, Vibrio-
dysenterie en Vitaminen B-deficiënties komen bij de sectie differentieel-
diganostisch in aanmerking.

De zogenaamde „virusdiarree" werd in 1946 door Doyle en II u t-
chings beschreven onder de naam „transmissible gastro-enteritis".
Verder zijn er meldingen uit o.a. Duitsland door Reber (1954), Enge-
land door G O O d w i n en ,J e n n i n g s (1958) en Rusland door V i s h u-
gakov (1961).

ïn Nederland komt ook een ziektebeeld voor dat hiermee identiek is. Ken-
merkend zijn de grote infectiositeit \\an het virus, waardoor alle leeftijds-
groepen worden Mngetast en de hoge sterftecijfers bij dieren, jonger dan 2
weken. Gewoonlijk beperkt de ziekte zich tot enkele bedrijven, soms wor-
den meer bedrijven in een buurt aangetast. Voor de verspreiding bestaat
geen vast patroon en de ziekte is evenmin aan een bepaald seizoen ge-
i^onden, hoewel Doyle opmerkt dat de ziekte meer tegen het voorjaar
voorkomt.

Het \\ irus vertoont een sterke affiniteit voor het digesticai)paraat en wordt
door braken en diarree verspreid; Reber (1956) ziet verspreiding over
23-42 m. bij luchtsnelheden van 15-52 cub. ft./min. Buiten het dier gaat
het virus snel dood en de resistentie tegen phenol en formaldehyde is ge-
ring; koude werkt conserverend. De incubatietijd is bij babybiggen zeer
kort: 12-18 uur, bij oudere dieren 1-2 dagen. De morbiditeit is praktisch
100%. De mortaliteit is tot 2-3 weken zeer hoog, terwijl boven de speen-
leeftijd .geen sterfte voorkomt. Voor biggen, jonger dan 1 week, vermeldt
Goodwin (1958) een sterfte van 91%, voor 1-2 weken van 52%, voor
de derde w eek 20%, \\oor de 4e week 9% en daar boven 0%. Dit stemt
geheel overeen met onze eigen bevindingen; bij biggen die nog geen week
oud waren zagen wij tot 100% sterfte.

De verschijnselen bij oudere dieren zijn verlies van eetlust, soms braken,
waterdunne, geelgroenachtige stinkende faeces en een snelle vermagering.
Meestal herstellen de varkens in 5-7 dagen. Het gewichtsverlies bij mest-
varkens is economisch van belang. Bij biggen is het verloop veel heftiger;

geen eetlust, braken, profuse diarree en een sterke dehydratatie, gepaard
met verhoogd dorstgevoel. Hoe jonger de biggen zijn hoe ongunstiger de
prognose. Bligh (1958) toonde bij oudere dieren 21-42 dagen na de in-
fectie nog virus in de faeces aan; de dieren blijven dus na herstel nog enige
tijd virusdrager.

Bij de sectie van zeer jonge dieren vindt men als regel dat het fundus-
gedeelte van de maag en de dunne darm te rood zijn; de darmen zijn ver-
wijd en gevuld met een dunne vloeibare inhoud. De darmscheilklieren zijn
iets gezwollen. Soms vindt men puntbloedinkjes bij de pylorus. Ook kan
men al een hemorragische enteritis met lichtrose gekleurde inhoud aan-
treffen. Bij wat langduriger verloop, dus bij iets oudere dieren vindt men
een hemorragische enteritis met grauwgrijze fibrine-afzettingen en soms
zouden volgens Doyle ulcera worden gevonden. Histologisch blijkt een
sterk epitheelverval op te treden; de mate hiervan is afhankelijk van de
ziekteduur.

Differentieel-diagnostisch biedt de transmissibele gastro-enteritis geen
moeilijkheden en is door zijn hoge morbiditeit voor alle leeftijdsgroepen,
hoge mortaliteit voor jonge biggen en snel herstel bij iets oudere dieren
zeer karakteristiek.

Een therapie is niet bekend. Tegen secundaire infecties kan men gebruik
maken van lokaalwerkende sulfapreparaten, bijvoorbeeld sulfaguanidine
per os. Vervolgens doet men er goed aan de dieren te laten vasten en te
zorgen voor fris drinkwater, gevolgd door een hoogwaardig licht verteer-
baar dieet na 2-3 dagen.

(Opvallend is dat biggen, die geboren zijn uit zeugen die in het laatst van
de graviditeit een infectie hebben doorgemaakt, veel minder aan de ziekte
ten offer vallen. De biggen krijgen dus via de colostrum een passieve im-
nnmiteit. Dit wordt duidelijk aangetoond in een onderzoek van B a y en
Doyle (19,54). Zij vinden hierin dat de biggen van natuurlijk geïnfec-
teerde zeugen een infectie goed doorkwamen (52 overlevend van 60), ter-
wijl de biggen van niet besmette zeugen na de infectie stierven (3 overlevend
van 36). Door middel van een kunstmatige infectie van de zeugen kon dit
niet worden bevestigd, zodat een vaccinatie voorlopig niet mogelijk lijkt.
Met het oog op het verkrijgen van een passieve immuniteit voert men in
Amerika de zeugen 14 dagen vóór het werpen wel met besmet materiaal.
Hoe lang de immuniteit blijft bestaan bij oudere dieren, na het doorstaan
van een natuurlijke infectie, is dubieus. Volgens N e u n d o r f (1961) kun-
nen herstelde bedrijven na enkele weken weer worden aangetast. Doyle
(1946) zegt echter dat herstelde zeugen wel een jaar lang immuun blijven.
Tijdens de uitbraken in de herfst van 1960 en het voorjaar 1961 kon hier-
over geen nadere informatie worden verkregen.

De bij gezonde varkens in de tonsillen, darmslijmvlies en galblaas voorko-
mende E. rhusiopathiae geeft na weerstandsverzwakkende momenten aan-
leiding tot vlekziekte. Bij jonge biggen verdwijnt de kleur, de dieren zijn
suf en soms is er diarree aanwezig, vaak sterven ze reeds vóór er diarree op-
treedt.

Post mortem vindt men dan bij de acute en subacute gevallen een hypere-
mie van het maagslijmvlies en een catarrale tot hemorragische enteritis

in de dunne darm. Bij verschillende secties van deze kleine biggen vindt
men ook wel puntbloedinkjes op de nieren. De diagnose wordt pas na bac-
teriologisch onderzoek met zekerheid gesteld.

Bij chronisch verlopende vlekziekte bij oudere dieren kan, behalve een
polyartritis en endocarditis, ook diarree worden gevonden.

Een meer voorkomende oorzaak van gastro-enteritiden zijn de Strepto- en
Diplokokkeninfecties.

Bij biggen van enkele dagen oud treedt meestal een acuut verloop op. De
diertjes worden suf en traag, de kleur wordt grauw en reeds vóór er een
diarree optreedt kunnen zij sterven. Post mortem vindt men een waterige
vloeistof in de borst- en buikholte en in het hartezakje; ook het onderhuidse
bindweefsel en de spieren zijn vochtig.

Bij iets oudere diertjes en tot ongeveer de speenleeftijd toe is het verloop
als regel langzamer en ontwikkelt zich een gastro-enteritis, die vaak ge-
kenmerkt is door de witgekleurde, stopverfachtige faeces. Dikwijls breidt
de infectie zich tot andere organen uit en ontstaan ]3olyartritiden, poly-
serositis en bronchopneumonie.

Het pathologisch-anatomisch onderzoek levert dan een catarrale enteritis,
pleuritis, pericarditis, peritonitis en een bronchopneumonie op. Hiernaast
komen stuwingsverschijnselen als hartdilatatie, \\ocht in borst- en buikholte
voor en soms een stuwingslever met centrolobulaire degeneratie („Strepto-
kokken lever"). Vooral koude en een slechte hygiëne werken het optreden
van deze infectie in de hand.

De therapie is onvolledig als men naast het geven van medicamenten ge-
durende 3-5 dagen niet tevens aandacht schenkt aan de huisvesting en de
hygiënische omstandigheden.

De wel meest voorkomende oorzaak van gastro-enteritis zijn dc Escherichia
co/z-bacteriën.

a) Puerperale sepsis en endometritis al of niet vergezeld van mastitis
bij zeugen (vaak polybacterieel, maar altijd coli aanwezig).

b) Gastro-enteritis bij biggen gedurende eerste dagen, na de geboorte,
in aansluiting op groep a, of op zichzelf staande.

c) Gastro-enteritiden op variërende leeftijden, voornamelijk gepredis-
poneerd door overgangen in milieu en voeding.

De normaal in het darmkanaal voorkomende colibactcriën kunnen na
weerstandverzwakkende momenten pathogene eigenschappen \\ ertonen; van-
daar dat vele infecties worden gezien na moeilijke of langdurige geboor-
ten, bij slechte hygiënische omstandigheden en huisvesting, na ondoel-
matige, verkeerde voeding van de zeug ten tijde van de partus etc.
Opvallend is dat de coli-infecties bij biggen na de geboorte meer voor-
komen onder tomen van primiparae, dan onder die van multiparae. Ook
na aankoop van hoogdragende zeugen wordt het wel gezien. Soms beperkt
de infectie zich tot een enkel toom, maar op de grotere bedrijven treedt
het meest endemisch op.

Men vindt soms al binnen 24 uur na de geboorte (Gordon en Luke,
1958, vermeldden reeds na 6 uur het optreden van coli-infecties) dat de
biggetjes lusteloos en slap zijn en een vaalgrauwe kleur vertonen; de dier-
tjes sterven aan een coli-sepsis voordat er een gastro-enteritis kan ont-
staan. Als regel is het verloop langzamer en vindt men vanaf soms 16 uur
tot enkele dagen na de geboorte een waterige, geelgrauw tot oranje ge-
kleurde, weëig-zoet stinkende diarree. De dieren verliezen hun kleur, wor-
den dun en mager en sterven in 24-72 uur. De sterfte is soms 100%. Door
irritatie van de vieze faeces en door het persen zijn de anus en omgeving
vaak rood gekleurd. De biggen kruipen op elkaar en bevuilen elkaar en
het nest. Het dorstgevoel is verhoogd en als geen schoon drinkwater wordt
gegeven drinken de diertjes urine van de vloer.

Bij de sectie vindt men een min of meer ernstige catarrale gastro-enteritis,
stuwing van de mesenteriale vaten. De dunne darm bevat een vieze, dunne
geelgrijze inhoud en veel gas. Als complicade worden soms polyartritis,
])neumonie en pleuritis gevonden.

Differentieel-diagnostisch is deze vorm door bacteriologisch onderzoek te
onderscheiden van andere. Uit de darminhoud of uit rectumuitstrijkjes
kweekt men als regel niet-hemolytische coli. Deze coli-bacteriën reageren
goed op sulfapreparaten en bepaalde antibiotica. De variatie in gevoelig-
heid is echter, vooral op bedrijven waarop de infectie vaker voorkomt en
is behandeld, vrij groot. In verband hiermede is aan te bevelen voor het
betreffende bedrijf de gevoeligheid van de coli-stam(men) te bepalen. De
zieke biggen kunnen dan in het vervolg met het meest doeltreffende middel
worden behandeld. Meestal bleken de coli gevoelig te zijn voor strepto-
mycine en sulfapreparaten; sonnnige stammen waren echter alleen ge-
voelig voor globenicol en een enkele bleek geheel ongevoelig voor de ge-
bruikelijke middelen.

Preventief is een strenge hygiëne van belang; hiertoe behoort het schoon-
maken en ontsmetten van alle hokkken als ze vrij komen na het spenen,
de hoogdragende zeugen aan uier en achterhand wassen met een lauw-
warm, niet prikkelend, desinfectans en het ontsmetten van de navels van
pasgeboren biggen. Een regeling van het dieet van de zeug is ook gunstig.
M c. B r i d e (1934) adviseert de biggen de eerste uren niet bij de zeug
toe te laten. Ook het voorbehoedend behandelen van de zeug vlak vóór of
na de partus met antibiotica wordt toegepast, S c h i js p e r (1956) gebruikt
hiervoor 1 gr terramycine. Het antibioticum wordt via de biest aan de
biggen overgedragen. Becke tt (1961) vermeldt eveneens goede erva-
ringen en zegt dat na korte tijd ook bij tomen van onbehandelde zeugen
geen diarree meer voorkwam doordat de coli in aantal en virulentie af-
namen. Gordon en Luke (1958) melden gunstige resultaten van poly-
\\alent coli-serum en -vaccin; zij enten de hoogdragende zeugen 14 dagen
vóór de partus en herhalen dit na 4-5 dagen. Daarentegen zien Jones c.s.
(1962) geen verschil in het optreden van diarree tussen tomen van wèl
en niet behandelde zeugen. Ook in ons eigen land hoort men van wisse-
lende ervaringen. Persoonlijk hebben wij op enkele bedrijven gunstige er-
varingen met het voorbehoedend behandelen van de zeugen omstreeks de
partus, liefst met een antibioticum, waarvoor de betreffende coli-stammen
het meest gevoelig zijn. Hiernaast is een strenge hygiëne onontbeerlijk.
Wanneer desondanks diarree optrad, was het verloop zeer mild en herstelden
de dieren in ongeveer 2 dagen.

Bij oudere dieren, vooral omstreeks de speenleeftijd, zien we na predispo-
sities als transport, verhokken, voederveranderingen etc. „coli-infecties"
optreden onder het beeld van enterotoxemie. Door allerlei „stress"-factoren
zouden de coli in de dikke darm van eigenschap veranderen en door een
verandering in zuurgraad van de darm zouden deze coli in het darmkanaal
zich zeer snel vermenigvuldigen.

Deze coli produceren toxinen, zodat een enterotoxemie optreedt (Rolle,
1953; Tacken, 1959). Deze bacteriën zijn dikker en gezwollen en groeien
meer in ketens en komen normaal in de dunne darm niet voor. Volgens
Tacken (1959) kunnen deze coli gevaarlijk zijn voor andere dieren door
uitscheiding met de faeces, vooral voor jonge biggen. Als regel zijn deze
coli hemolytisch en komen er verschillende varianten voor. In Nederland
werden o.a. gevonden E4, E40, E57, E145, G7 en E68, het meest komt E57
voor.

Door T i m O n e y (1950) werd aangetoond dat er sprake is van een entero-
toxemie; hij wist het ziektebeeld op te wekken door extract van de dunne
darminhoud van varkens met slingerziekte („gutoedem"; Oedemkrankheit)
in te spuiten bij gezonde dieren. Later werd door Sojka, Erskine en
Lloyd (1957) gemeld dat uit praktisch alle gevallen hemolytische coli
konden worden gekweekt en dat met extract van deze culturen de ver-
schijnselen van „gutedema" bij gezonde dieren konden worden opgewekt.
Het gelukte hen echter niet met extract, dat afkomstig was van hemoly-
tische coli die geen „gutedema" hadden veroorzaakt, het ziektebeeld op te
wekken.

B O u c k a e r t (1960) kon met bacteriecultuur of toxinen, die oraal wer-
den toegediend of rechtstreeks in de darm ingespoten geen verschijnselen
van „gutedema" opwekken, wel verkreeg hij zeer hoge agglutinatietiters.
Het veelvuldig optreden \\an enterotoxemie op jonge leeftijd wordt door
hem in verband gebracht met het groeihormoon in relatie met de bijnier-
schorshormonen en de adaptiemogelijkheden. Gregory (1960) wist
met extract van darminhoud na intraveneuze injectie gutedema op tc wek-
ken; samen met specifiek serum of na een seriuntoediening vooraf gelukte
dit niet.

Terpstra (1958) kweekte in 50% of meer hemolytische coli, dit kan
door de uitslagen van ons laboratorium worden bevestigd; ruim 80%.
Campbell (1959) vermeldt echter het voorkomen van coli in de dunne
darm bij 127 normale varkens van de 293 onderzochte. Deze coliflora be-
stond bij 52 dieren voor 1-40% uit hemolytische coli; bij 53 dieren voor
40-80% en bij 22 dieren voor 80-100%. Verder vindt men nog vermeld
dat de pathogene hemolytische coli op jeugdige leeftijd een minder grote
rol spelen dan de niet-hemolytische; Robert en Vallely (1959) schrij-
ven dat de enteritis veroorzaakt door niet-hemolytische coli van 80% bij
biggen van 3 dagen daalt tot 15% bij dieren van 2-4 maanden oud en dat de
enteritis door wel-hemolytische coli stijgt van 15% op 3 dagen tot 63%
op 2-4 maanden ouderdom.

Het verloop en de verschijnselen zijn sterk wisselend; men kan een per-
acuut tot acuut en een subacuut verloop onderscheiden. Bij een snel ver-
loop komen de dieren bijvoorbeeld \'s morgens nog aan de trog en sterven
in 6-18 uur. Post mortem vindt men dan een wat bleek kadaver in goede
voedingstoestand met gevulde, soms sterk gevulde maag en een lichtrood tot

vaak heftig rood gekleurde dunne- en vaak ook dikke darm naast een sterke
vaatinjectie en stuwing van de vaten in het rnesenterium. De inhoud van
de dunne darm is rose tot donkerrood door uitgetreden bloed als gevolg van
de sterk verhoogde permeabiliteit van de vaatwanden tengevolge van de
toxinen van de hemolytische coli.

Opvallend is dat de laatste jaren deze vorm het meest voorkomt en dat
het langzamer verloop, waarbij diarree vaak voorkomt en soms echte ver-
schijnselen van slingerziekte als verdikte oogleden en slingerende gang tot
verlamming van de achterhand, veel minder wordt aangetroffen. Bij sectie
van deze laatste gevallen vindt men oedemen van oogleden en onderhuids
weefsel van voorhoofd en neusrug, in de maagwand langs de curvatura
major en in het scheil van de dikke darm. De maag is gevuld en in de
dunne darm is een catarrale enteritis aanwezig, de darmscheilklieren zijn
gezwollen; soms ontbreekt het oedeem en vindt men kleine bloedinkjes.
Bij langzaam verloop worden ook wel croupeuze membranen in de dikke
darm gevonden (T e r p s t r a, 1958).

Bij de differentieeldiagnose moet men o.a. rekening houden met varkens-
pest en vibriodysenterie.

Therapeutisch is vasten aangewezen, hiernaast kan men door het drink-
water sulfapreparaten, streptomycine (Ter pst ra) en vitamine B-com-
plex geven. Tacken (1959) heeft gunstige ervaringen van een karne-
melk dieet en vitaminen B-complex. G o u g e en E 11 i o t (1954) melden
goede resultaten van 2-5 mg Na-acetazolamide per os, waarbij 86% van
de zieke dieren herstelden. G r e n n e r (1960) gebruikt met goed resultaat
150-.330 mg vitamine E- en Na-sulfaat en Coffeine. G i e r s c h i k (1961)
v ermeldt de toepassing van Prednisolon.

Niettegenstaande het voorkomen van Salmonella-k\'wmen bij normale var-
kens in de darminhoud en lymphoglandulae (Rutquist, 1961), wordt
men slechts zelden met klinische salrnonellosis geconfronteerd. Na vermin-
dering van de weerstand door inadequate voeding, parasieten of varkenspest
kan een uitbraak optreden.

■Als meest voorkomende typen zijn te vermelden S. cholerae suis, S. typhi
murium, S. derby, S. newport en S. anatum.

Bij een acuut verloop is de temperatiuir sterk verhoogd en komt diarree voor,
de faeces bevatten soms bloed en fibrine. Post mortem vindt men een darm-
catarre in dunne en dikke darm, miltzwelling cn puntbloedinkjes in pleura,
e])icard, nierschors en soms in het darmslijmvlies en hyperplasie van de
darmklieren.

Als regel echter is het verloop langzamer en gekenmerkt door diarree en
vermagering. Bij de sectie vindt men vooral in de dikke darm en het ileum
een fibrineus-difterische enteritis; het slijmvlies is met grauwgrijze mem-
branen bedekt, waaronder een rode granulatievlakte is te zien. Soms ont-
staan ulcera, deze zijn echter minder concentrisch gelaagd, brokkeliger en
vlakker dan bij varkenspest (N i e b e r 1 e-C o h r s). Vooral onder slechte
hygiënische omstandigheden zou bij bacteriologisch onderzoek ook Sphero-
phorus necrophorus voorkomen (Dunne).

Bij de differentieeldiagnose moet men rekening houden met varkenspest,
deficiënties aan niacine, pantotheenziuir en riboflavine, vibriodysenterie en
coccidiosis.

Therapeutisch ziet Kernkamp (1959) goede resultaten van 200-260 mg
neomycinesidfaat gedurende 6 dagen; ook entazin, een sulfapreparaat dat
direct in de darmwand wordt geresorbeerd, geeft na 12 dagen toediening
goed effect (Kubin, 1961). Of er dragers overblijven is niet bekend.
Preventief past men in Rusland vaccinatie van drachtige zeugen toe. Ook
25 gr furazolidone per ton voer naast een goede hygiëne en bestrijding van
parasieten is preventief gunstig.

In Nedreland werd deze infectie beschreven door T e r p s t r a (1948) en
Van U 1 s e n (1953); in Amerika geldt een hemorragische ontsteking van
caecum en colon als typisch voor dysenterie veroorzaakt door vibrionen;
„black scours".

De incubatieperiode is wisselend van enkele dagen tot 2 weken. De infectie
geschiedt per os, vooral na inkoop van dragers. Er treedt een atypische
diarree op, die na een paar dagen slijmerig en bloederig wordt en tot plotse-
linge sterfte aanleiding kan geven. De eetlust blijft vrij normaal. Het
sterftepercentage varieert van 10-100%. Na herstel kunnen herinfecties
optreden, die meestal fataal verlopen. Voorts komen na herstel dragers
\\oor.

Post mortem wordt een hemorragische gastritis in het fundusgedeelte aan-
getroffen en een hemorragische enteritis met mucopurulente-bloedige ont-
stekingsvloeistof en bij langzaam verloop een necrotiserende enteritis in de
dikke darm, waarbij de necrose minder diej) gaat dan bij varkenspest.
De behandeling zou, naast 12-24 uur vasten, volgens Doyle (1954) moe-
ten bestaan uit het toedienen van 1 gr streptomycine per dag gedurende
3-5 dagen. In Duitsland werkt men met Vibriogrün en sulfamezathine
(Van M a s t a 11-S c h m i d, 1954) en verder vermeldt Smith (1961)
dat Na-arsenilaat, gemengd door het voer in een hoeveelheid van 175 p.p.m.,
een gunstig effect heeft.

Na een orale infectie met B. anthracis komt, behalve een septicemische en
faiyngeale vorm, het meest een intestinale vorm voor (B r e n n a n, 1953).
De dieren hebben hoge koorts, braken en vertonen bloederige diarree en
sterven. Na de dood wordt een hemorragisch necrotiserende enteritis ge-
vonden, die beperkt kan zijn tot kleine haardjes, maar ook uitgebreide
delen van de dunne darm kan beslaan. Soms wordt een preperforatieve
peritonitis gevonden.

Door de bêta-toxinen van Cl. welchii ontstaat een acute diarree van oranje-
rood gekleurde faeces en sterfte in 24-36 uur. Opvallend is de sterk rood
gekleurde anus. In de dunne darm wordt een hemorragische tot necro-
tische enteritis gevonden. In de darminhoud van verse kadavers kunnen de
bêta-toxinen van Cl. welchii worden aangetoond. De Clostridia zelf vindt
men in de darminhoud van de biggen en de zeug en zij werden door Field
(1955) tevens aangetoond in een afstrijksel van de uierhuid van de zeug

(met steriele wattenproppen). De zeugen fungeren dus als dragers. Volgens
Brooksbank (1958) doen de zeugen tijdens weidegang de Clostridia
op.

Invasies van grote aantallen geëmbryoneerde A. lumbricoides geven bij
jonge dieren aanleiding tot diarree. Door het doorboren van de dunne
darm-mucosa irriteren de larfjes deze en ontstaat minstens een darmcatarre.
Ook grote aantallen volwassen spoelwormen geven hiertoe aanleiding.
Klinisch vindt men ongeveer 1 week na infectie een vochtig hoestje, dat
van voorbijgaande aard is, het baarkleed wordt dor en ruig, de dieren zijn
\\ aak onrustig, de eetlust is wisselend en er komen „wormbuikjes" bij voor.
Post mortem vindt men, afhankelijk van het stadium, kruipgangen in lever
en longen of Ascariden in de dunne darm en littekens op de voorvlakte
van de lever. Een bestaande viruspneumonie wordt door de migrerende lar-
ven verergerd.

.-\\ls therapeuticum zijn de piperazinederivaten aangewezen. Een werking
van kleine doseringen, gedurende langere tijd door het voer toegediend is
nihil. Men zal er in het algemeen goed aan doen de mester te adviseren
alle aangekochte dieren, voorzover zij bij de fokker na het spenen niet zijn
behandeld, een wormbehandeling te geven. De fokkers zullen alle fok-
dieren na het spenen en vóór het dekken en op het eind van de drachtig-
heid behandelen. Verder is het noodzakelijk het hok uit te schrobben met
sodawater en hiermede ook de achterhand en het uier van de zeug te
wassen. Op zwaar besmette bedrijven zal men de dieren beter binnen kun-
nen houden.

Infecties met S. ransomi, S. papillosus en S. suis zijn o.a. beschreven door
Frickers (1953) en Hosch (1961).

De infectieuze filariforme lar\\\'en worden per os opgenomen of dringen door
de huid naar binnen. Volgens Hosch zou bij de oudere dieren de ont-
wikkeling bij het derde larvale stadium blijven steken, maar bij drachtige
dieren zou een intrauterine infectie mogelijk zijn, zodat drie dagen na de
geboorte volwassen vormen in de darmmucosa zijn gevonden.
Al 2-4 dagen na geboorte is diarree mogelijk, verder kunnen de biggen on-
rust vertonen door het penetreren van de huid door larv en, soms braken de
dieren; ook wordt anemie vermeld, sterfte 60-70%. Minder ernstig is het
\\erloop op iets oudere leeftijd; er treedt diarree op van 12-14 dagen. Dit is
eventueel ook mogelijk bij herinfecties aangezien de prepatent periode 8-9
dagen duurt.

De darminhoud is grijsgrauw van kleur, soms \\ ermengd met bloed. De mu-
cosa van de dunne darm is verdikt en vertoont bloedinkjes. De parasiet
wordt bij pas gestorven of afgemaakte dieren gevonden in de buurt van de
[jylorus.

De behandeling met piperazinederivaten heeft een goed resultaat; tegen
secundaire infecties geeft men sulfapreparaten, Belangrijk is ook het uit-
schrobben van de hokken met sodawater. F 1 e i s c h e r (1959) zegt goede
resultaten te hebben met het toedienen van 100 mg piperazine op de tweede
levensdag bij de preventie van S. papillosus-infectie.

Onder slechte hygiënische omstandigheden komt wel een infectie door de
schimmel Candida albicans (Monilia) voor, genaamd spruw.
Door de toxinen ontstaat een necrotiserende ontsteking van mond, keel-
en neusslijmvlies, die kan afdalen in het maag-darmkanaal. De dieren ver-
spreiden een vieze weëige stank en hebben diarree. Volgens Quin (1952)
zou na langdurig gebruik van antibiotica een alimentaire vorm van spruw
optreden in de oesophagus en maag en darmen, waardoor een aanhouden-
de diarree en dorst ontstaan, soms vergezeld van hersenverschijnselen. In
de dunne darm komen pseudomembranen van 1-2 mm dikte voor, waar-
onder een roodgekleurde granulerende mucosa.
Kopersulfaat is aanbevolen als geneesmiddel.

Men spreekt ook van regionale ileitis en ileitis terminalis ulcerosa et hyper-
trophicans.

Deze darmaandoening lijkt op de ziekte van Crohn bij de mens en komt
bij het varken voor als toevallige slachtbevinding of bij een enkeling uit
een toom, die als uitvaller ter sectie wordt ingestuurd. Tijdens het leven
vindt men bij een enkel dier in een toom diarree, afgewisseld met obsti-
patie.

Bij de sectie valt op dat het achterste deel van de dunne darm over een
lengte van 25-160 cm is ontstoken. Vergeleken met de normale darmwand,
die in gecontraheerde toestand ongeveer 1,5 cm dik is, vertoont het aan-
getaste darmgedeelte een verdikking tot soms 4,5 cm en lijkt op een
gummislang. Door perforatie van ulcera ontstaat soms een peritonitis. Ook
vindt men wel fistelvorming. De darminhoud is vies, grauwbruin en stin-
kend. Soms is vooral de mucosa aangetast, in andere gevallen overweegt
een hypertrofie van de muscularis mucosae.

De aandoening werd het eerst beschreven door Emsbo (1951) en later
door Jennings (1953). Onder het ter secde ingestuurd materiaal werd
door ons (K o o p m a n, V a n d e r Maas) deze afwijking enkele malen
gevonden.

De oorzaak is onbekend. Volgens Em s b o zou het in verband gebracht
kunnen worden met de stijging van dc pH naarmate men meer distaal in
het darmkanaal komt; tegelijkertijd stijgt ook het bacteriegetal. Verder is
het laatste deel van de darm zeer rijk aan lymfoid weefsel en reactief op
allerlei prikkels.

Hiermede zijn geenszins alle oorzaken van enteritis genoemd; men kan
nog opmerkingen maken ten aanzien van coccidiosis, deficiënties en into-
xicaties etc., zodat het gecompliceerde probleem enteritis zeker niet volledig
is behandeld.

Na een inleiding over het voorkomen en de aard van gastro-enteritiden bij varkens,
beschrijft de auteur enkele vormen van gastro-enteritiden, waarbij o.a. het coli-
probleem extra aandacht verkreeg.

After an introduction about the frequency and the characteristics of gastro-enteritis
in pigs, the author describes some aetiological forms of gastro-enteritis. Special
attention is given at the Escherichia co/i-problem in youngs pigs.

Après une introduction concernant l\'apparence et le caractère de gastro-entéritides
du porc l\'auteur décrit quelques espèces étiologique de la gastro-entérite. Il a fixé
l\'attention extraordinaire sur le problème de l\'infection par Escherichia coli.

Nach eine Einführung über die Frekwenz und das Wesen der Gastro-enteritiden beim
Schwein beschreibt der Verfasser, der Ursache nach, einige Formen der Gastro-
enteritis, Das Escherichia co/i-Problcm hat die spezielle Aufmerksamkeit bekommen.

,Anonymus; Enteritis bij varkens, Diergeneesk. Memorandum, 1955: 27 en 37.
B a y, B. W., D o y 1 e, L. P. and H u t c h i n g s : The Pathology and Symptomatology

of the Gastro-enteritis. Am. J. vet Res., 215, (1951).
Bay, B. W., Doyle, L, P, and H u t c h i n g s, L. M, : Transmissible Gastro-ente-
ritis in Swine - A Study of Immunity. ]. Am. vet. med. Ass., 122, 200, (1953).
Beckett, F. J,, C r u i c k s h a n k s, J, and Ellis, G, H. C. : The Use of Oxy-
tetracycline in the Preventive of Neonatal Scouring in Piglets. Vet. Ree., 73, 1075,
(1961).

Bl i g h, P. S, : An enteritic Disease of Pigs resembling Transmissible Gastro-enteritis,

Vet. Ree., 70, 551, (1958).
Boukaert, J,: Gutoedem beim Schwein, Dtsch, tierärztl. Wschr., 67, 349, (1960).
B r e n n a n. A, D, J, : Anthrax with special Reference to the recent outbreak in Pigs,

Vet. Ree., 65, 255, (1953).
Bride Mc. G, N,: Acute Enteritis in young Pigs due to Infections with the Colon

Group, ƒ. Am. vet. med. Ass., 84, 36, (1934),
B r o o k s b a n k, N. II. : Disorders of the Lacating Sow and Newborn Pi.gs. Vet.

Ree., 70, 1148, (1958).
Campbell, S, G.: Studies on Strains of Haemolytic Escherichia Coli Isolated

from Normal Swine after Weaning, Vet. Ree., 71, 909, (1959).
D o y 1 e, L. P.: Field Trials with Streptomycin for Swine Dysentery. ]. Am. vet. med.

Ass., 124, 195, (1954).
Doyle, L. P. and D u n n e, H, W,: Diseases of Swine, 107, (1958).
D o y 1 c, T, M. : The Viability of the Virus of Swine Fever in Bone Marrow. Muscle

and Skin of Preserved Carcasses. J. comp. Path., 46, 25, (1933).
D u n n e, H, W.: A Study of an Encephalitic Strain of Hog Cholera Virus. Am. ].

vet. Res., 13, 277, (1952).
Dunne, H. W., Reich, C. V., H o k a n s e n, J. F. and L i n d s t r o m, E. S.:
Variations of Hog Cholera. A Study of Chronic Cases. Proc. Book Am. vet. med.
Ass. 92nd Ann. Meeting, 148, (1955).
Ed w a r d s, B. L.: Oedema in Newborn Piglets. Vet. Ree., 73, 540, (1961).
Eisma, W. A.: Varkenspest. Tijdschr. Diergeneesk,, 78, 34, (1953).
Ems bo. P.: Terminal or Regional Ileitis in Swine. Nord. VetMed., 3, 1, (1951).
E r s k i n e, R. G., S o y k a, W. J. and Lloyd, M. K, : The Experimental Repro-
duction of a Syndrome Indistinquisable from Oedema Disease. Vet. Ree., 70, 271,
(1958),

Field, N. I. and Gibson, E. A.: Study in Piglet Mortality. Vet. Ree., 67, 31
(1955).

F r i c k e r s, J.: Strongyloidosis bij het varken. Tijdschr. Diergeneesk., 78, 279,
(1953).

G i e r s c h i k, H.: Die Oedemkrankheit des Schweincs. Der Prakt. Tierarzt, 5, 171,

G 1 ä s s e r, K., H u p k a, E. und Wetzel, R.: Die Krankheiten des Schweines.
Auflage 6, (1961).

Pigs. Vet. Ree., 70, 271, (1958).
G o o d w i n, R. F. and Jennings, A.: Infectious Gastro-Eenteritis of Pigs. I. The

Disease in the Field, ƒ. comp. Path., 69, 87, (1959).
Goodwin, R. F.: Some Diseases of Suckhng Pigs. Vet. Ree., 69, 1290, (1957).
Gordon, W. M. and Luke, D.: Gastro-enteritis in Young Piglets Associated

with Escherichia Goh. Vet. Ree., 70, 542, (1958).
Gouge, H. and Elliot, R.: Vet. Med., 49, 295, (1954).

Utrecht, 26 september 1956.
Gregory, D. W.: Experimental Edema Disease (Haemolytic Escherichia Coli

Toxaemia) in Pigs and in Mice. Am. J. vet. Res., 21, 88, (1960).
G r e n n e r, H. E.: Einige Literaturbetrachtungen sowie Praxisbeobachtungen zur

Oedemkrankheit des Schweines. Mh. Vet.Med., 16, 137, (1960).
Hess, E. und S u t e r. P.: Die Oedemkrankheit des Schweincs. Schiveiz. Arch.

Jaarverslagen over 1958-1961 van de Provinciale Gezondheidsdiensten voor
Dieren.

Jennings, A. R.: Gastro-enteritis in the Pig. Vet. Ree., 71, 766, (1959).
J O n e s, J. E. T., S e 1 1 e r, K. C. and Williams Smith, H.: The Evaluation
of the Live and Dead E. Coli Vaccines Administered to the Pregnant Female in
the Prevention of Scouring (Diarrhoea) in Piglets. Vet. Ree., 74, 202, (1962).
Kampelmacher, E. H., Guinee, P. M., H o f s t r a, K. en Keulen,
A. van: Sahnonellose-ondcrzock in slachthuizen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 77,

J. Am. vet. med. Ass., 95, 159, (1939).
Kernkamp, H. C. and L i n d o r f e r, R. K.: Treating Salmonellosis in Swine

with Neomycin. J. Am. vet. med. Ass., 135, 595, (1959).
Kubin, G. und G r a d i n g e r, G.: Beitrag zur Behandlung der Akuten Salmo-
nellose des Schweines. Wien, tierärztl, Mschr., 47, 70, (1961).
Kitt, T.: Grundrisz der Pathologischen Anatomie für Tierärzte und Studierende

der Tiermedizin. (1931).
Kitt, T.: Lehrbuch der Algemeinen Pathologie für Tierärzte. (1950). Verslag Fer-
dinand Enke, Stuttgart.
L e e, D. and K i t c h i n, A.: Citaat van T r i b e, D. in Vet. Ree., 66, 867, (1954).
M a s t a 1 1, H.: Über die Behandlung des ansteckenden Schweinedurchfalle mit

Vibriogrün-„Doenhardt". Tierärztl. Umsch., 9, 101, (1954).
Neundorf, R. c.s.: Erste Auswertung klinischer Erfahrungen und Beobachtungen
in Propylaxe und Therapie bei der sogenannten infektiösen Gastro-enteritis des
Schweines an Hand von Patientenmaterial im Bezirk Leipzig. Dtsch. tierärztl.
Wschr., 68, 278, (1961).
Nieberle, H. und Gohrs, P.: Lehrbuch der speziellen pathologischen Anatomie

der Haustiere. 4te .Auflage (1961). G. Fischer, Jena.
Quin, A. H.: New Problems in Swine Diseases-control and treatment. Canad. J.
comp. Med., 16, 265, (1952).

Reber, E. F.: Airborn Transmissible Gastro-enteritis. Am. J. vet. Res., 17 194
(1956).

Ressang, A.: De postmortale diagnose van varkenspest in 1951-1952. Tijdschr.
Diergeneesk., 78, 64, (1953).

Roberts, H. E. and V a 11 e 1 y, T. E.: An Investigation into the Relationship of
Haemolytic Escherichia Coli to Diseases in Pigs. Vet. Ree., 71, 846, (1959).

Rutquist, O. C.S.: Die Salmonella cholerae suis Infektion beim Schwein Nord
VetMed., 13, 3, (1961).

Schipper, I., Buchanan, M. L. and E v e 1 e t h, D. F.: Swine Enteritis I.
Terramycine in the treatment of Diarrhoea in Suckling Pigs. J. Am. vet med
291, (1956).

Schmid, G.: Über die Behandlung des Schweinedysenterie. Tierärztl. Umseh., 9,
352, (1954).

S m i t h, I. D.: Arsenalic acid a Therapeutic and Prophylactic Agens for Haemorrha-
gic Dysentery. J. Anim. Sei., 20, 768, (1961).

S o j k a, W. J., E r s k i n e, R. G. and L 1 o y d, M. K.: Haemolytic Escherichia Coli
and Oedema Disease of Pigs. Vet. Ree., 69, 293, (1957).

Tacken, P. H. W.: Opmerkingen ten aanzien van opfokziekten en ziekten bij op-
groeiende varkens. Tijdsehr. Diergeneesk., 84, 199, (1959).

Terpstra, J. I.: Opmerkingen bij ingezonden ziektemateriaal over het jaar 1947.
Tijdsehr. Diergeneesk., 73, 768, (1948).

r e r p s t r a, J. I.: Haemolytische Colibacteriën als oorzaak van ziekten bij varkens.
Tijdsehr. Diergeneesk., 83, 1078, (1958).

r h O o n e n, J., H o o r e n s, J., S p i n c e m a i 11 e x, J. en D e m a r e z D.: Fre-
quentie en oorzaken der biggensterfte. Mededelingen van de Veeartsenijschool van
de Rijks-Universiteit te Gent, 5, no. 4, (1961).

Th ij e, J. T. t e n: Mededelingen op dc Vooriichtingsdag betreffende de Diagnostiek
van Varken.spest. 9 februari 1961.

Timoncy, J. F.: An Alternative Method to Repeated Freezing and Thawing for
the Preparation of a Strain of Haemolytic E. coli which in Intravenous Injection
in Pigs Mimics the Syndrome of Edema Disease. Vet. Ree., 72, 1252. (1960).

U I s e n, r. W. V a n: Gastro-enteritis bij varkens. Komt Vibriodysenterie in Neder-
land voor?" Tijdschr. Diergeneesk., 78, 560, (1953).

Veterinary Investigation Service, Ministry of Agriculture, Fisheries and Food:
A Survey of the Incidence and Causes of Mortality in Pigs. Vet. Ree. 71, 777,
(1959).

Vishugakov, S. I. and G r o s h e v a, G. A.: Infectious Gastro-entero-colitis in
pigs. Referaat in Vet. Bull., 31, 530, (1961).

W e i k 1, A.: Ferkelkrankheiten; an Hand von Sektionser.gebnissen. Tierärztl. Umseh.,
14, 249, (1959).

Weis, J.: Ferkelgrippe und chronische Schweineseuche, Ferkeldurchfall. Schweiz.
Arch. Tierheilk., 98, febr. 1956.

In Koeweit zal waarschijnlijk volgend jaar een melkfabriek gaan draaien, die melk
bereidt uit Deense ondermelkpoeder, Deens melkvet en Koeweits gedestilleerd zee-
water.

De fabricagemethode voor deze zogenaamde recombined milk is Deens. De Denen
hopen er in de toekomst ook nog roomijs te kunnen maken, alsmede andere melk-
produkten.

Een nieuw diagnostisch hulpmiddel bij het onder-
zoek van het rund op de aanwezigheid van een
gedilateerde en/of gedisloceerde lebmaag; het
zgn. „Steelband-effect".

The ,,Steelband-effect", a new diagnostic aid in inspec-
tion of the cow concerning the presence of abomasal
dilatation andjor dislocation.

De dilatatie en de dislocatie van de lebmaag, in hun verschillende ver-
schijningsvormen, zijn de laatste jaren meer en meer in de belangstelling
gekomen. Het blijkt bovendien, dat deze aandoeningen veelvuldig voor-
komen.

Marrenjarrett (1955) menen, dat lebmaagulcera aanleiding geven
tot de dilatatie, terwijl P i n s e n t (1962) voedingsfouten als een mogelijke
oorzaak van deze dilatatie aangeeft. Ook een abnormale inhoud, b.v. zand,
kan mogelijk de oorzaak van de dilatatie en de dislocatie zijn.
Door zijn ligging onttrekt de normale lebmaag zich aan het onderzoek. In
gedilateerde en eventueel getordeerde toestand komt de lebmaag links of
rechts omhoog naast de pens, men is dan in staat de lebmaag te onder-
zoeken.

We onderscheiden de lebmaagdilatatie en -dislocatie naar links (dilatatio
et dislocatio abomasi sinistra) en de lebmaagdilatatie en -dislocatie naar
rechts (dilatatio et dislocatio abomasi dextra) en de lebmaagtorsie (torsio
abomasi).

Bij de lebmaagdilatatie en -dislocatie naar links komt een groot gedeelte
van de lebinaag, waarvan voornamelijk het fimdusgedeelte gedilateerd is,
links van de pens te liggen (foto I).

De aandoening komt het meest voor bij vers gekalfde koeien. Stieren en
hoogdrachtige runderen kunnen echter ook een lebmaagdilatatie en -dislo-
catie naar links hebben. (Nu mans, 1961; Wagen aar en Hoog-
h i e m s t r a, 1961; eigen waarnemingen).

De verzorger zal mededelen, dat het dier een wisselende eetlust heeft en
soms kreunt. De faeces zijn vaak slap en hebben soms een slijmig en olie-
achtig aspect. De voedingstoestand van het dier is meestal nog goed, doch
bij dieren, die al lange tijd ziek zijn, kan een zeer sterke vermagering op-
treden.

Drs. H. J. Breukink, Wetenschappelijk Ambtenaar, Faculteit der Diergeneeskunde,
Rijksuniversiteit Utrecht, Biltstraat 172.

Drs. J. Kroneman, Wetenschappelijk Ambtenaar, Faculteit der Diergeneeskunde,
Rijksuniversiteit Utrecht, Biltstraat 172.

I5ij het klinisch onderzoek zijn aan de pols, de ademhaling en de tempe-
ratuur weinig veranderingen waar te nemen; soms is de polsfrequentie laa?
(Dirksen, 1962).

De vers gekalfde en hoogdrachtige dieren verspreiden meestal een aceton-
geur. Vele dieren worden dan ook lange tijd ten onrechte als acetonemie
patiënten behandeld. Een enkele maal is een duidelijke ammoniakale foetor
e.x ore waar te nemen.

Bij onderzoek van de voorniagen zijn de pensbewegingen meestal nog wel
aanwezig, de contracties zijn echter matig sterk van intensiteit en de fre-
i|uentie is zeer wisselend.

De pijnproeven zijn zeer vaak negatief, soms is alleen de paalproef positief.
De boekmaaggeruisen zijn vaak niet te horen doordat de boekmaag door
tractie van de lebmaag niet meer tegen de rechter rib- en buikwand aan-
ligt, welke waarneming ook bij operatie in de Kliniek voor Heelkunde is
bevestigd.

Het onderzoek van de lebmaag bestaat uit: inspectie, palpatie, auscultatie,
het stoten van de lebmaag, het rectaal onderzoek en het „steelband-effect".

Het dier dient beoordeeld te worden op symmetrie. Bij een lebmaagdislo-
catie is het dier meestal duidelijk asymmetrisch. Dit hangt af van de mate
waarin de lebmaag gedilateerd is. Deze asymmetrie wordt veroorzaakt
doordat vooral de linker ribwand en ook de linker onderflank, door de
druk van de gedilateerde en gedisloceerde lebmaag daar ter plaatse, naar
lateraal zijn uitgeweken (foto 2).

De gedisloceerde lebmaag is in vele gevallen links in dc bovenflank,
direct achter de laatste rib, te palperen. Ook de beide laatste intercostaal-
ruimten kunnen een geringe uitpuiling vertonen.

Bij het gezonde dier zijn de pensgeruisen door auscultatie te horen, daar
waar de pens tegen rib- en buikwand aanligt. Bij de auscultatie zijn dan
duidelijk knisterende geruisen te horen, die synchroom zijn met de pens-
bewegingen.

Bij een lebmaagdislocatie daarentegen zijn deze pensgeruisen niet of nau-
welijks waar te nemen, omdat de met gas en vloeistof gevulde lebmaag zich
tussen de rib-buikwand en de pens heeft ingedrongen.

In aansluiting op sommige pensbewegingen hoort men bij een lebmaag-
dilatatie- en dislocatie naar links nu typische hoogtonige borborygmi. Deze
borborygmi zijn het gevolg van de verplaatsing van gas uit de pens en de
boekmaag naar de lebmaag (D i r k s e n, 1962).

Het best zijn deze lebmaaggeluiden waar te nemen door auscultatie op de
10e-11e rib ter halverhoogte (foto 3).

Auscultatie van de borborygjni bij een lebmaagdislocatie naar links. Met
één hand worden de pensbewegingen gecontroleerd, gelijktijdig wordt

Door middel van stotende bewegingen in de linker onderflank is de, in de
gedilateerde en gedisloceerde lebmaag staande vloeistofmassae vvaarbo\\ en
zich de min of meer grote gasbel bevindt, in beweging te brengen.

Bij gelijktijdige auscultatie kan men dan typisch hoogtonig klotsen waar-
nemen (foto 4). Het geluid dat opgewekt wordt, lijkt op het vallen van
grote hoogte van een aantal druppels in een half met water gevulde teil
(W agenaar en Hooghiemstra, 1961).

Bij rectaal onderzoek bemerkt men dat de pens klein is en toch te veel
naar rechts is verplaatst. In enkele gevallen kan men tussen de rib-buik-
wand en de pens de gedilateerde en gedisloceerde lebmaag voelen.

Al de bovenstaande onderzoekingsmethoden (a, b, c, d en e) kunnen, door-
dat de lebmaag minder sterk is uitgezet en zich daardoor minder ver tussen
rib-buikwand en pens heeft ingedrongen, tijdelijk een negatief resultaat
geven.

Een diagnosticum, dat in deze gevallen nog behulpzaam kan zijn en in ge-
vallen van twijfel meestal van doorslaggevende betekenis is, is de percussie
en het hiermede gelijktijdig ausculteren van de lebmaag, waarbij het zgn.
„steelband-effect" wordt opgewekt.

De uitvoering dient te geschieden door 2 personen. Een persoon percu-
teert met de percussiehamer en plessiemeter de linker rib- en buikwand
op verschillende plaatsen, terwijl de andere persoon gelijktijdig luistert op
de laatste ribben van de linker ribwand ongeveer halverhoogte. Bij aanwe-
zigheid van een dunwandige met gas gevulde ballon (b.v. de lebmaag)
hoort men op de grens van gas en vocht zeer fraaie geluiden, die lijken op
het geluid dat voortgebracht wordt door met een slaginstrument te slaan
op een leeg olievat, zoals geschiedt bij de steelbands.

De plaats van de auscultatie, d.w.z. de grens van gas en vocht, wisselt met
de graad van de dilatatie van de lebmaag (foto 5).

Differentieel diagnostisch kan een groot abces, dat zich uitstrekt over de
linker rib- en buikwand, een dunne wand heeft en gas en vloeistof bevat,
ook een positief steelband-effect geven. Dit komt echter zeer zelden voor.
Een tympanische pens doet dit echter niet.

De lebmaag kan ook dilateren en zich dan in de rechter buikhelft ver-
plaatsen (Bisschof, 1950; E s j) e r s e n, 1961; Lagerwey en
Nu mans, 1962).

De torsio is mogelijk het laatste stadiinn van de dilatatie rechts. Deze toriso
wordt in sommige gevallen snel, in andere gevallen langzaam en soms ge-
heel niet bereikt. Voor deze opvatting pleit, dat de ter onderzoek aange-
Ijoden dieren zich in allerlei stadia van de aandoening bevinden, waarbij
in het gimstigste geval slechts een nauwelijks waarneembare dilatatie en
dislocatie bestond, terwijl in het ergste geval een zeer sterke torsie van de
lelimaag aanwezig was.

In de Engelse literatimr wordt er op gewezen, dat de lebmaagdilatatie en
-dislocatie naar rechts uitsluitend zou voorkomen bij versgekalfde koeien
(Pinsent, 1962). In Nederland is de aandoening echter ook bij drach-
tige dieren vastgesteld.

In de anamnese wordt wisselende eetlust vermeld. Soms zijn de klachten vrij
acuut begonnen, terwijl het dier het in andere gevallen al lange tijd slecht
deed.

In het begin van het lijden zijn aan de [»Is, de ademhaling en de tempe-
ratuur weinig veranderingen waar te nemen. In acimt verlopende gevallen,
waarbij een torsio abomasi blijkt te bestaan, is de pols in het algemeen
hoog, evenals de ademhaling. Het dier maakt dan ook een erg zieke indruk.
Dc pensbewegingen zijn vaak wel aanwezig. De hoeveelheid faeces, die
dikwijls dezelfde kleur en consistentie hebben als bij de lebmaagdislocatie
naar links, is vaak verminderd. Het stadium van dilatatie bepaalt of er al
of niet een afsluiting van de pylorus optreedt doordat er of een knik in de
])ylorus komt of doordat deze door een torsie wordt afgesloten.
Bij een torsie is de hoeveelheid faeces dan ook zeer gering. De faeces be-
\\atten soms bloed, soms veel galkleurstoffen. In acute, zeer snel tot een
torsio abomasi wordende gevallen van lebmaagdilatatie kan het nmd koliek-
verschijnselen hebben vertoond.

onderflank zijn uitgezet. In gevallen van een sterke dilatatie of van een
torsie is vooral de rechter bovenflank uitgezet.

Men vindt dan een uitpuiling van de buikwand vlak achter de laatste rib,
hoog in de flank tot dicht onder de dwarsuitsteeksels van de lendenwervels.

Slechts een enkele maal bij een sterke dilatatie en vooral ook bij een torsie
is de lebmaag rechts te palperen.

Bij auscvdtatie ter halverhoogte van de laatste ribben hoort men bij de dila-
tatie en dislocatie naar rechts de typische hoogtonige borborygmi, zoals
hiervoor al beschreven. Bij zeer sterke dilatatie en bij torsie van de leb-
maag zijn deze geluiden niet aanwezig, omdat er dan geen gasverplaatsing
vanuit de boekmaag meer is.

In bijna alle stadia van dilatatie en torsie kan men door stotende bewe-
gingen in de onderflank en gelijktijdig ausculteren de typische hoogtonige
klotsgeluiden waarnemen. In een vroeg stadium, waarbij de dilatatie min-
der uitgesproken is, lukt dit soms niet.

De rectale exploratie kan in vele gevallen uitsluitsel geven. Met uitzonde-
ring van die gevallen waarbij de dilatatie minder uitges])roken is, kan men
rectaal de lebmaag voelen als een meer of minder grote ballon rechts onder
en vóór het abdomen. De oppervlakte voelt meestal wat gerimpeld aan
door het bedekkende Omentum.

1. In gevallen van een lebmaagdilatatie en -dislocatie naar rechts en een
lebmaagtorsie is de percussie van de longgrenzen vaak zeer moeilijk en is
de leverpercussie niet mogelijk, doordat ter plaatse een zeer sterke tym-
panische toon wordt gehoord (foto 6).

Omdat ook bij de lebmaagdilatatie en -dislocatie naar rechts genoemde
onderzoekingsmethoden tijdelijk een negatief resultaat kunnen geven, moet
ook hier getracht worden het „steelband-effect"\' op te wekken.
De uitvoering geschiedt zoals reeds eerder gemeld en de plaats van per-
cussie is nu rechter buik- en ribwand, terwijl de plaats van auscultatie,
ook hier op de laatste ribben, in hoogte kan variëren (foto 7).

De diagnose „lebmaagdilatatie en -dislocatie naar links" of „lebmaag-
dilatatie en -dislocatie naar rechts" eventueel met een torsie van de leb-
rnaag, is in bijna alle gevallen, als men systematisch alle genoemde punten
nagaat, te stellen.

De diagnose „torsio abomasi" is moeilijker omdat het verschil tussen een zeer
sterke dilatatie en een torsie klein is. Voor een torsio pleiten naast de reeds
genoemde bevindingen: een hoge pols, bijna geen of geen faeces in het
rectum, koliekverschijnselen, glucose in de urine en een slechte algemene
toestand van het dier.

Het „steelband-effect" is een gemakkelijk diagnosticum, dat in alle gevallen
snel tot de diagnose dilatatie en dislocatie van de lebmaag naar links of
rechts kan leiden. Het positief uitvallen van deze proef geeft een grote mate

van zekerheid omtrent het aanwezig zijn van een dislocatie of dilatatie,
hetgeen niet altijd van de andere proeven gezegd kan worden.
Bij de genoemde dilataties en dislocaties naar rechts is de inhoud van de
lebmaag altijd vloeibaar. Er komt echter bij het rund, meestal in het ver-
looi) van een chronische traumatische gastritis of bij zeer extensieve voe-
ding, nog een lebmaagdilatatie met een geringe dislocatie naar rechts voor,
waarbij de inhoud lijkt op die van de pens. Dit is de lebmaagverstopping
of functionele Pylorusstenose (Hoflund, 1940). Hierbij is het „steel-
band-effect" niet op te wekken.

In dit artikel wordt een overzieht gegeven van de klinische onderzoekingsmethoden
bij dieren, verdacht van een gedilateerde en,\'of gedisloceerde lebmaag. Naast de in-
spectie, de palpatic, de auscultatie, het stoten van de lebmaag en het rectale onder-
zoek introduceren de schrijvers een nieuwe onderzoekmethode.

Door het percuteren van de ribwand wekt men in de gedilateerde lebmaag een geluid
op, dat door auscultatie goed is waar te nemen. Men hoort het geluid het beste als
men ongeveer ter hoogte van het vloeistofniveau ausculteert. Aangezien het geluid
overeenkomt met het geluid, dat ontstaat door het trommelen op een leeg olievat,
zoals dit gebeurt in de zgn. „steelbands", spreken schrijvers van het „steelband-
effect".

Dit „steelband-effect" is gemakkelijk op te wekken en altijd aanwezig bij de gedila-
teerde en/of gedisloceerde lebmaag.

The article gives a survey of the clinical examination methodology for animals, sus-
pected to have a dilatated or dislocated abomasum. Besides inspection, palpation,
auscultation, pushing of the abomasum and rectal examination the two authors intro-
duce a new method for clinical examination.

In percussing the rib-side a sound is evoked in a dilatated abomasum, to be heard very
well by auscultation. The sound is the most audible in case of au.scultating about the
height of the liquid-level. The sound resembles the sound evoked in case of drumming
an empty oilbarrcl, as is done by the so-called "steelbands". The authors are conse-
quently calling it the "steelband-cffect".

This "steclband-cffect" can be easily evoked and is always present in case of dilatated
and/or dislocated abomasum.

Dans cet article on donne un aperçu des méthodes d\'examen clinique d\'animaux
soupçonnés d\'avoir une caillette dilatée et/ou disloquée. A part l\'inspection, la palpa-
tion, l\'auscultation, le tapotement de la caillette et l\'examen rectal, les auteurs intro-
duisent une nouvelle méthode d\'in%\'estigation.

En percutant la paroi costale on produit un son dans la caillette dilatée qui est bien
perceptible pendant l\'auscultation. On perçoit le son le mieux en auscultant environ
à la hauteur du niveau du liquide.

Comme le son ressemble au son d\'un roulement de tambour sur un tonneau à huile
vide, tel que cela se fait notamment dans les „steelbands", les auteurs ont choisi le
nom d\' „effet de steelband".

Cet „effet de steelband" est facile à produire et se présente toujours dans la caillette
dilatée et/ou disloquée.

Der Artikel gibt eine Übersicht der klinischen Untersuchungsmethoden für Tiere,
welche leiden\'an einem dilatierten und/oder dislozierten Labmagen. Neben Inspektion,

Palpation, Auscultation, dem Stessen des Labmagens und einer Rektal-untcrsuchung
stellen die Autoren eine neue Untersuchungsmethode vor.

Beim Perkuticren der Rippenwand erweckt man im Labmagen einen Laut, der gut
hörbar ist beim Auskultieren. Am besten ist dieser Laut wahrnehmbar wenn man
ungefähr zur Höhe des Flüssigkeitsniveau auskultiert. Da diese Laut dem Laut gleicht,
der entsteht beim trommeln auf einem leeren Ölfass, wie das bei den s.g. „Steelbands"
geschieht, reden die Autoren vom „Steelband-effect".

Dieser s.g. „Steelband-effect" ist immer leicht zu erregen und stets anwesend im Falle
eines dilatierten und/oder dislozierten Labmagens.

B ] s s c h o f, P.: Toriso abomasi bovis, with special reference to aetiology and patho-
genesis. Proc. Int. Vet. Congr., Part I, p. 1040, Part H, p. 384, Stockholm 1950.
Dirksen, G.: Die Erweiterung, Verla.gerung und Drehung des Labmagens beim

Rind. Habilitationsschrift 1962.
Espersen, G.: Die rechtseitige Labma.generweiterung und -Verlagerung beim

Rind. Dtsch. tierärztl. Wschr., 68, 2, (1961).
Hof 1 und, S.: Untersuchungen über Störungen in den Funktionen der Wieder-
kauermagen durch Schädigungen des N. vagus verursacht. Diss. Stockholm 1940.
Lagerwey, E. en N u m a n s, S. R.: De operatieve behandel\'ing.smethoden van
cen gedilateerde en gedisloceerde lebmaag bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk , 87
328, (1962).

M a r r, A. and J a r r e t t, W. F. H.: Displacement of the abomasum associated with

peptic ulceration in a cow. Vet. Ree., 67, 332, (1955).
.Numans, S. R.: Erfahrun.gen mit der operativen Reposition von Lageverände-
rungen des Labmagens und im Dickdarmkomplcx des Rindes. Dtsch tierärztl
Wschr., 68, 12, (1961).
P i n s e n t, P. J. N.: The differential diagnosis of abdominal disorders of the bovine

animal. Vet. Ree., 74, 1282, (1962).
W a g e n a a r, G. en H o o g h i e m s t r a, J. S.: De lebmaagdislocatie naar links.
Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1295, (1961).

Tetanusbacillen zijn gekweekt uit dc faeces van verschillende dieren, zoals paarden,
koeien, schapen, honden, kippen en soms ook uit faeces van de mens. Dc sporen
blijven in de grond en in stof zeer lang levensvatbaar. Lowbury en medewerkers
(1958) hebben niet alleen uit 20 van 35 monsters faeces van mensen en uit 6 van 7
monsters tuinaarde in Birminghani tetanusbaciilen t^ekwecktj maar ook uit de omslag-
plooi van de broekspijp van 8 van 11 mannen. Ook in Nederland is uit de rand van
de broekspijp van stedelingen Clostridium tetani gekweekt.

Hemmes (1948) .geeft op, dat van 627 tussen 1935 en 1947 voorgekomen sterf-
gevallen aan tetanus 62 moesten worden opgevat als beroepsinfecties van personen
werkzaam in landbouw, veeteelt en tuinderijen. Volgens zijn verslag waren er in het
Westland, waar zeer veel met paardemest werd gewerkt, slechts 2 gevallen van sterfte
aan tetanus voor.gekomen, terwijl 6 patiënten rechtstreeks door een dier waren ver-
wond (paard, koe, hond, rat, haan).

Of mensen, die geregeld met paarden in aanraking komen, een verhoogde kans heb-
ben om tetanus te krijgen, is moeilijk uit te maken. Bovengenoemde cijfers wijzen er
echter op dat deze kans zeker niet buitengewoon groot is.

MacLennan, J. D.; The histotoxic clostridial infections of man. Bact. Rev., 26,
177, (1962).

MacLennan geeft een overzicht naar aanleiding van een literatuurlijst van
1103 nummers.

Bij traumatische ziekte van de mens zijn de voornaamste verwekkers Clostridium per-
fringens, Clostridium novyi en Clostridium septicum. De schrijver waarschuwt ervoor,
dat men teveel geneigd is, als men bacteriologisch Clostridium perfringens in een
wond aantreft dan wel als er gas in een wond is, de diagnose gasgangreen te stellen.
Daar vaak Clostridien in wonden aanwezig zijn, is de diagnose uiteindelijk voor dc
clinicus het probleem, dat met spoed en bekwaamheid moet worden opgelost.
De belangrijkste symptomen zijn plotselinge heftige pijn, plaatselijke zwelling en
oedeem, profuus serohcmorragisch exsudaat, stijgende pols, toenemende shocktoestand,
en bij operatie typische veranderingen in dc aangetaste musculatuur. De onaan,gc-
name lucht is niet altijd zo opvallend en typisch als in de literatuur wordt aangegeven,
en gas is, ondanks de naam van de ziekte, zelden een opvallend symptoom, en is vaak
meer uitgesproken aanwezig bij de lichtere infectievorm (cellulitis) dan bij het gas-
gangreen.

Tijdige toediening van polyvalent antitoxine kan het optreden van dc ziekte aanmer-
kelijk vertragen, maar is preventief op grote schaal (ook voor de mens) nauwelijks
uitvoerbaar of zelfs niet gewenst (shock!). Actieve immunisatie kan preventief werken,
maar dit probleem is nog in studie. Zowel profylactisch als therapeutisch komen
tegenwoordig in aanmerking zeer radicaal chirurgisch wondtoilet en toepassing van
antibiotica (speciaal penicilline), zowel lokaal als parentaai, en daarnaast grote
hoeveelheden polyvalent antilichamen intraveneus.

Glove r, T. D.: Spermatozoa from the isolated cauda epididymidis of rabbits and
some effects of artificial cryptorchidism. /. Reprod. Fertil., 1, 121, (1960).
Idem: Disintegrated spermatozoa from the epididymis. Nature, 190, 4771, 186,
(1961).

Spermiën, die in dc cauda epididymidis zijn, degenereren na 8 dagen, wanneer dat
epididymis-deel in dc buikholte wordt gebracht (kunstmatige cryptorchie; proefdier:
konijn). Op dc plaats van rescctie in het corpus epididymis degenereren vele spermiën
onmiddellijk na de ingreep.

Het blijkt dat de spermiën uit het corpus in veel groter aantal dood en gedecapiteerd
zijn, wanneer men uitstrijkjes van cpididymis-spermiën maakt, dan de spermiën uit
de cauda. Dit geldt niet alleen voor het konijn, maar ook voor hond en kat; minder
voor stier en geit.
Oorzaken hiervan kunnen zijn:

3. minder bescherming tegen mechanische invloeden door het corpus-vocht dan door
het cauda-vocht.

Lodge, J. R. and Salisbury, G. VV.: Respiratory quotients of bovine sperma-
tozoa. Rapport IVe Internationale oCngres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen,
1961,

Door de referenten werd een onderzoek ingesteld naar de ademhalingsquotiënten (d.i.
de verhouding geproduceerde koolzuur en opgenomen zuurstof) van stierespermatozoa
vcKjr de substraten fructose, melkzuur en pyrodruivenzuur.

De spermatozoa werden vooraf gewassen in een zoutoplossing. Zij maakten gebruik
van stierespermatozoa, die wat hun stofwisseling betreft veel op epididymale sperma-
tozoa gelijken. Deze cellen worden verkregen door sperma bij de ejaculatie direct in
een speciale koolzuurhoudende buffer op te vangen, waarbij de stofwisseling onmid-
dellijk geremd wordt. Wordt dit niet gedaan, dan zou er substraat tijdens de op-
tredende stofwisseling vóór de eigenlijke proef in de cellen worden opgenomen en
dit op haar beurt de resultaten van de eigenlijke bepaling vertroebelen.
Voor het melkzuur werd gedurende de gehele proeftijd een constante, met de theore-
tische waarde overeenkomend R.Q. van ± één gevonden. Voor pyrodruivenzuur
werd slechts één bepaalde stier de theoretische waarde van 1,2 voor het R.Q. ge-
vonden. Voor twee andere stieren werd een R.Q. gevonden die bij benadering gelijk
was aan twee.

De referenten verklaren dit verschijnsel door er van uit te gaan dat er twee ver-
schillende wegen voor de pyrodruivenzuur-afbraak zouden zijn. Naast de volledige
oxydatie van pyrodruivenzuur zou er ook een afbraak van pyrodruivenzuur bestaan,
waarbij behalve koolzuur ook azijnzuur ontstaat (Melro se en T e r n e r, 1953).
Het theoretische R.Q. bij deze wijze van afbraak bedraagt twee en komt ongeveer
overeen met de door hen gevonden waarden.

De toename van het R.Q. voor fructose gedurende het tweede en derde uur van
incubatie, zoals door referenten werd gevonden, zou dan te verklaren vallen uit het
feit, dat de glycolyse sneller verloopt dan de oxydatieve afbraak. Met het verstrijken
van de tijd zou meer pyrodruivenzuur zich ophopen en afgevoerd worden langs de
tweede weg van afbraak, wat een stijging van het R.Q. tengevolge zou hebben.
Deze twee manieren van pyrodruivenzuur-afbraak werden reeds eerder in dc lite-
ratuur verondersteld. Het was n.1. .gebleken dat toevoeging van 2.4-dinitrophenol en
pyrodruivenzuur aan stierespermatozoa, bij bepaalde stieren de zuurstofopname op-
merkelijk verhoogde en bij weer andere stieren geen invloed had.
Opmerking: Gezien het geringe aantal stieren, hier .gebruikt, lijkt mij herhaling van
de bepalingen met meer stieren ter bevestiging van de verkregen resultaten wenselijk.
Ook een aanlyse of er inderdaad azijnzuur wordt .gevormd verdient aanbeveling.
(Ref.)

H e d d 1 e s t O n, R. L.: Studies of Pasteurellosis V. Two immunogenic types of
Pasteurella multocida associated with fowl cholera. Avian Dis., 6, 315, (1962).
Het bleek dat er twee typen P. multocida bij gevogelte waren; één die virulent was
voor jonge kippen van 16-45 weken en één die virulent was voor oudere kippen en
voor jonge kalkoenen van circa 4 maanden oud.

De stammen kwamen overeen resp. met de serotypen 1 en 3 van Little en Lyon
(1943). Vaccin van dc ene stam beschermde niet tegen infectie met de andere. Een
bivalent vaccin, in de vorm van water met olie-emulsie, beschermde tegen beide typen
van infectie, een bivalent vaccin met almuniumhydroxyde echter niet. Dit laatste
werd eraan toegeschreven, dat het vaccin te kiemarm was.
Ook door vergistingsverschillen waren de stammen te onderscheiden.

Goedbloed, E. en Bool, P. H.: The Protozoan Etiology of Blackhead. Avian
Dis., 6, 302, (1962).

.Mien (1941) heeft gemeend dat er twee soorten van blackhead waren, en wel één
veroorzaakt door Trichomonas gallinarum en de andere door Histomonas meleagridis,
welke anatomisch te onderscheiden waren. Ook daarna wordt in de literatuur de
Trichomonas verschillende malen als oorzaak van blackhead genoemd.
De moeilijkheid bij dit soort onderzoekingen was het verkrijgen van reinculturen van
deze protozoën.

De Utrechtse onderzoekers Goedbloed en Bool konden Histomonas kweken in
tegenwoordigheid van bacteriën en wel het beste van E. coli. Nadat in de gegroeide
cultuur met neomycine in drie uur tijd praktisch alle bacteriën waren gedood, waren
de histonomaden nog in leven en konden voor besmettingsproeven gebruikt worden.
De daarmede rectaal besmette kalkoenen stierven aan blackhead en door afenting in
symbiose met E. coli kon Histomonas uit de lever worden teruggekweekt.
Daarentegen kon zomin rectaal als bij directe inspuiting in de lever blackhead worden
opgewekt met trichonomaden.

Indien besmetting plaats vond met een Histomonas-cuhuur waaraan Trichomonas
gallinarum was toegevoegd, was dit niet van invloed op het pathologisch-anatomisch
beeld.

G u i 1 h O n, J. et J O 1 i V e t, G,: Essais de traitement interne de la teigne microspo-
rique des Carnivores. Bull. Ac. vet. France, XXXIII, 369, (1960).
Bij schimmelinfectie met Microsporum canis geven vooral bij lang- en dichtbehaarde
dieren de uitwendige behandelingen nogal eens bezwaren; bovendien maakt een
middel per os toegediend, door zijn invloed op de schimmelsporen de kans op be-
smetting van mens en dier geringer.

Schrijvers hebben 6 katten en 4 honden behandeld met griseofulvin in doseringen
variërend van 35-80 mg/kg. De resultaten waren, dat in 14 dagen een flinke ver-
betering optrad, echter geen absoluut doden van de schimmel in het stratum corneum;
daarvoor zijn minstens 3 weken nodig.

Het antibioticum heeft .geen verschijnselen van intoxicatie gegeven.
De resultaten zijn bij de kat het beste.

G ro u 1 a d e, P. et G r o u 1 a d e, J.: Hyperlipémie essenteille chez le chien. Buil.
Ac. vét. France, XXXIII, 55, (1960).

Schrijvers zagen drie gevallen van hypcrlipemie bij honden, die erg vet waren en alle
drie een pijnlijke buik hadden. In één acuut geval bestond hyperleucocytose; de bc-
zinkingssnelheid was nauwelijks verhoogd. De eiwitfracties gaven geen verschuiving
van belan.g te zien bij papierelektroforese.

De curve betreffende de lipoproteïne gaf een beeld analoog aan dat van honden wan-
neer ze veel vet .gegeten hebben.

(Selection - élevage - alimentation)
P. Bugard, M. Henry, L. Joubert.
(Uitgeverij Massen et de, Paris 1962)

Bovengenoemd boek is het 23e dee) in een reeks, die beoogt v/etenschappelijk ge-
schoolde lezers in de meest uitgebreide zin van het woord kennis te laten nemen met
wat er zoal geschiedt in de verschillende takken van wetenschap.

Het is geschreven door een arts, een veterinair en een bio-chemicus en het bevat
197 bladzijden, diverse schema\'s en enkele foto\'s.

Het ingebonden werkje is met zorg afgewerkt en maakt een keurige indruk. Dc
auteurs behandelen in hoofdzaak het spierdegeneratieprobleem bij het varken in het
licht van de in de titel genoemde problematiek.

In de introductie wordt gesuggereerd dat de problemen van selectie en geleide biologie
bij het varken ook de toekomstige problemen van de mens kunnen zijn, te meer daar
het varken, biologisch gesproken van de huisdieren de mens het meest nabij zou
staan. Men vindt deze op de mens gerichte premissen terug in de conclusie, waarbij
wordt gesteld dat bij het dier is aangetoond dat selectie op grond van enkele econo-
mische of politieke criteria indruist tegen biologische wetten.
Het geheel is in vijf hoofdstukken verdeeld.

Het Ie hoofdstuk handelt over vleesproduktieproblemen en alles wat daarmee samen
hangt. De economische rationalisatie van de mesterij in het algemeen zou samen gaan
met een fysiologische degeneratie.

Het 2e hoofdstuk betreft vergelijkende pathologie van myopathieën bij de verschil-
lende diersoorten. De gestoorde stofwisseling zou niet alleen myopathieën te voor-
schijn roepen maar ook de bron zijn van de meeste infectieziekten, vooral bij jonge
dieren. Uitvoerig wordt ingegaan op de biochemische en anatomische veranderingen
bij een dergelijke afwijkende status. Daarnaast worden enkele stofwisselingsziekten bij
de mens genoemd.

In het 3e hoofdstuk, dat ruim een derde van het gehele boek beslaat, wordt zeer
uitvoerig de spierdcgencratie van het varken besproken. Hierin wordt onder meer
gesteld: dc functionele spieren zijn door selectie en dergelijke veranderd in „chair
musculaire plastique" omdat het varken noch de longen noch het hart noch de »xy-
datieve en enzymatische systemen bezit die nodig zijn om te voldoen aan de eisen
van spierarbeid. Besproken worden de hormonale condities die een dergelijke aberratie
mogelijk maken onder andere door interactie van uitwendige milieu-invloeden.
De ontwikkehng van genoemde spierdegeneratie zou min of meer als volgt verlopen:
Ten gevolge van uitwendi,ge omstandigheden wordt bij het gevoelige varken een
zwakke en voorbijgaande hypercholincrgische reflex, gevolgd door een inadequate
adrenergische reactie met vasoconstrictic, opgewekt. Dc daardoor veroorzaakte hyper-
thyreoïdie bewerkstelligt een ontkoppeling van oxydatieve fosforylering. Het anti-
diuretische hormoon en het aldostcron vermindert, waardoor via de polyurie, Na-l-
en K-I- ionen en water uit het organisme verdwijnen. De weefsels verzuren en krijgen
een zuurstof-tekort waardoor het gehalte aan ATP, cytochroom en myoglobine ver-
mindert.

De anaërobe glycolysis met melkzuurophoping verloopt dan tevens gemakkelijker,
waarop de spierdegeneratie een feit is.

Het 4e hoofdstuk behandelt de vergelijkende pathologie van spierdegeneratie, obesitas,
diabetes en de vermoeidheid bij mens en dier. De koolhydraat-, vet- en eiwitstofwisse-
ling worden zeer duidelijk aan de hand van schema\'s uiteengezet.
In het 5e hoofdstuk worden de economische en medisch veterinair te nemen maat-
regelen besproken. Er wordt uitgeweid over de constitutie-problemen, een materie
die ook in hoofdstuk 3 al in extenso is behandeld, zodat de laatste 7 bladzijden van
het 31 bladzijden tellende hoofdstuk pas de te nemen maatregelen beschrijven.

De profylaxe van de stofwisselingafwijkingen concentreert zich op genetische en hy-
giënische maatregelen. Veel frisse lucht, rust, weinig tcmperatuursschommclingen,
tranquillizers bij het transport en behoedzaam uitgevoerde massa entingen zijn enkele
daarvan. Voor de therapie zijn cardiotonica, vitamines en aminozuurpreparaten van
belang. Echte infectieziekten moeten tevens met meer specifieke middelen worden
aangepakt. Ten aanzien van de vlecskeuringsuitspraak wordt erop aangedrongen aan-
getaste delen af te keuren. Bij de levende keuring zou onder andere urine-onderzoek
beslist noodzakelijk zijn. (Voor Nederland althans, een vrij ridicule maatregel. Ref.)
In de conclusie wordt erop gewezen dat de geleide biologie het organisme verzwakt
onder het voorwendsel het te verrijken. Er is speciaal bij het varken een verbroken
evenwicht tussen groeifactoren en verdedigingsfactoren.

Afgezien van de aanvechtbaarheid van sommige beweringen is het de vraag of deze
beslist zeer magistrale poging, een bepaald probleem met cen algemene achtergrond,
meer bekendheid te .geven, niet voor een deel is mislukt. Er kan namelijk ook te diep
op bepaalde problemen worden ingegaan. De behandelde onderwerpen in de diverse
hoofdstukken lopen soms zover uiteen, dat cen diepgaande analyse beslist nodig is
om de synthese tussen die delen aan te kunnen tonen.

Dit vereist dan echter cen deskundige lezer. Daarnaast is daardoor een gemakkelijk
tc begrijpen onderverdeling van de behandelde onderwerpen nodig. Er wordt in dit
boekje gewerkt met romeinse cijfers, al of niet omlijnd, al of niet gevolgd door nor-
male of cursief gedrukte hoofdleters. Sommige titels verschijnen ineens zonder
voorafgaande cijfers. Vooral in een hoofdstuk van liefst 68 bladzijden wordt met dit
systeem een chaotisch hoogtepunt bereikt.

Sommige foto\'s beantwoorden niet aan het gestelde doel. Zwart-wit foto\'s die kleur-
verschillen moeten laten zien zijn verre van ideaal. Niet erg wetenschappelijk doen
2 volle bladzijden beslaande, uitvoerige en grafisch voorgestelde balansproeven met
twee varkens aan, waarbij het ene dier de controle is van de ander, terwijl in de
tekst vermeld staat dat ook het controlcdier allerminst normaal genoemd kan worden.
Genoemde kritiek vermag toch niet dc grote positieve waarde die het boekje heeft
ten opzichte van een zich oriënterende lezer, aan tc tasten.

Een dergelijke lezer, die zich door de soms iewat te uitvoerige materie, weet heen te
worstelen wordt met een beter uitzicht in de zeer ingewikkelde stofwisselingsproble-
matiek beloond.

(Uitgave N.V. IV. J. Thieme & Cie, Zutphen, 1962. 310 bh., 305 afb.; prijs geb.
ƒ 32,50)

Steeds groter wordt het inwonertal onzer grote steden, steeds meer en masse ge-
motoriseerd verkeer en bermtoerisme, steeds minder is cr contact met de vrije natuur
en de dieren, die daarin leven. Wie kent en ziet er nog zoogdieren in het wild, tenzij
verwilderde honden en katten, al of niet verdacht van hondsdolheid?
Wie met plezier en interesse iets wil weten over hier te lande levende zoogdieren,
hij grijpe dit bock. Een groot aantal voortreffelijke, goed geselecteerde foto\'s, waarbij
het dynamische element (springend, sluipend, zwemmend, vechtend etc.) overheerst,
geven de lezer de suggestie toeschouwer te zijn van onze zoogdieren in hun levens-
milieu.

De schrijvers hebben bij het samenstellen van deze uitgave in de eerste plaats ge-
dacht aan een lezerskring van niet-vakmensen. Wie echter de tekst op nauwkeurige
wijze doorneemt, ontwaart een schat van wetenswaardigheden en gegevens, op boeien-
de, maar deskundige wijze beschreven. En die zich al deze kennis heeft eigengemaakt
—■ hij worde leraar in de biologie.

Wil men echter meer exacte gegevens over anatomie, functie van inwendige organen
e.d., dan kan verwezen worden naar een breder opgezet werk, getiteld: „De Zoog-
dieren van Nederland" van dezelfde schrijvers en bij dezelfde uitgever uitgegeven.

Van dit lijvige werk is inmiddels de 2e druk uitverkocht en een 3e druk in bewerking.
Het hier gerecenseerde boek echter, is hoewel kleiner, rijker geïllustreerd. Al met al
een superbe uitgave, die in geen particuliere bibliotheek mag ontbreken.
Summa-summarum, een plezieri.ge methode om wijs te worden, waarbij geconstateerd
moet worden, dat het verschil tussen vakmensen en niet-vakmensen steeds kleiner
wordt. Het wordt steeds moeilijker zijn „academische standing" hoog tc houden,

In 1962 verscheen de 2e uitgave van dit uit 2 delen bestaande 7-talige (Engels, Duits,
Frans, Italiaans, Spaans, Russisch) woordenboek op diergeneeskundig gebied in dc
ruimste zin van het woord.

Het is verkrijgbaar voor D.M. 45,- bij het Deutsches Archiv für Veterinärmedizinische
Nomenklatur, Bergstrassc 6, Halle (Wcstf.), door storting van dit bedrag bij de Kreis-
sparkasse Halle (Westf.), Konto no. 1530.

Het zij me toegestaan in het kort te reageren op de naschriften van de collegae
Kampelmacher en Guinée bij mijn ingezonden stukken in het Tijdschrift van 15 fe-
bruari j.1.

Het vrheugt me, dat in deze naschriften mijn bijdrage als een wetenschappelijke dis-
cussie wordt .gekwalificeerd.

Helaas kan dit van het antwoord, dat ik van beide colkgae heb ontvan.gen niet wor-
den geze.gd. Mijn ingezonden stukken zijn het resultaat van belangstellende, critischc
en dienten.gevolge tijdrovende bestudering van twee wetenschappelijke publikaties.
Ik meen hieraan het recht op een gefundeerd antwoord te mo.gen ontlenen.
Terwijl ik een onderzoek uitvoer naar de waarde der oppcrvlakteontsmetting, zou ik
intussen graag in enigerlei vorm antwoord ontvan.gen van collega Kampelmacher
en collega Guinee op dc door mij opgeworpen vragen.

Gezien de onmogelijkheid om via ingezonden stukken tot een vruchtbare discussie
tc komen zijn ondergetekenden na mondeling contact overeengekomen de gerezen
meningsverschillen in een persoonlijk gesprek nader te analyseren.

Van de Massey University College of Manawatu, Palmerston North, Nieuw Zeeland,
werd bericht ontvangen dat daar de eerste faculteit van diergeneeskunde in Nieuw
Zeeland opgericht is en dat er een „Dean" benoemd is.
Voorts werd bekend gemaakt dat er nog vacatures zijn, te weten:
3 „heads of departments".

Physiology, Biochemistry, Pharmacology, Anatomy, Histology, Embryology.
1 Hoogleraar in de Animal Health, behelzende:

Pathology, Microbiology, Parasitology.
1 Hoogleraar in de Veterinary Clinical Sciences, behelzende:
Medicine, Reproduction, Surgery, Clinical Practice.
Bovendien moeten er nog andere stafleden benoemd worden in de sector van de Vete-
rinary Biology, te weten:

1 senior lecturer in Veterinary Anatomy,
1 senior lecturer in Veterinary Anatomy,
1 senior lecturer in Histology,
1 senior lecturer in Embryology,
1 senior lecturer in Physiology,
1 senior lecturer in Clinical Biochemistry,
1 senior lecturer in Pharmacology.
Salarissen:

Verdere inlichtingen te verkrijgen bij het bureau van de Faculteit der Diergenees-
kunde, Biltstraat 172, Utrecht.

De beheerders van de Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting delen mede, dat zij een sub-
sidie beschikbaar zullen stellen aan een arts, dierenarts, bioloog of farmacoloog om
de uitvoering mogelijk te maken van een onderzoek op het gebied van de Vergelijken-
de Ziektekunde in dc meest uitgebreide zin.

Zij, die hier\\\'oor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór
31 maart 1963 schriftelijk aan te melden bij de secretaris. Hierbij dient opgave te
worden verstrekt van de aard en de doelstelling van het te verrichten onderzoek en
tevens een beknopt werkschema en een globale begroting der kosten te worden over-
legd.

Namens de Beheerders,
De Voorzitter,
Prof. Dr. J. D. Verlinde;
De Secretaris-Penningmeester,
Prof. A. van der Schaaf,
adres: Leijenseweg 34,
Bilthoven.

Naarmate in ons land de kunstmatige inseminatie bij runderen een ruimere toepassing
heeft gevonden, is ook de belangstelling voor het nakomelingen-onderzoek van de

stieren gestegen. Begrijpelijk, want bij het verbeteren van de voornaamste produktie-
ei.genschappen van het rundvee speelt de selectie via de mannelijke fokdieren veruit
de belangrijkste rol. Stieren, en met name K.I.-stieren, hebben immers een veel groter
kroost dan koeien en dus kän de selectie via de mannelijke populatie veel doeltref-
fender zijn dan die via de vrouwelijke populatie. Of dit ook inderdaad het geval is,
dat zal in hoge mate bepaald worden door een tweetal punten.

Ten eerste is het noodzakelijk, dat de fokwaarde van de stieren voor diverse, econo-
misch interessante, eigenschappen voldoende nauwkeurig wordt vastgesteld.
Ten tweede moet men in de gelegenheid zijn om in de stierenstapel, waarvan de over-
erving bekend is, voldoende scherp te selecteren. Dit is een logisch verlengstuk van
het eerste punt.

Zolang de termen „voldoende nauwkeuri.g" en „voldoende scherp" niet duidelijker
omschreven zijn, blijft het belang van genoemde punten vaag. In het onderstaande
wordt een poging gewaagd om in dezen tot concretere uitspraken te komen.

Wat de produktiekenmerken betreft is de selectie tot nu toe voornamelijk op de hoe-
veelheid melk en op het vetgehalte gericht geweest. Het is algmeen bekend, dat de
variatie in melkgift slechts voor een .gering deel door erfelijke verschillen wordt be-
paald. De h\'^-schattingen voor de melkgift, ontleend aan praktijkmateriaal, liggen in
de buurt van 0,30. De variatie in vetgehalte daarente,gen is voor een veel groter
deel van erfelijke oorsprong; de h^-waarden schommelen om 0,60.
Het vaststellen van de fokwaarde, dus de genetische waarde, van stieren kan des te
betrouwbaarder geschieden, naarmate de variatie van een kenmerk voor een groter
deel door erfelijke verschillen wordt veroorzaakt en naarmate meer nakomelingen bij
het onderzoek worden betrokken.

Een maat voor de betrouwbaarheid van het afstammelingen-onderzoek is de z.g. rc-
produceerbaarheidsfactor (Engels: Repeatability) „b". In statistische bewoordingen
is dit de regressie van het gemiddelde van toekomsti.ge afstammelingen op het ge-
middelde, dat bij het nakomelin,gen-onderzoek met een bepaald aantal afstamme-
lingen is gevonden. Robertson en Rendel (1950) hebben de vol.gende be-
trekkingen afgeleid:

Hierin is n: aantal nakomelingen (dochters) dat bij het nakomelingen-onderzoek
betrokken is.

h^: de „heritability" van het betrokken kenmerk.
Uit de formule volgt, dat b slechts waarden tussen O en 1 kan aannemen. Hoe dichter
b bij 1 ligt, des te beter is de overeenstemming tussen de met het afstammelingen-
onderzoek bepaalde fokwaarde van de stier en zijn werkelijke fokwaarde. We willen
dus graag, dat b dichter bij 1 ligt. Verder volgt uit de formule, dat b groter wordt,
als h^ en/of het aantal nakomelingen toenemen.

In Nederland worden de stieren reeds in het afstammelingen-onderzoek betrokken,
zodra van tenminste 15 dochters een complete lactatie bekend is. Bij dit aantal is
vo^ het kenmerk melkgift de reproduceerbaarheid van het nakomelingen-onderzoek
b = 0,55; voor het kenmerk vetgehalte is b = 0,73. Indien we bedenken, dat de
ideale b-waarde 1 is, dan is de situatie voor het vetgehalte vrij redelijk, doch voor
de melkgift bepaald onvoldoende te noemen.

De formule van Robertson en Rendel en dus ook voor de voor een bepaalde
eigenschap berekende b-waarde heeft beperkte geldigheid. Ze levert alleen een goede
schatting over de reproduceerbaarheid van het onderzoek, indien er geen systematische
verschillen tussen de dochtergroepen bestaan. Hiermee worden bedoeld verschillen,
die niet aan een verschillende fokwaarde van de vaders kunnen worden toegeschreven.

Zulke systematische verschillen kunnen genetische verschillen zijn, n.1. als de ge-
middelde kwaliteit der moedergroepen verschillend is. Het komt geregeld voor, dat
sommige stieren voornamelijk met goede koeien worden gepaard, terwijl andere
stieren hiervan verstoken blijven. Nog vaker zullen tussen de dochtergroepen milieu-
verschillen bestaan.

De stieren staan dikwijls in verschillende streken, waarvan b.v. de grondsoort of
het gemiddelde verzorgingspeil der bedrijven uiteenlopen. De dochters van de ene
stier komen overwegend op hoogproduktieve bedrijven voor. De dochters van de
andere in hoofdzaak op laagproduktieve bedrijven. Uit diverse onderzoekingen van
de laatste jaren in Engeland en Nieuw-Zeeland, waarbij op grote schaal eéneiige
tweelingen werden gebruikt, is gebleken, dat melkgiftverschillen tussen de bedrijven
voor 90% of meer door milieu-verschillen worden veroorzaakt.

In zulke situaties zijn de dochters van een stier niet alleen genetisch gecorreleerd,
doch ook door het milieu. Rekening houdend met zulke milieu-correcties wordt dc for-
mule van Robertson en Rendel:

Hierin is c^ de fracde van de totale variatie, die aan nict-genetische verschillen tussen
de afstammelin.gengroepen is te wijten. De milieu-correlatie, zelfs al is deze gering,
doet de reproduceerbaarheid aanzienlijk dalen.

Voor Nederlandse omstandigheden zal een gemiddelde waarde voor c^ van 0,1 zeker
nog aan de lage kant zijn. In dat geval wordt bij dochtergroepen van 15 dieren dc
reproducccrbaarheidsfactor b bij het kenmerk melkgift 0,33; dit is erg laag. Boven-
dien bereikt nu de reproduceerbaarheid met toenemend aantal (n) dochters een
plafond. Bij de melkgift is in dit geval het plafond b = 0,43. Hoe sterk men het
aantal dochters per sder ook opvoert, de betrouwbaarheid van het afstammelingen-
onderzoek kan nooit hoger worden zolang de milieuverschillen tussen dc dochter-
groepen van dezelfde orde van grootte blijven.

De betrouwbaarheid van het afstammelingen-onderzoek is alleen op te voeren, wan-
neer het zou lukken om deugdelijk voor bovengenoemde fouten te corrigeren. Zo past
men in Nederland bij het vetgehalte vrij re.gelmatig de mocder-dochter-vcrgelijking
toe, d.w.z. men corrigeert dan vnl. voor genetische verschillen tussen dc moeder-
groepen. In tegenstelling tot dc melkgift zijn n.1. bij het vetgehalte de verschillen
tussen dc moedergroepen overwegend van genetische oorsprong. Een mocder-dochtcr-
vergelijking is daarom bij het vet.gchaltc wel aanvaardbaar.

Doch ook bij het kenmerk melkgift publiceert men naast het dochtcrgemiddelde het
moedergemiddelde. Hier kan een moeder-dochtervergclijking echter sterk misleidend
zijn. Immers, de omstandigheden op dc bedrijven kunnen zich in de loop der jaren
wijzigen, zodat de dochters in een ander milieu produceren dan de moeders.
In Engeland tracht men voor de bcdrijfsverschillen te corrigeren door dc produktie
van de dochters van de stieren te vergelijken met de produktie van haar tijdgenoten.
Men berekent dan de z.g. relatieve fokwaarde van de stier aan de hand van een
ingewikkelde formule. Slechts zeer weinigen zullen deze formules uit hun hoofd kun-
nen reproduceren. De berekeningen zijn tijdrovend en de correcties, die in hun al-
gemeenheid wel juist zijn, kunnen in de individuele gevallen de plank ver mis slaan.
Bovendien is dit systeem alleen uitvoerbaar als op hetzelfde bedrijf, waar de dochters
van de stieren produceren, voldoende leeftijdsgenoten beschikbaar zijn. In Nederland,
waar de bedrijven gemiddeld veel kleiner zijn dan in Engeland, zal cen dergelijke
vergelijking moeilijk uitvoerbaar zijn.

In Denemarken heeft men het systeem van de vaarzenstations, dat zeer kostbaar is en
de reproduceerbaarheid van de stationsresultaten is erg laag gebleken (zie o.m.
Zwart, 1961).

Vooral bij het kenmerk „melkgift" kunnen de milieuverschillen dus tot belangrijke
fouten bij de fokwaarde-beoordeling van stieren aanleiding geven, zelfs al neemt men
de omstandigheden, waaronder de stier gebruikt is, zo goed mogelijk in aanmerking.
Tot nu toe zijn slechts de eigenschappen „melkgift" en „vetgehalte" in deze be-
schouwingen getrokken. Er zijn nog andere kenmerken, die waardevol zijn en waarop
de selectie reeds een aanvang heeft genomen. Bedoeld worden het eiwitgehalte en
de melkbaarheid, met name de melksnelheid en de verdeling der melk over dc
kwartieren. Het aantal studies over deze eigenschappen is vrij beperkt, doch voor zover
aanwezig, wijzen ze erop, dat de variatie van deze eigenschappen voor een belangrijk
deel erfelijk bepaald is. De h\'-^-schattingen liggen in dezelfde orden van grootte als
bij het vetgehalte.

Ook bij deze eigenschappen zou bij het fokwaarde-onderzoek door middel van een
moeder-dochter\\-ergelijking vrij goed gecorrigeerd kunnen worden voor systematische
fouten. Dit is thans niet mogelijk. Het eiwitonderzoek van de individuele koeien is
n.1. nog niet algemeen en de melksnelheid-bepaling staat pas in de kinderschoenen.
Bovendien is het, wat dit laatste kenmerk betreft, momenteel nog te kostbaar en te
tijdrovend om de individuele koeien op grote schaal frequent te onderzoeken. Met
frequent onderzoek bedoel ik meerdere malen tijdens de lactatie-periode dezelfde
koeien beoordelen. Voorlopig zal dus bij deze kenmerken nog geen mcK-der-dochter-
vcrgelijking toegepast kunnen worden.

Voor de betrouwbaarheid van het afstammelingen-onderzoek zou het van groot belang
zijn, wanneer de besproken systematische fouten vermeden werden. Daarvoor moet
de gemiddelde kwaliteit der moedergrocpen zoveel mo,gelijk gelijk zijn, alsmede het
gemiddelde milieu, waarin de dochtergroepen produceren. In dat geval zijn de
dochtergemiddelden van de stieren direct vergelijkbaar.

De genoemde voorwaarden zijn alleen te vervullen, indien hiermede bij het inscmi-
neren met zaad van jonge stieren rekening wordt gehouden. De inseminaties moeten
dus .gepland worden en wel zodanig, dat de K.I.-stieren .getest kunnen worden aan
de hand van een groot aantal dochters, die willekeurig over het fokgebied verspreid
zijn.

Een soortgelijk systeem wordt sinds 1955 in Noorwegen toegepast en heet het Hed-
mark-systccm, zo genoemd naar de provincie, waar met dit systeem werd begonnen.
Dit Noorse systeem is mijns inziens een zeer gezonde methode van afstammelingen-
onderzoek. Een beschrijving van deze methode is gegeven door Skjervold en
Sandvik (1959), terwijl een samenvatting is gepubliceerd door Johansson
(1960).

Voor de Nederlandse omstandi.gheden zal dc werkwijze wel enigszins gewijzigd moeten
worden. Hieronder volgt de beschrijving van een werkwijze, die mijns inziens mis-
schien toepassin.gsmogelijkheden bevat.

In Nederland wordt de veehouderij en -fokkerij vcxjr een belangrijk deel provinciaal
geregeld. De verschillende provinncies kan men in dit opzicht als even zovele fok-
gebieden beschouwen. Binnen deze fokgebieden kan het vergelijken van de fok-
prestaties van de stieren in aansluiting daarop de selectie, vermoedelijk het beste
plaatsvinden. Een provincie wordt dus als een afzonderlijk fokgebied gezien.
Telkenjare moet van alle jonge K.I.-stieren, die voor het eerst ter dekking staan,
de fokwaarde zo snel en zo nauwkeurig mogelijk bepaald worden. Een aanvaardbare
minimum-nauwkeurigheid van de fokwaarde-bepaling lijkt me bereikt, wanneer de
reproduceerbaarheidsfactor b tenminste 0,8 is voor hel kenmerk met het laagste h\'-^,
i,c. de melkgift. Dit betekent, dat volgens de eerste formule van Robertson en
Rendel tenminste 50 dochters per stier in het nakomelingenonderzock betrokken
moeten worden. (In Noorwegen streeft men zelfs naar een aantal van 75 dochters
per stier).

Wanneer we bedenken dat ongeveer de helft van de geboren koekalveren opgefokt
moet worden om de veestapel numeriek op peil te houden, dan zullen ongeveer 250

koeien per stier geïnsemineerd moeten worden om te komen tot een aantal van 50
dochters, die haar eerste lactatie voltooien. Het verdient aanbeveling dit aantal van
250 koeien tot 400 uit te breiden. Er is dan een ruime veiligheidsmarge en bovendien
aansluiting met de zgn. honderd kalveren-proef. Hierbij wenst men n.l. 350 geboren
nakomelingen per stier.

Teneinde de dochtergemiddelden van de stieren later direct met elkaar te kunnen
vergelijken, moeten de inseminaties van iedere stier willekeurig over het gehele fok-
gebied verspreid worden. Dit vereist een intensieve sperma-uitwisseling tussen de
K.I.-verenigingen van eenzelfde provincie. Is het aantal koeien, dat in een bepaalde
K.I.-vereniging geïnsemineerd wordt, bijv. 10% van het totaal geïnsemineerde koeien
in de provincie, dan moet in deze vereniging ook 10% van de 400 koeien, dus 40
koeien van elke te onderzoeken stier, geïnsemineerd worden. Ock binnen iedere K.I.-
vereniging moeten de inseminaties willekeurig geschieden met de betrekking tot de
kwaliteit der bedrijven en der koeien. Bewuste keuze-inseminaties van deze stieren
moeten dus niet in het latere onderzoek betrokken worden.

De inseminaties van de jonge stieren moeten in hetzelfde seizoen en in een kort tijd-
bestek geschieden, zodat de kans groot is, dat de gemiddelde afkalfdatum van de
dochtergroepen later ongeveer gelijk is. Dc inseminaties moeten daarom bij voor-
keur in de maanden mei en juni verricht worden, want dan worden de meeste koeien
geïnsemineerd.

Wanneer van een jonge stier voldoende proef-inseminaties verricht zijn, dan moet hij
verder zo weinig mogelijk, liefst in het geheel niet, gebruikt worden tot de uitslag
van het afstammelingen-onderzoek bekend is.

De stieren zullen dan inmiddels 5-5/2 jaar oud zijn, indien de proef-inseminaties van
éénjarige stieren worden gedaan. De stieren moeten dus een viertal jaren op non-
actief staan, d.w.z. op wachtstations geplaatst worden. Wel moet gedurende deze pe-
riode regelmatig sperma worden opgevangen en ingevroren. Eventueel kan men de
stieren in deze tijd beperkt gebruiken, b.v. wanneer de fokker daar speciaal om
vraagt. In dat geval ligt de verantwoordelijkheid in de eerste plaats bij de betrokken
fokker en niet bij het K.I.-station.

Zodra de dochters van de proef-stieren in lactatie komen, moeten dc melkproduktie,
het vet- en het eiwitgehalte op de gebruikelijke wijze bepaald worden. Daarnaast is
het gewenst ook de melkbaarheid van de dochters vast te leggen, i.e. de melksnelheid
en de verdeling van de melk over de kwartieren. De methode die hiervoor thans bij
het afstammelingen-onderzoek van stieren wordt toegepast is nogal tijdrovend en
vrij bewerkelijk. Het systeem is mogelijk te vereenvoudigen, met name wanneer met
de bepaling van de gemiddelde melksnelheid genoegen wordt genomen.
Dit kenmerk geeft een goede informatie over de melkbaarheid. In dit geval kan
volstaan worden met het opnemen van de machine-melktijd en -melkgift. De melk-
snelheid van een koe kan op deze wijze mogelijk ook meerdere malen tijdens haar
lactatie bepaald worden. Voor de bepaling van de melkbaarheid is het noodzakelijk,
dat op het betrokken bedrijf machinaal wordt gemolken.

Bij het insemineren met zaad van de jonge stieren is het misschien gewenst hiermee
rekening te houden, zodat later van een voldoend aantal dochters dè melksnelheid
kan worden gemeten.

De bepaling van de melkbaarheid kan door speciale assistenten geschieden, die be-
halve de melksnelheid ook nog andere kenmerken, die met de melkbaarheid in ver-
band staan, kunnen meten. Hiermee is men in Nederland in soimnige provincies
reeds begonnen, doch met dit systeem kan men momenteel dezelfde koeien slechts
één of tweemaal onderzoeken, tenzij men met veel assistenten werkt. Dit brengt even-
wel hogere kosten met zich mee.

In Noorwegen geschiedt dit werk ook door speciale assistenten. Om de meetfouten te
reduceren wordt aldaar tijdens het onderzoek op ieder bedrijf de melkmachine op
eenzelfde aantal pulsaties en eenzelfde vacuum ingesteld. De man verricht tevens een
uierbeoordeling. Hij bezoekt ieder bedrijf twee of drie keer tijdens de eerste helft van
de lactatie-periode van de dochters der proefstieren.

Zodra de resultaten van een jaargang proefstieren bekend zijn, moet de selectie van
de stieren plaats vinden. Om voldoende intensief te kunnen selecteren, moeten veel
meer stieren beproefd worden dan er uiteindelijk nodig zijn om. de stierenstapel nu-
meriek op peil te houden. Zowel Lush als Robertson hebben berekend, dat
ongeveer een kwart van de onderzochte stieren voor de fokkerij bestemd moet wor-
den, wil men een optimaal resultaat bereiken. Houdt men er verder rekening mee,
dat ongveer 20% van de jonge stieren om alleriei redenen (dood, onvruchtbaarheid,
etc.) afgevoerd is, voordat ze 5-5/2 oud zijn, dan zullen ongeveer 5 maal zoveel
stieren onderzocht moeten worden dan er uiteindelijk nodig zijn. Er valt dus 80%
van de onderzochte stieren af. Deze moeten niet voor de fokkerij gebruikt worden.
Ook de voorraden diepvriessperma van deze stieren moeten vernietigd worden.
De 20% goede stieren daarentegen moet zo intensief mogelijk gebruikt worden, even-
tueel nog na hun dood, door inseminaties met diepvriessperma uit te voeren. Momen-
teel dekken in Nederiand ongeveer 1000 K.I.-stieren. Van iedere stier worden per
jaar gemiddeld ruim 1000 koeien .geïnsemineerd. In 1959 bedroeg het totaal aantal
geïnsemineerde koeien in Nederland ruim 1.100.000 stuks.

Indien in ons land ieder jaar bijv. 625 jonge (één-jarige) K.I.-stieren beproefd
zouden worden, dan zouden hiervan uiteindelijk 20% = 125 stieren overblijven als
de fokresultaten bekend zijn. Deze stieren zijn dan inmiddels 5-5/a jaar oud.
Indien het mocht gelukken deze geselecteerde stieren nog gemiddeld 4 jaar in leven
te houden, dan zouden er dus 4 x 125 = 500 goede fokstieren permanent beschik-
baar zijn.

Tevens zijn er 625 jonge stieren, waarmee proefinseminaties worden uit,gevoerd.
Insemineert men van iedere jon.ge stier gemiddeld 400 koeien, dan bedienen de jonge
stieren in totaal 625 x 400 = 250.000 koeien. Dit is ruim 22% van alle in Nederland
kunstmatige geïnsemineerde koeien.

In werkelijkheid kan dit aantal lager li.ggen en wel indien men de goede fokstieren
ook nog na hun dood door middel van diepvriessperma gebruikt. Hiermee kan de
.gemiddelde effectieve gebruiksduur van de K.I.-stieren verlengd worden en bijv. van
vier op vijf jaar gebracht worden, In dat geval bedraagt het gemiddeld aantal gc-

De bovengenoemde aantallen jonge stieren en fokstieren zijn slechts ter illustratie
bedoeld. Misschien wenst men het aantal te insemineren koeien per fokstier nog
aanzienlijk te verhogen. In dat geval zijn minder fokstieren en dus ook minder jonge
stieren nodig. Dan loopt men echter het risico, dat in bepaalde fokgebieden de bloed-
verwantschap der stieren ongewenst nauw wordt.

Het gemiddeld aantal jaren, dat een Nederiandse K.I.-stier thans nog gebruikt wordt,
nidat zijn fokwaarde is vastgesteld, ligt beneden de vier jaar. Misschien is de levens-
duur van de K.I.-stieren te verlengen, door ze wat minder overdadig te voeren, dan
thans dikwijls het geval is,

In deze beschouwing is slechts gelet op een beperkt aantal produktie-eigenschappen
van het rundvee. Men kan de selectie natuurlijk uitbreiden tot meer gebruikseigen-
schappen, zoals bijv. bij het „honderd-kalveren"-onderzoek gebeurt.

Het hierboven ontwikkelde systeem brengt met zich mee, dat de K.I.-vereniging ieder
jaar veel meer jonge stieren moet aankopen dan momenteel het geval is. Dit brengt
dus grotere financiële lasten met zich mee. Wanneer men echter wat toegeeft op het
exterieur en de exterieur-afstamming van dc stieren, zouden deze lasten wel eens mee
kunnen vallen.

Dit principe van nakomelingen-onderzoek wijkt nogal sterk af van het huidige en
het vereist tussen de K.I.-verenigingen cen intensieve samenwerking. Ik vlei me niet
met de hoop, dat dit spoedig te verwezenlijken zou zijn.

De besproken methode is slechts bedoeld als een sug.gestie om tot een doeltreffender
selectie op produktie-ci.genschappen te komen.

(Ir. D. M i n k e m a. Bespiegelingen over het afstammelingenonderzoek
van K.I.-stieren. Veeteelt- en Zuivelberichten, 4, 237, 1961)).

.Aan een door collega Dr. L. Hoedemaker gemaakt verslag van een in 1961
gemaakte studiereis, wordt het volgende ontleend.

Na een voorspoedige reis aan boord van het ss „Rotterdam" kwam ik op 8 november
in New York aan.

Aan de kade wachtte mij de heer Paul J. van Helden Jr., president van Or-
ganon U.S.A., op om mij even de helpende hand te bieden bij de dcbarkatie en intro-
ductie.

De heer Van Helden reed mij naar West Orange, New Yersey, waar ik dc gelegen-
heid had in een zeer snel tempo een indruk te krijgen van de nieuwe gebouwen van
Organon U.S.A., waarna de vice-president .Alan Kus ik mij naar het station
Newark bracht, vanwaar ik per sneltrein naar Washington reisde.

Op donderdag 9 november begaf ik mij des morgens naar de Nederlandse Ambassade.
Ir. P O t t had het door U.S. Department of .Agriculture opgestelde reisprogramma
klaarliggen. Hij begeleidde mij vervolgens naar de opsteller van het programma,
mr. Norland, van de Foreign Training Division, Federal .Agricultural Service,
U.S. Department of Agriculture.

Het oorspronkelijke programma werd aanzienlijk gewijzigd i.v.m. een feestdag op 10
november. Ik besteedde daarom de rest van donderdag 9 november aan het voeren
van gesprekken met enige mensen van dc Agricultural Research Servicc/U.S.D..A.,
n.1. met Dr. M c C o m a s en Dr. H a m m o n.

Vrijdag 10 november was dus een vrije dag en ik besteedde de dag met het bezich-
tigen van Washington, hierbij rondgeleid door Ir. Pott van het bureau van de Neder-
landse Landbouwattaché.

Op zaterdag 11 november reisde ik per vliegtuig van Washington naar Columbia.
Bij het uitstappen viel direct op dat de temperatuur aanzienlijk ho,ger was dan wij
in Nederland gewend zijn in november, doordat Columbia belangrijk zuidelijker ligt.
Het was er warm en droog. Het had in vier en cen halve week niet geregend. Daar
de bodem bijna uitsluitend uit zandgrond bestaat, zagen de grasvelden in de parken
er verschroeid uit.

Maandag 13 november werd ik van het hotel afgehaald door Dr. Carter. Hij
bracht mij naar zijn Instituut dat 14 mijl buiten Columbia ligt (Clemson College,
Livestock-Poultry Health Department).

Na aan de wetenschapelijkc staf te zijn voorgesteld, werden de gebouwen bezichtigd,
die eenvoudig maar doeltreffend waren. Het hoofdgebouw werd 7 jaar geleden ge-
bouwd; kosten 160.000 dollar, duur van de bouw 91 dagen. Zeer binnenkort zal
men echter een nieuw stuk bij gaan bouwen. Dit laatste was voor Dr. Carter aan-

leiding voor het volgende advies: Laat ieder van Uw mensen zeggen hoeveel ruimte
hij nodig heeft, bouw het dan vier maal zo groot en U zult alleen dan voorlopig geen
ruimtegebrek hebben.

Behalve het hoofdgebouw beschikt men over een oude boerderij die geschikt is ge-
maakt voor het nemen van dierproeven. De ene zijde van dc vroegere koestal is geheel
verbouwd tot proefstallen voor pluimvee. Elk hok kan men vanaf de vroegere deel
binnengaan door een deur. Tussen alle hokken ligt een dwarsgang die men alleen van-
af een buitendeur kan betreden. Wordt er in één der hokken met een zeer besmette-
lijke ziekte gewerkt, dan wordt de deur naar de deel met een slot gesloten en kan
men het betreffende hok slechts betreden via de buitendeur en de dwarsgang. Deze
gang wordt dan tevens gebruikt als sluis voor het verwisselden van kleding.

Ook in deze bijgebouwen was een installatie voor het fokken van ziekte-vrije biggen.
In de U.S.A. zijn atrofische rinitis en viruspneumonie de ziekten bij varkens die de
meeste schade veroorzaken. De snelste manier om een boerderij van deze ziekten vrij
te maken is het kunstmatig opfokken van een paar tomen biggen. De resultaten zijn
zeer bemoedigend.

Baarmoeder en vruchten worden tezamen uit dc hoogdrachtige zeug genomen. De
baarmoeder wordt door een ontsmettingsvloeistof gehaald en daarna in een gesterili-
seerde ruimte geopend. De biggen gaan dan in een gesteriliseerde kunstmoeder.
Iedere big in een afzonderlijke ruimte. De lucht in de kunstmoeder treedt binnen
door een zwaar filter, terwijl ook de luchtgaten van de ruimte waar de kunstmoeders
staan van filters zijn voorzien. De lucht wordt weggezogen uit de kunstmoeders.
Na een weck worden de biggen overgebracht naar grotere, ruimere en luchtiger ver-
blijven; zes biggen bij elkaar. Dus niet meer in een dichte kunstmoeder, maar in een
hok waarin de luchtkanalen van filters zijn voorzien. Voor het opfokken onder deze
omstandigheden is geen toevoeging van antibiotica aan het voedsel nodig.
Op een leeftijd van 4 weken worden de biggen afgeleverd. Heeft een varkensfokker
zijn bedrijf goed ontsmet en 4 v/eken leeg laten li.ggen, dan schijnen deze ziekte-vrij
opgefokte biggen daar verder geen last meer te krijgen.

Op verschillende plaatsen in de U.S.A. wordt deze ziekte-vrije opfok op commerciële
basis gedaan. Dc veehouder brengt zijn hoogdrachtige zeug. Het dier wordt gedood
cn de opbrengst van het vlees is voor de veehouder. Na 4 weken kan hij zijn biggen
komen halen en betaalt dan (in Columbia) voor elke big 60 dollar! Voor stamboek-
biggen tot 95 dollar.

Wat betreft het 7 jaar oude hoofdgebouw kan nog worden opgemerkt dat dit van een
speciaal airconditioning-systeem is voorzien. Des zomers is de temperatuur in het
gebouw plm, 70° F en des winters iets wanner.

Eén van de typische dingen van het Instituut in Columbia is, dat men hier bij elkaar
mensen vindt in dienst van Washington (Federal) en van de staat South-Carolina.

Dinsdag 14 november was bestemd om van Columbia via Atlanta naar .Athens tc
reizen. Omdat het vliegveld in Atlanta wegens slecht zicht tijdelijk was gesloten, kon
het vliegtuig eerst een uur te laat landen. Hierdoor miste ik de aansluiting op het
vliegtuig naar Athens. Ik reisde toen van Atlanta naar Athens (on,geveer 120 km)
per bus. Het landschap was mooi, maar door de blauwe ramen in de bus was het
naar buiten kijken geen onverdeeld genoegen.

15 November begaf ik mij naar het bureau van Dr. Murray, Dean College of Agri-
culture van de University of Georgia. Daar Dr. J o n e s, de dean van de veterinaire
faculteit, niet aanwezig was, werd ik ontvangen door Dr. Morton.
Hij vertelde mij het een en ander over de opleiding van de veterinaire studenten.
Hoewel er veel overeenkomst bestaat met de indeling van de studiejaren zoals wij
die in Utrecht kennen, waren er ook wel enkele opvallende verschillen. Het aantal
studenten bijvoorbeeld, dat wordt toegelaten, is gelimiteerd op 60 per jaar. De stu-
denten komen uit de Zuidelijke staten Maryland, North Carolina, Virginia, South
Carolina en Georgia. De candidaten die zich aanmelden worden getest op basis van
karakter, persoonlijkheid, vorige opleiding enz. Daar het aantal candidaten steeds

groter is dan het aantal beschikbare plaatsen, moet er altijd geselecteerd worden.
Deze selectie vindt eerst plaats door een comité in elk der hierboven genoemde
staten, maar de eindbeslissing wordt pas genomen nadat een comité van de faculteit
in Athens zelf met de candidaten heeft gesproken.

In de namiddag van deze dag bracht ik een bezoek aan het Poultry Disease Research
Center, College Experiment Station, University of Georgia in Athens.
Daar de laatste tien jaren de pluimveehouderij in de staat Georgia enorm is toege-
nomen, werden in 1956 stappen ondernomen tot het oprichten van een research
instituut voor pluimveeziekten. De plannen werden gemaakt juni 1956, met het
bouwen werd begonnen januari 1957 en het gebouw werd in gebruik genomen no-
vember 1957. Kosten 350.000 dollar.

Het hoofdgebouw is verdeeld in drie afdelingen. Eén afdeling huisvest de admini-
stratie en de laboratoria. Een tweede afdeling dient voor huisvesting van proef-
kuikens. In deze vleugel van het gebouw ligt een middengang met aan weerskanten
van deze gang zes geïsoleerde vertrekken. Vanuit de middengang kan men door een
raam in een vertrek kijken. Men kan vanuit de middengang het vertrek echter
slechts betreden via een naast het vertrek gelegen dwarsgang. Deze dwarsgang wordt
dan tevens gebruikt als verkleedsluis. In de geïsoleerde ruimte is wel een buitendeur,
maar deze wordt uitsluitend gebruikt voor het verwijderen van gebruikte proefdieren,
het verwijderen van gebruikte kooien, het ontsmetten van de isolatieruimte en het
inbrengen van kooien en dieren bij de start van een nieuwe proef.
\\\'oor experimenten met een klein aantal kuikens zou één isolatieruimte te groot zijn.
Men heeft dan in één isolatieruimtc bijvoorbeeld 8 luchtdicht gesloten kooien waar-
van de aan- en afgevoerde lucht per kooi wordt gefiltreerd.

Naast deze vleugel met de 12 geïsoleerde vertrekken heeft men nog een meer vier-
kante vleugel waar de grootst mogelijke zekerheid wordt geboden tegen verspreiding
van ziektekiemen, omdat men daarin met materiaal werkt van ziekten die niet alge-
meen voorkomen in de omgeving.

Eerst had men de 12 isolatieruimten gebouwd zonder speciale maatregelen van
zuivering der in- en uitgaande lucht. Dit bleek echter een te gemakkelijke opvatting
te zijn, want ziekten waarmede in één ruimte werd geëxperimenteerd, traden vroeg
of laat ook in de andere isolatieruimten op. Men heeft toen een installatie moeten
aanleggen voor het afzuigen en filtreren van de uitgaande lucht. Thans heeft men
geen moeilijkheden meer.

Na afloop van mijn rondtocht door het Instituut had ik nog een gesprek met Dr.
R i c h e y, de viruloog van dit Instituut, die eerder tegenstander dan voorstander is
van entingen met levende entstoffen. Kan het niet anders, dan vond hij het des-
noods nog acceptabel te enten met entstoffen van stammen die in het land zelf voor-
komen, maar het importeren van entstoffen waarvoor bij de bereiding misschien voor
het land vreemde stammen zijn gebruikt, achtte hij zeer bezwaarlijk.

Donderdag 16 november reisde ik van Athens naar Indianapolis. Wat bij aankomst
in Indianapolis het eerst opviel was de koude. Bij vertrek uit Atlanta was dc tem-
peratuur 72° F, bij aankomst in Indianapolis na 1/s uur vliegen in noordelijke
richting (432 mijl) was het slechts 42° F.

Op het vliegveld wachtte op mij mr. Gaudier van de Pitman-Moore Company,
die mij de farmaceutische afdeling van Pitman-Moore in Indianapolis toonde.
Hoewel de farmaceutische afdeling van Pitman-Moore niet uitzonderlijk groot is,
is het voor onze begrippen toch nog steeds een flinke onderneming. Dat er ondanks
ver doorgevoerde mechanisatie toch nog 700 mensen werken, wijst hier ook wel op.
Daar er in deze farmaceutische afdeling niet met bacteriën of virussen wordt ge-
werkt, zijn er ook geen speciale voorzieningen wat betreft isolatie enz. Wel was er
in het gehele gebouw een prima air-conditioning. Eigenaardig is dat de Amerikanen
weinig of helemaal geen behoefte hebben aan daglicht in hun kantoor of werkruimte.
Mede hierdoor, samen met een prima air-conditioningsyteem, ziet men talrijke werk-
ruimten zelfs van hoge functionarissen, die helemaal geen ramen hebben. En zijn

zo hier en daar nog Itantoren met ramen, dan zit men te werken met de jalouzieën
neer en de elektrische lampen aan!

Vrijdag 17 november bezocht ik het Tissue Culture Centre van Pitman-Moore nabij
Zionsville (Indiana). Pitman-Moore produceert biologische en farmaceutische pro-
dukten ten behoeve van mens en dier. Daar bij het onderzoek en de produktie de
wcefselkweckmethode meer en meer in omvang toeneemt, ging genoemde firma er
toe over een nieuw laboratorium tc bouwen. De kosten bedroegen 1\'/. miljoen dollar.
Alle mogelijke voorzorgen zijn genomen om te voorkomen dat het geproduceerde
produkt wordt verontreinigd.

Bij het binnentreden van het gebouw moet men in een daarvoor bestemde ruimte
alle kleding uittrekken, daarna onder een warme douche zich geheel wassen en ver-
volgens in een derde ruimte zich kleden met speciale kleding van het laboratorium.
Witte overalls worden gedragen met hieraan bevestigde kappen, zodat alleen een
smalle dwarse strook voor de ogen wordt vrijgelaten. Behalve deze voorzorgen wordt
in de verschillende laboratoria veel .gebruik gemaakt van „hoods" waanan de in-
gaande en uitkomende lucht wordt gesteriliseerd. Binnen deze hoods kan men werken
door de handen en de armen te steken in aan de bood bevestigde mouwen met hand-
schoenen. Alle hoods zijn voorzien van ultraviolet licht om deze ruimte steriel te
houden. Is er geen personeel in de werkruimte aanwezig, dan schakelt het ultraviolet
licht automatisch in.

Zoals bij elk .goed uitgerust laboratorium, wordt de inkomende lucht van werkruimten
en gangen gezeefd en de uitgaande lucht gefiltreerd. In de laboratoria heerst een
onderdruk, zodat bij het openen van een deur dc lucht steeds stroomt van de (schone)
gang naar het (besmette?) laboratorium en niet omgekeerd.

•Mies wat het laboratorium wordt binnengebracht en bestand is tegen hitte, passeert
een in de muur ingebouwde autoclaaf. Moet er dus materiaal naar het laboratorium,
dan wordt dit in de gang in de autoclaaf gebracht. Daarna sluit men de deur naar
de .gang af en stelt het apparaat in op een zekere tijdsduur. Stoom onder druk ver-
richt de steriliserende werking. Is de eerder in,gestelde tijd verlopen, dan kan men
aan dc kant van het laboratorium de autoclaaf openen en deze ledigen. Er wordt
voor gezorgd dat binnen de autoclaaf, vóór het openen, een onderdruk heerst. Wordt
de autoclaaf geopend, dan stroomt de lucht dus steeds door de deur binnen en niet
vanuit de autoclaaf naar buiten.

Materialen die niet kunnen worden gesteriliseerd, gaan het laboratorium in niet via
de autoclaaf maar via een luchtsluis. In deze luchtsluizen is ook steeds een onder-
druk, zodat de lucht vanuit gang of laboratorium altijd naar dc luchtsluis stroomt en
nooit omgekeerd.

Speciale voorzorgen zijn genomen om te voorkomen dat de lucht van het ene labo-
ratorium naar het andere laboratorium stroomt via de tus.senmuur. Men heeft daar-
toe dubbelsteens muren met een ingebouwde luchtdichte plactic membraan.
De deuren van de gang naar de laboratoria zijn voorzien van speciale lange deur-
knoppen die men met de onderarm en de elleboog kan bedienen. Het is dus niet
nodig met dc hand de deurknop aan te raken.

Verder zag ik uitgebreide proefdierstallen van de firma Pitman-Moore. Daar een
groot gedeelte van de activiteiten van deze firma liggen op het medische terrein,
heeft men talrijke apen die als proefdier worden gebruikt.

Een aantal proefdieren, o.a. apen, wordt geheel afgesloten van de buitenlucht .ge-
houden. Om de kooi waar de dieren in zitten, is een plastic zak gespannen waar ge-
steriliseerde lucht wordt ingepompt en de gebruikte lucht wordt weggezogen. Door-
dat er een overdruk binnen de plasticzak is, staat deze als een bol gespannen. De
dieren worden behandeld (injecties, venaepunctie) via ingebouwde mouwen en
handschoenen. Ook zag ik een aantal kooien voor proefdieren gedeeltelijk van metaal,
gedeeltelijk van plastic. Het beste te vergelijken met een grote bus zonder deksel.
Op de plaats van de deksel is plastic gespannen, terwijl de lucht binnen de bus wordt
ingepompt en uitgezogen. Ook hier zorgt men voor een overdruk, zodat het plastic
naar buiten iets bol stond.

Aan het geheel wat ik zag en meemaakte bij Pitman-Moore in Indianapolis en Zions-
ville terugdenkend, wil ik mijn indrukken als volgt samenvatten: bijzonder vriende-
lijke, gastvrije mensen (Dr. B o z e m a n, Dr. York, Dr. Johnston, mr. Gau-
dier, mr. Kooinse). Een laboratorium waar kosten noch moeite aan zijn ge-
spaard om dc hoogst mogelijke zekerheid tc kunnen bieden ten behoeve van het
onderzoek en van de te bereiden produkten. Voor onze instituten is deze perfectie
zeker niet nodig en daarom ook te kostbaar.

Zaterdag 19 november vloog ik \'s morgens van Indianapolis naar St. Louis en ver-
volgens van St. Louis naar Des Moines.

Bij het vliegveld in Des Moines wachtte mij cen chauffeur van het U.S. Department
of Agriculture om mij naar Ames (Iowa) te brengen. Afstand plm. 60 km!

Maandag 21 november werd ik bij het hotel in Ames door een dienstwagen afge-
haald en naar het nieuwe instituut gebracht. Daar de directeur, Dr. H a g a n, wegens
familieomstandigheden naar New York was, werd ik ontvangen door de plaats-
vervangend directeur Dr. C. A. M a n t h e y.

De officiële naam van het Instituut is: The National Animal Disease Laboratory,
Ames (Iowa).

Voorheen beschikte de federale regering over twee instituten, n.1. Beltsville en Plum
Island, Thans is de indeling als volgt:

Ames (Iowa) : Dierziekten die in U.S.A. voorkomen, uitgezonderd parasitaire
ziekten,

Plum Island : Mond- en klauwzeer en andere dierziekten die niet in de U.S.A.
voorkomen.

U.S.D.A.\'s Agricuhural Research Service (A.R.S.) :
doet onderzoek ten aanzien van:

Directeur van het nieuwe laboratorium in Amcs is Dr. W i 11 i a m A. H a g a n, die
sinds 1919 professor was aan de Cornell University. In 1932 werd hij benoemd tot
dean van de veterinaire faculteit van de Cornell University in Ithaca (N.Y.).
Zijn twee directe medewerkers (waarnemend directeuren) zijn Dr. M a n t h e y, chef
van de afdeling research en Dr. H o u w e 1 i n g, chef van de afdeling „regulatory
activities".

Het instituut in Arnes is gebouwd om door middel van wetenschappelijk onderzoek
wegen aan te geven voor de bestrijding van de in Amerika voorkomende besmettelijke
veeziekten, waarvan de totale schade per jaar wordt geschat op 2,7 miljoen dollar
(afdeling Dr. Manthey).

Ongeveer 20% van het gebouwencomplex wordt gebruikt voor „regulatory activitics".
Dit laatste houdt o.a. in het stellen van standaards voor en het testen van veterinaire
sera, entstoffen en diagnostica op onschadelijkheid en werkzaamheid en het verrichten
van diagnostisch werk ten behoeve van de federale bestrijdingsmaatregelen (afdeling
Dr Houweling).

1. Het op ongeveer 15 ha gebouwde administratiegebouw met grote laboratorium en
2 gebouwen voor grote proefdieren en de gebouwen voor stoom, warmte, aan- en
afvoer van water;

In het administratiegebouw bevinden zich de kamers van de directeur, de twee
adjunct-directeuren, de afdelingshoofden en de verdere adminatratieve staf. Ook is
m dit gebouw onder.gebracht een bibliotheek, een gehoorzaal met ongeveer 200 zit-
plaatsen en een cafetaria. Al deze ruimten zijn voorzien van een prima air-condi-
tioningsysteem. Het administratiegebouw is tevens de toegangsweg tot het grote labo-
ratorium.

Het grote laboratorium bevindt zich n.l. direct achter dit administratiegebouw. Het
is .gebouwd in de vomi van een hoofdletter II. In de poten van de H bevinden zich
in totaal 32 eenheden, terwijl in de dwarsbalk de centrale servicedienst (wasserij,
depot glaswerk enz.) is ondergebracht. Van de 32 eenheden zijn er 25 bestemd voor
het werkelijke onderzoek, terwijl 7 eenheden zijn gereserveerd voor de afdeling van
Dr. Houweling (controle en diagnostisch werk). De 25 eenheden zijn zo gebouwd
dat elke eenheid volledig geïsoleerd is, zodat aan 25 verschillende dierziekten .gelijk-
tijdig kan worden gewerkt.

De grootte van een dergelijke eenheid is 50 bij 40 voet. Er is in op.genomen: centrale
werkplaats, drie kleinere werkruimten, koelcel, schrijfkamer, vcrklecdruimten met
douches voor dames en heren, autoclaaf, broedstoof, een ruimte om kleine proef-
dieren te houden, sectieruinitc cn verbrandingsoven. De kleine proefdieren zijn zo
afgescheiden van de rest van de eenheid ondergebracht, dat men deze slechts kan
bereiken via een afzonderlijke kleedkamer en douchecel. De proefdieren die zijn ge-
storven of gedood, worden in het sectielokaal .gescceerd cn daarna in de verbrandings-
oven verbrand. De verbranding.sovens worden gestookt met olie. Alle materialen die
de eenheid verlaten gaan via een autoclaaf in de muur. Hierin wordt gesteriliseerd
met behulp van stoom of van gas.

De autoclaaf kan aan de .gangkant worden geopend en .geledigd. Boeken en papieren
die in het laboratorium zijn gebruikt passeren een „pass-clave" in de muur. De pa-
pieren worden hier een nacht in gelaten en met gas behandeld. De lucht die in de
eenheid wordt toegelaten is vooraf gezuiverd, Dc uitgaande lucht passeert zeer zware
filters om te voorkomen dat ziekte-kiemen de omgeving besmetten, In de eenheid
heerst een geringe onderdruk, zodat de lucht via deuren (vcrklecdruimten) steeds
van de gang naar binnen komt en nooit vanuit het laboratorium de gang in gaat.
Zoals boven reeds werd vermeld, bevindt zich in de dwarsbalk van het H-vormigc
gebouw de centrale services. Hier zijn een groot aantal benodigdheden voor de labo-
ratoria opgeslagen. Nadat gebruikt glaswerk in de muurautoelaaf is gesteriliseerd,
wordt dit via de gang naar de centrale wasserij .gebracht. In automatische was-
machines wordt het glaswerk gewassen. Daarna gesteriliseerd, gecontroleerd op breuk
enz, en opgeslagen. Gebruikte laboratoriumklcding wordt in de wasserij gewassen,
gestreken, opgeslagen en naar beho<fte weer aan de laboratoria verstrekt. Ook
voedingsbodems worden in dit centrale gedeelte bereid ten behoeve van de labora-
toria.

De twee gebouwen bestemd voor het houden van grote proefdieren bevinden zich in
de nabijheid van het grote H-vormige laboratorium. Elk gebouw is streng geïsoleerd.

In elk gebouw zijn acht gedeelten, die ten opzichte van elkaar weer geïsoleerd zijn,
zodat aan verschillende ziekten gelijktijdig gewerkt kan worden binnen één gebouw.
De vorm van deze twee gebouwen is een kruis. In het midden van het kruis bevindt
zich een grote verbrandingsoven. Elk van de acht gedeelten, waarin het gebouw is
verdeeld, bevat een aantal ruimten voor proefdieren. In totaal zijn er 96 van deze
ruimten in de twee gebouwen; elke ruimte heeft een afzonderlijke toevoer en afvoer
van lucht. Van deze 96 ruimten zijn er 91 ongeveer gelijk; 5 wijken er af daar hier
de temperatuur belangrijk kan worden gewijzigd, al naar behoefte variërend van
— 30° C tot 110° F. In deze klimaatkamers waarin bovendien de vochtigheid van
de lucht regelbaar is, kan men elke weersgesteldheid die in de U.S..4. voorkomt,
imiteren.

Behalve deze klimaatkamers zijn er nog een vijftal stallen voor grote proefdieren,
die afwijken van het standaardtype doordat de muren, zolder, vloer en deuren zijn
voorzien van een dikke plaat koper, waardoor elke elektrische impuls buiten de stal
wordt gehouden. Vanuit elke stal kan een gestorven of gedood dier via een monorail
naar een sectielokaal worden vervoerd. Het sectielokaal bevindt zich naast de ver-
brandingsoven. Elk dier dat deze grote proefdierstallen binnentreedt, gaat na be-
ëindiging van het experiment via secdelokaal naar de verbrandingsoven. De capaciteit
van de verbrandingsovens is 1000 pound per uur. Na het gebruik kunnen de stallen
zeer gemakkelijk worden ontsmet. Dit gebeurt met stoom, heet water en zo nodig
met een desinfectans. Strooisel wordt in de stallen niet gebruikt. Gedeponeerde faeces
wordt met een waterstraal het riool in gewerkt.

Wat betreft de luchtcirculatie heeft men ongeveer dezelfde verhouding als in de labo-
ratoria. Onderdruk in de stal, lichte overdruk in de gang. Bij het openen van een
deur gaat dc luchtstroom dus steeds van de gang naar de stal en nooit omgekeerd.
De bij het laboratorium behorende bij.gcbouwen zijn o.a. het gebouw met de machines
voor stoom enz. en het gebouw waar het afvalwater, dus het rioolwater, wordt ont-
smet.

Het gebouw met de stoommachines etc. heeft een groot schakel- en controlebord
waarop nagezien kan worden of de apparaten in het laboratorium goed functionneren.
Zo kan men b.v. controleren de waterleidingen, de afvoerbuizen van het riool, de
luchtdruk op verschillende plaatsen, de temperatuur in de koelruimten enz.
Twee van dc drie grote stoomketels, welke met gas worden verwarmd, zijn voldoende-
om aan de behoefte van het laboratorium te voldoen. De derde ketel heeft men als
reserve.

In een af-zonderlijk gebouw wordt al het rioolwater van het laboratorium en van de
grote proefdierstallen verzameld. Na verhitting en afkcK-ling wordt het geloosd in
de stadsriolering van .Ames.

.\\an het begin van deze beschrijving van het Instituut in Amcs vermeldde ik, dat het
administratiegebouw tevens de toegang is tot het H-vormige laboratorium-complex.
Naast deze toegang is er nog een tweede, n.1. via het zgn. change-house, dus via het
gebouw dat speciaal bestemd is voor het verwisselen van kleding. Via de ene zijde van
dit gebouw komen de mensen binnen, die in de gebouwen werken waarin de experi-
menten met grote proefdieren worden gedaan. De andere zijde van het gebouw is
bestemd als verkleedruimte voor hen die in de quarantaine-afdeling werken. De men-
sen in de isolatiestallen dra.gen bruine overalls, de mensen in de quarantainestallen
grijze overalls.

De quarantaine-afdeling huisvest de dieren die straks voor het experiment nodig
kunnen zijn. Kleine proefdieren worden in een groot aantal in deze afdeling gefokt.
Soms worden proefdieren gekocht van fokkers wier bedrijven voortdurend onder
controle staan.

Elke onderzoeker in het laboratorium die proefdieren nodig heeft, meldt de soort,
het aantal, de leeftijd en de datum aan Dr. A. G. E d w a r d, hoofd van de quaran-
taine-afdeling. Laatstgenoemde en zijn assistent Dr. Bert O. C o m b s zorgen er
dan voor dat het gevraagde op de juiste datum ter beschikking van de onderzoeker
wordt gesteld.

Er heeft zich de laatste jaren een neiging ontwikkeld om dieren, bestemd voor het
wetenschappelijk onderzoek, zo kiemvrij mogelijk op te fokken. Zoals bekend wordt
de belangstelling voor het fokken van ziektevrije biggen ook in Nederland groter.
Op mijn verzoek werd ik daarom op dinsdag 21 november door Dr. O. Combs
begeleid naar Conrad (lowa). Ik had het met mijn begeleider bijzonder getroffen,
want Dr. Combs was tot voor kort praktizerend dierenarts in Conrad. Hij was één
van de eersten die begon met het doen van hystercctomie bij hoogdrachtige zeugen
en het kunstmatig opfokken van de op deze wijze geboren biggen. Reeds drie jaar
geleden is hij in Conrad begonnen dit op commerciële basis door te voeren.
Eerst toonde hij mij het bedrijf van John en Bill Conrad te Conrad, „Breeders of
Purebred S.P.F. Poland China Ho.gs". Dit bedrijf, dat indertijd geheel aan de grond
zat door viruspneumonie, was door Combs gesaneerd door middel van herbevolking
met kunstmatig opgefokte bi.ggen. De eigenaar moet er natuurlijk steeds voor waken
dat niet een of andere belangstellende bezoeker een virus of schurftmijt binnenbrengt.
Het wordt op dit soort bedrijven dan ook meer en meer usance dat de eigenaar ergens
in een schuur of achterhuis enkele paren laarzen en enkele overalls heeft li.ggen. Komt
er een dierenarts of een collega varkenshouder die in de varkensschuur moet zijn,
dan moet hij eerst een overall en laarzen aantrekken die de boer dus zelf beschikbaar
stelt en ook zelf kan wassen en ontsmetten!

Na het bezoek aan het bedrijf van de gebr. Conrad zag ik in het wel zeer primitieve
slachthuis te Conrad de apparatuur die men bezigt bij het verrichten van hystercc-
tomie van de hoogdrachtige zeugen.

De zeug wordt bedwelmd met CO-2 gas. De buik wordt geopend, de drachtige baar-
moeder wordt verwijderd en direct gedompeld in een bak met ontsmettingsmiddel.
De baarmoeder wordt daarna geopend en de biggen brengt men zo snel mogelijk in
een vooraf gesteriliseerde „hood". In deze ruimte worden de navelstrengen behoorlijk
verzorgd en ontsmet. Is dit alles gebeurd, dan gaan de biggen naar de kunstmoeders.
Deze kunstmoeders bestaan uit een cylindervormige koker van een soort hardboard.
De voor- en achterwand zijn van metaal. De lucht uit de kunstmo<der wordt af-
gezogen, de lucht treedt binnen via een raampje met filter in de voorzijde.
In de kunstmoeder ligt een gaasraam waarop de big kan lopen. In een kamer staan
10 kunstmoeders opgesteld. In elke kunstmoeder één big. De lucht uit de gang komt
in de kamer door een luik in de deur waarvoor een bacteriefilter is geplaatst. Men
zuigt de lucht dus uit de kunstmocder, hierdoor stroomt lucht vanuit de kamer via
cen bacteriefilter in de kunstmoeder. Doordat er nu cen onderdruk in de kamer ont-
staat, stroomt de lucht vanuit de gang via het van cen filter voorziene raam de
kamer binnen. Op deze wijze ontstaat een luchtverversin.g van 6 a 8 maal per uur.
De kunstmoeders worden slechts één keer gebruikt. Na het gebruik wordt de cylinder
board weggegooid, het voor- en achterdeksel schoongemaakt en gesteriliseerd. Daarna
maakt men uit boardplaten nieuwe cylinders, monteert voor- en achterkant, en plakt
de naden af met plastic plakband. In de voorwand, onder de luchtfiltcr zit een bakje
voor het voedsel ( natuurlijk luchtdicht afsluitend, zodat geen valse lucht wordt aan-
gezogen).

De biggen blijven ongeveer een week in deze kunstmoeders. Daarna gaan ze naar
grotere ruimten, waar er zes bij elkaar zitten.

Men wacht met het voeren van de biggen tot 8-12 uur na de geboorte. Het voedsel
bestaat uit 900 cm^ melk, 1 ei en 5 cnr\' vloeibaar mineraal mengsel. Geen antibiotica.
Men steriliseert de eerste dagen dit mengsel. Zolang dit gebeurt voegt men iets suiker
toe. Na 3-5 dagen wordt alleen de gebruikte melk gepasteuriseerd. Na 4-5 dagen
wordt aan bovenstaand mengsel één lepel „pigstarterfood" toegevoegd. Het droge
meel wordt opgevoerd tot I deel droog en 3 delen melk. Na 2/2 week geen melk meer,
maar water.

De bereikte resultaten zijn zeer bevredigend. Verliezen zijn zeer gering. Het ren-
dement van de op deze wijze opgefokte varkens is hoog, n.1. 1-2,28.
De capaciteit van dit opfokstation is thans 400 a 500 biggen per maand!

Woensdag 22 november bezocht ik opnieuw het Instituut in Ames, \'s Morgens werd
ik rondgeleid door de Noor B i e, één van de technische mensen van het Instituut,
\'s middags was Ir. Kennedy, de hoofdingenieur van het Instituut, mijn gids.
Het bouwen van het Instituut in Ames heeft 16,5 miljoen dollars gekost. Dit is een
hoog bedrag. Enkele mensen in Ames zijn van mening, dat wat men hier gecreëerd
heeft op z\'n minst overdreven is. Zie ik het geheel aan, dan kan ik mij goed indenken
dat het bouwen van dit Instituut een kostbare zaak is geweest, maar ik vrees dat ook
het in bedrijf houden van dit complex jaarlijks zeer veel geld zal kosten.
Daar 23 november, Thanksgivingday, in de Verenigde Staten een grote feestdag is,
wordt er die dag nergens gewerkt. Voor mij scheen dit dus een verloren dag, maar
ik kreeg een uitnodiging van Mrs. en Dr. van Houweling om die dag bij hen door te
brengen.

Het op 24 november voorgenomen bezoek aan de Michigan State University, East
l.ansing, Michigan kon helaas niet doorgaan en in plaats van naar East Lansing
reisde ik daarom naar Buffalo.

Zaterdagmorgen 25 november zag ik de Niagara-watervallen op de grens van de
U.S.A. en Canada. Zaterdagmiddag reisde ik door van Buffalo naar Ithaca.
Ithaca is een klein stadje met ± 30.000 inwoners, gelegen bij de vingenneren in de
staat New York. De afstand tot de stad New York is ongeveer 420 km. De veteri-
naire faculteit maakt deel uit van de Cornell University. De faculteit beschikt over
20 nieuwe gebouwen die in 1957 in gebruik werden genomen. Zij zijn gelegen aan de
oostzijde van de Universiteit. Voor het grootste gedeelte zijn deze gebouwen bestemd
voor het onderwijs, hoewel daarnaast ook onderzoek plaatsvindt. De veterinaire fa-
culteit heeft 220 studenten. Ook hier is het aantal studenten, dat wordt toegelaten,
gelimiteerd en vindt een selectie plaats vóór de toelating.

Op zondag 26 november maakte ik een lange wandeling door het uit.gestrcktc terrein
waar alle gebouwen van de Cornell Universiteit zijn gebouwd.

Maandag 27 november maakte ik mijn opwachting bij de dean van de veterinaire
faculteit Dr. O. C. P o p p e n s i e k. Vervolgens maakte ik een rondgang door de
.gebouwen, hierbij begeleid door Prof. R. E. H a b e 1, professor in de veterinaire ana-
tomie. Ik zag collegezalen, practicumzalen enz. Alles bijzonder goed ver/.orgd.
Daarna bezocht ik het Laboratorium voor onderzoek van pluimveeziekten. Dit is
gebouwd op Snyder Hill, ongeveer 5 km van dc overige gebouwen der faculteit. Hel
is een nieuw laboratorium dat 41 isolatieruimten bevat. De bedoeling van dit af-
zonderlijke laboratorium is het onderzoek van bacterie- en virusziekten speciaal bij
kippen en kalkoenen. Daarnaast heeft men nog een afzonderlijk laboratorium voor
het bestuderen van ziekten bij eenden in Eastport op Long Island.
Zoals reeds werd opgemerkt, bevat het pluimveclaboratorium op Snyder Hill 41
isolatieruimten, dus geïsoleerde stallen waar proefdieren kunnen worden gehouden.
Sommige van deze ruimten worden in hun geheel gebruikt, in andere heeft men
kooien die elk één of meer dieren bevatten. De inkomende lucht wordt gezeefd, met
de uitgaande lucht .gebeurt niets. Deze uitgaande lucht wordt naar buiten gebracht
via lage schoorsteentjes op het dak. Men had reeds moeilijkheden ondervonden met
infectieuze bronchitis-infecties die van de ene isolatiestal overging op de andere,
maar men schreef dit toe aan de zware sneeuwval van de vorige winter, waardoor de
uitlaten op het dak ingesneeuwd raakten.

Bij het betreden van het gebouw wordt de kleding verwisseld voor instituutskleren.
Bij het betreden van een isolatieruimte wordt de overall uitgetrokken en vervangen
door een andere overall en rubberlaarzen. In de omkleedruimte van de isolatieruimten
is een douche.

De isolatieruimten zijn wisselend groot. Elke ruimte heeft een deur naar buiten en
een toegang via de kleine verkleedruimte naar de gang.

Bij het begin van een experiment worden de dieren en eventueel de kooien binnen-
gebracht door de buitendeur. Bij een experiment van niet te lange duur, tevens al
het voedsel dat nodig is voor de proefdieren. Daarna gaat de buitendeur dicht en

deze wordt niet meer geopend vóór de betreffende proef is geëindigd. Bij proeven
van langere duur gebruikt men automatische voerbakken en automatische drink-
bakken, zodat men het betreden van de isoladeruimte tot een minimum kan be-
perken. Door een raam kan men vanuit de gang de dieren observeren. Sterft een dier
in een isolatieruimte, dan wordt het kadaver in een gesloten bus naar het sectie-
lokaal vervoerd.

Ziekten veroorzaakt door P.P.L.O.-achtige lichamen vormen het grootste probleem.
Men vraagt zich ook hier af, of men zich dit niet zelf heeft aangedaan door allerlei
ongecontroleerde entingen te.gen pseudovo.gelpest en infectieuze bronchitis!

Behalve het zoëven genoemde instituut voor pluimveeziekten is ook op Snyder Hill
het veterinaire onderzoekin.gsinstituut.

Fundamenteel onderzoek wordt hier gedaan van virussen en virusziekten bij dieren.
Er wordt onderzoek gedaan naar de aard van een virus, de verspreidingswijze en naar
methoden om de ziekte te weren of te bestrijden. Het Instituut bestaat uit drie ge-
bouwen. Deze bevatten zes moderne laboratoria voor onderzoek en onderwijs, boven-
dien een bibliotheek, bureaux, een weefsclkweeklaboratorium en isolatiestallen voor
proefdieren.

Behalve het bestuderen van dierziekten in het al,gemeen, wordt in dit Instituut nog
speciale studie gemaakt van ziekten bij honden.

Directeur van dit Instituut is J a m e s A. B a k e r. Waarnemend directeur James
H. G 1 1 1 e s p ie, die mij er rondleidde.

Wat betreft de proefdierstallen, dus de isolatiestallen, is hier afgeweken van het sys-
teem van lichtfiltratie dat men elders ziet. Er heerst in de stallen, zoals .gebruikelijk,
een negatieve druk, zodat bij het openen van een deur de luchtstroom steeds gaat
van dc .gang naar de stal. Het afwijkende in het systeem is echter dat er .geen filtratie
plaats vindt van de inkomende en uitgaande lucht. Tot nu toe heeft men hier geen
moeilijkheden door ondervonden. Wel viel het mij op, dat men lopende door de
gang langs de gesloten isolatiestallen, kon ruiken of er varkens of honden in gehuisvest
waren. Mijns inziens moet er dan toch iets niet kloppen wat betreft de onderdruk
in de stal en overdruk in de gang.

Is een experiment in een isolatiestal geëindi.gd, dan wordt dc stal eerst gereinigd en
daarna wordt er een heetwatersprocier in .geplaatst. Deze sproeier laat men enkele
uren achter elkaar spuiten. Daarna sluit men dc sproeier af en laat de zaak op-
drogen. Dit wordt 3 dagen achter elkaar herhaald. Het blijkt dat op deze wijze een
goede ontsmetting van de stal wordt verkregen.

Zeer veel aandacht wordt in dit Instituut besteed aan het opfokken van proefdieren
die bestemd zijn voor het experiment.

Wat betreft het onderzoek zelf, kan gezegd worden dat men hier in de afgelopen
10 jaar wel veel heeft bereikt. In dit Instituut werd het eerste gemitigeerde varkens-
pcstvaccin (konijnenpassage) bereid. Ook gelukte het deze onderzoekers het varkens-
pestvirus in wcefselcultuur voort te kweken. In hoeverre dit laatste perspectieven
biedt voor het bereiden van een vaccin, moet nog worden af.gewacht. Na 25 passages
IS het virus nog virulent. Na 50 passages wordt het proefdier niet meer gedood door
dit virus, maar wel vindt er virusuitscheiding plaats, zodat de contact-controledieren
ook immuun worden. Na 75 passages gaat het geïnjiceerdc proefdier niet dood, en
worden de contact-controledieren niet immuun. Misschien zal op deze wijze een
vaccin kunnen worden verkre,gen, dat door het geënte dier niet wordt uitgescheiden.
In ieder geval is deze stam te gebruiken voor diagnostische doeleinden.
Ook is uit de experimenten met varkenspest gebleken, dat big,gen die colostrum zui.gen
bij een immune moeder tot een leeftijd van 13 a 14 weken antilichamen bezitten.

Op dinsdag 28 november reisde ik in een sneeuwstorm per Cosmopolitan 404 van
Mohaw Airlines van Ithaca naar .Newark, Van Newark naar New York per taxi, en
van New York naar Greenport per trein.

Point, waar een grote pont klaar lag om het personeel van het Instituut op Plum
Island naar dit eiland over te varen. Elke ochtend om 8 uur vertrekt de pont naar
Plum Island en elke middag om 4.30 uur van Plum Island naar Orient Point (Long
Island), Reisduur ± 15 a 20 minuten. Voor deze twee oversteken betaalt het gouver-
nement 700 dollars per dag aan de maatschappij die deze pont exploiteert!
Het instituut op Plum Island is speciaal bestemd voor het bestuderen van dier-
ziekten die niet in de Verenigde Staten voorkomen. Door de zeer snelle vliegtui.gen
van te.genwoordig is de kans dat een virus van een gevaarlijke dierziekte (b.v, mond-
en klauwzeer) naar de U.S.A. wordt overgebracht, lang .geen denkbeeldi.ge zaak
meer. Daar men in .Amerika het als een goede voorzorgsmaatregel beschouwt, deze
verschillende niet-inheemse ziekten goed te kennen, zijn er voorheen en ook thans
nog verschillende Amerikaanse onderzoekers naar andere werelddelen gezonden om
daar met de betreffende dierziekten te werken en onderzoek te verrichten. Na het
gereedkomen van de laboratoria op Plum Island heeft men nu ook gelegenheid in
eigen land met gevaarlijke niet-inheemse ziekten te werken. Uitgebreide voorzorgs-
maatregelen zijn genomen om te voorkomen dat de ziekten waarmee men werkt ont-
snappen naar het vaste land. De directeur van het instituut (Dr. Shahan) is ten
aanzien van dit punt persoonlijk verantwoordelijk ten opzichte van het Congres!
Het plaatsen van het laboratorium op een eiland is één van de voorzorgen om ver-
spreiding te voorkomen. Het is gelegen ongeveer 1 \'/i mijl van de oostpunt van Long
Island. Plum Island is ± 3 mijl lang en op het breedste gedeelte ongeveer 1 mijl
breed. De totale oppervlakte is ongeveer 320 ha. Tot na de tweede wereldoorlog
vormde het onder de naam Fort Terry een onderdeel van de Amerikaanse kust-
artilleric.

Zoals reeds eerder werd vermeld, valt het instituut op Plum Island onder Animal
Disease and Parasite Research Division (ADP), hetwelk onderdeel is van U.S.D.A.\'s
.Agricultural Research Ser\\\'ice (A.R.S.).

Op het eiland zijn .gebouwd: één groot gebouw voor het onderzoek dat in 1956 is
klaargekomen, een kleiner laboratorium (1954), verder gebouwen voor ontsmetting
van rioolwater, administratiegebouwen, cafetaria, werkplaatsen, brandweer, een ge-
bouw voor het fokken van kleine proefdieren en een quarantaine-afdeling voor grote
proefdieren.

Dc voorschriften die gemaakt zijn om te voorkomen dat smetstof van het eiland naar
de vaste wal wordt versleept, zijn zeer drastisch. Komen de mensen, die op Plum
Island werken, \'s morgen tegen 8 uur bij de pont op Orient Point aan, dan parkeert
ieder zijn auto op het grote parkeerterrein nabij de pont en gaat te voet op de pont.
Nadat het schip de overtocht naar de haven van Plum Island heeft volbracht, gaat
men tc voet naar het vlakbij gelegen poortgebouw. Iedereen moet hier zijn vergunning
tot het betreden van het eiland dagelijks tonen. Het nummer van de vergunning
wordt .genoteerd.

Bezoekers worden slechts bij hoge uitzondering toegelaten. Zij moeten vóór zij verder
gaan een papier tekenen dat zij binnen één week geen andere laboratoria zullen be-
treden of plaatsen zullen bezoeken waar vee wordt gehouden. De bezoeker krijgt een
bezoekersnummer, en ook dit nummer wordt genoteerd.

Daarna worden de mensen met autobussen die aan de binnenzijde van het poort-
gebouw gereed staan, vervoerd naar de diverse laboratoria en gebouwen waar zij hun
werk hebben. Geen enkele particuliere auto komt dus op het eiland.
Moet er fourage op het eiland gebracht worden, dan wordt dit op de vaste wal op
dienstauto\'s geladen. Deze varen met de pont over, maar komen niet verder dan het
poortgebouw, Hier worden de auto\'s ontladen op een laadperron en aan de andere
zijde van het perron wordt door andere mensen weer geladen op dienst-trucks die
het eiland nooit verlaten. Ook proefdieren, die men koopt, worden op deze wijze het
eiland binnengeloodst en naar de afzonderlijk geïsoleerde quarantainestallen gebracht.
Om de laboratoria is een dubbele omrastering met gaas. Deze twee staan ± 20 voet
van elkaar af en gaan 3 voet in de grond om te voorkomen dat dieren er onderdoor
graven. Tussen de binnenste omheining en het laboratorium is een brede strook

grond. Deze is, om geen vogels te lokken, vrij van gras, planten of heesters. Wil men
het laboratorium betreden, dan is hier\\oor in de eerste plaats een afzonderlijke ver-
gunning nodig. Men passeert de omheining door een poortgebouvs-, waar een wacht
de nummers van de vergunningen noteert. Heeft men deze wacht gepasseerd en opent
men de buitendeur van het laboratorium, dan gaat er een sirene, waardoor de wacht
dus opnieuw zijn aandacht kan besteden aan het feit, dat iemand het gebouw in-
of uitgaat.

Materialen of voedsel worden met een dienst-truck naar het poortgebouw gereden.
Hier wordt de auto door het personeel van deze auto op een laadperron ontladen,
waarna aan de binnenzijde van de omheining andere mensen dit weer opladen op een
vrachtauto die nooit buiten de omheining van dit laboratorium komt.
•Na het betreden van het gebouw moet men eerst alle kleding uittrekken en labora-
tonumkleding aantrekken. Wil men echter een laboratorium betreden waar met virus
wordt gewerkt of één der proefdierstallen, dan moet nogmaals van kleding worden
verwisseld. Op de weg terug moet men beide keren na het ontkleden uitgebreid
wassen en douchen. Veriaat men tenslotte het gebouw, dan passeert men weer het
poortgebouw, waar het nummer van de vergunning wordt genoteerd.
Dieren die in de isolatiestallen worden gebracht voor een experiment, verlaten het
.gebouw niet meer. Na beëindiging van het experiment worden zc gedood, naar het
sectielokaal gebracht en vervolgens in dc verbrandingsoven verbrand.
Leest men deze veiligheidsmaatregelen of maakt men de gang van zaken zelf mee,
dan vraagt men zich onwillekeurig af of dit nu allemaal wel nodig is. Bedenkt men
echter dat hier voortdurend met mond- en klauwzeervirus wordt gewerkt, dat men
kort.geleden proeven met runderpest beëindigde, en dat men nu het voornemen heeft
binnen zeer korte tijd met experimenten ten aanzien van Afrikaanse varkenspest en
paardepest te beginnen, en dat geen van deze ziekten in de U.S.A. voorkomt, dan
zijn deze voorzorgsmaatregelen zeker niet overdreven!

De proefdierstallen zijn vol.gens hetzelfde principe gebouwd als elders, n.1. .gecontro-
leerde m- en uitlaat van lucht met filtratie, onderdruk in de stal en overdruk in de
gang waardoor de luchtstroom steeds van dc gang de stal in .gaat en nooit omgekeerd.
Toegang tot de stal via een verkleed- en doucheruimte. Achter de stallen langs een
afzonderlijke gang die leidt naar het scctielokaal en de verbrandingsoven.
Na twee dagen op Plum Island te zijn rondgeleid door Dr. Fish, Dr. L e L a y,
Dr. de B o o r en enkele andere, verliet ik na afscheid genomen te hebben van dc
directeur op donderdag 30 november in een kleine dienst-motorboot het eiland,
waarna een dienstauto mij van Orient Point naar het station Grcenport bracht.
Zaterdag 2 december vertrok ik per m.s. „Noordam" van .New York naar Rotterdam.

HUIDVERZORGING IN DE WLN\'TERMA.ANDEN.
(Paardengezondheidskalender december 1962)

Men moet dc huid niet alleen zien als het beschuttende omhulsel van het lichaam,
maar eerder als een orgaan, dat meerdere functies vervult. Zo heeft de huid ook dé
functie van .gevoelsorgaan, uitscheidend orgaan (van schadelijke stoffen), afscheidings-
orgaan (van huidsmeer dat door de smeerkliertjes wordt .gevormd, welke uitmonden
in de haarzakjes), maar haar belangrijkste functie is toch wel het regelen van de
lichaamswarmte.

De huid is voorzien van een rijk bloedvatenstelsel. Bij overvulling hiervan wordt in
korte tijd veel warmte afgegeven door uitstraling. Voorts wordt door verdamping
van zweet, afkomstig van de in de huid gelegen zwectkliertjes, overtollige warmte
onttrokken. Omgekeerd wordt door samentrekking van dc huidbloedvaten het verlies
van warmte naar buiten aanmerkelijk beperkt. Door samentrekking van de haarzak-
spiertjes gaan de haren rechtop staan, waardoor hiertussen een dikkere luchtlaag
gevormd wordt. .Aldus ontstaat een isolerende luchtlaag die cen beschutting geeft
te.gen te groot warmteverlies.

Een goede huidfunctie zal de gezondheid van het paard in hoge mate ten goede
komen.

Een rijpaard en een landbouwpaard dat tevens voor de sport gebruikt wordt, zal men
minstens eenmaal per dag moeten poetsen en in ieder geval na de arbeid, zodra het
paard is opgedroogd. Door het poetsen wordt opgedroogd zweet, dat vermengd is
met losgelaten opperhuiddelen, zouten, huidsmeer en bovendien met stof en vuil,
verwijderd, hetgeen het goed functionneren van de huid ten zeerste bevordert. Het
poetsen dient zoveel mogelijk met een goede borstel te geschieden, de roskam gebruike
men voorzichtig en zo min mogelijk en zeker niet op plaatsen waar de huid dicht op
het bot ligt.

Is een bepaald onderdeel van het lichaam zeer vuil en door poetsen onvoldoende te
reinigen, dan kan men dit wassen. Hiertoe moet men nooit zeep op de huid smeren,
daar de laatste resten hiervan slecht zijn weg te wassen. De huid wordt hierdoor
geprikkeld en dit heeft tot gevolg dat de haren loslaten. Daarom doet men warm
water in een emmer, snippert cr een stuk huishoudzeep zeer fijn in en maakt er een
goede zeepsop van, waarin alle zeepsnippers volledig moeten zijn opgelost, of men
gebruike een oplossing van een ander niet irriterend wasmiddel. Met de handen of
met een niet te harde borstel gaat men dan wassen. Daarna verwijdert men alle zeep-
sop met schoon lauw water, waarna men de gewassen plaats afdroogt.
Om bijvoorbeeld rijpaarden kort in het haar te houden, legt men in de herfst en in
de winter een deken op. Het paard zal dan minder gauw zweten en dus ook minder
gauw kouvatten. Overmatig dekken maakt het paard echter gevoelig voor koude.
Door het scheren wordt het poetsen van een paard ook vergemakkelijkt. Men mort
echter bedenken dat vooral geschoren paarden een prima verzorging nodig hebben.
Het verdient aanbeveling deze dieren in de koude maanden op stal een deken op tc
leggen en ook buiten behoort men ze, wanneer ze niet in beweging zijn, hiermede
tegen de koude te beschermen.

Voor landbouwpaarden, die in de winter voor het werk gebruikt worden of weidegang
krijgen, is poetsen minder gewenst. Wel zal men aanhan.gend vuil moeten verwijderen.
Op stal staande paarden zal men over het algemeen wat meer dienen te poetsen.
Men houdt zc hierdoor korter in het haar en voorkomt tevens overmatig zweten.
Deze paarden zijn daardoor ook beter schoon te houden en parasitaire huidaandoe-
ningen zullen minder voorkomen.

Wanneer paarden na de winter weer dc weide ingaan, moeten ze de laatste weken
van de staltijd niet meer gepoetst worden; huid en haar geven dan een betere be-
schutting tegen regen cn guur weer.

Men zor,ge in het laatst van dc staltijd vooral voor een niet te hoge staltemperatuur.

W. Bavink: De Hondsdolheid. Amsterdam z.j. (moet van eind 19e eeuw of rond
1900 zijn).

Geschenk van de heer Van H a a f t e n, Rozendaal (Gld.).
C. A. Geisweit van der Netten: Beknopte handleiding tot de Paardenkennis. 1818.
L. W. F. Oebschelwitz: Dc Nederlandsche Stalmeester (3e druk) 1803. (inliggend

enige recepten in handschrift.)
L. W. F. Oebschelwitz: De Nederlandse Stalmeester, deel II. 1777.
Bourgelat: De kunst van het oordeelen over paarden. 1770. (met inliggende plaat:
Meetkundige proportien van een paard. V. v. d. Plaats Jr. exc. 1770).
Bovenstaande werken mocht de diergeneeskundige afdeling ten geschenke ont-
vangen uit de bibliotheek van dierenarts M. H. Hoogland.
Van dierenarts H. J. van Daal uit Driebergen mocht de diergeneeskundige af-
deling nog ontvangen: Kist met vele veterinaire instrumenten en boekje:
J. G. Schmidt: Von der Zucht, Nachzucht, Pflege und Wartung der Hunde,
ihren Krankheiten, und den sichersten Heilmitteln dage.gen. Nebst einer kurzen
Naturgeschichte derselben. 1819. Achterin: recepten in handschrift.
■Alle gevers hartelijk dank,

Dc voorbereidingen voor de Veterinaire Week 1963 vorderen gestaag.
Het ligt in de bedoeling dat deze Veterinaire Week op woensdag 12 juni in de Aula
van de Rijksuniversiteit zal worden geopend, terwijl er woensdagmiddag, donderdag-
morgen en vrijdagmorgen voordrachten zullen worden gehouden. Op\' donderdag-
middag en op vrijdagmiddag zullen er demonstraties zijn. Het programma is voor
alle drie dagen geheel bezet. De onderwerpen, die in de voordrachten zullen worden
behandeld, zijn zeer gevarieerd.

De commissie is van plan begin mei een apart programmaboekje te doen verschijnen,
dat aan iedere dierenarts zal worden toegezonden.

Het damescomité stelde reeds een aantrekkelijk programma samen, zodat ook de
dames, die de Veterinaire Week bezoeken, kunnen rekenen op een paar gezellige
dagen.

DIES N.ATALIS EN UNR\'ERSITEITSD.AG 1963.
Het verkorte programma luidt als volgt.

Interkerkelijke bijeenkomst, gewijd aan de spalmen, onder muzikale ver-
antwoordelijkheid van Frits Meertens.

Medewerking zal worden verleend door o.m. een Joodse voorzanger (tra-
ditionele joodse spalmen), een R.K. studentenkoor (Gregoriaanse psal-
men) en een N.C.R V. radio-koor (reformatorische wijzen van psalm-
zingen).

Middels granunofoonplaten of geluidsbandjes zullen ook nog Coptische en
moderne twaalftonige psalmen ten gehore gebracht worden.

te geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest onder leiding van
Jaap Hillen.

5. Op den weefstoel Willem Pijper
De vier liederen van .A. Brunncr zijn voor koor ä capclla, de Minneliederen
van A. Bonsel voor koor en orkest en de overige werken voor orkest.
Plaatskaarten zullen worden toegezonden na overmaking vóór 1 6 maart a.s.
van ƒ 2,75 per plaats op postrekening 51 29 40 t.n.v. de Fiscus van het
U.S.K.O. te Utrecht. Bovendien zijn kaarten verkrijgbaar bij de firma
Wagenaar, Oude Gracht 109 en aan de zaal. Studentenkaarten ƒ 1,90.

Rede uit te spreken door Prof. Dr. W. Ph. Goolhaas, buitengewoon hoog-
leraar in de geschiedenis der betrekkingen van Nederland en andere Euro-
pese landen met de overzeese wereld.

Rede ter herdenking van de 327ste Dies Natalis door de Rector Magnificus,
Prof. Dr. W. C. van Unnik.
\\\'erlening van een ere-doctoraat.
16.00 uur Universiteitsgebouw

10,30 uur Sectievergaderingen. Deze beginnen in de regel om 10,30 uur, tenzij anders

Sociëteit P.H.R.M., Janskerkhof 14 (alleen heren);
Clubgebouw U.V.S.V., Drift 19 (alleen dames);
Sociëteit Symposion, Lucas Bolwerk 8;

Sociëteit Vcritas „Eigen Huis", Kromme Nieuwe Gracht 54;
Sociëteit van S.S.R., Bemuurde Weerd Westzijde 3.
14,00 uur Vervolg Sectievergaderingen.

Rede te houden door Prof, Dr, M. G. J. Minnaert, hoogleraar in de
Sterrekunde, getiteld: „Sterren en Atomen".
17.00 uur Ontvangst van de deelnemers aan de Univerr.lteitsdag in de Senaatszaal van
hte Universiteitsgebouw door het College van Curatoren en het Bestuur
van het Utrechts Universiteitsfonds.

Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de bijeenkomst in
de Domkerk op 29 maart, dan wel tot de receptie van de Senaat op 29 maart of de
bijeenkomst in de Aula op 30 maart, die niet in het bezit is van een toegangskaart.
Opgave zal daarom zo spoedig mogelijk en in ieder geval vóór 17 maart 1963 worden
ingewacht op een te verkrijgen formulier. Alleen dan is men verzekerd van een plaats.

10.30 uur Drs. A. van Keulen; „Epidemiologie van rabies en maatregelen tegen ver-
spreiding der ziekte".

11.00 uur Prof. Dr. R. Gispen: „Post-traumatische vaccinatie tegen rabies bij de
mens".

11.30 uur Drs. A. A. Velthoen: „Diagnostiek van rabies en bereiding van vaccin
voor preventieve enting van huisdieren".

Het onderwerp is gekozen is verband met de heersende hondsdolheid.
12.15 uur Discussie.

Dit congres zal van 29 augustus tot 1 september 1963 in Wels worden gehouden.
.Als hoofdonderwerpen zullen de vraagstukken der fysiologie, het .gebruik en de gevaren
van geslachtshormonen naast de problemen van de biochemie van het sperma en K.1.
en de actuele problemen der veeteelt worden behandeld.

Reeds gaven zich sprekers op uit België, Nederland, Bulgarije, Joegoslavië, Oostenrijk,
West-Duitsland en Hongarije; een volledig programma zal tijdig bekend worden ge-
maakt.

De vereniging Het Nederlandsch .Natuur- en Geneeskundig congres, zal op 18, 19 en
20 april 1963 haar 38e congres houden te Enschede. Als centraal thema is gekozen:

toegepaste natuurwetenschappen.
Prof. Dr. W. K. Hirsch feld (Utrecht) over Heterosis-problemen bij de toe-
gepaste erfelijkheidsleer,
Prof. Dr. A. H. W. V a n H e r k (Amsterdam) over Grensvlakken bij de biologie.
Excursies zullen worden .gehouden naar de Radiotelescoop te Dwin.gelo, de olie-
terreinen van de N.A.M. te Schoonebeek, Enkalon te Emmen, de K.N.Z. te Hengelo
en archeologische opgravingen in Drente.

Het congres vindt plaats in de Twentse Schouwburg te Enschede.
Waar het Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres tracht alle beoefenaars
van dc Natuurwetenschappen in de ruimste zin des woords samen tc brengen, hetgeen
in deze tijd van specialisatie een unicum moet worden geacht, hoopt het bestuur op
ruime deelname.

De deelnemersprijs, inclusief excursies en enkele maaltijden bedraagt ƒ 20,-.
Opgave bij de secretaresse van de regelingscommissie. Mejuffrouw Ir. H. J. Kruse-
man, Grundelweg 10, Hengelo (O.).

Het Genootschap hoopt haar 50-jarig bestaan tc vieren tijdens haar voorjaars-
vergadering, die op 8 en 9 juni 1963 te Gorinchcm zal worden gehouden.

Tot en met 14 februari zijn dit jaar in vijf provincies van ons land 75 nieuwe gevallen
van mond- en klauwzeer voorgekomen. Zij waren als volgt over deze provincies ver-
deeld__

In de week van 14 tot en met 20 februari kwamen 33 nieuwe gevallen voor, zodat
de recapitulatie er op die datum als volgt uitzag:

In alle gevallen betrof het varkensstapels met een totaal van 5461 dieren. Op enkele
bedrijven in Overijssel en Gelderland werden echter ook ongeënte pinken aangetast.
In totaal werden 31 pinken afgeslacht.

Voorzover het type kon worden bepaald, bleek steeds type C in het geding te zijn.
Met ingang van 18 februari 1963 is het vervoersverbod van varkens en herkauwers
voor Zeeuws-Vlaanderen, dal op 2 februari van kracht werd in verband met enkele
gevallen van mond- en klauwzeer onder rundvee in België, ingetrokken.
Dit geldt dus ook voor het verbod tot het houden van markten, keurin.gen en derge-
lijke bijeenkomsten met dit vee in Zeeuws-Vlaanderen.

In dc provincies Overijssel en Gelderland, alsmede in de gemeente Meppel zijn de
varkensmarkten geschorst en is het houden van verkopingen, keuringen en tentoon-
stellingen van varkens, alsmede het op soortgelijke wijze bijeenbrengen van varkens
verboden.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van 25 februari 1963 en is van kracht

Het vervoersverbod van varkens in een strook langs dc West-Duitse grens in Over-
ijssel, dat is neergelegd in een tot 25 februari a.s. geldende beschikking zal niet worden
verlengd.

De schorsing van varkensmaiktcn blijft op grond van de nieuwe beschikking, die op
dit punt gelijk is aan de bovenbedoelde, voorlopig bestaan tot 15 maart a.s.

Het door Laboratoria Nobilis N.V. via Verapharm, Meppel, in de handel te brengen
geïnactiveerde (gephenoliseerdc) zenuwweefselvaccin tegen rabies, Caprine Origine
Bio 692 van Pitman-Moore, U.S.A., 20% suspensie, bestemd voor de enting van
katten, voldoet aan de eisen gesteld in de Ministeriële beschikking van 25 april 1962,
nr. J 562, zodat voor dit vaccin legalisatie van het betrokken entingscertificaat kan
plaatsvinden ten behoeve van de wederinvoer in Nederland, mits een tweemalige
injectie met een tussenruimte van 2-4 weken heeft plaats gehad.

Binnenkort zullen de banden ter inbinding van de jaargang 1962 van ons tijdschrift
wederom verkrijgbaar zijn tegen de prijs van f 4,50 per stel.

Men houde er bij het inbinden reliening mede dat bij de bepaling van de dilite der

Uit de gevolgde paginering der Eeuwfeest-afleveringen was dit reeds te concluderen;

1, Afd. Utrecht K.N.M.v.D, Ledenvergadering, 20.00 uur, Cafc-Rcstaurant
„Vredenburg", Utrecht, (pag. 322)

7, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel
Modern, Tilburg, (pag. 322)

9, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Hotel Haar-
huis, Arnhem, (pag. 322)

18—20, Vereniging Het Nedcrlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres; 38e
Congres, Enschede, (pag, 319)

21—25, Natura Artis Magistra, 5e Intern, Symposium over ziekten van dieren-
tuindieren, Amsterdam, (pag, 182)

25—26, IVe Federatieve Vergadering van medisch-biologische verenigingen,
Nijmegen, (pag, 55)

27, Landelijke Adviescommissie voor Dierproeven, le Landelijke bijeenkomst
van Biotechnici, Nijmegen, (pag. 120)

15, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.15 uur, Beurscafé,
Muranozaal, Rotterdam, (pag. 254)

16, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur. Res-
taurant „CK\'ercin.gcl", Assen. (pag. 322)

29, A.C.V. Controle. Landelijke veevoedingsstudiedag. „Dc blije Werclt",
Lunteren.

8 - 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem. (pag. 319)

—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285, 1399, 1536 (1962)); (pag. 118)

Uit het voorlopig overzicht van de tot nu toe nader vastgestelde contributies voor het
lidmaatschap van dc Kon. Ned. Maatschpapij voor Diergeneeskunde kan nu reeds
de conclusie worden getrokken, dat nog een vrij grote groep leden aanspraak zal
kunnen maken op nadere vaststelling van de contributie, die dus lager is dan het
maximaal vastgestelde bedrag.

Hoewel dagelijks vele aanvragen hiervoor binnenkomen, zullen blijkens de voorlopige
ervaringen, die met de nieuwe contributieregeling zijn opgedaan, nog tal van leden
voor een lager contributiebedrag dan ƒ 250,- in aanmerking komen.
Bij de verschijning van deze aflevering is er nog slechts een maand tijd voor de
nadere contributievaststclling.

Ter voorkoming van misverstand wordt er nogmaals op gewezen dat hiermee niet
behoeft te worden gewacht tot men de definitieve aanslag in de Inkomsten Belasting
van het laatste belastingjaar heeft ontvangen; er kan n.1, worden volstaan met de
toezending van de laatste opgelegde aanslag die men bezit.

Vorige week is het nieuwe jaarboek verschenen en alle leden van dc Kon. .Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde, krachtens hun lidmaatschap toegezonden.
Voor het geval om een of andere reden het jaarboek niet is ontvan.gen, wende men
zich tot het bureau.

De afdeling Groningen-Drenthe van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde zal haar eerstvolgende ledenvergadering houden op donderdag 16 mei a.s.
14.00 uur in Restaurant Overcingel, Assen.

.Mdaar zal coll. Dr. P. W. M. van Adrichcm spreken over; „Acetoncmie
verband met voeding".

De afdeling Gelderland van de Kon. Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
haar eerstvolgende ledenvergadering houden op zaterdag 9 maart a.s. om 14.30 uur
in Hotel Haarhuis, Arnhem.

De afdeling Utrecht van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal op
vrijdag 1 maart a.s. om 20.00 uur in Café-Restaurant „Vredenhurg", Utrecht, haar
eerstvolgende ledenvergadering houden.

De afdeling Noord-Brabant van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
op donderdag 7 maart a.s. om 20.00 uur in Hotel Modern, Tilburg, haar eerstvol-
gende ledenvergadering houden.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collega aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de colgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaat-leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
S. Birnbaum, Zadelstraat 36, Utrecht.
J. W. Caspers, van Lidth de Jeudcstraat 9, Utrecht.
O. J. J. de Clerck, Adm. van Gentstraat 6, Utrecht.
Mejuffrouw .A. van Ditmarsch, Parkstraat 43, Utrecht.
W. B. Dwars, Fred. Hendrikstraat 1, Utrecht.
J. C. M. van Dijck, Kwartelstraat 60, Utrecht.
A. H. M. Erken, J. W. Frisostraat 36, Utrecht.
A. H. M. Finkensieper, Prof. Jordanlaan 36, Utrecht.
J. Goudswaard, Gom. Evertsenstraat 3, Utrecht.

H. J. Ncderhorst, v. Swindenstraat 100, Utrecht.
E. C. Osinga, P. Nicuwlandstraat 108, Utrecht.
J. A. Smak, Koningslaan 24, Utrecht.

L. Vissel, Hu,go de Grootstraat 12, Utrecht.
J. A. Ypenburg, Oudwijkcrdwarsstraat 132, Utrecht.
Adreswijzigingen en dergelijke¹):

Haa,gsma, J., van Sneek naar Bilthoven, Spoorlaan 62, tel. (03402) 53 87. (164)
Moolhuizen, G.; 1963; Utrecht, Raiffeisenlaan 36; tel. (030) 1 84 31- gr 446174-

Steenkamcr, N,, van Kootwijkcrbro- k naar Beekbergen, Berg en Dalweg 6 tel brivé
(06766) 702. \' \' \' (200)

Willems, G. M. T., te Boxtel, tel. gewijzigd in (04106) 27 29 (privé), (04195) 267
(bur.), .gr. gewijzigd in 1093314, dir. v. d. K.I.-ver. „Midden Brabant", de Woerd
en Engelen. (212)

Moerkercken van der Meulen, J. L., te Amersfoort, is aldaar overleden op 2 februari
1963. (184)

1 De vermelde pagmenng heeft betrekking op het vorige week verschenen Dier-
geneeskundig Jaarboek 1963.

Salaris: minimum ƒ 14.976,-, maximum ƒ18.336,- (te be-
reiken na 7 jaar) 4% vakantietoelage en 4% huurcompen-
satie.

Aanstelling boven het minimum-salaris is mogelijk.
De regelingen inzake vergoeding van reis- en verblijfkosten,
90% pensionkosten voor gehuwden, verhuis- en inrichtings-
kosten, studiekosten en premiesparen zijn van toepassing.

De gemeente is aangesloten bij de ziektekostenverzekering
volgens de I.Z.A.-regeling Groningen-Drenthe.

Sollicitaties met uitvoerige inlichtingen binnen 7 dagen na het
verschijnen van dit blad te zenden aan burgemeester en wet-
houders, Grote Markt 1, Groningen.

Mijne Heren Leden van het Bestuur van de Landbouwhogeschool,
Dames en Heren Hoogleraren, Lectoren, Docenten en weten-
schappelijke medewerkers en Gij, die in een andere functie
aan de Landbouwhogeschool werkzaam zijt.
Dames en Heren Studenten en Gij allen, die door Uw tegen-
woordigheid blijkt geeft van Uw belangstelling.

\\Vanneer men rondreist in de wereld wordt men getroffen door de vormen-
rijkdom van verschillende huisdiersoorten, in het bijzonder wel van die der
herkauwers. Betekent dit in het Westen veelal een naast elkaar voorkomen
van verschillende rassen, door vorm of kleur scherp van elkaar gescheiden,
in de ontwikkelingsgebieden ligt hieraan meest een bonte verscheidenheid
\\ an individuen ten grondslag. Deze grote variabiliteit geldt met name voor
runderen, waarbij grote en kleine exemplaren, dieren met en zonder
schoftbuit, gehoornde en ongehoornde, rode, witte, zwarte, blauwe, bonte,
nog voorzien van verschillende aftekeningen, naast elkaar voorkomen.
Voor de overige herkauwers, zoals schaap en geit, zijn de verschillen iets
minder in het oog vallend.

De oorzaak van deze grote individuele variabiliteit is soms het weinig uni-
form zijn van streekrassen. Meestal is het echter een gevolg van kruising
\\an plaatselijke rassen niet één of meer cultuurrassen. Geïmponeerd bijv.
door de snelle groei der Engelse vleesrunderen, dc hoge melkgift van de
zwartbonte koe of de uitzonderlijke wolkwalitcit van de Merino haastte
men zich om deze wonderdieren voor kruising tc importeren, waarbij soms
zelfs meerdere rassen van één diersoort na of naast elkaar werden geljruikt.
Op vele foto\'s van veeverzamelingen uit de ontwikkelingsgebieden zijn de
resultaten van deze z.g. veeverbeteringsmethoden tc zien.
.\\fgezien van het feit dat de resultaten van deze importen dikwijls teleur-
stelden omdat zonder een vast plan werd gewerkt of de omstandigheden
\\ an klimaat, voeding en verzorging een goede ontwikkeling der gekruiste
dieren niet mogelijk maakte, was verder het gevolg dat vele oude, aan
liepaalde omstandigheden aangepaste landrassen verdwenen.
Zo zijn in geheel Azië door de kruising met verschillende Westerse rassen,
bijna geen streekschapenrassen meer in zuivere vorm te vinden. En is bijv.
in de Filippijnen het inheemse Batangasrund door kruising met Zebu\'s,
de Jersey, de Holstein-Friesian, de Brown Swiss, de Ayrshire, de Illewara
Shorthorn en de Hereford — bien étonné de se trouver ensemble — bijna
geheel verdwenen. India, Pakistan en Indonesië vormen in dit werelddeel
O]) dit gebied gunstige uitzonderingen. Voor-Indië, omdat het naast ver-

1 Rede, uitgesproken bij de officiële aanvaarding van het ambt van Buitengewoon
Hoogleraar in de Tropische Veeteelt aan de Landbouwhogeschool te Wageningen,
op donderdag 21 februari 1963.

schillende belangrijke Zeburassen, als de Sahiwal en de Ongole, zelfs nog
zuivere geitenrassen als de Jumnapari kent; de „gordel van smaragd" om-
dat de systematische omvormingskruising van het Javaanse en Sumatraanse
rund met de Ongole niet geleid heeft tot het verdwijnen van het Bali-,
Madoera- en Atjehrund. Ook hier dreigt echter gevaar, omdat na de
tweede wereldoorlog Rode Deense runderen voor kruising met het Ma-
doera-rund zijn ingevoerd.

Ook in Afrika heeft rassenkruising op grote schaal plaats gehad. Gebruikte
men in de onder Gallische invloed staande gebieden hiervoor een groot
gedeelte van het gehele Franse rassenassortiment, „Great Britain" kon met
18 runderrassen, 29 schapenrassen (G o o d w i n, 1948) en 8 geitenrassen
(Holmes Pegier) nog een grotere keus bieden. Dit vermengings-
proces is in dit grote en veerijke werelddeel echter nog niet tot in alle uit-
hoeken doorgedrongen, zodat een groot aantal streekrassen in min of meer
zuivere vorm nog te vinden is.

Een gemengd gezelschap, zeer typerend met de naam Criollo aangeduid,
is ook ontstaan in Zuid- en Midden-Amerika, waar het oude Spaanse lang-
hoornige rund met alle mogelijke moderne Westerse rassen is gekruist. De
Spaanse langhoren, in type een rechtstreekse afstammeling van de oeros,
is bij dit proces praktisch verdwenen.

Maar niet alleen in tropische en subtropische gebieden, ook in het Westen
zijn een groot aantal landrassen verloren gegaan. En verschillende staan
nog op het punt te verdwijnen. In tegenstelling tot de ontwikkelingsgebie-
den betreft het hier echter veelal een bewuste vermindering van het aantal
rassen en zijn hiervoor ook wel redenen aanwezig. Soms is het, zoals bi j ver-
schillende rassen in Frankrijk o.a. het geval is, een te klein aantal dieren
per ras waardoor de selectiemogelijkheid te beperkt is; in andere gevallen,
zoals bijv. in Engeland, dwingt vooral de marktsituatie tot een zich toe-
leggen op enkele gespecialiseerde melk- en vleesrassen, waardoor de meeste
der z.g. „dual-purpose"-rassen ten dode zijn gedoemd.

Welke gegronde en juiste redenen er ook voor een dergelijke verkleining
van het rassenassortiment bestaan - - in Frankrijk wil men van de 22 min
of meer belanrijke runderrassen er slechts 6 overhouden (E.A.A.P., 1957)
—, een onvermijdelijk gevolg hiervan is dat verschillende bijzondere streek-
rassen en hiermee mogelijk bijzondere genen verdwijnen.
Ook in Nederland hebben we met dit proces te maken. Onder de schapen-
rassen zijn het Friese melkschaap en het heideschaap reeds het slachtoffer
geworden van de opmars van de Texelaar en bij de runderrassen verliest
de Groninger blaarkop steeds meer terrein. Hoe gelukkig men nu verder
ook mag zijn met de dominerende posities van de Texelaar en het zwart-
bonte rund, die zij aan hun uitstekende kwaliteiten te danken hebben,
toch verdient het aanbeveling even stil te staan bij de vraag of dit proces
ook geen verliezen, i.e. genenverlies met zich mede kan brengen.
Zo kan men wat de schapen betreft de vraag stellen of de bijzonder goede
smaak van het vlees van het heideschaap, die zelfs vele niet-liefhebbers
van schapevlees appreciëren, niet behouden dient te worden. Dat deze
smaak erfelijk bepaald is bewijst het bestaan van smaakverschillen tussen
rassen. Zo wordt bijv. (Philips, 1954a) de smaak van het vlees van de
Merino, welk ras voor kruising in China werd geïmporteerd, niet door de
Chinezen geapprecieerd.

En wat het Friese melkschaap betreft, zijn de inelkrijkheid en de vrucht-
rijkheid tot over onze grenzen bekend. Dit blijkt bijv. uit het feit, dat Col-
burn (C.A.B., i962a), voor de vorming van een nieuw melkrijk en vrucht-
rijk Engels schapenras, in 1954 Friese melkschapen uit Nederland impor-
teerde. Deze werden gekruist met drie kortwollige rassen en het na strenge
selectie uit de onderling gepaarde Fj-produkten ontstane nieuwe Colbred-
ras werd in 1962 op de Royal Show getoond. Dat een grote vruchtrijkheid
ook de belangstelling heeft van het wetenschappelijk onderzoek, bewijst
de import in 1962 van een kudde Finse schapen door de in Edinburgh ge-
vestigde „Animal Breeding Research OrganisaUon" (C.A.B., 1962b). Dit ras
is nl. beroemd vanwege het grote aantal lammeren dat per ooi geboren
wordt. Van enkele individuele ooien worden worpen van 7 en 9 lammeren
vermeld, terwijl in Finse stamboekkuddes gemiddeld 2.4 lam per worp ge-
boren en 2.1 lam gespeend wordt. Zou het Friese melkschaap hier zoveel
voor onderdoen?

Buiten onze grenzen liggen de voorbeelden van schapenlandrassen met bij-
zondere eigenschappen voor het grijpen. In Schotland kennen we de
„Scotti.sh Blackface" (Phillips, 1954bj die, levend op de schrale berg-
weiden van het gure Schotland, wel over bijzondere eigenschappen van
activiteit, instinct en intelligentie moet beschikken om onder die omstan-
digheden te kunnen gedijen. Actief moeten ze zijn om hun armzalig voed-
sel op moeilijk toegankelijke plaatsen te kunnen bereiken, intelligentie en
instinct zijn belangrijk om slechte weersomstandigheden te kunnen voorzien
en op tijd een schuilplaats te kunnen vinden.

Onder bepaalde omstandigheden kunnen het kudde-instinct, het tempera-
ment en de mate van selectiviteit bi j het grazen ook belangrijke eigenschap-
])en zijn. Zo bleek bijv. in Zuid-India (Phillips, 1954c) bij kruising van
het inheemse Deccanschaap met de Merino, dit ter verbetering van de
wolproduktie, dat de Deccan beter het kuddeverband bewaarde en minder
snel geëxciteerd was, eigenschappen van groot belang voor dieren die ge-
hoed moeten worden; de Merino had echter het voordeel bij het grazen
minder kieskeurig te zijn.

Opmerkelijk zijn ook de verschillen tussen geitenrassen. Zo bijv. tus-
sen de voor de vleesproduktie van West-Afrika zo belangrijke dwerg-
geit, die in zijn beste exemplaren nog geen 30 kg weegt en de hoge, statige
Junmapari melkgeit aangepast aan het hete, droge klimaat van Centraal
India. Verder vinden we in het warme, vochtige Zuid-Oost-Azië de kleine,
maar brede en gestopte landgeit, die veel en smakelijk vlees levert en weinig
gevoelig is voor ingewandswormen. Jammer genoeg zijn raszuivere exem-
plaren van dit ras nog slechts in kleine aantallen aanwezig. In veel landen
hebben n.1. particulieren en officiële deskundigen, geïmponeerd door de
grootte, Voor-Indische melkgeiten voor kruising geïmporteerd. Zowel de ge-
importeerde dieren als de kruisings])rodukten blijken echter zeer gevoelig
voor parasitaire infecties te zijn.

Zo kunnen we, om weer te beginnen met eigen land, bijv. wijzen op de
Groninger blaarkop. Hierbij denk ik in de eerste plaats aan de hoge mate
van evenredigheid tussen voor- en achterhand, de vlakke dijen en het

vierkante kruis, eigenschappen, waarin, afgezien van het feit of zij zakelijk-
economisch van grote betekenis zijn voor een melk-vleesras, de Groninger
toch zeker superieur is boven het Fries-Hollandse rund en de M.R.IJ.-
roodbonte (S y b e s m a, 1958). Verder zijn zeker van belang, ook voor de
Nederlandse rundveefokkerij, de goede kwaliteit van benen en klauwen.
Ook kan kruising met dit geblaarde ras voor withoofdige buitenlandse ras-
sen met een aanleg voor epiteliomen op ongepigmenteerde oogleden en con-
junctivae — denk aan de Hereford — van betekenis zijn.

Buiten onze landsgrenzen kunnen we wijzen op het naar het kleine kanaal-
eiland Jersey genoemde rund, dat van alle runderen ter wereld per kg
lichaamsgewichts de meeste kilogrammen melkvet produceert, op de Schotse
Ayrshire met zijn prachtig gevormde uier en de Italiaanse Romagnola met
zijn geweldig formaat. En niet te vergeten de Charollais, door Julius Cae-
sar reeds genoemd, die door zijn bijzondere gespierdheid en goede groei in
enkele jaren tijds van een landras tot het mode vleesras der wereld is ge-
worden.

Rondkijkende in de ontwikkelingsgebieden moet het Birmarund genoemd
worden dat door zijn goede temperament, krachtige bouw en snelle gang

— tot 5 km per uur — tot de beste lichte trekrassen ter wereld wordt ge-
rekend. Helaas dreigt dit ras, evenals het verwante Thaise rund, door krui-
sing met verschillende Westerse en Oosterse rassen spoedig te verdwijnen.
Voor de uitgestrekte met tsetsevliegen bevolkte gebieden van Afrika — ge-
schat wordt 1000 miljoen ha — is verder het Ndamarund onmisbaar. Dit,
omdat dit ras een behoorlijke natuurlijke weerstand bezit tegen nagana en
surra, door trypanosomen veroorzaakte ziekten, die door de tsetsevlieg
(Glossinen) worden overgebracht.

Van een zeer bijzondere structuur zijn verder de afstammelingen van de
Gaur-Banteng groep, die als huisdieren onder de naam van Gayal resp.
Balirund in Achter-Indië en Indonesië inheems zijn. Opmerkelijk zijn bij
deze rassengroep de buitengewoon zware voorhand, de hoge en lange
schoft en de verhoornde huid van het voorhoofd. Hoe waardevol afstam-
melingen van deze wildvormen voor tropische omstandigheden zijn be-
wijzen recente onderzoekingen uit Indonesië. Atmadilaga (1959)
toonde n.1. aan, dat de warmteresistentie van Balirunderen, uitgedrukt in
de coëfficiënt van Rhoad, uitzonderlijk goed is. Werd bij rassenvergelijkin-
gen voor de Zebu (Phillips, 1954d) als hoogste coëfficiënt 89 gevonden

— 100 is ideaal — bij het Balirund vond hij als gemiddelde van 50 dieren
92.9. Van harte kan ik dan ook instemmen met zijn waarschuwing om dit
waardevolle landras niet door kruising te doen verdwijnen.

Ook bijzondere minder gunstige eigenschappen kunnen voorkomen.
Zo bijv. bij de Zebu en vele Zebukruisingen de hebbelijkheid om de melk
slecht te laten schieten. Het niet gebruiken van een zuigend kalf als
voorbereiding tot het melken leidt dan, zoals in het Inter Amerikaanse
onderzoekingsinstituut op Costa Rica door Jorge de Alba (1958)
is vastgesteld, tot onvoldoende uitmelken en een achteruitgang in pro-
duktie. Ook het temperament van de Zebu geeft soms aanleiding tot moei-
lijkheden. Zo bleek het aan Veit (1961) in Zuidwest-Afrika moeilijk
om Zebu\'s, ter verkorting van de mestperiode, te gewennen aan opname
van krachtvoer uit een trog.

Uit liet tot nu gegeven overzicht blijkt dat zowel bij schapen, geiten, als
runderen vele streekrassen gekenmerkt zijn door bijzondere eigenschappen.
Welke dat exact zijn en in hoeverre deze van belang zijn, in het bijzonder
voor tropische en subtropische gebieden, is echter veelal nog onbekend.
Ik wil dit aan de hand van onderzoekingen van B o n s m a uit Zuid-
Af rika (1948, 1958a, 1958b) en anderen demonstreren met voorbeelden
uit de rundveehouderij.

Naast de bepaling van de warmteresistentiecoëfficiënt is in de eerste
plaats een onderzoek van haar en huid van belang. Niet alleen naar de
haar- en huidkleur, in verband met de terugkaatsing, resp. absorptie van
stralen van kleine en grote golflengte, maar ook naar de aard van
baarkleed en huid.

Dieren met gladde, fijne, niet viltende haren die langzaam groeien,
kunnen niet alleen hun wannte goed aan de omgeving afgeven, maar
bieden ook weinig gelegenheid aan teken — overbrengers van verschillende
protozoaire ziekten — om zich vast te hechten. In verband hiermee wor-
den \\ roeg in het voorjaar verharende dieren dan ook hoog gewaardeerd.
Ook geeft een dikke huid, die losligt, goed beweeglijk is, veel verticale
plooien vertoont en krachtig samengetrokken wordt, weinig kans aan
teken en steekvliegen om de bloedbaan te infecteren; mogelijk speelt een
afstotend huidsecretum hierbij ook nog een rol (Col. Office, 1953a).
Een royale bloedvoorziening van de huid maakt verder een goede warmte-
afgifte mogelijk en bevordert de genezing van wonden en de ontwikkeling
van door intradermale infecties geïnduceerde immuniteit. Dat verschillende
vraagstukken de huid betreffende echter toch wel iets minder eenvoudig
liggen dan dikwijls wordt voorgesteld bewijzen recente studies uit Australië.
Hierbij bleek o.a. dat onder tropische omstandigheden het verband tussen
lichaamsgroei en haarkleur niet bij alle rassen gelijk is (Sc h leger,
1962) en er in het gebruikte proefmateriaal ook geen significant verband
bestond tussen de aard van het baarkleed of de huiddikte enerzijds en de
tekenresistentie anderzijds (W i 1 k i n s o n, 1962).

Verder dient bij het onderzoek op tropengeschiktheid nog aandacht ge-
schonken te worden aan het hemoglobinegehalte van het bloed, de grootte
van testikels en scrotum, de aard van de gang, de stand en de klauwen,
vroegrijpheid en laatrijpheid, de groeicurve en de constitutie. Dit laatste
met het oog op vruchtbaarheid en ziekteresistentie.

Wat het hemoglobinegehalte betreft vonden Findlay (19.54a) en
anderen een positief verband tussen een hoog gehalte enerzijds en een
goed aanpassingsvermogen aan grote hoogte en hoge temperaturen ander-
zijds. Dit is ook aannemelijk omdat men onder beide omstandigheden
immers te maken heeft met een verminderde luchtdruk en dus met een
verminderde hoeveelheid O2 die ingeademd wordt. De in enkele proeven
geconstateerde grote warmteresistentie van de Brown Swiss is hiermee ook
tc verklaren.

Voor tropische rassen is verder een klein scrotum met een goed functio-
nerende cremasterspier gewenst. In de eerste plaats om laesies door
struiken en rotsen te voorkomen, maar ook opdat dit orgaan als een goed
werkende thermostaat de temperatuur der testes binnen nauwe grenzen
kan houden. Wanneer in een tropisch klimaat een stier met een diep
scrotum in de zon ligt kan de temperatuur hiei-van zo zeer stijgen dat

onvruchtbaarheid optreedt (Findlay 1954b). Bonsma (1955b) is
ook van mening dat de testikels klein moeten zijn. Hij vond wat dit
betreft een grote individuele variatie, evenals dit het geval was bij een
onderzoek van zwartbonte stieren in Noord-West Duitsland (A c h n e 1 t,
1958). Gegevens uit Brazilië (Joao S. V e i g a, 1955) wijzen er verder
op dat, hoewel een afhangend preputium het lichaamsoppervlak vergroot
en daarmee de warmteafgifte bevordert, dit toch niet gewenst is in ver-
band met het gemakkelijk optreden van verwondingen. Ook wil men
op een ranch kleine compacte uiers.

Verder zijn goede klauwen en een goede stand en gang nodig om grote
afstanden over moeilijk terrein af te kunnen leggen. Hoe belangrijk een
goede gang is blijkt wel uit het feit dat Bonsma (1958b) de afstand
die een dier kan afleggen gebruikt als een waardemeter \\oor tropen-
geschiktheid. Bij de beoordeling van kruisingsproeven van de Franse
Montbéliard (verwant aan de Simmenthaler) met de in Brits Kameroen
inheemse Adamana wordt ook gesteld: „that the cross-bred type must
have the ability to trek long distances" (Col. Office, 1953b). In
Pakistan geïmporteerde zwartbonten werden niet gewaardeerd omdat zij
veel last bleken te hebben van zwakke klauwen, t.w. klauwen die tc ge-
makkelijk afsleten. Ook kwamen bij deze dieren veel en ernstige com-
plicaties na mond- en klauwzeer voor (Col. Office, 1953c). Dat zeer
harde klauwen ook niet voor alle omstandigheden ideaal zijn bewezen
echter weer de in Amerika ingevoerde Afrikaanders die lum keiharde
hoeven onvoldoende afsleten op de niet rotsachtige weiden van de King
Ranch (Bonsma, 1958b). Voor verschillende omstandigheden kunnen
dus verschillende eisen gelden.

Wat de ontwikkeling betreft zijn kleine runderen in vochtige, warme
gebieden in het voordeel omdat hun relatief grote lichaamsoppervlak ]3er
gewichtseenheid voordelen biedt ten aanzien van de wannteafgifte. Laat-
rijpe dieren zijn daar gewenst, waar de slechte kwaliteit van het ruwvoer,
in elk geval gedurende bepaalde perioden van het jaar, een voorspoedige
opgroei onmogelijk maakt (B o n s m a, 1958a). H u i t e m a (1949) heeft
hier ook reeds op gewezen in verband met het Madoera-rund. En mede
naar aanleiding van onderzoekingen van Hammond over de invloed van
een slechte voeding in verschillende stadia van de groei stelt een Engelse
commissie ter bestudering van de veeteeltmogelijkheden in Afrika (Col.
Office, 1953d) „that the Zebu and indigenous African cattle types
fortunately possess to a marked degree a delayed maturity under adverse
conditions". Ook zouden zij beter in staat zijn om grof ruwvoer op te
nemen en daarop te gedijen (Col. Office, 1953e).

Van de constitutie, die van zo groot belang is voor onder moeilijke
omstandigheden te houden dieren, is de vruchtbaarheid een van de be-
langrijkste aspecten. Alle auteurs zijn van mening dat onder tropische
omstandigheden de inheemse- en Zeburassen hierin de meerdere zijn
van alle uit het Westen geïmporteerde. Hierbij kan een rol spelen, zoals
Hammond (1955) meent, dat het kalf in de uterus veel gevoeliger is
voor hoge temperaturen dan na de geboorte en de grote sterfte voor de
geboorte, meer dan onvoldoende bevruchting, oorzaak zou zijn van de
geringe voortplantingspotentie van Europese rassen in de tropen. In
Kenya is verder bij Europese rassen een grote gevoeligheid voor cer\\\'ico-

vaginitis bij de l<oe en voor epididymitis bij de stier geconstateerd, terwijl
inheemse dieren hiervoor onvatbaar bleken te zijn (Col. Office, 1953f).
Als ongunstige eigenschap van verschillende Zeburassen geldt echter
(Hammond, 1955) dat deze zeer kort tochtig zijn, bijv. slechts I/2
uur en kunstmatige inseminatie dus moeilijk toegepast kan worden. Het
is echter nog de vraag of dit een raskenmerk is of geweten moet worden
aan de speciale omstandigheden waaronder de dieren leven.
Wat de ziekteresistentie door natuurlijke weerstand betreft, dus afgezien
van de meer of mindere gevoeligheid voor teken en steekvliegen, werd
het Ndama rund genoemd, dat in Sierra Leone behoorlijk trypanosomen-
resistent bleek te zijn. En in Nigeria wil men het inheemse korthoornige
dwergrund ook alleen door een forser ras vervangen, als dit even resistent
tegen trypanosomen zal zijn (Col. Office, 1953g). Ten aanzien van
vergiftigingen wijst Bonsma (1948) erop dat „Britse vleisrasbeeste
makliker planvergiftiging opdoen as Afrikaner heeste". Mogelijk is echter
ook de reden „dat daar \'n verskil is in die vermoë van die diere om gif-
plante te onderskei". Bij systematisch opgezette ondei-zoekingen in Zuid
Afrika bleken verder (Bonsma, 1955b) grote verschillen tussen Afri-
kaanders en Herefords te bestaan. In de periode 1936-1952 stierven op
het Mara Research Station \\\'an het eerste ras slechts 7.7% der gehouden
dieren, tegen 25% van de Europese Herefords. En ook binnen het ras
bestaan er in dit opzicht erfelijk bejjaalde verschillen, want door selectie
kon het sterftepercentage in de Herefordpopulatie aanmerkelijk worden
\\erlaagd.

Dit alles overziende zijn er dus vele eigenschappen waarop bij selectie
\\\'oor tropengeschiktheid gelet moet worden. Het is dan ook niet vol-
doende, dat van enige tientallen Balirunderen de warmteresistentiecoëffi-
ciënt bepaald is, van de Ndama bekend is dat hij goed bestand is tegen
trypanosomen en van de Sahiwal onder verschillende omstandigheden
produktiecijfers geregistreerd zijn. Van de meeste lokale rassen zijn verder
nog in het geheel geen exacte gegevens bekend.

Is cr dus nog veel te onderzoeken omtrent praktisch alle landrassen, eigen-
lijk moeten we bekennen dat we van de meest bekende cultuurrassen, zoals
bijv. ons zwartbonte rund, in bepaalde opzichten ook nog zeer weinig
weten. Speciaal nog weinig weten omtrent die eigenschappen, die voor
het leven in tropen en subtropen zo belangrijk zijn. En dit terwijl dit
ras toch naar bijna alle landen van de wereld is uitgevoerd en we er
propaganda voor maken.

Wat weten we bijv. exact omtrent de variatie in de structuur, dikte en
pigmentering der huid, het aantal en de grootte der zweetklieren en de
verschillen in lengte, dikte, gekruldheid en groei van het haar. Gelukkig
is door Stegenga (1961), zij het ook met een ander doel, een eerste
begin gemaakt met systematisch haaronderzoek.

Wat is verder bekend omtrent de variatie in vorm en consistentie der
klauwen? En dit terwijl deze gegevens zelfs niet alleen voor de tropen,
maar ook voor Nederland en andere Europese landen van belang zijn.
Hoe belangrijk is verder niet een goede gang. In het bijzonder voor de
ontwikkelingsgebieden, maar ook voor de bergachtige streken van Europa.
Bijv. voor de Franse Jura, waar zelfs onder de Montbéliard, een variëteit
van de Simmenthaler, die daar als landras inheems is, nog steeds dieren

voorkomen die evenals paarden beslagen moeten worden. Vaak is dan de
oorzaak dat de wel harde en grote klauwen ongelijkmatig afslijten door
een abnormale stand en gang. Hoe groot de invloed van de aard van de
gang op de afslijting kan zijn bewijzen onze ter reparatie aangeboden
schoenen. Ook in Zuid-Afrika wordt de betekenis van een goede gang en
stand steeds meer ingezien. Zo zullen bij de exterieurkeuringen vanwege
het Fries-Veetelers-Genootschap voortaan afzonderlijke beoordelingen voor
de voor- en achterbenen gegeven worden. Dit wegens een niet zelden voor-
komende franse of dansmeester stand in de voorbenen, die uiteraard zeer
wel gepaard kan gaan met goede achterbenen. Daarnaast ondervindt men
daar ook bezwaren van kleine en/of smalle klauwen (Red., 1959). In
Nederland wordt aan klauwen, stand en gang, getuige de uitslagen van
veel stierenkeuringen, nog weinig aandacht geschonken.

Direct van belang voor de vraag in hoeverre het Fries-Hollandse rund ge-
schikt is voor verschillende ontwikkelingsgebieden is een onderzoek naar
zijn warmteresistentie. De weinige vergelijkende onderzoekingen die hier-
omtrent met Westerse melkveerassen zijn gedaan, suggereren dat de Brown
Swiss en de Jersey in dit opzicht de meerderen zijn van de Holstein-Frie-
sian. Voor deze drie rassen werden immers resp. de coëfficiënten 92, 84 en
76 gevonden. Hoewel dit onderzoek slechts met een klein aantal dieren
werd gedaan en men kan zeggen dat de zwartbonte Holstein-Friesian geen
Nederlandse zwartbonte is, lijkt het me toch gewenst dat wij zelf wat dit
betreft gegevens verzamelen. Dit, hoewel we weten, dat deze warmte-
coëfficiënt van Rhoad door verschillen in normale lichaamstemperatuur
tussen rassen en het afhankelijk zijn van de leeftijd niet zo eenvoudig ge-
hanteerd mag worden als wel geschiedt. In elk geval is, zoals B o n s m a
(1955b) in overeenstemming met F i n d 1 a y (1954c) het uitdrukt, dit ge-
geven „a valuable guide to selection for heat tolerance within a breecl".
In dit opzicht zijn de Indonesiërs ons voorgegaan. Atmadilaga (1959)
onderzocht n.1. 10 als vaars uit Nederland geïmporteerde Fries-Hollandse
runderen op de leeftijd van 4/2 tot 5 jaar. Hij vond bij deze dieren een
grote variatie, n.1. coëfficiënten die uiteenliepen van 51.1 tot 80.8, met de
overige waarden over het interval vrij gelijk verdeeld. Aangezien uit ver-
schillende onderzoekingen gebleken is dat de warnitetolerantie erfelijk be-
paald is, kan met selectie succes geboekt worden.

Uit deze in Indonesië verzamelde voorlopige gegevens blijkt weer eens wel-
ke grote mogelijkheden het zwartbonte ras door zijn grote variabiliteit be-
zit. Zoals de Holstein-Friesian een melkkoe „par excellence" is en daar-
naast onze zwartbonte als ,,dual-purpose" dier ook op het gebied van de
vleesproduktie veel presteert, zo is blijkbaar binnen dit ras ook de vor-
ming van warmteresistente stammen mogelijk.

Met het oog op de zeer verschillende verlangens van onze buitenlandse af-
nemers wil ik in dit verband ook weer waarschuwen tegen het over-
drijven van het uniformiteitsideaal.

Nederland kan niet op zijn lauweren blijven rusten. Niet vergeten moet
worden dat in de ontwikkelingsgebieden niet alleen verschillende Zebu\'s,
zoals de Sahiwal, maar ook Europese rassen als de Jersey, de Brown Swiss
en vooral ook de Simmenthaler in zijn verschillende variaties geduchte
concurrenten zijn. Ook de Rode Deen wordt gepousseerd. Verder dient

men te beseffen, dat zoals de Britse vleesrassen niet beantwoord hebben
aan de vereisten voor een economische vleesproduktie in de tropen en
nieuw gevormde Europees-Aziatische rassen als de Santa Gertrudis en de
Bonsmara hun taak overnemen, dit ook ten aanzien van de melkproduktie
zal kunnen plaatshebben. De vorming van de Jamaica Hope uit een krui-
sing van de Europese Jersey met een Zebu is reeds een poging in deze
richting. Het kernprobleem van de melkproduktie in de tropen blijft
echter, zoals Lush (1958) het stelt, of een hoge melkproduktie, gepaard
gaande met veel warmteontwikkeling, en een goede aanpassing aan tro-
pische omstandigheden niet geheel of gedeeltelijk onverenigbaar zijn. Voor
de oplossing van dit probleem is fundamenteel stofwisselingsonderzoek no-
dig, waarvoor Brouwer hier ter plaatse reeds school heeft gemaakt.
Zowel ten aanzien van de cultuurrassen als de streekrassen der herkau-
wende landbouwhuisdieren bestaan er in onze kennis dus nog grote leem-
tes. Met name geldt dit wel voor de streekrassen.

Op het voetspoor van de plantenveredeling die (Dorst, 1959) in de laat-
ste decennia steeds meer de blik wendt naar wilde vormen of primitieve
rassen om het hierin aanwezige waardevolle genenmateriaal te behouden,
zullen ook in de veeteelt de streekrassen meer aandacht moeten krijgen. In
een rapport van het Colonial Office omtrent „the improvement of cattle
in British Colonial Territories in Africa" van 1953 wordt reeds gesteld:
„that many valuable indigenous types have already been lost".
Zoals verder de plantenveredeling weet dat juist daar waar zij op grote
successen kan bogen ongewild een verarming van het genenmateriaal werd
bewerkstelligd, zo zal ook de veeteelt in deze ongerust moeten zijn en een
nauwkeurig onderzoek moeten beginnen naar de waarde en mogelijkheden
der cultuurrassen.

Een inventarisatie der veerassen, met name van die der herkauwers, is
dus gewenst.

,\'\\an het einde van deze rede gekomen, dank ik eerbiedig Hare Majesteit de
Koningin, die mij tot buitengewoon Hoogleraar aan de Landbouwschool
heeft willen benoemen.

Dat Gij Uw medewerking hebt willen verlenen tot het vestigen van een
leerstoel in de Tropische Veeteelt en mij hebt willen voordragen tot buiten-
gewoon hoogleraar in dit vak, stemt mij tot grote erkentelijkheid. Ik hoop
het in mij gestelde vertrouwen waardig te zijn.

Mevrouw en Mijne Heren Curatoren van de Rijksuniversiteit te Utrecht,
U dank ik voor de positieve wijze waarop U de combinatie van een
gewoon hoogleraarschap aan de aan Uw zorgen toevertrouwde Universiteit
met een buitengewoon hoogleraarschap aan de Landbouwhogeschool bent
tegemoet getreden. Ik hoop dat beide instellingen van Hoger Onderwijs
van deze nauwe samenwerking profijt zullen hebben.

Dat het voortijdig verscheiden van Uw man mede aanleiding is geweest
tot mijn benoeming, stemt mij tot diepe droefheid. U weet hoezeer ik hem
respecteerde en waardeerde. Ik hoop de mij opgedragen taak, eens een
gedeelte van zijn werk, in zijn geest uit te voeren.

Het wordt bijzonder door mij gewaardeerd tot Uw kring te mogen behoren
en ik dank U voor de vriendelijke wijze, waarop U mij hebt opgenomen.
In het bijzonder geldt dit wel die collegae die, evenals ik, de blik in het
bijzonder richten op de niet Westerse gebieden. Een naiiw contact met
hen stel ik zeer op prijs.

Dit betreft in niet mindere mate de leden van de vakgroep Veeteelt,
met wie ik in het verleden reeds veel heb mogen samenwerken. Tezamen
met hen streef ik naar een verdere ontplooiing van ons gemeenschappelijk
onderwijs- en onderzoekterrein, waarbij, vooral met het oog op de mogelijk-
heid van experimenteel onderzoek, met verlangen wordt uitgezien naar de
bouw van het nieuwe veeteeltcomplex.

Het is voor mij een genoegen met U op het Laboratorium voor Veeteelt
te mogen werken. Wij hebben bij verschillende gelegenheden nu al jaren
intensief contact gehad en ik mag bij deze gelegenheid wel zeggen hoezeer
ik dat steeds heb gewaardeerd. Ook voor de toekomst reken ik op Uw
vriendschap en steun.

Mijne Dames en Heren medewerkers op het Laboratorium voor Veeteelt,
Ik dank U voor de hulp die U mij tot nu toe reeds hebt verleend en voor
de wijze waarop deze werd gegeven. Ook voor de toekomst stel ik Uw
medewerking zeer op prijs.

Mijn benoeming betekent niet een uitbreiding van het studieprogramma.
De afsplitsing van de Tropische Veeteelt wil alleen mogelijkheden scheppen
tot verdieping van onderwijs en onderzoek op dit gebied.
Bij de bestudering \\an dit specialisme zult U met het vergaren van feiten
niet kunnen volstaan.

Juist in de ontwikkelingsgebieden heeft men deskundigen nodig die, naast
een grondige kennis van bepaalde onderdelen der natuurwetenschappen,
inzicht hebben; ook in economische, sociale en cultuurhistorische problemen.
Ook deskundigen die in hun medemensen hun naasten zien. Ik beschouw
het als een mooie taak, U in deze geest bij de studie te mogen leiden.

A e h n e 1 t, E., L i e s s, J. und D i 11 m a r, J.: Untersuchung von Zuchtbullen im
Rahmen der Bullenprüfstation Nordwest Deutschland. Dtsch. tierärztl. Wschr., 65,
627, (1958).

tropical. Communicaciones de Turrialba, 61, 64, (1958).
Atmadilaga, D.: Cattle breeding in Indonesia with special reference to heat-

tolerance. Thesis University of Indonesia, 92, Djakarta, 1959.
Bonsma, J. C.: Verhoging van aanpassingsvermoë deur teling. Boerderij in Suid-
Afrika, Julie 1948.

Bonsma, J. C.: Livestock Philosophy. Puhlikasies van die Universiteit van Pre-
toria, nieuwe reeks, 5, (1958).

Bonsma, J. C.: The interaction between environment and heredity. Publikasies
van die Universiteit van Pretoria, nieuwe reeks, 6, (1958).

B o n s m a, J. C.: The improvement of indigenous breeds in subtropical environments;
in A. O. Rhoad: Breeding Beef Catle for Unfavourable Environments, Univer-
sity of Texas Press, Austin, 1955.

Colonial Office: The improvement of cattle in British Colonial Territories in
Africa; London: Her Majesty\'s Stationary Office, 25a 60b, 61c 2d 80e 55f
15g, 1953. . , . ,

D o r s t, V. J. C.: Plantenveredeling en Evolutie; in Evolutie; Aulaboeken, 1959.

European Association for Animal Production: Cattle Herd
Books in Europe; 126, 1957.

F i n d 1 a y, J. D. and B e c k 1 e y, W. R.: Environmental Physiology of Farm Mam-
mals; in John Hammond: Physiology of Farm Animals, vol. I, London,
Butterworth Scientific Publications, 274a, 287b, 264c, 1954.

Hammond, John: The Effects of Climate on Reproduction in A. O. Rhoad:
Breeding Beef Cattle for Unfavourable Environments, University of Texas Press
Austin, 36, 1955.

Hoekstra, P.: De waarde der exterieurkeuring voor de Nederlandse rundvee-
fokkerij. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 776, (1958).

Holmes P e g 1 e r, H. S.: The Book of the Goat, ninth edition; Link House, 24
Store Street, London W.C. 1.

Lush, Jay L.: Foreword in P. Mahadevan: Dairy Cattle Breeding in the
Tropics. Commonwealth Agricultural Bureaux communication, 11, (1958).

Phillips, Ralph W.: L\'élevage en milieux défavorables. F.A.O no 1 41(a)
17(b), 47(c), 73(d), (1954.

Redaktie: Uit de Zuid-.Afrikaanse zwartbontfokkerij. De Keurstamboeker, 7 80,
(1959),

Rhoad: Breeding Beef Cattle for Unfavourable Environments; University of Texas
Press, Austin, 1955.

Sch leger, A. V.: Physiological Attributes of Coat Colour in Beef Cattle. Austr.
]. Agric. Res., 13, 943, (1962).

Stegenga, Th.: Identical twins used for experiments on the influence of intensity
of light and light-dark periods on young heifers. Proceedings 7th Study Meeting
ot the E.A.A.P., Stockholm, 170, (1961).

V e i g a, J O a O. S.: Improving Indian Breeds in Brazil; in A. O. R h o a d: Breeding
Beef Cattle for Unfavourable Environments, University of Texas Press, Austin, 36,
1955.

Veit, S. H.: Existenzfragen der Rinderhaltung in Siidwestafrika. Der Tierzüchter,
13, 604, (1961).

Wilkinson, P. R.: Selection of Cattle for Tick Resistance, and the Effect of
Herds of Different Susceptibility on Boophilus Populations. Austr. J. Agric. Res.,
13, 974, (1962).

Over het gevaar van de ascariden van hond en
kat voor de gezondheid van de mens.¹!

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire
Ziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.

De oorzaak van een ziektebeeld bij de mens, voornamelijk gekenmerkt door
een chronische eosinofilie, werd onderkend door Beaver, Snyder,
Carrera, DentenLafferty (1952). Zij konden in de pathologische
afwijkingen van één van hun drie patiënten de migrerende lar\\e van Toxo-
cara canis of Toxocara cati aantonen.

Zij noemden de ziekte viscerale larva migrans en omschreven deze als volgt.
Er bestaan een chronische eosinofilie in sterke mate, eosinofiele granulomen
in een vergrote lever en een zekere mate van longinfiltratie. Dit alles vooral
bij kinderen en veroorzaakt door migratie van larven van Toxocara spp. in
andere organen dan de huid. Beaver (1956) heeft erop gewezen, dat ook
andere nematodenlarven, o.a. die cutane larva migrans, hetgeen praktisch
een synoniem is van „creeping eruption", veroorzaken, zoals Ancylostorna
spp. soms ook viscerale larva migrans tot resultaat hebben.
Volgens Beaver et al. (1952) en Beaver (1956) zouden de ziekten,
die bekend staan als ziekte van Weingarten, Frimodt-Möller syndroom,
familiaire eosinofilie, eosinofiele pseudoleucemie en andere ziekten met een
eosinofilie van niet te bepalen herkomst berusten op een infectie met mi-
grerende larven.

De ascariden van hond en kat hebben een zodanige levenscyclus, dat zij
gebruik kunnen maken van zoogdieren als tussengastheer. Zowel bij Toxo-
cara canis en T. cati als bij Toxascaris leonina kunnen muizen en andere
dieren met infectieuze eieren geïnfecteerd worden. Deze besmetting resul-
teert dan in een langdurige infectie van de diverse organen en weefsels met
de infectieuze larven van het tweede stadium. Veel treedt dan inkapseling
der larven op, maar nooit verdere groei en vervelling. Hetzelfde gedrag
vertonen deze larven, tenminste die van T. canis, bij de mens, zodat ook
bij de mens, die infectieuze Toxocara-eieren opneemt, de larfjes van het
tweede stadium in de darm uitkomen, zich in de darmwand dringen en
migreren naar de diverse organen zoals lever, longen, nieren, hersenen enz.
Sprent en English (1958) vermelden infectieproeven bij laboratorium-
dieren, die het v/aarschijnlijk maken, dat wij te doen hebben met een in
zekere zin allergische ziekte. Een eerste infectie geeft weinig reactie, maar
bij herinfectie is de aangebrachte schade veel groter en stijgt het percentage
eosinofiele leucocyten in het bloed veel meer. Bij herhaalde herinfecties is

Dr. J. Jansen Jr., wetenschappelijk hoofdambtenaar. Instituut voor Veterinaire
Parasitologie en Parasitaire Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht.

dit effect nog veel groter. Volgens Dent (1960) is de sensibilisatie voor
Toxocara-infecties niet alleen door Toxocara-l&vvtn, maar ook door Ascaris-
larven mogelijk.

De aandoening wordt vooral bij jonge kinderen, meestal op een leeftijd van 1-4
jaar, gezien.

De anamnese vermeldt zeer vaak, dat de kinderen vuileters zijn en nauw contact
met honden hebben.

Symptomen: koorts (intermitterend), verminderde eetlust, geen gewichtstoename,
hoesten, spier- en gewrichtspijnen, vage buikklachten en soms neurologische af-
wijkingen. Er bestaat eosinofilie, meestal meer dan 50%, en hyperglobulinemie.
In het begin der ziekte is meestal een vergrote lever te palperen en soms een ver-
grote milt. Ook ziet men in die tijd wel pneumonie, vooral bij oudere mensen.
Röntgenologisch onderzoek van de longen kan uitgebreide schaduwen met on-
regelmatige randen te zien geven, die meestal na 12 dagen weer verdwijnen.
Meestal verloopt de ziekte goedaardig, maar soms treedt sterfte op, b,v, wanneer
de hersenen aangetast worden.

In de al of niet vergrote lever vindt men als regel eosinofiele granulomen, evenals
elders verspreid in diverse organen, \\ooral longen en hersenen, vaak rond een
bloedvat, meestal een vcne. Bij recente laesies ziet men een necrotisch centrum
met genecrotiseerde levercellen en gedesintegreerde eosinofiele leucocyten. Het
nabijgelegen weefsel is geïnfiltreerd met grote hoeveelheden eosinofiele leucocyten
en bevat Charcot-Leyden kristallen. Soms zitten de larven in normaal weefsel voor
de voortschrijdende lineaire laesie. In oudere laesies, of die met een dode larve,
ziet men reuzencellen in het gebied der epithelioide cellen, terwijl rond het gebied\'
een fibreus kapsel kan liggen.

Deze wordt gesteld op het klinische beeld, eventueel gecombineerd met lever-
biopsie en in de toekomst mogelijk ook met serologische reacties.
Voor wat de differentieel diagnose betreft, moeten o.a. alle andere ziekten, die
gepaard gaan met eosinofilie uitgeschakeld kunnen worden.
Volgens D e nt (1960) is eosinofilie-hepatomcgalie-hyperglobuiinemie bij een
kleuter, waarvan de anamnese vuileten en nauw contact met een jonge hond ver-
meldt, welhaast pathognomonisch.

Een specifieke therapie is onbekend, Hetrazan, Cortisone en antibiotica werden
toegepast, doch zonder duidelijke resultaten,

(Zie voor nadere bijzonderheden betreffende de ziekte bij de mens o.a, B e a v e r
et al. (1952), Beaver (1956), Pet ter (1960), Williams en Menning
(1961).

Het is geheel de taak en de verantwoordelijkheid van de dierenarts deze
l^rophylaxis uit te voeren, door de eigenaren van honden en katten te wijzen
op de gevaren van de spoelworrnen voor de mens, vooral zeer jonge kin-
deren, en door hen te overreden een behandelings.schema en preventieve
maatregelen toe te passen.

Hierbij kan opgemerkt worden, dat ook in Nederland de voorwaarden voor
de infectie ruim voorhanden zijn. Men mag aannemen, dat welhaast 100%

der pups geïnfecteerd zijn met T. canis. Onderzoek van ingekomen faeces-
monsters van honden door ons Instituut, een geselecteerde groep dus, leverde
een infectieiDercentage van ca. 35%. Dit dus bij oude en jonge honden, die
reeds van een of andere parasitaire infectie verdacht werden. Besmetting
met Toxascaris leonina was slechts bij ca. 7% der honden aanwezig. Katten
waren voor ca. 55% geïnfecteerd met Toxocara cati.

Voorts is de ziekte bij de mens ook in Nederland beschreven door D e
Vries (1955, 1956), waarbij de gevonden larve gedetermineerd werd als
een Toxocara-\\a.r\\\'e (Van Thiel, 1960) en door Van Zaane (1958]
bij twee patiënten, waarvan bij één een larve vermoedelijk van een Toxocara
sp. gevonden werd.

De aandacht kan in de eerste plaats gericht worden op infecties van honden
met Toxocara canis. Toxascaris-\'miecties komen in ons land veel minder
voor en treden pas veel later op, omdat intra-uteriene besmettingen niet
voorkomen.

Ook de infecties van de kat met Toxocara cati zullen vermoedelijk van min-
der belang zijn, ondanks het hoge infectiepercentage. Ten eerste treedt,
evenals bij 7". leonina geen intra-uteriene infectie op, zodat de eieren pas bij
iets oudere dieren in de faeces verschijnen; voorts laten katten niet zo met
zich sollen als jonge honden en heeft de kat in deze de plezierige gewoonte
de faeces te begraven, zodat eventueel aanwezige spoelwormeieren niet zo
gemakkelijk her en der verspreid worden.

Voorschriften voor de prophylaxis werden gegeven door o.a. Sprent en
English (1958) en Gibson (1960).

Een van medische zijde voorgestelde maatregel om in voorkomende ge-
vallen besmette honden en katten te elimineren is mijns inziens niet reëel.
Dit is het paard achter de wagen sjjannen en bovendien beschikken wij over
veilige en zeer goed werkende anthelmintica om de dieren afdoende te be-
handelen. Deze rigoureuze maatregel zou zelfs in omgekeerde zin kunnen
werken, daar sommige patiëntjes (door larven in het centrale zenuw-
stelsel?) geestelijk onevenwichtig zijn en door ook nog hun jonge hond te
mcx^ten missen nog dieper in geestelijke nood kunnen komen.
Iets anders is, dat men gezinnen met zeer jonge kinderen het kopen van een
jonge hond of een kat kan afraden.

Verdere profylactische maatregelen bestaan uit het behandelen van ieder
nieuw aangekocht dier, van pups voordat de spoelwoiTnen volwa.ssen zijn,
dus reeds op een leeftijd van 14 dagen; daarna herhaling van de behan-
deling wanneer zij 21 dagen, 28 dagen en 2 maanden oud zijn. Honden van
3-6 maanden oud dienen tweemaal behandeld te worden met een week
tussenruimte, oudere honden tenminste éénmaal.

Een behandeling van de teef voorkomt niet de intra-uteriene infecties van
de pups. Daar de teef echter wel Toxotara-eieren kan gaan uitscheiden na
de partus moeten van haar alle faeces verzameld en vernietigd worden.
Vooral moet het contact tussen kinderen en infectieuze eieren vermeden
worden. Daar de eieren enigszins kleverig zijn kimnen zij gemakkelijk aan
de haren van de teef of de pups blijven zitten. Kinderen moet dus verboden
worden teef en jongen aan te raken of, zo mogelijk, moet de teef met haar
jongen van kinderen geïsoleerd worden.

Faeces op plaatsen, waar kinderen veel spelen dient eveneens vermeden te
worden. (Sommige kinderen hebben de neiging vuil en faeces te eten; de
eieren kunnen blijven kleven aan allerlei voorwerpen als speelgoed enz.)

Daarom is het aan te bevelen pups pas in huis toe te laten, wanneer zij zin-
delijk zijn en voorts kennels regelmatig schoon te houden en eventuele uit-
lopen met zachte bodem om te spitten. De laatste maatregelen vooral ook
met het oog op herinfecties bij de hond, waarbij de larven zich in de weef-
sels inkapselen en te zijner tijd weer intra-uteriene infecties veroorzaken.
Tenslotte dient de eigenaars erop gewezen te worden, dat zij hun dieren niet
laten defaeceren op plaatsen waar kinderen spelen, zoals speelplaatsen,
speelweiden, zandbakken enz.

Er wordt gewezen op het voorkomen van een ziektebeeld bij de mens, viscerale larva
migrans, gepaard met eosinofilie en eosinofiele granulomen in de or,ganen, veroorzaakt
door larven van vooral Toxocara canis.

Diverse profylactische maatregelen, door de dierenarts uit te voeren, worden aan-
bevolen.

The author draws the attenion to the syndrome visceral larva migrans in man.
Prophylactic measures in dogs and cats are discussed.

L\'auteur signale la présence d\'un syndrome chez l\'homme, larva migrans viscérale,
combinée d\'éosinophilie et de granulations eosinophiles dans les organes, causées par
les larves de Toxocara canis surtout.

Diverses mesures prophylactiques, à prendre par le médecin vétérinaire, sont recom-
mandées.

Es wird auf ein beim Menschen vorkommendes Krankheitsbild, viscerale larva mi-
grans, gepaart mit eosinifilie und cosinofile Granulomen in den Organen gewiesen,
verursacht durch Larven, vor allem von Toxocara canis.

Verschiedene durch den Tierarzt auszuführende prophylaktische Massnahmen werden
empfohlen.

Beaver, P. C. : Larva mi,grans. Exper. Parasitol, 5, 587, (1956).
Beaver, P. C., S n y d e r, C. H., G a r r e r a, G. M., D e n t, J. H. and
L a f f e r t y, J. W. : Chronic eosinophilia due to visceral larva migrans. Pediatrics,
Springfield, III, 9, 7, (1952).
D e n t, J. H. : Visceral larva migrans. Southern Med. J., 53, 616, (1960). (Geciteerd

door Williams en Menning, 1961)).
Gibson, T. E.; Toxocara canis as a hazard to public health Vet. Ree., 72, 772,
(1960).

P e 11 e r, C.: Etude zoologique de la larva migrans. Ann. Parasitol, 35, 118, (I960).
S p r e n t, J. F. A. and English, P. B. : The large roundworms of dogs and cats -

a public health problem. Austral Vet. J., 34, 161, (1958).
Thiel, P. H. van: Comments on a case of Toxocara infection in the Netherlands.

Trop. Geogr. Med., 12, 67, (1960).
Vries, E. de: Trichinosis en encephalitis. Ned. Tijdschr. Geneesk., 99, 3670,

Williams, R. W. and Menning, E. L.: Intestinal helminths in dogs and cats
of the Bermuda islands and their potential public health significance, wdth a report
of a probable case of visceral larva migrans, ƒ. Parasitol, 47, 947, (1961 ).
Z a a n e, D. J. van: Chronische eosinophilic door larva migrans viscerale.
Maandschr. Kindergeneesk., 26, 154, (1958).

Van de Werkgroep Gedrag Landbouwhuisdieren T.N.O.,
Zoölogisch Laboratorium der Universiteit van Amsterdam.

Er is reeds herhaalde]ij]< op gewezen, dat onze kennis van het gedrag
van huisdieren, en speciaal van landbouwhuisdieren, nog bijzonder beperkt
is. Dit mag onder meer toegeschreven worden aan het feit, dat de meeste
biologen niet graag met huisdieren werken en deze dieren ook slecht
kennen, terwijl daarentegen de kennis van het gedrag van dieren in het
algemeen aan studenten in de diergeneeskunde niet onderwezen wordt.
De dierenarts, die uit den aard der zaak in staat is een grote ervaring
omtrent het gedrag van huisdieren te verwerven, bezit daardoor in de
regel niet voldoende kennis van de algemene grondslagen van het gedrag
van dieren om zijn waarnemingen op verantwoorde wijze te kunnen
interpreteren.

Uit de samenwerking tussen dierenarts en bioloog kimnen echter waarde-
volle gegevens inzake het gedrag van onze huisdieren voortkomen. Dc
hier volgende korte notities over het gedrag van Saane-geiten zijn in de
eerste plaats bedoeld om de aandacht te vestigen op de mogelijkheid van
zulk een samenwerking.

De waarnemingen werden verricht door de eerstgenoemde auteur, die
deze in de vorm van uitvoerige waarnemingsprotocollen aan de Werk-
groep Gedrag Landbouwhuisdieren T.N.O. deed toekomen. Voor zover
uit deze waarnemingsprotocollen geciteerd wordt, staan deze citaten tussen
aanhalingstekens. De laatstgenoemde auteur be,werkte de protocollen en
zorgde voor het commentaar. Beide schrijvers hopen hierdoor de aandacht
te vestigen op de mogelijkheden, die de dierenarts geboden worden tot
het verrichten van waarnemingen op dit gebied. De Werkgroep Gedrag
Landbouwhuisdieren T.N.O. zal het ten zeerste op prijs stellen indien
haar in de toekomst meer dergelijke gegevens uit de praktijk bereiken, of
indien zij uit de praktijk suggesties voor samenwerking ontvangt.

De waarnemingen werden van 4 mei 1953 tot 26 juli 1954 verricht aan
een vrouwelijke Saane-geit die bij het begin van deze periode twee uur
oud was. Deze geit, Mieke, werd geheel geïsoleerd van de moeder en van
andere geiten opgefokt. Zij kwam pas toen zij gedekt werd voor het eerst
met haar soortgenoten in aanraking. Een dergelijk geïsoleerd opfokken
opent uit den aard der zaak de mogelijkheid het aangeboren gedrag van

H. J. van der Hammen, praktizerend dierenarts te Steenbergen (N.-Br.), Nassau-
laan 11.

bepaalde door nabootsing en dergelijke aangeleerde gedragingen te onder-
scheiden.

Mieke werd op 16 december 1953 gedekt en wierp op 15 mei 1954 twee
vrouwelijke jongen. De jongen werden tot 26 juli 1954 in aanwezigheid
van hun moeder en elkaar waargenomen en na de verwijdering van Mieke
nog samen gehouden tot 30 augustus 1954, waarna één der jongen weg-
gedaan werd. Het overgebleven dier werd als Mieke H aangehouden voor
verder fokken en geregeld geobserveerd tot 30 juni 1957.
Mieke H wierp op 13 mei 1955 een dood bokje en een levend, zeer
zwak geitje, dat na 5 uur stierf. In 1957 wierp zij op 29 mei twee levende
bokjes en één dood geitje. De bokjes bleven tot het einde van de waar-
nemingsperiode bij hun moeder.

Zeer snel na de geboorte staan de jonge geitjes reeds stevig op hun benen,
terwijl zij ook spoedig goed gecoördineerd lopen. Ook maken zij al snel
flinke sprongen.

Klimmen, een gedragspatroon dat bij geiten, evenals bij hun wilde ver-
wanten (steenbok, gems) nog steeds aanwezig is, treedt ook bij de jonge
geitjes reeds spoedig op:

„9-5-1953 (Mieke): Neiging tot klimmen, voorheen reeds aanwezig,
wordt sterker".

„12-5-1953 (Mieke): Klimt met verbazingwekkend gemak op een stapel
tegels van 80 cm hoogte".

„15-5-1953 (Mieke): Springt in volle galop op een 80 cm ho.ge stapel
tegels en direct weer er af. Dit wordt tientallen malen herhaald".
„20-5-1954 (de jongen van Mieke): Klimmen met opvallende zekerheid
op houtstapels van 75 cm a 1 meter hoogte".

dat de neiging tot klimmen, zoals die in verband met hun levenswijze
voor de wilde verwanten noodzakelijk is, ook bij de gedomesticeerde
dieren nog zeer sterk naar voren komt (fig. 1 en 2). Een hele reeks
reinigingsbewegingen zoals het krabben van kop, oren, ogen en nek, het
likken van rug, achterstel en poten alsmede het schudden van kop en lijf
treedt ook reeds spoedig op. Het kopkrabben geschiedt met de achterpoot
en lukt pas na een aantal vergeefse pogingen.

Zowel de jongen van Mieke als die van Mieke H drinken reeds één dag
na de geboorte geregeld en gretig. Mieke, die geïsoleerd wordt opgefokt,
drinkt reeds spoedig uit een fles met speen.

Aan het eerste zuigen en drinken gaat zoeken \\ooraf. De jonge .geitjes
zoeken voornamelijk in de omgeving van de liezen van hun moeder, waarbij
zij met de kop naar het achterstel en met hun staartjes naar de kop
van hun moeder staan opgesteld. Tijdens het zoeken en (vooral) tijdens
het zuigen kwispelen de jongen met hun staart, een beweging, die wij
in deze situatie ook van lammeren kennen. Tijdens het drinken bewegen
zij hun kaken snel en ritmisch als bij het kauwen. Zij stoten intussen
geregeld met hun kopjes tegen de uier.

Zowel in aanwezigheid van hun moeder, als geïsoleerd (Mieke) tonen zij
de neiging tussen twee vrij hoge en dicht bij elkaar staande voorwer]3en
in te kruipen en daar te zoeken, bijvoorbeeld tussen twee laarzen, twee
spijlen van een box, of de benen van de waarnemer. Klaarblijkelijk is
het gedrag om de uier te zoeken in een op deze wijze begrensde ruimte
aangeboren. Mieke kruipt bovendien onder een witte kinderwagen, even-
eens kennelijk op zoek naar de uier. Dat de ruimtelijke verhoudingen
bij het vinden van de uier een belangrijke rol spelen blijkt mede uit liet
feit, dat een naar beneden gerichte vinger wordt besabbeld, doch een op-
gestoken vinger slechts wordt beroken. Dc eerstgenoemde situatie komt
namelijk met die van de spenen overeen.

Drinken uit een bakje doet Mieke pas ongeveer 7 weken na de geboorte,
terwijl de jongen van Mieke ongeveer 10 weken na de geboorte uit een
bakje drinken. Zodra Mieke uit een bakje drinkt weigert zij door melk of

meel of anderszins verontreinigd water te drinken. Ook zuivere melk
wordt niet uit een bakje gedronken, tenzij in de melk een zuigspeen gezet
wordt. Mieke neemt dan deze speen in de bek en zuigt hierdoor en hier-
langs de melk uit het bakje.

Reeds vrij spoedig, 10 tot 15 dagen na de geboorte, nemen de jonge
geitjes va.st voedsel tot zich, hetzij uit de voerbak (gesneden gras, paarde-
bloemenloof, klaver), hetzij grazend. Ter illustratie diene het volgende
uit de protocollen:

„15-5-1953: Eet gretig gras, klaver en paardebloembladeren."
„30-5-1954 (jongen van Mieke), de jongen slikken voor het eerst blade-
ren en bloemstelen van paardebloemen in, na ze beknabbeld te hebben;
6-6-1954, de kleintjes eten nu behoorlijk mee van het groenvoer".
„10-6-1957 (jongen van Mieke II), de bokjes eten wat gras en klaver-
blaadjes mee. 19-6-1957: Zij eten nu alles vlot mee uit de voerbak,
maar worden af en toe door Mieke II daaruit weggestoten".

Van 16-5-1953 af wordt waargenomen, dat optisch opvallende voorwerpen
zoals stukjes papier, bloemen en dergelijke met voorliefde worden be-
snuffeld en beknabbeld. Van 21-5-1953 af wordt vrij rondlopen in de
tuin vrijwel onmogelijk, doordat Mieke van alle struiken de bladeren
afgraast, vooral van de vooruitstekende takken. Blijkbaar spelen optische
prikkels bij dit voedselzoeken een belangrijke rol.

Het eerste herkauwen treedt later op dan het eten van vast voedsel.
Mieke toont pas 20 dagen na de geboorte de eerste reeks van herkauw-
bewegingen. Het aantal kauwbewegingen per herkauwd brok varieert
van 30 tot 90, met een frequentie van ongeveer 120 bewegingen per
minuut. Er is steeds veel variatie in het herkauwen, dat wil zeggen in de
frequentie van de kauwbewegingen en in het aantal kauwbewegingen per
herlcauwbrok. Ter illustratie volgen hier enige gegevens, ontleend aan het
herkauwgcdrag van Mieke:

„7-6-1953, herkauwt rustig, liggend, afwisselend met rechter en linker
kaakhelft.

Per brok achtereenvolgens 103, 105, 113 en 97 slagen met een ge-
middelde frequentie van 172 per minimt, In de namiddag van dezelfde
dag herkauwt zij met ongeveer 60 slagen per herkauwd brok: 50 - 80 -
76 - 60 - 57 - 74 - 67 - 50 - 66 - 85 61".
„8-6-1953, herkauwreeks: 101 - 107 - 97 - 101".

„14-6-1953, complete herkauwreeks direct na grazen (kort gras, witte
klaver): 59 - 70 - 69 - 72 - 70 - 73 - 97 - 70 - 90 - 113 - 87 - 80 -
95 - 107 - 106 - 82 met een frequentie van 152 per minuut".
„28-6-1953, herkauwreeks: 39 - 75 - 63 - 75 - 70 - 66 - 74 - 75 - 68 - 73 -
85 - 75".

Het lijkt erop, dat binnen één herkauwreeks de verschillende herkauwde
brokken met ongeveer een zelfde aantal kauwbewegingen herkauwd wor-
den. Het aantal waarnemingen hieromtrent is echter nog te gering om
hierover iets met zekerheid te zeggen.

De jongen van Mieke en van Mieke II duwen dikwijls op de typische
geitenmanier met de kopjes tegen elkaar. Mieke zelf toont dit gedrag
ten aanzien van een bal, waarvan de vorm misschien als prikkel werkt.
„22-7-1953, door toeval kom ik er toe een kinderbal in Mieke\'s richting
te gooien. Zij maakt eerst aan de tuier enkele sprongen, en neemt
dan de dreighouding aan, waarbij zij probeert de bal te stoten. Dit spel
wordt vaak herhaald. Nooit zie ik Mieke met een pootje over de grond
krabben om de bal dichterbij te halen zoals jonge roofdieren dat ge-
regeld doen. Wel krabt zij tijdens het stoten met een voorhoefje over
de grond".

Het stootgedrag is dus ook blijkbaar typisch aangeboren en specifek voor
de soort.

De eerste bronstverschijnselen doen zich zowel bij Mieke als bij Mieke H
ongeveer 30 weken na de geboorte voor. Tijdens de bronst zijn de geiten
onrustig. Zij eten en drinken minder dan gewoonlijk en schreeuwen met
lange uithalen, ook \'s nachts, wat anders niet voorkomt, gepaard gaande
met kwispelstaarten. Kwispelstaarten treedt verder op bij aanraken van
de rug en de flanken. De intensiteit van het kwispelstaarten en het lang
gerekt schreeuwen neemt gedurende de bronst toe, bereikt een bepaald
hoogtepunt en neemt dan weer af.

Tussen de eerste en de tweede bronst ligt een periode van 18-19 dagen.
Wordt de geit gedurende de tweede bronst niet gedekt of treedt geen
conceptie op, dan volgt na 19 dagen een derde bronst:

„9-12-1956 (Mieke 11), tweede bronst, eigenlijk al de avond tevoren
begonnen. Daar deze dag op een zondag valt laat ik Mieke II eerst op
maandagmorgen dekken. Zij is dan al over het hoogtepimt van de
bronst heen. Toch vindt de dekking nog vrij vlot plaats. 28-12-1956:
Mieke 11 is weer bronstig. Weer wordt zij gedekt, thans op het hoogte-
punt van de bronst. Hierna wordt Mieke II niet weer bronstig".
De eigenlijke dekking kan worden voorafgegaan door een voorspel: weder-
zijds ïjeruiken van anaal- en genitaalstreek, wederzijds beknabbelen van
kop en hals. De immissio vindt soms pas na enige keren opspringen plaats.
De geit vindt de bok misschien door olfactorische prikkels. Mieke I loopt,
zodra zij op het erf van de bok is, direct naar deze toe en begint deze te
beruiken. Daarbij dient bedacht te worden, dat Mieke I tot nu toe ge-
ïsoleerd werd opgefokt en dat zij dus nog nooit een andere geit gezien
heeft. Een aantal geiten, aanwezig in de stal, werd niet door Mieke be-
roken. Mieke II, die niet geïsoleerd werd opgefokt, zocht tijdens de bronst
niet alleen contact met de bok maar ook met andere geiten. De copulatie
duurt langer dan bij het rund en wordt gevolgd door meerdere nastoten.
Mieke I schreeuwt tijdens de immissio terwijl Mieke II stil is op dit
moment.

Na een draagtijd van ongeveer 5 maanden worden de jongen geboren.
Mieke I zowel als Mieke II brengen een tweeling ter wereld, Mieke I

twee geitjes en Mieke II twee bokjes. Mieke II heeft ongeveer twee jaar
hiervoor na een te korte draagtijd geaborteerd. Zij wierp toen een dood
bokje en een levend, zeer zwak geitje, dat na 5 uur stierf. Alle geboorten
vonden zonder hulp plaats. De secundinae werden niet opgegeten.
Kort na de geboorte begint de moedergeit haar jongen af te likken, beter
gezegd af te zuigen, waarbij zij voorkeur vertoont voor de kop van de
jongen. Al spoedig na de geboorte mekkeren de jongen, hetgeen door de
moeder beantwoord wordt met zacht mekkeren. Dode of zeer zwakke
jongen wekken dit moedergedrag echter niet op. Als Mieke II na een te
korte draagtijd een dood en een zeer zwak levend jong ter wereld brengt,
schenkt zij aan deze jongen niet de minste aandacht. Ook bij de tweede
keer werpen wordt aan het doodgeboren derde jong in het geheel geen
aandacht besteed. Het moedergedrag tegenover de twee levende bokjes is
dan echter volkomen normaal. Deze worden afgelikt en Mieke II mekkert
zacht tegen deze jongen. Mogelijk wekken zowel het bewegen als ook het
mekkeren van de pasgeboren jongen het moedergedrag bij de oude geit op.
De jongen worden verdedigd tegen mogelijke vijanden, bijvoorbeeld de
hond van de waarnemer. De moedergeit stoot naar de indringer of dreigt
naar deze. Bij het dreigen wordt de rugborstel opgericht, de kop wordt
gebogen, waarna de geit met het lichaam rechtop op de achterbenen, de
kop naar beneden en opzij gericht, op de mogelijke vijand toespringt en
soms ook werkelijk stoot.

De moedergeit laat haar jongen drinken. Een vreemd jong wordt echter,
wanneer het probeert te drinken, afgeweerd en zelfs agressief behandeld.
Wij kennen dit zelfde gedrag tegenover eigen en vreemde jongen bij
schapen. Ook hier laat de ooi een vreemd jong niet drinken en jaagt dit
van zich weg. Van tal van knaagdieren is daarentegen bekend, dat de
jongen door alle daai-voor in aanmerking komende vrouwelijke dieren
gezoogd worden.

Beschrijving van de gedragingen van enkele Saanegeiten, v^-aarvan er één geïsoleerd
werd opgefokt. Speciale aandacht werd besteed aan de ontwikkeling van enkele ge-
dragingen gedurende de jeugdperiode, alsmede aan het .gedrag gedurende de bronst,
bij de paring en bij de partus.

Description of the behaviour of Saane-goats one of which grew up isolated. Special
attention has been paid to the development of behaviour during youth as well as
to the behaviour with regard to the period of heat, to mating and to birth.

Description du comportement de quelques chèvres de la race Saane. Une de ces ani-
maux était isolé de la naissance jusque\' au rut. Le développement du comportement
pendant la jeunesse et le comportement pendant le rut, l\'accouplement et la naissance
fut observé spécialement.

Beschreibung des Verhaltens einiger Saane-Ziegen. Eines dieser Tiere wurde isoliert
gezüchtet. Die Entwicklung des Verhaltens während der Jugend, sowie das Verhalten
bei Brunst, bei der Paarung und bei der Geburt wurde besonders beachtet.

Waarnemingen over de langdurige toediening
van rantsoenen met extra kopersuifaat aan fok-
varkens.

Observations about the continued feeding of breeding
pigs with rations containing coppersulphate.

Enkele jaren geleden publiceerden Dammers e.a. (1959) de resultaten
van een uitgebreide serie proeven over de toevoeging van kopersulfaat aan
rantsoenen voor mestvarkens. De belangrijkste conclusie was, dat het ver-
strekken van voeder met 0,075 of 0,1% CUSO4.5H2O gemiddeld een
groeiverbetering van 11% gaf en een lager voederverbruik van 7,1%,
terwijl ook het slachtverlies gunstig beïnvloed werd. Een hoeveelheid van
0,1% kopersulfaat bleek door de varkens goed te worden verdragen,
terwijl ook bij 0,2% geen vergiftigingsverschijnselen werden gezien. Op
grond van deze conclusies is het verwerken van extra kopersulfaat in
voeders voor mestvarkens in ons land vrijwel algemeen geworden.
Toevoeging van extra kopersulfaat aan de rantsoenen heeft geen inx loed
op het kopergehalte van het bloed, maar veroorzaakt wel een sterk ver-
hoogd kopergehalte van de lever. Dit laatste feit leidde tot het advies
voor fokvarkens rantsoenen zonder extra kopersulfaat te blijven gebruiken,
aangezien niet vast stond, dat de voortdurende Cu-opslag in de lever
geen nadelige gevolgen zou kunnen hebben.

Om nadere gegevens te verkrijgen over een eventuele intoxicatie bij de
voortgezette verstrekking van rantsoenen met extra kopersulfaat werden
in 1958 8 varkens voor een meerdere jaren lopende proef aangehouden.
Deze dieren kregen steeds een rantsoen met 0,1% CUSO4.5II2O. Wanneer
echter bepaalde varkens slechts onderhoudsvoeder behoefden te ontvangen,
zodat de hoeveelheid meel beneden de 2 kg per dier daalde, werd door
een extra toediening van koperhoudende mineralen voor varkens (II)
gezorgd, dat de kopersulfaatopname toch minstens 2 g per dier per dag
bedroeg.

Tijdens het leven werden bij geen der varkens vergiftigingsverschijnselen
of andere afwijkingen geconstateerd, hoewel de koperopname ongeveer
20 X hoger lag, dan bij de normale rantsoenen voor fokvarkens gebruikelijk
is. Ook de kleur van de varkens liet niets te wensen over. Drie zeugen,
die gedurende drie jaren de rantsoenen met extra kopersulfaat ontvingen,
wierpen verschillende malen een normale toom biggen.
De varkens zijn op verschillende tijdstippen uit de proef genomen en ge-
slacht. Hierbij bleek, dat de lever van de proefdieren een korrelige struc-

1) Ir. J. Dammers, wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor Veevoedings-
onderzoek „Hoorn", Keern 33, Hoorn.

Dr. J. van der Grift, wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor Vee-
voedingsonderzoek „Hoorn", Keern 33, Hoorn.

tuur had en hard aanvoelde, terwijl door middel van kook- en bakproeven
geconstateerd kon worden, dat de smaak slecht was. Andere afwijkingen
werden bij macroscopisch onderzoek van het slachtprodukt niet geconsta-
teerd.

Het kopergehalte van de lever was steeds sterk verhoogd. In de tabel is
een overzicht gegeven van de belangrijkste gegevens van de verschillende
dieren.

Het gemiddelde Cu-gehalte van varkensnier ligt ongeveer bij 20 mg per
kg droge stof en van lever tussen 25 en 80 mg. Hieruit volgt, dat de
kopergehalten van de nieren en levers tot zeer hoge waarden waren op-
gelopen. In drie onderzochte nieren waren deze gehalten 4-8 maal hoger
dan de gemiddelde waarden en in één lever werd zelfs meer dan een
honderdvoudige verhoging gevonden.

Hoewel bij ons zeer beperkt aantal dieren geen svTnptomen van een
koperintoxicatie werden gezien, moeten deze Cu-ophopingen in de lever
als ongewenst beschouwd worden. Bij een langere levensduur (hetgeen
bij prima fokdieren het ge\\al kan zijn) of onder ongunstige omstandig-
heden (stress) moet met dergelijke grote hoeveelheden koper in het
lichaam toch zeer ernstig rekening worden gehouden met de mogelijkheid,
dat zulke dieren aan kopervergiftiging te gronde kunnen gaan. Anderzijds
lijkt het niet waarschijnlijk, dat van een eventueel tijdelijk gebruik van
voeder met exira koper directe nadelige gevolgen te verwachten zijn.

Enkele buitenlandse auteurs hebben reeds bij een kortere toediening van
met Cu-verrijkte rantsoenen vergiftigingsverschijn.selen waargenomen, al
is de diagnose naar onze mening niet in alle gevallen behoorlijk gefundeerd;
Gordon and Luke (1957), Buntain (1961), Fagan e.a. (1961)
en O\'Hara e.a. (1960). Van veel belang is ongetwijfeld de publikatie
van W a 1 1 a c e e.a. (1960), waarin verband wordt gelegd tussen het
eiwitgehalte van het rantsoen en eventuele Cu-intoxicatie. Dit feit laat
zich goed verklaren. Door de vorming van H2S in de dikke darm wordt
een groot deel van het kopersulfaat namelijk omgezet in het onoplosbare
kopersulfide, dat zwartkleuring van de mest veroorzaakt. Bij een matige
voorziening met eiwit zou het mogelijk zijn, dat er te weinig H2S voor
deze inactivering beschikbaar is. De bovenstaande theorie vindt steun in
de waarneming van Bowl and e.a. (1961), die met behulp van Gu^^
konden vaststellen, dat slechts 40% van het in de faeces aanwezige Cu
daar met de gal in terecht was gekomen.

Tenslotte dient men bij het optreden van een eventuele Cu-intoxicatie te
bedenken, dat deze in de hand gewerkt kan worden door het feit, dat
niet al te fijn gemalen kopersulfaat in meelmengsels de neiging heeft te
ontmengen. (Allcroft e.a., 1961). Tengevolge hiervan zal men echter
eerder een acute kopervergiftiging met bloedingen in het maag- en darm-
slijmvlies kunnen verwachten dan een chroni.sche kopervergiftiging met
gestoorde leverfuncüe tengevolge van een langzame koperophoping in dit
orgaan.

Bij het gedurende enkele jaren toedienen van rantsoenen met extra CuS04.5H20 aan
fokvarkens bleek het Cu-gehalte van de lever tot abnormaal hoge waarden op te
lopen. Hoewel bij geen der dieren verschijnselen van kopervergiftiging werden waar-
genomen, blijft het daarom wenselijk voor fokdicren voeder zonder extra kopersulfaat
te gebruiken. Van een eventueel tijdelijk gebruik van meel met extra koper zijn echter
geen directe nadelige gevolgen te verwachten.

The feeding of breeding pigs with rations containing special amounts of copper-
sulphate (2-3 g of CuS04.5H-20 per animal per day) during nearly three years re-
sulted in a storage of tremendous amounts of copper in the liver. The copper content
of the kidney rose also up to high values (see table).

Though none of the eight pigs showed any symptoms of copper poisoning, it is ill-
advised to feed constantly breeding pigs rations containing extra amounts of copper
salts.

On the other hand poisoning needs not to be expected if rations with extra copper
are fed temporarily.

Après l\'administration pendant quelques années de rations contenant du CUSO4.5H2O
supplémentaire aux porcs reproducteurs, la teneur de Cu du foie parut augmentée
jusqu\'à des valeurs abnormalement élevées. Bien qu\'aucun des animaux ne manis-
festât de symptômes d\'intoxication de cuivre, il reste pourtant recommandable d\'admi-
nistrer aux animaux reproducteurs une nourriture sans un surplus de sulfate de cuivre.
Cependant, d\'une administration éventuellement temporaire de farine avec du Cu
supplémentaire des conséquences nuisibles immédiates nc sont pas à craindre.

Bei langjähriger Fütterung von Rationen mit einem Extrazusatz CUSO4.5H2O an
Zuchtschweine erwies sich, dass der Kupfergehalte der Leber abnormal hohe Werte
aufwies. Obwohl bei keinem der Tiere Erscheinungen von Kupfervergiftung wahr-
genommen wurde, bleibt es trotzdem vidinschenswert an Zuchtschweinen Futter ohne
Extrazusatz von Kupfersulfat zu verabreichen.

Bei evtl. vorübergehendem Gebrauch von Mehl mit Extrakupfer sind jedoch keine
direkten nachtcili.gen Fol.gen zu befürchten.

.\\11 c r o f t, R., Burns, K. N. and Lewis, G. : Effects of high levels of copper

in rations for pigs. Vet. Ree., 73, 714, (1961).
Bowl and, J. P., B r a u d e, R., Chamberlain, A. G., Glascock, R. F.
and Mitchell, K. G. ; The absorption, distribution and excretion of labelled
copper by young pigs given different quantities, as sulphate or sulphide, orally or
intravenously. Brit. ]. Nutr., 15, 59, (1961).
B u n t a i n, D.: Deaths in pigs on a high copper diet. Vet. Ree., 73, 707, (1961).
Dammers, J., S t o 1 k, K., Grift, J. van der en F r c n s, A. M. : Het toe-
voegen van kopersulfaat aan rantsoenen voor mestvarkens. Verst. Landbouwk.
Onderz., 65, 12, (1959).
F a g a n, V. J., Iles, R. D., S 1 o w i t s k y, Z. and B r o c k s o p p, R. E. : Some
observations on the high level copper supplementation of pig rations, ƒ. Agric. Sei.,
56, 161, (1961).

Gordon, W. A. M. and Luke, D. : Copper poisoning in the pig. Vet. Ree., 69,
37, (1957).

poisoning in pigs fed a copper supplement. Austral, vet. ]., 36, 225, (1960).
Wallace, H. D., M c C a I 1, J. T., Bass, B. and Combs, G. E.: High level
copper for growing-finishing swine. J. An. Sc., 19, 1153, (1960).

Bij de bestrijding van dierziekten speelt het desinfecteren van hokken en ver-
blijven, die door smetstoffen verontreinigd zijn, een essentiële rol.
Dit geldt wel zeer speciaal in de pluimveesector. De cumulatie die men daar
aantreft van grote, soms zeer grote, aantallen dieren, gepaard aan een niet
onbelangrijk getal van inheemse, besmettelijke pluimveeziekten, zijn er de
oorzaak van dat vele bedrijven regelmatig met infecties te kampen hebben.
Wanneer dan ook de stalruimten van onze grote huisdieren meestal slechts
incidenteel om ontsmettingsmaatregelen vragen, bij de pluimveehouderij en
wel zeer in het bijzonder bij de slachtkuikenmesterij, is het een vereiste om
na elke groep dieren die het bedrijf verlaat, de vrijkomende hokruimte sys-
tematisch te reinigen èn te desinfecteren.

De grote slachtkuikenhokken, die ter wille van een efficiënte bedrijfsvoering
meer en meer worden toegepast, hebben tevens een systeem nodig gemaakt
waarbij alle dieren, als ééndagskuikens tegelijkertijd uit eenzelfde broedsel
worden betrokken, om, wanneer de koppel slachtrijp is, eveneens gezamen-
lijk te worden geruimd.

Voor de grote legbedrijven geldt in wezen hetzelfde. Ook hier is toevoeging
van andere, aangekochte dieren, bv. voor een aanvulling, sterk af te raden
op grond van besmettingsgevaar door zieke of smetstofdragende exemplaren.
Waar dit ,,all in, all out" systeem wordt toegepast is de periode tussen de
voorgaande en de volgende bevolking van het hok a.h.w. voorbestemd en
bij uitstek geschikt voor het doorvoeren van desinfectiemaatregelen, die hier
strikt noodzakelijk zijn, ook al heeft men klinisch geen ziekteverschijnselen
onder het pluimvee op het bedrijf in de afgelopen periode geconstateerd.

Bij het reinigen en desinfecteren wordt begonnen met het verwijderen van
al het strooisel. Het huisvesten van een nieuwe groep dieren op het oude
strooisel moet naar onze mening tc allen tijde worden afgeraden, ook al
tracht men wel het strooisel tussentijds te ontsmetten door het op hopen
eerst te laten broeien.

Vervolgens dient vanzelfsprekend aan elke desinfectie een grondige me-
chanische reiniging vooraf te gaan. Ingedroogde strooisel- en faecesresten
kunnen voor water vrijwel ondoordringbaar zijn en daardoor interaard ook
de inwerking van het desinfectans belemmeren.

Voor het desinfecteren van pluimveehokken en hun inventaris staan theo-
retisch een groot aantal middelen ter beschikking, doch praktische over-
wegingen beperken hun aantal in hoge mate.

Thermische sterilisatie bv. vindt zelfs in laboratoriumhokken weinig toe-
passing. Kleine kooien kunnen in heet water worden gesteriliseerd, doch bij
grotere, waar het principe van de stoomstraal dan wel werd toegepast, was
het succes niet onverdeeld. Speciaal coccidiën oöcysten verdragen dit stomen

Prof. Dr. J. Hoekstra, wetenschappelijk medewerker aan het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, afd. Rotterdam, postbus 6007, Rotterdam-7.

geruime tijd. Het duurt overigens ook vrij lang voor bv. een plek van een
muur, waarop men de stoomstraal richt, een temperatuur heeft bereikt,
hoog genoeg om een absolute sterilisatie te garanderen.
Meer perspectief voor de toekomst biedt misschien de stoommethode, zoals
deze in de tuinbouw wordt toegepast voor het stomen van grond. De een-
voudigste en tevens de meest moderne uit\\\'oering hier\\\'an vereist een groot
plastic zeil, dat over de te stomen grond wordt gespannen en vastgelegd met
volle zandzakjes. Onder dit zeil mondt dan de slang van de stoomleiding uit.
Stoomt men op deze wijze dan bolt het zeil op, terwijl de stoom ook vrij diep
m de grond doordringt. Na enkele uren worden op een diepte van 1 dm
reeds temperaturen van 80° C gemeten. Voor zover ons bekend heeft dit
procédé tot dusver in de pluimveehouderij nog nergens ingang gevonden,
misschien mede door de vrij hoge daaraan verbonden kosten. Toch zou het
interessant zyn om de toepassingsmogelijkheden voor de desinfectie van
hokken of uitlopen, bestemd voor pluimvee, nader na te gaan.

Chemische desinfectie wordt verreweg het meest toegepast. Het aantal
chemische desinfectantia is legio. Ten einde hieruit een keuze te maken is
het eerst nodig een aantal eisen te formuleren, waaraan een desinfectans
moet voldoen, wil het voor praktijkdoeleinden, zoals het ontsmetten van
hokken, bruikbaar zijn.

a. Het dient snel dodend te werken op een breed spectrum van micro-
organismen, met name de pathogene bacteriën en virussen dienen er
gevoelig voor te zijn;

c. het middel dient geen schadelijke inwerking te hebben op de te ont-
smetten oppervlakten of voorwerpen;

d. de werking moet niet verhinderd worden door de aanwezigheid van
organisch materiaal;

e. het desinfectans moet in de werkzame concentratie goedkoop aan te
wenden zijn.

Het is wel gebleken dat geen enkel desinfectans volledig aan deze eisen vol-
doet, en de uiteindelijke keuze zal dan ook vallen op dat preparaat, dat het
gestelde ideaal het meest benadert. Ten dele zal dit ook van de omstandig-
heden afhangen waaronder het middel moet worden gebruikt.

De waardering van bepaalde desinfectantia wordt voorts bemoeilijkt door-
dat de desbetreffende literatuur een verre van eensgezind oordeel geeft.
Vooral de gegevens over het desinfecterend vermogen t.a.v. virussen zijn dik-
wijls zeer tegenstrijding. Dit is mede te wijten aan de vrij gecompliceerde
en overigens ook weinig uniforme technieken, waarmede de desbetreffende
cijfers worden verkregen.

Verschillende onderzoekers kozen bij hun desinfectie-experimenten voor hun
werk het pseudovogelpestvirus als model (Beamer en P r i e r, 1950;
Cunningham, 1948; Th illy en Anderson, 1947).

Overziet men de literatuur over de meest gebruikte desinfectantia, speciaal
in verband met hun werkzaamheden tegen het pseudovogelpest-virus, dan
krijgt men globaal genomen de volgende indruk over de meest gebruikte
ontsmettingsmiddelen:

Phenol zou tot 2% zonder effect zijn, terwijl 3 a 4% phenol het virus bin-
nen 5 minuten doodt.
Liquor cresolis saponatus in een 1%-oplossing zou het virus binnen 5 mi-
nuten inactiveren.

Natronloog. Vrij unaniem is men van oordeel dat een 2% natronloog op-
lossing binnen 5 minuten het virus volledig onwerkzaam heeft gemaakt.
Over de quarternaire ammoniumverbindingen zijn de meningen tegen-
strijdig.

Naar aanleiding van een mondelinge mededeling van Dr. Wo e r n 1 e (Stutt-
gart), dat natronloog als desinfectans t.o.v. pseudox ogelpest minder geschikt
zou zijn, werd enkele jaren geleden door het Centraal Diergeneeskundig
Instituut te Rotterdam een oriënterend onderzoek ingesteld over de werk-
zaamheid van enkele chemicaliën in dit verband¹). Een suspensie van vol-
virulent virus werd daarbij met een aantal desinfectantia gedurende verschil-
lende tijden in contact gebracht. Vervolgens werd het behandelde virus na
een lOÓ-voudige verdunning die de werkzaamheid van het ontsmettings-
middel ophief, ingespoten in een aantal broedeieren waardoor kon worden
nagegaan of het virus al dan niet geïnactiveerd was.

De resultaten zijn vermeld in bijgaande tabel, waarop het aantal positieve
eieren is afgezet tegen het aantal ingespoten broedeieren.

Uit deze opstelling is af te lezen dat natronloog in de verdunningen 2% en
1% reeds binnen de 5 minuten een volledige desinfectie onder de proef-
omstandigheden te zien gaf. Hetzelfde resultaat werd ook door halamid
(bijna) bereikt, maar een 1% creoline-oplossing daarentegen was pas na
30 minuten jjartieel actief.

Als eindconclusie zou gesteld kunnen worden dat het van ouds gerenom-
meerde ontsmettingsmiddel natronloog, evenals trouwens de chloramine-
produkten, nog steeds hun plaats weten te handhaven en moeilijk te ver-
vangen zijn. Beide worden dan ook terecht zeer algemeen toegepast.
Wel hebben zij onderling zowel voor- als nadelen. Natronloog is goedkoop,
maar werkt zowel op de huid als ook op metalen vrij sterk in. Het heeft
\\ erzepende eigenschappen, wat bij het schoonborstelen van de hokken en de
inventaris van veel nut is.

De chloramineprodukten (Chloramine, Halamid of Sterinobel) tasten me-
talen wel zeer weinig aan en worden ook door de huid van de handen heel
goed verdragen. Deze produkten zijn echter duurder dan natronloog. Ook
is de chloorlucht \\ooral bij het verspuiten nogal hinderlijk.
Wordt een praktisch advies gevraagd \\oor het reinigen en ontsmetten van
pluimveehokken, dan bevelen wij gaarne de procedure aan die op het Cen-

1 Experimenten uitgevoerd door de heer P. L. d e M u n c k, laboratorium-assistent.

traal Diergeneeskundig Instituut bij het desinfecteren van de pluimvee-
hokken al jaren v^ordt toegepast met zeer bevredigend resultaat.
In volgorde van handeling is hierbij de gang van zaken als volgt:

a. het strooisel van de bodem, van de legnesten en de voedselresten uit
de hokken worden afgevoerd;

b. de hokken, inclusief de voer- en drinkbakken, beunen en legnesten
worden gereinigd met borstels en krabbers onder gebruik van een
2% natronloog oplossing, waaraan zonodig nog wat zeep kan worden
toegevoegd;

c. na deze mechanische reiniging wordt het gehele hok afgespoten met
een chloramineprodukt in een concentratie van yi tot 1%, met be-
hulp van een rugspuit of motorspuit. De wanden en ook de zoldering
worden daarbij niet vergeten.

Wanneer daarna het hok is opgedroogd is het weer geschikt voor een
nieuwe koppel kuikens, al zal het in de praktijk de voorkeur ver-
dienen het hok nog een tweetal weken leeg te laten staan als extra
veiligheidsmaatregel.
Deze maatregelen zijn ook voor de jjraktijk doeltreffend na afvoer van een
gezonde koppel dieren.

Zijn echter zieke dieren opgeruimd, dan verdient het aanbeveling het gehele
hok met het strooisel incluis goed nat te spuiten met een 2% loog-oplossing.
Pas de volgende dag gaat men er dan toe over het inmiddels ontsmette
strooisel weg te halen. Een en ander ter voorkoming van verspreiding van
smetstof over erven of landerijen.

De geschetste werkwijze geeft uitstekende resultaten, doch daarbij moet een
uitzondering worden gemaakt voor de coccidiose, die althans voorlopig, op
andere wijze dan door ontsmettingsmaatregelen bestreden zal moeten wor-
den.

Een overzicht van de gebruikelijke wijzen van desinfecteren van pluimvechokken,
.gevolgd door een opsomming van de eisen die aan een goed desinfectans moeten
worden gesteld en de resultaten van cen hierover verricht onderzoek.
Tenslotte wordt de wijze van desinfecteren van pluimvechokken, zoals dit wordt uit-
.gevoerd aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut afd. Rotterdam, beschreven.

A survey of the methods of disinfection of poultry houses, followed by an enume-
ration of requirements to be met to a good disinfectant and the results of a study
made on this subject.

After this the method of disinfection carried out on the Central Veterinary Institute
at Rotterdam is described.

Beamer, P. D. and P r i e r, J. E.: Studies on Newcastle disease. III. Resistance
of Newcastle disease virus to certain chemical agents. Corn. Vet., 40, 56, (1950).
Cunningham, C. H.: The effect of certain chemical agents on the virus of

Newcastle disease of chickens. Am. ]. Vet. Res., 9, 195, (1948).
Holz, W.: Flächendesinfektionsversuche mit dem Newcastle disease virus. Zschr.

Hyg. und Inf. Krankh., 104, 372, (1957j1958).
Til ley, F. W. and Anderson, W. A.: Germicidial action of certain chemicals
on the virus of Newcastle disease. Vet. Med., 42, 229, (1947).

C O u r è, R. S.: A generalised Corynebacterium pyogenes disease of cattle. Vet. Rec.,
74, 258, (1962).

De schrijver nam in totaal 30 gevallen waar, waarvan 23 op dezelfde boerderij; nl.
in één jaar tijds zeven gevallen en zestien andere verspreid over vijf opvolgende jaren.
De ziekte begon met kreupelheid en oedeem van een extremiteit, gevolgd door
lymfangitis. Deze lymfangitis kon weken tot maanden duren, terwijl de koe nog in
goede conditie was. Daarna trad hoesten en vermagering op.

Bij sectie werden multiple abcessen in de longen en adhesie van de pleura geconsta-
teerd. Verder waren abcessen in de gewrichten en de musculatuur aanwezig. In min-
der ver voortgeschreden gevallen werd succes met een 3 dagen voortgezette peni-
ciUinebehandeling bereikt.

Thamm, H.: Zur Epizootologie der Listeriose. Mschr. Vet.Med., 17, 224, (1962).
T h a m m meent in Oost-Duitsland een verband te hebben opgemerkt tussen de
bodemgesteldheid en het al dan niet optreden van listeriose.

Het is namelijk opgevallen, dat op de hooggelegen zandgronden, die zich in het
Westen voortzetten in de Lüneburgerheide, waar alleen schapenteelt is en geen
akkerbouw wordt bedreven, geen listeriose onder de schapen voorkomt. Op grens-
gedeelten, waar akkerbouw en heide elkaar afwisselen, komt de ziekte wèl voor. Ook
is dit het geval met de Meckelenburgse landrug, die wel hooggelegen is maar een
vruchtbare lösbodem bezit. Het bleek, dat ook in het tussen deze landruggen gelegen
laagland het al of niet voorkomen van listeriose met dc bodemgesteldheid gekoppeld
zou zijn.

In Oost-Duitsland is listeriose in hoofdzaak een schapeziekte (95%), maar toch
blijven de schapen op een arme bodem gezond en op vruchtbare akkerbouwgebieden
treedt de ziekte op.

Thamm wijst erop, dat Listeria in vochtige aarde 11 maanden en in vochtige
mest 16 maanden in leven blijft. In droge aarde en mest is dit zelfs 2 jaar. Daarom
zou Listeria monocytogenes niet primair een aan het warmbloedige dier aangepaste
bacterie zijn, maar een bodem- en vuilbacterie. De schapen zouden de kiemen dus
van akkerland en modder opnemen. Ook het kuilvoer, dat bekend is te predisponeren
voor de infectie, zou door aarde verontreinigd zijn. Vitamine A-gebrek op het einde
van de winter zou bij het tot stand komen van de infectie bij schapen een predispo-
nerende rol spelen.

Pasteur en 1961. Ann. Inst. Pasteur (Paris), 103, 327, (1962).
11. L e b e u f, F.: Les vaccinations antirabiques i ITnstitut Pasteur de Lyon en

1961. Ann. Inst. Pasteur (Paris), 103, 331, (1962).
III. A n d r i e u, G.: Les vaccinations antirabiques au centre hospitalier regional

de Toulouse en 1961. Ann. Inst. Pasteur (Paris), 103, 333, (1962).
I. Dc methode, die aan het Instituut Pasteur te Parijs gevolgd wordt, is de enting
met vaccin vlg. Fermi.

Men gebruikt hiervoor dc hersenen van intracerebraal besmette jonge schapen, die
7 dagen na de besmetting gedood worden. Van deze hersenen wordt een suspensie

1:20 gemaakt in fysiologische keukenzoutoplossing met 1% carbol. Deze suspensie
wordt 24 uur bij 22° C in de thermostaat geplaatst, daarna afgevuld in ampullen
en deze ampullen worden 10 da.gen bij 2° C bewaard voor ze afgeleverd worden.
Van deze suspensie wordt dagelijks 5 ccm (bij kinderen de helft) subcutaan in de
navelstreek ingespoten (wat zeer pijnlijk is. Ref.). Naar de ernst van de besmetting
duurt deze behandeling 15 tot 30 dagen.

Voor besmetting van de lammeren wordt nog steeds de virus fixe stam gebruikt,
die door Pasteur op 19 november 1882 is geïsoleerd. Deze stam wordt over konijnen
.gepasseerd, thans zijn 2016 passages verricht.

Sinds 1955 wordt bij recente beten tevens een gezuiverd antirabiesserum gebruikt, dat
op paarden bereid wordt.

In gevallen, waarbij de omstandigheden zodanig zijn, dat met de vaccinbehandeling
.gewacht kan worden op dc uitslag van het histologisch onderzoek, wordt in afwach-
ting daarvan profylactisch het serum ingespoten.

II. Aan het Institut Pasteur tc Lyon werden 31 personen behandeld, waarvan 25
uit Frankrijk.

III. In Toulouse werden in het Centre Antirabique verder nog 14 personen be-
handeld, waarvan de herkomst niet wordt opgegeven.

Szumowski, P.: Les proteins du plasma seminal et les troubles de Ia fertilité
des taureaux. Rapport IVe Intern. Congres „Voortplanting bij dieren", Scheveningen,
5-9 juni 1961.

In het spermaplasma van normale stieren kunnen langs elcktroforetischc weg elf ver-
schillende eiwitfracties worden aangetoond. Deze eiwitfracties zijn afkomstig uit de
diverse accessoire klieren.

Eén fractie echter, die wat de loopsnelheid betreft overeenkomt met het scrum-
albumine, schijnt uit de epididymis afkomstig te zijn. Aan deze fractie werd nu door
de referent speciale aandacht besteed. In het spermaplasma van verschillende stieren
werd een positieve correlatie gevonden tussen de relatieve concentratie van deze
fractie cn het percentage primaire morfologische afwijkingen. Geen correlatie werd
.gevonden tussen het percentage morfologische afwijkin.gen en de relatieve concentratie
van de andere elektroforetische eiwitfracties in het spcrmaplasma.
In een tweede serie experimenten werd naast bovengenoemde positieve correlatie,
een negatieve correlatie gevonden, tussen de relatieve albumineconcentratie en de
fertiliteit van de betrokken stieren (bevruchtingspercentage na eerste inseminatie).
Soms was de relatieve albumineconcentratie in het spcrmaplasma van overigens
schijnbaar normale stieren toch verhoogd. Volgens de referent zou dit kunnen wijzen
op een minder goede gezondheidstoestand van de betrokken stier.
Door hem wordt in dit verband een onderzoek vermeld waarbij van tien stieren, die
uit oogpunt van de ferulitcit en spermabcoordeling als normaal werden aangemerkt,
zes een verhoogde relatieve albumineconcentratie in hun spermaplasma hadden. Later
bleek de referent dat deze zes stieren in de loop van twee jaar alle door het betrok-
ken K.I.-station geëlimineerd werden wegens onvoldoende vruchtbaarheid.
Door referent wordt verder nog een geval vermeld van een stier die klinisch vol-
komen gezond was en normaal sperma gaf, en toch volledig onvruchtbaar bleek. In
het spermaplasma van deze stier werd als enig symptoom voor steriliteit een ver-
hoogde relatieve albumineconcentratie gevonden. De steriliteit zou mogelijk een ge-
volg kunnen zijn van een onregelmatigheid in de Spermatogenese. Spermatozoa met
overigens een nonnaal voorkomen kunnen dan toch niet in staat blijken een volledige
zwangerschap op te wekken. Mogelijk zou een onvoldoend DNA-gehalte in de koppen
der spermatozoa een rol spelen. Volgens referent zou verder een lysis van slecht ge-

vormde cellen, tijdens de rijping in de epididymis de cxjrzaak kunnen zijn van een
verhoogde concentratie aan nucleoproteinen in het sperma-plasma.
Referent beweert nu naast de verhoogde relatieve albumineconcentratie ook een ver-
hoogde nucleoproteinenconcentratie in het spermaplasma van dezelfde stieren te
hebben gevonden.

De bepaling van de relatieve albumineconcentratie en van het gehalte aan nucleo-
proteinen in het spei-maplasma, zou dan ook volgens referent van belang zijn voor
het onderzoek naar de mannelijke vruchtbaarheid.

Brunschwiler, F.: Die Ausscheidungsdauer verschiedener Antibiotika bei intra-
mammärer Behandlung des Rindes. Schweiz. Arch. Tierheilk., 103, 595, (1961).
Na behandeling met verschillende moderne antibiotica-preparaten blijken langer (tot
8 dagen) en meer antibiotica-resten in dc melk voor te komen dan na gebruik van
oudere preparaten.

De lengte van de uitscheidingsduur wordt niet zozeer door de soort en dc hoeveelheid
van het antibioticum beïnvloed, als wel door de aard van het vehiculum.
Een lange uitscheidingsduur werd .gevonden bij preparaten met toevoegingen van
plantenolie, minerale olie, Al-monostearaat, vaseline en was. Een korte uitscheiding.s-
duur is te verwachten bij preparaten met toevoegingen van een oppervlakte actieve
stof of bij preparaten in waterige oplossing of in eenvoudi.ge oliesuspensies.
De melk vier dagen niet naar de melkfabriek sturen, is (net) voldoende gebleken
bij 8 van de 9 hier onderzochte preparaten, om moeilijkheden bij de kaasbereiding te
voorkomen. Voor aureomycine zijn uitscheidingsduur en uitscheidingshoeveelheid zo
groot, dat het nodig is, na behandeling hiermee de melk 5-6 dagen niet op te sturen.

S e n s, H.: Wie kann bei zentral portioniertem und an Filialen abgegebenen Fleisch
eine bis 6 Tage währende Haltbarkeit erzielt werden? S.V.Z., 62, 369, (1962).
De schrijver, die thans in cen groot levensmiddelenbcdrijf met vele filialen werkzaam
is, heeft nagegaan welke factoren van belang zijn om uitgesneden vlees aan dc in
de titel gestelde cis te kunnen doen voldoen.

Daarbij spelen o.a. de kwaliteit van het vlees, een goede bewaring en diepe koeling
tot beneden 4° C een zeer grote rol. Daarnaast spelen de outillage, het werktafel-
materiaal, de gekoelde ruimten en het transport, alsook de duur en de klimatologische
omstandi,gheden tijdens het vervoer een grote rol.

Naast organoleptisch onderzoek wordt de controle van de temperatuur voor het ver-
voer van grote betekenis geacht; doorgekoeld vlees mag niet op transport.
Controle met ultraviolet licht geeft eveneens een goede indruk van de toestand van
het vlees.

Voorts heeft hij de gewichtsverliezen door bewarin.g van voeten en helften van slacht-
dieren, zoals deze van het slachthuis werden ontvangen, vergeleken met die van uit-
.gesneden vlees; deze waren resp. in 4 dagen 0,75-1,1% (afhankelijk van de slacht-
diersoort) en 0,8-1,1% per dag.

F o n t a i n e, M. et L a b i e, Ch.: Tumeur du mésencéphale d\'un chien et épilepsie.
Buil. Ac. vét. France, XXXIII, 355, (1960).

Het klinisch beeld dat de schrijvers aantroffen bij een 10-jarige Tervuerense herder
reu, had gedurende bijna 7 weken een progressief verloop. In de eerste fase traden

intermitterende verschijnselen van dispnoe op, gepaard gaande met bijna convulsieve
contracties van de thorax- en buikmusculatuur; verder liep het dier atactisch (cere-
bellair). Dit duurde enkele uren. Later traden in het verloop van het ziektebeeld
epileptiforme krampen op, in frequentie toenemend en gepaard gaande met myo-
cloniën; het bevi^ustzijn schijnt dan verminderd te zijn.

Tussen deze aanvallen had het dier dwang tot lopen; de gang was slingerend met
stoornis van het evenwicht en eindigde in neervallen. Ook trad excitatie op en cere-
bellaire ataxie. Het volgende stadium was dat van een vrijwel algehele paralyse, met
uitzondering van de oogmusculatuur. De pupil vertoonde sterke mydriasis, de fundus
van het oog cen geringe stuwingspapil; ook het slikken was bemoeilijkt.
Bij sectie werd gevonden : een vergroeiing en verdichting van de hersenvliezen en ver-
grote laterale ventrikels, en een nieuwvorming in het mesencefalon rechts ter hoogte
van de pedunculi cerebri en het corpus quadrigeminus.
Microscopisch was het een meningioom.

Vallée, A., D u r i e u x, M. et Virât, B. : Etude d\'une pyodermite particulière-
ment rebelle chez le chien, isolement d\'Actinobacillus equuli associé à un staphy-
locoque. Bull. Acad. vet. France, XXXIII, 153, (1960).

Het gold hier een geval van acne, gelokaliseerd tussen de tenen en aan de lippen, dat
plm. 3 jaar vervolgd en behandeld kon worden. Een penicillinetherapie in combinatie
met een stafylokokkenantitoxine gaf geen resultaat, evenmin een combinatie van ultra-
violetbestraling samen met tetracycline. Bacteriologisch onderzoek wees uit, dat
Staphylococcus albus in het spel was.

Een therapie met gelijktijdig aureomycine, streptomycine, penicilline en tifomycine
(in grote dosering; rcf.) gaf een korte verbetering. Rovamycine, hierna samen met
vitamine B-complex toegediend, gaf een spectaculaire genezing.

Anderhalf jaar later trad recidief op; nu faalde rovamycine, ook in combinatie met
erythromycinc. Opnieuw werden een stafylokokkus gekweekt, nu gevoelig voor fra-
mycétine en néomycine. Deze, samen met stafylokokken-antitoxine, gaven slechts
tijdelijk verbetering, waarna de situatie steeds slechter werd. Een hernieuwd bacte-
riologisch onderzoek leverde nu weer Staphylococcus albus op, maar nu samen met
Actinobacillus equuli.

De daarna ingestelde therapie bestond uit tifomycine per os en lokaal cristal violet
in alcoholische oplossing, ondersteund door autovaccin van de actinobacillus en van
de stafylokokkus, samen met stafylokokken-antitoxine.

De algemnee verschijnselen die hierna optraden, (o.a. koorts, braken, pijnlijke lever,
eiwit en galklcurstoffen in de urine en cen keratitis diffusa) stellen de schrijvers op
rekening van de vaccins. Ze doen echter sterk denken aan H.C.C.
Na deze laatste therapie trad weer genezing op; de lijd zal uit moeten wijzen voor
hoelang.

Moore, N. W. and S h e 1 t o n, J. N.: Anstr. ]. agr. Res., 13, 718, (1962).
De discussie in dit belangrijke artikel luidt, vertaald, ongeveer als volgt:
Gedurende de jaren 1960 en 1961 werd een totaal van 277 lammeren geboren uit
86 ooien. 18 van de ooien werden beide jaren gebruikt. Van de lammeren werden er
236 geboren uit de ontvangende „moederschapen", terwijl de resterende 41 geboren
werden uit de donors.

Het is duidelijk, dat de techniek van de eitransplantatie met succes in de schapen-
fokkerij op grote schaal gebruikt kan worden. Het voordeel van deze methode is drie-
voudig. Ten eerste kan de frequentie van bijzondere genetische factoren in een ge-
meenschap snel opgevoerd worden. Ten tweede kan het genotype van ooien snel vast-
gesteld worden, vooral in die gevallen waar men te maken heeft met dominante genen.
Ten derde kunnen kleine aantallen uiterst nauwkeurig geselecteerde ooien gebruikt
worden als plaatsvervangers in de fokkudde, waardoor duidelijk de selectie differen-
tiaal binnen de kudde toeneemt.

De belangrijkste factor die het succes van het programma beperkte, was de verlaagde
vruchtbaarheidsgraad van die ooien, die een buitensporige reactie op HAP (Horse
Anterior Pituitary extract) vertoonden. Soortgelijke waarnemingen zijn gedaan na
het gebruik van PMS (Pregnant Mare Serum) (Robinson, 1961;Moore, 1959;
en anderen). Het probleem van overstimulatie bij een aantal ooien schijnt zowel te
gelden ten aanzien van HAP als van PMS ten gevolge van de grote individuele va-
riatie in hun reactie op gonadotrophin.

Een tweede factor die niet bevorderlijk is voor de mate van het bereikte succes was
de plaats waarheen getransplanteerd werd. Het overleven van de eitjes werd aanzien-
lijk verminderd door ze in de eileiders te plaatsen. In geval van overbrenging in de
eileiders van een enkel eitje werd de toegenomen sterfte veroorzaakt door een ver-
meerdering van het aantal ooien dat geen lammeren kreeg, terwijl wanneer er twee
en drie eitjes werden overgebracht het aantal „meerlingen" afnam. De mogelijke
redenen voor de verlaagde overleving die volgt op plaatsing in de eileiders zijn be-
sproken door Moore en Row son (1960), die zich voorstellen dat een te snel
vervoer in de eileiders tot resultaat kan hebben, dat eitjes de uterus voortijdig berei-
ken. Het is aangetoond (A v e r i 11 en R o w s o n, 1958), dat geen tweecellige en
slechts 16% van de viercellige eitjes van schapen zich ontwikkelen tot levensvatbare
lammeren, wanneer in de uterus wordt getransplanteerd.

De Merino-ooi schijnt even goed in staat te zijn twee lammeren als één lam dc vol-
ledige tijd uit te dragen. Voor een maximum aan efficiency, zowel wat betreft tijd als
aantal ontvangende moederschapen, is het wenselijk dat 8- of meercellige eitjes ver-
zameld worden en dat hiervan twee naar de uterus overgebracht worden.

G a 1 u k a n d e, E. B., M a h a d e v a n, P. and Black, J. G.: Milk production in
East African Zebu Gattle. Animal Production, 4, 329, (1961).

De gegevens hebben betrekking op de kleine, korthoornige Oost-Afrikaanse Zebu,
veelal Nandi genaamd naar dc stam die in West-Kenya woont. Deze runderen werden
gehouden op drie gouvernementsfokbedrijven op rcsp. 2000, 1300 en nog eens 1300 m
boven de zee gelegen met een gemiddelde, goed over het jaar verdeelde, regenval van
1375 mm per jaar. Voor de opfok van de jonge kalveren werd pl.m. 400 liter per
dier gebruikt, waarna ondeimelk, indien aanwezig, en krachtvoer gegeven werd.
Verder werden ze regelmatig met phenothiazine behandeld. De weiden waren nodig
en alleen aan goede produktiedieren werd het krachtvoer bijgvoerd in de vorm van
mais- en katoenzaadkoek.

De volgende gemiddelde gegevens van 568 dieren werden verkregen:
lengte lactatieperiode 239 dagen

leeftijd bij eerste partus 42,7 maand, d.i. V/i jaar;
opbrengst per lactatieperiode 800 liter.

Wat de invloed van de leeftijd op de produktie betreft bleek die van de 2e lactatie-
periode 8% hoger te liggen dan die van de eerste, om daarna ongeveer constant te
blijven.

De resultaten van selectie op melkhoeveelheid gedurende ruim 25 jaar was praktisch
nihil, t.w. op één bedrijf pl.m. 50 liter en op een ander bedrijf negatief

(Baillière, Tindall & Cox, London, 1962. 619 pagina\'s met foto\'s, tekeningen en ta-
bellen. Prijs 75 shilling.)

Bi| het ter hand nemen van dit boek zal het elke Nederlander onmiddellijk en met
spijt opvallen hoe weinig Nederlandse gegevens erin verwerkt zijn.
De oorzaak hiervan is in de eerste plaats, dat heel weinig onderzoek op dit gebied
in Nederland is gedaan. Verder is een enkel onderzoek, bijv. dat uit het Laborato-
num van Graslandcultuur van de Landbouwhogeschool te Wageningen, over graas-
gewoonten van runderen niet gereleveerd.

Het boek is onder leiding van H a f e z geschreven door een keur van medewerkers,
met uitzondering van een Pool en 3 Engelsen, allen Noord-Amerikanen. Wel is echter
ook gebruik gemaakt van Duitse gegevens, terwijl verder enkele Franse literatuur-
aanhalingen zijn vermeld. Ook is een groot aantal personen geraadpleegd omtrent
diverse manuscripten. Al met al tekenen die wijzen op een deugdelijke voorbereiding
en uitwerking.

Het boek bestaat uit vier delen en wel gedrag en domesticatie, de grondslagen van het
gedrag, het gedrag van zoogdieren en het gedrag van vogels. Een epiloog over ver-
gelijkend gedrag besluit dit grote werk.

Bij de behandeling van de domesticatie valt op dat geen aandacht geschonken wordt
aan de mening van H a g e d o o r n dat er genetisch een scherp onderscheid gemaakt
moet worden tussen tembare en niet tembare dieren en dat kruising van een niet
tembare met een tembare soort de mogelijkheid opent het aantal soorten landbouw-
huisdieren te vergroten.

Het tweede deel, de grondslagen van het .gedrag, valt uiteen in verschillende hoofd-
stukken nl. erfelijkheid en gedrag, natuurkundi.ge uitwendige omstandigheden en
.gedrag, sociale uitwendige omstandigheden en gedrag, het effect van de eerste erva-
ringen, fysiologie en gedragspatronen, farmacologie en gedrag, d.w.z. de invloed van
geneesmiddelen op het gedrag en tenslotte de techniek van de meting van het gedrag.
In het derde hoofdstuk wordt achtereenvolgens het gedrag van runderen, schapen en
geiten, varkens, paard« n, konijnen, honden en katten behandeld.
Het is jammer dat het onderzoek naar de ran.gorde van runderen in loopstallen, onder
auspiciën van de Werkgroep Gedrag Landbouwhuisdieren T.N.O. verrricht, nog niet
werd gepubliceerd. Hieruit bleek nl., dat het hiërarchisch patroon niet zo eenvoudig
is als door HafezenSchein wordt gesteld. Ook de kwestie van het leiderschap,
dat in wezen het tegengestelde van het volgzaam-zijn zou betekenen, komt niet dui-
delijk uit de verf. Althans ik kan hiermee niet verklaren hoe op Soemba een oude os
steeds de onbetwiste leider was in een kudde van honderden jonge en volwassen
stieren. Hoewel wél genoemd in de literatuurlijst wordt het uitvoerig onderzoek van
Crombach over het verband tussen voorbereiding van sderen aan de ene kant
en spermaprodukties, resp. vruchtbaarheid aan de andere kant niet gereleveerd.
Waarom schimmels wantrouwender zijn dan paarden van een andere kleur is verder
een uitspraak van de auteurs zonder meer. Het kuddeverband, met als beheersende
faktor de hengst, wordt ook slechts met enkele zinsneden afgedaan.
Hoewel men dus ten aanzien van verschillende opstellen wel bedenkingen kan hebben
blijft het geheel een waardevol, een buiten.gewoon waardevol werk. Eindelijk werd
hier eens bijeengebracht wat in honderden verschillende tijdschriften werd gepubli-
ceerd.

Dit, samen met het feit dat de uitgave uitnemend werd verzorgd, maakt het tot een
waardevol werk voor een ieder die op de een of andere wijze met landbouwhuisdieren
te maken heeft.

Met deze jaargang wordt de eerste cyclus van drie jaar afgesloten. De opzet van de
cyclus: het scheppen van ruimte voor actuele problemen naast vaste documentatie,
mag als geslaagd worden beschouwd.

Dit jaar is in de veehouderijsector bijzondere aandacht besteed aan: de melkvee-
houderij, dierziekten en slachtkuikenteelt.

Wat het onderdeel „dierziekten" betreft, biedt dit een goede gelegenheid hier nog
eens nader op in te gaan.

a. op 65% van de land- en tuinbouwbedrijven wordt rundvee gehouden, op 44%
van de bedrijven worden varkens gehouden, voor schapen en kippen is de regionale
variatie nogal groot.

Uit bovenstaande cijfers moge nog weer eens duidelijk blijken hoe groot de totale
veestapel is en dat de meerderheid der bedrijven beschikt over levende have.
In aanmerking genomen dat de Landbouwgids cen gids bedoeld te zijn voor landbouw
èn veeteelt en dat er reeds een apart hoofdstuk geweid wordt aan plantenziekten,
dringt de vraag zich op of het niet noodzakelijk geacht moet worden om ook de dier-
ziekten in een apart hoofdstuk samen te brengen. De nu opgenomen artikelen over
dierziekten of diergezondheidszorg zijn over meerdere hoofdstukken verdeeld, hetgeen
onoverzichtelijk en daardoor inefficiënt is.

Wat de opgenomen artikelen over dit ondeiwerp betreft zou men zich ook nog enkele
verbeteringen kunnen wensen. Speciaal in het licht van de driejarige cyclus was het
te wensen om m één artikel van ongeveer twee bladzijden slechts één of twee of enkele
verwante ziekten te bespreken.

In dit verband zijn, bijvoorbeeld, als goed tc betitelen dc artikelen over uieronsteking,
leverbot en voedings- en stofwisselingsziekten. Er zijn echter ook een aantal artikelen
geplaatst waarin over twee pagina\'s verdeeld tien tot twintig ziekten besproken
worden! Voorbeelden hiervan zijn de artikelen over „biggenzickten" en „ziekten
van het pluimvee". Het grote bezwaar hiertegen is, dat er in tien tot twintig regels
per ziekte, in het algemeen niet meer gezegd kan worden dan dat wat de redelijk ont-
wikkelde veehouder — juist deze mensen lezen de Landbouwgids! -- reeds wist.
Terwijl meerdere kennis beter inzicht verschaft en er daardoor dikwijls meer pre-
ventief gewerkt kan worden.

Hoewel er op het gebied van de diergezondheidszorg dus nog wel één en ander te
wensen overblijft, geeft ook deze Landbouwgids weer een schat aan informatie op
allerlei gebied.

Voor cen ieder die met de praktijk van de veehouderij te maken heeft cen waardevol
naslagwerk.

Technical Communication No. 33 of the Commonwealth Bureau of Helminthology.
T. E, Gibson.

(Commonwealth Agricultural Bureaux, Farnham Royal, Bucks, England, 1962, 172
blz., 2 afb., 35 sh.)

In dit boekje worden, na cen korte inleiding over het testen van anthelmintica,
achtereenvolgens de gebruikelijke anthelmintica besproken voor paarden, runderen,

schapen, geiten, varkens, hond en kat, en pluimvee. .Aan iedere gastheergroep is een
apart hoofdstuk gewijd. Voorts zijn deze hoofdstukken praktisch ingedeeld naar de
parasitaire ziekten en worden onder het hoofd van de betreffende ziekte de diverse
anthelmintica besproken, waar nodig met aparte paragrafen over toxiciteit enz.
Dan volgen nog twee hoofdstukken, resp. over de wijzen van toediening en met ta-
bellen, waarin een suggestie gedaan wordt voor de te gebruiken anthelmintica per
parasiet en per gastheer. Een addendum met gegevens over methyridine, thiabenda-
zole, thenium-verbindingen en disophenol is toegevoegd, aangezien deze anthelmintica
niet meer volledig besproken konden worden, daar nog .geen literatuur van na de-
cember 1960 verwerkt kon worden. Een index voor ca. 95 anthelmintica besluit het
boek.

Hoewel een boek handelend over anthelmintica, gedoemd is snel te verouderen, heeft
het bezit ervan tot gevolg, dat men voor prakdsch gebruik de literatuur van vóór
1961 niet meer behoeft te raadplegen.

Over het algemeen kan men zeggen, dat de diverse anthelmintica zeer leesbaar en
goed gedocumenteerd (uitvoerige literatuuropgaven achter ieder hoofdstuk) be-
schreven zijn.

Tegen de suggesties kan men enkele bezwaren hebben. Zo wordt te.gen de kleine
strongylidcn van het paard alleen pipcrazine aangeraden ,terwijl toch phenothiazine
ook een goede werking bezit en bovendien goedkoper is. Tegen sommige maag-darm-
parasicten van het rund worden organische fosforverbindin.gen aanbevolen, maar het
boekje zelf heeft mij niet overtuigd, dat deze preparaten voldoende veilig zijn. Waar
wij toch meestal met menginfecties te doen hebben lijkt mij phenothiazine nog altijd
te prefereren, in afwachting van verdere proefnemingen met methyridine en thiaben-
dazole.

Deze enkele bezwaren nemen echter niet weg, dat dit boekje als .geheel zeer waarde-
vol is en een ieder, die regelmatig dieren met wormziekten moet behandelen, ten
zeerste aanbevolen kan worden. Bij de toepassing van de anthelmintica moet men
echter steeds de eerste zin van de inleiding in gedachten houden:

„The control of diseases caused by parasitic worms in domestic animals involves
not only the use of anthelmintics but also such epidemiological methods as grazing
management and the control of intermediate hosts."

Ir. G. J. v a n N o r e 1 geeft in zijn artiliel op blz. 1256 van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde 1962 een beschouwing over de verschillen in dc bevruchtingsresultaten
tussen de grotere K.I.-verenigingen in Nederland.

Hij komt daarbij tot de conclusie, dat de oorzaak van deze verschillen gezocht moet
worden in de techniek en niet bij de koeien of de stieren.

Een factor die echter ook een rol zou kunnen spelen, is de nauwkeurigheid waarmee
de leiding van de K.I.-vereniging gegevens verzamelt en verwerkt. Om het efficiëntie-
getal te berekenen moet men immers het totaal aantal inseminaties en het aantal
drachtige dieren weten. Het totaal aantal inseminaties is precies bekend, doch het
aantal drachtige dieren precies te bepalen is onmogelijk. Daarom beschouwt men alle
non-returns als zijnde drachtig, tenzij het tegendeel blijkt. Nu is de mogelijkheid niet
uitgesloten, dat de controle of de non-retruns inderdaad ook wel drachtig zijn bij de
verschillende K.I.-verenigingen niet overal even intensief gebeurt.
De vraag dringt zich dan ook op of de gegevens waaruit Ir. G. J. van Norel geput
heeft, wel op een wetenschappelijk verantwoorde wijze kunnen worden vergeleken.
Het zou misschien interessant zijn dit eens nader te onderzoeken.
Mocht hieruit blijken dat Ir. G. J. van Norel gelijk heeft, dan is het zeer dringend
noodzakelijk, dat de „verenigingen met slechte resultaten" onmiddellijk in de leer
gaan bij de „goede".

De heer Meesters brengt in discussie dat de bij mijn onderzoek gebruikte ge-
gevens misschien niet altijd betrouwbaar zijn verzameld, althans niet allemaal op de-
zelfde wijze, en vraagt zich af of dat dit mogelijk de betrouwbaarheid van deze ge-
gevens aanvechtbaar maakt.

Nu is bij ons onderzoek uitgegaan van de spreiding tussen de stieren binnen de ver-
enigingen en de totale spreiding in de bevruehtingsresultaten. Wanneer de gegevens
in verschillende verenigingen op verschillende manieren worden verzameld, zal dit
de spreiding binnen verenigingen vermoedelijk niet belangrijk beïnvloeden. De totale
spreiding kan er natuurlijk door worden vergroot.

Aangezien de vergelijkingen binnen provincies zijn .gemaakt en de verzameling binnen
provincies onder invloed van de richtlijnen daarvoor gegeven door provinciale com-
missies en gezondheidsdiensten, uniform zijn, zijn m.i. de bezwaren van de heer
Meesters niet van dien aard dat de conclusies aanvechtbaar worden; temeer niet daar
dc uitkomsten in alle provincies hetzeflde beeld vertonen, uitgezonderd tot op zekere
hoogte Utrecht en Friesland, maar daarvoor zijn speciale redenen te noemen.
De conclusie van de heer Meesters, dat de verenigingen met slechte resultaten in
de leer moeten gaan bij die met goede, is m.i. wel juist. Er is natuurlijk ook een
andere oplossing, n.l. selecteren in het personeel, hetgeen inderdaad in enkele ge-
vallen tot resultaat heeft geleid.

Om 10.30 uur op 15 november opent de voorzitter van het Congres, Prof. Dr. K r u 1,

Hierna geeft hij het woord aan Prof. Dr. d e n H a r t o g voor diens prae-advies over

„het veranderen van de gezondheidsproblematiek van de voeding sinds 1900". Dit

In zijn toelichting op het prae-advies zei Prof. d e n H a r t o g, dat het niet voldoende
is om b.v. na te gaan of rijst beter is dan aardappelen, omdat ieder mens individueel
anders reageert.

Daarna gaf Dr. V a n E e k e 1 e n cen toelichting op zijn prae-advies over: „Voedings-
middelen in Nederland thans en in de toekomst", waarbij hij van mening was dat de
ouderwetse manier om voedingsmiddelen op mensen te proberen nog niet zo gek was,
d.w.z. nadat de dierproeven gunstig waren verlopen. B.v. fabrieken van voedings-
middelen die hun eigen personeel daarvoor charteren. In Amerika vraagt men hiervoor
gevangenen voor een geldelijke beloning. De animo is groot. In ons land is veel min-
der geldzucht, dus deze methode zal weinig succes hebben, tenzij er strafvermindering
aan vast zit. De overheid heeft hier een grote verantwoordelijkheid.

Hierna gaven Drs. Van Baal en Ir. G h ij s e n, verbonden aan Zwanenberg\'s Fa-
brieken te Oss toelichtingen op hun prae-adviezen over: „de industriële verwerking
van vlees".

De heer G h y s e n zegt dat men vroeger de fout maakte om bij de duur van het
sterihsatieproces slechts rekening te houden met de grootte van het Wik en niet met
de aard van de inhoud. Daardoor werden vaak blikken te lang gesteriliseerd, waar-
door de smaak nadelig werd beïnvloed.

De Overheid is zeer lastig met nieuwe stoffen en de fabrikanten moeten wel degelijk
aantonen dat deze nodig zijn. De sterihsatictemperatuur moet zo hoog zijn, dat
Clostridium botulismus-sporen worden gedood. Bij bestralen moet de intensiteit zo
hoog zijn, dat de vleeswaren een slechte smaak krijgen. Hammen worden nog niet
bestraald. Soms ontstaat door bestralen een toxische stof en vele landen hebben dan
ook een verbod om vleeswaren te bestralen. Spreker is thans gematigd optimistisch
over de mogelijkheid van bestraling van bepaalde produkten.

Drs. Van Baal zag gaarne een snellere procedure bij de behandeling van waren-
wetkwesties door de Adviesraad van de Warenwet.

Sprekende over de eerlijkheid in de handel, memoreerde hij, dat in 1900 de Overheid
in Amsterdam aan de melkboeren schoon water verstrekte om de melk te verdunnen,
hoewel er al in 1481 in Amsterdam een verbod was om melk te vervalsen. In de
E.E.G.-landen zijn de pijlers waarop de Warenwet berust dezelfde en in het verdrag
van Rome is bepaald dat na 12 jaar vanaf 1 januari 1958 alles moet zijn genormali-
seerd.

Hierna gaf Ir. Doesburg een toelichting op zijn prae-advies over de industriële
verwerking van groenten en fruit. Hij zegt dat geconserveerde groenten gemiddeld de-
zelfde voedingswaarde hebben als verse produkten. Soms meer, soms minder, soms
evenveel.

Hierna krijgt Mr. P a t ij n, secretaris-generaal van het Ministerie van Sociale Zaken
en Volksgezondheid het woord en complimenteert het congres met zijn vele particu-
liere initiatieven.
Prof. Krul antwoordt hierop.

1. Het materiaal voor de produkten berust op een biologische grondslag. Er zijn
nog geen synthetische voedingsmiddelen.

2. Het idee (eind 19e eeuw) van: „als je maar voldoende calorieën krijgt" heeft
afgedaan. Er zijn n.1. ook nog vitaminen. Deze zijn wel synthetisch te bereiden.

4. De hele weg van het produkt, vanaf de plant tot de consument, wordt steeds
meer gemechaniseerd. Vroeger kostte het plukken van slaboontjes met de hand
15 cent per kg, thans, nu het mechanisch geschiedt, 5 cent per kg. De weten-
schap heeft veel invloed op de samenstelling en de kwaliteit van het voedsel.

5. De voorbehandeling van het voedsel verandert. Het voedsel wordt meer ge-
conditioneerd met behoud van de eigenschappen. In dit verband verwijst hij
naar de openingsrede van Prof. Krul (perspectief in de voeding). Hij bespreekt
de eisen die de mens aan het voedsel stelt (Dr. v. Eekelen), n.1.

Spreker is het hier niet mee eens. Er zit n.1. een zekere bezwering in: „Dat het U
wel bekome". Dat geldt ook voor: „Smakelijk eten". De consument kan n.1. niet
meer beoordelen of het de eetlust opwekt, of het goed bekomt. Alles is kunstmatig.
De jam is rood of geel, de doperwten zijn zoet, de botersmaak is kunstmatig. Om
over toevoeging van antibiotica en hormonen maar te zwijgen. Welke stoffen geeft
verder de verpakking aan het voedsel af? Men weet het nog niet. De Overheid
tracht de consument te beschermen door de Gezondheidsraad, de Voedingsraad, de
Warenwet, het Staatstoezicht op de Volks.gczondheid,

Laboratoriumonderzoek is onmisbaar. De preventie is het belangrijkst, want de indi-
viduele mens kan thans geen toezicht meer uitoefenen. De kwaliteit van alle voedings-
middelen wordt beter.

Hierna beantwoordt een forum, bestaande uit de sprekers, een aantal vragen over de
behandelde onderwerpen. Daarna vindt een ontvangst op het stadhuis en een congres-
diner plaats.

De 2e dag begon met een toelichting van de heer K r u y s e op zijn prae-advies over:
„de taak van de Overheid in wettelijk en organisatorisch opzicht".
Ter completering van het onderwerp geeft de heer Dr. M e ij e r een uiteenzetting
(geen prae-advies) over de praktijk van de Keuringsdiensten van waren en H o f s t r a
over de praktijk van de Keuringsdiensten van slachtdieren en van vlees.
Na de koffiepauze geeft Mr. Van R e ij e n een samenvatting van het gesprokene,
gevolgd door het stellen van vra.gen aan een forum, bestaande uit sprekers van de
2e da.g.

De Ie vraag is: Wat gebeurt er met dieren lijdende aan Salmonellose?; de 2e vraag
gaat over het toezicht op hygiëne in restaurants, snack-bars, spoorwegrestauraties enz.;
de 3e vraag is: waarom berust bij voedselvergiftiging het alarmsysteem niet bij de
gemeenten, die toch de Vleeskeuringswct en de Warenwet moeten uitvoeren en de
4e vraag is: wat gebeurt er met het vlees na de keuring. Onze collega H o f s t r a,
directeur van het Openbaar Slachthuis te \'s-Gravenhage had dus het leeuwenaandeel
in de beantwoording van de vragen.

Hierna werd het congres .gesloten en volgt een door de Fa. Zwanenberg aan 22Ü
congresleden aangeboden lunch, waarna een bezoek aan Zwanenberg\'s Fabrieken te
Oss volgde.

Ten hoogste voldaan gingen daarna alle congressisten huiswaarts.
De pre-adviezen en het verdere behandelde op het congres zullen t.z.t. worden ge-
publiceerd in het Tijdschrift voor Sociale Geneeskunde.

Uit een door collega Ver voorn opgemaakt verslag over een door hem bijgewoonde
cursus over bestrijding van enkele belangrijke ziekten bij onze grote huisdieren onder
auspiciën van de British Council gehouden van 16 t.m. 29 juli 1961, is het volgende
ontleend.

Het programma van deze cursus bestond afwisselend uit excursies en colleges.
De colleges vonden voornamelijk plaats in één van de collegezalen van de Veterinaire
Faculteit van de Londense Universiteit.

De excursies werden gemaakt naar het Centraal Veterinair Instituut te Weybrid.ge,
het Agricuhural Research Council Field Station te Compton, de Universiteit van
Cambridge, het Veterinair Onderzoekingsinstituut in Reading en de Wellcome Re-
search Laboratories te Kent.

De colleges over de verschillende dierziekten waren zodanig geordend, dat achtereen-
volgens rundveeziekten, schapeziekten, varkensziekten besproken werden. Een gehele
studiedag werd tenslotte gewijd aan de van Staatswege uitgevoerde bestrijdingsmaat-
regelen.

Aan de cursus werd deelgenomen door achttien deelnemers, welke resp. afkomstig
waren uit België, Finland, Frankrijk, Duitsland, Ghana, IJsland, Italië, Nederlancl
(ondergetekende), Noorwegen, Nyassaland en Joegoslavië.

De organisatie van de cursus was buitengewoon goed verzorgd en hierdoor werd het
de deelnemers mogelijk gemaakt :net veel Engelse onderzoekers van gedachten te
wisselen en een indruk te verkrijgen van vele facetten van de diergeneeskunde in
Engeland.

Het veterinaire onderzoek wordt voornamelijk uitgevoerd op dc Veterinaire Facul-
teiten, op de Onderzoekingsinstituten van the Agricuhural Research Council, op de
instituten van de Animal Health Trust, op het Centraal Veterinair Laboratorium te
Weybridge en op dc onderzoek-centra, welke het Ministerie van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening in diverse delen van Engeland heeft gestationeerd. Daarnaast
zijn er nog tal van commerciële firma\'s, die een aanzienlijk aantal veterinairen
hebben opgenomen in hun wetenschappelijke staven.

Nader ingaande op deze genoemde onderzoekingsmogclijkheden kan van de Vete-
rinaire Faculteit gezegd worden, dat veel van het daar verrichte onderzoek gefinan-
cierd wordt door het Universiteitsfonds en dat het onderzoek voornamelijk cen aca-
demisch karakter draagt.

Evenwel wordt op deze Faculteiten ook veel toegepast wetenschappelijk onderzoek
verricht en de gelden hiervoor worden veelal ter beschikking gesteld door de .Agri-
cultural Research Council. In Engeland kent men de veterinaire faculteiten van
Londen, Edinburgh, Glasgow, Liverpool, Bristol en Cambridge. Onder de Agricuhural
Research Council ressorteren verschillende instituten, die zich volledig met dierziekten-
research bezighouden.

InsUtuten, welke behoren tot het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening zijn:

In totaal zijn er in Engeland 18 van deze onder d. genoemde onderzoekcentra ge-
vestigd, welke te vergelijken zijn met de laboratoria van de Provinciale Gezondheids-
diensten zoals wij die in Nederland kennen. Hun voornaamste werkzaamheden zijn ge-
legen op het gebied van de laboratorium-diagnostiek. De veterinairen die aan deze
instituten verbonden zijn stellen zich te allen tijde beschikbaar voor consulten wan-
neer de dierenartsen in de betreffende rayons dit noodzakelijk achten.

In samenwerking met het Centraal Veterinair Laboratorium te Weybridge nemen
deze centra deel aan de in groot verband opgezette proefnemingen.
Eén van de belangrijkste problemen is, om een coördinatie van de in Engeland ver-
richte research tot stand te brengen. Deze coördinatie wordt voornamelijk verkregen
door commissies en sub-commissies, die door de Agricultural Research Council zijn
gevormd en eveneens door andere „councils" die zich voornamelijk specialiseren op
bepaalde gebieden, zoals varkensziekten e.d.

In het bijzonder zijn bijeenkomsten van wetenschappelijke medewerkers die zich op
bepaalde specialismen hebben toegelegd van belang. Op deze wijze leren de onder-
zoekers elkaar kennen en van eikaars werk profiteren.

Van Overheidswege wordt het werk in gemeenschappelijk verband aangemoedigd,
maar aan de individuele research wordt zoveel mogelijk vrijheid gelaten, welke
vrijheid van dcKirslaggevende betekenis wordt geacht voor maximale prestaties.

Door Profssor L o v e 11, hoogleraar in de Bacteriologie, werden de Salmonellae en
Escherichia co/i-infecties besproken en Dr. Wilson gaf een overzicht van dc pro-
blemen, welke de mastitiden meebrengen.

Dr. Macrae, Senior Veterinary Officer van het Ministerie van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening in Engeland sprak over de tuberculose-bestrijding, terwijl
Dr. J. R. L a w s o n uit Weybridge speciaal de brucellosis en vibriosis behandelde.

Prof. L o v e 1 1 wees erop, dat de Salmonella dublin-inlecties onregelmatig verspreid
over Engeland worden waargenomen. Uiteraard is het aantal infecties in de zomer
minder dan in de winter. Onderzoekingen op geïnfecteerde bedrijven werden op vele
plaatsen verricht. Onderzochte sera op geïnfecteerde bedrijven gaven veelal een
sterke variatie in de waargenomen titers te zien. De meeste titers waren laag, doch
veelal werden ook enkele hoge waargenomen. Van deze dieren met hoge titers werden
speciaal de faeces verder onderzocht.

De Salmonella typhi murium wordt in Engeland vrij veel in geïmporteerd diermeel
waargenomen en veroorzaakt op vele plaatsen infecties.

Uitvoerig werd stilgestaan door Professor L o v e 1 I bij het probleem van dragers van
Salmonella (iufc/in-kiemen, terwijl bij deze volwassen dieren geen ziekteverschijnselen
optreden. Overdracht van deze bacteriën op jonge dieren geven bij deze dieren de
verschijnselen van dysenteriën, pneumoniën en septicemiën te zien.
Salmonella typhi murium veroorzaakt eveneens gastro-intestinale stoornissen bij jonge
dieren, in het bijzonder wanneer dc voedingstoestand bij die dieren slecht is. Deze
infecties krijgen de jonge dieren van andere kalveren of lopen zij op door het gebruik
van het geïmporteerde diermeel of ander organisch materiaal, hetwelk besmet kan
worden met Salmonellae.

Vaccinaties van jon.ge dieren tegen deze infecties zijn tot dusverre met weinig resul-
taat toegepast.

De als therapie toegepaste antibiotica gaven een grote variatie in hun uitwerking te
zien en bij de bestrijding van deze Salmonella-infecties beschouwde Prof. Love 11
het klinisch onderzoek naar en de verwijdering van de geïnfecteerde dieren nog steeds
als de beste bcstrijdingsmethode.

In Engeland worden geen maatregelen te,gen geïmporteerd diermeel genomen en één
van de voornaamste redenen hiervoor is, dat men het technisch onuitvoerbaar acht
de gewenste maatregelen door te voeren.

De Escherichia co/i-infecties worden ook in Engeland voornamelijk gedurende de
eerste 14 dagen na de geboorte van de kalveren waargenomen.

Prof. L o v e 1 1 ging bij zijn beschouwing terloops in op de methodiek van differen-
tiatie van O.- en K.-antigenen, waardoor wij in staat zijn serologische typen tc onder-
scheiden. Bij de door hem verrichte onderzoekingen op boerderijen waar men voort-

durend met deze infecties te maken heeft, was gebleken dat er een voortdurende wis-
seling van verschillende stammen plaatsvindt op deze zogenaamde „probleem-
bedrijven". Gedurende een bepaalde periode was er steeds één dominerende stam die
de kalveren deed sterven en korte tijd daarna bleek het weer een andere stam te zijn
die onder de jonge kalveren slachtoffers maakte.

Prof. L O V e 1 1 schetste het scheiden van de stammen in pathogene en niet patho.gene
als bijzonder moeilijk, want onder bepaalde omstandigheden kunnen alle stammen
pathogeen worden. De protectie van de jonge kalveren door middel van het co-
lostrum berust op de aanwezigheid van immuunlichamen hierin.

Het colostrum van de verschillende runderen is over het algemeen wat hun samen-
stelling van immuunlichamen tegen Escherichia co/i-stammen betreft onderling ver-
schillend en zeer specifiek.

Zoals opgemerkt, worden de verschillende Escherichia co/i-stammen door serologisch
onderzoek van elkaar gescheiden en reeds zijn er verschillende typen als aetiologisch
agens verantwoordelijk gesteld voor darmaandoeningen bij kalveren. Ook andere
dieren als lammeren, varkens en pluimvee kunnen het slachtoffer worden van deze
bacteriën en ook bij humane patiënten (babies) werden verschillende ziekteverwek-
kende stammen waargenomen.

In het bijzonder werd stilgestaan bij de parasitaire infecties van dc schapen, rot-
kreupel en schurftbestrijding.

Door de onderzoeker Dr. J. T. Stamp van het Moredun Institute te Edinburgh
werden enkele zeer belangrijke ziekten besproken, zoals scrapie, louping-ill en ziekten
die nauw verband houden met de voortplanting bij schapen.

Dit symptomencomplex, hetwelk van schaap op schaap kan overgaan, wordt voor-
namelijk gekarakteriseerd door intensieve jeuk en bewegingsstoornissen.
Geïnfecteerde dieren sterven meestal na korte of langere tijd. Uit proeven is wel
gebleken, dat dit agens in zowel schapen als geiten in leven gehouden kan worden en
dat serie-passages mogelijk zijn Verschillende schapenrassen werden getest op hun
gevoeligheid voor deze ziekte en uit deze proeven bleek wel, dat er cen zeer grote
variatie in gevoeligheid bestaat tussen de verschillende rassen maar ook tussen be-
paalde families van één ras. Deze variatie bedraagt O tot 78%. Tot duvcrre is men
er niet in geslaagd antilichamen in de geïnfecteerde dieren aan te wijzen. In Enge-
land is men de mening toegedaan, dat het genetisch patroon van een bepaald dier
verantwoordelijk is voor het al of niet optreden van deze verschijnselen na infectie.
In het kort samengevat kan het navol,gende over deze schapeziekte worden vermeld:

Tot dusver werd deze ziekte vastgesteld in Engeland, Frankrijk, Duitsland, IJsland,
Canada, de Vereni.gde Staten en India.

Een progressieve degeneratie van de zenuwcellen in het centraal zenuwstelsel.
Experimentele overbrenging.

De incubatie bij deze ziekte bleek bij proeven welke genomen werden bij het Swale-
dale schapenras 4 tot 48 maanden te bedragen. Schapen zijn gemakkelijker te in-
fecteren dan geiten en verschillende organen van aangetaste dieren blijken infectieus
te zijn voor andere schapen en geiten.

Tot dusver is het uitsluitend mogelijk gebleken de aanwezigheid van het agens aan te
tonen door dierproeven. Filtratieproeven bewezen, dat zeer kleine filters gepasseerd
worden en onder meer is gebleken, dat infectieuze organen na 3 uur koken nog in
staat zijn de ziekte over te brengen. Resistentie tegen 3% formaline-oplossing werd
waargenomen. Het agens weerstaat eveneens ribonuclease en deoxyribonuclease.
Zowel vries- als droogprocessen beïnvloeden het agens niet en ook door middel van
ultra centrifuge is het niet mogelijk gebleken een isolatie tot stand te brengen. Tot
dusver is men er niet in geslaagd het agens in vitro te kweken. ExtracUeproeven met
aether zijn gelukt.

Het is gebleken, dat scrapie zich niet verspreidt bij schapen die binnenshuis gehouden
worden en dat verspreiding in een kudde alleen optreedt bij schapen die buiten lopen.
Experimenteel kan de infectie via de orale weg worden overgebracht.
In Engeland is gebleken, dat voornamelijk de Suffolk en Cheviot schapen erg gevoelig
zijn voor deze ziekte, doch dat het Schotse zwartkopschaap praktisch ongevoelig is.
De onderzoekers in Engeland bepalen zich bij de diagnose voornamelijk tot het onder-
zoek van de medulla oblongata. Bij het microscopisch onderzoek valt de vacuolisering
van het cytoplasma van de neuronen op, alsmede een degeneratie van de neuronen.
Dit beeld ziet men echter ook wel bij normale dieren en pas wanneer er een over-
maat van deze vacuolen aanwezig is, wordt een positieve diagnose gesteld.
De bestrijding van deze ziekte werd door middel van een totaal afslachtsysteem in
enkele landen met succes doorgevoerd. Noorwegen, Australië en Nieuw Zeeland
worden geacht vrij te zijn van deze ziekte. In de Verenigde Staten, waar men zeer
intensief alle positieve dieren en hun nakomelin.gen heeft af.geslacht, heeft het totaal
afslachtsysteem tot dusver echter nog niet het gewenste succes opgeleverd.
Quarantaine-maatregelen zijn voor de ziekte niet aan te geven. De enige juiste
handelwijze is het niet importeren van schapen uit besmette landen.

Hoewel deze ziekte voornamelijk bij schapen voorkomt, kunnen ook runderen, varkens
en paarden erdoor aangetast worden. Klinisch .gelijkt dit ziektebeeld op de humane
poliomyelitis en het schijnt dat het virus in eerste instantie zich vermeerdert in het
lichaam van dc patiënt buiten het centraal zenuwstelsel. Het virus wordt overgebracht
door de teek Ixodus ricinus. In deze teek blijft het virus lange tijd in leven, doch
de mogelijkheid van eierpassage werd tot dusver niet vastgesteld.
Het virus zelf is gevaarlijk voor de mens en laboratoriumwerkzaamheden vereisen
speciale voorzieningen. Onderzoekers nemen een zekere verwantschap van dit virus
met het „Russian Sprin.g-Summer encephalitis-virus" aan.

De inheemse Engelse rassen bezitten een zekere resistentie tegen deze infectie, doch
wanneer men dieren uit onbesmette streken aan geïnfecteerde kudden toevoegt, wor-
den deze dieren meestal spoedig het slachtoffer van deze ziekte.

Vaccinatie tegen deze ziekte kan plaatsvinden door middel van een in formaline .ge-
dood virus, doch een nadeel van deze vaccinatie is, dat op deze wijze scrapie kan
worden overgebracht.

Bijna alle ziekten van infectieuze aard, welke in nauwe samenhang verbonden zijn
met de voortplanting, veroorzaken abortus bij de schapen. Het aantal oorzaken van
abortus is zo groot, dat de differentiële diagnose veelal moeilijk is. In het bijzonder
stond Dr. Stamp bij de navolgende ziektenverwekkers stil:

Het voornaamste klinische verschijnsel van de virus abortus is de abortus zelvc of
het voortijdig lammeren. Het verwerpen van de lammeren geschiedt meestal in het
laatste deel van de dracht gedurende de laatste 2 of 3 weken. De meeste foetus
worden dood geboren, maar zijn veelal niet in staat van ontbinding.
In een geïnfecteerde koppel schapen zien wij dat, behalve een groot aantal gevallen
van abortus, veelal zwakke lammeren geboren worden, welke soms op tijd, soms
enkele dagen te vroeg ter wereld komen. Na de geboorte komt er een vrij grote hoe-
veelheid rose gekleurd en vrij dik van consistentie zijnd uitvloeisel uit de vagina.
Moederdieren sterven slechts zelden aan deze infectie en ook steriliteit wordt na een
eerste abortus niet waargenomen. Moederschapen kunnen op alle leeftijden gc-
infecteerd worden, maar in het algemeen ziet men de duidelijkst verlopende infecties
bij schapen die voor de tweede maal gaan werpen.

Het gewone klinische beeld van deze infectie is, dat er enkele lammeren in het begin
van de dracht worden verworpen, maar dat de werkelijke abortus-storm in een kudde
6 weken voor de normale lammertijd begint.

Het verwerpen van de lammeren geschiedt pas enkele dagen nadat de foetus zijn ge-
storven, waardoor de ter wereld gebrachte dieren veelal reeds in staat van ontbinding
verkeren.

Toxoplasma-infectie van de drachtige ooi veroorzaakt een ontsteking van de placenta
waardoor abortus optreedt. Deze abortus vindt veelal plaats 30 tot 40 dagen vóór
de werp-datum, doch ook verwerpen aan het einde van de dracht komt voor. Ver-
worpen vruchten kunnen gemummificeerd, geheel gedegenereerd dan wel normaal
zijn. Lammeren die op tijd geboren worden zijn veelal dood dan wel zwak, terwijl de
lammeren die in betere conditie zijn toch nog vaak binnen 3 of 4 dagen na de ge-
boorte sterven.

Wanneer er tweelingen geboren worden kan het gebeuren dat er één aangetast lam
ter wereld komt, terwijl het andere geheel normaal is. In tegenstelling met de reeds
besproken ziekten veroorzaakt deze ziekte een vrij groot stcrfte-percenta,ge van dc
lammeren na dc geboorte en in sommige kudden bedroeg dit percentage 50%.

Verwerpen, veroorzaakt door Tick borne fever, komt in alle stadia van de dracht voor.
In een vroegtijdig stadium wordt dit vaak door de eigenaar niet opgemerkt en de
ooi wordt veelal als zijnde niet drachtig beschouwd. Wanneer dc vrucht in het laatste
deel van de dracht wordt verworpen kan het lam levend zijn en dan sterft het veelal
direct na dan wel tijdens de geboorte.

De ooien vertonen slechts zelden vaginale uitvloeiing en sterven meestal niet aan
deze infectie.

Het verwerpen bij schapen kan veroorzaakt worden door de Brucella ovis, Brucella
melitensis dan wel Brucella abortus. De klinische symptomen zijn in zoverre gelijk, dat
al deze verschillende Brucella-stammen veelal het sterven van de vrucht veroorzaken
in het laatste deel van de dracht, Brucella ovis kan tevens een ontsteking van de bijbal
van de ram veroorzaken.

Ook deze ziekteverwekker geeft aanleiding tot het verwerpen in het laatste deel van
de dracht en is tevens de oorzaak van sterfte op grote schaal van de pasgeboren
dieren.

Deze ziekte is voornamelijk op de boerderijen in het Zuid-oosten van Schotland waar-
genomen en het is slechts korte tijd bekend, dat de veroorzaker van deze ziekte een
virus van de psittacosis-groep is. Toen het agens bekend was is deze ziekte in vele
landen gediagnostiseerd geworden, zoals in Canada en de Verenigde Staten, doch
ook in de meeste Europese landen. Het virus wordt in het algemeen geïntroduceerd
in de niet besmette koppel door aankoop van geïnfecteerde schapen, waarbij de leeftijd
van de aangekochte dieren geen rol speelt. De verspreiding van het virus in een kudde
vindt slechts plaats gedurende de periode van het lammeren en gedurende enkele
weken hiervoor wanneer het verwerpen van enkele dieren begmt.
Aankopen van geïnfecteerde schapen op een niet besmet bedrijf geeft in het algemeen
pas klinische verschijnselen in deze kudde te zien wanneer de dieren voor de tweede
keer gaan lammeren. De ziekte wordt niet verspreid door de ram. Het virus verspreidt
zich gedurende de tijd van het lammeren zowel onder oudere dieren en ook ondei
de jaarlingen en de pasgeboren lammeren, die het virus dan zeer lange tijd in al hun
weefsels bij zich kunnen dragen voordat zij het zelf weer gaan verspreiden wanneer het
moment van lammeren voor hen is aangebroken. Gemiddeld 5 tot 25% van de dieren
in een geïnfecteerde kudde verwerpen en op besmette bedrijven ziet men dat deze
ziekte jaren lang kan standhouden.

Veel meer schapen zijn geïnfecteerd in een kudde dan men op grond van het aantal
abortusgevallen zou verwachten.

Vibrio /o«<uj-infectie bij schapen komt over dc gehele wereld voor. Het aantal ge-
vallen van abortus in een besmette kudde varieert.

In het Moredun Research Instituut tc Edinburgh nam men bij experimenten waar,
dat in het algemeen 5 tot 10% van de besmette dieren verwerpen. Er zijn ook praktijk-
gevallen bekend waarbij 50% van de dieren in de besmette kudde verwierpen en uit
andere delen van Engeland kwamen berichten binnen dat dit percentage tot 80%
en 90% zou kunnen oplopen. De ziekte wordt slechts zelden gezien gedurende 2 jaren
achtereen op hetzelfde bedrijf en onvruchtbaarheid treedt over het algemeen niet op.
Ooien die tengevolge van een Vibrio /oe(u,t-infectie verworpen hebben bezitten een
hechte immuniteit welke tenminste één jaar duurt. Vibrio foetus bij schapen is abso-
luut geen geslachtsziekte en wordt niet overgebracht door de ram. Deze ziekte komt
voor bij dieren die in het laatste deel van de dracht verkeren. De infectie geschiedt
waarschijnlijk per os. Weinig bijzonderheden zijn bekend over het bestaan van zoge-
naamde smetstofdragers of van andere natuurlijke smetstofreservoirs. Het feit dat
abortus-uitbraken veelal beperkt blijven tot één seizoen en het feit dat deze ziekte
veelal niet terugkeert op een besmet bedrijf, zou erop kunnen wijzen dat deze smet-
stofdragers er niet zijn, maar hoogstwaarschijnlijk moet dit verklaard worden door aan
te nemen dat een kudde zich in een korte tijd kan immuniseren.

Dit organisme is sterk verspreid in de natuur, maar over de epidemiologie van de in-
fecties bij schapen is weinig bekend. Onderzoekers uit Australië, Nieuw Zeeland, de
Verenigde Staten en Groot-Brittannië hebben toxoplasmata als veroorzakers van
abortus bij schapen beschreven en aangenomen kan worden dat over de gehele wereld
heen dit een vrij pathogene ziekte voor de schapen is.

Het is niet bekend of geïnfecteerde ooien altijd geïnfecteerde foetus werpen. Op
grond van literatuurgegevens kan echter aangenomen worden, dat er een groot aantal
schapen als geïnfecteerd moet worden beschouwd en dat abortus slechts van tijd tot
tijd optreedt, door onbekende redenen daartoe in de hand gewerkt. Zeer weinig is
bekend over de wijze waarop deze infectie zich in de natuur verspreidt.
Aangenomen moet worden dat geaborteerd materiaal, doch ook ä terme geboren
dieren, grote aantallen toxoplasmata kunnen bevatten.

De periode gedurende welke de vaginale uitvloeiing bij geïnfecteerde ooien besmet
moet worden geacht is niet bekend. Engelse onderzoekers nemen aan dat er kruis-
infecties van mensen en dieren onderling met toxoplasmata mogelijk zijn.

E)eze ziekte wordt, zoals de naam reeds aanduidt, verspreid door de teek Ixodus
ricinus en kan onder bepaalde omstandigheden een ernstige vorm van abortus bij
schapen veroorzaken. .-Vangenomen moet worden, dat de abortus wordt veroorzaakt
door de hoge koorts, welke in de acute fase van de ziekte wordt waargenomen en niet
door een bepaalde werking van de rickettsiac op de drachtige uterus. Abortus echter
is geen typisch kenmerk van de schapen op de erg met teken besmette boerderijen,
doch het verwerpen treedt voornamelijk op bij die drachtige dieren, die niet immuun
zijn tegen deze ziekte wanneer zij op deze boerderijen komen.

Wanneer niet immune drachtige schapen van teken-vrije streken naar met teken be-
smette boerderijen worden overgeplaatst, kan het verwerpen op vrij grote schaal
plaatsvinden. Op bedrijven waar de teken inheems zijn, worden onder de autochtone
schapen praktisch geen gevallen van verwerpen waargenomen.

Is de teken-besmetting gering en moet aangenomen worden dat de immuniteit van de
schapen tegen deze ricketsiosis eveneens van kleine omvang is, dan treden gevallen
van abortus zo nu en dan op. De immuniteit is in het algemeen van korte duur, tenzij
er geregeld herinfecties van de dieren plaatsvinden.

Dit ziekte verwekkende agens is uit ooien en ranunen geïsoleerd in een groot aantal
landen, waaronder Australië, Nieuw Zeeland, Zuid-Afrika en Tsjechoslowakije. Tot
dusver werd de ziekte niet vastgesteld in Engeland. De epidemiologie van deze ziekte
is slechts vaag bekend, maar naar alle waarschijnlijkheid kan worden aan.genomen
dat infectie via de geslachtsorganen het meest voorkomt.

Aan de andere kant is dc infectie ook waargenomen bij rammen die nooit gedekt
hadden, zodat met andere infectiemogelijkheden rekening gehouden moet worden.
Infectie schijnt bij rammen langer aanwezig te blijven dan bij ooien.

De infectie van rammen en ooien met deze ziektekiem werd tot dusver in een groot
aantal Europese landen en ook in landen buiten Europa waargenomen. Deze ziekte
is tot heden toe in Engeland onbekend gebleven. Infectie wordt overgebracht hetzij
per os, hetzij via de huid of via de geslachtsorganen. Wanneer de dieren geïnfecteerd
zijn is verwerpen één van de eerst opvallende verschijnselen.

Veel geïnfecteerde ooien verwerpen meer dan eens. Schapen kunnen op alle leeftijden
besmet worden en ook ongeboren vruchten kunnen in de baarmoeder worden besmet.
De niet drachtige dieren dragen deze infectie met zich mede en kunnen later gaan
verwerpen wanneer zij eenmaal drachtig zijn geworden.

De verspreiding van deze ziekte vindt plaats door het overbrengen van geïnfecteerde
dieren van de éne kudde naar de andere kudde en het schijnt dat, wanneer de dieren
onder slechte omstandigheden gehouden worden, de gevolgen van deze infectie aan-
merkelijk worden vergroot.

De Brucella abortus-inhctit komt ook bij schapen voor, maar in veel mindere mate
als de Brucella melitensis.

Verwerpen bij schapen door deze Salmonella werd in Engeland, evenals in andere
Europese landen, herhaaldelijk vastgesteld. Het percentage abortus-,gevallen in be-
smette kudden varieert, maar naast het verwerpen veroorzaakt deze ziektekiem over
het algemeen een ernstige ziekte bij de moederdieren met een vrij hoge mortaliteit.
Vele gezonde dragers van deze ziektekiemen zijn bekend en het zijn waarschijnlijk
deze dieren die bij voortduring de ziekte in een schapenkudde onderhouden.

.Aangezien er veel ziektekiemen dan wel andere oorzaken zijn die abortus bij schapen
kunnen veroorzaken, spreekt het uiteraard vanzelf dat de differentieel diagnose bij
deze ziekte niet eenvoudig is.

b. in uitstrijkjes van de placenta worden na Ziehl-Nielsen-kleuring elementaire li-
chaampjes waargenomen en speciaal bij donker veld belichting zijn deze virus-
deeltjes goed zichtbaar;

a. aantonen van de Vibrio\'s in uitstrijkjes van de placenta of in uitstrijkjes van de
foetale maaginhoud;

Het serologisch onderzoek geeft vaak een dubieuze uitslag, agglutinatie van vaginaal
sccretum is voor de diagnostiek veelal een waardevolle bijdra.ge.

b. bij muizen kan men met geïnfecteerd materiaal pseudo-cystenvorming in de her-
senen bewerkstelli,gen:

a. bedrijfsomstandi.gheden (aanwezigheid van teken) in combinatie met hoge li-
chaamstemperaturen van de schapen;

c. demonstratie van de zogenaamde „tick borne fever" lichaampjes in dc witte bloed-
cellen.

a. het aantonen van de ziektekiemen in uitstrijkjes van de placenta, dan wel door
cultureel onderzoek van de placenta;

b. serologisch onderzoek door middel avn agglutinatie of complementbindingsreactie.

Aan deze ziekte kan bijzonder weinig gedaan worden; een behandeling van de moeder
met antibiotica is waardevol. Het feit dat deze ziekte niet terugkeert tijdens de vol-
gende lammerperiode maakt vaccinatie overbodig.

Vaccinatie van de lammeren door middel van brucella ovis-vaccins. Het schijnt dat,
wanneer deze ziekte bij de mannelijke dieren tot staan is gebracht, besmetting van de
vrouwelijke dieren niet meer voorkomt. Vaccinatie van de vrouwelijke dieren heeft
slechts beperkte waarde.

Vaccinatie met dode entstoffen (formaline). De resultaten zijn niet altijd bevredigend.
Varkensziekten.

Speciale aandacht werd bij de besprekingen over varkensziekten gewijd aan Salmo-
nella- en Escherichia co/i\'-infectics, vlekziekte, tuberculose, wonninfecties en lepto-
spirose.

Door Dr. Goodwin, lector aan de Diergeneeskundige Faculteit in Cambridge,
werd de organisatie van de viruspneumonie-bestrijding toegelicht, terwijl Dr. J. T.
Done van het Centraal Veterinair Laboratorium tc Weybrid.ge een lezing over
infectieuze atrofische rinitis en het Tcschen/Talfan ziektencomplcx hield.

In Engeland heeft een aantal varkensfokkers, overtuigd zijnde van de grote schade
die de „virus"-pneumonie veroorzaakt, een vereniging opgericht die zich o.m. het
opstellen van minimum eisen voor „virus-"-pneumonie-vrije bedrijven ten doel heeft
gesteld, welke vereniging daarnaast re.gelmatig de namen van hen die „virus"-
pneumonie-vrije bedrijven bezitten publiceert.

.Alvorens de viruspneumoniebestrijding tot onderwerp van gesprek te maken, gaf
Dr. Goodwin een overzicht van de oorzaken welke in de praktijk aanleiding kun-
nen zijn tot het optreden van longontstekingen bij varkens.

Dit zijn onder anderen het influenza-virus, de lon.gworminfecties, het virus van de
varkenspest en de zogenaamde hemophilusachti.ge bacteriën. De maatregelen welke
zijn voorgeschreven voor die bedrijven die zich vrij van viruspneumonie (enzoötische
pneumonie) willen maken of blijven zijn zeer streng. In de eerste plaats past men
.gedurende een zeer lange tijd (18 maanden) periodieke controles van die bedrijven
toe en daarnaast gelden strenge voorschriften welke een zo veilig mogelijke aankoop
garanderen.

Hij wees erop, dat één van de moeilijkste factoren waar men rekening mee moet
houden, het probleem van de zogenaamde smetstofdragers is. Deze smetstofdra.gers

zijn varkens, die eenmaal geïnfecteerd, de ziekte nog lange tijd bij zich kunnen dragen,
alhoewel zelf bij deze dieren geen ziekteverschijnselen meer aanwezig zijn.
Onderzoek van de bedrijven die het predicaat „virus-pneumonie vrij" willen dragen,
is dan ook gericht op vrij streng doorgevoerde secties van op het bedrijf gefokte dieren
die voor mestvarkens bestemd en gehouden worden.

De meststal, waarin deze dieren gehuisvest zijn, moet voldoen aan de navolgende
eisen:

In de eerste plaats dient er voldoende ruimte te zijn, zodat er minstens 50 varkens
in gehuisvest kunnen worden.

Daarnaast mogen de scheidingsmuren tussen de hokken niet hoog zijn, opdat bereikt
wordt dat eventuele besmettingskansen zo groot mogelijk zijn. In de meststal moet
een continue aanvoer van varkens plaatsvinden van eigen bedrijf en de meststal mag
nooit minder dan 20 varkens bevatten. Op deze wijze vormen deze meststallen een
goede graadmeter voor de gezondheidstoestand van het fokbedrijf.
Geëist wordt dat minstens 1/3 van elke toom van de op het bedrijf gefokte biggen
de meststal passeert.

Bij minstens 50% van alle dieren die in 3 maanden de meststal passeren wordt long-
onderzoek verricht.

Wanneer viruspneumonie op een bedrijf aanwezig is, dan vindt men meestal bij 30
tot 40% van de dieren in de meststal pneumonisch ontstoken longen bij slachting.
Worden er niet meer dan 5% pneumonieën bij de onderzochte dieren gevonden, dan
volstaat men met macroscopisch onderzoek en worden er geen maatregelen tegen het
bedrijf genomen. Komt het aantal pneumonieën boven de 5%, dan vindt histologisch
onderzoek plaats.

Het histologisch onderzoek zelve geschiedt volgens een voorgeschreven handleiding,
waarop tijdens de discussie werd ingegaan. Wanneer bij een bepaald aantal van de
histologisch onderzochte longen verdachte verschijnselen worden waargenomen, dan
dienen de bedrijven van herkomst als geïnfecteerd tc worden beschouwd. Certificaten
voor deze bedrijven mogen niet worden afgegeven, tenzij een expert na volledig onder-
zoek van de situatie op het bedrijf van mening is dat het bedrijf niet geïnfecteerd is.
Bedrijven welke niet in staat zijn een deel van de nakomelingen de meststal te laten
passeren, neemt men in eerste instantie liever niet op in het bestrijdingsprogramma.
Zij kunnen echter worden toegelaten, doch dienen dan toch zodanige maatregelen
te treffen dat !ongonderzo<k van een deel van dc op deze bedrijven gefokte dieren
mogelijk wordt gemaakt. Behalve dit complex van maatregelen worden de bedrijven,
die zich tot doel hebben gesteld de „virus"-pneumonie actief te bestrijden, regelmatig
door een praktizerende dierenarts onderzocht. Bij dit onderzoek worden de gegevens
van het longonderzoek bezien, vindt een algemeen onderzoek van alle varkens en
hokken plaats en wordt nagegaan in hoeverre aan de isolatie-voorschriften de hand
werd gehouden. Na afloop van zo\'n bezoek ondertekent de practicus een verklaring
en verstrekt de hem gevraagde gegevens. Eerst nadat gedurende een 3-tal jaren onder-
zoeken op deze wijze hebben plaatsgevonden, kunnen bij gunstige bevindingen de
controle-maatregelen minder stringent worden doorgevoerd. De kosten worden door
de eigenaren zelf betaald en belopen honderden guldens per jaar.
Dr. G o o d w i n legde de nadruk erop, dat men veelal reeds bij het longonderzoek
tot de conclusie komt, dat een bedrijf besmet moet zijn, terwijl op het bedrijf zelve
op dat moment nog niets waarneembaar is.

De karakteristieke veranderingen in de neus bij atrofische rinitis zijn het gevolg van
een ernstige, persisterende ontstekingsreactie in het neusslijmvlies van een zeer snel
groeiend (en daarom erg jong) varken en als zodanig kunnen zij als niet-specifiek
worden aangeduid.

Ofschoon een aatal factoren, heuij afzonderiijk, hetzij in combinatie, de specifieke
veranderingen in de neus bij atrofische rinitis kunnen geven, schijnt het dat speciaal

de infecdeuze atrofische rinitis het resultaat is van een ernstige virusinfectie van het
vcxjrste deel van de ademhalingswegen.

Meestal vindt een dergelijke virusinfectie in het alleieerste levensstadium na de ge-
boorte plaats en wordt veelal door een secundair bacterieel lijden verergerd. De wijze
van voeding en huisvesting zijn van belangrijke invloed op de uitgebreidheid en de
ernst van deze ziekte, In Engeland neemt men aan dat, althans voor dit land, het
virus van de Inclusion body rhinitis als het verantwoordelijke virus moet worden be-
schouwd.

Naar alle waarschijnlijkheid behoort dit virus tot de cytomegalogroep en is het gast-
heer-specifiek voor het varken en orgaan-specifiek voor de klieren van de slijmvliezen
van de neus.

Karakteristieke insluidichaampjes werden gezien na experimentele en natuurlijke be-
smetting van de neus, maar ook in andere organen zoals de nieren. Het virus kan
worden overgebracht door een intranasale, intraveneuze of intrarenale inocculatie van
infectieus materiaal en het virus zelve groeit langzaam op weefselcultures van neus-
slijmvlies. In deze weefselculturcs produceert het karakteristieke kerninsluitsels.
Door de heer D o n e werd er in dit verband op gewezen, dat Russische onderzoekers
(Zotov en B 1 i n o v) goede resultaten met het kweken op bebroede kippeëicren
hadden bereikt. Hun ervaringen waren gepubliceerd in het Tijdschrift Veterinariya,
Moscow.

Varkens worden in het algemeen in het allervroegste stadium van hun jeugd ge-
ïnfecteerd, doch aangenomen wordt dat infecties op oudere leeftijd mogelijk zijn.
In een aangetaste koppel worden veel dieren ziek en het sterftepercenta.ge varieert
binnen wijde grenzen. Het zijn vooral de niet gespeende biggen die de allerergste
symptomen van deze neusontsteking vertonen. In het acute stadium van deze ziekte
bestaan de symptomen voornamelijk uit niezen en opmerkelijk is dat de dieren vaak
een snuivende ademhaling hebben, waarbij niet zelden neusuitvlociing waarneembaar
is. Aanvankelijk is deze neusuitvlociing sereus, doch later wordt zij purulent. Meestal
herstellen de biggen binnen 3 weken, maar wanneer deze ziekte chronisch wordt
treden duidelijk de neusafwijkingen op de voorgrond en bij sectie blijken vooral de
neusschelpjes het meest geleden hebben.

Een zich onder de jonge biggen verspreidende neusontsteking, variërend in ernstig-
heid en speciaal biggen in de eerste drie levensweken aantastende, moet de klinicus
doen denken aan het aanwezig zijn van deze Inclusion body rhinitis.
Varkens waarbij deze symptomen aanhouden vertonen veelal na enige tijd ver-
groeiingen van de bovenkaken, waarbij tevens opvalt, dat de bovenkaakbeenderen in
groei achterblijven.

Door deze groeistagnatie komt de huid in plooien te liggen. De ooghoeken bij aan-
getaste varkens vertonen meestal bruine halve-maanvormige vlekken, welke daar ont-
staan door irritatie van de huid door het overvloedig geproduceerde traanvocht, het-
welk in de meestal gedeformeerde traankanalen niet naar de neusholte af kan vloeien.
■Mhoewel deze zogenaamde „halve-maanvormige" vlekken tot dc verdachte verschijn-
selen gerekend moeten worden, ziet men ze ook bij varkens in gezonde koppels. Bij
het levende dier is een atrofie van de neusschelpjes waar te nemen met behulp van de
rinoscoop, maar door middel van röntgen-foto\'s is de atrofie veelal duidelijker waar-
neembaar. Uiteraard sluit een normale röntgenfoto beslist niet de aanwezigheid van
de infectie uit. Bij de beschouwing van zieke dieren dient men een onderscheid te
maken van hetgeen macroscopisch en microscopisch kan worden waargenomen bij
een doorsnede van de bovenkaak.

Macroscopisch ziet men de verkorte bovenkaak en een zeer onregelmatige po-
sitie van de tanden. Er is een duidelijk verschil in grootte van de beide neusholten en
veelal ziet men het neustussenschot verbogen in de richting van de ernstigst aange-
taste zijde. De neusschelpjes vertonen zich bij de macroscopische bezichtiging van de
doorsnede in sterk geatrofieerde vorm.

In cen dwarsdoorsnede van de bovenkaak bij een gezond dier ter hoogte van de 2e
premolaar ziet men de neusholte volledig opgevuld door de neusschelpjes.

Microscopisch ziet men tijdens de acute periode van de infectie met het In-
clusion body rhinitis-virus een rinitis met een duidelijk rondcellige infiltratie en ty-
pische insluit-lichaampjes in de kliercellen.

Teneinde een microscopisch inzicht te verkrijgen in de toestand van het neusslijmvlies
is het echter niet nodig dieren te doden, doch men kan het gewenste beeld eveneens
verkrijgen door neus-afschraapsels te onderzoeken nadat kleuring met Giemsa heeft
plaatsgevonden.

In het niet acute stadium van de ziekte is er slechts een rondcellige infiltratie in het
slijmvlies, in het bijzonder rondom de kliercellen, aanwezig. Eveneens valt in een
dergelijk preparaat een duidelijke Osteoblasten activiteit waar te nemen.
In het chronische stadium ziet men cen duidelijke been-vernieuwing tot stand komen
en een regeneratie van de kliercellen en het oppervlakkige epitheel.
Differentieel diagnostisch komen de necrotiserende neusontsteking en de osteo-
dystrophia fibrosa in aanmerking.

Therapeutisch is aan deze ziekte weinig te doen. De genezing kan men bevorderen
door de omstandigheden waaronder de dieren moeten leven te verbeteren.
Daarnaast kan men deze ziekte bestrijden door totale vernietiging van de geïnfec-
teerde beslagen. Uiteraard is een dergelijke methode uitsluitend aan te raden, wanneer
deze ziekte voor het eerst in een land wordt waargenomen.

Wanneer men op wetenschappelijke gronden moet aannemen dat deze ziekte tot de
inheemse ziekten gerekend moet worden, is het totale afslachtsysteem niet de aan-
gewezen bestrijdingswijze, doch men dient dan bij de bestrijding zich speciaal tot die
maatregelen te beperken die het schadelijk effect van deze ziekte tot een minimum
terugbrengen.

Het is onder meer gebleken, dat goede huisvesting, goede voeding, het te,gen,gaan van
overbevolking, etc. maatregelen zijn welke het voor dc varkenshouderij mogelijk
maken met deze ziekte „te leven" en de schade zoveel mogelijk te beperken.

Teschen- en Talfanziekten zijn vormen van een polio-enccfalomyclitis bij varkens.
Er is een nauwe relatie tussen deze beide entero-virussen maar in hun klinische ver-
schijnin.gsvorm en economische consequenties lopen zij zeer sterk uiteen.
Dc naam ziekte van Teschen wordt gebruikt bij die aandoening die veelal ernstig ver-
loopt en waarbij een groot percentage van de dieren ziek wordt en sterft.
Met Talfan-ziekte wordt die ziekte aangeduid, die slechts sporadisch klinische ver-
schijnselen geeft en die relatief mild verloopt.

Het is echter wel .gebleken, dat het onderscheid van deze beide ziekten niet absoluut
is en dat in de praktijk de klinische beelden elkaar kunnen overlappen. Afgezien van
het meer of minder virulent zijn van de virusstammen die boven genoemd werden,
kan het zijn dat het karakter en de uitgebreidheid van uitbraken van polio-encefalo-
myclitis sterk worden beïnvloed door de wijze waarop de dieren gehouden worden en
het al dan niet aanwezig zijn van veterinair politionele maatregelen. Het zijn immers
deze maatregelen die het al dan niet mogelijk maken voor varkens om een zekere
immuniteitstoestand te verwerven. De beide virussen behoren tot dc kleine virussen
die chloroform resistent zijn en zowel tegen uitdroging als verhitting een zekere mate
van resistentie bezitten. Beide virussen werden geïsoleerd uit kelen van varkens en
wanneer weefselcultures oraal aan varkens werden toegediend vertoonden zij een grote
variatie in pathogeniteit.

Dezelfde bevindingen werden gedaan bij intranasale, intraspinale en intracraniale
toediening.

Beide virussen groeien zeer gemakkelijk in weefselcultures van varkensnieren en de-
monstreren binnen enkele dagen duidelijk cytopathogene effecten.
Jonge varkens van 2 tot 3 weken oud worden het meest door deze ziekte aangetast
en het infectieverloop is veelal vrij ernstig. Zeer virulente stammen tasten ook vol-
wassen dieren aan. Serologische onderzoekingen hebben aangetoond, dat naar mate
de dieren ouder worden meer antilichamen bij deze dieren te vinden zijn.
Uit in Engeland verrichte onderzoekingen is gebleken, dat het ziek makende agens
veelal via de spijsverteringstractus verspreid wordt in het bloed en ook in het cen-
trale zenuwstelsel.

In de eerste plaats het incubatiestadium, hetwelk ongeveer 10 dagen duurt.
In de tweede plaats het prodromale stadium dat 1 tot 3 dagen duurt en gekarakte-
riseerd wordt door tempcratuursvcrhogingen en gebrek aan eetlust en depressie-
verschijnselen.

De derde fase is het stadium van de excitatie, hetgeen klaarblijkelijk samenhangt met

In de meeste gevallen bereikt de ziekte niet het paralytische stadium, maar wanneer
dit eenmaal bereikt is sterft binnen 4 dagen meestal meer dan 50% van de aangetaste
dieren. De resterende dieren vertonen veelal een zeer langzaam en onvolledig herstel.
Talfanziekte en de ziekte van Tcschen verschillen onderling in het bijzonder in het
aantal geïnfecteerde dieren dat verschijnselen van de zijde van de motorische ze-
nuwen vertoont.

Acht dagen na de infectie kunnen virus-neutraliserende-antilichamen worden aange-
toond, hetgeen neerkomt op een tijdstip waarbij ook de klinische verschijnselen waar-
neembaar worden.

Het karakteristiek klinische ziektebeeld van atactische verschijnselen, parese en para-
lyse in combinatie met de afwezigheid van ziektesymptomen van andere organen wijst
in de richting van de Teschen/Talfan-ziektc.

Bij ernstige uitbraken treedt het epizoötische karakter op de voorgrond, maar in
sporadische gevallen van Talfanziekte zou men ten onrechte kunnen gaan denken aan
.genetische oorzaken.

De diagnose kan worden ondersteund door histologisch onderzoek van het centrale
zenuwstelsel van een varken dat gestorven is dan wel gedood werd tijdens de acute
fase van de ziekte.

Gezien het feit, dat ook entero-virussen van een ander serologisch type polio-encefalo-
myelitis kunnen opwekken bij experimentele onderzoekingen, kan cen definitieve
diagnose slechts gesteld worden door isolatie van het virus uit het centrale zenuw-
stelsel. Hierbij dient opgemerkt tc worden, dat het bijzonder moeilijk is virus uit
het centrale zenuwstelsel te vcrkrij.gen wanneer de klinische verschijnselen één of
enkele dagen verdwenen zijn.

Isolatie van het virus uit de faeces van aangetaste dieren of koppelgenoten wijst op de
aanwezigheid van de infectie in de koppel zelf, maar geeft geen definitief uitsluitsel
over de oorzaak van de nerveuze symptomen van het afzonderlijke varken.
Weefselkweekmethoden zijn bijzonder nuttig bij de isolatie van het virus,
maar afgezien van het feit dat door middel van neutralisatietesten de identiteit als
zijnde een onderdeel van het serologisch Teschen-Talfan-type kan worden vastgesteld,
geven deze methoden geen uitsluitsel over de virulentie van de betreffende stam. Om
hiervan een indruk te verkrijgen is inocculatie in gevoelige biggen noodzakelijk. Het-
zelfde kan gesteld worden van de virus neutralisatie-test en van de agar-gel-precipi-
tatietest met het serum van aangetaste of herstellende dieren.

Samenvattende mag gesteld worden dat de diagnose van de ziekte van Teschen of
Talfan gebaseerd moet worden op klinische, epidemiologische, histopathologische,
virologische en serologische onderzoekingen.

Serologische onderzoekingen hebben wel duidelijk gemaakt, dat infecties door virussen
van de Teschen/Talfan-groep in Engeland zo uitgebreid verspreid zijn, dat een totaal
afslachtsysteem onmogelijk een bijdrage aan de bestrijding zou kunnen leveren.
Behalve dat kan het effect van dergelijke maatregelen in twijfel worden getrokken,
omdat een dergelijke politiek mogelijk het opbouwen van antilichamen bij de varkens
door mild verlopende infecties zou verhinderen. Het is echter wel bekend, dat som-
mige stammen aanleiding kunnen zijn tot zeer ernstige uitbraken en de politionele
maatregelen dienen dan ook uitsluitend tot doel te hebben de verspreiding van der-
gelijke virulente stammen te verhinderen.

Daarom zou het bij uitbraken van een ernstige vorm van de ziekte van Teschen wen-
selijk zijn alle varkens op de aangetaste bedrijven te vernietigen en de varkens van de
omgevende bedrijven te enten met een gemitigeerde stam van het virus b.v. de Tü-
bingen variant.

De in Engeland door de Overheid geleide dierziektenbestrijding in georganiseerd ver-
band draagt een specifiek politioneel karakter. Maatregelen die ter vernietiging van
smetstofbronnen worden voorgeschreven, zijn zeer ingrijpend doch dank zij deze
strenge maatregelen werd men in Engeland tot dusver steeds weer mond- en klauw-
zeeruitbraken de baas.

Wanneer een eigenaar vermoedens heeft dat er mond- en klauwzeer op zijn bedrijf
aanwezig is, is hij wettelijk verplicht hiervan mededeling te doen bij de plaatselijke
autoriteiten. Een dierenarts heeft dezelfde taak wanneer door hem een positieve dan
wel verdachte diagnose wordt gesteld. De plaatselijke autoriteiten treffen voorlopige
maatregelen welke neerkomen op een isolatie van het desbetreffende bedrijf en zij
waarschuwen het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.
In opdracht van het Ministerie van Landbouw wordt een desbetreffend bedrijf zo
spoedig mogelijk door een districtsinspecteur gecontroleerd en wanneer dc diagnose
inderdaad positief uitvalt wordt het desbetreffende bedrijf blijvend gesloten en in
een straal van 10 km rondom het bedrijf worden handel en verkeer stilgelegd.
Alle ver\\\'Ocr van dieren nadien is slechts mo,gelijk wanneer hiervoor toestemming is
verkregen van de zijde van het Ministerie van Landbouw, Visserij cn Voedsel-
voorziening.

Door de Regionale Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst wordt
onmiddellijk een team van veterinaire medewerkers naar de desbetreffende ge-
infecteerde plaats gezonden, teneinde de noodzakelijke maatregelen te treffen op de
geïnfecteerde plaatsen cn daarnaast het nodige recherche-werk te verrichten dat on-
verbrekelijk verbonden is met een politionele bestrijding. Dc maatregelen op de ge-
infecteerde boerderij komen neer op onteigenen van alle dieren op het desbetreffende
bedrijf, waarna voorbereidingen worden getroffen om deze dieren te doden, hetzij op
slachthuizen, hetzij ter plaatse.

Zoveel mogelijk wordt bevorderd dat kadavers verbrand worden, doch wanneer dit
niet mogelijk is worden zij begraven waarbij uiteraard een overvloedig gebruik ge-
maakt wordt van ongebluste kalk. Geïnfecteerde plaatsen worden, nadat de dieren
zijn verwijderd, onder toezicht van functionarissen van het Ministerie van Landbouw
uiterst zorgvuldig gedesinfecteerd met natronloog. Alle kosten voor deze werkzaam-
heden worden door de Overheid gedragen. Wanneer de waargenomen infectie niet
wordt gevolgd door nieuwe infecties, worden na 14 dagen de gcbiedsmaatreglen min-
der stringent gemaakt en één week later worden vceal alle beperkingen weer op-
geheven.

Het veterinaire team beperkt zijn maatregelen niet tot die op het bedrijf zelve,
doch wijdt zeer speciale aandacht aan het opsporen van de mogelijke infectie-
bronnen. Gebleken is, dat het grootste deel van de waargenomen gevallen van

mond- en klauwzeer tot dusverre veroorzaakt werd door geïmporteerd vlees, doch
ook in vele gevallen heeft men moeten constateren dat via mechanische weg het
virus was overgebracht geworden van het vaste land. Alle boerderijen binnen
2 km van de besmette plaats gelegen, worden zo spoedig mogelijk onderzocht,
teneinde na te gaan of daar mogelijk ook reeds de ziekte aanwezig is, dan wel
om de betreffende eigenaren te waarschuwen op welke verschijnselen zij speciaal
moeten letten.

Bij de bestrijding worden dwingende maatregelen voorgeschreven betreffende ont-
smetting van de verzamelplaatsen van vee, veeauto\'s, spoorwagons, e.d.
Teneinde alle noodzakelijke maatregelen tegen mond- en klauwzeer te kunnen
nemen is de Minister van Landbouw in Engeland gemachtigd op grond van de
Wet Besmettelijke Dierziekten die voorschriften te geven welke erop gericht zijn
deze ziekte te bestrijden.

1. dat verpakkingsmateriaal van mogelijk geïnfecteerde produkten in kontakt ge-
bracht wordt met dieren;

2. dat sera en vaccins gebruikt worden, tenzij deze voor veterinair gebruik van
Overheidszijde zijn toegestaan:

4. dat vlees of vleesprodukten uit verdachte landen in Engeland worden ingevoerd
en gebruikt;

5. dat markten dan wel andere verzamelplaatsen van dieren gebruikt worden
zonder dat nauwkeurig de hand is gehouden aan ontsmettingsvoorschriften:

7. dat dieren in transito gevoerd worden met melk dan wel andere produkten,
welke niet uit Engeland afkomstig zijn.

Behalve bovengenoemde maatregelen kunnen voorschriften worden gegeven, welke
de eipnaren verplichten een nauwkeurige registratie bij te houden van alle\'op het
bedrijf aan- en afgevoerde dieren.

Varkenspest werd voor het eerst in Engeland waargenomen in 1860 en 30 jaar
tevoren was deze ziekte in de Verenigde Staten van Amerika onderkend.
In 1879 werd deze ziekte tot een aangifteplichtige ziekte gemaakt en werd een
meer of minder onvolledig afslachtsysteem doorgevoerd. Het afslachtsysteem was
n.1. in zoverre onvolledig, dat men de afgeslachte dieren praktisch zonder keuring
weer in het verkeer to<\'liet, waardoor uiteraard nieuwe uitbraken in de hand
werden gewerkt.

In 1894 werd het afslachtsysteem zo goed mogelijk geïntensiveerd, doch in 1916
schakelde men over op een politiek van isolatie-maatregelen. Tot dusver wordt
deze bestrijdingsmethode nog steeds gevolgd. Ook voor deze ziekte gelden derhalve
veterinair-politionele bestrijdingsvoorschriften.

De diagnose varkenspest wordt pas gesteld wanneer de bevindingen van de Veteri-
naire Inspecteur en de bevindingen van een op het Centraal Veterinair Laboratorium
te Weybridge uitgevoerd onderzoek overeenstemmen. Van de ingesloten bedrijven
wordt al het materiaal dat sterft door het Centraal Veterinair Laboratorium te
Weybridge onderzocht. Wanneer geen varkenspest op het bedrijf meer kan worden
geconstateerd en ook de laboratoriumbevindingen negatief zijn geworden, worden
de bedrijven nog gedurende 56 dagen onder controle gehouden, waarna zij vrij
van varkenspest worden verklaard. .Afvoer van slachtbare dieren is tijdens de isolatie-
periode met medeweten van de desbetreffende autoriteiten onder politiegeleide
mogelijk. Verdachte varkens worden gedurende een periode van 28 dagen onder
controle gehouden, aleer de periode van het verdacht zijn kan worden opgeheven.
In 1947 werd voor het eerst in Engeland het kristalvioletvaccin geïntroduceerd. In
de jaren daarna werd er van Regeringszijde vrij veel propaganda voor deze entingen

gemaakt. Eigenaren die al de aanwezige varkens op hun bedrijf regelmatig aan vacci-
naties onderwierpen, konden vaccinatie-certificaten ontvangen voor de van hun
bedrijf af te voeren dieren. De resultaten van deze tweemalig uitgevoerde vacci-
naties zijn niet onbevredigend geweest.

Engelse onderzoekers in Weybridge zijn echter de mening toegedaan, dat zelfs op
deze bedrijven waar regelmatig wordt gevaccineerd, varkenspest kan blijven voor-
komen, omdat naar hun mening dit vaccin wel in staat is een afzonderlijk dier te
immuniseren, doch dat het niet in staat is een varkensstapel in zijn geheel vol-
doende onvatbaar voor deze ziekte te maken.

Thans overweegt men in Engeland een totaal afslachtsysteem voor de varkenspest-
bestrijding te gaan doorvoeren. Men schat voor de eerstkomende 10 jaar tientallen
miljoenen guldens nodig te hebben. Men is voornemens in het kader van dit
afslachtsysteem alle varkens op de geïnfecteerde bedrijven te vernietigen en ze
niet voor de consumptie te gebruiken.

Mede op grond van hetgeen door de Engelse onderzoekers in Weybridge werd
gesteld, stimuleert men thans de kristalviolet-entingen niet meer, doch gaat het
vaccineren ook niet tegen. De reden hiervan is, dat men niet weet welke resultaten
uiteindelijk het afslachtsysteem zal opleveren. Wanneer eventueel dit systeem zou
moeten worden opgegeven, zal men zijn toevlucht zoeken in een uitgebreid vaccinatie-
systeem. Dit wetende wil men thans de vaccinatie-bereidheid van de veehouders
niet afremmen. Mocht echter het totaal afslachtsysteem gunstige perspectieven
bieden, dan zal men de kristalviolet-entingen zoveel mogelijk gaan afremmen, temeer
omdat de aanwezigheid van gevaccineerde dieren de diagnostiek aanzienlijk moei-
lijker maakt.

De gemitigeerd levende entstoffen (zgn. rabbit adapted) worden in Engeland niet
gebruikt, omdat men daar minder goede ervaringen mee heeft opgedaan. In het
bijzonder had men, wanneer vaccins bij jonge biggen gebruikt werden, verschijn-
selen waargenomen welke identiek waren met die ziekteverschijnselen, welke men
bij biggen zag die door een natuurvirus waren geïnfecteerd. De leeftijd van de biggen
varieerde bij deze vaccinaties van één tot enkele weken. Het aantal proef-
nemingen in Engeland met deze vaccins is echter gering. Uit de literatuurgegevens
was het de Engelse onderzoekers wel gebleken, dat, mits men deze entstoffen ver-
standig gebruikte, er goede resultaten mee te bereiken waren. Uitvoerig werd ge-
sproken over de techniek van toediening van deze vaccins en werden de resultaten
vergeleken van vaccinaties met en zonder serum-toediening.

Vooral in besmet milieu verdienen de vaccinaties in combinatie met serum de
voorkeur.

De cursus werd tijdens een gemeenschappelijke maaltijd met alle deelnemers en
cursusleiders afgesloten. Hiermede was een einde .gekomen aan een geslaa.gde cursus,
welke zich zeer in het bijzonder had gericht op de problematiek welke de dier-
ziektebestrijding voor moderne westerse landen met zich medebrengt,

1, Noorwegen 1963-1964 gedurende 8 maanden voor kandidaten, reiskosten voor
beurshouder.

2, Zwitserland 1963-1964 voor kandidaten en pas afgestudeerden, reiskosten voor
aanvrager.

4, Italië 1963-1964 voor juist afgestudeerden of voor hen die binnenkort zullen af-
studeren, reiskosten voor kandidaat.

Vóór 1 april aanvragen bij Ministerie O.K,W,
Verdere inlichtingen te verkrijgen op het bureau van de faculteit,

BELGISCHE DIERENARTSEN VERENIGING.
Diergeneeskundige Dagen, 21-23 september 1962, Spa.

In verband met het Eeuwfeest van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde werd het jaarlijks congres van onze zustervereniging in België
een week verschoven: een gebaar, dat door de Nederlandse dierenartsen wel op
bijzonder hoge prijs is gesteld, gezien het applaus, dat opklaterde, toen deze
mededeling op de feestelijke vergadering van 13 oktober 1962 werd gedaan.
We zouden dan ook onze Belgische vrienden met hun dames niet gaarne op onze
hoogtijda.gen hebben gemist, daar wij zowel in het verleden als in het heden zulke
nauwe en hartelijke relaUes met onze collega\'s aldaar onderhouden.
Doch op 21 september j.l. was het dan zover en daartoe hoffelijk uitgenodigd
door de Belgische Dierenartsen Vereniging hebben mijn vrouw en ik deze dagen
bijgewoond.

De academische zittingen werden gehouden in het monumentale Casino te Spa.
Het congres werd geopend te 14.30 u. met het uitspreken van een openingsrede
door de voorzitter Dr. .A. D e b e r d t in tegenwoordigheid van de Heer volksvertegen-
woordiger Discry, Burgemeester van de stad Spa.

In deze, met veel enthousiasme voorgedragen, rede werd o.m. in bijzonder vleiende
bewoordingen uitvoerig gewaagd van het, zo pas gehouden. Eeuwfeest van de
Kon. Ned. Mij. voor Diergeneeskunde. Deze woorden werden door de Belgische
colle.ga\'s met geestdriftige bijvalsbetuigingen onderstreept, hetgeen een diepe indruk
op mij heeft gemaakt.

Om 15 uur nam de academische zitting cen aanvang met als algemeen thema:
„De rundveeproduktie in België".

Voordracht: „De evolutie van onze rundvee-economie" dcrar Prof. Dr. P. Terache
(Cureghem).

In 1960 beliepen de brutowaarden van de landbouwprodukten 43 miljard francs,
met inbegrip van de tuinbouw 52 miljard francs. De gehele dierlijke produktie
hiervan bedroeg 33 miljard francs. Het aantal rundveehouders was in dat jaar
208000 (bedrijven van meer dan 1 ha), waar\\-an er 190.000 melkkoeien hielden.
De ,,rundveeuitbating" is dus de hoofdtak van de landbouweconomie.
In het verloop van de laatste tien jaar vond er cen spontane hergroepering van de
landbouwbedrijven naar een groter oppervlakte plaats. Vele kleine bedrijven werden
vanzelf opgeheven (4000 per jaar), vooral in het zuiden van België, terwijl, met
name in het noorden van dit land, velen hun heil gingen zoeken in de tuinbouw.
De gemiddelde oppervlakte van de bedrijven stijgt dus voortdurend (in 1960
9,3 ha).

In de nabije toekomst zal moeten worden gerekend op 125000 landbouwbedrijven,
die hun inkomsten uit de stal zullen halen. Economen berekenen, dat in de eerst-
komende 10 jaar gemiddeld 5000 bedrijven per jaar zullen verdwijnen.
Het zou ons te ver voeren de gehele voordracht op de voet te volgen, hoewel veel
interessante problemen werden aan.gesneden (melkproduktie, vleesproduktie, enz.
in verband met de in België voorkomende rassen).

Eén opmerking trof mij nog in het bijzonder, omdat deze voor ons land ook een
richtlijn kan betekenen en wel: het Europa der Zes is met boter verzadigd, terwijl
de behoeften aan kwaliteitsvlees voortdurend stijgen zowel binnen als buiten de
Europese Gemeenschap. Al onze compensatieberekeningen van boter - vlees moeten
herzien worden.

De volgende voordracht, getiteld: „De rol van de K.I. in de Belgische rundvee-
verbetering" werd gehouden door Prof. Dr. R. Willems (Gent).
De K.I. bij het rund in België startte in 1946, de kenmerken ervan zijn:
1. langzame, doch aanhoudende groei en uitbreiding: na 15 jaar bereikt het aantal
inseminaties 27,8% van de fokdieren;

2. Elke provincie bezit haar K.I.-vereniging; deze heeft het tot stand komen van
behoorlijk leefbare, doch niet te grote centra mogelijk gemaakt;

Uit de aard der zaak staat de K.I. in België ook in het teken der rassenverbetering.
Goede verstandhouding en samenwerking tussen de vakorganisaties is een gebieden-
de eis.

De synthese en conclusies van beide voordrachten werden behandeld door Dr. G.
Van S n i c k (Brussel).

Op zaterdag 22 september te 9 uur werd het wetenschappelijk congres voortgezet.
Algemeen thema: Het probleem der additieven in de veevoeding.
Het zoötechnisch standpunt werd uiteengezet door Prof. Dr. L. H e n n a u x (Gem-
bloux). Achtereenvolgens werden behandeld de hormonen (oestrogene stoffen, het
hormoon van de schildklier, de antithyreoidstoffen), de tranquilizers, dc enzymen,
emulgatoren, anti-oxydantia, arsenicum- en koperverbindingen, de antibiotica, en dit
alles bij verschillende diersoorten.

Het farmaco-diynamisch standpunt werd belicht door Prof. Dr. De V 1 e e s c h-
houwer (farmacoloog te Gent). De titel van diens voordracht luidde: „Over de
farmacologie van groeimotoren bij dieren".

In de middagzitting werd het bacteriologisch standpunt behandeld door Dr. A.
De vos (Gent). Titel van de voordracht: „Antibiotica in de veevoeding en het ont-
staan van antibiotica-resistentie bij kiemen".

Het hygiënisch standpunt werd behandeld door Prof. Dr. L e d e r e r, arts (Leusden).
Titel van de voordracht: „Het gebruik van oestrogene en antibiotische stoffen ter
vermeerdering van de vleesproduktie en hun neerslag op de menselijke gezondheid".

Als onderbreking van de vier voordrachten werden de congressisten te 12 uur ont-
vangen door het gemeentebestuur in het eeuwenoude stadhuis te Spa. De begroe-
tingsrede van de burgemeester (zelf kleinzoon van een dierenarts) werd door de
voorzitter Dr. A. D e b e r d t op hoffelijke wijze beantwoord.

.Aan het einde van deze congresdag werden door de vergadering de volgende be-
sluiten genomen, welke besluiten volledig in de Belgische dagbladen werden ge-
publiceerd.

„De Belgische Dierenartsen Vereniging, beroepsvereniging die alle Belgische dieren-
artsen groepeert, heeft haar jaarlijks Kongres gehouden te Spa op 21, 22 en 23
september, alwaar t.a.v. het probleem: „De additieven in de veevoeding" de vol-
gende besluiten werden aangenomen:

1. De huidige wettelijke beschikkingen in ons land waarborgen de veiligheid van
de verbruiker, voor zover zij strikt worden toegepast.

2. Deze wetgeving kan, volgens de huidige wetenschappelijke gegevens als „voor-
zichtig" bestempeld worden, gezien het gebruik van hormonale stoffen verboden
werd, waar het nochtans vaststaat dat sommige van deze stoffen, wanneer ze
in gepaste dosis worden toegediend, voor de dierlijke produktie ekonomisch
verantwoord zijn, zonder gevaar op te leveren voor de gezondheid van de mens.

3. Anderzijds is het te betreuren dat deze wetgeving onophoudelijk wordt omzeild,
vermits allerhande stoffen, hormonen inbegrepen, dagelijks zonder onderscheid
worden toegediend.

4. De huidige wetgeving betreffende de geneesmiddelendistributie laat trouwens
toe dat alle antibiotica, streptomycine uitgezonderd, door iedereen vrij uit kunnen
aangekocht worden zonder geneeskundig voorschrift, terwijl hun ongekontroleerd
gebruik bij het dier aanleiding geeft tot een sterke concentratie van deze stoffen
die dan oorzaak kan zijn van allergische verschijnselen bij de verbruiker

en ook een niet te onderschatten nadeel betekenen voor de industrie die dierlijke
produkten verwerkt.

5. Het Kongres meent dat de enige oplossing zou bestaan in het verplicht genees-
kundig voorschrift voor het gebruik van de antibiotica.

6. De concentrade van antibiotica, die wordt vastgesteld in het vlees, na gebruik
van hoge dosissen van deze stoffen kort vóór de slachdng, moet aangezien worden
als gevaarlijk voor de verbruiker.

Het Kongres drukt de wens uit dat de wetgeving betreffende de vleeskeuring
in dit verband zou herzien worden.

Een tweede probleem: „De evolutie van de rundveeproduktie in België" werd even-
eens besproken:

1. Het diergeneeskundig beroep wordt voor een nieuwe konjunktuur geplaatst.
De sterke vermindering van het aantal landbouwbedrijven, de hergroepering
ervan, die een steeds bredere opleiding van de bedrijfshoofden noodzakelijk
maakt, de industrialisatie van sonunige sektoren van de dierlijke produktie, de
vooruitgang op het gebied van de vulgarisatie der nieuwe technieken, de grote \'ont-
wikkeling van de methoden van kunstmatige bezaaing, de vooruitgang van de
hygienische profylaxis, de dringende noodzaak de dierlijke ekonomic in tc scha-
kelen in bredere ekonomische kompleksen, de nieuwe methoden van kommer-
cialisatie van de dierlijke produkten, al deze perspektieven brengen voor het
diergeneeskundig beroep nieuwe verplichtingen mee.

2. Het is wenselijk dat het diergeneeskundig beroep in al zijn verschillende sektoren,
het onderwijs inbegrepen, een studie zou maken betreffende de mogelijkheden
om een heraanpassing door te voeren die in de toekomst de dierlijke produktie
op de beste manier kan dienen."

1) Koninklijk Besluit tot wijziging van het Regentsbesluit van 6 februari 1946
houdende reglement op het bewaren en verkopen van giftstoffen. „Overwegende
dat het gebruik, zelfs in kleine dosis, van bepaalde toxische stoffen bijzonder
gevaarlijk is voor de gezondheid en dat het noodzakelijk is in het belang van de
volksgezondheid de aflevering zonder geneeskundig voorschrift te verbieden,
hebben wij besloten en besluiten wij:

art. 1) De lijst IV bis, gevoegd bij het besluit van de Regent van 6 februari
1946, houdende reglement op het bewaren en het verkopen van giftstoffen,
wordt aangevuld als volgt: o.m.
de oestrogene stoffen,
de thyroïde afwerende stoffen.

Koninklijk Besluit houdende reglementering van het verhandelen van oestrogene
antibiotische en thyroïdeafwerende stoffen, die niet in farmaceutische vorm te
koop geboden worden of niet in het, voor de dieren bestemde, voeder verwerkt
zijn.

Art. 1) Het is verboden oestrogene, antibiotische en thyroïde afwerende stoffen
met een niet-therapeutisch doel te verkopen, ter hand te stellen of ze zich tegen
betaling of kosteloos aan te schaffen.

Die bepaling is nochtans niet van toepassing op antibiotische stoffen, waarvan
de verwerking in dierenvoeder is toegelaten overeenkomstig de voorwaarden
bepaald bij het K.B. van 10 juni 1959, houdende reglementering van de
handel in stoffen bestemd voor dierenvoeding.

De bedoeling van een en ander is duidelijk: Geen aflevering enz. van deze stoffen
zonder geneeskundig recept, ook in apotheken (recept van arts of dierenarts). Aan
de hand hiervan kan dus raet succes worden opgetreden tegen de, ook in België
veel voorkomende, kwakzalverij met genoemde geneesmiddelen. Het zou te wensen
zijn, dat wij in Nederland ook reeds zo ver waren! Het was mij bekend, dat aan
het tot stand komen van deze Koninklijke Besluiten reeds enige jaren werd gewerkt.

Na afloop van de wetenschappelijke vergaderingen volgde \'s avonds (22 september)
een banket en bal, gehouden in de „Salie rose" van het Casino. Hier\\\'00r was grote
belangsteUing (± 300 dames en heren, w.o. vele hoogleraren).

Tijdens dit banket werd door D r. Q u e n t i n namens de Franse confrères een
geestige tafelspeech gehouden, terwijl aan mij de gelegenheid werd geboden namens
de Nederlandse dierenartsen het woord te voeren.

Wederom toonde Dr. Deberdt een grootmeester van het woord te zijn, toen hij
nogmaals met geestdrift dc glorieuze feestdagen van de Kon, Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde releveerde. Onder grote hilariteit vond toen de intieme cere-
monie plaats, die tijdens het banket te Scheveningen op 14 september j.1, was
aangekondigd.

Op 23 september te 9.30 uur werd in de Cathedraal te Spa een Heilige Mis
gecelebreerd voor de overleden leden van de Vereniging, welke plechtigheid door
mijn vrouw en mij werd bijgewoond. Daarna begaven wij ons per auto naar
Verviers, waar het zeer moderne abattoir werd bezichtigd.

Nadat wij met de Belgische collega\'s en hun dames de slotlunch te Spa hadden
genuttigd, was de tijd van het vertrek aangebroken en konden wij met dankbare
gevoelens van onze Belgische vrienden afscheid nemen.

Tenslotte kan nog worden gememoreerd, dat tijdens de academische zittingen een
aantrekkelijk damesprogramma met vele variaties was ontworpen.
Het waren niet alleen schone, doch ook bijzonder leerzame dagen, die op bekwame
en energieke wijze door Dr. Deberdt werden geleid.

Hierbij wordt bericht, dat de Hoofdafdeling Veehouderij, de Mclkwinningscommissic,
de Gezondheidscommissie voor Dieren en de Afdeling Bijenteelt van het Landbouw-
schap van nu af tijdelijk zijn gehuisvest in het .gebouw der Koninklijke Luchtvaart
Maatschappij (K.L.M.), Plcsmanweg 4 te \'s-Gravenhagc, 4e vleugel/3e etage.

Het ligt in de bedoeling in de nabije toekomst een rechtstreekse telefoonaansluiting
te verkrijgen op de telefooncentrale van het Landbouwschap. Zodra deze tot stand is
gebracht, zal hierover nader bericht volgen.

Het postadres voor bovengenoemde secretariaatsonderdelen van het Landbouwschap
blijft: Raamweg 25-28 te \'s-Gravenhage.

Op 20 december 1962 heeft de Voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Centrale
Vereniging tot Bestrijding der Tuberculose de Raad voor Wetenschappelijk Onder-
zoek van de Vereniging geïnstalleerd. Deze Raad vervangt de voormalige Tuberculose
Studie-Commissie. In de Raad hebben zitting:

Het is de bedoeling dat deze Raad een coördinerende en dirigerende taak zal hebben.
Het is tevens de bedoeling dat de Raad aan een aantal door haar ingestelde werk-
groepen verschillende onderwerpen ter studie voorlegt. Dc leden van de Raad zullen
voorlopig geen zitting nemen in de werkgroepen, doch deze laatsten kunnen wel een
beroep doen om medewerking op de raadsleden.
Voorlopig zijn drie werkgroepen ingesteld:

Met het secretariaat der drie werkgroepen zijn respectievelijk belast Mevr. M. A.
Baas, arts, Geldropseweg 142, Eindhoven; Dr. A. Manten, Julianalaan 11, Hilversum
en Dr. D. P. Kuisken, Laan van Poot 442, \'s-Gravenhage.

Het is de bedoeling dat doublures op deze .gebieden worden voorkómen en dc Raad
zou daarom gaarne over een overzicht beschikken van alle ondcrzockin.gen die op
het gebied van de tuberculose in Nederland thans gaande zijn. Zij zal zich daar-
omtrent dienen te oriënteren.

Door de Raad .geëntameerde onderzoekingen zullen worden gepubliceerd in de „Pro-
ceedings of the Tuberculosis Research Council"

WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR DE KANKERBESTRIJDING.
secr.: Dr. L. Meinsma, de Lairessestraat 33, Amsterdnm-Z., tel. 73 55 75)

Dc Stichting Koningin Wilhelmina Fonds heeft de Wetenschappelijke Raad voor de
Kankerbestrijding in de gelegenheid gesteld, een aantal stagc-beurzen beschikbaar te
stellen. Deze stage-beurzen zijn bestemd voor jon.ge wetenschappelijke werkers, voor
wie het in verband met hun verdere wetenschappelijke vorming van grote betekenis
geacht moet worden, dat zij enige maanden in buitenlandse klinieken of laboratoria
verblijven, teneinde kennis te nemen van nieuwe theorieën of methoden in die tak
van het kankeronderzoek, waarin zij zich bekwamen. Bij de toekenning kan, behalve
met het belang voor de betrokkenen zelf, ook rekening gehouden worden met de
wenselijkheid, dat in de klinieken of laboratoria, waarin zij werken, via hen, kennis
genomen wordt van de nieuwe werkwijzen enz., die elders zijn ingevoerd.
Deez stage-beurzen kunnen uitsluitend aangevraagd worden door hoofden van kli-
nieken en laboratoria, ten behoeve van veelbelovende medewerkers, die tenminste een
doctoraal examen hebben afgelegd in de geneeskunde, de biologie, de biochemie of
de diergeneeskunde, en die de leeftijd van 40 jaar nog niet hebben bereikt.

De beurzen worden gegeven voor een studiebezoek aan één of meer klinieken of
laboratoria in het buitenland. De totale verblijfsduur voor Europese landen bedraagt
maximaal 6 maanden, buiten Europa maximaal 4 maanden.

De aanvragen voor deze stage-beurzen moeten worden ingediend bij de secretaris van
de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding, bij wien tevens uitgebreide
inlichtingen zijn te verkrijgen.

Door het „Koningin Wilhelmina Fonds" zijn „Fellowships" ingesteld, welke door de
Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding worden toegekend.
Deze fellowships zijn in principe bestemd voor afgestudeerde artsen, biologen, che-
mici, fysici, farmaceuten, veterinairen en tandartsen, bij wie het voornemen bestaat
om in de toekomst hun werkkracht in dienst te stellen van het kankeronderzoek.
Doctorandi in de geneeskunde, diergeneeskunde of tandheelkunde kunnen eventueel
ook in aanmerking komen. Zij, die met goed gevolg het examen arts, dierenarts of
tandarts hebben afgelegd, genieten de voorkeur.

Voor de gekozen „fellow" wordt een bij zijn (haar) verlangen en aanleg passende
werkgelegenheid gezocht in één of achtereenvolgens meer instituten, waar hij (zij)
zich in diverse methodes van wetenschappelijk onderzoek kan bekwamen onder super-
visie van ervaren onderzoekers. De opleiding zal gericht zijn op vorming tot zelf-
standig werker op het gebied van de kanker. Elk „fellowship" wordt telkens voor een
jaar (tot een maximum van drie jaar) toegekend.

Verwacht wordt, dat na deze periode van wetenschappelijke vorming voor de fellow
de mogelijkheid zal zijn ontstaan, in Nederland een passende positie in het kanker-
onderzoek te verwerven, bv. aan een instituut voor kankeronderzoek, een kanker-
centrum, een universiteitslaboratorium of enig ander wetenschappelijk instituut, waar
onderzoek in verband met het kankervraagstuk wordt verricht.

Verder worden senior-fellowships ingesteld voor hen, die met succes de termijn van
drie jaar als opleidings-fellow hebben volbracht, of op andere wijze een geëigende
vooropleiding hebben doorgemaakt en voor wie niet onmiddellijk een passende vaste
positie aan een der bovengenoemde instituten of laboratoria beschikbaar is, of ge-
creëerd kan worden.

Een senior-fellowship wordt toegekend voor een periode van len hoogste vijf jaren.
De opleidings-fcllow ontvangt een toelage, die gelijk is aan het salaris van een assis-
tent aan een Rijksuniversiteit. De senior-fellow ontvangt een toelage die gelijk is aan
het salaris van cen wetenschappelijk ambtenaar Ie klas. Deze toelage zal tenslotte
kunnen stijgen tot het salaris van cen wetenschappelijk hoofdambtenaar A.
Men kan zich voor een fellowship te allen tijde schriftelijk aanmelden bij de secretaris
van de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding, de Lairessestraat 33,
Amsterdam-Z., bij wien ook nadere uitgebreide inlichtingen zijn te vcrkrij.gen.

Het voorjaar begint nu in de veestallen geleidelijk te komen. In enkele weken tijds
zullen weer een groot aantal kalveren worden geboren. De drukke tijd breekt weer aan
voor de veehouder, niet alleen wat betreft het melken, maar vooral ook wat dc
voeding van het vee betreft, aldus Ir. L. G. O 1 d e n b a n n i n g van het Bedrijfs-
laboratorium voor Grond- en Gcwasonderzoek te Oosterbcek, onlangs voor de radio.
Vooral in deze winter zal dc voeding speciale aandacht vergen in verband met de
krappe ruwvoederpositie op veel bedrijven. Bovendien voelen verschillende veehouders
er niet voor om de veevoederrekeningen al te hoog op te drijven, ook al omdat er
vorig jaar veel kunstmest moest worden gestrooid om nog min of meer voldoende
ruwvoer te winnen. Het laat zich dan ook aanzien dat in veel stallen de rantsoenen
aan de krappe kant zullen zijn, waarbij vooral tekorten aan zetmeelwaarde zullen
voorkomen. Dc kansen voor het optreden van slepende melkziekte nemen in deze ge-
vallen snel toe.

Een ander facet dat het optreden van slepende melkziekte in de hand kan werken,
is het voeren van minder goed geslaagd kuilvoer. Dergelijk (vaak stinkend) kuilvoer
bevat veel boterzuur, met als ,gevolg dat er weinig van het onontbeerlijk melkzuur
m voorkomt. Dit melkzuur is nodig voor de vorming van het propionzuur in de pens
van de koe. Om deze tijd van het jaar, nu de koeien nieuwmelkt worden, moeten de
minder goed of slecht geslaagde kuilen dan ook zijn opgevoerd.

De veehouders die over cijfers van ruwvoederonderzoek beschikken, hebben op dit
punt veel voor. Deze hebben de volgorde van het openen van de kuilen immers kun-
nen bepalen aan de hand van de cijfers van het kwaliteitsonderzoek. De kuilen met
een hoog pH, amrnoniakfractie of boterzuurgehalte, worden dan eerst en wel tijdens
de droogstand opgevoerd. De goed geslaagde kuilen worden tot het laatst bewaard
als de dieren nieuwmelkt zijn.

Verder beschikt men bij ruwvoederonderzoek over cijfers van de voederwaarde. Het
opstellen en verstrekken van een goed voederrantsoen is dan een eenvoudige zaak.
Men voorkomt dan ook dat men beneden de normen voert.

Op deze wijze is slepende melkziekte — niet te verwarren met kalf- of moerziekte _

met succes te voorkomen. En deze moeite wordt goed betaald. Een koe die aan slepen-
de melkziekte lijdt, kan in de betreffende lactatieperiode .gemakkelijk 500-800 liter
melk minder geven. Een belangrijk deel van de winst gaat hiermee verloren. En dit
moet en kan men zeker voorkometi.

Nadat Minister Marijnen bij de behandeling van de landbouwbegroting 1963 reeds
had aangekondigd, dat de kosten van dc bestrijding van veeziekten in 1962 tengevolge
van het optreden van mond- en klauwzeer in totaal ongeveer ƒ 44 miljoen zouden
bedragen, is thans de wijziging van de landbouwbegroting 1962 verschenen, die
ƒ 1.750.000 meer vraagt voor de bestrijding van veeziekten en ƒ 43.750.000\'meer
voor de schadeloosstellingen, zodat in totaal ƒ 45,5 miljoen in het .geding is. Daar
staat tegenover een opbrengst aan geslachte varkens van circa ƒ 3,5 miljoen.
De ho,gere uit,gaven zijn het gevolg van maatre.gelen, verband houdende met de mond-
en klauwzeerepizoötie onder de varkens. De snelle verbreiding van de ziekte heeft
drastisch optreden noodzakelijk gemaakt, hetgeen tot resultaat heeft gehad, dat deze
kon worden gelocaliseerd en uiteindelijk bedwongen. Hoewel de maatre.gelen grote
financiële offers hebben gevraagd kon hierdoor ernstige belemmering van de export
van vee cn agrarische produkten worden voorkomen.

Naast sluiting van veemarkten en een vervoersverbod zijn de door mond- en klauwzeer
aangetaste of daarvan verdachte varkens door het rijk overgenomen, waarbij de oor-
spronkelijke eigenaars schadeloos zijn gesteld. De overgenomen varkens zijn aanvan-
kelijk geslacht en verkocht. Dc sterke uitbreiding van het aantal ziektegevallen was
oorzaak, dat normale slachting niet meer mogelijk was en tot destructie moest worden
overgegaan; een aanvoer van dieren, ver uitgaande boven de capaciteit van de des-
tructoren heeft tenslotte begraving van de niet meer te verwerken dieren noodzakelijk
.gemaakt.

Van de in totaal 339.000 overgenomen varkens zijn 83.000 stuks verkocht en 101.000
door de destructoren verwerkt. Van de overige 155.000 stuks zijn 35.000 als niet
slachtwaardig gedestrueerd en 120.000 begraven.

1. Polen 1963-1964 voor studenten, afgestudeerden en wetenschappelijke werkers;
Zl. 1000-2400 per maand.

2. Oostenrijk, voor periode 1-10-1963 tot 30-6-1964; ongehuwde na-candidaten tus-
sen 20 en 35 jaar; ca. Sh. 1.700,- per maand; gedeeltelijk vrijstelling collegegeld.
•Aanvragen bij Ministerie O.K.W.

3. Zomercursussen in Duitsland; ca. 3-4 weken; D.M. 500,-; reiskosten en zakgeld
voor student.

4. Luxemburg 1963; Candidaatsexamen; L. frs. 400-500.
Aanvragen vóór 1 april 1963 bij Ministerie O.K.W.

5. Zomercursussen Oostenrijk van 9 september-4 oktober 1963; na-candidaten;
Sch. 3000,- voor verblijf van ca. 6 weken.

Aanvragen vóór 1 april 1963 bij Ministerie O.K.W.
Nadere inlichtingen te verkrijgen op het bureau van de Faculteit der Diergeneeskunde.

Ten vervolge op hetgeen over dit congres op pag. 939, jaargang 1962, van dit tijd-
schrift reeds werd mede.gedeeld, kan thans worden vermeld dat het volledige pro-
gramma bij het algemeen secretariaat van het congres, waarvan het adres hieronder
is vermeld, is tc verkrijgen.

De declnemcrsprijs bedraagt Lit. 15000.- of U.S. $ 24, of E £ 8.10 of NF 120.- en
voor familieleden resp. Lit. 7500.-, of U.S. $ 12, of E £ 4.5 of NF 60.-.
Men kan zich voor deelname in verbinding stellen met:

Prof. Dr. Telesforo Bonadonna, general secretary, Vth Intern. Congress on Ani-
mal Reproduction and Artificial Insemination, Via Monte Ortigara 35, Milano.

De jaarvergadering van het V.W.O. zal gehouden worden op zaterdag 23 maart !963.
\'s Morgens is de huishoudelijke vergadering, alleen voor leden, terwijl \'s middags een
openbare vergadering zal worden gehouden waar Prof. Dr. J. Pen, hoogleraar in de
staathuishoudkunde en de leer der openbare financiën te Groningen, zal spreken over:

Economische mythologie van be- en ontwapening.
Deze bijeenkomst begint om 14.00 uur in het Jaarbeurs-restaurant, Vrcdenburg te
Utrecht. Toegang vrij. Introductie gaarne toegestaan.

De huishoudelijke vergadering begint \'s mor.gens om 10.15 uur in het Universiteits-
huis, Lepelenburg te Utrecht.

Er zal een gezamenlijke koffiemaaltijd georganiseerd worden in het Jaarbeursrestau-
rant. Lunches vanaf ƒ 5,50.

Men wordt verzocht zich hiervoor op te geven bij het Bureau van het V.W.O.,
Juffermansstraat 12, Oegstgeest, tel. (01710) 5 28 71.

De „Animal Breeding Research Organisation" in Edinburgh heeft een kudde schapen
uit Finland geïmporteerd om er onderzoekingen mee te verrichten. De geïmporteerde
dieren bestaan uit 5 rammen en 10 ooien, die tot het Finse landras behoren. Het ras
is iets bijzonders vanwe.ge het hoge aantal lammeren dat per ooi geboren wordt.
In Finse stamboek kuddes brengen de ooien gemiddeld 2,4 lammeren per worp en
wordt een gemiddelde van 2,1 lammeren gespeend. Individuele ooien kunnen tot 7
lammeren werpen en een worp van 9 is vermeld. Met lange poten en fijn gebouwd,
wegen de ooien ongeveer 50 kg en produceren ongeveer 2,4 kg middelkwaliteit wol.
Het ras zal gebruikt worden in experimenten op het gebied van de vruchtbaarheid bij
schapen en zal uitgevoerd worden op de boerderij van de organisatie in Blythbank in
Peebles-shire.

News Leter C.A.B., 35, 6, (1962).
388 Tijdschr. Dergeneesk., deel 88, afl. 6, 1963

19, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant
Koekenbier, Alkmaar, (pag. 390)

21, Promotie collega J. S. Reinders, 16.15 uur, Rijksuniversiteit, Utrecht.
(pa,g. 392)

18—20, Vereniging Het Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres; 38e
Congres, Enschede, (pag. 319)

21—25, Natura Artis Magistra, 5e Intern. Symposium over ziekten van dieren-
tuindieren, Amsterdam, (pag. 182)

25—26, IVe Federatieve Vergadering van medisch-biologische verenigingen,
Nijmegen, (pag. 55)

27, Landelijke Adviescommissie voor Dierproeven, le Landelijke bijeenkomst
van Biotechnici, Nijmegen, (pag. 120)

11, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering,
14.30 uur, Utrecht, (pag. 390)

15, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.15 uur, Beurscafé,
Muranozaal, Rotterdam, (pag. 254)

16, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur. Res-
taurant „Overcingcl", Assen. (pag. 322)

29, A.C.V. Controle. Landelijke vcevoedingsstudiedag. „De blije Werelt",
Lunteren.

8— 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem. (pag. 319)

18—19, Kon. Ned. Maatschappij vcxir Diergeneeskunde, 110e Algemene Ver-
gadering, Utrecht.

6—13, Ve Internationaal Congres ..Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388)

.\\ls deze aflevering verschijnt, is er nog slechts cen halve maand gelegenheid tot
nadere vaststelling van de contributie.

In het bijzonder ter attentie aan de leden die voorheen het maximale bedrag be-
taalden en nu krachtens de thans geldende contributie-schaal in aanmerking komen
voor nadere vaststelling van het contributiebedrag, wordt nog eens de aandacht ge-
vestigd op de einddatum 1 april a.s.

Uit de vele correspondentie en de telefonische informaties over de contributieregeling
blijkt, dat er bij een aantal leden nog steeds misverstand bestaat o.a. ten aanzien
van de definitieve aanslag in dc Inkomstenbeslasting.

Voor nadere vaststelling kan gebruik worden gemaakt van de laatste opgelegde
aanslag, dic men bezit (1960), cr behoeft dus niet te worden gewacht op de aanslag
van het laatste belastingjaar.

Met betrekking tot bezwaren tegen het verstrekken van vertrouwelijke gegevens, door
opzending van het Inkomstenbiljet, wordt er nog eens op gewezen, dat deze bezwaren
kunnen worden ondervangen door op te zenden:

d. cen duplicaat van de laatste definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting, waar-
van het getal onder de kolommen 2-11, behalve dat van kolom 6 (verschuldigde
Inkomsten Belasting) is uitgeknipt.

De kandidaatleden wordt verzocht de contributie 1963 over te maken op gironummer
511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht of op giro-
nunmier 1412 van de Twentsche Bank ten gunste van genoemde Maatschappij.
In beide gevallen dient te worden vermeld: contributie kandidaat-lidmaatschap.
De contributie bedraagt ,f 15,—.

Degenen, die na 1 januari als kandidaatlid zijn aangenomen, betalen het bedrag, dat
door het bureau schriftelijk is opgegeven.

De afdeling Noord-Holland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
houdt haar eerstvolgende ledenvergadering op dinsdag 19 maart a.s. om 20.00 uur in
Restaurant Koekenbier, Alkmaar.

.Alhier zal collega Dr. P. W. M. A d r i c h e m spreken over: .Acetonemie in verband
met de voeding.

Deze groep houdt haar 61e ledenvergadering op zaterdag 11 mei a.s. om 14.30 uur
in de Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht.

Als spreker zal aanwezig zijn collega Dr. M. J. Dobbelaar, die over een nader te
noemen onderwerp een inleiding zal houden.

Deze bijeenliomst zal een wat ander karakter dragen dan de gebruikelijke vergade-
ringen van de Groep.

Wij zullen namelijk op bovengenoemde dag de gasten zijn van de Laboratoria
Nobilis N.V., die het vol.gende programma voor ons samenstelden:

9.30 uur: Aankomst bij Laboratoria Nobilis N.V., Fabriekstraat 35 te Boxmeer.
10.00 uur: Excursie naar de Pluimveeslachterij te Boxmeer.
11.00 uur: Lezing van coli. J. Dri essen over het onderwerp:
„Keuring van slachtpluimvec".
Aansluitend discussie. s

Om 12.30 uur: zal de deelnemers in Hotel Riehe te Boxmeer cen lunch worden
aangeboden.

van Laboratoria Nobiils te houden in de cantine van Nobilis.
15.00 uur: Rondleiding.
16.00 uur: Discussie.

In verband met de te reserveren plaatsen voor de lunch wordt dc leden verzocht
tijdig aan de Secretaris op te geven of zij al dan niet aan deze pluimveedag zullen
deelnemen.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aan.genomen als
kandidaat-leden van dc Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
K. J. Dik, Havikstraat 51, Utrecht.
Jac. E. van Dijk, Joh. Vermeerstraat 1 bis. Utrecht.
Mej. I. van der Gaag, Kruisdwarsstraat 49, Utrecht.
H. Lieuwen, Hugo de Vricslaan 76, Utrecht.
J. G. van Londen, H. de Keizerstraat 42, Utrecht.

Pluimers, Oudwijkerdwarsstraat 132, Utrecht.
Mej, J. J. Reynvaan, Buys Ballotstraat 36, Utrecht,

Bacts, J. J, H,; 1963; Weert, Bassin 18; tel, (04950) 25 95 (privé), 63 41 Kalden-
kirchen, West-Duitsland (bur,); wetensch, medew, „Trouw G,m,b,H,", (145)
Bergström, P, L,, van Driebergen-Rijsenburg naar Woudenberg, Koningin Emma-
straat 21, tel, (03404) 71 41 (bur,j, gr, gewijzigd in 532812,\' " (147)
Bijlenga, Dr, G,, te Genève, naar 5 ,\'\\venue Marc-Monnier, aldaar. (215)
Glacssens, J. G. M., te Udenhout, gr. gewijzigd in 1137551. (154)
Haagsma, J., te Bilthoven, aangesloten onder gr. 527677, wetensch. ambt. Ie kl. b/h
G.D.I., afd. Rotterdam, oud-g.v,a, (N. Nieuw-Guinea). (164)
Heege Gzn., J. H. ter, te Voorschoten, tel, bureau en bur. adres gewijzigd in resp,
(070) 18 48 60, toestel 2290/2294 en Plcsmanweg 4, \'s-Gravenhage. (166)
Hoebe, H. P.; 1963: Spanbroek (gem. Opmeer), Zomerdijk 30; tel, (02263) 336;

Hoekstra, Prof. Dr. J., te Zeist, naar Prof, Lorentzlaan 65 aldaar (tel. ongewijzi.gd).

Mculen, A. C. van der, te Brandon, Manitoba (Canada), naar Upton Apts, Ste 23,
aldaar. (219)

Moolhuzien, G., van Utrecht naar Neede, Ruwenhofstraat 17, tel. (05450) 315 (bur.),
P., ass. bij G. J. Stcgehuis. (185)

Munnik, A. J. van der, tc Zuidlaren, naar Brinkstraat 6-A, aldaar, tel. (05905) 19 93.

Roon, T. van, te \'s-Gravenhage, tel. bureau gewijzigd in 18 48 60, toestel 2290/2294.

Rozeman, A., te Oosterhesselen (Dr.), naar Waterveensweg 7, aldaar (tel. ongewij-
zigd), aangesloten onder gr. 1003977. (194)
Rüttc-Schaafsma, Mevr. A. E. le; 1963; Utrecht, Eijkmanlaan 40; tel. (030) 1 32 33;

Tongeren, Prof. Dr. H. A. E van, tc Oegstgeest, de personalia nä gr. 456156, ver-
vallen, waarvoor in de plaats komt: Hlr. \\\'.U. A\'dam (fac. Geneesk.), lab. v. med.
microbiologie, Boclelaan, Amsterdam Z-2, tel. (020) 73 09 44: lid ex. com. N.O.-
aeten N XVII en N XVIII (hygiëne). \' (203)

De hoofdafdeling Veehouderij, de Mclkwinnin.gscommissie, dc Gczondheidsconunissie
voor Dieren en de afdeling Bijenteelt van het Landbouwschap zijn tijdelijk .gehuis-
vest in het gebouw van de Kon. Luchtvaart Mij (K.L.M.) tc \'s-Gravenhage, Ples-
manweg 4 (4e vleugel, 3e eta.ge), tel. (070) 18 48 60.

Het postadres voor bovengenoemde secretariaatsonderdelen van het Landbouw-
schap blijft: \'s-Gravenhagc, Raamweg 25-28.

.Abrahamsc, A. A., te Emmeloord, te rekenen m.i.v. 1 januari 1963, tot Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats
.Amersfoort. (reeds vermeld)
Vencma, R., te Murmerwoude, te rekenen m.i.v. 1 december 1962, tot Rijkskeur-
mecster in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats
Murmerwoude. (reeds vermeld)

Op donderdag 21 maart a.s. om 16.15 uur hoopt collega J. S. Reinders aan dc
Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren op het proefschrift, getiteld: „Bestrijding
van de klinische paratuberculose bij runderen\'\'.

Op 22 december 1962 overleed, na een langdurig ziek-
bed, echter nog vrij onverwacht, collega Frederik
Mulder, in zijn omgeving en kring beter bekend als
Frits Mulder.

Frederik Mulder werd geboren te de Wijk op 4 maart
1898. Reeds op zeer jonge leeftijd werd hij ouderloos
en verhuisde daardoor naar Dalen, waar hij werd op-
gevoed. Na de lagere school te hebben afgelopen, ging
hij naar de H.B.S. te Coevorden. Daar in Coevorden
de 5-jarige opleiding nog niet mogelijk was, werden
de laatste twee jaren van zijn middelbare school-
opleiding in Amersfoort afgelegd. Hierna was het eerst
de bedoeling van Frits, om voor houtvester te stude-
ren. Na een jaar liet hij zich echter inschrijven aan de
toenmalige Rijksveeartsenijschool, waar het veearts-
diploma werd behaald in 1924.

Direct na zijn afstuderen vestigde Mulder zich in de
plaats waar hij was opgegroeid en waaraan hij zijn
hart had verpand: Dalen.

De eerste praktijkjaren waren moeilijk. Er moest een
geheel nieuwe praktijk worden opgebouwd, daar Dalen
reeds vele jaren vacant was geweest en de omstandig-
heden in die tijd ongunstig waren.
Met geweldige wilskracht en doorzettingsvermogen,
kenmerkend voor Frits, ging hij aan het werk en
bouwde zich geleidelijk een praktijk op. Door de uit-
nemende wijze waarop hij die praktijk verzorgde, won
hij de waardering van de boeren, wat bleek uit zijn
benoeming tot gemeenteveearts in 1926; na enige ener-
verende raadsvergaderingen.

In 1927 trad hij in het huwelijk met Mej. R. Veen,
uit welk huwelijk één zoon werd geboren.
De verhouding tot zijn buurtcollega\'s was, nadat zich
de praktijken hadden geformeerd en de werkzaam-
heden door ae georganiseerde dierziektebestrijding
toenamen, steeds goed.

Frits was een regelmatig bezoeker van de vergaderin-
gen van de afdeling Groningen-Drenthe. Hij trad

nooit op de voorgrond, maar na afloop van de ver-
gadering werd hij graag beluisterd, waarbij dan spe-
ciaal zijn grote liefde en enthousiasme voor de prak-
tijk bleek.

Buiten zijn praktijkwerkzaamheden kon men hem des
zomers vaak aan de waterkant vinden met zijn vis-
gerei. Hij was een zeer sportief visser. Verder was hij
een geducht bridger. Reeds in zijn studententijd had dit
spel zijn voorliefde en in de Zuidoosthoek van Drenthe
stond hij bekend als één van de beste bridgers.
In het dorps verenigingsleven nam hij een bescheiden
plaats in. Hij was geen man van het woord, maar van
de daad. Een enkel gebaar of opmerking van hem was
meer waard dan vele woorden.

Zeer veel jaren was hij adviserend lid van de Land-
bouwjongeren Vereniging B.O.D., afdeling Dalen, en
bestuurslid van de vereniging Wederkerig Hulpbe-
toon, een unieke plaatselijke vereniging, die zich be-
woog op het gebied van financiële bijstand aan zieken
en hulpbehoevenden.

In 1955 associeerde hij zich met één der ondergeteken-
den, daar — door het zich uitbreiden van de werkzaam-
heden en zijn reeds toen afnemende conditie als ge-
volg van reuma — het werk voor hem alleen te zwaar
werd. Het was een bijzonder voorrecht om als jong
collega met hem samen te werken. Door zijn praktijk-
ervaring en met zijn helder inzicht was hij voor rnij
een geweldige steun, die ik niet graag gemist zou heb-
ben. Hij toonde begrip, als je het eens moeilijk had,
of een meewarige glimlach als je eens te hard van
stapel liep.

Geleidelijk zagen wij zijn krachten afnemen en in 1961
was hij genoodzaakt de praktijk neer te leggen. Lang
heeft hij niet kunnen genieten van de rust, die hij node
moest nemen. Langzaam maar zeker werd zijn gezond-
heid ondermijnd en het laatste halfjaar was hij voor
een groot deel aan het ziekbed gekluisterd. Groot
echter bleef zijn belangstelling voor de praktijk, het
levenswerk, dat hij had opgebouwd en zo uitnemend
had verzorgd.

Niet alleen als practicus, ook als mens had Frits een
grote plaats veroverd bij de Daler boeren, met wie hij
ruim 35 jaar had omgegaan als één van hen. Dit bleek
wel uit de belangstelling, die zeer velen van hen toon-
den om hem, die altijd voor hen klaar stond, te bege-
leiden naar zijn laatste rustplaats. Een laatste groet
aan hem, die zijn leven dienstbaar had gemaakt aan
hen.

Op dezelfde dag, n.1. 1 januari, waarop hij in 1939
zijn vrouw M. A. F. A. Affourtit door de dood ver-
loor, is thans collega Holtz uit de rij der ouderen weg-
gevallen.

Hij werd 28 december 1885 uit een betrekkelijk oud
Gorkums geslacht aldaar geboren. Hij ontving in deze
oude veste zijn Lagere School- en H.B.S.-opleiding. In
1904 begon hij zijn studie aan \'s Rijksveeartsenijschool,
welke hij in juli 1910 beëindigde. Het heeft 8 jaar
geduurd voordat hij de zozeer verlangde eindbestem-
ming in zijn geboorteplaats kon vinden en wel in 1918,
toen hij de praktijk van collega ]. C. Colder kon over-
nemen.

Dat het vroeger niet zo gemakkelijk was een bestaans-
waardige praktijk op te bouwen, blijkt uit de omzwer-
vingen, die hij gemaakt heeft. Als practicus en ge-
meenteveearts was hij werkzaam te Ruurlo van sep-
tember 1910 tot mei 1913, te Winterswijk van mei
1913 tot juni 1917 en van juni 1917 tot mei 1918 te
Raamsdonksveer om dan eindelijk in 1918 zijn blij-
vende standplaats te vinden.

Zijn zoeken is wel zeer beïnvloed geworden door de
Ie wereldoorlog. Bij de algemene mobilisatie in 1914
was hij als sergeant van de vestingartillerie opgeroe-
pen, om na enige maanden opgenomen te worden in
het corps militaire paardenartsen. Na herhaalde ver-
zoeken ontving hij in 1917 zijn ontslag uit de dienst.
Het is begrijpelijk, dat door zijn diensttijd de basis
voor de opbouw van de praktijk in Winterswijk was
weggevallen.

Toen de Vleeskeuringswet in werking trad, werd hij
in 1923 aangewezen om de functie te vervullen van
keuringsveearts-hoofd van dienst, van de kring Gorin-
chem, welke de gemeenten Gorkum, Hardinxveld, Ar-
kel. Vuren en Herwijnen omvatte. Het rayon werd in
1941 uitgebreid met de gemeenten Giessen-Nieuwkerk,
Goudriaan, Hoogblokland, Hoornaar, Noordeloos,
Peursum en Schelluinen. De werkzaamheden werden

hierdoor zo vergoot, dat hij zijn praktijkwerk moest
staken en het volambtelijk directeurschap van de
nieuwe kring aanvaardde. Als zodanig heeft hij tot
1 februari 1957 mogen werken, op welke datum hij
wegens het bereiken van de 65-jarige leeftijd gepen-
sioneerd werd.

Zijn gestalte was lang, doch zijn lichaamsbouw vrij
tenger. Niettemin voelde hij zich sterk genoeg om nog
van mei 1951 tot januari 1954, hoofdzakelijk per fiets,
tijdelijk de vleeskeuringsdienst te Werkendam te lei-
den, waaronder ook Sleewijk en de Biesbos ressor-
teerden.

Zijn liefde voor het kleine huisdier bracht hem er toe
zich van 1951-1962 wederom beschikbaar te stellen
voor de behandeling ervan.

Mede gestimuleerd door zijn vrouw, die biologe was,
ging zijn grootste hobby uit naar bloemen en planten.
In zijn goede tijd was de tuin achter zijn woning een
lust om te zien. Eind 1962 noopte een hevige maag-
bloeding tot operatief ingrijpen. Deze ernstige behan-
deling heeft hij niet kunnen doorstaan.
Hij was één der weinigen, die ik gekend heb, met de
aangeboren eigenschap om geen afstand te nemen en
toch afstand te bewaren. Daardoor was hij in staat een
sfeer te scheppen waarin ieder zich vertrouwd voelde
en die noodde om zich zelf te zijn. Een man van meer
dan gewone hoffelijke stijl en een onbevangen voor-
komendheid, een man van grote vriendelijkheid met
een evenwichtig hartelijk karakter. In zijn gehele
dierenarts-zijn, ook in de tijd waarin aan het aanzien
van onze stand nogal eens een onvoldoende hoogte
werd toegedacht, heeft hij door zijn intellectuele dis-
tinctie in wijde plaatselijke omgeving het voetstuk
waarop in recente tijden de dierenarts zich mocht
plaatsen een steviger basis helpen geven. Daar moeten
we hem zeer dankbaar voor zijn.

Daar zijn vrouw betrekkelijk jong gestorven is, was
zijn enig kind en zoon zijn grootste rijkdom. Een bij-
zonder harmonieus samengaan van beiden en de be-
toonde liefde en zorg voor zijn vader mogen zijn zoon
Ton berusting en een dankbare herinnering geven nu
zijn vader en zijn ouderlijk huis voor hem verloren
zijn gegaan.

Waarom is de gemiddelde produkde van een melkrund per jaar in Neder-
land 4000 kg en die van het zebu bultrund in India slechts 500 kg?
Waarom groeit een westers varken per dag 0,6 kg en een dier uit de ont-
wikkelingslanden slechts 0,3 kg?

Waarom is de gemiddelde eiproduktie van een kip in Noord-Amerika per
jaar 175 stuks en in Peru slechts 44?

Antwoorden op deze vragen zijn nodig ter behandeling van de hedenmorgen
aan de orde zijnde vraag: VVelke maatregelen kunnen genomen worden
om het verbruik van dierlijk eiwit van 5-15 gr per persoon per dag in de
ontwikkelingsgebieden te verhogen en op den duur te brengen op het ni-
veau van welvarende landen, n.l. 40-65 gr?

1 Voordracht, gehouden op het Nationale Voedselcongres te Amsterdam, 27 en
28 september 1962. Deze voordracht wordt mede gepubliceerd in het Landbouw-
kundig Tijdschrift, no. 5, 1963.

2 Dr. P, Hoekstra, Hoogleraar Fac. der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Utrecht.
Buitengewoon Hoogleraar, Landbouwhogeschool, Wageningen.

Aangenomen wordt dat een mens per dag ± 70 g eiwit nodig heeft, waar-
van 1/3 deel, dus 20-25 g, in de vorm van dierlijk en 2/3 deel, dus 40-50 g,
als plantaardig eiwit. Volgens deze normen zijn er — zie tabel 1 — ver-
schillende landen, waar een tekort aan totaal eiwit bestaat.
In Peru, Kenya, India en Indonesië zijn respectievelijk slechts 58, 55, 52
en 45 g per hoofd per dag beschikbaar.

Verder zijn er veel landen, waar de hoeveelheden beschikbaar dierlijk eiwit
ernstig tekort schieten, zoals Joegoslavië en Brazilië met 17 g, Egypte met
15 g, Kenya met 12 g, Peru met 8 g, Indonesië met 7 g en India met
5 g. Dit is toch wel in schrille tegenstelling met een land als Canada, waar
gemiddeld per dag per persoon 62 g dierlijk eiwit wordt geconsumeerd.
Nu zijn er echter aanwijzingen dat de minimum eiwitbehoefte van de mens
aanzienlijk lager ligt dan zo juist aangegeven en plantaardig eiwit ook in
een hoger percentage het dierlijk eiwit kan vervangen.
Hoe dit ook zij, het feit blijft bestaan, dat miljoenen medemensen lijden
aan een eiwittekort. Want al wijzen de gemiddelde cijfers dan geen te-
korten aan, voor bepaalde groepen uit de bevolking is dit zeker wèl het
geval. Gemiddeld mogen de cijfers voor Peru, Kenya en India voor het
totaal eiwit dan al ongeveer aan de eisen voldoen, de nivellering van het
voedselpakket in deze en andere landen zal nog wel niet zover gevorderd
zijn, dat niet alleen de stadsbewoner, maar ook de lamahoeder uit de Andes,
de Kikoejoeherder van de Mount Kenya en de geitenboer langs de Jumna
in Centraal-India aan hun trekken komen. Om nog maar niet te spreken
van bepaalde groepen van personen, als het groeiende kind, de zwangere
en zogende moeder, die door hun relatief hoge eiwitbehoefte al heel gauw
het slachtoffer worden. Ten behoeve van vele gemeenschappen in ontwik-
kelingsgebieden zal dus gestreefd moeten worden naar verhoging van de
produktie aan eiwit.

In hoeverre dit nu dierlijk of plantaardig eiwit moet zijn is in vele ge-
vallen slechts van academisch belang. De nood is veelal zo groot dat alle
mogelijkheden aangegrepen moeten worden.

Het dierlijk eiwit zal hier echter niet bij gemist kunnen worden.
In de eerste plaats niet, omdat bepaalde dierlijke produkten voor bepaalde
omstandigheden — denk aan melk als kindervoedsel — eigenlijk onont-
beerlijk zijn.

In de tweede plaats niet, omdat dierlijke produkten, naast eiwitten, vele
andere belangrijke nutriënten, als vitaminen en mineralen, bevatten.
In de derde plaats niet, omdat ze door hun gemakkelijke verteerbaarheid
zonder veel dieetvoorschriften gconsumeerd kunnen worden.
En tenslotte niet, omdat ze door hun grote smakelijkheid niet alleen ge-
makkelijk opgenomen worden — van belang voor zieken — maar ook in
belangrijke mate bijdragen tot de levensvreugde. Als men de welvaarts-
status van een land in het algemeen kan afmeten aan de hoeveelheid dier-
lijk eiwit die per hoofd van de bevolking geconsumeerd wordt — zie naar
Amerika — zal men de economisch achtergebleven gebieden toch ook zo-
ver moeten ontwikkelen, dat ook zij hun aandeel krijgen in dit bijzondere
kenmerk van de welvaartscultuur. Het is niet voor niets, dat feesten in eco-
nomisch achtergebleven gemeenschappen niet gekenmerkt worden door
het savoureren van grote hoeveelheden peulvruchten of knollen, maar,

zoals bijv. op Nias in Indonesië, door het consumeren van geweldige hoe-
veelheden vlees.

De belangrijkste bronnen van dierlijk eiwit zijn vis en vee.
Wat de vis betreft (O o ni e n, 1957) profiteren miljoenen van de nabijheid
van zee, rivieren en nieren. Hiermee is de beperktheid van het gebruiks-
areaal ook reeds genoemd. Vis wordt nu eenmaal niet gemakkelijk, vooral
in de tropen, over grote afstanden vervoerd. Door verbetering van de vang-
techniek, een zich meer toeleggen op de conservering — veelal eenvoudig
door gebruikmaking van zon, vuur of zout — alsmede door vergroting van
transportmogelijkheden kan het visvangstbedrijf echter een belangrijke bij-
drage leveren tot verbetering van de eiwitvoorziening.
Grote mogelijkheden biedt verder de viscultuur in vijvers. Op zeer veel
plaatsen kan deze aanmerkelijk uitgebreid, resp. geïntroduceerd worden.
Het bedrijf is eenvoudig en vooral in de tropen en subtropen zeer produk-
def. Oomen (1957) vermeldt dat een vijver van 100 m2, bij voldoende
zorg, bijv. bemesting door een op de rand gebouwde varkensstal, 200-300
kg vis per jaar kan opleveren. En het water van dezelfde vijver kan nog
gebruikt worden \\ oor het telen van kangkung (Ipomea sp.), een hoogwaar-
waardige groente. Voorwaar mogelijkheden, die een Hollandse boer zijn
tropische collega kan benijden.

Behalve vis is vee een belangrijke bron van dierlijk eiwit.
Welke mogelijkheden zijn er nu voor de veehouderij in de ontwikkelings-
gebieden om direct of indirect een grotere bijdrage te leveren voor de
voedselvoorziening ?

De produktie van een dier, in welke vorm dan ook, wordt bepaald door
twee componenten, n.1. zijn erfelijke aanleg en de uitwendige omstandig-
heden, waaronder het leeft. Een rund kan nog zulk een goede erfelijke
aanleg hebben voor melkproduktie, als het niet voldoende wordt gevoerd,
bijv. zonder bijvoeding moet leven in de steppen van Centraal-Amerika,
of niet adequaat wordt verzorgd, bijv. zwaar werk moet verrichten in India,
dan zal de melkproduktie gering zijn. Omgekeerd zal een rund met weinig
aanleg voor melkproduktie, zoals de meeste zebu\'s (buitrunderen), hoe goed
de voeding en verzorging ook mogen zijn, .steeds weinig melk produceren.
Niet genoeg kan beklemtoond worden, dat het gaat om de erfelijke aanleg
èn de uitwendige omstandigheden en dat niet één van beide factoren straffe-
loos verwaarloosd kan worden.

De uitwendige omstandigheden kan men als complex verdelen in twee grote
groepen, n.1. die welke onveranderbaar of praktisch onveranderbaar zijn
en die, welke door ingrijpen van de mens gewijzigd kunnen worden.
Wat de eerste, de niet te veranderen categorie betreft, kunnen bijv. ge-
noemd worden de temperatuur, de vochtigheid, de neerslag, de grondsoort
en de aard van het land. Van het Andesgebergte is geen Friesland te ma-
ken, de temperatuur van de Rode Zee kan niet verlaagd worden en de
regenval in de steppen van Zuid-Amerika blijft schaars en slecht over het
jaar verdeeld. Men zal deze extreme, niet te veranderen uitwendige om-
standigheden in het algemeen als gegeven moeten aanvaarden en hier de
passende diersoorten bij zoeken. Zo blijven de llama in de Andes, de yak
in de Himalaya, het rendier in de noordelijke toendra\'s en de kameel in
de woestijn op hun plaats.

Anderzijds zijn er vele uitwendige omstandigheden, die wel variabel zijn.
Zo kan men door bevloeiïng in woestijnen kunstweiden aanleggen, door ge-
bruik van vlinderbloemigen weidegebieden verbeteren en door geëigende
maatregelen teken — overbrengers van veel dierziekten — uitroeien. Ook
kan men drinkplaatsen aanleggen in savannen, door scheren zorgen voor
een betere warmteafgifte en door middel van een afdak beschutting geven
tegen zonnestralen.

Het geheim van het slagen van veeteeltmaatregelen is het vinden van de
juiste combinatie van uitwendige omstandigheden en diersoort, resp. ras.
Moet de melkproduktie rond een tropenstad verhoogd worden door het
stichten van op Westerse leest geschoeide en met Westerse runderen wer-
kende grootbedrijven, met alle gevolgen van dien: veel krachtvoer, dure
stallingen, besprenkelen en scheren?

Of moet het gezocht worden in verbetering van de resultaten van het in-
heemse kleinbedrijf door middel van betere voeding van en selectie in de
inheemse veestapel? Zal de vleesproduktie verhoogd moeten worden door
gebruikmaking van Europese runderen, inheemse warmte-resistente rassen
of de Santa Gertrudis, een modern tussenras, ontstaan uit een kruising van
de Shorthorn en de Zebu?

Wat men ook doet, in elk geval moet bedacht worden, dat het een pro-
gramma op lange termijn zal zijn. De gcneratiewisseling is vooral bij de
grote huisdieren zo langzaam en de uitvoering van projecten ter verbete-
ring van de voeding of de watervoorziening zo tijdrovend, dat men tien-
tallen jaren moet werken, voordat met enige zekerheid gezegd kan wor-
den of een bepaald program tot resultaten zal leiden of niet. „Bezint eer
gij begint", is dus met name voor de veehouderij van de grootste betekenis.

U zult misschien na deze algemene inleiding de idee hebben gekregen, dat
het allemaal zeer moeilijk is en men dus, zeker op korte termijn, niet teveel
van de veehouderij moet verwachten.

Dat dit toch niet liet geval is, wil ik bewijzen door achtereenvolgens voor
verschillende landbouwhuisdieren na te gaan op welke wijze en waar zij
met succes ter verbetering van de voedselpositie ingezet kunnen worden.
Vooraf echter bespreking van vier algemene aspecten, die voor het uit-
eindelijk rendement van de veestapel van het grootste belang zijn, t.w. de
gezondheidstoestand van de dieren, de voedsel- en drinkwatervoorziening,
het marktwezen en de cultuurstatus van de vee-eigenaren.

De gezondheidstoestand van de veestapel wordt als eerste genoemd, omdat
deze uiteindelijk de mogelijkheden der veehouderij bepaalt.
Zo kunnen grote gebieden in Afrika — geschat wordt 1000 miljoen ha - -
niet voor de teelt van landbouwhuisdieren worden gebruikt wegens de
door de tsetsevlieg overgebrachte slaapziekte, enz. Zo sterven er aan runder-
pest elk jaar meer dan een miljoen dieren en veroorzaken trypanosonien
— bloedparasieten — in West-Afrika alleen al een verlies van 1000 miljoen
gulden per jaar. Om dan nog maar niet te spreken van die ziekten, die niet
direct tot de dood leiden, maar de produktie sterk verminderen. Bijv. para-
sitaire infecties, die vooral in vochtige tropische streken zeer veel voor-
komen, en minerale tekorten, die bijv. in de Amazonevallei jaarlijks voor
miljoenen schade brengen. Een goede diergeneeskundige verzorging is dus
een eerste vereiste voor een bloeiende veehouderij.

Hoe is liet hiermee gesteld? Volgens gegevens van de „Food and Agri-
cultural Organization" en de „World Health Organization" is het aantal
dierenartsen in Peru en Nigeria per grootvee eenheid slechts één per
17.000 resp. 1 per 180.000, tegen 1 per 5400 in Canada en 1 per 2600 in
Denemarken.

Uit deze cijfers blijkt dus, dat in vele ontwikkelingsgebieden de diergenees-
kundige verzorging ten enenmale onvoldoende is. Hierin verbetering te
brengen is noodzakelijk en op korte termijn mogelijk, omdat het in wezen
slechts een kwestie is van geld. Medicijnen, sera en entstoffen kunnen ge-
makkelijk in voldoende hoeveelheden worden aangemaakt en in vele Wes-
terse landen zijn de opleidingsmogelijkheden zó groot, dat op korte termijn
honderden dierenartsen \\oor dienst in de ontwikkelingsgebieden opgeleid
kunnen worden.

Een grootscheepse aanpak van de veterinaire problemen kan op korte ter-
mijn tot een geweldige x\'erhoging van de dierlijke produktie leiden.

.-Ms tweede algemeen aspect werd genoemd de voedsel- en drinkwatervoor-
ziening.

Grondsoort, neerslag en vochtigheid zijn in hoge mate bepalend hiervoor.
Zo kennen we de tropische regenwouden, de savannen, steppen en woes-
tijnen.

Tn grote lijnen is aan deze kliinaatgebonden indeling niets te wijzigen. Wel
kunnen echter jjlaatselijk en incidenteel grote veranderingen tot stand
worden gebracht.

De grasvoorziening kan verbeterd worden door de aanplant van Bengaals
gras (Panicum maximum) of de introductie van paragras (Brachiaria m.u-
tica) of Molassegras (Melinis minutaeflora). Vlinderbloemigen als Calopo-
gonium. en Centrosema soorten kunnen de kwaliteit verhogen en door de
aanplant van bomen en struiken als Sesbania grandiflora en Leucaena glau-
ca wordt veel voedeiblad verkregen.

In hoge mate belangrijk is ook de wijze, waarop de weidevlakte wordt
benut. Vooial dient te worden gewaakt tegen overbegrazing, waardoor
vele duizenden km2 tot woestijn zijn geworden. Verder staat en valt de
grootveeteelt met de watervoorziening.

In de vele landen is de voedsel- en drinkwatervoorziening het alles beheer-
sende probleem. Een sterfte van 50% van de rundvee- en schapenstapel in
zeer droge jaren is geen zeldzaamheid, terwijl het succumberen van 10-
20% elk jaar vaak normaal wordt geacht. Door de lange, droge perioden
in de jaren 1892-1902 werd de Australische schapenstapel gehalveerd van
100.000.000 tot 50.000.000 en Kleberg (1955) maakt melding van
boerderijen, waarop van 60.000 runderen er 30.000 stierven.
VVat er op dit gebied gedaan kan worden is getoond op de King Ranch in
Texas waar men begon met het bouwen van een dam in een riviertje om
de drinkwatervoorziening veilig te stellen. Verder maakte men afraste-
ringen om verschillende percelen afwisselend te kunnen beweiden, voor-
kwam men overbeweiding, werd voeder geconserveerd en krachtvoer bij-
gevoerd. Alleen al door een bemesting met fosfor werd de produkde met
1/3 verhoogd.

ceerd, ze moeten ook ter beschikking van de consument komen. De weg
van de producent naar de consument is dus — naast de produktie — van
belang. Met name geldt dit voor vlees en melk.

Wat het vlees betreft liggen de produktiecentra dikwijls op grote afstand
van de consmnptiegebieden en zijn de verbindingen vaak slecht. Welk een
economisch verlies geeft bijv. in West-Afrika het ven.oer van slachtrijpe
runderen van Boven Volta en Chad naar de consumptiecentra aan de
kust. Gedurende weken worden de runderen gedreven door gebieden met
weinig gras en water met als gevolg, dat veelal slechts levende geraamten
op de plaats van bestemming aankomen. De oplossing van dit vraagstuk
moet gezocht worden in rustplaatsen met voer en water onderweg en op-
\\angweiden — „holding ranges" — in de buurt der slachtplaatsen.
Ook andere oplossingen zijn mogelijk. Zo bijv. in Australisch Nieuw-
Guinea, waar van de veerijke hoogvlakten de slachtdieren, dood of levend,
per vliegtuig vervoerd worden naar de kust. Of in Indonesië, waar een
goede conditie behouden blijft door varkens en runderen van de kleine
Soenda-eilanden naar Java en Malakka te vervoeren oji speciaal voor dit
doel gebouwde veeschepen.

Wanneer het gaat om honderdduizenden stuks vee — en daar gaat het om
— clan betekent het voorkómen van een gewichtsverlies van slechts 10 kg
per dier reeds een winst van miljoenen kilogranmien vlees.
Soortgelijke problemen gelden voor de melk. Als hoogwaardig voedings-
middel is melk een Ijij uitstek geschikt produkt ter verhoging van het in-
komen van een gezinsbedrijf. Maar het is toch geen economische propo-
sitie dat, zoals in Hulli Dharmar in India geschiedt, dagelijks 900 liter
melk van 1000 in .\'il dorpen wonende boeren wordt verzameld. Dit is nog
geen kg melk per boer. Of zoals in Abe.ssinië, waar de boeren-veehouders
uren moeten lopen ter inlevering van enkele kilogrammen melk aan een
centrale ontvangstplaats.

Hoe goed ook bedoeld ter ontwikkeling van de bevolkingsmelkveehouderij,
in de toekomst zal men toch moeten komen tot grotere eenheden, min of
meei\' gespecialiseerde melkveehouders.

.\\ls vierde belangrijk algemeen asjject moet nog de cultuurstatus van de
vee-eigenaren besproken worden.

Wat de veeteelt betreft, noem ik bijv. de verering van het rund in India,
waardoor melk- en trekdieren uiteindelijk niet kunnen worden geslacht en
vlees dus praktisch van geen betekenis is. En de instelling van de Boeddhist
in Birma, die geen wezen, dus ook geen huisdier, het leven ontnemen mag,
niet als gevolg het verzamelen van aftandse dieren in oude-dierenreser-
vaten, waar ze een natuurlijke, maar vreselijke dood sterven.
Hoe is verder effectieve veeteelt mogelijk, wanneer men, zoals op Sumba
geschiedt, de karbouwen laat verwilderen opdat de mensen zullen zeggen,
dat men toch wel rijk moet zijn. Zo iemand moet immers wel rijk aan
vee zijn! Hij kan zijn dieren niet eens tam houden.

Naast de religieuze speelt dus ook de sociale waarde een rol en dit geldt
zowel voor Zuid-Amerika, Afrika als Azië.

C^m rationele veeteelt in vele ontwikkelingsgebieden mogelijk te maken is
dus bij miljoenen eigenaren een verandering van huisdierwaardering nodig.
De religieuze resp. sociale waardering moet plaats maken voor een econo-
mische. Ook dit is, evenals de verbetering van de voeder- en drinkwater-

voorziening, een werk op lange termijn. Toch misschien minder lang dan
men denkt, omdat de Westerse economie met zijn schaduw- en zonzijden
snel in de ontwikkelingsgebieden doordringt.

\\Vanneer wij nu achtereenvolgens de verschillende landbouwhui.sdieren in
het kort de revue laten passeren, dan noem ik als eerste het paard.
En dit wel in het bijzonder, omdat er bijna geen diersoort te noemen is, die
zich zo gemakkelijk aan verschillende klimaatsomstandigheden aanpast.
Het paard gedijt in zijn verschillende rassen even goed in het gure, koude
IJsland, het droge, hete Algerije als in het vochtig warme Malakka.
Hoewel het paard door de voortschrijding van de motorisatie steeds meer
terrein verliest, kan het in vele economisch achtergebleven gebieden nog
een rol van betekenis spelen.

In de eerste plaats als transportdier voor mens en goederen. Hoe zou ex-
tensieve veeteelt op de grote ranchbedrijven van .\\merika, Afrika en Aus-
tralië bedreven kunnen worden, indien de cowboys niet de beschikking
hadden over sterke, sobere paarden met cen gemakkelijke gang en uit-
houdings\\ermogen! Hoe goed kunnen jiaarden in Achter-Indië niet ge-
bruikt worden voor het trans]5ort van bamboe, klappers en rijst! En in
lioeveel gevallen kan, als op Nieuw-Guinea, het paard niet de last aan knol-
gewassen overnemen, die de mens, veelal dc vrouw, aan zijn/haar voor-
hoofd torst!

In de tweede plaats als trekdier. Niet vergeten moet worden, dat het paard
aanzienlijk sneller is dan rund of buffel en in zekere zin een overgang
\\onni tussen herkauwers en motor. Omstreeks 1870 gebruikte men in de
Achterhoek ook nog duizenden trcko.ssen! Hoe kittig lopen niet de kleine
l^aarden twee aan twee in Siam voor de tweewielige kar en met welk suc-
ces zijn oj) C\'elebes paaiden voor de ])loeg gebruikt!

En dan is er in de derde plaats nog dc waarde als slachtdier. Verschillende
bevolkingsgroepen mogen dan al afkering zijn van het eten van paarde-
vlees, het is voor velen toch appetijtelijker dan de rupsen en slangen,
waarin vele volken hun armzalige grammen dierlijk eiwit moeten vinden.
En de fijnste slagerijen in Nederland verkojien toch ook paarderookvlees!
Voor al deze diensten op smalle bergpaden en in moerassen vraagt een
[)aard niet anders dan wat gras of hooi en water.

Men krijgt wel eens de indruk, dat de betekenis \\-an het paard, resp. het
muildier sterk wordt onderschat en deze dieren in verschillende ontwikke-
lingslanden met succes meer ingeschakeld kunnen worden.

Het rund is van veel groter betekenis dan het paard en dit zal ook tot in dc
verre toekomst zo blijven. Dit dier dient de mens door de jsroduktie van
melk, vlees en trekkracht. Daarnaast is de huid voor de bereiding van leer
en de mest als meststof en brandstof van betekenis.

Dat de rnest niet onderschat moet worden, bewijzen de volgende cijfers voor
India. Berekend werd, dat op een totale waarde der rundveeproduktie van
10.000 miljoen rupees, 3/10 deel op rekening van de mest, 3/10 deel op re-
kening van de melk en 4;10 deel op rekening van de trekkracht gebracht
moet worden. Vlees en huiden zijn geheel van ondergeschikt belang, omdat
het rund niet geslacht mag worden.

Wat de melkvoorziening betreft is de positie der ontwikkelingslanden zeer
ongunstig. Berekend werd in 19.55 dat, terwijl in de gematigde luchtstreken

ruim 220 kg per hoofd per jaar beschikbaar is, dit in de tropen nog geen
30 kg bedraagt. De oorzaak hiervan is niet een te klein aantal runderen,
want van de in 1953-\'54 813.000.000 in de wereld voorkomende runderen,
werden 517.000.000, d.i. ruim 63%, in Centraal- en Zuid-Amerika, Afrika
en Azië aangetroffen. De opbrengst per dier is te laag. Geeft een melkrund
in de gematigde luchtstreken gemakkelijk 3500 kg per jaar, de opbrengst
van een bevolkingszebu in India is niet hoger dan 500 kg. En die van een
Zebu in Zuid-Amerika wordt door Payne (1959) op slechts 100 kg ge-
schat.

In de eerste plaats door verbetering van de uitwendige omstandigheden, vnl.
de voeding. Zo is de produktie van een Afrikaanse en Indiase Zebu op staats-
boerderijen ruim 3-4 maal die van de bevolkingsrunderen en dit vaak alleen
door betere voeding.

In de tweede plaats door verbetering van de erfelijke aanleg. Hiertoe kan
gebruik worden gemaakt van selecte stammen der autochtone rassen, ge-
importeerde Westerse of Oosterse runderen of kruisingen. Zuiver Westerse
runderen kunnen alleen onder zeer goede omstandigheden van voeding en
verzorging gehouden worden. Selectie van inheemse rassen, resp. introductie
van Oosterse melkrassen voor kruising of zuivere teelt, biedt in de meeste ge-
vallen een zekere weg en wordt dan ook steeds meer toegepast. Kruising met
Westerse rassen blijkt, gezien de resultaten van verschillende proefnemingen
(Phillips, 1954) — Fries-Hollands x Sahiwal in Noord-India, Fries-
Hollands X Red Sindhi in Zuid-India, Zebu x Europees ras in Brazilië -
de beste resultaten op te leveren, wanneer het kruisingsprodukt ± 75% der
eigenschappen van het Europese uitgangsras bezit. Gezien deze uitkomst is
het dan ook geen wonder, dat men geprobeerd heeft dit tussenprodukt in
een constante vorm vast te leggen. Tot nu toe is het resultaat van alle po-
gingen eigenlijk alleen de „Jamaica Hope", een rund, ontstaan uit een krui-
sing van Jersey x Zebu (M a h a d e v a n, 1958).

De vraag is echter of dc voor dit ras opgegeven gemiddelde produktie \\an
2700 liter melk met 5% vet in 305 dagen onder de daar geldende omstandig-
heden ook niet door zuiver Europese rassen zou worden gehaald. Niet ver-
geten moet worden, dat onder de Europese dieren ook nog een grote varia-
biliteit wat betreft de warmte-resistentie voorkomt en selectie op dit kenmerk
mogelijk is.

Naast de melkproduktie is het tweede belangrijke doel van de rundvee-
houderij de vleesproduktie. Deze komt op twee manieren tot stand.
In de eerste plaats door het slachten van overtollige werkrunderen in de
akkerbouwgebieden, waarbij voor het mesten gebruik gemaakt wordt van
de afvalprodukten van het landbouwbedrijf. In vele gebieden, o.a. op Ma-
dura en Bali in Indonesië, worden met deze methode uitstekende resul-
taten bereikt.

In de tweede plaats wordt veel rundvlees geproduceerd door de zuivere
weidestreken. Hierbij kan men twee systemen onderscheiden, n.1. ten eerste
dat van de grote op VVesterse leest geschoeide grootbdrijven, zoals bijv. in
Noord-Amerika, en daarnaast de activiteiten van de autochtonen, vaak
nomaden, die hun kudden volgen op zoek naar goede weiden.
Bij beide vormen van extensieve veeteelt zijn eigenschappen als activiteit
en soberheid van het grootste belang. Het is dan ook geen wonder, dat de

aan goede bedrijfsomstandigheden gewende Europese, vooral Engelse
slachtveerassen, in de ontwikkelingsgebieden steeds meer terrein verliezen.
Omgekeerd is men vaak ook niet gebaat bij de geharde, maar slecht groeien-
de autochtone Zebu-rassen. Veel wordt daarom gebruik gemaakt van
kruisingsprodukten, waarvan verschillende constante tussenvormen als ras
thans op de markt zijn. De bekendste hiervan is de Santa Gertrudis, 3/8
Zebu en 5/8 Shorthorn, die op de King Ranch in Texas is ontstaan, en met
succes in Zuid-Oost-.\\zië, Australië en Zuid-Amerika wordt gebruikt. Met
succes vanwege zijn warmte-resistentie, soberheid, goede graaseigenschap-
pen, vruchtbaarheid, snelle groei en goede vleeskwaliteit.
Hiernaast hebben andere tussenrassen, zoals de Braford (Brahman x Here-
ford), de Brangus (Brahman x Aberdeen Angus) en de Charbrey (Brah-
man x Charollais) nog slechts lokale betekenis.

Naast deze tussenrassen kunnen in verschillende gevallen ook met succes
veredelde autochtone rassen worden gebruikt. Een goed voorbeeld hiervan
is de Boran, met een gewichtsvermeerdering van 0,35 kg per dag, autoch-
toon in Ethiopië, die thans ook reeds in Somaliland, Kenya en Zuid-
Rhodesië wordt gehouden.

Als derde belangrijke doel van de rundveehouderij moet de dierlijke trek-
kracht genoemd worden.

Deze is nog zeer belangrijk in vele ontwikkelingslanden — in India ver-
tegenwoordigt ze 4/10 van de totale waarde der rundveeproduktie — en
dit zal nog wel geruime tijd zo blijven. Men moet zich geen gouden bergen
\\oorstellen van de mechanisatie in gebieden waar het ontbreken van een
enkel schroefje de duurste machine dikwijls voor maanden uitschakelt. Er
zijn vele uitstekende trekrunderrassen, bijna allen van het Zebu-type. Zo-
wel voor zwaar werk, zoals de Indiase Kankrej en de Afrikaander, als voor
licht werk het Birma rund en de Oost-Afrikaanse Nandi. Van belang is
het fokken op dieren, die bij overtolligheid nog zo goed mogelijk geschikt
zijn voor de vleesproduktie.

Naast de 813.000.000 runderen komen nog bijna 92.000.000 karbouwen in
de wereld voor, waarvan een half miljoen in Zuid-Europa, anderhalf
miljoen in Egypte en Tunis en 90 miljoen in Zuid- en Oost-Azië. Alleen
India herbergt naast 160.000.000 runderen nog eens 40.000.000 karbouwen.
Evenals het rund wordt de karbouw gebruikt voor de melkproduktie, de
\\leesproduktie, de produktie van dierlijke trekkracht en het produceren
van mest.

De gemiddelde melkproduktie van karbouwen is op goede bedrijven
d= 1800 kg per jaar met een vetgehalte van 7-8%. In hoeveelheid dus iets
lager dan die der melkzebu\'s, maar in vetgehalte zoveel hoger, dat de totale
melkvetopbrengst ook dikwijls hoger ligt. Geen wonder dan ook, dat in
streken als Egypte en India, waar door een tekort aan plantaardige vetten
dierlijke vetten nodig zijn, de karbouw als het melkdier bij uitnemendheid
wordt beschouwd en het rund voor de ploeg wordt gespannen. Niet ver-
geten moet echter worden, dat de karbouw aanzienlijk zwaarder is dan het
rund en dit ook in een grotere voedselbehoefte tot uitdrukking komt.

Verder vertoont de karbouw nog de volgende nadelen in vergelijking met
het rund.

ontwikkeling, maar ook de vruchtbaarheid. Karbouwen brengen n.1. op
een gemiddelde leeftijd van 3/2-4 jaar hun eerste kalf ter wereld, terwijl dit
bij runderen wel een jaar eerder het geval is.

In de tweede plaats is de draagtijd van een karbouw meer dan een maand
langer, met als gevolg dat karbouwen niet meer dan 2 kalveren per 3 jaar
ter wereld brengen, terwijl dit bij runderen elk jaar het geval is.
In de derde plaats wordt het vlees van de karbouw over het algemeen
minder gewaardeerd, wegens grovere vezel en de iets zoetige smaak.
In de vierde plaats is de karbouw zeer langzaam in zijn bewegingen en
raakt daardoor steeds meer uit de tijd. Alleen in moerassige streken, bijv.
diepe sawahs, is de buffel de meerdere van het rund.

Gezien de \\erschillende nadelen van de buffel, zal vervanging door het
rund, daar waar dit mogelijk is, tot een aanzienlijke verhoging van de
dierlijke produktie leiden.

Is het rund een dier, dat toch wel het beste in gematigde luchtstreken flo-
reert, met het varken is het eigenlijk juist omgekeerd.
Een big gedijt immers juist goed bij een temperatuur van 27° C, die men
\\ eel in de tropen vindt. En voor dieren van 30-65 kg is cen temperatuur van
24° C nog optimaal. Alleen voor zwaardere dieren zijn de tropen te warm.
Boven 65 kg groeien varkens n.1. het beste bij 15° C, zodat deze categorie
door baden of besproeien in de tropen afgekoeld moet worden.
Gezien de geschiktheid van het varken voor de tropen is het dan ook geen
wonder dat van de 350.000.000 varkens in de wereld er 138.000.000, d.i.
40% in de tropen en subtropen voorkomen, waarvan alleen al 62.000.000
in China. Deze Oosterse varkens zijn allen afstammelingen van de Oos-
terse wildvorm, de Sus vittatus. Kruising van deze dieren met de afstamme-
lingen van het Westerse wilde varken, Sus scrofa, heeft geleid tot het ont-
staan van alle moderne varkensrassen. In wezen zijn dit dus tussenrassen
met de mogelijkheid om zich zowel aan gematigde als aan tropische om-
standigheden aan te passen. Wel genieten zwarte varkens, in \\erband met
de gevoeligheid van witte dieren voor zonnebrand, in de tropen de voorkeur.
Een varken is een omnifoor, dus een concurrent van de mens. En in stre-
ken waar het voedsel schaars is, is er dus eigenlijk geen plaats voor hem.
Tenzij men zijn vermogen ontwikkelt om, zoals dit het geval is bij wilde
varkens en de rassen uit dc eikenbossen van Spanje en Joegoslavië, hoofd-
zakelijk van plantaardige voedermiddelen te kunnen bestaan.
Uitbreiding van de varkenshouderij, speciaal door verbetering van de voe-
ding, kan snel tot een aanzienlijke verhoging van de vleesproduktie leiden.
Kruising met moderne rassen is alleen zinvol indien het voedings- en ver-
zorgingsniveau dit toelaat.

In tegenstelling tot het varken bemint het schaap de hitte niet.
In de tropen en subtropen komen dan ook slechts 160.000.000 van de
887.000.000 schapen in de wereld voor. Dit is nog geen 20%. Schapen
worden gehouden voor de wol, het vlees en de melk.

In Europa, waar de schapen te maken hebben met regen en kou, hebben
zich rassen ontwikkeld rnet harige buiten- en wollige binnenvachten, zodat
het dier tegen alle weersomstandigheden beschut is. In landen waar van
tijd tot tijd voedselschaarste voorkomt, vinden we dieren met reserve-
vetdeix)ts rond de stuit of in de staart. In koudere streken hebben deze
dieren een dikke wolvacht, in warme landen een lichte en harige vacht.

Hoewel er dus vele typen zijn, is er geen schaap geschikt voor een warm
en vochtig klimaat. Het dier kan daar zijn warmte niet kwijt en wordt
onvruchtbaar.

In warme gebieden met weinig regenval biedt de schapenhouderij echter
wel grote mogelijkheden. Zo worden de Lohi in de Punjab voor melk en
vlees, de zwartkop Persianer in Zuid-Oost-Afrika voor het vlees en de
Awasi in Israël voor de melk met succes gehouden.

Indien de omstandigheden van \\oeding en verzorging het toelaten, kan
kruising met Europese rassen tot goede resultaten leiden. Zo verhoogt de
kruising van de Egyptische Ossini met de Engelse Suffolk het gewicht op
6 maanden met ruim 40% en verbetert kruising van de Indiase Deccan
met de Merino zowel de wolhoeveeheid als de kwaliteit.
Omdat het schaap in verschillende ontwikkelingsgebieden met weinig
regenval dikwijls het enige dier is dat schaars begroeide terreinen tot nut
kan brengen — tegen de geit bestaan bezwaren, zoals wij straks zullen
zien — dient het bij de veldtocht tegen de honger zeker niet vergeten te
worden.

Enerzijds wijt men alle onheilen van bodemerosie aan zijn niet-selectief
grazen en zijn scherjx\' hoefjes, anderzijds is hij beroemd als alleseter —
tiiineigenaren weten hiervan mee tc praten —\'zelfs in vochtige, hete kli-
maten. Weet het toenmalige Hoofd van de Diergeneeskundige Dienst in
Pakistan, die ik in 1957 sprak, dc achteruitgang en de val van het Moham-
medaanse imperium voor een belangrijk deel aan de geit — de woestijnen
in het Midden-Oosten zouden in hoofdzaak aan hem te wijten zijn —
anderzijds ontvangen miljoenen mensen in Afrika en Azië praktisch al hun
dierlijk eiwit in de vorm van melk en vlees van dit dier.
Van de .323 miljoen geiten in de wereld komen er 191 miljoen, d.i. 60%
in de trojien en de subtropen voor. Hiervan bevinden zich de helft in
Afrika en een derde deel op het Voorindisch Schiereiland.
Enige rassen, n.1. de wolproducerende Angora en Kashmere, kunnen alleen
in droge subtropische gebieden, zoals bepaalde streken van India en Zuid-
Afrika gehouden worden.

Vele vlees- en melkrassen zijn echter zowel in droge als vochtig-warme
gebieden op hun plaats. In deze laatste moeten ze echter wel over een
droge ligplaats beschikken met het oog op parasitaire infecties.
De vleesproduktie van de geit is sterk afhankelijk van de grootte. Zo weegt
de Cutchi in Rombay gemiddeld 40 kg en haalt het beste exemplaar van de
dwerggeiten uit West-Afrika nog geen 30. De meeste volken geven de
voorkeur aan geite- boven schapevlees.

De beste melkgeiten uit de tropen zijn de Jumnapari uit Centraal-India en
de Nubian uit de Soedan. De gemiddelde produktie van deze dieren is 0,5
kg per dag per dier. Bij goede voeding en verzorging geven ze echter het
drievoudige, zodat in niet-erosie gevoelige gebieden ook de melkgeit een
belangrijke bijdrage tot een hoogwaardig voedselpakket kan leveren.

Wat verder nog te zeggen van het pluimvee, waarvan de kip verreweg het
belangrijkste dier is; daarna komen de eend en de gans.
Dat de produktie van een Westerse kip in grammen eiwit per jaar 6x zo
groot is als die van een kampongdier.

Dat mestkuikens van Oosterse rassen 2/2^ zo langzaam groeien als Wes-
terse. Dat de Westerse resultaten ook in ontwikkelingsgebieden benaderd
kunnen worden, mits de voeding voldoende is.

Dat eenden door betere groenvoerverwerking, minder eisen aan voeding
en verzorging en meer en grotere eieren, in waterrijke streken, voordelen
hebben boven de kip.

Dat de Egyptische gans, sober en actief als hij is, bij voldoende groenvoer
ook onder tropische omstandigheden gedijt.

Genoeg om u te laten zien, dat ook de pluimveehouderij nog aanzienlijk
meer dierlijk eiwit kan produceren dan thans het geval is.
Tenslotte nog een enkel woord over het konijn als \\ oorbeeld van een dier,
dat in bijzondere omstandigheden de gewone landbouwhuisdieren als vlees-
producent kan vervangen. Ik denk bijv. aan die gebieden, waar door de
tsetsevlieg het houden van herkauwers onmogelijk is. Het konijn wordt
trouwens ook in Europa steeds meer als een voordelige vleesproducent ge-
houden.

Resumerende kunnen de volgende bijzondere maatregelen dus leiden tot
verhoging van de produktie van dierlijk eiwit:

a. Verbetering van de erfelijke aanleg van runder- en schapenrassen door
selectie in eigen ras of introductie van Oosterse of Westerse of tussen-
rassen voor kruising of zuivere teelt.

b. Uitbreiding van de meer intensieve vormen van varkens- en pluimvee-
houderij in gebieden met akkerbouw.

e. Intensiever gebruik van paard of muildier bij het ver\\oer in moeilijk
toegankelijke gebieden.

g. Introductie van bijzondere diersoorten, bijv. konijnen, in streken waar
de gewone landbouwhuisdieren door bepaalde omstandigheden niet ge-
houden kunnen worden.

Wat de meer algemeen te treffen maatregelen betreft zou ik willen be-
ginnen met drie negatieve opmerkingen, waarschuwingen:
Ie. Zoek het niet in het grote, het bijzondere, het spectaculaire. De autoch-
toon der ontwikkelingsgebieden heeft ook verstand en de in Westerse
ogen zo primitieve vormen van veeteelt zijn vaak het gevolg van een
complex van omstandigheden, die min of meer gegeven zijn en die
de Westerling meestal eerst na vele jaren doorziet. Eerst na langdurige,
rustige observatie, liefst in teamverband, mag men gaan denken aan
grootscheepse projecten, en dan nog met een bevend hart.
2e. Zorg voor de nodige continuïteit. Vele op zichzelf goede projecten
zijn mislukt, omdat een veelbelovende ontwikkelingsman na verlof
niet terugkeerde of door promotie werd overgeplaatst. Hoeveel op-
volgers menen dan niet — overigens met de beste bedoelingen — dat
hun voorgangers het niet juist gezien hadden en zij dit varkentje wel
eens zullen wassen. Opleiding van kwalitatief en kwantitatief vol-
doende inheems kader biedt in dit opzicht de meeste zekerheid.
3e. Verwacht niet teveel van door Westers intellect gestichte proef- en de-
monstratiebedrijven. De daarop gebruikte methoden kunnen veelal
niet overgenomen worden, omdat bij de autochtoon altijd wel één of

meer der intrinsieke elementen ontbreekt, waaruit het Westerse bouw-
sel is samengesteld. Nu eens zijn kapitaal of technische kennis on-
\\oldoende, dan weer de zin voor orde of het organisatievermogen.
Maar positief en zeker werken de volgende maatregelen:
le. Uitzending van teams van \\Vesterse dierenartsen en veeteeltkundigen
ter bestrijding van dierziekten en bestudering van veeteeltkundige
mogelijkheden. Goed ingerichte instituten voor de bestudering van
tropische ziekten en tropische veeteelt moeten hun de nodige „tools"
geven.

2e. Opleiding van autochtone dierenartsen en veeteeltkundigen in Wes-
terse landen, eventueel in eigen land, voor de opbouw van een kwali-
tatief en kwantitatief voldoend en continu kader.

Na gewezen te hebben op tekorten aan dierlijk eiwit in vele ontwikkelingsgebieden
wordt nagegaan op welke wijze de visproduktie en in het bijzonder de vleesproduktie
uitgebreid kan worden.

Als belemmerende factoren voor de veehouderij in het algemeen worden behandeld :
veeziekten, tekorten aan gras en water, grote afstanden tussen producent en consument
en de sociale resp. religieuze waardering van huisdieren.

Vervolgens wordt voor paard, rund, buffel, varken, schaap, geit en pluimvee na-
gegaan waar en op welke wijze zij ingezet kunnen worden ter verbetering van het
voedselpakket.

Gewaarschuwd wordt tegen spectaculaire projecten en een gebrek aan continuïteit in
het ontwikkelingswerk.

Gepleit wordt voor uitzending van tcam.s van dierenartsen en veeteeltkundigen en de
opleiding van voldoende autochtoon kader.

■Attention is drawn to the shortage of animal protein in several underdeveloped areas
and methods by which fish and particularly meat production can be increased are
discussed^

Diseases of animals, grass and water shortage, long distances between producers and
consumers as well as the social and religious approach to domestic animals arc pointed
out as factors hampering stockbrccding in general.

The point at which and the manner in which horses, cattle, buffaloes, pigs, sheep,
goats and poultry may be utilized to improve food rations are studied.
A note of warning is sounded against spectacular schcmes and a lack of continuity
in the work done to promote the development of these areas.

The sending out of teams of veterinarians and animal husbandry experts as well as the
training of native experts in sufficient numbers are advocated.

.Après avoir signalé les carences de protéines animales dans plusieurs domaines de
développement, l\'auteur examine de quelle façon production dc poisson et en parti-
culier la production de viande pourront être amplifiées.

Comme facteurs entravant l\'élevage en général l\'auteur traite: épizooties, manques
d\'herbe et d\'eau, grandes distances entre le producteur et le consommateur et l\'appré-
ciation sociale, respectivement religieuse d\'animaux domestiques.
Ensuite l\'auteur examine où et de quelle façon le cheval, le bovin, le buffle, le porc,
le mouton, la chèvre et les animaux de basse-cour pourront servir à l\'amélioration
de l\'alimentation.

L\'auteur avertit contre cies projets spectaculaires et contre un manque de continuité
dans le travail de développement.

Il plaide pour l\'envoi d\'équipes de médecins vétérinaires et d\'experts en élevage et
pour la formation d\'un cadre suffisant d\'autochtones.

Nachdem auf den Mangel an tierischem Eiweiss in vielen Entwicklungsländern ge-
wiesen wurde, wird nachgegangen auf welche Weise die Fischproduktion und ganz
besonders die Fleischproduktion ausgebreitet werden kann.

Als behindernde Faktoren für die Viehhaltung im allgemeinen werden angewiesen:
Viehkrankheiten, Man,gel an Gras und Wasser, grosse Entfernungen zwischen Pro-
duzent und Konsument und die soziale resp. religiöse Betrachtung von Haustieren.
F\'erner wird nachgegangen, auf welche Art und Weise Pferd, Rind, Büffel, Schwein,
Schaf, Ziege und Feder\\\'ieh zur Verbesserung der Ernährungsla,ge eingesetzt werden
können.

Gewarnt wird vor spektakuläre Projekte und ungenügender Kontinuität im Ent-
wicklungsaufbau.

Befürwortet wird Aussendung von Tierärzten und Viehzuchtfachleuten und die Aus-
bildung genügender einheimische Gruppen.

K1 e b e r g, R. J. Jr.: Our one hundred years of ranching - what next? in: A.
R h o a d : Breeding beef cattle for unfavourable environments. LIniversity of Texas
Press, Austin 1955, 220.
O o m e n, H. A. P. C.: Eiwitproblemen van onderontwikkelde .gebieden. Voeding,
18, 327, (1957).

Phillips, R. W.: L\'élevage en milieux défavorables. Etude agricole de la F.A.O.,
1954.

M a h a d e V a n. P.: Dairy Cattle breeding in the tropics. Commonwealth Agri-
cultural Bureaux 1958.
W i 1 1 i a m s o n, W. J, A. and P a y n e, C.: ."^n introduction to animal husbandry in
the tropics. Longmans, London, 1959, 1.S7, 158.

Volgens de mening van de Agricultural Research Council bestaat er grote behoefte
aan zulk een instituut in Groot Brittannië. Omdat het verder .gewenst geacht werd
dat het nauw zou samenwerken met cen Universiteit waar de basisvakken gedoceerd
worden cn met cen diergeneeskundige faculteit met een bijzondere belangstelling in
.Animal Husbandry werd Bristol als vestigingsplaats verkozen.

Dr. S t r O s s vroeg in het La,gerhuis de Minister van Landbouw wat gedaan zou
worden om het tekort aan dierenartsen op te heffen.

In Engeland komen namelijk slechts 103 dierenartsen per 1.000.000 dieren voor tegen
194 resp. 186 in Frankrijk en Denemarken.

De Minister antwoordde dat de British Veterinary Association haar bezorgdheid
ook reeds uitgesproken had en men bezig was deze zaak te bestuderen.

Voorkomen van resistentie tegen chlorampheni-
col en tetracycline bij Ï3502 in 1961 geïsoleerde
Salmonella-stammen.

Frequency of resistance to chloramphenicol and tetra-
cycline among 13502 Salmonella strains isolated in
1961.

Gedurende de jaren 1958 en 1959 werd een onderzoek begonnen naar
het voorkomen van resistentie tegen tetracycline en chloramphenicol bij
Salmonella-;iVMYimen, welke ter serologische typering naar het Nationaal
Salmonella Centrum werden ingezonden. (Manten, Kampel-
macher, Guinee, 1961a). Gedurende deze periode werd een totaal
percenuge resistente stammen van 2,08 gevonden. Voor het jaar 1960
bleek dit percentage slechts 1,29 tc zijn ( M a n t e n, K a m p e 1 m a c h e r,
Guinee, 1961b), niettegenstaande het feit, dat de toepassing van anti-
biotica in voedermiddelen voor dieren sinds het einde van 1959 sterk was
toegenomen. Een en ander leidde tot de opvatting, dat de belangrijkste
oorzaak van bacteriële resistentie in de therapeuti.sche toepassing in de
humane en veterinaire geneeskimde gezocht moest worden.
Thans worden de resultaten vermeld van het onderzoek bi| 1.3502 in 1961
geïsoleerde stammen; 9500 stammen hier\\\'an werden geïsoleerd bij ])atiën-
ten, 707 bij kalveren, 941 bij andere diersoorten, terwijl de overige ge-
ïsoleerd werden uit slachthuizen, afkrabsels van hakblokken, vleespro-
dukten, dier- en vismeel, riool- en opjiervlaktewater en diverse andere
broimen.

Bij dit onderzoek werd dezelfde techniek als in voorgaande jaren toegepast.
(M a n t e n, Kampelmacher, G u i n é e, 1960) met dit verschil dat
thans 5% paardebloed-agar in plaats \\an schapebloed-agar werd gebruikt.

Tabel 1 geeft een overzicht van het \\oorkomen van resistente stammen
in 1961. Van de 13502 stammen bleken er 534 (3,96%) resistent te zijn
tegen chloramphenicol, tegen tetracycline of tegen beide stoffen. Bij de
9500 uit patiënten geïsoleerde stammen (70,36% van het totaal aantal
onderzochte stammen), bedroeg het percentage resistente 4,87%. Bij
kalveren werden 5,66% resistente stammen gevonden, bij „andere dieren"

1 Dr. A. Manten, Hoofd van de Afdeling Chemotherapie, Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

2 Dr. E. H. Kampelmacher, Hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen, Rijks
Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

3 P. A. M. Guinee, Bacterioloog in het Laboratorium voor Zoönosen, Rijks Insti-
tuut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

2,36%, terwijl uit „andere bronnen" 0,38 resistente stammen werden
geïsoleerd.

Uit de tabel is verder af te lezen, dat de resistente stammen tot niet
minder dan 18 verschillende serotypen behoorden. Indien men alle sero-
typen waaronder tot dusverre resistentie is voorgekomen, bij elkaar telt.
blijkt dit aantal 38 te zijn.

Bijzondere aandacht verdient het feit, dat 411 van de 534 resistente stam-
men tot het type S. typhi murium behoren.

Aard en frequentie van resistentie der Salmonella-stammen, gedurende 1961
in Nederland geïsoleerd.

Ook bij >5\'. typhi mun\'um-stammen, welke werden geïsoleerd bij kalveren
(hoofdzakelijk mestkalveren), bleek een hoog percentage (18,6%) resisten-
tie voor te komen. Aangezien veel mestkalveren met doses tetracycline tot
100 ppm worden opgefokt en op één na alle stammen resistent tegen tetra-
cycline bleken te zijn, ligt het voor de hand verband te leggen tussen deze
twee feiten. Bij S. dublin, tot dusverre bij kalveren het meest frequent
gevonden type, werden slechts weinig (1,2%) resistente stammen gevonden.
Blijkbaar neemt S. typhi murium tussen de andere Salmonella-\\.w\\ier\\ een
bijzondere plaats in wat betreft de neiging tot resistent worden.
Uit tabel 1 is voorts af te lezen, dat 16% \\an de S. muenc/ien-stammen
resistent waren. Hierbij dient vermeld te worden dat vele, als gevoelig

gerubriceerde stammen, evenwel een hogere tetracycline-concentratie voor
volledige groeiremming nodig hadden dan alle andere typen. Het hoge
resistentiepercentage bij S. muenchen zou deels verklaarbaar zijn door een
natuurlijke ongevoeligheid van dit serotype.

Tabel 1 laat tenslotte zien, dat van de 534 in 1961 ge\\onden resistente
stammen er 480 alleen resistent tegen tetracycline waren, 43 alleen tegen
chloramphenicol en 11 tegen beide antibiotica.

In tegenstelling tot 1960 is het voorkomen \\an resistente Salmonella-
stammen in 1961 ten opzichte van 1958-1959 toegenomen. Waren in
1958-1959 en 1960 de resistentie-percentages 2,08, re.spectievelijk 1,29, in
1962 bedroeg dit 4,87. Een overzicht van de zojuist genoemde percentages
wordt gegeven in figuur 1.

Voorkomen van resistente Salmonella-stammen, uitgedrukt in procenten
van het totaal aantal onderzochte stammen 1958-1961.

Deze figuur laat tevens zien, dat hel grootste gedeelte van de resistente
sianimen ongevoelig is voor tetracycline. Dit zou gedeeltelijk verklaard
kunnen worden doordat de snelheid, waarmee resistentie ten opzichte van
tetracycline en chlooramphenicol ontstaat, verschillend is voor beide stoffen,
gedeeltelijk ook, doordat de tetracyclinen in ons land op grotere schaal
worden toegepast dan chlooramjjhenicol.

Terwijl het voorkomen \\-an tetracycline-resistente stammen een neiging tot
toename vertoont, is het percentage dubbelresistente stammen geleidelijk
\\erminderd.

Tot dusverre is nog betrekkelijk weinig bekend omtrent het \\oorkomen
\\an resistente Salrnonella-^iAmmm in liet buitenland. In de Verenigde
Staten troffen H u e y en E d w a r d s (1958) bij S. typhi murn/m-stammen,
welke geïsoleerd waren vóór 1948, geen enkele resistente stam aan, terwijl
\\an de stammen geïsoleerd in de jieriode 1956-1957 bij patiënten en
gevogelte er 5%, respectiexelijk 9% telracycline-resistent bleken te zijn. Bij
een analoog onderzoek in de periode 19.59-1960 bleken deze ])ercentages
lot 13,9 respectievelijk 29 gestegen tc zijn. Bij dit laatste onderzoek werden
tegelijkertijd voor de eerste maal chlooramphenicol-resistente stammen
gevonden.

In Mexico vonden J o a c h i n, Mayes en O larie (1959) 9% van
de S. typhi murium-stainmcn telracycline-resistent.

In Engeland werden uit kuikens geïsoleerde Saimonella-stannncn onderzocht
door G a r s i d e, G O r d O n en T u c k e r (1960) ; 13,5% \\ an de onder-
zochte stammen bleken telracycline-resistent te zijn. De meeste resistente
stammen behoorden tot de typen .S. typhi murium en S. thompson. Smith
(1960) onderzocht bij varkens geïsoleerde ^a/mone//a-stammen en vond
geen enkele chlooramphenicol- of tetracycline-resistente stam.

Uit het bovenstaande blijkt, dat in sommige landen tetracycline resistentie
bij Salmonella-Stammen een tendens lot toename vertoont, ^^\'eliswaar is
in ons land het resislenlie-pcrcenta.ge nog laag, doch continuering van de
waargenomen tendens zou kunnen leiden lot een precaire situatie.
Zoals reeds gezegd, werden lot dusverre in ons materiaal niet minder dan
38 serotypen gevonden, welke in staal bleken om resistent te worden. De
Salmonella, die in dit opzicht kennelijk min of meer omnipotent is, onder-
.scheidt zich daardoor van de Staphylococcus, waarbij de mogelijkheid van
resistent worden gewoonlijk beperkt blijft tot een klein aantal biotypen.
Aangezien bijna 87% van de in 1961 geïsoleerde resistente stammen bij
patiënten werd gevonden, moet de hoofdoorzaak van resistentie ongetwijfeld
gezocht worden in de therapeutische toepassing van antibiotica. In 1961
werden wij voor het eerst geconfronteerd met kruisinfecties door resistente
Salmonella-Wwmen. In een bepaald ziekenhuis bleken 7 patiënten geïnfec-
teerd te zijn met een resistente S. bovis morbificans, terwijl in enkele andere
gevallen kleine familie-explosies door resistente S. typhi murium en éénmaal
een .grotere explosie in een stal mestkalveren werd waargenomen. De 65
resistente S. typhi mwrmm-stammen, welke uit deze kalveren werden
geïsoleerd, zijn niet opgenomen in label 1.

Tenslotte dient vermeld te worden dal in sporadische gevallen bij één en
dezelfde patiënt zowel resistente als gevoelige stammen, beide behorend
tot één serotype, konden worden geïsoleerd. Het is niet onmogelijk dat dit

komt doordat tetracycline en chlooramphenicol onregelmatig in het lichaam
van de patiënt worden verdeeld. Iets dergelijks werd waargenomen door
Marseille (persoonlijke mededeling).

Gedurende het jaar 1961 werden van 13502 Salmonella-stammen bij controle van
resistentie ten opzichte van tetracycline en chlooramphenicol 3,96% tegen één der
genoemde antibiotica of tegen beide resistent bevonden.

In de jaren 1958/1959 en 1960 bedroeg dit percentage respectievelijk 2,08 en 1,29.
Het totaalpercentage van gedurende 3 jaren onderzochte Salmonella-stammen (totaal
37497) bedraagt op het ogenblik 3,8%.

77% van alle resistente stammen, geïsoleerd in 1961, behoren tot het type S. typhi
murium. Het resistenticpercentage in dit type bedroeg 8,18, terwijl dit in 1958/1959
2,50% en in 1960 1,80% was. In 1961 werden enkele kruisinfecties bij de mens, ver-
oorzaakt door tetracycline-resistente S. typhi murium en tevens een dergelijke in-
fectie in een stal met mestkalveren waargenomen. Eveneens werd een kruisinfectic,
veroorzaakt door tetracycline-resistente S. bovis morbificans in een ziekenhuis vast-
gesteld.

Daar 87% van alle antibiotica-resistente stammen in 1961 bij patiënten werd aan-
getroffen, moet resistentie van Salmonella in Nederland hoofdzakelijk toegeschreven
worden aan het therapcuti.sch gebruik van dc betrokken antibiotica.

The rate of resistance to tetracycline and chlooramphenicol among Salmonella strains
isolated during 1961 in the Netherlands was found to be 3,96%, the corresponding
figures for 1958/1959 and 1960 respectively being 2.08 and 1.29.

The total number of Salmonella types being found in this country to develop resistance
to either tetracycline or chloramphenicol now amount to 3.8%. Almost 77% of all
resistant strains encountered in 1961 was found among the human patho,gen S. typhi
murium. 7\'he relative frequence of resistance in this organism was 8.18%, as compared
with 2,50% in 1958/1959 and 1.80% in I960.

In 1961 some cross infections caused by tetracycline resistant typhi murium were
observed in men and on one occasion also in a herd of fat calves. A similar explosion
due to a tetracycline resistant 5\'. bovis morbificans was seen in a hospital,
.\\s almost 87% of all antibiotic resistant strains encountered in 1961 originated from
human patients, the resistance has to be largely attributed to the therapeutic use of
the drugs in question,

Pendant l\'année 1961 on trouva, en contrôlant la résistance contre la tétracyclinc et
le chloramphénicol, dc 13502 souches de Salmonella, 3,96% résistant contre l\'un des
deux antibiotiques ou contre les deux.

Dans les années 1958/1959 et 1960 ce pourcentage s\'élevait à 2,08 et à 1,29, Le pour-
centage total des souches de Salmonella examinées pendant trois années (en total
37497) s\'élève en ce moment à 3,8%,

77% de toutes les souches résistantes, isolées en 1961, appartiennent au type dc
Salmonella typhi murium. Le pourcenta,ge de résistance de ce type se chiffrait à 8,18,
tandis qu\'en 1958/1959 il se montait à 2,5% et en 1960 à 1,8%.

En 1961 on observa quelques infections croisées chez l\'homme, causées par la 5\'. typhi
murium résistante contre la tétracycline et en même temps une pareille infection dans
une étable avec des veaux à l\'engrais. On constata également une infection croisée
causée par S. bovis morbificans résistante contre la tétracycline dans un hôpital.
Comme 87% de toutes les souches résistantes contre les antibiotiques en 1961 fut con-
staté chez des patients, il faut attribuer la résistance de Salmonella aux Pays Bas
surtout à l\'usage thérapeutique des antibiotiques en question,

Während des Jahres 1961 erwies sich, dass von 13502 auf Resistenz gegen Tetracyclin
und Chloramphenicol kontrollierten Salmonella-stammen, 3,96% gegen ein oder beide
der genannten .Antibiotika resistent waren.

Der Gesamtprozentsatz der während dieser 3 Jahre untersuchten Salmonella-stämme

77% aller resistenten Stämm.e, isoliert in 1961, gehören dem Typ S. typhi murium an.
Der Resistenzprozentsatz bei diesem Typ betrug 8,18, während derselbe in 1958/1959
2,5% und 1960 1,8% betrug.

In 1961 wurden Kreuzinfektionen verursacht durch Tetracyclin-resistente S. typhi
murium bei Menschen und in einem Stall bei Mastkälbern wahrgenommen. Ebenso
wurde eine Kreuzinfektion, die durch Tetracyclin-resistente S. bovis morbificans ver-
ursacht worden war, in einem Krankenhaus festgestellt.

Da 87% aller antibiotika-resistenten Stämme in 1961 bei Patienten angetroffen wur-
den, muss die Resistenz von Salmonella-stämmen in den Niederlanden hauptsächlich
dem therapeutischen Gebrauch der betreffenden Antibiotika zugeschrieben werden.

Manten, A., Kampelmacher, E. II. en G u i n é e, P. A. M.: Frequency of
resistance to chloramphenicol and tetracyclines among 12014 Salmonella strains,
isolated in 1958 and 1959. Antonie van Leeuwenhoek, 27, 103, (1961a).
Manten, A., Kampelmacher, E. II. en Guinee, P. A. M.: Incidence of
resistance to chloramphenicol and tetracyclines among 11981 Salmonella strains,
isolated in I960: Antonie van Leeuwenhoek, 27, 461, (1961b).
H u e y, C. R. and Edwards, P. R.: Resistance of Salmonella typhi murium to

tetracyclines. Proc. Soc. exp. Biol, and Med., 97, 550, (1958).
Ram-sey, C. H. and Edwards, P. R.: Resistance of Salmonella isolated in
1959 and 1960 to tetracyclines and chloramphenicol. Appl. Microbiol., 9, 389,
(1961).

G a r s i d e, J. S., G o r d o n, R. F. and T u c k e r, J. F.; The emergence of resistant
strains of Salmonella typhi nnirium in the tissues and alimentary tracts of chickens
following the feeding of an antibiotic. Res. Vet. Sc., 1, 184, (1960).
J o a c h i n, A., Mayes, O. and O 1 a r t c, J.: The sensitivities of Salmonella spe-
cies to synnematric B, chloramphenicol and tetracyclines. Antib. and Chemother.,
9, 349, (1959).
Marseille, .A.: Personal communication, 1961.

We zien een duidelijke neiging tot associatie en de vorming van grotere praktijken,
alsmede vestiging van particuliere diagnostische laboratoria — hetgeen alles zal leiden
tot een grotere specialisatie en meer en betere aandacht voor alle mogelijke veterinaire
problemen.

Deze soorten praktijk bieden de beste gelc.genheid om de preventieve diergenees-
kunde te beoefenen. Het klinisch behandelen van zieke dieren komt op de tweede
plaats. Voorkomen is beter dan genezen. Deze praktijken staan specialisatie toe, die
zo belangrijk is in onze tegenwoordige maatschappij. De hedendaagse wetenschap is
zo gecompliceerd en heeft zo vele vertakkingen dat de beste resultaten slechts ver-
kregen kunnen worden door de benadering door een team.

Dit zijn belangrijke tendenties. Veel contact en de directe steun van de clinicus en
de diagnosticus zijn de ruggcgraat van een gezonde veeteelteconomie. De diagnose
is van het grootste belang. Er is nooit een land groot geweest dat geen goed opgezette
en grote landbouwindustrie bezat en er is nooit een grote landbouwindustrie geweest,
die niet steunde op een goede diergeneeskundige verzorging.

Methyridine in the drinking water against Capil-
laria obsignata Madsen, 1945, in experimentally
infected chickens.

In a previous paper (Hendriks, 1962) mention was made of the out-
standing results of subcutaneous injections of Promintic against Capillaria
obsignata Madsen, 1945, in experimentally infected chickens. Soon after-
wards, also Geeraerts (1962), Pêcheur, P o u p 1 a r d and Gré-
goire (1962) and Thienpont and Mortelmans (1962) reported
good results with Promintic against capillariasis in pigeons and chickens.
The individual anthelmintic treatment of chickens is a time- and labour
consuming method which is not suitable for large flocks of birds. It was
tried therefore to find a mode of administration whicli could easily be
carried out when great numbers of birds have to be treated.
Experiments were performed to test the anthelmintic activity of Mintic
(I.C.I.) after individual oral administration as well as when mixed in the
drinking water. Both Promintic and Mintic have the same active principle,
methyridine, i.e. 2-(/J-methoxyethyl)pyridine, Mintic contains 2-(/î-metho-
xyethyl) pyridine sulphate 47.9% w/v, hydroxylamine hydrochloride 0.4%
w/v and distilled water to 100%. The manufacturer recommends a dose of
5.5 ml of undiluted Mintic per 10 kg body weight for all kinds of animals.

In two experiments the effect of Mintic on C. obsignata in experimentally
infected chickens was studied by means of egg counts and post-mortem
examination. White Leghorn chickens of mixed sexes were used in both
experiments.

The eggs used to infect the birds of experiment I, were sus])ended in water
and incubated at room temperature. It took 14 days to obtain fully em-
bryonated eggs. The eggs for experiment II were incubated in water at
27° C^ After 6 clays the eggs contained fully de\\eloped embryos.
The way in which the embiyonated eggs were administered to the chickens
is described earlier (Hendriks, 1962) together with the methods used
in the performance of the egg counts and worm counts.
In experiment I Mintic was administered per os by means of a syringe to
which a piece of rubber tubing was attached.

Twenty-two chickens were each infected by administering 21,000 em-
bryonated eggs of C. obsignata. The eggs were given on three consecutive

Drs. J. Hendriks, Research Officer of the Central Veterinary Institute, Rotterdam
Dept., postbox 6007, Rotterdam-7.

days with 8000, 8000 and 5000 eggs on each day respectively. On the first
day of infection the birds were 20 days old. About one week after the first
administration of eggs the birds showed only slight symptoms of depression,
which rapidly disappeared.

The first eggs of C. obsignate appeared in the faeces on the 21st day of
infection. Two days later the birds were divided into two groups of 11 birds
each. Tlie egg counts on this day were 75 e.p.g. for group 1 and 94 e.p.g.
for group 2. On the age of 6 weeks, the birds of group 1 were treated indi-
\\ idually with Mintic, whereas group 2 ser\\ ed as an untreated control group.
The drug was diluted by mixing one part of it with two and a half parts of
distilled water. Each bird was given orally such a quantity of this dilution
that, expressed in undiluted Mintic, the dose was 5.7 ml/10 kg body weight
which is approximately the dose recommended by the manufacturer. No
untoward effects were seen after treatment. The egg counts for both groups
on the day of treatment and the following days are given in table 1.

The effect of oral individual doses of Mintic at the rate of 5.7 mljlO kg body
weight on the number of C. obsignata eggs in the faeces of experimentally

1 The term negative means that eggs could be found neither in the counting
chamber nor by concentrating the eggs under a coverslip on top of a centrifu.ged
tube, completely filled with a suspension of about 1 gramme of faeces in a satu-
rated solution of sodiumchloride.

Three days after treatment two birds of group 2 were found dead as a result
of feather picking. The intestines of both birds were unimpaired and showed
large numbers of ])etechial haemorrhages especially in the duodenum and
ileum. These two intestinal tracts yielded 654 specimens (305 males, 349
females) and 758 specimens (330 males, 428 females) respectively of C. ob-
signata.

On the 14th day after treatment, when the chickens were 8 weeks old,
they were al killed by means of electrocution. The intestines of the control
group showed large numbers of petechial haemorrhages throughout their

whole length, sometimes with a few somewhat larger and more diffuse
haemorrhages in the first part of the small intestine. Each of the intestines
of the treated group only showed 10-20 petechial haemorrhages. Worm
counts were performed in all intestines of both groups.

The results are given in table 2 in the sequence of increasing numbers of
C. obsignata.

Numbers of sfjecimens of C. obsignata found after autopsy in the intestines
of treated and untreated chickens.

As a result of administration of Mintic in the patent phase of infection, eggs
could no longer be detected in the faeces after the third day following
treatment, whereas the untreated control birds still excreted eggs when the
experiment was terminated.

The results of post-mortem examination suggest that all worms were killed
by the treatment.

On the age of 21 days 42 chickens were each infected by administering
12,000 embryonated eggs of C. obsignata in one dose. The infected birds
showed the same symptoms as in ex]jeriment I. On the 16th day of infection
the chickens were divided into 3 groups of 14 birds each. The first eggs of
C. obsignata appeared in the faeces 19 days after the administration of eggs.
At this stage of the experiment the birds were 40 days old. The egg counts
on the next three days were 75, 294 and 213 e.p.g. for group 1; 75. 263 and
169 for group 2 and 175, 175 and 219 e.p.g. for group 3.
On the age of 44 days the normal drinking water of group 1 and 2 was
replaced for a period of 8 hours, from 8.30 a.m. to 16.30 p.m., by water
containing Mintic at concentrations of 0.5% and 1% respectively. At the
end of the treatment period the medicated water was replaced again by
normal drinking water. Group 2 served as an imtreated control group and
no changes were made in the drinking water of this group.
It was obser\\\'ed that the medicated water was readily taken up by the birds.
About 2 hours after the start of the medication the chickens of group 2
showed a very slightly depressed attitude, but about 2 hours later they
looked normal again.

At the end of the treatment period it appeared that the mean uptake per
bird of the medicated water was 24 ml for group 1 and 23 ml for group 2.
Taking into account the differences in body weight it appeared that the
hea\\iest bird of group 2 had consumed a quantity of Mintic which was
about equal to the dose of 5.5 ml/10 kg body weight as advised by the manu-
facturer for individual treatment. The lightest bird of group 2, however,
took up a quantity of Mintic nearly twice this dose. No untoward effects
could be observed in this bird, nor in any other birds of the treated groups.
The egg counts for the three groups on the day of treatment and the follo-
wing days are gi\\ en in table 3.

The effect of an 8 hour treatment period with 0.5% and 1% Mintic in the
drinking water on the number of C. obsignata eggs in the faeces of experi-
mentally infected chickens.

On the 5th day after treatment, when the birds were 7 weeks old, they were
all killed by means of electrocution. Numerous petechial haemorrhages were
found throughout the whole length of the intestines of group 3. The intes-
tines of birds nrs. 7-14 (for these numbers see table 4) showed congested
blood vessels and some large haemorrhages. About 30 petechial hae-
morrhages were seen in each of the intestines of group 1. The intestines of
birds nrs. 13 and 14 of this group showed some large haemorrhages. Each
of the intestines of group 2 only showed 10-20 petechial haemorrhages,
especially in the ileum. No large haemorrhages were seen in this group.
Worm counts were performed in all intestines of the three groups. The
results are given in table 4 in the sequence of increasing numbers of C. ob-
signata.

Numbers of specimens of C. obsignata found after autopsy in the intestines
of treated and untreated chickens.

As a result of an 8 hoiu" treatment period with 1 % Mintic in the drinking
water in the patent phase of infection, eggs could no longer be detected
in the faeces after the 2nd day following treatment, whereas the untreated
control birds still excreted eggs when the experiment was terminated. The
results of post-mortem examination suggest that all worms were killed by
the treatment.

The same treatment with 0.5% Mintic in the drinking water was only
partially successful. As compared with the total number of 11,999 worms
found in the intestines of the control group, the number of 4,240 worms
found in the intestines of the 0.5% Mintic group suggest that an 8 hour
treatment period with 0.5% Mintic in the drinking water was 65% effective.

The decline observed in the egg counts of experiment 1, together with the
rather low worm counts of the control group suggest that a partial "self
cure" (L e V i n e, 1938) has occurred just as in experiment I of our pre-
vious paper (H e n d r i k s, 1962). This "self cure" phenomenon could not
be observed in experiment II of the present paper, in which the birds were
killed at a moment when the egg counts were still on the initial level.

No efforts were made to test the efficacy of Mintic against lar\\-al stages
of C. obsignata. Subcutaneous injections of Promintic have been shown
to liave a 100% efficacy against lar\\ al stages of this parasite (Hendriks,
1962).

As Promintic and Mintic ha\\ e the active principle methyridine in common,
it seems reasonable to assume that treatment with Mintic as described
above, will also be effective against lanal stages of the parasite. It may be
concluded that methyridine is a powerful anthelmintic against C. obsignata
in chickens, both in the subcutaneous and the oral way of administration.
It is clear that for the treatment of large flocks of birds the administration
of a 1 % Mintic concentration in the drinking water is the method of choice.
As was shown in experiment II, the uptake of Mintic from the medicated
water varies from bird to bird. Emaciated birds may take up a quantity of
Mintic which exceeds the therapeutic doses corresponding to their body
weight. Therefore, care must be taken in treating heavily infested flocks.
In order to avoid the risk of intoxication it may be wise to treat emaciated
and weakened chickens initially with 0.5% Mintic in the drinking water.
.After reasonable clinical recovei-y the full therapeutic dose of 1% Mintic
in the drinking water can be given.

Furthermore the troughs should have a sufficient total length for all birds
to have the opportunity to take up the medicated water freely, so as to
exclude the possibility that the stronger birds chase away the weakened ones
which need the therapy most urgently.

Experiments are described using Mintic (I.C.I.) as anthelmintic against experimental
infections of chickens with Capillaria obsignata. In the first experiment the drug was
given orally as individual doses of 5.7 ml/10 kg body weight. In another experiment
two groups of chickens had access during 8 hours to a 0.5% or a 1 % concentration of
Mintic in their drinking water.

Both the individual treatment and the 1% Mintic in the drinking water were 100%
effective in removing C. obsignata. The efficacy of 0.5% Mintic was 65%.

Er worden proeven beschreven, waarin Mintic (I.C.I.) als wormmiddel werd gebruikt
tegen experimentele besmettingen van kuikens met Capillaria obsignata. In de eerste
proef werd Mintic oraal toegediend in individuele doses van 5,7 ml/10 kg lichaams-
gewicht. In de tweede proef kregen twee groepen kuikens 8 uur lang drinkwater met
cen 0,5% resp. een 1% Mintic concentratie.

De individuele behandeling en de 1% Mintic in het drinkwater waren beide 100%
werkzaam tegen C. obsignata. De werkzaamheid van 0,5% Mintic bedroeg 65%.

On a décrit des expériments dans lesquelles Mintic (I.C.I.) fût employé comme
anthelminthique chez des poussins infectés expérimentalement avec Capillaria obsig-
nata. Dans le premier expériment l\'anthelminthique était donné par voie orale avec
des doses individuelles de 5,7 ml/10 kg de poids vif. Dans un autre expériment deux
groupes de poussins recevaient pendant 8 heures de l\'eau potable contenant le Mintic
aux concentrations de 0,5% resp. de 1%,

Le traitement individuel et la concentration du 1% Mintic dans l\'eau potable avaient
tous les deux une efficacité dc 100% contre C. obsignata. L\'efficacité du 0,5% Mintic
était 65%.

Es werden Versuche beschrieben in denen Mintic (I.C.I.) als Wurmmittel gegen
experimentelle Infektionen mit Capillaria obsignata bei Küken geprüft wurde. Das
Wurmmittel wurde oral in einer individuellen Dosis von 5,7 ml/10 Kg Körpergewicht
verabreicht. In einem zweiten Versuch hatten zwei Gruppen von Küken während 8
Stunden Gelegenheit Mintic in einer Konzentration von 0,5% resp. 1% mit dem
Trinkwasser gcmischt, aufzunehmen.

Die individuelle Behandlung und die 1% Konzentration als Trinkwasser verabreicht,
hatten beide eine 100%ige Wirksamkeit gegen C. obsignata. Die Wirksamkeit von
0,5% Konzentration betrug 65%.

Our thanks are due to the Imperial Chemical Industries (Holland) N.V., Rotterdam,
for the supply of Mintic used in this work and to Messrs. C. B ij 1 and P. D u i v e n
for their skilful technical assistance.

G e e r a c r t s, K.: Bestrijding van capillariose bij duiven en kippen door methyridine.

Vlaams diergeneesk, Tijdschr., 31, 105, (1962).
Hendriks, J.: The use of Promintic as anthelmintic against experimental infec-
tions of Capillaria obsignata Madsen, 1945 in chickens. Tijdschr. Diergeneesk., 87,
314, (1962).

L e v i n e, P. P.; Infection of the chicken with Capillaria columbae (Rud.). ]. Para-
sitol, 24, 45, (193b).
Pêcheur, M., P o u p 1 a r d, L., G r é g o i r e, C.: Behandeling van capillariose

bij de duif door methyridine. Vlaams diergeneesk. Tijdschr., 31, 114, (1962).
T h i e n p o n t, D., M o r t c 1 m a n s, J.; Methyridine in the control of intestinal
capillariasis in birds. Vet. Ree., 74, 850, (1962).

Groot-Kopenhagen, met 1,4 miljoen inwoners, wordt door zes melkinrichtingen van
consumptiemelk voorzien. De uit Seeland komende melk wordt uitsluitend geleverd
door bedrijven, die t.b.c.- en abortusvrij zijn. De mastitis wordt met alle mogelijke
middelen bestreden. Het kiemgetal van de aangevoerde melk is laag en bedraagt bij
ongeveer 25% van de veehouders minder dan 30.000 kiemen per ml.
De melkkoeien worden elke maand nauwkeurig door een dierenarts onderzocht,
waarbij ook de overige omstandigheden voor de melkwinning worden beoordeeld.
Gebreken worden aan de veehouder medegedeeld en nagegaan wordt of ter verbete-
ring daari\'an het nodige wordt gedaan. Een verdere stimulans wordt verkregen met
premies of gevoelige kortin.gen. Er is een soort wedstrijd op het gebied van kwaliteit
tussen de zes melkinrichtingen; daartoe worden monsters genomen zowel in het bedrijf
als bij de detaillisten.

De utislagen van het kwaliteitsonderzoek worden gepubliceerd; de voortdurende
goede kwaliteit heeft het vertrouwen van de consument in Kopenhagen .gewonnen.

Over hef opsporen van tuberculeuze pluimvee-
stapels en de bestrijding van aviaire tuberculose.

About tracing of tuberculous poultry-flocks and the
control of avian tuberculosis.

T e s i n k, R O b ij n s en J O b s e, 1960) is onder meer het navolgende ge-
bleken :

a. in de provincie Zeeland komt op niet te verwaarlozen schaal aviaire
tuberculsoe onder landbouwhuisdieren en in het wild levende gevogelte
voor;

c. de intracutane tuberculinatie in de lel is een voldoend betrouwbare me-
thode om na te gaan of in een pluimveestapel aviaire tuberculose voor-
komt;

d. aviaire tuberkelbacteriën kunnen in de bodem, onder Nederlandse kli-
matologische omstandigheden, wel een jaar in leven blijven;

e. runderen, besmet met aviaire tukerkelbacteriën, kunnen bij een tuber-
culinatie met zoogdiertuberculine een reactie tonen (parallergische
reactie). Deze recatie is veelal klein, hard, omschreven en niet pijnlijk,
soms echter beduidend in omvang, oedemateus en pijnlijk.

Een simultaantest op dergelijke runderen verricht met bovine tuber-
culine en aviaire tuberculine (VZ test), levert veelal een uitslag op
waarbij de gezamenlijke toename van de huiddikten op de injectie-
plaatsen met aviaire tuberculine groter is dan die op de injectieplaatsen
met zoogdiertuberculine (SV > SZ). Bij de thans in Nederland in ge-
bruik zijnde concentratieverhouding tussen aviaire en bovine tuberculine
vindt men meestal een verhouding van SV:SZ = 2,5:1. Soms ook vindt
men geen toename van de huiddikte (VZ = O);

f. bij runderen, welke aviaire tuberkelbacteriën per os opnemen kan een
snelle uitscheiding — reeds na drie dagen — van deze bacteriën via de
melk plaats vinden, zonder dat een klinisch waarneembare mastids ont-
staat, eveneens vindt uitscheiding via de faeces plaats;

g. varkens, welke in contact zijn geweest met tuberculeus pluimvee, tonen
na slachting veelal een lokale lymfkliertuberculose, meer uitgebreide
tuberculeuze veranderingen zijn echter ook mogelijk.

Een contact gedurende korte tijd (± 1 maand) kan deze veranderingen
reeds veroorzaken;

h. geiten kunnen tengevolge van een contact met tuberculeus pluimvee
gaan lijden aan de daadwerkelijke vorm van tuberculose. Besmetting
van geit op geit met aviaire tuberkelbacteriën komt meestal niet voor.

1 Dr. J. Tesink. en Dr. K. G. Robijns, resp. directeur en voorheen veterinair mede-
werker van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland, Evertsenstraat 15, Goes.

Een aantal van 161 pluimveekoppels, welke met rundvee, dat tubercu-
linereacties had getoond, in contact was of was geweest werd door mid-
del van een intracutane tuberculinatie in de lel op aviaire tuberculose
onderzocht (R o b ij n s, 1960).
Het rundvee was aanwezig op 141 bedrijven.

Op 100 bedrijven met reacties bij de singletest werden 118 pluimvee-
stapels onderzocht welke met het rundvee in contact waren voordat de
uitslag van de simultaantest bekend was; op 31 bedrijven met als resul-
taat van de simultaantest: SV > SZ werden 31 pluimveekopjjels onder-
zocht en op 10 bedrijven met als resultaat van de simultaantest: VZ =
O werden 12 pluimveestapels getuberculineerd.

Voorts werden op 44 bedrijven, zonder reacties bij het rundvee bij de
singletest, 44 pluimveestapels getuberculineerd.

Dertien pluimveestapels, aanwezig op 13 bedrijven, waarvan slacht-
varkens na de dood behept bleken met tuberculeuze veranderingen ver-
oorzaakt door aviaire tuberkelbacteriën, werden eveneens getuberculi-
neerd.

De resultaten van het onderzoek van de pluimveestapel zijn in tabel 1
weergegeven.

Na het bekend worden van de uitslag van de simultaantest van genoemde
100 bedrijven bleek het volgende:

Op 59 bedrijven was de uitslag SV > SZ, op 19 bedrijven SV < SZ, op 12
bedrijven SV = SZ en groter dan nul, op 10 bedrijven VZ = 0.
Op 39 bedrijven met SV > SZ bleek contact met tuberculeus pluimvee, op
1 bedrijf met SV < SZ bleek dat het geval, evenals op 1 bedrijf met SV
= SZ en groter dan nul, alsmede op 6 bedrijven met VZ = 0.
Voegen we deze uitkomsten bij die, verkregen op de 31 bedrijven en 10
bedrijven (zie tabel 1), dan kan men tabel 2 samenstellen waarin het ver-
band tot uitdrukking komt tussen het resultaat van de rundveetuberculinatie
en dat van de pluimveetubcrculinatie.

*) Op één bedrijf was het eigen pluinwee niet tuberculeus, wel een andere koppel
waarmede het rundvee in contact kwam.

Genoemde residtaten deed het idee ontstaan dat vooral tubcrculinatie-
gegevens van rundvee en sectiebevindingen (aangevuld met bacteriologisch
onderzoek) bij slachtvarkens, zeer wel gebruikt zouden kunnen worden om
I)luimvcestapels, verdacht van een besmetting met aviaire tuberculose, op
te sporen. Een onderzoek \\an de pluimveestapels, waarmede deze dieren in
contact kwamen (of waren geweest) zou dan moeten plaats vinden om vast
te stellen of bedoelde besmetting inderdaad aanwezig is. In 1961 werd een
onderzoek ingesteld, dat tot doel had dit idee in de praktijk te toetsen.
Onderzocht werden pluimveekoppels, welke in aanraking kwamen (of
waren geweest) met:

b. runderen, welke een zodanige reactie bij de simultaantest hadden ge-
toond, dat SV > SZ was, ofwel VZ = O, dan wel SV < SZ;

c. runderen met een geringe reactie bij de singletest zodat een simultaantest
niet nodig werd geacht.

Wanneer men het resultaat van beide onderzoekingen samenvoegt (zie tabel
4) blijkt, dat vooral tuberculeuze pluimveestapels verwacht kunnen worden
- - althans in de provincie Zeeland — op bedrijven vanwaar slachtvarkens
afkomstig zijn, welke besmet bleken met aviaire tuberkelbacteriën. Voorts
op die bedrijven waar de uitslag van de simultaantest, verricht ten behoeve
van de tuberculosebestrijding onder het rundvee, zodanig was dat de ge-
zamenlijke toename van de huiddikten op de injectieplaatsen met aviaire
tuberculine groter is dan die op de injectieplaatsen met zoogdiertuberculine
(SV > SZ). Ook op die bedrijven, waar de simultaantest bij het rundvee
een resultaat gaf van VZ = O, moet men in rond de helft van de gevallen er
mede rekening houden dat het pluimvee met tuberculose besmet kan zijn.
In genoemde drie groepen gemiddeld kan men dus op 67% der bedrijven
tuberculeus pluinuee ver\\vachten, voor de overige groepen gemiddeld op
18% der bedrijven.

Ten behoeve van beide vermelde onderzoekingen werden onderzocht 397
pluimveestapels met tezamen 11801 stuks pluimvee. In totaal bleken 182
pluimveestapels besmet met aviaire tuberculose, dit is 45,8%.

Uit de bovenvermelde resultaten van de onderzoekingen naar het voor-
komen van aviaire tuberculose onder pluimvee op bedrijven, welke ver-
spreid zijn gelegen in vooral Zeeuws-Vlaanderen en midden Zeeland, blijkt,
dat in deze gebieden op niet te verwaarlozen schaal een besmetting van
landbouwhuisdieren met aviaire tuberkelbacteriën voorkomt.
Aangezien het niet doenlijk is al het in deze gebieden aanwezige pluimvee
te tuberculineren en het toch wenselijk werd geacht een indruk te ver-
krijgen hoe het resultaat van een tuberculinatie van pluimvee in deze streken
zou zijn indien „voor de voet weg" pluimvee zou worden getuberculineerd,
werd een aantal pluimveestapels, zonder nadere indicatie onderzocht.
Aangewezen werden Yerseke, de Kaloot (bij het Sloe gelegen), Oudelande
(zak van Zuid-Beveland) en St. Kruis (West Zeeuws-Vlaanderen).
Het resultaat van dit streekonderzoek is vermeld in tabel 5.

Uit de resultaten van de weergegeven onderzoekingen, blijkt, dat aviaire
tuberculose tenminste in midden en vooral in Zuid Zeeland, op uitgebreide
schaal voorkomt.

Een bestrijding van aviaire tuberculose in Zeeland dient ons inziens dan ook
te worden aangevat, gezien de gevolgen welke een besmetting met aviaire
tuberculose heeft voor het pluimvee zelf, de landbouwhuisdieren, het in het
wild levend gevogelte, en in sommige gevallen ook voor de mens.

Aviaire tubercidose treft men vooral aan op die bedrijven, waar het pluim-
vee te lang wordt gehouden onder hygiënische omstandigheden, die te wen-
sen overlaten.

Omdat tuberculose bij pluimvee praktisch altijd open tuberculose is (Ro-
b ij n s, 1960; T e s i n k, R o b ij n s en J o b s e, 1960) en aviaire tuberkel-
bacteriën ten minste 1 jaar in de bodem kunnen blijven leven (T e s i n k,
R O b ij n s en J O b s e, 1960) zijn alle exemplaren uit een koppel pluimvee,
waaronder (een) uitscheider(s) voorkomt(en) in de gelegenheid aviaire
tuberkelbacteriën per os op te nemen.

Bij een positief \\ erlopen koppeltuberculinatie dient dan ook de gehele koppel
als besmet te worden aangemerkt en te worden verwijderd of wel opgehokt,
terwijl nieuw aan tc voeren pluimvee zodanig moet worden gehuisvest dat
geen contact met de tuberculeuze koppel mogelijk is en voorts niet mag ver-
blijven op grond waarop de tuberculeuze koppel het laatste jaar heeft ver-
toeft.

Op grond van het feit dat de tuberculeuze processen zich slechts langzaam
ontwikkelen en de open vormen pas daardoor veelal na het eerste levens-
jaar tot stand komen, dient het pluimvee na het eerste legjaar te worden
afgevoerd.

Voorts is het, ook uit andere overwegingen, noodzakelijk dat huisvesting en
hygiënische omstandigheden, indien nodig, moeten worden gebracht op een
als normaal aan te merken niveau.

Op een aantal bedrijven wordt behalve kippen, ook ander gevogelte ge-
houden, zoals eenden, pauwen, parelhoenders, duiven e.d. Indien contact
aanwezig is (was geweest) tussen de tuberculeuze pluimveekoppel en dit
andere gevogelte, zal ook dit gevogelte moeten worden opgeruimd of
blijvend opgehokt.

Bo\\\'engenoemde grondregels voor een doeltreffende bestrijding van aviaire
tuberculose werden in persoonlijke gesprekken (Rob ij n s) aan 128 pluim-
veehouders gegeven, te weten aan 97 boer-pluimveehouders en 31 particu-

lier-pluirnveehouders. Een half jaar later werden deze 128 pluimveehouders
wederom bezocht, nu om na te gaan of de gegeven adviezen waren opge-
volgd.

Het — teleurstellende — resultaat van deze enquête toont aan dat een effec-
tieve bestrijding door een intensieve voorlichting alléén, niet haalbaar is.
Naast een intensieve voorlichting kan, wil men aviaire tuberculose met
succes bestrijden, een zekere verplichting tot bestrijding niet worden gemist.
Bedoelde verplichting kan worden neergelegd in een verordening van het
Landbouwschap, welke tevens richtlijnen dient te bevatten over de wijze
waarop de bestrijding moet plaats vinden.

Omdat bij het opsporen, op zo groot mogelijke schaal, van met aviaire
tuberculose besmet verdachte pluimveestapels, behalve de tuberculinatie-
gegevens van rundvee, ook de bevindingen bij slachtvarkens en de herkomst
\\an deze dieren ter kennis van de Gezondheidsdienst voor Dieren moeten
komen, en in twijfelgevallen materiaal uit slachtvarkens voor cultureel onder-
zoek op het voorkomen van aviaire tuberkelbacteriën moet worden opge-
zonden, zal in deze een nauwe samenwerking met de Hoofden van de
Keuring-sdiensten voor Vee en Vlees onontbeerlijk zijn.
Of de hierboven weergegeven bevindingen ook voor andere gebieden van
Nederland gelden, kan slechts door een soortgelijk onderzoek worden na-
gegaan. Het is niet onmogelijk te achten dat in die delen van Nederland
waar pluimveehouderij niet van overwegend belang is, op grotere schaal
dan wordt vermoed, pluimveetuberculose voor kan komen. Een aanwijzing
hiervoor kan het feit vormen dat, volgens de meitelling 1962 (Centraal
Bureau voor de Statistiek), het aantal leghoenders, ouder dan l\'/^ jaar
(groter kans op aviaire tuberculose) ook in enkele andere provincies, net
als in Zeeland, een niet onbelangrijk percentage uitmaakt van de hoenders
(Zeeland 22%, de beide Hollanden 17%, Groningen, Drenthe rond 16%,
tegenover de echte „kippenprovincies" van rond 11,5%).
Ook de omstandigheid dat in 1958 en 1959 bij één op de 300 in Nederland
geslachte varkens macroscopisch tuberculose werd vastgesteld — welke on-
mogelijk altijd van bovine aard zal kunnen zijn gezien het feit dat de
Nederlandse rundveestapel sinds 1956 als vrij van bovine tuberculose kan
worden aangemerkt — wijst in deze richting (R ob ij n s, 1960).

!. Het opsporen van pluimveekoppels welke besmet zouden kunnen zijn
met aviaire tuberculose op bedrijven waar rundvee wordt gehouden,
kan geschieden aan de hand van gegevens verkregen bij de simultaan-
test van het rundvee met zoogdiertuberculine en aviaire tubcrculine.

2. De met tuberculose besmette pluimveekoppels zijn vooral te verwachten
op die bedrijven waar de som van de huidzwellingen tengevolge van de
injectie met aviaire tuberculine groter is dan met zoogdiertuberculine
(SV > SZ), ofwel daar waar de simultaantest, in aansluiting op een
reactie bij de singletest, negatief is verlopen (VZ = 0).

3. Het vinden van aviaire tuberculose bij slachtvarkens is een zeer belang-
rijke aanwijzing dat het pluimvee, waarmede de slachtvarkens in con-
tact zijn geweest, besmet kan zijn met aviaire tuberculose.

4. Het onderzoek op tuberculose van de als verdacht aangemerkte pluim-
veekoppels kan het best geschieden door intracutane tuberculipatie in
de lel of door het verrichten van sectie op een of meerdere slechte exem-
plaren uit de koppel.

5. Pluim\\eetuberculose is een koppeldiagnose; wanneer enkele exemplaren
bij een onderzoek besmet blijken met tuberculose dient de gehele koppel
als zodanig te worden aangemerkt.

6. De bestrijding dient gebaseerd te zijn op een intensieve voorlichting,
vooral inzake opruiming van de besmette koppel, gescheiden opfok,
jaarlijkse omwisseling van de koppel, verbetering van hui.svesting en
hygiëne.

7. Naast deze intensieve voorlichting kan een zekere \\erplichting tot be-
strijding niet worden gemist, wil men aviaire tuberculose met succes be-
strijden.

Een uitvocri.g onderzoek werd ingesteld naar het voorkomen van aviaire tuberculose
onder pluimvee in Zeeland en de bestrijding daarvan in deze provincie.
Een aantal van 71 pluimveestapels werd onderzocht door middel van intracutane
tuberculinatie in de lel, welke voorkwamen op 71 bedrijven welke varkens hadden
afgeleverd voor de slacht waarbij, na slachting, een besmetting met aviaire tuber-
culose kon worden bewezen. Van deze 71 pluimveestapels bleken 56 besmet met
aviaire tuberculose (78,8%).

Op 129 bedrijven waar het resultaat van de simultaantest bij het rundvee — dat een
reactie toonde bij de singlctcst — met zoogdier- en vogeltuberculinc zodanig was dat
de gezamenlijke toename van de huiddikte t.g.v. de injectie met aviaire tuberculine
groter was dan die veroorzaakt door dc injectie met zoogdiertuberculine (SV > SZ),
werd het pluimvee, dat met het rundvee in contact kwam, door middel van tuber-
culinatie onderzocht. Het bleek dat op 85 bedrijven contact bestond tussen rundvee
en tuberculeus pluimvee (65,9%).

Op 14 van de 31 bedrijven waar SV = SZ = O (VZ = O) bleek te zijn, kon een be-
smetting van het pluimvee met tuberculose worden vastgesteld (45,2%).
Van 39 bedrijven waar SV < SZ was, werd het pluimvee getuberculineerd. Besmet
pluimvee werd op 4 bedrijven aangetroffen (10,3%). Van 12 bedrijven met als uit-
slag van de simultaantest SV = SZ > O, bleek het pluimvee op 1 bedrijf besmet
met aviaire tuberculose (8,3%).

Ook werd het pluimvee onderzocht op 51 bedrijven, waar rundvee bij de singletest
(zoogdiertuberculine) een geringe reactie toonde. Op 11 van deze bedrijven werd
het pluimvee besmet bevonden (21,6%).

Het pluimvee op 44 bedrijven, waar rundvee geen reactie toonde bij de singletest,
werd onderzocht. Op 10 bedrijven kon een besmetting met aviaire tuberculose worden
aangetoond (22,7%).

Wanneer men het resultaat van het onderzoek verricht op de „varkensbedrijven",
„SV > SZ bedrijven" en de „VZ = O bedrijven" bij elkaar voegt, blijkt op 155
van 231 onderzochte bedrijven (67%) contact te hebben bestaan met tuberculeus
pluimvee. Voor de overige onderzochte groepen van bedrijven bedraagt dit percen-
tage 18, nl. op 26 van 146 bedrijven.

In totaal werden onderzocht 397 pluimveestapels, met tesamen 11801 stuks pluimvee.
Hiervan bleken 182 stapels besmet met aviaire tuberculose, dit is 45,8%.
Gezien genoemde resultaten werd het wenselijk geacht een indruk te verkrijgen hoe
het resultaat van een pluimveetuberculinatic in bepaalde streken van Zeeland zou
zijn, indien „voor de voet weg" pluimveestapels werden getuberculineerd, dus zowel
bij boer-pluimveehoudcrs als bij particulier-pluimveehouders.

Aangewezen werden Yerseke (7 pluimveestapels), de Kaloot (bij het Sloe gelegen,
11 pluimveestapels), Oudelande (Zak van Zuid-Beveland, 35 pluimveestapels) en St!
Kruis (West Zeeuws-Vlaanderen, 53 pluimveestapcls),

Van de 106 onderzochte pluimveekoppels met 2096 stuks pluimvee, bleken 54 kop-
pels besmet, dit is 50,9%.

In totaal werden tijdens boven weergegeven onderzoeken 503 pluimveestapels met te
samen 13897 stuks pluimvee op aviaire tuberculose onderzocht.
Van deze 503 pluimveestapels bleken 236 besmet, dit is 46,9%.

Op grond van bovengenoemde uitkomsten, welke een aanpak tot intensieve be-
strijding inhouden, werd nagegaan of met een persoonlijke voorlichting van de eige-
naar een succesv9lle bestrijding haalbaar is. Op 128 bedrijven werden tijdens een per-
soonlijk gesprek adviezen inzake de bestrijding gegeven. Bij een controle, ingesteld
een aantal maanden na de gegeven voorlichting, bleek dat op 79 bedrijven (61,7%)
het advies in het geheel niet was opgevolgd, op 8,6% gedeeltelijk.
Van de 97 boer-pluimveehouders volgden 59 het advies niet op (60,8%), van de
31 particuher-pluimveehouders volgden 20 het gegeven advies niet op (64,5%).
Naast een intensieve voorlichting kan dan ook een zekere verplichting tot bestrijding
niet worden gemist, wil men dc aviaire tuberculose met succes bestrijden

1. The tracing of poultry flocks suspected of infection with avian tuberculosis on
farms where bovine cattle arc also kept can be done by means of data obtained
from the simultaneous test in the bovine cattle using bovine and avian tuberculin.

2. The flocks infected with tuberculosis arc especially to be expected on those farms
where the total cutaneous swelling in mm as a result of injection with avian tuber-
culin is greater than that with bovine tuberculin (SA > SB) or where the simul-
taneous test following a reaction to the single test is negative (C. test = 0).

3. The finding of avian tuberculosis in pigs raised for meat is a very important
indication that the poultry which has been in contact with such pigs may be in-
fected with avian tuberculosis.

4. The mvestigation of suspected flocks can best be done by the intracutaneous
tuberculin test done in the wattle or by the autopsy of one or more poor specimens
from the flock.

5. Poultry tuberculosis is a flock-diagnosis; when investigation shows several speci-
mens to be infected with tuberculosis the whole flock must be considered as
infected.

6. Control should be based on intensive education and advice, especially as concerns
the stamping out of the infected flock, separate rearing, annual renewal of the
flock, improvement of the poultry houses and hy.gicne.

7. To supplement advice, some kind of compulsory control is essential if avian tuber-
culosis is to be succesfully controlled.

1. Le dépistage de la tuberculose aviaire parmi l\'effectif des bêtes de basse-cour de
fermes où l\'on tient des bovins peut se faire à l\'aide de données obtenues grâce au
test simultané des bovins avec la tuberculine mammifère et la tuberculine aviaire.

2. On peut s\'attendre à détecter des troupes de bêtes de basse-cour infectées de
tuberculose surtout dans les fermes où le total des tuméfactions cutanées causées
par l\'injection de tuberculine aviaire est supérieure au nombre de tuméfactions
causées par l\'injection avec la tuberculine mammifère (SV > SZ), ou bien aux
endroits où le test simultané, succédant immédiatement à une réaction au single-
test, a eu un résultat négatif. (VZ = 0).

3. La détection de tuberculose aviaire chez des porcs d\'abattage est une indication
très importante que les animaux de basse-cour, avec lesquels les porcs ont été en
contact, peuvent être contaminés de tuberculose aviaire.

4. L\'examen des troupes d\'animaux de bassc-cour soupçonnées de tuberculose aviaire
peut se faire le mieux à l\'aide de tuberculination incracutanc dans la caroncule
ou par une section d\'un ou de plusieurs mauvais exemplaires de la troupe.

5. La tuberculose aviaire est un diagnostic de la troupe entière, quand pendant
l\'examen quelques exemplaires s\'avèrent être contaminés de tuberculose, la troupe
entière devra considérée comme infectée.

6. La lutte contre la tuberculose aviaire devra se baser sur des renseignements très
intensifs surtout en ce qui concerne l\'élimination de la troupe infectée, l\'élevage
séparé, l\'échange annuel de la troupe, l\'amélioration du logement et de l\'hygiène.

7. A côté de cette information une certaine obligation à lutter contre la tuberculose
aviaire est indispensable, si l\'on veut la combattre avec succès.

1. Geflügelhcrden, die auf Betrieben, wo Rinder gehalten werden, mit aviärer Tu-
berkulose infiziert sein könnten, können mittels Daten erhalten durch Simultantest
der Rinder mit Säugetiertuberkulin und aviärem Tuberkulin ermittelt werden.

2. Mit Tuberkulose verseuchte Federviehherden sind vor allem auf Betrieben zu fin-
den, wo die Zahl der Hautschwcllun.gen infolge Injektion mit aviärem Tuberkulin
grösser ist, als die mit Säugetiertuberkulin (SV > SZ), oder dort, wo der Simul-
tantest im Anschluss einer Reaktion des Singletests negativ verlaufen ist (VZ~0).

3. Von Wichtigkeit ist die Ermittlung aviärer Tuberkulose bei Schlachtschweinen,
da dieselben durch Kontakt mit dem Federvieh mit aviärer Tuberkulose infiziert
könnten sein.

4. Die Untersuchung auf Tuberkulose von verdächtig erscheinenden Geflügclherden
geschieht am besten durch intrakutane Tuberkulinproben am Kehllappen oder
durch Sektion eines oder mehrere der schwächlichsten Exemplare in der Herde.

5. Geflügeltuberkulose ist eine Herdendiagnose; falls einzelne Exemplare bei der
Untersuchung sich als tuberkulös erweisen, muss dic ganze Herde als verseucht
beschaut werden.

6. Die Bestreitung muss vor allem durch intensive Aufklärung, Ausmerzen verseuch-
ter Herden, getrennte Aufzucht, jährlichen Umtrieb, bessere Aufenthaltsräume
und Hygiene geschehen.

7. Neben dieser Aufklärung kann eine gewisse Verpflichtung zur Bekämpfung nicht
entbehrt werden, falls eine Bcstreitimg der aviären Tuberkulose überhaupt Erfolg
haben soll.

R o b ij n s, K. G.: Het voorkomen van aviaire tuberculose in Zeeland en de invlocd
hiervan op de rundertuberculosebcstrijding. Diss. Utrecht 1960.

Tesink, J., R o b ij n s, K. G., J o b s e, A. S.: Het aantonen van in faeces en
bodem voorkomende aviaire tuberkelbacteriën door middel van intraperitoneale
injectie bij kippen. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1214, (1960).

Enkele praktijkervaringen mef de preparaten
Promintic and Mintic toegepast bij Capillaria-
infecties bij pluimvee.

Practical experiences with promintic and mintic in
Capillaria-infections in poultry.

In aansluiting op het laboratoriumonderzoek naar de werkzaamheid van
mintic bij Capillaria-\'miftctKS bij pluimvee door de heer Hendriks van
het Centraal Diergeneeskundig instituut, afdeling Rotterdam (1962), werd
ons verzocht om enkele oriënterende praktijkproeven met het preparaat
mintic te verrichten bij voorkomende Capillaria-mieciies. Daar de behan-
deling van Capillaria-mieciies bij pluimvee nog steeds een groot probleem is,
was er van onze zijde interesse om promintic en mintic bij voorkomende ge-
\\ allen te proberen.

Met het preparaat promintic waren bij Capillaria-\'ml&cücs. door Hen-
driks (1962) in laboratoriumproeven en door T h i e n p o n t en mede-
werkers (1962) in praktijkproeven reeds goede resultaten bereikt.
Door ons werd dan ook bij 9 besmette koppels slechts in 2 gevallen pro-
mintic gebruikt en bij de overige 7 koppels mintic, één keer in combinatie
met promintic.

De behandeling werd in nauwe samenwerking met de praktizerende colle-
gae^) uitgevoerd.

In 5 gevallen werden de gevonden draadwormen voor determinatie naar
het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire ziekten!^) te
Utrecht gezonden. Bij onderzoek bleek er sprake te zijn van Capillaria
obsignata, éénmaal vergezeld van Capillaria caiidinflata. Capillaria obsig-
nata heeft geen tussengastheer (regenworm) nodig.

Het totale aantal behandelde dieren bedroeg ongeveer 6.450 stuks, in leeftijd
variërend van 5 tot 11 maanden. Er was 4 x sprake van W.L., 3 x van
W.L. X R.I.R., 1 X van VV.L. x R.I.R. x N.Ha. en 1 x van W.L. x Austra-
lorp. Oj) 7 bedrijven werden de hennen geheel binnen gehouden. De hennen
op de overige 2 bedrijven beschikten over uitloop.

Bij slechts 3 van de 9 koppels was er spiake van een zuivere draadworm-
infectie. Op 4 bedrijven was er een menginfectie met E. acervulina, op 1
bedrijf ook nog E. maxima er bij en op 1 bedrijf was er een combinatie met
histomoniasis. De coccidiosis werd met succes 3 x met amjDrolium en 2 x
met 3,5 dinitro-ortho-toluaniide gedurende 1 maand achtereen door het

J. B. Litjens, dierenarts bij de Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren in Lim-
burg, „Sonnenhuys", Heythuysen.

Onze dank voor de prettige samenwerking aan de collegae R. A. P. H. C o r b e y,
G. H. H. Hendriks, W. H. K r e m e r, E. J. A. S c h e y m a n s, F. P. G.
S c h w e r i n g, M. J. M. P. S c h y n s en M. J. van Winden.
Waarvoor onze dank aan Prof. Dr. D. S w i e r s t r a en zijn stafleden.

voer behandeld. De dosering van deze coccidiostatica was 0,0125%, be-
rekend over het totale rantsoen. De histomoniasis werd met furazolidone in
een dosering van 40 gram per 100 kg voer gedurende 10 dagen achtereen
behandeld.

Bij een koppel, bestaande uit 1.900 ^V.L.-hennen, werd 0,2 cm^ promintic
subcutaan per dier ingespoten. De injectieplaats was de liesplooi. Een
twintigtal dieren kreeg direct pootverlamming (mogelijk tengevolge van me-
chanische beschadiging), doch hiervan was de volgende dag niets meer te
bespeuren. Een koppel van 290 W.L. x R.I.R. hennen werd met 0,3 cm-^
per dier ingespoten. De injectie werd uitgevoerd met behulp van een re-
volverspuit, welke op 1 cm^ was afgesteld. De injectie bestond uit 0,7 cm-\'
aqua destillata en 0,3 cm^ promintic. Ook hier kregen slechts enkele dieren
pootverlamming, welke na een dag verdwenen was.

Bij de 7 overige bedrijven werd gebruik gemaakt van mintic, hetgeen een in
drinkwater te geven \\orm van methyridine is. Van dit preparaat werd
5,5 cm3 per 10 kippen verstrekt. Mintic werd als een 1% oplossing \'s mor-
gens vroeg door het drinkwater gegeven! Bij deze dosering werd het drink-
water normaal opgenomen. Wel zij vermeld, dat in alle gevallen de dieren
vanaf de avond vóór de behandeling geen water meer kregen. Bij deze, in
de zomer uitgevoerde praktijkproeven, was dus geen kunstmatige verlichting
nodig.

In alle koppels was na de eerste week van de behandeling al een belangrijke
verbetering te constateren. Het aantal dorre dieren was aanzienlijk ver-
minderd en in veel koppels was weer sprake van een verhoogde eiproduktie,
welke zich gedurende de 2e en soms nog 3e week van de behandeling voort-
zette. Deze toename van de eiproduktie varieerde van 10 tot 30%.
Bij 2 koppels was het resultaat \\an de behandeling aanvankelijk niet ge-
heel bevredigend. Een koppel \\ an 1.200 W.L.-hennen knapte behoorlijk op,
maar er bleven toch nog ongeveer 70 dieren achter. Drie weken na de
mintic-bchandeling werden deze uitgeselecteerd. Hier\\an werden 2 dieren
geseceerd. Er werden zowel coccidiën (E. acervulina), als bij één dier veel
draadwormen gevonden. Het was de eigenaar wel opgevallen dat de ken-
nelijk zieke dieren tijdens de behandeling van de drinkgoot op het latten-
rooster werden verdreven. Er werd besloten om 24 zeer zieke dieren te ver-
wijderen en de rest met 0,2 cm^ mintic verdund met 0,8 cm^ aqua destillata
in te spuiten. Het resultaat was frappant. Ten tijde van de inspuiting legden
deze 45 hennen per dag 3 eieren. Na 3 weken was dit tot 27 eieren per dag
gestegen. Er waren toen nog 10 slechte dieren aanwezig, welke xemijderd
werden. Hierv an werden er nog 3 geseceerd, waarbij 1 x veel draadwormen,
1 X buikvliesontsteking en 1 x geen duidelijke afwijkingen gevonden werden.

Bij een koppel dieren met uitsluitend een infectie van Capillaria obsignata
en Capillaria caudinflata, was ter oriëntatie mintic als een /2% oplossing
verstrekt. Aanvankelijk reageerden de hennen goed op deze behandeling,
doch er kwam na ruim 2 weken weer een inzinking. Er werden 2 hennen
geseceerd, welke nog met veel draadwormen besmet waren. Dit koppel be-
schikte over een grasuitloop. Nadat de dieren echter werden opgehokt en
nogmaals met minde, maar nu als 1%-oplossing verstrekt, werden behan-
deld, trad er een blijvende verbetering op.

In alle gevallen werd het strooisel na de behandeling regelmatig omgewerkt
en in sommige gevallen vernieuwd.

Uit 6 van de behandelde koppels werden 3-4 weken na de beëindiging van
de gehele therapie enkele slechte dieren ter controle geseceerd. In de overige
3 koppels werden op dit tijdstip geen kennelijk zieke dieren meer aange-
troffen. In 4 koppels, behandeld met mintic, werden geen draadwormen
meer gevonden, dit was wel liet geval bij enkele dieren, welke met pro-
mintic waren behandeld.

In de praktijk komen naast draadwormen vaak menginfecties, vooral met
dunnedarm-coccidiose, voor. Deze menginfecties kunnen het resultaat van
de behandeling vertroebelen.

Deze praktijkproeven moeten, gezien het beperkte aantal van de behandelde
koppels, slechts oriënterend worden beschouwd. De sectiebevindingen van
enkele slechte dieren uit een koppel zijn voor het resultaat van een koppel-
behandeling geen volledig juiste maatstaf. Evenzo staat een produktiestijging
van de diverse koppels niet alleen in verband met de toegepaste behan-
deling, maar evenzo met de toename in leeftijd.

Ondanks het feit dat de resultaten van deze praktijkproeven op weinig
exacte gegevens berusten, meenden wij er toch goed aan te doen een en
ander als praktijkervaring te vermelden.

Met de aangewende doses, zowel van promintic als \\ an mintic werden na-
melijk, gezien het klinisch herstel van de behandelde koppels, bevredigende
resultaten bereikt. In voorkomende gevallen \\an CapiHaria-iniecties bij
pluimvee lijkt ons een behandeling met promintic of mintic verantwoord.
Uit onze gegevens kan als voorlopige conclusie de dosering voor promintic
worden gesteld op 0,75 cm^ van een 20% promintic-oplossing in aqua des-
tillata per kg lichaamsgewicht; voor mintic op 0,55 cm^ per kip, toegevoegd
aan het drinkwater, zodat een 1%-oplossing wordt verkregen.
Dit drinkwater dient \'s morgens te worden verstrekt nadat de avond daar-
voor de mogelijkheid tot het opnemen van drinkwater is weggenomen. Pas
nadat het drinkwater met mintic is opgenomen, wordt verder normaal drink-
water verstrekt.

De gunstige ervaringen, in de praktijk opgedaan bij de behandeling van Capillaria-
infecties bij pluimvee met mintic en promintic, worden vermeld. Op grond daarvan
wordt een doscringsschema gegeven.

Description of favourable practical experiences in the treatment against Capillaria-
infections in poultry by using promintic and mintic. Based upon the result a dosage-
scheme is recommended.

Hendriks, J.: The use of Promintic as anthelmintic against experimental infec-
tious Capillaria obsignata - Madsen 1945 - in chickens. Tijdschr. Diergeneesk., 87,
314, (1962).

Thienpont, D., Mortelmans, J.: Methyridine (Promintic I.C.I.) in the
control of intestinal Capillariasis in birds. Vet. Ree., 74, 850, (1962).

P r i t c h a r d, W. R.; A proposal for a change in veterinary education to better
meet the needs of a changing profession. J. Am. vet. med. Assoc., 140, 1298, (1962).
Volgens Pritchard, dean van de „School of Veterinary Medecine" van de uni-
versiteit van Californië, bestaat de studie voor dierenarts in de U.S.A. uit twee pre-
veterinaire jaren („arts and sciences", soms met zootechniek) en een opleiding van
4 jaar, waarin de hele diergeneeskunde, inclusief anatomie en fysiologie wordt onder-
wezen, waarna het dierenartsexamen wordt afgelegd („D.V.M."). Voor de nict-
klinische vakken kan men dan nog b.v. de graad „Master of Public Health" en
„Doctor of Public Health" behalen, maar voor de klinische vakken is maar weinig
gelegenheid tot het volgen van speciale opleidingen.

De schrijver bepleit het instellen van cursussen b.v. twee jaar na het afstuderen, in:

2. inwendige ziekten en chirurgie van slachtvee („beef cattle"),
inwendige ziekten en chirurgie van varkens,

Deelnemers aan deze cursussen zouden het beste eerst een jaar praktijkervaring kun-
nen opdoen. Het zou wenselijk zijn, dat iedere universiteit een keuze deed uit deze
opleidingen in verband met de praktische mogelijkheden voor het verkrijgen van
geschikte patiënten.

Op het ogenblik bestaat reeds cen dergelijke opleiding aan de universiteit van
Georgia voor pluimveeziekten en aan de staatsuniversiteit van Iowa voor labora-
toriumdieren. De schrijver geeft uitvoerige overzichten van de leerstof, die hij zich
voor deze cursussen voorstelt.

De op deze wijze opgeleiden zouden dan een erkenning als specialist kunnen krijgen.

Re aside, J. J.: A chemical estimation of urinary oestrogenes during the oestrus
cycle in the pig. Rapport 4e Internationale Congres „Voortplanting bij dieren",
Scheveningen, 1961.

In dit rapport wordt een methode beschreven voor het chemisch bepalen van oestro-
genen in de urine van niet drachtige varkens.

kwantitatief komt oestron (a-follikel hormoon) het meest voor, terwijl ocstradiol-
17-/8 slechts weinig of in het geheel niet voorkomt gedurende de ovulatie cyclus.
Oestriol werd in het geheel niet aangetroffen.

In alle onderzochte cycli trad een piek op in het ocstron-gehalte in dc urine, zeer
kort voordat de zeug bronstig werd. Voor het vaststellen van de bronst werd hierbij
cen gevasectomiseerde beer gebruikt.

Direct na de bronst werd dit gevolgd door een snelle afname tot een zeer laag ge-
halte aan oestron, dat gedurende de gehele cyclus zo bleef tot een paar dagen voor
de volgende bronst, waar het weer tot iets hogere waarden steeg.

T a i r a, A. M. and T a r k h a n, A. A. (Department of Histology, Faculty of Mede-
cine, Cairo University) : The role of the testis in the release ot gonadotrophins from
the hypophysis. Acta Endocrinologica, 40, 175, (1962).

De proeven werden opgezet om na te gaan hoe de afscheiding van gonadotrofinen
uit de hypofyse van de volwassen mannelijke rat verandert na chirurgisch ingrijpen
zoals castratie e.d.

Daartoe werden 36 volwassen cf in drie groepen van 12 dieren onderverdeeld.
De ratten in groep I bleven intact; in groep II werden de dieren door operatief in-
grijpen cryptorchide gemaakt, terwijl de dieren van groep III werden gecastreerd.
In iedere groep werden 6 dieren door middel van hun bloedvaten verbonden met 6
infantiele 9 9 , de andere 6 met een gelijk aantal infantiele fj" J\'.
Daarnaast werden 12 infantiele dieren (6 en 6 $ ) als controle genomen.
Na 7 dagen parabiotisch aan elkaar gekluisterd te zijn geweest werden alle dieren
gedood met inbegrip van de controles. Van de infantiele dieren werden de gewichten
van de gcslachtsapparaten en de histologische preparaten daarvan vergeleken met
die van de controledieren. Aangenomen werd dus dat de waargenomen veranderingen
in de onvolwassen dieren aan de afgifte van gonadotrofinen van de volwassen donor
via de bloadanastomose te danken was.

De percentsgewijze toename van het testisgewicht/100 g lich gew zou een afspiegeling
zijn van de F.S.H.-produktie in de donor, terwijl dat van de relatieve prostaat- en
zaadblaasjes-gewichten een indicatie voor de I.C.S.H.-produktie zou zijn. De ver-
anderingen in de relatieve gewichten der uteri en ovaria werden als een aanwijzing
omtrent de totale gonadotrofe activiteit van het donorbloed beschouwd.
De voornaamste resultaten waren de volgende:

(groep I) bleef .gelijk (—2.5%), verbonden met de cryptorchiden (groep II) steeg
85,7%; verbonden met de castraten (groep III) steeg het 96,2%.
Voor de prostaatgewichten (I.C.S.H.-component) waren deze cijfers resp —3 8%
(I), 90,2% (II) en 214,7% (III).

De ovariumgewichten van de infantiele $ 9 waren resp. toegenomen, —0,7% (I),
180,9% (II) en 550,9% (III). De uteri gaven een vergroting te zien van resp.
23,7% (I), 420,8% (II) en 913,5% (III). Voorts bleek uit de\'vaginale uitstrijkjes
dat deze laatste dieren (II en III) gedeeltelijk of in de pro-oestrus of in de oestrus
verkeerden.

a) Aangezien de dieren (en 9 ) in groep I nauwelijks verschillen te zien gaven
met de controles, zou dit cen sterke aanwijzing zijn dat normale volwassen ratten
geen meetbare hoeveelheden F.S.H. en I.C.S.H. uitscheiden.

b) De gevonden verschillen tussen de toename van de prostaat- en zaadblaasjes-
gcwichten van groep 11 en III, terwijl dit voor de testisgewichten niet of nauwe-
lijks gold, zou er op wijzen dat de F.S.H.-afgifte bij cryptorchiden en castraten
praktisch gelijk verhoogd was, terwijl de I.C.S.H.-afgifte bij de cryptorchiden veel
minder steeg dan bij de castraten. Met andere woorden, bij de cryptorchiden,
waar het spermatogene epitheel .gedegenereerd is, maar het interstitiële weefsel
(cellen van Leydig) meestal vrij goed intact blijft, was de remming van de
I.C.S.H.-afgifte van de hypofyse nog aanwezig in tegenstelling tot de F.S.H.-
afgiftcrcmming.

Het spermatogene epitheel, in casu de cellen van Sertoli, zouden een hormoon
produceren dat de F.S.H.-afgifte van de hypofyse afremt in analo.gie met het ver-
mogen der Leydigse cellen die in staat zijn de I.C.S.H.-afgifte te beïnvloeden.
Voorts bleek uit de histologische preparaten van de ovaria dat in de groep der
castraten (III) er .geen luteïnisatie op de gebruikelijke wijze optrad na de duidelijk
zichtbare follikelstimulering ondanks dus het feit dat I.C.S.H., ook wel L.H.
(luteïniserend hormoon) genoemd, in verhoogde mate zou zijn afgescheiden. Wel
waren de theca-cellen geluteïnisecrd, hun verwantschap met de Leydigse cellen
volgens de auteurs hiermee onderstrepend, maar van luteïnisatie der granulosa-
cellen was geen sprake.

Dit nu zou een bewijs zijn dat het I.C.S.H. en het L.H. niet identiek is, zoals al-
gemeen wordt aangenomen. (Een eerder onderzoek zou hebben aangetoond dat an-
drogenen de luteïnisatie zouden bevorderen door de I.C.S.H.-afgifte te remmen
en de L.H.-afgifte te stimuleren, Ref.).

D ey, S. P.: Burns in a Shetlandpony. ]. Am. vet. med. Ass., 141, 555, (1962).
Tengevolge van een stalbrand had een Shetlandpony uitgebreide brandwonden op-
gelopen. De beginbehandeling had bestaan uit plaatselijke toepassing van aeidum
tannicum en salieylzuur en injeeties met prednisolone en penicilline met strepto-
mycine. Later werden plaatselijk nitrofurazone, lanoline en levertraanzalf gebruikt.
Tijdens de behandeling werd de indruk verkregen, dat hierdoor het afstoten van de
gelaedeerde weefsels werd tegengehouden en dat het beter was geweest eerst de
weefselafstoting af te wachten en pas daarna met een adstringens en minerale olie
te behandelen.

T a V e r n O r, W. D. and V a u g h a n, L. C.; Radiography of horses and cattle.
Brit. vet. ]., 118, 359, (1962).

Door de vooruitgang in de heelkundige diagnostiek en behandeling — speciaal op
het gebied van de been- en gewrichtschirurgie — is ook het gebruik van röntgen-
fotografie bij paarden en runderen aanmerkelijk toegenomen. Sinds de laatste wereld-
oorlog bestaat onder de practici in Engeland meer en meer de behoefte aan een eigen
röntgenapparatuur als tchnisch hulpmiddel bij de oplossing van voornamelijk ortho-
pedische problemen.

Het röntgenonderzoek vereist echter niet alleen een bruikbare apparatuur, maar ook
een behoorlijke kennis van de fysisch-chemische zijde van de röntgenologie, alsmede
een grondige kennis en inzicht in dc topografische anatomie. De schrijvers gaan uit-
voerig in op de eerstgencx-mde vereisten en bespreken op grond van hun klinische
ervaringen de bijzonderheden van de technische uitrusting, de inrichting van de
donkere kamer, de bescherming tegen stralen, de opnametechniek en de interpretatie
van de verkregen beelden.

Breuer, H. J.: Veränderungen der Skclctmuskulatur bei der Leukose des Rindes
und ihre Bedeutung für die Fleischbeschaurechtliche Beurteilung. S.V.Z., 62, 365,
(1962).

De uitbreiding van leucose bij runderen was voor dc schrijver aanleiding om het
ziektebeeld nader tc bestuderen en de beoordelingsvoorschriften voor geslachte run-
deren hierop te testen.

Met name onderzocht hij een aantal spieren, w.o. skelctspieren, histopathologisch; bij
29 van de 30 door hem onderzochte gevallen (96,6%) vond hij hierin lymfocytaire
infiltraties, spiervezelaantasting en degcneraties. Bij het routine-onderzoek waren in
de spieren geen veranderingen waargenomen; bij uitgebreid spieronderzoek, verricht
aan de oppervlakte van vele hiertoe gemaakte spiersneden, werden in een aantal
gevallen macroscopisch zichtbare veranderingen aangetroffen.

Op grond van de resultaten van het histopathologisch onderzoek der spieren bepleit
de auteur wijziging der bestaande voorschriften met betrekking tot het onderzoek
van leucosegevallen.

TIERFÜTTERUNG UND TIERHALTUNG. Mehrsprachcn - Bildwörterbuch.
Lohmann - Steinmetz.

(Verlag H. Steinmetz, Betzdorf\\Sieg (W.-Deutschland), 224 pag., 530 afb., 28 over-
zichtsfiguren. Prijs DM 10,-)

In het voorwoord stelt de uitgever dat het in verband met de snelle veranderingen
op het gebied van de veevoeding en de veehouderij nodig is dat de vakman zich vlug
kan oriënteren, zowel in binnen- als in buitenland.

Hiertoe is het nodig de juiste betekenis en de juiste vertaling van vakuitdrukkingen
gemakkelijk te kunnen uitvinden. Om dit mogelijk tc maken werd dit boekje van han-
dig formaat uit.gegeven dat vele vaktermen aanschouwelijk uitbeeldt in tekenin.gen
en vertalingen geeft in het En.gels, het Frans, het Spaans, het Italiaans en het Neder-
lands. Voor Nederland werkte Prof. Ir. S. I w e m a hieraan mee.
De volgende onderwerpen worden behandeld:

.Algemene begrippen uit de anatomie en de fysiologie, diergeneeskunde, veeteelt,
voedingsfysiologie, veevoeding, ruwvocders, handelsvoeders, veehouderij (paard, rund,
schaap, geit, varken, konijn), pluimveeteelt, pluimveeteeltprodukten, melk en melk-
produkten en de vleesproduktie.

Is het dus aan de ene kant een meertalig woordenboek - de term ruwvezcl wordt in
de andere talen vertaald — anderzijds legt het de betekenis van bepaalde planten
(bijv. grassen en voedergewassen), dieren (verschillende landbouwhuisdieren) en ar-
tikelen (bijv. voederapparatuur voor pluimvee) in tekeningen vast.
Wat hiervan precies de bedoeling is, is niet geheel duidelijk. Waarom moeten bijv.
tekeningen van een bok, een geit en een .gcitelam gereproduceerd worden? Elke
adspirant-gebruiker zal toch wel weten hoe deze dieren eruit zien. Ook worden bijv.
onduidelijke en wonderlijke zwartwittekenin.gen af.gedrukt van verschillende varkens-
en pluimveeziekten, waar m.i. weinig gebruikers wat aan hebben.

.Anderzijds zijn de tekenin,gen van verschillende technische apparaten wel weer aardig.
Een duidelijke index in de verschillende talen besluit dit boekje dat m.i. als woorden-
boek door velen met genoe.gen .gebruikt kan worden.

Gaarne zou ik onderstaand „Ingezonden" in het eerstvolgende Tijdschrift zien ge-
plaatst, waarvoor bij voorbaat mijn dank.

Ik heb mij geër.gerd aan de wijze waarop collega Kampelmacher c.s. hebben gemeend
te moeten reageren op het door collega De Vries in ons Tijdschrift gepubliceerde
omtrent salmonellose.

Collega De Vries heeft dit allerminst verdiend en de toon, die uit het „ingezonden"
van collega Kampelmacher klinkt, is gelukkig in ons Tijdschrift maar zelden te be-
luisteren. Is dit nu dc manier om collegae op te wekken hun ervaringen in ons Tijd-
schrift te publiceren, als zij weten door dc z.g. „grote" publicisten op zulk een wijze
te worden bejegend als er eens iets uit de pen vloeit dat de Heren niet aangenaam
in de oren klinkt?

Met grote belangstelling hebben wij de publikaties van collega Kampelmacher c.s.
in ons tijdschrift .gevolgd. De wijze, waarop door deze collegae wetenschappelijk
onderzoek wordt verricht en de talrijke publikaties, die daarvan getuigen, dwingen
reeds lang onze bewondering af.

In het tijdschrift van I november 1962 werd onze aandacht getrokken door het
artikel van collega De Vries over de waarde van het bacteriologisch onderzoek van
slachtdieren, die met Salmonella-Wiemen zijn besmet.

Benaderen eerstgenoemde publikaties het Salmonella-prohleem vanuit het labora-
torium getoetst aan de praktijk, de laatste is het resultaat van de praktijk der vlees-
keuring, getoetst aan verschenen publikaties.

Na een kritische beschouwing van de interpretatie van verricht laboratoriumonderzoek
komt Dc Vries tot enige conclusies, die — als ze terecht zijn getrokken — van groot
belang zijn voor de uitvoering van de vleeskeuring.

Zij verwekken echter ook cen gevoel van onbehagen bij hen die de vleeskeurin.g be-
oefenen en dit moeten doen volgens de voorschriften, zoals deze zijn vastgelegd in
het Onderzockingsregulatief.

Uit de daarna verschenen publikaties is ons niet gebleken dat genoemde conclusies
onjuist zijn.

Het bevreemdde ons dan ook niet in het tijdschrift van 15 februari 1963 een reactie
van De Vries aan te treffen op weer cen ander artikel van Kampelmacher. Wij kun-
nen, en dat is de reden van deze inzending, de wijze waarop Kampelmacher en
Guinee, De Vries van repliek dienen, niet bewonderen. Het moet voor hen toch niet
zo moeilijk zijn een gedegen antwoord te geven op de stellingen van De Vries, zo deze
onjuist zouden zijn.

In plaats daarvan wordt o.i. op minder belangrijke onderdelen van De Vries\' betoog
ingegaan, terwijl wij toch mo.gen aannemen, dat Kampelmacher c.s. toch wel het
meest zijn aangewezen om deze conclusies — als deze onjuist mochten blijken — te
weerleggen. .Alleen daarmede zouden wij, keuringsdierenartsen, gediend zijn geweest.
Tenslotte menen wij dat naschriften zoals deze bij genoemde artikelen werden ge-
plaatst, aan velen, dic op het punt staan een artikel te doen inzenden, de lust hiertcK-
wel eens zou kunnen worden ontnomen, hetgeen — en dat is juist van de zijde van
de redactie reeds vaak gestdd — ons tijdschrift niet ten goede komt.

Na mondeling contact met collega De Vries cn onze .gemeenschappelijke verklaring
onder het ingezonden stuk „Salmonella III" (Tijdschr. Diergeneesk., 1 maart 1963),
meenden wij voorlopig tot cen einde van onze openbare discussie te zijn gekomen.
Intussen blijkt dit „muisje" nog een staart te hebben en wel in de vorm van boven-
staande stukken „Salmonella IV" en „Salmonella V". In het stuk van collega Van
Santen wordt nagenoeg uitsluitend over de vorm van onze antwoorden gesproken,
terwijl in het stuk van de collegae Van den .Akker en Vogely zowel over deze vorm,
als ook over het eigenlijke discussiethema enkele opmerkingen worden gemaakt.

Om nog eens op het discussiethema terug te komen, zij het dan ook in zeer beknopte
vorm, zouden wij gaarne het volgende willen opmerken. Collega De Vries brengt in
„Salmonella I" enkele problemen ter sprake, waarop vooralsnog geen gefundeerd
antwoord is te geven, zeker niet in cen stadium, waarin de onderzoekingen nog volop
aan de gang zijn. Indien men zich in zulk cen stadium tot discussie laat verleiden,
dan ontaardt deze óf in een „nietes" en „welles", óf men wordt in de „hitte van het
gevecht" gedwongen iets, dat tot dit tijdstip slechts als hypothese of gedachte leefde,
veel te sterk als mening te verkondigen. Bovendien verscheen kort na bovengenoemd

ingezonden stuk een uitvoerige publikatie van onze hand, waarvan de resultaten wel
over een en ander een duidelijk inzicht geven, bijvoorbeeld over de belangriike vraag
van collega De Vries „welk aandeel vlees en vleeswaren eigenlijk hebben in de be-
smetting van de mens met S. typhi murium".

Ofschoon wij reeds in het naschrift op „Salmonella I" blijk gaven het met collega
De Vries niet eens te zijn over hetgeen hij met betrekking tot oppervlakteontsmetting
zegt, komt collega De Vries in „Salmonella 11" nog eens hierop terug door tc zeggen
„dat deze methode onvoldoende waarborgen biedt" en dat „genoemde foutenbron dit
onderdeel van het onderzoek moeilijk te beoordelen maakt".

Hier ligt de kern der gerezen moeilijkheden met betrekking tot het ethische aspect
der discussie. Iedereen heeft het recht aan dc waarde van een onderzoek, een methode
of een handeling te twijfelen. De goede onderzoeker twijfelt nagenoeg bij ieder re-
sultaat en hoe vaak niet met recht! Geheel iets anders is het, indien men een methode
onvoldoende noemt en zelfs verder gaat, en zegt, op grond van deze foutenbron het
onderzoek moeilijk te kunnen beoordelen, hetgeen in andere woorden er op neer-
komt, dat het onderzoek feitelijk foutief is uitgevoerd en dat in dit geval de normale
slachtvarkens in Nederland misschien helemaal niet zo sterk met Salmonella-kiemen
besmet zijn als wij wel menen.

Indien deze bewering was geschied op grond van eigen onderzoek of op grond van
literatuurgegevens, wij zouden haar als ernstige kritiek hebben moeten aanvaarden
en ons onderzoek — namelijk het oriënterende onderzoek vóór het begin onzer proe-
ven of 5 seconden onderdompelen in kokend water wèl of niet voldoende zijn om
Sabrtonella-kiemen op het oppervlak van klieren, vlees en orgaannionsters te doden
— hebben moeten herhalen. Dc bewering, zoals collega Dc Vries ze herhaaldelijk
in zijn publikatie en in beide ingezonden stukken stelt, is de bal kaatsen en wie de
bal kaatst, kan hem terugverwachten. Indien dit „terugkaatsen" iets hard is gegaan
of indien lezers van ons tijdschrift menen, dat daarmee goede zeden worden ge-
sehonden, dan betreuren wij dit oprecht. Hierbij is geen ogenblik de persoon van de
inzender, maar uitsluitend en alleen de „zaak" bedoeld. Dat collega De Vries best in
staat is terug te kaatsen, kan men in „Salmonella III" (Tijdschr. Diergeneesk.,
1 maart 1963) lezen, en dat wij zowel vóór als na de discussie goede vrienden zijn,
moge blijken uit de door ons gezamenlijk getekende verklaring. Wij zijn blij, indien de\'
„praktijk" interesse in ons werk stelt, wij waarderen haar kritiek, nog méér, wij ge-
loven dat alleen door hechte samenwerking tussen laboratorium cn praktijk een zo
gecompliceerd vraagstuk als de salmonellose benaderd kan worden. Wij hebben in
onze naschriften slechts gevraagd, om deze kritiek gefundeerd te doen zijn.
Over de opmerkingen van de collegae Van den .Akker en Vogely en de toch wel ook
niet al te zachte kritiek van collega Van Santen kunnen wij kort zijn.
Wij nemen dit sportief op collega Van Santen, zoals dit, om met Uw woorden te
spreken, zogenaamde „grote publicisten" past. Wel menen wij — en dit is een mening
en geen bewering — dat men de zaak wel iets erger maakt dan zij is. Een discussie
komt onder andere in haar formulering niet zelden tot stand door „le choc des opi-
nions", door een zekere scherpte der uitdrukkingsvormen, waardoor duidelijk tot
uiting komt, wat men bedoelt (men leze eens de ingezonden stukken in het Ned.
Tijdschrift voor Geneeskunde!).

Niemand behoeft zich door vermeende „hoge heren" op zijn tenen getrapt te voelen.
De tijd, dat de deskundige orakelt en men zijn mening als de alleen zaligmakende
heeft te aanvaarden, is gelukkig voorbij. Wij geloven daarom niet, dat een scherp
antwoord discussie tegengaat en velen de moed ontneemt te publiceren. Het tegen-
deel is waar. Men moet zeer vele jaargangen van ons tijdschrift terugbladeren, al-
vorens een thema tc vinden, dat tot nu toe zo velen naar de pen heeft doen .grijpen,
als deze aan de gang zijde discussie over „Salmonellose", Misschien komen wij door
deze „omweg" tot een bredere belangstelling van lezers cn scribenten voor een thema,
dat uit een oogpunt van volksgezondheid onze volle aandacht verdient.
Utrecht, 14 maart 1963. E. H. Kampelmacher.

Op het eigenhjkc discussiethema zal ik hier niet meer ingaan, aangezien inmiddels
is overeengekomen de discussie mondeling voort te zetten.

Wel meen ik me op deze plaats te moeten verweren tegen de opmerkingen die ge-
maakt worden bij wat collega Kampelmacher en collega Guinee het ethisch aspect
van de discussie noemen.

In de eerste plaats zij opgemerkt, dat ik weliswaar zowel in Salmonellose I als in
Salmonellose II de waarde der toegepaste oppervlakte-ontsmetting in twijfel heb
getrokken, doch dat mij in de eerste week van december j.1. bij het schrijven van
Salmonellose II het antwoord van de collegae Kampelmacher en Guinée, dat eerst
op 15 februari aan de openbaarheid is prijsgegeven, niet bekend was. Ik ben m.i.
dan ook niet op de oppervlakte-ontsmetting „teruggekomen" in de betekenis, die
mijn geachte opponenten hieraan menen tc kunnen geven.

In mijn artikel in het Tijdschrift van 1 november 1962 heb ik op pag. 1347 onder-
zoekingen aangehaald van Smith en van McDonagh en S m i t h, die mijn
gedachte, dat oppervlaktesterilisatie d.m.v. onderdompelen gedurende 3 of 5 seconden
in kokend water niet zou worden verkregen, ondersteunen.

Inmiddels hebben eigen onderzoekingen me geleerd, dat er pas na onderdompelen
in kokend water gedurende 1 minuut enige zekerheid over oppervlakte-sterilisatie
komt te bestaan.

Ik hoop binnenkort de volledige resultaten van desbetreffende proeven aan de re-
dactie te kunnen opzenden.

Altijd beschouwt de Redactie dat.gcne wat in ons Tijtlschrift geplaatst wordt met
zorg en accuratesse.

Bij ingezonden stukken wordt erop toegezien dat uitin,gen, die gevoeligheden kunnen
opwekken in overleg met de inzender worden geëlimineerd. Echter is het nooit de
bedoeling de scherpte van het wetenschappelijk betoog te beperken, daar juist van
het scherp stellen der meningen vruchten zijn tc verwachten. Dat in deze discussies
wel eens woorden gebruikt worden, die zowel de zaak als de persoon kunnen raken,
is moeilijk tc vermijden en ook in de salmonellose-discussie is dit .geschied.
De haast, waarmede ingezonden stukken beoordeeld moeten worden, teneinde verhes
aan actualiteit te voorkomen en snelle plaatsing te verzekeren, speelt uiteraard een
rol bij het wikken en wegen van wat wel en wat niet meer toelaatbaar is, terwijl
de persoonlijke interpretatie van dit gegeven hierbij ook een factor is.
Dc redactie hoopt intussen, thans extra geactiveerd door de ingezonden reacties,
haar taak ten deze zo goed mogelijk te vervullen.

Nog enkele ingekomen reacties over deze zaak heeft dc redactie geplaatst in dit
nummer, maar zij is voornemens, wat het ethische aspect van de zaak betreft, de
discussie tc sluiten. Dit geldt natuurlijk niet voor het onderwerp „Salmonellose".
Gaarne echter nog het vol.gende. Wanneer men het Tijdschrift van zo\'n 30 jaar
geleden leest, dan valt het op, dat er in die jaren veel meer over bepaalde onder-
werpen werd gediscussieerd dan tegenwcxjrdig. Men denke o.a. aan de vele artikelen
over- en de kritiek op- de tuberculosebestrijding. Ook toen is er wel eens cen „slip
of the pen" geweest, maar toch zijn de toen gevoerde discussies van belang geweest.
Ook nu zijn cr nog voldoende „brandende" problemen, die cen discussie rechtvaar-
digen. Men denke o.a. aan de varkenspestbestrijding, het mond- en klauwzeer onder
de varkens, de brucellosebestrijding, de rabiës enz.

Gaarne hoopt de Redactie dat de leden de weg naar het Tijdschrift zullen weten te
vinden teneinde hun mening te uiten. De Redactie zal er op toezien, dat de juiste
collegiale betoogtrant zal worden gevolgd.

Op 8 maart 1963 werd te Deurne N.-B. uit een weide ontvreemd, een 11 maanden
drachtige Shetlandse pony, zwartbont, met huidtekening als op bijgaande schets-
tekening uitgebeeld, (Signalering no. 33, d.d. 9 maart 1963.)

In verband met het mogelijk inroepen van hulp van een dierenarts bij het werpen
van een veulen door deze pony en ook in verband met het geregeld om andere
redenen bezoeken van landbouwbedrijven, worden Heren Dierenartsen verzocht, bij
aantreffen van deze gesignaleerde pony, telefonisch bericht aan de Groepscomman-
dant der Rijkspolitie te Deurne, (04930) 24 10 te geven.

Onder auspiciën van de Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O.
Afdeling Diergeneeskunde, gehouden op dinsdag 1 mei 1962 tc .Mkmaar in café-
restaurant Koekenbier, gevolgd door een excursie naar het proefljcdrijf in de
Graftenneer.

In zijn openingswoord heet Prof. Swierstra de aanwezigen hartelijk welkom. Gaarne
geeft spreker een nadere toelichting op het doel van deze dag.

In de eerste plaats moet dit gezien worden als een verantwoording voor het ver-
trouwen, dat in de Commissie is gesteld, waarbij een indruk wordt gegeven wat onder
de Commissie gebeurt en wat er in dc toekomst nog zal gebeuren. In de tweede plaats
is deze dag als algemene voorlichting van belang.

Spreker memoreert het bestaan van een eerste commissie Lcverbot, welke ook in
T.N.O.-verband werd ingesteld. De taak van deze commissie was het bestrijden van
de lcverbot. Hierbij werden proeven genomen met 2 middelen, n.1. met keukenzout
(Mevr. Wibaut) en D.N.C. (Dr. Ir. Doeksen). Gebleken is dat D.N.C. de
voorkeur verdiende. De proefrcsultaten weiden in de praktijk herhaald.
Door de Gezondheidscommissie werd gestart met de bestrijding van de slakken. In
deze fase was het werk van de eerste commissie ten einde. De praktijkproeven waren
echter niet overtuigend. Hierbij demonstreerde zich een gebrek aan kennis, hetgeen
bij chemisch bestrijdingswerk noodzakelijk geacht moet worden.

De Commissie van advies, die de leverbotcommissie ter zijde had gestaan, achtte het
noodzakelijk, dat er een nieuwe commissie werd bencK-md. Er werd een bioloog aan-
getrokken, die o.a. de eucologic van de slak in studie nam. Veel werk werd verricht

en betrekkelijk veel ervaring opgedaan. Het is cen belangrijk onderwerp, hetgeen
moge blijken uit de cijfers, die van verschillende zijden zijn geproduceerd om de
schade, veroorzaakt door dc leverbotziektc, tot uitdrukking te brengen.
Thans staat op het programma: „voortzetting en intensivering van het onderzoek".
Spreker brengt de dank van de commissie over voor het beschikbaar stellen van de
nodige middelen door het bedrijfsleven en T.N.O.

Inleider geeft thans een nadere toelichting op de foto, die als bijlage bij de uit-
nodiging is toegezonden (cyclus van de leverbot).

Hierna sluit spreker zijn inleiding en wenst dc aanwezigen cen aangename en leer-
zame dag toe.

Allereerst wordt overgegaan tot het vertonen van een film, voorzien van commentaar
door Prof. Dr. Swierstra.

Hierna volgt de vcxjrdracht van de heer H. J. Over, bioloog-onderzoeker bij het
Leverbotonderzoek T.N.O., Utrecht.

Bij het verschijnsel leverbotziekte, waarvan we de effecten onder meer veelvuldig op
de slachthuizen in de vonn van afgekeurde levers of noodslachtingen van schapen,
te zien krijgen, zijn een aantal organismen nauw betrokken.
De organismen, die ons in dit verband direct interesseren, zijn:
de parasiet,
de gastheren en
de tussengastheren.

Ten aanzien van de parasiet kunnen we stellen, dat in Nederland dc aantasting ten-
gevolge van leverbotinfectie voor het overgrote deel veroorzaakt wordt door één
wormsoort, namelijk de soort Fasciola hepatica. Een andere, kleinere, soort leverbot,
welke ook minder snel tot ziekteverschijnselen aanleiding geeft, is de platworm
Dicrocoelium lanceaturn. Voorzover we nu weten komt deze soort echter hoogst
zelden in Nederland voor.

Wat betreft de gastheren zullen wc ons in dit verband beperken tot runderen en
schapen, hoewel infecties bij in het wild levende grasetende dieren, zoals hazen, ko-
nijnen, reeën en herten, plaatselijk veelvuldig voor kunnen komen. Andere landbouw-
huisdieren, zoals paarden en varkens, blijken slec:hts sporadisch door Fasciola hepatica
geïnfecteerd te zijn.

Wanneer we ons in de rest van dit betoog beperken tot de Icvcrbotzickte, zoals zc
door Fasciola hepatica veroorzaakt wordt, dan is het probleem der tussengastheren
vrij eenvoudig. Voorzover we nu weten komt slechts één slakkensoort voor deze rol
in aanmerking. Het betreft hier een kleine longslag Lymnaea truncatula, in het ver-
volg leverbotslak te noemen.

In laboratoriumexperimenten blijkt het ook mogelijk andere slakkensoorten met lever-
botlarven te infecteren, maar cen ontwikkeling tot voor het vee infectieuze larven
treedt binnen deze soorten nauwelijks op. Dc algemene voor Noordwest- en Midden-
Europa gangbare mening is dan ook, dat in het veld, dus voor de praktijk, alleen
Lymnaea truncatula in aanmerking komt voor de rol van tussengastheer.
Bij de leverbotziekte in Nederland hebben we dus te maken met een organismen-
complex bestaande uit:

Fasciola hepatica, als parasiet,
Lymnaea truncatula, als tussengastheer, en
rund of schaap, als gastheren.
De mate van vóórkomen der leverbotinfecties is afhankelijk van het samenspel van
deze drie organismen. Dit samenspel komt in de eerste plaats tot uiting, wanneer we
de verspreidingspatronen van de verschillende organismen bestuderen. Hierbij blijkt
dat speciaal de levensmogelijkheden voor de tussengastheer, de leverbotslak, vaak in
het minimum zijn, m.a.w. er bestaan vele mogelijkheden binnen het Nederlandse

weidegebied waarbinnen het vee en de larvale vormen der leverbot wel, maar de slak
niet voorkomt.

Om dit voor U iets duidelijker te stellen wil ik U in het kort iets mededelen over de
eisen waaraan het milieu moet voldoen voor de organismen, welke bij het leverbot-
eomplex meespelen. Over de koeien en schapen kan ik kort zijn. De Nederlandse
weidegebieden bevatten weilanden, waarbinnen de vochtigheid van uiterst droog
tot uiterst nat uiteen kan lopen. Stelt U zich maar een reeks voor welke begint bij
hoge zandgronden en welke via de v/isselvochtige komkleigebieden naar de typische
veenweiden toeloopt.

Voor de tussengastheer ligt de zaak iets anders. De leverbotslak prefereert die ge-
bieden, welke gekarakteriseerd worden door cen hoge grondwaterstand, in ieder geval
gedurende een deel van het jaar. De slak heeft een amfibisch karakter, kan uitstekend
lan.gdurige droogteperioden doorstaan, maar de ontwikkeling van de slakkeëieren kan
uitsluitend plaats vinden in een voldoende vochtige omgeving.

De parasiet reageert weer anders op het milieu. Daar de volwassen parasiet in een
volkomen geconditioneerd milieu leeft, in dit geval de lever van een warmbloedige
gastheer, wil ik me nu beperken tot de larvale stadia in de weide.
Zoals U in de inleiding van Prof. Swierstra gehoord hebt en op de film gezien hebt,
ontwikkelt zich uit de leverboteieren een larve welke voorzien is van trilhaar. Deze
eieren dienen echter, alvorens de larve zich kan gaan ontwikkelen uit de mest .gespoeld
te worden. Dit gebeurt al heel eenvoudig wanneer de eieren in het slakkenmilieu, dus
bijvoorbeeld in cen met water .gevulde greppel terecht komen. Ook regenbuien kun-
nen echter dc eieren uit de mest vrijspoelen. Ook op voor de leverbotslak te vochtige
.gebieden kunnen de leverboteieren zich ontwikkelen. Voor de ontwikkeling van de
leverboteieren is een minimumtemperatuur van ongeveer 10° C noodzakelijk. Nu
wordt cen voor de ontwikkeling der eieren gunstige temperatuur in Nederland bereikt
in de periode tussen, laten we zeggen, mei en oktober. Hoge temperaturen en een
vochtig milieu zijn dus voor dit larvenstadium de noodzakelijke voorwaarden. In het
algemeen is in de zomer de vochti.gheid en in de wnter de temperatuur dc limiterende
factor voor een gunstige ontwikkeling van de parasiet.

De uit de eieren vrijkomende larve moet voor een verdere ontwikkeling binnen cen
uur de gunstige tussengastheer ontdekt en .geïnfecteerd hebben. Daar hij de slak
zwemmend bereikt is een zekere hoeveelheid, op het weiland staand water hiervoor
conditio sinequa non. Slechts een zeer klein deel der op het weiland in de mest .ge-
deponeerde eieren weet inderdaad de tussengastheer te infecteren en dit, procentueel
.gezien, geringe aantal moet zien de leverbot als soort in stand te houden. Dat dit in
het al.gemeen uitstekend lukt, leren ons echter wel de slachthuisresultaten.
Tegenover deze voor de leverbot schijnbaar catastrofale vermindering staat echter
onder gunstige omstandigheden een vermeerdering wanneer hij eenmaal een slak
heeft weten tc infecteren. Binnen de slak vermenigvuldigt de larve zich door deling,
en wel zo, dat er uit elk binnengcdron.gen miracidium uiteindelijk enkele honderden
larven ontstaan. Wanneer we ons echter realiseren dat een deel der slakken de infectie
niet overleeft, waardoor hier ook de parasiet uitgeschakeld wordt, dan is deze ver-
meerdering zeker noodzakelijk.

Als de leverbotlarven welke uit dc slak vrijkomen, de zogenaamde ccrcariën, zich na
een korte zwemperiode op het gras ingekapseld hebben, dan zijn ze in deze cyste-
vorm betrekkelijk goed beschut tegen de klimaatsinvloeden. Toch treedt er tussen dit
stadium en het stadium der volwassen leverbotten weer een aanzienlijke reductie in
het materiaal op. In de eerste plaats hebben weersinvloeden toch een nadelige wer-
king, speciaal in een droge winter, in de tweede plaats moeten, als de larven al door
het vee worden op.genomen, nog allerlei barrières worden genomen voor de parasiet,
volwassen en cierproducerend, in de grote galgangen van de gastheer aanwezig is.
Uit infectie-experimenten is gebleken, dat het aantal larven dat werkelijk volwassen
wordt binnen een .gastheer in de grootte orde van 10% van het totaal aantal opge-
nomen larven valt.

Het is hier echter niet de plaats om een klaagzang op de moeilijkheden van de lever-
bot aan te heffen, veeleer zullen we bij een bestrijding van deze soort rekening moeten

houden met de omstandigheden wellce de parasiet beïnvloeden. In de eerste plaats
moeten we hier denken aan een verbetering van de waterhuishouding op de met lever-
bot besmette percelen. Drainage zal op veel bedrijven dc oplossing betekenen voor het
leverbotprobleem. Als dit om een of andere klemmende reden onmogelijk is, dan moet
gezocht worden naar een andere bestrijdingswijze. Hierbij moeten wc gebruik maken
van hetgeen we van de verspreidingspatronen van parasiet, gastheer en tussengastheer
op dat ogenblik weten. Een goede lokalisatie van de infectieuze plekken op een bedrijf
kan, speciaal in onze heuvelachtige streken aanleiding zijn tot het afrasteren van deze
plekken.

Berust de bestrijding hier op het uit elkaar trekken van de milieus van het vee en de
slak, over grote oppervlakken van Nederland is deze bcstrijdingsmethode niet uit-
voerbaar, omdat dan soms, zoals U vanmiddag in de Graftermeer zult zien, te grote
oppervlakken weiland uit de beweiding geweerd zouden moeten worden. Onder der-
gelijke omstandigheden zullen we rekening moeten gaan houden met de factor tijd.
Hoewel de produktie van leverboteieren het gehele jaar voort gaat, blijkt uit de nu
beschikbare gegevens over de eiproduktie al, dat topmaanden optreden. Het weer
zorgt er echter voor, dat de eieren slechts in een bepaalde tijd van het jaar tot infec-
tieuze larven uitgroeien welke slakken kunnen infecteren. In het algemeen lijkt de
situatie deze, dat de eerste miracidiën eerst in mei - juni levcrbotslakken kunnen in-
fecteren. Afhankelijk van temperatuur en vochtigheid ontwikkelen zich dan gedurende
de maanden juni t.ni. augustus de cercariën binnen de slakken. Deze cercariën komen
in de maanden augustus en september naar buiten en worden vervolgens door het vee
opgenomen. In enkele maanden groeien de larven dan uit tot volwassen leverbotten
en dc cyclus kan opnieuw beginnen.

De eieren welke na september op dc weide gedeponeerd worden hebben datzelfde jaar
geen kans meer om via de slak tot voor het vee gevaarlijke larven uit tc groeien.
Voor de epidemiologie der leverbotziekte, dus voor de bestrijding der leverbot, is het
nu een belangrijke vraag wat cr met deze eieren gebeurt. Kunnen de eieren de daarop
volgende winter overleven of niet? Zo ja, spelen ze in het daaropvolgende voorjaar
nog een belangrijke rol in het voortzetten \\\'an de leverbotkringloop vergeleken met de
dan door het vee opnieuw op de grasmat te brengen eieren? Zie hier één van de vele
vragen waarvoor we bij de bestudering der cpidemiolo.gic .gesteld worden.

Indien ons idee, dat de belangrijkste infectieperiode voor het vee in de herfstmaanden
ligt juist is, dan kunnen we verwachten, gezien dc ontwikkelingsduur der mctacerca-
riën tot volwassen leverbot die enkele maanden bedraagt, dat de meeste leverbotten
volwassen zijn tegen het einde der stalperiode. Nu zijn infecties met hooi uit de lite-
ratuur bekend, We weten echter niet of deze infecties louter academisch dan wel
praktisch, dus gezien tegenover de totale infecties van het weideseizoen, van belang
zijn. Over de invloed van de rijping in de graskuil op de infectiositeit der nictacerca-
riën is in het geheel niets bekend.

Deze vra.gen mogen U misschien van academisch belang lijken, U moet echter wel
bedenken dat een oplossing van deze vragen van belang is voor de toepassing van
medicamenten tegen de leverbot. Zoals de heer Dorsman U zeker zal vertellen,
werken deze middelen praktisch alleen tegen de volwassen parasieten.
Wanneer we dergelijke problemen nader bekeken hebben, zal het naar ons oordeel
mogelijk moeten zijn om door middel van medicamenteuze en weidehygiënische maat-
regelen tot een oplossing van het leverbotprobleem te geraken. Daarbij zullen we niet
voor alle omstandigheden tot dezelfde maatregelen komen, maar onze beslissingen
moeten baseren op de situatie ter plaatse.

Mijnheer de voorzitter, dames en heren, wij kunnen het leverbotprobleem zien als
een toneelstuk, zo niet als een drama, dan toch wel als een bijzonder vast repertoire-
stuk speciaal in de provincie. Ik heb geprobeerd U de spelers in dit spel, met de rol-
verdeling, te leren kennen. Op het ogenblik beginnen wc van toeschouwer langzamer-
hand tot criticus uit te groeien. Moge de tijd komen, dat we een bijdrage kunnen
leveren tot de regie van dit spel,

Vervolgens komt de voordracht van de heer J. H, G. v a n W ij h e, dierenarts bij de
Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland, aan de orde.

Ervaringen van een drietal provinciale gezondheidsdiensten voor dieren met de
preventieve bestrijding van de leverbotziekte.

Uit hetgeen U zojuist heeft kunnen beluisteren zal het U duidelijk zijn, dat de be-
strijdmg van de leverbotziekte, naast de medicamenteuze behandeling van de aange-
taste dieren, kan bestaan uit het trachten te doorbreken van de ontwikkelingscyclus,
door namelijk de tussengastheer uit te roeien, in dit geval het slakje Lymnaea trun-
catula.

Wanneer dit lukt, krijgt men een leverbotvrije opfok van het jongvee en voorkomt
men herbesmetting van de oudere, wellicht reeds aangetaste, dieren en eventuele aan-
kopen. Tevens kunnen deze aangekochte dieren, wanneer ze besmet zijn en die
kans is in Nederland uiteraard hoog — dan geen aanleiding geven tot herbcsmetting
van de eigen dieren, omdat de tussengastheer, de slak, ontbreekt.
Een goede stap in deze richting wordt verkregen door zorg te dragen voor een goede
afwatering van de weilanden. De greppels moeten goed worden"" opengehouden; zo
mo.gelijk dienen ze te worden vervan.gen door drainbuizen.

Verder kan men trachten de slakken totaal te vernietigen door het toepassen van
slakkendodende middelen, de mollusciciden.

Bekend is, dat slakken zeer gevoelig zijn voor zout. Op deze wetenschap zijn gebaseerd
de proeven welke door Mevrouw Dr. W i b a u t-I s e b r c c M o e n s in \'de Schermer
(N.H.) zijn genomen. Zij strooide zout in de greppel en langs greppelkanten en wel
15 kg droog vacuumzout per 100 meter greppel. .Afhankelijk van de weersgesteldheid
werd ongeveer in de periode van 15 april tot 15 mei gestrooid. In de nazomer werd
dit herhaald.

Door deze behandeling gedurende enkele jaren vol te houden (1948, 1949 en 1950)
bereikte Mevrouw Wibaut in de Schermer zodanige resultaten, dat de betrokken
veehouders tevreden waren. Het .gelukte hierbij echter niet de bedrijven volledig lever-
botvrij te maken. Bij herhaling van deze proeven door de Prov. Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noord-Holland is dit .gebleken. De kosten van deze bestrijding be-
droe.gen: arbeidsloon inclusief zout (15 kg/lOO m) .f 9,50 per ha. Zout heeft het be-
zwaar, dat het de eieren van de slak niet doodt, zodat, wanneer al eieren afgezet zijn,
het strooien minder effect heeft en moet worden herhaald. Daarnaast eten dc dieren
de met zout behandelde greppelkanten, waardoor de infectie-kansen op dat moment
zijn vergroot.

Een middel, dat deze bezwaren niet heeft, is het D.N.C. (dinitro-orthocrcsol) een in
de landbouw bekend bestrijdingsmiddel. Dit D.N.C. werd door Dr. Ir. Doeksen
m Friesland beproefd door bespuiting van greppels en slootkanten met een 1% op-
lossing in een hoeveelheid van ± 15 liter per 100 meter greppclkant. In Zuid-Holland
werd in het kader van dc Stichting Landbouwbelang Alblasscrwaard Vijfheerenlanden
in 1955 hiermede een proef ingesteld.

Gezien de in Friesland verkregen resultaten werd het gewenst geacht deze methode
op .groter schaal toe tc passen. Dit werd mogelijk dank zij een subsidie van het
Produktschap voor Vee en Vlees, beschikbaar gesteld aan de 3 Gezondheidsdiensten,
die reeds met deze bestrijding werkzaam waren, n.1. Friesland, Noord-Holland en
Zuid-Holland.

In totaal kwam er een proefgebied van meer dan 1000 ha, waarin deze methode werd
toegepast. Het betrof hier merendeels gebieden met bedrijven, waarop het schapen
houden praktisch niet mogelijk was, soms zelfs niet, wanneer medicinale behandeling
plaats vond („het pillen").

Behandeld werden zowel greppels als slootkanten. Dit werd uitgevoerd door een
loonsproeier met behulp van een boomgaardspuit. Er dient hierbij vermeld te wor-
den, dat de uitvoering van deze proeven mogelijk was, dank zij een uitstekende
samenwerking met het betrokken Rijkslandbouwconsulentschap.

Moeilijkheden leverden het bepalen van het juiste tijdstip van bespuiting en het uit-
voeren hiervan speciaal als het land zeer nat was, met dit nog al zware spuitmateriaal.
De kosten bedroegen ± ƒ 18,— per ha en per bespuiting. Indien mogelijk vond zowel
een voorjaars- als een najaarsbehandeling plaats.
De controle op de resultaten vond plaats op drieërlei wijze:

a. inspectie van de percelen op het al of niet aanwezig zijn van het bewuste slakje;

b. door regelmatig mcstonderzock van de runderen op deze bedrijven, waarbij onze
interesse uiteraard vooral uitging naar de resultaten bij het jongvee;

c. door het weiden van proefschapen, die aangekocht werden van leverbotvrije be-
drijven (controle door mestonderzoek) en na de bespuiting op de percelen werden
geweid. Na slachting werd dan nagegaan of het bewuste schaap inderdaad was
besmet.

Ik wil U niet lastig vallen met het vermelden van alle mogelijke .getallen (deze zijn
in verslagen weergegeven) maar de resultaten als volgt samenbundelen.
De bedrijven bicken merendeels zowel na de behandeling in het eerste jaar (2x ge-
spoten) als wel na de behandeling in 1957 (2x) en 1958( alleen voorjaar) nog steeds
niet vrij te zijn van distomatose. Wel was resultaat geboekt. Op de bedrijven waar dit
voordien niet mogelijk wa.s, lukte het thans zeer goed om „zonder pillen" schapen te
houden.

De oorzaak van dit niet volledig slagen van deze proef moet o.i. onder meer worden
toegeschreven aan het feit, dat op bepaalde natte percelen de slakjes over het .gehele
land verspreid voorkomen. Wil men deze gaan bestrijden, en dit is uiteraard nood-
zakelijk, dan leent het D.N.C. zich hiervoor niet, omdat het fytocide is, d.w.z. het
gewas aantast. De behandelde stroken worden dor, het gras is niet dood, maar wel
aanmerkelijk in groei vcrtraa.gd, het onkruid verdwijnt. Dit middel is dus zeker niet
geschikt voor een behandeling van percelen in hun geheel.

Een middel dat deze bezwaren niet zou bezitten was het pentachloorjjhenolnatrium.
Dit middel was vooral in Duitsland door Prof. Enigk beproefd. Het wordt toegepast in
een concentratie van 1%, terwijl de dosering is 20 kg/ha. Al spoedig na toepassing
van dit middel door de 3 diensten, bleek dat ook dit middel het gewas nogal aantast,

Het proefgebied is daarom maar beperkt van omvang .gebleven. Deze bespuitingen
vonden plaats in 1959.

De resultaten leken na controle van de proefschapen in de eerste maanden van 1960
niet ongunstig. 1959 was echter een zeer droog jaar en zeker geen leverbotjaar. Na-
dien leken in 1961 de proefschapen weer zwaar besmet met leverbot. Ook werden bij
inspectie in de greppels weer veel slakjes aangetroffen.

Ook de resultaten hiermede zijn dus niet zonder meer gunstig te noemen. Bovendien

zijn de kosten van deze bcspuiting zeer hoog (± ƒ 80,--f 90,- per ha). Wellicht

zouden deze kosten zijn te drukken, doordat wordt nagegaan, welke percelen op een
bedrijf met slakjes zijn behept, en de behandeling tot deze percelen tc beperken.
Speciaal in bepaalde gedeelten van het land is dit wellicht mogelijk. Proeven in deze
zin werden in Friesland reeds genomen.

Daarnevens zijn proeven gedaan met kopersulfaat, vooral in het buitenland nogal eens
toegepast, in cen hoeveelheid van 25 k.g/ha vermengd met 175 kg zout per ha in
Noord-Holland. De kosten bedroegen ƒ 10,50 per ha. Ondanks intensieve behandeling
lukte het ook hiermede niet het bedrijf vrij tc maken van leverbot.
Samenvattend kan geze.gd worden, dat met de huidige middelen en kennis t.o.v. levcr-
botbcstrijding, het niet is gelukt bedrijven geheel leverbotvrij te maken. Wel worden
resultaten geboekt, zij het dan niet volledige. Immers het schapen houden werd weer
mogelijk en de conditie van het vee en speciaal jongvee was op vele bedrijven beter
dan voorheen.

Noodzakelijk is, dat per bedrijf wordt nagegaan, waar de slakken zijn gelokaliseerd.
Hiervoor is vereist een volledige kennis van de epidemiologie, zoals door de heer
Over reeds beklemtoond. Gewapend met de hierdoor verkregen gegevens kunnen dan

door dc Gezondheidsdiensten adviezen worden verstrekt en praktijkproeven worden
opgezet.

Hierna volgt de voordracht van de heer W. Dorsman, wetenschappelijk mede-
werker aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut, .Afdeling Rotterdam.

Uit de voorgaande voordrachten heeft U kunnen opmaken dat de bestrijding van de
leverbotslakken moeilijk, duur en tot nog toe vaak onbevredigend is geweest.
Wij hebben daarom een onderzoek verricht om na te gaan of het mogelijk is de
levenscyclus van de leverbot te onderbreken door het toedienen van geneesmiddelen
aan het vee, met het doel de leverbotten te doden. Voor een bespreking van dc
chemotherapie van distomatose is het nodig onderscheid te maken tussen "twee ver-
schijningsvormen van de leverbotzicktc.

Indien een schaap in de loop van hoogstens enkele weken met het grazen een groot
aantal metacercariën (dus infectieuze larven van de leverbot) opneemt, dan kan zich
plotseling een zeer ernstige ziekte ontwikkelen, die veroorzaakt wordt cloor een groot
aantal jonge leverbotjes, die in het leverweefsel op weg zijn naar de .galgan,gen. Men
spreekt dan van acute distomatose. Deze vorm van ziekte heeft een vrij kort en hevig
verloop, en grote aantallen schapen kunnen er in korte tijd aan sterven. Acute lever-
botziekte komt bij schapen en lammeren nogal eens voor; bij runderen schijnt sterfte
door de acute vorm van de ziekte betrekkelijk zeldzaam te zijn.

Wanneer de gastheer (dus het schaap of het rund) de invasie van dc lever door
jonge leverbotjes overleeft, dan bereiken de parasieten de galgangen, waar zij tot
volwassen wormen uitgroeien. Hoe meer volwassen leverbotten in de galgan.gen. en
hoe langer zij daar aanwezig blijven, des te sterker wordt de lever aangetast, cn\'des
te meer lijdt het dier als gevolg van de infectie. Deze ziekte, waarvan de ernst min of
meer geleidelijk toeneemt, wordt aangeduid als chronische distomatose.
Het is diarom noodzakelijk dit onderscheid te maken tussen acute cn chronische
distomatose, omdat jonge leverbotten moeilijker te doden zijn door middel van ge-
neesmiddelen dan de volwassen wormen. Met wormmiddelen is daarom acute lever-
botziekte veel moeilijker te bestrijden dan de chronische vonn van dc ziekte.
Tetrachloorkoolstof is al bijna 40 jaar lang met succes .gebruikt voor de behandeling
van schapen tegen chronische distomatose. Een groot deel van de volwassen lever-
botten, die in de galgan.gen aanwezig zijn, kan worden gedood, en schapen, lijdende
aan chronische distomatose, kunnen met dit middel in het algemeen worden genezen.
In verband met het feit dat de in het leverweefsel aanwezige jonge leverbotjes niet
worden gedood, en ook omdat de schapen zich opnieuw infecteren, moet de behan-
deling vaak met tussenpozen van één of enkele maanden worden herhaald.
Door periodieke behandelingen kan vaak worden voorkómen dat te veel volwassen
leverbotten zich in de galgangen vesti.gen. Op deze wijze wordt het houden van
schapen op veel bedrijven mo.gelijk .gemaakt. De beschadiging van de lever door de
migrerende jon,ge botjes kan op deze wijze niet worden voorkómen. Er zijn streken
m Nederland waar de leverbotbesmetting zo sterk is dat acute distomatose vaak over-
heerst. In zulke gevallen kan zelfs door periodieke toediening van tetrachloorkoolstof
het houden van schapen niet lonend worden gemaakt.

Runderen zijn veel gevoeliger voor de benodigde wormmiddelen dan schapen. Tctra-
chloorkwlstof werd in het algemeen tc giftig .geoordeeld voor runderen, maar in de
laatste jaren wordt dit middel in enkele landen door intramusculaire injectie toege-
diend. In Nederland — en in de meeste andere landen — wordt de leverbot bij run-
deren gewoonlijk met hexachlooraethaan bestreden. Bij de gebruikelijke dosering is de
werkzaamheid tc.gen volwassen leverbotten veel minder ,goed dan bij de behandeling
van schapen met tetrachloorkoolstof. Toch kan ook bij runderen vaak wel een kli-
nische verbetering worden verkregen. Uit vrees voor intoxicaties wordt meestal een
onderdosering van hexachlooraethaan toegepast, zodat de resultaten van de behande-
lingen vaak tegenvallen. Ondanks periodieke behandelin,gen met hexachlooraethaan

blijft de produktie van het rundvee op besmette bedrijven meestal te laag, of het
voederverbruik blijft abnormaal hoog.

Bij een onderzoek in ons instituut is gebleken, dat het aantal leverboteieren in de
faeces van besmette dieren door de gebruikelijke medicamenteuze behandelingen niet
meer dan gedeeltelijk wordt verlaagd. Ondanks periodieke behandelingen blijven de
runderen en schapen dus leverboteieren met de mest uitscheiden.

Tetrachloorkooistof en hexachlooraethaan kunnen dus niet worden gebruikt om tc
beletten, dat de slakken met de larven van dc leverbot besmet raken. De levenscyclus
van de parasiet kan op deze wijze dus niet voldoende worden onderbroken. Het op-
treden van acute distomatose, waaraan in „leverbotjaren" veel schapen sterven, kan
dus met de gebruikelijke medicamenteuze behandelingen niet worden beïnvloed, omdat
de geneesmiddelen maar matig werkzaam zijn tegen volwassen leverbotten (althans bij
runderen) en geen enkel effect hebben op de jonge leverbotjes gedurende dc eerste
weken van hun verblijf in rund of schaap.

Veel betere mogelijkheden lijken te worden geopend door het nieuwe middel
hexachlorofeen (ook wel G-11 genoemd), dat in werkzaamheid de conventionele mid-
delen ver overtreft.

De genezing van zieke dieren (vooral van runderen) kan daardoor worden verbeterd.
De belangrijkste consequentie van de grote werkzaamheid van G-11 is de mogelijkheid
dit middel voorbehoedend tc gebruiken.

Door behandeling met dit nieuwe leverbotmiddel kunnen piaktisch alle leverbotten
in de galgangen worden gedood. Het gevolg is, dat de uitscheiding van leverbot-
eieren met dc mest ophoudt. Terwijl voorheen de medicamenteuze behandeling niet
in aanmerking kwam voor profylactische (voorbehoedende) bestrijding van de lever-
bot, ziet het cr naar uit dat hexachlorofeen wel voor dit doel gebruikt kan worden.
.\\ls men immers door periodieke behandelingen met G-11 in staat is cr voor te
zorgen dat met de mest praktisch geen leverboteieren meer op het land terecht komen,
dan moet het mogelijk zijn besmetting van de slakken binnen enkele jaren zeer sterk
te doen afnemen. Als dat eenmaal is bereikt, dan zal het vee geen leverbotbesmetting
van enige betekenis meer kunnen opdoen, zodat ziekte en levcrbeschadiging niet meer
optreden.

Met het nieuwe leverbotmiddel „Hetol" (van de Duitse fabriek Hoechst) kunnen bij
schapen ook praktisch alle volwassen leverbotten in de galgangen worden gedood.
Bij runderen zijn buitengewoon hoge doses van „Hetol" nodig om dit doel te be-
reiken, en het is nog onvoldoende bekend of runderen onder praktijkomstandigheden
dergelijke hoge doses altijd .goed verdragen.

In diverse laboratoria van farmaceutische fabrieken wordt getracht nieuwe levcrbot-
middelen te ontwikkelen, cn het is dus heel goed mo.gelijk dat spoedig nog meer
geneesmiddelen ter beschikking zullen zijn.

Ik heb U misschien de indruk ge.geven, dat door het gebruik van nieuwe genees-
middelen het leverbotprobleem zo goed als opgelost zou zijn, maar zo ver zijn we
helaas nog niet. Er zijn nog verscheidene moeilijkheden, die om een oplossing vragen,
en enige factoren zullen de leverbotbestrijding door middel van chemotherapie be-
moeilijken.

Ten eerste vormt dc aanwezigheid van met leverbotten besmet wild (zoals hazen, ko-
nijnen en reeën) een belemmering, omdat door deze dieren leverboteieren op het land
worden gebracht.

Een tweede moeilijkheid vormt het uitbreken van schapen en jonge runderen, wat
nog al eens vóórkomt. -Als op deze manier besmette dieren van een buurman tijdelijk
op het land komen van een bepaald bedrijf, al is het maar voor enkele uren, dan
kan veel schade ontstaan, doordat plaatselijk opnieuw besmetting van de slakken op-
treedt.

Bovendien kunnen besmette slakken, die afkomstig zijn van omringende bedrijven,
waarschijnlijk via dc sloten het gesaneerde bedrijf bereiken, zodat opnieuw lever-
botten worden geïmporteerd.

Tenslotte kunnen leverbotten op het bedrijf worden gebracht door aankoop van be-
smet vee, en door het bijkopen of bijpachten van besmet land.

Deze ongunstige factoren worden minder belangrijk naarmate het in de leverbot-
bestrijding opgenomen gebied groter is. De kans op invoer op een bedrijf van lever-
botten van buiten af wordt dan immers veel kleiner. Bij streeksgewijze behandeling
zal bovendien de besmetting van het wild ook wel sterk teruglopen.
Desondanks zal het wel niet mogelijk zijn de leverbot volledig uit te roeien door pe-
riodieke behandeling van het vee alleen.

De aanwezigheid van de slakken blijft daarom een enorm potentieel .gevaar, en men
zal niet voor lange tijd de periodieke behandelingen van het vee kunnen staken, in-
dien men de levcrbotbcsmetting op een heel laag niveau wil handhaven.
Het spreekt vanzelf, dat sneller een effectieve reductie van de Icverbotbcsmetting van
het vee kan worden bereikt als de toepassing van geneesmiddelen wordt gecombineerd
raet bestrijding van de slakken. Door deze combinatie zullen de behaalde resultaten
ook beter kunnen worden geconsolideerd. Wanneer het in de toekomst zal komen
tot georganiseerde bestrijding van de leverbot, dan zal ook bestrijding van de slakken
niet gemist kunnen worden. Ondanks de nieuwe mogelijkheid van profylactische lever-
botbestrijding, die is ontstaan door dc ontwikkeling van betere geneesmiddelen, blijft
het dringend noodzakelijk dat het onderzoek over andere bestrijdin.gswijzen, zoals het
elimineren van het „slakkengevaar", wordt voortgezet.

Ook in andere opzichten zal nog veel onderzoek moeten worden verricht om de be-
schikbare bestrijdingsmethoden ten volle te benutten. Dit geldt ook voor de preven-
tieve bestrijding met behulp van geneesmiddelen. Omdat de epidemiologie van disto-
matose, zoals deze in Nederland voorkomt, nog onvoldoende bekend is, kan men
namelijk nog niet aangeven wanneer en hoe vaak het vee behandeld moet worden
om het grootste effect te bereiken. Het is daarvoor van het grootste belang te weten
in welke tijden van het jaar, en bij welke weersomstandigheden de slakken het sterkst
besmet raken, en te weten wanneer grote aantallen metacereariën (infectieuze lever-
botlarven) door het vee gewoonlijk worden opgenomen. Ook onderzoek over dc
levensduur van de leverboteieren op het land in verschillende jaargetijden zal moeten
worden verricht, en over de mogelijke gevaren die stalmest oplevert, die op het land
wordt gebracht. Ik moet daar nog aan toevoegen, dat nog weinig bekend is over dc
mogelijkheid van besmetting van het vee door hooi en kuilvoer.

Als al deze punten zijn opgehelderd, zal men kunnen aangeven wat de beste tijdstippen
zijn om geneesmiddelen aan het vee toe te dienen. Het zal dan mogelijk zijn de lever-
bot op bijzonder effectieve wijze te bestrijden. Ik verwacht, dat het optreden van
leverbotziekte bijna overal voorkómen zal kunnen worden, en het lijkt niet uitgesloten
dat in de toekomst de leverbot in uitgestrekte .gebieden zal kunnen worden uitge-
roeid.

Vraag: Prof. A. van der Schaaf ,Faculteit der Diergeneeskunde, Utrecht.
Bij het verzamelen van leverbotvrije en met leverbot besmette levers van volwassen
runderen aan het abattoir te Utrecht is gebleken, dat 2 stieren, afkomstig van het
T.N.O.-bedrijf, besmet waren met Fasciola hepatica, terwijl de dieren nooit gras, doch
uitsluitend hooi hadden gehad. Dit was geen vers of gebroeid hooi. Hiennce is dus
ook de eventuele kans op infectieus hooi in Nederland aangetoond. De vraag is, of er
reeds onderzoekingen zijn verricht of worden gedaan omtrent de omstandigheden die
nodig zijn om de metacereariën in hooi in leven te houden, dit speciaal met het oog
op de moderne wijze van hooiberciding.

Prof. Dr. D. Swierstra antwoordt, dat de mogelijkheid van intrauterine in-
fecties (zie gegevens van Enigk) hier stellig niet .geheel is uit te sluiten. Overigens
is het ook denkbaar dat aan de stieren, juist omdat zij geen weidegang hadden, pas
gewonnen hooi is verstrekt waarin nog infectieuze metacereariën aanwezig waren.
De literatuurgegevens hieromtrent lopen echter nogal uiteen (zie o.a. K o 11 a n, 1960,

blz. 49), ongetwijfeld vooral als gevolg van de verschillende manieren van hooi-
winning en hooiconscrvering.

Vraag: Dr. F. W. van U 1 s e n, Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Overijssel.

a. Hoe staat het met de kwestie van de reïnfectic. Geeft een lichte infectie immuni-
teit?

b. Kunnen andere slakken de plaats van Lymnaea iruncatula innemen, nadat deze
verdwenen is?

a. Tegen levcrbotten schijnt zich slechts in zeer geringe mate immuniteit te ont-
wikkelen. Supcrinfectie heeft gemakkelijk plaats. Bij het ouder worden van een
gastheer, die jaarlijks in sterke mate aan besmetting wordt blootgesteld, wordt de
lever door voortschrijdende aantasting waarschijnlijk geleidelijk minder geschikt
als milieu voor de levcrbotten om hun voedsel op te nemen.

b. Voorzover op het ogenblik bekend, wordt op het gehele Noordelijk halfrond
Lymnaea truncatula als enige tussengastheer voor de lcverbot in aanmerking ge-
nomen. Deze soort, wat betreft zijn levensvoorwaarden, is de enige slakkensoort,
die volkomen in het levcrbotmilieu thuishoort, zodat het onwaarschijnlijk is, dat
een andere slakkensoort bij verdwijnen van Lymnaea truncatula deze zelfde euco-
logische „niché" kan innemen, althans in onze tijdschaal gerekend.

Nijenoord la. Utrecht.
Is het bekend welke invloed de toediening van hexachlorofeen en tetrachloorkoolstof
heeft op vlees en melk?

Naar aanleiding van deze vraag ontstaat een discussie met de heren Prof. H. van
Genderen, Prof. Dr. D. S w i e r s 11 a, J, Wit en W. Dorsman.
Hexachlorofeen is volgens de heer Wit na 5 dagen niet meer in de proefdieren aan-
wezig. Aan.geraden moet worden de dieren niet binnen deze termijn, na behandeling
te doen slachten. Over een invloed op de melk meent Prof. Swierstra dat deze enige
dagen na de behandeling iets bitter smaakt en dat er een geringe produktieverlaging
op zou treden kort na de medicamenteuze behandeling. De heer Wit stelt, dat de
hexachlorofeen niet in dc melk aantoonbaar is. Over tetrachloorkoolstof is, wat dit
betreft, geen onderzcx-k verricht.

1. Zijn er andere slakkensooiten, die dc plaats van Lymnaea truncatula in het bio-
toop kunnen innemen, zodat het uitzetten van dergelijke slakken dus concurrentie
zou kunnen bijdragen tot de vermindering van de populatie-sterkte van L. trun-
catula?

Kan de afwijkin.g van de schapclevcrs, die toe.geschrcven is aan het afsterven van
jonge levcrbotten door tetrachloorkoolstof, ook verband houden met een directe
beschadiging van de lever door het toegediende tetra; mogelijk in te hoge do-
sering ?

Opmerking over de kwaliteit van het vlees na de slachting wanneer een therapie is
in.gesteld:

Wij hebben alleen ervaring met hexachlorofeen door het onderzoek, dat bij het R.I.V.
is verricht. 5 Dagen na de therapie bij runderen is hexachlorofeen praktisch uit het
vlees verdwenen. In melk zijn geen merkbare hoeveelheden hexachlorofeen gevonden.
Antwoord van de heer H. J. O v e r:

1. Het relatief weinig voorkomen van andere molluscensoorten binnen het Icverbot-
milieu wordt niet zozeer veroorzaakt door concurrentie van de levebotslak t.o.v.

deze andere soorten, dan wel door het zeer specifieke milieu, waarin alleen dc
leverbotslak z n optimum vindt. Gedurende bepaalde stadia in hun leven kunnen
wel andere soorten optreden in het leverbotmilieu, maar het gaat hier steeds om
incidentele gevallen.

Ik geloof dus niet, dat we via conurrentie van andere slakkensoorten de leverbot-
slak uit zijn typische milieu kunnen verdrijven.
2. Antwoord van de heer W. Dorsman:

Het lijkt niet waarschijnlijk, dat de afwijking het gevolg is van directe lever-
beschadiging door tetrachloorkooistof.

Vraag: dc heer G. P. A. F r y 1 i n k van het Instituut Buitenpraktijk, Faculteit der
Diergeneeskunde, Utrecht.

Wat is de beste methode van toedienen (emulsie) ?
Antwoord door de heer W. Dorsman:
Voor runderen aanbevolen:

profylactisch : 15 mg G-11/kg,
therapeutisch: 10-15 mg G-ll/kg.
Indien dieren in zeer ernstige mate aan distomatose lijden (sterke vermagering, lever-
vergroting), of wanneer zij tevens lijden aan een andere ziekte, is het aan te bevelen
een begindosis van niet meer dan 5 mg G-ll/kg toe te dienen. Indien enige weken
later klinische verbetering is opgetreden, kan 15 mg/kg worden toegediend.
Orale toediening van hexachlorofeen in de vorm van tabletten, die gemakkelijk in
water uiteenvallen, is ons goed bevallen. De tabletten kunnen met behulp van een fles
(goed doorzichtig, en zonder ziel!) met water worden ingegeven.
Gewaarschuwd moet worden tegen:

2. het gebruik van een hcxachlorofeen-suspensie voor meer dan één dier, ook indien
vaak geroerd of geschud wordt;

3. de mogelijke aanwezigheid van verontreiniging in sommige fabrikaten van hexa-
chlorofeen, waardoor het produkt aanzienlijk toxischer is.

Dc ervaring leert, dat cr slechte resultaten zijn met behandeling van klinisch zieke
dieren met hexachlooraethaan.

b. De heer Dorsman heeft gezegd, dat opgenomen metaccrcariën binnen 24 uur in
de buikholte aantoonbaar zijn. Wat is bekend omtrent de wijze waarop de kapsels
van de mctacereariën ,,opgelost" worden? In welk gedeelte van de maag? In welk
darm-gedeelte „doorboren" de vrijgekomen leverbotjes de darmwand ?

a. Het optreden van klinische distomatose is afhankelijk van het aantal leverbotten
en van dc duur van de infectie. Het minimale aantal leverbotten dat nodig is om
ziekte te veroorzaken kan moeilijk worden genoemd, daar dit aantal niet onder
alle omstandigheden gelijk is.

b. Volgens de literatuur verlaten de metaccrcariën hun kapsel in de dunne darm.
Het schijnt niet bekend te zijn hoe, en in welk deel van de dunne darm dit
gebeurt.

Vraag van de heer J. W i t, Instituut voor Veterinaire Farmacologie der Rijksuniver-
siteit, Utrecht.

Is er een verklaring te vinden voor het feit, waarom bij paarden leverbotinfecties
minder veelvuldig voorkomen dan bij runderen en schapen?

Paarden grazen niet op die plaatsen waar ze zich met leverbotten kunnen infecteren,
tenzij zij er toe worden gedwongen. Er zijn gevallen van sterke infecties van veulens
bekend.

Vraag van de heer N. Commandeur, Inspecteur-districtshoofd van de Vee-
artsenijkundige Dienst, district Noordelijk Zuid-Holland.
Is de ruwe berekening van de schade veroorzaakt door de gederfde melkproduktie
van f 78.000.000 wel juist?

Uit de geproduceerde cijfers meen ik, dat het niet .ƒ 78.000.000 maar ƒ 7.800.000
moet zijn.

De schade veroorzaakt door de gederfde melkprdouktie is inderdaad berekend op
ƒ 7.800.000. Helaas is echter de melkproduktie niet juist aangegeven, achter het
vermelde getal dient een nul te worden geplaatst (dus 5.720.000.000 i.p.v. 572.000.000
kg).

Vraag van de heer P. Zandstra, Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland:
De in het Schaderapport T.N.O., blz. 3 genoemde 5% derving der totale melk-
produktie lijkt vraagsteller te hoog.
Antwoord van Prof, Dr. D. Swierstra:

Bij de berekening is uitgegaan van de produktiederving die diverse auteurs tengevolge
van leverbotinfecties bij het vee veronderstellen. Van deze verschillende cijfers is een
gemiddelde genomen. Mogelijk is dit uitgangsmateriaal niet sterk, maar er zijn geen
betere cijfers beschikbaar.

Vraag van de heer E, d e N o o ij. Inspecteur-districtshoofd van de Veeartsenijkundige

Is het mogelijk stalmest op eenvoudige wijze te behandelen om de eieren te doden?
Antwoord van de heer H, J, Over;

Er is moeilijk cen antwoord op deze vra.gen te geven. In de eerste plaats omdat wij
over onvoldoende gegevens beschikken, maar nog meer omdat het afsterven van de
massa eieren ongetwijfeld geleidelijk gebeurt en dus aan te nemen is dat een deel van
dc eieren nog lang levenskrachtig blijft nadat dc grote massa dit reeds niet meer is.
In hoeverre dit aantal overblijvende eieren voor de praktijk der preventieve Icverbot-
bestrijding van belang is, zal zeker een punt van nader onderzoek moeten zijn.

Is iets bekend of, zoals coccidiostatica bij pluimvee worden toegepast, dit bij de lever-

Experimenten over toediening van leverbotmiddelen in lage dosering gedurende lange
tijd zijn ons niet bekend. Bijna alle wormmiddelen zijn onwerkzaam als zij op deze
wijze worden toc.gediend.

Hierna is er gelegenheid tot bezichtiging van het tentoongestelde demonstratie-mate-
riaal, waarbij toelichting wordt gegevens door de heer H. J. O v e r.

In zijn slotwoord dankt Prof. Dr. D. Swierstra de aanwezigen voor hun belang-
stelling en spreekt de wens uit, dat deze voorlichtingsdag heeft bijgedragen tot ver-
dieping van het inzicht in de resultaten en de problemen van het onderzoek.

In dc namiddag zal een excursie worden gehouden naar het proefbedrijf in de
Graftermeer, alwaar de gelegenheid zal zijn de tussengastheer, de Lymnaea truncatula,
in de praktijk van nabij te leren kennen.

Spreker wenst de aanwezigen een prettige voortzetting van de dag toe en sluit hier-
mede dit deel van de voorlichtingsdag af.

Wanneer men met varkensfokkers een gesprek aanknoopt over de problemen van
hun veestapel, zal men vrijwel altijd — naast de onderwerpen biggenziekte en opfok-
moeilijkheden — ook een relaas te horen krijgen over het niet- of slecht berig worden
van hun fokvarkens.

In gesprekken met de praktizerende dierenarts, die ervaring heeft op dit gebied,
hoort men ook in veel gevallen dat dc dieren die ovariële funcdestoornissen tonen,
een probleem vormen. Het is echter zeer moeilijk een juiste indruk te krijgen over
de grootte van dit probleem; het aantal gevallen, waarin de hulp van de dierenarts
wordt ingeroepen bij anafrodisie, is n.1. zeker niet evenredig aan het totaal aantal
gevallen. Dit is enerzijds het gevolg van onwetendheid van de varkenshouder, terwijl
anderzijds ook minder goede ervaringen met de toegepaste therapie in eerdere ge-
vallen een oorzaak kunnen zijn.

Vooral de hormoonbehandeling heeft terecht wel eens aanleiding tot kritiek gegeven,
omdat men enkele jaren geleden in een niet gering aantal gevallen wel bcrigheid
kon opwekken, maar de drachtigheid na natuurlijke dekking of K.I. kwam niet tot
stand, of zó het dier al drachtig werd, werden meerdere malen kleinere koppels van
1-5 biggen geboren.

Uit de literatuur van de laatste jaren is gebleken, dat veel factoren van invloed
kunnen zijn op het optreden van anafrodisie bij varkens. Vooral in de Scandinavische
landen zijn over dit onderwerp veel onderzoekingen verricht, waarbij uit publikaties
van P. I. K O I m O d i n en K. J. R y d e 1 1 uit Zweden is gebleken, dat het eiwit-
gehalte in het voeder van het opgroeiende en volwassen fokdier van veel invloed is
op het tijdig en regelmatig optreden van de bronst.

Over de hormoonbehandeling van anafrodisie zijn in Denemarken op uitgebreide
schaal proeven gedaan, reeds in 1953 publiceerde N. O. Rasbeck in Kopenhagen
over de toepassing van gonadotropinen en oestrogene stoffen, terwijl in dc loop van
het vorige jaar aansluitend aan dit onderzoek, de resultaten van 1323 hormoon-
behandelingen werden verwerkt in een artikel van L. H. H a n s e n.
Rasbeck had aangetoond, dat de bronstopwekkendc werkzaamheid en de grootte
van de worp het grootst waren bij gebruik van chorion-gonadotropine cn scrum-
gonadotropine in water, de proeven van H a n s e n waren er op gericht na te gaan,
hoe de oplossingen van deze gonadotropine in olie zouden zijn, met of zonder toe-
voeging van oestrogene stoffen.

De conclusies van deze onderzoekingen wijzen erop, dat het gebruik van de waterige
oplossingen de voorkeur verdient, dc bronst-frcquentie en de toomgrootte worden
gunstiger beïnvloed dan bij toepassing van de in olie opgeloste hormonen; toe-
voeging van oestrogene stoffen kan bij hormonale therapie van belang zijn voor jonge
dieren, die nog niet gebigd hebben. Voor de oudere dieren is deze combinatie niet
aan te raden, omdat gebleken is dat deze toevoeging wèl de bronstfrequentie doet
stijgen maar op het drachtig worden en de toomgrootte wordt een nadelige invloed
uitgeoefend.

Door twee gezondheidsdiensten voor dieren zullen in ons land praktijkproeven wor-
den genomen, waarbij op grotere schaal de in water op te lossen hormoonpreparaten
zullen worden toegepast, teneinde na te gaan of de gunstige resultaten van de proeven
van H a n s e n ook voor ons land zijn te realiseren, zodat het misschien mogelijk zal
worden de varkensfokkers bij anafrodisie een verantwoorde therapie voor te stellen.
Bovendien ligt het in de bedoeling over enkele weken, wanneer de winterdrukte van
tuberculosebestrijding en mond- en klauwzeerendngen voor het grootste deel voorbij
is, een enquête te houden onder de dierenartsen in de varkens-fokgebieden.

Bedoelde enquêteformulieren zullen worden toegezonden door de provinciale ge-
zondheidsdiensten voor dieren, die gaarne de bescheiden na 14 dagen weer terug
zullen ontvangen.

Wij hopen — gezien het belang van dit onderwerp vcxjr de varkensfokkerij èn voor
de practicus — op het tijdig ingevuld terugzenden van de enquêteformulieren tc
mogen rekenen.

7 brandijzers uit de privc-collectie van Dr. k. P. Middelkoop tc Utrecht.
11 brandijzers, afkomstig van de kliniek voor Heelkunde, door bemiddeling van

van Dr. P. Middelkoop.
Enige kleine instrumenten van Mevr. Wed. T. Ebbing e-T i r t e m a.

Van de secretaris-penningmeester van de W.V.A., Prof. Dr. Jac Jansen, werd bericht
ontvangen van het overlijden van Dr. W. .4. Hagan, vice-president van de W.V.A.
sinds 1959, op 1 februari j.l.

Dr. Hagan vertegenwoordigde gedurende 14 jaren de U.S.A. in het Permanent Com-
mittee van de W.V.A.

De werkzaamheden van dc Commi.ssie voor de Veterinaire Week 1963 gaan lang-
zamerhand van het stadium van voorbereiding over in het stadium van uitvoering.
De commissie hoopt ongeveer 1 mei a.s. het programmaboekje tc kunnen laten ver-
schijnen. Het zal aan alle dierenartsen worden toegezonden.

Het boekje zal niet alleen het programma voor de verschillende dagen bevatten,
maar ook cen korte inleiding over alle 29 voordrachten.

Tijdens de openingszitting zal voor het eerst de Schimmel-Virulyprijs worden uitge-
reikt. Voor nadere bijzonderheden over de belangrijke prijs zie men het programma-
boekje.

Teneinde een goede ontvangst te kunnen waarborgen zal de manege, met steun van
Curatoren, voor deze dagen ingericht worden als grote collegezaal. Het spreekt van-
zelf, dat hiervoor verschillende vcxirzienin.gen noodzakelijk zijn. Behalve in de manege
zullen er ook in de collegezaal van Heelkunde voordrachten worden gehouden.
Er zullen voorzieningen worden getroffen teneinde ale bezoekers op snelle wijze op
het terrein te kunnen laten lunchen.

Zowel op donderdagmiddag als op vrijdagmiddag zullen dezelfde demonstraties
worden gegeven. Buurtcollega\'s zullen elkaar, althans wat de demonstraties betreft,
kunnen afwisselen.

Het damesprogramma is door het damescomité met groot enthousiasme in elkaar
gezet.

Er is echter één ding waar de commissie niet voor zal zorgen en dat is voor de hotel-
reservering. Wanneer men dus in die dagen in Utrecht denkt te overnachten, dan
dient men zelf voor hotelreservering te zorgen!!

Maak nu reeds afspraken voor plaatsvervanging gedurende die dagen.
De Faculteit rekent op Uw aanwezigheid op 12, 13 en 14 juni a.s.

1, Het is een ieder verboden op de openbare weg of op andere voor het publiek
toegankelijk plaatsen een hond bij zich te hebben zonder dat:

a. hij deze aan cen korte lijn of ketting van voldoende sterkte houdt, zodanig
dat het dier .geen gelegenheid heeft andere personen of dieren te bijten;

b. hij in het bezit is van een bewijs van inenting van de hond tegen honds-
dolheid, dat voldoet aan het bepaalde in de volgende leden, tenzij de hond
jonger is dan zes maanden;

c. de hond voorzien is van een aan cen halsband bevestigde ter zake van de in-
enting uitgereikte penning, tenzij de hond jonger is dan zes maanden,

2, Het in het vorige lid bedoelde bewijs moet zijn cen van Rijkswege verstrekt
formulier, bevattende een verklaring van de dierenarts, dat hij dc desbetreffende
hond met een der bij of krachtens het derde lid voor gebruik toegelaten vaccins
heeft ingeënt tegen hondsdolheid, In het bewijs moeten voorts zijn vermeld:

a, de datum van enting, het type van het gebruikte vaccin, de naam van de
fabrikant cn het fabricagcnummer;

b, het si.gnalcment van het betrokken dier, bevattende het .geslacht, de leeftijd,
het ras, de kleur, de soort beharing en de aftckenin.gen, alsmede dc roepnaam
van het dier;

3, Als vaccins tegen hondsdolheid mogen voor de toepassing van dit artikel slechts
worden gebruikt verzwakte levende vaccins van het type „Flury", „Low egg pas-
sage (LEP)" en wel van de navolgende fabrikanten:

9. Instituto Zooprofilattico Sperimentale dell\' Umbria e delle Marche, Perugia
(Italië),

alsmede van nader door de directeur van de Veeartesnijkundige Dienst aange-
wezen fabrikanten.

4. Uit het bewijs moet blijken, dat de inenting heeft plaatsgehad tenminste dertig
dagen en ten hoogste twee jaren vóór de datum, waarop de hond zich op de in
het eerste lid bedoelde weg of plaatsen bevindt.

5. Het als bewijs geldende formulier, bedoeld in het tweede lid, mag in afwijking
in zoverre van het bepaalde in dc leden 2-4 ook een verklaring van een dieren-
arts bevatten, dat de hond is ingeënt met een geïnactiveerd zenuwweefselvaccin,
mits uit dat bewijs blijkt, dat deze inenting eenmalig heeft plaatsgehad vóór
3 december 1962, doch ten hoogste één jaar vóór de datum waarop dc hond zich
op de in het eerste lid bedoelde weg of plaatsen bevindt.

Het in artikel 1, eerste lid, gestelde verbod geldt voor wat betreft het gestelde onder
b en c niet, indien dcgeen die een hond bij zich heeft een krachtens artikel 50a van
de Veewet vastgestelde geldig certificaat, vereist voor de in- en doorvoer van hon-
den, bij zich heeft, mits dit certificaat in het buitenland is afgegeven.

1. In bijzondere gevallen of groepen van gevallen kan door of namens Onze Minister
van Landbouw en Visserij ontheffing van het in artikel 1, eerste lid, gestelde ver-
bod worden verleend. Aan deze ontheffing kunnen voorschriften worden ver-
bonden; zij kan onder beperkingen worden verleend.

2. Onze Minister van Landbouw en Visserij is bevoegd het in artikel 1, eerste lid,
onder a, bepaalde buiten werking te stellen.

Het is aan de eigenaar, houder of hoeder van een hond verboden deze op een erf
los te laten lopen, tenzij dc hond op de in artikel 1 omschreven wijze is ingeënt of
het erf zodanig is afgesloten, dat hij niet op dc openbare weg of op andere erven
kan komen.

Honden, die in strijd met het bepaalde in artikel 1 loslopend worden aangetroffen
en waarvan niet blijkt dat zij op dc in dat artikel omschreven wijze zijn ingeënt,
kunnen door de navolgende personen onschadelijk worden gemaakt:

c. personen of groepen van personen, die hiertoe nader door Onze Minister van
Landbouw en Visserij worden aangewezen.

Onze Minister van Landbouw en Visserij is belast met de uitvo<-ring van dit besluit,
hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden ge-
zonden aan de Raad van State.

li maart 1963 | No. ]. 531 / Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.
De Minister van Landbouw en Visserij,

Van het bepaalde in artikel 1, eerste lid, aanhef en onder a van het Hondsdolheids-
besluit wordt ontheffing verleend ten aanzien van:

a. honden in een jachtveld gedurende de tijd waarin deze door cen aldaar tot jagen
bevoegd perscx)n metterdaad voor de uitoefening van de jacht worden gebruikt;

b. honden gedurende de tijd waarin zij metterdaad worden gebruikt bij het vangen
van mollen of ratten door of met toestemming van de gebruiker van de desbetref-
fende grond;

c. rijksspeurhonden als bedoeld in de beschikking van dc Minister van Justitie van
29 juni 1949, nr. 3001 (Beschikking Rijksspeurhonden), gedurende de tijd waar-
in deze metterdaad bij de uitoefening van de dienst worden gebruikt;

d. surveillancehonden .gedurende de tijd waarin deze metterdaad bij de uitoefening
van de dienst worden .gebruikt door tot dat gebruik bevoegde bezoldigde of on-
bezoldigde ambtenaren van Rijks- of gemeentepolitie, inzake de invoerrechten
en accijnzen bevoegde ambtenaren van \'s rijks belastingdienst en hondegeleiders
van luchtmachtbeveiligingseenheden, mits vorenbedoelde personen in het bezit
zijn van een geldige voor de betrokken hond afgegeven verklaring, als bedoeld in
artikel 3 van het Besluit Survcillancehonden Politie (Stbl. 1957, 553);

e. honden gedurende de tijd waarin zij metterdaad deelnemen aan oefeningen in
verenigingsverband tot verkrijging, verhoging of handhaving van de geschiktheid
van de hond als speur- of surveillancehond.

f. schapenhonden gedurende de tijd waarin deze honden metterdaad ter bewaking
van cen schaapskudde worden gebruikt.

Van het bepaalde in artikel 1, eerste lid, aanhef en onder b en c, van het Honds-
dolheidsbcsluit wordt voor het gehele land met uitzondering van dc gemeenten
Amsterdam en Nieuwer-Amstel tot 5 april 1963 ontheffing verleend voor degene die
cen verklaring van een dierenarts bij zich heeft, waaruit blijkt, dat de hond we,gens
ziekte of om andere veterinaire redenen niet vóór 28 februari 1963 op dc voorge-
schreven wijze tegen hondsdolheid kon worden ingeënt.

Met ingang van de datum van inwerkingtreding van deze beschikking worden inge-
trokken :

1. Deze beschikking kan worden aangehaald als:
Hondsdolheidsbeschikking (ontheffingen).

2. Zij zal worden bekend.gemaakt in de Nederlandse Staatscourant en treedt in
werking met in,gang van 16 maart 1963.

Nu met ingang van 16 maart 1963 het Hondsdolheidsbcsluit (Stbl. 1963, 60) in de
plaats zal treden van de tot dan toe geldende beschikking, mcK-ten ook de ontheffingen
van de voorschriften, inzake het aan de lijn houden en het inenten van honden op-
nieuw worden geregeld. De bestaande ontheffingen van het aanlijngebod voor jacht-,
speur- en surveillancehonden worden enigermate verruimd, aangezien de ontheffing
voortaan eveneens geldt voor honden die als zodanig worden geoefend.
Nieuw zijn de ontheffingen voor honden die bij het vangen van mollen of ratten
worden gebruikt en voor schapenhonden.

Honden, welke gedurende de door de gemeente van inwoning georganiseerde in-
entingscampagne wegens ziekte of om andere veterinaire redenen niet konden worden
ingeënt, mogen behalve in Amsterdam en Nieuwer-Amstel nog tot 5 april 1963 niet-
ingeënt op straat komen, mits de begeleider de in de beschikking aangegeven ver-
klaring bij zich heeft.

8 maart 1963 | No. ]. 658 | Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.
De Minishter van Landbouw en Visserij,
Gelet op artikel 38 van de Veewet,

2. Het gebied, bedoeld in het vorige lid, omvat van de provincies Overijssel en
Gelderland de gedeelten, begrensd door: de Vecht - Zwartewater en Willems-
vaart in zuidelijke richting tot de IJssel - de IJssel stroomopwaarts tot de Rijn -
de Rijn stroomopwaarts tot de Rijksgrens - deze grens in noordelijke richting tot
de Vecht.

3. Het in het eerste lid gestelde verbod geldt niet voor het vervoeren binnen het
in het tweede lid omschreven gebied van varkens met een levend gewicht van
ten minste 60 kg, mits:

a. de vervoerder op eerste vordering van een bevoegd opsporingsambtenaar te
zijnen genoegen aantoont, dat de varkens van de bedrijven, waarvan zij af-
komstig zijn, worden vcr\\\'oerd naar de slachtplaats, waar zij zullen worden
geslacht;

b. dc varkens worden vervoerd in een vee-auto en daarin gelijktijdig geen ander
vee wordt vervoerd;

c. de vee-auto niet op het erf van een bedrijf, waarvan de varkens worden ge-
haald, wordt gereden en de vervoerder of diens personeel zich niet op dit
erf begeven;

4. Het in het eerste lid gestelde verbod geldt eveneens niet, mdien het betreft ver-
voer van varkens krachtens een bevel van de burgemeester op grond van artikel
21 jo artikel 20 van de Veewet, dan wel krachtens een vergunning van de bur-
gemeester op grond van artikel 35 van de Veewet.

5. Van het in het eerste lid gestelde verbod kan door of namens de districtsinspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst in bijzondere gevallen, al dan niet onder
voorwaarden, ontheffing worden verleend.

In het in artikel 1, tweede lid, omschreven gebied is het vervoeren van herkauwende
dieren met een vee-auto van of naar een veehouderijedrijf slechts toegestaan, mits

die vee-auto niet op het erf van het desbetreffende veehouderijbdrijf wordt gereden
cn de vervoerder of diens personeel zich niet op dit erf begeven.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van II maart 1963 en is van kracht
tot 5 april 1963.
\'s-Gravenhage, 8 maart 1963.

Met ingang van 11 maart j.1. is het vervoer van varkens uit, naar of binnen een
gebied, omvattende de Gelderse .Achterhoek en het gedeelte van de provincie Over-
ijssel ten zuiden resp. ten oosten van de Vccht en het Zwartewater in beginsel ver-
boden.

Een al.gemene ontheffing is echter verleend voor het vervoer van slachtvarkens met
cen gewicht van tenminste 60 kg, mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan.

8 maart 1963 | No. ]. 657 / Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.
De Minister van Landbouw en Visserij,
Gelet op artikel 38 van dc Veewet,
Besluit:

1. Het vervoer van varkens in een motorrijtuig in de zin van de Wegenverkeerswet
of in een door een motorrijtuig voortbewo.gen aanhangwagen is slechts toegestaan
met inachtneming van het hieronder bepaalde:

a. Uit het ontsmettingsbockje, bedoeld in artikel 1 van de beschikking van
•1 juni 1957, nr. JZ/L 16.343/91 W, Stcrt. 109, moet op de in het tweede lid
van dat artikel aange.geven wijze blijken, dat het vervoermiddel en de daarbij
behorende voorwerpen op de dag van het vervoer of de onmiddellijk daaraan
voorafgegane werkdag zijn ontsmet door afschrobben met een oplossing van
één procent natronloog op water of van vijf procent soda op water met cen
temperatuur van ten minste tachtig graden Celcius.

b. Bij vervoer naar een slachtplaats moeten het vervoermiddel en dc daarbij
behorende voorwerpen tevens op de slachtplaats onmiddellijk na aflevering
van dc varkens van gemeentewege of onder gemeentelijk toezicht worden ont-
smet op de onder a. omschreven wijze en moet van die ontsmetting aan-
tekening worden gehouden in vorenbedoeld ontsmettingsbockje.

2. Het bepaalde in het vorige lid .geldt niet ten aanzien van het vervoer in aanhang-
wagens, voortbewogen door cen motorrijtuig, bedoeld in artikel 18, eerste lid,
van het Wegenverkeersreglement, mits daarin geen andere varkens worden ver-
voerd dan die, welke eigendom zijn van de ei.genaar van het motorrijtuig en de
aanhangwagen.

Dc beschikking van 29 augustus 1962, Nr. J. 2169, Directie Juridische en Bedrijfs-
organisatorische Zaken, Stcrt. 169, wordt ingetrokken.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van II maart 1963,
\'s-Gravenha.ge, 8 maart 1963,

In vergelijking met de ingetrokken beschikking wordt thans geen onderscheid meer
gemaakt tussen de ontsmetting van motorrijtuigen bij vervoer van varkens naar een
markt en wanneer dit niet het geval is. Bij elk venoer van varkens moet deze ont-
smetting voortaan op de dag van het vervoer of de onmiddellijk hieraan voorafgegane
werkdag plaatsvinden. De extra-ontsmetting bij vervoer van varkens naar een slacht-
plaats is gelijk gebleven.

8 maart 1963 | No. ]. 656 | Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaker

De beschikking van 21 februari 1963, No. J. 541, Directie Juridische en Bedrijfs-
organisatorische Zaken, Stcrt. 38, wordt als volgt gewijzigd:
in artikel 2 wordt in plaats van „15 maart 1963" .gelezen: 5 april 1963,

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag volgende op die harcr
bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant,
\'s-Gravenhage, 8 maart 1963,

MAATREGELEN IN VERBAND MET MOND- EN KLAUWZEER.
Staatscourant van 12-3-1963, no, 50,

12 maart 1963 | No. J. 680 | Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.

De beschikking van 8 maart 1963, no, J, 658, Directie Juridische en Bedrijfs-
organisatorische Zaken, Stcrt, 48, wordt als volgt gewijzigd:
artikel 1, tweede lid, wordt opnieuw gelezen als volgt:

Het gebied, bedoeld in het vorige lid, omvat van de provincies Overijssel en Gelder-
land de gedeelten, begrensd door: de Vecht in westelijke richting tot de spoorlijn
Zwolle-Meppel - deze spoorlijn volgend richting Harderwijk tot dc spoorbrug over
de IJssel - de IJs,sel stroomopwaarts tot dc Rijn - de Rijn stroomopwaarts tot dc
Rijksgrens - deze grens in noordelijke richting tot de Vecht.
Artikel II.

De banden voor de jaargang 1962 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde liggen
nu gereed voor verzending.

Evenals voorgaande jaren is er op gerekend, dat de advertenties, op een enkele
uitzondering na, niet worden meegebonden.

Ter voorkoming van eventueel misverstand wordt er ten overvloede nog eens op
gewezen, dat beide Eeuwfeestafleveringen niet in de banden worden opgenomen.

10, Groep K.1. en Zootechniek K.N.M.v.D. Lcdenver,gadering, 10.00 uur,
Jaarbeur.s-Rcstaurant, Utrecht, (pag. 468)
18—20, Vereniging Het Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres; 38c

Congres, Enschede, (pag. 319)
21—25, Natura Artis Magistra, 5e Intern. Symposium over ziekten van dieren-

tuindieren, Amsterdam, (pag. 182)
25—26, IVe Federatieve Vergadering van medisch-biologische verenigingen,
Nijmegen, (pag. 55)
27, Landelijke Werkcommissie Laboratoriumdieren. le Landelijke bijeen-
komst van Biotechnici, Nijmegen, (pag. 120)

11, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering,
14.30 uur, Utrecht, (pag. 390)

15, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.15 uur, Beurscafé,
Muranozaal, Rotterdam, (pag. 254)

16, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur. Res-
taurant „Overcingcl", Assen. (pag. 322)

wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem. (pag. 319)
29, A.C.V. Controle. Landelijke veevoedingsstudiedag. „De blije Werelt",
Lunteren.

8— 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem. (pag. 319)
12—14, Veterinaire Week 1963. (pag. 1399, 1536 (1962)); (pag. 55, 182, 317,
458)

(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285, 1399, 1536 (1962)); (pag. 118)
22—23, Symposium Ziekten van pelsdicren. (pag. 119)
29—sept. 1, Internationale Congres K.I., Wels. (pag. 318)

18—19, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, 110e Algemene Ver-
gadering, Utrecht.

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388)

Eenmaal in de 3 jaren wordt er door de Faculteit voor Dier.gences-
kunde in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde een Veterinaire Week georganiseerd. Over enkele
maanden zal nu de „Veterinaire Weck 1963" worden gehouden.
Men zal zich herinneren, dat het de gewoonte is, dat leden van het
wetenschappelijk corps van de Faculteit het wetenschappelijk gedeelte
verzorgen, terwijl de or.ganisatie en het omlijstende programma in
samenwerking met de Maatschappij worden .geregeld.
De diergeneeskunde van thans stelt steeds hogere eisen aan zijn be-
oefenaren. Het op peil houden van de vakkennis en het aanvullen daar-
van zijn zaken, die voor de dierenarts van de grootste betekenis zijn.
Alle gelegenheden die er zijn tot het volgen van post-universitair onder-
wijs dient de iderenarts met beide handen aan te grijpen. Dit geldt niet
alleen voor de practicus, maar het geldt voor alle dierenartsen, waar
zij ook werkzaam mogen zijn.

De Veterinaire Week is één van die gcle.genheden waarbij de dieren-
arts op prettige wijze kennis kan nemen van nieuwe werkmethoden en
nieuwe inzichten.

Het organiseren van een Veteriaire Week brengt veel zorgen met zich
mee. Dit jaar moeten er extra maatregelen worden genomen om het
steeds groter wordende aantal bezoekers op waardige wijze te kunnen
ontvan.gen.

Het Hoofdbestuur acht het zijn plicht de dierenartsen in ons land met
nadruk op het bclan.g van het bijwonen van de Veterinaire Weck tc
wijzen.

Het voorlopig vast.gestelde programma laat een grote verscheidenheid
van voordrachten en demonstraties zien, terwijl er ook voldoende aan-
dacht aan de ontspanning is geschonken. Zie o.a. de mededelingen
van het „Damescomité".

Het Hoofdbestuur hoopt, dat de Veterinaire Weck 1963, mede door
het bezoek van vele dierenartsen en hun dames, een groot succes zal
worden.

Er wordt van uitgegaan, dat de dierenarts de dieren zelf niet indentificeert.
Het Hoofdbestuur rekent er op, dat alle betreffende dierenartsen zich aan dit drin-
gend advies zullen houden.

Als eerste voorlopige mededeling wordt nu reeds geattendeerd op de .Algemene
Vergadering, die is vastgesteld op vrijdag 18 en zaterdag 19 oktober 1963.
Op verzoek van en in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor weide- en
voederbouw van het Koninklijk Genootschap voor Landbouwwetenschap zal het
wetenschappelijk programma helemaal worden gewijd aan grastetanie.
Hoe belangrijk dit onderwerp ook is, wordt het programma dus wel eenzijdig, waar-
door het voor sommige groeperingen onder de leden wellicht minder aantrekkelijk
zal zijn.

Het Hoofdbestuur heeft echter gemeend de suggestie van de landbouwingenieurs niet
te mogen afwijzen.

Overigens kan hieraan worden toegevoegd, dat de Faculteit der Diergeneeskunde
de dierenartsen een bijzonder veelzijdig programma aanbiedt ter gelegenhid van de
a.s. Veterinaire Week.

Op zaterdag zullen ook de leden van het Koninklijk Genootschap voor Landbouw-
wetenschap hartelijk welkom zijn.

Om tijdige voorbereiding mogelijk te maken van de verkiezing voor de vacatures
waarin de Algemene Vergadering moet voorzien, volgen hieronder de namen van de
functionarissen, die dit jaar aftredend zijn.

Prof. Dr. S. R. Numans, voorzitter, treedt af en is herkiesbaar.
Dc Heer Z. Hooyberg treedt af en is herkiesbaar.
De Heer H. J. C. Horbach treedt af en is herkiesbaar.

Voor de goede orde wordt er op geattendeerd, dat bij dc verschijning van deze af-
levering de periode voor nadere vaststelling van de contributie is verstreken.
Degenen, die hun contributie nog niet hebben voldaan, wordt drin,gend verzocht —
voordat een bankkwitantie wordt aangeboden — dit alsnog op dc .gebruikelijke
manier te doen, d.w.z. door overschrijving op gironummer 511606 ten name van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Zoals bekend, bedraagt de contributie f 250,-, tenzij men vóór 1 april op grond van
dc ingezonden gegevens bericht heeft ontvangen omtrent cen nader vastgesteld ge-
reduceerd bedrag.

Degenen, die vóór 1 april nadere vaststelling hebben verzocht en hierover op die
datum nog geen bericht hebben ontvangen, kunnen met de overschrijving wachten
tot zij definitief antwoord hebben gekregen.

Voor zover dit niet bekend mocht zijn wordt meegedeeld, dat blijkens verkregen
informaties, de honoraria, die de dierenartsen hebben ontvangen voor de georgani-
seerde rabiesenting, vrij zijn van omzetbelasting.

Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de A.V.M.A. — dat in New York
wordt gevierd van 29 juli tot 2 augustus — bereidt dc British Veterinary Association
een groepreis per vliegtuig voor van Londen naar New York v.v.
Voorlopig is een vlucht gereserveerd met de B.O.A.C., heen op 20 juli en terug op
3 augustus. Er is dus een week beschikbaar vóór de opening van het congres. Dc
heen- en terugreis zal ruim ƒ 1100,- kosten.

Eventuele gegadigden voor deze gemeenschappelijke reis, die van deze reduktie-
mogelijkheid gebruik willen maken, dienen zich zo spoedig mogelijk op te geven
bij het bureau.

Op 8 april a.s. hopen de hieronder genoemde collegae het feit tc herdenken dat zij
25 jaar dierenarts zijn:

De Groep K.L. en Zootechniek van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde zal haar eerstvolgende ledenvergadering houden op woensdag 10 april a.s. om
10.00 uur in het Jaarbeurs-Restaurant te Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als leden van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

J. Bootsma, Koningslaan 69, Utrecht.
O. J. H. Devos, Mgr, van de Weteringstraat 22, Utrecht.
P. Lycklama ä Nijeholt, Mulderstraat 43 bis. Utrecht,
L. van Zuylen, F. C. Dondersstraat 20, Utrecht,

Het Hoofdbestuur heeft de vol.gende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaat-leden van de Kon, Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde:
G, van Dommelen, M. A, de Ruyterstraat 11, Utrecht.
Tj, Jorna, Adm. van Gentstraat 30 bis Utrecht.
W. Udo, van Humboldstraat 103, Utrecht.

Fast, Mej. L.; 1963; Eindhoven, Parklaan 29; tel. (04900) 2 81 82; wnd. D. (160)
Groot, F. E. de, te Ede, naar Paasbergerweg 6 aldaar, gr. gewijzigd in 866681. (164)
Groot, J. J. dc, van Zoctermeer naar Dc Bilt, Utrechtscweg 399, tel. (030) 6 05 77,
wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., afd. Heelkunde). (164)

Berg, H. A. van den, te \'s-Gravenhage, te rekenen m.i.v. 1-12-1962, tot Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volks-
gezondheid, in algemene dienst, ter standplaats \'s-Gravenhage. (reeds verwerkt)

Altenburg, W., te Heerde, te rekenen m.i.v. 1-1-1963, op zijn verzoek, als Rijks-
keurm.eester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, (reeds verwerkt)
Paul, S,, te Bodegraven, te rekenen m.i.v. 1-2-1963, op zijn verzoek, als plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. (190)
Promotie:

Reinders, J. S., te Leeuwarden, is op 21 maart 1963 aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht gepromoveerd tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift „Be-
strijding van de klinische paratuberculose bij runderen". (l"92)

Het bestuur van de Veterinaire Studenten Kegelclub „Duim in \'t Gat" heeft zich
voor het 10c lustrumjaar als volgt samengesteld:
H. A. Kraneveld, voorzitter;
J. A. Jongebreur, secretaris;
G. Nieuwenhuis, penningmeester;
A. M. van Schaik, vice-voorzitter;
D. T. Hoogeboezem, baancommissaris.

ongeveer de eerste drie weken van augustus?
P. VAN WETTUM, TORENLAAN 30, BLARICUM

voor fysiologisch onderzoek onntrent de voortplanting bij land-
bouwhuisdieren, speciaal bij het vrouwelijke dier.
Aanstelling in Rijksdienst in één der wetenschappelijke rangen.

Sollicitaties te richten aan de directeur van het Instituut, op bovengenoemd
adres te Zeist.

Deelnemingen In het beleggingsfonds voor Medici lijn elk kwartaal
verkrijgbaar voor artsen, tondartsen en dierenortsen, hun echtgenoten
en minderjarige kinderen, ook Indien zij buiten Nederland wonen.

Men kon in het Fonds participeren voor één of meer deelnemingen.
Waarde per deelneming thans ongeveer f 1.000, — .

Inlichtingen verstrekt de directie:
N.V. Hollandsche Belegging en Beheer Maatschappi|

Op I december 1962 overleed te Gouda, na een kort-
stondig ziekbed, onze collega Dr. N. R. Slop, oud-
practicus, oud-directeur van het abattoir te Gouda en
plv. Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.
Collega Slop behaalde het veeartsdiploma in 1914 en
vestigde zich daarna in Nieuwerkerk a.d. IJssel als
practicus.

In 1921 promoveerde hij aan de toenmalige Veeartse-
nijkundige Hogeschool, waarna hij in 1922 werd be-
noemd tot plv. Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst en in 1928 een benoeming aanvaardde als di-
recteur van het abattoir te Gouda.

Hij is tweemaal gehuwd geweest; uit het eerste huwe-
lijk, in 1917 gesloten met Mej. G. Th. Chr. IJsselstijn
werd een dochter geboren; het tweede huwelijk, in
1942 gesloten met Mej. G. A. J. Liber bleef kinderloos,
doch het was niettemin een zeer gelukkige verbintenis.
Collega Slop was een bijzonder hartelijk mens en col-
lega; hij zocht steeds de zonnekant van het leven. In
Gouda geboren, is hij zijn geboortestad tot aan zijn
dood trouw gebleven.

Aan het zonnige Zuiden van Frankrijk hadden beiden
hun hart verpand; de laatste jaren reisden zij er iedere
zomer per eigen auto heen en hadden zij zich daar ook
vele vrienden verworven.

Zo ook in de zomer van 1962 en de brieven die zii
daarvandaan schreven getuigden van blijdschap in het
leven.

Wie had echter kunnen vermoeden, dat deze reis hun
laatste zou zijn? Thuisgekomen betrokken Willy en
Klaas als gewoonlijk hun huisje aan de Reeuwijkse
Plassen, doch niet lang zou het ditmaal duren.
Op een nacht werd Klaas overvallen door een heftige
inwendige bloeding en overbrenging naar het Van
Iterson Ziekenhuis te Gouda achtte de behandelende
arts noodzakelijk. Aanvankelijk meenden de specialisten
dat het sterke gestel van de patiënt de ziekte te boven

zou komen, doch het bleek ijdele hoop; op de eerste
december 1962 is onze vriend Klaas gestorven.
Zijn vrouw heeft hem liefdevol verpleegd; in deze kri-
tieke dagen was zij onafgebroken aan zijn ziekbed.
Voor haar bovenal, maar ook voor zijn vrienden is dit
verlies een harde, haast onoverkomelijke slag.

Moge het voor zijn vrouw Willy een troost zijn, dat
zo velen oprecht met haar medeleven en mèt haar
medetreuren om het verlies van man, vriend en collega.

Is de nadere keuring ex arfikel 8 van de Vlees-
keuringswet overbodig, gewenst of noodzakelijk?

Is a <iecond health inspection based on article 8 of the
Dutch Meat Inspection Act superfluous, advisable or
necessary?

De recente wijziging van liet Eisenbesluit (Vleeskeuringswet), noodzake-
lijk geworden door het bepaalde in het Vestigingsbesluit levensmiddelen-
bedrijven 1961 en waarbij de mogelijkheid werd geopend tot uitbreiding
van het aantal verkoopplaatsen van vlees, heeft de nadere keuring ex
artikel 8 van de Vleeskeuringswet in het middelpunt der belangstelling
geplaatst.

Simplistisch wordt daarbij gesteld door hen, voor wie deze nadere keuring
wordt aangevoeld als een belemmering in het verkeer van voorverpakt
vlees, dat opnieuw keuren van reeds goedgekeurd vlees niet alleen over-
bodig doch zelfs een dwaasheid is, welke zo spoedig mogelijk dient te ver-
dwijnen.

Bij het beoordelen van problemen — en dat geldt naar mijn smaak ook
voor het vraagstuk der nadere keuring — is het kennen van de historie
onmisbaar voor het begrijpen van het heden en het geeft tevens een open
oog voor de toekomst.

Het is in dit licht, dat de nadere keuring bezien zal worden.
Toen in 1922 de Vleeskeuringswet in werking trad, bestond er reeds in vele
grote gemeenten een keuring van slachtdieren en van vlees. Deze ge-
meenten, als regel in het bezit van een openbaar slachthuis, waarin dank
zij de steun van de Hinderwet de slachtingen gecentraliseerd waren, zijn
te beschouwen als de voortrekkers o]d vleeskeuringsgebied.
Door een keuring, niet gebaseerd op wettelijke bepalingen doch naar plaat-
selijke en soms ook persoonlijke inzichten van het hoofd van de vlees-
keuringsdienst, werd getracht de bevolking te beschermen tegen de ge-
volgen van het gebruik van ondeugdelijk vlees.

Deze keuring omvatte echter niet alleen de ter plaatse geslachte dieren en
het daarvan afkomstige vlees, doch óók het vlees, hetwelk van buiten de
gemeente werd ingevoerd. En dit laatste heeft menig hoofd van dienst
uit die dagen zorgen gebaard.

Ten plattelande, alwaar men in het algemeen kieskeurig is ten aanzien
van het te consumeren vlees, bestonden in dit opzicht echter minder scru-
pules voorzover het vlees was bestemd voor de bevolking van de grote
steden.

Als gevolg daarvan was het geen zeldzaamheid, dat vlees van in nood ge-
dode of gestorven slachtdieren, hetwelk op het eerste gezicht nog een be-
hoorlijke indruk maakte, in een naburige grote gemeente ter invoer-
keuring werd aangeboden.

Voorzover bij deze keuring moeilijkheden werden gevreesd, dan was er
nog altijd de weg van de frauduleuze invoer, welke dan ook prompt werd
bewandeld.

Het gemeentelijke voorschrift, dat bij de invoer van vlees van een slacht-
dier, de daarbij behorende organen met hun natuurlijke hechtniiddelen
daaraan bevestigd moesten zijn, weerhield bepaalde elementen niet aan
het vlees organen te hechten, welke niet van het desbetreffende slachtdier
afkomstig waren. Op deze wijze werden zelfs aan miltx iuu- gestorven
slachtdieren ter invoerkeuring aangeboden.

Met de inwerkingtreding van de Vleeskeuringswet kreeg óók het platte-
land de keuring vóór en na het slachten. Ten aanzien van de invoer van
\\ lees in de grote steden betekende dit, dat deze invoer niet alleen zonder
de daarbij behorende organen kon plaatsvinden, doch óók dat een geslacht
dier niet meer in zijn geheel ter invoerkeuring behoefde te worden aan-
geboden, terwijl bovendien de invoer van vlees in kleinere delen en van
organen mogelijk was.

Het hield evenwel niet in, dat de keuring ten plattelande op hetzelfde ni-
veau kwam te staan van die in de grote bevolkingscentra, waar de slach-
tingen in een openbaar slachthuis waren gecentraliseerd.
Dat de Rijksoverheid de betekenis van de openbare slachthuizen voor de
goede uitvoering van de vleeskeuring naar waarde heeft geschat, blijkt uit
de inhoud van artikel 24 van de Vleeskeuringswet, waarbij onder voor-
waarden bij algemene maatregel van bestuur te stellen uit \'s Rijks kas
aan gemeenten afzonderlijk of gezamenlijk rentedragende voorschotten
kunnen worden verstrekt voor de oprichting van openbare slachthuizen.
Tn de gemeentelijke sfeer werden de openbare slachthuizen voor de volks-
gezondheid dermate belangrijk geacht, dat zonder het doen van een be-
roep voor financiële steun op het Rijk het aantal dezer inrichtingen zich
snel uitbreidde.

Waren er in 1924 nog slechts 30 openbare slachthuizen, kort vóór dc tweede
wereldoorlog waren er ongeveer 80.

Niettegenstaande na 1940 de bouwkosten van deze instellingen tot grote
hoogte zijn gestegen, zijn er toch nog enkele bij gekomen, ja zullen
zelfs binnen afzienbare tijd nog enige nieuwe openbare slachthuizen wor-
den opgericht.

Niet alleen echter het ontbreken van openbare slachthuizen ten platte-
lande was oorzaak dat de kciuing niet op dezelfde hoogte kwam te staan
als in de grote steden. Een bijdrage hiertoe vormden onder meer het ge-
brek aan ervaring bij hen, die met de keuring werden belast, en het feit,
dat juist ten plattelande dc koudslachterij hoogtij had gevierd, welk euvel
bij de inwerkingtreding der wet nu eemnaal niet als bij toverslag ver-
dween.

Te bedenken valt, dat in 1922 op de ongeveer 1100 gemeenten 402 vlees-
keuringsdiensten, waaronder slechts 55 volambtelijke, werden geformeerd.
In 347 werd de praktizcrende dierenarts ter plaatse belast met de leiding
van de vleeskeuringsdienst en vaak onder omstandigheden, welke zelfs een
ervaren keuringsdierenarts meermalen hoofdbrekens zou hebben gekost.
Mede gezien de geschetste situatie ten plattelande is het begrijpelijk —
zo niet voor de hand liggend - - dat in artikel 8 van de Vleeskeiaingswet
ten aanzien van de in\\ oer van vlees in een andere keuringsdienst, de moge-
lijkheid werd geschapen een nadere keuring te verrichten.
De keuringsdierenartsen, die werkzaam zijn (geweest) aan openbare slacht-
huizen in grote bevolkingscentra, zullen met vele voorbeelden onomstote-

lijk de heilzame werking van de nadere keuring bij de bescherming van de
consument tegen het gebruik van ondeugdelijk vlees, ingevoerd van elders,
kunnen aantonen.

Degene, die van de gedachte mocht uitgaan, dat thans — na ruim 40 jaar
Vleeskeuringswet — dit alles verleden tijd is geworden, komt bedrogen uit.
Nog steeds wordt — dank zij de nadere keuring — ondeugdelijk vlees aan
consumptie onttrokken.

Niet ontkend kan worden, dat, mede met behulp van de nadere keuring,
de uitvoering van de vleeskeuring in ons land op een hoger plan is ge-
komen, waarbij echter de grote preventieve waarde, welke van deze na-
dere keuring uitgaat, niet uit het oog mag worden verloren.

Dat waakzaamheid ten opzichte van ondeugdelijk vlees nog steeds ge-
boden is, moge uit het onderstaande blijken.

Alhoewel in artikel 5 van de Vleeskeuringswet is bepaald, dat gestorven
en in nood gedode slachtdieren moeten worden gekeurd in de gemeente
waar zij gestorven of in nood gedood zijn, tenzij zij ter keuring en verdere
slachting overeenkomstig de voorschriften van de plaatselijke verordening
worden vervoerd naar het slachthuis van een naburige gemeente, bleek
ongeveer 7 ä 8 jaar geleden, dat in een bepaald deel van ons land in
strijd met dit wettelijk voorschrift regelmatig gestorven slachtdieren over
afstanden van 60 km en meer werden vervoerd. Steevast luidde het ant-
woord van de vervoerder bij het instellen van een nader onderzoek, dat
het betreffende slachtdier levend geladen, doch onderweg geston-en was.
De reeds opgetreden lijkstijfheid toonde evenwel duidelijk aan, dat deze
mededeling niet in overeenstemming met de waarheid kon zijn. Waarom
dit vervoer van gestorven slachtdieren over dergelijke afstanden? Het kost
immers geld en het daarmede gemoeide bedrag zal op de een of andere
wijze goedgemaakt dienen te worden. Voorkomen zal echter moeten wor-
den, dat het vlees van deze kadavers in consumptie kan worden gebracht.
Het verrichten van een scherpe controle, het opmaken van proces-verbaal
bij in deze geconcstateerde overtredingen en daarop volgende veroorde-
lingen tot hoge geldboeten, reduceerde dit euvel tot geringere afmetingen.

Desondanks worden echter nog steeds dergelijke overtredingen, niet voort-
vloeiende uit onkunde of onwetendheid, doch met vooropgezet doel, waar-
genomen.

De nadere keuring moet in deze mede gezien worden om het brengen in
consumptie van ondeugelijk vlees te voorkomen en de preventieve waarde,
welke er van uitgaat, treedt hier wel zeer sterk naar voren.
Het antwoord op de vraag of de nadere keuring overbodig is, zal, gelet
op het volksgezondheidsbelang, naar mijn opvatting dan ook ontkennend
moeten luiden.

Voor de analysering of de nadere keuring gewenst is, zal het vraagstuk
vanuit een geheel andere gezichtshoek moeten worden bekeken.

De Vleeskeuringswet is in uitvoering aan de gemeenten opgedragen. Aan-
vankelijk op grond van het bepaalde in artikel 20, lid 3, van de Vlees-
keuringswet, later uit hoofde van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen,
kimnen de gemeenten op basis van vrijwillige samenwerking gezamenlijk
de vleeskeuring uitvoeren, anders gezegd, een aantal gemeenten heeft de
bevoegdheid één vleeskeuringsdienst te vormen. Met behulp van artikel

23a kan de Kroon gemeenten aanwijzen, welke tezamen de keuringsdienst
moeten regelen, een gedwongen samenwerking dus.

Langs deze wegen wordt beoogd de vorming van grote, economisch verant-
woorde vleeskeuringsdiensten onder volambtelijke leiding, waarbij het als
de meest juiste toestand wordt gezien, dat de dienst van een zodanige om-
vang is, dat ook een volambtelijke keuringsdierenarts aan de leiding kan
worden toegevoegd.

Het resultaat is thans, dat na ruim 40 jaar Vleeskeuringswet, het aantal
keuringsdiensten van 402 is teruggelopen tot 193. Hiervan zijn er 149
volambtelijk en staan er nog slechts 44 onder leiding van een dierenarts,
die tevens de diergeneeskundige praktijk uitoefent.

Binnen het raam der wettelijke bepalingen bezitten de gemeenten een
grote mate van zelfstandigheid bij de uitvoering van de Vleeskeuringswet.
Zeer duidelijk komt dit tot uiting bij het bepalen van de plaats waar de
slachtingen op hun grondgebied mogen geschieden. Artikel 26 van de wet
spreekt in deze niet mis te verstane taal.

Van groter belang is in dit verband echter het bepaalde in artikel 20, lid 2,
van de wet. De kosten van de keuringsdienst worden, voorzover zij niet
door de heffing van een keurloon worden bestreden, gedragen door de
gemeente. Dit betekent, dat de gemeenten een grote mate van vrijheid
wordt gelaten bij het bepalen van de hoogte der keurlonen.
Tengevolge van het feit, dat bij de inwerkingtreding van de Vleeskeurings-
wet de Rijksoverheid in gebreke is gebleven een richtlijn tc verstrekken
voor de samenstelling van de gemeentelijke verordeningen op de heffing
van keurlonen — zulks in tegenstelling met de ontwerp-verordening, welke
het Rijk als model aan de gemeenten heeft verschaft voor het creëren van
de plaatselijke verordeningen op de keuringsdiensten van slachtdieren en
van vlees — is de disuniformiteit op het terrein der keurloonheffing in hoge
mate in de hand gewerkt.

Van het begrip keurloon is geen enkele omschrijving gegeven en zodoende
verstaat men onder keurloon in de ene keuringsdienst elementair vaak
geheel iets anders dan in de andere keuringsdienst. Men zou in deze onder-
scheid kunnen maken in „naakt" keurloon en in „sametigesteld" keur-
loon; laatstbedoeld keurloon vertoont allerlei varianten.
Doch óók ten opzichte van het object der keurloonheffing worden uiteen-
lopende maatstaven aangelegd. Enerzijds een heffing per kg geslacht ge-
wicht van het dier — met varianten hoe het geslacht gewicht moet worden
bepaald, alsmede waarop het betrekking heeft — anderzijds een heffing
naar kenmerken van het levende slachtdier in zijn meest uiteenlopende
vorm.

Men kan zonder de minste vrijmoedigheid in deze van een ongeordende
toestand spreken.

■Als lichtpuntje ten aanzien van het object der keurloonheffing kan gezegd
worden, dat de bekendmaking van de Minister van Sociale Zaken en
Volksgezondheid van 27 januari 1956, Stcrt. 21, inzake de keuringsstaten,
welke maandelijks door de gemeentebesturen aan de desbetreffende Vete-
rinair Inspecteur van de Volksgezondheid moeten worden gezonden en in
welker bekendmaking een omlijnde onderverdeling van de slachtdieren
is gegeven, voor verschillende gemeenten aanleiding heeft gevormd de-
zelfde onderverdeling bij hun keurloonheffing in toepassing te brengen.

Bij de bepaling van de hoogte van de keurlonen spelen verschillende fac-
toren een rol.

Van de zijde van Gedeputeerde Staten wordt in zijn algeineenheid gesteld,
dat de uitgaven van een vleeskeuringsdienst door de inkomsten gecom-
penseerd dienen te worden, waarbij het maken van een matige winst tole-
rabel wordt geacht.

Niet alleen de uitgaven van de verschillende vleeskeuringsdiensten lopen
belangrijk uiteen, doch óók de inkomsten vertonen belangrijke verschillen.
Men denke zich aan de ene zijde een vleeskeuringsdienst met een goed ge-
outilleerd openbaar slachthuis in de centrale gemeente, doch zonder een
vleesverwerkende industrie van enige betekenis.

Anderzijds een plattelandskeuringsdienst zonder openbaar slachthuis doch
in een der tot de dienst behorend gemeenten een grote vleeswarenfabriek,
waaraan verbonden een slachterij.

Gevolg gevend aan de wens van Gedeputeerde Staten zal in het eerste
geval het keurloon hoog zijn, mede omdat daarin verrrekend wordt de
betaling van aan het keurloon adhaerent geachte diensten, terwijl in het
tweede geval het keurloon, als zijnde „naakt", door de massaslachtingen in
de slachterij van het vleeswarenbedrijf laag zal zijn.

Doch de aldus te heffen tarieven worden in vele gevallen nog verder uit
elkaar getrokken. Teneinde de massaslachtingen te stimuleren, wordt in
het tweede geval bij overschrijding van een bepaald aantal slachtingen —
hetwelk in vele gevallen uitzonderlijk laag is gesteld doch nog wel op een
zodanige hoogte, dat de limiet voor de voor plaatselijke consumptie slach-
tende slager niet bereikbaar is — meestal nog een beiangrijke reductie toe-
gepast. Men voert een glijdende schaal in voor de massaslachtingen, ver-
richt in de slachterij van het grote vleeswarenbedrijf.

Zo ziet men, om slechts enkele cijfers te noemen, waarbij exceptioneel
voorkomende bedragen buiten beschouwing zijn gelaten, het keur-
loon voor een rund variëren van ƒ 14,- tot ƒ O,.^^, voor een nuchter kalf
van ƒ 2,- tot ƒ 0,07 en voor een varken van f 10,- tot ƒ 0,25 en komen
voorts tarieven voor van 7 en 8 cent per kg.

Teneinde de inkomsten van de keuringsdienst te vergroten en de werk-
gelegenheid in een gemeente te bevorderen, heeft rnen in verschillende
diensten een speciaal tarief bij het keuren van slachtdieren, waarvan het
vlees bestemd is — en voorzover de eigenaar van het vlees zulks kan aan-
tonen — voor consumptie buiten de betrokken keuringsdienst, anders ge-
zegd een speciaal keurloon bij „binnenlandse export".
Doordat in vele vleeskeuringsdiensten de mogelijkheid ontbreekt het aantal
slachtingen te verhogen — hetzij door gemis van een vleeswarenfabriek van
enige omvang, hetzij door het niet aanwezig zijn van een andere gelegen-
heid om voor „binnenlandse export" te slachten, derhalve deze diensten
uitsluitend zijn aangewezen op de inkomsten, verkregen uit rechten voor
het keuren van slachtdieren en van vlees bestemd voor de consumptie ter
plaatse — zal voor het zoveel mogelijk bewaren van het evenwicht tussen
uitgaven en inkomsten het keurloon telkenmale dienen te worden aan-
gepast.

Is dit verschijnsel, hetwelk thans regelmatig wordt waargenomen, niet te
beschouwen als een indicatie voor samenwerking met één of meer na-
burige kringen om aldus te komen tot grote, economisch verantwoorde
vleeskeuringsdiensten ?

De grote verscliillen, welke ten aanzien van de te heffen keurlonen bestaan,
zijn mede oorzaak geworden, dat de invoer van vlees, afkomstig van slach-
tingen in produktiecentra, niet alleen in grote bevolkingskernen, doch ook
in vele plattelandskeuringsdiensten, de laatste jaren niet onbelangrijk is
toegenomen. De nadere keuring met de daaraan verbonden keurloon-
heffing vormt op deze invoer een rem en werkt dus evenwichtsbevorde-
rend.

Opvallend is het, dat vele keuringsdiensten, onderscheidenlijk gemeenten,
welke voorheen een ontheffing ten aanzien van het verrichten van de na-
dere keuring hadden, aan de Minister van Sociale Zaken en Volksgezond-
heid verzochten deze ontheffing te willen intrekken.

Indien vervolgens de beantwoording van de tweede vraag onder de loupe
wordt genomen — is nadere keuring gewenst — dan wil het mij voor-
komen, het vorenstaande omtrent de keurlonen voor ogen houdende, dat
de naar mijn opvatting onontkoombare gevolgen van een wegvallen van
de nadere keuring de revue dienen te passeren.

Het behoeft geen betoog, dat bij vervallen van de nadere keuring een niet
onbelangrijke verschuiving van de slachtingen zal plaatsvinden. Vooral de
vleeskeuringsdiensten met de laagste keurlonen zullen de grootste aan-
trekkingskracht gaan uitoefenen. De diensten met hoge keurlonen daaren-
tegen zullen het aantal hunner slachtingen zien verminderen en slechts
door verhoging van de keurlonen zullen zij misschien hun budget in even-
wicht kunnen houden.

Verhoging in deze is evenwel een tweesnijdend zwaard, want in de dien-
sten, waarin alsdan het aantal slachtingen sterk vermeerdert, kan de hoek,
waaronder de glijdende schaal werkt, vergroot worden, zodat met het oog
op het slechts mogen maken van een matige winst, de keurlonen nog
lager gesteld kunnen worden.

Vooral de openbare slachthuizen in de grote bevolkingscentra, ingericht
voor het verrichten van massaslachtingen en wat keuringspersoneel be-
treft daarop volledig ingesteld, zullen door deze verschuiving van slach-
tingen het zwaarst getroffen worden en de keuringsdiensten, waarheen de
slachtingen verschoven worden, zullen in het algemeen, noch ten aanzien
van de inrichting, noch ten aanzien van keuringspersoneel, op een sterke
vermeerdering van het aantal slachtingen berekend zijn, hetgeen voors-
hands onherroepelijk zal gaan ten koste van de keuring en van de hygiëne,
althans zolang geen aanpassing heeft plaatsgevonden.
De openbare slachthuizen, welke steeds gezien zijn als de fundamenten,
waarop een goede uitvoering van de Vleeskeuringswet rust, zullen zeer
sterk aan waarde inboeten.

Vernieuwingen, onderscheidenlijk verbeteringen aan deze inrichtingen
zullen slechts spaarzaam en in uiterste noodzaak door de gemeenten wor-
den aangebracht.

Van stichting van openbare slachthuizen zal bij het vervallen van de na-
dere keuring geen sprake meer zijn. De „ontvolking" van de bestaande
openbare slachthuizen zal voor gemeentebesturen, welke ter zake nog
plannen mochten koesteren, een te duidelijk teken aan de wand vormen.
Het antwoord op de tweede vraag kan mijns inziens dan ook niet anders
luiden dan dat de nadere keuring gewenst is of nog sterker gezegd: het
doen vervallen van de nadere keuring is in hoge mate ongewenst.

En tenslotte de beantwoording van de derde vraag: „Is de nadere keuring
noodzakelijk?".

De beide vorige vragen zijn geheel behandeld in het licht van de huidige
situatie, waarbij de structuur van onze Vleeskeuringswet een grote rol
speelt.

Het doen vervallen van de nadere keuring zou bij deze structuur betekenen
een ontwrichting van de bestaande toestand. Wat in de loop van ruim 40
jaar is opgebouwd zou ten aanzien van keuring en hygiëne een belang-
rijke terugslag ondervinden.

De pioniers op vleeskeuringsgebied, de grote gemeenten, welke reeds lang
vóór de inwerkingtreding van de wet hun bevolking beschermden tegen
het gebruik van ondeugdelijk vlees, zouden slechts hebben af te wachten,
wat andere gemeenten hen aan slachtingen wensten te laten en hun rol
bij de keuring zou grotendeels zijn uitgespeeld.

Het antwoord op de derde vraag zal daarom naar mijn smaak moeten lui-
den: bij de huidige structuur, ja.

Indien tot het doen vervallen van de nadere keuring zou worden overge-
gaan, zal dit gepaard moeten gaan met een ingrijpende structurele wijzi-
ging van de wet zelve; anders ontstaat een zeer ongewenste toestand.

Tegenstanders van de nadere keuring zullen wellicht geneigd zijn het te
doen voorkomen, dat Nederland met deze dubbele keuring, zoals het dan
gemeenlijk wordt aangeduid, een uitzonderlijke positie inneemt.
Het vrij recent verschenen rapport van de „Organisation for Economic
Co-operation and Development", verkort aangeduid als OECD, geeft in-
teressante mededelingen omtrent „Sanitary regulations for livestock and
meat in OECD coimtries" — 17 in totaal, waaronder ook Nederland —
en wijdt daarbij óók aandacht aan vervoer van vlees van de ene gemeente
naar de andere en het probleem der nadere keuring.

Onder het hoofd „Vervoer van vlees" op blz. 46 van dit rapport wordt
medegedeeld, dat in verschillende der aangesloten landen beperkende be-
palingen ten aanzien van intercommunaal vervoer van vlees bestaan.
Zo bestaat er een verbod ten aanzien van het intercommunale vervoer
van gehakt in Duitsland, Griekenland en Zwitserland met het oog op
een snelle verandering en de mogelijkheid van besmetting van dit produkt.
In Italië is er een vervoersverbod voor uitgebeend vlees, met uitzondering
indien bestemd voor varkensvlees verwerkende fabrieken.
In Spanje moet paardevlees geconsumeerd worden in de gemeente alwaar
de slachting heeft plaatsgevonden.

In Griekenland is het vervoer van vlees slechts toegestaan in de vorm
van het gehele slachtdier, in vierendelen of in voor de groothandel be-
stemde stukken.

Op blz. 49 vermeldt bedoeld rapport, dat in Frankrijk, Griekenland, Italië,
Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje en Zwitserland, vers
vlees, vervoerd van de ene gemeente naar de andere, systematisch onder-
worpen is aan „a second health inpection".

In België en Zweden is de tweede — lees nadere — keuring facultatief en
brengt evenals in Zwitserland geen kosten met zich mede.
In Duitsland kan nadere keuring plaatsvinden, indien het vlees afkomstig
is uit een slachthuis waar de keuring is uitgevoerd door een keurmeester.
Bij invoer in een andere gemeente moet echter steeds een „compensation

tax" van 0,06 DM, ongeveer 5/2 cent, per kg betaald worden, teneinde
een slachten in de gemeente van consumptie te bevorderen.
In Ierland kan de verkoop van vlees door het gemeentebestuur verboden
worden, indien het niet vanwege deze gemeente aan keuring onderworpen
is geweest.

In Denemarken heeft men slechts een nadere keuring in bepaalde gemeen-
ten. Overwogen wordt de nadere keuring aldaar af te schaffen.
Het bedrag, dat voor de nadere keuring in de verschillende landen in reke-
ning wordt gebracht, is vrij uiteenlopend. Gezien hetgeen in deze voor
Nederland wordt vermeld, moet worden aangenomen dat het werken met
gemiddelden niet is uitgesloten; het bedrag van 5 cent per kg doet zulks
althans vermoeden.

Voor Frankrijk, met uitzondering van Parijs, alwaar voor deze nadere
keuring geen rechten worden geheven, 0,02 nieuwe frank, ongeveer 1Y^
cent, voor Luxemburg 1 Luxemburgse frank, ruim 7 cent.
Voor Oostenrijk (Wenen) 0,03 Oostenrijkse shilling, ongeveer 0,4 cent;
voor de rest van Oostenrijk 0,25 Oostenrijkse shilling, ongeveer 3/2 cent.
Voor Spanje 10 pesetas per 100 kg, ongeveer 0,6 cent.
Moge bovenstaande beschouwingen omtrent de nadere keuring, thans in
het middelpunt der belangstelling, zodanig \\erhelderend werken, dat een
juiste beoordeling van dit zo gecompliceerde probleem bevorderd wordt.

In verband met het feit, dat door de recente wijziging van het Eisenbesluit (Vlees-
keuringswet), de nadere keuring ex artikel 8 van de Vleeskeuringswet in het middel-
punt der belangstelling is komen te staan, wordt de vraag gesteld of deze keuring
overbodig, gewenst of noodzakelijk is.

Voor het antwoord in deze wordt de nadere keuring historisch belicht en als een
structureel onderdeel van de uitvoering van de Vleeskeuringswet beschouwd.
Tot de conclusie wordt gekomen, dat bij de huidige structuur van deze wet, de nadere
keuring noodzakelijk is.

Tenslotte worden gegevens vermeld omtrent het vervoer van de ene gemeente naar
de andere en het probleem der nadere keuring in de O.E.C.D.-landen.

In connection with the recent modification of the Conditions-degree of the Meat-
inspection-Act the qusetion of the complementary-inspection of article 8 of the Act
in question is now discussed and it is asked of this inspection is superfluous, desired
or necessary.

To answer this question the complementary inspection of article 8 is illustrated histo-
rically and considered as a structural part of the execution of the Meat-inspection-Act.
Writer concludes that in view of the actual structure of the Act the complementary
inspection is necessary.

Finally dates are given concerning the transport from one place to an other and in
connection with the problem of a complementary inspection in the E.O.C.D.-
countries.

A cause de la modification récente du Règlement des conditions le la Loi conccrnant
l\'inspection des animaux de boucherie on a plus d\'intérêt a l\'égard du paragraphe 8
de la Loi en question et on se demande done si l\'inspection du par. 8 soit superflue,
désirable ou bien nécessaire.

Pour répondre à cette question on donne l\'historique de cette inspection complémen-
taire de l\'art. 8 et on la considère comme une partie de la structure de l\'exécution
de la Loi mentionnée.

La conclusion est qu\'une telle inspection complémentaire soit nécessaire à cause de
la structure actuelle de la Loi.

Enfin l\'article mentionne des données concernant le transport d\'une commune
à l\'autre et le problème de l\'inspection complémentaire dans les Pays-membres de
la O.E.C.D.

Mit Rücksicht auf der kürzlichen Änderung des Bedingungenerlasses des Fleisch-
beschau-gesetztes ist eine aktuelle Frage ob die Ergänzungsbeschau des Paragraphen
8 überflüssig, gewünscht oder notwendig wäre.

Zur Beantwortung dieser Frage folgt eine historische Behandlung und sieht man die
Ergänzungsbeschau als eine Strukturvoraussetzung des Fleischbeschau-gesetztes.
Die Schlussfolderung ist dass im Rahmen der heutigen Struktur des Gesetzes diese
ergänzende Beschau notwendig ist.

Schliesshch gibt der Artikel noch Daten mit Bezug auf dem Transport von einer
Gemeinde zur anderen sowie hinsichtlich der Frage dieser ergänzenden Beschau in
den O.E.Z.E.-Ländern.

Een nieuwe castratiemethodc wordt vermeld in literatuur uit Rusland.
Het wordt de Baiburtcjan methode genoemd naar zijn uitvinder. De methode be-
staat uit het verwijderen van alleen het parenchym van de testes door een kleine
ondiepe insnijding, zodat alhoewel spermatogenese wordt verhinderd, de functie van
de hormonen behouden wordt. De mate van groei en de mogelijkheid om gemest te
worden zijn groter bij geopereerde dieren dan bij dieren die gecastreerd zijn door
het verwijderen van de testes en epididymis of door afbinding van de testes. De op-
brengst van het karkas is ook groter en overtreft dat van stieren.
De methode werd oorspronkelijk uitgevoerd op de kleinere landbouwhuisdieren. Er
werd echter een proef genomen op een boerderij met een klein aantal, 2-3 maanden
oude stierkalveren en de snelheid van groei gedurende het mesten was zo veel groter
dan die van normaal gecastreerde ossen en van stieren, dat er het volgende jaar
6000 werden gecastreerd volgens de methode van Baiburtcjan.

De operatie wordt verricht bij rammen en geiten op een leeftijd van 1 tot 4 maanden
en op beren tussen 10 en 30 dagen oud; op deze leeftijd zijn de testes soepeler, de
wond heelt sneller en de grocisnclheid is dientengevolge groter.

De operatie bestaat eenvoudig uit het inbrengen van een scalpel op de juiste plaats,
het 90-180° draaien om het parenchym los te maken en het dan zachtjes met de
vingers door de insnijding te drukken.

Het is mogelijk een zeer groot aantal dieren in één da.g te opereren en het Russische
Ministerie van Landbouw heeft aanbevolen deze methode te gebruiken op collectievc-
en staatsboerderijen bij alle soorten vee.

In 1962 werd vermeld dat meer dan 7 miljoen dieren in Rusland volgens deze
methode waren gecastreerd.

Hoewel de parenterale toediening van barbituraten sterk heeft bijgedragen
tot de ontwikkeling van de moderne anesthesie en deze wijze van anesthe-
seren een eenvoudige en vlugge methode is voor het induceren en voor
het onderhouden der narcose blijken de barbituraten nog steeds niet de
ideale anesthetica te zijn.

Vanaf het allereerste gebruik der barbituraten werd de nadruk gelegd op
hun parasympathicomimetische activiteit, dewelke predisponeerde voor
laryngo- en bronchospasmen. Zij veroorzaakten eveneens een vermindering
der coronaire circulatie met langdurige vermindering van het hartsdebiet.
Verscheidene auteurs bestudeerden de verspreiding en het metabolisme van
pentobarbital in het organisme en wezen op verschillende nadelen. Zo
toonden spectrofotometrische onderzoekingen aan dat onmiddellijk na
injectie, te weten reeds na één of twee bloedsomlopen, pentobarbital zijn
maximale concentratie bereikt in de hersenen en dat er geen belemmering
bestaat voor een directe passage van pentobarbital in de hersenen. Iedere
overdosering, voornamelijk bij oudere en cachectische patiënten, kan leiden
tot ademhalingsdepressie, anoxemie, collaps of zelfs hartstilstand.
Barbituraten worden in het organisme slechts langzaam gemetaboliseerd
en vertonen neiging tot accumulatie. De concentratie aan pentobarbital
vermindert gedurende het eerste uur vlug in lever, spieren en plasma,
terwijl deze concentratie in het vetweefsel maximaal is na ongeveer drie
uur. Op dit ogenblik blijven nog ongeveer 70% van dit anestheticum
over in het organisme, gelokaliseerd in het vetweefsel. A rato van 10 tot
15%/uur worden de barbituraten dan verder afgebroken.
De intraveneuze toediening van pentobarbital leidt onmiddellijk lot een
hoge concentratie van dit produkt in de hersenen en nadat een evenwicht
is bereikt in de diffusie van het produkt tussen hersenen en vetweefsel,
vervalt de concentratie van barbituraten tot een niveau lager dan vereist
voor een volwaardige anesthesie en de patiënt ontwaakt ondanks de aan-
wezigheid van een grote hoeveelheid van het produkt in het vetweefsel
van zijn organisme. Dit verklaart de soms langdurige perioden van
depressie, waargenomen na gebruik van barbituraten. Bij oudere patiënten
en bij patiënten die lijden aan vetzucht is het ontwaken na barbituraat-
narcose steeds sterk vertraagd en niet zonder gevaar.
De desintoxicatie van het organisme t.o.v. barbituraten is verder nog ver-
traagd in gevallen van hypo-metabolisme (hypothyroidie, cachexie, shock)
en in gevallen van acidosce, uremie, septicemic en leverinsufficientie.
Barbituraten zijn verder toxisch voor bepaalde orgaanfuncties (lever) en
verstoren ernstig het metabolisme der koolhydraten zodat door anaerobe
glycolyse en neoglucogenese een beduidende verhoging ontstaat van melk-

Dr. R. Marsboom, dierenarts; p/a Research Laboratorium Dr. C. Janssen, Beerse,
België.

en druivenzuur (keto-lichamen), waardoor gemakkelijk acidose optreedt.
Een toestand \\\'an klassieke algemene anesthesie, die zich kenmerkt door
hypnose, analgesie, neurovegetatieve bescherming en spierrelaxatie kan
bij de patiënt slechts worden bereikt door toediening van hoge doses
narcotica. Aangenomen mag worden dat bij gebruik van deze farmaca in
de algemene anesthesie, het „opereerbaar zijn" van de patiënt, nooit zonder
een graad van algemene intoxicatie van het organisme bereikt wordt.

Het is de verdienste van L a b o r i t en H u g u e n a r d (1951) duidelijk
gewezen te hebben op de voordelen van een gepotentieerde narcose.
Hieronder wordt verstaan de versterking van narcotica door farmaca die
zelf geen echte narcose-verwekkende eigenschappen bezitten. Hiertoe wor-
den neuroleptica gebruikt. Dit zijn farmaca die door inwerking op het
centrale zenuwstelsel leiden tot een vermindering der prikkelbaarheid
van het autonome zenuwstelsel, ze verwekken eveneens een bradypsychie
en een vermindering der spontane motiliteit. In de diergeneeskunde zijn
neuroleptica dienstig als tranquilizer bij onderzoek, behandeling en trans-
port van dieren. Ze worden eveneens gebruik bij chirurgische ingrepen,
uitgevoerd onder lokale anesthesie, bij het staande grote huisdier. Neuro-
leptica worden verder nog aangewend in de premedicatie van algemene
anesthesiën waar zij de uitwerking van narcotica in duur en intensiteit
versterken. Verder zijn neiuoleptica in hoge dosis nog dienstig in de
therapie en de profylaxie van shocktoestanden.

In de algemene anesthesie laat het gebruik \\an neuroleptica als preme-
dikatie een vermindering toe van de klassieke dosis barbitinaten tot b.v. op
de helft. Als dusdanig worden in de diergeneeskunde phenothiazine-
derivaten en butyrophenonen gebruikt (chlorpromazine, promazine, pro-
pionyl-promazine, peq^henazine, trimeprazine, Promethazine, acepromazine,
dehydrobenzperidol, haloanisone...). Bij gebruik van neuroleptica uit de
phenothiazine-reeks, voornamelijk chlorpromazine, propionyl-promazine
(Combelen), die farmacologisch tol de centraal werkende sympathico-
lytica moeten worden gerekend, wordt de tonus der perifere bloedvaten
zó verlaagd dat bloeddrukdaling ontstaat. Deze bloeddrukdaling kan door
adrenaline injecties niet worden opgeheven en kan bij nerveuze dieren of
dieren met hoge bloeddruk tot collaps leiden. Zo bestaat in de diergenees-
kunde de algemene tendens zwakkere preparaten zoals trimeprazine te
gebruiken die minder invloed uitoefenen op de perifere bloedsomloop. Het
gebruik van een nieuwe reeks neuroleptica — „de butyrophenonen reeks"
— is in dit opzicht interessant daar de meeste dezer preparaten geen invloed
uitoefenen op de ])erifere bloedsomloop.

In de zin van de werken van Labo rit en Huguenard, werd in 1959
ter gelegenheid van het Franse anesthesisten congres te Lyon, door D e
Gastro en Mundeleer een nieuwe anesthesiemethode voorgesteld:
neuroleptanalgesie waarbij geen barbituraten meer worden gebruikt. Door
deze methode is het mogelijk de narcose volledig in te stellen zonder
gebruik te maken van algemene anesthetica (vluchtige, gasvormige of
oplosbare); men gebruikt hierbij een combinatie van twee farmaca: een
analgeticum en een neurolepticum.

De näam „neuroleptanalgcsie" is voor deze anesthesietechniek volledig ge-
rechtvaardigd:

— vermits dit woord juist de preparaten aangeeft die hierbij gebruikt
worden, nl. neuroleptica en analgetica,

— vermits dit woord duidelijk maakt dat de nadruk niet wordt gelegd op
slaap en algemene onderdrukking van het organisme (klassieke alge-
mene anesthesie), maar wel op „neurolepsie" (jssycho-motorische se-
datie, neurovegetatieve bescherming) en „analgesie" (pijnloosheid).

De neuroleptanalgcsie is aldus een combinatie-anesthesie die zich onder-
scheidt van de gepotentieerde anesthesie, vermits er geen barbituurzuur-
derivaten noch vluchtige anesthetica worden gebruikt en van de neuroplegie
of „Cocktail lytique anesthesie", vermits ze geen plegie of volledige ver-
lamming nastreeft (alle goede en belangrijke reflexen blijven behouden\')
en zij slechts een lichte neurovegetatieve demping vereist.
Bij de neuroleptanalgcsie worden dus minstens twee farmaca gebruikt.
Deze methode maakt het mogelijk ieder der elementen: analgesie, neuro-
lepsie en zelfs spierrelaxatie — die tezamen het verzamelbegrip anesthesie
uitmaken — te regelen wat betreft intensiteit en duur.

De toepassingsmogelijkheden van neuroleptanalgcsie bij dieren worden ge-
conditionneerd door verschillende technische vereisten:

1. het neurolepticum moet kunnen worden toegediend op een eenvoudige
en voor de onderzoeker ongevaarlijke wijze: bij voorkeur oraal of intra-
musculair;

2. de analgesie moet kunnen worden verwekt door toediening van één
enkel analgeticum, dat moet kunnen worden gegeven per os, intra-
musculair of intraveneus, gelijktijdig met of na toediening van het
neurolepticum;

3. bij een eventuele ademhalingsdepressie, veroorzaakt door morfine-
achtige analgetica, dient men over naloiphine als antidotum de be-
schikking te hebben;

4. de verhoudingen neurolepticum-analgeticum dienen dusdanig te zijn,
dat een toestand wordt verkregen van psychische onverschilligheid en
motorische sedatie (neurolepticum), gepaard gaande met pijnloosheid
(analgeticum). De aldus verkregen toestand is dus geen echte slaap-
toestand.

Deze anesthesietechniek werd door ons reeds toegepast bij verscheidene
diersoorten en meer bijzonder bij mensapen, lagere apensoorten, kleine
herkauwers en honden.

Wat betreft de keuze der verschillende farmaca, nodig tot het instellen
van een algemene anesthesie van het type „neuroleptanalgcsie", hebben
wij voornamelijk gesteund op farmacologische en klinische gegevens uit
de literatuur over de verschillende neuroleptica en analgetica die tot onze
beschikking stonden.

Wij hebben ondei-vinding opgedaan met de meeste phenothiazine derivaten,
zoals chlorpromazine, promazine, propionyl-promazine, evenals met ver-
schillende butyrophenone derivaten, te weten haloperidol, haloanisone,
methylperidol en dehydrobenzperidol. In vorige publikaties hebben wij
melding gemaakt van de resultaten, verkregen bij apen met dehydrobenz-

peridol en bij honden met haloanisone. Deze butyrophenonen zijn gelcen-
merkt door een zeer gunstige verhouding tussen de toxische en de thera-
peutisch werkzame dosis.

Ze beantwoorden verder aan alle vereisten, die in de algemene anesthesie
aan een neurolepticum worden gesteld, te weten:

— geen rechtstreekse invloed uitoefenend op de hersenschors, geen slaap-
verwekking maar wel sterke psycho-motorische sedatie veroorzakend;

— afwezigheid van extra pyramidale symptomen wanneer per diersoort
het geëigende nein\'olepticum wordt toegediend;

— geen rechtstreekse invloed op het ademhalingscentrum uitoefenend,
maar toch een gedeeltelijke onderdrukking van het hoestreflex ver-
oorzakend;

--- zij bezitten potentiërende en synergische werking met de meeste an-
esthetica (analgetica, vluchtige anesthetica en derivaten van barbituur-
zuur).

Voor de toepassing der neuroleptanalgesietechniek zijn morphineachtige
analgetica zeer belangrijk. Deze techniek vereist immers het gebruik van
analgetica met vlug optredende, sterke eti kortstondige werking.
.Janssen (1962) toonde aan dat tussen de verschillende analgetica door
hem gesynthetiseerd, phentanyl een vluggere, sterkere en kortere werk-
zaamheid bezat dan elk ander tot nog toe gekend morphineachtig anal-
.geticum.

Tussen de morphineachtige analgetica hebben wij met morphine, dextro-
moramide (Palfium), pethidine, pirinitramide, phenoperidine en phenta-
nyl proeven gedaan bij verscheidene diersoorten. Naar onze mening be-
nadert phentanyl het meest het ideale analgeticum wegens zijn vlug en
sterk optredend analgetisch effect met kortstondige intensieve werking.
Bij verscheidene diersoorten, voornamelijk honden en ajjen, werden onge-
veer 300 observaties verzameld. Dit produkt werd ofwel intraveneus, intra-
musculair ofwel oraal toegediend. De toediening gebeurde hetzij na pre-
medicatie door een neurolepticum, hetzij gelijktijdig met dit laatste en
steeds in enkelvoudige doses. De uitzonderlijke analgetische werking van dit
produkt werd steeds bevestigd en bij het bereiken van het „peak-effect"
is phentanyl ongeveer 10 x sterker dan dextromoramide, 100 x sterker dan
morphine en 460 x sterker dan pethidine. Na intraveneuze toediening
treedt de analgesie op na 2 tot 3 minuten, na intramusculaire of orale
toediening treedt volledige analgesie op van 5 minuten tot 20 minuten na
toediening. Deze toestand van volledige analgesie duurt ongeveer 30 mi-
nuten en laat elke chirurgische ingreep toe.

Het enige nadeel der neuroleptanalgesie is misschien de eventueel op-
tredende ademhalingsdepressie, eigen aan elke centraal verwekte analgesie.
Indien echter per diersoort de goede verhoudingen neurolepticum/anal-
geticum worden gebruikt, verlopen de operatieve ingrepen steeds zonder

ademhalingsdepressie. Wanneer door overdoseiing toch depressie van het
ademhalingscentrum zou ontstaan, wordt dit gemakkelijk opgeheven door
intraveneuze toediening van nalorphine, waarbij echter rekening moet
worden gehouden met het feit dat niet alleen de ademhalingsdepressie
maar ook de analgesie wordt opgeheven.

Rekening houdend met de principes der neuroleptanalgesie, hebben wij bij
verschillende diersoorten totaal verscheidene praktische toepassingsmoge-
lijkheden beproefd, in het bijzonder met het oog op het gebruikte aantal
preparaten en in verband met de juiste plaats die men aan de analgesie
en neurolepsie moet toekennen.

Bij al deze verschillende technieken hebben de algemene voordelen der
neuroleptanalgesie zich voortdurend bevestigd, deze werden uitvoerig be-
schreven in afzonderlijke publikaties en kunnen alsvolgt worden samen-
gevat:

— geen contra-indicatie, noch. v/at de leeftijd van de patiënt betreft,
noch op het gebied van de aard of diuu\' van het heelkundig in-
grijpen.

Dat de „neuroleptanalgesie" in de operatieve diergeneeskunde als nieuwe
anesthesietechniek van zeer grote waarde kan zijn blijkt uit het voorgaande.
Voor elke diersoort zal echter de ideale combinatie neurolepticum/anal-
geticum dienen te worden bepaald: het blijkt immers dat voor ieder species
een bepaald neurolepticum meer geëigend is. Verder moet deze methode
per diersoort tot zijn meest ideale praktische toepassingsmogelijkheid wor-
den uitgewerkt.

Dergelijke anaesthesietechnieken werden door ons beschreven bij mens-
apen, lagere apensoorten en honden. Hierbij gebruikten wij als analgeli-
cum phentanyl en als neurolepticum butyrophenonen-derivaten; bij mens-
apen dehydrobenzperidol cn bij honden haloanisone. Deze butyrophenonen
kunnen worden toegediend ofwel oraal of paren teraal als premedicatie
ongeveer 30 minuten voor de intraveneuze toediening van het analgeticum,
ofwel gelijktijdig met dit laatste (phentanyl) waarmede zij in stabiele
oplossing blijven. Deze laatste enkelvoudige toediening in één ojjlossing
van neuroleptica plus analgetica kan eveneens oraal of paren teraal ge-
beuren. Ze hebben geleid tot een volwaardige anesthesie.

De auteur beschrijft een nieuwe techniek voor algemene anesthesie: de neuroleptanal-
gesie, waarbij een toestand van algemene anesthesie wordt verkregen zonder narcose
en gebruik van vluchtige anesthetica of derivaten van barbituurzuur. Bij apen en
honden kon een dergelijke techniek met het meeste succes worden toegepast door enkel-
voudige toediening van neuroleptica uit de butyrophcnonenrecks en morphinachtige
analgetica (phentanyl). De voornaamste voordelen van deze nieuwe techniek zijn:
minieme algemene toxiciteit, grote veiligheidsmarge, grote reversibiliteit en goede
regelbaarheid der techniek, gunstige harts-bloedsomloop verhouding, belangrijke be-
scherming tegen shock en cmesis, afwezigheid van contra-indicaties en vlug herstel
na narcose.

Writer gives a description of a new technique for a general anaesthesia: the neuro-
leptanalgesia. The condition of general anaesthesia is obtained without narcosis and
without using volatile anaesthetics or barbituric-acid-derivates.

Such a technique was most successful with monkeys and dogs when neuroleptica of the
butyrophenone-group and morphinoform analgesics (phentanyl) were simply applied.
The most important advantage of this new technique are: an insignificant general
toxicity, a large margin of security, an important reversibility and a good rcgulari-
zation-possibihty of the technique, a favourable ratio between the heart and the
circulation of the blood, a good protection against shock and emesis, the lack of
contra-indications and a quick recovery from the narcosis.

L\'auteur donne un aperçu de Ia nouvelle technique d\'une anesthesie générale: la
neuro-leptanalgésie. L\'état d\'une anesthésie générale est obtenu sans narcose et sans
employer des anesthésiques volatils ou des dérivés de l\'acide barbiturique.
Chez les singes et les chiens ont a eu surtout du succès en application de cette tech-
nique par l\'usage de neuroleptiques du group butyrophénique et d\'analgéniques
morhpinéiformes (phentanyle).

Les avantages les plus importants de cette technique nouvelle sont: une moindre
toxicité générale, une plus grande marge de sécurité, une grande réversibilité et une
bonne possibilité de régler la technique, un bon rapport entre coeur et circulation
du sang, une protection importante contre le shock et l\'cmésis, le manque de contre-
indications et un rétablissement rapide de la narcose.

Der Verfasser beschreibt eine neue Technik der allgemeinen Anaesthesie: die neuro-
leptanalgesie, wobei man den Zustand einer allgemeinen Anaesthesie erreicht ohne
Narcose oder Gebrauch flüchtiger Barbitursäurederivaten.

Den grössten Erfolg hatte man bei Affen oder Hündc durch einfacher Anwendung
von Neuroleptica der Butyrophenen-Reihe und morphin-artige .\'Vnalgetica (Phen-
tanyl).

Die wichtigsten Vorteile dieser neuen Technik sind : geringe allgemeine Toxicität,
grössere Sicherheitsmarge, grosze Reversibilität und gute Rcgelbarkeit der Technik,
günstiges Verhältniss zwischen Herz und Blutkreislauf, wichtiger Schutz gegen Shock
und Emesis, Fehlen der Contra-indikationen und baldige Erholung nach der Narcose.

Bolz, W.: Allgemeinnarkose beim Tier. Ferdinand Enke Verlag, 1961.
De Castro, J. et M u n d e 1 e e r. F.: Colloque international sur la neuroleptonal-

gésie, Ostende 22-4-1961.
De Castro ,J.: Colloque internadonal sur la neuroleptanalgèsi, Düsseldorf 7-8
juli 1961.

leptanalgésie. Anesthésie et Analgésie, XVI, 1022, (1959).
De Castro, J. et Mundeleer, P. : Dehydrobenzperidol ou R 4749, un nouveau

neuroleptique de la série des butyrophénones. Rapport inédité, 1962.
De Castro, J. et Mundeleer, J. : Phcntanyl ou R 4263, le plus puissant anal-
gésique du type morphinique: premières observations cliniques. Rapport inédité,
1962.

D e 1 i g n é, P. : Nouveaux neuroleptiques dans différents types d\'anesthésie sans nar-
cose ou d\'anesthésie vigile. Ann. d\'Anesthésiologie, II, 363, (1961).
D e 1 i g n é. P.: A propos de quelques aspects cliniques de l\'anesthésie vigile. Revue
Agressologie, II, 493, (1961).

Janssen, P. A. J.: The pharmacology of dehydrobenzperidol (R 4749), a new
potent neuroleptic drug derived from butyrophenone. Rapport inédité, 1962.

Janssen, P. A. J. : The pharmacology of dehydrobenzperidol (R 4749), a new
potent and short acting neuroleptic agent, chemically related to haloperidol.
Rapport inédité, 1962.

J a n s s e n, P. A. J. : Vergleichende pharmakologische Daten über sechs neue basische
4\'-Fluorobutyrophenon-Derivate. Arzneimittel-Forschung, II, 919, 932, (1961).

J a n s s e n, P. -A. J. : The pharmacology of R 4263 (Phentanyl), a potent short acting
analgesic agent for i.v. use in anesthesiology. Rapport inédité, 1962.

Janssen, P. A. J. : Zur Chemie moiphinartiger Körper. Der Anaesthesist, 11, 1,
(1962).

Marsboom, R., Mortelmans, J., Vercruysse, J., Thienpont, D.:
Effective sedation and anesthesia in gorillas and chimpanzees. Nord. Vet.Med., 14,
95, (1962).

Marsboom, R., V e r s t r a e t e, .A., Thienpont, D., M a t t h e e u w s, D.:
Neuroleptanalgesia in dogs. Vet. Rec. (in press).

Marsboom, R., Mortelmans, J., Vercruysse, J. : Neuroleptanalgesia in
monkeys. Vet. Ree., 75, 132, (1963).

Mortelmans, J., Marsboom, R., Vercruysse, J : L\'emploi du dehydro-
benzperidol (R 4749), comme neuroleptique puissant dans la clinique des singes
anthropoïdes. Bull. Soc. Roy. Zoo d\'Anvers, no. 23, (1962).

N i 1 s s o n, E. and Janssen, P.: Neuroleptanalgesia - an alternative to general
anesthesia. Acta An. Scand., 2, 73, (1961).

V e r s t r a e t e, A., Marsboom, R., M a t t h e e u w s, D. : Ervaringen met
haloanisone (R 2028) als narcose-adjuvans bij honden. VI. Dierg. Tijdschr., 31, 81,
(1962).

W e s t h u e s, M., F r i t s c h, R. : Die Narkose der Tiere. Verlag Paul Parey, 1961.

In het „Farmer and Stockbreeder Yearbook\'\' van 1961 worden de volgende record

Op het K.I.-station in Bremen werden tot voor enige jaren de stieren in dc best
mogelijke voedingstoestand gehouden om aan bezoekers steeds een optimale exterieur-
vorm te kunnen tonen. Tc goede conditie vermindert de kwaliteit van het sperma
voor routinegebruik, maar speciaal voor de diepvries.

Het is verder in het belang van hun levensduur dat fokstieren steeds in dekconditie
gehouden worden.

De invloed van de pH op de fructolyse en de
methyleen-blauw reductie van stierespermiën.¹}

The influence of pH on fructolysis and methylene-blue
reduction rate of bull spermatozoa.

Vele onderzoekingen zijn gericht op het verband tussen spermakenmerken
en het bevruchtend vermogen, met het doel, minder goed bevruchtend
sperma van gebruik voor de K.I. te kunnen uitsluiten. De vergelijking van
de conditie van het sperma in vitro en in vivo stuit echter op verscheidene
moeilijkheden. In het bijzonder wordt de stofwisselingsactiviteit van het
sperma in de ampulle beïnvloed door de \\ erandering van het milieu, terwijl
in vivo elk Spermium waarschijnlijk een constant milieu heeft, dat niet be-
ïnvloed wordt door de aanwezigheid van andere spermiën. In vitro is de
fructolyse afhankelijk van de concentratie van de spermiën en \\ an het fruc-
tosegehalte van het semen, welke factoren respectievelijk het gehalte aan
enzym en substraat vertegenwoordigen (Mann, 1954; Freund en
Murphree, 1959). Als gevolg van de stofwisseling neemt de pH af.
Het doel van dit ondei-zoek was de invloed van deze factor op de stofwisse-
ling van stieresperma na te gaan.

Direct na het opvangen van de ejaculaten werden deze lan.gzaam afgekoeld tot
29° C en vervolgens in porties van 0,5 ml verdeeld, waaraan 0,5 ml .\\a-citraat
buffer van verschillende pH werd toegevoegd. De osmotische waarde van de

0,54° C). De incubatie vond plaats bij 37° C in a.g.glutinaticbuisjcs gedurende
30 of 60 minuten.

Het percentage bewegende spermiën werd microscopisch geschat, dc pH werd be-
paald met een nauwkeurigheid van 0,02 en de frui tose-concentraties werden be-
paald volgens Roe (zie Mann, 1954), Hierbij werd dc modificatie vol.gens
White (1959) toegepast, berustende op ontciwitten met Ba(OH)2 in plaats
van met NaOH, waardoor het koken uit de procedure kon worden weggelaten.
Het melkzuurgehaltc werd bepaald volgens Barker en Sum merson (1952),

Het fysiologisch traject van de pH wordt aan de alkalische zijde begrensd
door een pH van ongeveer 7,5, waarbij kringendraaiers zeer frequent op-
treden, gevolgd door een snel verlies van de beweeglijkheid van de sper-
miën, Deze waarneming stemt overeen met die \\an Van Du ij n en
Rikmenspoel (1960),

Aan de zure kant trad bij pH 5,0 (en lager) korreling in het semen plasma
op, In het gebied van pH 5,5 tot 4,9 nam het percentage bewegende sper-
miën gedurende de Incubatie geleidelijk af en bij pH 4,7 werden de sper-

1 153ste publikatie van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord"
tc Zeist,

Dr, B. de Groot, tegenwoordig adres: Laboratorium voor Stralengenetica, Wasse-
naarseweg 62, Leiden,

miën direct na de verdunning met buffer onbeweeglijk. Tijdens de incu-
batie daalde de pH.

Speciaal in het alkalische gebied was deze daling aanzienlijk en in de orde
van grootte van de toegepaste verschillen tussen de buisjes (0,5 tot 0,8).
Bij pH 6 tot 5 was de daling slechts 0,4 tot 0,1, mede als gevolg van de
toenemende buffercapaciteit. Voor de vergelijking van de fructose con-
sumpties met de pH werd als eerste-orde benadering het rekenkundig ge-
middelde van de toegepaste begin- en de gevonden eind-pH genomen.

Omzetting in vier ejaculaten van fructose door stierespermiën. De gegevens
zijn uitgezet volgens een exponentiële verzadigingscurve.

I^i.i pH 4,6 tot 4,9 werd geen meetbare fructolyse waargenomen, bij pH 4,9
komt de fructosc consumptie boven de meetfout uit. Bij toenemende pH
neemt de fructolyse toe, maar deze bereikt geleidelijk een maximaal niveau,
waarbij de fructolyse niet verder toeneemt.

De curve, die het verband tussen fructolyse en pH aangeeft, heeft de ge-
daante van een exponentiële verzadigingscurve:F = M (l-eK.(pH-4,95))
waarin F het fructoseverbruik aangeeft. Een uiteenzetting over de expo-
nentiële functie is in dit Tijdschrift gegeven door Kok (1952), waarbij het
ging om afname van de verhouding bewegende spermiën tot nul. In dit
geval is er een onbekende meer, namelijk het maximale niveau M, dat
door iteratie uit modellen kan worden geschat. Na de schatting van deze
grootheid M werd log (M-F) uitgezet tegen de gemiddelde pH van elk
monster (Fig. 1).

De berekende regressielijnen voor elk ejaculaat zijn uitgezet in Fig. 2.
Om uit de curve te kunnen aflezen om welke hoeveelheden omgezet fruc-
tose het gaat, is op de ordinaat het werkelijke fructosegehalte aangegeven.
Het verticale stuk van elk punt tot het snijpunt van de curve met de ordi-
naat geeft de fructolyse van het ejaculaat bij de betreffende pH. Het blijkt
dus, dat de intensiteit van de fructolyse van de ejaculaten verschilt, maar
dat het verband niet de pïl voor deze ejaculaten hetzelfde is, de regressie-
coëfficiënten liggen namelijk tussen 0,37 en 0,43. Aan drie ejaculaten wer-
den simultane metingen verricht van de fructolyse en de vorming van melk-
zuur (Tabel 1). Uit de tabel volgt weer, dat de fructolyse toeneemt naar-
mate de pH hoger is, maar dat de toename geleidelijk minder wordt. De
verhouding van de gevormde hoeveelheid melkzuur en de fructolyse ver-
schilt tussen de ejaculaten, maar is constant voor de verschillende pH\'s.
Microscopisch werd waargenomen, dat tijdens de incubaties de voort-
bewegiiigsnelheid van de spermiën sterk afnam.

De ontkleuring van mcthyleen-blauw werd gevolgd in een ncphelometer (type
Dr. Lange) met de cel in linker positie bij cen temperatuur van 37 ± 0.1° C.
De fotocel was aangesloten aan een Kipp galvanometer A70 om de gevoeligheid
van de metingen te verhogen. Aangezien simultane metingen bij verschillende
pH\'s niet mogelijk waren, werd het sperma gedurende enige uren gekoeld bewaard.
Hiertoe werd een optisch heldere verdunningsvloeistof gebruikt, bestaande uit
4 delen geresuspendeerde magere melkpoeder (9 g/IOO ml) en 1 deel eidooier.
Na de bereiding werd deze vloeistof gedurende 1 JA uur bij 25.000 g gecentrifu-
geerd ter verkrijging van de optische helderheid.

Aangezien het verdunningsmiddel .gewoonlijk een pH van ongeveer 6,3 heeft, werd
het tot lagere pH\'s gebracht met behulp van citroenzuur (4,6 g/100 ml). Hogere
pH\'s werden verkregen door dc toevoeging van NaOH. Aangezien na de toe-
voeging H-f- en OH— ionen zich verbinden tot water, trekt een aantal deeltjes,
dat tot de vriespuntsverlaging bijdraagt, zich uit de oplossing terug. Na enig pro-
beren bleek een oplossing van 0,2 N NaOH geschikt te zijn om de verdunnings-
vloeistof op de gewenste pH te brengen en de uiteindelijke vriespuntsvcrlaging
tussen 0,52 en 0,54° C te houden.

Het sperma werd 1 :1 verdund met de niet op pH gebrachte verdunningsvloeistof,
afgekoeld tot 15° C en voor de proef verder verdund tot 1:4 met op pH ge-
bracht vcrdunningsmiddel van 37° C. Vervolgens werd aan 9 delen van deze
vloeistof 1 deel methyleen-blauw (0,05% in isotonisch Na-citiraat) van 37° C
toe.gevoegd en werd de ontkleuring gevolgd.

IJkcurve in duplo van de galvanometeruitslag ten opzichte van de
concentratie methyleenblauvu.

Aangezien de meting van de ontkleuring berust op het vaststellen van
hoeveelheden methyleen-blauw, werd het verband tussen de concentratie
van deze stof en de galvanometeruitslag eerst vastgesteld. Het resultaat
van de ijking is weergegeven in Fig. 3.

Het verband tussen de galvanometeruitslag en de ontkleurin,gstijd is voor
twee proeven bij verschillende pH weergegeven in Fig. 4.

Verloop van de galvanometeruitslag gedurende de incubatie als gevolg van
de ontkleuring van methyleenblauw in 1 ejaculaat bij een gemiddelde pH
van 6,12 (links) en van 5,92 (rechts).

In dc S-vormige ciuves is de reductietijd halverwege de begin- en de eind-
uitslag van de galvanometer (A jn Fig. 4) de helft van die, benodigd voor
een volledige ontkleuring. De curve is dus symmetrisch ten opzichte van
het iJuntA. De S-vormige curves hebben dezelfde gedaante als die voor het
verband tussen de redoxpotentiaal en de verhouding aan omgezet methy-
leen-iilauw. Wanneer dit resultaat naar Fig. 3 wordt geëxtrapoleerd, en
gahanometeruitslag vervangen wordt door „functie reductietijd" en me-
thyleenblauw concentratie vervangen wordt door „functie redoxpoten-
tiaal", zien we, dat in het begin van de incubatie de redoxpotentiaal zeer
sterk toeneemt en dat deze toename later in de incubatieperiode relatief
gering is.

In Fig. 5 zijn de resultaten van de gemeten ontkleuringstijden ten opzichte
\\an de pFI weerge.geven. Hieruit volgt, dat de ontkleuringstijd bij stijgende
pH geringer wordt, maar dat deze afname geleidelijk geringer wordt.

V a n D u ij n en R i k m e n s p o e 1 (1960) vonden een lineair toenemen-
de gemiddelde voortbewegingssnelheid van stieresperma bij toenemende

pH. De energiebehoefte voor deze toenemende voortbewegingssnelheid
neemt waarschijnlijk meer dan lineair ote. De afhankelijkheid van de ge-
meten stofwisselingsaspecten en de pH geeft geen aanwijzingen voor een
accelleratie van de energievoorziening bij toenemende pH.

Het verhand tussen reductietijd en pH in drie ejaculaten. De rcductietijd
werd bepaald als twee maal de tijd, waarop het symmetrie punt in de S-
vormige curve werd bereikt. Voor elk waarnemingspunt is het pH-verloop

Aangezien de proefcondities bij fructolyse en melkzuurvorming enerzijds
en bij methyleen-blauw reductie anderzijds verschillend waren, en deze
omstandighedeii weer sterk verschilden van die van de proeven van
V a n D u ij n cn R i k m e n s p o e 1, is een discussie over de energiebalans
van stieresperma bij verschillende pH\'s niet mogelijk. Opgemerkt kan
worden, dat het pll-gebied bij de proeven van Van Du ij n en R i k-
m e n s p O e 1 begint bij pH 5,85. In onze beschreven proeven kan het ge-
deelte van de fructolyse-curve boven 5,85, dus zonder de gegevens bij lagere
pll\'s, in eerste orde als lineair worden beschreven.

De relatief geringe fructolyse bij de lagere pH\'s valt samen met het op-
treden van korrels in het verdunde semen. Waarschijnlijk wordt dan een
gedeelte van het enzymoppervlak door een beginnende coagulatie eveneens
ingekapseld, waardoor de stofwisselingsactiviteit afneemt. De waargenomen
grote initiale omzetting van methyleen-blauw gedurende de incubatie is in
overeenstennuing met de resultaten van calorimetrische proeven (R o t-
schild, 1960), waaruit bleek, dat toevoeging van zuurstofhoudend ver-
dunningsmiddel een „heat burst" veroorzaakte, welke bij voortgezette in-
cubatie verdween.

De beschreven tendens, namelijk een toenemende stofwisselingsactiviteit bij
toenemende pH, is door R o m ij n (1947) voor de zuurstofconsumptie van
stierespermiën gevonden.

bij een vergelijking van de stofwisseiingsactiviteit van stierespernia en het
bevruchtend vermogen rekening moet worden gehouden met de pH als
\\ariabele in vitro; het ligt in de verwachting, dat de pH daling de corre-
latie zal verminderen.

Gaarne betuig ik mijn dank aan mej. E. A. Smit voor de assistentie tijdens dc proeven.
SAMENVATTING.

Sticresperma werd 1 :1 verdund met isotonische Na-citraatbuffer van verschillende pll.
Na incubatie bij 37° C bleek de fructolyse meetbaar te zijn bij een pH van 4,9 en
hoger. Bij toenemende pH nam de fructolyse toe, maar de toename werd geleidelijk
minder. Het verband tussen fructolyse en pH bleek tc voldoen aan een exponentiële
functie.

De verhouding tussen fructolyse en gevormd melkzuur was onafhankelijk van de pH.
De methyleen-blauw ontkleuring werd nephelometrisch bepaald in cen optisch hel-
dere, isotonische verdunningsvloeistof, bestaande uit geresuspendeerde ma.gere melk-
poeder en eidooier, met citroenzuur of NaOH op de gewenste pH gebracht. De
grootste ontkleuringsactiviteit trad op in het begin van de incubatie. Bij toenemende
pH werd de ontkleuringssnelheid groter, maar de toename werd geleidelijk .geringer.
Ten aanzien van dc gemeten stofwisselingsaspecten kon geen meer dan lineair toe-
nemende energievoorziening voor de beweeglijkheid van de spermiën worden ge-
constateerd bij toenemende pH. Dit kan uit de proefconditics worden verklaard.
De relatief geringe fructolyse bij lage pH wordt verklaard door het optreden van
coagulatieverschijnselen in het verdunde semen.

Bull semen was diluted 1:1 with isotonic sodium citrate buffer of different pH\'s.
Fructose was converted to a measurable extent at pH\'s higher than 4.9 and the
convertion rate increased with increasing pH, although gradually levelling off.
The relationship of rate of fructolysis and pH was satisfied by the saturation equa-
tion: F = M (1-e\'\'(P^"\'\'^-®^) ), where F = the amount of fructose converted, M
= the maximum level of conversion, to be estimated by iteration from models, and
k = the constant. The rate of fructolysis varied between the samples and k was
constant. The ratio of the amount of converted fructose over that of lactic acid pro-
duced was independent of pH.

Decolorization of methylene blue was measured nephclometrically with the aid of a
translucent, isotonic diluent, composed of resuspended skim milk powder and egg
yolk, and adjusted to different pFI\'s after centrifugation. At incubation, an initial
burst of decolorizing activity was observed, slowing down rapidly. Decolorization rate
increased with increasin.g pH, the increase gradually levelling off, exactly as in the
experiments on fructolysis.

For a linear increase of sperm velocity with pH, a hi.gher order increase of energy
requirement may be expected. The results are in contrast to expectation, which can
be ascribed to the experimental conditions.

The relatively low rate of fructolysis at low pH\'s may be explained throu.gh the
appearance of turbidity in the diluted semen, presumably involving screening of the
enzyme surface.

La scmence de taureau était diluée dans la proportion 1:1 avec citrate tampon de
sodium isotonique de pH différents. Fructose était convertie dans une mesure mesu-
rablc a dcs pH supérieurs a 4,9 et le taux de conversion augmentait avec le pH
croissant, bien qu\'il se stabilise graduellement.

La corrélation entre le taux de fructolyse et pH peut être calculée a I\'aide de l\'équa-
tion de saturation: F = M (1-e k(pH-4,95))^ dans laquelle F = la quantité de

fructosc convertie, M = le taux maximum de conversion, à estimer par itération
de modèles, et k = la constante. Le taux de fructolyse variait avec les échantillons
et k était constant. La proportion de la quantité de fructose convertie à elle d\'acide
lactique produit était indépendant du pH.

La décolorisation de bleu de méthylène était mesurée néphélométriquement à l\'aide
d\'un diluant isotonique translucide, composé de poudre de lait écrémé remise en
suspension et de jaune d\'oeuf, et ajusté à différents pH après centrifugation,
■A l\'incubation, un début d\'activité décolorisante était observé, se ralentissant rapide-
ment. Le taux de décolorisation augmentait avec le pH croissant, l\'augmentation
se stabilisant graduellement, tout comme dans les essais entrepris avec fructolyse.
Pour une augmentation linéaire de la vélocité dc la semence avec pH une augmen-
tation plus importante de demande d\'énergie devra être attendue. Les résultats sont
contraire aux prévisions, ce qui pourrait être attribué aux conditions expérimentales.
Le taux relativement bas de fructolyse à de bas pH peut être explique par l\'appari-
tion d\'un trouble dans la semence diluée, probablement dû au tomisage de la surface
enzymatique.

Bullensamen wurde 1:1 mit isotonischem Na-Zitrat Puffer verschiedener pll-Wertc
verdünnt. Die Fruktolyse war erst messbar bei pH über 4,9. Die Umsetzung steigerte
sich zwar bei höheren pH-Werten, jedoch mit abnehmender Geschwindigkeit.
Der Zusammenhang zwischen Fruktolyse und pH entsprach der Gleichung
F = M (1-e k(pH-4,95) ) ; j.\' = Menge der umgesetzten Fruktose, M = Maximal-
niveau der Umsetzung, mittels Iterieren aus Modellen zu schätzen, k = Gleichungs-
konstante. Die Menge der umgesetzten Fruktose war ungleich in den verschiedenen
"Versuchen, die k-Werte waren aber gleich. Das Verhältnis der Mengen umgesetzter
Fruktose und neugebildeter Milchsäure war unabhängig vom pH.
Die Methylenblauentfärbung wurde nephelometrisch gemessen mit Hilfe einer
optisch klaren Verdünnungsflüssigkeit, aus Magermilchpulver und Eigelb zusammen-
gesetzt, und nach Zentrifugieren auf verschiedene pH-Werte gebracht. Beim Inku-
bieren wurde ein rasch absinkender Ausbruch der Entfärbungsaktivität beobachtet.
Die Entfärbungsgeschwindigkeit nahm mit ansteigendem pH zu, auch hier, wie bei
den Versuchen über Fruktolyse, mit allmählicher Verzögerung.

Für eine geradelienige Zunahme der Bewegungsgeschwindigkeit der Spermatozoen mit
ansteigenden pH-Werten ist ein mehr als geradelienig zunehmendes Energiebedürfnis
zu erwarten. Die Erfolge sind im Widerspruch zu der Erwartung und dieses ist den
Versuchsbcdingun.gen zuzuschreiben.

Die verhältnismässig geringe Fruktoseumsetzung bei niedrigem pH ist aus dem Auf-
treten von Trübung im verdünnten Samen zu erklären, die möglich ein Einkapseln
der Enzymoberfläche mit sich bringt.

B a k e r, J. B. and Summerson, W. H. : The colorimetric determination of lactic

acid in biological material. /. Biol. Chem., 138, 535, (1952).
D u ij n Jr., G. v a n and Rikmenspocl, R. : The mean velocity and velocity
distributions of normal bull spermatozoa at different hydrogen-ion concentrations,
derived from photoelectric measurements, ]. Agric. Sei., 54, 300, (1960).
Freund, M, and M u r p h r e e, R. L. : Influence of sperm concentration, initial
fructose level and initial percent motility on the fructolytic activity of bovine
semen, /. Dairy Sei., 42, 1320, (1959).
K o k, J, G, N,: De levensduur van sticrenspermiën in vitro I. Tijdschr. Diergeneesk.,
77, 964, (1952).

Mann, Th.: The Biochemistry of Semen, Methuen, London, (1954).
R o m ij n. G.: Physiologisch spermaonderzoek, Tijdschr. Diergneesk., 72, 628, (1947).
White, I. G.: Studies on the estimation of glycerol, fructose and lactic acid with
particular reference to semen. Austr. J. exp. Biol., 37, 441, (1959).

Onderzoek naar het voorkomen van aviaire
tuberculose onder pluimvee door middel van de
snel-agglutinatiemethode.

Research about the occurrence of avian tuberculosis
by maens of the rapid agglutination test.

Tuberculeuze pluiniveekoppels kunnen worden opgespoord door middel van
intracutane tuberculinatie in de kopversierselen (lel). Een tweemalig be-
zoek is noodzakelijk, nl. ter verrichting van de tuberculinatie, gevolgd door
een controle na 48 uur.

Gevogelte zonder, dan wel gering ontwikkelde kopversierselen kan op deze
wijze niet o]j tuberculose worden onderzocht (duiven, eenden, krielkippen
c.cl.).

Publikaties over het opsporen \\ an tuberculeus gevogelte door middel van
een snelagglutinatietest deed de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland
besluiten deze methode te beproe\\-en onder Zeeuwse omstandigheden. Bij
gebleken geschiktheid zou deze methode kunnen worden ingevoerd omdat
sleclits één bedrijfsbezoek noodzakelijk is en voorts niet of moeilijk tc tuber-
culineren gevogelte onderzocht zou kunnen worden.

Door de Gezondheidsdienst werd het zogenaamde „avitest" gebruikt (West-
Duits produkt). Van het te onderzoeken individu wordt met een vaccino-
style een druppel bloed uit de vleugelvena verkregen welke wordt gemengd
met een druppel antigeen („avitest"), reeds aanwezig op een verwarmde en
\\erlichte plaat van een schonnnelkastje.

De reactie is positief wanneer binnen 20 seconden na menging agglutinatie
optreedt.

.\\an reacties, pas zichtbaar na 20 seconden, behoeft geen aandacht te wor-
den geschonken.

Door middel van avitest en tuberculinatie werden 25 pluimveekoppels, aan-
wezig op 25 bedrijven met in totaal 874 kippen, onderzocht. Op 7 bedrijven
leverde het onderzoek met beide methoden een negatief resultaat op
(28%), op 17 bedrijven werd met beide methoden een positief resultaat
\\erkrcgen (68%), tenvijl op 1 bedrijf de tuberculinatie een besmetting aan-
gaf doch de avitest niet.
Deze gegevens zijn weergegeven in tabel 1.

1 Dr. J. Tesink en Dr. K. G. Robijns, resp. directeur en voorheen veterinair mede-
werker van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland.

Wanneer men de reacties van de kijjpen in groep II en III bij elkaar voegt,
blijkt dat van de 137 kippen met een positieve tiiberculinatie 69 een posi-
tieve agglutinatie met avitest toonden (50%), terwijl van de 109 kippen
met een positieve agglutinatie 69 een positieve tuberculinatie toonden
(63,3%).

1. Zowel door middel van tuberculinatie als door middel van de snel-
agglutinatiemethode zijn met aviaire tuberculose besmette pluimvee-
koppels op te sporen.

2. De snelagglutinatietest wijst geen groter aantal pluimveekoppels aan
als besmet dan het onderzoek door middel van tuberculinatie.

3. Voor het opsporen van de individuele reactoren in een koppel zijn beide
methoden niet afdoende; beide methoden zijn dan ook aan te merken

als een diagnosticum, om na te gaan of onder een koppel pluimvee
tuberculose voorkomt.

b. gevogelte met geen of gering ontwikkelde kopversierselen zoals
duiven, eenden, krielkippen e.d., kunnen worden onderzocht.

a. uitvoering en beoordeling van de snelagglutinatietest nemen meer
tijd in beslag dan de uitvoering van de tuberculinatie en de be-
oordeling van het resultaat daarvan;

b. niet elk onderkomen van pluimvee is aangesloten op het elektrici-
teitsnet, zodat het schommelkastje in deze gevallen niet kan worden
benut;

c. in Nederland is geen antigeen verkrijgbaar, gemaakt uit in Neder-
land geïsoleerde aviaire tuberkelbacteriën, reden waarom gebruik
gemaakt moet worden van buitenlands antigeen.

6. Een vergelijkend onderzoek met Nederlands antigeen en buitenlands
antigeen is aangewezen om na te gaan of Nederlands antigeen een
groter aantal individuele reactoren aanwijst dan buitenlands antigeen.

1. Flocks of poultry affected with avian tuberculosis may be identified both by the
tuberculin and by the rapid agglutination test.

2. The rapid agglutination test will not indicate a larger number of poultry flocks
as being infected than does the tuberculin test.

3. The two methods are not sufficient to identify individual reactors in a flock;
the two methods should therefore be regarded as diagnostic aids used to determine
whether tuberculosis occurs among a flock of poultry.

b. poultry devoid of or having only feebly developed combs or wattles, such as
pigeons, ducks, dwarf-hens, etc., may be tested.

a. performing and interpreting the rapid agglutination test take more time than
to do the tuberculin test and interpretation of the results of the latter;

b. not every poultry-house is connected to the electric supply, so that the agglu-
tinoscope cannot be used in these cases;

c. antigens prepared from tubercle bacilli isolated in the Netherlands are not
available in the Netherlands; therefore, antigen from other countries has to be
used.

6. Comparative testing with Dutch antigen and anti.gen from other countries is in-
dicated in order to determine whether the number of individual reactors found
to be present using Dutch antigen is greater than that found to be pre.sent
using antigen from other countries.

1. II est possible de dépister des troupes d\'animaux de basse-cour infectées de tuber-
culose aviaire a 1\'aide de tubcrculination et aussi de la méthode d\'agglutination
rapide.

2. L\'expérience de I\'agglutination rapide n\'indique pas un plus grand nombre de
troupes d\'animaux de basse-cour comme étant infectées que I\'examen a I\'aide de
tubcrculination.

3. Les deux méthodes nc suffisent pas pour la détection de réacteurs individuels
dans une troupe, les deux méthodes devront être considérées comme un diagnostic
afin de dépister la tuberculose aviaire dans une troupe d\'animaux de basse-cour.

a. une visite unique pendant laquelle le résultat de l\'examen est immédiatement
connu;

b. des oiseaux n\'ayant pas d\'ornements ou ayant des ornements peu développés
à la tête peuvent être examinés.

a. l\'exécution et l\'appréciation de l\'expérience d\'agglutination rapide prennent
plus de temps que l\'exécution de la tuberculination et l\'appréciation du
résultat;

b. non pas tous les logements des animaux de basse-cour sont branchés à l\'élec-
tricité de sorte que dans ces cas l\'agglutinoscope ne pourra être utilisée ;

c. aux Pays Bas il est impossible de se procurer de l\'antigène, fait de bacilles
de la tuberculose isolées aux Pays Bas; c\'est pourquoi il faut se servir d\'anti-
,gène fait à l\'étranger.

6. Un examen comparatif d\'antigène néerlandais et d\'antigène étranger est néces-
saire afin de contrôler si ranti,gène néerlandais indique un plus grand nombre de
réacteurs individuels que l\'antigène étranger.

1. Sowohl mit der Tuberkulinprobe, als auch imt der Schnellagglutinationsmethode
können aviär-tubcrkulös verseuchte Gcflügelherden ermittelt werden.

3. Zum Aufspüren individueller Reaktoren in einer Herde genügen beide Methoden
jedoch nicht; beide sind als ein Diagnosticum zu beachten, um dadurch festzu-
stellen, ob in einer Herde Tubcikulose vorkommt.

a. einmali,ge Kontrolle, wobei das Resultat der Untersuchung sofort bekannt ist;

b. Geflügel mit keinem oder nur schwach entwickelten Kopfschmuck wie Tau-
ben, Enten, Zwerghühner und dergl. können untersucht werden.

a. Ausführung und Beurteilung der Schnellagglutinationsprobe nehmen mehr
Zeit in Anspruch als die Ausführung der Tuberkulinprobe und deren Resul-
tatsbeurteilung;

b. nicht alle Ställe für Geflügel haben Elektrizitätsanschluss, sodass der .\\gglu-
tinoskop in solchen Fällen nicht benutzt werden kann ;

c. in den Niederlanden ist kein aus in den Niederlanden isolierten Tuberkel-
bakterien gewonnenes .Antigen erhältlich, wodurch man auf ausländisches
Anti.gen angewiesen ist.

6. Besser wäre es eine Verglcichsuntcrsuchung zwischen niederländischem und aus-
ländischem Anti.gen anzustellen, um nachzugehen, ob mit dem niederländischen
■Antigen eine grössere Zahl individueller Reaktoren anzuweisen wäre, als mit dem
ausländischen.

Waf befekenf een ernsfige Salmonella-besmef-
fing in de vleesverwerkende industrie voor Rijk
en Gemeente?

Consequences of a serious Salmonella contamination
in the meat preserving industry for the state and the
municipality.

Uit persbericliten hebt U kunnen vernemen, dat kort geleden bij één der in
ons land aanwezige vleeswarenfabrieken een ernstige besmetting met Sal-
monella-hactenen werd geconstateerd.

Na overleg tussen de Medische- en Veterinaire Inspecteur van de Volks-
gezondheid werd besloten de gehele of nagenoeg gehele fabrieksvoorraad
aan vers \\ lees en vleeswaren te vernietigen of te steriliseren. Ook werden
nog besmette partijen vlees en vleeswaren, afgeleverd aan in andere ge-
meenten woonachtige slagers en opgeslagen in een koelhuis, achterhaald en
op last van de medische inspecteur vernietigd.

Wat zijn nu de financiële consequenties van een dergelijk gebeuren voor het
Rijk c.q. de gemeenten?

.\\lvorens te trachten deze vraag te beantwoorden, dienen we ons eerst ooed
te realiseren, dat het hier gaat om vlees afkomstig van slachtdieren,\'\' die
door de betreffende keiningsdienst onvoorwaardelijk werden goedgekeurd,
alsmede om vleeswaren bereid van onvoorwaardelijk goedgekeurd vlees
en/of organen.

Gezien de grote verspreiding van de Salrnonella-hncXmén onder onze
slachtdieren en met name de sterke besmetting van onze slachtvarkens
(25%) met deze kiemen, is het vanzelfsprekend, dat dagelijks onze slacht-
huizen, vlee.swarenfabneken en koel- en vrieshuizen worden besmet met
grotere of kleinere aantallen van deze kiemen van diverse typen. Onze var-
kens herbergen deze kiemen immers in de faeces, in de mesenteriale- en
portale lymfklieren, in de lever, in de galblaas en in uitzonderingsgevallen
in de milt en het spierweefsel.

Deze dieren vertonen noch tijdens het leven, noch na de slacht verschijn-
selen van een salmonellose, het zijn echter bacillendragers, die onvoor-
waardelijk goedgekeurd kunnen worden.

Ondanks alle maatregelen, die we gedurende het slachtproces treffen om
o.m. de op de huid en elders aanwezige Salmonella-kxemen te vernietigen
of ten minste sterk tc reduceren, blijft het een utopie te menen, dat wij in
staat zouden zijn om uitsluitend Salmonella-\\\'Y\\]G dieren het slachthuis te
doen verlaten. De vele positieve bevindingen bij het onderzoek van af-
krabsels van hakblokken, tafels, monsters gehakt, vvorst,species enz. zijn hier-
V oor een bewijs.

!)e vleeskeuringsdienst blijft dan ook, zij het buiten haar schuld, in ge-
breke, doordat ze niet in staat is te verhinderen, dat besmet vlees in con-
s unptie wordt gebracht of venvcrkt. De verwerking van dit besmette vlees
15 oorzaak van de besmetting van de inventaris, zoals uitbeentafels, hak-

\') W. H. Eenink, Hoofd van de Keuringsdienst, Directeur van het abattoir te Assen,
\\\'ogelkerslaan 7.

blokken, machines enz. Natuurlijk kan er ook nog een postmortale besmet-
ting van oorspronkelijk niet besmet vlees ontstaan door de bewerking of
vei-werking op besmette tafels, machines enz.

Bovendien bestaat de mogelijkheid van besmetting door de eventueel in
het vleeswarenbedrijf werkzame menselijke Salmonella-dra.ger, evenals de
besmetting door middel van wellicht aanwezige geïnfecteerde ratten en
muizen.

Er is dus steeds een potentiële gevarenbron aanwezig. Onder slechte hy-
giënische omstandigheden, onvoldoende koeling etc. kunnen deze kiemen
zich dan ook in enkele uren rigoureus vermenigvuldigen en kunnen dus-
danige aantallen kiemen per gram worden bereikt, dat de consumptie
van dit vlees in rauwe of onvoldoende verhitte toestand oorzaak kan zijn
tot ziekteverschijnselen bij de mens.

Indien er nu een sterke besmetting in een vleeswarenfabriek wordt gecon-
stateerd, welke maatregelen kunnen dan worden getroffen?
De Vleeskeuringswet is in deze onvolledig, omdat ze geen mogelijkheid
biedt tot sluiting en ontsmetting van het bedrijf, verwijdering van de men-
selijke kicmdrager en vernietiging van het besmette vlees, daar het hier
vrijwel uitsluitend vlees zal betreffen, dat niet bedorven is, maar dat door
de sterke besmetting met Salmonella-hsiCtenën moet worden geacht gevaar
oji te leveren voor de verspreiding van een besmettelijke ziekte,
lie Veterinaire Inspecteur staat dan ook vrijwel machteloos en zal dan ook
bij zijn medische collega om hulp en bijstand moeten aankloppen. Deze,
belast met de uit\\oering van de wet op de Besmettelijke Ziekten van
21 juli 1928, Stbl. 265, kan op grond hiervan diverse maatregelen betref-
fende de salmonellose nemen, daar deze ziekte is opgenomen onder Groep
B in art. 2, sub 2 van het ter uitvoering van deze wet uitgevaardigde
Koninklijk Besluit van 1 oktober 1929, Stbl. 448.

De medische inspecteur kan dan ook de burgemeester van de betreffende
gemeente opdragen diverse maatregelen te nemen om verspreiding van de
ziekte tegen te gaan, zoals:
Krachtens Art. 15, siih 1.;

de vernietiging van voorwerpen, goederen of waren, die gevaar
opleveren voor de verspreiding van een besmettelijke ziekte en niet voor
reiniging en ontsmetting in aanmerking komen. De voorwerpen, goederen
of waren moeten vóór de vernietiging door of vanwege de burgemeester
worden gewaardeerd, na ingewonnen advies van een deskundige. Het be-
drag waarop de voorwerpen, goederen of waren gewaardeerd zijn, wordt
door het gemeentbestuur aan de eigenaar als schadeloosstelling uitgekeerd.
Krachtens Art. 14, sub 1 en 2.;

de reiniging en ontsmetting van gebouwen, \\\'aartuigen, voer-
tuigen en van voorwerpen, goederen of waren, die gevaar voor de versprei-
ding van een besmttelijke ziekte opleveren, alsmede het beletten van het
\\ervoer van verdachte voorwerpen en het gebruik \\ an gevaar opleverende
eet- en drinkwaren.

Tijdens de reiniging en ontsmetting zal noodgedwongen een gehele of ge-
deeltelijke stillegging van het bedrijf moeten plaats vinden, hetgeen uiter-
aard met de noclige kosten, zoals Ionen \\ oor op wachtgeld gestelde arbeiders
en produktieverlies, gepaard zal gaan.

te verbieden, dat personen, van wie door een onderzoek is komen vast te
staan, dat zij gevaar opleveren voor de verspreiding van een besmettelijke
ziekte werkzaam zijn of blijven in een beroep of bedrijf, dat bevorderlijk is
voor de verspreiding van die ziekte.

In de Memorie van Toelichting lezen we, dat dit artikel ook geldt voor
bacillendragers.

Uit de Memorie van Antwoord blijkt, dat sluiting van een bedrijf een be-
staan zou kunnen vernietigen en dan ook niet mag plaats vinden.
Uiteraard bevat de wet op de Besmettelijke Ziekten nog vele andere bepa-
lingen, die voor ons in dit verband van geen belang zijn.

draagt het R ij k de kosten van hen, die tengevolge van art. 6 hun beroep
of bedrijf moeten opgeven en daardoor inkomsten derven, die voor hun
levensonderhoud noodzakelijk zijn. Hieronder vallen ook de bacillen-
dragers.

wordt uit \'s-Rijkskas een bijdrage van vijftig ten honderd verleend
aan de gemeenten van de uitgaven over elk dienstjaar, bij algemene
maatregel van bestuur te noemen, voor de reiniging, de ontsmet-
tin g en de v e r n i e t i g i n g, waaronder mede begrepen wordt de schade-
loosstelling voor zover die uitgaven niet door belanghebbenden kunnen
worden gedragen.

Hieruit blijkt dus, dat als de .S\'a/moraeWa-explosie b.v. in een vleeswaren-
fabriek plaats vindt, de gemeente 50% van de kosten voor haar rekening
zal dienen tc nemen. Indien dit een grote industrie betreft, kunnen hier-
mede bedragen van vele duizenden tot miljoenen guldens
gemoeid zijn.

Immers, veelal zal de onderneming het verlies niet kunnen dragen zonder
liet voortbestaan van het bedrijf op het spel te zetten. Zou de overheid
evenwel een tegengestelde mening huldigen, dan is het voor mij nog een
vraag of de ondernemer, via een civiele procedure, niet zal trachten de
gemeente in rechten aan te spreken, wegens het leveren van een wan-
prestatie.

Gezien het feit, dat de explosie in een vleeswarenindustrie ook voor andere
gemeenten niet onbelangrijke financiële consequenties kan hebben, is het
voor de gemeenten maar een twijfelachtig genoegen grote vleeswaren-
fabrieken, engrosslachterijen of koel- en vrieshuizen binnen hun grenzen te
herbergen.

\\Vèl kunnen de gemeentebesturen een beroep doen op het in art. 20, sub 3,
bepaalde waarin de mogelijkheid is geschapen, dat aan de gemeenten in
bijzondere gevallen een bijdrage uit \'s-Rijkskas wordt verleend, indien de
kosten moeten worden geacht de draagkracht van een gemeente te boven
te gaan.

Ik hoop, dat het uit het bovenstaande duidelijk is geworden, dat de grote
ontwikkeling, welke de vleesverwerkende industrie in de na-oorlogse jaren
heeft doorgemaakt grote gevaren in zich bergt voor de volksgezondheid
en voor de kassen van rijk en gemeente.

Bij de bestudering van deze materie heb ik me maar moeilijk kunnen \\oor-
stellen, dat het de bedoeling van de wetgever kan zijn geweest om op grond
\\an de wet op de Besmettelijke Ziekten over te gaan tot de \\ernietiging
van gevaar opleverende voorraden van de vleesverwerkende industrie. Ik
meen dan ook te mogen veronderstellen, dat de toepassing van deze wet
in dit verband geschiedt bij gebrek aan beter.

Naar mijn mening zal dan ook ernstig moeten worden o\\erwogen om door
een wijziging van de Vleeskeuringswet aan de Veterinair Inspecteur op dit
terrein meer bevoegdheden te geven. Misschien zou een wijziging van de
wet op de Besmettelijke Ziekten tot hetzelfde doel kunnen voeren.

Wij kunnen m.i. deze i^aZmoweWa-explosie in de vleesverwerkende industrie
alleen tot een minimum trachten te beperken door met de onontbeerlijke
medewerking van de eigenaren, de groeivoorwaarden voor de Salmonella-
kiemen zo ongunstig mogelijk te maken door een streng doorgevoerde hy-
giëne en een koeling bij lage temperaturen.

Naast de reeds voorgeschreven dagelijks reiniging van gebouwen en inven-
taris zal ook een ontsmetting dwingend door de Overheid dienen te
worden \\ oorgeschreven.

Ik ben er mij van bewust, dat een en ander een grote belasting voor onze
diensten zal geven. Immers een dwingend voorgeschreven ontsmetting zal
door ons regelmatig bacteriologisch dienen te worden gecontroleerd om
na te gaan of de ontsmetting met \\oldoende residtaten wordt uitgevoerd.
Hiervoor dient een zo eenvoudig mogelijke methode te worden uitgewerkt
en voorgeschreven.

De vleeskeuringsdienst zal zich in de toekomst veel meer dan tot nu toe
het geval is, dienen bezig te houden met de hygiëne in de vleesverwerken-
de industrie. Veelal zal een en ander niet uitvoerbaar zijn zonder tot per-
soneelsuitbreiding over te gaan.

Toch meen ik, dat een en ander noodzakelijk moet worden geacht, niet
alleen uit een oogpunt van volksgezondheid, maar ook ter voorkoming van
grote financiële schaden voor de Overheid.

In dit artikel wordt uiteengezet, dat een ernstige Salmonella-hcsmetting in de vlees-
verwerkende industrie niet alleen grote gevaren in zich bergt voor dc volksgezondheid
maar tevens grote uitgaven voor het Rijk en de gemeente tengevolge kan hebben.
Door het grote aantal Salmonella-dTagcrs onder de slachtvarkens wordt de inventaris
van de vleesverwerkende industrieën en de slachthuizen steeds weer opnieuw besmet.
Naast de dagelijkse reiniging van gebouwen en inventaris acht schrijver tevens een
grondige, wettelijke voorgeschreven ontsmetting noodzakelijk. Het resultaat van de
ontsmetting dient door de vleeskeuringsdiensten bacteriologisch te worden gecontro-
leerd.

Deze diensten zullen zich, meer dan tot nu toe het geval is, moeten bezig houden
met de hygiëne in de vleesverwerkende industrie.

It is exposed in this article that a serious contamination of Salmonella in the meat
preserving industry is not only very dangerous for the public health but also very
costly for the State and for the Municipalities.

The large number of Salmonella-carriers between the slaughter pigs is a repeated
cause of contamination for the equipment of the mentioned industries and of the
slaughter-houses.

Besides the daily cleaning of the buildings and of the equipment the writer advises
also legal instructions for a thorough disinfection. The result of such a disinfection
must be controlled bacteriologically by the meat inspection service.
The services in question are tc be more engaged in the hygiene of the meat preser-
ving industry than up to now.

Il est exposé dans cet article qu\'une contagion sérieuse de Salmonella dans l\'industrie
de la conservation des viandes ne fait pas seulement courir des risques importants
à la salubrité publique mais peut aussi avoir comme résultats des grandes dépenses
pour l\'Etat et pour les Communes.

Le grand nombre de porteurs de Salmonella parmi les porcs de boucherie a pour
effet une contagion répétée de l\'inventaire des industries précitées et des abattoirs.
L\'auteur est donc de l\'avis qu\'il est opportun de stipuler légalement une désinfection
radicale à côté de la nettoiement quotidienne des bâtiments et de l\'inventaire. Le
résultat de la désinfection conseillée devrait être contrôlé bactériologiquement par les
inspections des animaux de boucherie.

Il veut aussi que ces services aient plus d\'intérêt relativement à l\'hygiène des indus-
tries de la conservation des viandes auc jusqu\'à présent la pratique.

Im Artikel wird auseinandergesetzt dass eine ernste Salmnoella-infeküon der Fleisch-
verarbeitenden Industrie nicht nur recht gefährlich ist für die öffentliche Gesund-
heit aber auch bestimmt sehr kostspielig für Reich und Gemeinden.
Die grosse Zahl der Salmonella-tr\'àger bei den Schlachtschweinen \' ist ein fort-
währender Infektionsherd des Inventares der genannten Industrie sowie der Schlacht-
häuser.

Der Verfasser erachtet eine gesetzlich vorgeschriebene gründliche Desinfektion not-
wendig neben der üblichen täglichen Reinigung der Gebäude und des Inventars.
Der Resultat dieser Desinfektion müsste bacteriologisch vom Fleischbeschaudienst
kontrolliert werden.

Diese Dienste müssten auch mehr als bis jetzt sich wegen der Hygiene der Fleisch-
warenindustrie bemühen.

In het nummer van „The Veterinary Record" van 2 mei 1962 werden twee zeugen
vermeld met grote vruchtrijkhcid, t.w. een „Middle White" zeug met 139 biggen
.geboren in 7 tomen en een Wcssex zeug met 122 biggen in 10 tomen.
Een lezer brengt nu een geval naar voren waarbij een Groot Yorkshire zeug d.m.v.
kunstmatige bevruchting 174 biggen in 11 tomen ter wereld bracht (7, 13, 15, 19,
15, 14, 19, 17, 19, 18, 18).

Van de in En.geland geïmporteerde Charollaisstieren zijn reeds 22.000 inseminaties ver-
richt. De dieren groeien goed en eten alles wat hun wordt voorgezet. Het temperament
is rustig.

Een Russisch team heeft juist 10 stieren en 40 vaarzen gekocht. Een deel van deze
dieren wordt voor de zuivere teelt gebruikt; de andere voor kruising.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie
der Rijksuniversiteit, Utrecht. Directeur: Prof. Dr, F. C.
van der Kaay.

Over het algemeen bestaat de opvatting dat, zonder toevoeging van groei-
remmende stoffen, in verdund sperma een duidelijice groei van bacteriën
gedurende het bewaren plaats heeft (G u n s a 1 u s c.s., 1941; A 1 m q u i s t,
1948; L a i n g, 1955). De toevoeging van sulfanilamide of van een van zijn
verbindingen geeft een geringe tot volledige remming (K n o d t c.s., 1946;
Phillips c.s, 1946; Foote c.s., 1948; Foote c.s., 1950a; Easter-
b rooks, 1951; Hendrikse, 1960).

Antibiotica werken nog beter, daar deze tijdens het bewaren van het ver-
dunde sperma het aantal bacteriën per cm^ (kiemgetal) verlagen (A 1 rn-
q u i s t C.S., 1948; A 1 m q u i s t c.s., 1949; Foote c.s., 1950b; E a s 1 y c.s.,
1951; Easterbrooks, 1951; C a r e 11 a, 1953; Bonfert c.s., 1955).

Daar wij, gezien vorige onderzoekingen (Hendrikse en Joling, 1952;
Van D i e t e n, 1953), geen groeiremmende stoffen toevoegen aan de
spermaverdunners, leek het ons wenselijk een onderzoek in te stellen naar
de grootte van het kiemgetal van verdund sperma tijdens het bewaren.

Hft kiemgetal is bepaald met behulp van dc grote plaatmethode van Koch.
Als voedingsbodem is een 2% rundvleesbouillonagar gebruikt. Van elk monster
sperma zijn steeds twee platen geënt met materiaal, dat respectievelijk 1 : 1000
en I : 10.000 was verdund. Het enten van de bodem geschiedde door 1 cm® mate-
riaal met 10-15 cm\'\' vloeibare bouillonagar (temp. 45-50° C) te vermengen. Na
stolling van de geënte voedingsbodems zijn deze 3 x 24 uur bebroed bij 37° C,
vervolgens 2 x 24 uur bewaard bij kamertemperatuur en daarna geteld. Voor
een uitvoeriger beschrijving en motivering van deze werkwijze moge worden ver-
wezen naar H e n d r i k s e (1960).

Met behulp van 90 monsters verdund sperma, afkomstig van 20 stieren,
is dit onderzoek verricht. Als medium is de ondermelk-eidooier verdunner
gebruikt. Zo snel mogelijk na het verdunnen is materiaal afgepipetteerd
voor de bepaling van het kiemgetal van eerste-dag-spernia. Een en twee
dagen later is dit herhaald voor de overeenkomstige kiemgetallen. Daar
het verdunde sperma ook voor de K.I. moest worden gebruikt, heeft de

Dr. J. Hendrikse, wetenschappelijk hoofdambtenaar Faculteit der Diergenees-
kunde, Rijksuniversiteit, Utrecht, Biltstraat 172.

bewaring onder normale praktijkomstandigheden plaats gehad. Dit hield
m dat de maathuis met verdund sperma verschillende keren per dag uit
de koelkast werd genomen om hieruit sperma te schenken. Van één mon-
ster was op de derde dag geen sperma meer voorradig, zodat met dit mon-
ster geen rekening is gehouden.

Daar het sperma in de regel niet langer dan 3 dagen wordt gebruikt, is het
onderzoek tot die periode beperkt gebleven. Van de platen, geënt met dc
duizendvoudige verdunning, waren 30 overgroeid en 6 ontelbaar door de
rijkelijke kolonievorming. Van de met de tienduizendvoudige verdunning
geënte platen waren 6 overgroeid en 36 vertoonden geen groei. Van drie
monsters konden door overzwerming van de platen niet alle kiemgetallen
van de drie opeenvolgende dagen worden berekend. In totaal zijn dus van
86 monsters de volledige gegevens verzameld.

In de bijgaande tabel zijn de verkregen gegevens per stier gerangschikt. In
de eerste kolom zijn de namen van de stieren en in de tweede het aantal
monsters per stier vermeld. Vervolgens is voor de verschillende dagen de
som van de kiemgetallen en het gemiddeld kiemgetal per stier vermeld.
Door optelling van deze sommen is het totaal aantal berekende kolonies
gevonden (onder aan de tabel) en uit deze waarde is het gemiddeld kiem-
getal van de 86 monsters berekend.

Het gemiddeld kiemgetal van deze proef is voor de eerste dag (vers ver-
dund) 197.959, voor de tweede dag (24 imr oud) 124.343 en voor de derde
dag (48 uur oud) 109.401. We zien hier een daling van het kiemgetal ge-
durende het bewaren van het verdimde sperma. Vooral tussen het vers
verdimde sperma en het sperma dat 24 uur oud is, bestaat een duidelijk
verschil.

Aan de hand van een klasse-indeling van de 86 series kiemgetallen, is door
Drs. A. Schoenmakers een significantieberekening uitgevoerd. Uit
deze berekening is gebleken, dat tussen de stieren geen significante ver-
schillen bestaan. Voorts is gebleken, dat het verschil tussen het gemid-
deld kiemgetal van de eerste en dat van de tweede dag zeer sterk signi-
ficant (P 0,01) is, dat het \\ei-schil tussen de tweede en de derde dag
sterk significant (P < 0,01) en tussen dat van de eerste en de derde dag
zeer sterk significant (P 4 0,01) is.

Naarmate het eerste verschil groter is, wordt het tweede verschil in het al-
gemeen kleiner. Tussen de verschillen is een zeer significante negatieve
correlatie gevonden (r = —0,48).

Uit dit onderzoek is dus gebleken, dat ook zonder toevoeging van groei-
remmende stoffen het kiemgetal van verdund en bewaard sperma daalde.

Gedurende drie da.çen trad tijdens het bewaren van verdund sperma cen verlaging
van het kiemgetal op. Ilct sperma, dat onder normale K.I.-omstandigheden werd be-
waard, was verdund met ondermelk-eidooier-verdunner en bacteriële groeiremmcnde
stoffen waren er niet aan toegevoegd.

When diluted semen was stored, the germ count showed a decrease which continued
for three days. The semen which was stored under conditions normal in .\\.I., was
diluted with a diluent consisting of skim milk and egg-yolk. No ,growth-inhibitin.g
bacterial agents were added.

Durant la conservation dc sperme dilue on constata pendant trois jours une diminution
du nombre des bactéries. Le sperme, conservé dans des circonstances nonnalcs pour
l\'Insémination Artificielle, avait été dilué à l\'aide d\'un diluant composé de lait
écrémé (centrifugé) et de jaune d\'oeuf.

Des matières bactériennes inhibant la croissance n\'avaient pas été ajoutées.
ZUSAMMENFASSUNG.

Bei der Aufbewahrung von verdünntem Sperma trat während 3 Tagen eine Ver-
minderung der Keimzahl auf. Das Sperma, das unter den für künstliche Besamung
üblichen Umständen aufbewahrt vioirde, war mit Magcrmilch-Eidottcr-Verdünner
verdünnt.

A 1 m q u i s t, J. O., G 1 a n t z, P. J., T h o r p, W. F. S. : The cffcct of streptomycin
upon the livability and bacterial content of bovine semen. J. Dairy Sei., 31, 501,
(1948).

Almquist, J. O., Glantz, P. J,, S c h a f f e r, H. E.: The effect of a combi-
nation of penicillin and streptomycin upon the livability and bacterial content of
bovine semen. J. Dairy Sci., 32, 183, (1949).

Bonfert, A., B o n f e r t, M. und R e u s s, U.: Über die Wirkung einer Anti-
biodcaschere auf das Bact. pyocyaneum im Bullensperma Fortpfl. Zuchth. und
Haustierbes., 5, 57, (1955).

C a r e 11 a. A.: Accertamenti sul contenuto del materiale seminale bovino diluito
con mestruo sodio citrato -1- tuorlo d\'uovo ed antibiotica. Zootechnica Vet 8
(1953).

D i e t e n, S. W. J. van: Invloed op de bevruchting door toevoeging van penicilline
en streptomycine aan het verdunde sperma. Tijdschr. Diergeneesk., 78, 419, (1953).

E a s 1 y, G. T., Leonard, R. H. and Trotter, D. M.: Bacteriological, patho-
logical and clinical studies of the reproductive tract of the Hereford cow and a
bacteriological study of Hereford bull scmen. N. Am. Vet., 32, 258, (1951).
E a s t e r b r o o k s, H. L., H e 11 e r. P., L i e b e r m a n, M., P 1 a s t r i d g e, W. N.
and Jungherr, E. L.: Ferdlity and bacterial content of diluted bull semen
treated with various concentrations of dihydrostrcptomycin sulfate. Am. J. vet.
Res., 12, 191, (1951).

F o o t e, R. H. and B r a 11 o n, R. W.: Motility of spermatozoa and control of bacte-
ria in bovine scmen extenders containing sulfanilamide, polymyxin and aureo-
mycine. J. Dairy Sci., 33, 539, (1950a).

F o o t e, R. H. and B r a t t o n, R. W.: Motility of bovine spermatozoa and control
of bacteria at 5° and 25° C in extenders containing sulfanilamide, penicillin,
streptomycin and polymyxin. /. Dairy Sci., 33, 842, (1950b).

F o o t e, R. H. and Salisbury, G. W.: The effect of sulfonamides upon the
livability of spermatozoa upon the control of bacteria in diluted semen. /. Dairy
Sci., 31, 769, (1948).

G u n s a 1 u s, I. C., Salisbury, G. W. and Willet, E. L.: The bacteriology
of bull .semen. J. Dairy Sci., 24, 911, (1941).

H e n d r i k s e, J. and J o 1 i n g, K. F.: The influence on Conception of the addition
of penicillin and streptomycin to the diluted semen. II Int. Congr. Animal Reprod.
Copenhagen, 1952.

H e n d r i k s e, J.: Het bacteriegehaltc van het sperma van gezonde stieren. Proef-
schrift, Utrecht, 1960.

K n O d t, G. B. and S a 1 i s b u r y, G. W.: The effect of sulfanilamide upon the liva-
bility and metabolism of bovine spermatozoa. ]. Dairy Sci., 29, 285, (1946).

I^^ing, J- A.: Fertility and infertility in the domestic animals. London, (1955).

Phillips, P. H. and S p i t z e r, R. R.: synthetic pabulum for the preservation
of bull semen. ]. Dairy Sci., 29, 407, (1946).

Jonge beren geven een even goed produkt als gecastreerde mannelijke varkens, maar
er bestaat kans op een afwijkende smaak van het vlees.

Dit heeft onderzoekers van het proefstation in Ohio (U.S.A.) er toe gebracht na te

Een aantal beren werd, op een gewicht van 75 kg, geïnjecteerd met 96 mg stilboestrol.

Vergeleken met gecastreerde dieren kreeg hij een snellere groei, beter vocdcrverbruik,

minder vanaf het moment van inplantatie tot het slachten. Van enig residu van het

preparaat was sprake. Het ogenblik van inplantatie moet goed worden gekozen. Men

De behandeling maakt de dieren ook rustiger, hoewel er geen enkele nadelige invloed

Maligne tumorgroei van de huid bij geiten is geen frequent beschreven aan-
doening in de veterinaire literatuur.

Bij schapen is huidkanker betrekkelijk zeldzaam, waarbij in aanmerking ge-
nomen dient te worden, dat deze dieren vaak jong geslacht worden (VV i 1-
1 is, 1948).

Bij runderen daarentegen wordt huidkanker frequenter aangetroffen.
Drabble (1929) beschrijft het speciaal voorkomen van huidkanker op de
witte huidgedeelten bij runderen in Australië, waarbij hij de aandacht ves-
tigt op zonlicht als aetiologische factor. In de donkere huidgedeelten biedt
het melaninepigment bescherming tegen de carcinogene, ultraviolette stralen
van het zonnespectrum.

In de humane medische literatuur wordt dit verschijnsel ook vermeld
(MackieenMcGovern, 1958). Eiber gen (1961) beschrijft dan
ook, hoe op Curagao bij sectie van 3487 negroïden in de laatste 24 jaar
slechts 2 X huidcarcinoom werd vastgesteld.

In de afgelopen 2 jaar is op Cura^ao enkele malen huidcarcinoom bij geit
en rund waargenomen.

Het eerste geval betrof een geit met een necrotische ulcerende neuspunt,
welke blijkens de anamnese reeds 2 maanden bestond (foto\'s 1 en 2). De
conchae nasales en het neustussenschot waren over een afstand van enkele
centimeters verdwenen. De oppervlakte van het ulcus bestond uit een leer-
achtige substantie, die niet te verwijderen was \\an de onderlaag en die de
toegang tot de neusgangen goeddeels afsloot.

Delen van dit ulcus werden onderzocht in het Landslaboratorium voor de
Volksgezondheid te Cura5ao, waar pathologisch-anatomisch de diagnose
„carcinoom van dc neushuid, deels basocellulair, deels planocellulair" werd
vastgesteld.

Er werden na slachting van de geit geen metastatsen elders in het lichaam
aangetroffen.

Een ander geval betrof eveneens een geit, waarvan de anus en de omgeving
daarvan ulcereus veranderd was; de opper\\lakte van het ulcus had een ruw,
donkergekleurd en leerachtig aspect en was hecht verbonden met de onder-
laag. Volgens de anamnese bestond de aandoening reeds langer dan 2 maan-
den. Het rectum was niet aangetast.

Na slachting van de geit werd pathologisch-anatomisch onderzoek verricht
van het ulcus, waarbij plaveicel-carcinoom met talrijke hoomparels ge-
onden werd. Ook hier werden geen metastasen gevonden in het slachtdier.
Bij een Curagaos rund werd een rughuid-ulcus gevonden met een eveneens
leerachtige consistentie van de oppervlakte.

Aetiologisch zou, behalve de o\\\'ervloedige zonbestraling, ook de Curagaose
gewoonte van belang kunnen zijn, om huidaandoeningen bij huisdieren ge-
durende langere tijd met petroleum te behandelen, waaraan een mogelijk
carciongene werking mag worden toegeschreven.

Beschrijving van 3 gevallen van huid-carcinoom bij geit en rund, welke cen ulcercus
karakter hadden.

Description of 3 cases of cutaneous carcinoma in goat and cow, which were of a
ulcerative nature.

D r a b b 1 e, J.: /. Comp. Path, and Ther., 42, 40, (1929); geciteerd door Willis.
D r a b b 1 e, J. -.Austr. Vet. ]., 5, 71, (1929) ; geciteerd door Willis.
Eibergen, R.: Kanker op Curasao. Diss. 1961, p. 36.

M a c k i e, B. S. and M c G o v e r n, V. J.: The mechanism of solar carcinogenesis;
a study of the role of collagen degeneration of the dermis in the production of skin
cancer. A.M.A. Arch, of Derm., 78, 218, (1958).
W i 11 i s, R. A.: Pathology of Tumours, 264, (1948).

Begin 1962 telde de wereld-schapenstapel 990 miljoen stuks, of 11 miljoen meer dan
begin 1961, maar 1 miljoen beneden de top in 1960. De toename van 142 miljoen
stuks boven het gemiddelde van 1951-1955, komt ongeveer overeen met het aantal
schapen in Australië, \'s wereld grootste producent. Hieronder vol.gen de gegevens
omtrent een aantal landen.

1) Australië en de Sovjet-Unie bezitten tezamen meer dan 30% van de werckl-
schapcnstapel.

n e m rn e s, J. H., W i n k 1 e r, K. C. en K o o I, S. M.: Virus survival as a seasonal
factor in influenza and polyomyelitis. Antonie van Leeuwenhoek, 28, 201, (1962).
Verscheidene virusziekten vertonen een duidelijke variatie met de jaargetijden. In
Nederland is polyomyelitis een zomerziekte en influenza een winterziekte.
Omgevingsinvloeden spelen een belangrijke rol bij de verspreiding van virusziekten,
vooral bij die welke door de lucht door druppeltjes worden overgebracht. Niet alleen
is deze overbrenging belangrijk voor influenza maar ook voor polyomyelitis, waar de
respiratietractus en mond als infecticbron vooral belangrijk zijn in gebieden waar
door sanitaire omstandigheden de kans op infectie via de faeces is afgenomen.
Schrijvers bestudeerden in een statisch systeem dc invloed van temperatuur en
vochtigheid op het overleven van virussen in een aerosol. Bij oriënterende proeven
werd als virus een bacteriofaag gebruikt. Hierbij bleek dat de relatieve vochtigheids-
toestand belangrijker was dan de temperatuur en dc absolute vochtigheidstoestand.
Dc invloed van dc relatieve vochtigheid was niet afhankelijk van dc samenstelling
van het medium dat de virusdeeltjes omgaf.

Bij onderzoek van influenza- en van polyomyelitisvirus bleek, dat deze sterk be-
ïnvloed worden door de relatieve vochtigheid, maar op tegengestelde wijze, zodat
het influenza-virus resistenter is tegen geringe vochtigheid en het polyomyelitisvirus
tegen hoge vochtigheid. In landen met een gematigd klimaat is de vochtigheid
binnenshuis in de winter, door het kunstmatig verwarmen, betrekkelijk laag en daar-
door optimaal door het overleven van influenza virus.

Daarentegen is \'s zomers dc relatieve vochtigheid hoger en gunstiger voor polyo-
myelitisvirus.

(On.getwijfeld spelen dergelijke factoren ook een rol bij dc verspreiding van stal-
infecties bij onze huisdieren, Ref.).

Polster, J.: Vergleichende Thcrapieversuche beim ansteckenden Schnupfen des
Huhnes unter Praxisbcdingun,gcn. Mschr. Vet.Med., 17, .302, (1962).
Polster deed therapeutische proeven met spontaan aan „snot" lijdende hoenders
(Referent gebruikt hier opzettelijk niet het woord coryza, omdat dit tegenwoordig
althans in de Amerikaanse litcratuur wordt gebruikt in tegenstelling tot „C.R.D.",
terwijl dit zeer wel mogelijk mycoplasmose was).

■Anders dan F r i t s e h e werd, behalve een verbeterde ci-uitkomst bij de kippen,
geen resultaat gezien van perorale behandeling met chloramphenicol, terwijl een
parenterale pencilline-therapie de ziekte totaal niet beïnvloedde. Eenmalige injectie
van streptomycine (200 mg) in waterige oplossing had geen blijvend effect. Indien
de streptomycine werd opgelost in op varkens bereid vlekziektcscrum, trad na 1 ä 3
dagen zeer sterke verbetering op met stijgende legcurve en verbeterde utikomst van
de eieren. Polster schrijft dit resultaat toe aan een onspecifieke eiwitprikkel, zoals
men b.v. ook met omnadin kan verkrijgen.

(Vergelijkende proeven met normaal varkcnsscrum en met op paarden bereid vlek-
ziekteserum zijn niet verricht, evenmin als met het serum zonder streptomycine. Ref.)

I. H u s k a m p, B.; Die Behandlung der Perforationsperitonitis des Rindes am
Beispiel der Darmzerreissung. Berl .Münch, tierärztl. IVschr., 75, 282, (1962).

Schrijver behandelde gedurende de jaren 1959 en 1960 zestien jiatiënten niet voor-
noemd lijden.

In veertien gevallen betrof het de dunne darm en tweemaal het rectum. De perfo-
ratie veroorzaakt een binnen enkele uren optredende septische peritonitis. Gemiddeld
werden de dieren zes uren na de partus operatief behandeld. Na resectie van het
.geperforeerde darmgcdeelte werd de darm „End zu End" gehecht.
Eventuele darminhoud werd met de grootst mogelijke zorg uit de buikholte ver-
wijderd. De postoperatieve behandeling bestond naast de antibiotische therapie uit
het toedienen van hydrocortison, 300 mg per dag.

Deze laatste therapie werd met een tweeledig oogmerk toegediend, n.1. om de peri-
toneale afscheiding af te remmen en vergroeiingen tegen te gaan.
Plaatselijke vergroeiingen bleken echter toch op te treden. Wel had hydrocortison
een duidelijk gunstige werking op de algemene toestand van de patiënten.
II. Steiner, H.: Beitrag zur Darmresektion nach Darmverletzungen bei Rinder-
geburten. Dtsch. tierärztl. Wschr., 69, 362, (1962).

Als predisponerende oorzaken voor deze complicatie noemt schrijver cen te vroeg-
tijdige verloskundige hulp en inversio vaginae.

De diagnostiek is van grote betekenis, aangezien het noodzakelijk is de patiënten
binnen 24 uur na de partus operatief te behandelen.

De belangrijkste symptomen zijn: de patiënt verplaatst zich niet meer en neemt geen
voedsel op. De ademhaling en de pols zijn frequent en bovendien is de ademhaling
oppervlakkig costaal. De patiënten staan meest met cen gebogen rug. Bij rectaal
exploreren voelt men steeds een leeg atonisch rectum.

De resectie geschiedt via een laparotomie in de rechter flank. Het geperforeerde
darmgedeelte wordt buiten de buikholte op een „operatieplankje" gereseceerd. Deze
werkwijze maakt tevens een grondige reiniging van de darmen mogelijk. Het hechten
van de darm geschiedt „End zu End" met behulp van een Schmiedense en daarna een
Lembertse hechting.

Halstead, J. R. and Kiel, F. W.: Hydrocephalus in a bear. /. Am. vet. med.
Ass., 141, 367, (1962).

Bij militaire proeven met „escape-capsules" werden daarin Amerikaanse zwarte beren
(Euarctos arnericanus) .geplaatst, die onder pentobarbital natrium narcose waren
gebracht. Een van deze dieren overleefde, tegen de verwachting, het experiment niet.
Het bleek cen hydrocephalus te hebben, wat bij beren vol.gens de schrijvers niet
eerder is vast,gesteld.

Re CU lard. P., Vallée, A., Le Gain, A., Virât, B. et L e v a d i t i, J.:
Etude d\'une pneumopathie à virus du chien. Bull. Ac. vét. France, XXXII, 603,
(1959).

Deze ziekte treedt op onder heftige, acute longverschijnselen, gepaard gaande met
insluitlichaampjes, kenmerkend voor een virus-infectie. De broncho-pneumonie wordt
.gevolgd door lever- en nierverschijnsclen, door myocarditis en neuritis van de achter-
band en epileptiforme aanvallen. Het geheel verloopt in een weck dodelijk.
Fikraten van longen, milt, lever en centrale zenuwstelsel zijn, intraperitoneaal en
intratracheaal toegediend, in staat de ziekte over te brengen op honden van alle leef-
tijden; de jonge dieren zijn echter het gevoeligst.

Ook is overbrengen bij de coïtus geconstateerd. Kou en vermoeidheid schijnen te
predisponeren. Dc incubatietijd duurt 8-10 dagen.

De klinische verschijnselen zijn: matige koorts (1-2° C), purulente rinitis, conjunc-
vcThooS ^^ temperatuur is verder weinig

Het ziektebeeld kan zich ontwikkelen onder dat van pneumonie al of niet gevolgd
door nerveuze verschijnselen, of van het begin af aan onder dat van de nerveuze
verschijnselen, zonder longverschijnsclen. Faryngitis en tonsillitis treden niet op
Bij jonge jachthonden is met het virus de nerveuze vorm van het ziektebeeld op tc
wekken, gepaard gaande met verlammingen, cerebellum-verschijnselen, myocloniën
en epileptiforme aanvallen. Het virus is niet bestand tegen een temperatuur van

Kat, fret, cavia, muis en konijn zijn niet gevoelig voor dit virus. Bij de hond en dc
jonge jachthond geven pneumonic-virus en het virus van Carré geen kruis-immuni-
satic; hetzelfde schijnt het geval te zijn met het H.C.C.-virus en het tonsillitis-virus
Het pncumonie-virus groeit niet op bebroede kippeëieren, wel is het tc kweken op
hondeniercellen, al verliest het hierop na 7 passages zijn pathogeen vermogen.

M ah ad e V a n. P., G a 1 u k a n d c, E. B. and B 1 a c k, J. G.: A genetic study of
the bahiwal grading-up scheme in Kenya. Animal Production, 4, (1961).
Ter verhoging van de melkproduktie in Kenya werd en wordt gebruik gemaakt van
„.grading-up" met Sahiwal Zebu\'s op de betere, tekenvrije, Afrikaanse bedrijven en
drie gouvernementsbedrijven. De resultaten over een tijdvak van 2 jaar bereikt op
de Gouvernementsbedrijven, worden in dit artikel vastgelegd. Het betreft .ge.gevens
van 417 Sahiwal-Nandi kruisingen met 1,\'4, 1/2, 3/4 en 7/8 deel Sahiwal bloed
De gunstige resultaten blijken uit de vol.gende staat.

leeftijd bij eerste partus
lengte lactatieperiode
lengte droogstand
lengte van de tussenkalfperiodc
melkopbrengst per lactatie

De verhoging van de melkproduktie is groot, terwijl verder de lan.gcre duur der lac-
tatieperiode en de kortere droogstand opvalt.

Dc omstandigheden waaronder deze proef werd genomen waren zodanig dat ook aan
kruising met Europese melkrunderen gedacht kan worden. De weiden lig.gen van
1300-2000 m boven de zee en de regenval van pl.m. 1400 mm per jaar is ,goed over
het jaar verdeeld.

De auteurs propageren de volgende .gedra.gslijn. Als eerste stadium „gradin.g-up" van
de Nandi met de Sahiwal en eerst wanneer de bedrijfsvoering aanzienlijk verbeterd is
de 2e stap: „grading-up" van dc Sahiwalkruisingen met Europese melkrunderen.

(Ed. Coopérative d\'Edition pour les Industries Alimentaires (C.E.P.LA.), 1, Avenue

Zowel de naam van de uitgever als de ondertitel van dit 280 pagina\'s tellende werkje
„Le controle hygiénique des industries alimentaires ct 1\'analyse bactériologique de
leurs produits", duiden erop dat de inhoud vooral bedoeld is ten gbruike van dc
voedingsmiddelen producerende en verwerkende industrieën. Het meer en meer om-
schakelen van vol- naar half-conserven, alsook het collectief gebruiken van maal-
tijden, brengen bijzondere problemen met zich, waardoor aan de grondstoffen, de
inrichtingen en de fabricageprocedure hierop gerichte, in dit geval hogere, eisen
moeten worden gesteld.

Het boek begint met een overzicht van het karakter der levensmiddcleninfecties en
-intoxicaties en de principes van de preventie hiertegen. Een van een morfo-taxono-
mische sleutel voorzien schema van de in dit verband meest belangrijke micro-
organismen wordt hierbij gegeven. Bij de epidemiologie en Pathogenese krijgen, be-
halve de bekende microbiële agentia, ook enkele cestoden en nematoden aandacht.
Vrij uitvoerig wordt ingegaan op de preventie van de besmetting van voedings-
middelen op hun weg van grondstof tot Endprodukt en op de kritieke momenten
die daarbij van betekenis zijn.

Hierna worden de microbiologische eisen aangegeven waaraan de op verschillende
wijzen geproduceerde voedingsmiddelen moeten voldoen, alsook de wijze van han-
tering van de in dit boekje gestelde normen, die in verschillende landen niet overal
strikt te handhaven zullen zijn, zoals de auteurs dit zelf ook in hun inleiding gesteld
hebben.

In het hoofdstuk „de techniek van het bacteriologisch onderzoek van voedings-
middelen" wordt een beschrijving gegeven van de werkwijze bij het onderzoek, te be-
ginnen met de methode van monstername en de bepaling van het benodigde aantal
daarvan.

Hierna volgen o.m. kwantitatieve en kwalitatieve kweekmethoden, de steriliteits- en
stabiliteitscontrole en het onderzoek op verboden conserveermiddelen in voedings-
middelen.

In enkele aanhangsels geven de auteurs o.a. aanbevelingen voor een rapportmodcl,
dat bij hygiënische inspecties grote diensten kan bewijzen en ook voor meer gerichte
onderzoekmethoden.

De literatuurlijst van 70 pagina\'s, waar dit werk mee besluit, verhoogt de waarde
ervan in niet geringe mate. De afmetingen (12 x 17 cm) wekken de indruk dat de
auteurs het zakformaat bewust kozen om aldus de voedingsmiddelenhygiënisten t.a.t.
van dienst te kunnen zijn. De prijs van dit boekje is B. Fr. 200,- (ongeveer ƒ 1.■),-),
hetgeen niet als een bezwaar kan worden ;;cacht om het aan te schaffen.

Over de vogelbevolking van Nederland in haar samenhang met landschap, planten-
groei en dierenwereld.
Prof. Dr. L. Tinbergen.

(N.V. W. J. Thieme & Cie, Zutphen. Vierde druk, bewerkt door Dr. H. N. Kluijver
en Ko Zweers, 119 blz. met 52 pentekeningen, kaartjes en 6 foto\'s. 1962, geb.
ƒ 4,90)

Wie de naam Tinbergen hoort, denkt automatisch aan vogels. Wie het boek
leest, wordt gegrepen door de originele verhaaltrant, de suggestieve pentekeningen
(het „leeft") en een schat van wetenswaardigheden.

Achtereenvolgens worden behandeld: dc binding aan een bepaald landschapstype,
watervogels in hun voedselgebicd, voortplanting en terreinkeus, geboortecijfers en
volkstellingen, vogelrijke en vogclarme gebieden, plaatstrouw en kolonisatie enz. Het
is de analyse van de vogelwereld om ons heen, gezien door het oog van een uiterst
deskundig en scherp waarnemer.

Wie in Nederland met vakantie gaat (dit geldt in het bijzonder voor de grootstede-
lingen) schaffe zich dit boekje aan. Zijn inzicht in de vogelwereld zal er bijzonder
door worden verrijkt,

Vogeltrek over Nederland, in samenhang met landschap, weer en wind.
Prof. Dr. L. Tinbergen.

(N.V. W. J. Thieme & Cie, Zutphen. Tweede druk; bewerkt door Dr. A. C. Per-
deck. 1962. 116 blz. met 61 illustraties en kaartjes; geb. ƒ 4,90)
Voor elke rechtgeaarde vogelliefhebber is de vogeltrek een steeds weerkerend fasci-
nerend verschijnsel.

Dc schrijver vertelt ons zijn ervaringen gedurende vele oktobermaanden verzameld,
tevens de weg aangevende hoe de lezer zijn kennis door waarnemin.gen kan ver-
rijken.

Uit de reeks hoofdstukken worden genoemd: voorjaar op Texel, de grote stuw-
banen van de hcrfsttrek, wind en trekhoogtc, standaardrichting en navigatie, oriën-
tatieproeven, vogeltrek het jaar rond. (In dit laatste hoofdstuk staan bijzonder
waardevolle opgaven over de soorten, die men over elke maand verwachten kan.)
.Alleen een meesterhand als Tinbergen was in staat dc vele sublieme pentekeningen
van vogels in de vlucht te tekenen. De opzet van het werkje is niet alle kanten van
de vo.geltrek vanuit een wetenschappelijk gezichtspunt te behandelen, doch beperkt
zich dcM\'lbewust tot de punten, die binnen het bereik van de veldliefhebbcr lig,gen.
Deze behoort echter terdege ornithologisch geschoold te zijn! .Al met al een attractief
en goed gedocumenteerd boek.

De Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee heeft in december 1962 aan fokkers
en kuikenbroeders de hieronder weergegeven Mededeling no. 1 doen toekomen.
„Menige fokker of kuikenbrocder heeft de laatste jaren te maken gekregen met klach-
ten over beenzwakte of verlammingsverschijnselen en sterfte bij de afgeleverde kuikens:
meestal beginnend op een leeftijd van één of enkele weken. Eén van de meest voor-
komende oorzaken hiervan is: trilziekte, welke Nederlandse naam is ontleend aan
de fijne trilling van kop, hals en ledematen of het gehele lichaam, welke één van dc
meest typische verschijnselen van de ziekte vormt.

De moeilijkheden treden plotseling op en doen zich slechts bij één of enkele achter-
eenvolgende broeduitkomsten voor, waarna de ziekte weer even snel verdwijnt als
zij gekomen is. Steeds zijn slechts de kuikens van één bepaalde herkomst aangetast,
terwijl andere kuikens er gewoonlijk vrij van blijven. De besmetting komt namelijk
in de broedeieren mee van de moederdieren, die er zelf echter geen verschijnselen
van vertonen. Hoogstens kan een geringe, tijdelijke produktiedaling worden op.ge-
merkt, doch overigens blijven de dieren ogenschijnlijk volkomen gezond. Tijdens deze
besmetting komt de smetstof in de eieren terecht, met als gevolg: trilziekte bij de
kuikens. Dit is gedurende 1 tot 4 weken na het besmet raken van de kip het geval;
daarna blijken de dieren afweerstoffen in het bloed te hebben gevormd, waardoor
zij onvatbaar voor de ziekte zijn geworden. Een belangrijk voordeel is daarbij, dat een
deel van deze afweerstoffen aan de eieren wordt meegegeven, zodat de nakomelingen
gedurende de eerste levensweken tegen trilziekte zijn beschermd.

De ziekte blijkt in ons land zeer verspreid voor te komen, zodat de meeste koppels
oudere dieren reeds met de smetstof in aanraking zijn geweest cn min of meer im-
muun zijn geworden. Jonge hennen, die pas aan de leg zijn, kunnen echter volledig
gevoelig zijn en ieder ogenblik besmet raken, met alle gevolgen van dien voor de
broedeieren en de kuikens. De economische betekenis is aanzienlijk en reeds heel
wat fokkers en kuikenbroeders hebben zich gedwongen gezien op een of andere wijze
tegemoet te komen in de door trilziekte veroorzaakte schade bij de afgeleverde
kuikens. Zelfs voor degenen, die zich bij de verkoop van kuikens nadrukkelijk voor
dit risico hebben gevrijwaard, blijft het optreden der ziekte bij de kuikens een uiterst
onaangename en schadelijke zaak.

In verband met de economische betekenis van de ziekte en naar aanleiding van de
resultaten, welke de laatste jaren in Amerika bij de bestrijding zijn verkregen, is
gedurende de afgelopen zomer door de heer \\V. J. R o e p k c, tezamen met Dr. J.
Hoekstra van het C.D.I. te Rotterdam een studie-reis naar de Verenigde Staten
ondernomen. De resultaten van deze reis zijn in cen uitvoerig rapport verwerkt, dat in
druk zal worden uitgegeven en binnenkort aan alle fokkers en kuikenbroeders zal
worden toegezonden. Voor verdere bijzonderheden zij dus naar dit rapport verwezen.
Mede op grond van de in Amerika opgedane ervaringen zijn sindsdien in ons land
de nodige voorzieningen getroffen om ook hier de bestrijding der trilziekte op grotere
schaal ter hand te kunnen nemen. Deze voorbereidingen zijn thans zover gevorderd,
dat het bestuur der Gezondheidsdienst voor Pluimvee na overleg met diverse pluim-
veehoudersorganisaties heeft besloten, de mogelijkheid tot een georganiseerde be-
strijding op geheel vrijwillige basis open te stellen.

Fokkers en kuikenbroeders — en uiteraard ook vermeerderaars — kunnen dus thans
door het insturen van een monster broedeieren uit laten maken of de betreffende
moederdieren reeds immuun (ongevoelig) voor trilziekte zijn. Zijn zij dat niet, dan
kunnen de broedeieren vroeger of later besmet blijken te zijn en trilziekte bij de
kuikens tengevolge hebben. Dit is dus een zeer belangrijk hulpmiddel om uit tc

maken of men de eieren zonder risico t.a.v. trilziekte voor de broedcrij kan .gebruiken
of niet.

Het onderzoek geschiedt geheel gratis, doch daartegenover wordt verwacht, dat de
eieren (25 stuks per monster) kosteloos ter beschikking worden gesteld.
Om echter vooral bij de aanvang geen al te grote opeenhoping van aanvragen te
krijgen en stagnatie van de werkzaamheden te voorkomen, moet het onderzoek voor-
lopig helaas beperkt blijven tot uitsluitend de slachtrassen (slachtkuikenmoeder-
dieren). Pas naderhand zal de mogelijkheid tot uitbreiding van het onderzoek tot de
eieren der legrassen nader worden overwogen en bekend gemaakt.
Thans .geldt dus, dat schriftelijke aanvragen bij de Gezondheidsdienst voor Pluimvee,
Amersfoortsestraatweg 49 te Soesterberg (alleen voor de slachtrassen) kunnen wor-
den ingediend met opgave van: nummer, naam en volledig adres van elk te onder-
zoeken bedrijf, geboortedatum en aanta) dieren van elke te onderzoeken koppel, als-
mede het aantal hokken waarin zij gehuisvest zijn. Aan de hand van deze opgave
worden daarna door de inspectiedienst van het Produktschap voor Pluimvee en
Beieren monsters brcK-deieren op dc betreffende bedrijven verzameld en van het
bedrijfsnummer voorzien. De inspecteurs zullen tevens voor de verzending zorgen. Per
koppel en per hok zijn 25 levensvatbare broedeieren nodig voor het onderzoek. Men
dient ermee rekening te houden, dat slechte bevruchting, te kleine of te oude eieren
het onderzoek onmogelijk maken. Het gehele onderzoek vergt 3 weken, waarna het
resultaat steeds zo snel mogelijk schriftelijk zal worden meegedeeld.

Een andere mogelijkheid ter bestrijding der trilziekte is de voorbehoedende inenting
der ouderdieren op een leeftijd van 2 tot 4 maanden (bij voorkeur vóór de leg).
Hiertoe is thans bij het Centraal Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam een ent-
stof verkrijgbaar, welke — voorlopig — gratis ter beschikking wordt gesteld.
Dit is cen levende entstof, welke bij slechts 5 ä 10% van het totale aantal dieren per
hok of koppel behoeft te worden toegediend, waarna deze zelf voor de verdere ver-
spreiding van het entvirus door het koppel zorgen! De toediening kan het beste en
eenvoudigste .geschieden door de entstof bij de betreffende dieren met een druppclpipet
in de bek te druppelen. De entstof is niet geschikt om door het drinkwater te worden
.gemengd, aangezien dan een te sterke verdunning plaats vindt. Aanvragen dienen
tc worden ingediend bij de plaatselijke praktizerende dierenartsen, die zich in het
algemeen ook, met de toediening zullen belasten.

Het entvirus is cen weliswaar verzwakt virus, doch kan via de broedeieren op dc
nakomelingen overgaan en daar aanleiding tot trilziekte geven!

Van dieren, welke geënt zijn tegen trilziekte, moeten dus de eerste 4 weken géén
broedeieren worden gebruikt. Vandaar, dat in het algemeen is te adviseren de ent-
stof toe te passen vóór de dieren aan de leg gaan. Bij le,ggende hennen kan bovendien
een geringe tijdelijke produktiedaling na het enten optreden, hoewel de enting ove-
rigens .goed wordt vcrdra.gen. .Niet leggende dieren verdra.gen de enting zonder enig
merkbaar nadeel.

Op bedrijven, waarvan broedeieren worden gebruikt, kan men beter wachten met
enten, tenzij door middel van een ei-onderzoek is aangetoond, dat de leggende dieren
reeds immuun zijn. Het entvirus wordt namelijk gemakkelijk overgelopen en kan dus
aanleiding tot een ei-besmetting geven bij leggende hennen, welke nog gevoelig zijn.
In die gevallen of voor verdere inlichtingen wende men zich tot zijn dierenarts, of
tot de Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soesterberg (tel. 03463-617). Deze zal
u gaarne naar beste weten en kunnen adviseren, teneinde er naar vermogen toe bij
te dragen het trilziekte-probleem in ons land binnen de kortst mogelijke tijd tot een
succesvol einde tc brengen,"

Als een veehouder slechte resultaten heeft, als ziekte of zelfs dood onder zijn vee
optreden, heeft hij dikwijls de neiging, zulks toe te schrijven aan het voeder. En wel
speciaal aan het mengvoeder, namelijk het gedeelte van het rantsoen dat hij aan-
koopt. Hierover heeft Ir. J. W. H. H e k k i n g van het Rijkslandbouwproefstation
te Maastricht, onlangs een beschouwing voor de microfoon gehouden.
Wat kan er met het mengvoeder aan de hand zijn?

® Het kan bedorven zijn door aantasting door schimmels en bacteriën (die de be-
standdelen van het voeder (vooral het eiwit) kunnen omzetten tot soms zeer gif-
tige produkten van hun eigen stofwisseling en voorts door mijten, kevers en lar-
ven. Over het algemeen zijn deze insecten niet direct schadelijk, doch door hun
stofwisseling wordt het vochtgehalte van het mengvoeder hoger, waardoor meer
kans bestaat op aantasting door schimmels en bacteriën.

• Het mengvoeder kan verder schadelijke bijmengsels bevatten, als giftige onkruid-
zaden (bijv. van doornappel, bolderik en naakte lathyrus), moederkoren, ricinus-
persresten en resten van bestrijdingsmiddelen.

• Ook kunnen sommige bestanddelen van mengvoeders onder bepaalde omstan-
digheden schadelijk zijn, zoals rauwe Phaseolus-honen (bruine en witte bonen),
die de giftige stof phasine bevatten en sommige buitenlandse raapzaadsoorten, die
een vrij hoog percentage mosterdolie kunnen bevatten.

• Voorts kunnen bestanddelen van het mengvoeder van mindere kwaliteit zijn.
Hier zijn onder te verstaan voedermiddelen, die veel zand bevatten, of teveel stro-
of kafbestanddelen, of die tijdens de voorbewerking te hoog verhit zijn geweest
en daardoor aangebrand.

• Tenslotte kan het mengvoeder eenvoudigweg ongeschikt zijn. Wat heel goed is
voor de koe, kan slecht zijn voor een big. Ook bij één en dezelfde diersoort moet
tijdens de ontwikkeling van zeer jong dier tot volwassen individu telkens worden
overgegaan op een ander mengvoeder. En deze overgang moet telkens geleidelijk
geschieden, anders zijn de resultaten slecht, hoewel het mengvoeder als zodanig
heel goed kan zijn.

Oppervlakkig beschouwd is cr dus een groot aantal gevaren, waaraan het vee kan
blootstaan door het nuttigen van mengvoeder. *

Hoe ligt de zaak nu in de praktijk? Elk jaar worden een paar honderd monsters
mengvoeder naar Maastricht gezonden voor onderzoek op „schadelijke bestanddelen".
De ervaring leert dat slechts in 5 a 10% van de gevallen inderdaad een afwijking in
het mengvoeder als zodanig wordt gevonden. Daarbij staat lang niet altijd vast, dat
de klachten (ziekte of zelfs dood) moeten worden toegeschreven aan de geconsta-
teerde afwijking, Maar ook als dit zou worden verondersteld, blijven nog de 90 tot
95% over, waarbij geen afwijkin.gen zijn gevonden. Goed beschouwd zijn deze ge-
vallen ernstiger, omdat cr toch een oorzaak moet zijn van de slechte resultaten; voor
de veehouder is het natuurlijk van groot belang deze oorzaak op te sporen en zo
mogelijk weg te nemen. In de meeste gevallen is er dus met het mengvoeder niets aan
de hand en we moeten derhalve tot de conclusie komen dat de Nederlandse meng-
voederbercidcr over het algemeen het vertrouwen van de veehouder zeker verdient.
Er zijn evenwel enige bedrijven in Nederland, die allerlei afgekeurde partijen vee-
voeder opkopen en deze tezamen met afvallen, als gebroken biscuit en beschuit,
chocolade- en suikerwerkafvallen, verwerken in „afwijkende" mengvoeders. Onder
de grondstoffen van deze afwijkende mengvoeders — waarvan meermalen monsters
voor onderzoek naar Maastricht worden gezonden — treft de analyst wel eens onge-
bruikelijke zaken aan als gedroogde pruimen of zuidvruchten, maar ook bij deze
men.gvoeders is het percentage, waarbij bederf of andere afwijkingen worden ge-
constateerd, niet groot.

De uitdrukking „afgekeurde partijen" is in dit verband meestal te interpreteren als
„partijen die niet voldoen aan dc eisen, welke in de Lijst van Veevoeders zijn ge-
steld". De kwaliteit kan dan wel onvoldoende zijn, bijv. doordat er teveel dopbestand-
delen in zitten, of doordat ze brand- of waterschade hebben geleden (van o.a. zee-
water), doch daarom behoeven deze partijen nog niet onvoldoende „fris en gezond"
te zijn. Het afwijkende van de mengvoeders zit meestal in het feit, dat de verteer-
baarheid vooral van ruw-eiwit, lager is dan in normale mengvoeders.
Ir. Hekking kan zich in dit verband niet begeven op het gebied van stalhygiëne en
-klimaat; de beoordeling hiervan hoort niet in Maastricht thuis. Slechts wil hij erop
wijzen, dat het dagelijks rantsoen van het vee naast mengvoeders, ook ruwvoeders

omvat, en drinkwater. Ook met deze kan van alles aan de hand zijn. En tenslotte......

De veehouder wordt in overweging gegeven, in voorkomende gevallen direct de hulp
in te roepen van een dierenarts of van het Rijksvcctecltconsulcntschap. Natuurlijk is
er altijd kans, dat het slechte resultaat wordt veroorzaakt door het mengvoeder; dc
geconsulteerde deskundige zal dan wel adviseren, een monster voor onderzoek naar
Maastricht op te sturen. Daarbij kan hij aanwijzingen geven over de richting, waarin
het Rijsklandbouwproefstation moet zoeken. Vooral wanneer hij vermoedt, dat het
voeder besmet is met een bestrijdingsmiddel, kan een aanwijzing zeer waardevol zijn;
in ieder geval kan het onderzoek dikwijls zeer vereenvoudigd worden, waardoor tijd
en onderzoekkosten worden bespaard.

In het opsturen van een monster mengvoeder, onder het motto dat het wel weer aan
het mengvoeder zal liggen en zonder raadpleging vooraf van een deskundige, kan
een groot gevaar voor dc veehouder schuilen. Zoals reeds werd betoogd bestaat cr
een grote kans, dat het slechte resultaat niet voor rekening van het mengvoeder komt.
.Ms in feite een (besmettelijke?) ziekte de oorzaak is, kan in de tijd die verloopt
tussen het veizenden van het monster en het beëindigen van het onderzo<\'k, inmiddels
de gehele veestapel zijn aangetast. Direct ingrijpen van de dierenarts zou in een der-
gelijk geval grote schade hebben kunnen voorkomen.

VERMIJDING VAN STOORNISSEN BIJ PAARDEN DOOR TE ZWARE IN-
SPANNING BIJ DE VOORJAARSWERKZAAMHEDEN.

Een Arabisch spreekwoord zegt ,.Rust en vet zijn de grootste vijanden van het
paard",

.Aan deze wijsheid uit het Oosten zal men wil in het bijzonder aandacht moeten
schenken na een periode van sneeuw en ijs als de paarden lange tijd op stal gehouden
zijn en geen werk hebben verricht. In die periode zijn de spieren, die voor trek-
kracht nodig zijn, helemaal niet gebruikt, zc gaan terug in ontwikkeling, worden z.g.
„week" of „slap". Pas na geregelde training zijn ze weer in staat tot goede arbeids-
prestaties. Zonder training raken dergelijke paarden tijdens de voorjaar.swcrkzaam-
heden spoedig vermoeid cn bij het verder aanzetten tot werken, zijn ze zelfs gauw
oververmoeid. Van hart en longen wordt dan teveel gevraagd en zelfs kunnen daar-
door stcrf,gevallen voorkomen. Ook maandagziekte wil na een rustperiode nogal eens
optreden.

Door training worden de spieren zwaarder, beter van bloed voorzien en zc kunnen
het werken dan beter volhouden. Het is dan meestal ook niet nodig dat na een zekere
tijd andere spieren ingeschakeld moeten worden, die voor het speciale werk minder
geschikt zijn en het werk ook minder efficiënt doen.

Bij vermoeide paarden treden enorme energie-verliezen op. Het lichaamsgewicht
kan daardoor in enkele dagen met 20-25 kg afnemen. Ook het sterk zweten draagt
daartoe bij. Met zweet wordt ook veel zout en zelfs kalk uitgescheiden, hetgeen een
verhoogde behoefte aan deze stoffen kan doen ontstaan.

De stelregel, dat cen werkpaard nooit vet mag worden, is nog niet tot alle paarden-
houders doorgedrongen. Als het lichaam met een laag vet is omgeven, dan kan het
paard de overtollige warmte die bij arbeid in de spieren ontstaat, moeilijk kwijt-
raken en de lichaamstemperatuur kan dus gemakkelijk te hoog oplopen. Vet is n.1.
cen slechte warmtegeleider. Bovendien wordt vanwege de grotere lichaamsomvang
het bloedvaatstelsel uitgebreid waardoor van het hart veel meer wordt gevraagd,
zelfs bij volslagen rust. Ook vervetting van de organen kan optreden, zelfs van
hartspier. Ook dit is cen oorzaak waardoor het hart minder in staat is tot goede
prestaties tijdens de arbeid. Verder is er meer onderhoudsvoer nodig, wat ook weer
meer warmte-afgifte noodzakelijk maakt.

Uit cen oogpunt van economie is het trouwens ook onjuist de dieren vet te maken,
voordat ze met de voorjaarswerkzaamheden beginnen. Het meerdere voer dat zé
daarvoor hebben opgenomen, wordt bij die dubbele omzetting — eerst van voeder
in vet en later van vet in arbied — lang niet zo goed benut als wanneer het direct
wordt omgezet in arbeid.

Een werkpaard moet dus zoveel mogelijk in gewone conditie blijven. Tijdens de rust-
periode op stal houdt men zich aan de norm die voor onderhoudsvoedsel is aan-
gegeven. De tijd is voorbij dat de welstand van de boer wordt afgemeten aan de
meer of minder vette voedingstoestand van het paard.

Bij jonge paarden, die voor het eerst bij de voorjaarswerkzaamheden worden inge-
schakeld, is een overgangsperiode van training nog meer nodig dan bij oudere paar-
den. Immers bloed, spieren, hart en longen moeten zich nog helemaal aanpassen aan
de verhoogde prestaties.

Hoogdrachtige paarden mogen helemaal niet voor zware arbeid worden ingezet,
althans niet voor lange tijd. Matige arbeid voor drachtige merries is daarentegen
zeer nuttig.

Vóór de aanvang van de voorjaarswerkzaamheden heeft men de hoeven laten be-
kappen en gezorgd dat een aanwezig beslag prima in orde is. Ook wagens, karren,
werktuigen en machines zijn allemaal nagezien en gereed gemaakt. Gecontroleerd is
ook of het tuig nog wel goed passend is. Het zijn allemaal factoren die de arbeid van
een paard kunnen verlichten.

Alvorens de voorjaarswerkzaamheden te beginnen, zal men het paard da.gelijks enige
tijd beweging geven. Vervol.gens begint men het dier geleidelijk aan de werkzaam-
heden te gewennen. Elke dag kan de taak iets zwaarder worden.
Men bedenke hierbij, dat het voortbewegen van het paard zelf op cen vrijwel on-
begaanbare modderige weg of op het drassige bouw- of weiland ook reeds een zware
inspanning vereist. Nog meer zal dat het geval zijn, als de weg of het land zeer on-
effen is en het paard ook nog hoogten moet beklimmen. Ook draf en galop vragen
veel inspanning. Laat het paard daarom in een rustig tempo werken, b.v. 3 a 4 km
per uur; laat het nog niet voldoende getrainde paard alleen bij hoge uitzondering
in draf overgaan en dan nog slechts gedurende korte tijd. Hoge buitentemperaturen
en cen hoge vochtigheidsgraad van de lucht, zullen het paard eerder vermoeid doen
raken.

Een landelijke ruiter brengt de training spelenderwijs tot stand door het paard ge-
leidelijk aan steeds meer onder het zadel te gebruiken. Er is geen betere training
voor een rijpaard (hart, longen, spieren, benen), dan veel stappen in zandwe.gen.
Bij training komen meer „bloedreserves" beschikbaar. Het aantal rode bloed-
lichaampjes waarin de rode blocdkleurstof voorkomt, welke de overdracht van zuur-
stof uit dc longen naar de verschillende hchaamsdelen verzorgt, wordt groter. Het
bloed stroomt ook meer naar de spieren. Het is wel duidelijk dat daarmede ook het
vermogen goede arbeidsprestaties te leveren, wordt vergroot. Een paard dat moet
gaan werken, zal over voldoende reserves in de spieren moeten beschikken.
Enkele dagen voordat de voorjaarswerkzaamheden een aanvang nemen, zal men be-
ginnen dc krachtvocdergiften ites hoger op te voeren. Bij toenemende arbeids-
prestaties zullen de hoeveelheden krachtvoer geleidelijk verder worden verhoogd. Dc
hoeveelheden ruwvoer zullen gelijktijdig minder worden. Altijd blijven wij echter

4 kg hooi, zelfs bij zwaar werk, als een uiterste minimum beschouwen. Het hooi kan
bestaan uit alleen grashooi of voor de helft uit klaver of luzerne-hooi.
Het krachtvoeder wordt zodanig over de maaltijden verdeeld, dat het paard \'s mor-
gens en \'s middags telkens een vierde van het dagrantsoen ontvangt en \'s avonds
de rest.

Vooral om koliek te vermijden en goede arbeidsprestaties niet in de weg te staan,
zal men een paard nooit op een volle maag mogen laten werken. Geef het dier na
de maaltijd nog een uurtje rust.

Op zonda.gen en in het algemeen op da.gen dat het paard niet werkt, halveert men
de dagelijks krachtvocdergift (eventueel de bietengift). Zo mogelijk geeft men het
paard op rustda.gen beweging in de weide.

Bij zeer lange werkda.gen en zware arbeid kan men tussen de 3 maaltijden nog een
tweetal tussenmaaltijden inlassen, waarbij echter slechts beperkte hoeveelheden licht
verteerbaar voer gegeven mogen worden omdat er geen rustperiode op volgt. De
hoofdmaaltijd volgt altijd \'s avonds na afloop van het werk, als dc spijsvertering on-
gestoord kan plaats vinden. Bovendien is het meerdere keren daags drenken nood-
zakelijk, althans als het paard niet de beschikking heeft over een automatisch drink-
bakje.

Als vermoeidheid optreedt, zal het paard minder zeker worden in de bewc.gingen,
nu en dan zelfs we! struikelen. Het aantal adcmhalingsbewegin.gen neemt toe, het
ademhalingsgeluid wordt steeds duidelijker, de neusgaten gaan wijder openstaan en
dikwijls ziet men spiertrillingen. Onder dergelijke omstandigheden is de mens aan
een rustpauze toe, zo ook het paard. Men merkt in de rustpauze dat het paard het
voeder zeer traag of niet opneemt.

Gaat men het paard geen rust verschaffen en verder dwingen tot meer arbeid, dan
raakt het oververmoeid, en kan er zelfs bij neervallen. Oververmoeide paarden laten
het hoofd hangen, wci.geren te eten of te drinken, vertonen een snelle, pompende
ademhaling met wijd opengesperde neusgaten, verder ziet men wel spierrillingen en
soms ook nog koliekverschijnsclen. Bij deskundig onderzoek is het aantal hartslagen
onrustbarend toc.genomen en de lichaamstemperatuur meestal sterk verhoogd. On-
danks de beste behandeling en verzorging zal een deel van deze patiënten sterven.
Vooral oudere paarden, waarbij de hloedvnatwanden minder veerkrachtig zijn ge-
worden, zullen het eerst slachtoffer worden van overmatige inspanning.
Voor behandeling van oververmoeide paarden raadplege men dc dierenarts,

Te Uwer oriëntatie en mogelijk voor die van Uw lezerskring deel ik U mede dat in
november van het vorig jaar werd opgericht de

Er bleek veel belangstelling te zijn bij de talrijke artsen, tandartsen en dierenartsen
die over een eigen vakantieverblijf beschikken in binnen- en buitenland, daarnaast
ook andere collegae die wel eens zo\'n vakantieverblijf willen huren.
Het doel van de nieuwe Vereniging is het contact tussen deze groepen collegae te
le.ggen, hierdoor tot meer uitwisseling en zo mogelijk een efficiënter beheer van de
vakantiehuizen te komen.

Buitengewone leden kunnen artsen, tandartsen en dierenartsen zijn die gebruik willen
maken van de verhuurorganisatie der Vereniging.

In eerste instantie meldden zich een 60-tal leden en buitengewone leden aan.
Het bestuur van de jonge Vereniging bestaat uit:
A, J, Boom, zenuwarts te \\^issingen, voorzitter,

Dr. D. van Veen, vrouwenarts te Zuidwolde, penningmeester.
Dr. J. T. Buma, bedrijfsarts te Helmond, secretaris.
Nadere inlichtingen verstrekt het secretariaat, Laagveld 26 te Helmond.

In de september-aflevering 1962 (No. 71) van het tweemaandelijks tijdschrift
„Elevage et Insémination" verscheen van de hand van Ir. F. M i g n o n een rapport,
dat, niet geheel overeenkomstig de Utel: „L\'Insémination .Artificielle en France en
1962", de kunstmatige inseminatie in Frankrijk in het jaar 1961 behandelt.
In genoemd jaar waren in Frankrijk op het gebied van de K.I. bij rundvee 84
organisaties werkzaam, waarvan 82 op coöperatieve en 2 op particuliere basis. Deze
organisaties exploiteerden tezamen 65 K.I.-stations.

Van de coöperaties behoorden er 70 (met in totaal 61 stations) tot de landelijke
„Union Nationale des Coopératives d\'Eleva.ge et dTnsémination .Artificielle", die
uitgeefster is van bovengenoemde periodiek. .Alleen over de bij deze „U.N.C.E.I.A."
aangesloten stations verstrekt het rapport gedetailleerde gegevens. Daarnaast is een
aantal totaal-cijfers opgenomen, die op alle stations betrekking hebben.
Zo wordt vermeld, dat in totaal 5.270.652 eerste inseminaties werden verricht, te,gen
4.622.147 in 1960 (toename 14%).

Op 1 januari 1962 bedroeg het aantal in gebruik zijnde stieren 1.503 en het aantal
dienstdoende inseminatoren 1.813, Betrekt men deze cijfers op het totaal aantal
eerste inseminaties, dan komt men tot een gemiddelde van 3.507 eerste inseminaties
per stier en 2.907 per inseminator. (overeenkomstige gemiddelden voor Nederland,
1961: respectievelijk 1.180 en 2.200.)

Het aantal eerste inseminaties, verricht door de aangesloten centra, bedroeg 4.732.376,
of 89,27% avn het totaal. Van deze inseminaties werden 12.516 (0,26%) verricht
met diepvriessperma (Nederland, 1961: 0,71%). Het gemiddeld aantal eerste in-
seminaties per aangesloten station laat zich uit het bovenstaande berekenen op 77.580.

(Voor alle stations in Ncderiand bedroeg dit gemiddelde in 1961: 11.306.)
Gegroepeerd naar grootte, waren er van de betreffende 61 K.I.-stations

3 met 150.000-200.000 eerste inseminaties,
11 met 100.000-150.000 eerste inseminaties,

Van 1.357 per 1 januari 1962 op de aangesloten stations in gebruik zijnde stieren,
waren 235 met .goed gevolg op nakomelin.gen onderzocht. Daarnaast was op die
datum bij 344 (blijkbaar op non-actief staande) stieren dit onderzoek nog gaande.
De rapporteur neemt aan, dat momenteel ca. 50% van al het dekrijpe rundvee in
Frankrijk kunstmatig .geïnseminecrd wordt. Volgens de officiële statistieken zou het
percentage geïnsemineerde dieren bij het zwartbonte („Française Frisonne Pie-
Noire") en het Normandische veeslag in 1961 respectievelijk 59,9 en 54,6 hebben
bedragen.

Ruim drie kwart van alle geïnsemineerde dieren behoorde overigens tot de beide
genoemde melkrassen en tot de vleesrassen „Charolaise" en „Limousine", zoals ook
uit onderstaand staatje blijkt.

Zwartbont (F.F.P.N.) 20,64% (1.087.677 eerste inseminaties)
Charolaise 15,71% ( 827.954 eerste inseminaties)

Hierop volgen dan de roodbonte dubbeldoel-rassen „Montbéliarde", „Tachetée de
l\'Est en „.Abondance", met tezamen 630.981 eerste inseminaties (11,96%).
De eerstgenoemde vier rassen spannen eveneens de kroon wat de toename van de
K.L in absolute zin ten opzichte van 1960 betreft; deze bedroeg hierbij namelijk
resp. 99.958 (10,5%), 166.981 (19,3%), 108.318 (16,4%) en 97.414 (18,3%)
eerste inseminaties.

Vermeldenswaard is voorts, dat ook in dit verslagjaar het K.L-station van „Le
Progrès Rural" bij Douai (departement Nord) met 234.683 eerste inseminaties\'het
grootste van Frankrijk was. Van deze inseminaties werden 153.648 (d.i. 25.964
meer dan in 1960) of 65.47%, verricht met sperma van zwartbonte stieren. Hiervan
waren aan het einde van het verslagjaar 43 in gebruik, naast 20 stieren van het
(zwarte) Vlaamse en 3 van het Rode Deense melkras. (Deze laatste worden gebruikt
ter „bloedverversing" van het naar type en eenkleurig baarkleed verwante Vlaamse
ras, dat alleen in het uiterste Noordwesten van Frankrijk — de departementen Nord,
Pas-de-Calais en Somme — wordt aangetroffen cn waarvan het aantal geïnsemi-
neerde dieren van jaar tot jaar terugloopt.)

Blijkens het ontbreken van de desbetreffende gegevens is de belangrijke K.L-
coöperatie van het departement Ille-et-Vilaine (Bretagne) — ca. 50 stieren, uit-
sluitend van Normandisch ras, en een 200.000 geïnsemineerde runderen — niet bij
de „U.N.C.E.LA." aangesloten. Dit valt temeer op, waar een afbeelding van haar
stierenstation tc Rennes als omslagfoto voor de jaargang 1961 van „Elevage et In-
sémination" heeft gediend.

Tenslotte is het merkwaardig, dat het onderhavige rapport geen enkel gegeven over
de behaalde bevruehtingsresultaten bevat.

Door het Centraal Bureau voor de Statistiek zijn de uitkomsten van de in december
jl. gehouden landbouwtelling bekendgemaakt voorzover het betreft de veestapel, de
stoppelgewassen en de uitgezaaide wintergewassen.
Hieraan kan het volgende worden ontleend.

Ondanks een inkrimping ten opzichte van deccmbf^r 1961 van het aantal bedrijven
met rundvee (— 1,4%) onderging dc rundveestapel niettemin een uitbreiding met
133.000 stuks (-t- 4%) tot rond 3.521.000. De grootste toeneming vond plaats bij het
mestvee n.l, met bijna 100.000 stukj of 42%. Niet onbelangrijke verminderingen
traden op bij het mannelijk jon,gvce jonger dan 1 jaar (— 31,000) en het vrouwelijk
jongvee van 1 jaar en ouder (— 28,000),

De stijging van het aantal melk- en kalfkoeien, welke de laatste jaren regelmatig kon
worden waargenomen, zette zich nog in versterkte mate voort. Dit aantal bedraagt
thans 1.726.000 stuks (een stijging van 4,4%).

In 1962 bedroeg het aantal gevallen van kopziekte 32.300 tegen ruim 45.300 in
1961. Het aantal gevallen met dodelijke afloop daalde van 7.800 tot 5.400 in 1962.
Verhoudingsgewijze stierven er in 1961 17,3% en in 1962 16,7% van de getroffen
dieren.

Het aantal gevallen van melkziekte gaf een toeneming te zien met 20% tot ruim
48.400.

De omvang van de varkensstapel daalde in vergelijking met december 1961 met ruim
30.000 stuks tot 3.156.000 stuks (— 1%). In de meeste provincies vond echter een
uitbreiding plaats, doch deze was niet voldoende om de inkrimping in de provincies
Noord-Brabant (— 5%) en Limburg (— 13%) op te vangen.

De achteruitgang komt geheel voor rekening van de categorie van de mestvarkens,
welke met ruim 100.000 stuks (— 6%) blijkt te zijn ingekrompen. In het totaalbeeld
wordt deze achteruitgang echter afgezwakt door cen toeneming van het aantal biggen
bij de zeug met 9% tot rond 908.000 stuks. Het aantal fokvarkens bleef met 512.000
stuks vrijwel stationair.

Voor de eerste maal kwamen gegevens ter beschikking omtrent de varkensrassen.
Hieruit bleek dat 76% behoort tot de Nederlandse Landvarkens en 18% tot de
Nederlandse Groot-Yorkshirc varkens. De overige rassen (w.o. kruisingen) omvatten
5,4%, waaronder de Piétrain varkens 0,6%.
Het aantal bedrijven met varkens ging met 8% achteruit.

Het aantal paarden (152.000 stuks) vertoont wederom een vermindering (— 8%).
Ook het aantal bedrijven met paarden nam verder af en wel met 7%. De voornaamste
rassen waaruit de paardenstapel bleek te bestaan waren: Landbouwtuigpaarden 45%,
Trekpaarden 32%, Friese paarden 4% en Shetland-pony\'s 8%.

Het aantal schapen (267^000 stuks) ging met 6% achteruit, het aantal bedrijven
met schapen met 4%^

De totale hoenderstapcl steeg met bijna 800.000 stuks (ruim 2%) tot rond 38
miljoen stuks. De categorie slachtkiiikens laat een vermeerdering zien met ca. 3,2
miljoen stuks (-(- 59%), waartegenover een vermindering van kuikens en hennen
bestemd voor de leg en jonger dan 5 maanden staat van 0,8 miljoen (.— 27%) en
van die van 5 tot 17 maanden van 1,9 miljoen (— 8%). Het aantal oudere leg-
hennen nam met 0,3 miljoen toe. Het aantal bedrijven met hoenders verminderde
met 10% tot 166^000^

De eendenstapcl omvatte in december 1962 rond i.035.000 dieren, hetgeen een
achteruitgang betekent met 16%. Het aantal bedrijven daalde met 29% tot ruim
4.300.

Ook voor dekhengsten moet prima ruwvoer de basis van het rantsoen vormen. Buiten
het dekseizoen kan men dan met weinig krachtvoer volstaan. Komen echter de voor-
jaarskeuringen in het (verre) verschiet, dan wordt veelal de krachtvoergift aanzienlijk
verhoogd, terwijl daardoor de ruwvoeropname terugloopt. Maar het doel: „de keu-
ringscondtie" wordt dan bereikt. Deze conditie wordt echter voor een in actie zijnde
dekhengst niet gewenst en verkort de levensduur van de hengst (ver\\-roegde slijtage).

Daarvoor wordt een minder vette toestand meer op zijn plaats geacht. Bij vele
hengstenhouders ziet men dat de krachtvoergift dan drastisch wordt verlaagd; deze
omschakeling is nadqlig op temperament, deklust en ook zaadkwaliteit. Had men meer
vertrouwen gehad in het ruwvoederrantsoen dan was de onnodige extra verhoging van
de krachtvoergift achterwege gebleven, evenals de genoemde drastische verlaging. Kort
vóór het dekseizoen zou de krachtvoergift dan wat verhoogd kunnen worden ten koste
van enig ruwvoer. Op dat moment moet vooral aan de eiwitvoorziening worden ge-
dacht, niet alleen in hoeveelheid, maar ook in kwaliteit. Gunstige eiwitten komen
voor in dierlijke produkten, cen deel van het krachtvoer moet daaruit dan ook zeker
bestaan.

Andere gunstige krachtvoermiddelen voor deze dieren zijn: erwten en bonen (ver-
hogen de geslachtsdrift) en tarwezemelen (verhogen de zaadkwaliteit).
Verder zijn van groot belang: een juiste kalk/fosfor verhouding, goede andere mine-
ralen-verhoudingen en een voldoende voorziening met vitamine A, D en B. Of tarwe-
kiemolie (vitamine E) wel zo hoog moet worden aangeslagen als wel eens gebeurt, is
zeer de vraag.

Het verstrekte hooi moet niet uitsluitend uit lucerne- of klaverhooi bestaan. Minstens
de helft - - maar liever méér - - moet goed grashooi zijn, d.w.z. afkomstig van goed
grasland, tijdig gemaaid, goed gewonnen en niet te sterk gebroeid. Dergelijk hooi legt
cen zeer goede basis voor de mincralenverhoudingen. Deze kan nog worden verbeterd
door dagelijks 5 kg vers gras of ander groenvoer te geven, dan wel 1 kg kunstmatig
gedroogd groenvoer. (Terwillc van de variatie bij veel lucernehooi, kunstmatig ge-
droogd gras, of naast grashooi kunstmatig gedroogde lucerne.) Bovendien wordt dc
karoteenvoorziening daardoor verbeterd.

Verder geven we nog wat wortelgewassen, als voederbieten of wortelen. Aardappelen
zijn te sterk vetvormend en geven wel aanleiding tot een huidaandoening, vooral als
zij rauw worden vcrvoederd. Uiteraard moeten alle hakvruchten vrij van grond-
bestanddelen worden verstrekt. Daarbij komt dan nog het krachtvoer, dat ofwel
dierlijke produkten moet bevatten, dan wel met deze moeten worden aangevuld.
Als goede rantsoenen tijdens het dekseizoen kunnen worden genoemd:
\\\'oor de hengsten boven 1.4.\') m stokmaat
volop prima hooi (minstens 6 kg grashooi),

5 kg vers gras of ander groenvoer of 1 kg kunstmatig gedroogd groenvoer,
8-12 kg voederbieten of wortelen,

5 kg vers gras of ander groenvoer of 1 kg kunstmatig gedroogd groenvoer,
5-7 kg voederbieten of wortelen,

2-3 kg vers gras of ander groenvoer of kg kunstmatig gedroogd groenvoer,
2-3 kg voederbieten of wortelen,

1-2 liter onder- of karnemelk óf 4 eieren óf Y^ ons dier-, vis- of bloedmeel.
Ter voorziening in de vtamine B-behocfte wordt wel een B-preparaat aanbevolen,
dan wel ± 2 ons gedroogde gist.

In het algemeen voldoet het goed de dekhengsten in het seizoen dagelijks één of meer-

malen extra te gaan voederen. Drinkwater moet steeds volop aanwezig zijn.
Een fout die veel wordt gemaakt is, dat de dekhengsten veel te weinig beweging
krijgen en ook overigens op minder juiste wijze worden gehoudeji. Hengsten moeten
dagelijks worden afgestapt en een deel van de dag in een ruim buitenhok verblijven:
gunstig voor spieren, hoefmechanisme, beenwerk en allerlei noodzakelijke levens-
processen in het dier.

Het oudere donkere hengstenhok met hoge muren of schotten is uit de tijd. Een licht,
ruim hok met zo mogelijk uitzicht op andere dieren is eveneens zeer noodzakelijk
voor het kostbare dier waarvan men lang gebruik hoopt te maken. Indien de omstan-
digheden dit toelaten is gedeeltelijke weidegang op een niet al te geil grasland-
perceel (géén kunstweide) aan te bevelen.

Na het dekseizoen moet de hengst worden gevoederd als een werkpaard dat lichte
arbeid verricht. Laat men de hengst ook landwerk verrichten — wat sterk valt aan
te bevelen — dan moet vanzelfsprekend iets meer worden verstrekt. In dat geval gaat
het niet in de eerste plaats om eiwit, maar vooral om de zetmeelwaarde (bieten, wor-
telen, e.d.). Zo mogeijlk geve men ook dan weidegang.

Het is aan te bevelen korte tijd vóórdat de paarden de weide weer ingaan nog een
wormkuur te geven; dit geldt in ieder geval voor de jonge paarden. De wormlarven,
die zich gedurende de wintermaanden nog elders in het lichaam van het paard be-
vonden, zijn inmiddels wel in de darmen aangekomen en kunnen nu dus als volwassen
wormen worden afgedreven. Er komen dan bovendien minder wormlarven in het
weiland terecht, hetgeen de kans op herbesmetting van de dieren vermindert.
Het is van belang ook veulenmerries tegen wormen te behandelen enige tijd voordat
het veulen wordt geboren. De box, waain het veulen wordt geboren en waarin het,
tot het met de merrie de weide ingaat, moet verblijven, moet goed worden schoon-
gemaakt. Goed schrobben met heet creolin- of sodawater, niet alleen de vloer maar
ook de wanden, is zeer gewenst. Dit heeft tot doel de wormlarven op de vloer en
aan de wanden te doden. Het veulen zal door deze maatregelen veel minder kans
hebben wormlarven op te nemen bij het eten van stro of het likken aan de wanden.

BESTRIJDING V.A.N HUIDPARASIETEN BIJ PAARDEN.
(Paardengezondheidskalender januari 1963)

Als in de wintermaanden de paarden veel op stal staan en een zwaardere beharing
hebben, zullen bepaalde parasieten, n.1. luizen en schurftmijten, meer voorkomen en
ook meer last veroorzaken dan in de zomer.

Wanneer het paard luizen heeft zal men deze pas bemerken door de jeuk die ze ver-
oorzaken, waardoor het zich gaat schuren en likken. Bij het zoeken naar luizen zal
men deze het eerst aantreffen op het kruis nabij de staartwortel en in de manenkam.
Omdat er niet altijd luizen aanwezig zijn en ze vaak op beschutte plaatsen weg-
schuilen, zal men ze niet steeds gemakkelijk opmerken. Ziet men echter de neten,
dat zijn de eieren van de luizen, dan moeten er ook luizen zijn. De neten zijn witgeel
van kleur en zitten vastgekleefd aan het onderste gedeelte van de haren. Men raad-
plege de dierenarts voor de behandeling.

Vooral manenkam, kruis, staartwortel, oogkuilen, keclgang, de streek tussen dc benen
en de romp, zijn plaatsen waar de luizen van de lichaamswarmte het meest profiteren.
Deze moeten vooral behandeld worden. Indien de behandeling door wassing ge-
schiedt, moet steeds het gehele paard worden gewassen. Daarbij dient men ervoor te
zorgen dat het paard op een beschutte plaats behandeld wordt, waarna het onder
een deken met wat los stro er onder, op stal op kan drogen. Na een éénmalige behan-
deling kunnen alle luizen dood zijn, maar niet de neten. Meestal komen die na ruim
een week uit, zodat dan opnieuw een behandeling moet worden toegepast. Er zijn
echter neten, die pas na 2 tot 3 weken uitkomen en daarom zal een derde behandeling
nodig zijn. Neten kan men ook opzoeken en van de haien afkrabben met een bot mes,

De bestrijding van luizen is vaak moeilijk. Vooral als er veel paarden op een stal ver-
blijven, kunnen de luizen zich hardnekkig handhaven. De bestrijding hiervan eist dan
een voortdurende zorg. Veelvuldige nacontrole van alle paarden is dan noodzakelijk.
Bcenschurft komt voor aan de binnenkant van de benen, vooral aan de achterbenen,
en wordt veroorzaakt door een schurftmijt. Ter plaatse ziet men dan korstvorming
en haaruitval.

Bcenschurft veroorzaakt jeuk, waardoor veel onrust in de stal ontstaat. De paarden
slaan tegen de palen en schotten, waardoor verwondingen en dikke benen kunnen
optreden. Ook slaan ze de ijzers vaak scheef en los, verder staan ze veel te stampen
en met de benen langs elkaar te schuren, waardoor verwondingen aan de binnenkant
van de benen kunnen ontstaan. Bij infectie van deze verwondingen ontstaan dikwijls
dikke benen. Vooral nu er prima schurftmiddelen zijn, is deze aandoening makkelijk
te bestrijden.

België, 3 Belgische beurzen voor zomercursus in Brussel, eind juli tot eind augustus
1963. B. frs. 5.000,- inschrijfgelden.
Verblijf in „Cité Universitaire".

Aanvragen vóór 1 mei 1963 bij het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en
Wetenschappen.

Finland, beurs van 4 maanden voor Finland 1963/1964; vereist is candidaatsexamen;
per maand 400 a 500 Nmk (± ƒ 446,- a ƒ 558).

Aanvragen zo spoedig mogelijk bij het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en
Wetenschappen.

Zweden, twee beurzen voor Zweden 1963/1964 voor acht maanden; het academisch
jaar begint in oktober; voor studenten en afgestudeerden; Zw. Kr. 5200,.
Aanvragen zo spoedig mogelijk bij de Zweedse Ambassade.
Oostenrijk, de Nederlandse Regering Stelt voor degenen die het candidaatscxamen
hebben afgelegd, 4 beurzen, ieder van ƒ 450,-, ter beschikking van Nederlandse
studenten die het „Europees Forum" te Alpbach (Oostenrijk) bij willen wonen.
Onderwerp: „Arbeit".

Aanvragen vóór 1 mei 1963 bij het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en
Wetenschappen.

Voor al deze beurzen zijn nadere inlichtingen te verkrijgen op het bureau van de
Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Het zal niet vaak gebeuren, dat men koeien rustig ziet staan op een soort vlot, dat
binnen een omheining op het water drijft. Toch is dit een heel normaal verschijnsel
in de Afrikaanse staat Dahomey, die tot voor kort deel uitmaakte van het Franse
Rijk, maar nu onafhankelijk is geworden, In het zuiden van deze staat ziet men in
de drie maanden gedurende de regentijd langs de rivieren overal koeien, die een-
voudig worden „geparkeerd" op primitieve vlotten, die binnen een hoog opgetrokken
hek ronddobberen.

De reden van deze oeroude praktijk is dat in de regentijd de weiden, die uitsluitend
langs de rivieren zijn gelegen, onder water lopen, terwijl daarbuiten eenvoudig geen
plek is om de koeien te houden. Een deel van de veestapel wordt toevertrouwd aan
rondtrekkende veehoeders, die het hogere heuvelland opzoeken, maar op vele plaat-
sen is dit onmogelijk, omdat de delen van het land die enige oogst opleveren, geheel

in cultuur gebracht zijn, zodat de bewoners ervan niet bepaald vriendelijk gezind
zijn tegenover een jaarlijkse invasie van koeien uit het rivierengebied.

Als dan ook de regens in de maand juni beginnen, bouwen de veeboeren uit stro,
ruw hooi en biezen geweldige vlotten, die een dikte krijgen van niet minder dan ruim
1,5 m. Ze worden op hun plaats gehouden door een houten heining van omstreeks
10 bij 10 m. Binnen deze omheining gaan de vlotten op en neer met de stand van
het water en gedurende hun verblijf binnen de omheining krijgt het vee nauwelijks
voedsel. Het moet maar zien de regentijd te overleven met als enige voedselbron de
stromassa waarop het staat.

Dat lukt lang niet altijd, want soms heeft de eigenaar niet voldoende ruwvoeder van
de meest uiteenlopende soorten kunnen vergaren om het vlot dik genoeg te kunnen
maken en soms zijn cr koeien die er eenvoudig gaten doorheen vreten. Daardoor ge-
beurt het herhaaldleijk dat het vee omkomt. Maar zelfs als het vlot het tot het eind
van de regentijd uithoudt, komen de koeien er vermagerd en verzwakt weer af en
dat is één van de oorzaken van het grote voedseltekort in het zuiden van Dahomey.

De regering van de nieuwe republiek heeft zich thans tot de F.A.O. gewend om,
m.ede in het kader van de wereldcampagnc tegen de honger, te helpen bij haar po-
gingen om dc veehouderij op een ietwat hoger peil te brengen.

Het soort vee dat in deze streek wordt gehouden is nl. een behoorlijke verzorging
wel waard.

Deze dieren zijn klein van stuk (een volwassen dier weegt niet meer dan 200 kg)
maar zij zijn goede vleesproducenten en bovendien — en dat is in Centraal-Afrika
heel belangrijk — behoren zij tot één van de weinige Afrikaanse rundveerassen, die
niet vatbaar zijn voor de slaapziekte. In tal van landen kan men vanwege die ziekte
geen vee houden en het spreekt vanzelf, dat onder deze omstandigheden een rundvee-
ras, dat van nature resistent is tegen deze infectie, van buitengewone waarde kan
zijn. Andere Afrikaanse landen willen dan ook graag koeien van dit Laguna-ras
importeren om er cen eigen rundveestapel mee op te bouwen.

Tengevolge van de bovenomschreven hoogst primitieve behandeling van de dieren
in de regentijd, is echter de veestapel in het weidegebied van Zuid-Dahomey op het
ogenblik niet groter dan een 20.000 stuks, waarvan nog een groot aantal kruisin.gen.

Er wordt thans een onderzoek ingesteld door een Belgische graslandspecialist (de heer
D. J. J. Froment), die door de F.A.O. naar dit gebied werd uitgezonden.
Deze heeft kortgeleden zijn rapport uitgebracht, waarin hij aangaf op welke wijze
de produktie van gras en ruwvoeder zou kunnen worden verbeterd. Een merkwaar-
dige ontdekking was dat buiten het weidegebied nog tal van Laguna-koeien aan-
wezig bleken te zijn, n.1. op kleine boerderijen in de akkerbouwstrcken waar de boeren
cen bestaan zoeken in de teelt van olie- en cocospalmen. Deze boeren hebben meestal
enkele Laguna-koeien, die zij langs de bermen van de weg laten grazen.

Er zal nu worden getracht tot een systematische uitbreiding van de veestapel te
komen en om het weidebedrijf althans enigszins bevredigend te organiseren.
De regering van de U.S.A. heeft hiervoor een bedrag van $ 100.000 beschikbaar
gesteld. Mede met behulp van dit geld zullen runderen worden gekocht voor de
opfok en verzorging op cen staatsboerderij, die als fokcentrum dienst zal gaan doen.
Van hieruit zullen de boeren worden voorzien van kleine kudden, bestaande uit
hoogstens vijf koeien en een stier. De enige voorwaarde is dat de boer na vijf jaar
een gelijk aantal dieren van gelijke kwaliteit zal teruggeven. De gehele aangroei van
de veestapel mag hij behouden en zo wil men langzamerhand de veestapel uitbreiden.

Het onderzoek van F r o m e n t heeft voorts aangetoond dat de grasproduktie van
de oeverlanden op betrekkelijk eenvoudige wijze kan worden verdubbeld o.a door
de aanleg van kunstweiden. Dit is voor de negerbevolking echter een totaal nieuwe
gedachte en het zal niet eenvoudig zijn dc bevolking van Dahomey er voor te
winnen.

Ten vervolge op hetgeen reeds op pag. 182 van dit Tijdschrift werd vermeld, kan
thans een meer gedetailleerd voorlopig programma worden opgegeven:
Sunday, 21st April

2.00 p.m.- 5.00 p.m. Reception of participants at the „Artis" Restaurant.
Visit to the Zoo.
Evening free.

9.00 a.m. First scientific session.
12.00 noon Lunch.
1.00 p.m. Second scientific session.
3.00 p.m. Visit to the Zoo.
*) 5.00 p.m. Trip through canals and harbour.
*) 7.00 p.m. Dinner in town.
*) Ladies\' Programme
10.30 a.m. Visit to National Museum.
12.30 p.m. Lunch in town.

9.00 a.m. Third scientific session.
12.30 p.m. Lunch.
1.30 p.m. Fourth scientific session and Symposium 1964,
*) 3.30 p.m. Coach trip through the new housing areas in Amsterdam,
at the invitation of the Municipality of the City of .Am-
sterdam.
Evening free.
*) Ladies\' Programme

aera. Oude Manhuispoort).
12.15 p.m. Lunch in town.
1.30 p.m. Visit to Church "Our Lord in the Attic"; remainder of
the afternoon free.

Visit to Stichting Koninklijke Rotterdamse Diergaarde,
Rotterdam.
12.30 p.m. Lunch at Rotterdam Zoo.
2.00 p.m. Stroll through the Zoo.

6.30 p.m. Closing dinner (environments of Haarlem).
8.30 p.m. Visit to Frans Hals Museum (flowers and music, with
candlelight).

Visit to floral exhibition at Keukenhof.
1.00 p.m. Lunch at Noordwijk-on-Sea.
2.30 p.m. Visit to a bulb grower\'s.
5.00 p.m. Arrival in Amsterdam.

Van dit Congres, dat van 2-10 september a.s. te \'s-Gravenhage zal worden gehouden,
is het voorlopig programma bekend.

Behalve 5 plenaire zittingen zullen symposia worden gehouden over een 25-tal onder-
werpen; reglementen voor het indienen van teksten voor lezingen en het houden van
demonstraties worden gegeven, waarna een aantal te houden excursies worden ge-
noemd. Voorts is een programma ontworpen voor „Associate members" en kinderen.
De deelnemcrsprijs bedraagt ƒ 125,- per persoon, voor „Associate member" ƒ 40,-,
voor studenten ƒ 25,-, met bijkomende kosten voor enkele excursies.
Men kan zich opgeven aan het adres:

„Mijn basis visite tarief is $ 5, hiervoor wordt een afstand van 8 mijl éénmaal afgelegd
en één dier onderzocht. Als er geen werkelijk onderzoek moet worden verricht, kan
hiervoor ook een bepaalde hoeveelheid werk worden verricht, b.v. kiezen raspen bij
een paard, of wachten maximaal 15 minuten voor het bijeen drijven van vee op de
boerderij, of maximaal 15 minuten klauw besnijden.

Ik breng geen helper mee, zodat daarvoor anders extra zou moeten worden berekend.
Nogmaals mijn vistie is $ 5, en een uur werk (daarenboven) $ 10, of $ 15, als daar
beloning voor een helper bij komt."

Volgens een bericht in de Tijd-Maasbodc heeft de keuringsdienst voor Waren te
Den Haag in enkele partijen kangerocvlees, hier via Duitsland uit Australië ge-
ïmporteerd, tyfusbacteriën aangetroffen.

Toevallig is gebleken dat konijnen met graagte o.m. belegde broodjes eten. Zij eten
met graagte boter, ham, worst, kaas en bokking, doch verder ook botjes van ge-
braden kip, zwoerd van spek, vet van coteletten en zelfs de graten van gemarineerde
haringen. De dieren verkeren in uitstekende toestand.

In januari kwamen 33 nieuwe gevallen van mond- en klauwzeer (type C) onder
varkens voor, in februari 107, speciaal in Gelderland en Overijssel.
Hierna was het verloop als volgt:

Met ingang van maandag 11 maart j.1. heeft de Minister van Landbouw maatregelen
vastgesteld voor de provincies Overijssel en Gelderland. Er is cen gebied, begrensd
door de Vecht, de spoorlijn Zwolle-Meppel, de IJssel, de Rijn en de Rijksgrens tot
verboden gebied voor vervoer van varkens (behoudens slachtvarkens) verklaard.
Voortaan moet bij elk vervoer van varkens en dus niet alleen naar een markt, de
ontsmetting van de motorrijtuigen op de dag van vervoer of de onmiddellijk hieraan
voorafgaande werkdag geschieden. De extra-ontsmetting bij vervoer naar een slacht-
plaats is gelijk gebleven.

De schorsing van varkensmarkten in de provincies Overijssel en Gelderland, alsmede
te Meppel, is verlengd tot 5 april.

Vaststaat dat juist het vervoer van slachtvarkens nog dikwijls cen ernstig gevaar
voor verspreiding van smetstof oplevert.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst heeft via een circulaire nogmaals een
beroep gedaan op alle vee- en varkenshouders in Nederland de daarin gegeven ont-
smettings- en voorzorgsmaatrc.gelen nauwkeurig in acht te nemen.

Nu de massale entingen van honden tegen rabiës zijn geëindigd, is een begin gemaakt
met de organisatie van de entingen van jon.ge honden. Zoals bekend worden honden
beneden de leeftijd van drie maanden niet gevaccineerd, maar talrijke honden die
ten tijde van de georganiseerde entingen deze leeftijd nog niet hadden bereikt, zijn
thans aan vaccinatie toe.

Tot de leeftijd van zes maanden mogen ze oningeënt op straat komen.
De Minister van Landbouw en Visserij heeft besloten voor de entin.gen van honden
tot zes maanden een belangrijke subsidie te verlenen. Deze entingen zullen bij de
dierenartsen geschieden. Deze hebben dezer dagen een circulaire ontvangen met
nadere mededelingen over dc organisatie.

Inmiddels zijn de krachtens dc Veewet gestelde regelen vervan.gen door cen regeling
bij algemene maatregel van bestuur, het Hondsdolheidsbesluit, dat U op pag. 461 van
dit tijdschrift (aflevering 1 april 1963) kunt aantreffen. Ook kunt U daar enkele
nieuwe ontheffingen vinden.

Honden, die we.gens ziekte of om andere veterinaire redenen niet konden worden ge-
ent, mogen — behalve in Amsterdam en Nieuwer-Amstel — nog tot 5 april 1963
niet-ingeënt op straat komen, mits de begeleider cen verklaring \\\'an cen dierenarts
bij zich heeft.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 51708, geproduceerd door N.V. Philips
Duphar te Olst, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 1 maart 1964.

17, Centrale roodbont-stierenkeuring Zutphen, 9.30 uur.
18—20, Vereniging Het Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres; 38e

Congres, Enschede, (pag. 319)
21—25, Natura Artis Magistra, 5e Intern. Symposium over ziekten van dicren-
tuindieren, Amsterdam, (pag. 182)
24, Centrale zwartbont-stierenkeuring Ommen, 9.30 uur.
25—26, IVe Federatieve Vergadering van medisch-biologische verenigingen,
Nijmegen, (pag. 55)

26, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Tweede Khnischc Avond, 20.30 uur, Khniek
voor Inwendige Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht, (pag. 541)

27, Landelijke Werkcommissie Laboratoriumdieren. Ie Landelijke bijeen-
komst van Biotechnici, Nijmegen, (pag. 120)

2, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Wetenschappelijke Vergadering, 20.30 uur,
hotel Dalzicht, Nijverdal. (pag. 541)

II, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering,
14.30 uur, Utrecht, (pag. 390)

15, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.15 uur, Beurscafé,
Muranozaal, Rotterdam, (pag. 254)

16, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur. Res-
taurant „Overcingcl", Assen. (pag. 322)

29, A.C.V. Controle. Landelijke vcevoedingsstudiedag. „De blije Werelt",
Lunteren.

31, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, hotel Smits,
Vredenburg, Utrecht, (pag. 541)

6, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Excursie Kon. Ned. Hoogovens en Staal-
fabrieken. (pag. 541)

8— 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem. (pag. 319)

12—14, Veterinaire Week 1963. (pag. 1399, 1536 (1962)); (pag. 55, 182, 317,
458)

29, Afd. Overijssel en Gelderland K.N.M.v.D. Gezamenlijke bijeenkomst,
excursie naar Kon. Ned. Zoutindustrie, Hengelo, (pag. 541)

\'8—19, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, 110e Algemene Ver-
gadering, Utrecht.

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388)

Hieronder volgen de besluiten no. 40, 41, 42, 43 en 44 van de Paritaire Tarieven-
commissie van het LandbouwschapiKon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
resp. betreffende de tarieven voor: de tuberculose-, mond- en klauwzeer- en brucel-
lose-bsetrijding, het administratief bijhouden van de mutaties en voor dc afgifte van
verklaringen, en voor de varkensziektenbestrijding.

Tevens worden hieronder de werkzaamheden vermeld, die te verrichten zijn bij de
georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang en dc enting tegen mond-
en klauwzeer.

Daar zowel het Landbouwschap als de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde zich met deze besluiten akkoord hebben verklaard, zijn zij ter kennis gebracht
van de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en de provinciale afdelingen
van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen voor
de periode van 1 mei 1963 tot en met 30 april 1964:

(dit betreft de enkelvoudige tuberculinatie waaraan de rundveebeslagen perio-
diek moeten worden onderworpen)

per rundveebeslag ƒ 5,— vermeerderd met ƒ 0,90 per aanwezig rund.
Opmerking.

De regeling van de ingehouden ƒ 0,10 per tuberculinatie, die door een assistent
die niet in het bezit is van het diploma voor dierenarts werd verricht, is geheel
komen te vervallen.

B. Voor de V-Z tuberculinatie in aansluiting op de onder A genoemde tuberculinatie:
per rundveebeslag waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 6,— vermeerderd
met ƒ 1,— per door middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor de tuberculinatie van een rundveebeslag buiten de onder A bedoelde:
(bijvoorbeeld bij een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het
verwijderen van de reacticdieren als vrij kan worden beschouwd)

hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie
in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde een hoger tarief dan het onder a ge-
noemde te bepalen.

(tuberculinatie van een individueel rund in verband met de garantiebepalingen
van een met een desbetreffende verklaring gekocht rund)

voor het tubercuhneren van één rund in een rundveebeslag ƒ 6,— welli bedrag
wordt vermeerderd met ƒ 1,— voor elk volgend rund, dat in dat rundveebeslag
tegelijkertijd wordt getuberculineerd.
E. Voor de gewone administratie:

ƒ 0,20 per aanwezig rund op het tijdstip van de jaarlijkse tuberculinatie of, in-
dien het beslag in het betrokken jaar niet wordt getuberculineerd, per aanwezig
rund op het tijdsdp van de registratie van het beslag. (Hieronder is niet be-
grepen het schetsen van de runderen)
Opmerkingen.

Ie. Voor wat wordt verstaan onder tuberculinatie en gewone administratie wordt
verwezen naar de bijlage getiteld:

„Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuber-
culose, abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder I A en B.
2e. Bij geen der onder A, B, C en D vastgestelde tarieven komen de kosten van de

tuberculine ten laste van de dierenarts.
3e. Aangezien de dierenarts 4% omzetbelasting verschuldigd is, zal de .gezondheids-
dienst voor dieren

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit .genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de geor,ganiscerde enting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee in
1964 gedurende de bij ministeriële beschikking vastgestelde entingsperiode bedra.gen:
ƒ 2,— per rund, dat met de volledige voor een rund voorgeschreven hoeveelheid
entstof (stam O, A en C) is .gënt.
Opmerkingen.

Ie. Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden bij de georganiseerde enting
tegen mond- en klauwzeer wordt verwezen naar dc bijlage getiteld: „Werkzaam-
heden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus
Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder III a en b.
2e. Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof
ƒ 20,—, exclusief omzetbelasting, per liter bedraagt.

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig dc voorschriften van dc ge-
zondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan hetgeen is weer-
gegeven in de bijlage onder IH b, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hier-
voor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit .genomen:

Tarieven voor de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (Brucellose, abortus
Bang).

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus
Bang), bedragen voor de periode van 1 mei 1963 tot en met 30 april 1964:

A. Voor het bloed afnemen bij een koppelonderzoek ten behoeve van de sanering
van bedrijven:

B. Voor het aanvullend bloedonderzoek op vrije bedrijven en voor alle tussentijdse
bloedonderzoeken bij een deel van de aanwezige runderen, niet zijnde een koppel-
onderzoek en voorgeschreven door de gezondheidsdienst.

per geënt rund minimaal ƒ 2,50 en maximaal ƒ 3,—; voor elk eerst geënt rund
ƒ 5,-.

De maximale beloning kan gelden voor povincies met een laag stalgemiddelde
en als de rundveebeslagen ten behoeve van de enting vaker dan éénmaal per
jaar moeten worden bezocht.

Het tarief tussen de genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen de
gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde worden vastgesteld.

a. te stimuleren dat het jongvee op de juiste leeftijd (6 maanden) wordt ge-
ent, waardoor cen extra beloning wordt verkregen voor meerdere bezoeken
aan eenzelfde bedrijf waar het jongvee geënt moet worden;

b. door de verhoging van het tarief voor het eerste rund dc enting waar nodig
te bevorderen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde is van oordeel, dat centrale afrekening door de gezondheids-
diensten met de betrokken dierenartsen van de entingen tegen abortus Bang
zoveel mogelijk moet worden doorgevoerd teneinde een nauwkeurige en doel-
treffende registratie van deze entingen te waarborgen.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden ten behoeve van de georga-
niseerde bsetrijding van abortus Bang wordt verwezen naar de bijlage getiteld:
„Werkzaamheden te verrichten bij de .georganiseerde bestrijding avn tubercu-
lose, abortus Bang en de enung tegen mond- en klauwzeer", onder TI A en B.
Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig dc voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan is om-
schreven in de genoemde bijlage onder II A en B, is geen tarief vastgesteld.
Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheids-
dienst cn dc afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
cen tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor het administratief bijhouden van de mutaties en voor de afgifte van
verklaringen.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden, die ver-
band houden met het afgeven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde
bestrijding van tuberculose, abortus Bang en mond- en klauwzeer bedragen in de
periode van 1 mei 1963 tot en met 30 april 1964:

ƒ 0,15 per aanwezig rund bij de jaarlijkse tuberculinatie resp. registratie van
het rundveebeslag.

ƒ 1,— per afgegeven verklaring, inclusief het aanbrengen van abortusstempels.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden voor het bijhouden van mu-
taties en het afgeven avn verklaringen wordt verwezen naar de bijlage getiteld:
„Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose,
abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder IV A en B.

Besluit no. 44 (1963—1964)
De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde varkensziektenbestrijding bedragen voor de periode van
1 mei 1963 tot en met 30 april 1964:

.1 — per bezoek plus ƒ 1,— per .geënt dier plus de prijs van dc entstof (d.i.
de kostprijs verhoogd met een klein bedrag voor omzetbelasting, verlies en
breuk) ;

ƒ 5,— per bezoek plus ƒ 1,— per geënt dier, mits de entstof en het serum gratis
door de overheid ter beschikking worden gesteld.

C. Voor de controle-bezoeken (van de practicus die ingeschakeld is voor de ge-
organiseerde varkensziektenbestrijding);

m verband met het feit dat tot nu toe slechts in enkele provincies genoemde
onderzoeken plaatsvinden is nog geen tarief vastgesteld; geadviseerd wordt een
tarief van ƒ 10,— per controlebezoek inclusief het invullen en toezenden van
het op dat bezoek betrekking hebbende rapport.

Toelichting op besluiten nos. 40, 41, 42, 43 en 44 van de Tarievenconmiissie van
het I.andbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar het oordeel van de Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. .Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van dier-
ziekten" worden gesproken als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de ter zake gegeven voorschriften,
dc gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip dat hem schikt.

De Tarievencommissie herinnert er aan, dat indertijd is vastgseteld, dat over dc
centraal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg dient plaats te vinden tussen
de betrokken gezondheidsdienst cn de afdeling van dc Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het centraal vastgestelde
tarief, zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft ver-
kregen van het Landbouwschap en de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

De Tarievencommissie is van mening dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het sub a gestelde, de afrekening nog op andere wijze geschiedt dan
door de gezondheidsdienst.

Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose,
abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer.

Ten aanzien van de werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van tubercu-
lose wordt verstaan onder:

b. het invullen en opzenden van de berichtlcaart van tuberculinatie aan de
gezondheidsdienst;

d. het noteren van de min- en plustekens op de tuberculinatiestaat, alsmede de
maat en de aard van de eventuele zwelling, de data van tuberculinatie en
controle, door wie deze zijn verricht, het aantal getuberculineerde runderen
en het plaatsen van de handtekening.

Als de tuberculinatiestaat door een ander dan de dierenarts is klaargemaakt
valt onder de tuberculinatie ook het op deze staat aanbrengen van de mu-
taties, welke in het rundveebeslag hebben plaatsgehad tussen het tijdstip van
klaarmaken van de tuberculinatiestaat en het tijdstip van tuberculineren;

e. het opzenden van de tuberculinatiestaat aan de gezondheidsdienst en het
afgeven van een duplicaat aan de veehouder.

Ten aanzien van de werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van abortus
Bang wordt verstaan onder:

c. het zodanig invullen van de bijbehorende bloedlijst, dat er uit blijkt, welke
runderen het betreft;

d. het opzenden van de bloedbuisjes met bijbehorende bloedlijst aan dc gezond-
heidsdienst.

b. het opgeven aan de gezondheidsdienst van het aantal geënte runderen met
hun schets- en/of oornummers, dc geboortedatum of maand van geboorte
en de datum van enting.

Onder de werkzaamheden, te verrichten bij dc georganiseerde enting tegen mond-
en klauwzeer, worden de volgende handelin.gen verstaan:

b. het aan de gezondheidsdienst rcsp. aan een door de gezondheidsdienst aange-
wezen instantie opgeven van:

3e. het aantal niet geënte runderen met vermelding van de schets- enjof oor-
nummers van deze runderen, ingeval niet alle tot een beslag behorende run-
runderen (boven 4 maanden) zijn geënt;

4e. de schets- enjof oomummers van de runderen, welke buiten de entperiode
(1 febr.-15 april) zijn geënt.

IV. Het administratief bijhouden van de mutaties en de afgifte van verklaringen.

Ten aanzien van de werkzaamheden voor het bijhouden van de mutaties en het af-
geven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde bestrijding van tubercu-
lose, abortus Bang en mond- en klauwzeer wordt verstaan onder:

b. het op de desbetreffende staat vermelden of op andere wijze in de admini-
stratie vastleggen van het sehetsnummer enjoi oornummer, de soort van de
verklaring ten aanzien van tuberculose en/of abortus Bang, alsmede de datum
van tuberculinatie, eventueel de datum van bloedafname en de datum van
enting tegen mond- en klauwzeer van het betrokken toegevoegde rund;

c. het éénmaal per week aan de gezondheidsdienst opzenden van de ingeleverde
verklaringen nä invulling van de data van inlevering en het plaatsen van de
handtekening;

d. het noteren of zodanig in de administratie opbergen van berichten van de
gezondheidsdienst betrekking hebbende op de status van een rund of een
beslag, dat daaruit steeds valt te concluderen of een gevraagde verklaring
verantwoord kan worden afgegeven.

a. het in ontvangst nemen van een door de veehouder getekend aanvraag-
formulier;

b. het in de administratie nagaan of de gevraagde verklaring kan worden af-
gegeven ;

c. het invullen van alle voor afvoer vereiste gegevens op de verklaring en de
bijpassende schets;

d. het noteren van de afvoer van het betreffende rund op de tuberculinatie-
staat van het beslag.

De afdeling Overijssel van de Kon. Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde zal haar
wetenschappelijke vergadering houden op donderdag 2 mei a.s, om 20.30 uur in
hotel „Dalzieht", Nijverdal.

•Aldaar zal collega Dr. P. W. M. van A d r i c h e m spreken over: Acetoncmie en
voeding.

Op donderdag 6 juni a.s. organiseert de afdeling Overijssel een excursie naar de
Kon. Ned. Hoogovens en Staalfabrieken.

Op zaterdag 29 juni wordt een gezamenlijke bijeenkomst met de afdeling Gelderiand
gehouden en een excursie gemaakt naar de N.V. Kon. Ned, Zoutindustrie te Hengelo
om 14.00 uur.

De afdeling Gelderland van de Kon, Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
op zaterdag 29 juni om 14.00 uur een .gezamenlijke bijeenkomst met de afd. Over-
ijssel beleggen cn een excursie organiseren naar de N.V. Kon, Ned, Zoutindustrie
te Hengelo,

Op vrijdag 26 april a,s, om 20.30 uur zal een tweede klinische avond worden ge-
houden in de Kliniek voor Inwendige Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht,
Dc afdeling Utrecht van de Kon, Ned, Maatschappij voor Diergeneeeskunde zal op
vrijdag 31 mei a.s. om 20.00 uur haar ledenvergadering houden in hotel Smits,
Vredenburg, Utrecht.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

M. P. Smit, Willem van Noortstraat 105, Utrecht.
J. van Til, Weersingel O.Z. 40, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatleden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
J. .Absma, Buys Ballotstraat 33 bis, Utrecht.
W. de Haan, v. d. Mondestraat 110, Utrecht.
W. G. de Ruyter, van \'s-Gravenzadcstraat 11 bis, Utrecht.

Krediet-Endert, Mevr. S. M., te Zeist, tel. gewijzigd in (03404) 1 47 89. (179)
Limborgh, C. L. van, van Soest naar Baarn, Dillenburglaan 30, tel. (02954) 50 73.

Uilenberg, G., op pag. 203 schrappen, op pag. 218 functie wijzigen in Chef du ser-
vice d\'entomo-ijrotozoologie. (203/218)
Veen, R., te Amsterdam, naar Baarsstraat 11 H, aldaar. (204)
Willems, Dr. G. B. R., te Zeist, tel. .gewijzi.gd in (03404) 1 58 25. (212)

Het telefoonnummer van bovenbedoelde dienst is gewijzigd in (03404) 1 31 76. (114)
Benoemd:

Hoedemaker, Dr. L., tc \'s-Gravenha.ge werd bij Koninklijk Besluit van 1 februari nr.
31 benoemd voor de tijd van vier jaar tot bijzonder lid van het College van Beroep
voor het bedrijfsleven.
Schoonman, B. G., tc Winterswijk, tc rekenen m.i.v. 1 januari 1963, tot Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Vceartsenijkundi.ge Dienste ter standplaats
Winterswijk. (196)

Soodt, E. Th. F., te .Amsterdam, te rekenen m.i.v. 1 januari 1963, tot Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats
Elburg. (reeds verwerkt)

De buitengewone leden van de D.S.K, worden verzocht hun jaarlijkse bijdrage over
te willen maken op giro 271994 t.n.v. Fiscus van de Diergeneeskundige Studenten
Kring.

Vanzelfsprekend geldt dit verzoek niet voor de leden, die gebruik maken van auto-
matische giro-afschrijving.

Salariëring: pas afgestudeerden 1400 - Rial p.m., met V/j
jaar praktijkervaring 1500.- Rial p.m., met 6-10 jaren
praktijkervaring 1800 - tot 2000 - Rial p.m.
(4/2 Rial = 1 US $).

Aanstelling zal geschieden op basis voor een contract, telkenmale voor de
periode van één jaar.

Vrije overtocht wordt geboden (heen en terug) voor gezin en personeels-
leden tot een maximum van 4 personen, inclusief huisraad.
Huurtoelage, indien geen dienstwoning wordt beschikbaar gesteld, bedraagt
jaarlijks twee maanden salaris.

Nadere inlichtingen kunnen worden ingewonnen bij de Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, Ie v. d. Boschstraal 4, \'s-Gravenhaqe tel 070-
814141 .toestel 2183.

Sollicitaties te richten aan: Ministry of Agriculture, Direction of Personnel
Section, Riyadh, Saudi-Arabia.

Brieven onder no. 12/63 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

\'Stromez\' verenigt in zich de voordelen van
de drie werkzame bestanddelen \'Sul.phame-
zathine\', streptomycine en kaoline met
gelijktijdig plaatselijke en systemische wer-
king, zo belangrijk voor een efficiënte be-
handeling van enteritiden.

Systemische behandeling wordt verzekerd
door de aanhoudende anti-bacteriële bloed-
spiegek van \'Sulphamezathine\'. Dit ver-
sterkt de langdurige plaatselijke werking
van het langzaam uit de darm geresorbeerde
streptomycine. De toegevoegde kaoline
vormt een waardevolle aanvulling door de
absorberende en detoxificerende werking.

Van onschatbare waarde bij alle vormen
van enteritis, vooral indien secundaire infec-
ties optreden. \'Stromez\' geeft eveneens
bescherming tegen tetracycline-resistente
vormen van Bact. coli.

Op 24 december 1962 overleed, voor ons allen zeer
onverwacht, collega Groenewold te Bolsward.
Jan Groenewold werd geboren op 13 april 1894 te den
Burg op Texel, waar zijn vader hoofd der school was.
Op 12-jarige leeftijd werd hij toegelaten tot de
R.H.B.S. te Alkmaar en stond als „eilander" reeds op
jeugdige leeftijd enigszins buiten het normale gezins-
verband. In 1911, in het bezit van het einddiploma,
liet hij zich inschrijven als student aan de toenmalige
Rijks Veeartsenijschool.

Als student hebben we Jan leren kennen als een ro-
buste, rondborstige medestudent, begaafd met een hel-
der verstand en in het bezit van lichamelijke kwali-
teiten, die een slagen in een zware plattelandspraktijk
eigenlijk met wiskundige zekerheid deden voorspellen.
Tijdens zijn studie liet hij meerdere malen door-
schemeren dat hij gaarne een praktijk in Friesland zou
willen hebben. Hij stamde uit Friese ouders, vandaar
misschien die voorkeur.

In 1914 opgeroepen voor de militaire dienst duurde
het tot januari 1918 vóór hij zijn studie kon beëindi-
gen. Hierna moest hij weer in dienst, nu als paarden-
arts.

Toen collega Schuurmans te Bolsward tijdens de
Spaanse griep-epidemie overleed, was Jan Groenewold
de aangewezen man om deze grote en zeer zware prak-
tijk voort te zetten. Al heel spoedig na de demobilisatie
kon Jan zich geheel aan de praktijk wijden. In 1922,
bij het in werking treden van de Vleeskeuringswet,
werd hij benoemd als keuringsveearts, hoofd van
dienst, van de gemeente Bolsward.
Op 19 februari 1925 trad hij in het huwelijk met me-
juffrouw Jetske van der Woude, dochter van een be-
kende Friese veefokker. Het huwelijk werd gezegend
met drie dochters en drie zoons. Jan heeft zich ont-
popt als een uitnemend huisvader, zijn gezin was zijn
trots. Vandaar ook zijn streven de kinderen liefst
allen te laten vormen op academisch niveau, iets
waarin hij bijzonder goed is geslaagd.

In de loop der jaren is de praktijk geografisch kleiner
geworden, maar de intensiteit nam sterk toe. De waar-
dering voor zijn werk blijkt uit een aan hem gewijd
artikel in het Friesch Landbouwblad van 25 januari
1957, bij het neerleggen van de praktijk. In dit artikel
kwam ook de grote waardering voor Mevrouw Groene-
wold, die haar man steeds trouw terzijde stond, tot
uiting.
Wij citeren:

„Hij was onze veearts, onze raadgever en onze vriend.
Door stalen wil en noeste vlijt heeft hij velen van ons
aan zich verplicht.

Zijn kundigheid, kameraadschap en oprechtheid zul-
len wij niet spoedig vergeten. Mijnheer en Mevrouw
Groenewold, ontvang onze welgemeende dank voor
alles wat U voor ons deed."

Na zich na de oorlog geassocieerd te hebben met col-
lega B. Postma, droeg hij in 1957 zijn resterend aan-
deel in de praktijk over aan collega F. v. d. Veen.
Zelf werd hij toen Directeur van de Vleeskeuringskring
Bolsward, een functie die hij tot zijn dood heeft ver-
vuld.

In onze Maatschappij heeft Jan Groenewold geen over-
wegende rol gespeeld. Bij disputen in kleinere kring
werd gaarne naar hem geluisterd en menigeen heeft
daardoor van zijn rijke ervaring kunnen profiteren.
In het plaatselijke verenigingsleven gaf hij zich ge-
heel, als hij hierbij tot een functie geroepen werd. Zo
was hij reeds vroeg bestuurslid van de Stichting „Hen-
drik Nanne\'s Hof", die zich vooral beweegt op het
gebied van verzorging van ouden van dagen. Ook de
spaarbank, waarvan hij de laatste jaren voorzitter was,
had zijn grote liefde.

Op zaterdag 29 december is Jan Groenewold op de
Nieuwe Begraafplaats te Bolsward ter aarde besteld.
Vele belangstellenden volgden de baar, waaronder
vertegenwoordigers van het gemeentebestuur, plaatse-
lijke verenigingen, onze eigen Afdeling en tevens vele
vrienden onder collegae en boeren.
Zeer waarderende woorden zijn gesproken bij dit laat-
ste afscheid. Moge deze belangstelling en dit mede-
leven, alsmede dit „In Memoriam" bijdragen tot troost
van hen die hun man en vader te vroeg hebben zien
heengaan.

Uit het Laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noord-Brabant.

De bestrijding van de brucellosis onder het rundvee is in Nederland nog
steeds een van de voornaamste taken van de Provinciale Gezondheids-
diensten, Inmiddels is het aantal besmette bedrijven in de meeste provin-
cies zover gedaald, dat men de hoop mag koesteren, dat deze gevreesde
infectieziekte zich binnen afzienbare üjd tot een minimum zal gaan be-
perken,

In de loop van deze bestrijdingscampagne zijn zeer veel gegevens geregis-
treerd. Het doel van dit artikel is om een aantal van deze gegevens zó te
ordenen, dat men hieruit voor de praktijk waardevolle conclusies kan
trekken.

Voor de diagnostiek van brucellosis worden door de Nederlandse Gezond-
heidsdiensten toegepast:

Dc juiste uitvoering van deze reacties staan vermeld in het reglement,
vastgesteld in de vergadering van het bestuur van het Landbouwschap op
17 mei 1960.

In 1937 ontwikkelde F 1 ei sch h au er (1937) de Abortus-Bang-Ring-
reactie (A.B.R.).

V a n D r i m ni e 1 c n (1949) voerde de A.B.R.-titratie uit tot en met een
titer van 1:4. Hij geeft aan, clat van de runderen die tenminste een maand
geleden geïnfecteerd zijn, de melk vaak een positieve A.B.R. vertoont tot
dc verdunning 1:4.

De melk van runderen, die meer dan vier maanden geleden gevaccineerd
zijn, vertoont in de verdunning 1:4 meestal geen positieve A.B.R.
Zowel de snel- als de langzaam agglutinatie als hulpmiddel voor de dia-
gnostiek van brucellosis werd voor het eerst beschreven door Huddleson
en Abell (1928).

Later zijn talloze publikaties verschenen over deze brucella-serumaggluti-
natie.

1 ) Dr. D. H. J. Brus, Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in

Noord-Brabant, Rechterstraat 80, Boxtel.
2) Dr. F. H. J. Jaartsvcld, Dierenarts bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren in Noord-Brabant, Rechterstraat 80, Boxtel.

1962) onderkend als een belangrijk hulpmiddel om de brucella-infectie-
Uters van de enttiters te kunnen onderscheiden.

De methodiek en de ingrediënten, die momenteel door alle Nederlandse
Gezondheidsdiensten worden gebruikt, zijn beschreven door Hill (1958).
Door Baumgartner (1955) werd de z.g. Melk-Snel-Agglutinatie
(M.S.A.) beschreven. Deze wordt uitgevoerd door op een glasplaat 6
resp. 3 druppels melk te mengen met 1 druppel A.B.R.-antigeen. Nadat de
menging ongeveer 3 minuten heeft plaats gehad, wordt de plaat verwarmd
en de reactie afgelezen.

Een blauw-korrelige agglutinatie wordt als positief beschouwd.
V a n U 1 s e n (1958) toonde aan dat met behulp van de M.S.A. een onder-
scheid te maken is tussen kwartiermelkmonsters die al of geen Brucellae
bevatten.

Door de Nederlandse Provinciale Gezondheidsdiensten wordt tenminste
éénmaal per kwartaal de A.B.R. uitgevoerd op alle melkmonsters afkomstig
uit de bussen, welke door de veehouders op de zuivelfabrieken worden ge-
leverd.

Het grootste gedeelte van het in dit onderzoek verwerkte materiaal is ver-
kregen van bedrijven die aanvankelijk abortus-vrij waren, doch bij een
kwartaalmelkonderzoek dubieuze en/of positieve reacties kregen. Bij het
daaraan voorafgaande kwartaalmelkonderzoek reageerden de busmonsters
dus nog negatief. In het algemeen waren de met Abortus Bang besmette
dieren dus sinds korte tijd geïnfecteerd.

Onderzoekingen van geheel vrije bedrijven zijn buiten beschouwing ge-
laten. Bovendien kan opgemerkt worden dat in de provincie Noord-
Brabant over het algemeen weinig geënt is tegen brucellosis. De onderlinge
verhoudingen tussen de diverse reacties, die hierna besproken zullen wor-
den, kunnen dus, bij reeds langer geïnfecteerde dieren, wel wat anders
liggen.

Op de A.B.R.-positieve bedrijven wordt door het personeel van de buiten-
dienst (bedrijfsvoorlichters) een z.g. melk-enquête ingesteld. Deze enquête
bestaat hieruit, dat van elk melkgevend rund een melkmonster uit de
emmer genomen wordt, dat naar het laboratorium van de Gezondheids-
dienst wordt opgestuurd. Deze melkmonsters worden met behulp van de
A.B.R. onderzocht. Indien dit onderzoek positief uitvalt, wordt van deze
monsters een A.B.R.-titratie ingezet en de M.S.A. uitgevoerd.
Met behulp van de A.B.R.-titratie wordt nagegaan tot welke verdunning
de te onderzoeken melk nog een positieve A.B.R. vertoont. Hiertoe wordt
deze melk verdund met A.B.R.-negatieve melk, zodat verdunningen ont-
staan van resp. 1:2 - 1:4 - 1:8 - 1:16 - 1:32 - 1:64 - 1:128 en 1:256. De
A.B.R.-titer wordt weergegeven door de hoogste verdunning, welke nog een
positieve A.B.R. geeft. Bij dit onderzoek wordt onder een melkmonster met
een titer 1:1 verstaan een melkmonster dat een positieve A.B.R. heeft, doch
in de verdunning 1:2 met negatieve melk geen reacUe vertoont. Indien dit
melkonderzoek bij één of meer dieren van één bedrijf verdacht of positief
uitvalt, heeft zo snel mogelijk een bloedonderzoek van alle runderen van dat
bedrijf plaats. Van een groot aantal runderen werd zowel het bloed- als
het daarbij behorende melkmonster onderzocht. Deze onderzoekingen wer-
den dezelfde dag of ten hoogste 3 weken na elkaar ingesteld.

Ter nadere oriëntatie zij vermeld dat door deze individuele bloed- en
inelkonderzoekingen ± 40% van de betreffende bedrijven besmet verklaard
werden, 60% van de positieve A.B.R.\'s in de busmelk werden niet door
brucellosis veroorzaakt. Veelal betrof het dan een rund dat werd droog-
gezet of een dier dat aan mastitis leed.

Van totaal 7142 runderen waarvan de bovengenoemde onderzoekingen
werden uitgevoerd, zijn deze gegevens nader uitgewerkt.
Het bloedonderzoek bestaat uit:

Het melkonderzoek bestaat uit de toepassing van de A.B.R.-reactie. In-
dien deze reactie positief uitvalt, wordt tevens ingesteld:

Deze reacties zijn uitgevoerd met gedurende één nacht bewaarde melk.
Door deze methode van onderzoek zijn er bij het bloedonderzoek 30 ver-

1) Gedurende enige tijd hebben we tevens de C.B.R. van melkwei uitgevoerd. Deze
reactie bleek geen voordelen op te leveren t.o.v. de M.S.A. Zowel de geïnacti-
veerde als de niet geïnactiveerde melkwei bleek geschikt voor dit onderzoek.

schillende combinaties, bij het melkonderzoek zijn er eveneens 30 moge-
lijkheden, zodat er totaal 900 combinaties denkbaar zijn.
In tabel 1 zijn de 7142 onderzoekingen ondergebracht. Hierbij moet op-
gemerkt worden, dat van een aantal bloedmonsters zonder enige aggluti-
natie de C.B.R. niet is uitgevoerd en tevens dat van een groot aantal melk-
monsters zonder enige A.B.R.-titer de M.S.A. niet is uitgevoerd.
Wanneer we de tabel 1 in zijn geheel bekijken, dan blijkt dat de meeste
uitslagen van de reacties zich bevinden in een brede band die loopt van
links boven naar rechts beneden. Dit houdt in, dat van de meeste onder-
zoekingen, de meer negatieve melkreacties gepaard gaan met de meer
negatieve bloedreacties, en dat de positieve melkreacties vaak samen gaan
met positieve bloedreacties.

Bezien we de optellingen van de diverse M.S.A.\'s per A.B.R.-titer, dan blijkt
dat het percentage positieve M.S.A.\'s sterk oploopt, naarmate de A.B.R.
stijgt. Bij de titers 64 en hoger wordt de 100% benaderd. (Grafiek 1)
Bij negatieve A.B.R.-titers komen geen positieve M.S.A.\'s voor, althans
\\ oor zover deze reacties zijn uitgevoerd.

De A.B.R.-titer 1:4 is het omslagpunt. Hierbij komen de positieve en de
negatieve M.S.A.\'s ongeveer in gelijke hoeveelheden voor. Bij een titer 1 :8
of hoger neemt het percentage positieve M.S.A.\'s duidelijk toe.

Analoog kunnen we het percentage positieve complementbindings-reacties,
behorende bij de diverse serum-agglutinatie-titers, bepalen. Deze cijfers
zijn aan de linkerzijde van tabel 1 aangegeven.
Grafisch staat dit weergegeven in grafiek 2.

Bij een negatiev e serumagglutinatie titer komt dus in het algemeen een nega-
tieve C.B.R. voor. Ruim 2% heeft toch een positieve G.B.R. Hierbij
moet rekening gehouden worden met het feit, dat deze dieren afkomstig
zijn van sinds kort besmette bedrijven.

32 van deze 82 runderen met een negatieve agglutinatie en een positieve
Cl.B.R. zijn later heronderzocht. Dit onderzoek wees uit, dat 18 van deze
runderen bij heronderzoek na één tot drie maanden, een positieve bloed-
titer en C.B.R. vertoonden. 50 runderen waren bij het volgend stalonderzoek
niet meer aanwezig veelal, omdat ze gezien de algemene toestand van het
bedrijf betreffende de brucellosis, waren geruimd.

De titer 1:25 heeft ongeveer een gelijk aantal positieve en negatieve
C.B.R.\'s. De titers 1:50 of hoger hebben duidelijk meer positieve dan ne-
gatieve C.B.R.\'s. Bij 1:400 of hoger is het percentage positieve C.B.R.\'s
praktisch 100%. Deze grafiek bevestigt de opvatting, dat een titer 1 :25 als
zodanig een dubieuze agglutinatie-titer is.

Om de tabel 1 eenvoudiger te kunnen interpreteren, werden de onder-
zochte bloedmonsters vervolgens verdeeld in een negatieve, dubieuze of po-
sitieve groep.

Bij dc negatieve groe]3 werden de na\\olgende combinaties gerekend:
Serum-agglutinatiedter C.B.R.

Deze indeling is niet precies gelijk aan die van het Landhouw.schap, omdat
bi j deze statistische bewerking geen rekening gehouden kon worden met het
eerste, tweede of derde onderzoek.

Tabel 2 biedt mogelijkheden om de relaties te bestuderen tussen de diverse
melktiters en de bloedreacties.

Men kan zich afvragen welke kans er bestaat, een positief bloedonderzoek
te vinden, indien de A.B.R.-titratie een bepaalde waarde heeft.
Het antwoord op deze vraag wordt gegeven door de grafiek no. 3, die uit
tabel 2 is samengesteld.

Uit dit onderzoek blijkt, dat men bij een .\\.B.R.-titer van 1:1 ongeveer 40%
kans heeft, dat hetzelfde dier een positief bloedonderzoek heeft.

Uitgaande van de combinatie A.B.R.-titer en M.S.A. kan men dezelfde
vraag stellen welke kans men, bij een bepaalde A.B.R.-titer gecombineerd
met een positieve M.S.A. heeft, dat het bloed van een dier positief of nega-
tief is. Dit staat weergegeven in grafiek 4.

Duidelijk blijkt dat, indien de M.S.A. van een melkmonster positief is, de
kans op het vinden van een positief bloedmonster zo groot is, dat de A.B.R.-
titer nauwelijks een nadere indicatie vormt.

O 1: 1 2 4 8 16 32 64 128 256
A.B.R.-titers met een pos. M.S.A. (totaal 1011 monsters)

De combinatie A.B.R.-titer 1:1 met een positieve M.S.A. heeft nl. ruim
80% kans op een positief bloedonderzoek, die met een negatieve M.S.A.
heeft slechts 41% kans. De M.S.A. is vooral van groot belang bij de posi-
tieve ring-reacties, afkomstig van oudmelkse of mastitiskoeien, die een
A.B.R.-titer vertonen van 1 :1 tot 1:4.

Vijf van de negen runderen met een A.B.R.-titer 1:8 of hoger, gecombineerd
met een jjositieve M.S.A. en met een negatief bloedonderzoek, zijn na 1 tot
3 maanden heronderzocht. Daarbij bleek, dat vier runderen een positief
bloedonderzoek hadden gekregen.

Met behulp van de M.S.A.-reactie kan men dus de runderen, met lage
A.B.R.-titers, beter onderscheiden in negatieve en positieve reactie-dieren.
Dit stemt overeen met de ervaring van V a n U 1 s e n (1958), dat het hem
bij 1000 A.B.R.- positieve en M.S.A.-negatieve monsters nooit gelukte om
Brucellae uit de melk te isoleren. Deze ervaring ktmnen Vk\'ij — weliswaar
aan de hand van een minder groot aantal melkkweken — onderschrijven.

Wanneer we de combinatie van diverse A.B.R.-titers en een negatieve
M.S.A. nemen, deze vergelijken met het percentage positieve bloedmonsters,
en hiervan een grafiek (no. 5) samenstellen, dan blijkt, dat de stijging aan-
merkelijk minder steil verloopt dan die bij grafiek 4 en 3, hetgeen weer
een bevestiging is van de waarde van de M.S.A.-reactie. Dit geldt vooral
bij de lagere A.B.R.-titers.

Wij hebben tot nu toe bloedreacties getoetst aan de melkreacties, het omge-
keerde kan echter ook waarde\\\'olle gegevens opleveren. In grafiek 6 is het
verband aangegeven tussen de positieve A.B.R.\'s behorende bij de diverse
agglutinatie-titers.

Percentage positieve A.B.R.\'s bij de diverse agglutinatie-titers.
percentage positieve A.B.R.\'s,
100^

We zien tot en met de titer 1:800 een stijging van het percentage positieve
A.B.R,\'s naarmate de bloedserumtiter stijgt. Het aantal gevallen met een
titer 1 :1600 en 1 :3200 is vrij klein en dus voor het berekenen van percen-
tages niet erg geschikt. Zelfs bij de titer 1 :100 wordt nog in 34,5% der ge-
vallen een negatieve A.B.R. gevonden. Bepalen we dit percentage bij de
titer 1 :50, dan vinden we zelfs 42,4% negatieve A.B.R.\'s.
Sanering van een besmet bedrijf uitsluitend op melkonderzoek der dieren is
dus zeker niet verantwoord, daar lang niet alle smetstofdragers gevonden
zullen worden.

Zetten we dezelfde vergelijking op voor de dieren met bloedmonsters die
een positieve C.B.R. vertonen, dan zien we bij lagere titers een hoger per-
centage positieve A.B.R.\'s dan bij grafiek 6. (zie grafiek 7)

Percentage positieve A.B.R.\'s bij de diverse
agglutinatie-titers met een positieve C.B.R.

Percentage positieve A.B.R.\'s bij de diverse
agglutinatie-titers met een negatieve C.B.R.

Tenslotte kunnen we de relatie beschouwen die er bestaat tussen de posi-
tieve A.B.R.\'s bij de diverse agglutinatie-titers met een negatieve C.B.R.
Deze relatie is weergegevens in grafiek 8.

Uit deze grafiek blijkt duidelijk, dat het percentage positieve A.B.R.\'s bij
agglutinatie-titers, gecombineerd met een negatieve C.B.R., lager is dan bij
de agglutinatie-titers gecombineerd met een positieve C.B.R.
Dit geldt althans tot de agglutinatie-titers 1:25. Bij de hogere agglutinade-
titers is het aantal monsters zeer klein. Enkele combinaties werden helemaal
niet waargenomen, b.v. een agglutinatietiter 1:400, 1:1600 of 1:3200 gecom-
bineerd met een negatieve C.B.R.

Bepalen we tenslotte het percentage positieve A.B.R.\'s bij de drie klassen
van dieren, die volgens het totaal bloedonderzoek resp. negatief, dubieus en
besmet genoemd werden, dan zien we het percentage positieve A.B.R.\'s als
volgt oplopen: 5,6%, 38% en 61,7% (grafiek 9).

Voor de positieve M.S.A.\'s vinden we dan resp. 0,7%, 6,3% en 26,7%.
Berekenen we het percentage positieve M.S.A.\'s uitsluitend van die melk-
monsters, die een positieve .A..B.R. vertoonden, dan komen we tot resp.
13%, 16,5% en 41,3%.

We zien dus A.B.R. en M.S.A. als het ware gekoppeld stijgen van negatieve
naar dubieuze dieren, terwijl van dubieuze naar besmette dieren de, o.i.
meer specifieke, M.S.A.-relatief sterker stijgt dan de A.B.R. (zie grafiek 9).

In 7142 gevallen hadden van hetzelfde rund zowel blotd- als melkonderzoek plaats
op het voorkomen van Bruce/Za-antilichamen.

Deze onderzoekingen werden vooral verricht op pas besmette bedrijven. Het bloed-
onderzoek bestond uit de serumagglutinatie en de Complement-Bindings-Reactie.
De melk werd met behulp van de Abortus-Bang-Ringreactie onderzocht. Indien dit
onderzoek posidef uitviel, werd een A.B.R.-titratie tot 1:256 ingesteld, tevens werd
dan de Melk-Snel-.\\gglutinaUe uitgevoerd. Deze gegevens zijn in hun geheel samen-
gebracht, in tabel 1 en meer gerubriceerd in tabel 2,

Daarnaast konden verschillende correlaties worden aangetoond tussen het melk- en
het bloedonderzoek, die grafisch verwerkt zijn in de grafieken 1-9,

1. Het percentage positieve M.S.A.-reacties loopt sterk op naarmate de .A.B.R.-
titer van de melkmonsters stijgt, (grafiek 1)

2. Het percentage positieve C.B.R.\'s neemt tot de seruma.gglutinatie-titer 1:100
sterk toe, naarmate deze titer hoger wordt, (grafiek 2)

3. Naarmate de A.B.R.-titer van de melk stijgt, neemt tot de titer 1 :8 de kans
toe dat een bloedmonster van hetzelfde dier een positieve serumagglutinatie
en C.B.R. vertoont, (grafiek 3)

4. Wanneer van een melkmonster een A.B.R.-titer en een positieve M.S.A. samen-
gaan, stijgt de kans aanmerkelijk om — speciaal bij de lagere .A.B.R.-titers
— een positief bloedmonster aan tc treffen, (grafiek 4)

5. Bij een A.B.R.-titer 1:8 en hoger, gecombineerd met een positieve M.S..A.
is het bloedonderzoek overbodig, omdat dit vrijwel altijd direct of na enige tijd
positief uitvalt.

6. Een positief bloedonderzoek gaat slechts in 60% der gevallen gepaard met
een positief A.B.R.-onderzoek, (grafiek 9)

De A.B.R.-titratie en de M.S.A. zijn voor het routine-onderzoek bij de brucclla-
diagnostiek onder het rundvee, van zeer grote waarde. .Aspecifieke A.B.R.\'s kunnen
met behulp van de A.B.R.-titratie en de M.S.A. bijna steeds onderscheiden worden,
terwijl in een aantal gevallen de infectie zonder nader bloedserumonderzoek kan
worden vastgesteld.

Indien de M.S.A, van een melkmonster positief is, is de kans op het vinden van een
posidef bloedmonster zeer groot, dc A,B.R.-titer vormt hierbij nauwelijks een naden-
indicatie.

Gaarne onze dank aan Mevrouw M. L. v a n W erve n-B a k k e r, die een groot
deel van dit onderzoek administratief verwerkte, en aan het laboratoriumpersoneel
dat de reacties zo nauwkeurig mogelijk uitgevoerd heeft.

Both the blood and the milk of the same cow were tested in 7,142 eases in which
the animals were examined for contagious abortion of cattle.

These studies were mainly done on recently infected farms. Examination of the
blood consisted in scrum agglutination tests and complement fixation tests (CFT).
The milk was examined by the ring test for brucellosis (RTB). When this test was
positive, RTB titration was done up to 1:256 and the rapid milk agglutination test
(RM.A) was performed. The results have been listed as a whole in Table 1 and
under separate headings in Table 2.

In addition, various correlations were found to exist between the results obtained in
testing the milk and those obtained in testing the blood, which data have been in-
corporated in Graphs 1 to 9 inclusive.

1. The proportion of positive RMA tests increases markedly with the increase
of the RTB titres of the milk samples (Graph 1).

2. The proportion of positive CFTs shows a marked increase up to the serum
agglutinating titre 1:100 as this titre increases (Graph 2).

3. As the RTB titre of the milk increases, the likelihood of a blood sample of
the same animal showing a positive serum agglutination and CFT will in-
crease up to a titre of 1:8 (Graph 3).

4. When an RTB titre of a milk sample is associated with a positive RMA test,
the likelihood of a positive blood sample being observed (particularly in the
lower RTB titres) will markedly increase (Graph 4).

5. When an RTB titre of 1 :8 and more is associated with a positive RMA test,
testing of the blood will be unnecessary, as this will be positive immediately
or some time later in nearly every case.

6. Positive blood tests will only be associated with positive RTB tests in sixty
per cent of the cases.

Dans 7142 cas on examina du même bovin aussi bien le sang que le lait, par rapport
à Texamen concernant l\'avortement Bang.

Ces examens avaient lieu surtout dans ces fermes récemment infectées. L\'examen
du sang consistait en l\'agglutination du sérum et la méthode de fixation du complé-
ment (M.F.C.).

Le lait était examiné à l\'aide de l\'épreuve de l\'anneau (A.B.R.).
Au cas où cet examen donnait un résultat positif, on instituait une titration ABR
jusqu\'à 1:256 et en même temps on effectuait une réaction d\'agglutination rapide du
lait (ARL). Ces données ont été réunies dans leur total dans le tableau 1 et rubri-
quées ensuite dans le tableau 2.

En outre on pouvait démontrer plusieurs corrélations entre les examens du sang et
du lait, qui ont été élaborées dans les graphiques 1 jusqu\'à 9 y compris.
A l\'aide de ces données on démontra ce qui suit:

1. Le pourcentage de réactions .A.R.L. positives monte fortement à mesure de
l\'augmentation du titre A.B.R. des échantillons de lait (graphique 1).

2. Le pourcentage dc réactions M.l\'.C. positives augmente jusqu\'àu titre d\'agglu-
tination du sérum 1:100, à mesure que ce titre monte (graphique 2).

3. A mesure que le tife A.B.R. du lait s\'élève, jusqu\'au titre 1:8 la possibilité
augmente que l\'échantillon dc sang du même animal présente une a.ggluti-
nation du sérum et une M.F.C. positives (graphique 3).

4. Quand d\'un échantillon de lait le titre A.B.R. et une réaction A.R.L. positive
coincident, la possibilité dc constater - spécialement dans les titres moins
élevés de la réaction .A.B.R. - - un échantillon de sang positif, augmente con-
sidérablement (graphique 4).

5. Pour le titre A.B.R. 1 :8 ou plus, combiné avec une réaction A.R.L. positive,
l\'examen du sang est superflu, parce que celui-ci a presque toujours un ré-
sultat positif ou bien immédiatement ou après quelque temps.

6. Un examen du sang positif ne se combine qu\'en 60% des cas avec un examen
positif A.B.R.

In 7142 Fällen fand Blut- und Milchuntersuchung von dasselbe Rind statt, im Ver-
band mit Untersuchung auf Abortus Bang.

Diese Untersuchungen fanden vor allem auf frisch verseuchten Betrieben statt. Die
Blutuntersuchung bestand aus der Serumagglutinationsprobe und der Komplements-
bindungsreaktion (K.B.R.).

Die Milch wurde mittels der Abortus Bang-Ringreaktion (A.B.R.) untersucht. Falls
eine Untersuchung positiv ausfiel, wurde eine A.B.R.-Titrierung bis 1:256 und
ausserdem die Milchschnellagglutinations-Reaktion (M.S..A.) ausgeführt. Diese
Daten sind gänzlich in Tabelle 1 untergebracht und in Tabelle 2 klassifiziert.
Daneben konnten verschiedene Korrelationen zwischen Milch- und Blutuntersuchung
nachgewiesen worden, die graphisch in den Tabellen 1-9 verarbeitet sind.
Hiermit wird folgendes bewiesen:

1. Der Prozentsatz positiver M.S.A.-Reaktionen steigt stark an, falls der A.B.R.-
Titer der Milchproben steigt (grafische Darstellung 1).

2. Der Prozentsatz positiver C.B.R.\'s nimmt bis zum Agglutinationstiter 1:100
stark zu, je nachdem dieser Titer höher wird (grafische Darstellung 2).

3. In dem Masse wie der A.B.R.-Titer der Milch ansteigt, nimmt bis zum Titer
von 1:8 die Chance zu, dass eine Blutprobe desselben Tieres eine positive
Serumagglutination und K.B.R. aufweist (grafische Darstellung 3).

4. Wenn bei ein und derselben Milchprobe ein A.B.R.-Titer und eine positive
M.S.A. zusammengehen, steigt die Chance bedeutend, um — speziell bei
niedrigen .A.B.R.-Titer — eine positive Blutprobe anzutreffen (grafische Dar-
stellung 4).

5. Bei einem A.B.R.-Titer 1:8 und höher, kombiniert mit einer positiven M.S.A.
ist die Blutuntersuchung überflüssig, weil dieselbe fast immer direkt oder
nach einiger Zeit positiv ausfällt.

6. Eine positive Blutuntersuchung kommt nur in 60% der Fälle mit einer posi-
tiven A.B.R.-Untersuchung vor.

W". Schweiz. Arch. Tierheilk., 97, 357, (1955).
Drimmelcn, van: A rapid test for the differential diagnosis of infected and
vaccinated bovine reactors to the serum agglutination test for brucellosis. South
Afr. J. Sei., 46, 205, (1949).
Fleischhauer, G.: Die Abortus-Bang-Ringprobe (A.B.R.) zur feststellung von

Bang verdächtigen vollmilchproben. Berl. tierärztl. Wschr., 53, 527, (1937).
Hill, W. K. W.: Het serologisch routine-onderzoek ter vaststelling van brucellose

in Nederland. Tijdsehr. Diergeneesk., 83, 689, (1958).
H u d d 1 e s O n, I. F. and A b e 1 1, E.: Rapid macroscopic agglutination for the

serum diagnosis of Bang\'s abortion disease. J. infect. Dis., 42, 242, (1928).
Schaaf, A. van der: Demonstratie op het Instituut voor \'Veterinaire Bacterio-
logie voor de Kleine Antigeen Commissie, 7 oktober 1957.
Schaaf, A. van der, J a a r t s v e I d, F. H. J.: The relative Immunising Value
of Mucoid L en S 19 Strains of Brucella-abortus with comparative observations
on the agglutination and complement fixation tests. Vet. Ree., 74, 1070, (1962).
Schaaf, A. van der, J a a r t s v e 1 d, F. H. J., Hesse, N. C. W.: The com-
plement fixation test (C.F.T.) for indentification of vaccination titers in the bru-
cellosis eradication compaign). Madrid XVI Congrese mundial de Veterinaria, 661,
(1960).

U 1 s e n, F. W. van: Toepassing van een nieuw principe bij de isolering van Bru-
cella-abortus uit melk. Thesis Utrecht, 1958.

Een aborteren door een schimmelinfectie is bekend. Theobald Smith
(1920) heeft hier het eerste op gewezen, terwijl Bendixen en Plum
(1929) enkele gevallen uitvoerig beschreven hebben en experimenteel
abortus teweegbrachten bij 5 van 6 drachtige runderen na intraveneuze
injectie met sporen van o.a. Aspergillus jumigatus. Het somtijds voorkomen
van huidlaesies bij geaborteerde foeti heeft Weidlich (1952) het eerst
beschreven, later hebben Engel en Van der Maas (1955), Van
UI sen (1955) en Austwick en Venn (1957) hierover uitvoeriger
gerapporteerd.

Uit de ons ter onderzoek aangeboden geaborteerde foeti worden telkenjare
enkele schimmels geïsoleerd. Het betreft hier vrijwel altijd de Aspergillus
jumigatus, behorende tot de Fungi imperjectie (Eumyceten).
Als criterium moet hier gelden, dat deze schimmels in reincultuur worden
gekweekt uit maag en coecum van geaborteerde foeti. In het Hansen-
gekleurde preparaat, gemaakt uit maag- en coecumi.nhoud, zijn soms de
schimmeldraden microscopisch te onderkennen. Het kweken van de schim-
mels uit de secundinae heeft diagnostisch geen waarde, aangezien schimmels
en de sporen hiei-van in de natuur en in stallen veelvuldig kunnen voor-
komen. De schimmels werden gekweekt op tryptose-glucose extract agar,
waaraan ± 8% paardebloed is toegevoegd.

In de periode van 1 mei 1957-1 mei 1962 werden ruim 24.000 geaborteerde
foeti onderzocht. Hierin werd 252 x Aspergillus jumigatus aangetoond. Het
percentage is de laatste jaren iets toegenomen.

^) R. G. Dijkstra, dierenarts-bacterioloog aan de Gezondheidsdienst voor Vee in
Friesland, Kruisstraat 43, Leeuwarden.

Van 1 mei 1961-1 mei 1962 is bij 1,3% der geaborteerde vruchten Asper-
gillus fumigatus rein uit de maag en het coecum der foetus geïsoleerd.
Austwick en Venn (1957) hebben, onafhankelijk van elkaar, ge-
aborteerde foeti onderzocht en troffen te Weybridge in 7,1% en in Bristol
in 6,4% der gevallen schimmels aan. Bij een onderzoek van 601 geabor-
teerde foeti en 52 placentae vonden Austwick en Venn (1957) in
4,4% der gevallen Aspergillus fumigatus.

Troffen Austwick en Venn (1961) 50% der schimmel-abortus ge-
vallen aan bij foeti van 7-8 maanden oud, alhier trad het aborteren ten-
gevolge van Aspergillus fumigatus het veelvuldigst op in de 6e t.m. 8e gra-
viditeitsmaand van het rund (grafiek 1). Het blijkt dat zich in de maan-
den december, januari en februari de meeste gevallen voordoen met een
scherpe top in januari (grafiek 2). In deze maanden worden ook de meeste
rundervruchten onderzocht.

In grafiek 2 is weergegeven het \\oorkomen van het aborteren tengevolge
van Aspergillus fumigatus in de periode 1 mei 1961-1 mei 1962; de onder-
broken lijn geeft weer het percentage van het totaal aantal eerste insemina-
ties in Friesland over 1961. Gezien de bredere top van deze curve (betreffen-
de de verdeling der inseminaties over de maanden) en het feit dat de meeste
geaborteerde foeti 6-8 maanden oud zijn, zou een grotere spreiding wat
betreft het tijdstip van het optreden van schimmel-abortus meer in de ver-
wachting liggen. Niettegenstaande dit zien wij een scherpe top in de maand
januari. Hier zal wellicht nog een andere factor aan ten grondslag liggen, in
dit verband wordt gedacht aan het voeren van schimmelig voedsel. Indien

. = procenten van totaal aantal Ie inseminaties over 1961.
. = aantal abortusgevallen t.g.v. Asp. fumigatus 1 mei 1961-1 mei 1962.

er scliimmelig voer (hooi of kuil) is, zal men in het algemeen trachten dit
te geven aan de nog drachtige runderen, teneinde de in volle lactatie ver-
kerende dieren het beste \\ oedsel te kunnen geven.

Meer dan één geval van schimmel-abortus op cen bedrijf kwam niet voor.
De 99 bedrijven, alwaar cen geval van abortus is opgetreden, lagen over de
gehele provincie verspreid, zodat het verschijnsel niet gebonden is aan een
bejjaalde grondsoort of een meer droger of waterrijk gebied.

Om gegevens te verkrijgen over de prognose en epidemiologie der ziekte
werden 99 gevallen in de periode 1 mei 1961-1 mei 1962 door middel van
een enquête nader onderzocht. 86% der verstuurde enquête-formulieren
werden ingevuld terugontvangen.

De gemiddelde leeftijd der runderen was ongeveer 4 jaar.
Wat de laatste graviditeit betreft, is 54,1% der runderen kunstmatig ge-
ïnsemineerd; de rest is door natimrlijke dekking drachtig geworden. (De
deelname aan de K.I. bedraagt in Friesland ± 46%.)
Na het aborteren zijn bij 63 runderen (74,1%) de secundinae vlot afge-
komen; 20% vertoonde een retentio secundinarum, terwijl bij 9 nmderen
minstens 3 weken vaginale uitvloeiing opgemerkt werd.
Op de vraag of de koe ziek geweest is vóór, tijdens of na het verwerpen
is in 10 gevallen een bevestigend antwoord ontvangen.
Van de aborterende runderen zijn 22 (± 26%) later geslacht of verkocht.
Van de overige runderen was 27% na 6 maanden na het verwerpen nog

niet drachtig, terwijl (73%) 49 runderen weer drachtig geworden zijn.
Hoewel niet precies bekend is of de niet drachtig geworden runderen wel
alle gedekt zijn, kan het percentage runderen dat drachtig geworden is,
toch laag genoemd worden, (Bij de K.I, ligt het percentage runderen dat
in totaal drachtig wordt op 93.)

12 Runderen (24,3%) hebben twee dekkingen of inseminaties nodig ge-
had, alvorens ze drachtig werden, 4 runderen 3 en 1 rund 4. Zeven nmderen
zijn weer drachtig geworden ± 6 weken na het aborteren, 7 andere 9 weken,
17 runderen 12 weken en 10 runderen zb 15 weken na het aborteren, ter-
wijl 5 runderen 18 weken en 3 runderen pas 21 weken na het verwerpen
drachtig werden.

In 38,8% der gevallen is gedurende de stalperiode 1961-1962 schimmelig
hooi gevoerd; in 11,8% (10 x) was het silage-voer schimmelig. In totaal
werd dus op 50% der bedrijven schimmelig voer gebruikt. Beschimmelde
bieten zijn nooit gevoerd.

De prognose van het verv/erpen tengevolge van Aspergillus fumigatus is vrij
gunstig.

Wegens het onrendabel zijn op het bedrijf, worden =b 25% der runderen
na het aborteren geëlimineerd. Bij 20% der runderen ziet men retentio
secundinarum. De andere runderen vertonen bij het drachtig worden geen
overwegende bezwaren, terwijl het percentage runderen dat na eerste dek-
king (inseminatie) vfcer drachtig is geworden het normale vrijwel evenaart.
Het nuttigen van schimmelig hooi en silage lijkt de verantwoordelijke
factor te zijn voor het optreden van een abortus. Zulk een schimmelig voer
is meestal van minderwaardige kwaliteit, hetgeen de gezondheid van het
dier niet ten goede zal komen. Dit kan een weerstandsvermindering van het
dier in de hand werken en daarbij zal de boer geneigd zijn schimmelig voer
te bestemmen voor dieren in het laatst der lactatie.

In de periode van 1 mei 1961-1 mei 1962 is uit 99 (1,3%) van 7683 onderzochte ge-
aborteerde foeti Aspergillus fumigatus in reincultuur gekweekt uit maag en darm. De
meeste foeti waren 6-8 maanden oud. Het verschijnsel abortus trad voornamelijk in de
maanden december, januari en februari op. De gemiddelde leeftijd der runderen was
± 4 jaar. De prognose is vrij gunstig, 20% der runderen vertoont retentio secundi-
narum, 25% der dieren werd om economische redenen geëlimineerd. Van de over-
blijvende runderen is 73% weer drachtig geworden. In 38,8% der gevallen was het
hooi schimmelig en in 11,8% betrof het schimmelige silage (totaal 50%).

During the period from May 1, 1961 to May 1, 1962, Aspergillus fumigatus was
isolated in pure cultures from the stomach and intestines in ninety-nine (1.3 per
cent) of 7,683 aborted foetuses studied. Most foetuses were from six to eight month
old. Abortion mainly occurred in the months of December, January and Februar>\'.
The mean age of the cows was about four years. The prognosis is fairly ,good; of the
animals, twenty per cent showed retentio secundinarum and twenty-five per cent were
disposed of for economic reasons. Of the remaining animals, seventy-three per cent
became pregnant again. The hay was mouldy in 38.8 per cent of the cases, the
ensilage being mouldy in 11.8 per cent (total: fifty per cent).

Dans la période du 1er mai 1961 au 1er mai 1962 on a cultivé VAspergillus fumigatus
comme unique germe de l\'estomac et de l\'intestin de 99 (1,3%) des 7683 foetus
avortés. La plupart des foetus étaient âgés de 6 à 8 mois. Le symptôme de l\'avorte-
ment se présentait principalement dans les mois de décembre, de janvier et de février.
L\'âge moyen des vaches était environ 4 ans. Le pronostic est assez favorable, 20%
des bovins présentait retentio secundinarum, 25% des animaux était éliminé pour des
raisons économiques. Des vaches restantes 73% est devenu de nouveau gravide. En
38,8% des cas le foi était moisi, et en 11,8% il s\'agissait de silage moisi (en total
50%).

In der Periode vom 1. Mai 1961 bis 1. Mai 1962 wurde aus 99 (1,3%) von 7683
untersuchten abortierten Focti, aus Magen und Darm Aspergillus fumigatus in Rein-
kultur gezüchtet. Die meisten Foeti waren 6-8 Monate alt. Das Phänomen .Abortus
trat hauptsächlich in den Monaten Dezember, Januar und Februar auf. Das durch-
schnittliche Alter der Rinder war ± 4 Jahre. Die Prognose ist ziemlich günstig,
20% der Rinder wies Retentio secundinarum auf und 25% der Tiere wurde wirt-
schaftlicher Umstände halber eliminiert. Von den Rindern wurde 73% wieder
trächtig. In 38,8% war das Heu schimmelig und in 11,8% betraf es verschimmelte
Silage (total 50%).

Austwick, P. K. C. and Venn, J. A. J. ; Routine Investigations into Mycotic
Abortion. Vet. Ree., 69, 488, (1957).

u s t w i c k, P. K. C. and Venn, J. A. J. : Mycotic Abortion in En,gland and
Wales, 1954-50. Proceedings IVth Int. Congres Animal Reproduction, Scheve-
ningen, Vol. III, 562, (1961).
Bendixen, H. C. and Plum, N. : Schimmel-pilze (Aspergillus fumigatus und
Abdisia ramosa) als Abortus Ursache beim Rinde. Acta Path, et Microbiolog., 6,
252, (1929).

E n g e 1, J. A. en M a a s, J. C. A, v a n d e r: Schimmclinfectie bij cen runderfoetus.

Tijdschr. Diergeneesk., 80, 404, (1955).
Smith, Theobald; Mycosis of the bovine fetal membranes due to a mold of the

.genus Mucor. ƒ. exp. Med., 31, 115, (1920).
U 1 s e n, F. W. van: Schimmelabortus bij runderen. Tijdschr. Diergeneesk., 80,
1081, (1955).

Weidlich, N.: Aspergillusabort und -hautkrankheit bei einem Rinderfoetus.
Dtsch. tierärztl. Wschr., 59, 279, (1952).

Vier hennen van de Universiteit te Wisconsin hebben geschiedenis gemaakt in de
veevoeding. Ze deden dit door een goede produktie vol te houden en nog in gewicht
toe te nemen op een voederrantsoen dat geen natuurlijk eiwit bevatte. De dieren
maakten de benodigde eiwitten zelf uit een mengsel van toegediende zuivere amino-
zuren.

Dit feit is vooral opmerkelijk, omdat het tot nu toe voor praktisch onmogelijk werd
gehouden, om op deze manier resultaten te bereiken, die gelijk waren aan die op
normale rantsoenen.

Het levert wel het bewijs dat men thans zeer veel weet over de aminozuurbehoefte
van le.gkippen. Voor praktische doeleinden heeft dit echter nog geen betekenis van-
wege de hoge kosten van de zuivere aminozuren. Voor wetenschappelijk onderzoek op
voedingsgebied is een en ander echter van groot belang.

De invloed van een korte, respectievelijk lange
equilibratietijd met glycerine op diepvries-
sperma van stieren.

The influence of a short and a long equilibration time
with glycerol on deep-frozen bull semen.

Van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord", Driebergseweg WD, Zeist.
Van de K.I .-vereniging „Vita Nova", Leiden.

Stierespenna, bestemd om te worden ingevroren, wordt bij 4° C door-
verdund met een verdunningsmiddel, dat tevens glycerine bevat. De men-
ging van het voorlopig verdunde sperma met dit verdunningsmiddel kan
worden bevorderd door continu roeren tijdens de equilibratietijd, dc in-
werkingsduur van de glycerine. Na het invriezen is het percentage bewegen-
de spermiën onder toepassing van een korte equilibratietijd (4 men) gun-
stiger dan na een lange equilibratietijd (17 uur). Dit geldt met name voor
slecht houdbaar sperma (D e G r o o t, ISSS\'). Een overeenkomstig resultaat
werd voor rammesperma vermeld door H i 1 1, G o d 1 e y en H u r s t (1959).
Vele anderen, gerefereerd door Ehlers, Rice, Albright en Erb
(1959), vinden bij stieresperma echter een hoger percentage beweeglijke
spermiën na een lange equilibratietijd.

Een tweede aspect van de vitaliteit van spemiiën in vitro is de stofwisselings-
capaciteit. Om meetbare omzettingen van het substraat tc verkrijgen, wordt
het sperma niet te ver door\\erdund, zodat de concentratie spermiën vol-
doende hoog blijft. De afname van het substraat en de \\ orming van split-
singsprodukten (o.a. melkztmr) beïnvloeden echter de reactiesnelheid van
het proces (De Groot, ter perse), waardoor de werkelijke stofwi.sselings-
capaciteit van het sperma slechts bij benadering is vast te stellen.
White, B 1 a c k s h a w en Emmens (1951 ) vergeleken de zuurstof-
consumptie, melkzuurproduktie en beweeglijkheid \\ an stieresperma vóór en
na het invriezen. De eventuele melkzuurproduktie was na het invriezen ge-
ringer dan de meetfout, terwijl deze vóór het invriezen aanzienlijk was. Het
verschil was veel groter dan verwacht mocht worden op grond van de be-
weeglijkheid; na het invriezen was deze 1/4 tot 1/3 van die vóór het in-
vriezen.

Ten aanzien van de bevruchtingsresultaten vermelden Martin en E m-
m e n s (1958) een significant verschil van 7% en G r a h a m, E r i c k s o n
en Bay ley (1957) een significant verschil van 4% ten gunste van de
lange equilibratietijd.

De hier beschreven proeven in vitro en bevruchtingsproeven werden in
1957 opgezet, toen nog weinig bekend was over de invloed \\ an de equili-
bratietijd.

1) Dr. B. de Groot, Laboratorium voor Stralengenetica, Wassenaarseweg 62, Leiden.
P. F. J. Jansen, technisch adviseur der K.L-vereniging „Vita Nova", Leiden.

Sperma werd opgevangen, verdund en ingevroren volgens een eerder vermeld
routine-procédé (Hendrikse, de Groot en Jansen, 1956).
Eidooier bevat glucose, dat evenals het natuurlijke substraat fructose, mogelijk
zelfs preferent, wordt omgezet. Voor kwantitatieve doeleinden is het dus gewenst,
de glucose uit de eidooier te verwijderen. Daartoe wordt eidooier-citraat bij
4° G gedurende 48 uur gedialyseerd tegen citraat. In de dialysehuls is een
magnetische roerder gebracht, waardoor de huls voortdurend in trillende beweging
is. De zo verkregen maximale dialysesnelheid is gewenst, omdat na 48 uur dialy-
seren de eidooier de beschermende werking tegen afkoeling van sperma ten dele
kan verliezen.

De bereiding van gedialyseerd verdunningsmiddel geschiedde door 30% eidooier-
Na-citraat tegen een drievoudige hoeveelheid isotonische Na-citraat van pH 6,8
te dialyseren en deze laatste twee maal daags te verversen. Na 48 uur werd de
dialyse beëindigd en werd verder Na-citraat en de gewenste hoeveelheid fructose
toegevoegd, zodat de concentratie eidooier 20% bedroeg.

De fructosebepaling werd uitgevoerd volgens Roe, gemodificeerd door White
(1959) en de fructolyse werd in duplo bepaald bij een verdunningsgraad van 1 : 6
gedurende 1 uur bij 37° G. De initiale fructoseconcentratie in het verdunde
sperma bedroeg ongeveer 700 mg/lOO ml. Bij deze concentratie hebben de kleine
variaties, die ontstaan als .gevolg van de toevoeging van sperma van verschillend
fructoscgehalte geen invloed op de omzettingssnelheid van fructose.

Van de Blaarkop-stier Gustaaf (R.P.S. 3441, geboren 16 april 1946) werden 12
ejaculaten ingevroren. Deze waren 5-7 ml groot, zeer dicht en van een snelle,
fijn-korrelige wolkvorming. Op het K.I.-station „Vita Nova" werd het sperma
1 : 2 verdund met een vcrdunningsmiddel, bevattende 9 g/100 ml magere melk-
poeder, waaraan eidooier werd toegevoegd tot 20%. Tijdens het transport naar
het I.V.O. „Schoonoord" werd het sperma langzaam afgekoeld in een thermosfles,
daar verder afgekoeld tot 4° G en doorverdund (tot I ; 8) met hetzelfde ver-
dunningsmiddel plus glycerine, zodat de eindconcentratie hiervan 9 vol % be-
droeg. De overige technieken waren de gebruikelijke.

De inseminaties werden voor de factor korte en lange equilibratietijd zoveel mo-
gelijk gepaard uitgevoerd. Iedere inseminator insemineerde dus sperma, ingevroren
na korte en na lange equilibratietijd. Om administratieve fouten te voorkomen
werd in een bepaalde weck van een ejaculaat slechts één proefgroep geïnsemi-
neerd en in de daaropvolgende week de andere proefgroep. Dit verschil in bewaar-
tijd is te verwaarlozen ten opzichte van de totale bewaartijd. De verdeling van
het sperma over de inseminators betekende tevens een verdeling over de streken
van de K.I.-vereniging, omdat iedere inseminator in één streek werkzaam is.
Slechts één inseminator werkte over het gehele gebied van de vereniging. In dit
geval werd gestreefd naar een goede verdeling van de procffactor over de streken.
Overigens verschillen de streken slechts weinig in de algemene bevruchtings-
resultaten.

De verdeling van eerste en volgende inseminaties was over beide proefgroepen
gelijk.

Fructoseverbruik (mgjlOO ml) en beweeglijkheid (%, tussen haakjes),
direct vóór en na het invriezen in gedialyseerd, glucosevrij verdunnings-
middel.

Uit deze tabel blijkt, dat de resultaten van de experimenten onderling sterk
\\erschillen. De verschillen tussen de equilibratietijden (4 uur en 17 uur)
zijn niet systematisch. In experiment 1 en 4 zijn de fructoseconsiimpties na
het invriezen lager dan op grond van de beweeglijkheid mocht worden ver-
wacht.

Resultaten van de bevruchtingsproef verkregen met diepvriessperma, in-
gevroren na een korte en een lange equilibratietijd. Voor de gehele periode
is x^ 9,4; P < 0,01 (1 vrijheidsgraad).

Uit de tabel volgt, dat het percentage geboren kalveren na een lange equi-
libratietijd van het sperma 14% hoger ligt dan na een korte equilibratietijd.
Het verschil is significant.

Tevens blijkt, dat het resultaat niet door het lange bewaren van het sperma
wordt beïnvloed, want zonder berekening is duidelijk, dat er geen hetero-
geniteit tussen de jaren bestaat, wat betreft het verschil tussen de beide
proefgroepen.

Aangezien de stofwisselingsproef en de bevruchtingsproef met verschillende
methodieken en ejaculaten van verschillende stieren zijn uitgevoerd, is een
directe vergelijking van de uitkomsten niet mogelijk. Een directe bepaling
van de activiteit in vitro van het sperma, dat gebruikt werd in de bevruch-

tingsproef, werd uitgevoerd door het percentage beweeglijke spermiën en
de snelheid van voortbeweging te schatten op drie ampulles van acht eja-
culaten.

Gemiddeld percentage beweeglijke spermiën en gemiddelde snelheid van
voortbewegen (0-3) van het sperma van de bevruchtingsproef. Er werden

geen significante verschillen waargenomen.
Het verschil in snelheid van voortbewegen na een incubatietijd van 60 min.
heeft een P-waarde van 0,07 volgens de t-test van Student voor ge-
paarde waarnemingen.

Het opvallend verschil in bevruchtend vermogen ten gunste van de lange
equilibratietijd stemt overeen met de resultaten, venneld in de literatuur.
.\\ls extra informatie kan vermeld worden, dat het resultaat niet verandert
gedurende het bewaren bij —79° C. Dit betekent, dat de beschadigingen,
toegebracht aan de spermiën bij een korte equilibratietijd van de glycerine,
tijdens het invriesproces ontstaan en vervolgens bij de zeer lage tempera-
tuur gefixeerd worden, \\óór ze zich bij het bevruchtingsproces realiseren.
Mogelijk is de beschadiging toe te schrijven aan een onvoldoende binnen-
dringen van glycerine in de spermiën. Dat dit binnendringen werkelijk op-
treedt is door Pickett en Merilan (1958) aangetoond met radio-
actief glycerine.

Het is nog niet bekend of de beschadiging de overleving in de koe of het
binnendringen in het ei belet, dus de motorische en verdere enzymatische
functies van het spermium aantast, of wel het bevruchtingsproces zelf be-
ïnvloedt. In het laatste geval kan wellicht de bruikbaarheid van diepvries-
sperma op grond van genetische overwegingen op het spel staan. Invloeden
van deze laatste aard zijn niet uitgesloten.

Zo is van hanesperma bekend, dat na een te snelle verwijdering van glyce-
rine uit het milieu na ontdooien zo goed als geen bevruchting optreedt bij
normale beweeglijkheid. Na milde dialyse van het ontdooide sperma is de
bevruchting zo goed als normaal.

Uit de stofwisselingsproef bleek, dat diepvriessperma een geringere fructo-
lyse vertoont dan verwacht werd op grond van de beweeglijkheid van het
sperma. Mogelijk is een beschadiging van het ATP (adenosine-tri-phos-
l^haat) hiervan de oorzaak, zoals dit is waargenomen bij het invriezen van
s]Dierweefsel van de karper. Uit voorlopige proefnemingen bleek, dat de
zuurstofconsumptie van diepvriessperma gelijk is aan die van de controle
vóór het invriezen, zodat de energiebalans voor de voortbeweging van
diepvriessperma niet per se gestoord behoeft te wezen.

De waarnemingen bevestigen de resultaten van P r i v i t e r a et al. (1958 )
omtrent de invloed van het invriesproces op mitochondriën en die van
White et al. (1954). Er werd geen duidelijk verschil in stofwisselings-
activiteit tussen de equilibratietijden gevonden en er is geen correlatie met
het resultaat van de bevruchtingsproef gevonden. Ook de directe verge-
lijking tussen het bevruchtend vermogen en de beweeglijkheid van het
sperma, gebruikt voor inseminatie, toonde aan, dat er geen correlatie is
tussen deze grootheden. De beweeglijkheid van het sperma na een lange
equilibratietijd is iets ongunstiger en voor de voortbewegingssnelheid na
60 minuten incubatie (tabel III) eventueel significant te noemen. Het zou
misleidend zijn, om van een negatieve correlatie met het bevruchtend ver-
mogen te spreken; er hoeft althans geen gemeenschappelijke oorzaak voor
de verschillen in bevruchtend vermogen en die in beweeglijkheid te be-
staan. Mogelijk representeert de verminderde beweeglijkheid het bekende
verschijnsel van de veroudering in vitro. Aangezien veroudering in vitro
wel een geringe daling van het bevruchtend vermogen van sperma teweeg-
brengt — in feite komt een korte en een lange equilibratietijd overeen met
eerste- en tweede-dags sperma — is het netto-verschil tussen de bevruch-
tingsresultaten als gevolg van een korte resp. lange equilibratietijd nog iets
groter dan het gevonden bruto-verschil.

Hoewel de kennis omtrent de fimdamentele processen, die bij het diep-
vriezen van sperma een rol spelen, onvoldoende is, mogen we verwachten,
dat het economisch teleurstellende resultaat na een korte equilibratietijd
toe te schrijven is aan processen, die niet aangrijpen aan middenstuk en
staart, waar de motorische functies van de spermiën zijn gelokaliseerd.
Het ligt voor de hand te zoeken naar een effect op de celkern zelf in de kop.
Het ontbreken van een correlatie tussen spermakenmerken en bevruchtend
\\ermogen is hier dus toegeschreven aan het feit, dat twee verschillende
technieken zijn toegepast, die ieder een andere factor of patroon van fac-
toren met zich meebrengen. Uiteraard is hiermee niet de waarde bestreden,
die het wegselecteren van relatief slecht speiina heeft in de dagelijkse prak-
tijk van de K.I., een betrekkelijk constant systeem, waarin het selectie-
kenmerk en de eigenschap, waarop geselecteerd wordt, wel ten dele een
gemeenschappelijke relatie hebben.

Tot slot moge opgemerkt worden, dat de zeer droge zomer van 1959 geen
ongunstige invloed heeft gehad op de vruchtbaarheid van de vrouwelijke
veestapel langs de oude Rijn (zie tabel II), een conclusie, die in deze proef
aan duidelijkheid wint, omdat de factor „stier" door het gebruik van diep-
vriessperma van gelijkmatige kwaliteit uit het jaar 1957 hier uitgeschakeld
is.

De auteurs danken hun collega\'s H. J. D ij k cn mevr. H. W, K o o 1-M o o y voor
de medewerking aan de proeven en de heer A. A. Oskam, Directeur van de Pro-
vinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland, voor zijn belangstelling
en medewerking.

De toepassing van een korte (4 uur) en een lange (17 uur) equilibratietijd met
9 vol. % glycerine op diepvriessperma bij één stier gaf een significant verschil in
bevruchting van 14% ten gunste van de lange equilibratietijd. Dit verschil was con-

slant gedurende de gehele proef (1958-1960). Het microscopisch beeld van het
Sperma vertoonde geen correlatie met deze uitkomst. Een stofwisselingsproef, met
ander sperma onder laboratoriumcondities uitgevoerd, vertoonde geen verschil tussen
de equilibratietijden. Het fruetosevebruik van diepvriessperma in gedialyseerd ver-
dunningsmiddel was lager dan op grond van de beweeglijkheid werd verwacht.
De mogelijke beschadigingen tijdens het diepvriesproces en het ontbreken van een
correlatie tussen bevruchtend vermögen en spermakenmerken werden besproken.

Semen of one bull was frozen in skim-milk egg-yolk in the presence of 9% (by vol.)
glycerol applying a short (4 h.) and a long (17 h.) cquilibradon time respectively.
The calving rates were different by 14% in favour of the 17 h. treatment. This dif-
ference was constant during 3 years (1958-1960). Motility of sperm showed no cor-
relation with this result.

Fructose consumption, determined with other material and other (dialysed) diluent
showed no difference between the two treatments. Deep-frozen and rewarmed semen
revealed a lower fructose consumption than might have been expected from motility.
The deteriorations in deep-frozen sperm and the failing correlation between semen
characteristics and fertility are discussed.

La semence d\'un taureau réfrigérée dans du lait écrémé à jaune d\'oeuf en présence
de glycérol de 9 p.c. par volume et soumise à l\'équilibration pendant un court (4
heures), respectivement lon.g (17 heures) espace de temps.

Les taux de vêlage signalèrent une différence de 14 p.c. en faveur du traitement de
17 heures. Cette différence restait constante pendant trois ans (1958-1960). La mo-
tilité de la semence ne démontrait pas de corrélation avec ce résultat.
La consommation de fructose, déterminée avec d\'autre matériel et un autre diluant
(dialysé), ne démontrait aucune différence entre les deux traitements. La semence
congélce et chauffée de nouveau donnait une consommation de fructose moins grande
qu\'on aurait attendu de la motilité.

La détérioration de la semence, consécutive à l\'application de la méthode de la
congélation, et la corrélation manquante entre les caractéristiques dc la semence et
le taux de fécondité ont fait l\'object des discu.ssions.

Samen eines Bullen wurde tief gefroren in Eidottermagermilch in Gegenwart von
9-prozentigem Glyzerin pro Volumen unter Anwendung einer kurzen (4-stündigen),
bzw. langen ( 17-stündigen) Equilibrationsszeit. Die Kalbungsprozentsätze zeigten
einen Unterschied von 14 vH auf zugunsten der 17-stündigen Behandlung.
Dieser Unterschied blieb während drei Jahren (1958-1960) konstant. Die Beweg-
lichkeit des Samens wies keine Korrelation mit diesem Ergebnis auf.
Fruktoseverbrauch, der mit anderem Material und einem anderen (dialysierten) Ver-
dünnungsmittel bestimmt wurde, zeigte keinen Unterschied zwischen den beiden Be-
handlungen auf. Tiefgefrorener und wiederum erwärmter Samen zeigte eine niedri-
,gere Fruktolyse auf als von der Bewe.glichkeit erwartet werden könnte.
Die beim Samen zufolge der Tiefgefriermethode ausgelösten Schäden und die fehlende
Korrelation zwischen den Sameneigenschaften und der Fruchtbarkeit wurden be-
sprochen.

E h 1 e r s, M. H., R i c e, J., A 1 b r i g h t, J. L. and E r b, R. E. : Equilibration length
as related to glycerolating and freezing procedures for semen extended in heated
homogenized milk. A.I. Digest, 7, 10, (1959).

Graham, E. F., E r i c k s o n, W. E. and B a y 1 e y, N. D.: Effect of glycerol
equilibration on frozen bovine spermatozoa. J. Dairy Sei., 40, 510, (1957).

Groot, B. de: Een apparaat voor het automatische toevoegen van glycerine aan
diepvriessperma. Tijdsehr. Diergeneesk., 80, 662, (1955).

Groot, B. de: De invloed van de pH op de fructolyse en methyleenblauw reductie
van stierenspermiën. Tijdsehr. Diergeneesk., 88, 489, (1963).

Hendrikse, J., Groot, B. de and Jansen, P. F. J.: Theory, practical use
and evaluation of deep-frozen semen. Illrd Int. Congr. Anim. Reprod., Cambridge,
3, (1956).

H i 11, J. R., G O d 1 e y, W. C. and H u r s t, V.: Effect of glycerol equilibration time,
glycerol level and rate of temperature descent on the freezing of ram spermatozoa.
/. Anim. Sei., 18, 614, (1959).

Martin,!, and E m m e n s, C. W.: Factors affecting the fertility and other charac-
teristics of deep-frozen bull semen. J. Endoerin., 17, 449, (1958).

Pickett, D. W. and M e r i 1 a n, C. P.: Autoradiography of bovine spermatozoa
with glycerol-1-C". ƒ. Dairy Sei., 40, 621, (1958).

Pri vi tera, G. A., G r e i f f, D., S t r e n g t h, D. R., A u g 1 i n, M. and
Pinkerton, H.: Oxidative phosphorylation by mitochondrial suspensions after
freezing and storage at low temperatures. J. biol. Chem., 233, 524, (1958).

White, I. G., B 1 a c k s h a w, A. W. and Emmens, C. W.: Metabolic and moti-
lity studies relating to the low temperature storage of ram and bull spermatozoa.
Austr. vet. ]., 30, 85, (1954).

White, I. G.: Studies on the estimation of glycerol, fructose and lactic acid with
particular reference to semen. Austr. J. exp. bid. and m.ed. Sei., 37, 441, (1959).

Eerder maakten wij gewag van een „kunstmoeder" voor kalveren, die in Engeland
wordt beproefd. Uit Californië komt nu een bericht over de toepassing van een der-
gelijke kunstmoeder (alleen een beetje groter), die op rails is geplaatst, tezamen met
een gevulde hooiruif en een bak met krachtvoer. De rails lopen in een cirkel langs
60 kalverhokken, die eveneens in een cirkel zijn geplaatst.

De rijdende „cafetaria" gaat rond op een zodanige manier, dat elk kalf 7 keer per
dag wordt gevoederd.

1. Kalveren groeien veel beter en sneller dan wanneer ze een paar maal per dag
met de emmer worden gevoerd.

Vroeger kostte het 4 uur per dag om 30 kalveren te verzorgen, nu 20 minuten.
Dc constructeur van deze „draaimolen" schrijft de betere groei toe aan het vaker
voederen. Een tijdklok zorgt er voor, dat elk kalf zeven maal per dag kan drinken
en wat hooi en krachtvoer kan opnemen. Het komt de gang van zaken in de natuur
het meest nabij (men laat in de U.S.A. de kalveren nl. zeer zelden los buiten lopen).
Fabrikant is de Oneto-Gotelli Gompany, 2080 Aast Fremont, Stockton, Calif., U.S.A.

Uit het Abattoir te Amsterdam (Directeur Dr. C. Postma)
en uit de Pathologisch-Anatomische Afdeling van het Antoni
van Leeuwenhoek-Huis (Ver. Het Nederlandsch Kanker In-
stituut), Hoofd Prof. Dr. J. F. Hampe.

Door de rigoreuze bestrijding van de rundertuberculose in ons land, is het
aantal Nederlandse runderen waarbij, na de slachting, tuberculose wordt
gevonden, zeer gering geworden. Zo werd in 1960 aan het Abattoir te
.Amsterdam bij 13 Nederlandse runderen tuberculose^) geconstateerd
(0,024% van het totale aantal geslachte runderen); in 1961 was dit getal
gedaald tot 7, terwijl in 1962, tot 1,5 november, geen enkel geval van tuber-
culose bij het rund werd waargenomen.

Door de bovengeschetste opvallende vermindering van het aantal gevallen
van tuberculose, is er meer belangstelling gekomen voor aandoeningen bij
runderen, waar\\an het sectiebeeld-^) bedriegelijk veel overeenkomst kan
vertonen met dat van tuberculose. Het lijkt niet gewaagd te veronder-
stellen, dat deze processen, die vaak pas na histologisch onderzoek van
tuberculose te scheiden zijn, in het verleden meermalen rnet laatstgenoem-
de ziekte zijn verwisseld.

Echter zal soms ook nu nog ten onrechte de diagnose tuberculose worden
gesteld, hetgeen aanleiding kan geven tot onnodige maatregelen.
Ter verduidelijking zullen hieronder enkele weefselveranderingen worden
besproken, welke optreden bij tubercidose en bij enige aandoeningen, welke
vanuit differentieel-diagnostisch oogpunt van belang zijn bij de keuring
\\an Nederlandse slachtrunderen.

Het sectiebeeld wordt gekenmerkt door het optreden van knobbeltjes,
welke verkaasd en/of verkalkt kunnen zijn. Opvallend is, dat onder de 13
in de inleiding genoemde gevallen van rundertuberculose in 1960, er be-
halve de in longen en longlymfklieren gelokaliseerde tuberculose, in 5 ge-
\\ allen een uitgebreide orgaan tuberculose bestond. Bovendien bleken 5 run-
deren aan open tuberculose geleden te hebben (2 met longtuberculose, één
met uterustuberculose, één met niertuberculose en én met zowel nier- als
uiertuberculose).

W. Misdorp, keuringsdierenarts aan het abattoir te .Amsterdam; medewerker aan
het Antoni van Leeuwenhoek-Huis te Amsterdam, belast met studie van dieren-
tumoren. Stadionkade 99 I, Amsterdam.

De diagnose tuberculose werd gesteld op de macroscopisch waarneembare afwij-
kingen. Microscopisch onderzoek werd niet verricht.

Sectiebeeld betekent in dit verband „beeld na de slachting" en wordt in het ver-
volg van dit artikel als zodanig gebruikt.

In 1961 werden nog slechts tuberculeuze veranderingen ge\\onden in keel-
en longlymfklieren.

Bij histologisch onderzoek worden de zgn. tuberkels gevonden; deze zijn op-
gebouwd uit verschillende soorten ontstekingscellen: lymfocyten, epithe-
loïde cellen en de reuscellen van Langhans. Centraal in de tuberkels vindt
vaak verkazing (necrose) en verkalking plaats, terwijl de oudere tubercu-
leuze processen door bindweefselvezels worden afgekapseld.

In principe komen alle aandoeningen welke gepaard gaan met knobbel-
vorming, in aanmerking, speciaal bij lokalisatie in de kop- en longlymf-
klieren, longen, lever en sereuze vliezen.
Van praktisch belang zijn in dit opzicht:

Deze aandoening is bij het rund voornamelijk gelokaliseerd in de slijm-
vliezen van mond- en keelholte (tong!), in cle koplymklieren en (minder
frequent) in longen en lever.

Het macroscopisch beeld van de actinobacilloseprocessen schijnt mede be-
paald te worden door het weefsel, waarin de processen zich ontwikkelen,
terwijl ook de virulentie van de verwekker van invloed schijnt te zijn. Het
meest voorkomende macroscopische beeld is dat van op sneevlak duidelijk
prominerend, vrij week, geel weefsel waaruit soms ettei-pijpjes te drukken
zijn. Het geheel is omgeven door pezig bindweefsel.

Bij microscopisch onderzoek ziet men de karakteristieke rozetachtige vorm-
sels. Deze zijn o])gebouwd uit perifeer gelegen, radiair gerangschikte kolfjes
van waaruit draden verlopen naar dc centraal gelegen, staafvormige. Gram-
negatieve bacteriën (Actinobacillus lignieresi).

Om deze rozetten ligt een zoom polymorfkemige leucocyten terwijl meer
naar de periferie een mengsel van plasmacellen, lymfocyten, epitheloïde
cellen en meerkemige reuscellen te zien is, waaromheen bindweefselvezels.
De typische vormen van tuberculose (verkazing, verkalking, tuberkels in
de omgeving) en actinobacillose (duidelijk prominerend geel, week weef-
sel, soms met etterpijpjes) zijn dus duidelijk van elkaar te onderscheiden.
Ervaren patholoog-anatomen en keuringsdierenartsen echter zijn bekend
met de moeilijkheid om atypische gevallen van beide aandoeningen (vooral
in de lymfklieren van kop en longen) uit elkaar te houden.i)
Soms kan een natief (ongekleurd) preparaat uit de pus of de weke gele sub-
stantie de typische rozetten onthullen, terwijl een gekleurd preparaat volgens
Gram (voor de kolfjes) of Ziehl-Nielsen (voor tuberkelbacteriën) de dia-
gnose kan verschaffen.

Een enkele maal komt in de longen een miliaire vorm van actinobacillose voor
(hematogene uitzaaiing vanuit een elders gelegen proces) die macroscopisch niet
te onderscheiden is van miliaire tuberculose.

treden, /al pas na nauwkeurig histologisch onderzoek de juiste diagnose te
stellen zijn.

Dit was ook het geval hij twee. kort na elkaar waargenomen afwijkingen
bij Nederlandse runderen welke beide (in 1962) geslacht en gekeurd wer-
den aan het .Abattoir te .Amsterdam.

Bij de eerste koe (no. 333.32 M) werd na insnijding van een der bronchiale lymf-
klieren een ronde haard van 1 cm doorsnede gevonden, waarin vrij vlak, geel
weefsel: er waren geen ctterpijpjes uit het weefsel te drukken. Noch in de longen,
noch in andere organen werden afwijkingen gevonden. Hoewel de aandoening
het meest op actinobacillose geleek, bestond er toch .geen zekerheid hieromtrent.

De tweede koe (no. 33359 M) vertoonde in de longen (foto 1, preparaat na for-
malinefixatie), de longlymfklieren en de pleurae uitgebreide, verkaasde en ver-
kalkte processen, welke omgeven waren door pezig bindweefsel.

In beide gevallen bleek het onmogelijk om door middel van de volgens Gram en
Ziehl-Nielsen gekleurde uitstrijkjes de diagnose tc stellen.

Bij histologisch onderzoek bleek, dat cr in beide gevallen tubcrkelachtige struc-
turen aanwezig waren welke centraal verkazing en verkalking toonden (foto 2).
Er werden epithcloïde cellen en meerkernige rcuscellen gezien, terwijl cr kleine
processen waren, welke veel leucocyten bevatten. Het was ook in deze haardjes
dat vaa.g kolfjes gezien werden, welke zich met de Gram-kleuring diepblauw kleur-
den (foto 3).

De chionische peritonitis welke als coniijlicatie van de traumatische gastri-
tis kan o])treden. toont soms een beeld dat overeenkomt met dat \\an de zgn.
..l)areltuberctilose"\' van de sereuze vliezen.

Bij uit.gebreide acute ])arasitose wordt bij jonge dieren \\aak een groen be-
slag op het Peritoneum gevonden. De meserueriale lymfklieren zijn dan vaak
vergroot, groenig van kleiu\' cn kunnen groengele, kalkachtige haardjes be-
\\atten welke soms met de punt van een mes uit het kapsel te wippen zijn.
Meestal kost het niet \\eel moeite om deze acute jjarasitaire aandoeningen
\\an tuberculose te onderscheiden. Moeilijker kan dit worden wanneer in
een meer chronisch stadium witgele knobbeltjes o]) het peritoneiun gezien
worden.

Deze processen, welke in de huid en onderhuid van vooral hals en lede-
maten worden gevonden, zijn niet of nauwelijks van tuberculose te onder-
scheiden. Hovendien kunnen ze gejjaard gaan met verkazende en verkal-
kende processen in de regionaire lymfklier. Vaak worden deze skin-lesions
bij de levende keiu\'ing o|)gcspoord. De frecjuentie van deze jnocessen, welke
bij het leven aspecifieke tuberculinereacties kimnen veroorzaken, lijkt sterk
le zijn verminderd.

Ongeveer ware grootte (LJ3359 M.). Formaline-preparaat. Stukje long rnet actino-
bacilloseknobbels, waarin verkazing (b) en verkalking (c). a — bronchustakje.

Van praktisch belang zijn in dit opzicht de tumoren, welke ge\\onden wor-
den op de sereuze \\liezen. in de lymfklieren en in de longen.

In de buikholte en in mindere mate in de borstholte worden soms uitge-
breide, deels confluerende tiunorprocessen gc\\onden, welke veel gelijkenis
vertonen met de zgn. ,,i)ar(\'ltuberculose". Deze tiunoren kunnen primaire
tumoren zijn van de serosa. de zgn. mesotheliomen, terwijl bij het rund ook
in aanmerking komen de implantatiemetasta.H\'.n vanuit carcinomen in o\\a-
rium en uterus, voormagen of pancreas.

Soms is het uiterst moeilijk de primaire tumor te vinden (het scirreuze
uteruscarcinoom bij\\oorbeeld is \\aak onop\\allend en pas na nauwkeurige
inspectie als een stugge insnoering in de uteruswand te vinden). Ook is het
soms onmogelijk om door macroscoi)isch onderzoek zekerheid te verschaffen
over de aard \\an het tiunorweefsel (het ovariumcarcinoom is soms niet te
onderscheiden \\ an een ovariiunmetastase \\ anuit een primaire tumor op een
andere plaats). Bo\\endien is het \\aak moeilijk een primtaire tumor te

onderscheiden wanneer een deel \\an de buikhohc is ingenomen door een
grote, knobbelige tumormassa (bijv oorbeeld bij ])ancreascarcinomen!.

Dc mesenteriale lymfklieren kunnen carcinoommetastasen \\ anuit een dunne
darmcarcinoom bevatten en dan een geelkazig as]3cct \\crtoncti. dat \\eel
overeenkomst kan hebben met dat \\an tubercidose.

Longmetastasen, vanuit een op zichzelf klein uteruscarcinoom, kunnen zeci\'
groot in aantal cn om\\ang zijn. Ze zijn meestal hard en geelbruin (soms
gelijkend o]d een pepernoot, „pepernootlongcn"" en \\eitonen oj) snee\\lak
\\\'aak een geel-strepcrig asjx\'ct.

In 1960 werd door de steun \\ an liet Koningin W\'ilhelniina Fonds een aan-
stelling \\an schrijver mogelijk aan het Nederlandsch Kanker Instituut
(.•\\ntoni van Leeuwenhoek-Huis) te .Amsterdam. Het doel was de bestude-
ring van cle \\ergclijkendc pathologische anatomie en wel speciaal cle verge-

lijkende oncologie (ge/welleerl. \'I\'cxcns is schrij\\er als keuringsdierenarls-
bacterioloog werkzaam gebleven aan het Abattoir te Amsterdam.
Zo was een intensieve samenwerking mogelijk, enerzijds met de patho-
logisch-anatomische afdeling (Hoofd: Prof. Dr. j. F. H a m jj e) \\an bo\\en-
genoeind Institniit, anderzijds met het Abattoir te .Amsterdam (Directeiu\':
Dr. C. Post m a).

Alle timioren of tiimorachtige processen, welke door de keuringsdierenartsen
\\ an het Amsterdamse .Abattoir bij de keuring ontdekt werden, konden door
de grote medewerking \\an deze collegae histologisch worden onderzocht.
Uit het onderstaande zal duidelijk worden dat deze samenwerking zowel
uit keurings-technisch oogjsunt als uit wetenschapj)clijk oog].iunt \\\'an be-
lang is.

Vanaf begin 1960 tot 15 nov ember 1962 werden er viermaal op tubercidose
gelijkende processen in de mesenteriale lymfklieren gevonden. In alle ge-
vallen bleken dit metastasen \\an een dunne darmcarcinoom te zijn.
Op pareltuberculose gelijkende afwijkingen 0]j het buikvlies konden in twee
gevallen worden toegeschre\\en aan im])lantatiemetastasering vanuit een
ovariumcarcinoom, éénmaal vanuit een uteruscarcinoom, éénmaal vanuit
een ]jancreascarcinoom; in één geval waren er uitgebreide peritoneale- en
lymfkliermetastasen vanuit een plaveiselcelcarcinoom van ecu penspijler,
terwijl er viermaal zeer uitgebreide mesotheliomateuze tumorprocessen wer-
den gezien.

Longhaarden werden zesmaal gevonden in aansluiting aan een primair
uteruscarcinoom en éénmaal bij een ovariumcarcinoom.
Aparte vermelding verdient het voorkomen van confluerende mesothelio-
rnateirze |)rocessen op het ]j(\'ritoneiun parietale, omentum, lever en milt bij
een Nederlands rtuid (no, ,32089, foto\'s 4 en 5), Voor een nader ondef/oek
naar metastasen werden bij dit dier de zgn, lichaamslymfkliercn ..gelicht"
waarbij bleek, dat twee van deze klieren wat gioot en vast waren. Bij his-
tologisch onderzoek bleken beide lymfklieren mesotlielioommetastasen te be-
vatten (foto\'s 6 en 7). Ook de longen, waarin bij palpatic en bezichtiging
geen afwijkingen werden gevonden, bleken bij histologisch onderzoek zeei
kleine tinnorhaardjes te be\\atten (foto 8t, welke vaak in vaatjes gelegen
waren.

Sommige van de bovenbesproken aandoeningen hebben één of meer eigen-
schappen, welke voor de ervaren kein\'ingsdierenarts onderscheid met
tuberculose mogelijk maken. Dit is in het algemeen het geval bij acute
])arasitaire aandoeningen, hij de chronische peritonitis en pericarditis in
aansluiting aan traumatische gastritis en bij die tumormetastasen, waarvan
de oorsprong, de primaire tinnor, duidelijk aan te wjjzen is.
Veel moeilijker, soms zelfs onmogelijk, wordt het stellen van een diagnose
bij atypische gevallen van actinobacillose, bij mesotheliomen en implan-
tatiemetastasen van moeilijk herkenbare primaire carcinomen, flistologisch
onderzoek is dan geboden, mede in verband met de conseciuenties voor de
Provinciale Gezondheidsdienst en voor de veehouder, uit wiens bedrijf het
van tuberculose verdacht nmd afkomstig is. Het zal blijken dat het histo-
logische onderzoek van materiaal, afkomstig van Nederlandse nmderen,

Zelfde geval, zie foto 4. Vergroting (L.32089 M) 40 x. Kleuring: hnemaluin-azo-
floxine. Mesotheliomen op het Omentum, a ~ bindweefselachtig gebied, b = op

waarhij na cle slachting cle. op grond van het macroscopische onderzoek,
waarschijnlijkheidsdiagnose ..tuheiciilose" was gesteld, vaak cen andere
diagnose \\erschaft. Bo\\endieri geeft het histologische onderzoek de hetrel-
fende collegae, hetzij verbonden aan keuringsdienst, hetzij aan gezondheids-
dienst, dc voldoening dat dc diagnose „af" is.

Daar in de ])raktijk \\ an dc vleeskeuring zal blijken dat cen goed histolo-
gisch onderzoek op vele abattoirs en in zeer vele keuringsdiensten on-
mogelijk zal zijn, \\erdient het misschien overweging hierbij te denken aan
een taak voor de lal^oratoria van dc Pro\\inciale Gezondheidsdiensten,\')

Door dc intensieve bestrijding van dc rundertubcrculose in Nederland is het aantal
slachtrundcren met tuberculose zeer gering geworden. In 1960 werd in het abattoir
te .Amsterdam bij 13 Nederlandse runderen tuberculose gevonden, in 1961 bij 7,
terwijl er in 1962 tot 15 november zich geen enkel geval voordeed.

M Bij twijfel tussen de diagnose tuberculose en actinobacillose kan soms door middel
van een ongekleurd natiefpreparaat de diagnose actinobacillose gesteld worden,
waardoor het histologische onderzoek in een dergelijk geval kan vcr\\-allen.

Er blijkt een aantal aandocnin.gen bij runderen voor tr komen, waar\\an het .seetii--
bccld zeer veel o\\-crrenkoinst kan \\crtonen inel tuhcrciilosc. Cïcnocnul worden in dit
opzicht atypi.si he \\ ()rmen van actiuobacillosc, waarvan 2 gevallen worden bcschrcveii,
resp. met lokalisatie in bronchiale lymfklier en in longen, bronchiale lymfklieren en
pleurae.

Verder worden vanuit differentieel-diagnostisch oogpunt genoemd enkele, op parel-
tuberculosc gelijkende, afwijkingen \\an het peritoneum. \\\'an praktisch belang in dit
opzicht zijn vooral de mcsothcliomen en iniplantaticnii-t.istasen vanuit carcinonicn
van ovarium, pancreas, uterus cn \\oormagen.

Door de samenwerking van het abattoir te .Amsterdam en het Nederlands Kanker
Instituut konden door schrijver alle tumoren, afkomstig van voornoenul abattoir,
histologisch worden onderzocht in de pathologisch-anatomische afdeling van gc-
no^-md Instituut.

Het vermoeden wordt uitgesproken dat zal blijken dat dc oorspronkelijke waarschijn-
lijkhcidsdiagnose „tuberculose" veelal ten onrechte was gesteld.

Gepleit wordt voor histologisch onderzoek van alle op tuberculose gelijkende afwij-
kingen, waarbij door andere onderzoekingsmethoden (uitstrijkjcs) geen zekere dia-
gnose gesteld kon worden. Onnodige controlemaatregelen kunnen daardoor vaak
voorkomen worden.

\\\'igorous control of bovine tuberculosis bas reduced the number of slaughter cattlc
with tuberculosis to a mininmm in the Netherlands. Tuberculosis was found to be

present in thirteen animals in the- slaughter-house at .Amsterdam in 1960 and seven
in 1961, not a single case being observed u|) to November 15 in 1962.
C;attlc are found to be liable to a number of conditions in which the findings at
autopsy bear a marked resemblance lo those in eases of tuberculosis. These condi-
tions include atypical forms of actinobacillosis, two cases of which arc reported, the
lesions being localized in the bronchial lymph nodes and lungs and in the bronchial
lymph nodes and pleurae respectively.

In addition, a number of lesions of the peritoneum bearing a rcscmblancc to those
observed in bovine tuberculosis are reviewed from the point of view of differential
diagnosis.

Mesotheliomas and implantation jnet.\'tstases orginating from carcinomas of the ovar>,
pancreas, uterus and forc-stomachs are of particular importance in this respect.
Thanks to the assistance of the slaughter-house in .Amsterdam and the Netherlands
Cancer Institute, it was possible to make a histological examination of all tumours
obtained from this slaughter-house in the department of pathology of the above
mentioned Institute.

It is considered likely that the tentative diagnosis of tuberculosis established initially
will frequently be found to have been incorrect. Histological examination of all lesions
bearing a resemblance to tuberculosis is advocated in every case in which it was not
possible to establish a sure diagnosis by other methods of investigation (smears).
.As a result, imncccssary investigations may be avoided.

Grâce à la lutte intensive contre la tuberculose bovine aux Pays Bas le nombre de
bo\\ins d\'abatta.nc tuberculeux est devenu très restreint. En 1960 on constata à
l\'abattoir d\'..\\mstcrdam la tuberculose chez 13 bovins, en 1961 chez 7, tandis qu\'en
1962 jusqu\'au l.\'i novembre il ne se pré.senta aucun cas.

Il paraît exister un certain nombre dc maladii s chez les bovins dont l\'autopsie révèle
beaucoup d\'analogie avec la tuberculose. -A cet égard des formes atypiques d\'artino-
bacillosc sont mentionnées, dont deux cas sont décrits, localisés l\'un dans le ganglion
lymphatique bronchique et les poumons, l\'autre dans les ganglions lymphatiques
bronchiques et les plèvres.

Ensuite on signale du point de vue dc diagnostic différentiel quelques troubles du
péritoine ressemblant à la tuberculose perlée. A cet éi;ard surtout les niésothélionies
et les métastases d\'implantation originaires dc carcinomas dc Tovaire, du pancréas,
dc l\'utérus et des caillettes.

Grâce à la collaboration de l\'.Abattoir d\'Amsterdam ot dc l\'Institut Cancérologique
Néerlandais l\'auteur a pu examiner l\'histologie de toutes les tumeurs provenant de
l\'abattoir précité dans la section de pathologie anatomique de l\'Institut précité.
L\'auteur soupçonne que le diagnostic primordial dc „tuberculose" paraisse souvent
avoir été porté à tort.

Il plaide pour un examen histologique dc tous les troubles ressemblant à la tuber-
culose desquels le diagnostic par d\'autres méthodes d\'examen (frottis) restait in-
certain. Ainsi l\'on pourra souvent éviter des mesures de contrôle superflus.

Durch intensive Bekämpfung der Rindertuberkulose in den Niederlanden ist die Zahl
der an Tuberkulose erkrankten Schlachtrindcrn sehr gering geworden. Im Jahre
1960 wurde im Schlachthof zu .Amsterdam bei 13 Rindern Tuberkulose festgestellt,
in 1961 bei 7, während in 1962 bis zum 15. November kein einziger Fall vorkam.
Es scheint eine .Anzahl Erkrankungen bei Rindern vorzukommen, deren Sektionsbild
sehr grosse Übereinstinunung mit Tuberkulose haben kann. Im \\\'erband hiermit
werden atypische Formen der .Actinobazillose beschrieben, die in zwei Fällen in den
bronchialen Lymphdrüsen und Lungen, resp. bronchialen Lymphdrüsen und Plcurac
lokalisiert waren.

Weiterhin werden vom diffcrential-diagnostischen Standpunkt aus einige auf Perl-
tuberkulose gleichende .Abweichungen des Peritoneums beschrieben. Von praktischem
Interesse sind in dieser Beziehung die Mesotheliomen und Implantationsmetastasen
von Carcinomen des Ovariums, Pankreas, Uterus und Vormagens.
Durch die Zusammenarbeit des Schlachthauses in .Amsterdam mit dem -Niederlän-
dischen Institut für Krebsforschung konnten durch \\\'erfasser sämtliche Tumoren,
die aus obengenannten Schlachthaus stammten in der pathologischen anatomischen
-Abteilung des obengenannten Instituts histologisch untersucht werden.
Wahrscheinlich wird es in Zukunft möglich sein, nachzuweisen, dass die ursprüng-
liche Wahrscheinlichkcitsdiagnose „Tuberkulose" oftmals zu L\'nrecht gestellt wurde.
Es wird für eine histologische L\'ntersuchung aller auf Tuberkulose gleichenden .Ab-
weichungen plädiert, falls durch andere Untersuchungsmethoden (.Ausstriche) keine
sichere Diagnose gestellt werden kann. Dadurch köruien oft unnötigen Kontrollmass-
nahiTien \\\'orgebeugt werden.

De Firma C. & T. Harris, baconfabrikanten in Wiltshire, heeft onlangs de belang-
rijkste eigenschappen van het baconvnrken opnie\\iw gewaardeerd.

Hierbij hebben zij hulp gehad van een aantal vooraanstaande fokkers, grossiers en
winkeliers, evenals van wctcnschapsuieiisen. Dc voornaamste conclusies met betrekking
tot dc fokkerij zijn:

1 1 Dc twee belangrijkste factoren bij het bepalen van het profijt voor de boer zijn
dat het aantal biggen dat per zeug per jaar gespeend wordt, hoog moet zijn en
dat dc voedselconversie gedurende de periode van het spenen tot het slachten
voordelig moet zijn.

2) Stel dat een varken dr gewenste kwaliteit heeft en een hoog percentage achtervoet
in vergelijking tot voorvoet, dan zijn de uitwendige vorm en maten niet van
belang: de lengte, diepte en vorm van dc schouder zijn alleen van betekenis voor
zover zij de inwendige kwaliteit juist aangeven; zij hebben geen intrinsieke waarde
en kunnen misleidend zijn.

Het percentage aan mager vlees van een varken wordt een .geschikte maatstaf
.geacht voor uitbetaling naar kwaliteit en selectie doeleinden, maar het „niet-vet-
zijn" moet eerder uitgelegd worden als „aanwezigheid van mager vlees" dan als
„afwezigheid van vet", alhoewel te magere carcassen ook ongewenst zijn.
De smaak is voornamelijk het gevolg van een juiste verhouding van vet tot mager
vlees en de juiste fabricagemethode.
Het rapport besluit met te zeggen dat dc hedendaagse methodes van waardering en
taxatie niet betrouwbaar zijn en dat nieuwe methoden gezocht moeten worden om de
fokkers te helpen.

M r.C u i s t i o n, \\V. R.: Finding lost dogs witii familyscent. Vet. Med., 57, 240.
(1962).

Oude honden, die van huis lopen, willen nog wel eens verdwalen en pas na enkele
dagen thuis komen. C u i s t i o n merkt naai aanleiding hiervan op dat oude honden,
vooral als ze zelden gewassen worden, een sterke lichaamslucht hebben, zodat deze
honden geen verschil maken tussen deze lichaamslucht en de lucht van thuis, waarbij
de schrijver aanneemt, dat deze honden zich in hoofdzaak door de reuk oriënteren.
Pas als zij een paar dagen van huis zijn geweest en een paar keer goed schoon ge-
regend en „uitgewaaid" zijn, kunnen zij het „thuis" boven hun eigen lucht ruiken.
Overigens beveelt C u i s t i o n aan, bij het zoeken naar dergelijke honden, zoveel
mogelijk te voet te gaan, bij voorkeur met oud schoeisel (dat naar thuis ruikt) om
sporen te vormen, die de hond eventueel kan volgen. Men kan dit accentueren door
b.v. snippers van oude pantoffers te strooien. Eén van zijn cliënten zaagde dc oude
houten vloer van dc kennel in kleine stukjes en maakte daaivan een snipperspoor,
met succes. Is het bekend, dat de hond een eind van huis .gezien is, dan kan men
dergelijke sporen trekken naar dc familie-auto, die men daar eventueel achterlaat.
In verscheidene, hem bekende gevallen, was de verloren hond bij de auto gaan zitten
wachten.

Zwart, D.: Notes on Salmonella infections in .Animals in Ghana. Res. vet. Sei.,
460, (1962).

Onze landgenoot Zwart onderzocht aan de universiteit te Kumasi (Cihana) ver-
scheidene diersoorten op 5o/mon?//n-dragerschap.

\\\'an de slachtdieren werden stukjes van de portale en de mesenteriale lymfklieren,
nmcosa, afschraapsel van verschillende darm.gedeelten en van dc galblaas, tezamen
in één kolf tetrathionaatbouillon met brilliantgroen verzameld en daaruit werd, na
12-16 uur bebroeden en na ,36-40 uur bebroeden, een brilliantgroen-phenol-agarplaat
.geënt. .Al deze dieren (runderen, schapen, geiten en varkens) waren klinisch gezond
en werden voor menselijke consumptie goed gekeurd, ook als uit deze „cocktail"
Salmonella gegroeid was.

\\\'an ratten, muizen, ha.gcdissen en slangen werden %crschillende darnigedeclten op
overeenkomstige wijze verzameld. Van honden, uit Kumasi en omli.ggendc dorpen,
werden rectaaltampons onderzocht als deze dieren voor rabiësenting kwamen. Behalve
van deze gezonde dieren werden nog faeces onderzocht van zieke dieren, kippen, een
aap, een chimpansee, een dwergbuffelkalf en een Indische olifant. Het bleek dat van
dc runderen 21,3% Salmonella-drager was, van de schapen \'?>,T7c, van de geiten 5%,
van dc varkens 7%, van de honden 8,37r, van de knaagdieren 8,67r, avn dc hage-
dissen 37,59f en van de slangen 29,6%,

Er werden 57 Salmonella-typen aangetroffen, waarvan 11 nieuwe serotypen. De
typerin,g geschiedde aan het Nederlands Salmonella Centrum te Utrecht,
,Alleen uit de runderen werden 21 serotypen ge\'isolcerd. Dit is dus een scherp con-
trast met het beperkte aantal typen, dat uit klinisch zieke runderen wordt .gekweekt.
(Opmerkelijk is daarenboven dat Salmonella dublin alleen uit runderen gc\'iso-
Iccrd werd. (Ref.))

Opvallend laag is ook het percentage dragers onder de varkens, vergeleken bij dat
onder de runderen. Deze varkens kwamen van landbouwstations en van bekende

varkensfokkers, daar de slagers geen varkens in de dorpen durven te kopen met het
oog op blaasworminfectie.

De honden worden in Afrikaanse dorpen in hoofdzaak met plantenkost gevoed, hier-
mede wil schrijver het betrekkelijk laag percentage dragers verklaren. (Het lijkt niet
onmogelijk dat eenzijdig gevoede honden onder .Afrikaanse omstandigheden copro-
faag zijn en op die manier cen besmettingskans hebben. Ref.)

De knaagdieren (w.o. 10 ratte- en muizcsoorten) vormen volgens schrijver kennelijk
geen belangrijk reservoir.

Hoewel de slangen tot een hoog percentage besmet zijn, is hun rol als verspreider
gering daar zij zelden defaeceren. Ze worden echter wel gegeten door de inheemsen.
(Referent wil de aandacht v-r nog op vestigen dat van 168 Salmonella\'s uit inheemse
niet zicke dieren (dus uitgezonderd b.v. een geval van geïmporteerde zieke kuikens
uit .Accra) er slechts één stam als Salmonella typhimurium wordt opgegeven en daar-
bij nog van twee wordt vermeld Salni. 1.4:12: i (bedoeld zal zijn Salm. 1.4.12: i:-,
dus een Salmonella typhimurium zonder O"\' in de specifieke fase).
Deze stanmien waren alle uit runderen. Salmonella typhimurium blijkt dus ook in
Ghana bij de .gezonde bacteriedragers een ondergeschikte rol te spelen.
De schrijver zoekt verband tus.sen het ho.gc percentage dragers bij de slachtrunderen
en het nauwe contact op markten en gedurende het transport, vaak gepaard gaande
met beperkte mo.gelijkheden tot vocdselopnamc. In verband daarmede wijst hij erop
dat S u t m ö 1 1 e r en K a m p e 1 m a c h e r op .Aruba bij pas per schip aange-
voerde runderen 14 van ,30 runderen positief bevonden en na 3 weken verblijf op
goed grasland maar 2 van 25.

Dc zieke chimpansee en de zieke olifant werden met succes behandeld met furazo-
lidone per os en terramyciiu* oraal en als injectie.

Juri c k, W.: Die zuiu\'huienden Sahnonella-infcküoncn — ein scuchen- und Icbens-
mittclhygicnisches Problem. Wien, tierärztl. Mschr., 49, 436, (1962).
Ook voor Oostenrijk wordt dc noodklok g< luid tegen de sterke uitbreiding van Salmo-
nellosen en de grote toename van htt aantal serotypen dat gevonden wordt. \\\'ooral
varkens en kijipen zijn \\olgens de schrijver snietstofrescrvoirs, van waaruit met min
of meer giotc regelmaat dc mens geïnfecteerd wordt. .Als oorzaak van de smctstof-
rcscrvoirvorming wordt, zulks op grond van dc sterke toename van dc import en dc
hoge mate van besmetting met veel Salmonella-type.n, vooral zongedroogd vismeel en
in mindere mate diermeel aangewezen.

Op allerlei facetten, samenhangende met de verspreiding der besmetting, wordt de
aandacht gevestigd, mede aan de hand van cen literatuurstudie. Dc betekenis der
hygiëne en der ontsmetting, nodig om besmetting van mens en dier via open water,
weiden en bedrijven te voorkomen, wordt aangegeven. Dc plaats van de mens als
bcsmcttingsinterrnediair, vooral de mens in de vocdingsmiddclen.scctor, wordt aan-
.geduid.

Het gehele probleem oplossen wordt onmogelijk geacht, maar het .gevaar kan tot cen
minimum omvang worden tcru.ggcbracht door aanbevolen maatregelen, waarvan als
voornaamste zijn aangegc\\en sterilisafic van imijortvccvoedcrs van dierlijke herkomst,
onderzoek naar en op de bedrijven van herkomst, alsmede aldaar te treffen maat-
regelen, centrale typering en hygiëneverbctcring van de weg van slachtdier en ge-
vogelte naar vlees, totdat het in consumentenhanden komt.

Kramer, H.: Zur Beurteilung tuberkuloscähnlicher Veränderungen in den
Gekröselymphknoten des Schweines unter bi-sonderer Berücksichtigung der bakterios-
kopischen Prüfung. .4r<;;i. Lebensrn. Hyg.. 13, 264, (1962).

De nieuwe voorschriften met betrekking tot cle beoordeling van tuberculose bij slacht-
dieren in de Duitse Bondsrepubliek, waarbij het vlees in alle gevallen als ,,bedingt
tauglich" moet worden gesteriliseerd, maken dat deze diagnose van groot gewicht is.
Op tuberculose zeer sterk gelijkende processen, door zuurvaste bacillen in de mesen-
teriale lymfklieren veroorzaakt, worden herhaaldelijk waargenomen. Goede criteria
bij het organoleptisch en bacteriologisch onderzoek zijn van het grootste belang.
De auteur, één der medewerkers van Prof. Schönberg, heeft enkele in de literatuur
aanbevolen kleuringsmcthoden, welke bij de differentiatie van tuberkel- en zuurvaste
atypische bacillen bruikbaar zouden zijn, nader onderzocht en hierop ook variaties,
die als verbeteringen bedoeld waren^ toegepast, zonder enig gunstig resultaat.
Zijn conclusie is dat bij de diagnosedifferentiatie het niet gemakkelijk uit de klieren
te verwijderen necrotische weefsel en onregelmatige kleurstofopname der slankere,
vaak gebogen, in V-vorm en in bundeltjes gelegen zuurvaste staafjes op tuberculose
wijzen. Het gemakkelijk loslaten der necrotische delen en de egale kleurbaarheid der
plompere staafjes met de Ziehl-Nielsen-methode, alsmede de polymorfic, wijst op
atypische bacillen.

De auteur maakt nog een opmerking over dc geringe kansen op bacteriëniic bij aviaire
tuberculose van het varken, hetgeen volgens hem op een nadere bewijsvoerin.g wacht.

T h u n g, Dr. P. J.: Groei en gczwclvorming in oude bijnieren. /Ie Jaarboek van
kankeronderzoek en kankerbestrijding in Nederland, 1961.

Hyperplastische veranderingen zijn beschreven bij seniele mensen, evenals bij oude
paarden, caviae, hamsters, ratten, muizen. Deze nodulaire groeihaardjes komen bij
knaagdieren ook na castratie voor. Bij de muizen werd dit verschijnsel onderzocht
aan de hand van op serie gesneden bijnieren.

De ongedifferentieerde cellen komen in geringe mate bij jon.ge dieren voor en nemen
bij het ouder worden geleide lijk toe. Bij de vrouwelijke dieren komen deze cellen iets
frequenter voor.

Na castratie stijgt het aantal, zowel bij maiuielijke als xrouwclijke dieren, binnen en-
kele maanden vrij snel. Bij castratie treedt nu het tweede vethoudendc type cel op
den duur ook ojj, terwijl dit type bij intacte muizen sporadisch te zien is. Deze cellen
lijken sterk op de hypcrtrofische interstitiële cellen in het ovarium, die na röntgenolo-
gische castratie optreden.

Besproken worden de mogelijkheden van histogcnese van deze cellen in de bijnier.
Functioneel zouden zij in staat zijn ocstrogenen te produceren. De proliferatie van
ongedifferentieerde cellen perifeer in de bijnierschors is een normaal ouderdoms-
verschijnscl vooral bij het vrouwelijke dier. Daarnaast komen dan de zowel morfo-
logisch als functioneel op ovariële interstitiële cellen gelijkende cellen voor. Na cos-
tratie treedt een en ander dus in versnelde mate op.

Men kan zich voorstellen dat bij een afnemende hormoonproduktie in het ovarium
bij het verouderen, de hypofyse dit zal trachten te compenseren. Er ontstaat een ver-
hoogde gonadotrope hormoonproduktie die verwante weefsels, zoals bijnier-weefsel,
eveneens zal stimuleren, wat kan ieiden tot proliferatie van bepaalde cellen.
Eenzelfde mechanisme kan men zich indenken na castratie.

Het oorspronkelijk evenwicht in het terugkoppelingssysteem wordt daarmee echter
niet hersteld ; dat wil ze,g,gen dat dc verhoogde hypofyseproduktic er kennelijk niet
door wordt afgeremd.

Genoemde hyperplasiën kan men dus als compensatoire groei beschouwen. Deze fa-
lende adaptatie is bij oude dieren als een voorbode van de dood tc beschouwen.

R ö p c k c, G a b r i ë 1 1 e, Boot, L. M. en M ü h 1 b o r k. Prof. Dr. O.: Verdere
onderzoekingen over de inductie van manuna-tunioren bij de muis door hypofyse-
transplantatie. 11e Jaarboek van kankeronderzoek en kankerbestrijding in Nederland.
1961.

Uit een eerdere voordracht bleek dat isotransplantatic bij muizen subcutaan van 2Ü
hypofysen resulteerde in een continue produktie van prolactine in deze hypofysen.
Dit hormoon werkte op mamma en ovarium, waarin de .gevormde corpora lutea aan-
gezet werden tot progesteronproduktic. De progesteron- en prolactineproduktie had-
den tot gevolg dat niammacarcinomen ontstonden.

De bronstcyclus, va.ginaal gecontroleerd, veranderde door de verhoogde progesteron-
produktic.

Inplaats van met enkele tientallen, werd in de onderhavige publikatie mededeling
gedaan van de resultaten verkregen met inplantatie van één enkele hypofyse.
Inplantaties in de nier of de milt sloegen beter aan dan de subcutane inplantatics.
Hypofyses van volwassen mannelijke donors waren effectiever in het veroorzaken
van niammacarcinomen dan die van volwassen vrouwelijke donors. Een grotere
prolactinc-produktic ging gepaard met een hoger tumorpercentage. Inplantatie van
hypofysen van infantiele donors gaven geen geslachtsverschil te zien en gaven een
relatief laat optreden der mammatumoren.

Hypofysen van oude donors gaven een vrij laag tumorpercentage te zien omdat ener-
zijds de prolactineproduktie vrij gering was, anderzijds trad vrij frequent leukose op
bij de geïnplantccrdc dieren^ die meer aan directe invloeden van het transplantaat
dan aan bepaalde hormonale veranderingen zouden zijn toe te schrijven.
De excessieve hormonale stimulatie \\an de mamma kan worden verklaard uit het
wegvallen van dc rcinniendc invloed van de hypothalamus bij de geïnplanteerde hypo-
fyse. De stimulerende werking van de hypothalamus op de produktie van andere
hypofyse hormonen zoals T.S.H., A.C.T.H., F.S.H. en L.H. (en waarschijnlijk ook
het groeihornioon) vervalt tevens, zodat het transplantaat weinig of geen van ge-
noemde horinonen produceert.

Fontaine, M. et L a b i e, Ch.: Tumeur du mésencéphale d\'un chien et épilepsie.
Buil. Ac. vét. France. XXXIII, 355, (I960).

Het klinisch beeld dat dc schrijvers aantroffen bij een lü-jarige Tervuerense herder
reu, had gedurende bijna 7 weken cen progressief verloop. In de eerste fase traden
intermitterende verschijnselen van dispnoe op, gepaard gaande met bijna convulsieve
contracties van de thorax- en buikmusculatuur: verder liep het dier attactisch (cerc-
bellair). Dit duurde enkele uren. Later taden in het verloop van het ziektebeeld
epileptiforme krampen op, in frequentie toenemend en gepaard gaande met inyo-
cloniën: het bewustzijn schijnt dan verminderd te zijn.

Tussen deze aanvallen had het dier dwang tot lopen: de gang was slingerend met
stoornis van het evenwicht en eindigde in neervallen. Ook trad excitatie op en ccre-
bellaire ataxie. Het volgende stadium was deel van een vrijwel algehele paralyse, met
uitzondering van de oogmusculatuur. De pupil vertoonde sterke mydriasis, de fundus
van het oog cen geringe stuwingspapil; ook hef slikken was bemoeilijkt.
Bij sectie werd .gevonden: cen vergroeiing en \\ crdichting van de hersenvliezen en ver-

grote laterale ventrikels, en een nieuwvorming in het mesencefalon rechts ter hoogte
van de pedunculi cerebri en het corpus quadrige minus.
Microscopisch was het een meningioom.

Goret, P., B r i O n, .V., Fontaine, M., Fontaine, Mme M., P i 1 e t. Ch.,
Girard, M. et Girard, Mme M.: Nouvelles recherches expérimentales sur le
virus de la rhino-amygdalite contagieuse du chien. I. Pouvoir pathogène expérimental.
Bull. Acad. vét. France. XXXII, 625, (1959).

De besmettelijke rinitis-tonsillitis breidt zich over Frankrijk uit met een gemiddelde
mortaliteit van 80%. Het virus dat dc ziekte veroorzaakt, laat zich niet voortkweken
op één van de bekende methodes: mogelijk lukt het op bebroede kippcëieren.
Voor infectieproeven verzamelden de schrijvers het virus van de tonsillen, van de
slijmvliezen en uit de submaxillaire- en retrofaryngcalc lymfklieren. De wijze van
infectie geschiedde door verstuiven en pareiiteraal door injectie. .Als proefdier werden
gebruikt jonge en oude honden, die .geënt waren te.gen dc ziekte van Carré, en fretten.
Na verstuiven van virushoudend materiaal in de farynx, ontwikkelt zich een acutr
faryngitis gepaard gaande met tonsillitis met lichte algemene verschijnselen die snel
verdwijnen: de koortscurve is bifasisch. Subcutane- of intramusculaire infectie geeft
een analoog verloop. Iii enkele gevallen werden na enige tijd (3 weken) verschijn-
selen van de kant van het centrale zenuwstelsel gezien.

Spontaan is tic infectie gemakkelijk over te brengen: de incubatietijd bedraagt 3-4
da.gen.

\\\'an een willekeuri.ge groep honden werd 40% door dc ziekte aangetast. Dc virulentie
veranderde niet gedurende een 7-tal passages. Jonge vossen bleken ook gevoelig voor
het virus: volwassen katten, konijnen, cavia\'s en fretten waren niet te infecteren.

De titer van de complementbindingsreactic van het bloed blijkt bij de experimentele
infectie pas na herhaalde infectie langzaam op te lopen. Ook bij de mensen die met
bet virus in aanraking komen, wordt een positieve complementbindingsreactic ge-
vonden.

Hetzelfde schijnt het gc\\al tc zijn met <lc immuniteit: in lut begin schijnt er een
sensibilisatie op te treden; in deze periode geeft een intia-derniale injectie van hel
virus een sterke lokale huidreactie.

Zowel bij de hond als bij de vos ontwikkelt zich geen kruis-immur.itcit tussen deze
rino-tonsillitis en de ziekte van Carré en H.C.C.

Politiek, Dr. Ir. R. D.: Spcenlengtc en melkbaarhcid. Veeteelt- en Zuivelberich-
ten, 5, 411. (1962).

Uit de samenvatting van dit belangrijke aspect van de melkbaarhcid wordt het vol-
gende overgenomen:

Het verband tussen speenlengte en dc maximale melksnelheid werd bij praktijk-
materiaal uit Noord-Brabant en Zuid-Holland nagegaan. Het materiaal had be-
trekking op 272 M.R.IJ.-varazen (11 K.l.-stieren) en 157 F.H.-vaarzen (6 K.I.-
Sticreni uit Noord-Brabant en 296 F.H.-vaarzen (11 K.l.-stieren) uit Zuid-Holland.
Gebleken is dat:

1. de lengte van dc voorspenen meestal 5-6 cm bedraagt, maar varieert tussen 3
en 10 cm ;

2. de methode van meten waarschijnlijk bij één van dc drie melkers iets verschillend
is geweest, waardoor de gemiddelde lengte van dc voorspenen in Zuid-Holland
iets hoger is uitgevallen;

3. tussen de dochtergroepen vrij grote verschillen in de gemiddelde speenlengte zijn
te constateren;

4. deze verschillen tussen dochtergroepen waarschijnlijk in sterke mate erfelijk zijn
bepaald;

5. binnen dochtergroepen gemiddeld een negatieve correlatie van r = — 0,12
tussen speenlengte en maximale melksnelheid berekend werd;

6. met het toenemen van de lengte van de voorspenen een duidelijke afname in de
gemiddelde maximale melksnelheid te constateren valt.

D ij k s t r a, N. D., Weide, H. J. en A d r i c h e m, P. W. M .van: Vergelijkend
onderzoek over de verteerbaarheid van ruwvoeder door hamels en door melkkoeien.
Verslagen van landbouwkundige onderzoekingen nr. 68, 9, (1962).
De voederwaarde van cen voedermiddel is behalve van de samenstelling in sterke
mate afhankelijk van de verteerbaarheid.

Het gebruik van hamels om deze vertcerbaarheid te meten biedt vele voordelen. Een
nadeel is echter dat er mogelijk cen verschil in verteringsvermogen tussen hamels en
melkkoeien bestaat.

Nadat uitvoerig op de gebruikte techniek van de vertcringsproef is in.gegaan komen
schrijvers tot de conclusie dat de met hamels bepaalde verteringscoëfficiënten niet
„noemenswaardig" verschillen van die van de melkkoe.

(World Health Organization - Monograph Series No. 48. Geneva 1962, 782 pp.,
$ 12.-.)

Dit boekwerk, dat in samenwerking met de Food and Agriculture Organization is
uit.gegeven, bevat bijdragen van 37 internationaal bekende specialisten. Volgens het
voorwoord is het een poging om de praktijk van de mclkhy.giëne tc beschrijven zoals
deze zou moeten zijn onder zeer verschillende klimatologische en technologische om-
standigheden.

Zoals ook in een ondertitel wordt vermeld, behandelt het de hygiëne zowel bij de
winning als bij de verwerking en dc distributie van melk. Dc opvatting dat men
hygiëne moet betrachten bij melk en melkproduktien vanaf de koe tot aan dc con-
sument is alleszins te verdedigen.

Het valt echter direct op dat de verwerking cen bijzonder groot .gedeelte van het
bock in beslag neemt. De oorzaak hiervan is dat men heeft ,genu-end ook aan de
technologie van de verwerking grote aandacht te moeten schenken. De reden hiervan
is ongetwijfeld dat het boek speciaal als handleiding bedoeld is voor landen waarin
de melk- en zuivelindustrie nog weinig is ontwikkeld, zodat men zich met behulp
ervan op brede wijze over de behandeling van melk kan oriënteren. Het gevolg hier-
van is echter dat men op twee gedachten hinkt.

Een ander bezwaar is dat de indeling niet consequent is doorgevoerd, zodat onder
verwerking vraagstukken worden behandeld, die de winning betreffen, terwijl het
vervoer van melk naar de fabriek en de distributie in één hoofdstuk zijn samengevat.
Tenslotte moet worden opgemerkt dat de opvatting die de schrijvers van hun taak
hadden zeer sterk uiteenloopt. Een deel beperkt zich tot een algemene beschouwing

die vaak nog sterk gekleurd is door de situatie in eigen land, terwijl andere schrijvers
een zeer gedocumenteerde uiteenzetting geven van het aan hen toevertrouwde onder-
werp. Het zijn deze laatste stukken die aan het bock zijn waarde verlenen.
Voor diergeneeskundigen zijn er interessante bijdragen te vinden over ziekten die
door melk kunnen worden overgebracht, de bouw en inrichting van boerderijen en
de bestrijding van schadelijk gedierte. Daarnaast vallen de uitstekende bijdragen over
gesteriliseerde melk, geconcentreerde melk en gedroogde melk op en het artikel over
het gebruik van H2O2 als conserveermiddel.

Aan het slot van het boek zijn enige hoofdstukken gewijd aan regionale en speciale
problemen, hoofdzakelijk in enkele landen waar de melkindustrie nog in opkomst is
en aan wetgeving, voorlichting en opleiding.

.^1 met al een boek dat als geheel niet de voldoening kan schenken die men zou
wensen, doch waaruit toch vele interessante gegevens zijn te putten.
De uitvoering van het boek is uitstekend.

WAS GIBT ES NEUES FÜR DEN PRAKTISCHEN TIERARZT?
Dr. W. A. Sc h m i d t-T r e p t o w.

(Jahrbuch 196111962 Schlütersche Buchdruckerei, Verlagsanstalt, Hannnover. Prijs:
f 29,85)

Ook dit jaarboek, dat ongeveer cen jaar na het vorige verschijnt, werd geheel ver-
zorgd door Dr. W. A. S c h m i d t-T r e p t o w.

In deze uitgave, die 644 bladzijden omvat, zijn weer een groot aantal publikaties op
zeer overzichtelijke wijze gerefereerd. De behandelde onderwerpen zijn over een tien-
tal hoofdstukken verdeeld. Het werk is weer van een auteurslijst en een zeer uitge-
breid zaken-register voorzien. De auteurslijst omvat ongeveer 700 namen.
Zowel wat de keuze van de gerefereerde onderwerpen betreft, alsook de wijze waarop
de uitgebreide referaten zijn samengesteld, blijkt duidelijk dat vooral rekening is ge-
houden met de behoeften van de praktizerende dierenarts.

Het is echter niet alleen de practicus die zich in dit naslagwerk, waarvan we jaarlijks
een voortzetting mogen verwachten, gemakkelijk, snel en doelmati.g kan oriënteren
ten aanzien van nieuwe en belangrijke gegevens. Dit geldt b.v. ook voor de vlees- en
melkhy.giënist. De bijdrage waarvoor deze bijzondere belangstelling zal hebben --
hoofdstuk IX, onderverdeeld in vleeshygiëne, melkhygiëne en het Salmonella-
probleem — omvat niet minder dan 83 bladzijden.

Wij menen dat dc samensteller van dit werk wederom is geslaagd in de uitgave van
cen — vooral vcrar de praktizerende dierenarts — uitermate handig naslagwerk, dat
de gebruikers in staat stelt om ook in onze huidige tijd met zo weinig mogelijk moeite
„bij" te blijven ten aanzien van de problemen, waarmede zij bij het dagelijks werk
regelmatig worden geconfronteerd.

Ook deze jaargang wordt in Nederland geïmporteerd door de firma Schuyt & Co tc
Haarlem en is evenals vori.gc jaren verschenen in een keurige band.

Uit een verslag van collega Dr. P. W e n s v o o r t, dierenarts, werkzaam geweest in
T.N.O.-verband bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland,
van een reis naar Groot Brittannië, werd het volgende ontleend.

Van 26 maart tot en met 12 april 1962 werd, in opdracht van de afdeling Diergenees-
kunde T.N.O., een studiereis gemaakt naar Groot Brittannië. Het doel was diverse
instituten te bezoeken waar onderzoek werd verricht naar oorzaken en bestrijdings-
mogelijkheden van schapeziekten en waar moderne methoden voor het houden van
schapen werden bestudeerd.

De reis volgde op een periode van ongeveer 5 jaar, waarin een begin werd gemaakt
met een studie van de in Nederland voorkomende schapeziekten en van de in Neder-
land gebruikelijke en toe te passen systemen van het houden van schapen. Het was
daarom prettig, gezien deze achtergrond, dat de gelegenheid werd geboden, zich op
de hoogte te stellen van de activiteiten die op deze terreinen worden ontwikkeld in
een land waar het schapenhouden een belangrijk economisch onderdeel vormt van de
landbouw.

De reis door Groot Brittannië werd afgewikkeld aan de hand van een programma
dat samengesteld en voorbereid was door het „Ministry of Agriculture, Food and
Fishery", Hook Rise, Tolworth, Surbiton Surrey (Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst in Groot Brittannië Dr. Ritchie).

Een introductie tot dit Ministerie werd verkregen van dc weledelgeleerde heer J. M.
van den Born, Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst van het Ministerie
van Landbouw en Visserij, tevens Voorzitter van dc Afdeling Diergeneeskunde van
de Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O.

Op 26 maart 1962 werd een bezoek gebracht aan het „Ministry of Agriculture, Food
and Fishery", waar Dr. J. R e i d, adj. directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
en Dr. R O s s zo vriendelijk waren, na .geïnformeerd te hebben met welk doel de reis
door Groot Brittannië werd gemaakt, nog dezelfde dag een programma samen te
stellen en te organiseren dat er alsvolgt uitzag:

Een bezoek aan het Gentral Veterinary Laboratory te Wey-
bridge (Directeur, Dr. S t a b 1 c f o r t h).
Idem.

Een bezoek aan het „Veterinary Investigation Centre" te
.Aberystwyth (Directeur, R, E. Roberts).
Idem.

Een bezoek aan het Edinburgh and East of Scotland College
of -Agriculture tc Edinburgh (directeur van de afdeling
„Veterinary Science", Dr. J. A. A. Watt).
Idem.

Een bezoek aan Perth, waar gelegenheid werd .geboden enkele
schapenbedrijven te bezoeken (Dr. B e a t t i e).
Een bezoek aan het „Grassland Research Institute", Hurley,
Berkshire, Department of -Animal Ecology (Dr. C. R. W.
S p e d d i n g).
Idem.

Een bezoek aan het „Field station" van het „Agricultural
Research Council" te Compton (Dr. W. H. Gordon).

Bij de uitvoering van het reisprogramma bleek dit zeer gevarieerd. Niet alleen werden
verschillende delen van Groot Brittannië bezocht, maar naast bezoeken aan insti-
tuten waar alleen werd gesproken over schapeziekten (te Weybridge, tc Comptom,
te Aberystwyth en te Edinburgh) bestond ook de mogelijkheid enkele dagen door te
brengen op het „Grassland Institute" te Hurley en bezoekjes te brengen op enkele
schapenbedrijven in Wales en Schotland.

Het doel van de reis was een algemene indruk op te doen van de werkzaamheden die
werden verricht ten behoeve van de schapenhouderij. Het verslag van de reis geeft
dan ook alleen deze algemene indruk weer. Details zullen niet worden besproken.
Tijdens de reis ging de aandacht uit zowel naar onderwerpen die betrekking hebben
op schapeziekten, als naar die van de algemene schapenhouderij.
Het verslag van deze reis wordt daarom in twee gedeelten gesplitst. In het eerste ge-
deelte komen de veterinaire aspecten van de schapenhouderij ter sprake, in het
tweede gedeelte enkele zoötechnische kanten van het houden van schapen. Deze in-
dehng en volgorde is zo gekozen omdat gedurende het bovengenoemde 5-jarig onder-
zoek in Nederland aanvankelijk alleen de veterinaire aspecten van de schapenhouderij
werden verzorgd en pas veel later, minder intensief en nog onvoldoende, aandacht
werd besteed aan de zoötechnische kant van de zaak.

Alvorens de hoofdpunten aan te geven van de discussies die werden gevoerd, worden
enige regels besteed om een algemene indruk weer te geven van dc reis, van dc ont-
vangst, van de kennis van zaken en van de activiteit, die bij het onderzoek naar de
oorzaken van de problemen van de schapenhouderij wordt ontwikkeld.
Eén van de meest prettige ervaringen was wel dat men zonder voorbereiding een
bepaald onderwerp kon bespreken zonder dat een lange inleiding voor het gesprek
nodig was. Waar men ook komt, men is op de hoogte van dc problematiek. De er-
varing in Nederland is nog steeds dat men, om een bepaald technisch probleem te
kunnen aansnijden, eerst moet vertellen dat er schapen zijn en dat bij deze schapen
zich bepaalde problemen voordoen. Daarna is het gesprek voldoende gericht om tot
zaken te komen.

De indruk werd verder opgedaan dat zeer veel onderzoek wordt verricht en dat een
groot aantal mensen aan het oplossen van problemen wordt gezet. De laboratoria
zijn bovendien goed ingericht. Men heeft de beschikking over veel faciliteiten. Niet
alleen is dit het geval in de centra waar uitsluitend research wordt gepleegd, ditzelfde
treft men ook aan in de regionaal gelegen laboratoria die werken ten behoeve van
de praktijk. Ook daar heeft men mogelijkheden om een goede diagnose te stellen.
Zowel bacteriologische, parasitologische en patholoog-anatomische hulpmiddelen zijn
aanwezig. Naast laboratorium-faciliteiten is het dikwijls indrukwekkend hoe groot
het proefdicrenpark wel is. Proeven worden steeds met een verantwoorde hoeveelheid
dieren verricht en dupliceren van de proeven is een gewone zaak.
Het rendement van dit werk is voor de laboratoria waar zuivere research wordt ge-
daan van ondergeschikte betekenis. Het instandhouden van dergelijke laboratoria is
een nationale zaak en een kwestie van aanzien. Het rendement wordt echter ten zeer-
ste bevorderd indien men bij het opstellen van het werkprogramma uitgaat van de
werkelijke behoefte die er op dit gebied bestaat en samenwerking en een werkverde-
ling zoekt tussen verschillende instituten, zelfs al zijn deze over de grens gelegen.
Voor de landelijk gelegen centra is deze sterk afhankelijk van dc streek waar de
schapenbedrijven zich bevinden, van de aard van het bedrijf en van de afstand van
de bedrijven ten opzichte van het onderzoekcentrum. Dc centra werken het meest
voor die bedrijven die binnen een cirkel van 20 mijl van het centrum gelegen zijn.
De adviezen worden verstrekt via de practicus. Voor de schapenhouderij ontbreekt
de veterinair georiënteerde bedrijfsvoorlichter, die een direct en persoonlijk contact
legt tussen het onderzoekcentrum en de schapenhouder.

In de bergen (hill flocks), waar de inkomsten van de schapenhouderij voor 45%
bepaald worden door de opbrengst van de wol, heeft men weinig interesse voor oor-

zaken van sterfte van lammeren en schapen, tenzij calamiteiten optreden. Wie zou
trouwens de zieke en gestorven dieren ophalen? Deze bedrijven bezitten echter wel
moeilijkheden, maar die liggen op het terrein van de wintervoeding (de schapen wor-
den nooit bijgevoerd), van distomatose (in zogenaamde leverbotjaren gaat 40% der
dieren dood) en van de bedrijfsstructuur (de bedrijven zijn soms te klein om als
economische eenheid te fungeren). Naarmate deze problemen worden opgelost, krijgen
andere, ook veterinaire aspecten, de aandacht. Deze zijn van grotere betekenis in de
lager gelegen gebieden (lowland flocks), waar men kleine koppels houdt, vleeslam-
meren fokt en weidt en waar men hoogwaardig voedsel gebruikt om de dieren te
voeden.

Iets dergelijks geldt ook voor Nederland. Het zuivere schapenbedrijf moet ook hier
voldoende groot zijn om economisch verantwoord geleid te kunnen worden. Dan be-
staat er op tal van dergelijke bedrijven de primaire noodzaak voldoende voedsel van
de juiste kwaliteit te produceren om enerzijds de geteelde lammeren zelf af te weiden
en anderzijds de wintervoeding minder afhankelijk te laten zijn van de aankoop van
krachtvoer. Daarna krijgen ook de veterinaire aspecten de volle aandacht.

Terwijl in Nederland de moeilijkheden, voorkomende op de intensiever geleide be-
drijven, nog al eens afgehandeld worden met de mededeling dat er te veel schapen
worden gehouden, gaat men in Groot Brittannië doelbewust naar deze intensivering
toe. Men probeert aan de schapenhouderij een industrieëel karakter te geven. Men in-
formeerde dan ook steeds of in Nederland deze tendens eveneens bestaat. Daar in
Groot Brittannië 20.000.000 schapen worden gehouden, kan men op verantwoorde
wijze de problemen royaal benaderen. Niettegenstaande werd ook de indruk gewekt
dat de leidinggevende personen met overtuiging dc schapenhouderij voorhouden, dat
er een ontwikkeling in de wijze van het houden van schapen aan de gang is, die
ondersteund moet worden door gefundeerd onderzoek.

Tijdens de verschillende bezoeken was men royaal met de mededelingen, demon-
streerde men veel ziektebeelden aan de hand van proefdieren, diapositieven en films
en expliceerde men de proefopzet en de resultaten.

c. het complex van ziekten waarbij demyclinisatie of hypomyclinogcnesis, bij hi.s-
tologisch onderzoek van het centraal zenuwstelsel, kenmerkend is,

1. een aantal belangrijke ziekten van het volwassen schaap die een acuut ver-
loop hebben.

Rotkreupel is in Groot Grittannië geen ziekte waarvoor, zoals hier, de aangifteplicht
geldt. Een georganiseerde bestrijding is er evenmin. Op kleine schaal is echter veel
aandacht besteed aan de bestrijdingsmogelijkheden en op intensieve wijze zijn praktijk-
proeven gedaan, waarbij uitgegaan werd van de principes die door Beveridge
werden gelanceerd. Tijdens deze praktijkpoeven werden geen pogingen ondernomen
iets meer te weten te komen over de eigenschappen van de verwekker. De beginselen
van Beveridge, die accuraat werden opgevolgd, werden als juist bevonden.
De behandeling bestond, zoals ook hier te lande, uit het besnijden van de aangetaste

hoefjes, het desinfecteren van de hoefjes, het gebruik van voetbaden en het regelmatig
controleren van de nog niet besmette of reeds weer herstelde dieren. Veel aandacht
werd besteed aan dieren met verdachte klauwafwijkingen en aan dieren die hoeven
bezaten welke onregelmatige hoorngroei vertoonden. Vooral deze laatste dieren wor-
den beschouwd als potentiële smetstofdragers en eventueel om deze reden zelfs op-
geruimd.

Men is ervan overtuigd dat de smetstof van een bedrijf te elimineren is, mits men
voldoende actief de bestrijdingsmaatregelen opvolgt. Op grond van de ervaringen,
opgedaan tijdens de praktijkproeven, zag men uit naar organisatorische en financiële
mogelijkheden om de ziekte op grotere schaal te gaan bestrijden.

Herinfecties, die dus voorkomen, worden vrij positief toegeschreven aan de vol-
gende factoren:

1. door over het hoofd zien of door een onvoldoende behandeling van de aangetaste
klauwtjes,

3. door de aanwezigheid in het eens besmette koppel van dieren met hoeven van
afwijkende vorm (twisted hoofs). In de hoornwand van deze hoeven zouden zich
zogenaamde „pockets" bevinden waarin zich de toch zo gemakkelijk te doden
smetstof zou bevinden.

Zijn de eerste twee factoren terug te voeren op de activiteit en de accuratesse van
de bestrijders, de derde factor is daarvan minder afhankelijk daar vormgeving van
de hoornwand van de hoef door eigenschappen van de hoeflederhuid, door abnor-
male slijtage en abnormale druk op deze wand, wordt bepaald.

Vrij overtuigd leeft in Groot Brittannië de opvatting dat deze „twisted hoofs" oor-
zaak zijn van onverwachte herinfecties. Een voorbeeld hiervoor is wel het advies
dat wordt gegeven met betrekking tot het al of niet besmet zijn van aan te kopen
rammen. Men raadt de schapenhouders aan alleen jonge rammen te kopen. Van
deze rammen moeten, vóór ze bij het koppel worden toegelaten, de hoefjes worden
gecontroleerd. Mooie gave hoefjes zijn een waarborg voor het vrij zijn van rot-
kreupel. Is de kans groot dat de smetstof eventueel tijdens de reis van verkoper naar
koper is opgedaan, dan adviseert men het desinfecteren met 10% formaline, dat sterk
in de hoornwand en opperhuid penetreert. Is de besmetting echter uit te sluiten, dan
is desinfectie beslist niet nodig.

Wil men cen afdoende controle dan is het daarna wenselijk de ram apart, gedu-
rende 14 dagen, op zeer nat weiland te brengen. Eventuele aanwezig smetstof zal dan
beslist actief worden en klinische verschijnselen van rotkreupel zullen zeker te voor-
schijn komen.

Een geheel ander advies en zeer eenvoudig, geldt de aankoop van oudere rammen,
n.1. koopt nooit een ram met „twisted hoofs", dus met hoeven waarvan dc hoorn-
groei onregelmatig is geweest. Deze hoefjes zijn grotendeels dragers van de smetstof.
Zelfs het besnijden van deze hoeven en het desinfecteren ervan met het sterk pene-
trerend desinfcctiemiddcl formaline is niet voldoende.
Hetzelfde advies geldt overigens ook voor aan te kopen ooien.

Over het algemeen, uitgezonderd echter wat betreft het optreden van hcrinfectics,
komen deze ervaringen overeen met de Nederlandse.

De ervaring leerde (Noord-Holland) dat de activiteit van de boer en van de be-
strijders bij de behandeling van rotkreupel van grote invloed is op de resultaten
ervan en dat bij grotere activiteit:

a. het aantal aangetaste hoefjes snel in belangrijke mate kan worden teruggebracht
tot een laag percentage, en

b. de ziekte tijdelijk, soms zelfs over een zeer lange periode, uit het koppel is tc
bannen.

Tot zover komen de Nederlandse ervaringen overeen met de Engelse, maar ten aan-
zien van hcrinfectics wordt in Nederiand een minder positief standpunt ingenomen.
Zeer zeker zal een afwijkende hoefvorm een gevolg kunnen zijn van een vroeger op-
gelopen rotkreupelinfectie. Tijdens het acute rotkreupelproces kan door abnormale

druk, uitgeoefend door de deels ondermijnde hoornwand, invloed uitgaan op de
vorm van de nog aanwezige en de later opnieuw te vormen hoornwand. Een belang-
rijke factor is daarbij tevens, dat de hoeflederhuid, die ziek is geweest ten gevolge
van een rotkreupclinfectie, na de acute fase een grotere hoornproduktie vertoont van
zacht hoorn en daar het rotkreupclproces zich meestal beperkt tot de mediale en
ventrale klauwgdcelten, zal de plaatselijke snellere hoorngroei ook aanleiding geven
tot abnormale hoefvorming. Niet alle misvormde hoeven zijn echter een gevolg van
een rotkreupclinfectie. Het langdurig op stal houden van en het onvoldoende be-
weging geven aan rammen, heeft een onvoldoende en abnormale slijtage van het
hoorn tot gevolg. De per seizoen zeer wisselende voederomstandigheden, die bij
schapen zo bekend en normaal zijn, zijn ook van invloed op de snelheid waarmee
hoorn wordt gevormd en op de kwaliteit van het hoorn, terwijl een lokale pododer-
matitis, een veelvuldig voorkomende afwijking, invloed kan hebben op de vorm van
de later te vormen hoefwand.

Bij chronische gevallen van rotkreupel echter, als de acute ondermijnende fase plaats
gemaakt heeft voor die fase waarbij overdadige hoorngroei kenmerkend is, is het
aannemelijk te veronderstellen dat bij de afgroei van dit hoornweefsel „pockets" in
de hoornwand worden gevormd, waarin de smetstof is opgeslagen. Indien de hoef-
wand later afgrc«\'it, of overdadig nat of droog wordt, kan de inhoud van deze
„pockets" door het inscheuren of afbrokkelen van het hoorn weer vrijkomen en ver-
spreid worden over de hoef en interdigitale huid waardoor een hernieuwde koppel-
uitbraak het gevolg kan zijn.

Deze „pockets" zullen echter steeds afgroeien en na verloop van tijd (hoe lang is
niet precies aan te geven) met dc buitenlucht in verbinding komen. Bij het regel-
matig gebruik van voetbaden wordt dc smetstof dan wel vernietigd.
Nu groeit het hoorn van de schapehoefjes zeer snel en ééns gevormd hoorn zal ver-
moedelijk na een jaar niet meer aanwezig zijn. Verondersteld mag worden dat na
een jaar alle smetstof die eventueel in die „pockets" opgeslagen was, bereikbaar is
geworden voor het desinfectans.

In Nederland cchtcr werden herinfecties (de klinische symptomen) waargenomen,
nadat een behandeling langdurig en zeer nauwkeurig was uitgevoerd, of lang nadat
het koppel vrij verklaard was van rotkreupel. Zelfs bij een zeer lange nabehandeling,
waarbij de dieren langer dan een jaar regelmatig werden onderzocht, besneden en
voetbaden werden toegepast, werden hcrinfecties waargenomen die niet meer te ver-
klaren waren door één van dc bovengenoemde mogelijkheden. Dergelijke gevallen be-
invloeden dc resultaten van een georganiseerde bestrijding, die tot doel heeft een
bepaald gebied vrij van de smetstof te krijgen, in sterke mate en werken niet stimu-
lerend op de te ontwikkelen activiteit bij de bestrijding van rotkreupel.
Dc oorzaak van het niet te verklaren zijn van deze herinfecties ligt in de onbe-
kendheid van de eigenschappen van het agens, zoals dc gastheerspecificiteit, even-
tuele reservoirvorming buiten het schaap en de werkelijke betekenis die dc zo.ge-
naamdc „pockets" in gedeformeerde hoeven hebben voor het in stand houden van de
infectie.

Voor zover kon worden nagegaan was het onderzoek in Groot Brittannië, wat rot-
kreupel betreft, niet van dien aard dat antwoord .gc.geven kon worden op de, als
gevolg van de georganiseerde bestrijding in Nederland naar voren gekomen, belang-
rijke vragen, (discussie te Weybridge).

Van gedachte werd gewisseld over vacht- en huidaandoenin.gen van parasitaire aard,
veroorzaakt door arthropoden en schimmels.

Hoewel de bestrijding van schurftmijten, luizen en schapeluisvlieg in Nederland geen
probleem meer vormt, was het toch nuttig kennis te nemen van de .goede resultaten

die men in Groot Brittannië heeft bereikt, door regelmatig, twee maal per jaar de
schapen te wassen.

In Nederland is schapeschurft, hoewel niet algemeen, toch een ziekte, die jaarlijks
dcK)r de verschillende inspecties wordt gerapporteerd. Luizen daarentegen worden
gedurende herfst en winter nog in talloze koppels gevonden, terwijl de schapcluis-
vlieg nog als commensaal wordt beschouwd en reeds aangetroffen wordt in vachten
van zeer jonge lammeren.

In Nederland wordt te weinig betekenis gehecht aan het bestrijden van huidparasieten
en geen aandacht besteed aan het goed en regelmatig wassen der schapen. In Groot
Brittannië daarentegen wast men de schapen geregeld en het is zelfs enkele jaren
verplicht gesteld de schapen 2 x per jaar te wassen. Het resultaat is dan ook opval-
lend. Schurft is aldaar geen inheemse ziekte meer, terwijl de luis en de schapeluisvlieg
zelden of nooit worden aangetroffen. Men dipt nog wel regelmatig, maar dan ter
voorkoming van vlieglarfziekte (myiasis), gebruikmakend van de moderne middelen
die vliegafstotend en larvedodend werken en tevens een lange nawerkingstijd bezitten
(o.a. dieldrin).

Vernomen werd dat deze moderne middelen in Nieuw Zeeland zijn verboden, daar
aangetoond is dat deze stoffen na het wassen in een te grote concentratie in het vlees
van het geslachte lam werden aangetroffen, hetgeen het vlees minder geschikt maakt
voor consumptie. Enkele dipinstallaties werden bezocht. Sommige constructies waren
zeer compact ondergebracht in een ruimte en samengevoegd met een voetbad dat bij
de bestrijding van rotkreupel wordt gebruikt. Voor constructietekeningen zie men
o.a. H. G. Belschner: Sheep Management and Diseases; Angus en Robertson
le editie, 1959. (discussie te Weybridge en Perth).

Een zeer interessante ochtend werd besteed aan cen bespreking en demonstratie van
de mycotische dermatitis. Tc Weybridge wordt sinds enkele jaren cen proefgroc))
aangehouden van voordien niet, maar later kunstmatig met schimmel Dermatophilus
dermatonomus geïnfecteerde dieren. De schapen worden onder normale omstandig-
heden gehouden, brengen lammeren groot en worden geschoren. Deze procfgroep
wordt gebruikt bij de bestudering van het optreden, het verloop en van contact-
infecties van deze wolziekte (schaap - schaap; schaap - lam).

a. Mycotische dermatitis (lumpy wool) is een schinunclinfectie van d<\'
vacht, veroorzaakt door schimmel Dermatophilus dermatonomus dic in het acute
stadium de huid aantast en irritatie veroorzaakt, waardoor ontstekingsvocht wordt
geproduceerd dat om dc wolvczels stolt en afgroeit met de wol.
De gevormde korst, waarin de schimmel is aan te tonen, groeit dus steeds verder
van de huid af en kan later zelfs gevolgd worden door een 2e en 3e opleving van
het proces gevolgd door korstvorming. De korst is witachtig, bij verontreiniging
door saprofyten cn andere schimmels kunnen dc korsten andere kleuren aan-
nemen, variërend van geel en oranje tot bruin en zwart, soms groen of rose. De
schimmelgroei in de huid wordt vooral geactiveerd na langdurige regenval, ge-
durende welke het organisme zich ook gemakkelijker kan verplaatsen en uitbrei-
ding van de aandoening wordt gezien. De aantasting kan heviger zijn dan hier-
boven beschreven, waarbij zelfs wol wordt uitgeschuurd en bloederige of korstige
plekken achterblijven.

De dieren worden in de regel geïnfecteerd als lam, gedurende de tijd dat het nog
bij de moeder drinkt. De schimmel veroorzaakt dan afwijkingen aan dc neus en
de oren. De aanvankelijk gevormde korstjes vallen spoedig af, maar de infectie
breidt zich uit over kop en schoft naar het kruis en wordt van daar, na een he-
vige regenval door het langs het lichaam afdruipende water meegevoerd naar de
zijkant van de romp en langs de pootjes, waar het aanleiding kan .geven tot het
optreden van „Strawberry footrot" indien de huid van de pootjes door lage
heesters of distels is gelaedcerd en zodoende een porte d\'entree is gevormd.
De schimmel prefereert vooral fijnwollige vachten. Daar dit type vacht ook bij

de Texelaar niet zeldzaam is, zal het niet vreemd zijn de komende jaren te ver-
nemen dat de ziekt eveneens in Nederland aanwezig is.

b. Naast de gelegenheid de mycotische dermatitis te leren kennen, werden enkele
huiden gedemonstreerd, waarvan op het ruggedeelte schimmelprocessen aan-
wezig waren, veroorzaakt door een Trichophyton, (discussie te Weybridge).

HET COMPLEX VAN ZIEKTEN WAARBIJ DEMYELINIS.ATIE OF EEN
HYPOMYELINOGENESIS KENMERKEND IS.

Hiertoe kunnen gerekend worden de hypomyelinogenesis congenita, de B of Border
disease en de Swayback. Van deze ziektebeelden komen dc eerste en laatstgenoemde
in Nederland voor, de tweede zeer waarschijnlijk.

Dit is een aangeboren afwijking van lammeren, klinisch gekenmerkt door dwang-
bewegingen die door het gehele lichaam worden gemaakt. Dc kop en de wervelkolom
van het aangetaste dier maken zeer snelle zijwaartsgerichte, golvende en trillende
bewegingen, waardoor ook de pootjes niet op hun plaats kunnen blijven. Histo-
pathologisch waarneembare defecten, n.l. een onvoldoende vorming van myeline,
worden in de hersenen en ruggemerg waargenomen.

Dit ziektebeeld wordt door een viertal kenmerken gekarakteriseerd, welke gradueel,
soms meer, soms minder aan het lam zijn waar te nemen.

1. vachtafwijkingen bij het pasgeboren dier. De vachten bevatten zeer veel haren
(kemp), naast de gewone wolvczcls, die soms lang en sterk gekronkeld kunnen
zijn;

2. de lammeren zijn klein en bezitten een onvoldoende ontwikkeld skelet. Dit komt
tot uiting in een onvoldoende uitgrcK-i van de lange beenderen en het tc bol zijn
van het voorhoofdsbeen (z.g. „geitekopje") ;

3. de dieren ontwikkelen zich maar langzaam terwijl, vergeleken met normale lam-
meren, een groter percentage dood gaat voordat zc de speenleeftijd hebben be-
reikt;

4. deze afwijkingen gaan .soms gecombineerd met klinische en patholoog-anatomische
afwijkingen zoals die bij de hypomyelinogenesis congenita worden gezien.

In Aberystwyth werden enkele lammeren lijdende aan B-disease gedemonstreerd.
Ze waren afkomstig uit een koppel waarvan 2.5% der lanuneren deze afwijking ver-
toonde.

Lammeren met dergelijke klinische verschijnselen worden ook op Texel aangetroffen.
Het aantal tot nu toe waargenomen dieren is echter erg klein. Gezien het feit dat
het aantal aangetaste dieren per jaar sterk kan variëren, is het niet uitgesloten eens
grotere verliezen tc ontmoeten.

Treden de bovengenoemde ziektebeelden op, zonder dat de ziekte in verband ge-
bracht wordt met gebrek aan koper; bij „Swayback" is dit wèl het geval, hoewel
de ziekte niet noodzakelijkerwijs behoeft op te treden in koppels schapen waarvan de
leverkopcrvoorraad zeer klein is. Bijkomstige factoren zijn nodig voor het optreden
van het klinische beeld.

Aan de hand van het klinische beeld en het tijdstip van optreden deelt men in
Groot Brittannië het ziektebeeld in 4 groepen in, n.l.:

1. de congenitale vorm, waarbij de lammeren zowel dc voorhand als de achterhand
onvoldoende kunnen gebruiken. De dieren liggen veel en doen vruchteloze po-
gingen tot opstaan. Deze lammeren sterven in de regel enkele dagen na de ge-
boorte, nadat een pneumonie of een bacteriële sepsis is opgetreden;

2. de congenitale vorm, waarbij het pas geboren lam cen volledig verlamde achter-
band heeft. De lammeren zitten als een hond en bewegen zich slechts voort met
behulp van de voorpootjes;

3. de verkregen vorm, waarbij de lammeren die normaal zijn geboren, op een
leeftijd van 4-6 weken een progressieve incoördinatie van het achterstel gaan
vertonen en gaan zwaaien. De progressiviteit voert soms tot een volledige para-
lyse van de achterhand;

4. de verkregen vorm, waarbij de lammeren op veel oudere leeftijd (8-18 maanden)
de genoemde progressieve verschijnselen vertonen.

Hoewel het optreden van Swayback voor een belangijrk deel kan worden voorkomen
door het toedienen van koper aan de drachtige ooien, is de juiste oorzaak niet be-
kend en distanciëren sommige onderzoekers zich van de theorie waarbij alleen het
element koper als oorzakelijke factor wordt aangenomen.

Een controverse bestaat eveneens ten aanzien van de plaats, de aard en de omvang
van de defecten, die in hersenen en ruggemerg worden aangetroffen. Barlow vond
n.1., in tegenstelling tot I n n e s c.s,, dat zeer weinig defecten in de hersenen wor-
den gevonden maar veelvuldig in het ruggemerg. Tevens vond hij weinig cavcrnc-
vorming terwijl hij meent dat de defecten meer een gevolg zijn van een neuro-
dysgenese dan van een demyelinisatie. Ook leeft er een theorie waarbij de caverne-
vorming positief correleert met het moment en de tijdsuur waarin de oorzakelijke
factoren werkzaam zijn geweest,

Swayback komt ook in Nederland voor, zowel als gevolg van een voorwaardelijk als
onvoorwaardelijk kopergebrek. Vroeger trad deze ziekte op Texel veelvuldig op. Met
de introductie van het Thomasslakkenmeel en de samengestelde veevoeders, daalde
het percenta.ge aangetaste dieren belangrijk. Hoewel het nu geen ziekte meer is met
belangrijke economische betekenis, is ze wel van belang om als indicator te dienen
voor de koperstatus van het bedrijf en het koppel, want naast het aantreffen van
cen enkele zwaaier op het bedrijf, lijden bijna alle dieren uit het koppel aan een sub-
klinische koperdeficiëntie. Verder kan de ziekte meer van belang gaan worden nu
op Texel nieuwere bedrijfssystemen worden in,gevocrd, waarbij minder grote hoe-
veelheden samengestelde krachtvoeders worden gebruikt en het Thomasslakkenmeel
kan worden verdrongen door de modernere en meer zuivere kunstmeststoffen.

In Groot Brittannië onderscheidt men bij schapen een groot aantal ziektebeelden,
gekenmerkt door typische klinische symptomen en soms zeer .gelokaliseerde skelet-
defecten. Ze zijn een gevolg van cen verlate beenvorming, een versnelde ontkalking
van het skelet of een ziekelijke vorming van skelctdelen,

a. Osteoporosis bij lammeren, dit beeld werd aangetroffen bij oudere
lanmieren die gehouden worden in de bergen in de omgeving van loodmijnen.
De lammeren groeien niet, liepen stijf terwijl de botten, zowel de lange als de
korte beenderen, gemakkelijk braken. Paralysis posterior t,g,v, wervelbreuken werd
dikwijls gezien,

b. Een overeenkomend ziektebeeld wordt bij lammeren .gedurende
de herfst en winter aangetroffen, zonder dat afval van loodmijnen van invloed
zijn. Het treedt op bedrijven in de bergen op, waar een deel van de oorspron-
kelijke vegetatie is vervangen door kunstweiden. De compacta van de beenderen
worden dun, hetgeen vooral op te merken is aan het been van de sinus fron-
talis, dat bij het levende dier ingedrukt kan worden (double scalp of cappi).
Lammeren, als gevolg van deze stoornis in de beenvorming, zijn in verregaande
gevallen niet in staat de bek goed te sluiten door deformiteiten van de onder-
kaak. Algemene cachexie begeleidt tevens het ziektebeld,

c. Een afwijking bij lactcrcnde ooien die zeer veel melk
produceren. Deze ooien, meestal 3 en 4 jaar oud, dus dieren .gedurende
hun meest produktieve jaren, vertonen enkele weken na de partus gestoorde
bewegingen van de voorhand. De dieren belasten niet graag hun voorpoten en
brengen daarom de achterpoten onder het lichaam, terwijl de voorpoten ver naar
voren worden .geplaatst.

Bij het opdrijven of het opjagen wordt het noodzakelijk de voorhand meer te
belasten, hetgeen dan tijdens het lopen nog zo veel mogelijk wordt voorkomen.
Het doorzakken door de voorbenen, waardoor het dier op de knieën valt of
over de kop slaat is ook een bekend gevolg. Op bedrijven die in heuvelachtig ter-
rein gelegen zijn worden dergelijke schapen steeds op de top van de heuvel aan-
getroffen. Het in de richtin.g va de top van de heuvel grazen is voor deze dieren
prettig. Naar beneden gaan ze moeilijker. Schapenhouders ontdoen deze dieren
van hun vacht, waarna herstel optreedt. Dit is verklaarbaar door aan te nemen
dat of de dieren dan minder te dragen hebben, of dat zonnestralen beter in de
huid kunnen doordringen en genezend werken op het ontkalkingsproces, dat er
aan ten grondslag ligt.

d. Rachitische processen komen voor bij snel groeiende jongere en
oudere lammeren.

e. Tot deze groep ziekten rekent men ook de tanduitval en de vorming
van onregelmati.ge kiezenrijen.

Veel aandacht wordt in Groot Brittannië besteed aan de bestudering van dit complex
van ziektebeelden dat, op de osteoporosis als gevolg van een loodintoxicatie na, ook
in Nederland wordt waargenomen. Diverse skeletafwijkingen zijn hier bekend, zoals
de stijve drachtige overhouders in Noord-Holland, Friesland en Groningen, de mobi-
liteitsstoornissen van 3-4 jari,ge lacterende ooien, die hier steeds twee zeer goede
lammeren hebben te verzorgen; de sterke beenverdunnin.gen die bij ooilammeren op
Texel op de duinbedrijven kunnen worden gevonden; de sterke koehakki.gheid van
het jonge schaap op de lichte zandgrond in het Oosten en het Zuiden van het land;
de pasgeboren lammeren met gedeformeerde voorpootjes (bokbenigheid), die wor-
den waargenomen te.gen het einde van de lammertijd, meestal afkomstig van ooien
die gedurende zeer lange tijd krachtvoer kunnen opnemen; de tanduitval en de
vorming van onregelmatige kiezenrijen, die bijvoorbeeld op Texel zeer goed bekend
zijn.

Ook hier in Nederland dus bij schapen een complex van ziekten die een gevolg zijn
van een gestoorde mincralenstofwisseling. (discussie te Edinburgh).

Daar scrapie in de afgelopen jaren in Nederland werd gedia.gnostiseerd, maar voor
het bestrijden van de ziekte nog .geen mo.gclijkheden bestonden, .ging de interesse
tijdens het bezoek aan Groot Britannië uit naar de resultaten die men tot nu toe bij
het onderzoek had .geboekt. Scrapie is een langzaam verlopende ziekte, waarbij de
verschijnselen eerst bij oudere dieren optreden. Eenmaal ziek, leidt de ziekte in 3-6
maanden tot de dood. Het zijn steeds de pas volwassen schapen, schapen die dus nog
niet voldoende produktief zijn geweest, die verloren gaan. Het is een besmettelijke
ziekte, maar slechts die schapenrassen of stammen worden aangetast die daarvoor
gevoelig zijn. Een duidelijk aantoonbare erfelijke factor is dus tevens in het spel.
Niet alleen ging de interesse uit naar scrapie omdat de ziekte ook hier inheems is,
maar ook omdat de diverse eigenschappen van de ziekte overeenkomen met ei.gen-
schappen van een schapeziekte die van belangrijker economische betekenis is voor
Nederland, n.1. de „zwocgerziekte". Ook deze ziekte is zeer waarschijnlijk gekenmerkt
door de drie volgende eigenschappen:

3. een erfelijke factor die het optreden van de ziekteverschijnselen beïnvloedt.

Waarom scrapie in Nederlanci ook cen inheemse ziekte en voor sommige bedrijven
een belangrijke ziekte is, vfcrd acceptabel gemaakt tijdens de verschillende discussies
die hierover werden gevoerd. Twee oorzaken zijn hiervoor aan te geven:

1. het introduceren van Engelse en Schotse rassen tijdens de verbetering van het
Texelse schaap. Vooral de Border Leicester zou hiervoor in aanmerking zijn ge-
komen ;

2. niet alleen is dit ras gevoeliger voor het optreden van scrapie dan de overige
in Nederland gebruikte rassen, maar ook het foksysteem dat bij de Border Lei-
cester gebruikelijk was werd toegepast bij de opbouw en verbetering van het
Texelse ras (vooral op Texel).

De Border Leicester is een ras waarvan de gefokte rammen uitgezet worden in
koppels ooien (Blackface-Chcviots) om een Fl produkt tc verkrijgen, waarvan de
ooien opnieuw gekruist worden met een ram van het vleestype. Aan de te verkopen
fokrammen worden hoge eisen gesteld. Het aantal dieren van dit ras (Border Lei-
cester) is klein (a) en getracht wordt de kwaliteit en de uniformiteit binnen dat ras
op te voeren door gebruikmaking van rammen afkomstg van slechts enkele fokkers
(b). Hierdoor heeft men bij het fokken niet alleen de goede kwaliteiten maar ook
de scrapiegevoclige factor in een te grote concentratie in het ras gebracht. Dit zelfde
is gebeurd (a en b) en gebeurt nog met de Texelaar. Het is een betrekkelijk kleine
groep schapen waarvan de kwaliteit opgevoerd wordt door gebruikmaking van af-
stammelingen van dieren die behoren tot een zeer beperkt aantal fokkers.
Het onderzoek in Groot Brittannië richt zich op twee doelen, n.1.:

2. de betekenis en de samenstelling van de erfelijke factoren die het optreden van
scrapie mogelijk maken.

Zeer veel infectieproeven worden gedaan en pogingen in het werk gesteld het agens
te identificeren en een methode te vinden op andere wijze dc ziekte te diagnostiseren.
Tot nu toe wordt dit gedaan aan de hand van klinische bevindingen en het post-
mortaal onderzoek, hetgeen ontoereikend is voor de sanering van een koppel.
Tcrwille van het boezck was men in Compton zo vriendelijk een achttal geitjes, die
4 maanden oud waren, intracerebraal te infecteren met scrapie-materiaal afkomstig
van een schaap. De volgende punten werden genoteerd:

a. het materiaal bestond uit hersenweefsel van cen klinisch ziek schaap. Dit weefsel
werd vermengd met fysiologische zoutoplossing en in een mortier fijngewreven.
De 10-% suspensie werd door een zeer lichte centrifugale kracht (100/min) ge-
zuiverd van de nog te grove weefseldelen. De bovenstaande vloeistof werd ge-
bruikt. Hiervan kreeg elke geit 1 cm\'\'\' intracerebraal;

b. gespeende .geitjes van 4 maanden oud werden gebruikt. Verwacht werd dat de
eerste klinische symptomen na 6 maanden zouden optreden. .411e dieren zouden
worden geslacht na 18 maanden:

c. de dieren werden geïnfecteerd door perforatie met een boor van het schedeldak
en het inbrengen van het geïnfecteerde materiaal in ccn der hemisferen van de
grote hersenen met spuit en naald;

d. de plaats van de perforatie was 2 cm terzijde van de mediaanlijn en 2 cm cau-
daal van de denkbeeldige lijn die de beide centra van de ogen verbond;

e. de huid en het periost werden gevoelloos gemaakt door subcutaan ter plaatse cen
barbituurzuurpreparaat in te spuiten;

f. de huid werd gekliefd en met cen elektrische boor een gaatje geboord in de
hersenpan;

g. met behulp van een injectiespuit en naald werd 1 cm® materiaal in de hersenen
gebracht (± 1 cm rechtstandig onder de hersenvliezen);

Een typische reactie volgde op het infecteren van de geitjes. De dieren stonden ver-
spreid door het hok en verplaatsten zich weinig, blaatten echer veel en trokken hun
kop steeds naar achteren tot op de schoft. Dit beeld leek heel erg op de verschijn-
selen die bij „daftlambs" waarneembaar zijn. Deze reactie verdween binnen 24 uur.

Zeer veel en zeer degelijke arbeid was besteed aan de studie van de erfelijke facetten
van de ziekte.

Experimenteel is aangetoond dat het ene ras veel gevoeliger is voor scrapie dan het
andere. Een spectrum werd samengesteld waarop de gevoeligheden van de verschil-
lende rassen was vermeld. De Herdwick is bijvoorbeeld voor 79% gevoelig. De Dorset
Down daarentegen is zeer moeilijk of geheel niet te infecteren. Op het moment van
het bezoek was men met proeven bezig waarbij werd bestudeerd hoe dc factor, die
scrapie doet optreden, zich genetisch gedraagt. Men hoopt dat het een vrij eenvou-
dige factor zal zijn en probeert hier achter te komen, door te gaan kruisen met be-
hulp van de Dorset Down (0%) en Herdwick (79%).

Deze proef wordt op zeer indrukwekkende wijze gedaan. In elk van een vijftal
schuren worden 50 Dorset Down schapen met ram gehouden en 50 Herdwick schapen
met ram (totaal dus 500 schapen). Allereerst wordt nagegaan of de gevoeligheid voor
scrapie van deze schapen behorende tot de twee rassen inderdaad sterk verschilt.
Om dit te beoordelen worden dit jaar alle gefokte lammeren geïnfecteerd en het
volgend jaar, na het spenen van de volgende oogst lammeren, de oudere dieren ge-
controleerd door middel van infectieproeven.

Daarna is men van plan met de tweede oogst lammeren te gaan kruisen tussen de
twee genoemde rassen om het overervingspatroon van dc factor te bestuderen. Men
hoopt op deze wijze scrapicresistente rassen of stammen te kunnen fokken.

Deze proeven zullen vooreerst geen resultaten opleveren die direct in de praktijk
toepasselijk zijn. Dit kan men wel zeggen van de resultaten die met dergelijke proeven
zijn verkregen op het Moredun Institute te Edinburgh.

In deze proef werden 4 koppels ooien gebruikt, twee bestaande uit scrapie-gevoelige
dieren en twee uit scrapie-ongcvoelige dieren. Elk van de koppels werd gedekt met
een scrapie-gevoelige ram of scrapie-ongcvoelige ram. Nagegaan werd hoe de na-
komelingen van de 4 koppels zich ten opzichte van scrapie gedroegen.
Buiten verwachting kwam uit deze proef naar voren, dat de meeste scrapic-nakome-
lingen werden aangetroffen in de koppels van scrapie-gevoelige mcx-dcr, zelfs al
waren deze dus gedekt door een scrapie-ongcvoelige ram. Terwijl ook de scrapie-
gevoelige ram, die een koppel scrapie-ongevoeligc ooien dekte geen groter aantal
scrapie-gevoelige nakomelingen kreeg. Hoewel een erfelijke factor dus van belan.g
kan zijn, zal de overdracht van het scrapie-a.gens op de nakomelin.gen veel meer ver-
zorgd worden door de ooien dan door de ram. Vermoedelijk is het langdurige contact
dat er bestaat tussen lam en ooi hiervoor verantwoordelijk. De ram daarentegen blijft
maar zeer kort bij dc ooien lopen.

Op grond van deze bevindingen adviseert men een snelle selectie van aangetaste
ooien, zelfs als de lammeren nog .geboren moeten worden of nog niet gespeend kun-
nen worden. Op deze wijze kan op een scrapie-bedrijf in enkele jaren (4-5) het be-
smettingspercenta.ge belangrijk verlaa,gd worden, (discussie te Mordedun Institute
Edinburgh en te Compton).

Hoewel met diverse onderzoekcrds werd gesproken over de chronische longaandoe-
ningen bij het schaap, bestond er weinig interesse dieper op het probleem in tc
gaan en zeer waarschijnlijk werd op dit terrein geen experimenteel werk verricht.
Dit was teleurstellend omdat de zwoegerziekte in Nederland toch wel een economisch
belangrijke ziekte is die het op de aan.getaste bedrijven noodzaklijk maken jaarlijks

cen groter percentage volwassen schapen te selecteren en te verkopen dan normaal
het geval zou zijn. Op die bedrijven kunnen de verliezen oplopen tot 10 en 20%
per jaar, terwijl soms de eigenaar er toe overgaat zijn gehele koppel te verkopen
en zwoegervrije schapen van niet besmette bedrijven aanschaft.

In Groot Brittannië is men wel bezig ordening te brengen in de patholoog-anato-
mische structuur van de diverse longafwijkingen van het schaap en daarbij is men
genegen de „adenomatosis" als ziekte te onderscheiden van het IJslandse type onder
de progressieve pneumonieën zoals ook in IJsland zelf gebeurt.

Het IJslandse type komt vermoedelijk overeen met de in Nederland voorkomende
„zwoeger", een prc^ressieve pneuomnie, die niet alleen langs de kust is aan te treffen
maar ook in het binnenland (Purmer, Over Betuwe en Limburg) als schapeziekte
bekend is. Deze ziekte wordt op het bedrijf gebracht door de aankoop van een ram.
Een epidemiologisch onderzoek in Nederland heeft geleerd, dat na introductie van
een besmete ram, zowel de gedekte ooien als de nakomelingen zwoegers kunnen
worden. Zoals reeds bij het onderwerp scrapie werd opgemerkt is de zwoeger een
ziekte waarvan het agens niet is geïdentificeerd; waarvan de incuatietijd zeer lang is
en waarbij een erfelijke factor wordt aangenomen die bepalend zou zijn voor het al
of niet optreden van de verschijnselen.

Daar het buitenland ons dus bij de bestrijding van deze ziekte niet kan voorgaan, is
het een aantrekkelijk onderwerp om hier te lande in studie te nemen. Naast patho-
loog-anatomisch onderzoek, dat voorlopig noodzakelijk blijft om de ziekte te diagnos-
tiseren, is een uitgebreide epidemiologische studie aan te raden, waarbij dan in
diverse delen van het land (Zeeland, Texel, Friesland en Groningen), op enkele
selecte bedrijven, het optreden en het verloop van de zwoegerziekte wordt nagegaan,
(discussie te Weybridge, Moredun Institute te Edinburgh en het Edinburgh and
East of Scotland Gollege of Agriculture Science te Edinburgh).

In het Zuid-Oosten van Schotland is de virus abortus onderkend en op een vrij
groot aantal bedrijven wordt regelmatig geënt. Naast de enzoötische abortus (= virus
abortus) komen andere oorzaken van besmettelijk verwerpen voor, zoals Vibrio fetus.
Listeria monocytogenes en diverse streptokokken.

Nadat men had geënt tegen de virus abortus, trad de noodzaak naar voren ook aan
de andere CK>rzaken van het besmettelijk verwerpen aandacht te besteden.
Toxoplasma-ahortus is daarna gediagnostisccrd en op het moment wordt een onder-
zoek ingesteld naar de morbiditeit van Toxoplasma in een koppel. Zeer typisch voor
deze vorm van abortus zijn de carunculae van de placenta. Hierin bevinden zich witte
necroische haardjes, hetgeen de naam „white spotted abortion" opwekte. Verder
komt er nog cen anclere vorm van verwerpen voor, één met een nog onbekende aetio-
logie, maar waarvan de afwijkingen van de afwijkingen van de carunculae heel ken-
merkend zijn. Dc populaire naam is „chocolate abortion", genoemd naar de typische
chocoladekleurige vervlcn-iing van de carunculae. (discussie te Edinburgh).

In Aberystwyth werden preparaten en diapositieven vertoond van Black discase
(Clostridium Novy). Bij deze ziekte worden in de lever voornamelijk lokale ver-
anderingen aangetroffen, n.1. een enkel klein dof onregelmatig lichtgekleurd necro-
tisch levergedeelte dat omgeven is door een gezwollen hemorragische zone, die veel
groter van oppervlak is dan de centraal gelegen necrose. In Wales, waar veel leverbot
voorkomt, treedt deze ziekte regelmatig op. Ze werd ook aangetroffen bij runderen.
Tot nu toe werd de ziekte in Nederland niet gediagnostiseerd, hoewel de verwekker
wel aanwezig is en leverbot ook wel optreedt, (discussie te Aberystwyth).

Evenals in Nederland ook in het koppel optredend zonder dat hulp tijdens de partus
606

wordt geboden. Grote verliezen kunnen in korte tijd worden geleden. Als verwekkers
heeft men gevonden: Cl. chauvoei, Cl. septicum, Cl. novy en Cl. welchi.
Als beschermend middel adviseert men het boutvuurserum dat volgens ervaringen
ook beschermend werkt tegen de andere Clostridium-soorten. (discusie te Edinburgh).

Deze ziekte wordt in Schodand ook bij schapen aangetroffen. Aanvankelijk was het
een ziekte met zeer lokale betekenis, momenteel verspreidt ze zich over het gehele
land. De oorzaak van het lijden is niet bekend. Meestal zijn kleine aantallen lam-
meren of schapen aangetast, (discussie Moredun Institute te Edinburgh).

Te Edinburgh (Moredun Institute) werd een „daftlamb" gedemonstreerd. Een pas
geboren lam dat coördinatiemoeilijkheden vertoonde en vooral de kop steeds naar
achteren trok. De dieren zijn doof en meestal blind. Afwijkingen zijn aan te treffen
in het cerebellum bestaand o.a. uit vacuolisatie en de afwezigheid van cellen van
Purkinje. De oorzaak is niet bekend.

EEN AANTAL BELANGRIJKE ZIEKTEN VAN HET VOLWASSEN SCHAAP
DIE EEN ACUUT VERLOOP HEBBEN.

Ziekten van de volwassen ooi, die een acuut verloop hebben, treft men in de regel
aan in een periode waarin het schaap zeer produktief is, n.1. gedurende het laatste
gedeelte van de drachtigheidsperiode en gedurende dc lactatieperiode.

a. Het prolaberen van de darmen door een scheur in de dorsale vaginawand. Ver-
moedelijk toe te schrijven aan een tc sterke verslapping van de ophangbanden en
het optreden van valse weeën.

b. „Red gut", een acuut lijden, waarbij na de dood vrij bloed in het darmlumen
wordt aangetroffen. Hier is geen sprake van een enterotoxemie in die zin dat een
Clostridium er bij betrokken is,

d. Een Clostridium-infcctic van de nog niet geboren foeten, die de dood van de
moeder tot gevolg heeft.

EEUWFEEST VAN DE AMERICAN VETERINARY MEDICAL ASSOCIATION.
Dit jaar zal de A.V.M..A. haar honderdjarig bestaan vieren.

Op 9 juni 186.3 in Astor House te New York gesticht door een kleine groep meren-
deels in het buitenland opgeleide dierenartsen, tezamen gekomen om de bevordering
van dc diergeneeskunde te be.spreken, groeide deze vereniging snel, zodat zij thans
meer dan 17000 leden telt en driekwart der Noordamerikaanse dierenartsen vertegen-
woordigt.

Toen de A.V.M.A. in 1863 werd opgericht bestond er in de U.S.A. 1 particuliere
diergeneeskundige school in Philadelphia; nu zijn er 18 dergelijke scholen in de
U.S.A. en 2 in Canada. De oudste hiervan is het College of Veterinary Medecine
van de Universiteit van lowa, Ames, Iowa, dat in 1879 werd gesticht en nu nog be-
staat. In de U.S..A. en Canada studeren jaarlijks 1000 studenten af; dit jaar kwamen
1149 studenten (geselecteerd uit 2648 inschrijvingen) aan, terwijl 191 vrouwelijke
studenten de opleiding volgen, een nieuw record.

De hedendaagse dierenarts kan pracdcus zijn, wetenschappelijk onderzoeker, leraar,
militair, ambtenaar of hij kan behoren tot één van de 31 verschillende categorieën
van het diergeneeskundig beroep, genoemd in de A.V.M.A. Directory 1962.
De algemene praktijk wordt uitgeoefend door 9211 dierenartsen, die zowel grootvee

als kleine huisdieren behandelen; 3963 dierenartsen behandelen uitsluitend kleine
huisdieren, vogels inbegrepen. Anderen hebben een onderwijs- of wetenschappelijke
taak op het gebied van anatomie, biochemie, pathologie, radiologie, parasitologie en
microbiologie.

Dc bestrijding van dc zoönosen, de melk- en vleeskeuring en de invoerkeuring van
uit het buitenland afkomstig vee behoren tot de taak van de overhcidsdierenartsen.
Dc levensmiddelenhygiëne voor de in het buitenland gelegerde troepen, het onder-
zoek i.v.m. de ruimtevaart en de bevordering van de voedselvoorziening en de vee-
teelt in het buitenland staat onder de verantwoordelijkheid van het veterinaire corps
van leger en luchtmacht.

De moderne dierenarts heeft twee jaren vooropleiding vóór het „college" gehad en
vier jaren intensieve studie aan cen diergeneeskundige opleidingsschool vóórdat hij
zijn D.V.M. (Doctcr of Veterinary Medecine) ontvangt.

De basisopleiding voor dierenartsen is grotendeels gelijk aan die voor medische stu-
denten, beide groepen delen vaak dezelfde lokalen. Alleen in de gevorderde cursussen
beperkt men zich specifiek tot de verschillende diersoorten.

Na het afstuderen werken dierenartsen en artsen vaak samen ter oplossing van pro-
blemen op geneeskundig en diergeneeskundig gebied. De veterinaire instituten zijn
heden ten dage even modern uitgerust als dc medische.

Zo is het echter niet altijd geweest. Begin dezer eeuw werden de meeste diergenees-
kundige opleidingsscholen privé geëxploiteerd met het enig doel om zo snel mogelijk
praktizcrende dierenartsen af te leveren. Aanbevolen algemeen heilzame middelen
werden verondersteld tc helpen tegen elke ziekte van mens en dier en iedere prakti-
zcrende dierenarts hield zijn geliefde geneesmiddelen angstvallig geheim.
De meeste dierenartsen waren toen hoofdzakelijk geïnteresseerd in paarden en behan-
delden incidenteel andere dieren.

Het was de uitvinding van dc auto die dc diergeneeskunde op weg hielp om het
huidige wetenschappelijke beroep te worden. Naarmate de auto\'s talrijker werden
op de weg, werden de paarden schaarser. De dierenartsen werden gedwongen op
ander gebied te werken en zo schiep het vervoermiddel, dat de verkeerschaos deed
ontstaan, ook de wetenschappelijke dierenarts.

Het hoofddoel is tweeledig: dc bevordering van dc gezondheid van dier en mens.
In de U.S. werden ernstige dierziekten als plcuropncumonic, piroplasmose, mond-
en klauwzeer, vlieglarvenzicktc, boosaardige catarraalkoorts, tuberculose en brucel-
losc uitgeroeid of drastisch door dierenartsen beperkt.

Dc heilzame werking van de drastische beperking van de rundertuberculose was twee-
ledig; naarmate de t.b.c. bij de veestapel verminderde werd de been- en klier-
tuberculosc bij dc mens zeldzaam.

De diergeneeskunde beperkte dc verliezen aan bruccllosis van $ 90.000.000 in 1947
tot $ 27.000.000 in 1957. Iedere dierziekte die wordt bestreden of geëlimineerd be-
spaart miljoenen dollars die anders verloren zouden zijn gegaan. Deze besparing
bereikt het gewone publick in de vorm van betere en .goedkopere voedingsmiddelen.
Voorts zijn dc zegenin.gen die de diergeneeskunde aan dc gezondheid van de mens
bracht vele. In 1941 vond Dr. Stader een immobiliserende spalk uit, die nu door
ortopeden wordt gebruikt. Dr. Schofield, een Canadese dierenarts, ontdekte dicu-
marol, een anticoagulum dat thans egbruikt wordt bij de behandeling van hart-
ziekten bij dc mens. In 1954 ontdekte Dr. Earl, een laboratoriumdieren-specialist bij
cen geneesmiddelenfabriek, het effect van reserpine en hij ontwierp cen onderzock-
schema dat nieuwe tranquillizers voor medisch en diergeneeskundig gebruik aan het
licht deed komen.

Dr. Meijer, een dierenarts werkzaam bij de Hooper Foundation, loste het mysterie
van de botulismus — voedselvergiftiging - op, zeer belangrijk voor de vlees-
conservenfabrieken. In 1956 ontwierp Col. Gci-man van de U.S. Air Force Veterinary

Corps een kunstmatig hcupgcwriclit voor honden, waaruit In samenwerking met orto-
peden met succes een prothese voor dc mens werd ontwikkeld.

Onder deze titel verscheen onlan.gs bij het Proefstation voor de Akker- en Weide-
bouw te Wagenin.gen het verslag¹) van een studiereis naar Denemarken in mei van
het vorig jaar. Het reis.gezelschap bestond uit enkele practici uit het Oldambt en
een aantal landbouw- en veeteeltkundigen, voornamelijk uit het noorden van ons
land.

Het doel van de reis was, kennis te nemen van dc er\\-aringen die men in Dene-
marken heeft opgedaan met het coöperatief houden van melkvee, omdat men in het
Oldambt ook belangstelling in deze richting koesterde.

In Denemarken is de eerste coöperatieve melkstal opgericht in 1950. Tot 1960 waren
er drie van deze stallen en momenteel is dit aantal uitgegroeid tot negen. Het aantal
leden per coöperatie varieerde van drie tot acht. Ui\'t deze lan.gzamc ontwikkeling
bhjkt dat de coöperatie-melkveehouderij tot heden nog geen grote vlucht genomen
heeft. De eerste coöperaties waren vrij klein van omvang met 30 to 80 stuks melkvee.
De beide stallen die in 1961 tot stand kwamen waren belangrijk groter met 150 en
300 melkkoeien. Men kreeg de indruk dat de coöperaties aanvankelijk te klein van
opzet waren. Pas bij een groot aantal koeien wordt het mo.gelijk een ho.ge arbeids-
produktiviteit te bereiken en een zeer deskundi.ge bedrijfsleider aan te stellen. Niette-
min verwachtte men ook op de in 1961 gestichte co<)peratie met 150 stuks melkvee
de eerste 3 ä 4 jaren .geen wnnst.

Het motief in Denemarken om tot coöperatieve melkveehouderij over te .gaan is ge-
legen in een toenemend tekort aan arbeidskrachten, waardoor mechanisatie en be-
drijfsvercenvoudiging noodzakelijk worden. Door het vee in een coöperatie onder te
brengen kan alle tijd en aandacht aan dc akkerbouwgewassen en aan dc varkens-
houderij worden besteed. Bovendien bestaat de mogelijkheid uiterst efficiënt te wer-
ken met een grote melkvecstapel. Ook de rundveehouderij kan dan .goed tot zijn
recht komen, terwijl men minder aan het bedrijf gebonden is en er meer .gelegenheid
is voor een vrije zaterdag of een vrij weekend.

In het verslag wordt zeer veel aandacht besteed aan de statuten van de coöperatieve
melkstal, omdat onvolledigheid aanleiding kan geven tot belangrijke mcnin.gsverschil-
len. Het reisverslag geeft meer of minder uitvoerig de inhoud weer van dc statuten
van drie der bezochte coöperaties. In de statuten moet met name goed omschreven
zijn hoe dc winning, levering en waardering van het ruwvoer geregeld moeten wor-
den, omdat de ruwvoederlevcring het belangrijkste raakvlak vormt tussen de coöpe-
ratie cn het eigen bedrijf. Hier kunnen dus gemakkelijk misverstand en onenigheid
ontstaan.

Bij de coöperatieve melkveehouderij kwamen in Denemarken zowel loopstallen als
grupstallen voor. Op geen van de bezochte bedrijven stonden dc dieren het .gehele
jaar op stal, maar b.v. slechts 10 maanden. De indruk werd verkregen dat deze lange
stalperiode voor dc dieren niet nadelig is.

Het rapport gaat op alle van dc hier genoemde punten dieper in, waarbij ook nog
aandacht wordt besteed aan de inrichting van de gebouwen en de invcsterin.gen, als-
mede aan de snelle uitbreiding van dc rundveemesterij in de laatste jaren, vooral op
sommi.ge grote bedrijven. Het verslag, dat ruim van illustraties is voorzien, eindigt met
een korte beschrijving van dc bezochte bedrijven.

1 Coöperatieve melkveehouderij in Denemarken; Mededeling nr. 12 in de serie
Nieuwe Bedrijfssystemen in de Landbouw. Verkrijgbaar door storting van ƒ I,-
op giro 966643 van het Proefstation voor de Akker- en Weidebouw te Wa.ge-
ningen onder vermelding: Voor mededeling 12.

Vanaf maandag 1 april geldt niet meer de in het raam der bestrijding van de
hondsdolheid ingestelde verplichting, de hond op straat aan de lijn te houden.
Dit heeft de Minister van Landbouw heden schriftelijk medegedeeld aan de beide
Kamers der Staten-Generaal.
Dit betekent niet, dat de honden nu overal zich onaangelijnd op straat mogen be-
vinden. Want in een aantal gemeenten van ons land is het los laten lopen van hon-
den bij politieverordening verboden.

Uiteraard is de regeling van kracht gebleven, dat honden van zes maanden en ouder,
die op de openbare weg verschijnen, tegen hondsdolheid moeten zijn ingeënt, hetgeen
uit de penning aan de halsband dient te blijken. Verder dient de houder van de hond
in het bezit te zijn van het inentingsbewijs waaruit blijkt dat de hond tenminste
dertig dagen tevoren is gevaccineerd.

Het verbod tot het houden van tentoonstellingen, keuringen en dergelijke bijeen-
komsten met honden en katen is vooralsnog gehandhaafd. De bestaande invoer-
regeling blijft onverminderd van kracht.

In zijn overzicht aan de Staten-Gcneraal deelt minister Marijnen voorts mede, dat
het aantal voor hondenbelasting geregistreerde honden in ons land ongeveer 490.000
bedraagt. Volgens een gangbare theorie wordt 15% van de honden niet voor deze
belasting aangegeven. Het totaal aantal honden zou dan 15% hoger en wel op
570.000 moeten worden geraamd. Hiervan zijn gevaccineerd ongeveer 500.000
(88%). Er kan dan ook veilig worden aangenomen, dat het gestelde doel, door in-
enting van tenminste 80% van de honden een voldoende onvatbaarheidsbasis te ver-
krijgen, door de grote medewerking van het publiek ruimschoots is bereikt.
Bij \'s ministers besluit tot het buiten werking stellen van het aanlijngebod heeft voorts
de overweging gediend, dat de incubatietijd van rabies sporadisch zes maanden over-
schrijdt en meestal, zoals ook in ons land moet worden aangenomen, beneden vier
maanden blijft. Aangezien zich half november 1962 het laatste geval van honds-
dolheid in ons land heeft voorgedaan, is thans de grens van vier maanden over-
schreden. Ook heeft bij de overweging tot het opheffen van het aanlijngebod mee-
geteld, dat tot dusverre geen rabies onder het wild is geconstateerd.
De Minister van Landbouw heeft voorts besloten, geen georganiseerde inenting van
katten meer te doen plaats hebben. De deskundi.gen zijn namelijk vrijwel unaniem
van mening, dat als de onvatbaarheid bij meer dan 80% van de honden is bereikt,
de kans op verspreiding van rabies door de kat vrijwel kan worden verwaarioosd.
Op geheel vrijwillige basis zijn inmiddels meer dan 165.000 katten ingeënt.

Katten behoeven vanaf 1 april 1963 niet meer te worden binnengehouden in ge-
bieden waar zich indertijd besmettingen hebben voorgedaan, namelijk in Amster-
dam, Nieuwer-Amstel, Haarlemmermeer en de Alblasserwaard.
Katten, die kennelijk geen eigenaar hebben en kennelijk verwilderde honden zullen
als tot dusvcrrrc onschadelijk worden gemaakt.

Zoals één dezer dagen is bekend gemaakt, zal dc enting van jonge honden beneden
de leeftijd van zes maanden in 1963 worden voortgezet, teneinde de thans zeer be-
vredigende enttocstand der honden in ons land te handhaven.

Het aantal landbouwpaarden neemt in ons land zeer snel af. Helaas moet dit momen-
teel _ inclusief de pony\'s — op ± 150.000 geschat worden. Niemand zal dit meer

betreuren dan de dierenarts in de praktijk. De opleiding was immers in de eerste
plaats op het paard gericht. Hoeveel dierenartsen hebben geen functie in de paarden-
wereld, de een bijv. als instructeur van een landelijke rijvereniging, de ander in één
of meer keuringscommissies.

Het is voor iedereen duidelijk dat het paard snel terrein verliest in de agrarische
sector. Aan de andere kant krijgt de paardensport een steeds grotere betekenis. Het
percentage sportpaarden dat op de Faculteit der Diergeneeskunde ter behandeling
wordt aangeboden, stijgt dan ook gestadig.

Op hoeveel manieren paardensport in ons land bedreven wordt, laat zich niet ge-
makkelijk beschrijven.

Eén tak echter van de paardensport wil ik U hier nader noemen en wel — dc titel
van dit stukje geeft het al aan — de draverijen. In deze „draverwcreld" zit veel
beweging. Het is een richting waar hard en met enorm veel enthousiasme gefokt en
gewerkt wordt. Het is een tak van sport, die roept om gefundeerde wetenschappelijke
belan,gstelling. Om dit te illustreren: wist U dat 10 procent van de som, die met
een bepaald paard gewonnen wordt, teruggaat naar de fokker?
In de wereld van de drafsport kent men de kilometertijden en alle mogelijke ge.gevens
van de paarden, vaak van enkele .generaties, minstens even goed, als de mclklijsten
van de runderen bekend zijn bij de rundveefokkers.

Meer dan waar ook, stelt men in de kringen van de drafsport prijs op de intense
belangstelling van de dierenarts.

In de praktijk is het echter zo, dat de draverijen door een speciaal publiek bezocht
worden en dat tot deze groep slechts een zeer klein aantal dierenartsen behoren.
Sinds enkele jaren heeft men een stevige band gelegd met de D.S.K. door namelijk
op Hemelvaartsdag draverijen in Utrecht te organiseren, waarbij een ruime plaats
wordt ingenomen door de diergeneeskundige student. Zelfs zo dat er één draverij is,
waarbij de paarden gereden worden door diergeneeskundige studenten. De winnaar
heeft dan een jaar lang recht op de titel „peerdenpiet".

Ook dit jaar worden deze draverijen op Mereveld .gehouden. Draverijen, die zich in
een toenemende belangstelling van de zijde van het wetenschappelijk corps, de prac-
tici en de studenten mogen verheu.gen.

Kortom; op Hemelvaartsdag is de mo.gelijkheid daar om in eigen kring draverijen
te zien en mee te maken; dit is een aparte dag waar in de pauzes een sfeer heerst van
de ons allen zo bekende geest welke daar is, waar dierenartsen van allerlei leeftijden
bij elkaar zijn, die hun kennismaking hernieuwen, dan wel nieuwe contacten lc.ggen.
Dit is een dag, waarop ieder zijn kennis van de draverijen en zijn liefde voor het
paard op een aangename wijze zal kunnen vergroten.

DE GEZONDHEIDSTOESTAND VAN HET PAARD IN HET VOORJAAR.
(Paardengezondheidskalender april 1963)

In het voorjaar kan de gezondheidstoestand van de paarden wel eens minder goed
zijn. De oorzaken zullen niet steeds dezelfde zijn. Zo zullen de voorraden vitaminen
en mineralen in het lichaam op het laatst van de staltijd, en dan vooral bij minder
.goede en eenzijdige voeding, het laagst zijn. Ook wormbesmetting kan hierbij een rol
spelen, zodat tijdig een behandeling dient te worden ingesteld.

De haarwisseling in het voorjaar zal daardoor dikwijls minder goed verlopen. Voor
de vorming van een geheel nieuw baarkleed moeten de benodigde stoffen uiteraard
aan het lichaam zelf worden onttrokken.

In het voorjaar wisselt het dekhaar, d.w.z. het lange dikke winterhaar valt uit en
wordt vervan.gen door nieuw kort zornerhaar. Dit wisselen geschiedt geleidelijk. De
duur der wisseling hangt af van de weers.gesteldheid, maar ook van individuele om-
standi.gheden. Als regel heeft de haarwisseling plaats in de maanden maart en april,
vaak zelfs nog in mei. Op warme dagen in februari, zoals wij die nog wel eens
hebben, zien wij de wisseling soms al be.ginnen, terwijl wanneer koude vol.gen, de
haaruitval weer ophoudt.

Tijdens de haarwisseling bevat de huid meer bloed en is ze minder beschut, daar de
haren merendeels zijn uitgevallen en de nieuwe nog vrij kort zijn. Het paard is dan
gevoeliger voor kouvatten en voelt zich vaak minder prettig en is soms lusteloos. Ook

komt tijdens de haarwisseling dikwijls minder gord eten voor. Het kan zijn, dat het
hooi nog wordt opgegeten, maar dat het paard de haver laat staan. Het omgekeerde
komt evenwel ook voor. Veelal ziet men dat de rooster gaat hangen, als gevolg van
de minder gunstige gezondheidstoestand van het paard.

Het is goed om in deze gevallen het rantsoen wat te wijzigen en er wat variatie in
aan te brengen, zodat de voorziening met eiwit, vitaminen en lijnzaad of lijnmeel aan
het rantsoen verbetert. Men voegt nog wel eens wat zemelen en lijnzaad en lijnmeel
aan het rantsoen toe. Voorts geeft men het paard de beschikking over een liksteen.
Soms ook kan een mineralengift verbetering brengen. Zo mogelijk laat men het paard
iedere dag een paar uur in de weide, indien nodig met een dek op, of men geeft op
stal wat jong gras bij, zodra men dit kan krijgen. Er bestaat in het voorjaar bij het
paard als het ware een natuurlijk verlangen naar de weide. Heeft men niet de be-
schikking over vers gras, dan kan men ook kunstmatig gedroogd gras of luzerne, bijv.
1 kg per dag of wat meer, geven. Ook een paar kg rode wortelen kunnen gunstig wer-
ken. Bovendien is racerdere keren daags drenken, zo mogelijk ook cen of twee uur na
het afvoeren, zeer gewenst; althans als het paard niet de beschikking heeft over een
automadsch drinkbakje. Het kan nodig zijn, dat de dierenarts geraadpleegd wordt
die dan een bepaalde behandeling zal instellen.

De verharding kan men bevorderen door het paard dubbel te dekken en vooral ook
door het flink te poetsen. Het meeste effect heeft dit wanneer het paard na het werk
is opgedroogd. Zware arbeid is voor het paard, dat met bovenbeschreven bezwaren
te kampen heeft, vanzelfsprekend verkeerd. Licht werk en beweging in de buiten-
lucht in het algemeen zijn echter zeer aan tc bevelen.

De beschuttende haren en tastbaren wisselen niet geregeld, zij vallen uit als ze hun
grootste lengte bereikt hebben en worden dan door nieuwe vervangen.

(Uitgave: Nieuwe bedrijfssystemen in de Landbouw - Publicatie no. 3 - dec. 1962)
De statistische gegevens en de technische en bderijfscconomische aspecten van de
varkenshouderij worden uitvoerig besproken. De Nederlandse varkenshouderij voor-
ziet in de totale binnenlandse behoefte. Daarnaast wordt een derde gedeelte van de
totale produktie geëxporteerd. De totale produktie aan varkensvlees bedroeg in 1960
ongeveer 450.000 ton met een waarde van ± f 840.000.000,-. Het aantal varkens is
gedurende de laatste jaren flink toegenomen, het aantal bedrijven waarop varkens
worden gehouden is sterk verminderd.

Uit vermelde tabellen kan men berekenen, dat in 1959 op 2/3 van alle bedrijven
minder dan 10 mestvarkens werden gehouden, doch in deze groep van bedrijven
kwamen slechts ongeveer 21,5% van alle mestvarkens voor. Dc groep van bedrijven
met meer dan 50 mestvarkens — 3,3% van alle bedrijven — omvatte een kwart van
alle mestvarkens.

Het is tc verwachten dat dc concentratie per bedrijf zich zal voortzetten.
Grotere varkenseenheden per bedrijf werkt kostprijsveria,gend, doch dient in veel
.gevallen met bcdrijfsvereenvoudiging ,gcpaard te gaan. De mechanisatiemogelijkheden
zijn .groter in de mesterij dan in dc fokkerij. $

De foktechnische verbeteringen hebben een belangrijke verbetering van de slacht-
kwaliteit tot gevolg gehad. Vooral met betrekking tot het voederverbruik en de
groeisnelhcid is nog een belangrijke verbetering bereikbaar.

Ten aanzien van de huisvesting, mechanisatie en voedermethoden zowel bij mest-
varkens alsook bij zeugen en biggen is meer onderzoek noodzakelijk.
Voorlopig wordt aangenomen dat de varkenshouderij, op gemengde bedrijven uitge-
oefend als een van de hoofdtakken (b.v. 150-200 mestvarkens of 15 ä 20 zeugen),
mede in verband met risicospreiding, perspectieven biedt in vergelijking met dc ge-
specialiseerde bedrijven. Het is te verwachten, dat de fokkerij en de mesterij zich
meer en meer apart zullen gaan ontwikkelen. Wellicht zullen daarbij tussen fokker en

mester directe contacten ontstaan, hietgeen tot gevolg zal hebbben dat de betekenis
van de biggenmarkten afneemt.

Varkensziekten veroorzaken een grote schade. De georganiseerde varkensziekten-
bestrijding dient in versneld tempo te worden uitgebreid.

Dc K.I. kan een bijdrage leveren in de kwaliteitsverbetering en ziektenhestrijding.
Stimulering van het onderzoek op het terrein van de K.I. bij varkens is noodzakelijk.
Er is behoefte aan verbreding van dc financiële basis voor fundamentcel onderzoek,
betreffende varkensziekten, mechanisatie van de stalvoedering, stalvorm, huisvesting
en de technische verwezenlijking van het optimale stalklimaat.

Ter gelegenheid van de behandeling in de Eerste Kamer der Staten-Generaal op
donderdag 11 april 1963 van de begrotingswijziging van het Ministerie van Land-
bouw en Visserij, waarbij budgettair alsnog voorzien wordt in de voor de bestrijding
van mond- en klauwzeer in 1962 nodige geldmiddelen — in totaal is ƒ 47 miljoen
toegestaan, d.w.z. ƒ 45,5 miljoen meer dan aanvankelijk was uitgetrokken — heeft
Minister Marijnen, desgevraagd, een nieuwe algemene maatregel van bestuur aan-
gekondigd. Deze algemene maatregel van bestuur, die beperkingen zal opleggen aan
de voorbehoedende entingen van varkens tegen mond- en klauwzeer, die veehouders
— met name in Limburg en Gelderland — op eigen initiatief en op eigen kosten
doen verrichten, is nodig ter voorkoming van risico\'s van verdere verspreiding der
ziekte. Over deze beperkingen is in beginsel reeds overeenstemming met het bedrijfs-
leven bereikt.

Ter toelichting van de voorgenomen beperkingen merkt de minister op, dat een
specifieke entstof tegen mond- en klauwzeer bij varkens, nog niet bestaat. Voor var-
kens kan alleen gebruik worden gemaakt van de entstof, die reeds lang wordt ge-
bruikt voor de voorbehoedende entingen van runderen tegen mond- en klauwzeer.
Mede als gevolg van het ontbreken van een specifieke varkensentstof is de bestrijding
van het mond- en klauwzeer bij varkens dan ook, behalve op vervoersbeperkingen,
steeds gebaseerd geweest op het systeem van totale afslachting van besmette bedrijven
ingevolge de Veewet (het systeem, dat de naam starnping-out systeem heeft ge-
kregen). Dit stamping-out systeem heeft tot dusverre goed voldaan en de resultaten
daarvan hebben ook tegenover het buitenland in het algemeen een goede indruk ge-
maakt, hetgeen voor onze export van belang is. Dc enting van varkens met de voor
runderen gebruikte entstof geeft wel een zekere onvatbaarheid, maar alleen indien
aan bepaalde vereisten is voldaan. Zo moet b.v. de injectie na twee weken worden
herhaald en moeten dc dieren, gezien de vrij snel aflopende immuniteit, regelmatig
om de drie maanden gerevaccincerd worden. Worden deze vereisten niet in acht ge-
nomen dan is het gevaar groot dat bij eventuele besmetting van het bedrijf de ziekte
een zodanig beeld vertoont dat zij niet of niet tijdig kan worden onderkend. De
noodzakelijke snelle vernietiging van de smctstofhaard door de stamping-out methode
kan dan niet of te laat plaatsvinden.

In antwoord op de vraag, welke maatregelen dc Regering heeft genomen of zal
nemen tegen het gevaar van besmetting door vee uit de Duitse grensgebieden, heeft
de bewindsman cr op gewezen, dat een wettelijke regeling bestaat op het punt van
dc zogenaamde grensbeweiding. Deze regeling houdt een veterinaire controle in.
Voorts is er onlangs overleg geweest tussen de directeur van de Veeartsnijkundige
Dienst en zijn Westduitse collega over de mond- en klauwzeermaatregelen. Daarbij
is van Duitse zijde de toezegging gedaan te zullen bevorderen, dat in voorkomende
gevallen langs de Nederlandse grens ook in West-Duitsland het stamping-out systeem
zal worden toegepast, terwijl daarnaast intensievere controlemaatregelen zullen wor-
den uitgevoerd door dc wederzijdse grenscontrole-instanties.

Het programmaboekje voor de Veterinaire Week 1963 zal begin mei aan alle Neder-
landse dierenartsen worden toegezonden. Wanneer een dierenarts dit boekje op
10 mei a.s. nog niet mocht hebben ontvangen, dan kan hij er een aanvragen bij
Prof. Dr. D. Swierstra, Biltstraat 172, Utrecht.

Met klem verzoekt de commissie de aanmeldingsformulieren vooral tijdig in te zenden.

Het Genootschap voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen hoopt op 8 cn 9 juni 1963 te Gorinchem zijn vijftig-jarig bestaan
te vieren. Het schema van het daartoe ontworpen programma luidt:

11.00 Huishoudelijke vergadering in De Doelen.
12.30 Gezamenlijke koffiemaaltijd aldaar.

14.00-16.00 Wetenschappelijke vergadering, waar voordrachten gehouden zullen
worden door vertegenwoordigers van de Duitse, Engelse en Zuidneder-
landse zusterorganisaties benevens door cen lid van ons Genootschap:
Prof. Dr. H. Ereudenthal.

Voor deze veevocdingsstudicdag, zoals reeds werd aangekondigd op woensdag 29 mei
te houden in ,J)e Blije Werelt" te Lunteren, is het volgende programma ontworpen:

dieren via het voer".
11.45—12.00, Pauze.
12.00—12.30, Discussie.
12.30—14.00, Lunch.

tuurveranderingen in de landbouw".
16.15—16.30, Pauze.
16.30—17.00, Discussie.
17.00, Sluiting door de voorzitter.

Het programma van het jaarlijks Congres, van 23 tot 28 Sseptember a.s. te houden in
Llandudno, luidt als volgt:

2.15 p.m. Poultry Housing and Husbandry — Author: Dr. D. W. B. Sainsbury.
3.45 p.m. The Role of the Veterinarian in Laboratory Animal Medicine •—
Author: Dr. D. E. Stevenson.

(1) Coliform Infections in the young pig and a practical approach to
the control of Enteritis — Author: Mr. A. J. Stevens.

(2) Observations on the Pathogenesis of Gastro-enteritis associated with
Escherichia coli — Author: Mr. J. R. Thomlinson.

11.30 a.m. Plenary Session: Recent Research on the Nutrition of Dairy Cattle —

Author; Professor R. G. Baskett.
2.15 p.m. Causes and incidence of lameness in store and adult pigs — Author:

Mr. R, H. C. Penny.
3.45 p.m. Some modern surgical techniques applicable to the horse — Author;
Mr. James Roberts.

9.30 a.m. Symposium; The Inguinal Canal and its relationship to health and
disease —

Professor A. W. Downie.
2.15 p.m. The role of commercial companies in modern animal husbandry —

Author: Mr. D. Bcllis.
3.45 p.m. The maintenance of health in hill sheep flocks — Author: Mr. Tudor
Rowlands.

9.30 a.m. Man, machines and mastitis — Author; Mr. C. D. Wilson.
11.30 a.m. Bracken Poisoning — Author; Professor W. Charles Evans.
2.15 p.m. Some conditions of importance in cat practice — Author; Mr. G. T.
Wilkinson.

3.45 p.m. The Clinical approach to abdominal disorders of the dog — Author;
Miss J. Joshua.

11.30 a.m. Plenary Session; Meat Inspection in Europe — Author; Professor H.
Drieux.

.•\\uthor: Professor P. T. Thomas.
3.45 p.m. The role of the veterinary surgeon in farm economy — Author: Mr.
V. H. Bcynon.

Deze situatie heeft zich de laatste weken in ongunstige zin ontwikkeld. Steeg in dc
tweede week van maart het aantal gevallen ten opzichte van de eerst week van
76 op 130, de derde week liet een daling zien tot 98. Eenzelfde aantal kwam voor
in de vierde week, maar in de week van 28 maart tot 3 april steeg het aantal weer
tot 182.

Het bestaande verbod lot het vervoeren van varkens uit, naar of binnen een ge-
deelte van de provincies Gelderland cn Overijssel en de schorsing van de varkens-
markten in deze provincies, alsmede te Meppel, is verlen.gd tot 6 mei 1963.

Bij Beschikking van de Minister van Landbouw en Visserij van 29 maart 1963 (Ned.
Stcrt. van 29 maart 1963, No. 63) is de aanlijnverplichting van honden met ingang
van 1 april voor het gehele land buiten werking gesteld.

Voor de vaccinaties tegen rabies van honden jonger dan zes maanden is thans ook
een subsidieregeling getroffen. De entstof voor deze vaccinaties zal gratis ter be-
schikking worden gesteld en dient te worden aan.gevraagd bij de Inspecteur-Districts-
hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst. Nadere bijzonderheden zijn de praktize-
rende dierenartsen per circulaire medegedeeld.

De medewerking van de dierenartsen, betrokken bij de georganiseerde rabies-entin.gen
is ingeroepen voor de invulling van een vragenlijst, betrekking hebbende op de ent-
reacties (anafylactische verschijnselen, shock e.d.).

Er is een aanvang gemaakt met een onderzoek op rabies van vossen, die in het kader
van de premieregeling voor het inleveren van dode vossen bij de politic worden aan-
gebracht. Dit onderzoek zal worden gericht op vossen met cen „verdachte" anamnese
en op vossen afkomstig uit de grensstrook met Duitsland.

De zesde voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst zal worden gehouden op
donderdag 31 oktober in het Jaarbeurs-restaurant te Utrecht ; aanvang 10.15 uur.
Het programma voor deze dag zal nog worden bekendgemaakt.

Met ingang van 1 april is het adres van de Werkgroep Le vei botonderzoek van de
afdeling Diergeneeskunde T.N.O. gewijzigd van:

MOND- EN KLAUWZEER. (laalHe berichtgeving)
De mond- en klauwzecrsituatie in ons land is vrij stabiel.

Er valt echter een tendens waar te nemen tot verplaatsing naar het zuiden. Zo liep
het aantal gevallen in Noord-Brabant, dat de eerste maanden van het jaar vrij of
nagenoeg vrij bleef, geleidelijk op tot 27 in de week van 11 tot en met 17 april.
In Overijssel daalde het aantal na een topweek van 64 gevallen in de week van
28 maart tot en met 3 april, tot cen dertigtal in de daarop volgende weken.
Gelderland, waar het aantal sedert de eerste week van maart om de vijftig schom-
melde, heeft zich in de eerste drie weken van april boven de 100 bewogen. In Lim-
burg heeft zich, nadat deze provincie in het tijdvak van 19 oktober tot en met 31
december 1962 vier gevallen had geteld en verder tot nu toe vrij was gebleven, op
22 april weer een geval van mond- en klauwzeer voorgedaan te Helden.
Over de laatste vier weken ziet de ontwikkeling cr nu als volgt uit:

Dc ervaring heeft aangetoond dat vele van de nieuwe gevallen zijn te wijten aan
besmetting door menselijke contacten. In circulaires en door middel van voorlichting
via radio en landbouwpers, worden de betrokkenen voortdurend op het gevaar van
besmetting langs deze weg gewezen.

De Gezondheidscommissie voor Dieren en de Veeartsenijkundige Dienst hebben na
gezamenlijk overleg besloten de varkenshouders in de daarvoor in aanmerking ko-
mende gebieden gelegenheid te geven hun dieren onder bepaalde voorwaarden tegen
mond- en klauwzeer te laten enten.

Voor deze enting komen in aanmerking de provincies Gelderland, Overijssel en
Noord-Brabant. Buiten deze gebieden zal voorlopig geen toestemming tot enting
worden gegeven. De kosten van de entingen, respectievelijk herentingen, komen ge-
heel voor rekening van de betrokken varkenshouder.

Op 12 april zijn alle Nederlandse dierenartsen per circulaire uitvoerig van de voor-
waarden en de te volgen gedragslijn op de hoogte gesteld. Gezien het feit dat, weten-
schappelijk bezien, niet voldoende vaststaat welke waarde aan de enting moet worden
toegekend, wordt de dierenartsen daarin tevens verzocht de veehouder objectief voor
te lichten, zonder ongemotiveerde verwachtingen ten aanzien van de entingen te
wekken.

In de Beschikking in- en doorvoer honden en katten (nr. J 562 van 25 april 1962)
is bepaald, dat bij aankomst in Nederland van een hond of een kat moet worden
overgelegd een certificaat van enting tegen hondsdolheid. .Als vaccin voor deze enting
is o.m. toegelaten het geïnactiveerde zenuwweefselvaccin en dc enting met dit vaccin
heeft een geldigheidsduur van een jaar.

De aandacht wordt erop gevestigd dat vaccinaties met een zenuwweefselvaccin steeds
tweemalig moeten geschieden met een interval van 2 a 3 weken.

Voor de legalisatie van het inentingscertificaat is het noodzakelijk dat uit de gegevens
van het certificaat blijkt dat de enting tweemalig is geschied.

Het produceren van biggen gaat met vele moeilijkheden gepaard; enkele daarvan
worden genoemd:

1. 20% van de zeugen en jonge zeugjes is niet in staat biggen te produceren (on-
vruchtbaar).

3. Een groot verlies tijdens de embryonale toestand en verliezen na het biggen heb-
ben tot gevolg, dat slechts 7,1 biggen per toom opgroeien.

De sub. 3 genoemde verliezen hebben hier vooral onze aandacht. Van de biggen,
die geboren worden, bedraagt het gemiddelde sterftepercentage n.l. 25 ä 30.
De mogelijkheden om een vermindering van dit percentage te bewerkstelligen zijn:

b. Het opvoeren der melkproduktie van de zeug, waardoor de biggen zich beter ont-
wikkelen en levendiger zijn.

Ten aanzien van punt a. schijnt de ronde stal gunstig te werken. De zeugen gedragen
zich n.l. in een ronde stal rustiger en het aantal levend geboren biggen schijnt cr
gunstig door te worden beïnvloed.

Een goede stimulans voor de melkproduktie is aanwezig in het toedienen van J.-
houdendc eiwitten (joodcaseïne), zoals uit onderstaande proefresultaten blijkt.

De toevoeging van joodcaseïne aan het voer vindt plaats van de 110e dag van de
drachtigheid tot aan het einde van de lactatieperiode. Een voortijdige beëindiging
van de toediening van joodcaseïne geeft een sterke daling van de melkproduktie. Het
verstrekken van joodcaseïne heeft een gunstig effect op de biggen; de zeug vermagert
echter sterk.

hotel Dalzicht, Nijverdal. (pag. 541)
9, D.S.K. 20.00 uur. Lezing van Dr. Zeeb. (pag. 623)
11, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering,
14.30 uur, Utrecht, (pag. 390)

15, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.15 uur, Beurscafé,
Muranozaal, Rotterdam, (pag. 254)

16, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur, Res-
taurant „Overcingel", Assen. (pag. 322)

24, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenver.gaderin.g, 20.00 uur. Restaurant
Royal, .Arnhem, (pag. 621)

Lunteren. (pag, 614)
31, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, hotel Smits,
Vrcdenburg, Utrecht. (pa.g. 541)

6, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Excursie Kon. Ned. Hoogovens en Staal-
fabrieken. (pag. 541)
8— 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem, (pag, 319, 614)

12—14, Veterinaire Weck 1963, (pag. 1399, 1536 (1962)); (pag. 55, 182, 317,
458, 614)

29, Afd. Overijssel en Gelderland K.N.M.v.D. Gezamenlijke bijeenkomst,
excursie naar Kon. Ned. Zoutindustrie, Hengelo, (pag. 541)

18—19, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, 110e Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 467, 620)
31, 6e Voorlichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst. 10.15 uur. Utrecht.

6—13, Ve Internationaal Congres .,Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388)

23—28, British Veterinary Association. Jaarlijks Congres te Llandudno, (pag.
615, 621)

Gezien de gewijzigde omstandigheden, zoals zij zich momenteel bij de bestrijding
van mond- en klauwzeer bij varkens voordoen, heeft het Hoofdbestuur opnieuw over-
leg .gepleegd met de Tarievencommissie.

Steunende op dit overleg adviseert het Hoofdbestuur thans de volgende tarieven te
berekenen, dus in afwijking van het gepubliceerde in het Tijdschrift van 1 april j.l.,
bladz. 466:

Per visite ƒ 5,— ƒ 1,25 per varken per enting, entstof enz. inbegrepen.
Tot dit nieuwe geadviseerde tarief is besloten in de overweging, dat de administratie
slechts zeer summier behoeft te zijn en dat in de praktijk verreweg de meeste varkens
slechts tweemaal geënt zullen worden.

Het Hoofdbestuur rekent er op, dat alle dierenartsen zich aan dit dringend advies
zullen houden.

Ten vervolge op hetgeen op pag. 467 (aflevering 1 april 1963) reeds werd mede-
gedeeld, volgt thans de opgave van het voorlopig programma voor de tweede dag
der Algemene Ver,gadering, zaterdag 19 oktober 1963:

1. Opening door de Voorizter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

5. A. Kemp: De betekenis van het voedcrmagncsium bij het ontstaan van hypo-
magnesemie en hypomagncsemische tetanie bij rundvee.

6. Ir. H. d e G r O O t: Landbouwkundi.ge maatregelen ter verbetering van dc mag-
nesiumvoeding van weidend rundvee.

7. Discussie onder leiding van de Voorzitter van de Ned. Ver. voor Weide- en
Voederbouw.

8. Sluiting van de bijeenkomst door de Voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Ter kennisgeving van de leden wordt, ten vervolge
op hetgeen op pag. 253 van dit tijdschrift (afleve-
ring 15 februari 1963) werd bericht, mede-
gedeeld, dat de inschrijving voor dit congres kan
geschieden rechtstreeks aan het secretariaat van
het organiserend comité:

Vorbereitungsbüro des XVII Welt-Tierärzte Kon-
gresses, Hans Böckler Allee 16 - Hannover -
Deutschland.

De hiervoor benodigde aanmeldingsformulieren zijn, tezamen met het voorlopig pro-
gramma te verkrijgen bij het bureau van de Maatschappij, Rubenslaan 123, Utrecht.
Ook de storting van de deelnamekosten kan rechtstreeks aan het organiserend comité
in Hannover geschieden:

Sonderkonto „Welt Tierärzte Kongress" nr. 44/08001 bei der Deutschen Bank,
Filiale Hannover, (Postscheckkonto der Bank: Hannover nr. 700)

Der goede gewoonte getrouw vestigt het Hoofdbestuur gaarne de aandacht der leden
op het jaarlijkse congres van de British Veterinary Association, dat van 22-28 sep-
tember a.s. gehouden zal worden in Llandudno.

Het Hoofdbestuur vernam gaarne wie van de leden van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde in de gelegenheid zou zijn om de Maatschappij op dit congres,
waarvan men het programma op pag. 615 vermeld vindt, officieel te vertegenwoor-
digen.

Op 6 mei hoopt de hierondergencx-mde collega het feit te herdenken, dat hij 25
jaar dierenarts zal zijn:

De afdeling Gelideriand van dc Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
de eerstvolgende algemene vergadering houden op vrijdag 24 mei a.s., om 20 00 uur
in Restaurant Royal, te Arnhem.

Collega J. van der Waal (Heemstede) zal spreken over „Joegoslavië".
PERSONALIA

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als leden van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:

J. Bootsma, Koningslaan 69, Utrecht.
O, J, H, Devos, Mgr, v, d. Weteringstraat 22, Utrecht.
P. Lycklama ä Nijeholt, Mulderstraat 43 bis. Utrecht.
A. L. van Zuylen, F. C. Dondersstraat 20, Utrecht.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

J, .Abma, van Hogendorpstraat 2, Utrecht.
F. X. M. M. Crcmers, Wcedsingel O.Z. 51, Utrecht.
A. J. Dcrks, Hatertscweg 28, Malden (Gld,).
Th. G. J. H. Hendrickx, Poortstraat 21, Utrecht.
M. M. F. H. van Kuyk, Mauritsstraat 102, Utrecht.

Derks, A, J,; 1963; Malden (Gld,), Hatertscweg 28; tel. (08800) 5 16 06; D, (155)
Dijkmann, K. E,, te De Bilt, naar Dr, Letteplein 11 aldaar (cl, on,gewijzigd), (219)
Eberson, H. E. M,, te Heiloo, naar Brcedelaan 46 aldaar (tel. ongewijzigd). (158)
Eijk, W. van der, te Diever, naar Noordes 2, aldaar, adj. LV.D. en adj, LV,G. in
de provincie Utrecht, tel. (05219) 15 44 (privé), (03402) 40 90 (bur.). (160)
Goudberg, K., te Beilen, tel. gewijzigd in (05930) 23 71. (162)

Moolhuizen, G,, te Neede, aangesloten onder tel, (05450) 615 gr gewijzigd in
1122143, \'(185)

Velthoen, A. A., van Rotterdam naar Driebergen-Rijsenburg, Traay 203, tel. (03438)

Barkema, Dr. R. M., tc Middelburg, Sprencklaan 5, tcl. (01180) 31 18, gr. 158082,

Saathof, P. B., te Diever, Tusschendorp 3, tcl. (05219) 13 78, gr. 1011715, sp. 8-9

Schreinemachers, J. J. A., te Roermond, Willem II singel 21, tcl. (04750) 23 69,

De Afdeling Diergeneeskunde van de Nationale Raad voor Land-
bouwkundig Onderzoek T.N.O. zoekt

Er bestaat gelegenheid om op dit onderzoek te promoveren.
Salaris nader overeen te komen.

Sollicitaties en verzoeken om nadere inlichtingen kunnen worden
gericht aan de Secretaris van de Afdeling Diergeneeskunde
T.N.O., de heer N. F. Werkman, 1ste van den Boschstraat 4,
Den Haag (telefoon 070-814141).

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

13.00 uur: De jaarlijkse traditionele draverijen op Mereveld, waarbij in de
peerdenpietencourse de veterinaire studenten elkaar op de sulky zullen
bekampen.

22.30 uur: Galabal in Gafc-Restaurant „Darthuyzen" te Leersum.
Wij hopen, dat vele dierenartsen van deze dag gebruik zullen maken om, hetzij op
Mereveld, hetzij op het galabal weer eens oude of minder oude herinneringen op
te halen.

Namens het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring deel ik U mede,
dat het grootse galafeest na de draverijen op Hemelvaartsdag, plaats zal vinden te
Leersum in Café-Rest. „Darthuizen". Aanvang 22.30 uur.

Naast vele diergeneeskundige studenten, hopen wij tijdens dit feest ook menig dieren-
arts te mogen begroeten, die injectiespuit of entnaald terzijde heeft geworpen, om
weer een avond intensief de vanouds bekende sfeer tijdens een veterinair studenten-
feest mee te maken.

Op donderdag 9 mei a..s om 20.00 uur zal Dr. K. Z e e b in een nader te bepalen lo-
kaliteit voor de D.S.K. een lezing houden over: „Het .gedrag van paarden".

Volledige voorlichting en assistentie bij
vestiging, praktijkovemame of associatie;

in algemene dienst, ter standplaats \'s-Gravenhage, die zullen
worden belast nnet werkzaamheden, voortvloeiende uit het
toezicht op de uitvoering en de naleving van de bepalingen
krachtens Vleeskeurings- en Destructiewet,

Candidaten dienen te beschikken over ervaring in de vlees-
keuring en — bij voorkeur — verbonden te zijn (geweest) aan
een slachthuis.

de veterinaire HOOFDINSPECTEUR VAN DE VOLKSGEZONDHEID,
1ste van den Boschstraat 4
\'s-GRAVENHAGE

Het Bestuur van bovengenoemde Gezondheidsdienst roept
sollicitanten op voor de lunktie van

Inlichtingen te verkrijgen bij de Direkteur, Dr. J. W. Thijn,
Groningerstraat 107, Assen.

Sollicitaties met uitvoerige vermelding van levensloop en referenties te
richten aan het Bestuur van de Gezondheidsdienst - Groningerstraat 107 -
Assen.

In de nacht van woensdag 27 op donderdag 28 juni
1962 overleed plotseling ten gevolge van een nood-
loting scooterongeval, op 25-jarige leeftijd, onze vriend
en medestudent Ad Ketelaars.

Hij was nog maar enkele dagen met zijn doctoraal-
examen bezig. Dit weerhield hem er echter niet van.
op een avond onverwachts zijn ouders te Tilburg met
een bezoek te verrassen. Ter hoogte van aardenburg
was een frontale botsing met een auto, buiten zijn
schuld, de oorzaak van zijn plotseling overlijden.
Het spreekt vanzelf dat deze tijding grote ontsteltenis
en droefheid bij ons allen teweeg bracht.
Adrianus Johannes Petrus Maria Ketelaars werd 8
november 1936 te Tilburg geboren. Na zijn lagere
school en h.b.s.-opleiding aldaar vervulde hij gedu-
rende 2 jaren zijn militaire dienstplicht, waar hij de
rang van officier behaalde. Hierna begon hij in 1957
zijn studie in de diergeneeskunde te Utrecht.
In de studentenwereld en daarbuiten was Ad erg ge-
zien. Wij, die hem van nabij mochten meemaken,
hebben hem ten zeerste leren waarderen.
Zijn jovialiteit en vrolijkheid enerzijds en zijn con-
sciëntieuze aard anderzijds strekten hem tot eer en zal
ons altijd in herinnering blijven.

Gedurende het verenigingsjaar 1960-1961 vervulde hij
in het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten
Kring de functie van Vice-Praeses. Niet alleen kweet
hij zich op bijzondere wijze van deze taak, maar ook
voor zijn medebestuursleden was hij tot grote steun.
Zijn Brabantse hartelijkheid drukte een stempel op de
sfeer in de D.S.K.-kamer, zodat het daar altijd ge-
zellig toeven was. Zijn intensieve contacten met de
Draf- en Rensport droegen er toe bij, dat de jaarlijkse
Drafsportdag weer een groot succes werd.
Met enthousiasme en toewijding zette hij zich achter
een van de laatste examens, met het vooruitzicht bin-
nen afzienbare tijd de praktijk in te gaan.

op maandag 2 juli werd hij onder grote belangstelling
door enkele van zijn vrienden, in Tilburg ten grave
gedragen.

Moge de grote waardering en geliefdheid voor hem
zijn zwaar getroffen ouders en familie tot troost zijn.

Opname, secretie en excretie van fall-out radio-
nucliden bij landbouwhuisdieren.

Absorption, secretion and excretion of fall-out radio-
nuclides in farm animals.

Uit het Instituut voor Toepassing van Atoomenergie in de
Landbouw te Wageningen.

Bij kernsplijting, onverschillig of deze in een reactor plaats vindt onder
gecontroleerde omstandigheden dan wel bij de ontploffing van een atoom-
bom, ontstaat een groot aantal radioactieve splijtingsprodukten In het
eerste geval worden deze zorgvuldig vastgehouden, in het laatste geval
komen ze vrijelijk in de omgeving terecht. Men treft ze aan in bodem,
plant en dier en via deze keten vinden zij hun weg naar de mens. Voedings-
middelen van dierlijke oorsprong vormen een belangrijke besmettingsbron
van radioactieve produkten voor de mens.

In dit artikel zullen opname, secretie en excretie van de biologisch meest
belangrijke radionucliden bij onze landbouwhuisdieren worden besproken
DaaiT)ij wordt uitgegaan van de veronderstelling dat de contaminatie van
de biosfeer een gevolg is van proefexplosies van atoombommen in de
atmosfeer, hetgeen vrijwel overeenkomt met de huidige situatie. Overigens
kan zeer veel van het \\erder besprokene zonder meer van toepassing wor-
den gebracht op omstandigheden waarin de radioactieve besmetting ver-
oorzaakt wordt door atoombomexplosies dicht bo\\en het aardoppenlak,
door reactorongevallen en dergelijke.

Zowel de wijze van ontstaan der radionucliden als de omstandigheden die
invloed uitoefenen op hun verspreiding bepalen in belangrijke mate welke
nucliden en in welke hoeveelheden zij aan het dier worden aangeboden.
Daarom zullen eerst deze asjjecten worden behandeld, zonder in dit op-
zicht naar volledigheid te willen streven; daarna zal het gedrag der radio-
nucliden in het dierlijk organisme worden nagegaan.

Wanneer de atoomkern van bepaalde zware elementen zoals Uraniuin-235
wordt getroffen door een neutron²), dan kan deze kern, onder daartoe
geschikte omstandigheden, worden gespleten in twee ongelijke fragmenten
of splijtingsprodukten.

Nu ontstaan niet steeds dezelfde fragmenten; wel kan men zeggen dat
hun meest waarschijnlijke atoomgewichten 95 en 140 zijn. Het gevolg hier-
van is dat de hoogste opbrengst aan splijtingsprodukten wordt gevonden
van elementen met atoomgewichten variërende van 85 tot 104 (de „lichte"
groep) en van 130 tot 149 (de „zware" groep) terwijl elementen met

1 Dr. J. van den Hoek, Wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor
Toepassing van .Atoomenergie in dc Landbouw, Keijenbergseweg 6, Wageningen.

2 Aan het einde van dit artikel is een Appendix opgenomen; hierin worden
gegevens verstrekt over de voornaamste begrippen en eenheden, welke in de
kernfysica worden gebruikt.

atoomgewichten hier verder van verwijderd, in veel mindere mate voor-
komen (fig. 1). Het aantal splijtingsprodukten dat kan ontstaan bedraagt
ongeveer 170. Een voorbeeld van splijting van U235 door een neutron treft
men hieronder aan.

92U235 pni 4oZr9T -(- 5i,Tei37 -1- 2 on^ energie
De energie komt vrij in de vorm van warmte en straling. Tevens ontstaan
twee neutronen welke voor splijting van andere U^ss kernen kunnen wor-
den gebruikt; op deze wijze wordt de kettingreactie in stand gehouden.

De splijtingsprodukten zijn in grote meerderheid radioactief omdat ura-
nium een neutronenoverschot heeft ten opzichte van de stabiele kernen
met hetzelfde massagetal als de splijtingsprodukten. Door het uitzenden
van beta-deeltjes, waardoor een neutron in een proton verandert, wordt
dit neutronenoverschot gecompenseerd (W e i m a r, 1961). De volgende
voorbeelden maken dit duidelijk:

De onder de pijlen aangegeven tijdsduur is de halveringstijd van het be-
treffende element. De halveringstijden van de splijtingsprodukten en hun
dochters lopen uiteen van fracties van seconden tot vele jaren. Dit be-
tekent dat de samenstelling van het mengsel splijtingsprodukten in de
eerste dagen en weken na ontstaan sterk verandert door het vervallen van
elementen met een korte halveringstijd en door de vorming van dochter-
elementen. Dit blijkt uit onderstaande tabel (tabel 1); het is duidelijk dat
het aandeel van de langlevende nucliden in de totale activiteit sterk toe-
neemt met de tijd.

Voornaamste biologisch belangrijke radionucliden na langzame neutronen-
splijting van 1 kg C/2;!5 (Re v eile, 1957).

Ter beantwoording van de vraag welke splijtingsprodukten biologische
i)etekenis hebben m de zin dat zij, door hun opname in het levend orga-
nisme, hieraan schade kunnen toebrengen, zijn een aantal punten van
belang.

In de eerste plaats de halveringstijd van het betreffende nuclide. Bij atoom-
bomexplosies in de atmosfeer duurt het geruime tijd — tenminste enige
weken — voordat het radioactieve afval op het aardoppervlak neerdaalt.
De elementen met een korte halveringstijd zullen dan reeds zodanig zijn
vervallen dat zij, biologisch gezien, van geen betekenis zijn en zij kunnen
hier dus verder buiten beschouwing blijven.

Een ander aspect van betekenis is de opbrengst \\an de verschillende nu-
cliden bij kernsplijting ("fission yield"). In het algemeen kan worden ge-
zegd dat de opbrengst van de belangrijke splijtingsprodukten niet meer
dan 6% van alle splijtingen bedraagt; het maakt hierbij niet veel verschil
of Uranium-235, Uranium-233 of Plutonium-239 als splijtstof wordt ge-
bruikt.

In tabel 2 worden opbrengst en halveringstijd voor de belangrijkste nu-
cliden gegeven.

Op grond van bovengenoemde eigenschappen komen de volgende nu-
cliden voor een nadere beschouwing in aanmerking:

de zcld/ame aarden, zoals Cerium,
de Zirconium - Niobium isotopen,
de edele metalen, vooral Ruthenium,

de aardalkalimetalen, in het bijzonder Strontium en Barium,
de alkalimetalen, vooral Caesium,
de Jodium isotopen.

De biologische eigenschappen van deze elementen zijn tenslotte bepalend
voor hun betekenis als een bedreiging van de gezondheid van mens en
dier. Slechts die nucliden verdienen hier speciale aandacht die in de
voedselketen worden opgenomen via dierlijke produkten. De zeldzame
aarden, de Zirconium - Niobium isotopen en de edele metalen worden
praktisch niet door de darmwand van zoogdieren geabsorbeerd en zijn dan
ook voor besmetting van de voedselketen van geen belang.
Als belangrijke splijtingsprodukten blijven over: de aardalkalimetalen
Strontium en Barium, het alkalimetaal Caesium en tenslotte de Jodium
isotopen, in het bijzonder J131 (tabel 3).

Alvorens hun gedrag in het dierlijke organisme te bespreken zal een over-
zicht worden gegeven van de voornaamste factoren en mechanismen die
een rol spelen bij het beschikbaar komen van deze nucliden voor het dier.

Bij atoombomontploffingen in de atmosfeer¹) worden de radioactieve rest-
produkten tot op grote hoogte de atmosfeer ingebracht. Ligt de intensiteit
der explosie in de orde van grootte van kilotonnen (A-bom) dan zal het
grootste deel \\an de radioacdeve af\\al als troposferische fall-out in de
troposfeer blijven: dit is de onderste laag der atmosfeer die ongeveer 8-12
km hoog is. Explosies van een sterkte van megatonnen (H-bommen) doen
de radioactieve stofwolk in de boven de troposfeer gelegen stratosfeer be-
landen (stratosferische fall-out).

Onder .\\-bommen verstaat men atoombommen zoals die welke in 1945
tegen Japan werden gebruikt; hierbij is alleen sprake van kernsplijting.
De moderne thermonucleaire wapens (H-bommen) berusten op fusie van
zeer lichte elementen zoals bijvoorbeeld waterstof tot helium; deze reactie
laat geen radioactieve rest achter. Dat proefexplosies met H-bomrnen toch
tot de vorming van radioactief afval aanleiding geven is een gevolg van
de exijlosie van een „gewone" atoombom die als slaghoedje fungeert; de
hierbij vrijkomende energie is nodig om de fusie-reactie op gang te bren-
gen.

In de troposfeer worden wolken en regen gevormd. Tezamen met de
neerslag worden de radioactieve stofdeeltjes op het aardoppeivlak gedepo-
neerd. Men neemt aan dat elke 3 a 6 weken de helft van het in de
troposfeer aanwezige radioactieve stof op de aarde terechtkomt. Daar de
heersende winden in de troposfeer op enige hoogte boven de aarde in

1 Bij ontploffingen vlak boven het aardoppervlak ontstaat veel zogenaamde lokale
of „close-in" fall-out. De enorme hitte waarmee de explosie gepaard gaat doet
gronddeeltjes verdampen; hierin bevindt zich silicium en calcium. Bij de later
volgende condensatie ontstaan silicium- en calciumvcrbindingen. Het radioactieve
stof hecht zich aan deze relatief vrij zware deeltjes vast die in de onmiddellijke
omgeving van het ontploffingspunt naar beneden komen. Bij een explosie boven
zee is de lokale fall-out veel geringer; hier verdampt voornamelijk water dat veel
later weer condenseert.

hoofdzaak west en oost zijn, zal radioactief stof, geïnjiceerd in de troposfeer
boven het noordelijk, respectievelijk het zuidelijk halfrond, grotendeels op
hetzelfde halfrond weer neerkomen (BI eek er, 1961).
De situatie in de stratosfeer is van geheel andere aard. Er is geen wolk-
vorming en er zijn geen neerslagprocessen; de uiterst kleine radioactieve
stofdeeltjes blijven als het ware zweven in de stratosfeer die als een reser-
voir gaat fungeren. Het radioactieve stof in de stratosfeer kan zich redelijk
goed over beide hemisferen verdelen wanneer het boven de equator in
de stratosfeer wordt gebracht; komt het in de polaire stratosfeer terecht
dan wordt het vrijwel geheel op het corresponderende halfrond gedepo-
neerd. Radioactief stof uit de stratosfeer bereikt de troposfeer weer door
een zeer langzame valbeweging van de deeltjes — dit geldt in het bijzonder
voor de grotere deeltjes — of doordat stratosferische lucht zich verplaatst
naar de troposfeer. Deze laatste route is verreweg de belangrijkste.
Aanvankelijk veronderstelde men dat de verblijfstijd van stratosferische
fall-out gemiddeld 5 a 10 jaar zou bedragen, uitgaande van de veronder-
stelling dat geen menging van stratosferische en troposferische lucht op-
treedt; in deze tijd zou een aanzienlijk deel der radioactiviteit vervallen.
De Russische proefexplosies in de buurt van Nova Zembla hebben echter
tot een sterke verhoging van het radioactiviteitsniveau in onze streken ge-
leid en wel enige weken tot enige maanden na het ogenblik waarop de
proeven plaats vonden. Gebleken is dat er een „breuk" bestaat in de lucht-
laag (tropopauze) die troposfeer en stratosfeer van elkaar scheidt; deze
breuk bevindt zich ongeveer op 40° noorderbeedte en zuiderbreedte het-
geen mede verklaart waarom de fall-out waarden in de gematigde zones
het hoogst zijn (K u 1 p en Schuiert, 1962).

Zodra de radioactieve afval in de troposfeer is aangekomen wordt het, zo-
als reeds werd opgemerkt, met de neerslag op de grond gedeponeerd. Er
bestaat dan ook een duidelijk verband tussen de hoeveelheid neerslag en
de totale depositie van fall-out radionucliden op de grond (fig. 2). Een uit-
zondering hierop vormen regenrijke gebieden rond de equator. Dit laat
zich gemakkelijk verklaren uit de wijze waarop stratosferische en troposfe-
rische fall-out worden getransporteerd zoals hierboven uiteengezet. Daaren-
tegen wordt het percentage „droge" fall-out voor de relatief regenrijke
gebieden in de gematigde zones op niet meer dan 5% van de totale depo-
sitie geschat (K u 1 p en Schuier t, 1962).

Het vrijkomen van radioactief materiaal geeft in eerste instantie aan-
leiding tot besmetting van lucht en water; vervolgens kunnen bodem,
plant, dier en mens besmet raken. Bij de wijze van besmetting van dieren
spelen ingeademde lucht en opgenomen water geen rol van betekenis, zo-
als uit talrijke onderzoekingen is gebleken (Mer ten en P r i b i 1 1 a,
1958). De verklaring hiervan ligt ten aanzien van lucht in de zeer grote
verdunning die optreedt. De concentraties in drinkwater zijn eveneens bij-
zonder klein, enerzijds omdat het gehalte aan radionucliden in regen al
laag is (H A S L R e p o r t s, 1957-1962) en anderzijds omdat drinkwater
in het algemeen eerst met de grond in contact is geweest; bij dit contact
is een groot deel der radionucliden aan de bodem afgestaan.
De bodem ontleent zijn betekenis niet aan het feit dat hierdoor het dier

O]) directe wijze wordt besmet; belangrijk is wel dat bepaalde radio-
nucliden die niet de neerslag in de bodem terecht zijn gekomen, zich hier-
in kunnen accumuleren en gedurende jaren voor de erop groeiende plan-
ten beschikbaar blijven. Voor de indirecte besmetting van het dier heeft de
bodem dus belangrijke betekenis, terwijl dc jjlant voor directe besmetting
verantwoordelijk is. De factoren welke hierbij bepalend zijn, zullen in grote
lijnen worden aangegeven.

Laat men waterreser\\oirs zoals oceanen, meren en rivieren buiten be-
schouwing, dan zal het grootste deel van radioactieve fall-out tenslotte in
de bodem terecht komen en zich daar ojshopen. Depositie in de bodem kan
direct zijn met de neerslag of op indirecte wijze plaats \\-inden; dit is onder
meer liet geval wanneer regen radioactief materiaal van plantendelen af-
spoelt waarop dit zich aanvankelijk had vastgehecht. De plant kan radio-
nucliden uit de bodem opnemen en deze kunnen zo het dier bereiken. Er
zal steeds echter geruime tijd verstrijken tussen het ogenblik van ontstaan
van radioactieve produkten en het ogenblik waarop deze door het dierlijk
organisme worden opgenomen wanneer de passage der radionucliden via
de grond is verlopen. Kort levende isotopen zoals Ji3i en Ba^o zullen
dan zodanig zijn vervallen dat hetgeen met deze isotopen in de bodem ge-
beurt, voor het dier van geen betekenis meer is.

De wijze waarop de accumulatie in de bodem verloopt en welke factoren
een rol spelen bij het beschikbaar komen voor de plant, bepalen in hoge
mate het aanbod van langlevende isotopen zoals Sr\'JO en Csi37 aan het
dier. Door de zeer geringe concentraties der radionucliden zal het op-
losbaarheidsprodukt van hun verbindingen nooit worden bereikt en zij
zullen derhalve in de bodemoplossing oplossen. Cs^^T vvordt door een spe-
cifieke binding met de klei-mineralen sterk gefixeerd (Schuffelen,
1961). Dat wil zeggen dat de opname van Csi37 door de plant zeer ge-
ring is.

Bij Sr^o is weliswaar sprake van een zekere oppervlakteadsorptie, maar niet
in die mate dat het niet voor opname door de plant beschikbaar is. Door
deze adsorptie blijft Sr^o in de bovenste laag van de grond opgehoopt. Het
effect van uitspoelen door regen is bijzonder klein. Men heeft gevonden
dat 90-99% van alle Sr^o zich in de bovenste 15 cm van de grond bevindt
en 70-75% in de bovenste 5 cm (K u 1 p en S c h u 1 e r t, 1962). Met an-
dere woorden, het grootste deel van het geaccumuleerde Sr^o bereik-
baar voor de wortels van de plant.

Of het ook inderdaad zal worden opgenomen hangt af van een aantal
factoren. In de eerste plaats van het Ca-gehalte van de bodem.
Strontium vertoont een grote chemische gelijkenis met calcium en zal dus
als het ware met het calcium in de bodem worden verdund. Ook de zuur-
graad van de grond is van betekenis. In het algemeen kan worden gesteld,
dat wanneer alle andere factoren gelijk blijven, de opname van Sr^o door
planten die groeien op kalkarme, zure gronden, aanzienlijk hoger zal zijn
dan het geval is bij gewassen afkomstig van een kalkrijke bodem met een
hogere zuurgraad. Dit blijkt uit tabel 4 (P o e 1 s t r a, 1962). Gras en melk
afkomstig van de kalkarme gronden bevatten 2-3 maal zoveel Sr^o als de
overeenkomstige produkten van een kalkrijke bodem terwijl de onderlinge
verschillen in Sr^o gehalte der gronden slechts gering zijn.

Radioactieve besmetting van het dier vindt in hoofdzaak plaats door het
voedsel, dat bij landbouwhuisdieren voornamelijk plantaardig is. Het is dus
wenselijk geïnformeerd te zijn over de verschillende manieren waarop de
plant radionucliden op kan nemen en hoe effectief dit geschiedt.
Men onderscheidt een directe en indirecte besmetting van de plant; in het
eerste geval komen radionucliden met de neerslag direct op de plant te-
recht, in het laatste geval geschiedt opname via de bodem. Bij directe con-
taminatie kunnen de radionucliden zich aan de buitenzijde der planten-

delen vasthechten en als zodanig door het dier worden opgenomen; door
regen kan een belangrijk gedeelte ervan worden afgespoeld.
Het is ook mogelijk dat radionucliden via blad of bloem in het inwendige
van de plant worden opgenomen, waaruit zij niet meer te verwijderen zijn.
Bij deze vorm van directe besmetting worden de fall-out produkten door
de plant opgenomen in de concentraties waarin zij worden gedeponeerd;
dit behoeft niet het geval te zijn bij indirecte besmetting zoals blijkt uit
de verdunning van Sr^o „,et Ca in de bodem en het gevolg hiervan voor
opname door de plant. Het is niet met zekerheid bekend welke fractie
van de totale depositie aan radioactieve neerslag zich op de plantendelen
vasthecht en vandaar zich binnen de plant ophoopt. Er zijn schattingen
dat niet minder dan 25% of meer van de totale gedeponeerde hoeveelheid
J131 op de voor herkauwers eetbare delen der plant achterblijven (FAO
Report, 1960). j v • ■ •

Mattern (1962) vond slechts 2.5-3% van de totale Ji31 depositie als
gevolg van Russische proefexplosies terug in gras. Het is in ieder geval
duidelijk dat directe besmetting van de plant in jaren met aanzienlijke
fall-out belangrijk hoger is dan indirecte besmetting via de bodem
(Schuffelen, 19611. Is er slechts geringe depositie, dan is de cumu-
latieve ophoping van fall-out nucliden in de bodem bepalend voor de op-
name door de plant.

Behalve de reeds genoemde blad- en bloeiwijzebesmetting is er nog een
derde vorm van directe contaminatie, de zogenaamde plantbasis besmetting,
die in het bijzonder voor grasland zeer belangrijk is. Hieronder verstaat
men de opname van radionucliden door het gras via de basis der gras-
stengels en de opjiervlakkig gelegen wortels. Vooral in overjarig weiland
bevindt zich rond de wortels een dunne laag van organisch materiaal zo-
als afgestorven plantendelen, waarin radionucliden zich over geruime tijd
kunnen ophopen en waaruit zij kunnen worden opgenomen door het gras.
Ook in dit geval geschiedt de opname in de concentraties waarin de nu-
cliden aanwezig zijn. Voor de langlevende nucliden Sr^o en Csi37 jj deze
vorm van besmetting zeer belangrijk.

Bij de bespreking der verschillende nucliden wordt er van uitgegaan dat
zij dragervrij (d.w.z. vrij van het stabiele isotoop) zijn en in oplosbare
vorm worden aangeboden.

.Jodim-131 wordt snel en volledig door de darmwand geresorbeerd; een
belangrijke resorptie vindt bij herkauwers reeds plaats in het rumen. Ten-
slotte hoopt een deel van het Ji3i zich op in de schildklier, een ander deel
wordt uitgescheiden in melk, faeces en urine. De relatief aanzienlijke uit-
scheiding van J131 in de melk heeft vanzelfsprekend bijzondere conse-
quenties en het gedrag van dit isotoop is dan ook vrij uitvoerig onder-
zocht. Men dient onderscheid te maken tussen de uitscheiding van Ji3i na
een enkele orale dosis en die na een continue opname gedurende tenminste
10 dagen.

Bij toediening van een enkele dosis Ji3i per os vindt men een karakteris-
tiek uitscheidingspatroon in de melk (fig. 1, S a n s o m, 1960).

Het verloop van de uitscheiding van /i^i in melk na een enkele orale dosis.
De curve is samengesteld uit het gemiddelde van de resultaten van 20 experimenten.
Er is een correctie gemaakt voor radioactief verval.

Reeds na ongeveer 30 minuten is het in de melk aanwezig; de maximum
uitscheiding vindt plaats 3-12 uur na toediening (Sansom, 1960;
Lengemann en C o m a r, 1961). Er treedt nu een langzame daling
op totdat op de 6c en 7e dag de waarde nog maar 1-2% van het maximum
bedraagt. Dit verloop vindt men in principe steeds terug. Maar er zijn
grote individuele verschillen in de hoeveelheid Ji3i die in de melk wordt
uitgescheiden.

Dit geldt ook voor de uitscheiding in faeces en urine en voor de opname
door de schildklier. Deze variatie wordt duidelijk gedemonstreerd wanneer
gedurende één week na dosering de hoeveelheden opgenomen en uitge-
scheiden J131 worden bepaald:

Melk : 1-20% van de dosis; gemiddeld 5.5-8%.
Urine : 30-75% van de dosis; gemiddeld 50%.

De top wordt reeds enkele uren na toediening bereikt en
bedraagt gemiddeld 3,5% van de dosis per liter.
Faeces : 13-30% van de dosis; gemiddeld 20%.
Schildklier: maximale opname wordt bereikt na ongeveer 3-5 dagen en
kan variëren van 5-55%, gemiddeld 10-20%.

De afname in concentratie van Ji^i in melk heeft een halveringstijd van
1.0-1.5 dag gedurende de eerste drie tot vier dagen na toediening en van
ongeveer 2-3 dagen na de vierde dag. Dit is onder meer een gevolg van
een langzaam vrijkomen van chemisch gebonden Ji3i uit de schildklier.

Volgens Glascock (1954) zou dit effect pas na ongeveer 9 dagen van
overwegend belang worden.

Bij continue opname van Ji3i over een periode van 10 dagen of langer
treedt een andere situatie op. Er gaat zich een evenwicht vormen tussen
het aangeboden Ji3i in het voedsel en dat in het organisme. Het duurt
ongeveer 5-11 dagen (gemiddeld 7 dagen) voordat dit evenwicht tot stand
is gekomen en dus het Ji^i gehalte in weefsels en se- en excreta de plateau-
waarde heeft bereikt. Om dit plateau te kunnen vaststellen, moeten de ge-
vonden J131 gehalten voor het radioactieve verval van J131 (T/a = 8.05
dagen) worden gecorrigeerd.

Het verloop van de uitscheiding van in melk na continue orale opname
van /131. De bovenstaande curve is wel, de onderste niet voor radioactief

Na toepassing van een vervalscorrectie blijkt, bij het bereiken van het bio-
logisch evenwicht, de uitscheiding in melk bij verschillende dieren 0.5-3.5%
van de dagelijkse dosis J\'31 per liter te bedragen (gemiddeld 1% van de
dagelijkse dosis per liter). Ook hier is dus sprake van een vrij grote va-
riatie tussen verschillende dieren (Garner en Jones, 1960; Lenge-
mann en S w a n s O n, 1957).

Wordt geen rekening gehouden met radioactief verval, dan blijkt het ge-
halte in de melk na ongeveer 4 dagen het maximale niveau te hebben be-
reikt dat gemiddeld 0.4% van de dagelijkse dosis per liter bedraagt (fig. 4).
Er treedt nu een lichte daling in en na ongeveer 7 dagen is de plateau-
waarde bereikt. Van dit ogenblik af zal de daling gelijk zijn aan de ver-
mindering van de Ji3i activiteit als gevolg van radioactief verval.
De niet voor verval gecorrigeerde curve is speciaal van belang wanneer

een éénmalige besmetting met Ji^^i is opgetreden en men zicii een indruk
wil vormen van de te verwachten niveaux in melk; men moet echter wel
bedenken dat bovenstaande cijfers niet meer gelden wanneer het dier
plotseling onbesmet voedsel te eten krijgt, regenval veel Ji\'^i van de plant
wegspoelt of een nieuwe besmetting met J131 optreedt.
De percentages welke via urine worden uitgescheiden na continue do-
sering liggen wat lager dan na toediening van een enkele dosis (30-55%
van de dagelijkse dosis) terwijl die in de faeces iets hoger liggen (20-40%)
(Lengemann en Swanson, 1957). De schildklier blijkt een be-
belangrijke, hoewel variabele, hoeveelheid op te nemen; de top wordt na on-
geveer 5 dagen bereikt en kan ongeveer 80% van de dagelijkse dosis be-
dragen (Garner en Jones, 1960).

In bovenstaande onderzoekingen werd gebruik gemaakt van dragervrij
meestal in de vorm van Naji^i. Het is denkbaar dat Ji^t zoals dit
bij een atoombomexplosie ontstaat of uit een reactor ontsnapt, minder
gemakkelijk opneembaar is voor de koe.

Garner, Sansom en Jones (1960) vonden echter dat er geen essen-
tiële verschillen bestonden tussen opname en uitscheiding van dragervrij
Naji3i, elementair Jt^i dat op gras was gedeponeerd en Ji^\' zoals dit bij
een atoombomexplosie vrijkomt.

Er zijn een aantal factoren aan te wijzen die mede van invloed zijn op
de grote variabiliteit in de hoeveelheid uitgescheiden Ji^i in melk.

In de eerste plaats seizoensinvloeden. De resultaten van onderzoek hier-
over lopen uiteen. Engelse onderzoekers vonden een aanwijzing dat de
hoeveelheid Ji\'^i, die werd teruggevonden in melk, hoger was van oktober
tot maart (Garner en Sanso m, 1959; Garner, Sansom en
Jones, 1960) terwijl uit Amerikaanse experimenten de conclusie kon
worden getrokken dat juist in de periode tussen het einde van de winter
en het begin van de zomer het J^^i gehalte in melk hoger was (Lenge-
mann, Swanson en Monroe, 1957). Bovendien was het seizoens-
effect hier veel duidelijker.

M a t t h e w s, C u r t i s en M e ij e r (1 939) vonden dat de hoeveelheid
stabiel jodium in melk daalde bij de wisseling der jaargetijden, in het bij-
zonder tijdens de overgang van lente naar zomer en zomer naar herfst.
Zij concludeerden dat het jodiumgehalte van het dieet hier niet alleen ver-
antwoordelijk voor is.

Het is waarschijnlijk dat kwantitatieve verschillen in opname van jodium
door de schildklier het bovengenoemde seizoenseffect mede bepalen, aan-
gezien ook deze opname mogelijk niet het gehele jaar door hetzelfde is. Er
zou dan meer J131 beschikbaar zijn voor uitscheiding in de melk. San-
som (1960) vond in zomer en herfst na een enkele orale dosis een maxi-
male opname van gemiddeld 20% die werd bereikt in 54 uur. In winter
en voorjaar was de gemiddelde maximale opname 40% van de toegediende
dosis; deze werd bereikt na 30-48 uur. De duur van de retentie van Ji3i
door de schildklier is het gehele jaar constant; de halveringstijd bedraagt
6.3 dagen. Lenge mann, Swanson en Monroe (1957) vonden
een verminderde schildklieropname in het voorjaar; deze gaat samen met
een verhoogde uitscheiding van Ji3i in de melk. Deze onderzoekers wijzen

er verder op dat er een actief meclianisine is in de melkklier dat jodium uit
het bloed kan concentreren. Het bestaan hiervan blijkt wanneer men de
verhouding tussen de gehalten aan J131 in melk en bloed vergelijkt op ver-
schillende tijdstippen in de lactaüeperiode. Lengemann, Swanson
en Monroe (1957) stelden vast dat deze verhouding kon variëren van
0.97-5.5; de hoogste waarden werden in het late voorjaar gevonden en
hieraan wordt mede toegeschreven de hogere Ji^t niveaux in melk welke
in die periode werden waargenomen. Dit concentratiemechanisme voor
jodium in de melkklier kan worden geblokkeerd door toevoeging aan het
dieet van bepaalde chemicaliën zoals natriumthiocyanaat. Men ziet dan
onmiddellijk een sterke daling van het jodiumgehalte van de melk (S a n-
som, i960).

Een tweede factor is de melkproduktie van het dier. Er zou een positieve
correlatie bestaan tussen de hoeveelheid in de melk teruggevonden Ji3i
en de melkgift, ofschoon ook hier Amerikaanse en Engelse onderzoekingen
niet geheel overeenstemmen. Het is duidelijk dat de grote verschillen in
de totale hoeveelheid uitgescheiden Ji3i in melk voor een deel kunnen
worden teruggebracht op verschillen in melkgift. Dit verklaart echter niet
de variatie per liter melk bij individuele dieren.

Een direct effect van het lactatiestadium op de jodiumuitscheiding in de
melk heeft men niet gevonden; een indirect effect is mogelijk door het
verband tussen het tijdstip in de lactatieperiode en de melkgift.
Het jodiumgehalte in het dieet heeft weinig invloed op de hoeveelheid
J131 die in de melk wordt uitgescheiden. Zeer hoge doses stabiel jodium
zijn nodig voordat het Ji^i niveau in de melk wordt verlaagd; Lenge-
mann en Swanson (1957) vonden dat het jodiumgehalte in een nor-
maal dieet bij één dier ruim 250 maal moest worden verhoogd om het
J131 gehalte in de melk met de helft te doen dalen. Daarentegen is er wel
een duidelijke invloed van extra toevoegingen van stabiel jodium aan het
rantsoen op de opname van Ji3i door de schildklier; reducties in opname
van 65-80% kan men reeds waarnemen niet lagere toevoegingen van sta-
biel jodium dan hierboven genoemd. Hieruit volgt het belang van extra
toevoegingen van jodium aan het dieet ter bescherming van het dier in
gevallen van een ernstige besmetting met

Tenslotte kunnen factoren zoals ziektetoestanden (Binnerts, 1957) en
oestrus (S o 1 i m a n en R e i n e k e, 1954), door hun effect op het jodium-
metabolisrne, de uitscheiding van de hoeveelheid jodium in de melk be-
ïnvloeden.

Hierin zal men een deel van het Ji3i terugvinden. Room bevat minder dan
5% van het Ji3i dat zich in de melk bevindt waarvan de room afkomstig
is. Boter, van deze room gemaakt, slechts 0.9%; uitgedrukt als percentage
van een dagelijkse dosis is dit 0.01%. Karnemelk bevat ongeveer 0.3% van
een dagelijkse dosis. Kaas heeft het hoogste jodiumgehalte, namelijk 12.7%
van het Ji^i dat zich in de melk bevond waarvan de kaas werd gemaakt.

Er zijn verschillende onderzoekingen gedaan over de opname en uitschei-
ding van J131 bij de geit en in het bijzonder over de secretie van in

melk (L e n g e m a n n en C o m a r, 1961; Wright, Christian en
Andrews, 1955; R e i n e k e, 1961; Binnerts, Lengemann en
C O m a r, 1962). Ook hier moet men onderscheid maken tussen uitschei-
ding na een enkele orale dosis en die na continue opname.
Bij een enkele orale dosis wordt, over een periode van ongeveer één week,
5-55% (gemiddeld 30-40%) via de melk uitgescheiden. Een belangrijk
gedeelte verlaat het lichaam via de urine, namelijk 8-53% (gemiddeld
30-40%) terwijl slechts 2-21% (gemiddeld 15%) in de faeces kan worden
teruggevonden. De schildklier neemt een belangrijk gedeelte op; R e i-
neke (1961) vond na subcutane injectie van Ji3i 30-40% terug in de
schildklier na ongeveer 72 uur wanneer de hoogste concentratie is bereikt.
Het verloop van de Ji3i secretie via de melk is vergelijkbaar met die van
het rund; spoedig na toediening van wordt een maximum bereikt,

waarna een geleidelijke daling optreedt. W right. Christian en An-
drews (1955) vonden echter afwijkingen van dit schema; het maximum
werd bij één dier pas na 3 dagen bereikt.

Bij continue dagelijkse opname wordt 1-80% (gemiddeld 40%) van de
dagelijkse dosis Ji3i in de melk teruggevonden, 10-50% (gemiddeld 30%)
in de urine en 7-30% (gemiddeld 20%) in de faeces. De melkklier is dus
ten aanzien van de uitscheiding van bepaalde stoffen, zoals sommige
jodiumverbindingen, voor het lichaam van evenveel belang als de nieren.
De schildklier kan 0.3 tot 5 maal de hoeveelheid Ji3i van de dagelijkse
dosis bevatten. Factoren zoals seizoensinvloeden, toevoeging van extra
stabiel jodium aan het dieet spelen hierbij een rol. Evenals mens, hond
en rat en in veel sterkere mate dan de koe, is de geit in staat Ji3i in aan-
zienlijke mate in de melkklier te concentreren en wel met ongeveer een
factor 10 vergeleken met het jodiumgehalte van het bloed.

Het jodiummetabolisme bij het schaap is in principe hetzelfde als bij dc geit
en de voor deze laatste diersoort gegeven cijfers gelden ook voor het
schaap (B u s t a d, George, Marks, Warner, Barnes, H e r d e
en Kornberg, 1957; B u s t a d, 1961). Bij continue dagelijkse opname
wordt meer via de faeces uitgescheiden en minder via de urine dan
bij de geit. Ook het schaap is in staat jodiiun in melk te concentreren;
J131 concentraties in melk die 15-30 maal zo hoog zijn als die in het bloed
zijn hierbij geen uitzondering. De schildklier kan 25-100% van een dage-
lijkse dosis opnemen; in de foetale schildklier is in het tweede gedeelte van
de graviditeit 2-3 maal zoveel Ji3i gevonden als in die van de moeder.

Eieren zijn, na melk, een belangrijke besmettingsbron van Ji3i voor de
bevolking. O k o n s k i, L e n g e m a n n en C o m a r (1961) verzamelden
gegevens over de hoeveelheden Ji3i die door de kip worden uitgescheiden.
Na een enkele orale dosis kan ongeveer 90% van het Ji3i na 24 uur reeds
in de faeces worden teruggevonden. Gerekend over een tijdsduur van 7
dagen na toediening van J131, treft men een maximum van 6% aan in het
ei; deze top wordt na zes dagen bereikt. Ji3i blijkt voor het grootste deel
geconcentreerd in de dooier; schaal en eiwit bevatten slechts kleine frac-
ties.

Bij continue dagelijkse dosering wordt de plateauwaarde omstreeks de 7e
dag bereikt. De eieren bevatten ongeveer 8-9% van de dagelijkse dosis
J131; de grootste concentratie wordt ook nu weer in de dooier aange-
troffen. Omstreeks 90% van de dagelijkse dosis verlaat het lichaam via
de faeces. In de ovaria hoopt zich ongeveer 0.5% van de dagelijkse dosis op.

Van het aardalkalimetaal strontium kunnen bij kernsplijung zes radio-
actieve isotopen worden gevormd. De meeste hebben zodanig korte hal-
veringstijden dat zij van geen belang zijn; dit geldt niet voor de beide iso-
topen Srsn (T\'/, = 50.5 dag) en Sr^o (j-/, = 28 jaar). Het fysiologische
gedrag van strontium lijkt zeer veel op dat van calcium; dit blijkt onder
andere uit zijn voorkeur zich in het beenderstelsel te concentreren.
Chemisch gedragen Sr^o en Sr"" zich volkomen identiek. Het verschil in
fysische halveringstijd bepaalt dus hun belang als biologisch gevaarlijke
isotopen. Eén jaar na ontstaan is er van Sr«f minder dan 1% van de oor-
spronkelijke activiteit over; Sr^o daarentegen blijft enkele tientallen jaren
leven. Direct na splijting is de activiteit van Sr«9 echter \\eel groter dan
van Sr90. Men moet Sr\'\'" dan ook beschouwen als een gevaarlijk element
op korte termijn, terwijl Sr»" dit juist is over langere termijn. Het is een
gelukkige omstandigheid dat de resorptie door de darmwand van zoog-
dieren slechts betrekkelijk gering is, namelijk omstreeks 10%.

Na een enkele orale dosis wordt 8-12% van de toegediende dosis SrSO
door de darm geresorbeerd (G a r n e r, J o n e s en S a n s o m, 1960). Het
niet geresorbeerde gedeelte wordt via de faeces uitgescheiden. Deze weg is
\\oor strontium-isoto]5en dan ook verreweg de belangrijkste excretieroute;
ongeveer 90-95% van een enkele orale dosis wordt over een periode van
één week teruggevonden in de faeces (L enge m a n n en C o m a r, 1961;
Squire, M i d d 1 e t o n, S a n s o m en Coid 1958); Cragle en
Demott (1959) geven over een periode van 9 dagen een wat lagere
waarde (81%) aan.

In de melk wordt 0.17-3.9% (gemiddeld 0.8%) uitgescheiden gedurende
één week na toediening, terwijl in de urine 0.76-1.93% (gemiddeld 1.4%)
wordt aangetroffen.

In tabel 5 vindt men de gemiddelde waarden veiTneld van de hoeveelheden
SröO die na een enkele orale dosis in melk. faeces en urine kunnen worden
verwacht gedurende ongeveer één week na toediening. Ter vergelijking
zijn dezelfde waarden voor calcium gegeven.

Gemiddelde hoeveelheden Sr»\'^, Sr^O en Ca\'^^ die in melk, faeces en urine
van de koe kunnen worden teruggevonden gedurende ongeveer één week
na een enkele orale dosis, uitgedrukt als percentage van de toegediende dosis.

Een gedeelte van het Sr^O zal zich in het lichaam, voornamelijk in het
beenderstelsel, ophopen; bij lacterende volwassen koeien zal dit ongeveer
3-5% bedragen (Squire, M i d d 1 e t o n, Sansom en C o i d, 1958).
Het verloop van de uitscheiding van Sr^O in melk na een enkele orale
dosis (figuur 5) verschilt van die van J^^i. Het Sr^o gehalte van de melk
stijgt langzamer, het maximimi wordt pas 28-36 uur na dosering bereikt
en na één week bedraagt het Sr-\'<\' gehalte van de melk nog ongeveer 10%
van de maximale concentratie. De verschillen in hoeveelheid teruggevon-
den Sr^o kunnen grotendeels worden verklaard door de verschillen in
melkgift, ofschoon ook individuele variaties een rol spelen. De concen-
traties in melk nemen gedurende de eerste 5 dagen na dosering af met een
halveringstijd van 28-40 uur.

Bij continue dagelijkse opname wordt het beeld enigszins anders. Ook nu
is faecale uitscheiding verreweg het belangrijkste: 75-100% van de dage-
lijkse dosis verlaat zo het lichaam per dag. De overeenkomstige waarde
voor urine bedraagt 1.0-1.5%, terwijl in de melk 0.1-0.2% van de dage-
lijkse dosis per liter wordt uitgescheiden (Comar en Wasserman,
1956; Comar, W a s s e r m a n en T w a r d o c k, 1961).
Het duurt ongeveer een week voordat de melkniveaux een enigszins con-
stante waarde (plateau-waarde) hebben bereikt. Voor faeces en urine
worden de plateauwaarden al na enige dagen gevonden. In tabel 6 wor-
den bovenstaande gegevens samengevat; ter vergelijking worden de over-
eenkomstige waarden voor Ca vermeld.

Gemiddelde hoeveelheden Sr^^, Sr^O en Ca\'^^ die in melk, faeces en urine
worden uitgescheiden bij continue dagelijkse opname nadat equilibrium is

Het strontiumnietabolisnie bij geit en schaap is in grote lijnen gelijk aan
dat van de koe. Ongeveer 90-95% van een enkele orale dosis wordt via
de faeces uitgescheiden, 2-2.5% via de urine en 0.5-1% via de melk.
Bij continue dagelijkse opname is er echter één belangrijk \\-erschil met het
uitscheidingspatroon van het rund. De geit secerneert ongeveer 1-2% van
de dagelijkse dosis Sr^O per liter melk: dit is 5-10 maal zoveel als het rund.
Het schaap scheidt omstreeks 1.5-4% van de dagelijkse dosis uit per liter
melk (Horstman, Selders, Nicholson, H u n g a t e, B u s t a d,
1956; C 1 a r k e, M c K e n n e y, H O r s t m a n, S m i t h, 1958). Dit wordt
veroorzaakt door het feit dat geit en schaap veel meer calcium en stron-
tium direct uit het dieet in de melk uitscheiden dan de koe die voor dit
doel haar reserves uit het skelet aanspreekt.

Sr\'JO vindt men terug in het ei van de kip en wel op die plaatsen waar zich
ook calcium bevindt. De schaal bevat dus het meeste Sr««, daarna volgt de
dooier en de minste hoe\\-eelheid treft men aan in het eiwit.

Bij dc experimenten als resultaat waarvan men een inzicht heeft gekregen
in het metabolisme van strontium, werd in het algemeen gebruik gemaakt
van dragervrije isotopen die in oplosbare vorm werden aangeboden. De
vraag rijst of Sr^o als splijtingsprodukt of opgenomen in plantaardig mate-
riaal misschien minder gemakkelijk opneembaar is. Uit onderzoekingen
van Garner en Sansom (1959), Squire, Middleton en Coid
(1957) en anderen is gebleken dat strontiumisotopen, afkomstig van
atoombomexplosies op dezelfde wijze worden opgenomen en uitgescheiden
als de dragervrije isotopen in oplosbare vorm. Incorporatie in of depositie
op ])lantaardig materiaal maakt evenmin \\erschil (Horstman, Sel-
ders, Nicholson, H u n g a t e en B u s t ad, 1957).
De leeftijd van het dier speelt een belangrijke rol bij de opname van Sr90
en zijn retentie in het lichaam. Twee maanden oude kalveren namen 70%
o]) van het strontium in het voedsel; voor kalveren van 10 maanden oud
bedroeg dit percentage nog maar 4% (Com ar, 1954). De calcium op-
name verliep op gelijke wijze. Bij het varken werd eveneens cen dergelijk
effect waargenomen. Na een enkele orale dosis werd 2-6% van de dosis
in het skelet van volwassen dieren teruggevonden, 20-.30% bij 115 dagen

oude dieren en 8-13% bij 72 dagen oude dieren (M c K e n n e y, Clar-
ke, Horstman, George en Anderson, 1958).
Een belangrijke factor bij de opname van strontium is het calciumniveau
van het dieet. Dit is begrijpelijk wanneer men bedenkt dat de fysiologische
overeenkomst tussen de twee elementen zo groot is en dat het organisme
in staat is tot op zekere hoogte tussen beide te discrimineren. In onder-
staande tabel worden hierover enkele gegevens verstrekt.

Uit bovenstaande cijfers zou men een strikte proportionaliteit kunnen af-
leiden. Experimenten met Ca^^ en Sr^\'\' hebben aangetoond dat dit niet
zonder meer het geval is (C o m a r, Wasserman en T w a r d o c k,
1961). Samenvattend kan worden gezegd dat bij dieren op een laag
calcivunniveau extra giften stabiel calcium een duidelijker invloed hebben
op de Sr^o uitscheiding in de melk dan bij dieren, die een optimaal calcium-
gehalte in hun rantsoen hebben.

Het is gebruikelijk niet alleen de absolute waarden van de strontium-
niveaux aan te geven maar ook de relatieve concentraties ten aanzien van
calcium. Dit heeft verschillende voordelen, in het bijzonder wanneer men
voorspellingen wil doen over de te verwachten besmetting met Sr^" van
bepaalde voedselprodukten. Het is namelijk gebleken, dat de overgang van
beide elementen van de ene fase in het organisme naar de andere via een
fysiologische barrière met verschillende snelheden plaats vindt, maar dal
deze verschillen redelijk constant zijn. Aangezien over het calciiunmeta-
bolisme en over de calciumniveaux in weefsels en uitscheidingsprodukten
reeds zeer veel bekend is, behoeft men slechts gegevens te hebben over het
Strontiumgehalte in de ene fase, zomede over het verschil in snelheid waar-
mede beide elementen zich bewegen, om zich een betrouwbare indruk te
kimnen vormen van het Strontiumniveau in de andere fase. Dit verschil
in gedrag tussen calcium en Strontium wordt uitgedrukt met de term „Stron-
tium-Calcium Observed Ratio (OR)", (Com ar, Scott Russell en
Wasserman, 1957),
Deze is als volgt gedefinieerd:

Het komt er dus op neer dat de OR waarde een maat is voor de discri-
minatie die is opgetreden bij de vorming van het monster uit de voorfase.
De OR waarde geeft echter de totale opgetreden discriminatie aan (bij-
voorbeeld tussen melk en dieet); deze kan worden gesplitst in een aantal
afzonderlijke discriminatiefactoren (DF) wanneer meer dan één fysiolo-
gische barrière tussen monster en voorfase wordt ovei-schreden. Dit geldt
onder andere voor de OR melk-dieet; er treedt discriminatie op bij de re-

sorptie van Sr en Ca in liet voedsel door de darmwand en bij de overgang
van Sr en Ca uit het bloed in de melk. Men kan dus schrijven:

Dit kan met een \\oorbeeld als \\olgt worden verduidelijkt. Bij het lacte-
rende rund is de OR ongeveer 0.1; dat wil zeggen dat in het
melk-dieet

voedsel van de koe 10 maal zoveel Sr-\'" per eenheid calcium wordt aange-
troffen als in de melk. Discriminatie vindt plaats door de darmwand en
door het melkklierweefsel. Voor de eerste bedraagt de DF ongeveer 0.2,
voor de laatste ongeveer 0.5, Met andere woorden, per eenheid calcium
wordt slechts respectievelijk 1/5 en 1 \'2 van het voor de barrière aanwezige
Sr90 doorgelaten.

De bruikbaarheid van de conceptie van de ,OR hangt ten nauwste samen
met zijn constantheid. In strikte zm zal dit alleen het geval zi)n bi) even-
wichtstoestanden tussen voedsel enerzijds en organisme anderzijds. In de
praktijk komt het er op neer dat deze equilibria slechts worden benaderd
en de OR waarden dus wat zullen fluctueren. Het is echter gebleken dat
deze fluctuaties niet bijzonder groot zijn onder normale condities. Deze
laatste voorwaarde is echter zeer belangrijk, zoals uit verschillende onder-
zoekingen is gebleken (K o r n b e r g, 1961; T h o m p s o n, 1960). Het is
onjuist om uitsluitend te denken in OR waarden die immers slechts ver-
houdingen aangeven; het zijn de absolute Sr"" hoeveelheden die in laatste
instantie de stralingsdosis bepalen welke het organisme ontvangt.
In onderstaande tabel zijn enkele van de meest belangrijke C)R en DF
waarden vermeld, ontleend aan gegevens van Garner, J o n e s en
S a n s O m (1960) en Coma r, W a s s e r m a n en T w a r d o c k (1961).

Het is nuttig op deze plaats even stil te staan bij de rol die melk speelt in
de besmetting van de mens met Sr\'JO. Hierbij doen zich enkele ogenschijn-
lijke tegenstrijdigheden voor. Beziet men het totale Sr90 gehalte van het

\\ oedsel dan is melk de belangrijkste besmettingsbron. Maar melk is ook de
belangrijkste calcium-leverancier van de bevolking uit de Westerse landen,
die 65-85% van zijn calciumbehoefte dekt uit de melk. En aangezien het
calcium-niveau een belangrijke rol speelt bij de uiteindelijke opname van
SrSOj zou weglaten van melk uit het dieet er toe leiden dat men in zijn
calciumbehoefte moet voorzien uit andere, voornamelijk plantaardige
voedingsmiddelen waar de Sr^o/Ca verhouding ongunstiger is; dit zou dan
leiden tot een hogere Sr^o resorptie en beendepositie. Het lagere Sr^o ge-
halte per eenheid Ca in melk ten opzichte van bepaalde groenten is groten-
deels een gevolg van de discriminatie door de koe die bij de melkvorming
ten gunste van calcium optreedt. Slechts bij gevallen van recente depositie
van Sr!"\', waarbij door het schoonmaken van de groenten het aan de
oppervlakte van de plantendelen vastzittende Sr\'\'" kan worden vei-wijderd,
is de koe in het nadeel; zij zal zowel het zich buiten op de plant be\\\'indende
Sr90 als het erin aanwezige opnemen.

Het fysiologische gedrag van caesium is vergelijkbaar met dat van kalium.
Het wordt vrij gemakkelijk door de darmwand geresorbeerd, namelijk voor
ongeveer 50%, en het heeft een voorkeur voor de zachte weefsels, zoals bij-
voorbeeld spierweefsel. Evenals kalium wordt het intracellulair aange-
troffen. Daar het overal in het lichaam voorkomt en bij zijn verval gamma-
straling uitzendt, kan het door bestraling van dc geslachtsorganen gene-
tische schade aanrichten.

Over het gedrag van caesiumi^T Js yeel minder onderzoek verricht dan
over dat van jodiumi^i en strontium^*\'. Na een enkele orale dosis wordt
2% in de melk gesecerneerd gedurende de eerste dag; omstreeks 8-10%
van de dosis wordt teruggevonden in de melk gedurende 7 dagen na toe-
diening, terwijl ongeveer 30% wordt teruggevonden in urine cn een gelijke
hoeveelheid in de faeces (H o o d en Comar, 1953).
Na continue dagelijkse o])nanie wordt ongeveer 10% van de dagelijkse
dosis in de melk uitgescheiden. Ongeveer 30% verlaat het lichaani via de
urine en 55% van de dagelijkse dosis treft men in de faeces aan.
De biologische halveringstijd van Csi^T bedraagt bij de koe ongeveer 20
dagen. Toevoeging van stabiel caesium aan het dieet heeft geen effect op
de hoeveelheden Csi^" jje in nielk, urine of faeces worden uitgescheiden.

De uitscheiding van Csi^T js ongeveer gelijk aan die bij het rund. Gedu-
rende zeven dagen, volgende op een enkele orale dosis, wordt 8-15% (ge-
middeld 12%) in de melk uitgescheiden terwijl ongeveer 30% en 25%
worden teruggevonden in respectievelijk urine en faeces (E k m a n, 1961).
Bij continue dagelijkse opname wordt ongeveer 7% van de dagelijkse dosis
in de melk aangetroffen. Via faeces en urine wordt ongeveer 40% van de
dagelijkse dosis uitgescheiden.

Voor de biologische halveringstijd van Cs^^T in de geit zijn twee waarden
gevonden n.l. 4 en 31 dagen, hetgeen overeenkomt met twee metabolische
compohenten (Ekman, 1961).

Cs137 wordt ook in het ei aangetroffen. Bij een enkele orale dosis vindt
men na de eerste dag ongeveer 1% van de dosis in het ei terug; na één
week IS dit gedaald tot 0.1% van de dosis.

Bij continue dagelijkse opname wordt het plateau na ongeveer één week
bereikt; 2.5-3.5% van de dagelijkse dosis wordt in het ei teruggevonden.
Caesium vertoont een voorkeur voor het eiwit boven de eidooier; zowel bij
een enkele orale dosis als bij continue dagelijkse opname bevat het eiwit
ongeveer 2-3 maal zoveel Cs^^T als de eidooier. De schaal bevat slechts
1-2% van de totale radioactiviteit van het ei.

Caesium wordt in een groot aantal organen en weefsels teruggevonden. Er
is echter een vrij grote \\ ariatie in de concentraties als functie van de tijd na
dosering. Gedurende de eerste week na opname is de volgende reeks, in
afnemende concentratie, gevonden bij het varken (Ekman, 1961):
nier,

minder actieve spieren, zoals M. longissinuis dorsi en M. rectus femoris.
Twee tot vier weken na orale dosering is de situatie als volgt:

Caesium en kalium behoren tot de groep der alkalimetalen. Het is denk-
baar dat hun gedrag sterke overeenkomsten vertoont, zoals dit voor Ca
en Sr geldt. Uit onderzoekingen van Wasser m a n en C o m a r (1961);
Monroe, Wasserman en Comar (1961); Ekman (1961) en
Kornberg (1961) is echter gebleken dat caesiiun en kalium zich veel
minder gelijkvormig gedragen dan strontium en calcium. Verhoging van
het K-gehalte in het dieet van de rat beïnvloedde wel de opname van K
maar niet van Cs. Bij experimenten met kippen werd gevonden dat de
snelheid waarmee K uit het bloed in de weefsels penetreert, voor verschil-
lende weefsels vrij constant is, maar dat de opnamesnelheid van Cs zeer

sterk kan variëren; zo dringt Cs meer dan tweemaal zo snel in leverweefsel
als in spierweefsel. Ook bij het varken bleek dat beide elementen zich op
verschillende wijze en met verschillende snelheid bewegen naar en van
organen en weefsels; dit blijkt onder andere uit de verschillen in de con-
centratieverhoudingen tussen Cs en K in een aantal organen en weefsels.
In nier, lever en spierweefsel werden Cs\'K verhoudingen gevonden van
respectievelijk 2.2, 1.4 en 0.8.

De verschillende reeksen kernbomexplosies die door de nucleaire mogend-
heden tot nu toe zijn ondernomen hebben geleid tot een contaminatie van
de biosfeer. Deze is echter zodanig dat de belangrijkste voedingsmiddelen
van de mens een besmettingsniveau hebben, hetwelk belangrijk beneden
de waarde ligt welke nog toelaatbaar wordt geacht. Of ook deze lage
niveaux geen schadelijke effecten zullen hebben, is een medisch probleem
en valt buiten het kader van dit artikel.

Een belangrijke vraag is of het mogelijk is de voedingsmiddelen van de
mens te decontamineren. Ten aanzien van melk is dit wel het geval wan-
neer het door hier\\\'oor geschikte ionenwisselaars wordt geleid. Deze proce-
dure heeft ook een aantal nadelen waarvan er één van economische aard
is; de methodiek is kostbaar en brengt een niet onaanzienlijke prijsstijging
met zich mee. In noodsituaties kan worden overwogen deze toe te ])assen.
Tenslotte is er de belangrijke vraag naar de mogelijke schade welke land-
bouwhuisdieren zelf lopen door de opname van radionucliden. Het is niet
de bedoeling hier verder op in te gaan: wij volstaan met erop te wijzen
dat ter beantwoording van deze vraag onderzoekingen \\ an zeer lange cluiu\'
nodig zijn om eventuele late effecten te kunnen waarnemen. Tot nu toe
heeft men gevonden dat cen besmetting met aanzienlijk grotere hoeveel-
heden radionucliden dan thans worden aangetroffen, noodzakelijk is om
klinische sym])tonien te veroorzaken.

Hoewel zeer veel bekend is over de problemen samenhangende met de
besmetting van de biosfeer door radionucliden, dient nog veel onderzoek
te worden verricht. Voor zover hier landbouwhuisdieren bij betrokken zijn,
moet dit ons aller belangstelling hebben,

In dit artikel wordt een uitvoerig overzicht gegeven van dc opname, secretie en
excretie van fall-out radionucliden bij landbouwhuisdieren.

Achtereenvolgens worden behandeld: het principe van de kernsplijting, de fysische en
biologische eigenschappen der aldus ontstane radionucliden, de verspreiding van
fall-out in de atmosfeer, de bodemkundige en plantkundige aspecten; vervolgens
wordt uitvoerig ingegaan op de opname- en uitscheidingsfenomenen van J^®^, Sr""
en Cs^®\'\' bij landbouwhuisdieren.

Speciale aandacht wordt gegeven aan de uitscheiding in melk en aan de factoren
welke deze uitscheiding beïnvloeden. Tenslotte volgt een korte nabeschouwing.

In this article a detailed review is given of the absorption, secretion and excretion of
fall-out radionuclides in farm animals. After a brief discussion of the principle of
nuclear fission, the physical and biological properties of the radionuclides thus
formed, the distribution of fall-out in the atmosphere and the soil-chemical and

in farm animals are extensively reviewed. Much attention is given to the
secretion in milk and to the factors which influence this secretion.

Un résumé détaillé de traveaux concernant l\'absorption, la sécrédon et l\'excrétion
par le bétail provenant de retombées radioactives est donné dans cet article.
Après un exposé sur les principes de la fission du noyau, sur les propriétés physiques
et biologiques des radionuclides se produisant ainsi, sur la distribution des retombées
radioactives dans l\'atmosphère ainsi que sur quelques aspects pédologiques et bota-
niques, les phénomènes d\'absorpdon et de sécrétion de l\'U\'^i, du Sr®° et du
Cs"^ chez le bétail sont traités d\'une manière détaillée. En parUculier, l\'attention est
attirée sur la sécrétion dans le lait et sur les facteurs qui l\'influencent. L\'article se
termine par quelques considérations générales.

In der vorliegenden Arbeit wird eine ausführliche Übersicht der Aufname, Sekretion
und Exkretion von radioaktiven „Fallout" Nukliden bei Haustieren gegeben.
Nach einer kurzen Zusammenfassung über die Prinzipien der Kernspaltung, der phy-
sischen und biologischen Eigenschaften der auf diese Weise entstandenen Radio-
nukliden, der Verbreitung von radioaktivem Niederschlag in der .Atmosphäre und den
bodenwissenschaftlichen und botanischen Aspekte, folgt eine ausführliche Beschrei-
bung der Aufname- und Sekretionsphänomene von J^\'", Sr\'-\'" und Cs^^t j^j.; Haus-
tieren. Die Aufmerksamkeit wird vor allem auf die Sekretion in Milch und auf die
I\'aktoren, welche diese Sekretion beeinflussen, gerichtet.
Die Arbeit wird mit einer kurzen Nachbetrachtung beschlossen.

/î-deeltje: electron; dit is een deeltje met één negatieve lading en een zeer
kleine massa.

y-stralen: elektromagnetische stralen met een korte golflengte,
neutron : een elektrisch neutraal deeltje met massa één,
proton: een deeltje met een positieve lading één en massa één.

2) Halveringstijd: de tijd waarin de radioactiviteit van een bepaalde hoeveelheid

3) Massagetal: dit geeft aan de som van de protonen en neutronen waaruit de kern

Het massagetal wordt rechts boven het symbool van het element geschreven.
Het aantal protonen (het zogenaamde atoomnummer van het element)
schrijft men links onder. Het aantal protonen van de kern is bij een stabiel
element gelijk aan het aantal elektronen in de schil; het zijn de elektronen
die de chemische eigenschappen van het element bepalen.
Atoomgewicht: dit is de verhouding tussen het gewicht van 1 atoom van dat
element en 1/16 van het gewicht van één atoom zuurstof.

4) Kiloton: een explosie die in kracht overeenkomt met duizend ton trinitrotoluol

Megaton: een explosie die in kracht overeenkomt met een miljoen ton trinitro-
toluol (TNT).

aantal picocuries Sr-90 per gram Ca (pC Sr-90/gr Ca).
Dit is de gebruikelijke wijze om Sr-90 gehalten uit te drukken.

6) Strontium-Calcium Observed Ratio: Dit is de verhouding van strontium tot cal-

cium in een monster gedeeld door de verhouding van strontium tot calcium
in een voorfase. Men schrijft dit gewoonlijk als volgt:
O.R. _ Sr/Ca monster

Sr-90 per eenheid Ca bevindt als in de melk. Men drukt dit ook wel uit door
te spreken van een Discriminatie-Factor of D.F, In bovengenoemd voorbeeld
is de D.F. = 10.

7) Curie (C) : De eenheid van radioactiviteit. IC komt overeen met een activiteit

van 2.22 x 10^^ desintegraties per minuut. Een millicurie (mC) correspondeert
met 2.22 x 10® desintegraties per minuut, een microcurie (iiC) met 2.22 x 10"
desintegraties per minuut en een picocurie (pC) met 2.22 desintegraties per
minuut¹).

8) Rad: Dit is die hoeveelheid ioniserende straling die met 100 erg per gram weefsel

9) Electron volt (E.V.) : Dit is de energie welke een electron verkrijgt wanneer het

Men kent ook de kilo-electronvolt (KeV) en de mcga-electronvolt (MeV) ;
deze zijn gelijk aan respectievelijk duizend en één miljoen electron volts.

B i n n e r t s,W. T.: Enige faktoren die van invloed zijn op het jodiumgehalte van
koemelk. Netherlands Milk Dairy ]., 11, 329, (1957).

B i n n e r t s, W. T., Lengemann, F. W., Comar, C. L.: Radioiodine meta-
bolism in the goat after simultaneous single and daily administration. ]. Dairy
Sci., 45, 427, (1962).

B u s t a d, L. K., G e o r g e, L. A., M a r k s, S., W a r n e r, D. E., B a r n e s, C. II.,
H e r d e, K. E., Romberg, H. A.: Biological effects of J-131 continuously
administered to sheep. Rad. Res., 6, 380, (1957).

B u s t a d, L. K.: Metabolism of J-131 in sheep and swine. Conference paper CN.-
11/65 of the Conference on the use of radioisotopes in animal biology and the
medical sciences. lAEA/FAO/WHO. Mexico, 1961.

Clarke, W. J., M c K e n n e y, J. R., Horstman, V. G., Smith, G. D.:
Effects of dietary calcium on the metabolism of Sr-90 and Ca-45 in ewes and
suckling lambs. Hanford Biology Operation Annual Report HVV-59500, (1958).

Comar, C. L.: Semi-annual Progress Report. University of Tennessee Agricultural
Research Program, ORO-133, (1954).

Comar, C. L., Scott Russell, R. Wasserman, R. H.: Strontium-calcium
movement from soil to man. Science, 126, 485, (1957).

C r a g 1 e, R. G., D e m o 11, B. J.: Strontium and calcium uptake and excretion in
lactating dairy\'cows. J. Dairy Sci., 42, 1367, (1959) .

Ekman, L.: Distribution and excretion of radio-cesium in goats, pigs and hens.
Acta Vet. Scand., 2, suppl. 4, (1961).

Garner, R. J., Sansom, B. F., Jones, H. G.: Fission products and the dairy
cow. III. Transfer of iodine^®^ following single and daily dosing, ƒ. agric. Sci.,
55, 283, (1960).

Garner, R. J., Jones, H. G.: Fission products and the dairy cow. IV. The meta-
bolism of I^^i following single and multiple doses. J. agric. Sci., 55, 387, (1960).

Garner, R. J., Sansom, B. F.: Transfer of Iodine-131 and Strontium-89 from
diet to milk in cattle. Vet. Rec., 71, 670, (1959).

1 Onder desintegratie verstaat men het verval van een radioactief atoom tot de
stabiele vorm onder het uitzenden van straling.

Garner, R. J., Jones, H. G., Sansom, B. F.: Fission products and the dairy
cow. 2. Some aspects of the metabolism of the alkaline-earth elements calcium,
strontium and barium. Biochem. J., 76, 572, (1960).

Glasscock, R. F.: The secretion of a sin,gle tracer dose of labelled iodine in the
milk of the lactating cow. ƒ. Dairy Res., 21, 318, (1954).

Glasstone, S.: Sourcebook on Atomic Energy. D. Van Nostrand Company, New
York, 1958.

Hood, S. L., C o m a r, C. L.: Metabolism of cesium-137 in rats and farm animals.
Arch. Biochem. Biophys., 45, 423, (1953).

Horstman, V. G., Selders, A. A., Nicholson, W. L., H u n g a t e, F. P.,
B u s t a d, L. K.: Turnover of inorganic versus plant incorporated Sr-90 to sheep
milk. Hanford Biology Operation Annual Report, HW-47500 (1956).

K u 1 p, J. L., Schuiert, A. R.; Sr®" in man and his environment. Volume I,
(1962).

Lengemann, F. W., Comar, C. L.: The metabolism of some fission products
by farm animals. FAO/WHO/IAE.\'V seminar on the Agricultural and Public
Health aspects of Radioactive Contamination. Scheveningen, 1961.

Lengemann, F. W., S w a n s o m, E. W.: A study of the secretion of iodine in
milk of dairy cows, using daily oral doses of ]. Dairy Sci., 40, 216, (1957).

Lengemann, F. W., S w a n s o m, E. W., Monroe, R. A.: Effect of season
on secretion of iodine in milk. ƒ. Dairy Sci., 40, 387, (1957).

Lodge, J. R., Lewis, R. C., R e i n c k e, E. P., M c G i 11 i a r d, L. D.: Thy-
roid.al uptake of by dairy calves. /. Dairy Sci., 41, 641, (1958).

M a t t e r n, F. C. M.: Het Jodium-131 gehalte van gras, veevoeder en regenwater
uit de omgeving van Bilthoven (december 1961 tot en met maart 1962). Rapport
Nr. RA-17, 1962.

Matthews, N. L., Curtis, G. M., Meyer, J. H.: The effect of increased
iodine feeding upon the iodine content of cow\'s milk. ]. Dairy Res., 10, 395,
(1939).

McKenney, J. R., Clarke, W. J., Horstman, V. G., George, L. A.,
.Anderson, D. L.: Metabolism of Sr-90 in swine. Hanford Biology Operation
Annual Report H.W.-59500, (1958).

„Mens, plant, dier en radioactieve besmetting". Centrum voor landbouwpublikaties
en landbouwdocumentatie, Wageningen, (1961).

(b) B 1 e e k e r, W.: Meteorologische problemen bij de verspreiding van radio-
actieve stoffen in de atmosfeer, p. 61;

M e r t e n, M., P r i b i 1 1 a, O.: Zur Kontamination der Nahrungsmittcl durch

Monroe, R. A., Wasserman, R. H., Comar, C. L.: Comparative behavior
of strontium-calcium and cesium-potassium in the fowl. Am. ]. Physiol., 200, 535,
(1961).

O k o n s k i, J., Lengemann, F. W., Comar, C. L.: Incorporation of J-131
into chicken e.ggs. Health Physics, 6, 27, (1961).

R e i n e k e, E. P.: Factors affecting the secretion of iodine into milk of lactating
goats. J. Dairy Sci., 44, 937, (1961).

Sansom, B. F.: Fission products in milk. Schriftenreihe des Max-Planck-Instituts
fiir Tierzucht und Tierernahrung. Sonderband, 1960.

S c h u f f e 1 e n, A. C.: On the radioactive contamination of soils and crops. F.A.O./
W.H.O./I.A.E.A. seminar on the Agricultural and Public Health aspects of Radio-
active Contamination. Scheveningen, 1961.

S o 1 i m a n, F. A., R e i n e k e, E. P.: Changes in uptake of radioactive iodine by
the thyroid of the rat during the estrous cycle. Am. ]. Physiol., 178, 89, (1954).

Squire, H. M., M i d d 1 e t o n, L. J., S a n s o m, B. F., C o i d, C. R.: Experi-
ments on the metabolism of certain fission products in dairy cows. Radioisotopes in
Scientific Research, IV, 207, (1958).

The Nature of Radioactive Fall-Out and Its Effects on Man; Hearings Before the
Special Subcommittee on Radiation of the Joint Committee on Atomic Energy of
the Congress of the United States. U.S. Govt. Prtg. Office, Washington D.C.,
(1957).

W a s s e r m a n, R. H., C o m a r, C. L.: The influence of dietary potassium on the
retention of chronically ingested Cesium-137 in the rat. Rad. Res., 15, 70, (1961).

W r i g h t, W. E., C h r i s t i a n, J. E., A n d r e w s, F. N.: The mammary elimina-
tion of radioiodine. /. Dairy Sci., 38, 131, (1955).

Tijdens een symposium in Rome onder auspiciën van de F..\'V.O. en de W.H.O. werd
vastgesteld dat de behoefte aan veterinairen in ontwikkelingsgebieden nog groot is.
Dit blijkt o.a. uit de volgende cijfers.

In Denemarken en Canada is resp. 1 veterinair per 2600 resp. 5400 grootvee-
eenheden werkzaam. In Peru is dit 1 per 17.000 en in Nigeria 1 per 180.000.

Dr. Ognjanovis deelde op de studiedagen van de Europese Veeteeltkundige
Federatie in september 1962 in Wenen gehouden mee, dat m Joegoslavië voor de
rundvleesproduktie veel gebruik gemaakt wordt van Hereford-Simmenthal kruisingen.
Vergeleken met de zuivere Simmenthaler zijn de kalveren lichter bij de geboorte,
groeien langzamer en hebben een slechter voederconversie. Maar het karkas is beter
van vorm en kwaliteit, meer uniform en het vet heeft een betere kleur.
Verder bleek bij deze proefnemingen ook dat stieren een voederconversie hebben die
10-20% hoger is dan die van ossen.

Vier biologen van de universiteit van Colorado te Boulder verzamelden op het eiland
Cozumel bij Yucatan 72 exemplaren van een lokale hagedissoort en vonden bij nader
anatomisch onderzoek tot hun verbazing dat zij uitsluitend vrouwelijke exemplaren
hadden meegebracht.

Het bleek hun dat het „all-female" verschijnsel zich ook in andere collecties van deze
soort en van andere soorten van het genus Cnemidophorus had voorgedaan, zodat er
wel reden is voor een genetische verklaring. Parthenogenese bij gewervelde dieren
is uiterst zelden; bij kippen en beter nog bij kalkoenen kan men er iets van waar-
nemen, maar daartoe zijn proeven met tienduizenden eieren nodig.

De afgelopen zomer is ons, bij gesprekken met collegae practici, gewezen
op enkele gevallen \\ an vergiftiging bij schapen door Zuidewindlelies. Een
bijzonderheid was dat één practicus meende, dat de dieren daarbij ook
dikke koppen en dikke oren konden krijgen. Dit zou kunnen wijzen op een
fotosensibilisatie van de huid, hetgeen in de literatuur niet wordt vermeld.
Het Rijkstuinbouwconsulentschap voor de bloementeelt in Aalsmeer deelde
ons desgevraagd mede:

De Zuidewindlelie is een vogelmelksoort afkomstig uit Zuid-Afrika en
behoort tot de familie van de Liliaceae. De soort heet Ornithogalum
thyrsoides en is in de bloemenhandel ook bekend als „chincherinchees".
Het is een bolgewas met hardgroen gekleurde bladeren en bloemsteel.
Het blad is kruidachtig en \\ rij dik. De bloemtros is 15-40 bloemig met

H. J. Breukink, wetenschappelijk ambtenaar. Rijksuniversiteit Utrecht, Biltstraat
172, Utrecht.

een lange pyramidale bloeiwijze. De kleur van de afzonderlijke bloempjes
is wit, de buitenzijde ervan groenachtig. (Zie foto 1).
De bloem wordt om zijn grote houdbaarheid geteeld als snijbloem, is
nog niet zo lang geleden ingevoerd, maar geniet al een grote belang-
stelling en wordt steeds meer gekweekt. Ook vele amateurtuinders,
waaronder vele boerinnen, kweken het bolgewas in hun tuinen. Dc
bloemen worden soms kunstmatig gekleurd door de bloemstelen in een
kleurstof te plaatsen.

Daarnaast deelde het Rijkstuinbouwconsulentschap ons nog mede, dat
reeds in 1959 door het Ministerie van Landbouw en Visserij in het Vakblad
voor de Bloemisterij, 14e jaargang, no. 44, op het ge\\ aar van het eten van
deze plant door onze landbouwhuisdieren is gewezen. Ook bij het Rijks-
tuinbouwconsulentschap waren, ondanks deze waarschuwing, reeds gevallen
bekend, waarin dodelijk verlopende ziektegevallen vrij zeker door het eten
van deze plant waren veroorzaakt.

Zoals uit het voorafgaande blijkt is de plant Ornithogalum thyrsoides af-
komstig uit Zuid-Afrika. Het is dan ook niet vreemd, dat de meeste lite-
ratuur uit dat land afkomstig is. Echter heeft Hos kam (1962) bij de
behandeling van \\ergiftigingen bij landbouwhuisdieren ook de vergiftiging
door deze plant aangegeven.

De vergiftiging staat in Zuid-Afrika bekend als Ornithogalosis en is daar
reeds door P a p p e in 1850 beschreven. De soort groeit daar in het wild op
vele plaatsen en de vergifdging door het opnemen ervan is beschreven bij
paarden, runderen en schapen. Ook laboratoriumdieren, zoals caviae en
konijnen, zijn zeer gevoelig (P o w e r en R o g e r s o n, 1910).
Niet alleen vers is de plant giftig, doch ook in gedroogde toestand, in hooi,
blijft de giftigheid bewaard. Paarden, gevoerd met hooi dat deze plant be-
vatte, stierven acuut (Hutcheson, 1904 en 1906).

Opmerkelijk is dat dieren, welke inheems zijn in een streek waar deze plant
voorkomt, alleen in tijden van grote voedselschaarste deze plant eten. Wan-
neer echter dieren die de plant niet kennen, overgebracht worden naar stre-
ken waar deze wel voorkomt, treden ook onder noiTnale klimaatsomstandig-
heden gevallen van vergiftiging op.

Over het ziekteverooi-zakend toxine zijn weinig gegevens bekend. Power
en Rogerson menen, dat het noch een glucoside, noch een alcaloid is,
maar denken te maken te hebben met een hars of met een mengsel van
harsen. Power en Salway (1913) echter beweren phytosterol gluco-
siden o.a. ipuranol te hebben aangetoond.

De beschreven symptomen zijn: gebrek aan eetlust, depressie en het op-
treden van profuse diarree. Hierdoor zouden de dieren een zeer vieze
achterhand vertonen en zeer verzwakt worden. Daarnaast zijn nog ge-
noemd: polyurie, tachycardie, temperatuurstijging en een onregelmatige
versnelde ademhaling (Henning, 1932; H o s k a m, 1962).

Teneinde het ziektebeeld te kunnen bestuderen zijn enkele jonge schapen
gevoerd met Zuidewindlelies.

Voor het onderzoek zijn drie jonge schapen, dz 3/4 jaar oud, gebruikt. Deze
werden vooraf klinisch onderzocht en ontwonnd met phenothiazine. Van
deze drie schapen kregen er twee de Zuidewindlelies, terwijl de derde als
controle diende. De dieren liepen op een klein stukje grasland in de zon,
doch konden ook onder dak komen. De voeding bestond uit haver, hooi en
gras.

De sectie is verricht door het Pathologisch Instituut, een verkorte weergave
van het ons toegezonden verslag is in dit artikel opgenomen.

Dit dier kreeg, na ± 12 uur vasten, bollen, stelen en bloemen van de
Zuidewindlelie voorgezet. Het bleek echter, dat alleen bloemen en bloem-
knoppen werden geapprecieerd. Hiervan is 80 g opgenomen, waarna het
dier bij de andere is teruggezet.

De volgende morgen, na ± 20 uur, vertoonde het dier de eerste ziekte-
verschijnselen. Het maakte een suffe indruk, at niets meer, lag veel en pro-
duceerde zeer veel dunne faeces. De faeces waren slijmig, de kleur ervan was
groengrijs tot geel. Een zeer sterk bevuilde achterhand was hiervan het ge-
volg.

Pols, temperatuur en ademhaling waren niet noemenswaardig veranderd,
terwijl de pensbewegingen vertraagd waren en zwak van intensiteit. De suf-
heid verergerde snel en na 48 uur trad braken op, waarbij pensinhoud door
neus en mond stroomde en aan neusvleugels en lippen kleefde. Er werden
geen pensbewegingen meer waargenomen en het dier stond niet meer op.
De pols werd onregelmatig, bonzend, teivvijl de diarree verergerde. Op den
duur kwam alleen waterilun, geel gekleurd vocht af. De dood trad in onder
convidsies, 50 luu- na de opname van de plantendelen.

Van dit schaap is, als gevolg van het snelle verloop van de ziekte, geen
bloedonderzoek tijdens de ziekte verricht.

Dit schaap vertoonde bleke slijmvliezen en bleke spieren. Het maagdann-
kanaal was slecht gevuld. In dunne- en dikke darm werden bloedingen aan-
getroffen. Daar deze echter op de slijmvliesplooien lagen en mogelijk door
post-mortale contractie van het dannkanaal veroorzaakt werden, is de be-
tekenis van deze bloedingen voor het ziektebeeld dubieus. Van meer belang
zijn de uitgebreide slijmvliesbloedingen welke in het pylorusgedeelte van de
lebmaag werden gevonden en de bloedinkjes welke in de dunne darm aan
de randen van de Peyerse plaque\'s lagen. In het hart waren endocardiale en
epicardiale bloedingen aanwezig. De hersenen vertoonden overvulde bloed-
vaten en er bestond oedeem rond de bloedvaten en onder de meningen, dit
laatste was macroscopisch al waarneembaar.

Dit dier inreeg 20 g bloemknoppen. Daar het schaap echter weigerde de
bloemen spontaan op te nemen, zijn de bloemen fijngemaakt en in de vorm
van een papje met de slokdarmsonde ingegeven.

Ook dit dier vertoonde reeds na 20 uur de eerste verschijnselen, vnl. in de
vorm van diarree en algemene depressie, echter in mindere mate dan bij
schaap I het geval was.

De toestand bleef gedurende enkele dagen onveranderd, waarna op de 4e
dag een lichte verbetering intrad. Het dier was minder suf en de consis-
tentie \\ an de faeces was beter. De 5e dag waren de faeces echter opnieuw
erg dim, het dier kwam niet meer overeind. Op de 8e dag trad braken op.
terwijl het dier voortdurend kreunde. Het dier stierf op het eind van dc
8e dag en had toen \\ anaf het optreden van de eerste ziekteverschijnselen
niets gegeten, zeer weinig gedronken en was vermagerd. Gedurende die tijd
waren echter, met uitzondering \\an de laatste uren, pols, temperatuur en
ademhaling weinig of niets veranderd.

Van dit schaap zijn de veranderingen in het bloed tijdens de duur van de
ziekte gevolgd. Het hemoglobinegehalte steeg, doch \\an een zeer sterke
bloedindikking door het \\ochtverlies, zoals door Quin werd gevonden, is
geen sprake geweest. De stijging van het hemoglobinegehalte manifesteerde
zich ook alleen de eerete dagen, daarna bleef het gehalte constant. Het
witte bloedbeeld bleef nagenoeg onveranderd. Het bilirubinegehalte van het
serum steeg, wat op een le\\erdegeneratie duidde. Het totaal eiwitgehalte
van het serum daalde, er ging dus eiwit verloren. De serurneiwitelektrofo-
rese \\ ertoonde op de 8e dag ook veranderingen, welke op een acute ontste-
king wezen. Het a-globulinegehalte was verhoogd, het albuminegehalte ge-
daald.

Dit schaap was in slechte voedingstoestand. De pens was sterk oven uld met
niet droge inhoud, haver, hooi en gras. Sommige delen van dunne darm,
coecum en colon waren leeg, terwijl andere delen gevuld waren met dunne
inhoud of alleen met slijm. De mesenteriale lymfklieren waren groot en
\\ochtig. De lever was bleek en hierin bestond een geringe centrolobulaire
degeneratie.

Het is — gezien het voorgaande — zeker niet onmogelijk, dat in ons land
vergiftigingen door deze plant voorkomen. Vooral ook omdat onze land-
bouwhuisdieren deze plant niet kennen. Er bestaat echter een individueel
verschil wat betreft de opname ervan. Zo lustte schaap I de bloemen wel,
terwijl schaap II ook na 48 uur vasten deze niet at.

De dodelijke hoeveelheid bloemen is zeer klein. Schaap II kreeg 20 gram,
wat bestond uit 4 ongeveer half in bloei zijnde bloemtrossen.
De verschijnselen blijven in hoofdzaak beperkt tot sufheid en profuse

diarree, waarbij de faeces sterlv afwijkend zijn wat betreft kleur en consis-
tentie. Veranderingen van polsfrequentie, ademhaling en temperatuur
werden door ons niet waargenomen ( H o s k a m, 1962; H e n n i n g,
1932). Ook kregen onze dieren geen dikke koppen en dikke oren. Dit sluit
echter niet uit, dat deze \\\'erschijnsclen onder andere omstandigheden ook
niet kunnen optreden. De functie \\ an de lever is door de degeneratie ge-
stoord, zodat mogelijk giftige, fotosensibele stoffen via het bloed door het
lichaam verspreid zouden kunnen worden.

In de koppel \\allen de zieke dieren op doordat ze achterblijven en vieze
achterstellen vertonen.

Opmerkelijk is de bevinding dat - zoals bij schaap II — de pens sdlgelegd
wordt en dat het \\oedsel daarin onxerancierd blijft, terwijl de darm een
sterke hypermotiliteit vertoont.

Zolang het toxisch agens niet is onderkend, is een goede therapie ook niet
aan te geven. De therapie zal daarom, zoals ook in de literatuur aange-
geven, een symptomatische zijn. In aanmerking komen daarvoor: stiptica
en roburantia.

De uitdroging en de blocdindikking bij dc dieren zouden kunnen worden
tegengegaan rnet behoorlijke doses fysiologische NaCl-oplossing eventueel
samen met glucose, intraveneus of subcutaan toegediend.

Naar aanleidin.ç van recente vergifti.gings.gcvallcn worden de ziekteverschijnselen be-
sproken van twee schapen, welke Ornithogalum thyrsoides kregen toegediend. Ze
kregen resp. 80 en 20 g bloemen.

De voornaamste verschijnselen waren: zeer sterke diarree, geen eetlust, weinig drin-
ken en algemene depressie. Pols, temperatuur en ademhaling waren niet of zeer
weinig veranderd. De dieren droogden in, waardoor het hemoglobinegehalte van het
bloed werd verhoogd.

In één geval trad leverdegeneratie op, n.1. bij het schaap dat de laagste dosis kreeg
toc.gediend en waarbij de ziekte het langst duurde.
Bij sectie werd alleen een enteritis gevonden,

The symptoms appearing in two sheep given Ornithogalum thyrsoides are discussed
in view of recent cases of poisoning. Eighty and twenty g. of flowers were admi-
nistered respectively. The main symptoms consisted in severe diarrhoea, lack of
appetite, markedly diminished drinking and general depression. The pulse rate,
temperature and respiration showed few if any changes. The animals became dehy-
drated so that the haemoglobin content of the blood increased. Degeneration of the
liver occurred in one case, viz. ,that of the sheep which received the smallest dose
and in which the duration of the disease was the longest. Enteritis was the only
finding at autopsy.

A l\'occasion de cas récents d\'intoxication les symptômes sont discutés de deux mou-
tons auxquels on administra de Ornithogalum thyrsoides.

On leur donna respectivement 80 et 20 grammes de fleurs. Les symptômes princi-
paux étaient: une diarrhée très violente, point d\'appétit, peu de soif et une dépres-
sion générale.

Le pouls, la température et la respiration n\'avaient point ou très peu altéré. Les
animaux souffraient de déhydratation, par laquelle la valeur hémoglobinique du sang
devenait plus élevée,

Dans un cas il se présentait une dégénération hépatique, notamment chez le mouton
auquel on avait administré la dose la plus petite et chez lequel le mal durait le plus
longtemps.

.\\uf Grund rezenter Vergiftungsfälle werden die Krankheitserscheinungen bei zwei
Schafen, denen Ornithogalum thyrsoides verabreicht worden war, besprochen. Sic
erhielten 80, resp. 20 gr. Blumen.

Die hauptsächlichsten Erscheinungen waren: sehr starke Diarrhöe, Fressunlust, wenig
Trinken und allgemeine Depression. Puls, Temperatur und Atmung waren nicht oder
nur sehr wenig verändert. Die Tiere trockneten aus, wodurch der Gehalt an Hämo-
globin im Blut erhöht wurde.

In einem Fall trat Leberdegeneration auf und zwar bei dem Schaf, dem die niedrig-
ste Dosis verabreicht worden war und bei dem die Krankheit am längsten währte.
Bei der Sektion wurde nur Enteritis festgestellt,

Henning, M, W,: Animal diseases in South Africa, Vol, II, (1932),
H o s k a m, E, G.: Vergiftigingen bij onze landbouwhuisdieren, Tijdschr. Dier-
geneesk., 87, 3, (1962).
Hutcheson: Poisoning of horses by Ornithogalum thyrsoides. Agric. ]. Cape

Good Hope, 28, 165, (1906).
Pappe, L. : Flora Capensis Medicae Pedromus, 22, (1850).

Cape Good Hope, 36, 512, (1910).
Power, F. B. and Salway, A. H,: The identification of Ipuranol and some

allied compounds as phycosterol glucosides, ƒ. Chem. Soc., 53, 399, (1913).
Quin, J. T.: The toxicity of Ornithogalum saundersiae. S. Afr. J. Science, 24,
431, (1927).

Percentage melkkoeien dat in de respectievelijke landen van de Europese Econo-
mische Gemeenschap op produktie gecontroleerd wordt: Nederland 67%, West-
Duitsland 36%, België 18%, Luxemburg 14%, Italië 3%, rFankrijk 2%.

Gedraag je keurig zei moedervlo tot haar dochter.
Voor je verjaardag zal ik je een grote hond kopen.

Hoe bestraffen moeder-kamelen hun ongehoorzame kinderen ?
Door ze de woestijn te onthouden.

Volgens onderzoekingen in Parijs kunnen honden, katten en paarden hun haren ver-
liezen als gevolg van plotselinge, hevige emoties.

Onderzoek naar het voorkomen van anaerobe
kiemen in de milt van zieke en in nood gedode
slachtdieren.

Research about the presence of anaerobic germs in the
spleen of diseased cattle and cattle slaughtered in
emergency.

Het al of niet kienirvij zijn van vlees moet volgens de Vleeskeuringswet
onderzocht worden volgens de methode, die is voorgeschreven in art. 31
van het Onderzoekingsregulatief. Dit kiemvrij zijn wordt o.m. gecontro-
leerd door het overbrengen van miltweefsel op 2% bouillonagar en in 1%
druivensuikerbouillon. De geënte voedingsbodems moeten minstens 24
uur bebroed worden bij een constante temperatuur van 37° C.
Niet is voorgeschre\\ en of men onder aerobe en,/of anaerobe omstandigheden
moet kweken. In de praktijk worden vrijwel uitsluitend aerobe kweek-
proeven verricht. De vraag zou gesteld kunnen worden, waarom alleen een
onderzoek op aerobe kiemen gedaan wordt. Een antwoord zou kimnen
zijn, dat in vlees geen anaerobe kiemen voorkomen. Naar het al of niet
voorkomen van anaeroben in de milt van slachtdieren hebben wij, ten-
einde hieromtrent zekerheid te krijgen, een onderzoek ingesteld. VVorden
deze kiemen in de milt aangetoond, dan moeten wij aannemen dat ze ook
in het spierweefsel voorkomen.

1. Komen in dc milt van slachtdieren anaerobe kiemen voor en zo ja,
is het aantal gevallen van betekenis?

2. Kunnen wij in onze laboratoria op eenvoudige en in de praktijk toe
te passen manier anaëroob kweken?

Vanaf 1 januari 1961 werd van die dieren, die om een of andere reden
bacteriologisch onderzocht moesten worden, miltweefsel geënt in 1%
druivensuikerbouillon, op 2% bouillonagar en in leverbouillon volgens
Kelch. Dan volgde de bebroeding van 2 x 24 uur bij een temperatuur van
37° G, waarna werd gecontroleerd op groei van bacteriën.
Als voedingsbodem voor de anaerobe kweek hebben wij de leverbouillon
volgens Kelch gekozen, welke in ons laboratorium op de volgende manier
wordt bereid:

1 J. G. Franssen, adjunct-directeur van het Gemeentcslachthuis tc Eindhoven,
Woenselsestraat 270.

500 gram runderlcver wordt fijngemalen in een vleesmolen. Deze fijngemalen
lever wordt vermengd met 400 cm^ leidingwater. Dit mengsel wordt 24 uur in
de koelkast geplaatst om te extraheren. Dan volgt opwarmen onder voortdurend
roeren, totdat de rode kleur verdwenen is. De nu verkre.gen massa wordt 25 mi-
nuten lang bij 121° C gesteriliseerd. Na sterilisatie volgt filtreren door een linnen
doek en nog eens na-filtreren door een vouwfilter (V727 Schut te Heclsum).
Nu moet men 0,2% natriumhydrofosfaat (Na2HP0.i2H-20) toevoegen, de pH in-
stellen op 7,6-7,7 met circa 12 a 14 cm-\' IN.NaOH en even opkoken, waardoor een
deel der fosfaten neerslaat en daarna weer filtreren door een papierfiltcr.
Het fikraat moet volkomen helder zijn.

Hierna volgt het afvullen in steriele buizen, 5 cm\'* per buis. Vervolgens sterili-
seert men deze gevulde buizen 2 maal met tussenpozen van 1 dag gedurende 15
minuten op 100° C.

\\\\\'anneer de aldus verkregen leverbouillon beënt is, moet deze van de lucht
afgesloten worden door middel van een steriele vaseline deklaag.
De bereiding van de vaseline is als volgt:

Gewone vaseline wordt vloeibaar gemaakt en in hoeveelheden van ongeveer 1-2
cm\'\'\' afgetapt in reageerbuizen, die met een wattenprop worden afgesloten. Deze
worden 2 uur lang op 160° C in de droo.gsterilisator gesteriliseerd. Deze, met
steriele vaseline gevulde, buizen worden bewaard in de koelkast cn even opge-
smolten om de beënte leverbouillon af te dekken.

Ter controle op eventuele bacteriegroei laat men na het bebroeden de dek-
laag boven een klein spaarvlannnetje smelten, waarbij men de buis schuin
houdt en de bouillonoppervlakte vrij komt.
Met een öse is materiaal te nemen ter nader onderzoek.
Op een gegeven moment hebben wij tijdens het onderzoek aan de druiven-
suikerbouillon paardeserum (1%) toegevoegd om de mogelijkheid uit te
sluiten dat in het materiaal aanwezige bacteriën in leverbouillon zouden
groeien en niet in de druivensuikerbouillon, vanwege het feit dat lever-
bouillon een rijkere bodem zou zijn dan de gewone druivensuikerbouillon.

De resultaten van het onderzoek met deze twee \\ erschillencle druivensuiker-
bouillonbodems zijn weergegexen in tabel 2, maar zij zijn samengenomen in
tabel 1.

Het leek ons \\oorts interessant de resultaten van het onderzoek naar de
aerobe en anaerobe kiemhoudendheid \\an de milten per slachtdiersoort
na te gaan. Deze zijn weergegeven in tabel 3.

Bij het gelijktijdig verrichte aerobe en anaerobe kweekonderzoek kwamen
in de resultaten vier combinaties voor, nl.

Uit de gegevens in de tabel 1 blijkt dat met het aerobe onderzoek — zoals
dit te doen gebruikelijk verricht wordt — in 17,82% der bacteriologische
onderzoeken kiemhoudendheid kon worden aangetoond. Indien uitsluitend
anaëroob onderzoek zou zijn verricht, zou het percentage kiemhoudende
milten 1,5,81 zijn. De combinatie van aerobe en anaerobe kweek leverde
echter 20,43% kiemhoudende gevallen op.

Ten opzichte \\ an de gebruikelijke aerobe methode gaf het anaerobe onder-
zoek een toename der gevallen van aangetoonde kiemhoudendheid met
14,65%, Met andere woorden gezegd: van het totale aantal gevallen van
kiemhoudende milten zou 12,78% niet opgespoord zijn, indien geen anae-
robe kweekmethode zou zijn toegepast.

De vervanging van de gewone door met serum verrijkte druivensuiker-
bouillon had geen duidelijke invloed op de resultaten. De percentages der
„BO "-gevallen zijn, zoals tabel 2 laat zien, nauwelijks uiteenlopend.
De in tabel 3 per diersoort uitgesplitste resultaten van de kweekproeven
uit de milt zijn meer verrassend, doordat het aantal gevallen van groei uit
varkensmilten aanzienlijk hoger is dan van de milten der overige onder-
zochte slachtdieren. De hoofdzaak hiervan is dat in de meeste gevallen de
vlekziektebacillen (E. rhusiopatiae), die zowel anaëroob als aëroob groei-
den, in de milt aanwezig waren. Bij vermindering van weerstand van het
varken — door welke reden dan ook — is, zoals de resultaten doen ver-
onderstellen, de kans op opname vanuit de darm verhoogd. Het is niet uit-
gesloten dat ook bij ogenschijnlijk normale slachtvarkens deze kiemsoort
wel eens uit de milt te kweken is. Bij de overige diersoorten zijn, met uit-
zondering van de weinige gevallen bij schaap en geit, de resultaten vrijwel
analoog.

Vermeldenswaard is ten slotte nog dat bepaalde kokkensoorten in de lever-
bouillon beter groeiden — en een duidelijke troebeling gaven — dan in
de druivensuikerbouillon, welke helder bleef. In de uitstrijkjes van de
laatste voedingsbodems bleken toch veelal enkele kokken voor te komen.
Dit illustreert dat men in geen geval mag afgaan op het macroscopisch
onderzoek van de buizen.

Volledigheidshalve zij vermeld dat om praktische redenen steeds 2 x 24
uur bebroedingstijd in acht genomen werd. Het is niet uitgesloten dat bij
een langere kweekperiode meer positieve resutaten zouden zijn bereikt.
Ook indien andere voedingsbodems gebruikt zouden zijn, zouden de re-
sultaten misschien hierdoor beïnvloed zijn geweest.

Pas de laatste maanden werden de in de leverbouillon gegroeide cultures
voor nadere determinering opgezonden naar het Instituut voor Voedings-
middelen van Dierlijke Oorsprong van dc Faculteit der Diergeneeskunde.
Hierbij werden Spherophorus necrophorus, Bacteroides-, Lactobacillus-,
Clostridium-, Streplococcus- en Micrococcus-f.oonQn aangetroffen.

1. De in dc milt van slachtdieren voorkomende microörganismen zijn in
een niet onbelangrijk aantal der gevallen van anaëroob karakter en al-
leen met hierop gerichte kweekniethoden aan te tonen.

2. Voor het onderzoek op anaërobe kiemen leent zich de levcrbouillon vol-
gens Kelch zeer wel.

3. Milten \\an varkens zijn, in vergelijking met die van de overige onder-
zochte slachtdieren, in sterkere mate kiemhoudend.

Het aantonen van anaërobe microörganismen in de milt houdt in dat moet
worden aangenomen, dat deze ook in het spierweefsel en in de organen
voorkomen.

Er is een onderzoek gedaan naar het voorkomen van anaerobe kiemen in de milten
van die dieren, die bacteriologisch onderzocht moesten worden. Uit dit onderzoek
bleek, dat 12,78% von de kiemhoudende milten alleen d.m.v. een anaerobe kweek-
methode zijn op te sporen.

A research has been carried out about the presence of anaerobic germs in spleens of
animals which had to be inspected bacteriologically. It appeared that 12.78 percent
of germ containing spleens could be found only by means of an anaerobe cultivation
method.

Des recherches ont été faites sur la présence de germes anaerobies dans les rates
des animaux à examiner bactériologiquement.

De ces recherches il ressortit que 12,78% des rates contenant des germes ne peuvent
être dépistées qu\'au moyen d\'une méthode de culture anaerobic.

Von Schlachtderen, die bakteriologisch untersucht werden mussten, wurde die Milz
auf Anaerobier untersucht. Bei dieser Untersuchung zeigte sich, dass 12,78% der
keimhaltigen Milzen nur durch eine anaerobe Züchtungsmethode gefunden werden
konnte.

Nu in Engeland steeds meer de nadruk gelegd wordt op het zo lang mogelijk ge-
bruiken van stieren met een bewezen goede fokwaarde, wordt veel aandacht be-
steed aan de oorzaken die een ontijdig einde maken aan hun leven.
Aan de hand van een literatuuroverzicht en ziektegeschiedenissen van 2 K.I.-stieren
wordt de aandacht gevestigd op niet te sterke achterbenen waarin, vooral in com-
binatie van een te goede conditie, gewrichtsontstekingen kunnen optreden met als
uiteindelijk gevolg de dood. De ziektegeschiedenissen hebben betrekking op dieren
met een O-benige, bodemnauwe stand.

Onder de rook van \'s-Gravenhage, in Zoetermecr, ligt het veehouderijbedrijf van
de Gebr. Spronk. Op dit gemengde bedrijf is cen roodbonte veestapel aanwezig.
De eigenaren hiervan stellen het zeer op prijs, als er op hun bedrijf dikbillen worden
geboren. Bij de keuze van de koeien en de eigen fokstier zoeken zc bewust naar
dieren met brede en sterk bespierde achterstellen. Uit een oogpunt van vleesproduktie
is het een lieve lust om dit bedrijf te bezoeken.

In het bijzonder kan van dit bedrijf cen zesjarige koe genoemd worden, van welke
men zonder moeilijkheden bij de geboorte, ieder jaar opnieuw een dikbil fokt. Het
is bovendien cen melkrijke koe; zc begon dc laatste lactatie met ruim 30 kg melk.

Er bestaan plannen om in Schotland 30.000 parelhoenders te fokken, sinds gebleken
is dat deze dieren zich goed lenen voor opfok in slachtkuikenhokken en hun smaak
niet te onderscheiden is van de zeer moeilijk kwcekbare fazant.

Uit het Laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Gelderland.

In het kader van de Br. afcor^u^-bestrijding werd in de zomer van 1962 een
te vroeg geboren kalf ter onderzoek ontvangen, waarvan, door de grote zeld-
zaamheid van het sectiebeeld en in verband met het optreden van een en-
zoötische \\ orm van leueose in enkele Europese landen, o.a. Duitsland, een
nadere beschrijving wenselijk lijkt.

Het roodbonte kalf van het vrouwelijk geslacht was 10 dagen te vroeg ge-
boren en had een gewicht van ongeveer 35 kg.

Het bedrijf van herkomst, dat dicht bij de Duitse grens gelegen is, was
abortusvrij, een status welke het ook nadien gehouden heeft.
Bij sectie op het anemische dier bleek in de binkholte vrij veel bloed aan-
wezig te zijn, len gevolge \\ an een dislocatie \\ an de le en 2e lendenwervel,
welke ontstaan was door het uitoefenen van trekkracht bij de partus. De
lymfklieren waren sterk gezwollen en vertoonden op doorsnee een week
spekachtig karakter. Het merendeel was grijs-wit gekleurd; de lymfklieren
aan de kop en de Inn. poplitei vertoonden een hemorragisch aspect. Vooral
cle Inn. mediastinales, iliacae intemae en de Inn. portales waren sterk ver-
groot; de laatste had de omvang van een vuist. De milt was hyperplaslisch

gezwollen met een strakke kapsel, waaronder diffuse hemorragiën (zie afb.
1). De lever was zeer groot (gewicht van d= 5 kg), gelig van kleur en week-
spekachtig van consistentie met veel circumscripte en diffuse subcapsulaire
bloedingen. In de nieren werden in de schors vrij veel rijstekorrelgrote pro-
minente witte haardjes gevonden.

Bij histo-pathologisch onderzoek werd in de lever diffuse infiltratieve groei
van lymfoïde cellen waargenomen. In milt en lymfklier was de normale
bouw ver\\angen door uitsluitend lymfoïde cellen, terwijl in de nier infil-
tratief groeiende haarden van genoemd celtype werden gezien (zie afb. 2).
Er werden weinig mitosen gevonden.

Op grond van deze gegc\\ens werd de dia.gnosc lymfati.sche leucose gesteld.
Ilatzioles (I960) vermeldt dat in de door hem geraadpleegde litera-
tuur alle kalveren en foeten met leucose. op één na afkomstig waren \\an
koeien, welke zelf aan dc ziekte .geleden hadden; een en ander wijst op een
diaplacentaire overgang.

Schrijver geeft zelf een ge\\al weer van een tweejarig rund, zonder klinische
afwijkingen, waaruit in de 8e graviditeitsmaand een kalf met lymfatische
leucose geboren werd. Hij vond daarbij een tumonormige leucose (lym-
phoblastic lymphoma) met haarden in talrijke organen. Het histologisch
beeld vertoonde vrij veel kerndelingsfiguren. Het volgende kalf, dat door
genoemde rund ter wereld werd gebracht, was volkomen nonnaal.
Ook Katzke (193,5) en S e i f r i e d (1939) beschrijven elk een geval
van abortus t.g.v, leucose, respectievelijk na 113 en 12Ó dagen graviditeit,
C o t c h i n (1960) deelt mede dat, bij de in de periode van 1950 tot 1960
aan het Royal Veterinary- College te Londen onderzochte tumoren, er 22
afkomstig waren \\an runderleucose; twee hiervan hadden betrekking op
een pasgeboren kalf.

Gezien het voorkomen van enzoötische leucose hij runderen, werd bij de
moeder van het kalf onge\\ eer 4 weken na de partus een onderzoek ingesteld.
Klinisch werden geen symptomen waargenomen welke op leucose zouden

kunnen wijzen. Daar echter bij infectieuze leucose behalve de klinische vorm
ook een subklinische voorkomt, (B e n d i x e n, 1960) welke alleen aan het
bloedbeeld te herkennen is, werd tevens een hematologisch onderzoek \\ er-
richt. Hierbij bleek, dat noch volgens de z.g. leucosesleutel volgens Götze
c.s. (1954), welke gebaseerd is op het totaal aantal witte bloedcellen en het
percentage lymfocyten, noch \\ olgens de Deense normen van 15 e n d i x e n
(1960), waarbij alleen wordt afgegaan op het totaal aantal lymfocyten,
het ruim 4-jarig rund een positief of verdacht hemogram vertoonde. Ook
het na 5 maanden herhaalde bloedonderzoek, waarbij tevens enkele andere
dieren van hetzelfde bedrijf werden betrokken, leverde t.o.v. leucose geen
bijzonderheden op.

Het voorkomen van enzoötische leucose is \\olgens Van Vloten (1962)
in ons land nog niet aangetoond. Het lijkt noodzakelijk het betreffende
moederdier aan een regelmatig onderzoek te onderwerpen. Hansen en
W i n q u i s t (1961) immers, geven aan dat de waarschijnlijkheid groot is,
dat moeders welke later aan leucose sterven, dikwijls als normale dieren
dochters met leucose krijgen. Volgens schrijvers zouden hierbij niet alleen
genetische factoren een rol spelen.

Collega W. M i s d O r p, werkzaam aan het Antoni van Leeuwenhoek-Huis te Am-
sterdam, betuig ik mijn dank voor het doen vervaardigen van de microfoto.

Er wordt een beschrijving gegeven van een geval van lymfatische leucose bij een
10 dagen te vroeg geboren kalf. Het moederdier vertoonde klinisch en hematologisch
geen leucotischc afwijkingen.

A description is given from a case of lymphatic leucosis in a calf which was born
10 days prior to the end of the ninth month of gestation. The dam did not show
any clinical or haematological signs of Icucosis.

B c n d i X e n, 11. J.: Untersuchungen über die Rinderleukose in Dänemark 11.

Dtsch. tierärztl. Wschr., 67, 57, (I960).
Cotchin, E.: Tumours of farm animals. Vet. Rec., 11, 816, (I960).
Götze, R., Rosenberger, G., Z i e g e n h a g e n, G.: Die Leukose des Rindes.

Monatsh. Vet.Med., 9, 5/7, (1954).
Hansen, Winquist: Die Rinderleukose in Schweden. Acta Veterinaria Scan-
dinavia, 2, Suppl. 2, (1961).
Hatziolos, C.; Lymphoblastic lymphoma in a bovine fetus, ƒ. Am. vet. Med.

Ass., 136, 369, (1960).
Katzke, D.: Die fetale Leukämie des Rindes. Zschr. Hyg. Infektionskrankh. Hst.,
47, 161, (1935).

Seifried, O.: Lcukosen der Haustiere. Tierärztl. Rdsch., 45, 26, (1939).
Vloten, J. van: Enzoötische leucose bij runderen. Tijdschr. Diergeneesk., 87,
. 1173, (1962).

Cysticercus bovis, the cystic stage of Taenia saginata, is to be found mainly
in the skeletal and heart muscles and usually more in young than in old
cattle. It is found in the heart, the masseter muscles, thigh, neck and fore-
limbs of European and North-American cattle in particular. (Sch mid,
1957; Thornton; O s t e r t a g, 1912; S c h 6 n b e rg, 1941 ; and
Kaplan, 1957). This has also been observed by Australian and Danish
workers. They added die tongue and the diaphragm as faxouritcs sites,
though these are less affected than the heart and the masseter muscles
(Seddon, 1950).

Contrary to the above-mentioned seats, Mann and Mann (1947) clai-
med that the present proccdiue of making cuts in the masseter and cardiac
muscles proved to be unreliable. They were of the opinion that the most
practicable and informative sites of mii.scle incisions undoubtedly were the
medial side of the thighs and legs, as the infection in these areas may reach
13.9%. However, this [irocedure would ])rove to be difficidt during the
routine meat inspection.

.As to the Cysticercus bovis in the kidney, it appears that the oncospheres,
after being liberated from their shells, penetrate into the intestinal wall and
gain access to the lymphatic vessels. Then they are collected in the recepta-
cuhun chyli while later on they will be carried to the haematogenous circu-
lation to be distributed in the ]3redilection scats where they develo]) into the
mature cysticerci. Through the haematogenous circidation the kidneys,
liver, sjjleen and other organs may be infested with cysticerci. (.\\fifi,
F a h m y and E 1 m o s s a 1 a m i, 1961). The finding of Cysticercus bovis
in the kidney has been stated by Mann and Mann (1947) and also by
S c h 6 n b e r g and Z i e t s c h m a n n (1941).

During the routine P.M. inspection in the Cairo slaughterhouse which in-
cluded cuts in the masseter and heart muscles, li\\ing and ca.seated cysti-
cerci were perceived in those sites in a 20 months old Balaby-bull. Fiulher
inspection of the carca.se revealed that all other body muscles were free from
cysticerci, while the right kidney showed one living cysticercus. After ftn-
ther cutting in the kidney another living cyst was met with.
.\\fter examining the cysts with the naked eye, microscopic examination of
one of them was carried out for identification. The other cyst was examined
under the ultraviolet rays for the typical red luminescence of Cysticercus
bovis, after which it was subjected to histo-jsathological study.
The residts of the microscopic examination of the micro-anatomical sec-
tions were as follows:

1 E. Elmossalami and I. El-D. E. Zayed; Scientific Staff of the Faculty of Vete-
rinary Medecine, Cairo University, Egypt.

The lesions mainly consisted of an irregular cyst in which the scolex had
been situated; the scolex was detached dining the cutting preparation of
the secdon. The cyst was lying in the juxla medullary zone and extended
more into the cortex than into the medulla. It was enclosed in two walls
separated by an inflammatory zone. The inflammatoiy zone showed ne-
crosis centrally and an accumulation of inflammatory cells peripherally.
The inflammatoiy cells were mostly eosino])hil leucocytes, lymphocytes in
abundance, monocytes and a few plasma cells and histiocytes.
They were embedded in a reticidum of collagen fibres which seemed to be
derived from the outer cajxsule. The inner membranous wall surrounding
the cavity, was infiltrated by roimded or ovoid blackish small bodies known
as the calcarious bodies; they are characteristic for Cysticercus bovis
(O s t e r t a g). The outer wall was thick and had the ap]Dcarance of a cap-
sule of connective tissue enclosing the foregoing structin-es and separating
the cyst from the adjacent kidney tissue.

In the neighbourhood of the cyst the capillaries were thickened and conges-
ted. They showed perivascular roimd cell infiltration. The capillaries and
the vasa recti of the medulla were also congested. There was periglomular
and intertubular cellidar infiltration denoting focal interstitial nephritis.
The cellular infiltration mainly consisted of eosinophil leucocytes in abun-
dance, small and large lymjjhocytes, monocytes and a few plasma cells and
histiocytes.

Hyaline casts were observed in some urineferous tubules and glomeruli.
Some tubules showed different stages of degeneration and necrosis, while
others showed desquamation of their e])ithelial lining; still other tubules
showed regeneration of their ei^itheliimi.

From the chararteristic naked eye appearance of the cyst, the microscopic
picture of the lesion in the fresh specimen, the result of its ex])osure to tlie
ultraviolet rays and the findings of the histo-pathological examination, the
authors concluded that this was a case of Cysticercus bovis.

nl a 20 months old Balady bull living and cascatcd specimens of Cysticercus bovis
were found in the outer masticatory muscle and in the heart. .Ml skeletal muscles
were afterwards examined with negative result. During an incision in the right kid-
ney first one cysticercus was observed, while further cutting showed a second one.
.\\s a result of the visual examination completed with ultraviolet rays (red lumi-
nescence) and histo-pathological examination (peripheral infiltration and central
necrosis of mainly eosinophil leucocytes), certainty about chc diagnosis was acquired.
It appears from a short literature review that the kidney was often described as the
seat of cysticerci.

Bij een 20 maanden oude Balady-stier werden levende en verkaasde exmplaren van
Cysticercus bovis in de uitwendige kauwspier en in het hart aangetroffen. Alle skelet-
spieren werden hierna onderzocht met negatief resultaat. Bij een snede in de rechter
nier werd eerst een en bij verder insnijden een tweede cysticercus waargenomen.
Op grond van het visuele onderzoek, gecompleteerd met ultraviolet licht (rode lu-
miniscentie) en histopathologisch onderzoek (perifere infiltratie en centrale necrose
van in hoofdzaak eosinofiele leucocyten) werd zekerheid inzake de diagnose verkregen.
Uit een korte literatuurbcspreking blijkt dat de nier meermalen als vindplaats van
cysticerci werd aangewezen.

Dans la musculature extérieure de la mâchoire et dans le coeur d\'un taureau Balady
âgé de 20 mois on trouva des exemplaires vivants et caséifiés du Cysticercus bovis.
Tous les muscles du squelette ont ensuite été examinés avec un résultat négatif. Dans
une incision du rein droit on observa d\'abord un seul Cysticercus et en incisant plus
profondément on en trouva un second.

De l\'examen visuel, complété à la lumière ultraviolette (luminescence rouge) et par
l\'examen histopathologique (infiltration périphère et nécrose centrale de leucocytes
principalement éosinophiles) on obtint la certitude quant au diagnostic.
Il ressort d\'une brève discussion de la littérature que les reins ont plusieurs fois été
indiqués comme localisation dc cysticerci.

Bei einem 20 Monate alten Baladystier wurden in äusseren Kaumuskel und im Herz
lebende und verkäste Exemplare von Cysticercus bovis angetroffen. .Alle Skelet-
muskeln wurden hiernach mit ne.gativem Erfolg untersucht. Bei einem Einschnit in
die rechte Niere wurde erst ein und bei weiterem Einschneiden ein zweiter Cysti-
cercus wahrgenommen.

■Auf Grund der visuellen Untersuchung, ergänzt durch ultraviolettes Licht (rote
Lumineszenz) und der histopathologischen Untersuchung (peripherische Infiltration
und zentrale Nekrose der hauptsächlich eosinophilen Leukozyten) wurde die richtige
Diagnose gestellt.

Aus einer kurzen Literaturbesprechung geht hervor, dass die Nieren schon des
öfteren als Fundstelle von Cysticerci angegeben wurden.

E f i f i, A., F a h m y, M. and E 1 m o s s a 1 a m i, E. : A study of the morphology
and distribution of Cysticercus bovis in the intermediate host with special reference
to a peculiar case of a Sudanese calf. Vet. Med. ]., (Giza, Egypt), 7, 307, (1961).
K ap 1 a n, M. M.: Meat hygiene problems in tropical areas. Meat Hygiene, W.H.O.,
Geneva, 1957.

L e r c h e, M. and E 1 m o s s a 1 a m i, E.; Nachweis von Rinderfinnen in filtrierten

U.V. Licht. Münch, tierärztl. Wschr., 7, 131, (1958).
Mann, L. and Mann, E.: The distribution of measles (C. bovis) in .African bo-
vine carcasses. Vet. ]., 103, 239, (1947).
Oster tag, R.: Handbook of meat inspection. William Jenkins and Co., 1912.
S c h m i d, G.: Postmortem inspection and judgment of parasitic affected carcasses.

Meat Hygiene, W.H.O., Geneva, 1957.
Schön berg, F. and Zietschmann, O.: Die Ausführung der tierärztlichen

Fleischuntersuchung. Beriin, 2e .Aufl., 1941.
S cd d o n, H. R. : Diseases of domestic animals in Australia. Service publication,
Division of Veterinary Hygiene, 5, 62, (1950).

Voor een goed geslaagde Cheddarkaas geldt onder meer als maatstaf, dat hij een
zoveel mogelijk gesloten zuivel heeft. Dit laatste is moeilijk te verwezenlijken, met
name bij verkorting van dc bcwerkingsduur.

Blijkens Australische onderzoekingen wordt deze gesloten structuur vrijwel volledig
bereikt, wanneer het persen van de wrongel — na het malen en zouten — onder
vacuum gebeurt.

M i e t h, H.: Untersuchungen über das Vorkommen von Enterokokken bei Tieren
und Menschen. Die Enterokokkenflora in den Faeces von Rindern. Zbl. Bakt. I Orig.,
185, 47, (1962).

Mieth onderzocht 166 streptokokkenstammen uit 58 runderen. Hiervan behoorden
124 tot Streptococcus bovis, 28 tot Streptococcus faecium, 4 Viiaren biochemisch
atypische enterokokken en 10 stammen waren niet faecale Streptokokken, diplokokken
en microkokkensoorten.

Streptococcus bovis komt in de pens in grote hoeveelheden (lOS-lO^Vpcr cm®) voor.
In het spijsverteringskanaal wordt het aantal kiemen gereduceerd tot lO^-lO-\'/per cm®
in de faeces, waarschijnlijk door het zoutzuur in de lebmaag en het veranderde milieu
door de afbraak der voedingsstoffen in het darmkanaal. Voederen van ingekuild
bietenblad met Str. faecium had daarom ook geen invloed op de uiteindelijke samen-
stelling van dc flora van de faeces.

K O V a c s, N.: Nicht klassifizierte Mycobacterien. Zbt. Bakt. I Orig., 184, 46,

Bij de mens werden de laatste jaren gevallen van voortschrijdende longtuberculose
beschreven, die veroorzaakt werden door Mycobacteriën die niet pathogeen zijn voor
de cavia en in meerdere opzichten afwijken van de tuberkelbacteriën.
Runyon heeft deze niet geïdentificeerde Mycobacteriën in 4 groepen ingedeeld.
Tot de derde groep hiervan behoren de „Battey"-stammen (Battey, een ziekenhuis in
Georgia). Deze stammen zijn in allerlei delen van de wereld (o.a. ook in Neder-
land) aangetroffen. Kovacs bestudeerde een endemische infectiehaard in West-
•Australië, waarbij de bacterie bij 134 patiënten in een ziekenhuis voor longziekten
werd aangetoond.

Ook werden dergelijke stammen bij een onderzoek van 412 varkens, 77 x uit de sub-
maxillaire- en verschillende lymfklieren geïsoleerd. De stammen van de mensen, zo-
wel als van de varkens veroorzaken bij intraveneuze infectie van konijnen polyartritis.
De „Battcy"-stammen, die niet pathogeen voor cavia en kip zijn, zijn behalve door
dierproeven ook cultureel van M. avium te onderscheiden. Merkwaardig is dat de
„Battey"-stammen in Australië voorkomen in een gedeelte waar geen hoendertuber-
culose voorkomt en in het .gedeelte waar dit wèl het geval is geen „Battey"-stammen
zijn aangetroffen.

Van praktische betekenis is dat bij mensen met de door de „Battey"-stammen ver-
oorzaakte „pseudotuberculose" een superinfectie met echte tuberkelbacteriën kan
optreden b.v. bij opname in een sanatorium. Men hoort dus deze patiënten afzon-
derlijk te verplegen. C. A. van Dorssen.

Schulze, W, und B o 11 w a h n, W.: Die Applikation von .Arzneimitteln beim
Schwein. Dtsch. tierärztl. Wschr., 69, 513, (1962).

In dit artikel geven de schrijvers een waardevol overzicht van dc wijze waarop en
de plaats waar de verschillende soorten geneesmiddelen bij het varken kunnen wor-
den toegediend.

Het hoe en waar is in ho.ge mate afhankelijk van leeftijd, grootte en voedingstocstand
van het varken.

Voor de huid worden als mogelijkheden aangegeven: wassen (tijdrovend), baden
(dipmethode) en besproeien (met b.v. rug.spuit).
Pernasaal met injectiespuit in te geven.

Peroraal met druppclpipetten; pasta kan tegen het verhemelte gestreken worden:
pillen of capsules dienen met een korentang aan de tongbasis te worden gebracht en
vervolgens moet de slikreflex worden opgewekt.

Het medicament kan vanzelfsprekend ook door het voer gemengd worden of bij zui-
gende biggen in cen of andere vorm op de uier gestreken worden.
Per rectum: het instrument (ook thermometer!) vooral craniodorsaal te richten
anders is perforatie van het rectum mogelijk.
Intracutaan (tuberculine) : even boven oorbasis injiceren.

Subcutaan: op plaatsen waar voldoende bindweefsel voorhanden is. Bij zuigende
biggen in de knieplooi. Bij lopers en grotere varkens aan de oorbasis, in de knie-
plooi of achter dc elleboog.

Intramusculair: in de broekspieren. Bij oudere varkens moet men hierbij echter reke-
ning houden met een meer of minder dikke speklaag. Beter geschikt is daarom de
halsmusculatuur achter de oorbasis.

Vervolgens worden nog besproken de intraveneuze injectie in de oorvene, de intra-
abdominale in de regio hypogastrica, dc intratcsticulaire en extradurale (lumbo-
sacrale) injectie; dc beide laatste hoofdzakelijk voor toediening van lokaal-anesthe-
t\'C«\'\'- A. W. Kersjes.

J O h n s t O n, D. E.: Radium necdles in the therapy of carcinomata in farm animals.
Austr. Vet. ]., 38, 468, (1962).

Voor de behandeling van een plaveicelcarcinoom op het neusbeen van twee rammen
en een soortgelijke maligne tumor op het onderste ooglid bij een koe werd een be-
stralin.gstherapie toegepast. Schrijver gebruikt radiumnaalden met een lengte van
ongeveer 3 cm en een doorsnede van 0,5 tot 1 mm. Het radium bevindt zich in cen
huls van platinum, die 99,9% van de ;8-stralen absorbeert, maar de y-stralen door-
laat.

1 2 van deze naalden werden in en om de tumor gebracht en zodanig gefixeerd, dat
verliezen onmogelijk was. Na 30 uren werden de naalden weer verwijderd. Na ver-
loop van vier tot zes weken was de tumormassa verdwenen met achterlating van cen
litteken.

Bij controle 18 maanden na de behandeling werd geen recidief vastgesteld.
De bestraling veroorzaakte geen nadeli.gc irritatie van het omgevende gezonde weef-
sel, redenen waarom de schrijver onder bepaalde omstandigheden deze behandelings-
methode verkiest boven de chirurgische exstirpatie.

D o m e r m u t h, Ch. H.: Vaccination of chickens with Mycoplasma gallisepticum.
Avian Dis., 6, 412, (1962).

Domermuth entte jon.ge hennen intramusculair met levende pathogene Myco-
plasma gallisepticum. Deze injectie gaf geen aanleiding tot uitbraak van ademhalings-
verschijnselen. Een deel der dieren (36%) bleek hierdoor geïmmuniseerd te.gen een
experimentele infectie via de achterste thoracale luchtzak. De intramusculaire in-
jectie had .geen invloed op de eiproduktie en het uitkomstpercentage van de eieren.
Ook kon het agens niet uit de eieren worden gekweekt.

Voor praktijkdocleinden oordeelt de schrijver het vaccin niet geschikt, o.a. ook van-
wege het gebruik van levende cultuur.

Domermuth, Ch. H. and G r o ss, VV. B.: The production of salpingitis o:
chickens by Mycoplasma gallisepticum. Avian Dis., 6, 499, (1962).
Zover aan de schrijvers bekend is heeft niemand vóór hen medegedeeld, dat Myco-
plasma\'s bij de kip salpingitis kunnen geven. Wel was dit voor de mens en de muis
bekend.

Indien zij Mycoplasma-vnjc eendagskuikens in de dooierzak of in een luchtzak be-
smetten met Mycoplasma-cu\\luui ontstond bij 64% van de dieren salpingitis met
kaasachtige concrementen in de salpinx. Uit dit kaasachtige materiaal konden 25
weken na de experimentele besmetting de Mycoplasma\'s teruggekweekt worden. .An-
dere organismen werden er niet in aangetoond.

Werd de cultuur echter intracardiaal ingespoten, dan gelukte het niet de salpingitis
op te wekken.

P i 1 e t, Ch., C a z a b a t, H. et r d o n c e a u, R.: Une nouvelle enzootic de botu-
lisme chez le chien de meute. Buil. Ac. vét. France, XXXII, 297, (1959).
De ziekte brak uit in een meute, groot 70 honden, nadat deze dieren gevoerd waren
met paardevlees, afkomstig van een koudslachter.

Dit vlees was gedurende 4 a 5 uur gekookt, en daarna open bewaard. Hierdoor was
besmetting door knaagdieren niet uitgesloten. De symptomen bestonden uit verlam-
ming van de tong- en slikmusculatuur en van de achterhand, vooraf gegaan door
speekselen en lopen met ronde rug; myocloniën van de ledematen zijn ook bekend,
evenals mydriasis.

De ziekte kan in een uur dodelijk verlopen. Bij sectie werden in het subcutane bind-
weefsel talrijke bloedingen gevonden; de digestietractus was zeer bloedrijk; de blocd-
stolling leek verhoogd.

De diagnose werd bevestigd door muizen in tc spuiten met levermateriaal. Het toxinc
kon getypeerd worden als type G.

L e b e a u, M. La chimiothcrapic complexe dans les dermites microbicnnes du
chien. Buil. Ac. vèt. France, XXXIII, 103, (1960).

De schrijver meldt goede resultaten van een mengsel van tetracycline (2dl) en olean-
domycine (Idl) bij pyodennicën bij de hond. De dosering bedraagt per os 50 mg/kg
lichaamsgewicht per dag; dit gedurende vijf dagen.

Het zijn vooral de Staphylococcus aureus en Proteus vulgaris die van deze processen
gekweekt worden. Naast deze antibiotica worden vitaminen van de B-groep toege-
diend. G. H. B. Teunissen.

Jong Szn., S. de: De waterbehoefte van stieren. De Keurstamboeker, 15-11-1962,
756. \'

Naar aanleiding van een op verschillende Friese K.I.-stations ingesteld onderzoek
naar de waterbehoefte van sderen komt de auteur tot de volgende samenvatting van
de resultaten:

„De drinkwateropname was van stier tot stier sterk verschillend. (24 liter tot 44 liter
per dag.)

Ook van dag tot dag waren er bij de stieren belangrijke verschillen in het opnemen
van water.

Volwassen stieren dronken bij een droog voederrantsoen (waarin 6 liter vocht tegen
11 kg droge stof) per dag gemiddeld 35 liter water. Met het water uit het voeder-
rantsoen bedroeg de totale wateropname 41 liter per dag. De verhouding tussen hoe-
veelheden droge stof en vocht was derhalve .gemiddeld 1 :4.

Bij enige stieren die veel water dronken was de mest aan de dunne kant. De boxen
van deze stieren waren spoedig nat en vuil. Dit kostte nogal wat extra stro.
Ongeveer 80% van de wateropname per etmaal werd overdag .gedronken. Tijdens
de voertijden werd het meeste gedronken.

Op het K.I.-station te Giekerk bleek dat de stieren bij een vrije beschikking over een
drinkbakje, per dag 5-10 liter water meer opnamen dan bij een gerantsoeneerd ver-
strekken uit cen emmer.

Dat de stieren zelf water op kunnen nemen, lijkt een voordeel, omdat de hoeveel-
heden en de tijd van drinken door de dieren zelf bepaald worden. De voedselopname
wordt hierdoor vermoedelijk bevorderd. Een stier die dunne mest produceert en zeer
veel drinkt kan misschien beter op rantsoen gesteld worden en dus met de emmer
.gedrenkt worden.

De benodigde hoeveelheid drinkwater zal voor een volwassen stier bij een rantsoen
van overwegend dro,ge voedermiddelen 30 a 35 liter bedragen. (Dit is dus heel wat
minder dan men in Duitsland opgeeft.)

De temperatuur van de omgeving heeft wel eni.ge invloed op de behoefte aan water,
maar is toch niet van overwegende betekenis. Dat \'s zomers op warme droge dagen
een stier buiten meer drinkt dan gewoonlijk komt o.a. doordat het gras droog is.

C a m p 1 i n g, R. C. and B a 1 c h, C. C. (Shinfield, Nat. Inst. for Res. in Dairying) :
Factors affecting the voluntary intake of food by cows. I. Preliminary observations
on the effect, on the voluntary intake of hay, of changes in the amount of the reti-
culo-ruminal contents. Brit. ]. Nutrit., 15, 523, (1961).

Om economische redenen streeft de veehouder in het algemeen naar een maximale
ruwvoederopname. De factoren welke de ruwvoederopname beïnvloeden zijn dan ook
van grote betekenis. Voor onderzoek hieromtrent werd gebruik gemaakt van koeien
met een grote pcnsfistel, welke op een hooirantsoen stonden. Hierdoor was het moge-
lijk de hand aan de cardia te brengen en het ingeslikte voer op te van,gen. Wanneer
het ingeslikte hooi direct buiten de pens werd gebracht, bleek de opname pas bij
180% van de normale hoeveelheid tc stoppen.

Werd vlak voor de normale voedertijd vaste pensinhoud (van een ander dier) in de
pens gebracht, dan bleek de opname geringer te verminderen dan op grond van het
volume van de toegevoegde pensinhoud was te verwachten. Bij verwijdering van vaste
pensinhoud bleek de opname niet zoveel te vermeerderen als verwacht werd.
In een 3e experiment werd de invloed van het toevoegen van water na,gegaan. Werd
tijdens de vocderopname 40 liter water „los" in de pens gegoten, dan bleef de op-
genomen hoeveelheid hooi gelijk,

Werd de 40 liter echter „gebonden in ballonnetjes" in de pens .gebracht dan daalde
de opname. Ook hier een gedeeltelijke compensatie; de opname daalde minder dan
uit de volume-toename door de ballonnetjes was te verwachten. (Het water „gebon-
den in ballonnetjes" is enigszins te vergelijken met het water in bijv. stoppelknollen,
Ref,),

Uit deze proeven is o,a, de conclusie te trekken dat niet de vermoeidheid van de
kauwspieren de opname bepaald.

Ook blijkt de opname niet direct afhankelijk te zijn van de vullingstoestand van de
pens,

(Derde deel 382 pp.; vierde deel 398 pp., John Wright & Sons Ltd., Bristol; prijs:
deel 3: 42 Sh., deel 4: 45 Sh.)

Jaarlijks verrijkt „The Veterinary Annual" onze leestafel en dat thans de delen 3 en
4 tegelijk besproken worden, ligt geenszins aan de uitgever.
Langzamerhand krijgt deze uitgave een duidelijk omschreven stempel.
Steeds worden ongeveer de eerste 70 pagina\'s gewijd aan artikelen van zeer algemene
strekking. Om U enkele titels te noemen, in deel 3: „Veterinary Medicine in Switzer-
land", „The Army Veterinary Services", „Hides, Skins and Leather", „Recent Ad-
vances in the Physiology of the Udder" en „The Epidemiology and Control of Animal
Trypanosomiasis in Africa". De eerste drie zijn erg kort en daardoor oppervlakkig,
terwijl de beide laatste veel dieper gaan en te beschouwen zijn als goede literatuur-
overzichten.

Het vierde deel begint ook met een tiental oorspronkelijke artikelen. Drie hiervan
liggen op het terrein der virulogie, eveneens drie op dat der ontwikkelingsgebieden,
twee op het zoötechnische en één op het statistische vlak. Hiermede wordt enigszins
tegemoet gekomen aan ons bezwaar beschreven bij de bespreking van het eerste deel
(Tijdschr. Diergeneesk., 85, 965, (I960)), toen vój een manko bespeurden ten aan-
zien van anatomie, histologie, pathologische-anatomie en zootechniek (met uitzon-
dering van bepaalde voedingsproblemen).

Iedereen, die een onderzoek wil doen, kan bijzonder goed dc recente literatuur in
„The Veterinary Annual" vinden, indien zijn onderwerp althans behandeld wordt.
Dat niet alleen Angelsaksische literatuur geraadpleegd is, blijkt o.a. wel uit het feit,
dat er in beide delen tezamen 57 Nederlandse auteurs worden aangehaald. Van deze
57 houden er zich 47 bezig met problemen in verband met infectieziekten.
Veel litcratuur wordt ook aangehaald vanachter het IJzeren Gordijn.
Per deel zijn ongeveer 2000 recente artikelen verwerkt.

Het lijkt mij toe, dat „The Veterinary Annual" zich een potentiële plaats kan ver-
werven in de bibliotheken der provinciale gezondheidsdiensten voor dieren.

WORLD VETERLNARY POULTRY ASSOCTATION.
2e Wereldcongres, Cambridge, 23-26 september 1962.

Aan het door collega J. B. Litjens over dit congres gemaakte verslag van dit
congres wordt het volgende ontleend.

Aan dit congres werd door 214 leden van de W.V.P.A. deelgenomen. Nederland
was door 21 deelnemers vertegenwoordigd en vormde zodoende een van de grootste
delegaties. O.m. waren de Veeartsenijkundige Dienst, de Gezondheidsdiensten, vele
onderzoekingsinstituten, coöperaties en particuliere ondernemingen vertegenwoordigd.
Op 23 september vertrok men \'s morgens om 11 uur met het vliegtuig naar Londen.
Om 12 uur waren we reeds op het vliegveld van Londen, daarna per bus naar de
stad Londen en van daaruit met de trein naar Cambridge. Hier moesten we ons
melden, kregen de diverse papieren en werden onze kamers toegewezen. Daarna was
er een receptie welke door de Engelse afdeling van de W.V.P.A. was georganiseerd.
Hierna volgde een diner in de grote eetzaal van het King\'s College.
De universiteit van Cambridge heeft 25 zg. colleges, waarvan er vele door diverse
Engelse vorsten geschonken zijn; 21 zijn er bestemd voor de mannelijke en 4 voor
de vrouwelijke studenten. Elk college bestaat uit een groot gebouwencomplex, waarin
iedere student een kamer heeft, verder zijn cr eetzalen en ook vaak een kapel. In
ieder college wonen studenten van diverse studierichtingen. De deelnemers aan het
congres hadden ieder een kamer in het King\'s College, hetgeen het grootste college
van Cambridge is en een zeer grote en beroemde kapel heeft.

Op 24 september werd de eerste lezing gehouden door Dr. E. J u n g h e r r (Lederle
laboratoria, U.S.A.).

De histopalhologie werd besproken i.v.m. de diagnostiek van diverse ziekten.
Met nadruk stelde hij, dat als goede coupes (weefselsnedes) alleen paraffinecoupes
te gebruiken zijn. Op het gebied van de pluimveeziekten is er histopathologisch nog
weinig werk verricht, vergeleken bij de ziekten van de diverse zoogdieren. Het histo-
pathologisch begrip van cen ziekte moet zich ontwikkelen uit experimenteel opge-
wekte ziektegevallen, welke achtereenvolgens door cen serie-onderzoek verder be-
keken moeten worden, waardoor de ziekten uit de praktijk in hun diverse stadia
beter beoordeeld kunnen worden.

Dc interpretatie van de bevindin.gen kan bemoeilijkt worden door de aanwezigheid
van bijkomende infecties. Typisch pathologische veranderingen zijn er weinig, waar-
schijnlijk beperken deze zich tot de specifieke virusinsluitslichaampjes.
.Ademhalingsziekten worden nogal eens door Prof. Jungherr histologisch onderzocht.
Speciaal wordt dan dc luchtpijp gebruikt en wel omdat de bouw van dit orgaan niet
gecompliceerd is.

Infectieuze laryngotracheitis (in ons land nog onbekend) is de enige ziekte, welke
een necrotiserende ontsteking van de luchtpijp geeft met vorming van insluit-
lichaampjes in de kernen van de epitheelcellen. Deze zijn reeds spoedig in dc grote
ontstekingsmassa aanwezig.

De vitaminegebreken kunnen ook door histologisch onderzoek nader bekeken wor-
den, voorts de ziekten van het leucosecomplex en de diverse gezwellen.
In de discussie bracht Dr. Garside (Houghton Poultry Research Station) zijn
ervaring naar voren met het histologisch onderzoek t.o.v. infectieuze laryngotracheitis,
infectieuze bronchitis, pokken en mycoplasmosis (C.R.D.). Indien cr bij deze ziekten
geen bijkomende infecties in het spel waren had hij behoorlijke resultaten. Hiertoe
voerde hij namelijk een vergelijkend virus- en P.P.L.O.-onderzoek uit.

Vervolgens hield Dr. C. H o r t o n-S m i t h (Houghton Poultry Research Station,
Huntingdon) een lezing over immuniteit bij coccidiosis.

Vogels ontwikkelen een specifieke immuniteit t.o.v. de diverse coccidiënsoorten.
Kuikens welke resistent waren tegen E. maxima, werden weer vatbaar nadat ze 3
weken na de immunisering weer ernstig besmet werden. Tegen een besmetting met

E. tenella zijn ze nog 3 maanden na de immunisering resistent. De immuniteit tegen
E. acervulina en E. necatrix duurde tenminste 46 dagen.

Histologische studies toonden aan, dat bij immune dieren de voorstadia van cocci-
diën wèl de darmwand binnendringen, maar zich niet verder ontwikkelen.
Dr. Horton-Smith deed vooral interessante proeven met E. tenella (de verwekker
van blindedarmcoccidiose). Hiermee toonde hij aan, dat er bij de immuniteits-
vormin.g humorale factoren in het spel zijn. De buikholte van een kuiken werd .ge-
opend en één van de blindedarmen zodanig onderbonden, dat een infectie van
oocysten via de mond niet in deze blindedarm kon doordringen. Veertien dagen na
de immuniteitsvorming in de open gebleven blindedarm (hierin trad n.1. coccidiosc
op, waardoor immuniteit ontstond) werd de onderbonden blindedarm besmet met
sporozoieten, welke van een geïnfecteerd kuiken werden verkre.gen. Er ontstond
echter geen coccidiosis.

Serologisch onderzoek toonde hem aan, dat de aanwezigheid van prccipitinen (aan-
toonbaar door de gelprecipitatietest) niet essentieel is voor de bescherming van
pluimvee tegen een coccidiëninfectie.

Eveneens toonde hij aan, dat het onmogelijk is om een passieve immuniteit t.o.v.
E. tenella bij kuikens te verkrijgen door in een ader of in de buikholte grote hoeveel-
heden serum van E. tenella-imm\\ine kuikens in te spuiten. De nakomelin.gen van
immune ouderdieren zijn weer volledig gevoelig t.o.v. E. tenella.

Resumerend wordt opgemerkt dat de resultaten van dit werk een humoraal mecha-
nisme veronderstellen, hoewel dit niet alleen verantwoordelijk is voor de immuniteits-
vorming. Cellulaire en stofwissclingsfactoren zullen nader bekeken worden.

\'s Middags werd het Houghton Poultry Station te Huntingdon bezocht.
Dit instituut wordt gefinancierd door „the Agricultural Research Council" cn „the
.Animal Health Trust". Het werd in 1948 opgericht. Een jaarlijkse pluimveesterfte
ter waarde van 20 miljoen Engelse ponden was dc directe aanleiding tot de stichting
van dit instituut. Directeur is Dr. G o r d o n. Er werken hier 16 academici, het vol-
tallige personeel bestaat uit 90 man.

Het insdtuut bestaat uit veel afzonderlijke afdehngcn, die ieder een bepaald onderdeel
van het onderzoek behartigen. Zo zijn er afdelingen voor bacteriologie, parasitologie,
virolo.gie, biochemie, fysiologie en huisvesting.

Het was interessant om op de parasitologischc afdeling te vernemen, dat in Enge-
land bij 44,8% van het aantal draadworminfecties Capillaria obsignata in het spel is.
Deze wormen ontwikkelen zich in 21 dagen, terwijl het ci onder gunsti.ge omstan-
digheden 1 dag voor zijn ontwikkeling nodig heeft. Bij onderzoekingen door de
Provinciale Gezondheidsdienst van Limburg, in samenwerking met het Parasitologisch
Instituut van de Diergeneeskundige Faculteit tc Utrecht, werd eveneens deze worm
bij het .grootste deel van de draadworminfecties gevonden. Deze worm heeft geen
tussengastheer (regenworm) nodig en kan dus een grote bedreiging vormen voor de
moderne pluimveehouderij, waarbij dus van een uitloop geen sprake meer is.
Op dit instituut was er gelegenheid voor een persoonlijk onderhoud met Dr. H o r-
ton-Smith. Gevraagd werd naar zijn inzichten i.v.m. het veelvuldig voorkomen
van chronische dunnedarmcoccidiose (E. acervulina) bij jonge leggende hennen.
Vlg. Dr. Horton-Smith vormen E. tenella (blindedarmcoccidiose) en E. necatrix
(een vorm van dunncdarmoccidiosc) eerder immuniteit dan E. acervulina. Hij advi-
seerde dan ook om tot de leg 0,0125% .Amprolium te geven, waarna t.m. 8 maanden
leeftijd 0,0125% Amprolium -f 0,006% sulfaquinoxaline.

Op dit instituut worden jaarlijks ongeveer 6.500 dieren onderzocht; vanaf de op-
richting zijn er al 160 publikaües uitgegeven.

Na het bczichdgen van een der.gelijk instituut, waar allerlei veterinaire aspecten
van de pluimveehouderij door aparte afdelin.gen worden onderzocht, wordt de be-
hoefte aan een snelle doelmaug uitbouw van het C.D.I. geaccentueerd.

Op 25 september hield Dr. Kampelmacher van het Instituut voor Volks-
gezondheid uit Utrecht een lezing over volksgezondheid en pluimvee produkten.

Hij achtte salmonellosis nog steeds de belangrijkste bedreiging. In Nederland is
slechts 2% van het pluimvee hiermee besmet, ditzelfde lage percentage wordt in
Denemarken en Zweden gevonden. In andere landen is dit helaas niet het geval. Hij
wees dan ook op het gevaar van besmette importen.

Ornithosis is ook voor de mens gevaarlijk, maar komt zelden bij de kip voor. Deze
ziekte wordt meer bij parkieten en duiven gezien. Indien kippen ornithosis hebben
worden zeer weinig pathologische veranderingen gezien.

Pseudovogelpest zou ook voor de mens gevaarlijk zijn(?) Vlekziekte wordt soms bij
kalkoenen en eenden gevonden.

Voorts noemde hij nog de Luien\'o-besmetting welke via het ei zou kunnen over-
.gaan. (nog niet volledig bewezen).

Prof. L e V i n e wees op het gevaar van Salmonella-verspreiding tijdens het slacht-
proces. Immers veel kuikens en kippen kunnen als dragers fungeren van Salmonella-
bacteriën in het darmkanaal, hoewel zc cr zelf geen nadelige invloed van onder-
vinden. Doordat het ontdarmen met de hand gebeurt, kan gemakkelijk een ver-
spreiding van dier op dier plaatshebben. Hij pleitte dan ook voor een mechanische
ontdarming, waarna desinfectie van de apparatuur.

Vervolgens hield Dr. C. C. W a n o p (Houghton Poultry Research Stadon, Hunting-
don) een inleiding over grondnotenvergiftiging bij pluimvee.

In 1957 werd cen nieuwe ziekte bij kalkoenen in Engeland gevonden. Het begon op
kleine schaal, maar in de volgende 3 jaar nam het aantal ziektegevallen onrustbarend
toe. Er werden 500 gevallen gevonden, waarbij in totaal 200.000 kalkoenen het leven
lieten. Jonge kalkoenen werden het ernstigst aangetast, hoewel oudere dieren ook
ziek werden, doch in mindere mate. In het merendeel van de gevallen betrof het
kalkoenen van ongeveer een maand oud.

De sterfte was ongeveer 50%, soms 100%. De aangetaste dieren werden traag, aten
weinig en kropen bij elkaar. Het gewicht nam sterk af en de bevedering werd slecht.
Sterfte trad plotseling op, vaak zonder verdere ziekteverschijnselen. Andere dieren
vertoonden zenuwverschijnselen. Soms werden bij sectie .geen duidelijke afwijkingen
gevonden, in andere gevallen echter afwijkende levers.

Het histopathologisch beeld van de lever was echter karakteristiek. De levercellen
degenereerden, terwijl de galgangen woekerden en er uiteindelijk bindweefsclvorming
optrad. Diverse geneeswijzen hebben geen effect. Al vrij spoedig concludeerde men,
dat bepaalde partijen voeder de oorzaak waren.

Een uit,gebreid onderzoek op vergifdging leverde echter geen resultaat op. Men
noemde deze afwijking dan ook „turkey X-disease". Later vond men dat bepaalde
partijen Braziliaans grondnotenmeel voornoemde ziekten opwekten. Dit is verder
onderzocht op het Instituut voor Tropische Producten te Londen en op het Vete-
rinair Laboratorium te Weybridge.

Dr. Sargeant en Dr. Carnaghan, resp. werkzaam bij voornoemde instituten,
hielden vervolgens een inleiding. Zij extraheerden het vergif uit het grondnoten-
meel d.m.v. methanol of chloroform. De mate van giftigheid van het extract werd
beoordeeld naar de vorming van histologische levcrafwijkingen bij jonge eendjes die
dit extract enkele dagen achtereen via dc bek kregen toegediend.

Uiteindelijk werd een bereidingswijze gevonden, waarbij het extract 250 maal zo gif-
tig was als een gelijk gewicht van het oorspronkelijk grondnotenmeel. Giftige partijen
voer konden zodoende snel achterhaald worden. 20 Microgram hiervan was voldoen-
de om eendagseendjes te doden. Bij chromatografisch onderzoek werd één vlek gezien.
Deze vlek was bij daglicht niet te zien, wel bij ultraviolet licht. Deze fluorescentie
was de basis voor cen snelle, semi-quantitatieve giftigheidstest van grondnoten-
produkten.

Het is echter nooit gelukt om het vergif zelf in een zuivere staat te verkrijgen, zodat
het nog steeds de vraag is of het vergif zelf fluoresceert of dat hiervoor een stof ver-
antwoordelijk is, die nauw met het vergif in verband staat.

Er werd vermoed, dat het vergif mogelijk i,v,m, schimmels stond. Zodoende werden

zoveel mogelijk de aanviiezige schimmels uit een monster giftig grondnotenmeel ge-
ïsoleerd. Men liet ze afzonderlijk op monsters gesteriliseerd niet-giftig grondnoten-
meel groeien. Hiervan werden weer extracten gemaakt d.m.v, fluorescentie onder-
zocht. Slechts één schimmel, een stam van Aspergillus flavus, gaf eenzelfde blauwe
fluorescentie te zien zoals ook wordt waargenomen dcK>r het vergif uit bepaalde
partijen grondnotenmeel. Dit extract was giftig voor eendjes.

Het is nu gelukt om kleine hoeveelheden vergif in kristalvorm te maken, hetgeen
overeenkomt met het vergif uit grondnotenmeel. Dit wordt bereid uit de giftige stam
van Aspergillus flavus, welke op semi-synthetische voedingsbodems groeit.

De derde lezing van deze dag werd door Prof. L e v i ne (U.S.A.) verzorgd. Hij sprak
over de ontwikkeling van vaccins ter voorkoming van virusziekten bij pluimvee.
Hij onderscheidt drie grote groepen van vaccins n.l.:

De periode van verkre.gen onvatbaarheid neemt af van 1 naar 3, Hij verwachtte
weinig succes van de dode entstoffen.

Sinds kort is er in de Verenigde Staeen een pscudovogelpest-vaccin verkrijgbaar, dat
niet meer op eieren maar op wecfselcultures gekweekt wordt.

Tegen infectieuze laryngotracheitis wordt in de U.S.A, een vaccin gebruikt waarin
een sterk virus aanwezi,g is. Het wordt dan ook zover mogelijk van de luchtwegen
ingebracht en wel door middel van een borsteltje in de cloaca.

Vervolgens is er in de U.S.A. een vaccin tc,gen trilziektc hetgeen via het drinkwater
aan de pullen wordt toegediend.

Er is ook een pseudovogelpest-vaccin, hetgeen sterk virus bevat. Hierbij moet echter
rekening worden gehouden met de leeftijd van het dier en de mogelijke verspreiding
van de ziekte.

Pseudovogelpest-vaccins met dood virus hebben bewezen dat zc een goede immuniteit
kunnen ,geven, maar dat ze hierin ook kunnen falen. Dit laatste werd opgemerkt om-
dat Engeland van het massale afslachtsysteem in.geval van pseudovogelpest eindelijk
is teru.ggekomen en nu een pseudovogelpestenting goedkeurt waarbij gedood virus
wordt gebruikt.

\'s Middags was cr een excursie naar de Veterinaire Faculteit te Cambridge. Ook hier
werd veel aandacht besteed aan de pluimveeziekten. Nadat de dieren in de sectie-
zaal onderzocht waren ,ging zo nodig materiaal naar de meer .gespecialiseerde labo-
ratoria. Op deze faculteit geniet vooral Dr. C h u bekendheid vanwege zijn funda-
menteel onderzoek van het C.R.D.-probleem.

Op 26 september kwam de controle op pluimvee-ziekten in de diverse landen te\'
sprake. Typisch was hierbij dat alleen landen aan het woord kwamen die een g\' -
dood pseudovogelpest-vaccin of geen vaccin gebruikten.

Volgens hem kwam alle pseudovogelpest uit het buitenland. Als beschermende maat-
regel moesten van iedere ton ingevoerde diepgevroren piepkuikens (levende mogen
niet worden ingevoerd) 30 koppen naar het laboratorium. Theoretisch zou dit n.l.
met een gemiddelde besmetting van 3,3% van alle dieren overeenkomen. Hij ver-
zamelde hieruit de hersenen. Dit materiaal werd bij jonge dieren in de hersenen in-
gespoten. De eventuele aanwezigheid van pseudovo.gelpest-virus wordt afgeleid uit
de klinische symptomen, sectie en bloedonderzoek.

Hij deed oorspronkelijk ook een vergelijkend onderzoek door met hetzelfde mate-
riaal kuikens en bebroede eieren in te spuiten. De ingespoten kuikens gaven in
92,4% van dc gevallen positieve resultaten, de eieren voor slechts 33,8%!! Daarom
gebruikt hij alleen nog kuikens.

Gedurende de laatste 12 jaar vindt hij slechts ongeveer 24 pseudovogelpest gevallen
per jaar; in 1961 zelfs geen enkel.

Met pseudovogelpest besmette zendingen worden vernietigd en de importvergun-
ning van de betreffende firma wordt ingetrokken. In Zwitserland wordt niet tegen
pseudovogelpest geënt en volgens beweringen van Prof. Hess komt deze ziekte niet
voor in de Zwitserse pluimveestapel, welke uit 6 miljoen dieren bestaat.

Dr. F O n t a in e hield cen inleiding over de controle van pluimveeziekten in Frank-
rijk.

1. wettelijke controle. Dit houdt in de uitroeiing van twee ziekten waarvoor aan-
gifteplicht bestaat, n.1. vogelpest — waarbij pseudovogelpest — en psittacosis.
De Veeartsenijkundige Dienst heeft hierover de controle. Een effectieve toepassing
van deze wettelijke controle wordt echter bemoeilijkt doordat veel boeren geen aan-
gifte doen en er moeilijkheden zijn voor het vaststellen van een juiste diagnose
van pseudovogelpest indien er sprake is van een milde virusstam.

2. vrijwillige deelname aan een officieel cotrole-schema. Dit schema is opgesteld
door de provinciale gezondheidsdiensten. Het betreft de uitroeiing van S. pul-
lorum en het verkrijgen van een behoorlijke hygiëne. Wanneer een bedrijf pullo-
rum-vrij is gemaakt wordt dit als zodanig geregistreerd.

3. controle door de pluimvee-industrie zelf. Deze controle wordt door commerciële
concerns uitgevoerd. Er is geen gecoördineerd schema:

a. Bij de controle van coccidiosis wordt er meer nadruk gelegd op het gebruik
van coccidiostatica dan op hygiëne. Ditzelfde .geldt voor de wormen, waarvoor
periodiek kuren worden gegeven.

b. Pseudovogelpest, infectieuze bronchitis en pokken-difterie worden gewoonlijk
door vaccinaties voorkomen.

c. Uitbreiding van C.R.D. is het resultaat van het veronachtzamen van hygië-
nische maatregelen en tegenwoordig is de controle beperkt tot het gebruik
van antibiotica, hetgeen alleen uiterlijke verschijnselen doet verdwijnen. En-
kele particuliere concerns van fokkers en broeders voeren effectieve controle-
maatregelen uit binnen hun eigen organisaties.

Prof. K. F r i t s c h e hield een voordracht over de controle van pluimveeziekten in
Duitsland.

Gedurende meer dan .50 jaar vallen vogelpest en vogelcholera onder de wettelijke
maatregelen. Voor vogelpest betekent dit onmiddellijk slachten. Voor vogelcholera
zijn de maatre.gelen afhankelijk van het ziekteverloop.

Maatregelen om pseudovogelpest door verplichte slachting uit te roeien waren te-
leurstellend. De pluimveehouders gaven de ziekte-uitbraken niet door en de uitge-
breide import van pluimvee bracht allerlei virusstammen binnen, welke het stellen
van een diagnose bemoeilijkten. Het resultaat was een enorme verspreiding van de
ziekte, welke nu inheems is.

Een massale afslachting geeft geen oplossing. Het is toegestaan om jonge dieren met
de Hitchner-stam (levend virus) te enten; leg.gende dieren mogen echter alleen met
adsorbaat-vaccin .geënt worden, hetgeen geen levend virus bevat en moeten worden
ingespoten.

Ofschoon infectieuze bronchitis ook veel voorkomt, is een vaccinatie verboden. Deze
ziekte zou n.1. nog geen duidelijke economische schade veroorzaakt hebben (1).
De pokkenentstof wordt op veiligheid door de staat gecontroleerd. Hiertoe wordt
vaccin bij kuikens in een ader ingespoten. Er wordt dan afgewacht of er geen pokken
ontstaan.

In Duitsland is er een wet voor de controle op psittacosis en ornithosis.
Pluimvee-gezondheidsdiensten behartigen in samenwerking met de pluimveehouders-
organisaties de pullorumbestrijding.

Dr. N. O. Lindgraen van het veterinaire rijksinstituut te Stockholm (Zweden)
besprak de controlemaatregelen betreffende de pluimveeziekten in Zweden.
De wettelijke maatregelen worden door de Veeartsenijkundige Dienst gecontroleerd.

Hieronder vallen vogelpest, pseudovogelpest, vogeleholera, pokken-difterie en pul-
lorum.

S. pullorum is in dit land nog niet volledig uitgeroeid. Salmonella-Mecties, uitge-
zonderd S. pullorum en S. gallinarum, nemen gedurende de laatste jaren toe. Hiertoe
is dan ook sinds kort een wet van kracht, welke maatregelen uitvaardigt i.v.m. hy-
giëne en vernietiging van aangetaste pluimveestapels en de door hen geproduceerde
broedeieren.

Na deze inleidingen werd het congres officieel gesloten door Prof. B r i on (Frank-
rijk).

\'s Middags was er voor de buitenlandse deelnemers een rondleiding georganiseerd
langs de vele colleges welke Cambridge rijk is.

De twee volgende dagen werden besteed aan enkele interessante excursies, welke
door collga Smits georganiseerd waren. Hieraan werd deelgenomen door 6 Neder-
landse collega\'s.

Op 27 september werd nogmaals een bezoek gebracht aan de Veterinaire Faculteit
te Cambridge. Er was een afspraak gemaakt met Dr. Sainsbury, welke speciaal
de huisvesting van piepkuikens bestudeert. Hiertoe heeft hij 3 kleine hokken ter
beschikking.

De verwarming bestond uit gaskapjes, welke vrij hoog waren bevestigd. De beste
resultaten werden verkre.gen, indien vanaf dc eerste levensdag t.m. de dag van af-
levering (9 weken) een constante temperatuur van 75° F, (= 24° C) werd aan-
gehouden.

Het gemiddelde gewicht vna de kuikens was dan ongeveer 1800 gram. In Engeland
is de gemiddelde bezetting 1 2 kuikens per m^. Het afzuigsysteem werd voor de ven-
tilatie gebruikt. Er werd door middel van ventilatoren in de nok afgczo.gen. De
lucht kwam via de zijwanden binnen. Het plafond was volkomen glad gehouden, zo-
dat de luchtstroom niet werd tegengehouden. De luchtstroom werd door middel van
rookbommetjes gedemonstreerd. Volgens Dr. Sainsbury werden in de praktijk met
dit systeem de beste resultaten bereikt.

Als maatstaf voor een goede ventilatie gaf hij aan 1 cubic feet,/pound lichaams-
gewicht/minuut, d.i. 28,3 dm\'\'/453 gr/min.

Voor le.ggende hennen adviseerde hij de dubbele capaciteit: hij beschouwde dit sys-
teem als het goedkoopst werkend. Enkele ventilatoren moeten altijd blijven draaien,
dan wordt het vocht regelmatig verwijderd; een andere reeks ventilatoren loopt op
de klok.

Hij adviseert om bij dit systeem geen breder hok te bouwen dan 15 meter. Is het
hok breder, dan kunnen bctcr twee rijen ventilatoren worden aangebracht. Dr. Sains-
bury prefereert cchtcr geen bredere hokken.

Hij adviseert om op een piepkuikenbedrijf slechts dieren van één leeftijd te houden.
De hokken kunnen dan in één keer worden leeggemaakt. Zodoende kan een bedrijfs-
infcctie volledig onderdrukt worden. De hokken blijven dan 3 weken onbevolkt;
nadat het strooisel is verwijderd, worden de hokken met speciale stofzuigers .ge-
reini.gd. Daarna wordt cr met formaline gedesinfecteerd. Hiertoe wordt een oplossing
van formaline in water van buitenaf door middel van een pomp door een gat in
de zijwand van het hok verstoven. De beste resultaten worden verkregen, indien het
hok eerst tot 60-70° F verwarmd is en de formaline gedurende 24-48 uur in het
hok aanwezig blijft. Het hok moet dan dus volledig zijn afgesloten.
Een week voordat de nieuwe kuikens in het hok komen, wordt nogmaals een des-
infectie toegepast. Dan wordt een mengsel van chloroxylenol en triethyleenglycol
verstoven. Deze desinfectie zou een werkingsduur van 4 weken hebben.

Op 28 september werd ons verblijf in Engeland besloten met een bezoek aan het
Proefbedrijf van „British Oil & Cake Mills" (Unilever) te Stoke Mandeville.
Op dit bedrijf werden we ontvangen door Dr. B 1 o u n t, één van de topfiguren
van de B.O.C.M.. Hij vertelde dat Prof. Levine deze week op een bijeenkomst van
Engelse pluimveedeskundigen een enthousiaste lezing had gehouden over C.R.D.-
bestrijding.

Hij verkreeg .goede resultaten door de broedeieren eerst 3 uur in een broedmachine
te plaatsen en ze daarna gedurende 15 minuten in een oplossing van 800 p.p.m.
erythromycine onder tc dompelen. Deze oplossing heeft cen temperatuur van 5° C.
Door het temperatuursverschil trekt het antibioticum beter in het ei. Deze methode
zou de C.R.D.-besmetting via het broedei aanzienlijk verminderen.

Voorts vermelde Dr. Blount dat in dc \\\'.S. èn in Engeland een nieuwe ziekte bij de
piepkuikens werd gesignaleerd de z.g. Gumboroziekte. Zij treedt op bij kuikens van
3-5 weken oud. Het meest typisch bij sectic zijn de afwijkende nieren, variërend van
een ontsteking tot een op non-actief staan. Voorts kunnen er bloedingen op de over-
gang van klier- naar spiemiaag voorkomen en kan de bursa Fabricii ontstoken zijn.
Na 5-7 da.gen is de ziekte tot stilstand .gekomen. De sterfte kan 10% bcdra.gen en er
is geen geneeswijze bekend. Het bacteriologisch onderzoek verliep negatief. Deze
ziekte heeft een sterk besmettelijk karakter. Er zijn nog geen aanwijzin.gen, dat hier
een voederkwestie in het spel is.

Dr. Blount vertelde ons, dat op dit proefbedrijf speciaal onderzoek in verband met
pluimvee en varkens werd gedaan, voorts was er nog een kleine afdeling voor mest-
konijnen.

Tengevol.ge van de grootte van het bedrijf konden we alleen het pluinnee en dc
konijnen bekijken. Daar Dr. Blount nog andere bezigheden had, werden we door dc
bedrijfsleider de heer Matthews rondgeleid.

Daar in En,geland de kalkoen no.ga) belangrijk is, waren deze ook op het bedrijf
aanwezig. Om kannibalisme te voorkomen, waren de ruiten rood geschilderd.
Bij navraag bleek, dat in Engeland alle brcedborst kalkoenen via kunstmati.ge insc-
minatie geproduceerd worden. De leghennen werden voor cen groot gedeelte op
batterijen gehouden. De hennen zouden hierdoor een grotere produktie hebben. De
batterijen werden drie-hoog op elkaar geplaatst. Hierdoor zijn tweemaal zoveel hen-
nen op hetzelfde hokoppervlakte te houden. Er zou een betere controle per dier en
minder inventaris nodig zijn. Voorts is men van het strooisel-probleem verlost.

De ene helft had een normaal lattenroostcr en dicpstrooisel, dc andere helft had een
lattenrooster over het .gehele oppervlak. Op het volledig lattenroostcr was de dicht-
heid 1 hen op 1 square foot (I square foot is ± 9,3 dm\'^).

De andere helft had een halve bezetting. Dit hok was volledig verduisterd. Als licht-
bron werden rode lampen gebruikt.

Het verlichtingsschema was als volgt: vanaf dc eerste levensdag tot het begin van
de leg 6 uur licht per dag; daarna iedere weck een half uur meer tot er totaal 17
lichturen zijn. Deze verlichtingstijd wordt dan de vei dere legperiode aangehouden.
Door dit systeem wordt het begin van dc leg vertraagd en worden vanaf het begin
eieren van behoorlijke grootte geproduceerd.

Zeer interesseant was de opm.erking van de heer Matthews over de pootzwakte bij
leggende hennen. Dit zou volgens hem kunnen optreden, door het ongelimiteerd ver-
strekken van schelpen-grit. Er zou dan n,l, een verstoring van de calcium/fosfor-
verhouding kunnen ontstaan, waardoor het calcium neerslaat, met als gevolg calcium-
,gebrek en dus pootzwakte. Daarom werd op het bedrijf van de B,Ó,C,M, ± 155
gram grit per iedere 20 hennen per dag gegeven.

Vervolgens gingen we naar dc mestkuiken-afdeling, Eén hok werd bezichtigd, het was
onbevolkt en werd schoongemaakt door gevangenen uit een naburige gevangenis.
Dit was een hok, waar overdruk-systeem werd toegepast, ,\'Ms warmtebron werden
gaskappen gebruikt, welke hoog waren opgehangen. Er werd een temperatuur van

70° F (— 21,1° C) aangehouden gedurende de gehele mestperiode, d.i. gedurende
9 weken.

Er werd een gemiddelde vochtigheidsgraad van 60% aangehouden. Indien het droog
weer was, werd er vochtige lucht verkregen door boven de plaats van waaruit buiten-
lucht werd aangezogen, een horizontale, geperforeerde buis te plaatsen waardoor
water naar beneden stroomde. Het verlichtingssystecm bestond uit /a uur rood
licht, daarna 1 /j uur donker. Er was weinig kannibalisme. In dit hok waren 50
ronde voerbakken (welke opgehangen waren) per 1000 dier enaanwezig.
Volgens de heer Matthews werd echter in Engeland over het algemeen het afzuig-
systeem via de nok gebruikt, dus waarbij de verse lucht via de zijwand naar binnen
komt. De eerste drie weken zijn dan de inlaatkleppen naar boven geopend, daarna
naar beneden.

In tegenstelling tot Dr. Sainsbury was de heer Matthews er voor, om altijd
alle ventilatoren te laten draaien, maar de capaciteit moet natuurlijk al naar be-
hoefte op te voeren zijn.

Als laatste werd een bezoek gebracht aan de konijnenfarm. Bijna alle konijnen wer-
den op gaasbodem gehouden. De mestkonijnen werden op 8 weken geslacht. Als
rassen worden in Engeland vooral de New Zcaland White (slachtgewicht ± 1700
gram) en de Californian White (ongeveer gelijk gewicht) gehouden. Volgens er-
varing was vroeger 50% van de sterfte te wijten aan groenvoer en 25% aan hooi-
voeding. Er wordt dan ook alleen met korrel gevoerd. Worden de dieren niet op
de gaasbodem gehouden dan krijgen ze sulfaquinoxaline als coccidiostaticum door
het voer. De konijnen kregen drinkwater via zuigflessen, zodoende werden natte
kooien voorkomen. Op het buitenterrein waren enkele kleine schuurtjes aanwezig,
waar de kooien trapsgewijze t.o.v. elkaar geplaatst waren. Zodoende kon de mest
vrij vallen.

Als besmettelijke ziekte werd soms pasteurellose gezien, hierbij zou een neusontsteking
aanwezig zijn. De jonge konijnen werden in speciale kartonnen nestdozen geboren,
waarin ze drie weken bleven. Daarna werden de dozen verbrand, zodat geen besmet-
ting via het nest kon plaats vinden. Bij navraag bleek de konijnen-mesterij in Enge-
land niet erg winstgevend. Er werden wel goede prijzen gemaakt, maar de pro-
duktiekosten waren nog te hoog.

Op het proefbedrijf was vervolgens een compleet laboratorium aanwezig voor het
onderzoek van pluimvee, afkomstig van het bedrijf en van de afnemers. Hieraan
was een dierenarts verbonden. Volgens mededeling was dc uitgebreidheid van een
eventueel voortgezet laboratoriumonderzoek afhankelijk van de grootte van het be-
drijf van de cliënt.

Vervolgens was er een apart gebouw waarin aan pluimveehouders voorlichting werd
gegeven over hokkenbouw en inventaris. Hiertoe was het nodige demonstratie-
materiaal aanwezig.

Opvallend waren de zeer vele publikaties welke als kleine boekjes werden uitgegeven
over allerlei pluimvecproblemen, ditzelfde ook op varkensgebied.

Na deze leerzame dag was ons bezoek aan Engeland beëindigd. Met de nachtboot
arriveerden wij 29 september \'s morgens kwart over zes in Hoek van Holland.
Deze reis was niet alleen nuttig om hetgeen wc bij de diverse voordrachten en ex-
cursies gehoord en gezien hebben, maar evenzo om de vele gesprekken en discussies
welke we met buitenlandse en Nederlandse collega\'s mochten hebben.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC FIM ASSOCIATION (LS.F.A.).
Congres 5-12 oktober 1963 te Rome.

Dit jaar wordt het Congres van de „International Scientific Film Association"
(LS.F.A.) van 5 t.m. 12 oktober in Rome (Italië) gehouden.

Collega\'s, die voornemens zijn dit XVIIe I.S.F.A.-Con.gres bij te wonen, dienen zich
ter verkrijging van het inschrijvingsformulier en van andere inlichdngen zo spoedig
mogelijk te wenden tot de I.S.F.A.-gedelegeerde in ons land,

de Heer J. W. Varossieau, Secretaris van de
Nederlandse Vereniging voor de wetenschappelijke Film,
Catharijnesingel 59 - Ingang Sterrenbos,
Utrecht.

Degenen, die veterinaire films ter vertoning op dit Congres wensen in te zenden,
dienen deze — na invulling van de filmformulieren die aan bovengenoemd adres te
verkrijgen zijn — te zenden naar de genoemde I.S.F.A.-Branchc, waar de eind-
selectie van de films plaats heeft, waarna deze dc goedgekeurde films naar Rome
zendt. Aanmelding van films dient zo spoedig mogelijk te geschieden.

Zoals in de rubriek „Personalia" van deze aflevering staat te lezen, is aan drie col-
legae een Koninklijke onderscheiding verleend.

Collega J. M. van den Born te \'s-Gravenhage werd benoemd tot Ridder in de Orde
van de Nederlandse Leeuw en dc collegae D. Rijpkema Sr. en Dr. J. W. Thijn tot
Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Het is de Redactie een voorrecht deze collegae van harte met deze onderscheiding
geluk te wensen.

Door het op een bepaalde manier nemen van stereoscopische foto\'s (dubbelfoto\'s)
van runderen, zou het mo.gelijk zijn, een 3-dimensionaal beeld van het dier te ver-
krijgen (lengte, diepte en breedte). Het opname-apparaat is vrij eenvoudig: met 2
camera\'s, op enige afstand van elkaar .geplaatst, worden de foto\'s gemaakt. Het uit-
werken van de foto\'s is veel ingewikkelder en vereist veel technische werkzaamheden;
deze zijn voor vervolmaking vatbaar.

De Engelse schrijver geeft zelfs een voorbeeld van de berekening van het slacht-
gewicht van een Hereford-stier, ook in onderdelen als voorvoeten, lendestukken, e.d.
Een Amerikaanse firma ("Armour", Chicago) zou deze methode gebruiken voor het
klassificeren van slachtdieren.

Nog heel wat onderzoek zal nodig zijn om een goed bruikbare praktijkmethode tc
vinden.

16, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur. Res-
taurant „Overcingel", Assen. (pag. 322)

24, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Restaurant
Royal, Arnhem, (pag. 621)

rant Koekenbier, Alkmaar, (pag. 686)
29, .A.G.V. Controle. Landelijke veevoedingsstudiedeg. „De blije Werelt\'\',

Lunteren. (pag. 614)
31, .Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, hotel Smits,

Vredenburg, Utrecht, (pag. 541)
31, Groep Pluimveewetenschap K.N.M.v.D. Bijeenkomst, 14.30 uur, college-
zaal Zoötechnisch Instituut, Utrecht, (pag. 686)

6, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Excursie Kon. Ned, Hoogovens en Staal-
fabrieken. (pag. 541)

8— 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem. (pag. 319, 614)

12—14, Veterinaire Week 1963. (pa,g, 1399, 1536 (1962)); (pag, 55, 182, 317,
458, 614)

29, .Afd, Overijssel en Gelderland K.N.M.v.D. Gezamenlijke bijeenkomst,
excursie naar Kon. Ned. Zoutindustrie, Hengelo, (pag. 541)

14, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Contactdag met de afd. Utrecht en
Noord-Holland, (pag. 686)

18—19, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, 110c Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 467, 620)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag, 62, 939, 1059 (1962)); (pag, 388)

23—28, British Veterinary .Association, Jaarlijks Congres te Llandudno, (pag,
615, 621)

Bij Koninklijk Bt\'.sluit van 18 april 1963 no. 104 werden de gewijzigde statuten van
de Maatschappij goedgekeurd. Tevens wordt in dit Besluit vermeld dat de naam onze
Maatschappij thans is:

Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Bijzondere voorziening op het bureau.

Helaas zal de secretairs op medisch advies voorlopig zijn werkzaamheden neerleggen
en zal zijn taak op het bureau der Maatschappij v.z.m. worden waargenomen door de
Redacteur van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, collega L. S. B. G. H. Harmsen.
Mede in verband met de in uitvoering verkerende verbouwing van het kantoor,
waardoor de huidige accomodatic tijdelijk cen geïmproviseerd karakter draagt,
wordt verzocht om zoveel mogelijk allerlei zaken schriftelijk af te handelen.

Wederom nadert de periode van zomervakantie en is het noodzaak om cen zo .goed
mogelijke waarnemin.gsregeling te ontwerpen.

Helaas moet worden vastgesteld dat het huidige aantal beschikbare waarnemers nog
kleiner is dan verleden jaar en het tot op heden binnen.gekomen aantal aanvra.gen
voor waarneming hiervan nu reeds het drievoudi.ge bedraagt.
Het is daarom dat moet worden aan.gedrongen om zoveel mogelijk tot onderlinge
praktijkwaarnemin.g over tc gaan.

Kan men op deze mo.gclijkheid niet rekenen, dan wordt verzocht voor eventuele
vakantiewaarneming zich op te geven uiterlijk vóór 15 juni a.s.

Het is duidelijk dat het bureau zo goed mo.gelijk .geïnformeerd dient te zijn over de
stand van „vraag en aanbod", teneinde zo efficiënt mogelijk zijn bemiddeling te
kunnen verlenen. Daarom gaat hierbij het verzoek om het bureau ervan op dc
hoogte tc stellen, indien men — nadat men zich tot het bureau om bemiddeling
heeft .gewend — zich door onderling contact onverhoopt van cen waarnemer of
waarneming heeft verzekerd!

Het komt hcrhaaledlijk voor dat het bureau wordt verzocht om toezending van 1 of 2
.gezondheidscertificaten.

Hoewel zeker voor het plaat.sen van een zodanige bestelling gegronde redenen zullen
bestaan, bedenke men dat de kosten van het overmaken van het verschuldigde be-
drag, resp. ƒ 0,10 en ƒ 0,20, het bedrag zelve zullen oveschrijden.
Derhalve moge worden verzocht ten minste 10 exemplaren te bestellen.

Aan de kandidaatleden wordt verzocht de contributie over 1963 en voorgaande
jaren (zoals door de administratie werd opgegeven) zo spoedig mogelijk over te
maken op giro 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Indien inmiddels de contributie over voorgaande jaren is voldaan, dan wordt ver-
zocht alsnog zo spoedig mogelijk de contributie over 1963 te storten.

Contactdag met de afd. Noord-Holland en Utrecht.
Zaterdag 14 seutember a.s. organiseert de afdeling Zuid-Holland van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde cen gezellige dag voor de leden van de afdelingen
Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland, waarvan het programma nog niet definitief
is vastgesteld.

De afdeling Noord-Holland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal op vrijdag 24 mei, om 20.00 uur een vergadering houden in Café-Restaurant
Koekenbier, Alkmaar, alwaar collega J. K o o p m a n zal spreken over: Schapeziekten
(met projectie van dia\'s).

De Groep Pluimveewetenschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
organiseert op vrijdag 31 mei a.s., om 14.30 uur in de Collegezaal van het Zoö-
technisch Instituut, Biltstraat 172, Utrecht, een bijeenkomst waarop als spreker aan-
wezig zal zijn Dr. C. H. J. va n B e u k e r i n g (Voorziter van het Produktschap
van Veevoeder), die zal spreken over:

Toevoeging van antibiotica en andere geneesmiddelen aan veevoer, speciaal aan
pluimveevoeders.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:

M. P. Smit, Willem van Noortstraat 105, Utrecht.
J. van Til, Boterstraat 26, Alkmaar.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student I. Shamir, Staalstraat 54 bis.
Utrecht, aangenomen als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Cremers, F. X. M. M.; 1963; Roterdam, A. M. V. J. Mauritsweg 2; tel. (010)
13 47 20 (privé), 3 56 80 (bur.); wetensch. ambt. b,/h C.D.I., afd. Roterdam.

Logger, J. C. L. te Utrecht, naar Tolsteegplantsoen 46-III aldaar (tel. ongewijzigd).

Zuylen, A, L, van; 1963; Utrecht, F. C, Dondersstraat 20; tel, (030) 2 oVl3
(privé), 1 19 94 (bur.); wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., afd. Heelkunde). (214)

Kampelmacher, Dr. E. H., werd bij Koninklijk Besluit van 10 januari 1963 benoemd
tot lid van de Gezondheidsraad, als bedoeld in artikel 23, lid C van de Gezond-
heidswet.

Hendrickx, Th. G. J. H.; 1963; Echt, Berkelaarswcg 29; tel. (04754) 392; P., geass.
met A. H. M. H. Hendrickx te Echt en K. H. Kremer te Montfort (L.). \' (167)

Deze, nu reeds tot een goede traditie geworden Drafsportdag,
georganiseerd door het Bestuur van de Diergeneeskundige
Studenten Kring samen met de Utrechtse Paardensport Ver-
eniging en de Stichting Nederlandse Draf- en Rensport, is
iets waar alle veterinaire studenten en zeer vele afgestudeer-
den reikhalzend naar uit zien.

Dit vooral, omdat in één van de courses, die deze middag
verreden worden, twaalf veterinaire studenten op de sulky
plaats zulten nemen om strijd te leveren om de titel

M\'ij hopen, dat velen van U ook deze keer dit grote ge-
beuren vanaf de tribune op Mereveld zullen gadeslaan.
Aanvang der draverijen om 13.30 uur.

Het Galafeest van de D.S.K. begint \'s avonds om 22.30 uur
in café-restaurant „Darthuizen" te Leersurn. Natuurlijk bent
U ook hier van harte welkom.

*) Cliché welwillend afgestaan door de Redactie van „Het Stadsblad" te Utrecht.
688

Bij de bespreking van het wetenschappelijk onderwijs is het nuttig eerst
nader op het begrip wetenschap in te gaan.

In het woordenboek van Van Dale vinden wij als omschrijving van de
term wetenschap:

„het weten omtrent, de kennis, bekendheid met iets; wat men omtrent
iets weten moet. weet; en het systematisch geordende geheel van het
weten en van de regels waarmee verdere kennis verkregen kan worden".
Met alle respect voor de samenstellers van dit woordenboek en in het
\\\'olle besef van mijn maar wankele vermogen waar het het Nederlandse
taalgebruik betreft, meen ik toch te mogen stellen, dat de gegeven om-
schrijvingen het hedendaagse gebruik van de term wetenschap niet meer
dekken.

Kenmerkend voor de wetenschap in de hedendaagse betekenis van het
woord is haar dynamisch karakter. Gesteld, dat alle wetenschappelijke
documentatie, boeken, tijdschriften en alle wetenschappelijke verzame-
lingen etc. in de vorm van duplicaten ondergebracht zouden worden in
een grote, hermetisch afgesloten btmker op de zuidpool, b.v. ter beveiliging.
Heeft men dan aan de zuidpool een centrum van wetenschap gesticht?
U zult het met mij eens zijn, dat dit niet het gexal is. Een centnnn van
wetenschap bedoelt te zijn een centrum van wetenschappelijke activiteit.
Het systematisch geordende geheel \\an het gewetene laat zich niet be-
oefenen, evenmin als een fiets zich laat beoefenen. Het fietsen, de actie,
de handeling, kan beoefend worden. Het gebruik van de term „weten-
schapsbeoefening" wijst er dan ook op, dat het huidige begrip wetenschap
een dynamisch karakter heeft. Dit blijkt ook uit het gebruik van dc term
wetenschapsman. Niet degene die een gereedschapskist bezit is een tim-
merman, maar hij die hem gebruikt en weet te gebruiken. Het simpele
weet hebben van, het encyclopedische weten, is ornament. Tot wetenschaiJ
in de ware zin van het woord wordt dit weten pas in het kader van weten-
schapsbeoefening.

Een „geleerde" die in feite niet meer is dan een vraagbaak, kan zeer wel
vervangen worden door een in het algemeen \\-eel handzamere en als regel
ook betrouwbaarder encyclopedie. Hij mag een geleerde heten, een weten-
schapsman is hij niet.

Daar waar wetenscha]) beoefend wordt vindt vernieuwing plaats. Weten-
schap beoefenen is niet eenvoudigweg doorgeven. Het is geen weten, maar
een bewerken van het gewetene. Voor de natuurwetenschap houdt dit in
een continuïteit van zich afvragen, onderstellen, toetsen van de onder-
stelling, zich weer afvragen, etc. daarbij reflecterend op dat wat geweten
wordt.

1 Prof. Dr. E. J. .Ariëns, Hoo.gleraar aan dc Faculteit der Geneeskunde van de
Katholieke Universiteit, Kapittelweg 40, Nijmegen.

Aan de oorsprong van alle wetenschapsbeoefening, van alle voortgang in
de wetenschap, staat niet het weten, maar het bewuste niet-weten in de
zekerheid, dat er wegen zijn waarlangs dit niet-weten in een weten om-
gezet kan worden. Niet dat wat geweten wordt, maar het bewust niet-
gewetene vormt de prikkel tot onderzoek en ontwikkeling van de weten-
schap.

Van nature staat de mens bewust vragend en zich afvragend, en daarmee
zingevend, in de wereld. Het hoe en waarom sluiten het waartoe in. Dit
zich afvragen is het juist wat tot mens maakt. Het manifesteert zich reeds
bij het kleine kind. Men zegt: „Ze vragen je de oren van het hoofd". U
kent het wel, dat vragen: „Pappie, waarom heeft de klok twee wijzers"?
„Mammie, waarom is mijn bordje rond?" Het is niet in het geven van het
goede handje en het eten met vork en mes, maar in dit vragen, in dit
schuchter pogen tot zin geven, dat zich de mens in deze kleuter mani-
festeert. Dit vragen bewijst eens te meer, dat de mens een geboren vrager
een onderzoeker is. Dat wat de oermens in een eeuwenlange ontwikkeling
gemaakt heeft tot de mens van vandaag, is zijn vragende en onderzoe-
kende natuur. Deze geaardheid is essentieel, ze vormt de oorsprong en de
basis voor elke wetenschapsbeoefening. Men kan dan ook niet stellen, dat
de mens zich bij de wetenschapsbeoefening in eerste instantie een doel voor
ogen stelt. Wetenschapsbeoefening maakt deel uit van de menselijke na-
tuur; het is een toegeven aan een eigen geaardheid. Dit betekent niet, dat
de mens de wetenschapsbeoefening niet zou kunnen inzetten bij het na-
streven van bepaalde doeleinden.

Om terug te keren tot onze vragende kleuter, de grootste ramp die hem,
wetenschappelijk gezien, kan overkomen is, dat hij ten offer valt aan een
onderwijssysteem dat hem het vragen verleert. Een onderwijssysteem, dat
hem maakt van vrager via bevraagde tot vraagbaak. Is ons onderwijs-
systeem niet al te zeer doordrongen van de instelling dat wie vraagt, niet
weet en wie niet weet, dom is?

Wezenlijk bij het wetenschappelijk onderwijs is het stimuleren en even-
tueel kanaliseren van de natuurlijke drang tot vragen cn onderzoeken.

Het onderwijs mag niet leiden tot een onderdrukking van deze geaardheid.
Het risico in dit opzicht is groot, indien het vragen en onderzoeken over-
bodig gemaakt wordt door het leveren van pasklare antwoorden, in het
bijzonder indien deze antwoorden gepresenteerd worden als gegevens en
niet als verworvenheden van vraag- en zoekwerk. De docent dient zijn
leerlingen niet tegemoet te treden als de wetende, laat staan de alweten-
de. Hij moet niet zijn de man met gezag die met een zekere bereidwillig-
heid anderen in zijn weten laat delen. Hij dient mèt de hem toevertrouw-
de leerlingen de vrager en zoeker te zijn. De bijgebrachte kennis moet als
het ware herontdekt, opnieuw veroverd worden. Een dergelijke benadering
werkt stimulerend. Zij dwingt er toe in analogieën te denken, de zaken in
samenhang te zien en tegen een achtergrond te plaatsen.
Op deze wijze verkregen kennis wordt het geestelijk eigendom van dc be-
trokkene. Belangrijker nog is, dat de leerling daardoor zijn eigen moge-
lijkheden tot het verwerven van kennis en inzicht ontdekt. Dit bevordert
een actieve, positieve houding t.a.v. de zaken die hem omringen. Hij zal
dan ook meer openstaan \\oor de problemen van zijn tijd en de betrek-
kelijkheid van de dingen gemakkelijker inzien. Deze houding heeft on-

schatbare waarde, niet alleen waar het de wetenschappelijke vorming be-
treft, maar ook voor de ontwikkeling van het maatschappelijk verant-
woordelijkheidsbesef en de hele persoonlijkheidsvorming.

Bij het zien van de titel van dit artikel hebben velen van U wellicht on-
bewust gelezen: „algemene vorming óf specialisatie". Vaak wordt een soort
tegenstelling gevoeld tussen deze beide begrippen. Laten wij voor de om-
schrijving van het begrip specialisatie weer te rade gaan bij onze specia-
listen op taalkundig gebied: in het Nederlandse woordenboek van Van
Dale lezen wij:
„specialiseren":

Vooral de omschrijvingen, waarin de woorden „afzonderen", „verdelen"
en „splitsen" voorkomen, moeten ons Nederlanders wel bijzonder aan-
spreken. Het afzonderen, het splitsen zit ons in het bloed. Dit soort van
specialiseren beperkt zich niet tot de wetenschap. Ook in het dagelijks
leven blijkt een sterke neiging te bestaan tot verdelen, splitsen en afzon-
deren.

Waar het betreft de specialisatie met betrekking tot de wetenschappelijke
vorming en de wetenschapsbeoefening, zou men mogen verwachten, dat
het accent in hoofdzaak zou liggen op het „zich in het bijzonder toeleggen
op". In de praktijk echter blijkt de neiging tot splitsen en afzonderen toch
ook daar een wezenlijke rol te spelen.

De verdeling in faculteiten aan onze universiteiten is een administratief
bedoelde indeling. Ze heeft zich in de loop der jaren verdiept tot in het
wetenschappelijk vlak. De verschillende faculteiten functioneren binnen
het geheel der universiteit als praktisch autonome eenheden. De verdeling
zet zich binnen de faculteiten voort. Zij heeft geleid tot een versnippering
op wetenschappelijk gebied; een versnippering die sterk in de hand ge-
werkt wordt door de verdeling van de verschillende takken van weten-
schap over - - wellicht is het hier beter te spreken van afzondering van
verschillende takken van wetenschap en haar beoefenaren in — afzon-
derlijke, verspreid liggende gebouwen.

De wetenschapsbeoefenaar, in dit .geval veelal de hoogleraar, wordt een
autonoom heerser op eigen terrein. Hij verwerft zich vazallen, maar moet
dan maar al te vaak ervaren hoe deze zich op hun beurt een deel van zijn
specialisme toeëigenen, waardoor super-specialismen en super-super-spe-
cialismen ontstaan. .Ms teken van de verworven autonomie voor het be-
trokken specialisme geldt als regel de benoeming van een hoogleraar en
de bouw en inrichting van een afzonderlijk instituut. Het vak krijgt een
eigen territoir, het specialisme heeft zich zelfstandig gemaakt, het heeft
zich los gemaakt.

Boerema (1961) gaf hiervoor een zeer sprekend beeld. Hij vergeleek
de specialisatie in de wetenschap met een uitdijend stelsel in het heelal.

„De satellieten beschrijven steeds grotere banen, raken daarbij steeds
verder van elkaar en van hun oorsprong af. Meer en meer zien zij
elkaar daardoor als een ver sterretje aan hun eigen hemel en uiteinde-
lijk meent ieder planeetje het middelpunt van het heelal te zijn".

Het lijdt geen twijfel of een dergelijke ontwikkeling zal noodgedwongen
leiden tot een ernstige verspilling \\ an krachten en middelen. Aan de grens-
gebieden tussen de faculteiten vindt een duplicering plaats; de biochemie
b.v. is vertegenwoordigd in de faculteit der geneeskunde, de veterinaire
faculteit en in de faculteit der wis- en natuurkimde. Hetzelfde geldt voor
de fysiologie en de microbiologie. De psychologie is vertegenwoordigd in
de faculteit der geneeskunde en in de faculteit der letteren, etc. .Ms regel
betekent dit voor een dergelijk vak het oprichten van meerdere onafhan-
kelijke, autonome, instituten. De consequentie is dat b.v. de biochemicus
in wording uit de faculteit der wis- en natuurkunde welhaast bewust wordt
verre gehouden van zijn collega biochemicus uit de faculteit der genees-
kunde en die uit de veterinaire faculteit. Indien men ervan uitgaat, dat
het vooral de opleidende hoogleraar is aan wie de toekomstige weten-
schapsman zijn vorming dankt, kan een dergelijke situatie verantwoord
lijken. De praktijk is echter — dient althans te zijn -- dat vooral het
voortdurende contact met, en de gedachtenwisseling tussen de verschil-
lende werkers op een laboratorium de basis levert voor de wetenschap-
pelijke vorming. Studenten uit de verschillende faculteiten zouden voor
elkaar een bron van informatie en inspiratie kunnen zijn. Dat lijdt geen
twijfel.

Daar, waar in de wetenschapsbeoefening de eenheid van de faculteiten
zich nog zou kunnen manifesteren, is er welhaast angstvallig voor ge-
waakt de splitsing en afzondering te accentueren door genoemde dupli-
cering.

^Vel bestaat er een zekere bereidheid om op administratief niveau in de
vorm van interfaculteiten een soort van overbrugging te vormen. Op het
niveau van de wetenschapsbeoefening wordt echter aan een reïntegratie
van, cn ook binnen, de faculteiten, onvoldoende aandacht besteed. De
angst om de eenmaal verworven „zelfstandigheid"\' weer ten dele tc moe-
ten prijsgeven, is daaraan mogelijk niet vreemd. Onder dergelijke omstan-
digheden bestaat er weinig \\\'erschil meer tussen een uni\\ersiteit en een
complex van hogescholen of vakscholen.

VN aarin onderscheiden zich de verschillende specialismen van elkaar? Een
sijecialisine wordt vooral gekarakteriseerd door het object van studie en
het daarmee samenhangende pakket concrete gegevens, de feitenkennis,
en/of de speciale meet- en onderzoektechnieken. In de eigenlijke weten-
schappelijke methode onderscheidt het ene specialisme zich niet wezen-
lijk van het andere. De specialisatie zelf is niet wetenschappelijk van aard,
zij betreft het zich richten op een bepaald object. Men versta mij wel, ik
bedoel geenszins te zeggen, dat specialisten geen wetenschap zouden be-
drijven, integendeel, het beoefenen van wetenschap is juist kenmerkend
\\oor de goede specialist. Het mag voor de man van wetenschap geên
wezenlijk verschil maken aan welk object hij zijn onderzoekingsdrang uit-
leeft. Wat hij zich bij overschakeling van het ene specialisme op het andere
moet eigen maken, is niet een nieuwe wetenschappelijke habitus, maar een
pakket van concrete gegevens en technische vaardigheden, behorend bij
het nieuwe specialistische object. Specialismen vinden hun eigen aard niet
in een speciale wetenschappelijke procedure, maar in het gericht zijn op
een speciaal object en soms in het gebruik van een bepaalde techniek.
Specialisatie leidt gemakkelijk tot overwaardering van het niet-weten-
schappelijke aspect, de feitenkennis en de techniek. Vooral daar namelijk

manifesteert zich duidehjk het eigen karakter van het specialisme. Bij de
specialisatie komt dan ook soms een sterke neiging tot het verzamelen in
het bijzonder van feitenkennis aan het licht.

In tegenstelling tot het denken in de zin van het zich afvragen, een typisch
menselijke eigenschap, is het verzamelen, de verzameldrift, ook in de
dierenwereld welbekend. Er is nog een andere drift van primitieve aard,
welke in het kader van de specialisatie soms sterk uitgeleefd wordt. Het is
de neiging tot het afbakenen en het verdedigen van een eigen gebied,
een eigen territoir. In de dierenwereld staat deze drift bekend als „terri-
torialisme". Het komt voor bij de stekelbaars, bij verschillende soorten
vogels, bij de eekhoorn en vele andere dieren. Het betekent veelal een
afbakening van een voedsel- dan wel broed-areaal. Indringers worden ge-
weerd, soms onder het maken van veel misbaar. Is het wellicht zo, dat
daar, waar wij in de wetenschap de primitieve verzameldrift en het terri-
torialisme sterk zien opbloeien, dit wijst op een onderdrukking of ver-
dringing van de meer specifiek menselijke driften, o.a. de denkdrift?

Bij de vooral in de laatste decennia steeds meer toenemende differentiatie
in afzonderlijke en helaas maar al te vaak afgezonderde specialismen en
de daarmee gepaard gaande desintegratie van de wetenschap, doen zich
enkele lichtpunten voor. Het steeds dieper doordringen in de geheimen
van de wereld om ons, in het bijzonder wat betreft de natuurwetenschap-
pen, gaat gepaard met een zich verdiepen in steeds meer en kleinere de-
tails. Voor de diverse specialismen die zich b.v. met de objecten uit de
levende wereld bezighouden, komt daarom als vanzelf, onherroepelijk, de
tijd dat het betrokken object zich manifesteert als een complex van mole-
culen. Eenmaal in deze fase zullen de diverse specialisten mogelijk be-
seffen, dat zij zich bezighouden met hetzelfde object en met eenzelfde be-
naderingswijze, n.l. met de moleculaire biologie. Het is zaak met deze
convergentie in de ontwikkeling der verschillende specialismen rekening
te houden. Men dient reeds thans bij het opzetten van instituten en bij
het opstellen van progrannna\'s voor scholing en wetenschappelijke oplei-
ding, rekening te houden met een weer samenvloeien van verschillende
specialismen in de toekomst.

Er zijn nog andere factoren die het weer samenvloeien van de verschil-
lende takken van wetenschap bevorderen. Er is een toenemend besef, dat
een quantitatieve en daarmede mathematische benadering of behandeling
van de problemen onontkoombaar is. Dit geldt niet slechts voor de zg.
natuurwetenschappen, maar evenzeer voor takken van wetenschap als
psychologie, sociologie en economie; ook de taalwetenschappen komen
voor een dergelijke benadering in aanmerking. In dat opzicht is er weinig
reden om de genoemde takken van wetenschap nog te onderscheiden van
de natuurwetenschappen.

Tot slot is ook de bezinning op de wetenschap als zodanig, zoals die bij
uitstek in de filosofie plaatsvindt, een belangrijke factor bij de handhaving
van de eenheid in het geheel der wetenschap. Een scholing in dit opzicht
zal het mogelijk maken afstand te nemen van de eigen specialistische tak
van wetenschap, en bijkomstig van wezenlijk te onderscheiden.

Onderwijs en studie dienen niet primair gericht te zijn op het opleiden
van specialisten; zij moeten een algemene wetenschappelijke vorming be-
ogen, dusdanig, dat op basis daarvan specialisatie mogelijk is.

Een algemene wetenschappelijke vorming is voorwaarde voor een verant-
woorde specialisatie. Eenvoudig gezegd, of je nu naar Amsterdam of Gro-
ningen wilt fietsen, je zult eerst moeten leren fietsen. Het waarheen doet
bij dit leren fietsen weinig ter zake. Een zekere variatie in de richting en
de geaardheid van het terrein is daarbij van voordeel. Door algemene vor-
ming kan voorkomen worden dat de specialisatie al te gemakkelijk ont-
aardt in een slechts kennisnemen van gegevens betreffende het speciële
object en beoefening van bepaalde technieken.

Specialisatie in de goede zin van het woord is slechts mogelijk nadat, of
indien tevens, aan de betrokkenen een algemene vaardigheid tot weten-
schapsbeoefening is bijgebracht. Eerst specialiseren om daarna te trachten
door middel van een studium generale de aangerichte schade weer wat te
verminderen, dat betekent het paard achter de wagen spannen. Gaat
niet door een onjuiste wijze van specialisatie bij een groot deel van de
studenten de algemene interesse verloren, zodat er voor een studium ge-
nerale bij hen geen belangstelling meer bestaat?

Men dient wel te beseffen, dat voor het merendeel van de universitair ge-
schoolden, de eigenlijke specialisatie eerst plaatsvindt na het beëindigen
van de universitaire studie. Eerst dan zal blijken welk object speciaafter
bewerking aan hen wordt toevertrouwd. Dit hangt af van de functie die
zij later in de maatschappij, hetzij bij de overheid of in het bedrijfsleven
krijgen aangeboden, dan wel die zij zich in het vrije beroep zullen kiezen.
Wezenlijk bij de wetenschappelijke vorming is het ontwikkelen van hel
vermogen om ongeacht de functie en ongeacht het toevertrouwde object
doeltreffend en op wetenschappelijk verantwoorde wijze te werk te gaan.
Het onderwijs dient een zo ruim mogelijke uitgangspositie in dit opzicht
te verschaffen. Het gaat daarbij niet primair om een kennis nemen van,
maar om het verwerven van inzicht, het ontdekken van eigen mogelijk-
heden en het bevorderen van het eigen initiatief.
Böttcher (1962) merkt in dit verband op:

„Voor vele functies in het bedijfsleven wordt van de academicus niet
in de eerste plaats verlangd, dat hij over veel feitenkennis en geleerd-
heid beschikt, doch dat hij zich van de feitenmassa kan distanciëren,
de kern van een probleem kan doorzien en het gezonde verstand kan
laten prevaleren boven boekenwijsheid".

Bij elke vorm van specialisatie dient voorop te staan, dat de gespeciali-
seerde zich er van bewust is, dat er buiten het object waarop hij zich ge-
richt heeft, een overvloed van andere objecten bestaat, evenzovele uit-
gangspunten voor waardevol en interessant wetenschappelijk onderzoek
en dat het hem in principe mogelijk is ook daar met succes te werken.

Specialiseren dient te zijn: zich in het bijzonder richten op een onderdeel,
maar dan bewust op een onderdeel van het geheel.

Een consequentie van de geschetste verhoudingen is, dat het voor een
universiteit geenszins noodzakelijk is om binnen haar muren alle specia-
lismen te huisvesten. Een verdeling over de verschillende universiteiten,
in het bijzonder van die specialismen, die een zeer kostbare uitrusting ver-
gen, is alleszins verantwoord. Zeker, de wetenschap vraagt om een samen-
spel, een elkaar aanvullen door de verschillende specialisten. Het samen-
brengen van een groot aantal specialisten aan één universiteit heeft
echter alleen zin, indien het samengaan méér is dan het centraal admini-

stratlef beheerd worden van een groot aantal instituten ter afzondering van
specialisten.

Een te nadrukkelijke representatie van cle specialismen aan de universiteit
vergroot het risico van een „algemene specialisatie" — een vorm van on-
derwijs dus, waarbij een zo groot mogelijk aantal specialisten er om wed-
ijveren om een zo groot mogelijk deel van het bij hun specialisme beho-
rende jjakket op de leerling over te brengen — ten koste van de „alge-
mene vorming". Dit geldt in het bijzonder, indien men aan alle specialisten
ook het recht toekent zelfstandig deel te nemen aan het onderwijs. Een
differentiatie tussen meer gespecialiseerde „research-professors" en meer
algemeen vormende „teaching-professors" is zinvol.

Het is niet de taak van de universiteit om specialisten op te leiden. Men
kan niet van haar verlangen, dat zij alle mogelijkheden tot een vér-gedif-
ferentieerde specialisatie biedt. Dit ligt niet in haar aard. Zij dient primair
een basis te verschaffen, een geschikte vooropleiding voor eventuele specia-
lisatie. Specialisatie, in het bijzonder super-specialisatie, kan zeer wel ge-
schieden in de verschillende daartoe geschikte speciale research-instituten
van industrie en overheid. Daar heeft de overheid dan óók het recht om
aan bepaalde gebieden van wetenschap voorrang te geven, dit b.v. op mili-
taire of economische gronden. De imivcrsiteit dient daarvan verschoond te
blijven.

Een gelukkige consequentie van een vermindering van het specialistisch
element bij de universitaire vorming zou zijn de mogelijkheid tot verkorting
van de studie. Daardoor zou het de academicus weer mogelijk worden om
v()ór het bereiken van de middelbare leeftijd zijn taak in de maatschappij,
nl. de effectieve specialistische ontplooiing van zijn kunnen, te aanvaarden.

Als basis voor de discussie betreffende algemene vorming en specialisatie bij het
wetenschappelijk onderwijs is nader ingegaan o|) dc inhoud van het begrip „weten-
schap".

Het huidige begrip wetenschap heeft een dynamisch karakter. Wetenschap kan niet
langer worden geïdentificeerd met „het schematisch .geordende geheel van het we-
ten", Wetenschap wordt beoefend. Dit houdt in cen bewerken van het .gewetcne en
daarmede een uitbreiding van de kennis. Een wetenschapsman is niet een verzame-
laar van kennis, maar een bewerker daarvan. .Aan de oorspron.g van alle voortgang
in de wetenschap staat niet het weten, maar het bewuste niet-weten.
Bij de wetenschappelijke vorming op school en aan de universiteit dient rekening
te worden gehouden met het dynamische karakter van de wetenschap. Het zwaarte-
punt dient niet te liggen op het overbrengen van wetenschappelijke .gegevens, maar
op het stimuleren en eventueel kanaliseren van de natuurlijke drang tot vragen en
onderzoeken.

Zich specialiseren betekent, dient althans te betekenen, het zich in het bijzonder
richten op een onderdeel, maar dan bewust op een onderdeel van het geheel van de
wetenschap. Voor het zich zinvol concentreren op een onderdeel is een zekere kennis
van het geheel, een algemeen wetenschappelijke vorming dus, voorwaarde.
De verschillende specialismen verschillen in het object van studie, In dc eigenlijke
wetenschappelijke benadering of methode onderscheidt het ene specialisme zich niet
wezenlijk van het andere.

De primaire taak van de universiteit is het geven van een algemene wetenschappelijke
vorming welke kan dienen als basis voor latere specialisatie en niet het opleiden van
specialisten,

As a basis for the discussion of specialization and general scientific education, some
characteristics of science are mentioned.

Science in a modern sense is highly dynamic. It can no longer be identified with
"the total sum of knowledge". It is a process, a cultivation of knowledge and there-
fore its leads to an extension of knowledge. A scientist is not an accumulator of
knowledge, but a worker in the field of knowledge and so a producer of knowledge.
At the basis of every progress in science is not that what is known, but that what
is consciously not-known.

Scientific education at school and in the university should take these dynamic as-
pects of science into account. The student is not a vessel to be filled with know-
ledge bij his teachcrs, the student must play an active part in his own education.
Most essential is the stimulation and canalization of the natural leaning of human
beings towards questioning about and reasoning on the sense of things around them.
Specialization means concentration on special parts or facets. In order to have an
idea on which part he is concentrating, the specialist must necessarily have an under-
standing of the whole. The consequence is that specialization is only justified if it is
based on general education.

The specialisms differ in the objects of study, but not in the basic scientific approach
to them. The various specialisms arc mainly characterized by the application of
special technics and/or accumulation of data on special objects.

Specialization is not an essential task of the university, general scientific education is.
RÉSUMÉ.

Spécialisation et l\'éducation scientifique générale sont discutées sur la base d\'une
analyse de la teneur de l\'idée „science".

La science dans le sens moderne est caractérisée par un dynanisme; elle ne peut plus
être identifiée avec la „somme schématiqucment ordonnée du savoir". On pratqiuc
la science. Cela contient qu\'on doit „travailler" le connu et le su et élargir en consé-
quence le savoir.. Le savant n\'est pas un accumulateur de connaissance, mais un
travailleur au champs de la science. La source du progrès de la science n\'est pas la
connaissance, mais la non-connaissance consciente.

L\'éducation scientifique doit tenir compte de cet aspect dynamique de la science.
Pas la transmission de la connaissance mais la stimulation et canalisation de l\'incli-
nation naturelle de l\'être humain de se rendre compte du sens des choses qu\'il ren-
contre, sont le but.

Se spécialiser est et doit être se concentrer plus en detail sur une partie du total
de la science, et ceci consciemment. Pour avoir une idée de la partie, il faut une
notion du total. Spécialisation scientifique n\'est que possible sur la base d\'une édu-
cation scientifique générale.

Les spécialismes diffèrent par l\'object et pas en principe par leur méthode scientifique.
La tâche de l\'université est de donner une éducation scientifique générale, la base
d\'un spécialisation, et ne pas de produire des spécialistes.

.Ms Grundlage für die Diskussion von Spezialisation und allgemeiner wissenschaft-
licher Bildung wird der Begriff Wissenschaft näher analysiert.

Wissenschaft im heutigen Sinne hat einen dynamischen Charakter. Sie ist nicht iden-
tisch mit dem „schematisch geordneten Ganzen des Wissens". Wissenschaft wird be-
trieben. Dieses umfasst ein bearbeiten des Gewussten und demzufolge eine Erweite-
rung der Kenntniss. Der Wissenschaftler ist nicht ein Sammler von Kenntnissen son-
dern ein Bearbeiter. Grundlegend für jeden Fortschritt in der Wissenschaft ist nicht
das Wissen, sondern das bevnjsste nicht-Wissen.

Bei der wissenschaftlichen Bildung in Schule und Universität soll auf diese dyna-
mischen Aspekte der Wissensehaft Rücksicht genommen werden. Es soll nicht sein

ein bloszes Uebertragen von Kenntnissen aber ein Stimulieren und eventuell ein
Kanalisieren des natürlichen Hanges zum fragen und untersuchen bei den jungen
Menschen.

Sich spezialisieren heisst — oder soll eigentlich heissen — in sich besonders konzen-
trieren auf einen Teil, aber dann auch bcwusst, auf einen Teil des Ganzen der Wis-
senschaft. Eine gewisse Kenntniss des Ganzen, eine allgemeine wissenschaftliche Bil-
dung, ist eine Voraussetzung für eine sinnvolle Konzentradon auf einen Teil davon,
die wissenschaftliche Spezialisierung.

Die verschiedenen Spezialismen unterscheiden sich in dem Objekt aber nicht wesent-
lich in den eigentlichen wissenschaftlichen Arbeitsmethoden.

Die erste Aufgabe der Universität ist eine allgemeine wissenschaftliche Bildung des
Studenten als Basis für eine spätere Spezialisierung, aber nicht das Heranbilden von
Spezialisten an sich.

B o e r e m a, I.: Theoretische geneeskunde. Ned. Tijdschr. Geneesk., 105, 2473,
(1961).

Böttcher, C. J. F.: Waarom het Nederlandse bedrijfsleven financiële offers voor
de studentenhuisvesting heeft gebracht. Universiteit en Hogeschool, 8, 288, (1962).

Export van zaad vanuit Engeland en Wales in het tijdvak april 1961 -
maart 1962.

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijksuniver-
siteit te Utrecht.

De vraagstukken betreffende pokken en de daar in meer of mindere mate
op gelijkende ziekten, zijn reeds zeer oud, doch nog altijd actueel. Wij be-
hoeven slechts te noemen het pokkengevaar voor de mens, een gevaar dat
ons in Nederland nu en dan bedreigt; men denke b.v. aan de gevallen van
pokken vlak bij onze grens, enige tijd geleden, in Monschau.
Voorts is nog altijd een zeer bezwarende omstandigheid van de enting van
de mens met vaccinia, dat zich gevallen van postvaccinale encefalitis kun-
nen voordoen, soms met dodelijke afloop.

Het is niet mijn bedoeling slechts één of enkele pokkenziekten diepgaand
te bespreken. Ik heb mij voorgesteld te trachten een beeld te geven over
de groep der pokken- en pokkenachtige virussen in zijn geheel, hierbij
vooral aandacht schenkend aan hun onderlinge verwantschap.

Alhoewel de echte pokken van de mens: de variola, niet tot het weten-
schappelijk domein van de dierenarts behoort, is het toch nodig, dat hij
deze ziekte kent, immers de vaccinatie wordt verricht met het vaccinia-
virus bereid op het rund (vacca).

De variola is het uitgesproken voorbeeld van een pokkenziekte waarvan
het verloop gekenmerkt is door ernstige generalisatie. De kwaadaardigheid
ervan is talloze malen in de historie gebleken; ongetwijfeld zijn miljoenen
mensen aan deze ziekte gestorven.

Reeds duizenden jaren vóór J e n n e r, werd in China getracht tegen de
variola te immuniseren. Men paste daar de variolatie toe, d.w.z. men nam
pokkenkorstjes van een patiënt, waarbij cle ziekte mild verliep en wreef het
fijngemaakte korstmateriaal in de neusgaten van de te innnuniseren per-
sonen. Dit liep voor de geënte personen in vele gevallen vrij goed af, ze
kregen de ziekte meestal in milde vorm, doch deze geënte personen waren
een besmettingsbron voor de nog niet doorgeziekte omgeving. Uitgaande
van hen ontstonden vaak vele nieuwe, ernstige gevallen. Deze methode,
die de ziekte verspreidde inplaats van inperkte, is thans geheel verlaten.
Een uit cultureel-historisch oogpunt merkwaardige „therapie" was, dat
een persoon die nog geen pokken had gehad, naast de pokkenpatiënt in bed
ging liggen. De bedoeling was dat de zieke van de infectie werd ontlast.

1 Voordracht gehouden op 31 maart 1962 op de Universiteitsdag voor de Vete-
rinaire Faculteit.

Lecture held on March 31st 1962 on University Day for the Veterinary Faculty
of the State University, Utrecht, The Netherlands.

door het overgaan ervan op de gezonde persoon. Een bekend voorbeeld
hiervan is dat Baron Bentinck (1649-1709) bij de zieke stadhouder Willem
III in bed ging liggen. Willem III genas voorspoedig en overlaadde daarna
Baron Bentinck met gunsten.

Dat een zeer pathogeen virus als het variola-virus voor oorlogsdoeleinden
kan worden gebruikt, spreekt wel vanzelf.

Een te weinig bekend voorbeeld hiervan -- op scholen slaat men derge-
lijke feiten vaak over — is het uitroeien destijds van grote groepen India-
nen in Amerika door de blanken, die schijnheiligerwijs de in het noorden
wonende stammen der roodhuiden quasi liefdadig wollen dekens ten ge-
schenke gaven, toen het koude jaargetijde begon. De dekens waren op-
zettelijk besmet met variola-virus. Het resultaat voor de blanken was
enorm, voor de roodhuiden afgrijselijk. U kunt hierover een en ander vin-
den in het boek — tijdens de Duitse bezetting verboden — van Dr.
T ö p k e n, getiteld: „De Zelfmoord der Mensheid". Ook F. S i e r k s m a
vermeldt deze wijze van oorlogvoering in zijn onlangs verschenen werk:
„Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde". Merkwaardigerwijs bespreekt
en vreest men vrijwel alleen de atoombom; men zij echter geenszins zo
naief door de gevaren van het verspreiden van smetstoffen, met als doel
het doden van mensen of het ontnemen van zijn voedsel door het infec-
teren van zijn vee en zijn gewassen tc onderschatten.

Gelukkig streeft de mens ook naar het inperken van ziekten. Zo ontstond na
de zojuist genoemde variolatie, doch veel later, de door J e n n e r ontdekte
vaccinatie.

Wat voor een virusstam J e n n e r heeft gebruikt, is nu niet meer na te
gaan, doch thans bedoelt men in het algemeen met vaccinia (of vaccine)
een virusstam, afgeleid van het echte variola-virus n.1. door met dit variola-
virus een zoogdier, in het bijzonder het jonge rund (vacca), te infecteren.
Hierdoor, vooral na het verrichten van kalverpassages, verandert het va-
riola-virus van karakter, want teniggebracht op de mens, blijkt dat de sterke
neiging tot generalisatie vrijwel geheel \\ erdwenen is, doch dat de immuni-
serende componenten behouden bleven. M.a.w. na het aanbrengen van
vaccinia in de huid d.m.v. enige piqûres ontstaat een lokale reactie, niet
gevolgd door cen totale eruptie. De immuniteit duurt meestal vrij \\\'eel jaren.
Deze entmethode voorkomt zeer goed het pokkengevaar. Nadelen ervan
zijn, dat soms toch in aansluiting op de vaccinatie een gegeneraliseerde erup-
tie ontstaat of — nog erger — postvaccinale encefalitis.
Deze gevaren kan men voor ongeveer 75% verminderen door direct na de
vaccinatie 2 cm^ immuun serum subcutaan toe te dienen. Velen staan op
het standpunt, dat het aantal gevallen van postvaccinale encefalitis opval-
lend kleiner is, als men ent gedurende het eerste levensjaar.
Het aantal gevallen van generalisatie is waarschijnlijk groter dan velen
denken. Onlangs zag ik bij één van mijn kleinkinderen, toen 4 maanden
oud, pokkenerupties ontstaan, direct in aansluiting op de vaccinatie. De
lokale reactie, op de bovenarm, was zeer hevig en er ontstonden pokjes aan
de vingers, aan de tenen, op een ooglid en hier en daar een enkel pokje
elders op het lichaam; doch dit geval, vermoedelijk als vele anderen, is niet
geregistreerd geworden.

Hoe belangrijk de pokken bij de mens ook nu nog is, blijkt uit een publi-
katie van de Wereld Gezondheid Organisatie, waarin wordt vermeld, dat

in een groep van landen in de jaren 1960-1961 het aantal gevallen van pok-
ken van 39.000 steeg tot 52.000, een toeneming dus van 13.000 gevallen.
Slechts zeer in het kort zij even genoemd, het alastrim- of kafferpokken-
virus. Dit virus zou na verwant, doch niet geheel identiek zijn aan het va-
riola-virus. Het ziektebeeld is meestal milder. Er is duidelijke wederzijdse,
doch niet volledige immuniteit.

Het virus van de waterpokken, een mild verlopende ziekte, waarbij op
de huid pokkenachtige blaasjes ontstaan, is niet verwant aan de echte pok-
ken.

Volgens Downey komt spontaan bij het rund een eigen pokkenvirus voor,
dat vrijwel algemeen „cow-pox"-virus genoemd wordt. Eén der voornaam-
ste verschilpunten met vaccinia is het verschil in groei op de chorio-allan-
tois van het bevruchte bebroede kippeëi. De pokjes van cowpox zijn klein,
en omgeven door een hemorragische zóne, het geheel geeft een enigszins
felle indruk; vaccinia daarentegen geeft grote pokken van enigszins necro-
tisch aspect zonder hemorragische zóne.

De pokken bij het rund, hetzij veroorzaakt door cow-pox dan wel door
vaccinia, is een goedaardige, doch toch wel lastige ziekte. De pokken vindt
men gelokaliseerd op de tepels en op de uierhuid. Bij melkgevende koeien
kan dit veel ongemak veroorzaken (pijnlijke tepels bij het melken, moeilijk
melken als er een pok juist op de rand van de tepel-opening zit, enz.).
Het interessante van het virusonderzoek \\an pokken bij runderen is, dat
het vaststellen van de juiste diagnose d.m.v. de eikweek ons gege\\ens kan
verschaffen over de infectiebron. In vrijwel alle gevallen, dat wij bij run-
deren vaccinia vaststelden, d.m.v. eikweken, bleek uit de anamnese dat
kort te voren mensen de vaccinatie hadden ondergaan. .A.ls dc gevaccineerde
mens zich krabt aan vaccinia pustulae van de enting en daarna runderen
melkt, zullen deze melkkoeien vaccinia aan de tepels kunnen krijgen. Dc op
deze wijze besmet geraakte runderen zullen weer ongeënte melkers aan de
handen kunnen infecteren. Verschillende malen was een dergelijke anam-
nese te achterhalen als we vaccinia-infectie vaststelden.
Soms ziet men bij melkers aan de vingers rondachtige, iets op pokken ge-
lijkende afwijkingen ontstaan. De aetiologie van deze „melkers knobbels"
(„paravaccinia", „pseudovaccinia") is nog onduidelijk; tot nu toe heeft men
hierin geen pokken- of pokkenachtig virus kunnen aantonen.

Het tweede dier dat pokken door vaccinia of cowpox kan krijgen is het
paard. J e n n e r meende zelfs dat op een boerderij het paard de voor-
naamste infectiebron was. Ook bij het paard is het niet een gegenerali-
seerde ziekte, doch gelokaliseerd n.1. aan de lippen, vooral aan de binnen-
zijde; soms zijn ook de neusgaten erbij betrokken. Een andere lokalisatie
is de kootholte (pokkenmok).

(In gebieden waar kamelen worden gehouden, kan ook dit dier geïnfec-
teerd geraken.)

Het is nuttig twee belangrijke laboratoriumproefdieren te noemen, n.1. de
nuiis en het konijn.

De ectromelia is te beschouwen als de pokken van de muis. De ziekte wordt
vooral gekarakteriseerd door necrosis, vooral van de pootjes (te beginnen
aan vingers en tenen), de oren en de staart. Tussen ectromelia en de reeds
genoemde virussen bestaat duidelijke immunisatorische verwantschap. Het
behoeft dan ook geen betoog, dat de onderzoeker die zoogdierpokkenexperi-
menten wil verrichten bij muizen er zeker van dient te zijn dat de te ge-
bruiken muizen geheel ectromelia-vrij zijn.

De twee virussen van de koe (vaccinia en „cow-pox") kunnen het konijn
infecteren en het typische pokkenbeeld doen ontstaan. Bij het konijn komt
evenwel ook een pokkenvirus-infectie voor, waarbij zich soms totaal geen
pokkenerupties voordoen. Een dergelijk pokkenvirus werd door mij ge-
ïsoleerd uit een geval van acute konijnensterfte (van 10 konijnen slechts
1 overlevende), waarbij totaal geen ]3okkenpustulae gezien werden. Dat
het virus, dat uit dit geval geïsoleerd werd, toch een pokkenvirus moest
zijn, bleek uit de zeer duidelijke inmumisatorische verwantschap, die aan-
getoond werd met vaccinia, cowpox en ectromelia.
Bijzondere eigenschappen van dit virus bleken te zijn;
le. het reeds genoemde verschijnsel, n.1. het ziek zijn en sterven zonder

dat zich jsokkenerupties hadden voorgedaan,
2e. het zich dikwijls ontwikkelen \\an enorm oedeem na subcutane in-
fectie,

de veel heviger reacties van vaccinia en cow-pox),
4e. bij de cavia wordt de lokale reactie nimmer gevolgd door generalisatie,
ook niet na \\cle caviapassages (zulks in tegenstelling met vaccinia en
cowpox),

cow[)ox (het omgekeerde is wel het geval),
7e. de entreactie in de veerfollikels van een kip is heviger (meer oedema-

teus) dan die na besmetting met vaccinia of cowpox.
Christensen (U.S.A.) verklaarde, na mijn voordracht, gehouden 5
september 1961 te Smolenice (Tsjechoslowakije) tijdens de discussie, dat
hij met zijn medewerkers eveneens een „poxless rabbit-pox" virus had ge-
ïsoleerd, dat vermoedelijk identiek is met het Utrechtse virus.

Zou blijken dat het konijnenvirus zich bij de mens net zo gedraagt als bij
de cavia: een milde lokale reactie nimmer gevolgd door generalisatie, dan
zou m.i. de kans bestaan op een entmethode zonder gevaar voor post-
vaccinale encefalitis.

De tot nu toe genoemde pokkenvirussen vormen met elkaar de groep der
zoogdierenpokken.

Een groep die hiermede rechtstreeks te vergelijken is, is die van de vogel-
pokken. Hierbij kunnen wij op zijn minst onderscheiden: 1. het kippen-
virus, 2. het duivenvirus en 3. het kanarie-mus-vinkenvirus.
Het spreekt wel vanzelf dat de kip met kippenvirus te infecteren is, dit
gelukt nu en dan ook bij de duif, maar niet bij de kanarie. De duif die een
positieve reactie heeft gehad is daarna immuun tegen kippenvirus, niet
tegen duivenvirus.

Met het duivenvirus is natuurlijk de duif en bovendien ook de kip, maar
niet de kanarie te infecteren. De kip die een positieve reactie heeft gehad
is natuurlijk immuun tegen duivenvirus doch bovendien tegen het kippen-
virus, vandaar dat de meeste kippen in de praktijk geënt worden met
duivenvirus.

Met het kanarievirus zijn de kanarie èn de kip èn de duif te infecteren:
ze zijn later alleen immuun tegen het kanarievirus.

Het kalkoenpokkenvirus staat weer enigszins apart naast de drie genoem-
de virussen (meest verwant aan kippepokken).

Al deze vogelpokkenziekten kunnen ernstig, met generalisatie verlopen,
wat dat betreft zijn ze te vergelijken met de variola van de mens.
De virusdeeltjes van beide groepen (van de zoogdieren en van de vogels)
zijn grote virusdeeltjes vergeleken met de afmetingen van andere virussen.
In die gevallen waarin zulks werd onderzocht is de vorm enigszins kubus-
achtig.

De groep van zoogdierenvirussen, die thans genoemd moeten worden,
hebben geen inununisatorische verwantschap met de reeds genoemde zoog-
dierenpokken (variola, vaccine, enz.), maar de symptomen komen er in
nicer of mindere mate mede overeen.

Schapenpokken is een zeer ernstige ziekte. Niet alleen ontwikkelen zich
pokken over de gehele lichaamshuid, doch ook zelfs in de inwendige or-
ganen, b.v. op de longen.

Belangrijk is de verwantschap van het schapenpokkenvirus met dat van
het „exanthema nodularis bovis". We kennen bij het rund (in Afrika) een
ernstige ziekte, waarbij knobbels in de huid ontstaan die tot ulcera kun-
nen worden; de Engelse naam voor het „exanthema nodularis" is „lumpy
skin".

Ent men een rund met schapenpokken dan is het later immuun tegen
„lumpy skin". In gebieden waar schapenpokken toch al reeds inheems is,
wordt de „lumpy skin" dan ook wel d.m.v. deze enting bestreden.
Bij het schaap kennen we nog een tweede virusziekte, die iets op pok-
ken gelijkt, n.l. „ecthyma" of „dermatitis pustulosa contagiosa" (de enigs-
zins verouderde naam luidt: „peristomatitis pustulosa contagiosa"). Er ont-
wikkelen zich blaasjes en pustulae, die gelijkenis vertonen met de pokken-
erupties van de schapenpokken, doch er is één groot verschilpunt en wel
dit: de schapenpokken is een met generalisatie verlopende ziekte, doch de
ecthyma is gekenmerkt door de typische lokalisatie om neus en mond; een
enkele maal vindt men op enkele andere plaatsen erupties, n.l. aan de

kroonrand of aan de stomp der gecoupeerde staart. Als men geiten met het
ecthyma-virus van het schaap besmet, blijken zij later immuun te zijn tegen
geiten pokken.

Bij de geit kennen we de geitenpokken, verooreaakt door een virus dat niet
identiek is met het schapenpokkenvirus, wel is er enige onderlinge immuni-
satorische verwantschap.

De geitenpokken zijn te \\\'oorkonien door enting met het zojuist genoemde
ecthyma-virus; het gelukt echter niet schapen d.m.v. geitenpokkenvirus te
beschermen tegen ecthyma.

Het varken kan pokken krijgen door besmetting afkomstig van de koe, doch
bovendien komt bij dit dier een aparte, ernstige pokkenziekte voor, waarbij
erupties over de gehele huid ontstaan. Deze ziekte wordt overgebracht door
de varkensluis (Haernatopinus suis).

De in het begin genoemde echte pokkenvirussen hebben, zoals reeds werd
opgemerkt, voor zover dit werd onderzocht, enigszins de vorm van een
kubus, in het midden kan één verdicht gedeelte waar te nemen zijn. Bij de
daarna genoemde pokkenac/ïfzCT^? virussen heeft men, voor zover onder-
zocht, kunnen vaststellen, dat de virusdeeltjes in plaats van een kubusvorm
een eivonn hebben, met in elke helft ervan een verdicht gedeelte.

De familie der echte pokkenvirussen hebben enigszins kubusvormige virus-
deeltjes; deze familie bestaat uit 2 groepen n,l, die van de zoogdieren en
die van de vogels, binnen beide groepen komt duidelijke immunisatorische
\\ erwantschap voor.

Bovendien bestaan er nog een aantal ziekten met klinische huidsymptomen,
die in meer of mindere mate op echte pokken gelijken, doch de vorm der
virusdeeltjes is ovaal en er is geen immunisatorische vemantschap met de
echte pokkenvirussen; wel bestaan er enige zeer belangrijke immuniteits-
verwantschappen tussen deze virussen onderling,

The author has given a survey of the pox- and poxlike diseases. Mention is first
made of the variola and alastrim of men, the vaccinia viius and cov^f-pox virus, the
poxless-rabbit-poxvirus and the ectromelia virus of the mouse.

These viruses have to be considered as one group, since they have important immu-
nological relationships.

In the same way, there exists the group of fowl pox viruses (hen - pigeon - canary -
turkey virus) and in this group also the immunological relationships are important.
Apart from these two groups of poxviruses there exist viruses that cause poxlike skin-
lesions, i.e. the virus of sheeppox, goatpox, ecthyma, lumpy skin and swine pox.
Between some of these viruses there exist important immunological relationships.
The author further discusses the differences in morphology of the virusparticles, dif-
ferences in the lesions on the chorio-allantois membranes of the hen-embryo, diffe-
rences in reaction on the pad of the guinea pi.g, and in the feather follicles of the
hen.

L\'auteur a donné une revue des maladies varioliques et varioliformes.
D\'abord, la variole humaine et l\'alastrim, la vaccine et le virus du „cow-pox", le
virus de la variole sans pustules du lapin et le virus de l\'ectromélie de la souris sont
mentionnés. Puisque ces virus ont un proche apparentage immunologique, il faut
qu\'ils soient considérés comme un groupe.

De la même façon il y a le groupe des virus de la variole aviaire (ceux de la variole
de la poule, de la variole du pi,geon, de la variole du canari, de la variole du dindon)
et dans ce groupe il y a également un apparentage immunologique considérable.
Abstraction faite de ces deux groupes des virus varioliques, il y a des virus qui
causent des lésions cutanées varioliformes, c.-à-d. les virus de la „variola ovina", de
la „variola caprina", de l\'ecthyma, de la „exanthema nodularis" ( = „dermatitis
nodularis" = lumpy skin) et de la „variola suilla". Entre quelques-uns de ces virus
il y a un apparentage immunologique considérable.

L\'auteur discute en outre les différences morphologiques des particules de virus, les
différences entre les lésions cutanées aux membranes chorio-allantoides de l\'embryo
de poule, les différences entre les réactions sur la plante des pieds du cobaye et dans
les follicles de plume de la poule.

Der Verfasser hat eine Übersicht der Pocken- und pockenähnlichen Krankheiten ge-
geben.

Zunächst werden die Variola und das Alastrim des Menschen, das Vaccinia-Virus
und Kuhpocken virus (Virus des „Cow-pox"), das „pockenlose" Kaninchenpocken-
virus und das Ektromelievirus der Maus genannt. Da diese Viren eine beträchtliche
immunologische Verwandschaft aufweisen, sind sie als eine Gruppe zu betrachten.
Gleicherweise gibt es die Gruppe der Geflügelpockenviren ( Ilühnerpocken-, Tauben-
pocken-, Kanarienvogelpocken-, Putenpocken-virus) ; auch in dieser Gruppe ist die
immunologische Verwandtschaft bedeutend.

Ausser diesen zwei Pockenvirusgruppen, gibt cr Viren, die pockenähnliche Haut-
läsionen hervorrufen, nämlich das Virus der Schafpocken, Ziegenpocken, Ekthyma,
„exanthema nodularis" (= „dermatitis nodularis" — lumpy skin) und Schweine-
pocken. Zwischen einigen dieser Viren besteht eine beträchtliche immunologische
Verwandtschaft.

Der Autor bespricht weiterhin die morphologischen Unterschiede der Virusteikhen
Läsionsunterschiede auf den chorio-allantois-Mcmbranen des Hühncrembryos und
Rcaktionsuntcrschiede an der Fussohle des Meerschweinchens und in den Fcder-
follikeln des Huhnes.

Opmerking 1 : de literatuur betreffende alle genoemde ziekten is enorm uitgebreid,
zelfs zou het veel te ver voeren alle door mij zelf geraadpleegde werken op te sommen,
vandaar dat ik meen tc mogen volstaan, ten behoeve van hen, die zich nader over
dit onderwerp zouden willen oriënteren, met het noemen van cen beperkt aantal
publikaties van de laatste jaren.

Opmerking 2 : de voordracht werd toegelicht met vele, deels gekleurde, lantaarn-
plaatjes, grotendeels uit eigen collectie.

A b d u s s a 1 a m. M.; Contagious pustular dermatitis virus. J. comp. Path., 67,
217, (1957); 68, 23, (1957).

b d u s s a 1 a m, M. and C o s s 1 e t t, V. E. : Contagious pustular dermatitis virus.
J. comp. Path., 67, 145, (1957).
B 1 a k e m o r e, F. and A b d u s s a 1 a m, M. : Morphology of the elementary bodies
and cell inclusions in swine pox. J. comp. Path., 66, 373, (1956).

Agosto de 1962), blz. 334.
H a g a n, W. A. and B r u n e r, D. W. : The infectious diseases of domestic animals.

Fourth Edidon, 1961.
Jansen, J.: Sur les dangers à l\'égard du boeuf et dc l\'homme causés par la vacci-
nation de l\'homme contre la variole. Libro Jubilar en honor del profesor D. Ccsareo
Sanz Egana, blz. 183, 1955.
Jansen, J.: The control of infectious diseases in poultry in the Netherlands. Vet.

Annual, 2nd issue, blz. 11, 1960.
Jansen, J. : Rabbit Virus Diseases. The Problems of Laboratory Animal Disease,
edited by R. J. C. Harris. .Academic Press, 1962, London and New York, blz. 185.
S c h w a r t, L. H.: Pox in Swine. Diseases of Swine, edited by Howard W. Dunne,
blz. 159, 1958.

Eén van de ergste verschrikkingen die het Nederlandse platteland in de achttiende
eeuw teisterden, was de veepest of runderpest.

De eerste epidemie begon in 1707. Vanuit Azië vond de pest zijn weg langs de Kas-
pische Zee naar Europees Rusland en van daaruit verspreidde hij zich over de rest
van het vasteland. In 1713 begon de plaag in Nederland, waar hij tot 1720 bleef.
De tweede periode van de achttiende eeuw, tijdens welke de veepest grote verwoes-
tin.gen aanrichtte in de Europese kuddes, begon in 1740. .Als gevolg van de Oosten-
rijkse Successie-oorlog gin.g de infectie vanuit Hongarije naar de andere Europese
landen. In 1744 bereikte hij Nederland. Daar was de pest uitgewoed in 1765.
In hetzelfde jaar bc.gon in het oostelijk gedeelte van de Balkan de derde en laatste
epidemie van runderpest aan zijn macabere mars door Europa. Hij trok Nederland
binnen in 1768 en hield aan tot ongeveer 1786.

Een indruk van de verwoestingen welke de veepest gedurende de achttiende eeuw in
Nederland veroorzaakte, kan ontleend worden aan de volgende cijfers. Zij betreffen
de drie belangrijkste veehouderij-provincies en zijn afgeleid van officiële lijsten van
sterftecijfers, samengesteld door de stedelijke en provinciale autoriteiten voor be-
lastingverlagingen die werden toegestaan aan de getroffen veehouders.

december 1713 - februari 1715: 66.000 stuks vee
november 1744 - augustus 1745: 135.000 stuks vee
november 1747 - april 1748 ; 23.000 stuks vee
mei 1769 - december 1769 : 98.000 stuks vee

(Gedurende de tweede helft van de achttiende eeuw was het totaal aantal in Fries-
land ongeveer 16.000.)

(Flier beliep het totale aantal, uitgezonderd kalveren, in 1769 ongeveer 225.000. In
deze provincie bezweken tussen 1769 en 1784 meer dan 400.000 dieren.)
Provincie Utrecht:

(In 1800 beliep in deze provincie het totale aantal koeien van 3 jaar en ouder
43.000.)

Van het Instituut voor Voedingsmiddelen van dierlijke oor-
sprong der Rijksuniversiteit, Utrecht.

De produktie van vleesconserven, bestemd voor consumptie door honden
en katten, is in de laatste jaren zeer toegenomen, eensdeels omdat hier-
mede blijkbaar voorzien werd in een bestaande behoefte, anderdeels om-
dat door de producenten een goed geleide propaganda werd gevoerd.
Allerlei merken conserven voor de hond en de kat zijn op de markt ver-
schenen. De fabrikanten willen in hun reclame de indruk wekken, dat de
door hen geproduceerde conserven een ongeëvenaard voedsel betekenen
voor deze kleine huisdieren. Zij wijzen daarbij tevens op andere voordelen:
het produkt is „kant en klaar"; de verpakking is hygienisch en gemakkelijk
hanteerbaar; voorts is er geen bewaringsprobleem en geknoei met afval-
vlees van de slager, dat bovendien soms moeilijk verkrijgbaar en niet altijd
zo goedkoop is.

Het leek ons nutUg en interessant enige aandacht te besteden aan deze
nieuwe ontwikkeling en daarbij onderzoek te doen naar:

a. de samenstelling en de kwaliteit van een aantal in de handel gebrachte
merken honde- en kattevoer, en

Van dertien van dc naar ons idee meest verkochte merken werden twee
blikken onderzocht, en voor zover dit mogelijk en door ons te beoordelen
was, betrokken uit verschillende produktiepartijen. De merken werden
door ons genununerd en worden in dit artikel om begrijpelijke redenen
niet met name genoemd. De nummers 1 en 2 waren slechts verkrijgbaar
in blikverpakking van 400, resp. 450 gram, de andere bevatten 200 tot
250 gram.

De blikjes werden, na uitwendige beoordeling, 10 dagen bebroed bij 37° C,
daarna gecontroleerd op volumeverandering en vervolgens, aangezien
nimmer bombage was opgetreden, op de normale wijze geopend. De in-
houd werd, na organoleptische beoordeling en monstername voor het his-
tologisch onderzoek, met behulp van een Waring-blendor gehomogeniseerd
en aan een in duplo verrichte chemische analyse onderworpen.
Hiertoe werden de navolgende methoden gebezigd:

1. Water gehalte. Met behulp van het destillatie-apparaat volgens Dean-
Stark werd, met gebruikmaking van xylol als kookvloeistof, het percen-
tage water volumetrisch bepaald.

2. ]\'etgehalte. In het residu van de waterbepaHng werd door 5 maal op-
koken met benzol en vervolgens door indampen van deze benzol, het
vetpercentage door weging van het verdampingsresidu bepaald.

4. Zetmeelgehalte. Dit werd bepaald met behulp van de methode, zoals
aangegeven in „Methoden van onderzoek volgens het vlees- en vlees-
warenbesluit".

5. Zoutgehalte. Dit werd bepaald met behulp van de methode, beschreven
door Van Endt en Nieuwland (1937).

Voor het microscopisch onderzoek werden, vóórdat de rest gehomogeniseerd
werd, 6 representatieve stukjes van ongeveer 1,7 x 1,7 x 0,3 cm uitgesneden.
De stukjes werden gedurende tenminste 24 uur gefixeerd in 10% forma-
line, waarna met behulp van een bevriesmicrotoom coupes werden vervaar-
digd, die gekleurd werden met haemaluin-eosine, Weigert-van Gieson
en Löffler\'s methyleenblauw (methoden ontleend aan Pallaske-
Schmidel, 1959).

Sommige produkten waren zo weinig gebonden, dat menging met Na-
alginaat en fixatie in CaCl2-bevattende formaline (P r a n d 1, 1960) nood-
zakelijk was om goede coupes te kunnen vervaardigen.

Geen der blikjes vertoonde bombage na 10 dagen bebroeden bij 37° C,
terwijl ook geen andere aanduiding van bacteriegroei werd gevonden. De
blikjes van de nummers 8 en 9 schenen reeds vóór het bebroeden iets
gebombeerd; bij opening bleek dat dit veroorzaakt werd door overvulling.

1. rulle, deegachtige inhoud, helder rood gekleurd (kleurmiddel ge-
bruikt?), wat scherpe zure geur;

2. vrij stevige „droge" inhoud, veel graan, veel gelatinestukjes erin, aspect
van boterhamworst, geur niet onaangenaam, kleur geen aanmerkingen;

3. stevige massa, zeer \\eel gort (?), vaalrode kleur, geur scherp, onaan-
genaam ;

4. zeer vochtige inhoud, veel vrij vocht, veel graan- en visdelen, kleur
goed, vis-geur;

5. vrij stevig, overwegend graan (tarwe?), daartussen weinig organisch
materiaal, geur nonnaal, aromatisch, kleur normaal;

6. zeer vochtig, sterk verkleind, veel graan, geen vis, fris roodbruine kleur,
geur redelijk;

7. zeer vochtig, vrij grove verdeling, erg \\erkookt, kleur en geur: geen
bijzonderheden;

8. tamelijk vochtige onsamenhangende inhoud, grotere stukken herken-
baar (o.a. long, milt), kleur normaal, geur matig (van voormagen?).

9. stevig, grof verdeelde inhoud, afzet van vet en gelatine, geur en kleur
als no. 8;

1 1. stevige massa, weinig afzet van vet en gelatine, vvel vrij veel gelatineuze
stukjes, vet is geel van kleur en olieachtig van consistentie, geur en
kleur normaal;

13. zeer vochtige grof verdeelde massa, wat vet- en gelatine-afzet, geur
en kleur matig.

De uitkomsten van het analytisch-chemisch onderzoek zijn weergegeven in
tabel 1; hierin werd tevens de consumentenprijs vermeld van het produkt,
omgerekend per 100 gram materiaal.

Bij dit onderzoek is nagegaan uit welke componenten de verschillende mon-
sters waren samengesteld. Zonder speciale methoden zijn kwantitatieve ver-
houdingen der componenten in coupes van mengprodukten moeilijk weer
te geven; wij hebben ons daarom beperkt tot het maken van een verdeling
in hoofd- en nevenbestanddelen. De nevenbestanddelen maakten dan slechts
enkele procenten van het totale volume uit.

In tabel 2 zijn de resultaten van dit onderzoek weergegeven; in de kolom
„bacterioscopisch onderzoek" zijn de resultaten van het onderzoek van met
Löffler\'s methyleenblauw gekleurde coupes vermeld; in de laatste kolom is
weergegeven, wat op de wikkel staat vermeld t.a.v. de samenstelling.

Met de nodige reserve in verband met het geringe aantal blikken dat van
elk „merk" onderzocht werd, zijn op grond \\an dit onderzoek toch enkele
algemene conclusies te formuleren.

1. Bij de technologische procedure is van goede blikmaterialen en sluitings-
apparatuur gebruik gemaakt en werd een riiim voldoende verhittings-
duur en temperatuur in acht genomen. Hygiënische gevaren zijn aan
het gebruik van deze conserven dus zeker niet verbonden.

2. De samenstelling van de blikinhoud komt niet altijd overeen met die,
welke op het etiket is aangegeven. Het begrip „complete maaltijd" im-
pliceert blijkbaar, voor zowel honde- als kattevoedsel. dat een hoog
gehalte aan zetmeel wordt toegevoegd.

3. In één der monsters werden delen van geslachtsorganen, in casu uteri,
aangetroffen. Het onderhavige produkt werd in ons land geïmporteerd.

4. De van dierlijke oorsprong stammende produkten zijn overwegend van
vers orgaanmateriaal van slachtdieren, kippen en vissen afkomstig. Bij
4 monsters was de rijkdom aan -- overigens door sterilisatie gedode —
kiemen en de weefseldesintegratie zodanig, dat we moeten aannemen,
dat dit orgaanmateriaal ten tijde van de verwerking in ondeugdelijke
toestand verkeerde.

5. De soms als zeer hoog aangegeven voedingswaarde, waarvan o]) de
etiketaanduidingen sprake is, dient kritisch te worden bezien. De
nutriënt-waarde, zowel als het gehalte aan sonmiige vitaminen, zijn
door het, voor microörganismen zeer afdoende, sterilisatieproces beslist
achteruit gegaan.

6. Een vergelijking van de prijzen en de werkelijke „waarde" der ver-
schillende produkten biedt weinig houvast, omdat we over dit laatste
onvoldoende geïnformeerd zijn.

hondevoedsel;
ingred.: kippe-
afval, paarde-
vlees, graan-
prod., vitaminen
en mineralen
hondevoedsel;
ingred.: vers
paardevlees en
beendermeel

kpl. maaltijd
met vlees voor
de hond; vlees,
meel en alle
natuurlijke
vitaminen en
mineralen

kpl. maaltijd
voor de kat; vis,
vlees, meel, alle
natuurlijke
vitaminen en
mineralen
„zuiver vlees"
in jus; bevat
vitaminen

Survey of the composition of canned meats for dogs and cats, based on
histological examination.

Gelet op de voedingswaarde en de prijzen (gemiddeld ƒ 0,25 per 100
gram) der ,,voederconserven", in vergelijking met die van verse slacht-
afvallen (v.a. f 0,10 per 100 gram), is het bepaald niet voordeliger om
deze conserven voor honden en katten te kopen. Verse afvallen zijn echter
niet bij elke slager en ook niet altijd te verkrijgen, zodat de conserven in
een behoefte kunnen voorzien. Door de producenten wordt aangevoerd
dat de opslag en het gebruik hygiënisch en gemakkelijk is en daarin heb-
ben zij gelijk.

Het \\ervverken van geslachtsorganen, in ons land als destructieniateriaal
aangemerkt, voert enerzijds tot de vraag of „voederconserven", die des-
tructiemateriaal bevatten, mogen worden ingevoerd en zo ja, of ze dan
\\anuit slagers- en andere voedingsmiddelenwinkels verkocht mogen wor-
den; anderzijds voert het tot de vraag of een gereglementeerde verwerking
\\-an een deel van het huidige destructieniateriaal in „voederconserven"
geen nuttiger bestemming zou kunnen zijn dan de destructie, zoals deze
thans hiervoor is opgelegd.

Van 13 merken voederconserven voor hond en kat werden steeds 2 blikjes gedurende
10 dagen bij 37° C bebroed en daarna aan een organoleptisch, chemisch- analytisch
en microscopisch-histologisch onderzoek onderworpen.

De samenstelling en de kwaliteit bleken zeer uiteenlopend van aard te zijn en niet
altijd overeen te komen met wat door de fabrikant op de wikkel werd aangegeven.
Een korte beschouwing over de betekenis van deze voederconserven voor kleine huis-
dieren werd aan het verslag toegevoegd.

From 13 brands of canned meats for dogs and cats, two cans of each v/ere incubated
during 10 days at 37° C., then submitted to an organoleptical, chemical-analytical
and microscopic-histological examination.

The composition and the quality turned out to be divergent and did not correspond
always with the indications on the wrapper .given by the manufacturer.
A short consideration about the significance of these canned meats for small animals
is added to this report.

De 13 marques de conserves des denrées alimentaires pour le chien et le chat, tou-
jours deux boîtes furent incubées pendant 10 jours à 37° C. et après cela soumises
à une experdse organoleptique, chimico-analytique et microscopique-histologique.
La composition ct la qualité résultaient d\'être très divergentes ct pas toujours con-
forme ce que le fabricant avait indiqué sur l\'enveloppe.

Une discussion brève de la signification de ces conserves des denrées alimentaires
pour des petits animaux domestiques fut ajoutée au rapport.

\\\'on 13 Konservenmarken Hunde- und Katzenfutter wurden je 2 Konservendosen
10 Tage lang bei 37° C. gehalten und dann organoleptisch, chemisch-analytisch und
mikroskopisch-histologisch untersucht.

Die Zusammensetzung und Qualität erwies sich als sehr verschieden und stimmte
nicht immer mit den .Angaben der Fabrikanten auf dem Etikett überein.
Zum Schluss folgt eine kurze Betrachtung über die Bedeutung dieser Futterkonserven
für die kleinen Haustiere.

E n d t, P. J. van en N i e u w 1 a n d, C. H.: Snelle methcxle ter bepaling van het

keukenzoutgehalte in gezouten spek. Tijdschr. Diergeneesk., 64, 74, (1937).
P a 1 1 a s k e, G. und S c h m i d e 1, E. : Patholo.gisch-Histologische Technik. Berlin,
1959.

Prändl, O.: Die histologische Analyse von Wurstwaren. Hab.sehr. München,
1961.

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten der Faculteit der
Diergeneeskunde, Utrecht.

Iedere praktizerende dierenarts zal het nut van rectaal exploreren zeker
niet in twijfel trekken. Daarom is het een niet goed te verklaren ver-
schijnsel, dat er altijd nog weer practici zijn, die een patiënt niet rectaal
exploreren. Vanzelfsprekend zal geen enkele practicus iedere koe of ieder
paard, dat hij in behandeling krijgt, rectaal gaan exploreren. Praktijk
doen is nu eenmaal iets anders dan het onderzoek van patiënten, zoals onze
co-assistenten dit moeten doen. Doch wanneer men, na een grondig
onderzoek, geen diagnose kan stellen en men heeft daarbij vergeten of
verzuimd de patiënt ook nog rectaal te exploreren, dan wordt er m.i. een
kunstfout gemaakt.

Men kan zich in een dergelijk geval ook niet beroepen op het feit, dat
rectaal exploreren tijdens de studietijd niet is geleerd en gepropageerd.
De ouderen onder U weten veel te goed hoe in de Kliniek voor Inwen-
dige Ziekten èn Wester èn later Reijcrs èn Van Raadshooven dit rectaal
exploreren als iets vanzelfsprekends beschouwden bij het onderzoek.
Prof. VVagenaar laat thans, net als voorheen al Prof. Beijers, zelfs prac-
tica geven waarbij iedere student na zijn D I examen al gelegenheid ge-
boden wordt het rectale exploreren uit te voeren, onder toezicht en met
de leidende hand van een der leden van de wetenschappelijke staf, via een
laparotomiewond. Tijdens de demonstraties zal bijna iedere patiënt rec-
taal geëxploreerd worden, de co-assistenten krijgen 5 weken lang in de
Kliniek voor Inwendige Ziekten alle gelegenheid hun eigen en ook an-
dere interessante patiënten door middel van de rectale exploratie nauw-
keurig te onderzoeken onder controle en met aanwijzingen van een dieren-
arts.

Waarom zijn cr dan altijd nog collegae, welke dit zo belangrijke onderzoek
te vaak verzuimen uit te voeren?

Gebrek aan eivaring kan hier geen rol spelen, want de grondslag is al tijdens
de studie gelegd. Het is \\anzelfsprckend, dat iemand die veel rectaal ex-
ploreert, ook veel ervaring krijgt. „Al doende leert men" is ook hier een
waarheid, maar dan zal men toch dit „doen" na zijn studietijd moeten
blijven voortzetten.

Speelt hier soms de materiële wehaart een rol? Wie durft het te zeggen?
Gebrek aan tijd mag geen argument zijn om dit onderzoek na te laten.
Onze cliënt wil waar voor zijn geld, zeer terecht; maar hij zal het de prac-
ticus niet kwalijk nemen, als deze na een volledig onderzoek, waarbij dus
ook de rectale exploratie niet vergeten dient te worden, niet tot een diagnose
kan komen. Dit overkomt een ieder, zowel de jonge nog onervaren prac-
ticus, als de oudere meer geroutineerde practicus.

1 N. D. M. Dekker, wetenschappelijk hoofdambtenaar A aan de Rijksuniversiteit
Utrecht, Biltstraat 172, Utrecht.

Gebrek aan durf is Jiier ook niet als argument tegen aan te voeren, want
rectaal exploreren is, mits dit lege artis wordt uitgevoerd, absoluut zonder
gevaar. Mag men het inderdaad af en toe gebezigde zinnetje „dan krijg ik
vuile handen" hier eigenlijk wel aux serieux nemen? Zeer zeker niet, maar
het wordt toch maar gezegd! In een dergelijk geval krijgt men toch de
indruk dat de betreffende dierenarts zijn roeping wel erg misgelopen is. Is
hier gemakzucht in het spel? Ik meen van wel, maar wie durft het te zeg-
gen?

Er zijn vele patiënten, waarbij een gedegen klinisch ondei-zoek, met als
sluitstuk de rectale exploratie, niet tot de juiste diagnose zal voeren. In
dergelijke gevallen staal de Kliniek voor Inwendige Ziekten voor U klaar
te pogen door middel van een uitgebreid onderzoek, dat vaak zal bestaan
uit een klinisch-, klinisch-chemisch-, hematologisch- en soms röntgenolo-
gisch onderzoek, tot een juiste diagnose te komen en op grond hiervan cen
geschikte therapie in te stellen of advies te verstrekken.
Het is overigens uit een oogpunt van onderwijs altijd prettig, als dergelijke
— z.g. moeilijke — patiënten ons, desnoods alleen ter demonstratie, worden
aangeboden, al mag niet verheeld worden, dat hieraan soms financiële con-
secjuenties zijn verbonden. Deze kunnen echter vaak in overleg met de be-
treffende hoogleraar en de practicus geregeld worden.

Van de hierna volgende patiënten zal U alleen de anamnese — zoals deze
is medegedeeld óf door de eigenaar óf door de behandelende dierenarts,
soms ook door beiden — worden verstrekt, terwijl, wat het onderzoek be-
treft, alleen de resultaten van de rectale exploratie woiden beschreven en
op grond hiei-\\\'an de diagnose. In de meeste gevallen is een bevestiging \\an
deze diagnose aan de hand van de verrichte sectie mogelijk geweest. In en-
kele gevallen werd de diagnose tijdens de operatie bevestigd.

Anamnese: De koe heeft 3 weken geleden gekalfd, alles is normaal gegaan, liet
dier eet nu niet, .geeft slechts 5 liter melk. Vol.gens dc dierenarts heeft de koe
slepende melkziekte. De koe kreunt niet, is niet tympanisch geweest, is niet veel
gesleten en de mest is slijmerig.

Uitslag rectale exploratie: Op de uterus is duidelijk knisteren te voelen. Deze
uterus is verkleefd met de bekkenwand en moeilijk met dc vingers los te maken.
Verder naar voren is ook op vele plaatsen fibrine te voelen.
Diagnose: Chronische peritonitis.

Sectie uitslag: Uitgebreide chronische peritonitis t.g.v. traumatische gastritis.
Door de netmaagwand steekt een vrij grote spijker in de buikholte. Enkele grote
afgekapselde abcessen en vergroeiingen zijn aanwezig.

Anamnese: De koe is sinds 8 dagen ziek, ze eet niet meer en ze geeft geen melk
meer. Het dier werd door de behandelende dierenarts gelaxeerd, hierop is veel
dunne mest afgekomen. De koe bleef na het vasten nog te dik. Na een 2e maal
laxeren werd de koe wel dun, maar ze blijft echter te flauw en de melkgift is te
laag.

Rectale exploratie: Er is een niet drachtige uterus te voelen, de bekkeningang is

niet te passeren vanwege uitgebreide vergroeiingen waar tiet rectum als een buis
door loopt. Knisteren is overal te voelen.
Diagnose: Chronische peritonitis.

Anamnese: De koe moet over ruim 3 maanden kalven en is sinds 3 weken ziek.
Ze eet niet meer. Er zijn geen pensbewegingen. Het dier urineert met kleine
beetjes, geeft steeds minder melk, is links soms wat dik. De koe hoest niet. De
urine heeft een goede kleur, de mest is donker gekleurd en bevat veel slijm. Een
poeder van de dierenarts had niet geholpen volgens de eigenaar.
Rectale exploratie: Er is een dikke harde massa links in de bekkenholte te voelen
en te vervolgen in de buikholte. Het rectum zit hieraan vast.
Diagnose: Grote tumor.

Sectie: Een tumor van het ovarium ter grootte van 40x30x20 cm met een hard,
onregelmatig knobbelig, maar glad oppervlak. Het oviduct bleek sterk verdikt
door bindweefsel, in de tumormassa opgenomen te zijn. Microscopisch blijkt deze
tumor een chondrosarcoom te zijn.

Anamnese: De koe steunt sinds gistermorgen en is tympanisch. Sinds die tijd is
praktisch geen mest afgekomen. Er werd geen koliek gezien. De koe ligt veel.
Bij staan trippelt de koe. Een amraoniakale geur van de urine is waarneembaar.
De koe moet over 2 maanden kalven en is door de dierenarts gelaxeerd. Hierop
kwam waterdunne mest af.

Rectale exploratie: Op de pens, om de linker nier, is fijn knisteren te voelen. In
de omgeving van de uterus is grof knisteren te voelen.
Diagnose: .\\cute uitgebreide fibrineuze peritonitis.

Sectic: Er werd bericht ontvangen van het abattoir dat de koe een algehele fibri-
neuze peritonitis bleek te hebben.

Anamnese: Volgens eigenaar bloedwatert de koe. Door de dierenarts werd urine
onderzocht en er bleek hematurie te bestaan. De eetlust is goed. Omdat de vol-
gende dag de toestand stationair bleek, werd het dier naar de Interne Kliniek
verwezen voor nader onderzoek.

Rectale exploratie: De pensinhoud is hard. Er is een drachtige uterus te voelen.

De linker nier is vergroot, te ver naar caudaal te voelen. Voorts is een verdikte

linker ureter ( ± 1 cm diameter) aanwezig en de rechter nier is niet te voelen,

Anamnese: De dierenarts werd geroepen omdat de koe koliekverschijnsclen had
en niet met de koppel mee liep in de wei. Volgens de dierenarts zou het een
mummificatie van de witte huid zijn en werd advies gegeven de koe in een don-
kere stal te zetten en werd een sulfas natricus poeder gegeven. Na enkele dagen
trad geen verbetering op en de koe is naar de kliniek vervoerd. Er werd geen
mummificatie van de witte huid geconstateerd, Wèl viel op dat de koe bloed-
waterde en met het linkerbeen naar de buik trapte.

Rectale exploratie: Er werd een sterk vergrote linker nier met ureter ter dikte
van een bezemsteel gevoeld. Bij vaginale exploratie bleek de blaaswand sterk
verdikt.

Anamnese: De koe heeft 2 maanden geleden gekalfd (een dood kalf) en ze heeft
daarna 9 dagen retentio secimdinarum gehad. Daarna had het dier gedurende
2 weken goede eetlust, wèl witvuilen. Een week geleden is de dierenarts ge-
roepen omdat de koe traag was, geen eetlust had en veel te weinig melk gaf.
Verzwakte penswerking werd waargenomen.

Rectale exploratie: Een te grote uterus is te voelen. Vóór de rechter uterushoorn
is een harde, ongeveer voetbalgrote, massa waarneembaar, waar het ovarium naast
is te voelen. Verder zijn verklevingen van de uterus met de omgeving te voelen.
Diagnose: Peritonitis met tumor, waarschijnlijk uitgaande van de bijnier.
Advies: Opruimen.
Sectie: Niet bekend.

Anamnese: De koe vermagert en heeft onregelmatige pensbewegingen. Het dier
kreunt af en toe: het lust wel bieten, geen hooi.

Rectale exploratie: In de gehele buikholte, voor zover aftastbaar, zijn grotere en
kleinere harde knobbels te voelen. De cervix en een gedeelte van de uterus voelen
verhard en knobbelig aan. De linker nier is niet bereikbaar.
Diagnose: Tumor met metastasen.

Sectie: Scirrheus uteruscarcinoom van linker hoorn vlak vóór de bifurcatie, met
talrijke metastasen op het Peritoneum.

Anamnese: De koe is twee dagen geleden opgehouden met eten. Rechts onderaan
is de buik te dik en is klotsen te horen. Pols 120. Het dier werd behandeld met
sulfas natricus en carbacholinjectie en het was de volgende dag iets beter en werd
er weer wat herkauwen gezien. Na herhaalde carbacholinjectie is wat dunne
mest afgekomen. Heden heeft de koe een pols van 70, de toestand is verder het-
zelfde.

Rectale exploratie: Rechts in de buik zijn darmen te voelen met harde knobbeltjes
in het scheil. Er zijn een tumor in het linker ovarium en een tumorachtige dikte
in de uterus te voelen.

Diagnose: Tumormetastasen. De plaats van de oorspronkelijke tumor is niet
vast te stellen.

Sectie: Van de slachtplaats werd vernomen, dat in de lever een grote tumor ge-
vonden was en verder overal kleine uitzaaiingen, terwijl veel transsudaat in dc
buik aanwezig was.

Anamnese: Een 2/2-jarig paard is sinds ± 3 maanden niet in orde, het heeft
tweemaal een wormkuur gehad. De temperatuur was steeds te hoog. Vier weken
geleden werd het dier voor het laatst tegen wonnen behandeld. Het vertoont af
en toe een koliekaanval.

Rectale exploratie: Midden in de buik is een zeer grote keiharde dikte te voelen,
onregelmatig van oppervlak.

Diagnose: I.v.m. de plaats en de temperatuurverhoging een geïnfecteerd zeer
groot wormaneurisma.
Advies: Opruimen.

Sectie: Aneurisma verminosa, meer dan voetbalgroot, met kiebarde tot ± 4 cm
dikke bindweefselafkapseling.

Anamnese: De koe is al enkele dagen ziek, ze heeft diarree gehad (licht van
kleur) en wil nu niets meer eten; er is geen mest meer gezien. De koe heeft ± 3-4
weken geleden gekalfd.

Rectale exploratie: Er is een niet drachtige uterus en een grote pens met slappe
inhoud voelbaar. De linker nier en ureter hebben geen afwijkingen. Rechts van
de linker nier is een grote dikte te voelen, ruw van oppervlak.
Diagnose: Lebmaagtorsie of -dilatatie.
Therapie: Operatie.

Uitslag: Er werd een lebmaagtorsie 180° naar links geconstateerd: de torsie kon
opgeheven worden.

Anamnese: De koe heeft 4 weken geleden gekalfd en vertoont sinds vanmorgen
koliekverschijnselen, vaak liggen en opstaan. Er komt weinig mest af, welke zeer
dun is. De koe heeft de hele dag niets gegeten.

Rectale exploratie: Rechts van de linker nier is duidelijk een grote ballon te
voelen. Op de ballon zijn strengen te voelen.
Diagnose: Lebmaagtorsie of -dilatatie.
Therapie: Operatie.

Uitslag: Hierbij werd de diagnose bevestigd. De torsie was naar links en bedroeg
180°. Repositie bleek mogelijk. Het post operatief verloop was gunstig.

Ananmese: De koe heeft 6 weken geleden gekalfd en is sinds die tijd ,,hangerig".
De dierenarts heeft poeders gegeven. De koe wordt steeds minder en heeft de
laatste da.gen praktisch niet gegeten. Ze ligt veel in de wei en als de koe ligt
slaat ze met de benen naar de buik. De mest is stijf.

Rectale exploratie: Rechts boven in de buikholte is duidelijk de lebmaag te voelen,
ruw van oppervlak (omentum).
Diagnose: Lebmaagtorsie of -dilatatie.
Therapie: Operatic.

Het verloop was i.v.m. vermoedelijk reeds te voren geperforeerde ulcus van de
lebmaag ongunstig.

Anamnese: De stier is ongeveer 3 weken ziek, hij eet weinig en is erg stil: hij
vermagert. De deklust is onvoldoende.

Rectale exploratie: Om het rectum heen, en deze als een manchet omvattend,
is een keiharde dikte te voelen. In de directe omgeving van de nier (niervet)
zijn harde kastanje- tot sinaasappelgrote knobbels te voelen en onder in de buik-
holte rechts nog enkele grote harde knobbels, een enkele met scherpe rand en
allemaal onregelmatig van vorm.

Diagnose: Vetnecrose. Men zou zich hierbij kunnen vergissen en de diagnose
tumormetastasen gesteld kunnen hebben. Heeft men echter rectaal dit beeld een-
maal gevoeld, dan is vergissen praktisch uitgesloten, omdat het beeld zo typisch is.
Sectie: Om het rectum werd een harde knobbelige dikte aangetroffen, in het
niervet 4 knobbels van verschillende dikte, in het scheilsvet een vijftal knobbels,
welke bij doorsnede uit necrotisch vet bleken te bestaan,

Anamnese: De stier is 14 dagen geleden ernstig kreupel geweest. Na behandeling
hiervan is de kreupelheid verbeterd, maar het dier blijft sindsdien suf en eet
praktisch niet.

Rectale exploratie: In het vet van de linker nier zijn verscheidene kleine knob-
beltjes en ver naar voren één grote harde dikte te voelen. Ventraal in de buik-
holte is een conglomeraat van grillig gevormde keiharde massa\'s te voelen.
Diagnose: Vetnecrose.

Na bestudering van deze gevallen hebt U dus kunnen concluderen, dat
een goed uitgevoerde rectale exploratie vaak van doorslaggevende be-
tekenis is. Hieruit mag U evenwel ook weer niet de conclusie trekken, dat
een grondig klinisch onderzoek dus niet noodzakelijk is.
Een dergelijk onderzoek zal U vaak al door soms opvallende symptomen
in de goede richting sturen. Ik denk b.v. aan een patiënt met jjraktisch
geen pensbewegingen en een duidelijke defense musculaire. Hierbij zullen
Uw gedachten ongetwijfeld uitgaan naar een peritonitis. Bij een koe met
koliekverschijnselen en lozing van bloederige urine zult U zeker aan de
mogelijkheid van een pyelonefritis gaan denken. U moet in de praktijk
de klinische verschijnselen weten te interpreteren, waarbij dan in vele gc-
\\allen de resultaten van de rectale exploratie tot een uiteindelijke diagnose
zullen leiden. Blijkt deze diagnose dan óf bij operatie óf na sectie juist te
zijn geweest, dan zal dit de practicus met liefde voor zijn beroep zeker meer
voldoening schenken dan b.v. de wetenschap dat men in staat is op één
dag 500 runderen te enten tegen mond- en klauwzeer.

•Aan de hand van een aantal praktijkgevallen demonstreert schrijver dc noodzake-
lijkheid van het uitvoeren van een .goede rectale exploratie en de mogelijkheid om
in bepaalde gevallen alleen door middel van deze rectale exploratie tot een juiste
diagnose te komen.

Based on a number of cases in veterinary praxis the necessity of a good rectal explo-
ration is demonstrated as well as the possibility to make a good diagnosis in special
eases, based on rectal exploration only.

L\'auteur prouve sur la base de plusicurs cas de la pratique la nécessité d\'cxécuter unc
parfaite exploration rectale et aussi la scule possibilité de parvenir le cas échéant
par cette exploration rectale ä unc bonne diagnose.

Der Verfasser erweist auf Grund einer Zahl praktischer Fälle einerseits den Nutzen
einer gut ausgeführten Rektaluntersuchung sowie anderseits die Möglichkeit um in
bestimmten Fällen nur mittels dieser Rektaluntersuchung eine richtige Diagnose zu
ermitteln.

Op 8 februari 1963 werden wij \'s a\\\'onds in consult geroepen bij een koe
\\ an wed. M. te Z. Dit geval is naar onze mening wel zo zeldzaam en inte-
ressant, dat wij het graag in het tijdschrift zouden vermelden.

De koe is in de loop \\ an de dag erg benauwd geworden. De koe ernaast
is de nacht ervóór half over het schot gesprongen. De patiënte staat veer-
tien dagen \\ óór het kalven.

De koe staat op een stal \\ olgens Gronings model; twee bij twee, met houten
schotten tussen de stallen.

De pols is 96, regelmatig, zonder bijgeruisen. De temperatuur is 38.9° C.
De ademhaling is zeer frequent: abdomino-costaal, waarbij de buikslag
sterk ov erheerst.

Bij onderzoek van het digestie-apparaat blijken de pensbewegingen regel-
matig te zijn, doch niet krachtig (11 in 5 minuten). De koe probeert te
defaeceren, maar kan de faecesbal niet kwijtraken. De faeces waren nor-
maal. Bij liet verrichten van de pijnproeven, die alle positief uitvielen,
kreunt het dier sjjontaan. \\\\\'aar de koe werd aangeraakt, volgde steeds
kreunen.

COnderzoek van het respii atie-apparaat bracht bij auscultatie links een ver-
scherp vesiculair ademen aan het licht, doch rechts was niets te lioren. Af
en toe hoorden wij een krachteloos, voorzichtig hoestje.

Therapie. Enige uren afwachten. Indien dan geen verbetering is inge-
treden, of indien de toestand slechter wordt: opruimen.

De fre(]uente ademhaling, het verscher|5te vesiculaire ademen links en
vooral het niets horen rechts, bracht ons tot de conclusie, dat er rechts
iets moest zitten tussen long en ribwand en dat dit hoogstwaarschijnlijk
geen vocht was.

Onze redenering was nu zo, dat de plotselinge verschijning van de buurkoe
over het schot voor onze patiënte een hele schrik is geweest. Zij is hierdoor
achteruit gedeinsd en in de zeer diepe groep gevallen, met haar buik op

R. J. Bakema en A. J. van der Munnik, praktizerende dierenartsen te Zuidlaren,
Hondsrugstraat 16.

de stenen rand. Dit gaf een plotselinge enorme druk in de buikholte, waar-
door het middenrif is gescheurd en de buikinhoud in de borstholte is te-
recht gekomen (waarschijnlijk een gedeelte \\an de lever). Het is een
hernia incarcerata geworden, met leverstuwing als gevolg, zodat de symp-
tomen in de loop van de dag steeds alarmerender werden. Het niet kun-
nen persen op de faeces is door deze diagnose ook verklaard,

\\ erloop. In de loop van de avond werd de toestand erger en is het dier
geslacht.

Tot onze vreugde ontvingen wij van collega R e i c h m a n n bericht van
de sectie, die onze diagnose bevestigde,

Beschrijving van een geval van geconstateerde hernia diaphragmatica bij een koe,
welke op stal stond.

Description of a case of hernia diaphragmatica in a cow, which stood in the cow
house.

In Frankrijk en Italië is de dikbil door dc sla.gcrs, die hiervoor 35-40% meer per kg
betalen, zeer gezocht. Een Frans onderzoek naar dc factoren die deze meerwaarde
bepalen gaf de vofgende uitkomsten:
5% als gevolg van een hoger aanhoudingspercentage;

18% als gevolg van een groter percentage spieren (minder been, vet e,a,) ;
2% als gevolg van een groter percentage Ie klasse vlees bij het uitsnijden van
het karkas,

In totaal komt dit uit op een meerwaarde van 25%, Dat de marktwaarde 35% ho,ger
ligt wordt verklaard uit het feit dat de sla,gcrs ook biefstuk uit de voorvoet (speciaal
de schouder) kunnen snijden. De dikte van de spieren en de totale afwezigheid daar-
in van vet maken een zeer economisch uitsnijden van het karkas mogelijk.
Hetzelfde onderzoek geeft ook enige informatie over de groeicijfers. De groeisnclhcid
zou bij dikbilstieren lager liggen dan bij normale stieren, wanneer ze tot een leeftijd
van 2 of 3 jaar worden gemest. Voorts wordt (althans vol.gens voornoemd onder-
zoek) in het bijzonder ruwvoer niet vlot opgenomen, hetgeen aan de mindere ont-
wikkeling van de pens zou moeten worden toegeschreven. Daarente.gen zou dc groci-
snclheid in de jeugd (tot ± 1 jaar) bij de dikbil hoger liggen, (Dit zou wel begrijpe-
lijk zijn, daar de jeugdgroei voornamelijk vleesaanzct betekent, terwijl de groei van
volwassen dieren in hoofdzaak op vetaanzet betrekking heeft; dikbillen vormen ook
op oudere leeftijd vrijwel geen vet.)

Uit het voorgaande kan men conluderen dat dikbillen in het bijzonder geschikt zijn
voor de produktie van mestkalveren en vleesstiertjes of vleespinken, aangezien ze een
snelle jeugdgroei paren aan een sterke vleesvorming op jeugdige leeftijd.

Lie ss, B.: Beobachtungen und Untersuchungen über den Lippengrind (Ecthyma
conta.giosum) der Schafe als Zooanthroponojie. Zbl. Bakt. I Orig., 185, 289, (1962).
Tien veterinaire Studenten uit Hannover gaven de schapen van de proefboerderij
een wormiddel in, waarbij de bek maximaal werd geopend en met de vingers de
capsules op de tong werden gelegd.

Hierbij verwondden zich vier studenten de vingers aan de kiezen van de schapen.
Enkele dagen later ontwikkelden zich op de gewonde plaatsen pokkenachtige exan-
thema, welke veroorzaakt bleken te zijn door het virus van de Ecthyma contagiosum.
Het bleek nu dat ook de lammeren korstvorming aan de lippen vertoonden. Met de
weefselcultuur van materiaal der studenten gelukte het schapen experimenteel te in-
fecteren.

Huck, R. A., Cartwright, Sheila, F. and P a t e r s o n, A. B.: The inci-
dence and distribution of sera from normal pigs containing neutralizing antibodies
to the Talfan strain of Teschen-virus. Res. vet. Sci., 3, 429, (1962).

Op grond van serologisch onderzoek beschouwen de auteurs het zgn. Talfan-virus
als de Engelse stam van het Teschen-virus. De ziekte vormt in Engeland uit klinisch
oogpunt geen ernstig probleem en wordt daarom vrij zelden gediagnostiseerd. Ten-
einde een indruk te verkrijgen van de verspreiding dezer ziekte in Zuid-Oost Enge-
land, werden ruim 1000 varkenssera, afkomstig uit een 14-tal graafschappen op anti-
lichamen tegen dit virus onderzocht door middel van een neutralisatietest in varkens-
niercelcultures. Met toenemend gewicht bleek een procentuele stijging van het aantal
antilichamen bevattende sera gepaard tc gaan. In het door de onderzoekers gebruikte
testsysteem wordt een serumtiter hoger dan 20 als positief beschouwd.
De gevonden percentages positieve sera varieerden in de verschillende graafschappen
tussen 44 en 70%. Epidemiologisch wordt cen parallel getrokken met poliomyelitis.
Beneden de leeftijd van 6 weken is een hoog percentage bi.g.gen, waarschijnlijk door
passief van de moeder verworven antistoffen, nog beschermd en hierbij komen kli-
nische infecties dan ook zelden voor.

Tenslotte wijzen de schrijvers op het gevaar van eventueel in Engeland binnen-
dringen van sterker patho.gene Teschen-virusstammen.

(Te.gen deze publikatie is cen bedenking in te brengen. Volgens Mayer (Ann. N.Y.
Ac. Sei., 102, 423) bevatten varkensscra dikwijls antilichamen tegen nict-pathogene
enterovirussen, welke positieve kruisreacties met het Teschen-virus kunnen .geven.
Voor differentiatie tussen het Teschen-virus en varkensenterovirussen dient men dan
ook gebruik te maken van in laboratoriumproefdieren opgewekte antistoffen, waarbij
géén serologische verwantschap tussen deze virussen aantoonbaar is.
Hieruit volgt, dat het niet toegestaan is, uit de bij dit massonderzoek gevonden
neutralisatietiters directe conclusies over de verspreiding van het Teschen-virus in
En,geland tc trekken. Ref.)

Anderson, E. S., G a 1 b r a i t h, N. S. and T a y 1 e r, C. E. D.: .An outbreak of
human infection to Salmonella typhimurium phage type 20a associated with infec-
tion in calves. Lancet, 1961 I, 854, (1961).

In Zuid-Oost Engeland werden tussen juli en oktober 1958 negentig gevallen van
Salmonella typhimurium fagetype 20a bij de mens vastgesteld.

Do patiënten betrokken hun vlees van twee Joodse slachtplaatsen in Londen. Van
de kalveren in deze slachtplaatsen vifcrden nu regelmatig culturen uit rectum en
coecum aangelegd. Hierbij bleek een groot verschil in het aantonen van Salmonella\'s.
205 kalveren, die op zondag en maandag werden onderzocht, waren voor 35,6%
Salmonelladrager, waarvan 12,7% Salomnella typhimurium fagetypc 20a. Van 164
op dinsdag geslachte dieren was geen enkele Salmonella typhimurium-drager, terwijl
er verder slechts één Salmonella dublin werd gevonden. M deze kalveren waren via
een verzamelcentrum aangevoerd, waar de dieren die op dinsdag geslacht werden
maar één dag verbleven, terwijl de zwaar besmette groep daar 2 ä 5 dagen was ge-
weest.

Kalveren uit andere verzamelplaatsen bleken met het bewuste Salmonella typhi-
murium-type niet te zijn besmet.

Szöke, Katalin und Z e m p 1 e n i, T.: Die Wirkung von Kupferverunreinigung
und in der Nahrung auf den Vitamin G Haushalt bei Ratten und Meerschweinchen.
Int. J. Vitamin Res., 32, 269, (1962).

Verontreiniging van het voer met koper kan tot gevolg hebben dat de oxydatie van
vitamine G (reeds in de darmen) gekatalyseerd wordt. Dit kan een reëel gevaar
zijn voor het organisme als bijvoorbeeld met koperhoudende middelen bespoten fruit
wordt gegeten. Proeven werden genomen met ratten die zelf het vitamine C kunnen
synthetiseren, en met cavia\'s die dit vermogen missen.

Bij ratten werd negen weken lang 15 mg koper in de vorm van kopcrsulfaat door
het voer gemengd. Deze niet toxische dosis had tot gevolg dat het vtiamine C ge-
halte der bijnieren significant lager werd, terwijl het kopergehaltc van de lever, de
vormingsplaats van het vitamine C, 13-voudig gestegen was.

Bij de cavia\'s werd het kopersulfaat op de haver gesproeid waarna het voer werd
gedroogd, zodat het koper alleen op de buitenkant in gedroogde vorm aanwezig was.
Het vitamine G-gchaltc van dit voer bleef daardoor ongewijzigd. Deze proef duurde
10 weken.

Het bloedserum werd onderzocht op alkalische fosfatase activiteit en het vitamine C-
gehalte. De bijnieren en de lever werden op vitamine C onderzocht, terwijl tevens
het kopergehaltc van de lever werd bepaald. Het bleek dat het serum-fosfatase-
gehalte na 5 weken beduidend lager lag dan na 10 weken bij de proefdieren. Deze
bevindingen zouden er op duiden dat dc osteoblasten-activitcit vooral bij het jonge
dier sterk gestoord is door de kopergiften. Hoewel cr geen duidelijk verschil aan tc
tonen was tussen de vitamine G-gchalten van serum, bijnieren en lever der procf-
en controlegroep, zou de verlaagde fosfatase-acdviteit toch sterk pleiten voor een ge-
stoorde vitamine G-voorziening (speculatief, Ref.).

Het kopergehalte van de lever was 3 maal zo hoog, wat er voor zou pleiten dat de
koperopslag bij de cavia beduidend geringer is dan bij dc rat.

(Het is echter zeer de vraag of de verschillen in de wijze van toediening hier niet
een belangrijke rol hebben gespeeld. Ref.)

Schaltenbrand, G.: Radikulomyelomeningitis nach Zeckenbisz. Münch. Med.
Wschr., 104, 829, (1962).

Schaltenbrand (Würzburg) nam vier gevallen bij de mens waar, waarbij na
de beet van teken ernstige ziekteverschijnselen optraden. (Daar de praktizerende
collegae \'s zomers ook nog wel eens door teken zullen worden gebeten, lijkt mij deze
waarneming voor hen niet onbelangrijk, Ref.)

Bij deze patiënten ontwililcelden zich, enige dagen tot enkele weken na tekenbeet,
in dc omgeving van de beet roodheid en zwelling van de huid, die gevolgd werd door
aandoening van het zenuwstelsel. In drie gevallen betrof het een ontsteking van de
segmentaire-zcnuwwortels met stoornissen in de betrokken segmenten. Later brcid-
den deze verschijnselen zich ook uit tot de symmetrische extremiteit (areflexie, sen-
sibiliteitsstoornis en lichte parese).

Bij één van deze patiënten, die in de opperarm was gebeten, ontstond een beiderzijdse
facialis paralyse. Bij dc vierde patiënt traden verlammingsverschijnselen aan alle vier
de ledematen en ademhalingsstoornissen op, waarvoor behandeling in de ijzeren long
noodzakelijk bleek, en verder sensibiliteitsstoornissen en pyramidenbaanverlamrningen.
Ruim een jaar later was deze 21-jarige man nog zodanig atactisch dat hij alleen met
hulp enkele passen kon lopen en was hij onder meer nog steeds behept met inconti-
nentia urinae.

De schrijver brengt deze ernstige ziekteverschijnselen in verband met de beet van
teken en vermoedt dat deze veroorzaakt zijn door het Rusisch tekenencefalitisvirus.

Campling, R. C., Freer, M. and B a 1 c h, C. C.: Factors affecting the volun-
tary intake of food by cows. II. The relationship between the voluntary intake of
roughages, the amount of digesta in the reticulo-rumen and the rate of disappearance
of digesta from the alimentary tract. Brit. ]. Nutr., 15, 531, (1961).

In vervolg op reeds genomen proeven werd onderzoek gedaan over het verschil in
opname tussen hooi en stro; twee vocdermiddelen welke in fysisch opzicht niet eens
zo veel van elkaar verschillen.

Van hooi bleek de opname 200% van die van stro. Vlak voor de volgende voedertijd
bleek het verschil in gewicht van de droge vaste pensinhoud nog slechts 6% t.g.v. de
hcK)igroep te zijn. Het hooi verlaat dus sneller de pens - netmaag.
Schrijvers nemen aan dat de voedselopname zodanig is, dat, rekening houdend met de
passage-snelheid door pens - netmaag, aan het begin van de volgende voedertijd
altijd eenzelfde hoeveelheid onverteerde voedselbcstanddelen aanwezig is. De opname-
capaciteit kan dus worden opgevoerd door de passagesnelheid te vergroten. (In het
geval van gedroogde groenvoeders is dit door bijv. malen te bereiken. Een nadeel is
echter dat dan de vertering (= benutting) afneemt. Het zal dan ook van econo-
mische factoren afhangen of een behandeling van ruwvoeders, welke tot een grotere
opname leidt, verantwoord is, Ref.).

Warwick, B, L, and B e n y, R. O.: Infantile Entropion in sheep, ƒ, Hered., 53
10, (1961).

Bij onderzoek van 4718 lammeren, meest Rambouillets, geboren op een proefboerderij
in Texas, werd geconstateerd dat 37% bij het geboren worden eenzijdige of meer-
zijdige entropion vertoonden. De meeste van deze gevallen herstelden spontaan.
Het bleek dat wanneer beide ouders normaal waren, 1,17% van de lammeren abnor-
maal was. Met één ouder die normaal en de andere niet geregistreerd was, bleek
4.19% der lammeren afwijkend. Wanneer één ouderdier aangedaan was en de andere
normaal, bleek 8,19% van de lammeren entropion tc vertonen. Van de nakomelingen
van één afwijkende ouder en de andere niet .geregistreerd was, bleek 14.89% der
lammeren afwijkend.

Slechts één lam werd geboren afkomstig van ouders die beide afwijkend waren en
dit was normaal.

De verschillen in het voorkomen van entropion bij de verschillende soorten paringen
waren zeer significant, zodat aangenomen wordt, dat erfelijkheid een rol speelt,

S. F. M. D a v i e s, L. P. Joyner and S. B. Kendall.
(Oliver and Boyd, London, pp. 264, fig. 36. Price 421-J

This book, written by three members of the Department of Parasitology, Central
Laboratory, Weybridge, England, is designed to give a comprehensive review of
Coccidiosis in domestic animals, which will be of use both to the clinician and labo-
ratory workers.

Coccidiosis is world-wide in its distribution, and occurs in all species of domestic
animals. In spite of the wide range of coccidiostats available, the sale of what
exceeds 30 million dollars per annum in the United States alone, the disease is still
far from being eradicated.

Very considerable advances in our knowledge have been made during the last two
decades, and as a consequence, a very considerable volume of literature has accu-
mulated, which is not always easily available to the research worker or to the busy
clinician. The authors therefore have performed a ver>\' valuable service not only
in collecting this information into one comprehensive volume, but they have also
drawn on their own extensive experience of the subject, to present the first consise
and up-to-date account of Coccidiosis available to the veterinarian.

After dealing with the economic importance and distribution of Coccidiosis in
Chapter I, the classification, morphology and life-history of the parasite is summa-
rized in Chapter II. One of the most important sections in this chapter is that
dealing with the survival of avian oocysts outside the host in soil and litter as this
is of such importance in controlling epidemiology.

The symptoms, pathology and dia.gnosis of the disease especially in cattle and poultr)-,
are very briefly dcalth with in six pages in Chapter III, leaving a fuller consideration
to later chapters. In Chapter IV, the problems connected with immunity and epi-
demiology are reviewed. .Although the subject matter has here been condensed into
15 pages, the major problems on the nature and specificity of immunity, and the
factors influencing epidemiology are so lucidly presented that they should stimulate
further reading by the serious student, using the ample references provided.
The main general section of the book is from Chapter V to XIII, where the infec-
tions of the various species of Coccidia are described for each group of animals.
Some idea of the wide range of Coccidia species involved may be appreciated when
it is considered that 29 species of Eirneria are reported from cattle, sheep of goats,
6 species from the pig, 15 from hens and turkey and 29 from rodents, in addition
to those occurring in other animals. Fortunately not all these species are pathogenic.
Coccidiosis in the domestic fowl is still the main problem and the morpholo.gy and
life-history, symptoms, epidemiology, clinical diagnosis, pathology, immunity and
treatment is given in Chapter VIII from each of the 8 Eirneria species involved.
Most readers will find little to complain about in this chapter, which is well-
illustrated with excellent microphotographs of infected tissue and oocysts.
The chapters next of importance arc Chapter V on Coccidiosis in cattle and Chapter
X on rodents, and here again the subject matter is up-to-date and cleariy presented.
In Chapter XIV, an interesting summary is given of the present state of our know-
ledge in the chemotherapy of Coccidiosis. Since 1939, when the sulphonamides were
shown to have coccidiostatic activity exceeding that of any known substance, these
compounds have retained their position as drugs of choice for the treatment of
established infections. Prophylaxis and the establishment of a useful immunity have
also to be considered.

A complete review of these problems together with those associated with other com-
pounds such as nitrofurazone and furazolidine, 3, 5- dinitrobenzamide and its deri-
vatives are adequately dealt with.

Amprolium is only given brief mention although recent work has shown this com-
pound to be most promising.

The book concludes with a final chapter on Laboratory Techniques and Methods of
Diagnosis.

This manual with a bibliography of almost 600 references is a most valuable publi-
cation for which there has been a need for many years. In view of the continuous
progress still taking place in the fields covered, there must of necessity be some
omissions. Amprolium as a curative and prophylactic has been given inadequate
mention. The recent work by Landers (1960), Sharma and Reid (1962)
and Da vies and Joyner (1962) on the production of intestinal infections
by the parenteral injections of oocysts has been too recent for inclusion. Some refe-
rences to the possible use of the agar-gel test as a research technique would have
been useful.

The illustrations are generally good, but the attempt in Fig. 2 to replace the con-
ventional diagram of the life history of Eimeria by more realistic drawings, has failed
to show clearly the relation of the parasitic stage to the epithelium, subnmcose and
muscular layers of the intestine. The scale of magnification is given in only a few
of the figures and although the origin of the tissue can usually be guessed, it would
assist if it was clearly stated in each case. Fig. 14 is especially at fault in this respect.
The reviewer has read this book with very considerable interest and profit and can
strongly recommend it as work of real value and wide application to the students
as well as to the graduate worker. It will be an essential addition to the libraries of
all who wish to have a better understanding of the problems associated with this
group of diseases.

Een bedrijf in Northamptonshirc (Eng.) gaat over tot het leveren van ziektevrije
varkens. Men bouwde een bedrijf met hokken en der,gelijke geheel van steen en staal,
om het steriel houden mo.gelijk tc maken (hout voldo<>t niet aan de eisen van steri-
liteit!). Er is geen natuurlijke ventilatie: deze geschiedt evenals dc verwarming .ge-
heel onder goed controleerbare omstandigheden. Troggen zijn niet aanwezig en dc
voeding vindt plaats op de vloer. Stro etc. komen op het bedrijf niet voor; mest en
gier worden verwijderd naar een buizenstelsel onder de vloer. Verschillende hygië-
nische maatregelen worden bij de opfok genomen.

Drachti.ge zeugen worden op fokbedrijven aangekocht, waar ze tot het werpen
blijven. Dan gaan de zeugen naar een centraal punt, waar ze op kunstmatige wijze
van de bi.ggen worden verlost. De bi.ggen komen dus bactcrievrije ter wereld en gaan
langs steriele we.gen naar het eerder genoemde opfokbedrijf. Het ligt in dc bedoeling,
met deze dieren door te fokken. De biggen ervan kunnen als „ziektevrij" worden ver-
kocht aan fokkers op vrije bedrijven. Onder ziektevrij dient te worden verstaan: vrij
van long- en borstaandocnin.gen, wormen en huidaandoeningen.

Of deze commerciële opzet zal slagen? De prijs van 8 weken oude bi.ggen zal
£ 30 - £ 40 = ± ƒ 300,- - ,f 400,- bedra,gen. De economie van deze varkensfokkerij
zal op de duur moeten blijken door de uitkomsten op de gewone fokbedrijven.

Voorlopig verslag naar aanleiding van een enquête naar het voorkomen en de be-
handeling van fracturen bij de grote huisdieren in Nederland.

Door de Kliniek voor Heelkunde is half december 1962 aan 526 practici een
enquêteformulier toegezonden. Hierin werden vragen gesteld betreffende praktijk-
grootte, frequentie van voorkomen van fracturen, lokalisatie aan voor- en achter-
been, jaargetijde en therapie onder praktijkomstandigheden.

Dit formulier werd door 215 dierenartsen ingevuld teruggestuurd, een resultaat, dat
de verwachtingen verre overtreft en waarvoor wij de collega\'s zeer dankbaar zijn.
Uiteraard mag aan een voorlopige bewerking van de verkregen gegevens geen
absolute waarde worden toegekend, temeer daar bij de beslissing over het al of
niet behandelen van een fractuur een veelheid van factoren (waaronder een aan-
tal subjectieve) in overweging moet worden genomen.

Economische overwegingen geven als regel de doorslag al dan niet een behandeling
in te stellen. De tijdsduur der genezing is lang (tenminste ca. 3 maanden) en de
resultaten zijn vaak teleurstellend ook in de zin, dat een niet geheel volwaardig
dier overblijft.

Dit neemt niet weg, dat men wel telkens weer met het verzoek tot fractuurbe-
handeling wordt geconfronteerd, in het bijzonder wanneer het kostbare fokdieren,
zeer jonge dieren en de groep der sportdieren betreft. Gebrek aan ervaring en on-
bekendheid met de mogelijkheden der operatieve fractuurbehandeling zijn dan vaak
oorzaak, dat van doorzending naar de Kliniek voor Heelkunde wordt afgezien.

Bij het paard constateert men relatief de meeste beenbreuken bij veulens. Bij het
ouder worden der dieren neemt dc frequentie af.

De verdeling van de fracturen naar lokalisatie geven wij door middel van kruisjes
weer, de aantallen kruisjes geven de verhouding aan; een ± teken wijst op spora-
dische gevallen.

Bij de ponies is het cijfermateriaal uit de enquête te gering om enigerlei conclusie
te rechtvaardigen.

Tn alle leeftijdsgroepen komen vrij veel fracturen voor, wellicht de meeste bij pinken.
Hier zijn echter geen duidelijke verschillen op te merken. De lokalisatie is als volgt
te verdelen.

Naast veel metacarpusfractureii blijkt toch, dat vrij vaak breuken van de hiunerus
optreden. Verschillende practici melden spontane genezing hiervan bij jonge dieren,
die in kleine ruimten geplaatst zijn om de bewegingsmogelijkheden te beperken.
■Aan het achterbeen treden, vooral bij oudere exemplaren, opvallend veel femur-
fracturen op. Wellicht zijn een deel hiervan bekkenbreuken.

Hoewel gebleken is, dat bij het schaap veel fracturen voorkomen, ziet men toch
veruit de meeste beenbreuken bij lammeren.

Bij het lam zien we dus, naast metacarpus- en metatarsusfracturen vrij veel radius-,
ulna- en tibiabreuken.

Aangezien de fractuurbehandeling bij het varken uit economische overwegingen niet
zinvol lijkt, kunnen wij met een enkele opmerking volstaan.

Zowel bij jonge als bij oudere varkens ziet men hoofdzakelijk fracturen hoog aan
het been, dus resp. humerus- en femurbreuken, veelal veroorzaakt door uitglijden in
hokken met gladde vloeren. Voor de experimentele toepassing van verschillende ostco-
synthese methoden kan het varken echter zijn nut hebben.

Aan het hoofd ziet men vrij weinig fracturen, wel nogal eens bij lammeren en biggen
als gevolg van verloskundige ingrepen. Dc breuken aan het hoofd zijn veelal geloka-
liseerd in de symphisis mandibulae en de rami mandibulae. De eerste vragen om een
doelmatige behandeling; de breuken in de kaaktakken, welke veelal ter hoogte van
de tweede kies liggen, vertonen in het algemeen weinig dislocatie, zodat hier meestal
een afwachtende houding aangenomen kan worden. Uiteraard zal de voeding aan-
gepast, zonodig enige dagen kimstmatig in stand gehouden moeten worden.
Zowel bij het paard als bij de herkauwers ziet men de meeste beenbreuken in het
voorjaar. Terwijl bij het paard ook gedurende de zomer deze aandoening voorkomt,
constateert men bij het rund vooral tijdens de staltijd vrij veel fracturen.
Vele practici stellen, dat in het voorjaar vooral het jongvee beenbreuken krijgt, ter-
wijl juist op stal dc volwassen runderen door ongevallen nogal wat fracturen te zien
geven.

Men constateert verder regelmatig bekkenbreuken bij oudere runderen omstreeks de
partus, voornamelijk bij melkziektcpatiënten.

Therapeutisch worden wel gips- of spalkverbanden aangelegd bij fracturen, die zich
hiervoor lenen. Enkele practici vermelden het gebruik van Thomasspalken.
Gezien de prognose gaat men meestal echter niet over tot het instellen van een be-
handeling, terwijl minder dan 10% der praktizerende dierenartsen fractuurpatiënten
naar Utrecht zendt.

Misschien is het zinvol hier enkele opmerkingen te maken over de behandelingsmoge-
lijkheden onder praktijkomstandigheden, dit vooral gezien in verband met de eisen,
die we moeten stellen aan de fractuurgenezing bij de verschillende diersoorten.
Terwijl bij het paard een volledig anatomisch en functioneel herstel vereist is, kan
men bij rund, schaap en varken veelal met een functioneel herstel reeds genoegen
nemen.

Indien men de grondregels der fractuurbchandeling (repositie van de fractuurstukken
en retentie hier\\\'an tot klinisch herstel is opgetreden) in acht neemt en zich reali-
seert, dat voor een doelmatige immobilisatie middels een gipsverband de gewrichten
ter weerszijden van het gefracturcerde bot in het vei band begrepen dienen te zijn,
dan moet het, ook in de praktijk, niet alleen bij schapen maar ook bij jonge runderen
en eventueel zelfs bij veulens mogelijk zijn gesloten extra-articulaire metacarpus-
fracturen met redelijke kans te behandelen.

Manuele repositie kan men ons inziens het beste doorvoeren onder sedatie door mid-
del van chloralhydraat (veulen) of tranquillizer (rund).

Metatarsusfracturen leveren door de zeer moeilijke fixatie in het spronggewricht
grotere bezwaren op.

Bij het stellen van een prognose dienen we ons in de allereerste plaats af te vragen
of een volledig anatomisch herstel nodig is of dat we met een functionele genezing
genoegen kunnen nemen. Bij de beoordeling speelt het lichaamsgewicht van de
patiënt een zeer belangrijke rol, alsmede het temperament van het dier en de in-
stelling van de eigenaar.

De vorm der breukvlakken en het al dan niet gecompliceerd zijn der fractuur zijn
uiteindelijk mede bepalende factoren.

Onder praktijkomstandigheden mogen wij als gunstig beoordelen: nietacarpus-
fracturen van schapen, kalveren en pinken. Voor veulens zal de prognose meestal
vrij dubieus zijn.

Metatarsusfracturen bij lammeren en kalveren kunnen met een goede kans op her-
stel in behandeling worden genomen.

■Mie andere fracturen zijn aangewezen op een kliniekbehandeling, waarbij de
röntgenfoto de basis is voor beoordeling en beslissing over de in te stellen therapie,
In de literatuur vermeldt men incidentele gevallen van genezen fracturen (radius en
tibia bij het rund en metatarsusbreuken bij het paard).

Oin het inzenden van fractuurpatiëntcn naar de kliniek meer doelgericht te doen
zijn willen wij iets zeg.gen over de prognose van beenbreuken bij de verschillende
diersoorten, indien deze aan de Kliniek voor Heelkunde ter behandeling worden
aangeboden.

Paard : Bij het veulen mo,gen wij fracturen van alle beenderen vrij gunstig beoor-
delen. Ook bij enters zal voor radius- en fcmurfracturen cen redelijke prog-
nose gegeven mogen worden.

De tibia is moeilijker en ervaring zal moeten uitwijzen, welke behandelings-
methode of combinatie van methoden een redelijke kans op succes geeft.
Metacarpus en -tarsusbrcuken zijn gunstig te beoordelen. Bij het volwassen
paard ligt de zaak minder eenvoudig. Indien de ei.genaar behandeling wenst,
is telefonisch overleg wellicht het verstandigst.
Pony : Voor ponies geldt hetzelfde als voor jonge paarden, met dien verstande, dat
het als regel rustige temperament bij deze diersoort de behandeling gunstig
beïnvloedt.

Rund : Zowel bij kalf als bij pink mogen wij voor alle niet gecomplicccrde been-
breuken een gunstig prognose geven, Humerusfracturcn bij dc pink zullen
cen behandeling op de kliniek behoeven.

Bij vlowassen dieren, vooral bij drachtige koeien, treden grotere problemen
op, Humerusfracturcn blijken zeer moeilijk adequaat tc behandelen. Zowel
radius-, ulna- als metacarpus breuken kunnen met cen redelijke kans op
herstel in behandeling genomen worden. Fcmurfracturen zijn mogelijk met
goed gevolg te behandelen, terwijl ook de tibiafractuur niet ongunstig be-
oordeeld behoeft te worden.

Vooral bij de volwassen dieren is de toestand van de andere benen sterk
bepalend voor een gunstig verloop.

Schaap: Alle fracturen mogen wij gunstig beoordelen, mits de kosten der behande-
ling aangepast worden aan de waarde van de patiënt.
De bedoeling van de gehouden enquête is voornamelijk om na te gaan of er vol-
doende patiëntenmateriaal tc verkrijgen is om de mogelijkheden en onmogelijkheden
van verschillende methoden te beoordelen, voornamelijk wat de operatieve fractuur-
behandeling betreft. De economische kant van het probleem blijft, althans voorlopig,
buiten beschouwing.

Wat de behandeling op de kliniek betreft wordt uiteraard met gips- en spalkverban-
den en Thomasspalken gewerkt. Daarnaast (meestal in combinatie met gips of
Thomasspalk) trachten wij door middel van interne fixatie een doeltreffende be-
handeling van beenbreuken te verkrijgen. Hierdoor is het b.v. mogelijk femurfrac-
turen te behandelen (Küntscherpen).

Bij fracturen aan de overige beenderen gebruiken wij veelvuldig Rushpennen. Dit
zijn vrij dunne, metalen staafjes (stainless steel), welke via een op enige afstand
van de fractuurplaats in de cortex geboord gat in de mergholte worden geslagen.
Door twee pennen op deze wijze in te brengen ontstaat een zodanige krachtsverde-
ling, dat een goede fixatie verkregen wordt. Deze werkwijze is vooral van belang bij
fracturen in de nabijheid van gewrichten, die uiteraard zeer instabiel zijn.
De bereikte resultaten zijn tot nu toe bevredigend en geven aanleiding op deze weg
verder te gaan. Het betekent veelal een zoeken naar de meest geschikte techniek
en vanzelfsprekend hebben wij enkele minder goed geslaagde gevallen gehad, door-
dat de gevolgde methodiek niet de juiste bleek te zijn.

Daar dc mogelijkheden tot kosteloos opnemen van patiënten zeer beperkt zijn, wor-
den als regel de eerste vier weken van het verblijf op dc kliniek volgens de geldende
tarieven in rekening gebracht.

Overigens worden, van geval tot geval, de onkosten (verblijf en behandeling) in
overleg met de eigenaar zoveel mogelijk aangepast aan de reële waarde van het dier.
•Aankoop van patiënten kan in een beperkt aantal .gevallen worden overwogen.
Indien vervoer van de patiënt naar Utrecht niet mogelijk is, kan, na overleg, even-
eens in beperkte mate een onderzoek (eventueel ook behandeling) ter plaatse worden
overwogen, zulks zonder dat hieraan kosten \\crbonden zijn. Zo nodig kan een
te.gemoctkoming in de trans])ortkosten van de patiënt naar Utrecht, bij daarvoor
in aanmerking komende gevallen, in overweging genomen worden.
Omdat in de ponyhouderij economische factoren een geringere rol spelen en het
transport naar Utrecht minder kosten met zich brengt, komt onder de fractuur-
patiënten van de kliniek cen relatief groot aantal ponies voor en wij hopen, dat de
practici deze gang van zaken willen blijven stinmleren.

Om teleurstellingen te voorkomen zouden wij het zeer op prijs stellen, indien U,
voordat U een patiënt inzendt, telefonisch contact met de kliniek zoudt willen op-
nemen.

Uit experimentele overwegingen zijn wij geïnteresseerd in fracturen bij ponies,
schapen en varkens. Dit geldt met name voor fracturen van humerus, femur en tibia.
Onze belangstelling gaat verder voornamelijk uit naar:

Ten vervolge op hetgeen van deze studiereis van collega Dr. P. W e n s v o o r t in de
aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 mei 1963, pag. 595 t.m.
607, volgt thans het tweede deel van dit verslag.

In dit gedeelte worden de reiservaringen die betrekking hebben op de schapen-
houderij aangehaald. Eerst wordt een beschrijving gegeven van schapenbedrijven die
in Wales en Schotland werden bezocht. Daarna worden enkele algemene kenmerken
besproken van de schapenhouderij in Groot Brittannië en deze vergeleken met onze
wijze van schapenhouden. Het aanhalen van deze verschillen is noodzakelijk om een
goed oordeel te krijgen over de experimenten waarvan gedurende de reis werd
kennisgenomen en om een antwoord te geven op de vraag of deze experimenten ook
voor Nederland, hetzij gemodificeerd, noodzakelijk zijn.

Het bedrijf, 400 acres groot, bestond uit een hoger gelegen gedeelte, waar de schapen
gedurende de zomer werden gehouden en een lager gelegen gedeelte, waarop \'s zomers
rundvee werd geweid en waarop vervolgens \'s winters de schapen werden gebracht.
Naast een 20-tal Shorthorn-koeien met kalveren werden 400 schapen gehouden van
het Welshmountain ras, kleine (70 Ibs, als volwassen dier) zeer beweeglijke dieren.
De ooien gaven veel melk, waardoor ze in staat zijn, indien ze onder goede voeder-
omstandi.gheden worden gehouden, zui,glammeren op te fokken. Het lammerpercen-
tage is lager dan 100%. De inkomsten van deze schapenhouderij worden verkregen
door de verkoop van de wol, van de geweide slachtbare ramlammeren en van de
oude schapen die óf worden geslacht (fijnvezelig vlees, goede smaak, vetarm en
kleine afmetingen van het karkas), óf gedurende enkele jaren no,g gebruikt worden
als fokdier op een „lowland farm" waar ze, gedekt door een ram van het vleestype,
goede zuiglammeren voortbrengen.

Het land brengt weinig op en het steeds terugkerend gebrek aan voedsel gedurende
het koude cn winderige voorjaar beïnvloedt in belangrijke mate de opbrengst van
de kudde.

Op dit bedrijf bestond de behoefte hierin voorzieningen te treffen. In het lager ge-
legen gedeelte werden daarom kunstweiden aangelegd en hiervan ook hooi gewonnen
dat in het voorjaar aan de schapen werd verstrekt. Dit bijvoeren was voor de streek
echter geen algemeen .gebruik. De dieren op dit bedrijf kregen geen krachtvoer.
De inkomsten die op deze bedrijven worden verkregen waren tc laag. Men trachtte
hierin verbetering te brengen door enerzijds de voederproduktie van dc bedrijven
op te voeren en anderzijds door de bedrijven groter te maken. Men exploiteerde daar-
om ook in Wales, bij wijze van experiment, een zeer groot bedrijf als een „ranch",
dus op zeer extensieve wijze.

2. De indrukken van een „Hill-farm", gelegen in de „Cheviot Hills" in het Zuiden
van Schotland.

Het bedrijf was 4.000 acres groot. Hierop werden 2.000 chapen (Cheviots) .gehouden,
naast een 40 stuks rundvee (Galloways) die werden gedekt door een witte Shorthorn-
stier (vleestypc) om weidckalvcren te fokken.

Het bedrijf bestond uit verschillende heuvels en op elk ervan, of een gedeelte ervan,
liepen 80-120 schapen die daar geboren en .getogen waren. De wol vormde de be-
langrijkste bron van inkomsten, naast de oude CKiien die als fokdieren werden ver-
kocht om na gedekt te zijn door een Border Leicester ram, dc bekende Scottisch half-
brcd te leveren.

De ramlammeren werden op jonge leeftijd gecastreerd en gedurende de herfst als
niet slachtbare dieren verkocht om afgemest te worden op akkerbouwbedrijven. Het
lammerpercentage bedroeg minder dan 100% en de lammeren werden in april ge-
boren. Op dit bedrijf werden de drachtige en lacterende ooien niet bijgevoerd. De
met gras begroeide heuvels bestonden uit een permanente grasbedekking. Kunstweiden
werden slechts in dalen aan.gelegd en .gebruikt voor het weiden van rundvec.

Een bijzonderheid was een koppel van 40 jonge rammen, die gezamenlijk op één
perceel werden geweid.

3. Enkele indrukken van een „hill farm" die in het Noorden van Schotland was
gelegen.

Dit bedrijf was meer dan 2.000 acres groot en hierop werden schapen (Blackface)
en runderen (Shorthorn, vleestype) gehouden.

Het rundvee ging \'s winters op stal en werd \'s zomers in het laagst gelegen gedeelte
van het bedrijf geweid. Op dit gedeelte van het bedrijf werd ook bouwland ge-
ëxploiteerd. De kudde ooien was 1100 stuks groot. De dieren werden het eerste
levensjaar niet als fokdier gebruikt en brachten vervolgens 4 maal lammeren.
Daarna werden ze aan „lowland" bedrijven verkocht, waar ze nog enkele jaren voor
de fok werden gebruikt.

Het lammerpercentage lag op dit bedrijf niet hoger dan 100%. De ooien lammerden
in april, gingen daarna de bergen in om tegen de winter terug te keren. Voordien
werden de lammeren op 14-weekse leeftijd gespeend. De ramlammeren, waarvan een
groot deel als fokram werd verkocht, werden op akkerbouw.gewassen gebracht en later
verkocht of opgestald en zelfs overgehouden tot een volgende dekperiode. Op stal
kregen de fokrammen hooi, knollen, bieten en een weinig krachtvoer. De ooilammeren
die eerst gescheiden van de ooien werden geweid, overwinterden op een „lowland"
bedrijf. De fokooien werden gedurende de winter overgehouden op dc rundvee-
weiden of op de bouwpercelen en gevoerd met akkerbouwprodukten (knollen en
bieten).

De inkomsten werden geleverd door de verkoop van wol, fokrammen en oude
schapen.

4. Enkele indrukken van een „lowland" farm die werd bezocht in de omgeving
van Perth.

Het bedrijf was 400 acres groot, waarvan 200 acres werd geëxploiteerd als bouwland
en bijna 200 acres ingezaaid was als kunstweide die gedurende 3 jaar werd beweid.
Slechts een klein gedeelte van het grasland bestond uit permanente weiden.
Wat de veehouderij betrof, werden zowel rundvee als schapen gehouden. Het rundvee
vormde een blijvende kern van het bedrijf. De eigenaar was n.1. een gerenommeerde
Aberdeen Angus fokker en bezat 60 fokdieren. Gedurende het weidcseizoen weidde
hij tevens 150 stuks gecastreerd jong rundvee (steers). Naast het rundvee bevonden
zich 150 volwassen ooien op het bedrijf. Deze dieren werden als 2-jari.gen in de herfst
aangekocht en .gedurende 3 jaar op het bedrijf .gehouden. Het waren kruisin,gs-
produkten n.1. Scottish halfbred - (Cheviot x Border Leicester). .Als dekrammen
werden Suffolks gebruikt. De lammeren (lamnierpcrcenta,ge van 200%), alle in
maart geboren, werden op het bedrijf zelf tot slachtbaar gewicht geweid. Gedurende
dc winter bestond de voeding van de drachtige schapen uit gras, bieten en hcxji. In
de laatste 6 weken van de drachtigheidsperiode werd dit rantsoen aangevuld met
2 Ibs. krachtvoer, dat ook nog na de lammertijd werd verstrekt totdat cr voldoende
gras groeide. Dan werden de ooien over het bedrijf verspreid en betrekkelijk weinig
verweid. Zc werden gezamenlijk met het rundvee geweid en per acrc werd 1 rund
en 1 schaap met twee lammeren gehouden. Gedurende dc maanden juli en augustus
werden 70% van de lammeren, op een leeftijd van 4-5 maanden, slachtbaar verkocht.
De overige lammeren (30%) werden dan .gespeend en gedurende 6-8 weken op het
bedrijf zelf nog tot een slachtbare conditie geweid, n.1. op nagrassen en op akker-
bouwprodukten.

1. De schapenhouderij in Groot Brittannië vindt in het binnenland een groot en
het enige afzet.gebied. De bevolking gebruikt veel schapevlees en daar de binnen-
landse produktie ontoereikend is, wordt ook schapevlecs ingevoerd.

2. Het klimaat van Groot Brittannië verschilt sterk per streek. Het landschap wordt
gevormd door heuvels en bergen waardoor ook een groot hoogteverschil bestaat.
Deze twee factoren, het klimaat en het hoogteverschil, beïnvloeden het tijdstip
van het begin van de graasperiode en hierdoor ook het tijdstip van lammeren.
De lammertijd varieert van 1 februari tot het einde van april, terwijl in het
Zuiden zelfs in de herfst lammeren worden geboren. Door deze sterke spreiding
in de geboortedata bestaat er ook een grote spreiding in het aanbod van lamsvlees.

a. zuiglammeren (milk fat lambs). Zeer jonge en lichte dieren die gedurende
het eerste en belangrijkste deel van de lactatieperiode vet zijn geworden. Het
zijn in de regel eenlingen afkomstig van melkrijke moeders, die onder goede
omstandigheden worden gehouden. De leeftijd waarop deze dieren worden
geslacht bedraagt 75-100 dagen,

b, zuiglammeren (creep fed lambs). Lammeren die behoudens melk ook kracht-
voer kunnen opnemen. Dit zijn in de regel tweelingen, die in de weide worden
bijgevoerd. De leeftijd waarop deze dieren worden geslacht ligt eveneens tus-
sen de 75 en 100 dagen,

c, graslammeren. Deze worden op oudere leeftijd geslacht (100-150 dagen). De
dieren blijven tot aan het tijdstip van spenen en slachten bij de moeders
lopen. Zc profiteren dus eerst van de lactatieperiode, maar worden tot een
slachtbare conditie geweid op grasland, waarop ze gezamenlijk met de moeders
lopen.

d. gespeende lammeren. Deze worden nog langer aangehouden (150-250 dagen)
en meestal op akkerbouwprodukten geweid.

Ook door het afleveren van slachtlammeren van verschillende ouderdom heeft
een betere spreiding van het aanbod van slachtdieren plaats,

4. De graslammcren worden niet gespeend maar tot slachtbaar produkt geweid,
terwijl ze bij de moeders lopen,

6. Men maakt veel gebruik van kunstweiden en dc veebedrijven zijn in de regel ge-
lieerd aan een akkerbouwbedrijf.

De schapenhouderij in Nederland verschilt op al deze punten van die van Groot
Brittannië. De schapenhouderij in Nederland is als volgt gekenmerkt:

1. De schapenhouderij in Nederland is sterk afhankelijk van dc export van lams-
vlees. De Nederlandse schapenhouderij produceert voor een buitenlandse markt
en op deze markt brengt ze vooral gedurende de herfst haar produkten. De pro-
duktie van het Nederlandse lamsvlcces is daarom ook afgestemd op de leverings-
mogelijkhcden die gedurende de herfst worden geboden. Hoewel de laatste jaren
hierin verandering is gekomen door cen spreiding van dc afzet, vormt de herfst-
levering de kern van de Nederlandse produktie.

2. De oorzaak van de beperkte spreiding van het tijdstip van slachten moet ook
gezocht worden in de aard van de vetwciderij, de bedrijfsstructuur en de eigen-
schappen van het Texelse schaap. In Nederland worden de gespeende lammeren
aan het begin of althans gedurende de eerste helft van het wcideseizoen aan-
gekocht en pas tegen het einde ervan als slachtdier aangeboden. De weiderij van
lammeren vindt steeds met kleine koppels lammeren plaats. Deze kleine koppeltjes
beïnvloeden niet noemenswaardig de bedrijfsvoering, die gericht is op de ver-
zorging van melkvee. Hierdoor is het mogelijk de dieren maximaal te laten ont-
wikkelen en hun optimale gewicht te laten bereiken. De eigenschappen van het
Texelse weidelam zijn zodanig dat dit optimale gewicht is bereikt aan het einde
van het wcideseizoen. Daar gedurende het wcideseizoen beschikt kan worden over
goedkoop voedsel (.gras) is een dergelijke produktie ook economisch gezien de
meest aantrekkelijke methode. Des te zwaarder het dier wordt, des te gunstiger
het rendement.

3. De lammertijd is in Nederland in het algemeen van veel kortere duur (gedurende
de maand maart) als gevolg van de uniformiteit van klimaat en landschap.

4. De volgende slachtprodukten worden door de Nederlandse schapenhouderij ge-
leverd :

a. zuiglammeren. Een zeer klein kwantum. Dit zijn lammeren die 75-100
dagen oud zijn, meestal eenlingen, afkomstig van bedrijven waar de moeders
onder zeer goede voederomstandigheden lopen.

b. graslammeren. Een klein kwantum. Dit zijn óf laatgeboren dieren die
aan het einde van het weideseizoen goed bevlccsd zijn maar hun maximale
gewicht nog niet hebben bereikt, óf lammeren die met dezelfde kwaliteiten
gedurende de zomer reeds als slachtdier worden aangeboden om bedrijfs-
technische redenen. Deze lammeren worden direct na het spenen geslacht en
zijn 100-150 dagen oud.

c. gespeende weidelammeren. Een zeer groot kwantum. Dit zijn
gespeende lammeren die gedurende het gehele weideseizoen zijn aangehouden
en hun maximaal levend gewicht hebben bereikt (150-250 dagen oud).

5. De Nederlandse lammeren worden voor het grootste deel op jonge leeftijd (8-12
weken) gespeend en verder zelfstandig geweid. Dit weiden geschiedt voornamelijk
op bedrijven waar geen of weinig fokooien worden gehouden, de zgn. weide-
bedrijven. De meeste lammeren zijn afkomstig van bedrijven waar veel fokooien
worden verzorgd, de zgn. toeleveringsbedrijven. Op deze laatste bedrijven worden
de lammeren vanaf de geboorte tot de speenleeftijd verzorgd om elders tot slacht-
baar .gewicht en goede conditie te worden geweid.

6. Zowel de weidebedrijven als de toeleveringsbedrijven beschikken over een perma-
nente grasmat. Kunstweiden worden bijzonder weinig voor het weiden van
schapen gebruikt.

Tussen de Engelse en de Nederlandse bedrijfsvoering bestaan dus verschillen, die,
wat de voornaamste betreft, als volgt kunnen worden samengevat:
De Britse schapenhouderij is gericht op een binnenlandse markt en produceert ge-
durende het .gehele jaar voor die markt. De Nederlandse schapenhouderij daaren-
tegen voorziet slechts voor een gedeelte en .gedurende een beperkt seizoen in een
buitenlandse behoefte, terwijl het assortiment kleiner is.

Tevens wordt het Britse slachtprodukt op het eigen bedrijf geproduceerd, terwijl het
Nederlandse produkt voor een groot gedeelte op het ene bedrijf geboren (de toe-
leverin.gsbcdrijven) en op het andere bedrijf geweid (weidebedrijven) wordt.
Voor de weidebedrijven in ons land waar hoofdzakelijk melkvee wordt gehouden
vormt het slachtlam een bijprodukt, maar voor de toeleverin.gsbedrijven, die specifieke
schapenbedrijven zijn, is het een hoofdbestanddeel van de inkomsten.
In tegenstelling tot de Engelse omstandigheden heeft in Nederland een sterke door-
stroming plaats van niet slachtbare lammeren van dc toeleveringsbedrijven naar de
weidebedrijven en dit zou normale consequenties hebben indien de toeleverings-
bedrijven steeds verzekerd waren van dc afzet van de lammeren. Dit is echter niet
steeds het geval. Daar het vetweiden van lammeren voor de weidebedrijven cen bij-
produktie is, zullen door deze bedrijven dan pas lammeren voor de weiderij worden
aangeschaft indien een voldoende produktie van gras is te verwachten. Afhankelijk
van de grasgroei op deze bedrijven is de afzet van de lammeren op de toeleverings-
bedrijven meer of minder gunstig. Deze afhankelijkheid drukt erg zwaar gedurende
de jaren van een minder goede .grasproduktie en het bevorderen van enige zelfstan-
di.gheid in het afweiden tot een slachtbare conditie op de toelcvcrin.gsbedrijven is
.gewenst. Op het moment is de situatie op die bedrijven nog zo dat de lammeren niet
alleen vroeg worden gespeend om de weidebedrijven van lammeren te kunnen voor-
zien, maar tevens dat gedurende de zomer en de herfst nog onvoldoende gras wordt
geproduceerd.

het invoeren van grassoorten vi^aarvan de kv^faliteit beter aangepast is om aan de
groeisnelheid van het jonge lam te kunnen voldoen, zal hierin zeker voorzien.

Het moederloos opfokken van lammeren heeft op het „Grassland Institute" te Hurley
tot doel over dieren te beschikken die vrij zijn van trichostrongyliden (maag-, darm-
en longwormen). Deze dieren, gebruikt op larvenvrije percelen, worden dus niet
belemmerd in hun groei door de verschillende parasitaire infecties en zijn aldus een
betrouwbaarder instrument bij de bestudering van de kwaliteiten van de gra,spercelen.
Met dergelijke lammeren worden proeven genomen ter bestudering van factoren die
de groeisnelheid van lammeren, die op grasland worden gehouden, beïnvloeden.
Pasgeboren lammeren worden ondegebracht in een schuur in kleine hokken (3x3
meter) waarin een aantal (± 10) lammeren wordt gehouden. Dc bodem van de
hokken is bedekt met kort stro en turfmolm en in het centrum hiervan (± 60 cm
van de grond) is een verwarmingslamp aangebracht. De dieren krijgen gedurende de
eerste twee dagen collostrum uit een fles (5 maal daags ongeveer een half ons).
Daarna gaat men over op een gestandaardiseerde melkvoeding, gemaakt van volle
melkpoeder (l\'/i Ib. volle melkpoeder op 1 gallon water), waardoor de volgende
samenstelling wordt verkregen: 5,7% vet, 5,4% eiwit, 7,2% lactose. Aan dit mengsel
wordt per dag per dier 30 LU. vit. D2 en 120 LU. vit. A toegevoegd. Aansluitend
op de collostrumvoeding krijgen de lammeren gedurende 5 dagen 4 maal per dag
drinken; op de 8e en 9e dag 3 maal; op de 10e en 11e dag 2 maal en op de 13e dag
tot de 16e dag 1 maal. In totaal ontvangen de lammeren gedurende de eerste week
2,8 pints per dag en gedurende de tweede week 4,5 pints van de samengestelde melk-
voeding.

Daarnaast wordt aan de lammeren vrij snel (2e week) krachtvoerkorrels verstrekt
(eiwitgehalte 18%) en hooi dat ook naar behoefte kan worden opgenomen.
De melk wordt toegediend in kleine lage emmertjes waarin even boven de bodem
een zuigspeen is gemonteerd die juist boven het oppervlak van de melk uitsteekt
en waardoor de lammeren de melk uit de emmer kunnen zuigen. Het kost nogal wat
geduld de lammeren uit de emmer te leren drinken.

Dc opfok verliep ten tijde van het bezoek niet zo vlot, hetgeen aan de kleur en
conditie van de lammeren was op tc merken. De dieren vertoonden tekenen van
groeirem. Verder kwam het na het drinken nogal eens voor dat gasontwikkcling op-
trad in de pens en de dieren tympanitisch werden. Door de lammeren te laten lopen
ging dit in de regel over.

Enkele lammeren stierven tijdens de tympanie. Ook trad diarree op die werd be-
handeld met antibiotica.

Gedurende deze moederloze opfok in dc schuur, lieten de lammeren zich niet van
de allerbeste kant zien. De meesten waren mager en hadden een te grote buikomvang.
Zeer waarschijnlijk was aan dit systeem nog wel het een en ander te verbeteren ge-
zien de „schrale" opfok gedurende de eerste weken.

De lammeren werden gedurende de 3e levensweek op het grasland gebracht. Ze
kregen dan gedurende één weck gelegenheid te schuilen voor regen en wind en
konden enig bijvoer (lammerkorrels 18% eiwit) opnemen.

Na deze overgang was het opvallend hoe snel de lammeren in conditie kwamen, een
zeer goede huidskleur gingen vertonen en in gewicht toenamen.

2. Het bestuderen van factoren die het weiden van lamme-
ren beïnvloeden, met behulp van wormvrije lammeren.

Het weiden van lammeren voor slachtdoeleinden beoogt een snelle groei, waarbij
veel vlees en weinig vet wordt geproduceerd. De behoefte aan kennis van factoren

die deze produktie beïnvloeden is op dc Engelse schapenbedrijven, waar men zelf
de lammeren afweidt, groot.

In Nederland wordt een goed slachtprodukt verkregen dcxjr kleine koppels lammeren
in de „ruimte" te weiden op de permanente weiden van de melkveebedrijven. Onder
die omstandigheden geweid zullen vooral rammen het juiste produkt leveren.
Het weiden onder andere omstandigheden, zoals het tezamen weiden van een groot
aantal lammeren; het gebruik van kunstweiden of het gebruik van ooilammeren levert
niet het juiste, voor de export gewenste slachtprodukt.

Het weiden van lammeren onder deze omstandigheden biedt echter voor de Neder-
landse toeleveringsbedrijven de mogelijkheid om lammeren zelf slachtbaar af tc le-
veren. Hierdoor zou het bedrijf produktievcr te maken zijn.

Het is echter een feit dat heden ten dage dc kennis van de factoren die het weiden
van lammeren bepalen slechts in het praktische vlak liggen en nog niet goed defi-
nieerbaar zijn.

Daar beslist meerdere factoren deze weiderij beïnvloeden is het beschikbaar hebben
van wormvrije lammeren een zeer belangrijke stap voorwaarts bij de bestudering van
het probleem. Alleen door dergelijke lammeren in te zetten in de proeven, zijn exacte
gegevens te verkrijgen, waarvan de interpretatie niet bemoeilijkt wordt door de in-
vloed van parasieten.

Op het „Grasslancl Institutc" te Hurley heeft men dit gerealiseerd en heeft men een
goede basis gelegd voor de bestudering van de factoren die deze weiderij be-
ïnvloeden.

Men heeft zich gedurende een aantal jaren veel moeite getroost een methode te ont-
wikkelen om wormvrije percelen en lammeren te verkrijgen. Nu dit is gelukt, staat de
deur open voor een gedegen onderzoek.

Nu is het mogelijk de groeisnelhcid na te gaan van eenlingen en tweelingen, alsook
van laat- en vroeggeboren lammeren. Verder kan men de groeisnelhcid bepalen van
lanuneren geweid op diverse soorten grassen, of op diverse mengsels van grassen;
van lammeren geweid onder diverse verwcidingssystemen; van lammeren geweid op
grasland dat bemest is met verschillende hoeveelheden kunstmest en het verschil in
invloed nagaan van permanente weiden en kunstweiden op de groei en natuurlijk
ook op de slachtkwaliteit van lammeren.

Op het „Grasland Institutc" tc Hurley was men nog niet in staat op al deze vragen
antwoord te geven. Wel waren er aanwijzingen dat wormvrije tweelingen even hard
kunnen groeien als wormvrije eenlingen; dat na oktober dc kwaliteit van dc ge-
bruikte weide (een kunstweide van raaigras) kwalitatief onvoldoende wordt om aan
de groei van lammeren te voldoen; dat bij grote en langdurige regenval de groei
wordt benadeeld; dat het gebruik van stikstof (tot 100 Ibs. zuivere stikstof per sei-
zoen, een kleine hoeveelheid overigens) geen nadelige invloed heeft op de groei van
het lam, dat het voor deze proef gebruikte gras (raaigras) geen mindere groei der
lammeren tot gevolg heeft naarmate dit gras langer (tot 15 cm) en ouder werd.
Ongetwijfeld zullen deze prcK ven gedurende een aantal jaren moeten worden her-
haald om de factor „klimaat" cr bij te kunnen betrekken.

Aanvankelijk en nu nog voor een groot deel beoogt dit systeem het beschikbaar
stellen van larvenvrije weidegedeelten aan zuigende lammeren. Men observeerde dat
zuigende lammeren vooral defaeceerden als de dieren bij de moeder dronken of reeds
tijdens het toelopen naar de moeder om te gaan drinken. Men stelde vast dat aldus
een zeer groot gedeelte van de door de lammeren geproduceerde faeces in de om-
geving van de lacterende ooien werd gedeponeerd. Daarnaast nam men de gewoonte
waar van lammeren, om groepjes te vormen en afzijdig van de moederdieren te
grazen. Op deze twee bevindingen bouwde men het systeem van „Greepgrazing" op.

Dit systeem omvat twee weidegedeelten. Op liet ene lopen zowel de ooien als de
lammeren, op het andere hebben alleen de lammeren toegang. Alleen de lammetjes
kunnen door kleine openingen van de afscheiding van de percelen kruipen en lopen
gezamenlijk te grazen op larvenvrij gebied. Om te drinken gaan de lammeren terug
naar het perceel waar de ooien lopen en waar ze tevens defaeceerden.
Dit systeem heeft gedurende de toepassing enkele veranderingen ondergaan en het
is nuttig aan deze veranderingen enige aandacht te schenken.

Het perceel dat voor de beweiding zal worden bestemd wordt in 6 gedeelten onder-
verdeeld. Nadat de ooien met lammeren in het eerste gedeelte zijn gebracht, wordt
alleen aan de lammeren toegang verleend tot het volgende perceel. De ooien worden
verweid naar het tweede perceel nadat alle gras in het eerste gedeelte is geconsu-
meerd, hetgeen in enkele dagen plaats heeft gevonden. De lammeren krijgen dan
toe.gang tot het derde gedeelte, maar niet meer tot het eerste.

De lammeren consumeren nooit alle gras van het perceel dat nog door de ooien
moet worden beweid, zodat dit systeem aan de lammeren de gelegenheid biedt min
of meer selectief te grazen.

Het bezwaar van dit systeem is dat men, wil men de lammeren steeds larvenvrije
gedeelten verschaffen, men niet meer op het eerste gedeelte kan terugkomen.

Bij dit systeem worden de lammeren niet meer vóór de ooien geweid, maar van elk
onderverdeeld stuk grasland is langs de zijkant een strook afgescheiden waar de
lammeren kunnen grazen. Deze strook is aan het be.gin van de lactatieperiode (jonge
lammeren) klein, n.1. 1/8 deel van dat van de ooien, later wordt dit vergroot tot dat
het 1/4 deel van dat van de ooien bedraagt. De ooien en lammeren worden tegelijk
verweid nadat de ooien het gras hebben geconsumeerd. Men kan nu zonder bezwaar
weer het eerstgcbruikte perceel beweiden omdat de laimncren dan ook cen stukje
hebben waar de ooien nooit hebben gelopen.

Bij dit systeem bepalen de ooien het tijdstip van verweiden. Het is niet noodzakelijk
dat ook alle gras, dat in de lammcrpcrcclen staat, opgegeten is. Bij dit systeem
grazen de lammeren dus ook enigermate selectief.

Omdat gras achterbleef op de lammcrpercelen en dit benut moest worden, heeft men
in dit systeem de scheiding tussen de lammcrpercelen weggelaten waardoor één groot
perceel ontstond, waarop de lammeren steeds konden weiden, ondanks dat de ooien

werden verweid. Dit perceel kan bij overdadige grasgroei gemaaid worden en het
gras worden ingekuild. De mogelijkheid tot selectief grazen van de lammeren is dus
duidelijk aanwezig.

Hoewel het systeem aanvankelijk werd bedacht om lammeren, zoveel als mogelijk,
wormvrij op te fokken, heeft men door het toepassen van het systeem tevens omstan-
digheden geschapen waardoor lammeren een ander, maar zeer belangrijk instinct
konden uitleven, n.1. dat van het selecdef grazen.

Lammeren grazen op tweeërlei wijzen selectief, n.1. in het horizontale vlak, waarbij
bepaalde weidegedeelten (mogelijk bepaalde grassoorten) worden geprefereerd en
in het vertikale vlak, waarbij juist de jonge topjes worden afgegraasd.
Volwassen schapen doen dit veel minder. Deze leeftijdsgroep is niet zo kieskeurig
en graast alle gras af.

Dat het selectief grazen inderdaad een factor van belang is geworden, hebben de
resultaten van de toepassing van het systeem wel uitgewezen. Men ondervond n.1.
dat, ondanks het feit dat parasitaire infecties in mindere mate optreden, de lam-
meren nog niet maximaal groeiden. Men laat de lammeren daarom nu op een ander
grasbestand grazen (met o.a. m.eer klavers) dan aanwezig is op het gedeelte waar de
ooien verbleven. Een verklaring voor de betere resultaten die hierdoor zullen wor-
den bereikt is mogelijk deze, dat per oppervlakte grasland cen grotere hoeveelheid
groenvoer aanwezig is van cen kwaliteit die door lammeren wordt geprefereerd. De
behoefte aan selectief grazen wordt, door het verstrekken van een dergelijk rant-
soen, kleiner. Het is dus mogelijk op deze wijze meer lammeren op dezelfde opper-
vlakte, maximaal te laten groeien. Definitieve resultaten verkregen met dit laatste
systeem zijn nog niet bekend, zodat aan de gunstige invloed die uitgaat van het
selectieve grazen op de groei van de lammeren, vooralsnog theoretische betekenis
moet worden toegekend.

1. Er moet een zodanige afscheiding worden gemaakt dat de lammeren wel en de
ooien niet beide percelen kunnen betreden.

2. Teneinde de lammeren naar de wormvrije gedeelten te lokken, zal een overmaat
van gras aanwezig moeten zijn. De dieren blijven anders te veel in de buurt van
de moeders lopen.

3. De twee percelen moeten verschillen in kwaliteit van het te produceren gras.
Op het perceel dat bestemd is voor de lammeren moet de kwaliteit aangepast
zijn aan de groeimogelijkheden van de lammeren en op het perceel van de ooien
juist afgestemd zijn op dc eisen die voor cen maximale melkproduktie nood-
zakelijk zijn. De noodzaak ooien en lammeren een geheel verschillend rantsoen
te verstrekken wordt vooral van belang te.gen dc tijd dat de lammeren zeer veel
gaan grazen en de melkproduktie van de moeders belangrijk terugloopt. De ooi
heeft vanaf dat ogenblik geen behoefte aan een rantsoen dat beter is van kwali-
teit. Ze zouden onder die omstandigheden te vet worden.

De mogelijkheid en dc wenselijkheid dit systeem, in Nederland toe te passen is voor-
alsnog klein en wel om de volgende redenen:

1. Op de toeleveringsbedrijven zijn de technische en economische mogelijkheden
tot het zelfstandig weiden van lammeren tot cen slachtbaar produkt nog onvol-
doende geanalyseerd om dit systeem te kunnen invoeren.

2. Het is in Nederland de gewoonte lammeren reeds vroeg (8-12 weken) te spenen.
De „Creepgrazing" beoogt echter de lammeren veel langer bij de moeders te
laten lopen (4-5 maanden). Daar lammeren op de leeftijd van 8-12 weken zich
zeer snel aanpassen aan een rantsoen dat uitsluitend bestaat uit gras, is het te
overwegen het op jone leeftijd spenen in Nederland te handhaven en de ooien
gescheiden van de lammeren op grasland van cen mindere kwaliteit of bij een
hogere perceelsbezetting te weiden en de lammeren afgezonderd juist op zeer
goede weiden te brengen. Bedrijfstechnisch gezien is dit gemakkelijker uitvoerbaar.

Het gevreesde parasitisme komt dan wel om de hoek kijken, maar hiervoor zijn
zeker wel maatregelen te treffen.

4. Deindrukken van een proef, waarbij het gebruik van
grasland werd geïntensiveerd door het strooien van
stikstof en het weiden van een groter aantal schapen.

Teneinde de mogelijkheden te onderzoeken om het schapenbedrijf te insensivcren,
werd te Hurley de volgende, zeer interessante proef uitgevoerd.

Een proefperceel grasland werd verdeeld in een groot aantal kampjes en op elk
kampje werd een aantal schapen gehouden. De schapenbezetting verschilde enerzijds
door het aantal melkgevende ooien per oppervlakte, anderzijds door het aantal
lammeren dat deze ooien hadden te verzorgen. De schapenbezetting varieerde van
4-6-8-10 ooien per acre en bij elke bezetting had een groepje ooien 100% lammeren
(eenhngen), één groepje 150% lammeren (de helft eenlingen en de andere helft
tweelingen) en een groepje 200% tweelingen te verzorgen.

Het benodigde gras werd verkregen door de hoeveelheid te gebruiken stikstof
aan te passen aan de behoefte aan droge stof. Deze giften varieerden van 20-40-60-
80-100 Ibs. zuivere N. per maand.

De grootte van de kampjes was zodanig dat steeds 8 lacterende ooien per groepje
liepen.

Bepaald werd de groeisnelheid der lammeren, de tijdsduur nodig voor het bereiken
van het slachtgewicht (80 Ibs.) en de slachtkwaliteit.

Daar de proef nog in volle gang was, konden nog geen resultaten worden vernomen.
Deze proef, waarbij het voornamelijk ging om het feit lammeren tot slachtbaar ge-
wicht te weiden, was geheel afgestemd op de Engelse omstandigheden, n.l. om lam-
meren, terwijl zc bij de moeders lopen, af te weiden. Hoewel het zeker instructief
zal zijn te vernemen welke resultaten werden bereikt, is een dergelijke proefopstelling
van minder waarde voor de Nederlandse schapenhouderij.

Het op een dergelijke wijze bestuderen van het gebruik van grasland en het gebruik
van grotere hoeveelheden stikstof ter verkrijging van een hogere opbrengst aan
schapevlees per hectare, zal hier te lande in twee proefopstellingen dienen te ge-
schieden.

De eerste, uit te voeren met ooien en pasgeboren lammeren, waarbij de resultaten
uitgedrukt moeten worden in de grootte van de melkgift van de ooi die er door
wordt bereikt. Een dergelijke proef behoeft slechts gedurende de eerste twee levens-
maanden van de lammeren tc worden uit,gcvoerd.

Een tweede, uit te voeren met vroeggespcende lammeren. Hierbij gaat de aandacht
uit naar de invloed van het intensiveren op de vlees- en vctvorming bij het lam.

Zoals ook hier op dc zuivere schapenbedrijven, die een intensieve grasland exploitatie
voorstaan, kwam ook op het „Grassland Institute" tc Hurley dc wens naar voren,
drachti,ge schapen tijdens de wintermaanden bij elkaar te brengen op een kleine
kavel en een volledig winterrantsoen tc verstrekken. Het grasland krijgt op deze
wijze rust waardoor het in het voorjaar snel tot hoge produktie kan komen. Het
wordt gedurende de rustperiode niet in groei belemmerd door het voortdurend
grazen van de schapen.

Aanvankelijk werden de schapen op een afgesloten, hoger gelegen deel van het bedrijf
samengebracht, zodat per ooi een oppervlakte van 30-50 vierkante voet beschikbaar
was. De schapen werden gevoerd uit ruiven en bakken.

Door het voortdurend verblijf van de schapen op het zelfde stuk land, werd de zode
vertrapt en was dc kavel spoedig herschapen in een modderpoel. De dieren hadden
geen droge ligplaats, werden nat en voelden zich minder prettig.
De afgelopen winter heeft men de proef opnieuw uitgevoerd, maar toen werd de
kavel aangelegd op een kalkrotsige onderlaag, die bedekt werd met stro. Hierop

verbleven de dieren naar aller tevredenheid. In Nederland is het alleen bij een zeer
vaste bodem mogelijk drachtige schapen lang bij elkaar te houden op een kleine
ruimte. Is de bodem te zacht dan wordt de zode spoedig een moddermassa.
Onder dergelijke omstandigheden is het aanbrengen van een vaste bodemlaag
gewenst. Een bestraat deel van een erf of een asfaltplaat komt hiervoor in aan-
merking. Groot behoeft het oppervlak niet te zijn. Voor 100 schapen slechts 200-
400 m2. Een dergelijke kavel, dichtbij huis gelegen, biedt de mogelijkheid de schapen
op een gemakkelijke wijze te voeren en in het voorjaar te beschikken over percelen
waar voldoende gras groeit om te kuilen en om ooien met lammeren in te brengen.

Hierover had men op het „Grassland Institute" nog weinig ervaring, maar daar
het voeren van kuilgras aan drachtige schapen één van de onderdelen gaat vormen
van een nieuwe, meer intensieve bedrijfsvoering, wil men ook hieraan aandacht gaan
besteden.

De indruk bestond dat gras, geconserveerd volgens het „voordroog"-systeem, het
meest aantrekkelijke kulivoer vormt, al is het laatste woord herover nog niet ge-
sproken.

7. De bestudering van de lactatieperiode van het schaap.
Op het „Grassland Institute" te Hurley werd zoals elders de ervaring opgedaan,
dat de hoeveelheid melk die een lam kan opnemen van invloed is op de grcK^i.
Tweelingen zouden daarom minder groeien dan eenlingen. Daar men zich voorstelde
ook factoren te bestuderen die de melkgift van schapen bepalen, werden ter voor-
bereiding van deze proeven en voor het verkrijgen van inzicht in de grootte en de
lengteduur van de lactatieperiode, een twintigtal Dorset Horns, nadat de lammeren
waren geboren (die verder moederloos werden opgefokt), machinaal gemolken.

De ooien stonden op stal in kleine hokjes en kregen slechts najaarhooi (dat in de
schuur was gedroogd) als rantsoen. De dieren werden tweemaal daags gemolken en
de melkgift werd per kwartier bepaald.

Het machinaal melken der schapen ging op zeer eenvoudige en rustige wijze. De
ooien liepen achter elkaar via een loopplank een platform op waar één schaap
tegelijk werd ingesloten. Daarna werd de melkmachine aangebracht. Eén persoon
verzorgde dit en kon het werk rechtopstaand verrichten.

8. De „schapen moehei d", optredend b ij de intensivering
van het schapenbedrijf.

Op het „Grassland Institute" te Hurley werd reeds gedurende een 5-tal jaren het
intensieve schapenbedrijf geïmiteerd. Twee bedrijven met een veebezetting van res-
pectievelijk 3 ooien en 4/2 ooi per acre werden, steeds gebruikmakend van dezelfde
percelen, geëxploiteerd. Dc weidepercelen waren 5 jaar geleden als kunstweiden
(raaigras) aangelegd. Per maand werd ongeveer 100 Ibs. zuivere stikstof aangewend.
Van dezelfde percelen werd ook hooi en kuilgras .gewonnen, dat gedurende de winter
aan de schapen werd gevo<-rd. Slechts gedurende de laatste 6 weken van de drach-
tigheidsperiode ontvingen de schapen tevens 1-2 Ib. krachtvoer. Gedurende de winter
werden de schapen bijeengebracht en op een kavel gevoerd.

Alleen ooien die voor de 2e, 3e en 4e maal lammerden, werden .gebruikt. Jong fok-
materiaal werd niet zelf gefokt maar jaarlijks werd ter aanvulling van de groep een
aantal 1/2-jarige dieren gekocht, terwijl de ooien die voor de 4c maal lammeren
hadden verzorgd, werden afgevoerd.

De lammeren werden al bij de moedrs lopend, afgeweid en geslacht op een levend
gewicht van 80 Ibs.

Het systeem van de „Greepgrazing" werd toegepast en de ooien werden elke 2-3
da.gen verweid naar een volgend perceel (in totaal waren er 18-20 percelen).
De ooien waren kruisingsprodukten n.1. Scottish halfbred, de lammeren werden tussen
half maart en half april geboren.
Er liepen ongeveer 80 ooien in deze proef.

Na cen exploitatie van 3 ä 4 jaar zag men „schapenmoedheid" optreden, vooral op
het bedrijfje waar de hoogste bezetting werd gehandhaafd. Het vol,gende werd daar-
bij opgemerkt:

3. een kleiner aantal lammeren dan voorheen was in dezelfde tijdsduur slachtbaar
af te leveren.

Een verklaring van deze „schapenmoeheid" kon niet worden gegeven. Zeer waar-
schijnlijk is het een complex van factoren zoals:

Behoudens op Texel komt „schapenmoeheid" ook in het overige deel van Nederland
voor.

Hiermede werd een overzicht gegeven van de indrukken van een studiereis naar
Groot Brittannië. Een studiereis, die op verzoek van de Commissie schapenziekten
Texel van de Afdeling Diergeneeskunde T.N.O. werd uitgevoerd en die door de
gewaardeerde hulp van de Veeartsenijkundige diensten van Groot Brittannië en
Nederland en van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren te Alkmaar mogelijk
werd gemaakt.

Voor het door de Commissie Schapenziekten Texel gestelde vertrouwen en de zeer
op prijs gestelde medewerking, betuig ik mijn dank.

6, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Excursie Kon. Ned. Hoogovens en Staal-
fabrieken. (pag. 541)
8 - 9, Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen. Voorjaarsvergadering, Gorinchem. (pag. 319, 614)
12—14, Veterinaire Week 1963. (pag. 1399, 1536 (1962)); (pag. 55, 182, 317,
458, 614, 741)

29, .Afd. Overijssel en Gelderland K.N.M.v.D. Gezamenlijke bijeenkomst,
excursie naar Kon. Ned. Zoutindustrie, Hengelo, (pag. 541)

29—2 augustus, American Veterinary Medical Association. Eeuwfeest, New York,
(pag. 467, 744)

22—23, Symposium Ziekten van pelsdieren. pag. (119)
29—sept. 1, Internationale Congres K.I., Wels. (pag. 318)
September,

6— 8, Belgische Dierenartsen Vereniging. Diergeneeskundige Dagen, Ant-
werpen.

Noord-Holland, (pag. 686)
20, Nationale Tentoonstelling van varkens en schapen, \'s-Hertogenbosch.
22—28, British Veterinary Association. Jaarlijks congres, Llandudno. (pag.
615, 621)

18—19, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, 110e .Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 467, 620)
31, 6e Voorlichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst. 10.15 uur, Utreclit.

Het is een bekend feit, dat velen gewoon zijn te laat in te schrijven voor de Vete-
rinaire Week.

Wij kunnen, nu wij dit schrijven, nog niet zeggen in hoeverre dit in 1963 het geval
zal zijn. Vele practici zullen echter nog hel een en ander te regelen hebben gehad,
alvorens zij definitief konden inschrijven. Ook zullen er zijn, die zich bij het ver-
schijnen van dit tijdschrift nog op moeten geven. Ook dit kan nog.
Wanneer men thans direct inschrijft, dan zullen de nodige bescheiden afgehaald
kunnen worden op het centrale Inlichtingen Bureau in het Instituut voor Tropische
Ziekten. Na 6 juni dient men niet meer le gireren, maar contant te betalen bij het
afhalen van de badge resp. de andere bescheiden.

Met nadruk wijzen wij er op, dat iedere bezoeker van een voordracht of demon-
stratie de badge moet dragen. Zorg dus voor de inschrijving.

Gaarne wijzen wij op de sluitingszitting van de Veterinaire Week. Op vrijdag 14 juni
le 16.30 uur zal de Veterinaire Week door de Voorzitter van de Faculteit in de
manege gesloten worden.

Over de eerste twee weken van mei is het aantal gevallen van mond- en klauwzeer
in de provincie Overijssel gedaald tot 8 en 4. Het aantal in Gelderland steeg van
98 over de eerste tot 106 over de tweede weck, in Brabant bleef het aantal vrijwel
stationndir met 57 en 55 .gevallen.

Hoewel het er dus aanvankelijk naar uit zag dat de ziekte zich naar het zuiden zou
verplaatsen, deden zich begin mei plotseling enkele gevallen voor in dc noordelijke
provincies.

Drenthe, dat tot no.g toe slechts een enkel geval had .geconstateerd, steeg tot 7 en II
gevallen, in Groningen en 1\'ricsland kwamen gevallen voor te Becrta op 7 mei en
tc Surhuistcrveen op 8 mei. In dezelfde week deed zich nog ren geval in Groningen
voor en wel in Onderdcndam (,gem. Beduni) en in de weck daarop te Vlagtwedde.
In deze gevallen en bij enkele in Drenthe hebben menselijke contacten waarschijnlijk
cen grote rol gesprrld.

Op 3 mei werd het bestaande verbod tot vervoer van varkens uit, naar of binnen
cen deel van de provincies Overijssel en Gelderland verlengd tot 7 juni 1963,
Eveneens op 3 mei werden in de provincies Drenthe, Overijssel, Gelderland, .Noord-
Brabant en Limburg de varkensmarkten geschorst, op 7 en 8 mei kwamen daar de
provincies Gronin.gen en Friesland bij en op 17 mei werden in het gehele land de
varkensmarkten geschorst, welke beschikking van kracht is tot 15 juni 1963 (J.
1380).

Op 8 mei werd een Ministeriële beschikliing van kracht, waarbij het verboden is
varkens, schapen en niet ouder dan vier maanden zijnde runderen te vervoeren uit
een ander omschreven gebied naar het overige deel van Nederland (J. 1274).

Omtrent de controle op de naleving van dc thans geldende voorschriften met be-
trekking tot de hondsdolheidsbestrijding, i.c. het Hondsdolheidsbesluit, heeft de Mi-
nister van Justitie aan de Procureurs-Generaal, fgd. Directeuren van Politie verzocht
te bevorderen dat dcxjr Rijks- en Gemeentepolitie deze controle op intensieve wijze
wordt uitgeoefend.

Bij de terzake gegeven richtlijnen is niet alleen aandacht geschonken aan het justi-
tiële aspect, d.w.z. het opmaken van een proces-verbaal. Minstens even belangrijk
is het te bevorderen, dat niet geënte honden alsnog worden gevaccineerd. De ge-
geven aanwijzingen zijn hierop in sterke mate gericht.

6 mei 1963 j No, ]. 1274 | Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.
De Minister van Landbouw en Visserij,
Gelet op artikel 38 van dc Veewet;

1. Het is, onverminderd andere bepalingen te dezen aanzien, verboden varkens,
schapen en niet ouder dan 4 maanden zijnde runderen te vervoeren uit het in
het tweede lid omschreven gebied naar het overige deel van Nederland.

dc Vecht in westelijke richting tot de spoorlijn Zwolle-Meppel — deze spoor-
lijn volgend richting Harderwijk tot de spoorbrug over de IJssel - de IJssel
stroomopwaarts tot de Rijn — de Rijn stroomafwaarts tot de spoorlijn
.Arnhem-Nijmegen — deze spoorlijn in zuidelijke richting tot aan de Waal -
de Waal stroomafwaarts tot de sluis bij St. .Andries — via deze sluis de Maas
stroomafwaarts tot de .spoorbrug bij Hedel — deze spoorlijn in zuidelijke
richting volgend lan.gs \'s-Hertogenbosch, Eindhoven, Helmond tot waar vóór
Deurne weg .Asten-Deurne wordt gekruist — deze weg in noordcxjstelijke
richting volgend over Wasberg-Milheeze-St. Anthonis-Boxmeer-Oeffelt naar
Gennep tot aan de Maas — de Maas stroomafwaarts tot bij Mook — de weg
Mook-Groesbcek-Rijksgrens bij Wijlcr — deze .grens in noordelijke richting
vol.gend tot aan de Vecht.

Van het in artikel 1 gestelde verbod kan door of namens de districts-inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst in bijzondere gevallen onder door deze te stellen voor-
waarden ontheffing worden verleend.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag volgende op die harer
bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant.
\'s-Gravenhage, 6 mei 1963.

15 mei 1963 ( No. ]. 1380 | Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken.
Dc Minister van Landbouw en Visserij,
Gelet op artikel 10 van de Veewet;

In het gehele land zijn de vaikensmarkten geschorst en is het houden van verkopin-
gen, keuringen en tentoonstellingen van varkens, alsmede het op soortgelijke wijze
bijeenbrengen van varkens verboden.

De beschikking van 2 mei 1963, no. J. 1225, Directie Juridische en Bedrijfsorganisa-
torische Zaken, Stcrt. 85¹) wordt in.getrokken.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag volgend op die harer
bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant en is van kracht tot 15 juni 1963.
\'s-Gravenhage, 15 mei 1963.

1 Laatstelijk gewijzigd bij beschikking van 8 mei 1963, no. J. 1322, Stcrt. 89.
Toelichting voor de Staatscourant.

De schorsing van de varkensmarkten, die tot dusver nog niet gold voor dc provincies
Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland, is bij bovenstaande beschikking
tot het gehele land uitgebreid.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE M.VAND M.\\ART 1963.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

Kort geleden heeft een circulaire over de contributieheffing als een persoonlijk tot
de leden van de Maatschappij gericht schrijven van collega Karsemeijer de lezers
van het Tijdschrift bereikt.

Nu gebleken is, dat enkele leden nog niet in het bezit van deze circulaire kwamen,
wordt hierbij verzocht aan het secretariaat op te geven indien men deze circulaire
nog niet ontving, opdat spoedige toezending alsnog kan plaatsvinden.

Op pag, 467 ( afl, 1 april 1963) van het Tijdschrift werd melding gemaakt van
de mogelijkheid om door tussenkomst van de British Veterinary .Association per
B,0..\\,C, een groepsreis naar New York te maken ter bijwoning van bovengenoemd
Eeuwfeest, aldaar van 29 juli tot 2 augustus a.s, tc houden.

Van de British Veterinary .Association werd nu bericht ontvangen dat deze reis-
gelegenheid wegens gebrek aan deelname thans is vervallen,

In aansluiting op het voorgaande kan worden vermeld dat van ondcrgenoemd pas-
sagebureau het volgende bericht werd ontvangen.

Het Reis- en Passagebureau .MADURO, Noordeinde 136a, tel, 182650 te Den Haag,
heeft in samenwerking met haar correspondenten te New York en de Pan ,American
World .Airways een reis naar .Amerika samengesteld, welke zal plaatsvinden van
zaterda,g 27 juli t.m. zaterdag 11 augustus 1963,
In grote lijnen ziet het reisschema ei als volgt uit:

.Amsterdam - .New York - Ithaca - Niagara Falls - Washington - Beltsville -
Philadelphia - Plainsboro - New York.
Naast de deelname aan het congres, zullen vele studiebezoeken aan veterinaire in-
stellingen op het programma staan.

Het tarief voor deze studiereis bedraagt .1 3250, - per persoon, en het is van kracht
bij een minimum deelname van 25 personen.

Indien U belangstelling heeft aan deze reis deel te nemen, kunnen belan.gstellenden
contact opnemen met genoemd passagebureau, dat L\' het uitvoerig programma zal
toezenden.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Kon.
Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Kon, Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde:
D, M, J, van Beek, Buys Ballotstraat 33 bis, Utrecht,

I. Branover, Goedestraat 13 bis, Utrecht.
M. I. van den Dikkenberg, Bleyenburgstraat 3, Utrecht.
Mej. I. M. S. Govaert, Dr. J. P. Thysselaan 73, Utrecht.
.J. Spanier. Prins Hendriklaan 34, Utrecht.

Greup, D. M. F., te \'s-Gravenhage, naar Surinaniestraat 54 aldaar (tel. ongewijzigd).

Meeuwissen, C. J. J., van Rucphen naar Sprundel (N.-Br.), Rucphenselaan 13, tel.

Willenise, A. H., van Steenwijk naar Utrecht, Toermalijnlaan 80, tel. (030) 1 30 19.

Waterige oplossirig van de vitaminen A, D3 en E
en de vitaminen van het B-komplex

Folinezuur, Pyridoxine en Choline.
Opvallend is het bijzonder hoge gehalte aan totaal Leverextrakt

Zenuv^/aandoeningen en zenuwstoornissen (b.v. trillers bij biggen)
Enteritiden en diarree
Spierzwakte en spieratrophie

Dermatosen en eksemen (zwart worden en smeerpokken bij biggen)
Ondersteuning van therapiën tegen infektieziekten
Ondersteuning bij steriliteitsbestrijding
Ondersteuning bij de rekonvalescentie

Verhoging van de weerstand in het algemeen en de weerstand tegen in-
fektieziekten in het bijzonder
Bevordering van de groei.

Alleen het nummer 28100 neemt na sluitingstijd Uw gesprek
automatisch op de band op.

Op 4 april 1963 overleed, naar ons begrip toch nog
vrij plotseling, collega en vriend Herman Nikkels te
Tubbergen.

Hij werd op 28 juli 1907 te Haaksbergen geboren,
maar verhuisde reeds gauw naar Bruine Haar, waar
zijn vader hoofd der school werd. Na de lagere school
aldaar, volgde hij te Almelo de H.B.S. Op 3 juli 1926
deed hij zijn eindexamen en liet zich toen inschrijven
aan de Universiteit te Utrecht aan de Faculteit der
Diergeneeskunde.

Reeds hier was Herman een harde werker en schoot
er voor het studentenleven niet veel tijd over. Met
zijn begaafdheid en helder verstand wist hij zijn di-
ploma te behalen op 3 december 1931.
Na een jaar vervangen te hebben, nam hij op 24 de-
cember 1932 van collega De Boer de praktijk in Tub-
bergen over.

In 1934 trad hij in het huwelijk met mejuffrouw
/. A. Koers, welk huwelijk gezegend werd met vier
dochters. Ook in zijn huisgezin wist Herman op voor-
beeldige wijze de juiste plaats te bekleden.
De streek, het milieu en de studie hebben hem ge-
stempeld tot een man, die een dierenarts was uit één
stuk, wars van alle uiterlijk vertoon, zeer plichts-
getrouw, hulpvaardig voor een ieder, een man van
weinig woorden, een zeer goed practicus, een betrouw-
bare, eerlijke collega.

Temidden van zijn drukke bezigheden wist hij zich
bijzonder te interesseren voor lectuur, de jacht en zijn
liefhebberij voor auto\'s.

In 1954 is na een prettig overleg in een gedeelte van
zijn praktijk een nieuwe vestiging gekomen. Vanaf de
eerste dag ontstond er een zeer collegiale samenwer-
king, welke voor hem een verlichting werd in zijn in-
tensieve praktijk. Hieruit groeide de regeling van een
zondagsdienst en vakantiewaarneming, zodat hij zich
dan ook eens echt vrij kon voelen.

Hij was een trouwe bezoeker van de Kringbijeenkomst
en de afdelingsvergaderingen, waar hij een stil en aan-
dachtig luisteraar was naar alles wat daar besproken
werd. Soms gaf hij met weinig woorden zijn gefun-
deerde mening hierover te kennen.

Eind januari werd hij overvallen door een ziekte, welke
hem noodlottig werd en die zijn heengaan tot gevolg
had.

Op 9 april moesten wij, onder veel belangstelling van
collegae en plaatselijke organisaties, afscheid nemen
van onze collega en vriend Herman, bij wiens graf,
hetwelk bedekt was met kransen en bloemen, nog ge-
sproken werd namens de Kring, de buurtcollegae en de
afdeling Overijssel van de Maatschappij.
Wij kunnen niet anders zijn vrouw en kinderen troos-
ten dan met de zekerheid, dat wij allen in Herman een
vriend verloren hebben, aan wie wij steeds een voor-
beeld mogen nemen en wiens rust, na dit korte maar
welbestede leven, wij hem allen in vrede toewensen.

In het kader van een uitgebreider onder/oekingsproject bestond bij ons
behoefte aan een oriënterend onderzoek naar het voorkomen van Salmo-
««■Z/a-bacteriën in slagerijen.

Franssen (1963) publiceerde de gegevens over een regelmatig kwar-
taalonderzoek van circa 220 slagerijen, gedurende de jaren 1960 t.m. 1962.
Op grond van de kwartaaluitkomsten werd geconcludeerd, dat de weers-
gesteldheid geen belangrijke invloed heeft op het aantal met Salmonella-
kiemen besmette slagerijen.

Kampelmacher e.a. (1962) vermeldden een steekproef, genomen in
de warme zomer van 1959, waarbij op dezelfde dag monsters gehakt wer-
den genomen uit alle slagerijen in enkele grote steden. Uit 6% van deze
monsters werden Salmonella-bacteriën geïsoleerd.

Deze publikades geven aanleiding hier enige ervaringen uit eigen onder-
zoek te beschrijven. Hierbij kan dan worden gewezen op enkele problemen,
die een dergelijk onderzoek voor een slachthuislaboratorium oplevert.

Door de Stadscontroledienst, onder leiding van collega J. J. le R o y,
werd gedurende de periode september t.m. november 1962 in 569 ver-
schillende slagerijen een monster, bestaande uit mengafkrabsel van het
bedrijfsgereedschap (hakblok, werktafel, hakmes, gehaktmolen e.d.) ge-
nomen en in een plastic zakje verzameld.

Bovendien werd bij 491 van deze slagerijen nog een monster gehakt in
het onderzoek betrokken, om een indruk te krijgen van de toestand waar-
in dit produkt de slagerij verlaat.

Van ieder binnengekomen monster werd circa 10 gram, met een steriele metalen
spatel, zo fijn mogelijk verdeeld in een potje met ruim 100 ml Müller-Kauffmann
ophopingsmedium. Na 24 uur bebroeden bij 37° C, werd 1 grote öse ophopings
vloeistof zorgvuldig uitgestreken op een briljantgroen-fenolrood-agarplaat van
12 cm diameter.

Na een incubatietijd van 18-24 uur bij 37° C, werden deze platen steeds door
dezelfde persoon afgelezen en per plaat 1 of 2 verdachte kolonies voorzichtig
met een rechte naald aangestipt en overgeënt op Triple-Sugar-Iron-agar (T.S.I.).

1 L. J. ten Horn, keuringsdierenarts en hoofd van het laboratorium Openbaar
Slachthuis te Rotterdam, Boezemstraat 34.

Deze buizen werden na 18-24 uur bebroeding bij 37° C, indien aanleiding daar-
toe bestond, serologisch en biochemisch verder onderzocht. Van verdachte, maar
niet reine T.S.I., werd weer uitgestreken op briljantgroenplaat, om alsnog te
proberen een reincultuur te verkrijgen.

Bij het serologisch onderzoek werd naast het polyvalent Salmonella-O-serum
(R.I.V.) ook regelmatig gebruik gemaakt van de Salmonella-O-groepssera B, C,
D en E (R.I.V.), om over zoveel mogelijk agglutinatie-gegevens te kunnen be-
schikken.

Indien er behoefte aan bestond, werden bovendien de monovalente O-sera (23) en
(19) gebruikt.

Bij de biochemische interpretatie van de T.S.I. werd rekening gehouden
met het feit, dat bij het genus Salmonella behalve de gebruikelijke T.S.I.
H2S stammen ook T.S.I. H2S— stammen voor kunnen komen. Aange-
zien hierdoor behoefte bleek te bestaan aan verdere biochemische gegevens,
werd dit onderzoek benut om een indruk te krijgen van de bruikbaarheid
van een eenvoudige Lysine Decarboxylase Test (L.D.T.), voor de Salmo-
neZZa-diagnostiek onder de praktijkomstandigheden van een slachthuis-
laboratorium.

Om een betere vergelijking mogelijk te maken tussen de verkregen resul-
taten in diverse laboratoria, is het gewenst om de methode van het Salmo-
TzeWa-onderzoek zoveel mogelijk te standaardiseren.

Müller-Kauffmann ophopingsmedium werd daarom door ons bereid geheel
volgens het recept, vermeld in het Aanhangsel bij de Cursus Vleeskeurings-
laborant, 1962, R.I.V. Hierbij wordt gebruik gemaakt van Liebig\'s vlees-
extract en Brillantsïrün Chroma in de eindconcentratie van 1:100.000. De
emulgerende werking van de 5% gal op het vette materiaal was een gun-
stige bijkomstigheid. Aangezien bij het onderzoek van verontreinigd mate-
riaal werd uitgegaan, is de voorkeur gege\\en aan dit ophopingsmedium en
wel in de verhouding 1:10.

De briljantgroen-fenolrood-agar werd bereid volgens de beschrijving van
Guinée en Kampelmacher (1960). Om praktische redenen werd
echter uitgegaan van Liebig\'s vleesextract in plaats van vlees. Bovendien
is een eind-pH van 6,9 aangehouden op grond van de ervaringen van
Beek (1962), die concludeerde, dat bij een hogere pH méér bleekrose
kolonies voorkomen, die geen Salmonella blijken te zijn.
Triple-Sugar-Iron-agar (T.S.I.) werd in poedervonn betrokken als Difco
B 265.

Bij dit Salmonella-onderzoek leverden diverse andere Enterobacteriaceae
moeilijkheden op, door de verdachte groei op de briljantgroenplaat en dui-
delijke agglutinatie met polyvalent Salmonella-O-serum. De meeste van
deze stammen waren T.S.I. H2S —. Collega Guinée, van het Rijks In-
stituut voor de Volksgezondheid, attendeerde ons in verband hiermede op
een eenvoudige modificatie van de Lysine Decarboxylase Test (L.D.T.),
gebaseerd op gegevens, hem versterkt door Prof. Dr. R. B u 11 i a u x, In-
stitut Pasteur, Lille.

Onder invloed van een specifiek aminozuur-decarboxylase, eigen aan be-
paalde bacteriën, o.a. Salmonella, wordt lysine omgezet in cadaverine.

Wij gebruikten hiervoor onderstaand recept¹), dat vergeleken met een
R.I.V.-batch dezelfde resultaten bleek te geven.

In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de Salmonella-\\%o\\di\\\\&s uit de
monsters, afkomstig van 569 verschillende slagerijen.

Uit het onderzoek van de 491 slagerijen, gedurende de periode september
t.m. november 1962, waarbij naast mengafkrabsel óók een gehaktmonster
werd onderzocht, bleek het volgende.

Bij 5 slagerijen werd zowel uit afkrabsel als uit gehakt Salmonella ge-
ïsoleerd.

e
ü
tn c
0
s	u.,	X C
a	.QJ	0 S
j: OJ tic	0
QH	t/3

indicator Bromkresolpurper (Merck, Nr. 3025)
pH 5,2 geel — pH 6,8 purper
1,6 g oplossen in 100 ml aethanol 90%
pH stellen op 6,8 met circa 0,5 ml 1 N NaOH.
Afvullen in dunne cultuurbuizen: circa 3 ml per buis.
Steriliseren 20 minuten op 115° C.
Eigen kleur: helder purper.

L.D.T. -I- : troebel en via een geelgrauw tussenstadium nu weer purper, door
het overheersen van de cadaverine-vorming.

Bij 23 slagerijen werd Salmonella alléén uit afkrabsel geïsoleerd en bij 11
slagerijen uitsluitend uit gehakt.

De typering van de geïsoleerde Salmonella-stammen door het Nationaal
Salmonella Centrum (R.I.V.) is in tabel 2 weergegeven.

Bij dit Salmonella-onderzoek in een groot aantal slagerijen, gedurende een
periode met afnemende buitentemperatuur (tabel 1), bleek deze tempe-
ratuur van invloed te zijn op het aantal positieve bevindingen. Dit ver-
wondert niet als men bedenkt, dat de Salmonellae als mesofiele kiemen
beneden 10° C weinig of geen vermeerdering vertonen (Johne, 1961).
752

In verband hiermede is belangwekkend, dat het aantal aangegeven ge-
vallen „andere Salmonellosen\'" bij de mens, vermeld onder „Epidemiolo-
gische Mededelingen" in het Ned. Tijdschr. Geneeslc., in deze periode nä
eind oktober vrij plotseling blijkt af te nemen. Dat de uitkomsten bij het
gehaktonderzoek lager zijn dan bij de afkrabsels, is verklaarbaar door het
meestal in koeling houden van het gehakt in de slagerij.
Over de afmeting van de gebruikte briljantgroenplaten valt nog het vol-
gende op te merken: Wij constateerden, dat in 13 van 58 Salmonella-iso-
laties, op de 12-cm-plaat temidden van een mengflora slechts enkele Sal-
monella-kolonies te zien waren. Daar ons is gebleken, dat op de 12-cm-
plaat bij juiste uitstrijktechniek met voldoende zekerheid losse kolonies ver-
kregen worden, moet dit, gezien het voorgaande, bij gebruik van kleinere
platen twijfelachtig worden geacht.

In tabel 2 valt op, dat van 58 geïsoleerde Salmonella-stammen er 10 in
T.S.I. géén HoS vormen. Deze bevinding is belangrijk!
Sedert de publikatie van Kampelmacher (1959), is het gebruik van
de T.S.I., als eenvoudige biochemische test op Salmonella, bij de meeste
slachthuizen ingeburgerd geraakt. Nu heeft men veelal nog de mening, dat
Salmonella in T.S.I.-steekcultuur praktisch gesproken HgS is en het
voorkomen van T.S.1, HoS — stammen meer een academisch probleem
vormt.

Dc uitkomsten van ons onderzoek wijzen echter duidelijk op de onjuistheid
\\an deze opvatting. Terloops zij opgemerkt, dat van 52 Salmonella-stam-
men, door ons in 1962 bij het bacteriologisch onderzoek van slachtdieren ge-
ïsoleerd, 1 S. dublin-stam T.S.I. H2S - bleek te zijn.

Een groot probleem voiTnden bij dit onderzoek diverse Enterobacteriaceae
door een Salmonella-verdachte groei op de briljantgroenplaat, een duide-
lijke agglutinatie met polyvalent Salmonella-O-serum en géén reactie met
de beschikbare groepssera te vertonen. De meesten hiervan waren T.S.I.
HoS - en enkele T.S.I. HjS 4-. In overeenstemming met de ervaringen
van Schaal (1962), bleek het merendeel van deze stammen te behoren
tot de Aerobacter-, Citrobacter- of Hafnia-gvoep.

Juist door het vinden van steeds weer nieuwe Salmonella-types, dient het
[K)lyvalcnt Salmonella-O-serum zo nodig te worden aangepast. Dit gaat
vaak ten koste van de specificiteit, gezien de vele verwantschappen tussen
de O-antigenen van de Enterobacteriaceae onderling (Kampelmacher,
1959 en Schaal, 1962). Door het regelmatig gebruik van de beschikbare
0-grocpssera B, C, D en E, kan dit gebrek aan specificiteit van het poly-
valente serum enigermate worden gecompenseerd. Aangezien echter de
hogere O-antigenen, zoals b.v. (19), (22) en (23), niet in de verkrijgbare
groepssera zijn verwerkt, blijven er problemen bestaan, die in de praktijk
met serologisch onderzoek alléén niet zijn op te lossen.
Verder onderkenden wij met monovalent O (23) serum, ons welwillend
door Dr. Kampelmacher ter beschikking gesteld, 11 stammen, die
naast verdachte groei, en T.S.I. H2S —, een duidelijke agglutinatie gaven
met dit O (23) serum. Deze stammen reageerden ook duidelijk met poly-
valent Salmonella-O-serum. Bij typering bleken hiervan 9 stammen S. wor-
thington T.S.I. H^S —. De overige 2 stammen werden gedetermineerd als
Aerobacter (Hafnia-groep), verwantschapsreactie met O serum 1,13,23.
Slechts door combinatie van serologische èn biochemische methodes kan de

Salmonella-diAgwose gesteld worden. Beide mogelijkheden zijn echter voor
een slachthuislaboratorium beperkt.

Daarom hebben wij het onderzoek benut, om een indruk te krijgen over de
waarde van een eenvoudige modificatie der Lysine Decarboxylase Test
(L.D.T.) als aanvullend biochemisch onderzoek, geschikt voor gebruik in
slachthuislaboratoria. De 58 geïsoleerde Salmonella-sia.mmtn waren bij
onderzoek allen L.D.T. (troebel en purper).

De 2 Aerohacter-sisimmen, die een sterke agglutinatie gaven met O (23)
serum en polyvalent, waren evenals alle overige problematische xnei-Salmo-
we//a-stammen L.D.T. — (troebel en geel).

Wij kunnen dan ook de mening van S c h a a 1 (1962) onderschrijven, dat
de L.D.T. geschikt is om Aerobacter-, Citrobacter- en sommige Proteus-
stammen te onderscheiden van Salmonella.

Wij zijn van mening, dat bij de 5\'aZmoneWa-diagnostiek in slachthuislabora-
toria ook een zorgvuldig onderzoek dient te worden ingesteld bij die stam-
men, die in T.S.I. alleen glucose omzetten en geen H2S vormen. Indien
hierbij polyvalent Salmonella-O-serum een duidelijke agglutinatie geeft, kan
het gebruik van de beschikbare 0-groepssera B, C, D en E vaak verdere
gegevens opleveren.

Het vormt een belangrijke diagnostische aanwinst, om bij de minste twijfel
vanaf de T.S.I. reincultuur nog een L.D.T. in te zetten. Door deze manier
van werken, kunnen in het slachthuislaboratorium op eenvoudige wijze on-
juiste interpretaties bij het Salmonella-onéerToek worden voorkomen.
Uiteraard heeft de L.D.T. het meeste nut bij het onderzoek van veront-
reinigd materiaal.

Bij bacteriologisch onderzoek van slachtdieren is de behoefte minder groot,
aangezien bij dit kiemarme materiaal in de meeste gevallen op de briljant-
groenplaat het beeld van een reincultuur is waar te nemen.

In de praktijk kan met onderstaand werkschema de diagnose Salmonella
betrouwbaar worden gesteld en een onnodig opzenden van stammen ter
typering worden voorkomen.

Dr. E. d e Boe r, directeur van het Openbaar Slachthuis te Rotterdam, ben ik zeer
erkentelijk voor het stimuleren van dit onderzoek.

Ik stel de welwillendheid, waarmede Dr. E. H. Kampelmacher en collega
P. A. M. Guinée van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid hun mede-
werking hebben verleend, zeer op prijs. Hierdoor was de typering van de ge-
isoleerde Salmonella-stammen mogelijk en kon een oriënterend onderzoek naar de
waarde van de L.D.T. voor een slachthuislaboratorium worden gerealiseerd.

Gedurende de periode september t.m. november 1962 werd bij 369 slagerijen een
onderzoek ingesteld naar het voorkomen van Salmonella-Wiemen in afkrabsel van
bedrijfsgereedschap en in rauw gehakt.

Ten aanzien van het aantal positieve bevindingen bleek een verband met de buiten-
temperatuur te bestaan.

De isolatie van een aantal Salmonella-stammen, die in Triple-Sugar-Iron-agar
(Difco B 265) géén HaS vormen, wordt beschreven.

Bij het serologisch onderzoek wordt een regelmatig gebruik van de beschikbare
Salmonella-O-groepssera, naast het polyvalent Salmonella-O-serum bepleit.
Op de waarde van een eenvoudige Lysine Decarboxylase Test, ter aanvulling van de
Triple-Sugar-Iron-agar bij de biochemische Sahnonella-diagnostiek in slachthuis-
laboratoria, wordt met nadruk gewezen.

During the months September, October and November 1962, 569 butcher\'s shops
were examined for the presence of Salmonella in scrapings from butcher\'s utensils
and in mincemeat.

As regards the frequency of findings, a connection with the prevailing weather-
conditions, i.e. the temperature was discerned (table 1).

The author describes the isolation of Salmonella-strams, which do not produce
H2S in TripIe-Sugar-Iron-agar (Difco B 265). He stresses the need for use of the
obtainable Salmonella-O-group\'s sera, together with the polyvalent Salmonella-0-
serum, in serological diagnosis.

Finally, the importance of a simple Lysine Decarboxylase Test, as a complement of
the Triple-Sugar-Iron-agar in biochemical Salmonella-Aiagnosis in slaughterhouse-
laboratories, is underlined.

Durant la période de septembre jusqu\'à la fin de novembre 1962, 569 boucheries
furent l\'object d\'une investigation sur la présence des germes de Salmonella dans des
grattures de l\'équippement des boucheries et dans du hachis.

Relatif à la fréquence de la présence des germes de Salmonella, une connexion avec
la température de l\'air se démontra (tableau 1). L\'auteur décrit ensuite l\'isolation
d\'un nombre de souches de Salmonella, qui ne composent pas de H2S dans de l\'agar
Triple-Sugar-Iron (Difco B 265).

Il défend l\'usage régulier des groupements disponibles de sérums agglutinants de
Salmonella, ainsi que du sérum polyvalent de Salmonella, dans les recherches séro-
logiques.

Finalement, l\'importance d\'un simple Test Lysine Decarboxylase, comme complément
de l\'agar Triple-Sugar-Iron dans le diagnostic biochimique du Salmonella dans des
laboratories de l\'abattoir, a été exposée.

Während der Periode von September bis einsehhesshch November 1962 wurden 569
Metzgereien auf das Vorkommen von Salmonellen, in Abschabsei der Betriebsgeräte
und in Hackfleisch, untersucht.

Hinsichtlich der Zahl der gefundenen positiven Fälle ergab sich ein Zusammenhang
mit der Aussentemperatur (Tabelle 1).

Die Isolierung einer Anzahl Salmonella-Stämmc, die in Triple-Sugar-Iron-.\\gar
(Difco B 265) kein HaS bilden, wird beschrieben.

Für die serologische Untersuchung wird die kombinierte Anwendung der verfügbaren
Salmonella-O-Gruppensera mit dem polyvalenten Salmonella-O-Suchserum empfohlen.
Auf die Bedeutung eines einfachen Lysin Decarboxylase Testes, als Ergänzung des
Triple-Sugar-Iron-.Agar bei der biochemischen Salmonellendiagnostik in Schlacht-
hauslaboratorien, wird nachdrücklich hingewiesen.

Anlage 1 zu § 20 Abs. 3 ABA. Schlacht- u. Viehof-Zgt., 62, 249, (1962).
F r a n s s e n, J. G.: Over het voorkomen van Salmonella-kiemen bij slagerijen.

Tijdschr. Diergeneesk., 88, 26, (1963).
Guinée, P. A. M. en Kampelmacher, E. H.: Enkele gegevens omtrent het
gebruik van ophopingsmedia bij het bacteriologische onderzoek van vlees en or-
ganen van slachtdieren. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 951, (1960).
Johne, H.: Die Vermehrung der Salmonellen bei tiefen Temperaturen. Vet. Diss.

München, 1961; ref. Fleischwirtschaft, 14, 792, (1962).
Kampelmacher, E. H.: De biochemische en serologische diagnose van Sal-
monella. Tijdschr. Diergeneesk., 84, 1075, 1439, (1959).
Kampelmacher, E. H., Guinée, P. .A. M., H o f s t r a, K. en Keulen,
A. van: Salmonella-onderzoek in slachthuizen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 77,
(1962).

Schaal E.: Enterobacteriaccen und ihre Abgrenzung gegenüber Salmonellen bei
der bakteriologischen Fleischuntersuchung. Schlacht- u. Viehof-Ztg., 62, 360,
(1962).

In het kader van de ontwikkelingshulp aan ontwikkelende landen zijn Dr. Huhn
uit Berlijn, dierenarts, en Dr. Stage uit Glessen, voedergewassendeskundige, in
december 1962 naar Damascus gereisd om in Dcir el Hajar een zoötechnisch insti-
tuut te stichten.

De veeteeltdeskundige, Dr. Frhr. v. M y 1 i u s uit Weihenstephan en Dr. Clemens
uit Kiel, die de laboratoria zal bouwen, zullen met een technicus en een voormelker
ini 1963 volgen.

Evenals kippen worden thans ook varkens in batterijen gehouden. In Japan is men
hiermee begonnen volgens „Le Porc".

De varkens worden er in gebracht vanaf een gewicht van rond 15 kg en blijven er in
tot slachtgewicht. De bedoeling is de bewegingen der dieren te beperken. Voor auto-
matische voedering, drenking en verwijdering der mest is ook weinig arbeid nodig.
De dieren schijnen zich na een moeilijk begin vrij snel aan te passen.

De infectieuze rinofracheitis en de infectieuze
pustuleuze vulvo-vaginitis van het rund.

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijks-
universiteit te Utrecht.

Onlangs werd mij gevraagd of de infectieuze rinotracheitis van het rund
in ons land vcwrkwam. De vraag werd gesteld omdat de laatste tijd ver-
meld wordt, dat deze ziekte zich in Europa zou voordoen. Teneinde mij
hierover te oriënteren, richtte ik mij tot de Provinciale Gezondheids-
diensten voor Dieren. Zij hebben allen geantwoord, waarvoor ik hen ten
zeerste erkentelijk ben.
Mijn uitgaande brief luidde aldus:

„In Amerika kent men bij het rund een uitsluitend bij runderen voor-
komende ziekte, de Infectieuze Rhinotracheitis. Men kent hiervan 2
uiteenlopende ziektebeelden:

a. de „red nose disease" met vooral verschijnselen van de kant van
de neusslijmvliezen, en

Hoogstwaarschijnlijk wordt deze ziekte nu en dan verward met andere
besmettelijke slijmvliesziekten („Mucosal Disease").
Ik zou het erg op prijs stellen van U te mogen vernemen, of volgens
Uw ervaring de Infectieuze Rhinotracheitis van het rund zich wel eens
in Uw arbeidsgebied heeft \\oorgedaan, zo ja in welke omvang."
Alhoewel het totaal van de antwoorden nogal negatief was, kwamen er
toch wel enkele zaken naar voren, o.a. dat er belangstelling voor deze
ziekte bestaat, zo werd n.1. de wens geuit hierover iets meer te horen.
Ik hoop hieraan, in het nu volgende, te voldoen.

Deze ziekte komt nu en dan in Amerika, uitsluitend bij runderen voor;
de .\\merikanen sjjreken meestal van „infectious bovine rhinotracheitis"
vandaar dat de ziekte vaak aangeduid wordt als I B R. Het virus veroor-
zaakt, behalve „r e d nose" in sonunige gevallen een geheel ander ziek-
tebeeld n.1. een infectieuze pustuleuze vulvovaginitis,
door de Amerikanen vaak aangeduid met I.P.V.

Volgens de literatuur (Brown en Bjornson 1959) zou de infec-
tieuze pustuleuze vulvovaginitis van het rund, als klinisch afgerond ziekte-
beeld het eerst waargenomen zijn in Duitsland (in 1888). Daarna werd de
vulvovaginitis gezien bij melkvee in de Verenigde Staten. De infectieuze
rinotracheitis werd als aparte ziekte pas in 1950 vermeld. Na voortgezet

1) Prof. Dr. Jac. Jansen Sr., Hoogleraar Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniver-
siteit Utrecht, Biltstraat 168.

onderzoek is gebleken dat beide ziekten door hetzelfde (of nagenoeg het-
zelfde) virus veroorzaakt worden.

De infectieuze rinotracheitis doet zich voor in de koudere maanden, vooral
bij runderen die vetgemest worden („beefcattle in feedlots").

Deze zijn volgens Hagan en Bruner (1961) soms nauwelijks merk-
baar, soms zeer ernstig. Het virus tast in het acute stadium van de ernstige
gevallen vooral de gehele respiratietractus aan, en ook, doch in veel ge-
ringere mate, de digestietractus.

De eerste symptomen zijn: koorts, lusteloosheid, geen eetlust en zeer over-
vloedige uitvloeiing van mucopurulent secretum uit de neus.
De neusslijmvliezen worden sterk gezwollen en er ontstaan oppervlakkige
zweren. De neusranden en de neusspiegel kunnen necrotisch worden. Door-
dat de aangetaste neusslijmvliezen en de omringende huid zo acuut ont-
stoken van aspect zijn, heeft men de naam „red nose disease" eraan ge-
geven. In de ergste gevallen moet het rund door de mond ademen.
Conjunctivitis (met tranenvloed) kan voorkomen. De neusslijmvliezen kun-
nen een vuile putride lucht verspreiden. In de regel is de ademhaling ver-
sneld en is er een bronchiale hoest. In vele gevallen is er diarree (dikwijls
met bloed in de faeces).

Deze is bij de spontane gevallen 4 ä 6 dagen, in de experimentele geval-
len (infectie via neus of trachea) 1 ä 3 dagen.

c. een ziekteduur van 10 dagen of langer. Bij ernstige gevallen, vooral
voorkomend in mesterijen (feedlots), kan de morbiditeit 75% zijn; de
mortaliteit is meestal veel lager (minder dan 10%).

Deze loopt eveneens uiteen. Het schijnt vooral af te hangen van de viru-
lentie van het virus en van de omstandigheden, waaronder de dieren ge-
houden worden. In „feedlots" doet de ziekte zich vooral voor als het
mesten 20 ä 60 dagen aan de gang is. Na het zich voordoen van de eerste
gevallen worden in vrij snel of in langzamer tempo vele andere dieren aan-
getast.

Deze is gekenmerkt door de hevig ontstoken mucosae van de respiratietrac-
tus, waarin platte ulcera, die bedekt zijn met glibberig, stinkend, mucopu-

rulent exsudaat. Er kan ook pneumonie zijn. Ook aan de mucosae van de
digestietractus kunnen overeenkomstige veranderingen gezien worden.

Alles wijst er op dat de ziekte zich verbreidt door druppeltjes-infectie.
Kunstmatige infecties verricht men door in te druppelen in de neus of
door middel van intratracheale injectie.

Dergelijke experimentele infecties gelukken ook gemakkelijk met gekweekt
virus. (Brown en Cabasso, 1957).

In de typische gevallen is de diagnose gemakkelijk te stellen. In gevallen
van twijfel moet men het virus door middel van een weefselcultuur iso-
leren. In positieve gevallen kenmerkt zich het virus vooral door zijn groot
cytologisch effect. Een hierop aansluitende proef is het uitblijven van dit
effect bij aanwezigheid van bekend neutraliserend serum.

Er ontstaan celkeminsluitsels in de loop der ziekte, die evenwel weer ver-
dwijnen als de ziekte volledig ontwikkeld is; tengevolge hier\\\'an hebben
ze niet veel waarde voor de diagnostiek. (Grandel 1, Cheatham en
Maurer, 1959).

Door snelle passages te maken in runder-embryocel-culturen gaat de viru-
lentie voor het rund vrijwel geheel verloren, doch toch werkt het dan nog
sterk antigeen; m.a.w. aldus bereidt men een goede entstof. Geënte dieren
verspreiden het virus niet. Volgens M o 11 en D a v i s (1960) is er immuni-
satorische vei-wantschap met de virusenteritis (virusdiarree) der runderen;
rinotracheitis-serum neutraliseert het virus van de runderenteris, maar
runderenteritis-serum neutraliseert niet het rinitis-virus. Moll en
Davis vermoeden dat tegen rinitis geënte runderen ook immuun tegen
virusenteritis zullen zijn.

De mens is voor het virus ongevoelig.
De infectieuze pustuleuze vulvo-vaginitis.

Amerikaanse onderzoekers, die zich bezig hielden met de bestudering van
de infectieuze rinotracheitis, bemerkten, aanvankelijk tot hun verbazing,
dat sommige dieren, uit gebieden waar nooit rinotracheitis waargenomen

was, toch immunnstoffen in hun serum hadden. Het raadsel werd opge-
lost toen in 1958 aangetoond werd dat dieren, hersteld van de infectieuze
pustuleuze vulvovaginitis, immuunstoffen bezaten gericht tegen de in-
fectieuze rinotracheitis en dat twee, klinisch verschillende, ziekten door
hetzelfde virus worden veroorzaakt.

Wat de infectieuze rinotracheitis betreft zou men zich met de volgende
ziekten kunnen vergissen.

Runderpest: hierbij wordt de digestietractus ernstig aan-
getast, doch tevens zijn de mucosae van mond- en keelholte en van de
neus er wel bij betrokken.

Deze ziekte begint met ernstige diarree (waterdunne faeces gemengd
met slijm en slierten bloed). In vele gevallen ziet men speekselvloed en
neusuitvlociing (het neussecretum is dik en kleverig). Er kunnen platte
ulcera gezien worden in mond- en keelholte en ook in de mucosa van de
neus.

Zoals de naam zegt worden bij deze ziekte de mucosae aangetast; ook de
neusslijmvliezen kunnen hierbij betrokken zijn; men ziet vooral erosies
in de mondholte.

De boosaardige catarraal-koorts (boosaardige kopziekte) is o.a. geken-
merkt door het zeer ernstig algemeen ziek z ij n en het vrij-
wel altijd fatale verloop. Hierbij zijn praktisch alle slijmvliezen, dus ook
die van de neus en van de vulva aangetast. De ziekte beperkt zich meestal
tot slechts enkele dieren.

Tien van de 11 antwoorden waren vrijwel geheel negatief; in Friesland
werd de rinotracheitis niet met zekerheid waargenomen; wel werd op één
bedrijf bij drie melkkoeien tegelijkertijd, conjunctivitis, rinitis en trachei-
tis gezien, gepaard gaande met uitgesproken ademhalings-bezwaren
(pompen, snurken). De dieren bleven overigens vrij gezond en gaven
een vrij normale hoeveelheid melk. Na een week waren ze genezen; de
andere ter plaatse aanwezige dieren zijn niet ziek geworden.
(In een aantal antwoorden werd medegedeeld, dat wel gevallen van
„mucosal disease" werden gezien).

Zuid-Holland berichtte over: „verschillende gevallen van pustuleuze vul-
vovaginitiden, die zeer infectieus bleken te zijn, waarmee zich in korte
tijd een groot percentage van de veestapel besmette. De verschijnselen

waren: rood, soms hoogrood vulvaslijmvHes, vaak wat zwelHng van de
vulvaUppen, soms klaarblijkelijk direct, soms echter pas na dagen ver-
schenen verspreid in vuha en vestibulum vaginae vele kleine pustulae,
voornamelijk in de buurt van de onderste commissuur. Uitvloeiing werd
niet waargenomen, verminderde vruchtbaarheid of beïnvloeding van de
bronstcyclus kwam niet tot uiting, terwijl de verschijnselen na enige weken
zonder enige therapeutische ingreep verdwenen. Een dergelijk ziektever-
loop werd tweemaal op een bedrijf met eigen stier en eenmaal op een
K.I.-bedrijf gezien, terwijl door navraag bij K.I.-verenigingen bleek, dat
deze aandoening door inseminatoren niet als zeldzaam beschouwd wordt."
Wegens het goedaardige verloop van deze aandoening werden geen on-
derzoekingen ingesteld naar de oorzaak ervan. De mogelijkheid, dat deze
verschijnselen veroorzaakt worden door het infectieuze rinotracheitis-
virus lijkt dus vooralsnog niet uit te sluiten.

De mededeling van Limburg was minder uitgesproken in de richting van
pustuleuze vulvo-vaginitis; men had daar enkele gevallen gezien, waar-
bij men de diagnose coryza gangraenosa bovum dacht te moeten stellen;
deze gevallen gingen „vrijwel steeds gepaard met een pustuleuze, min of
meer gangreneuse, vulvovaginitis."

Deze Limburgse gevallen gelijken toch niet echt op de pustuleuze vulvo
vaginitis, zoals die beschreven wordt in de literatuur; men vindt, behalve
de vulvovaginitis, daarbij geen coryza symptomen. Br o w n en Björn-
s O n vermelden zelfs, dat als men rinotracheitis-ziektemateriaal inbrengt
in de vagina van rimderen, deze dieren de pustuleuze vulvo-vaginitis
krijgen doch geen symptomen van de voorste respiratietractus.
De gevallen in Zuid-Holland kunnen m.i. zeer wel echte pustuleuze vulvo-
vaginitis gevallen geweest zijn.

Sammenvattend meen ik slechts te mogen zeggen, dat de pustuleuze
vulvo-vaginitis in ons land vermoedelijk voorkomt.

Ik hoop met het bovenstaande de aandacht van al onze practici op de
twee besproken ziekten gevestigd te hebben en zou het zeer op prijs stel-
len als zij mij bij voorkomende gevallen zouden willen waarschuwen. Wij
zouden in de eerste plaats dan kunnen beschikken over materiaal voor
het onderwijs (filmopnamen, foto\'s etc.) en voorts kunnen trachten het
virus te isoleren.

Het virus is te kweken in weefselcultures (o.a. van runderembryo-nier-
cellen ); het virus onderscheidt zich van vele andere door een zeer sterk
cytolytisch effect; voegt men bekend immuunserum toe aan de met virus
geënte wcefselcultuur dan blijft dit cytolytisch effect uit. Gebleken is
volgens Griffin, Howell s, Grandell en Maurer (1958), dat
het virus in weefselculturen met pH 7.0 zeer stabiel blijft.

De hieronder vermelde literatuurlijst is niet volledig; in H a g a n\'s boek
echter zijn meer opgaven te vinden.

Naar aanleiding van de vraag of rhinotracheitis contagiosa bovum in Nederland zou
voorkomen, stelde de auteur een enquête in. Hieruit bleek niet, dat de ziekte in
Nederland voorkwam. Wel vermeldde één antwoord het zich voorgedaan hebben van
een aantal gevallen van vulvo-vaginitis, die zeer infectieus bleken te zijn; een onder-
zoek naar de oorzaak werd niet verricht.

De auteur geeft een beschrijving van de rinitis en van de vulvo-vaginitis onder ver-
wijzing naar een aantal publikaties.

In view of the question whether rhinitis contagiosa bovum could be found in the
Netherlands, the author conducted a questionnaire from which it did not appear
that this disease occurred in the Netherlands. One reply mentioned, however, the
occurrence of a number of cases of vulvo-vaginitis which had proved to be very
contagious; no investigation has been made as to the cause.

Referring to a number of publications, the author gives a description of rhinitis and
vulvo-vaginitis.

A ia suite de la question si l\'on trouvait la rhinotracheitis contagiosa bovum aux
Pays-Bas, l\'auteur a mené une enquête. Celle-ci n\'a pas montré l\'existence de cette
maladie aux Pays-Bas.

Cependant, une réponse mentionnait qu\'il y avait eu un nombre de cas, évidemment
très contagieux, de vulvo-vaginite; la cause n\'a pas été investiguée.
En s\'en référant à un nombre de publications, l\'auteur donne une description de la
rhinite et de la vulvo-vaginite.

Anlässlich der Frage, ob die Rhinotracheitis contagiosa bovum in den Niederlanden
vorkommt, hatte der Verfasser eine Enquete veranstaltet, aus der sich das
Vorkommen dieser Krankheit in den Niederlanden nicht ergeben hat. Allerdings
berichtete ein Antwortschreiben, es seien einige Fälle von Vulvo-Vaginitis, die sich
als sehr infektiös erwiesen hätten, vorgekommen; der Ursache ist nicht nachgeforscht
worden.

Der .Autor gibt eine Beschreibung der Rhinitis und der Vulvo-Vaginitis und verweist
dabei auf eine Anzahl von Publikationen.

El autor hizo una encuestra sobre la cuestión si la rhinotracheitis contagiosa bovum
ocurrió en los Paiscs Bajos. De ella no rcsultó que esta enfermedad ocurria en los
Paises Bajos. Sin embargo, una respuesta serialó que se hablan prescntado algunos
casos de vulvo-vaginitis que resultaron muy infecciosos. No se habia investigado la
causa.

El autor da una descripción dc la rhinitis y de la vulvo-vaginitis con referencia a
un numero de publicaciones.

Brown, R. G. and Cabasso, Victor J.: Studies on infectious bovine rhino-
tracheitis. Experimental Transmission to Cattle. Vet. Med., 52, 321, (1957).
Brown, A. L. and Bjornson, C. B. : The Relationship of Nasal Discharge to
Infection with Infectious Bovine Rhinotracheitis Virus. Am. J. vet. Res., XX,
985, (1959).

G r a n d e 11, R. A., Cheatham, W. J. and Maurer, F. D. : Infectious Bovine
Rhinotracheitis. The Occurrence of Intranuclear Inclusion Bodies in Exp. Inf.
Animals. Am. J. vet. Res., XX, 505, (1959).
G r i f f i n, T. P., H o w e 11 s, W. V., G r a n d e 11, R. A. and Maurer, F. D. :
Stability of the virus of infectious bovine rhinotracheitis. Am. ]. vet. Res., XIX,
989, (1958).

H a g a n, W. A. and B r u n e r, D. W.: The infectious diseases of domestic animals.
Fourth edition, 1961.

M o 1 1, T. and D a v i s, A. D. : Serologic Relationship Between Bovine Enteroviruses
and Infectious Bovine Rhinotracheitis Virus. Am. ]. vet. Res., XXI, 1131, (1960).

Besmetting van runderen en schapen met leverbot kan alleen tot stand ko-
men op weiden waarop Lymnaea truncatula, de tussengastheer van de pa-
rasiet, voorkomt. Bestrijding van dit slakje lijkt daarom een aantrekkelijke
methode te zijn om besmetting van het vee te beperken of te voorkomen.
Het is echter gebleken dat de slakkenbestrijding meestal zeer veel geld kost,
en dat de resultaten vaak tegenvallen. Gewoonlijk moet men zich tevreden
stellen met een tijdelijke reductie van de slakkenpopulatie.
Een andere methode om distomatose te bestrijden is het behandelen van
het besmette vee met leverbot-dodende middelen. Ook op deze wijze zou
de levenscyclus van Fasciola hepatica onderbroken moeten kunnen worden.
Indien men er in zou slagen besmetting van Lymnaea truncatula met de
larvenstadia van de leverbot te verhinderen, dan zou het vee niet meer be-
smet worden. Om dit te kunnen bereiken, moet men over geneesmiddelen
beschikken, die zo werkzaam zijn, dat de behandelde runderen en schapen
praktisch geen leverboteieren met de faeces meer uitscheiden. Een uitvoerig
en kritisch overzicht \\an de literatuur over de bestaande behandelingen
tegen F. hepatica bij rund en schaap toonde echter aan dat bijna iedere
behandeling door een of meer onderzoekers van weinig waarde werd be-
vonden voor de bestrijding van geslachtsrijpe leverbotten. Bovendien lopen
de meningen o%\'er de risico\'s van de verschillende behandelingen ook sterk
uiteen.

In deze publikatie worden enige resultaten beschreven van onderzoekingen
over de chemotherapeutische bestrijding van F. hepatica bij rund en
schaap, waarbij speciaal aandacht werd geschonken aan de mogelijkheid
de uitscheiding van leverboteieren met de faeces te doen ophouden. Enkele
van de reeds door anderen beschreven behandelingen werden op hun waar-
de beproefd, en pogingen werden ondernomen nieuwe leverbotmiddelen
te vinden, die werkzaam genoeg zijn om te kunnen worden gebruikt voor
de profylaxis van distomatose, die onschadelijk zijn voor de gastheer en
voor de vlees-consurnent, en die niet duur zijn.

Bij kritische beschouwing van de literatuur blijkt dat vaak veel is aan te
merken op de wijze waarop in het verleden de werkzaamheid van lever-
botmiddelen is bepaald. Vooral bij het faecesonderzoek zijn veel fouten
gemaakt. Nadat de auteur enkele van de beschreven methoden voor het
tellen van leverboteieren in de faeces van rund en schaap had beproefd
en deze onbetrouwbaar had bevonden, werd een nieuwe techniek ontwik-
keld voor het bepalen van het aantal eieren per gram faeces. Door toe-

1 Proefschrift, uitgegeven door Centrum voor Landbouwpublikaties en Landbouw-
doeumentatie (PUDOC) te Wageningen, 1962. Dit proefschrift is door PUDOC
ook gepubliceerd in de serie Verslagen van Landbouwkundige Onderzoekingen
als Nr. 68.14. Autoreferaat. Author\'s abstract of thesis, Amsterdam 1962.

2 Dr. W. Dorsman, Hoofd van het Laboratorium voor Parasitologie, Centraal
Diergeneeskundig Instituut, Rotterdam. Prof. Poelslaan 35.

voeging van bekende aantallen eieren aan faecesmonsters kon worden be-
wezen dat deze methode betrouwbare resultaten oplevert.

De volgende stap was na te gaan in hoever het aantal eieren per gram
faeces aanwijzingen kan geven over het aantal eierleggende leverbotten
m de galgangen van de gastheer. Het is duidelijk dat eitellingen alleen dan
bruikbare gegevens kunnen opleveren, indien bij aanwezigheid van een
bepaald aantal geslachtsrijpe leverbotten het aantal eieren betrekkelijk
constant is. Teneinde een beeld te krijgen van de variatie van het aantal
eieren per gram faeces werden eitellingen uitgevoerd bij monsters faeces
van runderen en schapen die met tussenpozen van een uur of van een
dag uit het rectum werden verkregen. Zowel bij opgestalde als bij gra-
zende runderen bleek zonder uitzondering het aantal leverboteieren" in de
faeces gedurende de ochtend sterk toe te nemen en in de namiddag sterk
af te nemen na een maxinmm te hebben bereikt omstreeks 13.30 uur. Deze
fluctuatie van het aantal leverboteieren in de faeces van besmette runde-
ren, die zich iedere dag herhaalt, heeft enkele belangrijke praktische con-
sequenties.

In de eerste plaats blijkt, dat wanneer van een bepaald rund iedere dag een
faecesmonster wordt verzameld, de variatie van het aantal eieren van dag
tot dag het kleinst is wanneer de monsters steeds op dezelfde tijd worden
verzameld, hoewel ook dan de variatie soms nog aanzienlijk kan zijn.
Verder is het van groot belang dat het \\ erschil tussen het ene en het andere
rund wat betreft de hoeveelheid uitgescheiden leverboteieren het duide-
lijkst tot uiting komt wanneer de eieren geteld worden in faecesmonsters
die in het begin van de namiddag uit het rectum zijn verkregen. Het was
dus te verwachten dat een eventueel verband tussen het aantal eieren in
de faeces en het aantal eierleggende leverbotten in de galgangen alleen
onder deze omstandigheden geconstateerd zou kunnen worden. Bij dit
onderzoek zijn daarom de benodigde monsters runderfaeces steeds tu.ssen
13.30 en 14.00 uur uit het rectum verzameld.

Een dagelijkse fluctuatie van het aantal Fasciola-cicren in schapefaeces
werd niet vastgesteld. Plet tijdstip van monstername schijnt bij schapen dus
niet belangrijk te zijn.

Zelfs wanneer faecesmonsters van runderen of schapen steeds oi) een
vaste tijd werden verzameld, bleek het aantal eieren per gram faeces van
dag tot dag aanzienlijke variatie te \\ertonen. Het gemiddelde van vijf
dagelijkse eitellingen binnen een week bleek echter in het algemeen van
week tot week tamelijk constant te zijn bij onbehandelde dieren.
Bij runderen kon worden vastgesteld dat in het algemeen een correlatie
bestaat tussen het aantal geslachtsrijpe leverbotten in de galgangen en het
aantal eieren per gram faeces, uitgedrukt in het genoemde weekgemiddelde.
Een onderzoek naar een dergelijke correlatie bij onbehandelde schapen kon
niet worden uitgevoerd omdat het aantal proefdieren ontoereikend was.
Desondanks konden bij schapen, evenals bij runderen, zeer waardevolle ge-
gevens worden verkregen over de werkzaamheid van geneesmiddelen tegen
geslachtsrijpe leverbotten door het aantal eieren, uitgedrukt in het week-
gemiddelde, te bepalen gedurende perioden van enige weken vóór en na
behandeling.

Deze nieuwe methode van faecesonderzoek ter bepaling van de werkzaam-
heid van geneesmiddelen bij runderen en schapen heeft belangrijke voor-

delen ten opzichte van de gebruikelijke werkwijze waarbij hoogstens enkele
faecesmonsters worden ondei-zocht, welke op willekeurige tijden zijn ver-
zameld. De verbeterde wijze van faecesonderzoek is vooral geschikt om de
werkzaamheid van verschillende middelen onderling te vergelijken. Door de
aantallen eieren in de faeces vóór en na behandeling te bepalen en zo mo-
gelijk de aantallen wormen te tellen na slachting van de proefdieren, kon
de werkzaamheid van een aantal verbindingen worden bepaald. Daar het
zoeken naar geneesmiddelen, welke zeei\' werkzaam zijn tegen eierleggende
leverbotten het hoofddoel van het onderzoek was, werden als proefdieren
chronisch besmette runderen en schapen gebruikt. Op deze wijze konden de
middelen worden beproefd tegen de leverbotten bij dieren die vergelijk-
baar zijn met die, welke in het algemeen in de praktijk behandeld moeten
worden.

Uit deze onderzoekingen blijkt dat slechts enkele van de beproefde verbin-
dingen bij de toegepaste doseringen zeer werkzaam zijn tegen geslachtsrijpe
leverbotten bij rund en schaap: hexachlorofeen (G-11), G-llS en „Hetol".
Enige van de resultaten die belangrijk zijn voor de diergeneeskundige prak-
tijk zijn de volgende.

Daartoe behoorde b i t h i o n o 1, een verbinding die in Japan als een zeer
werkzaam leverbotmiddel wordt beschouwd. Het Franse preparaat
„V i t a n", hetgeen gelijk zou zijn aan het van oorsprong Bulgaarse prepa-
raat „terebenthin o-b e n z o 1", gaf in de door de fabrikant aanbe-
volen dosering onbevredigende resultaten tegen geslachtsrijpe Fasciola he-
patica bij runderen.

Orale doses van maximaal 5 ml tetrachloorkoolstof waren even-
eens onvoldoende werkz.aam. De in de laatste jaren in het buitenland zeer
aangeprezen behandeling van runderen door intramusculaire injectie van
tetrachloorkoolstof bleek uitgesproken slechte resultaten op te leveren bij
chronisch besmette koeien. Ook het nieuwe leverbotmiddel Freon-112
(symmetrisch difluortetrachloorethaan i gaf teleurstellende resultaten.
„Hetol" (Hoechst), een preparaat dat als werkzaam bestanddeel 1,4-di
(trichloonnethyl) benzeen bevat, was weinig werkzaam tegen geslachtsrijpe
leverbotten bij chronisch besmette runderen, indien de door de fabrikant
aanbevolen dosering werd toegejjast. Bij sterk verhoogde doses bleek daaren-
tegen het produkt zeer goed werkzaam te zijn. Over de tolerantie van run-
deren voor dergelijke hoge doses is echter nog weinig bekend.

ld e X a c h 1 O r O f e e n (G-11) bleek bijna altijd de dood van alle of van
bijna alle geslachtsrijpe leverbotten te veroorzaken bij chronisch besmette
runderen, indien een dosis van 15 mg/kg werd toegediend. Hoewel gevonden
werd dat G-11 bij subcutane injectie van een oplossing in olijfolie even
werkzaam is als bij toediening van G-11 per os, werd na enkele experi-
menten alleen de orale toediening toegepast omdat uitgebreide zwellingen
optraden op de plaatsen van injectie.

Een orale dosis van 20 mg hexachlorofeen per kg lichaamsgewicht scheen
altijd voldoende te zijn om alle geslachtsrijpe leverbotten bij het rund te

doden. Doses tot 15 mg G-11 per kg, toegediend per os in waterige sus-
pensie, werden uitstekend verdragen door redelijk gezonde runderen, door
hoogdrachtige koeien, en door koeien die pas hadden gekalfd. Wel ver-
toonden de dieren vrij vaak diarree gedurende enkele uren. In het algemeen
leek een orale dosis van 15 mg/kg geen invloed te hebben op de melkgift.
Een dosis van 20 mg/kg werd bijna altijd uitstekend verdragen; alleen bij
behandeüng binnen een paar weken vóór of na het kalven bleken koeien
soms iets gevoeliger te zijn.

Na toediening van 30 mg/kg en hogere doses hexachlorofeen aan runderen
werden vaak intoxicatieverschijnselen waargenomen: verminderde eetlust
en activiteit, verhoogde ademhalingsfrequentie, diarree en speekselvloed.
In enkele gevallen reageerden de dieren weinig op uitwendige prikkels.
Eén koe stierf zes dagen na onderhuidse injectie van 40 mg/kg hexachloro-
feen, opgelost in alcohol. Afgezien van diarree vertoonde het dier alle ge-
noemde verschijnselen. Bovendien ontwikkelde zich uitgebreid oedeem bij
de plaatsen van injectie, en het dier vertoonde hoge koorts en zweette sterk.
Deze resultaten tonen aan dat bij toepassing van hexachlorofeen in de
praktijk het in het algemeen niet raadzaam is hogere doses te geven dan
15 mg/kg aan runderen. Voor de behandeling van cachectische dieren zal
men zich tot een begindosis van 5 tot 10 mg/kg moeten beperken. Het
lichaamsgewicht van runderen kan gemakkelijk overschat worden, zodat bij
een geschatte dosis van 20 mg/kg men zeer dicht de toxische dosis zou kun-
nen benaderen. Bovendien moet men rekening houden met de mogelijkheid,
dat bij behandeling van een koppel runderen wel eens bij vergissing een
dier twee keer een dosis van het wormmiddel zou kunnen ontvangen. Wan-
neer men van een dosis van 20 mg/kg zou uitgaan, dan zou zo\'n vergissing
fataal kunnen zijn.

Het blijkt dus wel dat hexachlorofeen nauwkeurig gedoseerd moet worden.
In waterige suspensie bezinkt hexachlorofeen snel, terwijl het sediment zich
moeilijk opnieuw laat suspenderen door schudden of roeren. Daarom moet
met grote nadruk gewaarschuwd worden tegen het gebruik van een sus-
pensie voor behandeling van een aantal runderen. Het gevaar is namelijk
groot dat door het bezinken van G-11 de dosering onnauwkeurig wordt.
Het risico van onjuiste dosering kan worden vermeden door voor ieder dier
afzonderlijk een suspensie te bereiden in een fles. Dit kan gemakkelijk ge-
beuren door gebruik te maken van gleuftabletten a 1,5 gram hexachlorofeen,
die goed in water uiteenvallen. Toepassing van een oplossing van G-11 in
een organisch oplosmiddel kan niet worden aangeraden, omdat over de
toxiciteit van hexachlorofeen in deze vorm nog onvoldoende gegevens be-
kend zijn.

G-llS, een verbinding die chemisch nauw verwant is aan hexachlorofeen,
schijnt zowel wat werkzaamheid als wat toxiciteit betreft gelijkwaardig te
zijn aan G-11.

Na twee behandelingen van een schaap door orale toediening van 1 ml
tetrachloorkoolstof bleek dat deze algemeen als afdoende be-
schouwde therapie niet altijd voldoet.

Uitstekende resultaten werden verkregen van orale toediening van 20 of
30 mg hexachlorofeen (G-11) per kg lichaamsgewicht, indien het
middel gesolubiliseerd was met behulp van Tween 80, De oplossing werd

door middel van een doseerapparaat, waarmee de vloeistof rechtstreeks in
de slokdarm wordt gebracht, of van een maagsonde, toegediend. Bij de do-
sering van 30 mg/kg leek deze behandeling ook zeer werkzaam te zijn tegen
jonge leverbotjes in het leverparenchym. Andere wijzen van toediening van
G-11 leverden niet altijd goede resultaten op. Enkele schapen, die in buiten-
gewoon sterke mate besmet waren met geslachtsrijpe leverbotten, bleken
doses van 15 mg G-11 per kg en hoger niet te verdragen. Doses tot 30 mg/kg
werden echter zeer goed verdragen door schapen en lammeren, welke niet
aan zeer ernstige distomatose leden.

In een beperkt aantal proeven bleek „H e t o 1" praktisch volledig werk-
zaam te zijn tegen geslachtsrijpe leverbotten bij schapen, indien het werd
toegediend in de door de fabrikant aanbevolen dosering.

Samenvattend kan worden vastgesteld dat hexachlorofeen (G-11), G-1 IS
en „Hetol" zeer belangrijke aanwinsten zijn voor de chemotherapie van
distomatose. Door toepassing van deze nieuwe middelen zou de curatieve
behandeling van chronische distomatose belangrijk verbeterd kunnen wor-
den. Hexachlorofeen in gesolubiliseerde vorm zal waarschijnlijk ook van
waarde blijken te zijn voor de behandeling van acute distomatose bij
schapen.

Nog belangrijker dan de zeer goede bruikbaarheid van de nieuwe leverbot-
middelen voor de behandeling van zieke dieren, is de mogelijkheid ze te
gebruiken voor de profylaxis van distomatose. Daar men nu de uitscheiding
van leverboteieren met de faeces praktisch kan doen ophouden, moet het
mogelijk zijn om besmetting van de tussengastheer (Lymnaea truncatula)
met larvale stadia van Fasciola hepatica in toenemende mate te doen ver-
minderen door periodieke behandeling van alle runderen en schapen van
besmette bedrijven. Het is te verwachten dat besmetting van de huisdieren
met leverbotten op deze wijze tenslotte (na 2 ä 3 jaar) vrijwel volledig kan
worden voorkomen. Op het ogenblik moet echter het gebruik van G-1 IS
en „Hetol" op grote schaal nog worden afgeraden. De behandeling van
schapen met „Hetol" in de benodigde dosering schijnt geen nevenwerkingen
te veroorzaken indien het voorgeschreven dieet in acht wordt genomen. Er
blijkt echter weinig bekend te zijn over het risico van behandeling met de
zeer hoge doses „Hetol", die nodig zijn bij runderen. Over het lot van
„Hetol" en van G-1 IS in het lichaam van behandelde dieren zijn de auteur
geen gegevens bekend.

Daarentegen zijn onderzoekingen verricht over de uitscheiding van G-11
in het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid. De resultaten wijzen er op
dat er geen reden is het gebruik van hexachlorofeen als leverbotmiddel af
te raden, mits geen dieren worden behandeld binnen vijf dagen vóór het
slachten. Dit buitengewoon werkzame en relatief goedkope therapeuticum
lijkt daarom op het ogenblik het aangewezen middel te zijn voor de cura-
tieve en preventieve bestrijding van distomatose in Nederland.

Investigations on the chemotherapeutic control of Fasciola hepatica infection in cattle
and sheep yielded some results of considerable practical importance. Twenty-four
preparations, including bithionol, were found ineffective, whereas "Vitan" ("terc-
benthino-benzol"), Freon 112, and carbon tetrachloride (either orally or intra-
muscularly) appeared to be insufficiently effective at the employed dosages against
mature flukes in chronically infected cows.

Three of the tested preparations appeared to be highly effective against mature liver
flukes in cattle and sheep if administered orally: hexachlorophene (G-11), G-llS
and "Hetol". Consistent results with hexachlorophene in sheep were obtained only
when the drug was rendered soluble by Tween 80. In this form hexachlorophene
seemed also to be very effective against immature F. hepatica in sheep.
The possibility to use these new drugs for the prevention of fascioliasis is even more
important than is the apparent improvement of the curative medication. As the
passing of Fasciola eggs in the faeces can practically be stopped, it should be pos-
sible progressively to reduce infection of the intermediate snail host with larval
stages of F. hepatica by periodic treatment of cattle and sheep with these drugs. It
can be expected that in this way liver fluke infection in farm animals can practi-
cally fully be prevented after 2 to 3 years. At the present time, however, application
of G-lIS and "Hetol" on a large scale can not yet be recommended because the
fate of these drugs in the body of treated animals seems to be unknown. Moreover
litde appears to be known about the risk of administering the very high doses of
"Hetol" which are necessary in cattle.

On the other hand, the results of studies on the excretion of G-11, carried out in
the National Institute of Public Health, suggest that there is no reason for advising
against the use of hexachlorophene against liver fulke on a large scale, provided
that treatment is not carried out within 5 days before slaughter. G-11 seems to be
the drug of choice in the Netherlands.

Des recherches sur le traitement de la distomatose hépatique bovine et ovine, due
à Fasciola hepatica, ont donné quelques résultats d\'une importance considérable pour
les praticiens. Vingt-quatre préparations, y compris le bithionol, furent trouvé in-
actives, tandis que le „Vitan" („térébenthine-benzol"), le Fréon 112, et le tétra-
chlorure de carbone (ce dernier par voie orale ou intramusculaire) se sont montré
d\'une activité insuffisante aux doses employés contre les douves adultes chez des
bovins atteints d\'une infection chronique.

Trois autres préparations ont montré une efficacité extraordinaire: l\'hexachlorophène
(G-11), le G-llS, te r„Hétol". Des résultats uniformes à l\'hexachlorophène chez
des moutons ont été obtenues seulement si le médicament a été rendu soluble dans;
l\'eau par le Tween 80. l\'Hexachlorophène solubilisé parait être aussi très actif contre-
des jeunes douves chez des ovins.

Plus important encore que l\'amélioration évidente du traitement curatif par l\'appli-
cation des médicaments nouveaux est la possibilité de les utiliser pour la prophy-
laxie de la maladie. Comme l\'excrétion des oeufs peut être supprimé presque tot.ilc-
ment, il doit être possible de réduire progre.ssivement l\'infestation chez l\'hôte inter-
médiaire (Lymnaea truncatula) par le traitement périodique des bovins et des ov;ns..
Ainsi la prévention presque totale de l\'infection du bétail peut être attendu dm»
2 à 3 ans. Cependant, l\'application sur une grande échelle du G-11 S et dc r„Hétol"\'
ne peut pas encore être recommendée à ce moment parceque le sort des médicaments
dans le corps des animaux traités n\'est pas encore connu. En outre, il semble que-
le risque de l\'administration de doses massives d"\'Hétol", qui sont indiquées p:>ur
les bovins, est encore mal connu.

Au contraire, les résultats des recherches sur l\'excrétion du G-11, exécutées à l\'Inst.tutt
National de la Santé Publique, montrent qu\'il n\'est pas nécessaire de déconseiileir
l\'application de l\'hexachlorophène sur une grande échelle, à condition que le traite-
ment soit exécuté pas moins de 5 jours avant l\'abatage. Il semble que le G-11 estt
le médicament de choix dans les Pays-Bas.

Untersuchungen über die Bekämpfung der Fasciola hepatica-lnfektionen bei Rinderm
und Schafen mit chemotherapeutischen Mitteln erbrachten einige praktisch s^hr;

wichtige Resultate. Vierundzwanzig Präparate, einschliesslich Bithionol, wurden als
unwirksam erkannt, während „Vitan" („Terebenthino-benzol"), Freon 112, und
Tetrachlorkohlenstoff (letzterer sowohl oral als auch intramuskulär) in der ge-
brauchten Dosierung gegen geschlechtsreife Leberegcl in chronisch infizierten Kühen
ungenügend wirksam waren.

Drei der untersuchten Präparate zeigten sich in hohem Masse bei oraler Applikation
gegen geschlechtsreife Leberegel bei Rindern und Schafen wirksam, Hexachlorophen
(G-11), G-llS und „Hetol". Mit Hexachlorophen wurden gleichmässige Resultate
nur dann erzielt, wenn das Präparat durch Tween 80 wasserlöslich gemacht wurde.
In dieser Form schien Hexachlorophen gegen unreife F. hepatica auch sehr wirksam

Die Möglichkeit die neue Präparate zur Verhütung der Leberegelkrankheit ge-
brauchen zu können ist von grösserer Wichtigkeit als die offensichtliche Verbesserung
der kurativen Behandlung. Da die Ausscheidung der Leberegeleier durch den Kot
praktisch verhindert werden kann, sollte es möglich sein durch periodische Behandlung
der Rinder und Schafe mit diesen Präparaten die Infektion der Schnecken als
Zwischenwirt mit larvalen Leberegeln nach und nach zu verringern. Auf diese Weise
kann man erwarten dass Leberegelinfektionen bei Haustieren innerhalb 2-3 Jahren
praktisch vollkommen verhindert werden können. Zur Zeit kann die Anwendung
von G-llS und „Hetol" in grossem Umfange jedoch noch nicht empfohlen werden,
da das Schicksal der Mittel im Körper des behandelten Tieres noch unbekannt ist.
Ausserdem scheint nur wenig über die Gefahren der Verabreichung sehr hohen
Dosen „Hetol" bekannt zu sein, die bei der Anwendung bei Rindern nötig sind.
Anderseits legen die Ergebnisse der Studien über die Ausscheidung von G-11, die
vom Reichsinstitut für Volksgcsundheit ausgeführt werden, den Gedanken nahe dass
kein Grund besteht vom Gebrauch des Hexachlorophens gegen Leberegel in grossem
Umfange abzuraten, vorausgesetzt dass die Behandlung nicht innerhalb 5 Tagen vor
der Schlachtung durchgeführt wird. G-11 scheint in den Niederlanden das Mittel
der Wahl zu sein.

In „Veeteelt- cn Zuivelberichten", november 1962, pag. 406 werd reeds terloops
melding gemaakt van een door het Zuivelinstituut te Reading toegepaste nieuwe
werkwijze, waardoor het vet-, eiwit- en suikergehalte van melk binnen een minuut
kunnen worden bepaald.

Volgens „Dairy Industries" werkt het daarvoor gebruikte apparaat met infra-rode
stralen, die door het melkmonsters worden geleid. Uit de intensiteit van de uittreden-
de stralen kunnen nauwkeurige conclusies omtrent de gehalten worden getrokken.
Wanneer stralen in drie verschillende golflengten worden toegepast, kunnen achter-
eenvolgens het vetgehalte, het eiwitgehalte en het melksuikergehalte worden afge-
lezen.

Vermeerderd met een vaste factor, valt er ook een bepahng van het droge-stofgehalte
van de melk uit af te leiden.

De onderzoekingen in Reading hebben aangetoond, dat het nieuwe apparaat vrijwel
even nauwkeurige uitkomsten geeft als met de gebruikelijke bepalingsmethoden wor-
den verkregen. Het zal echter nog wel enige tijd duren voor het apparaat op commer-
ciële basis in produktie kan v/orden genomen.

The only two valid species of Fasciola known in ruminants are F. hepatica
L., 1758 and F. gigantica Cobbold, 1855. Recently Varma (1953) des-
cribed F. indica from domestic ruminants in India pointing out that the
Indian species of Fasciola can be differentiated from F. gigantica on mor-
phological features, but S a r w a r (1957) and Kendall (1960) were not
able to find such differences between F. gigantica and F. indica as descri-
bed by V a r m a (1953). K e n d a 11 (1960), however, mentions the possi-
bility of physiological differences between the African and Asiatic strains of
F. gigantica. The observations ofWatanabe (1962) in Japan point to
the same direction.

Among the distinguishing characters between F. hepatica and F. gigantica,
especially when examining faeces samples, are the length and breadth of the
eggs, but our present observations make these differences of a vei-y minor
value.

The sheep, of different ages, were all of the Texel breed. The calves, three
weeks old, used in the experiment were of the Dutch breed, Groninger
type. Rabbits and snails (Lirnnaea truncatula) were laboratory-bred. The
flukes were collected in normal saline and preserved in formalin 5% without
[iressure.

Fasciola eggs were incubated at about 28° C; the snails were kept in the
laboratory at about 20° C. Faecal examinations were carried out by the
method described by D o r s m a n (19561. Fasciola eggs were measured with
a micrometer eyepiece, one inter\\ al — 0.00404 mm., under the microscope.

In March 1961 we were asked by Dr. Wens\\ oort (Animal Health Ser-
vice of the province of Noord-Holland) to examine faeces of sheep on a
farm in the province of Noord-Holland (the Netherlands). The animals
were exhibiting clinical signs of fasciolosis and very large Fasciola eggs had
been found in the Parasitological Department of the Central Institute for
Veterinary Research, Rotterdam.

The first examination of five sheep revealed a large number of very large
Fasciola eggs, as did the second of seven sheep. The eggs were light brown,
yellow, or practically without color; length x breadth: 0.137 - 0.178 x

Dr. J. Jansen Jr., Institute of Veterinary Parasitolo,gy and Parasitic Diseases,
Biltstraat 172, Utrecht.

H. J. Over, Liverfluke Research Department, T.N.O., Oostbroekselaan 64,
Utrecht.

0.077 - 0.113 mm., average 0.157 x 0.088 mm. A random sample of Fasciola
eggs in faeces from other sheep showed eggs with the dimensions: length x
breadth: 0.105 -0.166 x 0.061 -0.085 mm., average 0.131 x 0.072 mm.
Faced with the unbelievable possibility of the occm-rence, in the Nether-
lands, of F. gigantica, typically a parasite of subtropical and tropical areas
in Africa and Asia, a sheep, six years old, was bought and slaughtered in
April 1961. Examination of the rectal contents revealed 175 Fasciola eggs
per gramme, measuring 0.133 - 0.174 x 0.073 - 0.092 mm., average 0.154 x
0.086 mm. The liver weighed 2050 grammes (the liver of a normal sheep
weighs 700-1000 grammes). Immature flukes were not found; present in
the liver were 101 flukes ranging in length 14.5 - 36 mm.,in breadth 4.5 - 15
mm. (average 25 x 11 mm.) in normal saline; 15 - 35 x 5.5 - 13 mm. (ave-
rage 27.5 X 11 mm.) after preservation. To avoid damaging the flukes we
did not examine all these flukes for the presence of eggs in utero. The eggs
from ten fresh flukes measured 0.081 - 0.170 x 0.049 - 0.097 mm., average
0.148 x 0.080 mm. (See also table 2).

The morphology of the adult flukes, as studied at present, is the same as
of the common F. hepatica. From the livers of 21 naturally infected sheep
from another origin all flukes which contained eggs in utero were measured
after preservation; length x breadth: 8.5 - 34 x 2.5 - 11.5 mm., average 17
X 6.5 mm.

To complete the life cycle eggs from fresh flukes collected from the liver
of the slaughtered sheep were incubated and Limnaea truncatula was used
as intermediate host. After two months mature cercariae were given off,
which encysted readily. Four infection-free rabbits were infected with these
metacercariae on August 2, 1961. One rabbit was sacrified on August 23: no
infection. The second died on September 24: no infection. The other two
animals had no eggs in their faeces on September 27; on October 24 both
were positive for Fasciola eggs. One animal was sacrified and 30 mature
flukes were found in the liver measuring 16-26 x 6.5-9 mm. (a\\-crage
19 X 7.5 mm.). Eggs found in the faeces of these two rabbits measured:
length X breadth: 0.137 - 0.166 x 0.073 - 0.097 mm,, average 0.152 x 0.086
mm. The fourth rabbit continued production of Fasciola eggs until the
time of writing (January 1963).

Two calves were infected with 100 metacercariae each on September 1961.
One of these animals became positive; the eggs measured: length x breadth:
0.141 -0.170 X 0.077 - 0.097 mm., average o!l57 x 0.087 mm.
Fasciola eggs collected from fresh flukes in the sacrified rabbit were incu-
bated and snails (Limnaea truncatula) were infected vv\'ith one miracidium
each on November 24, 1961. Only two of 43 snails were found infected on
January 24, 1962. One contained about 38 rediae, 28 cercariae, and 5 meta-
cercariae after the snail had given off 334 cercariae; the other 22 rediae
after the liberation of 133 metacercariae.

Infection of two rabbits with 50 metacercariae each on March 12, 1962
gave negative results. The 100 metacercariae were the offspring of one
miracidium.

Comparison of the flukes considered here with flukes from other sheep
shows that there are no differences in size. We stress that one cannot take
the average size for comparison because our measurements on mature flukes

from several sheep are concerned with a whole fluke population in two
years, whereas the measurements on the flukes from the slaughtered sheep
show data from an old population without young, egg-producing flukes.
Also the length/breadth ratio of the normal flukes and those from the
slaughtered sheep, 2.62 and 2.49 respectively, are normal for F. hepatica
if compared with this ratio for F. gigantica.

The only difference with the normal F. hepatica is the size of the eggs: of
the flukes considered here 0.137 - 0.178 x 0.077 - 0.113 mm. (average 0.157
x 0.088 mm.) of normal flukes 0.105 - 0.166 x 0.061 - 0.085 mm. (average
0.131 X 0.072 mm.) (Table 1, fig. 1). These flukes have the morphology
of F. hepatica except for the larger size of the eggs (Table 2) which are as
large as those of F. gigantica from Asia (V a r m a, 1953, Watanabe,
1962). The average size of the eggs from fresh flukes of the slaughtered
sheep are somewhat smaller, mainly due to the fact that one of these flukes
(no. 4 in tabel 2") had eggs in utero of approximately the normal size in
addition to three very small eggs (0.081 x 0.049 mm., 0.087 x 0.057 mm.,
0.089 x 0.057 mm.). This fluke can be regarded either as a normal F. hepa-
tica or as an abnormality in relation to the others.

Dimensions of eggs (in jxjj.) of Fasciola hepatica in faeces.
sheep length x breadth average

Sheep no.\'s 1-12, and S (slaughtered) with large size eggs.
Sheep L, VP, H, Kl, K2, B and J with normal size eggs.

f»jfTiber$ of rneoiored normal me ond
lorge sue (rto\'-ci) foseula ftepctKO eggs
\'rom toeces o( s^eep.

Dimension.^ of eggs in utero (in jxjx) of Fasciola liepatica with large .nze eggs.

We conclude, in the first place, that it is to some extent impossible now to
determine Fasciola species by faecal examination only. We may not neglect
here the measurements of Fasciola eggs by S i n i t s i n and Yspensko
(1913) and Sem eno V (1927) as cited by S k r j abin (1948) who gave
the following length-measures: 0.133 -0.168 mm., and 0.101-0.175 mm.
respectively, but Skrjabin (1948) says that it is probable that these
authors had a mixture of F. hepatica and F. gigantica. Skrjabin (1948)
is possibly right, but it is, in our experience, quite possible that S i n i t s i n
and Yspensko (1913) and Semenov (1927) were indeed working
with F. hepatica. One must remember, however, that Sinitsin (1915),
cited by Skrjabin (1948), gave the same measurements as in 1913 for
flukes ranging from 18-40 mm. in length with vai-ying length/breadth ra-

tios from 1.9 - 4.35. S i n i t s i n\'s variety lineata with the average length x
breadth of 35 x 8 mm. may well have been F. gigantica as stated by
Skrjabin (1948).

The second conclusion is that we are dealing with a remarkable strain of
F. hepatica differing from, the common F. hepatica by the larger size of its
eggs. We can speak of a strain because this large size of the eggs is geno-
typic as is proved by the fact that these large eggs were seen not only in the
original sheep but also in the faeces and flukes from experimentally infected
rabbits, and in faeces from an experimentally infected calf. We believe that
we are not justified in creating a new Fasciola species as a mere difference
in egg-size, though statistically significant, is not sufficient to do so.
According to Sinitsin (1933) the arrangement of the scales on the
cuticle constitutes an important distinguishing feature between F. hepatica
and the North American species F. halli and F. californica described by
Sinitsin (1933). It seems that F. californica is a synonym of F. hepa-
tica and it is probable that F. halli is a synonym of an American fonn of
F. gigantica according to P r i c e (1953). Moreover, the difference between
F. halli and F. californica using different intermediate hosts, Limnaea buli-
moides techella and Limnaea bulimoides respectively, is of no value accor-
ding to H u b e n d i c k (1951) who states that L. b. techella is a synonym
of L. bulimoides. We doubt also the important role of the distribution of
the scales as a taxonomie feature. If Sinitsin (1933) is right we have
never seen the common F. hepatica in the Netherlands but only F. cali-
fornica. Based on differences in the scales of a Fasciola sp. in Egypt (pro-
bably F. gigantica) H a i b a and S e 1 i m (1960) concluded that there was
a difference between the Fasciola of cattle, sheep, and buffaloes, but it may
well have been that these differences are due to the different hosts only in
which the flukes grow and mature.

All these very vague differences in the literature led us to the conclusion
that we are dealing with the common F. hepatica, as it occurs in Europe,
and that we may call it a separate strain owing to its genetically large size

Our first aims are at present to try to maintain this strain of F. hepatica in
the laboratory, to search for further differences in morphology and physio-
logy (and pathology) of the flukes and to determine the geographical dis-
tribution of this peculiar strain.

In de faeces van cen koppel schapen van een veehouder in Noord-Holland werden
Fasciola-eicren gevonden van de volgende afmetingen: 0,137 - 0,178 x 0,077 - 0,1 13
mm, hetgeen ongeveer overeenkomt met de afmetingen der eieren van Fasciola gigan-
tica (een parasiet vooral in tropische en subtropische gebieden voorkomend), terwijl
Fasciola hepatica eieren in schapenfaeces normaal kleiner zijn: 0,105 - 0,166 x
0,061 - 0,085 mm.

Na slachting van een der schapen werden daarin volwassen exemplaren gevonden van
Fasciola hepatica, die tot nu toe slechts onderscheiden konden worden van de gewone
F. hepatica door de grootte der eieren.

Eieren uit de botten van dit schaap werden bebroed en slakken (Limnaea truncatula)
werden met de miracidiën geïnfecteerd. Met de uit deze slakken verkregen meta-
cereariën werden twee kalveren en vier konijnen geïnfecteerd, wat resulteerde in
infectie met volwassen botten bij één der kalveren en twee konijnen. Ook in deze
gastheren werden de opvallend grote eieren geproduceerd.

Conclusies: 1. Het is niet mogelijk door middel van faecesonderzoek met zekerheid
uit te maken of men te doen heeft met F. gigantica dan wel met F. hepatica. 2. Men
kan hier spreken van een aparte stam van F. hepatica omdat de eigrootte genotypisch
is, hetgeen bewezen wordt door het feit, dat deze grote eieren ook gezien werden in
experimenteel geïnfecteerde konijnen en een kalf.
Nader onderzoek wordt voortgezet.

The occurrence in the Netherlands of a strain of Fasciola hepatica is described which
differs from the common F. hepatica in Europe by the large size of its eggs. Further
research on this strain is in progress,

On décrit la présence d\'une race de Fasciola hepatica aux Pays Bas, qui sc diffère
de la F. hepatica commune en Europe par la grandeur de ses oeufs. On continuera
les recherches,

Über das Vorkommen eines Stammes von Fasciola hepatica in den Niederlanden,
der sich durch die sehr grossen Eier von der gewöhnliche europäische F. hepatica
unterscheidet, wird berichtet. Die Untersuchungen werden fortgesetzt,

faeces, J. Helminth., 30, 165, (1956).
H a i b a, M, H. and S e 1 i m, M. K.: Detailed study on the morphological status of
Fasciola worms infecting buffaloes, cows and sheep in E.gypt. Zschr. Parasitenk.,
19, 525, (1960).

Hubendick, B.; Recent Lymneidae, their variation, morphology, taxonomy,
nomenclature, and distribution. Kungl. Svensk. Vetenskapsakad. Handl. fjärde ser.,
3, no. 1, (1951).

Kendall, S. B.: Epidemiology and control of fascioliasis. Acta Vet. Hungar., 10,
1, (1960).

Price, E. W,: The fluke situation in American ruminants, ]. Parasitol., 39, 119,
(1953).

Biologia, Lahore, 3, 168, (1957). (Abstract in Helminth. Abstr., 26, 277).
S i n i t s i n, D, F,: Studien über die Phylogenie der Trematoden, VI. The life his-
tories of some American livers flukes. Zschr. Parasitenk., 6, 170, (1933).
Skrjabin, K. I,: Trematodes in animals and man. Vol, 2. Moscow - Leningrad,

(In Russian), (1948).
Varma, A. K.: On Fasciola indica n. sp. with some observations on F. hepatica

and F. gigantica. J. Helminth., 27, 185, (1953).
Watanabe, S.: Fascioliasis of ruminants. Bull. Off. Int. Epiz., 58, 313, (1962).

In 1960 werd in deze rubriek door J. J. Koopman en J. C. A. van
der Maas de aandacht gevestigd op de mogelijkheid van loodvergifti-
ging bij mestkalveren door het gebruik van oud, geverfd houtwerk bij de
stalbouw. Zij noemden de „lal"achtige verschijnselen, die bij deze dieren
kunnen worden geconstateerd en vermeldden, dat deze verschijnselen „de
eigenaar aan lal zouden kunnen doen denken".

Onze ervaring is, dat niet alleen de eigenaar door de klinische verschijn-
selen op een dwaalspoor kan woi\'den geleid......

In het bijgaande staatje zijn zeer kort — en helaas ook nog zeer onvol-
ledig — de gegevens samengevat omtrent de door de Gezondheidsdienst
sinds 1 januari 1963 ontvangen kalveren, die bij de sectie alle dezelfde af-
wijkingen bleken te hebben, namelijk bleke, gedegenereerde skeletspieren,
bleke ingewanden met een slappe, papperige milt, meestal ook bloedingen
op het gedegenereerde hart en bloedingen in de thymus, terwijl het onder-
zoek van lever en nierschors (door het Centraal Diergeneeskundig Instituut,
afdeling Rotterdam) steeds sterk positief was op lood.

In de eerste kolom staat de datum, waarop het te onderzoeken materiaal
werd ontvangen. Een anamnese werd meestal niet of zeer summier ver-
strekt. In de tweede kolom is, behalve de anamnese, tevens weergegeven wat
door de te hulp geroepen dierenarts als mogelijke oorzaak werd geopperd.
De in de laatste kolom vermelde gegevens hebben steeds betrekking op oude
verflagen op oud houtwerk, hetzij planken, schotten, deuren of anderszins,
die onder het bereik van de kalveren waren en waarvan in verschillende
gevallen ook onomstotelijk vast staat, dat de dieren er aan hebben gelikt.
Van het eerste geval zijn de oude verflagen niet nader onderzocht. Van het
vierde geval (11/3) ontvingen wij alleen kop en lever. In het geval van
9/4 is geen sectie gedaan, maar zijn alleen twee afgekrabde verfmonsters
onderzocht.

Onze bevindingen, hoe incompleet zij dan ook (nog) mogen zijn, achten wij
belangwekkend genoeg om ze hier te publiceren met de bedoeling er de
praktizerende collegae met klem op te wijzen, dat bij acute hersenverschijn-
selen bij kalveren de mogelijkheid van loodvergiftiging door verfresten en
dergelijke in de eerste plaats onder het oog gezien moet worden, terwijl
lal pas op de tweede plaats komt en Luierirt-encefalitis eigenlijk slechts tot
de theoretische mogelijkheden behoort.

1) J. M. de Jong, dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, Post-
bus 209, Leeuwarden.

Acute hersenverschijnsclen bij kalveren wijzen volgens Sehr, in de eerste plaats op
loodvergiftiging, terwijl als volgende mogelijkheden o.m. lal en Listeria-infectie wor-
den genoemd.

Symptoms of an acute affecuon of the brains in calves point according to the author
in the first place to lead intoxication, whereas Listeria-infection belongs to one of
the next possibilities.

Koopman, J. J. en Maas, J. C. A. van der: Een geval van loodintoxicatie
bij mestkalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1733, (1960).

P r a k k e n, J. R.: De uitwassen van de geneesmiddelen reclame, besproken in enige
artikelen in buitenlandse medische tijdschriften. Ned. T. Geneesk., 105, 2506, (1961).
De medische stand komt in een gevaarlijke positie, doordat zij voor de financiële
exploitatie van medische tijdschriften en geneeskundige verenigingen, voor vermaak
— en tegenwoordig ook voor een deel van haar voortgezette opleiding — afhankelijk
is geworden van de farmaceutische industrie.

Bij in superlatieven gestelde aanprijzingen wordt soms gebruik gemaakt van weten-
schappelijk schijnende argumenten, die een zeer wankele basis hebben. Door ge-
schenken, ook al aan medische studenten, steun bij allerlei wetenschappelijke activi-
teiten, „wining and dining" en de verspreiding van fraaie boeken en tijdschriften
wordt een beeld van de industrie, een „House Image" opgebouwd, geschikt om de
artsen er toe te brengen in goed vertrouwen maar met weinig kritiek mee te werken.
De bewezen vriendelijkheden zijn niet goed meer te onderscheiden van „payola",
omkoperij.

Wetenschappelijke tijdschriften — en daarmee veel verenigingen van medici — zijn
ten dele afhankelijk van dc inkomsten uit de advertenties en niet meer onafhankelijk
van de industrie.
Dc captains of industry zeggen:

Met haar reclame wil de industrie niet op het gebied van „medical education" tre-
den, maar uitsluitend informatie verstrekken. Teksten worden na advies van compe-
tente adviseurs opgesteld en toegelaten door de leiding van medische tijdschriften.
"Obviously there are times when not all readers of a journal may agree with all
statements in the scientific papers of the journal, but this represents difference
in judgment rather than preplanned deception."
.Ms gesuggereerd wordt dat de omzet van de geneesmiddelen meer de resultaten
van verkooptechniek weerspiegelt dan de grootte van medische behoeften aangeeft,
kan men antwoorden dat deze middelen alleen op medisch voorschrift worden ge-
bruikt. Ze zullen niet het gebruik van „generic names" tegenwerken. Men voert aan
dat er te veel merken zijn van eenzelfde geneesmiddel, maar

"since the free enterprise system permits multiplicity of cars, shirts, physical
devices, contractors, doctors and medical schools one is inclined to ask why the
accusation is raised only for drugs".
Sommigen verdedigen regcrings-inmenging bij het vaststellen van merken en prijzen.
Wie dat wil, moet er op rekenen dat dan de regering ook zijn inkomen zal gaan
vaststellen, en zal uitmaken welke opleiding hij kan krijgen en welke boeken hij mag
schrijven.

"This country is founded on a desire of freedom, and it owes its greatness to
a continuation of this freedom."
D o w 1 i n g verdeelt de bezwaren, die tegen de farmaceutische industrie zijn aan-
gevoerd in twee categoriën:
le. te hoge prijzen,

2e. „high pressure promotion" (velen menen, niet alleen onnodig en kostbaar, maar
schadelijk, doordat de arts tot een verkeerde keus kan worden gebracht). Kli-
nisch geneesmiddelenonderzoek schiet dikwijls tekort.
Concrete voorstellen van Dowling zijn:

2. het bevorderen van licentieverlening door de houder van een patent op een
geneesmiddel;

3. het alleen verlenen van een patent voor een nieuw middel als is aangetoond
dat dit werkelijk beter is dan andere reeds gepatenteerde middelen.
Om dit te bereiken zijn niet alleen controle op giftigheid nodig, maar ook op de
werkzaamheid door de overheid. Zij zou daarvoor voldoende personeel en middelen
moeten krijgen. En tenslotte, als de fabrieken samen met medici, apothekers en tand-
artsen er niet in slagen de reclame in betere banen te leiden, zullen wettelijke maat-
regelen nodig zijn.

In de regel is de arts niet voldoende farmaceutisch geschoold om de waarde van
de gegevens omtrent het laboratoriumonderzoek kritisch te kunnen beoordelen. Om
een onderzoek naar de werking van een nieuw geneesmiddel bij patiënten te kunnen
uitvoeren moet men een speciale kennis van dit soort onderzoekingen bezitten, over
voldoende faciliteiten beschikken en de tijd hebben om de opgave te overdenken en
het onderzoek voor te bereiden en uit tc voeren.

Medici en industrie werken met eenzelfde doel, betere geneeskunde. Zij hebben daar-
bij elkaar nodig en kunnen eikaars werk waarderen.

Wanneer wij ons alleen laten leiden door wetenschappelijk kritische overwegingen
moeten ongepaste propagandamethoden onwerkzaam zijn. Zij zullen dan op den
duur verdwijnen: de wal keert het schip. De toestand is zo geworden dat het niet
eenvoudig is het ideaal van de arts, die kritisch en met voldoende kennis van zaken
uit de beschikbare geneesmiddelen zal kiezen, te benaderen. Niemand kan het terrein
meer overzien, het moeilijke klinische geneesmiddelenonderzoek kan dc industriële
produktie niet bijhouden, geen enkele practicus kan op de hoogte zijn van de over
duizenden tijdschriften verspreide literatuur. Gezond verstand en cen kritische geest
zijn van primair belang, maar alleen daarmee komt men er niet.
Men verwijt de medische faculteiten dat bij de opleiding te weinig aandacht wordt
besteed aan de therapie. Hier is verbetering zeker mo,gelijk: die moet dan gezocht
worden in een brede, algemene farmacologische opleiding en scholing in de me-
thodiek van het klinisch geneesmiddelenonderzoek en van kritische literatuurstudie.
De onafhankelijke .geneeskundige tijdschriften moeten er naar streven om meer en
sneller voorlichting tc geven over nieuwe therapeutische mogelijkheden.
May (1961) zegt:

"Advertising experts maintain that their methods would not be so succesful if
medical educators did their jobs better and physicans were so well informed
that they could not be influenced by authentic promotional material."

Dow, C. and M c F c r r a n, J. B.: The neuropatholo.gy of Aujeszky\'s Disease in
the pig. Res. Vet. Sci., 3, 436, (1962).

Teneinde tot een betere waardering van het histolo.gisch hersenonderzoek als hulp-
middel voor de diagnostiek van de ziekte van Aujeszky bij varkens te komen, werden
47 ziektegevallen nader onderzocht. Het betroffen hier zowel experimenteel als onder
natuurlijke omstandi.gheden geïnfecteerde dieren.

De auteurs werden getroffen door de overeenkomsten van het ncuropathologisch
beeld met dat van de door het herpes simplex-virus bij de mens veroorzaakte encc-
falitis. In tegenstelling tot wat men bij deze laatste ziekte waarneemt, is bij de ziekte
van Aujeszky het cerebellum dikwijls echter zeker zo hevig aangetast als dc grote
hersenen. De voornaamste afwijkingen zijn in de omgeving van de grote ganglion-
cellen in de hersenschors te vinden. Beschadigingen van de kleine bloedvaatjes en
aantasting van de hersenstam staan niet zo zeer op de voorgrond als bij varkenspest,
terwijl bij de Teschense ziekte de veranderingen in het cerebellum en het lumbale
deel van het ruggemerg op de voorgrond staan. Bij .geen van beide laatste virus-
infecties komen insluitlichaampjes vcxjr.

In 34% van het aantal gevallen konden kerninsluitsels worden waargenomen, welk
percentage belangrijk lager ligt dan dat bij konijnen en runderen.
De auteurs beschouwen daarom het histologisch hersenonderzoek als een waardevol
hulpmiddel bij de differentieeldiagnostiek van door virusinfecties veroorzaakte ence-
falitiden bij varkens.

Kamphans, S. und Schneider, B.: Praktische Erfahrungen bei der Immuni-
sierung des Schweines gegen Maul- und Klauenseuche. Dtsch. tierärztl. Wschr., 70,
(1963).

Schrijvers wijzen op de tot nu toe versehenen publikaties over bovengenoemd onder-
werp. Aansluitend hierop hebben deze aan de Behringwcrke verbonden dierenartsen
enkele proeven genomen in de proefstallen van het bedrijf.

Begin 1962 brak mond- en klauwzeer type G uit in de proefstallen, waarschijnlijk
door aankoop van lopers ten behoeve van varkenspest experimenten.
Daar elk dier goed gemerkt was en door de hokruimte een goede verdeling in dier-
proefgroepen mogelijk was, werd 1 groep behandeld met hoog immuunserum, 1 groep
werd geënt met vaccin en de derde groep werd niet behandeld (in deze groep wer-
den de zieke dieren en de dieren uit hetzelfde hok opgenomen).
Dc behandeling vond plaats 2 dagen na het vaststellen van de ziekte.

Ongeveer zes weken na deze uitbraak werd in de varkensstapel wederom mond- en
klauwzeer geconstateerd, cr waren in dit tijdvak veel dieren van het oorspronkelijke
beslag afgevoerd en weer nieuwe toegevoegd; waarschijnlijk dat ook nu weer door
aankoop ziekte werd binnen.gehaald.

De behandeling vond nu onmiddellijk na het vaststellen van de ziekte plaats. Dc
varkensstapel werd nu in vier groepen verdeeld:

De dieren hadden de eerste keer mond- en klauwzeer gehad of waren toen geënt
met vaccin.

Deze bestond uit een ziek dier en vijf hokgcnoten die met 10 cm^ vaccin werden ge-
ent.

29 schijnbaar gezonde dieren, die echter wel geïnfecteerd konden zijn; deze groep
werd met 5 cm^ vaccin gespoten.

Deze groep was met kristalviolet vaccin geënt tegen varkenspest en zou aan een
infectieproef met volvirulent varkenspestvirus worden onderworpen. Om deze groep
zoveel mogelijk in tact te houden werd elk dier behandeld met 20 cm® trivalent hoog-
immuunserum.

Zelfs in een reeds .geïnfecteerde koppel varkens kan door een snelle enting met mono-
valent vaccin een deel der dieren worden geïmmuniseerd, de dosering van 10 cm-\'
geconcentreerd vaccin per dier is aan te bevelen.

Het gebruik van hoog immuunserum beschermt de niet aangetaste dieren in een zieke
koppel volkomen, terwijl ongetwijfeld een groot voordeel is, dat door dc opname van
virus door de passief .geïmmuniseerde dieren een stevige en langdurige immuniteit
kan worden verwacht.

Tempel, E.: Verlauf der Tollwut im früheren Lande Sachsen von 1947-1961
Mh. VetMed., 17, 382, (1962).

Het eerste geval van rabies bij een hond in Saksen was in 1947. In 1948 kwamen er
enkele gevallen bij diverse dieren voor, voornamelijk aan de Oostgrens, terwijl reeds
in 1949 en 1950 gevallen in het grote bos,gebied van de Dresdener heide werden ge-
constateerd.

Sindsdien zijn in totaal 1996 .gevallen bij diverse dieren .geconstateerd, waarvan 797
onder huisdieren en 1199 gevallen onder wilde dieren, terwijl natuurlijk onder de
laatste lang niet alle gevallen geconstateerd werden. Onder de wilde dieren vormen
de vossen het hoogste percentage n.1. 63,8%. Verder wrrd dc ziekte .geconstateerd
bij dassen, marters, bisamratten, bij egels, bunzings, wezels, eekhoorns, moerasbevers
en éénmaal bij een rat. Ook werd dc ziekte vrij veel vastgesteld bij rcëen (18,68%
van alle positieve wilde dieren), terwijl eveneens bij 11 herten en 53 hazen Negrische
lichaampjes werden aan.gctoond. Bij pluimvee werden geen gevallen geconstateerd,
wel bij 5 roofvogels en een meerkol.

Bij de huisdieren vormen de katten de grootste groep met 48,8% en zijn in diverse
districten verre in de meerderheid boven het aantal honden, dat in het district
Leipzig 48,11% bedraagt maar in het district Dresden .slechts 28,61% en in het dis-
trict Karl Marx Stadt 22,17%. Het percenta.ge schapen bedraagt 11,66%. Ook bij
runderen kwamen diverse gevallen voor. Bij de koeien viel voornamelijk op dat zij
hevig steunden en de verlammingsverschijnselen minder opvallend waren. Ook wer-
den 4 geiten, 5 paarden en 8 varkens aangetast.

Nog wordt opgemerkt dat dolle dassen de mens eerder aanvallen dan dolle vossen.
Dolle reëen zoeken de mens op en geven daardoor ook vaak aanleiding tot contact-
infecties. Zieke en gestorven rcëen mogen niet voor consumptie worden bestemd.
Katten zijn bijzonder gevaarlijk daar zij verwondingen van .gezicht en handen ver-
oorzaken. Twee door katten besmette personen sderven. Dc verspreiding door katten
is veel moeilijker tegen te gaan dan door honden.
In sterk besmette streken zou men alle katten moeten doden.

B O 1 1 w a h n, W.: Ergebnisse mit verschiedenen Kastrationsmetlioden bei älteren
Ebern mit besonderer Berüeksiehtigung der Wundnaht. Dtsch. tierärztl. Wschr., 69,
650, (1962).

Bij de castratie van oudere beren treden vaak postoperatieve complicaties op in de
vorm van ernstige wondinfecties, veroorzaakt door onvolledige bloedstolling en op-
hoping van wondsecretum.

Het streven naar een ongestoord genezingsproces heeft geleid tot de ontwikkeling
van verschillende opcratiemethoden en instrumentaria.

Op een totaal van 94 beren werden vier castratiemethoden toegepast en wel als volgt:

1. Eén snede in de regio pubis en verwijdering van beide testikels na opening van
de processus vaginalis.

2. Opening van het scrotum en de processus vaginalis door middel van twee paral-
lel met de rhaphe scroti gemaakte sneden, die na het wegnemen van de testikels
naar distaal verlengd werden.

3. Opening van het scrotum en de processus vaginalis door twee zo klein mogelijke,
parallel met de rhaphe scroti verlopende sneden zonder verlenging van de in-
cisies.

4. Opening van het scrotum en de processus vaginalis door twee zo klein mogelijke,
parallel met de rhaphe scroti verlopende sneden. Na het wegnemen van dc tes-
tikels sluiting van de operatiewonden door middel van twee of drie diepe terug-
lopende hechtingen.

Laatstgenoemde methode bleek de meest gunstige genezingsresultaten op te leveren,
zodat de conclusie gewettigd is, dat door zorgvuldig bloedstelpen in het operatiegebied
en hechten van de wonden het aantal ongestoorde genezingen beduidend hoger kan
zijn, dan wanneer de wonden niet gesloten worden.

Knoop, E.: Die radio aktiven Substanzen in der Milch. Milchwissenschaft, 18,
17, (1963).

(Naar een lezing gehouden op de vergadering van het wetenschappelijk comité van
de Vereniging van melkleveringsbedrijven voor de grote stad op 19-10-1962 te
Augsburg.)

Onder dc radioactieve stoffen, die via de fall-out van kernproeven, in de voedings-
middelen voor menselijk gebruik terecht komen, zijn vooral van belang Sr"", Cs""
en

Sedert 1955 wordt in het Bundesforschungsanstallt für Milchwissenschaft te Kiel
het gehalte aan Sr\'" in de melk uit de gehele Bondsrepubliek nauwkeurig verge-
leken met het overeenkomstige gehalte in andere humane voedingsmiddelen. Dit is
van belang, omdat melk een zeer belangrijke leverancier van Ca is en omdat Sr""
zich in het menselijk lichaam nagenoeg gedraagt als Ca.

In Kiel is gebleken dat in de eerste maanden van het jaar de radioactieve besmetting
van de melk het grootst is en dat in het najaar de besmetting het kleinst is. Deze
besmetting hangt samen met dc mate van radioactieve besmetting in het voer. De
besmetting van het voer is weer afhankelijk van de hoeveelheid regen die tijdens de
groeiperiode is gevallen.

Bij het overgaan van Ca en Sr\'-\'" van het voer via de koe in dc melk blijkt een ver-
schuiving op te treden in de Ca : Sr®" verhouding. Per g Ca blijkt het Cr»" tot 9%,
±3% van de oorspronkelijke concentratie per g Ca te zijn teruggebracht.

De besmetting van de melk met Cs^®\'\' schommelt op soortgelijke vi/ijze met de sei-
zoenen als de besmetting met Sr®".

Bij de Russische kernproeven in het najaar van 1962 bleek dat de melk van koeien
met normale weidevoedering, vergeleken met de melk van opgestalde koeien, 5x
zoveel bevatte en 2/2X zoveel Ba\'^\'"\' en La^\'\'". Het gehalte aan Cs^®\'\' was niet
toegenomen. Bij neerslag met veel radio-activiteit bleek na 4 dagen een maximum
aan J^®^ in de melk voor te komen en na 7 dagen een maximum aan Ba^\'"\' en La^^".
Deze drie isotopen (J^®^, Ba"" en La^*"") hebben een korte halveringstijd, waar-
door hun concentratie in voedingsmiddelen waarin ze terecht kunnen komen, weer
snel terugloopt.

De Caesiumactiviteit per g.K. en de Strontiumactiviteit per g.Ca vertoonden in melk
een verhouding, die veel overeenkomst te zien gaf met het verloop van het Caesium-
gehalte in de tijd. Bij stijging van het Caesiumgehalte zag men een stijging van deze
verhouding en bij daling van het Caesiumgehalte zag men een daling van deze ver-
houding. Door de y-straling van het Cs"\'®\'\' te meten kon men een vrij nauwkeurige
scheiding van het gehalte aan Cr"" in melk maken. Hier\\\'00r zouden anders zeer
ingewikkelde en langdurige chemische bepalingen nodig geweest zijn.
Het bleek dat tot nu toe de risicogrenzen voor Sr"" en Cs^®\'\' in de Bondsrepubliek
niet waren bereikt, maar dat J\'®\' deze grens voor korte tijd had overschreden.
Aangezien de risicogrenzen zodanig zijn vastgesteld, dat pas wanneer een jaarlang
dagelijks de vastgestelde hoeveelheden zouden worden opgenomen, van een kans op
gevaar voor de gezondheid kan worden gesproken, meende men dat deze kortstondige
overschrijding zonder bezwaar kon plaats vinden.

In de samenvatting die voorzitter S c h i r m c r gaf van de lezing van Prof. Dr. E.
Knoop en van de hierop volgende discussie, stelde hij, dat men zich op dit mo-
ment — zeker wat de melk betreft — geen zorgen hoeft te maken over de hoeveelheid
radioactieve besmetting.

Verder merkte hij op dat het ten zeerste is aan te raden de calciumbehoefte van
het menselijk lichaam uit melk en melkproduktien te dekken, om hierdoor de op-
name van radioactieve stoffen zo laag mogelijk te houden.

Molbzen, H.: Otitis media hos hund og kat. IVord. Vet.Med., 14, 98, (1962).
Na behandeling van duizenden gevallen gedurende 25 jaar is Molbzen op grond
van otoscopisch onderzoek, tot de conclusie .gekomen, dat het merendeel van de
purulente otitis bij honden en katten ontstaat door ascenderende infectie, gewoonlijk
met stafylokokken, via de tuba eustachii, waarbij een otitis media ontstaat, .gevol.gd
door spontane perforatie van het trommelvlies met daarna vol.gende otorrhoea.
Hij probeert de tuba eustachii door te blazen met een rubber ballon met warme lucht
of de tuba via de uitwendige gehoorgang uit te spoelen, waarbij de vloeistof via de
neusholte uittreedt. Deze ingrepen worden gevolgd door antibioticum behandeling
via de meatus externus.

De acute gevallen zijn op deze wijze alle genezen en het merendeel van de chronische
gevallen eveneens, soms met ernstige afwijkingen in de gehoorgang. Het trommelvlies
bleek gemakkelijk te genezen, zodra de afvoer via de tuba hersteld was.

Schrijver verdeelt de hondenrassen naar hun (vermoedelijk) ontstaan in een zestal
groepen. Vervolgens geeft hij van de in elke groep ingedeelde rassen, ieder voor zich
een korte bespreking. Van bijna elk ras wordt een merendeels goede afbeelding op-
genomen, zodat de leek zich althans cen globale indruk kan vormen.
Uiteraard berust een dergelijke, veelomvatende publikatie voor een groot deel op
compilatie. Men kan van geen schrijver verwachten, dat hij van elk ras een aparte
studie gemaakt heeft.

Wat de afstamming van de hond betreft, baseert de natuurlijke historie zich op
archeologische vondsten. Men doet goed zich dit te realiseren. De interpretatie der
archeologen loopt nog al eens uiteen.

Wat de recente geschiedenis echter aangaat, mag men verwachten dat een schrijver
zich volledig op de hoogte stelt. Dit is met name niet het geval geweest bij de ver-
melding van de zogenaamde Europese Wolfhond. Had Schr. kennis genomen van
wat de archieven van de Raad van Beheer op kynologisch gebied daaromtrent be-
vatten, dan zou de betreffende passage in de pen gebleven zijn.
Een tweede punt waar de Schr. niet „au fait" is, is de vermelding van de recon-
structie van de Hollandse Langhaarherder. Daarbij is geen korthaarherder noch enig
andere rashond te pas gekomen. Dat kan ik met de hand op het hart verklaren, want
het is mijn eigen werk geweest. Geen belangrijk feit weliswaar, doch het is een
illustratie van de leemte van compilatie-werk in de literatuur der rassen. De onvol-
komenheden en fouten van vroegere schrijvers worden automatisch overgenomen.

Niettemin willen we dit vlotte en in beknopte stijl geschreven werkje, door de uit-
gever een „wandelgids door hondenland" genoemd, gaarne ter kennisneming voor
geïnteresseerden aanbevelen.

(Prisma Pocketboek, Uitgeverij Het Spectrum N.V., Postbus 2073, Utrecht)
Iedere hondenliefhebbcr, dic zijn hond gCK-d waarneemt in zijn doen en laten, ziet
zich vele malen daags geplaatst voor vragen als: waarom doet het dier zó? En hoe
moet ik het gedrag van het dier in dat en dat geval verklaren? Hoevclen onder ons
zijn er dan ook direct bij met de bewering: hij denkt zeker... en dan komt de
menselijke „verklaring". Zij kruipen dan als het ware in de huid van het dier en
vragen: hoe zou ik in soortgelijke omstandigheden redeneren? Vanuit dat standpunt
laten Curwood en Jack London hun dierfiguren van alles „denken" en vanuit dat
gezichtspunt verklaart men dan het „handelen".

De nuchtere wetenschappelijke onderzoeker, zoals o.a. de Oostenrijker Konrad Lorenz,
heeft voor dergelijke redeneringen geen goed woord over. Terecht m.i.
Het probleem is in zijn eenvoudigste vorm onder woorden te brengen in de vraag
(tegelijk de titel van het werk van Dr. Bierens dc Haan): „Wat gaat cr om in de
hond?" Welke zintuigen zijn daarbij in het spel? Vóór alles is dus kennis nodig van
de zintuigfysiologie, want van psychologie kan feitelijk niet gesproken worden.

Hoe dan ook, Schr. staat stil bij het opvoeden van de hond, bij het karakter, zijn in-
stinct, bij de africhting, etc. etc. Daaromtrent kan men in deze pocket veel lezen.
Hinderlijk is het veelvuldig gebruik van moeilijke wetenschapswoorden, waartoe is
dat nuttig? De eenvoudige lezer begrijpt ze toch niet, dus ze zeggen hem niets.

Het boekje geeft dan nog een encyclopedische opsomming van alle mogelijke denkbare
ziekten, ook al weer compleet met vreemde woorden. Sehr, hinkt blijkbaar op twee
gedachten. Hij verwijst nadrukkelijk naar de dierenarts voor ziektebehandeling, maar
desondanks worden telkens „deskundige" therapieën gegeven.

Ook hier weer de onvermijdelijke gevolgen van compilatiewerk, wat o.a. tot uiting
komt in de beschrijving van een made als oorzaak van ziekte terwijl de made als zo-
danig niet bestaat, doch in oude boeken mogelijk beschreven is.

De lezing van het eerste en tweede hoofdstuk van dit boekje kan zijn nut opleveren.
De rest zal wel ongelezen blijven.

Een zwartbonte ooi heeft nu 2 jaar achtereen een wit gekleurd lam gekregen,
nadat ze door een raszuivere witte ram gedekt was. Hoe kom ik aan een bont
lam als er een bonte ooi aanwezig is?
B. Hoe is de kleurovererving voor te stellen als een zwarte ooi door een witte bok
(beide raszuiver) .gedekt wordt? De lammeren zijn zowel wit als zwart (het lijkt
mij op een monofactoriële overerving, waarbij zwart dominant is).

De kleurovererving bij .schapen is op eni.ge uitzonderingen na zeer onvolledig bekend.
De uitzonderingen betreffen voornamelijk het Karakul schaap, een schaap dat bijna
uitsluitend voor de produktie van jonge lammeren t.b.v. persianer bont gehouden
wordt.

De schapenrassen die hoofdzakelijk voor de wol- en vlees-wolproduktie gehouden
worden zijn sedert eeuwen geselecteerd op volledig witte wol. Kruisingen tussen ver-
schillende wolrassen hebben daarom weinig uitkomsten gegeven die van belang zijn
voor de kennis der kleurovererving. De meeste variaties in de kleuren worden dan
ook gevonden bij de primitieve schapenrassen en bij die rassen die hoofdzakelijk voor
de vleesproduktie gehouden worden.

.Aangenomen wordt dat dc witte kleur bij de meeste schapenrassen berust op een gen
dat de pigmentvorming in dc wol remt. Dit .gen zou een epistatische werking hebben
op de genen voor rcccssief zwart en bruin. Een verklaring voor het feit dat uit een
paring tussen een witte boek en een zwarte ooi zowel witte als zwarte lammeren ge-
boren worden is dat de bok hetcrozygoot moet zijn voor wit.

Veel minder zekerheid heeft men over de overerving van het bonte baarkleed. Ver-
moed wordt dat het berust op de recessiviteit, t,o,v. het volledig wit gekleurd zijn.
Deze theorie stemt ook overeen met de bevinding dat een zwartbonte ooi na paring
met een witte bok, twee opeenvolgende jaren een wit gekleurd lam heeft gebracht.
Om een bont gekleurd lam te krijgen zou men dus een paring kunnen proberen tussen
een bonte ram en een bonte ooi, in welk geval alle geboren lammeren bont zouden
moeten zijn.

Een andere mogelijkheid is een paring tussen een bonte ooi en een witte bok, die
geboren is uit een paring tussen een witte bok en een bonte ooi, In dit geval zal de
bok hetcrozygoot zijn en men mag dan verwachten dat er zowel bonte als witte
lammeren geboren worden,

Aan dit verslag, door Mevr, Dr, J, G. van C i t t e r t-E y ra e r s opgemaakt, wordt
het volgende ontleend.

De behuizing van de afdeling Diergeneeskunde is met een — zeer vervallen — depot-
ruimte uitgebreid; hopelijk komt de derde ruimte in de loop van dit cursusjaar in
een „toonbare" toestand.

Op 5 september opende de Diergeneeskundige afdeling een tenoonstelling „De Ont-
wikkehng der Veterinaire Chirurgie aan de hand van Instrumenten", ingericht ter
gele.genheid van cen internationaal congres van hoogleraren in veterinaire chirurgie
van 5-8 september 1962.

Op 12 september opende op de Trans de tentoonstelling ter gelegenheid van het
Eeuwfeest der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Deze tentoonstellingen staan bij de sluiting van dit jaarverslag nog uit.
Wetenschappelijk werk.

De voorlopige catalogus van de veterinaire chirurgische instrumenten. Het ligt in de
bedoeling dat deze, met literatuur-opgaven aangevuld, door Prof. Dr. S. R. Numans
en Drs. E. Lagerweij, t,z,t, in druk zal verschijnen.

Diverse boeken, foto\'s en instrumenten, geschonken door Prof, Beijers, de Kliniek

voor Inwendige Ziekten en het Instituut voor Zootechniek.
Hamer van Absyrtus, destijds geschonken aan Prof. Van Itallie.
Recept voor koeienschurft, 1837, geschenk door bemiddeling van de dierenarts
Smorenburg.

Gedrukte voorzorgsmaatregelen bij Mond- en Klauwzeer, 1892, .geschenk van de
dierenarts Makkinga.

Gedrukte voorzorgsmaatregelen bij Varkenisziekte, 1816, geschenk van de burge-
meester van Schellinkhout,
Instructie voor de veeartsen die door het Gouvernement benoemd zijn en uit het
Fonds voor den Landbouw .gesalarieerd worden, 1819.
Hierbij aansluitende circulaire, 1819.
Beide geschenk van de burgemeester van Schellinkhout.
Oud tepelmesje en melkmeter. Geschenk van dc dierenarts Eggink.
Laatste bul, zoals deze aan practici — niet gestudeerden dus — na een examen uit-
gereikt werd, waardoor zij toegelaten werden tot de uitoefening der Veeartsenij-
kunst. 12 augustus 1876. Geschenk van de dierenarts de Graaf.
Foto-album van L. van Huiten (1855-1879), veearts en assistent aan \'s Rijks Vee-
artsenijschool. Geschenk van Apotheker F. F. van Huiten.
Kist raet Neurenberger microscoop en diverse veterinaire instrumenten, geschenk
van de dierenarts Van Daal.

Nog moet vermeld worden dat de N.V. Vemedia een facsimilé-uitgavc van het boekje:
Dr. A. Nu man: Geschiedenis der Veeartsenijkunde en beschrijving van \'s Rijks
Vee-artsenijschool te Utrecht uit onze afdelings-bibliotheek heeft doen verschijnen,
welke uitgave zij aan de dierenartsen als Nieuwjaarswens heeft toegezonden. Onze
afdeling heeft natuurlijk een aantal afdrukken ter beschikking gekregen en wordt
vermeld als „bron" voor het boekje,

Voor de in- en doorvoer van levende dieren kende Frankrijk reeds de ook in ons land
en in andere landen met het oog op het gevaar van insleep van besmettelijke vee-
ziekten gebruikelijke juridische constructie van een algemeen verbod behoudens
ontheffing. Dit deelde minister Marijnen mede, tevens namens zijn ambtgenoot van
Buitenlandse Zaken, in antwoord op schriftelijke vragen van het lid der Tweede
Kamer, de heer Kolfschoten.

Wat Frankrijk thans met het oog op het verloop van het mond- en klauwzeer in
Nederland gedaan heeft, is de ontheffingen beperken.

Thans wordt nog slechts ontheffing verleend voor de invoer van fokrunderen, zij
het onder stringentere voorwaarden ter voorkoming van overbrenging van het mond-
en klauwzeervirus dan voorheen. Voor zover bekend, worden ontheffingen voor de
in- of doorvoer van levende varkens op dit moment niet verleend.
Voor de in- en doorvoer van vers, gekoeld en bevroren vlees, vleeswaren en andere
produkten van herkauwende dieren en varkens bestond tot dusver in Frankrijk een
stelsel van een verbod (behoudens ontheffing) nog niet. Dit is thans in het leven
.geroepen, behalve voor conserven, terwijl een algemene ontheffing is verleend voor
de in- en doorvoer van vers, gekoeld en bevroren rundvlees, voor zover afkomstig
van dieren, die gedurende de laatste 6 weken voor de slaching hebben verbleven in
een door Frankrijk aangewezen provincie.

Gezien de ontwikkeling in Nederland met betrekking tot het verloop van het mond-
en klauwzeer heeft de minister begrip voor de door Frankrijk getroffen maatregelen.
Indien een land maatregelen neemt tegen gevaar van besmetting door in- of door-
voer uit een ander land, dan let het daarbij uiteraard in eerste instande op de om-
vang van de besmetting in het exporterende land en de daarmede samenhangende
kans op overbrenging van de smetstof. Vervolgens kunnen dan de in het exporte-
rende land getroffen maatregelen tot bestrijding van de ziekte aanleiding .geven tot
versoepeling van de in- en doorvoerbeperkingen.

Stappen zijn bereids genomen ter verzachting, c.q. opheffing van het invoerverbod.
Met verwijzing naar de getroffen maatregelen en het verloop van dc ziekte is tot
dusver het volgende bereikt:

— De zgn. halfconscrven worden thans geacht ook te vallen onder het begrip con-
serven, zodat de invoer daarvan zonder meer mogelijk is.

— Voorts bestaat er van Franse veterinaire zijde geen bezwaar tegen de in- en door-
voer van door Nederland doorgevoerd, bijvoorbeeld Ar.gentijns vlees, voor
scheepsproviand, doch deze kwestie is nog in bespreking met de Franse douane-
autoriteiten.

— De Franse autoriteiten overwegen verruiming van het gebied, waaruit Nederlands
rundvlees wordt toegelaten.

— Voorts is in overweging, de invoer toe te laten van vlees, afkomstig van in Neder-
land, bijvoorbeeld uit Engeland en Ierland, geïmporteerde runderen.

— Tenslote is nog in overweging om de doorvoer van alle soorten Nederlands vlees
toe te laten.

Rekening houdend met de praktische mogelijkheden zijn de in Nederland getroffen
maatregelen ter bestrijding van het mond- en klauwzeer reeds zeer streng.
Maatregelen ter verbetering of ondersteuning van de situatie op de slachtveemarkt
zijn reeds geruime tijd van kracht in het kader van de exportbevorderende trans-

acties, die op initiatief van het Produktschap voor Vee en Vlees door het bedrijfs-
leven worden uitgevoerd.

(Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij)
TENTOONSTELLING „HET INSTRUMENT" 1963.

In de Marijkehal aan de Croeselaan te Utrecht zal van 8-17 oktober 1963 voor de
vijfde maal de tentoonstelling „Het Instrument" worden gehouden.
Door het ten toon stellen van de produkten van circa 800 fabrikanten op dit gebied
zal „Het Instrument 1963" een volledige oriëntatiemogelijkheid bieden. De weten-
schappelijke onderzoeker kan daar zijn „tools of science" even compleet vertegen-
woordigd vinden als de bedrijfsman de instrumenten, die hij nodig heeft voor con-
trole, medng en regeling in het bedrijf.

Veel aandacht zal besteed worden aan de mogelijkheden, die de nieuv/stc ontwikke-
lingen van de electronica en kernfysica bieden voor toepassingen in wetenschap en
techniek. Ook zal getoond worden, hoe verdergaande mechanisering en automati-
sering doordringen in industrie, laboratorium en kliniek.

De tentoonstelling „Het Instrument" werd voor het eerst in 1956 in de Amsterdamse
Apollohal georganiseerd door een vereniging van Nederlandse fabrikanten en impor-
teurs van technische en wetenschappelijke instrumenten. Vol.gende tentoonstellingen
vonden in 1957, 1959 en 1961 in Utrecht plaats.

Verdere informatie is te verkrijgen op het bureau van de coöperatieve vereniging
„Het Instrument", Sparrenlaan 2 in Soest, tel. (02955) 30 47.

Drenthe is begonnen met de bestrijding van de abortus Bang in 1952-1953 toen
op 16 fabrieken een onderzoek werd ingesteld naar het voorkomen van abortus.
Hierbij bleek dat ongeveer 34% van de bedrijven als besmet moest worden aan-
gemerkt, aldus Dr. J. W. T h ij n , directeur van dc Gezondheidsdienst voor Dieren
in Drenthe, onlangs voor de radio. Dit reactie-percentage was dusdanig hoog, dat
werd besloten in dc eerste plaats de aandacht te besteden aan het tegengaan van de
grove smetstofverspreiding. Deze grove, massale smetstofverspreiding moest gezocht
worden bij de verwerpende koe. Dus dc eerste fase van de bestrijding was het te.gen-
gaan van het verschijnsel verwerpen.

Om dit te bereiken werd gedacht aan de enting en dat daar in Drenthe zo sterk op
is aangedrongen, was een gevolg van literatuur-studie, maar meer nog cen gevolg
van het feit, dat spreker in 1951 is uitgezonden geweest naar de Verenigde Staten
ter bestudering van bestrijding van de tuberculose en abortus. Daar werd in die
jaren de kalverenting reeds algemeen toegepast en men was over de resultaten zeer
tevreden.

Dus ging de Drentse Gezondheidsdienst voor Dieren in het voorjaar 1953 propa-
ganda maken voor de bestrijding van de abortus en plaatste daarbij dc enting op de
voorgrond, met het resultaat dat in 1953 reeds 8574 geregistreerde kalvcrentingen
plaatsvonden. Het jaar daarop 15868 en in de volgende jaren resp. 33765, 36289,
38414, 25146. Daarna werd de enting snel minder, eensdeels omdat in hele gebieden
van Drenthe de abortus snel verdween, anderdeels omdat de toch vaak lang aan-
houdende entreacties te veel bezwaren opleverden in de handel.
In april 1956 was het aantal besmette bedrijven reeds gedaald tot 19%. Dus in drie
jaar tijds had Drenthe uitsluitend t.g.v. propaganda en enting reeds een belangrijke
sprong vooruit gemaakt. Maar toch moesten tussen mei 1955 en mei 1956 nog van
4% der vrije bedrijven dc vrijverklarin.gen worden ingetrokken t.g.v. herbesmetting.
Daarom moesten pogingen in het werk worden gesteld om dc smetstofverspreiders,
niet-verwerpers, op te sporen.

Daar deze speciaal gezocht moesten worden onder de dieren die de hoogste reactie
vertoonden, werd in augustus 1956 door de fabrieken het zogenaamde „fabrieksplan"

aangenomen. Dit plan hield in, naast voorschriften voor juiste aankoop, als voor-
naamste punt, dat van alle dieren met een positief m.elkmonster, binnen 14 dagen
een bloedonderzoek moest plaatsvinden. Werd bij deze dieren een reactie .gevonden
van 1:100 of hoger, dan moest het dier van het bedrijf worden verwijderd, tenzij
de Gezondheidsdienst anders bepaalde, bijv. bij entreacties. Dieren met een reactie
van 1:25 of 1:50 moesten aan een heronderzoek worden onderworpen. De dieren
moesten door dc eigenaren zonder vergoeding worden opgeruimd. De ko;tcn van
de dierenarts werden door de fabriek betaald. Het opruimen was niet aan een termijn
gebonden, doch dc veehouders hebben in dit opzicht, .geheel vrijwilli.g, enorm mede-
gewerkt.

De resultaten bleven .gelukkig niet uit en toen in 1957 de landelijke reglem-nten
voor de abortusbestrijding in werking traden, was men in Drenthe reeds ver met
de bestrijdin.g gevorderd.

Toen op 11 mei 1959 het rijk vijf miljoen gulden beschikbaar stelde voor dc
abortusbestrijding en „het Slachtpremiebesluit" in werking trad, was reeds ruim
94% van de Drentse bedrijven abortus-vrij. Bovendien ontving dc Drentse Gi zond-
heidsdienst op 1 juni 1959 een bedrag van .ƒ 23.000,- van het Kaascontrolestation tc
Leeuwarden, eveneens te gebruiken voor de abortus-bestrijding. Met behulp van deze
fondsen werden in Drenthe 926 dieren opgeruimd.

In,gevolge het slachtpremiebesluit werd een vast bedrag van f 250,- per geslacht rund
uitbetaald. Dit was voor meerdere dieren te laag. Daarom werd op 19 februari 1960
door de fabrieken een voorstel aan.genomen een ei.gen aanvullingsfonds te vormen
ten behoeve van de abortusbestrijding. Per rund werd .ƒ 1,50 gestort in dat fonds.
Uit dit fonds werd na taxatie eventueel bijbetaald.

Tevens werd in 1960 bij verordening strafbaar gesteld het laten slingeren van ver-
worpen vruchten en nageboorten, werd verboden runderen aan te voeren op be-
drijven zonder .geldige verklaring, runderen in te scharen zonder geldig inschaar-
formulier cn werden in Drenthe markten gesloten voor niet-abortus-vrij vee. Op
1 september 1960 werd het slachtpremiebesluit, dat intussen was opgeteerd, ver-
van.gen door het slachtvergocdin.genbesluit.

Vanaf dat moment werden de koeien niet meer tegen een vast bedrag overgenomen,
maar werd de slachtvergocding door taxatie vast.gesteld, hetgeen een hele verbetering
betekende.

Tenslotte werd voor Drenthe op 1 november 1960 van kracht de „Uitstootverorde-
ning". Dit was het sluitstuk van de bestrijding. Hierdoor kreeg de Gezondheidsdienst
de bevoegdheid, besmette bedrijven, indien ze ,gevaar opleverden voor de omgeving,
in z\'n .geheel op te ruimen.

Op dat moment was rond 97% van de Drentse veestapel abortu.svrij en vond het
bestuur de tijd gekomen om zich serieus te richten op een abortus-vrij Drenthe. En
dat moment was dan bereikt op 18 april 1963. Hiermee zijn dan twee ziekten, de
tuberculose en abortus uit de veestapel .gebannen waarvoor de Drentse veehouders
veel medewerking hebben ge.geven en zich ook veel offers hebben getroost. Dit niet
alleen in hun eigen belang, maar, en dat mag hier nog wel eens uitdrukkelijk worden
.geze,gd, ook in het belang van de gehele volksgezondheid. Tuberculose en abortus
zijn immers beide ziekten die ook van het rund op de mens kunnen overgaan.

KANALISATIE VAN DE H.ANDEL IN ANTIBIOTICA EN BEPAALDE PRE-
PARATEN VOOR TOEPASSING BIJ DIEREN.
Ontwerp van wet ingediend.

De ministers van landbouw en visserij en van sociale zaken en volksgezondheid heb-
ben een dezer dagen bij de Tweede Kamer der Staten Generaal een wetsontwerp
ingediend, houdende regelen met betrekking tot de handel in antibiotica, hormoon-
preparaten, thyreostatica en daarmede .gelijk te stellen middelen, bestemd of mede
bestemd voor toepassing bij dieren (thyreostatica zijn stoffen voor het doen afnemen
van de werking van de schildklier).

In hun memorie van toehchting merken de bewindslieden o.a. op;
In de afgelopen jaren is er van verschillende kanten over geklaagd, dat bepaalde
middelen voor de behandeling van dieren, die in het geheel niet in handen van
veehouders behoren te komen of in ieder geval slechts door tussenkomst van een
bevoegde dierenarts, buiten deze om, rechtstreeks aan veehouders worden verkocht
en afgeleverd, respectievelijk, dat deze middelen in winkels of andere verkoop-
gelegenheden vrij te verkrijgen zijn.

Men had hierbij het oog op middelen waarmee ziekten kunnen worden voorkomen of
genezen, dan wel de groei van dieren kan worden bevorderd en die door hun aard
of samenstelling gevaren voor de gezondheidstoestand van de veestapel, en indirect,
ook voor de volksgezondheid kunnen opleveren, zoals antibiotica, hormoonpreparaten
en thyreostatica.

Ook van wetenschappelijke zijde is bij herhaling gewezen op het gevaar, verbonden
aan een niet verantwoord, ondeskundig gebruik van middelen, die in oorsprong van
diergeneeskundige aard zijn en dientengevolge in beginsel alleen behoren te worden
gebruikt door een dierenarts of, voor zover een ruimer gebruik is toegestaan, alleen
binnen streng controleerbare grenzen.

De strekking van het ontwerp is de handel in de in het wetsontwerp genoemde
middelen te beperken tot degenen, die deze uit hoofde van hun beroep of bedrijf
nodig hebben, zoals dierenartsen, groothandelaren en fabrikanten of, wat de uit-
eindelijke afnemers betreft, tot degenen aan wie het gebruik van deze middelen voor
hun vee door de dierenarts is voorgeschreven.

Ook is, mede in het belang van het publiek, de mogelijkheid geopend voorschriften
betreffende de etikettering uit te vaardigen.

Voorts is o.m. opgenomen een verbod tot het aanwezig hebben der middelen op
terreinen of in ruimten, deel uitmakende van landbouwondernemingen — zulks be-
houdens voorschrift van dc dierenarts — of in winkels en op markten en dergelijke
verkoopplaatsen.

Tenslotte is nog een bepaling opgenomen die speciaal degenen, die zijn toegelaten
tot de uitoefening van de diergeneeskunst in beperkte omvang, verbiedt de middelen
op resp. in bij hen in gebruik zijnde terreinen, ruimten en vervoermiddelen aanwezig
te hebben. Met dit laatste wordt in het bijzonder beoogd tegen te gaan dat bijv.
pluimveeselecteurs, veeverloskundigen of castreurs tevens handel in de bedoelde
middelen drijven door hiermede „de boer op te gaan".

In verband met het 17e Wereldcongres over Diergeneeskunde, dat van 14 t.m. 21
augustus 1963 te Hannover zal worden gehouden, vestigt de K.L.M. de aandacht
van deelnemers en belangstellenden op de luchtverbindingen tussen Nederland en de
congresstad.

Op werkdagen vertrekt om 13.50 uur een K.L.M.-Gonvair van Schiphol naar Han-
nover; aankomst te Hannover 16.00 uur. In omgekeerde richting vindt het vertrek
uit Hannover — eveneens uitsluitend op werkdagen — plaats om 19.35 uur en de
aankomst op Schiphol om 21.45 uur.

Op genoemde diensten, welke via Bremen worden gevlogen, wordt uitsluitend toe-
ristenklasse-accommodatie geboden.

De bagagevrijdom bedraagt 20 kg; het overbagagetarief Amsterdam-Hannover luidt
ƒ 1,07 per kg.

In de tweede helft van mei heeft het aantal gevallen van mond- en klauwzeer een
belangrijke daling te zien gegeven. Was het aantal over de week van 16 tot en met
22 mei nog 114, in de week daarop liep dit terug tot 84. Dit kwam vooral door een
teruglopen van het aantal in de provincies Gelderland en Noord-Brabant. Ook
Overijssel liep na een aanvankelijke lichte stijging weer terug tot één geval in de
week van 30 mei tot en met 5 juni.

Limburg gaf in de laatste week van mei een stijging te zien tot 8 gevallen, welk

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND APRIL 1963,
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

Op 22 mei overleed in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis te Amsterdam een 55-jarige
vrouw. De klinische verschijnselen deden aan rabies denken. De vrouw werd, ver-
moedelijk omstreeks september 1962, door cen klein wit hondje gebeten.
De diagnose rabies kon echter bij het eerste biologische onderzoek van de hersenen,
niet worden gesteld.

Met hersenmatcriaal ingespoten muizen stierven echter en in de hersencoupes van
deze muizen werden N\'egrische lichaampjes gevonden

Zekerheid bestaat pas wanneer het resultaat van het bloedonderzoek van deze
muizen bekend is. Dat was bij het schrijven van dit bericht nog niet het geval.

Welke Nederlandse dierenarts — beneden de 65 jaar — met ervaring in de leiding
van de tuberculosebestrijding onder het rundvee, is bereid eventueel voor 2 of 3
jaar naar Peru te gaan om de regering te adviseren bij de uitroeiing van de runder-
tuberculose?

Gaarne bericht aan de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, le van den
Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

26, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Restau-
rant Modern, Tilburg, (pag. 794)
29, Afd. Overijssel en Gelderland K.N.M.v.D. Gezamenlijke bijeenkomst,
excursie naar Kon. Ned. Zoutindustrie, Hengelo, (pag. 541)

6, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier K.N.M.v.D. 62e leden-
vergadering, 15.00 uur. Hotel Metropole, Nijmegen, (pag. 794)

29—2 augustus, American Veterinary Medical Association. Eeuwfeest, New York.
(pag. 467, 744)

—21, World Veterinary Association. 17e Internationaal Congres, Hannover,
(pag. 1680 (I960)); (pag. 62, 285, 1399, 1536 (1962)); (pag. 118,
253, 620)

6— 8, Belgische Dierenartsen Vereniging. Diergeneeskundige Dagen, Ant-
werpen.

Noord-Holland, (pag. 686)
20, Nationale Tentoonstelling van varkens en schapen, \'s-Hertogenbosch.

22—28, British Veterinary Association. Jaarlijks congres, Llandudno (pag.
615, 621)

18—19, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, llOe Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 467, 620)
31, 6e Voorlichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst. 10.15 uur. Utrecht.

In overleg met de Groep Pluimveewetenschap is het Hoofdbestuur overgegaan tot de
instelling van een Commissie, welke tot taak heeft zich te beraden over de pluimvee-
ziektenbestrijding in het algemeen en daarnaast haar mening kenbaar te maken aan-
gaande de positie van de praktizerende dierenarts, die zich speciaal met pluimvee-
ziekten bezig houdt.

In deze Commissie, die aanstonds zal worden geïnstalleerd, hebben de volgende
collegae zitting genomen:

K. H. Hermans, Mill,
A. Hoogebrugge, Mill,
H. A. Mager, Westerbork,
H. van Riessen, Lunteren,
W. H. Smits, Soest.

Nogmaals vestigt het Hoofdbestuur de aandacht op dit jaarlijkse Congres, dat van
22-28 september a.s. te Llandudno zal worden gehouden en waarop reeds op pag.
621 (aflevering 1 mei 1963) werd gedoeld, terwijl het programma op pag. 615
wordt vernield.

Leden van de Maatschappij, die toevallig in Engeland verblijven en voor wien de
mogelijkheid bestaat de Maatschappij hierop te vertegenwoordigen, wordt verzocht
zich met het secretariaat in verbinding te stellen.

Op 30 juni a.s. hopen de hieiondergenocmde collegae het feit te herdenken, dat zij
25 jaar dierenarts zijn:

Op 3 juli a.s. hopen dc vol.gende collegae het feit fc herdenken dat zij 40 jaar
dierenarts zijn:

J. C. Choufour, Volksparksingel, Enschede, (afwezig)
D. Haak, Nieuwvlietseweg A 29, Groede.
W. H. J. van Heukelom, Kiwegracht 1, Gulpen.
W. C. Monster, Ben. Oosterdiep 63, Veendam. (afwezig)
J. Nip, Burg. Knopperslaan 23, Meppel.

Collega Rempt verzocht de redactie het volgende bekend te stellen:
„Op woensdag 3 juli a.s. hoop ik het feit te herdenken dat ik 40 jaar dierenarts ben.
Gelegenheid tot gelukwensen bestaat van 14.30-17.00 uur in café „Het Wapen van
Heemskerk", Breedstraat 33, Alkmaar."

De afdeling Noord-Brabant van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal op 26 juni a.s. om 20.00 uur in Restaurant Modern te Tilburg een ledenvergade-
ring houden.

Bovengenoemde groep zal haar 62e ledenvergadering houden op zaterdag 6 juli a.s.
om 15.00 uur in Hotel Metropole te Nijmegen.

Er zal een excursie worden gehouden naar de gebouwen van de Stichting „Het
Nijmeegs Dierenasyl".

Voor het niet-huishoudelijk deel der bijeenkomst zijn de dames van de heren-leden
en de heren van de dames-leden van ganser harte welkom en mede uitgenodigd.
Na afloop wordt een gezamenlijke maaltijd gebruikt in hotel Metropole.
Voor deelname aan e.e.a. is vóór 25 juni a.s. opgave verplicht aan de secretaris van
de Groep, collega Dr. M. A. J. Verwer, Prof. van Bemmelenlaan 2, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
G. J. G. de Jong, Ridderschapstraat 31 bis. Utrecht.
L. Starkenburg, Goedestraat 5, Utrecht.

Spaargaren, S., tc Liiriien a.d. Vecht, tel. gewijzigd In (03463) (>17 (bur.), D. b. d.

Hlbnia, A., tc Leeuwarden, le rekenen m.i.v. 1 mei 1963, op zijn verzoek, als adjunct
Inspecteur bij dc Veeartsenijkundige Dienst. (168)

„Die grossen Aufgaben des 7-Jahr-Planes auf dem Gebiet der ticrischen Produktion
machen es erforderlich, die verantwortlichen .Aufgaben unserer Tierärzte zu unter-
stützen.

Es ist deshalb erforderlich, eine grössere Anzahl Fachkräfte auf dem Gebiet der
NVterinärmcdlzin au.szubilden."

M.a.w. worden In Oost-Duitsland werkkrachten opgeleid, wier basis bestaat in 8 ä
10 jaar lager- rcsp. polytechnl.sch onderwijs (ambachtsschool?) en praktische werk-
zaamheid in de landbouw. Het onderwijs bestaat uit de vakken „Gesellschaftswissen-
schaft", Duits, hygiëne, anatomie, fysiologie, vleeskeuring, assistentie bij chirurgie
en interne geneeskunde, diervoeding en veehouderij cn landbouweconomie, met veel
praktijkoefeningen w.o. ook microscopisch onderzoek. Deze opleiding duurt 6 nuian-
den en vindt plaats tc Bcichlln.gen (Thüringen) aan dc „Fachschule für Veterinär-
medizin", welke beschikt over eigen vcebcslag en verschillende dcmonstraticlokalen.
.Als men als Veterinärhelfer drie jaar praktijkcivaring gehad heeft, kan men in de
gelegenheid gesteld worden een 5-maandse aanvullingscursus voor Vcterlnartechnikcr
te volgen.

Gedurende het laatste jaar werd een Zeiss foto-microscoop gekocht om te gebruiken
op de Northampton Deep Freeze Unit.

Dei microscoop is niet alleen ontworpen om levende cellen goed te kunnen obser-
veren, maar ook voor een volautomatisch systeem voor het maken van microfoto\'s.
Het Instrument is uitgerust met fase-contrast. Men kan een duidelijk vergrotings-
beeld krijgen tot 1.600 x.

Tot dusverre is hij gebruikt voor morfologisch routine-onderzoek. In de toekomst zal
het misschien mogelijk zijn met behulp van deze microscoop uitgebreide morfologische
afwebcldingen te vergelijken met bevruchtingspercentages en vervolgens met histo-
logisch-pathologische onderzoekingen van de testes.

3000 I.E. gevriesdroogd placentair gonadotrofine
125 mg progesteron in waterige suspensie

alb.		48.5^
a^.-glob.	3.4]	\\ I3.O9É
o<i - » ,	9.6,
	9.7\'	22.6^
	12.9
		15.95^

alb.
o<-glob,	. 2.9
	8.0
(i. - »♦	10.1 10.0
jT- "

	aantal onderzochte
Naam onderzoeker	dieren	albumine.	rel. «
Authors name	number of animals 1	albumin.	rel.
eigen waarnemingen (own research)	50	42.7		6.3
spreiding (range)		28.4		62.0
Boguth (1954)	20	39.4		3.0
Campbell (1957)	15	38.5	±	3.31
Chop ar d (1954)	25	40.9		52.5i
spreiding (range)		34.8
Eggers		37.65
Geini tz (1954)	10	32.4
Meier (1955) type I	8	39.5	±	2.6
type II	21	43.8		7.5
Miteven Wassilewa (1960)	24	32.31		5.4:
Schuster en Mastmcier (1957)		42.5		6.8
spreiding (range)		30.0	—	52.5\|
Stöckl (1956)2)	192	31.1	—	48.71
Stöckl en Zacherl (1953)	1	40.5
Witmer, Löhreren Wies ma nn
(1953)	6	38.3

	)	02»)	a		P-2\')	P	y
	1.7	10.6± 2.5	14.7 ± 3.1	13.2 ±	3.5	\\ 9.5 ±	3.6	21.5 ± 4.3	21.1 ± 4.6
	11.3	7.0—21.0	9.0 —23.8	4.7 —	19.5	3.4 —	19.0	12.5 —31.3	10.9 —29.4
±	0.8	12.1 ± 1.6	16.2	13.3 ±	1.7	9.8 ±	1.9	23.1	21.3 ± 3.5
		14.0	18.4 ± 3.6					23.6 ± 3.46	19.5 ± 3.23
			18.5					19.1	21.5
									11.2 —31.7
		9.35	14.10	12.76		1 6.49		19.25	29.00
		2.4; 11.71)	17.0	14.1		! 8.9		23.0	27.5
			16.0 ± 1.3	8.6 ±	0.9	\' 12.2 ±	3.1	20.8	23.7 ± 3.4
			14.9 ± 2.5	14.0 ±	3.3	8.0 ±	2.2	22.0	19.3 ± 3.2
			26.49 ± 4.93					24.65 ± 5.59	15.58 ± 4.06
tt	1.5	11.8 2.6	14.7	12.7 ±	2.8	7.9 ±	1.7	20.6	22.1 ± 3.1
—	8.3	8.2—19.0		6.7 —	19.7	4.9 —	12.3 1	18.0 —29.6
			11.0 —21.7					12.0 —24.3	17.1 —38.0
			14.0					15.9	29.5
		12.2	19.7					22.1	19.8

Code nr.	Diagnose Diagnosis	S	albumine %		globuline	%
ai		«2
Ö s .H \'o ^ -n g i d C	2 ij T3 :2 c C rt C U M B	spreiding range	-o X : -o c s S u a be C	spreiding range	-o -o Ö S g g, e	1 spreiding range	1 ai
	klinisch gezond	50	42.7	28.4-62.0	3.7	0.4-11.3	10.6	7.0-21.0 i ■ i
	clinically health
1	dampigheid	6	41.6	31.3-45.8	3.0	2.3- 4.7	12.5	j 7.6-18.7
	emphysema							i
2	laryngitis	8	40.2	34.1-56.3	3.5	1.2- 4.5	9.5	6.9-13.3
	laryngitis
3	tumoren	3	40.1	38.6-42.5	3.0	2.2- 4.2	11.7	11.3-12.2
	tumors					i
4	koliek !	13	39.8	35.6-43.4	3.9	2.4- 6.3	14.0	9.4-19.2
	colic
5	catarre voorste	7	37.9	27.5-52.3	4.4	2.8- 5.6	13.6	8.2-19.6i
	luchtwegen
	tracheo-bronchitis
6	enteritis	7	34.3	23.5-43.4	3.4	1.8- 4.7	13.8	10.0-20.2 1
	enteritis						1
7	peritonitis	4	33.4	22.7-43.2	2.9	1.6- 4.2	: 17.8	1 15.6-19.1 i j
	peritonitis							1
8	huidlijden	1 6	32.7	27.7-38.0	3.9	2.3- 6.6	10.6	9.7-14.0
	skindisease
9	anemie	\' 14	32.2	15.6-49.7	3.6	2.2- 6.1	12.2	8.6-16.2
	anemia						!
10	Icverlijden	7	31.9	19.2-49.9	3.6	2.4- 4.7	12.2 1	8.3-18.81 1
	liverdiseases						i
11	worminfectie	34	27.1	12.6-43.2	3.5	1.0- 5.9	; 14.2	9.0-23.4j
	worminfection	1						1
12	wormaneurysma	12	23.5	14.4-31.5	3.8	1.9- 5.7	14.7	11.2-17.8
	wormaneurysm	i
13	droes	^ 5	21.3	12.9-30.0	3.5	2.7- 4.8	14.4	12.3-16.0 i
	adenitis equorum	1					;	--J

phenothiazine	worm	promintic
activiteit	lebmaag	activiteit
4	Haemonchus*)	3
3	Trichostrongylus	4
2	Ostertagia*)	3
1	onvolwassen wormen	3
dunne darm
3	Ostertagia	4
3	Trichostrongylus	4
2	Cooperia	4
2	Nematodirus	4
1	Bunostomum	3
1	onvolwassen wormen	3
dikke darm
3	Oestophagostomum	3
2	Trichuris	4
3	Chabertia	3

		Trichostrongyliden									tal
datum	Nematodirus	Strongyloides	Taen	\\iae	datum	gem. gew. m kg	aan
afname	behan-	schapen	schapen	schapen	schapen	schapen	schapen	weging	schapen	schapen	schapen	schapen
faeces	deling	phen.	prom.	phen.	prom.	phen.	prom.		phen.	prom.	phen.	prom.
15-4-61	15-4-61	460 (—)	450 (30)	300	150	—	15-4-61	50	55,4	83	54
6-6-61	15-6-61	< 100 (—)	450 (—)	250	< 100	—		15-6-61	58,1	63,1	79	51
12-7-61	—	300 (150)	450 (—)	100	—	-1-	—	—	—	—	78	51
15-8-61	15-8-61	250 (-)	100 (—)	— —			15-8-61	61,5	65,4	76	51
9-9-61	—	< 100 (—) <	100 (—)	< 100	< 100			—		—	75	50
13-11-61	13-11-61	200 (—)	100 (-)	< 100	< 100	— —	13-11-61	64,1	66,8	73	49
11-1-62	11-1-62	200 (—)	50 (-)	150	—	—	11-1-62	64,1	66,8	71	47

Overzicht C	lam.	lam.	lam.	lam.	lam.	lam.	datum	lam.	lam.	lam.	lam.
Lammeren	phen.	prom.	phen.	prom.	phen.	prom.	weging	phen.	prom.	phen.	prom.
15-4-61	15-4-61	50 (-)	50 (-)	100	100			15-4-61	18,4	19,2	55	55
6-6-61	6-6-61	1150 (150)	750 (400)	< 100	< 100			6-6-61	33,2	33,4	49	47
12-7-61	—	350 (-)	50 (-)	—	—	—	—	—	— —	35	35
15-8-61	15-8-61	150 (50)	150 (50)	—	—		—	15-8-61	40,8	43,9	22	22
19-9-61	—	100 (—)	400 (50)	250	< 100			— —	22	21
13-11-61	13-11-61	300 (—)	300 (—)	1200	< 100			13-11-61	48,3	47,5	22	20
11-1-62	11-1-62	500 (—)	50 (—)	—	—	—	11-1-62	48,3	47,9	22	18

nr.					aantal
	wormen	Ost. spp	Trichos. spp	Haem.	wormen	Coop. spp	Trichos. spp	Nematod.	Bunost.	Strongyl.
1	6300	4536	1764	_	11500	3738	7762	—	123	—
2	2270	1406	862	5	2948	766	2182	—	—	—
3	3100	744	2356	—	900	612	288	—	—	300
4	3100	1200	1900	—	39	22	13	4	1	2
5	85	43	40	2	151	74	71	6	5	—
6	100	100	—	—	1250	—.	—	1250	—	—
7	2500	2300	200	—	100	40	60	—	—	—
8	3600	3200	400	,—	3700	1200	1600	900	—	—
9	4800	3600	1200	—	1400	400	900	100	—	—
10	540	166	363	11	200	12	—	188	—	■—
gemiddeld	2640	1730	908		2219	686	1288	245
(PRO) MINTIC
1*	2900	1450	1450	—	—	_	—	—	—	—
2 Q	39	3	34	—	200	40	160	4	—	—
0 4	/U 7	/U 5	2	—	30	7	23	1	—	—
gemiddeld	754	382	372		58	12	46	1

Jaar van onderzoek	Aantal onderzochte slagerijen	Aantal Salmonella- positieve slagerijen	Gehakt- monsters positief- Salmonella	Afkrabsels positief- Samonella	Beiden, zo- wel gehakt als afkrabsel positief- Salmonella
1960	883	52 = 5,8%	12	29	11
1961	878	57 = 6,4%	22	23	12
1962	772	55 = 7,1%	17	23	15
Totaal	2.533	164	51	75	38

	1959	1960	1961	1962
Aantal onderzochte slagerijen	246	883	878	772
Typen:
S. anatum	1	—	1	—
S. heidelberg	1	1	1	8
S. bredeney	10	5	7	2
S, bovis morbificans	1	7	4	—
S. typhi murium	11	14	12	18
S. give	1	2	3	—
S. worthington	1	6	4	3
S. meleagridis	1	3	3	—
S. dublirt	—	2	1	3
S. livingstone	-	7	4	5
S. newington	—	1	—	—
S. infantis	—	1	1	—
S. blockley	—	3	1	—
S. Stanley	—	—	4	3
S. muenchen	—	—	2	1
S. bareilly	—	—	1	1
S. newport	—	—	1	1
S. bahrenfeld	—	—	1	—
S. panama	—	—	2	6
S. kentucky	—	—	1	—
S. derby	—	—	1	1
S. taksony	—	—	—	1
S. ohio	—	—	—	1
niet nader gedetermineerd	—	—	2	1
Totaal	27	52	57	55

	Aantal dieren		1-12-1960		18-2-	1961 j	30-3-1961		Haar¹)
Groep	leeftijd	kg²)	cm*)	kg	cm	kg	cm	1-	12	30-3
	mnd.	Cu	Mn	Cu	Mn
I	4	23	467	191,2	509	195	—	—	5,8	3,4	—	—
II	5	20	393	176,6	431	183,4	462	187,2	6,4	5,4	8,5	3,9
III	6	8	184	132,5	232	141	252	147,2	8,5	1,7	13,0	18,7
IV	2	15	297	162	330	168	355	173	6,4	5,1	8,2	5,1
			Controlegroepe	n
I	3	24,0	470	192	509	196	—	—	5,7	4,8	—	—
II	6	20,5	389	176,8	435	183,3	461	186,8	7,3	6,9	9,2	3,9
III	6	8,5	178	130,2	230	140	249	143,2	8,5	1,9	10,7	2,7
IV	1	15,0	329	166	345	168	373	169,0	6,4	3,4	9,3	5,4

		Aantal grammen	Aantal	Extr.1 man-	Aantal milligrammen per kg d.s.**)	1-12-1961-	-30-3-1961
Groep II						mg	gaan mg	Zonder extra Mn	Met extra Mn	Proef 1 1	Controle
Rantsoen	d.s.	v.r.e.	z.w.	Ca 1	P	Ca/P	Cu	Mn	Mn	Cu	Mn	Cu	Mn	Cu	Mn	Cu	Mn
10,5 kg voederbieten	1176	63	691	4	4			1
18 kg kuilvoer	3600	216	1404 1	63	9
5 kg hooi	4180	240	1500	23	11,5
0,5 kg C brokjes	440	120	325	4	3,5				i
0,75 kg erwtenpiksel	650	120	487	0,4	3,2
0,22 kg A reepjes	198	33	146	1,8	1,6
Totaal	10244	792	4553	96,2	32,8	3	65	463	720	7	51	7	129	2,1	—1,5	1,9	—3

10,5 kg voederbieten	1176	63	691	4	4
4 kg hooi	3344	192	1200	18,4	9,2
1,125 kg kalverbrokjes	990	180	730	9	6,5
0,15 kgA reepjes	132	22	97	1,2	1
Totaal	5642	457	2718	32,6	20,7	1,6	34	135	555	7	29	7	147	4,5	17	2,2	0,8

	—^			—
	Cn	ND	—	IO	—	p
f"	^	b
	ro	ro	hO	—		ro
<p	C-n		oo	<p	<J)	fO
Ln	bi		ö	Ol	ÜO

		p		00	IO	co	IO p		co	IO
bi	bo	•p	cn	b	co		bi	co	co	b
^ p	p	Ol	^o	co p	IO co	IO	p	cIo p	IO cn	IO co
bo	io		b	IO	b	co	co	io	co

	--
\'sO	co	co	O	p	p
	^	00		ro	p
ro	hO			fO	fO
	ro				oo
b	\'co		bi	ro	03

—*			1—		1—		, .	1—
p	co	Ln			w		w	cn	_co
		00	b	co		kj	b	bi	\'ro

					>—
		CO	p	oo	IO	p
co	io	co	bi		bi	bi
	ro	io				IO
p	cn		■Vj				p
	CO	b	io		CO	b	bi


p	ro	Cji			p		co
			K:>	\'f-	b	N:>	co
	ro	IO		ro			^
	oo		co			ÜO
O)	Vo	ro				b	ro

	ro					ro
			O	p	p	IO	•vj	co
	p	b	^	co	b	b	co	io
			co	co		co	co	co
		p	co	•vj	oo	•«vi	co	p
C-n		b	b		ro		Cn	b

/ abel I.		Type I	Type II	Type III Type IV	Type V	Totaal
Mens	eigen elders	3	2			5
Cavia	eigen elders	29 2	27 1		9	68
Tam konijn	eigen elders	4	3			7
Haas	eigen elders	5	1			6
Chinchilla	eigen elders	1	3			4
Nerts	eigen elders	1	1	1		3
Kanarie	eigen elders	1				1
Kalf	eigen elders	1				1
Varken	eigen elders	1	1			2
Aap	eigen elders	1				1
Onbekend	eigen elders	1	3			4
Totaal		50	42	1 0	9	102

Tabel II.
Morfologie	Pasteurella pseudotuberculosis	Pasteurella „X"
geen onderscheid
Beweeglijkheid	bij 22° C alle beweeglijk	bij 22° G alle beweeglijk
	bij 37° C alle onbeweeglijk	bij 37° G alle onbeweeglijk
Biochemisch:	geen gasvormmg	geen gasvormmg
maltose	zuur\\\'orming	variabel (6 stammen negatief)
saccharose	negatief	zuurvorming
sorbitol	negatief	zuurvorming
rhamnose	zuurvorming	negatief
salicine	zuurv\'Orming	negatief
esculine	zuurvorming	negatief
xylose	zuurvorming	negatief
	geen onderscheid vonden wij bij: glucose ( ), lactose (—),
	mannitol ( ), dulcitol (-	—), inositol (—), arabinose ( ),
	raffinose (—), inuline (—	-), glycerine ( ), galactose ( ),
	fenylalanine (—), indol (-	—), ureum ( ), methylrood ( ),
	Voges-Proskauer (—), Na-citraat (—), katalase ( ),
	nitraat reductie ( ).
	Tabel III.
Serologie

Antiserum:	Antigeen:	Agglutinatie:
Pasteurella „X"	Pasteurella „X"	1:320 tot 1:5120
Pasteurella „X"	Pasteurella pseudotuberculosis	negatief
	alle Typen: levend
Pasteurella „X"	Pasteurella pseudotuberculosis	negatief
	alle Typen: dood
Pasteurella pseudotuberculosis	Pasteurella „X"	negatief
alle 5 Type-sera	levend
Pasteurella pseudotuberculosis	Pasteurella „X"	1:160
alle 5 Type-sera	gekookt
Salmonella D, H-serum	Pasteurella „X"	negatief
	levend
Salmonella D, O-serum	Pasteurella „X"	negatief
	gekookt
Salmonella B, O-serum	Pasteurella „X"	negatief
	gekookt
Pasteurella „X"	Salmonella D,	1:40
	H-antigeen
Pasteurella „X"	Salmonella D,	1:40
	O-antigeen
Pasteurella „X"	Salmonella B,	negatief
	O-antigeen

Monster nr.	Opgegeven % MgO in oorspronkelijk materiaal	Gevonden % MgO in oorspronkelijk materiaal	Gevonden % MgO in de droge stof
1	5%	1,95	2,20
2	5%	0,95	1,10
3	5%	3,55	4,15
4	5%	1,65	1,85
5	5%	2,90	3,30
6	5%	3,85	4,40
7	5%	3,90	4,45
8	5%	3,70	4,20
9	5%	1,10	1,30
10	5%	0,95	1,10
11	—	3,10

No. lac-	spreiding		spreiding		spreiding		spreiding standaard		aantal
tatie-	melkprod.		vetgehalte	aantal		rnelkgift		die-
perio- de	in kg.	gem.	in %	gem.	dagen	gem.	in kg.	gem.	ren
1	1870-5054	3135	3.32-4.49;	3,81	221-377;	289	2610-5086;	3605	100
2	2386-6104	3851	3.25-4.41;	3,78	244-366;	294	2015-6575;	4292	100
3	3225-6281	4401	3.25-4.77;	3.77	231-359;	295	3698-6484;	4883	100
4	3414-7540	4831	3.20-4.54;	3,75	235-357;	294	4067-8444;	5371	100
5	3240-7313	5056	3.23-4.91;	3,74	251-356;	295	3880-7212;	5599	100
6	3799-8119	5307	3.22-4.82;	3.75	243-350;	297	4178-8793;	5821	100
7	3257-6857	5248	3.21-4,57;	3,74	230-379;	292	4312-7420;	5852	100
8	3676-7961	5325	3.13-4.57;	3,72	245-353;	295	3957-8648;	5845	53
9	3705-7003	5503	3,16-4,12; 3.61	265-417;	300	4440-6964;	5854	17

No. lac- tatie- perio- de	spreiding melkprod. in kg.	gem.	spreiding vetgehalte in % gem.	spreiding aantal dagen	gem.	spreiding standaard melkgift in kg.	gem.	aantal die- ren
1	2266-5969;	3499	2.88-4.32; 3.54	268-378:	317	2283-5358;	3466	98
2	2093-6059;	3999	2.71-4.19; 3.52	242-452;	315	2426-5817;	4018	98
3	3026-6221;	4390	2.76-4.29; 3.51	219-411;	313	3020-5955;	4420	98
4	2458-6313;	4611	2.91-4.32; 3.51	241-412;	303	2935-6673;	4782	98
5	3493-7149;	4841	2.73-4.30; 3.48	257-587;	320	2922-6295;	4760	98
6	3351-7873;	4852	2.92-4.18; 3.47	207-474;	310	3272-6185;	4891	98
7	3201-8315;	4834	2.86-4.30; 3.47	217-471;	310	3446-7018;	4883	65

No. lae- tatie- ])erio- de	spreiding melkprod. in kg.	gem.	spreiding vetgehalte in % gem.	spreiding aantal dagen	gem.	spreiding standaard melkgift in kg.	gem.	aantal die- ren
1	2563-4811;	3350	3.09-4.04; 3.57	264-378;	316	2283-4825;	3359	47
2	2608-6059;	3956	3.05-4.15; 3.56	259-430;	313	2885-5309:	4005	47
3	3342-5886;	4317	3.01-4.16; 3.56	269-365;	307	3422-6443;	4469	47
4	2458-6191;	4566	3.02-4.16; 3.55	241-373;	299	2935-6108;	4830	47
5	3566-7149;	4864	3.05-4.11; 3.53	270-587;	321	3608-6295;	4815	47
6	3351-7873;	4809	2.96-4.18; 3.53	207-474;	308	3461-6185;	4935	47
7	3201-8315:	5004	2.86-4.30; 3.54	240-551;	324	3446-6428;	4868	33

No. lactatieperiode	1	2	3	4	5	6	7 B
F.H.-dieren (100)	1.00	1.19	1.35	1.49	1.55	1.61	1.62 1.62
M.R.IJ.-dieren (47)	1.00	1.19	1.33	1.44	1.43	1.47	1.45
VI.R IJ.-dieren (98)	1.00	1.16	1.28	1.38	1.37	1.41	1.41

Lactatieperiode	1	2	3	4	5	6	7 8
F.II.-dieren (100) M.R,IJ.-dieren (47)	1,00 1,00	1.19 1,19	1,35 1,33	1,49 1,44	1,55 1.43	1.61 1,47	1,62 1,62 1,45

Lactation period	1 2	3	4	5	6	7 8
Frisian-Holland breed
of cattle (100)	1,00 1,19	1.35	1.49	1.55	1.61	1.62 1.62
Meuse-Rhine-Yssel breed
of cattle (47)	1.00 1.19	1.33	1.44	1,43	1.47	1,45

Période de lactation	1	2	3	4	5	6	7 8
Animaux F.H. (100) Animaux M.R.IJ. (47)	1.00 1,00	1.19 1.19	1.35 1.33	1.49 1.44	1.55 1.43	1.61 1.47	1.62 1.62 1.45

Milchperiode	1	2	3	4	5	6	7 8
F.H.-Ticrc (100) M.R.IJ.-Tiere (47)	1.00 1.00	1.19 1.19	1.35 1.33	1.49 1.44	1.55 1.43	1.61 1.47	1.62 1.62 1.45

		Calcium	Inorganic	Magnesium	Calc./Magn.
		mg%	phosphate	mg%	rado
			mg%
Group a	(typical)	3,5	1,7	1,8	2,0
Group b	(atypical)	5,8	2,4	1,3	4,5

Period of treatment	Group a	Group b
	(typical)	(atypical)
1 January - 1 april 1959	5	19
1 January - 1 april 1960	16	11

Voor de dekrust			Na de	dekrust
Rang-		Beweeg- lijkheid	Aant. sper-	Morf. afw.	Rang-	cm^	Beweeg- lijkheid	Aant. sper- miën	Morf. afw.
	cm"			miën
nr.		Mass.	Ind.	per cm^	%	nr.		Mass.	Ind.	per cm^	%
N-3	3,1	2,29	2,15	1187	10,73	1	3,4	2,22	2,07	1203	11,90
N-2	3,4	2,23	2,21	1077	9,31	2	3,9	2,15	2,15	1058	11,03
N-1	3,1	2,23	2,06	1128	10,68	3	3,1	2,21	2,13	1157	12,73
N	3,5	2,20	2,20	1048	9,54	4	3,5	2,22	2,16	1091	10,72
Gem.	3,3	2,24	2,16	1191	10,08	Gem.	3,5	2,20	2,13	1129	11,60

	gewassen volgens	gewassen in ge-
Nr.	voorschrift	destilleerd water
dier	y Cu per gram	Y Cu per gram
	droog haar	droog haar
1	43.5	7.3
2	17.3	7.4
3	12.4	7.2
4	15.7	7.1
5	10.4	5.5
6	15.7	8.0
7	8.8	5.4
8	15.9	8.2
9	16.3	5.7
10	16.2	7.8

Provincies	Aangevraagde	doses entstoffen
	Honden	Katten
Groningen-Drenthe	26.900	25.000
Friesland	14.618	10.000
Overijssel	29.600	6.400
Gelderland	77.084	28.385
Utrecht	33.092	29.605
Noord-Holland	77.078	46.390
Noordelijk Zuid-Holland	46.749	25.285
Zuidelijk Zuid-Holland	17.874	17.917
Zeeland	6.000	4.000
Noord-Brabant	73.450	17.785
Limburg	18.000	15.000
Totaal	420.445	225.767

Ao.	Aorta
V.d.	Ventriculus dexter
V.tr.	Valvula tricuspidalis
F.o.s.	Foramen ovale secundum
	persistens
V.bp. :	Valvula bicuspidalis
V.S. :	Ventriculus sinister

	Totaal aantal	Totaal aantal en percentage pos. ratten	Salmonella geïsoleerd uit:
Bron van herkomst	onder- zochte ratten	organen en darm- kanaal	alleen organen	alleen darm- kanaal